________________
તરીકે સાધકો અપનાવે છે. એ વ્યક્તિના મોહના સંસ્કારોને જડમૂળથી ઉખેડી છે કે નાખે છે અને એના જ્ઞાનાદિ ગુણોને નિર્મળ રીતે કાર્ય કરવા માટે એના મૂળ સ્વરૂપની આડે આવનારા મોહના સંસ્કારો દૂર કરે છે. નમસ્કાર મહામંત્ર સંબંધી એક શાસ્ત્રીય પાઠ છે કે...
નવકાર ઈક અખ્ખર પાવ ફેડઈ સત્ત અયરાઈ...'
સાત સાગરોપમ સુધી નરકની અશાતા વેદનીય વેદીને જે કર્મનિર્જરા થાય, તેટલી કર્મનિર્જરા નવકારમંત્રના એક અક્ષરના ઉચ્ચાર માત્રથી થાય છે. સમગ્ર શ્રુતજ્ઞાનનો સાર :
અખિલ શ્રુતના સાર જેવો આ નમસ્કાર મહામંત્ર સુખદુઃખ આદિ તમામ સ્થિતિઓમાં અને જન્મમરણના સર્વકાળે સ્મરણીય છે. તે ભયંકર પાપી જીવન જીવતા મનુષ્યોને ઉદ્ધારનાર અને ઉમદા જીવન જીવનારને આધ્યાત્મિકતા અર્પનાર છે. એ જ રીતે સર્વશ્રેષ્ઠ ધ્યેય, ધ્યાતા અને ધ્યાનનો દર્શક એવા આ મહામંત્રના ગાનમાં શ્રુતગામી મહર્ષિઓએ પણ પોતાના જીવનનો અંતિમકાળ વીતાવ્યો છે. આઠ સિદ્ધિ અને નવ નિધિ આપનાર આ મંત્રને ચૌદ પૂર્વનો સાર કહેવામાં આવે છે અર્થાત્ આ એક મંત્ર દ્વારા સર્વશાસ્ત્રનું અધ્યયન, સર્વ શાસ્રરહસ્યનું જ્ઞાન અને સર્વ મંત્રો સિદ્ધ થાય છે. વિધિ, ધ્યાન અને રંગ ઃ
નમસ્કાર મહામંત્રના જાપ પૂર્વે સ્નાન કરી પ્રથમ શરીરને પવિત્ર બનાવવું, પછી પદ્માસનની મુદ્રામાં બેસીને હાથ વડે યોગમુદ્રા કરવી અને સ્પષ્ટ, મધુર અને ગંભીર સ્વરે સંપૂર્ણ નવકારમંત્રની માળા ગણવી. હાથની આંગળીથી, માળાથી તેમજ અનાનુપૂર્વી વગેરેથી નવકારનો જાપ કરી શકાય. માળાને હૃદય સામે રાખી તેને વસ્ત્ર કે પગનો સ્પર્શ ન થાય તેમ કરવું જોઈએ. વળી મેરુ (મેરા-મણકા) નું ઉલ્લંઘન ન થાય એ રીતે વિધિપૂર્વક માળા ગણવી જોઈએ.
નવકાર મંત્રના જપની ત્રણ પદ્ધતિ છે. બધા સાંભળી શકે તેમ મોટે અવાજે જપ કરવાની ક્રિયાને ભાષ્ય જપ કહેવાય છે, બીજાઓ સાંભળી ન શકે તેવો પણ
જ્ઞાનધારા - ૨૦
૨
અંદરથી રટણરૂપ હોય તેમજ જીભ અને હોઠ થોડા હાલતા હોય તેને ઉપાંશુ જપ કહેવામાં આવે છે. જે માત્ર મનોવૃત્તિ વડે જપાય તે માનસજપ છે. તેનો અનુભવ સાધકને પોતાને જ થાય છે. આમાં ભાષ્ય જપ અધમ કહ્યો છે, કારણ કે આ પ્રકારનો જપ વશીકરણ જેવાં દુષ્ટ કાર્યો માટે પણ થાય છે. ઉપાંશુ જપ મધ્યમ કહ્યો છે, જ્યારે માનસ જપ કષ્ટસાધ્ય હોવા છતાં તેનાથી શાંતિકાર્યો કરાય છે અને તે ઉત્તમ છે. નવકારનો માનસ જપ સૌથી વિશેષ ફળદાયી છે તેમ શ્રી પાદલિપ્તસૂરિજીએ પ્રતિષ્ઠા પદ્ધતિમાં જણાવ્યું છે.
ધર્મ અને મંત્ર સાથે શ્રદ્ધા આવશ્યક છે. શ્રદ્ધા, જ્ઞાન અને ચારિત્ર્ય એ ત્રણનો ત્રિવેણી સંગમ સધાય તે જરૂરી છે. આથી જ ધર્મગ્રંથોમાં કહ્યું છે કે, સમ્યગ્દર્શન, સમ્યજ્ઞાન અને સમ્યક્ચારિત્ર એ મોક્ષનો માર્ગ છે. આ રીતે કોઈપણ મંત્ર એ દેહ,
મન અને આત્મામાં ઉતારવાનો હોય છે અને તેથી નમસ્કાર મંત્રને જીવનવ્યાપી બનાવવા માટે ધ્યાન જરૂરી છે.
હવે નમસ્કાર મંત્રનો ધ્યાનવિધિ જોઈએ. આ વિધિ પ્રમાણે નિત્ય-નિયમિત નમસ્કાર મંત્રનું ધ્યાન ધરવાથી મંત્રાર્થ અને મંત્ર ચૈતન્યની પ્રાપ્તિ થાય છે અને તે સિદ્ધિને સત્વર સમીપે લઈ આવે છે.
આસન, પ્રાણાયામ વગેરેની જેમ ધ્યાન પણ અભ્યાસથી જ સિદ્ધ થાય છે. આનો અર્થ એમ સમજવાનો કે ધ્યાન ધરવાની શરૂઆત કરીએ કે ધ્યાન યથાર્થપણે થાય એમ બનતું નથી, પણ ખંતપૂર્વક અભ્યાસ ચાલુ રાખીએ તો ધીમે ધીમે તેમાં સુધારો થાય છે અને છેવટે તે યથાર્થપણે થઈ શકે છે.
આપણે નિશાળે બેઠા, ત્યારે એકડો કેવો ઘૂંટાતો હતો ? પણ તેનો અભ્યાસ ચાલુ રાખ્યો, એટલે તેમાં મરોડ આવ્યો અને તે સારી રીતે લખવા શક્તિમાન થયા. ધ્યાનની બાબતમાં પણ આમ જ સમજવું.
નમસ્કાર મંત્રનું ધ્યાન ધરવા માટે પ્રાતઃકાલ અને સંધ્યાનો સમય ઉત્તમ છે.
તે અંગે ‘અરિહાવાયુ-’ માં કહ્યું છે કે,
જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને યંત્ર
G3
