________________
શ્રી કલ્યાણ મંદિર સ્તોત્ર, શ્રી ષદશ સતી સ્તોત્ર, શ્રી ગૌતમસ્વામી સ્તોત્ર, શ્રી ચતુર્વિશતિ સ્તોત્ર, શ્રી ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ સ્તોત્ર ઈત્યાદિ અનેક સ્તોત્ર પ્રાપ્ત થાય છે.
આ બધા સ્તોત્રમાંથી મારે કયું સ્તોત્ર પસંદ કરવું એની મીઠી મૂંઝવણ થવા લાગી ત્યારે યુવાવસ્થામાં કંઠસ્થ કરેલું, પરંતુ અત્યારે વિસ્મૃત થઈ ગયેલ શ્રી ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ સ્તોત્રનો પ્રથમ શ્લોક મારા મનમાં પ્રતિધ્વનિત થવા લાગ્યો. જાણે મને કહેતો ન હોય કે વિચારે છે શું ? આ સ્તોત્રના ભાવ જ ઉજાગર કર અને પસંદગીનો કળશ આ સ્તોત્ર પર ઢોળાઈ ગયો.
આ એક સંસ્કૃત ભાષામાં ૧૧ શ્લોકમાં રચાયેલ અદ્ભુત, અલૌકિક, વિલક્ષણ ભાવોથી ભરપૂર સ્તોત્ર છે. એમાં આધ્યાત્મિક શક્તિની અનુભૂતિ સહ આનંદરસ ઉભરાય છે. જેમના પદાર્પણથી ધરામાં કસ અને ધાન્યમાં રસની વૃદ્ધિ થઈ જાય તથા રોમરાજિ અને વનરાજિ પુલકિત થઈ ઉઠે તેમજ દુર્ભાવને હટાવનારો પ્રભાવ પ્રસરી જાય એવા તીર્થંકર પરમાત્મા ચિંતામણિની ઉપમા આપીને કવિએ ચમત્કૃતિ સર્જી છે.
એના શીર્ષકમાં રહેલા ચિંતામણિના અર્થ માટે ભગવદ્ગોમંડળમાં જોયું તો એક અર્થ ઈષ્ટદેવ, મહાદેવ = દેવાધિદેવ, પરમેશ્વર કર્યો છે. તો બીજો અર્થ એક કલ્પિત રત્નનો છે, જે એક અદ્ભુત ચીજ છે કે જે ચિંતવેલું આપે છે. ચિંતાનો એક અર્થ ચિંતન છે એટલે જેનું ચિંતન કરીએ એ પ્રાપ્ત કરાવે એવો મણિ અથવા તો પારસમણિ. આ બધા અર્થ ભૌતિક સુખની કામના દર્શાવે છે, જયારે આ સ્તોત્રમાં તો હવે કોઈ દ્રવ્યલાલસા બાકી નથી એનું ચિંતન વ્યક્ત થયું છે. સાથોસાથ શુદ્ધ ભાવલાલસાનું સુંદર નિરૂપણ થયું છે. એ જોતાં ખ્યાલ આવે છે કે તીર્થંકરો તો પારસમણિ કે ચિંતામણિથી પણ અધિક મૂલ્યવાન દિવ્યમણિ છે, મહામણિ છે. ચિંતામણિથી તો ફીઝીકલી (ભૌતિક) ફેરફાર થાય છે, જ્યારે તીર્થકરોના માહાભ્યથી કેમિકલી (રાસાયણિક) ફેરફાર થાય છે. ફીઝીકલી ચેન્જ ટેમ્પરરી હોય છે જ્યારે કેમિકલી ચેન્જ પરમેનન્ટ હોય છે.
ચોવીસ તીર્થંકરો એકસરખી આત્મલક્ષ્મીવાળા હોવા છતાં પ્રભુ પાર્શ્વનાથની પ્રબળ પુણ્યરાશિને કારણે એમનો મહિમા અઢળક ગવાયો છે. અનેકો એમનાથી પ્રભાવિત થાય છે, જેનાથી રચયિતા પણ બાકાત નથી રહ્યા. માટે એમણે આ સ્તોત્ર દ્વારા પાર્શ્વનાથની ગુણગરિમાનું ગાન ગાયું છે. કત :- જો કે એના રચયિતાનો કોઈ પરિચય કે નામ પ્રાપ્ત થતું નથી, પરંતુ અંતિમ શ્લોકમાં આવેલા ‘શિવપદ' નો અર્થ જો નામોદ્યોતક હોય તો શિવમુનિ કે શિવાચાર્ય જેવા કોઈ પ્રખર પ્રતિભાવને આ અનુપમ, અનુત્તર, અલૌકિક સ્તોત્રની રચના કરી હોય એમ પ્રતીત થાય છે. મંગલાચરણ :- કોઈપણ સર્જક પોતાની કૃતિ રચે તો પહેલા મંગલાચરણ કરે છે, પરંતુ અહીં કોઈ મંગલની પ્રસ્તુતિ કર્યા વગર આરાધ્યના શરીરને લક્ષ્ય કરીને શુભારંભ કર્યો છે. દેવાધિદેવોનું શરીર વિશ્વના સર્વશ્રેષ્ઠ પુદ્ગલોથી જ બને છે, જે ઓછું મંગલ નથી અને જો અન્ય રીતે મૂલવીએ તો આખું સ્તોત્ર જ મહામાંગલિક રૂપે છે. એમાં રહેલા અદ્ભૂત ભાવોને સંક્ષિપ્તમાં પ્રગટ કરવા એટલે રેતીમાં રન, બિંદુમાં સિંધુ, દીવામાં દિવાકરના દર્શન કરાવવા સમાન કાર્ય છે.
किं कर्पूरमयं सुधारसमयं किं चन्द्ररोचिर्मयं, किं लावण्यमयं महामणिमयं कारुण्य केलिमयम् ।
विश्वानंदमयं महोदयमयं शोभामयं चिन्मयं शुक्लध्यानमयं वपुर्जिनपतेर्भूयाद् भवालम्बनम् ॥ १॥
સ્તોત્રના આ પ્રથમ શ્લોકમાં આત્મા શૂળદૈષ્ટિથી શરીરમાં રહે છે. માટે પ્રભુના શરીરનું રોચક વર્ણન છે. દેહથી દેહી (આત્મા) સુધી પહોંચવાની યાત્રા શરૂ થાય છે. સંસારી જીવોની ઓળખ શરીરથી થાય છે. કોઈપણ સંસારી જીવ શરીર વગરનો હોતો જ નથી. તીર્થંકર પણ એમાંથી બાકાત નહોય. અલબત્ત, એમનું શરીર સંસારના સમસ્ત જીવોમાં અત્યંત દૈદીપ્યમાન, તેજસ્વી, ઓજસ્વી, આકર્ષક હોય છે અને આપણી દૃષ્ટિ પણ પ્રથમ દેહ પર જ પડે છે. તેથી અહીં કવિએ પણ ‘વપુઃ ઝિનપતે.' જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને યંત્ર
જ્ઞાનધારા - ૨૦
૧૩૫
