________________
(૨)
જીવ માત્ર સુખને ઇચ્છે છે અને સાચું સુખ સર્વ કર્મના ક્ષય એટલે કે મોક્ષમાં રહેલું છે, જેની શરૂઆત સમ્યગુદર્શનથી થાય છે. માટે આપણું પ્રથમ લક્ષ સમ્યગુદર્શન હોવું જોઈએ અને તે વીતરાગ સ્તોત્રના આધારે કઈ રીતે પ્રાપ્ત કરી શકાય તે વિષે ટૂંકમાં જોઈએ.
સમ્યગદર્શન પ્રાપ્ત કરવા માટે આટલું જરૂરી છે. (૧) સમ્યગદર્શનના બાહ્ય લક્ષણો - શમ, સંવેગ, નિર્વેદ, આસ્થા, અનુકંપા.
સતુદેવ-ગુરુ-ધર્મ તથા નવ તત્ત્વની શ્રદ્ધા. (વ્યવહાર સમ્યગદર્શન) સ્વસંવેદન સહિત ઉપરોક્ત શ્રદ્ધા. (નિશ્ચય સમ્યગદર્શન)
હવે, વીતરાગ સ્તોત્રમાંતે ક્યાં જોવા મળે છે તે આપણે ક્રમથી જોઈએ. (૧) સમ્યગદર્શનના બાહ્ય લક્ષણો - શમ, સંવેગ, નિર્વેદ, આસ્થા,
અનુકંપા :(૧) શમ = ઉપશમ - પ્રકાશ-૧૧ ના શ્લોક-૧ માં કહે છે,
“પરિષહની સેનાનો પરાભવ કરતા અને ઉપસર્ગોને દૂર ટાળતા હે પ્રભુ! આપે શમ અમૃતને પ્રાપ્ત કર્યું છે.”
પ્રકાશ-૧૬ ના શ્લોક-૧ માં કહે છે,
હે નાથ! આપના વચનરૂપ અમૃતના પાનથી થયેલી ઉપશમ રસની ઊર્મિઓ મને પરમાનંદ સંપદાને પમાડે છે.”
આમ, આપણા જીવનમાં આવતા નાના નાના પરિષદો અને ઉપસર્ગોને શાંતભાવથી સહન કરતાં શીખીશું તો ઉપશમરસ પ્રાપ્ત કરીને સમ્યગદર્શન પ્રાપ્તિની ભૂમિકામાં આવીશું. (૨) સંવેગ = મોક્ષની અભિલાષા
પ્રકાશ-૧૭ ના ૮ મા શ્લોકમાં કહે છે,
હે પ્રભુ ! આપની કૃપાથી જ્યાં સુધી મોક્ષ પ્રાપ્ત ન થાય ત્યાં સુધી મને શરણમાં રાખજો. આપ શરણ-વત્સલતા છોડશો નહીં.” | ૧૯૦ ]
જ્ઞાનધારા - ૨૦
આમ, જ્યાં સુધી મોક્ષ પ્રાપ્ત ન થાય ત્યાં સુધી ભગવાનનું શરણ છોડવાનું નથી. ત્યાં સુધી સંસારના કોઈપણ પદાર્થોને ન ઇચ્છતાં મોક્ષપ્રાપ્તિના સાધનોને જ ઇચ્છવાં.
માંગીએ તો એટલું જ મોક્ષે જ માંગીએ;
તમે જેનો ત્યાગ કર્યો એ ન અમે માંગીએ. (૩) નિર્વેદ = વૈરાગ્ય
પ્રકાશ-૧૨ આખો વૈરાગ્ય વિષે જ છે. તેમાં કહે છે,
“હે પ્રભુ ! આપ જન્મજાત વૈરાગી છો. સુખના સાધનોમાં આપને વિશેષ વૈરાગ્ય ઉપજે છે અને જ્યારે સંયમ ગ્રહણ કરો છો ત્યારે આપનો વૈરાગ્ય ઉગ્ર હોય છે. આપનો વૈરાગ્ય જ્ઞાનગર્ભિત છે. આપ હંમેશાં વૈરાગ્યમાં સાવધાન છો.”
ભગવાનનો આવો વૈરાગ્ય જોઈને આપણામાં પણ વૈરાગ્યભાવની સહેજે પુષ્ટિ થાય છે. શરીર, ભોગ અને સંસાર પ્રત્યે સહેજે અનાસક્તિ ઉત્પન્ન થાય છે. (૪) આસ્થા = શ્રદ્ધા, આસ્તિક્ય
અનેક શ્લોકોમાં આચાર્યશ્રીની પરમાત્મા પ્રત્યેની આસ્થા વ્યક્ત થઈ છે. આપણે ફક્ત એકાદ-બે શ્લોક જોઈએ. પ્રકાશ-૧ ના શ્લોક-૫ અને ૮ માં કહે છે,
“તે પ્રભુ વડે હું સનાથ છું, તે પ્રભુને જ હું મનથી વાંછુ છું. તેમનાથી જ હું કૃતકૃત્ય છું. તે પ્રભુનો હું કિંકર છું, દાસ છું.”
આપની શ્રદ્ધામાં મુગ્ધ થયેલો હું, આપની સ્તુતિ કરવામાં સ્કૂલના પામું તો તેથી મને નિષેધ કરવો યોગ્ય નથી. કેમ કે શ્રદ્ધાવંતના સંબંધ વગરના વચનો પણ શોભા પામે છે.”
આચાર્યશ્રીના આવા વચનો આપણી શ્રદ્ધાને પણ બળ પૂરું પાડે છે. તેથી આપણી શ્રદ્ધા પણ દેઢ બને છે. આપણને એવો સ્પષ્ટ અહેસાસ થાય છે કે આટલા મોટા આચાર્યમાં જો આવી લઘુતા અને ભગવાન પ્રત્યેની અસીમ શ્રદ્ધા હોય તો આપણામાં તો એ કેટલી હોવી જોઈએ !
જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને યંત્ર
