________________
મંત્ર-યંત્ર- ભક્તિનો સમન્વય એટલે
શ્રી ઉવસગ્ગહરં સ્તોત્ર
- પૂ. સાધ્વી સુબોધિકા
ભક્તિ એટલે મંત્રનું સાયુજ્ય:
શ્રી ઉવસગ્ગહરં સ્તોત્રમાં ભક્તિયોગ અને મંત્રયોગનો સુમેળ જોવા મળે છે. શ્રી ઉવસગ્ગહરં સ્તોત્ર શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાનની સ્તવના દ્વારા ભક્તિરસ વહાવતું એક આધ્યાત્મિક સ્તોત્ર છે. પરમાત્મા પ્રત્યેના અપાર સ્નેહ, અંતરપ્રેમ અને અનન્ય શરણભાવને ભક્તિ કહેવામાં આવે છે. પરમાત્મ સ્વરૂપની સ્તવના, સ્તુતિ, ધ્યાનાદિ કરવા તે ભક્તિયોગ છે. “પા ચંદ્રમ, તુરું સન્મત્તે તાઢ, મત્તિમાં નિર્મળ ......” જેવા પદો સ્તોત્રગત ભક્તિને પ્રગટ કરે છે.
- આચાર્યશ્રી ભદ્રબાહુ સ્વામીએ આ સ્તોત્રમાં ભક્તિની સાથે સાત્ત્વિક મંત્રનો સુયોગ કરેલ છે. આચાર્યશ્રી ત્રણ રીતે આ સ્તોત્રની મંત્રમયતા સિદ્ધ કરે છે. ૧. તીર્થંકર પરમાત્માના નામ સ્વયં મંત્રરૂપ છે. સર્વ વિદ્યા અને મંત્રોના બીજાક્ષરો પરમાત્માના નામાક્ષરોમાં સમાયેલા છે. શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાનનું નામ સર્વ મંત્રોમાં શ્રેષ્ઠ મંત્ર રૂપ છે. આ સ્તોત્રમાં આચાર્યશ્રીએ “ઘાસ ચંarfમ" પદ મંત્રરૂપે જ પ્રયુક્ત
જ્ઞાનધારા - ૨૦
કરેલ છે. ૨. મંત્રની વિભિન્ન વ્યાખ્યાઓ પણ આ સ્તોત્રની મંત્રમયતા સિદ્ધ કરે છે. મંત્રની વ્યાખ્યાઓ - ૧. દેવાધિષ્ઠિત અક્ષરસમૂહ અથવા જેની સાધના કરવી જ પડે તેવા અક્ષરોની રચના મંત્ર કહેવાય છે. ૨. જેનાથી નિશ્ચિતરૂપે જ્ઞાન અને રક્ષણ થાય તે મંત્ર. ૩. પાઠ કરવાથી જે સિદ્ધ થાય તે મંત્ર. ૪. જેની આદિમાં ૐ, હૂ, શ્રી જેવા બીજાક્ષરો હોય અને અંતમાં સ્વાહા જેવા પલ્લવપદ હોય તે મંત્ર. ૫. જે સૂત્ર કે પદો વારંવાર મનન કરવા યોગ્ય હોય તે મંત્ર. ૬. જે અક્ષરસમૂહનું વારંવાર સ્મરણ કરતાં વિવિધ પ્રકારના ભયોથી રક્ષણ થાય તે મંત્ર. ૭. જે શબ્દો ગુરુ ગુપ્ત રીતે શિષ્યને આપે તે મંત્ર.
મંત્રની આ વિવિધ વ્યાખ્યાઓ જોતાં સ્પષ્ટ થાય છે કે ગૂઢ, અગમ્ય શબ્દો કે બીજાક્ષરોથી યુક્ત હોય તે જ મંત્ર કહેવાય, તેવું નથી. સાદી, સરળ ભાષામાં લખાયેલ પદ કે ગાથા પણ મંત્રરૂપ બની શકે છે.
મંત્રના અક્ષરોની સંયોજના જ એવી હોય છે કે તે તેના અધિષ્ઠાયક દેવને આકર્ષે છે અને અધિષ્ઠાયક દેવ અચૂક ફળ આપે છે. આ ઉવસગ્ગહર સ્તોત્રના અધિષ્ઠાયક દેવ પાર્થયા છે. આચાર્યશ્રીએ ‘સTદર પાસ દ્વારા પાર્શ્વયક્ષનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. તદુપરાંત ધરણેન્દ્ર દેવ, પદ્માવતી દેવી, વૈરુટ્યા દેવી જેવા અનેક પાર્થ પ્રભુનું સામીપ્ય ધરાવતા દેવો આ સ્તોત્રનું પઠન કરનાર ભક્તોને ફળ આપવા તત્પર રહે છે. આ સ્તોત્ર દ્વારા મોકરૂપી ફળની પણ પ્રાપ્તિ થાય છે. “પાર્વત વિવેvi ગીતા જયરામ? ટાળ” પદ સૂચવે છે કે સંપૂર્ણ સ્તોત્ર એક મંત્રરૂપ છે. ૩. આ સ્તોત્રમાં “વિસદર ” મંત્ર સમાવિષ્ટ છે. આ મંત્ર “નમwા પાસ” મંત્ર તથા “પાર્થ ચિંતામfr” મંત્રના નામે પણ પ્રસિદ્ધ છે. આચાર્યશ્રીને વિસદર દુત્તા જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને ચંદ્ર
