________________
કહીને તીર્થંકરના શરીર માટે ૧૧ વિશેષણોની સરિતા વહાવીને આશ્ચર્યજનક ચતુરાઈ બતાવી છે. તે ૧૧ વિશેષણ આ પ્રમાણે છે. (૧) કપૂર જેવું સુગંધી (૨) સુધા = અમૃતનો આસ્વાદ કરાવનાર (૩) ચંદ્રની ચાંદની જેવું શીતળ (૪) લાવણ્ય યુક્ત (૫) મણિની જેમ નિરંતર પ્રકાશ આપનાર (૬) કરુણાસભર (૭) વિશ્વને પ્રચૂર આનંદ આપનાર (૮) મહોદય એટલે સૂર્યોદયની જેમ અજ્ઞાનરૂપ અંધકાર દૂર કરનાર (૯) દ્રવ્ય ભાવ બંનેથી શોભાયમાન (૧૦) ચિત્ત = નિર્મળ જ્ઞાન સહિત (૧૧) સર્વશ્રેષ્ઠ શુક્લધ્યાનવાન. આ ૧૧ વિશેષણોમાં ‘મય’ શબ્દનો ઉપયોગ કરીને અદ્ભુત છટા ઊભી કરી છે.
પ્રભુના દર્શનથી જ કેવા ભાવવિભોર બની જવાય છે. એવી વિલક્ષણતા રજૂ કરીને આનંદની અગિયાર ભક્તિ સરિતાઓમાં ડૂબકી મરાવીને પવિત્ર કરવાનો પુરુષાર્થ આરંભ્યો છે.
આગળ વધીને બીજા શ્લોકમાં યશોગાનના વિલક્ષણ ભાવને સ્પર્શ કરે છે. પ્રભુનો યશરૂપી હંસ પાતાળ, ધરા, આકાશ એટલે કે અધો, તિથ્યો અને ઊર્ધ્વ એ ત્રણે લોકરૂપ બ્રહ્માંડમાં વિચરણ કરે. હંસ પાણીમાં રહે છે, જમીન પર પાપા પગલી માંડે છે તો આકાશમાં ઉડે પણ છે. આમ, હંસની ઉપમાથી એક અનોખા રસની અનુભૂતિ કરાવી છે તેમજ છાયાવાદની ઝલકે પ્રગટ કરી છે.
આ પદ દ્વારા ભક્તિની પરાકાષ્ઠા વ્યક્ત થઈ છે. કવિ માત્ર દેહદર્શનથી તૃપ્ત નથી થયા, પરંતુ ગુણગાન દ્વારા અસીમ ભક્તિનું પ્રદર્શન કર્યું છે.
ત્રીજા શ્લોકમાં પાર્થચિંતામણિ એટલે કે પ્રભુ પાર્શ્વનાથ પોતે જ ચિંતામણિ છે અને એમનું નામ પાર્શ્વચિંતામણિ રાખવામાં આવ્યું છે. એમની વ્યાપક ગુણ- ગરિમા પ્રગટ કરવામાં આવી છે. આમાં ચિંતામણિ પાર્થચિંતામણિની ઉપમા આવી છે. આ શ્લોકમાં ચિંતામણિનો ભિન્ન ભિન્ન વિરાટ પ્રભાવ પ્રદર્શિત કર્યો છે. જ્યાં સુધી બાહ્ય પુણ્યમય સાધન પ્રાપ્ત ન થાય ત્યાં સુધી મોક્ષની સાધના દુર્લભ છે. ચિંતામણિને સુરેન્દ્રવૃક્ષ, કલ્પવૃક્ષ કહીને પુણ્યમય ભાવોની પ્રાપ્તિનું સાધન કહીને મુક્તિની નિસરણી
પણ બતાવ્યું છે. આમ કહીને કવિ ચિંતામણિના એક એક પાસાને ઉજાગર કરી રહ્યા છે. એક એક સોપાનપર આરૂઢ થઈને ચિંતામણિના અદ્ભુત ગુણોનું આખ્યાન કરતા કહે છે કે ચિંતામણિ સર્વગુણસંપન્ન છે, છતાં વિશેષ ગુણોની અભિવ્યક્તિનું સાહસ કર્યું છે. અહીં એક વ્યવસ્થિત ક્રમિક ઉત્ક્રાંતિના ભાવ પ્રગટ કર્યા છે.
ચોથા શ્લોકમાં ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથનું વાસ્તવિક રૂપ કેવું છે એનું રહસ્યોદ્ઘાટન કર્યું છે.
श्री चिंतामणिपार्श्व विश्व जनता संजीवनस्तवं मया । दृष्टतात ! ततः श्रियः सम भवन्नाश क्रमा चक्रिणम् ॥ मुक्तिः क्रीडती हस्तयोर्बहुविधं सिद्ध मनोवच्छितं ।
दुर्दैव दुरितं च दुर्दिन भयं कष्टं प्रणष्टं मम ॥ ४ ॥ અર્થાત્ - હે તાત! (હે શ્રી ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ) સંપૂર્ણ વિશ્વના જીવનરૂપ, સચ્ચિદાનંદ શ્રી ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ જ્યારથી મને આપના દર્શન થયા છે, ત્યારથી જ ઈન્દ્રદેવ તથા ચક્રવર્તી પર્વતની સમૃદ્ધિ મને પ્રાપ્ત થઈ છે. મારા હસ્તમાં જ મુક્તિરૂપી દેવી ક્રીડા કરી રહી છે, મારી વિવિધ પ્રકારની મનની અભિલાષાઓ સિદ્ધ થઈ છે અને મારું દુર્દેવ, મારું દુઃખ તથા મારી દરિદ્રતાનો ભય સમૂળગો નાશ પામ્યો છે.
આ શ્લોકમાં ચિંતામણિના દર્શનથી મુક્તિ હાથવેંતમાં જ છે એનું બેખૂબ દિગ્દર્શન કર્યું છે. પાર્શ્વનાથ પ્રભુ સ્વયં ચિંતામણિ છે, જેમના સ્મરણથી અઘરામાં અઘરી પરિસ્થિતિથી પણ પાર ઉતરી જવાય છે.
આગળ વધીને પાંચમા શ્લોકમાં ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથનો અધિક પ્રભાવ વ્યક્ત કર્યો છે. પ્રતાપવાન સૂર્ય સમ બતાવીને મોહરૂપ અંધકારનો નાશ કરનારા બતાવ્યા છે અને પછી છઠ્ઠી ગાથામાં શરીરને લક્ષ્ય કરીને બતાવ્યું કે સૂર્ય બાલ્યાવસ્થામાં હોવા છતાં, વિશ્વવ્યાપી અંધકાર દૂર કરવા સમર્થ છે. કલ્પવૃક્ષનો એક અંકુર દરિદ્રતાનો નાશ કરવા સમર્થ છે. સિંહનું બચ્ચું હાથીઓને હંફાવવા સમર્થ છે. અગ્નિનો એક દાહ જથ્થાબંધ કાષ્ઠનો નાશ કરી શકે છે. અમૃતનું એક બિંદુ રોગ મટાડે છે, એમ જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને યંત્ર
જ્ઞાનધારા - ૨૦
