________________
ગાગરમાં શક્તિસાગર :
વિશ્વના અન્ય ધર્મોના મહામંત્રોની તુલનામાં નવકાર અતિ સંક્ષિપ્ત મહામંત્ર છે. કોઈને એ ગાગરમાં સાગર સમાન લાગે છે, તો કોઈને એ અતિ સૂક્ષ્મ ભાવોને અડસઠ અક્ષરોમાં દર્શાવતો મહામંત્ર લાગે છે. એથીય વિશેષ એના પાંચ પદનું સંક્ષિપ્ત રૂપ ‘‘અસિઆઉસા’’ પણ મળે છે, જેમાં અત્યંત નાના સ્વરૂપમાં સંપૂર્ણ નવકાર આવી જાય છે. સંક્ષિપ્તનું પણ સંક્ષિપ્ત, સૂક્ષ્મનું પણ સૂક્ષ્મતમ રૂપ. જેમ આગ્રાના ફતેહપુર સીક્રીના કિલ્લામાં એક જગ્યાએ રાખેલા નાનકડા કાચમાંથી આખો તાજમહાલ જોવા મળે છે, એ રીતે આ ૬૮ અક્ષરના નવકારમાંથી વિરાટનો અનુભવ થતો હોય છે. સૂક્ષ્મને ભીતરમાં સ્થાપીને વિરાટ બનવાની આ પ્રક્રિયા છે. બીજમાંથી વૃક્ષ થાય અને ઝરણામાંથી નદી અને સાગર સર્જાય, એ સ્વાભાવિક કુદરતી પ્રક્રિયા છે. એ જ રીતે આ નમસ્કાર મહામંત્રથી વ્યક્તિના જીવનમાં સર્વતોમુખી પ્રકાશ પથરાય છે. આથી જ નવકારનું માત્ર ઉચ્ચારણ જ પૂરતું નથી. જીભ અને કંઠ સુધી જ એ સીમિત નથી. એ તો વ્યક્તિના હૃદયમાં અહર્નિશ સ્થાન પામનારો મહામંત્ર છે. સર્વકાલીન વ્યાપકતા ઃ
વળી એ માત્ર વર્તમાનમાં મર્યાદિત નથી, પરંતુ ભૂતકાળ, વર્તમાનકાળ અને ભવિષ્યકાળ એમ ત્રણેય કાળને આવરી લેતો મહામંત્ર છે. જેમકે “નમો અરિહંતાણં' ના ઉચ્ચારણ સાથે ભૂતકાળમાં થયેલા અનંત અરિહંત, વર્તમાનમાં વિદ્યમાન અરિહંત અને ભવિષ્યમાં થનારા અનંત અરિહંત - એ સહુ કોઈને નમસ્કાર કરવામાં આવે છે અને તેથી આ મંત્ર એ કાલાતીત મહામંત્ર છે. ભૂતકાળ, ભવિષ્યકાળ અને
વર્તમાનકાળના અનંતાનંત અરિહંતોને નમસ્કાર કરવાથી કેટલો બધો કર્મક્ષય થાય. માત્ર બે શબ્દોમાં જ ત્રણે કાળના અરિહંતોને નમસ્કાર કરવાની વ્યાપકતા અહીં પ્રગટ થાય છે.
કેટલાક મંત્રો કંઠના ઘોષ પર આધારિત હોય છે. એના બુલંદ અવાજે થતાં ઉચ્ચારણમાં એનો પ્રભાવ હોય છે. કેટલાક જીભ પર આધારિત હોય છે, જ્યારે
જ્ઞાનધારા - ૨૦
GO
નમસ્કાર મહામંત્ર એ શ્વાસ પર આધારિત છે. ધ્યાનની તમામ પ્રક્રિયા અને વ્યક્તિનું આયુષ્ય શ્વાસ નિર્ભર છે. નમસ્કાર મહામંત્ર એ વ્યક્તિના શ્વાસમાં વણાઈ ગયો છે અને એટલે જ એ કોઈપણ સ્થળે અને કોઈપણ સમયે ગણી શકાય છે. ‘ઉપદેશતરંગિણી’ ગ્રંથમાં કહ્યું છે કે ભોજન સમયે, શયન સમયે, જાગવાના સમયે, પ્રવેશ સમયે, ભય કે કષ્ટના સમયે અને સર્વ સમયે નવકારમંત્રનું સ્મરણ કરવું જોઈએ. વળી, મૃત્યુ વેળાએ જેઓ આ મહામંત્રનું સ્મરણ કરે છે તેની ભવાંતરને વિશે સદ્દ્ગતિ થાય છે.
કેટલાક મંત્રો સંકટ વિમોચક હોય છે. વ્યક્તિના જીવન પર આવતી આપત્તિઓ, અનિષ્ટો અને અમંગલ તત્ત્વોને દૂર કરનાર હોય છે. જ્યારે નમસ્કાર મહામંત્ર એ એવો મંગલસર્જક મંત્ર છે કે આપોઆપ અમંગલ દૂર થઈ જાય છે. એનો મર્મ એ છે કે જેમ પ્રકાશ પ્રગટે એટલે અંધકાર ક્યાં નાસી જાય છે ? કોઈ તમને કહે કે એ અંધકારને શોધીને પાછો હાજર કરો. તો એમ અંધકારને પાછો લાવી શકાય નહીં, એ જ રીતે નમસ્કાર મહામંત્ર એવા માંગલ્યનું સર્જન કરે છે કે એના પ્રભાવ આગળ પામર, મલિન, દુરિત કે અનિષ્ટકારક તત્ત્વો ક્યાંય દૂર દૂર નાસી જાય છે. એનું અસ્તિત્વ જ રહેતું નથી. અધર્મ અને અશુભનો નાશક ઃ
આથી જ આ સૂક્ષ્મ અને વ્યાપક મહામંત્ર “સવ્વ-પાવ-પ્પણાસણો'' કહેવામાં આવ્યો છે. એટલે કે સર્વ તાપનો પ્રાણાશક કહ્યો છે. અર્થાત્ બધા પાપોનો પ્રકર્ષથી નાશ કરનાર યા વિધ્વંસક કહ્યો છે. આમાં ‘સવ્વ’ શબ્દ એ તમામ પ્રકારના અધર્મ અને અશુભ કર્મોને આવરી લે છે. ‘પ્પણાસણો’ (પ્રણાશન) શબ્દ અત્યંત નાશ કે સર્વથા નાશનો અર્થ દર્શાવે છે. આ રીતે આનો અર્થ થશે સર્વ અધર્મનો કે અશુભ કર્મનો અત્યંત નાશ કરનાર શ્રી નમસ્કાર મહામંત્ર છે.
આરાધકના વ્યવહારિક અને આધ્યાત્મિક જીવનમાંથી અનુક્રમે પાપ અને અવરોધનો નાશ કરનાર એવો મંગલમય મંત્ર છે. નવકાર મંત્રને જનમજનમના સાથી જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને યંત્ર
૧
