________________
સાધનામાં અનુભૂતિમય તીર્થંકર પરમાત્મા છે. આમ, જિનેન્દ્રના ત્રણ વિશેષણોનું સ્વરૂપ આધ્યાત્મિકતા પ્રગટ કરે છે.
પરમાત્મા માટે પ્રસ્તુત સ્તોત્રમાં “જિન” શબ્દ પ્રયોગ વિશેષરૂપે રહેલ છે. જિન શબ્દ સામાન્ય અને વિશેષ બન્ને પરમાત્મા માટે વપરાય છે, પરંતુ આ સ્તોત્રમાં તીર્થંકરની અપેક્ષાએ “જિન” શબ્દનો પ્રયોગ થયો છે.
પ્રસ્તુત સ્તોત્રમાં ગાથા ૨ થી ૫ માં યંત્રના અંકોની વિધિ આપી છે. ચારે ગાથામાં આપેલ અંકોનો સરવાળો ૧૭૦ જ થાય છે. ચારે ગાથામાં કોઈપણ અંકની પુનરાવૃત્તિ થતી નથી. તેમજ પ્રત્યેક ગાથાનું ફળ પણ ભિન્ન ભિન્ન આપેલ છે.
ગાથા ૬ માં અંકોની સાથે રહસ્યમય મંત્રોનું વિધાન આપેલ છે. આ મંત્રની સંખ્યા ૯ છે. એમાં ત્રણ વિભાગ છે. એક “ૐ” બીજો હરહુંહઃ અને ત્રીજો સરસ્સઃ પરંતુ લખવાની વિધિથી તેના ૧૬ અક્ષર થાય, જેને ‘કરતલ મંત્ર’ કહ્યો છે. જે સુર્ય - ચંદ્ર નાડીના વિશેષ પ્રભાવથી અદ્ભુત રીતે જોડાયેલો છે. આ ગાથાની સર્વોત્તમ વિશેષતા એ છે કે અહીં સાધ્યની સાથે સાધકનું નામ પણ ગર્ભિત કરવામાં આવ્યું છે.
ગાથા ૭ અને ૮ માં સોળ વિદ્યાદેવીની નામ ગર્ભિત કરેલ છે. પરમાત્મા પાસેથી લૌકિક કામનાઓની યાચના અનુચિત સમજી અહીંસાધકને દેવીઓના આશ્રયે મૂકી ઇચ્છિતપૂર્તિ પૂર્ણ કરવાની યુક્તિ આપી છે. નિર્માત્રી દેવી અજિતા સ્વયં દેવી હતી. આ શક્તિદેવી સોળ પ્રમુખ વિદ્યાઓમાં શક્તિસ્વરૂપે વ્યાપ્ત હોવાથી અહીં સોળ નામ પણ આપ્યા છે.
ગાથા ૯ માં ૧૭૦ જિનેશ્વરોનો પંદર કર્મભૂમિમાં એકસાથે ઉત્પન્ન થવાનો અને વિચરણનો ઉલ્લેખ કરી પરમાત્માઓને દુઃખ હરનાર, અશુભનાશક બતાવી વિવિધ રત્નોના પ્રાકૃતિક વર્ષોથી સુશોભિત બતાવી વિવિધ રંગ ચિકિત્સાઓની અનેક ખૂબીઓનું રહસ્ય ગૂંથી લીધું છે.
ગાથા ૧૦ માં ત્રણ વિશેષણો દ્વારા પરમાત્માના આંતરિક અને બાહ્ય બન્ને ઐશ્વર્યનો ઉલ્લેખ કરી, પરમાત્મા સ્વયં મોહરહિત બતાવી ધ્યાનનું અનિવાર્ય તત્ત્વ
ગણાવી સાધકને પિંડસ્થ ધ્યાનથી પ્રારંભ કરાવી રૂપાતીત ધ્યાન સુધી ‘ગયોહા’ શબ્દ દ્વારા શબ્દાતીત સ્થિતિ સુધીની યાત્રા દર્શાવી છે, પ્રયત્ન કે પ્રયાસ દ્વારા ધ્યાન કરવાની વિશેષ પદ્ધતિથી આ સ્તોત્રમાં આધ્યાત્મિક રહસ્યની કૂંચી બતાવી છે. ધ્યાન સાધના છે. સમાધિ કે અવસ્થા સ્થિતિ છે. અવસ્થા સુધી પહોંચવા માટે ધ્યાન એક વ્યવસ્થા છે.
ગાથા ૧૧ માં સોનું, શંખ, મૂંગા, પન્ના અને નીલમ જેવા પાંચ ઉત્તમ પદાર્થો દ્વારા વિશેષ વર્ણોનો ઉલ્લેખ કરી સાધકને ધ્યાન માટે વર્ણની પસંદગીનો અવસર આપ્યો છે. આ પાંચ ઉત્તમ પદાર્થોમાં વિશિષ્ટ પ્રકારના ગુણધર્મો હોવાથી તેનું મહત્ત્વ વિશેષરૂપે રહ્યું છે. ભૌતિક દૃષ્ટિથી ગ્રહપીડા મુક્તિનો ઉપાય પણ બતાવ્યો છે.
ગાથા ૧૨ માં દૈવીય તત્ત્વોથી થવાવાળા ઉપદ્રવોના નિવારણના હેતુ રૂપે ઉપાય દર્શાવેલ છે. દેવોની ચાર પ્રકારની જાતિનો ઉલ્લેખ કરી એમની સાથે વૈરભાવની શાંતિ હેતુ એમને ઉપશાંત કરવાની ભાવના વ્યક્ત કરી છે.
ગાથા ૧૩-૧૪ માં મંત્ર અને યંત્રથી ગર્ભિત સ્તોત્રની તાંત્રિક વિધિ આલેખી સમાપ્તિનું આયોજન કર્યું છે. તેમજ સ્તોત્રના અંતમાં ‘નિમંત’ અને ‘
નિમણું' શબ્દ દ્વારા વિશ્વાસ અને પ્રેરણા પ્રદાન કરે, કરાવે છે. “નિમંત' અર્થાતુ ભ્રાંતિ રહિત - સંદેહ રહિત થઈ, “નિ” એટલે નિત્ય-પ્રતિદિન, ‘ ' અર્થાત્ આરાધના કરવી. શ્રદ્ધાપૂર્વક પ્રભુભક્તિથી એકત્વની અનુપમ અનુભૂતિની પ્રાપ્તિ થઈ શકે છે.
પ્રસ્તુત સ્તોત્રમાં વૈજ્ઞાનિક દૃષ્ટિએ પણ ધ્વનિ, અંક, વર્ણ જેવી અનેક ચિકિત્સાઓનો ખજાનો રહેલ છે, પરંતુ આ સ્તોત્ર અને યંત્રનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય તો આત્મરક્ષા અને સત્ત્વરક્ષા જ છે. રક્ષાના બાધક બે તત્ત્વ છે - ભય અને ઉપસર્ગ અને એનું કારણ પૂર્વજનિત પાપકર્મ છે. જો પાપનો ઉદય ન હોય તો ન ભય લાગે કે ન ઉપસર્ગ આવે, પરંતુ ભય અને ઉપસર્ગની અસર શરીર ઉપર પડે છે. એટલા માટે દેહરક્ષા હેતુ એનું નિવારણ પણ જરૂરી છે. આમ, સર્વ રક્ષાથી સજ્વરક્ષા સુધી લઈ જનાર સર્વતોભદ્ર સ્તોત્ર પોતાના નામને પણ સાર્થક બનાવે છે.
જ્ઞાનધારા - ૨૦
જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને યંત્ર
