________________
સ્થાન, નામ, સ્વરૂપ કાંઈપણ સ્મરણમાં નથી પણ મિલન અવશ્ય થયું છે અને સ્મરણથી સાધકની આત્મિક શક્તિ જાગૃત થતાં સ્મૃતિના પૃષ્ઠો ખૂલવા લાગે છે.
સ્મરણ માત્ર એક તીર્થકરનું નહીં પરંતુ તીર્થકરના સમૂહનું સ્તોત્ર પ્રમાણે ચક્ર કે યંત્રના માધ્યમે કરવાનું છે. ચક્ર અનેક રેખાઓનું બનેલું હોય છે. વર્તુળાકાર રેખાઓ દ્વારા ગતિ કરવાવાળા યંત્રને ચક્ર કહે છે. આપણું આભામંડળ પણ ચક્રાકારરૂપે છે. એમાં અસ્ત-વ્યસ્ત રેખાઓને ઉચિત અને વ્યવસ્થિત રેખાઓમાં આલેખી ૧૭૦ આભામંડળમાંથી જેની પણ સાથે સાધકનું આભામંડળનો મેળ થાય એ પરમાત્મા સાથે સાધકનું જોડાણ થઈ શકે છે.
એવી જ રીતે યંત્રનો ઉપયોગ પણ કરી શકાય છે. યંત્ર-મંત્ર અને તંત્રમાં યમનું અને તનું શબ્દની સાથે ત્ર’ જોડેલો છે. ‘ત્ર' ના બે અર્થ થાય. એક તો રક્ષણ કરવું અને બીજો વિસ્તાર કરવું. મુશ્કેલીના સમયમાં રક્ષાના ઉપયોગમાં અને અન્ય સમયે ગતિ સહાયક થાય છે. તન-મન અને આત્માની શક્તિના વિસ્તાર માટે તેનો ઉપયોગ યુગોથી થાય છે. યન્ +ત્ર= યંત્ર. યનનો અર્થ છે કોઈ સ્વરૂપની ધારણા કરવી. અહીં ૧૭૦ તીર્થકરોની ધારણા કરવામાં આવી છે. એક સાથે ૧૭૦ તીર્થંકરનું સ્મરણ મુશ્કેલ હોવાથી મહાદેવી અજિતાએ તેને વ્યવસ્થિત અંકોમાં આબદ્ધ કર્યા છે, જેના માધ્યમથી આધિ-વ્યાધિ અને ઉપાધિ દૂર કરી શકાય છે.
પ્રસ્તુત સ્તોત્રની પ્રથમ ગાથામાં પરમાત્મા માટે ત્રણ વિશેષણનો ઉલ્લેખ થયો છે. જેમ કે (૧) તિજ્ય પત્ત પયાસય છે. જેમાં તિજ્ય પ્રથમ શબ્દ છે. તિજ્યનો અર્થ છે ત્રણના વિજેતા. કોઈને પણ જીતવા સામે પક્ષે બીજાની જરૂર પડે, પરંતુ પરમાત્મા તો સાધનાના ક્ષેત્રે એકલા જ ચાલ્યા છે. તો પછી પ્રભુએ શું જીત્યું? સ્વયં ઉપર સ્વયંની જીત. આ જ જિનેશ્વરોની સાધનાનું રહસ્ય છે. એમની સાધનામાં ત્રણ ઉપર વિજયના અનેક રહસ્યો રહ્યા છે. (૧) મન-વચન-કાય રૂપ ત્રણ યોગ પર વિજય પ્રાપ્ત કરી અયોગી થયા. (૨) બાલ - યુવા-વૃદ્ધાવસ્થા ત્રણેય અવસ્થાઓ પર વિજય
મેળવી અવસ્થાતીત થયા. (૩) જન્મ - જરા - મૃત્યુ ત્રણ સ્થિતિ પર વિજય પ્રાપ્ત કરી અણાયુ બન્યા. (૪) ભૂત - ભવિષ્ય -વર્તમાન ત્રણ કાળ ઉપર વિજય મેળવી કાલાતીત થયા અને (૫) અધઃ મધ્ય - ઉર્ધ્વ ત્રણ લોક પર વિજય મેળવી લોકાતીત બન્યા. આમ, પ્રભુએ પાંચ ત્રિક ઉપર વિજય મેળવી તિજ્ય કહેવાયા.
બીજો શબ્દ છે “પહુત્ત'. ઉપરોક્ત પાંચ ત્રિકના વિજયની પ્રભુતાને પ્રગટ કરવાવાળા જિનેન્દ્રનું આ પ્રથમ સંબોધન છે. “પહુ' અર્થાત્ પ્રભુત્વ, વૈભવ, વૈશિષ્ટય. પ્રભુત્વ એનામાં જ પ્રગટે છે કે જે સર્વ જીવોને ‘આત્મવત્ સર્વભૂતેષુ” ગણે તેમજ સર્વ જીવ માટે પરમ સુખની ચાહના કરે. આવી મહાન ભાવનાથી પ્રભુત્વ પ્રગટ થાય છે. ત્રીજો શબ્દ છે “પ્રકાશક'. જિનેન્દ્ર પ્રભુત્વના પ્રકાશક પણ છે. અર્થાત્ પ્રભુત્વને પ્રગટ કરવાના રહસ્યોનું ઉદ્દઘાટન કરવાવાળા છે. જિનેન્દ્ર ફક્ત સ્વયં જ પ્રભુ બનીને નથી રહેતા, પરંતુ અન્ય અનેકોમાં પ્રભુત્વ પ્રગટ કરાવી ખરા અર્થમાં વિધાતા બને છે.
જિનેન્દ્ર પ્રભુનું બીજું વિશેષણ ‘અષ્ટ મહાપ્રતિહાર્ય જુત્તા” છે. આઠ મહાપ્રતિહાર્યને દૈવીય રચના માનવામાં આવે છે, પરંતુ એનો પ્રકૃતિ સાથે અદ્ભુત સંયોગ રહેલ છે. નિસર્ગની વાસ્તવિકતા પ્રગટ કરવામાં રહસ્યનો ખજાનો છે. જો એને સર્વમાન્ય બનાવવામાં આવે તો પ્રદૂષણથી બચી શકાય છે. બીજો શબ્દ છે “જુત્તાણં'. જુત્તાણં શબ્દમાં ઘણો સારગર્ભિત અર્થ રહેલ છે, જેનો અર્થ થાય છે - યુક્ત, જોડાયેલું. પ્રભુ અષ્ટ મહાપ્રાતિહાર્યો સહિત છે. વિજ્ઞાન અનુસાર કોઈપણ પદાર્થને તોડતાં જ જાઓ, અંતમાં જે અણુ રહે છે તે ઊર્જા છે, વિદ્યુતશક્તિ છે. જ્યારે પરમાત્માએ અસ્તિત્વની સાથે અસ્તિત્વને જોડ્યું. જેથી પદાર્થ ઊર્જા કરતાં અનેક ગણી ઊર્જા અસ્તિત્વમાં નિહિત બની. જે તોડે છે તે વિજ્ઞાન અને જોડીને મેળવે તે ભગવાન છે.
પરમાત્માનું ત્રીજું વિશેષણ ‘સમગહયા છે. અર્થાત્ સમય અને ક્ષેત્રમાં સ્થિત પરમાત્મા. ત્રીજું વિશેષણ અદ્ભુત છે. પરંપરાથી ૧૭૦ ની ગણતરીનું મૂળ બિંદુ પણ આને જ માનવામાં આવે છે. કાળથી અઢી શબ્દ અને ક્ષેત્રથી દ્વીપ લઈ અઢીદ્વીપ અર્થાતુ ૫ ભરત, ૫ ઐરાવત અને પ મહાવિદેહમાં સ્થિત અર્થાત્ સંયમ જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને ચંદ્ર
વર
જ્ઞાનધારા - ૨૦
૧૨૯
