________________
આ મૂળમંત્ર બાદ ધ્યાનનો વિધિ દર્શાવાયો છે. સાધકે જંબુવૃક્ષ અને તેની ચારેબાજુ ફેલાયેલા લવણસમુદ્રનું ધ્યાન કરવું જોઈએ. તેની મધ્યમાં મેરુપર્વતની સ્થાપના કરી, આ મેરુપર્વતના શિખર પર અરિહંતની દિવ્ય જ્યોતિર્મય પ્રતિમાનું ધ્યાન કરવું જોઈએ. સ્તોત્રકારે પરમાત્માની દિવ્ય જ્યોતિને ખૂબ સુંદર રીતે વર્ણવી છે. આ મેરુપર્વત પરની પ્રતિમાનું સાધકે પોતાના લલાટ પર રહેલા આજ્ઞાચક્ર પર સ્થાપન કરી ધ્યાન કરવાનું છે. સ્તોત્રકારે પરમતત્ત્વને વર્ણવવા માટે ખૂબ સુંદર શબ્દ પ્રયોજ્યા છે :
અક્ષય નિર્મલ શાંત બહુલ જાડ્યોઝિતમે
નિરીહં નિરહંકારે સારું સારતર ધનમ્ અનુદ્ધતં શુભં ફીત, સાત્વિક રાજસં મતમ તામસ ચિર સંબુદ્ધ, તૈજસં શરિસમમ્ સાકારં ચ નિરાકારં સરસંવિરસં પરમ્
પરાપર પરાતીત પરં પરંપરાપરમ્ સકલ નિષ્કલ તુષ્ટ, નિવૃતમ્ ભ્રાંતિવર્જિતમ્ નિરંજનનિરાકારં, નિર્લેપ વિતસંશ્રયમ્. બ્રહ્માણમીશ્વરં બુદ્ધ સિદ્ધ મત ગુરુમુ.
જ્યોતિરૂપ મહાદેવં લોકાલોક પ્રકાશકન્. અહંતુ ભગવાનનું બિંબ અક્ષય, કર્મમલથી રહિત એટલે નિર્મળ, ફૂરિત શાંતિવાળું, અજ્ઞાનથી રહિત, જેમાં અહંકાર નથી તેવું, સમગ્ર લોકના સારતત્ત્વ સમાન શ્રેષ્ઠ બિંબ શોભે છે. તેમાં ઉદ્ધતતા નથી, તેમજ સ્ફટિકસમાન શુભ્ર તેજસ્વી છે. તેઓ સત્વમાં સ્થિર હોવાથી સાત્ત્વિક, ચૌદ રાજલોકના સ્વામી હોવાથી રાજસિક તેમજ આઠે કર્મનો ક્ષય કરવામાં પ્રતાપી હોવાથી તામસિક છે. વળી, કેવળજ્ઞાનયુક્ત હોવાથી શાશ્વત જ્ઞાનવાળા હોવાથી પૂનમની રાત્રિ જેમ ચંદ્રથી શોભાયમાન થાય છે, એમ (૧૦૦
જ્ઞાનધારા - ૨૦
સમગ્ર વિશ્વને પોતાના તેજથી શોભાયમાન કરનારા છે. તેઓ ભાવ-અરિહંત સમવસરણ અવસ્થાની અપેક્ષાએ સાકાર છે, અત્યારે મોક્ષગમન પામેલા હોવાથી નિરાકાર છે. સમ્યગુદર્શનથી પરિપૂર્ણ હોવાથી રસમય છે, સાંસારિક પદાર્થોની દૃષ્ટિએ વિરસ છે. તેઓ ઉત્કૃષ્ટથી અતિઉત્કૃષ્ટ, સંસારસાગર પાર પામેલા, સર્વ પદાર્થોથી પર થયેલા છે. તેઓ અરિહંતની અપેક્ષાથી સર્વ કળા ધારણ કરનારા હોવાથી ‘સકલ’ સિદ્ધની અપેક્ષાએ ‘નિષ્કલ' છે. પરિપૂર્ણ સ્વરૂપને લીધે તુષ્ટ, વળી સાંસારિક અપેક્ષાથી રહિત હોવાથી નિવૃત્ત સર્વ પ્રકારના અજ્ઞાન પર વિજય પામેલ હોવાથી ભ્રાંતિરહિત છે. રાગ-દ્વેષથી રહિત હોવાથી નિરંજન છે અને દેહથી મુક્ત હોવાથી નિરાકાર છે, ઇચ્છારહિત હોવાથી નિર્લેપ અને સર્વ પ્રકારે સંશયથી રહિત એવું તે જિનબિંબ છે.
તેઓ ત્રણે લોકના નાથ હોવાથી ઈશ્વર છે, આત્મસ્વરૂપમાં રમમાણ હોવાથી બ્રહ્મ છે, તેનો માર્ગ દેખાડનાર હોવાથી બુદ્ધ છે, આત્મસ્વરૂપ સિદ્ધ કરેલું હોવાથી સિદ્ધ છે, લોકના ગુરુ છે, જ્યોતિસ્વરૂપ વિશ્વમાં સર્વશ્રેષ્ઠ દેવતા છે અને પોતાના ધ્યાનથી સમગ્ર લોકના, અલોકના પદાર્થોને દર્શાવનારા હોવાથી લોકાલોક પ્રકાશક છે.
આમ, આ પાંચ શ્લોકો દ્વારા સ્તોત્રકાર સિદ્ધ પરમાત્માનું દિવ્ય, તેજોમય અને પરસ્પર વિરોધી વિશેષણો એક સાથે સંભવ પામે તેવા વિશિષ્ટ સ્વરૂપની ખૂબ વિસ્તારથી માર્મિક ઓળખાણ કરાવી છે.
આ પાંચ શ્લોકોમાં સ્તોત્રકાર મહર્ષિએ પરમાત્માના ભવ્ય - દિવ્યરૂપને ખૂબ સુંદર રીતે અનેક વિશેષણોની સંયોજનાથી સુંદર રીતે ઉપસાવી આપ્યું છે.
આનિર્મળ, અક્ષય બિંબનું ધ્યાન સાધકના કર્મરોગોને હરનારું અને સર્વસુખોને આપનારું છે. આ ધ્યાન દર્શાવ્યા બાદ ઋષિમંડળ સ્તોત્રનો કેન્દ્રીય મંત્રબીજ ‘અહમ્' ના દ્વિતીય અક્ષર ઈ પર ચતુર્થ સ્વરનું સંયોજન કરવાથી ઉદ્ભવેલ હું કાર મંત્રબીજ જે માયાબીજ તરીકે પ્રસિદ્ધ છે. તેની અંદર ચોવીસ તીર્થકરોની સ્થાપનાનો ક્રમ દર્શાવ્યો છે. તે માટે પહેલા હૂ કારનો મહિમા દર્શાવતા સ્તોત્રકાર મહર્ષિ કહે છે, જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને યંત્ર
૧૦૧
