________________
મોટી શાંતિના રહસ્યો
- ડૉ. પ્રવીણભાઈ સી. શાહ
સાંજના દેવસી પ્રતિક્રમણમાં દુઃખનો ક્ષય અને કર્મનો ક્ષય એ નિમિત્તે ચાર લોગસ્સ અથવા સોળ નવકારનો કાઉસ્સગ કરીને લઘુશાંતિનો પાઠ વર્ણવામાં આવે છે. તેને નાની શાંતિ પણ કહે છે, પરંતુ પબ્બી -પ્રતિક્રમણ, ચોમાસી પ્રતિક્રમણ અને સંવત્સરી - પ્રતિક્રમણમાં આ રીતે કાઉસ્સગ પાળીને મોટી શાંતિ બોલવામાં આવે છે. આ રીતે જૈનધર્મમાં આ બન્ને સૂત્રો નાની શાંતિ અને મોટી શાંતિ તરીકે પ્રસિદ્ધ છે.
આ મોટી શાંતિના કર્તાએ ગ્રંથને અંતે પોતાનું નામ જણાવ્યું નથી તો પણ અહં તિર્થીયર માયા સિવાદેવીએ. ગાથાની ટીકા લખતાં ટીકાકાર શ્રી હર્ષકીર્તિસૂરી લખે છે - શ્રી નેમિનાથની માતા શિવાદેવી કહે છે કે હું તીર્થકરની માતા શિવાદેવી નામની તમારા નગરને વિષે રહેનારી છું. તે ઉપરથી શિવાદેવી માતાએ દેવીપણાની અવસ્થામાં આ શાંતિ રચી છે એમ નિર્ણય થાય છે. તીર્થકરનો જન્મ થાય ત્યારે ચોસઠ ઈન્દ્રો પ્રભુના જન્મસ્થાને આવે અને જે દિશાના ક્ષેત્રમાં જન્મ થયો હોય તે દિશાના નાયક ઈન્દ્ર (સૌધર્મ અથવા ઈશાન) સર્વને અવસ્થાપિની નિદ્રા મૂકી ભગવંતનું
જ્ઞાનધારા - ૨૦
પ્રતિબિંબ ભગવંતની માતા આગળ સ્થાપીને પોતે પાંચ રૂપ કરી, પ્રભુને ગ્રહણ કરી મેરૂ પર્વત ઉપર પાંડુક વનમાં આવેલી શિલાના સિંહાસનને વિષે પ્રભુને સ્થાપીને ઉત્તમ ઔષધિ મિશ્રિત જળના મોટા એક કરોડ અને સાઠ લાખ કળશો વડે પ્રભુને નવડાવે છે અને ઉત્તમ દ્રવ્ય વડે પૂજે છે અને પછી સર્વને શાંતિ થાય તે માટે શાંતિ પાઠ ભણે છે. એ પ્રકારે ઈન્દ્રાદિક દેવો પ્રભુની જે પ્રકારે ભક્તિ કરે છે તેનું અનુકરણ કરવાના બહાને આપણે પણ (સ્નાત્ર મહોત્સવાદિ દ્વારા) પ્રભુભક્તિ અવશ્ય કરવી જોઈએ. તે કેવી રીતે કરવી ? એ વગેરે હકીકત આ સ્તવને વિષે આવે છે.
સ્નાત્રપૂજા, શાંતિ સ્નાત્ર કે કોઈપણ મોટી પૂજા ભણાવ્યા પછી અંતિમ વિધિમાં શાંતિકળશ કરવામાં આવે છે, જેમાં પ્રભુના હવણની ધારા કરી મોટી શાંતિ બોલીને હવણને મંત્રિત કરવામાં આવે છે. આ હવણ શરીરે લગાડવાથી તાવ-જરા જેવા રોગો દૂર થાય છે. તેમજ ઘરમાં, રૂમમાં છાંટવાથી પવિત્રતા પ્રસરે છે.
પ્રભુના જન્મ સમયે દેવતાઓ મેરુ પર્વત ઉપર પ્રભુનો જન્માભિષેક કેવી રીતે કરે છે તેનું વર્ણન કરી તેમનું અનુકરણ કરવાનો ઉપદેશ છે.
જે અભિષેક આદિદેવ - ઋષભદેવના જન્મકાળે મેરુ પર્વતના શિખર ઉપર અને જે તેમના રાજાધિરાજ્ય પ્રસંગે ભૂમંડલપર, ભક્તિના ભારથી અત્યંત નમ્ર બનેલા સુરેન્દ્રોએ અને અસુરેન્દ્રો કર્યો હતો. તે અભિષેક ત્યારથી શરૂ કરીને કરેલાનું અનુકરણ કરવામાં આદરવાળા, પુણ્યફળ વડે ઘેરાયેલા સબુદ્ધિશાળી મનુષ્યોએ પણ સેવેલો છે, કારણ કે, ‘મહાજન જે માર્ગે ગયા, તે માર્ગ છે” તાત્પર્ય કે આ રત્નત્રયવિધિ દેવતાઓએ કરેલા જન્માભિષેકના અનુકરણ રૂપ છે.
હે ભવ્યજનો ! આ જ અઢીદ્વીપના ભરત, ઐરાવત અને મહાવિદેહ ક્ષેત્રમાં જન્મેલા સર્વ તીર્થકરોના જન્મ સમયે પોતાનું સિંહાસન કંપતા સૌધર્મેન્દ્ર અવધિજ્ઞાનનો ઉપયોગ મૂકે છે અને તેનાથી જિનેશ્વરનો જન્મ થયેલો જાણીને સુઘોષા-ઘંટા વગડાવીને
૧૫૬
જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને યંત્ર
