________________
કલ્યાણકારી આ પદને સમાપ્ત કરતા કવિશ્રીએ જે કહેવું હતું તે કહી દીધું. હવે કાંઈ બાકી રહ્યું નથી. આ મહાપદની અહીં ઈતિશ્રી થઈ રહી છે, જે અસ્મલિત શુભ ભાવોની ગંગોત્રી છે. આ કોઈ જડ ચિંતામણિ નથી, પરંતુ આ મહાપદના આરાધ્યદેવ સ્વયં પાર્શ્વનાથ ભગવાન છે કે જેમની કૃપાથી આ ચિંતામણિ પ્રગટ થયું છે. જે પ્રભુ સ્વયં આત્મવિજેતા છે, ક્ષાયિક ભાવોના અધિષ્ઠાતા છે. અનંતજ્ઞાન-દર્શન - શક્તિના ધારક છે તે જ જિનપતિ કહેવાય છે. જિનપતિરૂપ હિમાલયથી જ જૈન સંસ્કૃતિરૂપ ગંગા પ્રવાહિત થઈ છે.
જૈનધર્મનું મૂળ લક્ષ્ય મુક્તિ પ્રાપ્ત કરવાનું છે. માટે કવિએ પણ આમાં ‘શિવપદ' દ્વારા સમાપન કરીને સાધ્ય તરીકે મોક્ષને સિદ્ધ કર્યું છે, જે આત્મબોધથી ભરેલા નૈતિક જીવનનું ઉદ્ધોધન કરે છે. જે ભારતીય સંસ્કૃતિની અમોલ નિધિ છે. ઉપસંહાર :- આ સંપૂર્ણ સ્તોત્ર ત્રણ ભાગમાં વહેંચાયેલું છે. પ્રારંભમાં આધ્યાત્મિક ભાવોનો અદ્ભુત ઉન્મેષ છે, જેને આ સ્તોત્રનું હાર્દ ગણી શકાય. એ જ ભૂમિકા પર માનવને પીડામુક્ત કરવા માટે આગળ વધીને મંત્રમંત્રનો પણ નિવેશ કર્યો છે. મંત્રશક્તિને પરમાત્માની દિવ્યમૂર્તિની સાથે સંલગ્ન કરતા કરતા યંત્રની પણ સ્થાપના કરી છે. ખૂબજ આત્મવિશ્વાસ સહ ભવિષ્યમાં થવાવાળી સિદ્ધ સ્થિતિની પ્રતીક્ષા ન કરતાં વર્તમાનમાં જ પોતાના હાથમાં મુક્તિ રમણ કરી રહી છે કહીને અલૌકિક આરાધનાના પરમ સુખની અનુભૂતિ પ્રગટ કરી છે.
પ્રત્યેક પદોમાં ક્રમશઃ ઉપમાઓની સાથે સાથે સાર્થક ઉત્ક્રાંતિ ક્રમ પણ પ્રગટ થયો છે. તેમજ શબ્દસૌંદર્ય સહિત અલંકારોની ઝડી વરસાવી છે. પ્રત્યેક ભાવ અલંકારપૂર્ણ છે. કેટલીક જગ્યાએ ક્લિષ્ટતા પણ છે છતાં વારંવાર ઉચ્ચારણ કરવાથી જીભ પર સંસ્થાપિત થઈને સ્મૃતિસરિતા બની જાય છે તથા ભિન્ન ભિન્ન સ્વરોમાં ગાઈ શકાય એ માટે સ્વર પ્રભાવનું પણ ધ્યાન રાખ્યું છે. જ્યાં જે સ્વર જરૂરી લાગ્યો એ પ્રમાણે શાર્દૂલવિક્રિડિતયું, સ્ત્રગ્ધરા અને માલિની છંદનો સમજપૂર્વક પ્રયોગ થયો છે. પ્રત્યેક વાર ગાવાથી ભિન્ન ભિન્ન ભાવોને પ્રતિફલિત કરે છે. આ શ્લોક સંસ્કૃત ભાષામાં
રચાયેલો છે અને સંસ્કૃત ભાષામાં અર્થ અને ધ્વનિ સંકળાયેલા હોય છે. દા.ત. આપણે અંગ્રેજી ભાષામાં ‘ટૂ' શબ્દનું ઉચ્ચારણ કરીએ ત્યારે એ ધ્વનિથી સ્પષ્ટ નથી થતું કે આમાં કયા “ટૂ' થી વાત થાય છે? to તરફ માટે, too પણ માટે અને two બે માટે પણ હોય છે. આમ, એનો સ્પેલિંગ અલગ હોય છે. જે લખવાનો હોય છે એનાથી કયો શબ્દ છે એ સ્પષ્ટ થતું નથી. માટે લખવું એ મહત્ત્વનું નથી. જયારે ધ્વનિ ઉચ્ચારણ થાય ત્યારે ધ્વનિ સાથે અમુક અર્થ જોડાઈ જાય છે. બંને એકબીજાના પૂરક બને છે અને કયા સંદર્ભમાં કયો શબ્દ છે એ સ્પષ્ટ થઈ જાય છે. માટે સંસ્કૃતમાં ભાષા શીખવાડાય ત્યારે રટણ માટે કંઠસ્થ કરીને શીખવાડાય છે, જેથી ધ્વનિની સાથે અર્થ પણ ખ્યાલમાં આવી જાય. માટે ધ્વનિ અર્થ કરતાં વધુ મહત્ત્વનો છે. એ ધ્વનિ જાગૃતિપૂર્વક બોલાય તો એક વિશિષ્ટ પ્રકારની ઊર્જા સક્રિય થાય છે. જેથી શક્તિશાળી સાધન બની શકે. જેનાથી અનેક લાભ થઈ શકે.
આજે આધુનિક વિજ્ઞાન પણ સાઉન્ડ ઈફેક્ટને માને છે, જેનાથી વૃક્ષ, પર્વત વગેરે તૂટી જાય. તો આ સ્તોત્ર લયબદ્ધ, છંદ પ્રમાણે ગાવામાં આવે તો અનંત કર્મોના ભૂકા બોલી જાય. સકારાત્મક, વિધેયાત્મક ઊર્જા ઉત્પન્ન થાય છે. તન-મનમાં શાંતિ પમાડે છે. આમ, આખા શ્લોકનું વિહંગાવલોકન કરતાં ખ્યાલ આવે છે. આ કાવ્યમાં ભાવ અને કલાપક્ષનો મણિકાંચન યોગ સર્જાયો છે.
(મુંબઈ સ્થિત ર્ડો. પાર્વતી નેણશી ખીરાણી M.A, Ph.D. જૈન સિદ્ધાંત આચાર્ય શ્રાવક કવિ ઋષભદાસ રચિત “જીવવિચાર રાસ' પર સંશોધન કરીને Ph.D. કર્યું છે. તેઓ છાડવા ધાર્મિક શિક્ષણ બોર્ડમાં ઉપપ્રમુખ છે તથા અધ્યયન, અધ્યાપન, સંશોધન, લેખન, હસ્તપ્રત, લિપ્યાંતર વગેરે પ્રવૃત્તિઓમાં રસ ધરાવે છે.) સંદર્ભગ્રંથ:(१) जयंतमुनिश्री विवृत्त श्री चिंतामणि पार्श्वनाथ स्तोत्र, संपादक - गुणयंत बरवालिया (૨) શ્રી જૈન સ્તુતિ, સંગ્રાહક - રાજેન્દ્રભાઈ વાડીલાલ (૩) ભગવદ્ગોમંડલ, કર્તા ભગવતસિંહજી
જ્ઞાનધારા - ૨૦
જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને યંત્ર
૧૪૧
