________________
તો રહી શકાય છે. સાથે પોતાના ખાસ માણસો કે ઉદારસાધક હોય તો ભોજનાદિની સ્વતંત્ર વ્યવસ્થા પણ કરી શકાય છે.
જ્યાં કોઈ સિદ્ધ પુરુષે અમુક સમય સ્થિરતા કરીને મંત્રસિદ્ધિ કરેલી હોય તે સ્થાન પણ પસંદ કરવા યોગ્ય છે તથા તીર્થની ખ્યાતિ પામેલા સ્થાનો કે ત્યાંનું વાતાવરણ પવિત્ર અને પ્રેરણાત્મક હોય છે, તે પણ પસંદ કરવા યોગ્ય છે. સઘળી મંત્રસાધના અધૂરી :
મનન કરવાને યોગ્ય હોય તે મંત્ર. એમાંય શ્રી નમસ્કાર મહામંત્રનું તો સતત મનન કરવું જોઈએ.
મંત્રસિદ્ધિ માટે સામાન્યપણે ત્રણ માર્ગ છે - એક તો મંત્રનું સ્મરણ, બીજો છે મંત્રનો જાપ અને ત્રીજો માર્ગ છે મંત્રનું ધ્યાન. આમાં મંત્રનું ધ્યાન વિશેષ મહત્ત્વનું છે. એક અર્થમાં કહીએ તો નમસ્કાર મંત્રનું સ્મરણ કરીએ, તેનો જપ કરીએ પરંતુ એનું ધ્યાન ન કરીએ તો એ મંત્ર અધૂરો રહે છે અને એ અધૂરો રહેલો મંત્ર અપૂર્ણ સાધના ગણાય. જ્યારે સાધના જ અપૂર્ણ હોય ત્યારે સિદ્ધિની વાત કઈ રીતે થઈ શકે ? આથી જ નવકારમંત્રના મનનનો ઘણો મહિમા છે.
આ મનન બે પ્રકારે થઈ શકે - એક તો મૂળપાઠ અક્ષરશુદ્ધિ તથા ઉચ્ચારશુદ્ધિપૂર્વક બોલ્યા કરવો અને બીજું તેનું ચિંતન કરવું. તેમાં અક્ષરશુદ્ધિ તથા ઉચ્ચારશુદ્ધિપૂર્વક પાઠ બોલ્યા કરવો, તે સ્મરણ કે જપ કહેવાય છે. તેનું ચિંતન કરવું તે ધ્યાન કહેવાય છે. હવે પાઠ કરતાં પણ ચિંતનનું મહત્ત્વ ઘણું વધારે છે, તેથી જાપ કરતાં ધ્યાનની ક્રિયા ઉત્તમ ગણાય છે અને તે સિદ્ધિને સમીપે લાવવામાં અતિ અગત્યનો ભાગ ભજવે છે, તેથી ધ્યાન વિના કોઈપણ મંત્રસાધના પૂર્ણતાને પામી શકે નહીં એ દેખીતું છે.
મહર્ષિ પતંજલિએ મંત્રસિદ્ધિ માટે જપ કરવો અને તેની અર્થભાવના એટલે ચિંતન પણ કરવાનું કહ્યું છે. જૈન મહર્ષિઓ કે જૈન શાસ્ત્રોનો મત આથી ભિન્ન નથી,
એટલું જ નહીં પણ તેમણે પરમપદની પ્રાપ્તિ માટે, પરમતત્ત્વની પ્રાપ્તિ માટે તેમજ ધ્યાનસિદ્ધિ માટે નમસ્કાર મંત્રનું ધ્યાન ધરવાનો ખાસ ઉપદેશ આપેલો છે.
પંચ નમુક્કાર ફલ’ માં કહ્યું છે કે, “જે કંઈ પરમતત્ત્વ છે અને જે કોઈ પરમપદનું કારણ છે તેમાં પણ પરમ યોગીઓ વડે આ નમસ્કાર મંત્ર જ ચિંતવાય છે અર્થાત્ તેનું ધ્યાન ધરાય છે.”
શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે ‘યોગશાસ્ત્ર' માં કહ્યું છે કે, “ત્રણ જગતને પાવન કરનાર અને મહાપવિત્ર એવા પંચપરમેષ્ઠિ - નમસ્કારમંત્રને યોગીએ - યોગસાધકે વિશેષ પ્રકારે ચિંતવવો જોઈએ, અર્થાત્ તેનું ધ્યાન ધરવું જોઈએ.’
શ્રી સિદ્ધસેનસૂરિએ ‘નમસ્કાર - માહાભ્ય’ માં કહ્યું છે કે,
‘પુણ્યાનુબંધી પુણ્યને ધારણ કરનારો જે આત્મા વિધિપૂર્વક પંચપરમેષ્ઠિ - નમસ્કારમંત્રનું ધ્યાન કરે છે, તે તિર્યંચ અથવા નારક થતો નથી.’ તાત્પર્ય કે તે મૃત્યુ બાદ મનુષ્ય અથવા દેવગતિને પ્રાપ્ત કરે છે અને તેમાં પ્રાપ્ત થઈ શકતાં સુખોનો ઉપભોગ કરે છે. આ પરથી સાધકોને નમસ્કાર મંત્રના ધ્યાનનું મહત્ત્વ સમજાશે.
જપનો સમાવેશ અત્યંતર તપમાં થાય છે, તેમ ધ્યાનનો સમાવેશ પણ અત્યંતર તપમાં જ થાય છે. વળી, તેનો નિર્દેશ જપ પછી તરત જ કરવામાં આવે છે, તે જપની સાથે તેનું સહચારિત્વ સૂચવે છે. આ રહ્યાં તે અંગેના શાસ્ત્રકાર મહર્ષિનાં વચનો :
‘પ્રાયશ્ચિત્ત, વિનય, વૈયાવૃત્ય, સ્વાધ્યાય (જપ), ધ્યાન અને ઉત્સર્ગ, એ અત્યંતર તપ છે.”
શાસ્ત્રકાર ભગવંતો કહે છે કે જે કર્મો અતિ ચીકણા હોય અને દીર્ઘકાળથી સંચિત થયેલાં હોય, તે ધ્યાનરૂપી અગ્નિથી ક્ષણમાત્રમાં બળીને ભસ્મ થઈ જાય છે. ધ્યાનની આ બલિહારી છે અને તેથી જ તીર્થકર ભગવંતો તથા મહામુનિઓ તેનો આશ્રય અવશ્ય લે છે. જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને ચંદ્ર
જ્ઞાનધારા - ૨૦
