________________
શ્રમણ ભગવાન મહાવીર સ્વામી સાધનાકાળમાં એકાંત, મૌન અને ઉપવાસનો આશ્રય લઈ મોટા ભાગે ધ્યાનમાં જ રહેતા અને એ રીતે પોતાના કર્મો ખપાવતા. અન્ય રીતે કહીએ તો શ્રમણ ભગવાન મહાવીર જેમ દીર્ઘ તપસ્વી હતા. તેમ દીર્ઘધ્યાની પણ હતા અને તેથી જ તેઓ ટૂંકા સમયમાં ભારે કર્મોની નિર્જરા કરી શક્યા હતા.
ધર્મધ્યાનની ધારાએ ચડ્યા વિના આધ્યાત્મિક પ્રગતિ થતી નથી અને શુક્લધ્યાનના બીજા પાયે પહોંચ્યા વિના કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત થતું નથી. આમ છતાં આજે ધ્યાનની પ્રવૃત્તિ મંદ પડી ગઈ છે અને તેના પર જોઈએ તેવો ભાર અપાતો નથી. એ ઘણી જ અફસોસની વાત છે. અધ્યાત્મની ચરમસીમા :
અધ્યાત્મની ચરમસીમાને સ્પર્શતો અને પામતો આ મંત્ર છે, જે તમારી આસપાસનું વિદ્યુતક્ષેત્ર બદલી નાખશે. આભામંડળ બદલાય એટલે આદમી બદલાય. માત્ર શુભ માટે જ નહીં, કિંતુ અશુભ કે પાપ કરવા માટે પણ આભામંડળ જોઈએ. ‘સવ પાવપણાસણો’ નો અર્થ કહે છે કે આ એક એવું આભામંડળ કે જે તમને પાપ નહીં કરવા દે, હત્યા નહીં કરવા દે.
નવકાર મંત્રના ચાર સ્તર છે. એક ઈન્દ્રિય ચેતનાનું સ્તર, બીજું માનસ ચેતનાનું સ્તર, ત્રીજું બૌદ્ધિક ચેતનાનું સ્તર અને ચોથું અનુભવ ચેતનાનું સ્તર. આ ચારેય સ્તરને પાર કરનારી શક્તિ તે મંત્ર, જે આરાધકના જીવનમાં વિકાસ અને વિસ્ફોટ બંને શક્ય બનાવે છે. વૈશ્વિક ફલક પર :
વિશ્વના પ્રત્યેક ધર્મ પાસે પોતાનો એક મહામંત્ર હોય છે, જે એ ધર્મના હૃદયસમાન કેન્દ્રસ્થાને હોય છે. આવા વિશ્વના મંત્રોના સંદર્ભમાં શ્રી નમસ્કાર મહામંત્રની વિશેષતા કઈ? એની પહેલી વિશેષતા એ કે નમસ્કાર મહામંત્ર એ શાશ્વત મહામંત્ર છે.
જ્ઞાનધારા - ૨૦
અન્ય ધર્મોમાં મંત્રોનો ઉદ્ઘોષ કોઈ દૈવી વિભૂતિ દ્વારા કરવામાં આવ્યો હોય છે, જ્યારે નમસ્કાર મંત્ર એ અર્થમાં શાશ્વત છે કે એના શબ્દો અને એના અર્થો એના એ જ રહ્યા છે. સામાન્ય રીતે સમયનો પ્રવાહ જતાં શબ્દોની રચનામાં પરિવર્તન આવે છે, પરંતુ નમસ્કાર મહામંત્રની શબ્દરચના અને અર્થપ્રાગટ્ય બંનેમાં કોઈ પરિવર્તન આવ્યું નથી. વળી, ધર્મના મુખ્ય મંત્રમાં કોઈ વિભૂતિ કે ધર્મસ્થાપકનું મહિમાગાન હોય છે, જ્યારે નમસ્કાર મહામંત્ર એક જૈન ધર્મના હાર્દને અને એના તત્ત્વજ્ઞાન મર્મને હૂબહૂ પ્રગટ કરતું અધ્યાત્મ - આરોહણ છે. જીવમાત્ર માટેનો મંત્ર :
જૈન ધર્મ એ ભાવનાનો ધર્મ છે. આધ્યાત્મિક ઊર્વીકરણ સધાય ત્યારે વ્યક્તિનાં નામ, ઠામ કે ગામ-શહેર કશાય મહત્ત્વનાં રહેતા નથી. માત્ર એની આધ્યાત્મિક પ્રાપ્તિ જ મૂલ્યવાન બની રહે છે. નવકારમાં ગુણને નમસ્કાર છે, કોઈ વ્યક્તિ વિશેષને નમસ્કાર નથી. વિશ્વના અન્ય ધર્મોના મહામંત્રોને જોઈએ ત્યારે ખ્યાલ આવે કે તેમાં તો અમુક વ્યક્તિ વિશેષને નમસ્કાર કરવામાં આવે છે. તેનું શરણ સ્વીકારવામાં આવે છે. જ્યારે નમસ્કાર મંત્રની મહત્તા જ એ છે કે એ વ્યક્તિ વિશેષને બદલે અતિ ઉચ્ચ આધ્યાત્મિક ગુણયુક્ત પદને નમસ્કાર કરે છે. પરિણામે આ મંત્ર એ સાંકડા સાંપ્રદાયિક સીમાડાઓને વટાવી જાય છે. માનવી-માનવી વચ્ચેની ભેદરેખાને ભૂંસી નાખે છે અને જીવમાત્ર માટેનો મંત્ર બની રહે છે.
કોઈપણ જાતિ કે કોઈપણ દેશની વ્યક્તિ જે આ ગુણની આરાધના કરવા ચાહતી હોય તેનો આ મહામંત્ર છે. એમાં કોઈ ચોક્કસ કાળમાં વસેલું મર્યાદિત સત્ય નથી, પરંતુ જીવમાત્ર માટેનું કાલાતીત સનાતન સત્ય રહેલું છે. આથી જ નમસ્કાર મહામંત્ર એ સાંપ્રદાયિક મંત્ર નથી, બલ્ક સ્વરૂપમંત્ર છે. જીવમાત્રના સત્ય સ્વરૂપને એમાં દર્શાવવામાં આવ્યું છે. પ્રત્યેક જીવ એના અંતરમાં તો જાયે - અજાણ્ય નમસ્કાર મહામંત્રની ભાવના ધરાવતો હોય છે. જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને ચંદ્ર
