________________
વૈશ્વિક મંત્રોમાં શ્રી નવકાર મહામંત્રની વિરલ વિશેષતા
- પદ્મશ્રી ડૉ. કુમારપાળ દેસાઈ
દરેક ધર્મનું ભવન એક મુખ્ય મંત્રની આસપાસ રચાય છે. એ ધ્વનિરૂપ બનીને અનંત આકાશમાં સંગ્રહિત થાય છે. જ્યારે એનું ઉચ્ચારણ કરીએ ત્યારે અંતરિક્ષમાંથી એની ભાવનાઓની આરાધક પર વૃષ્ટિ થતી હોય છે. બીજ પર વર્ષો પડતાં જેમ એ ભૂમિમાંથી વર્ધમાન થઈને વૃક્ષ બને છે, એ રીતે મંત્રોચ્ચારથી આકાશના ધ્વનિઓ મંગલકામના પ્રગટ કરે છે. આજનું ધ્વનિવિજ્ઞાન પણ કહે છે કે જગતમાં પેદા કરાયેલો ધ્વનિ કદી નષ્ટ થતો નથી.
ઘણીવાર આપણને શિખર દેખાય છે, પણ એની પગદંડી જડતી નથી. નવકારમંત્રનું રટણ એ શિખર છે, જે હજારો વર્ષથી ઉચ્ચારાય છે, પણ એની પગદંડી મેળવવી જરૂરી છે.
મંત્રોની સૃષ્ટિમાં નમસ્કાર મહામંત્રનો આગવો પ્રભાવ છે. મંત્રો તો ઘણા હોય છે, કિન્તુ એમાં નમસ્કાર મહામંત્ર અનેરો ને અદ્વિતીય છે. એક વસ્તુ બીજી વસ્તુથી જે ગુણને લીધે એ જુદી પડે છે, તેને વિશેષતા કહેવામાં આવે છે. આંબા અને લીમડામાં વૃક્ષત સમાન હોવા છતાં તે દરેકને પોતાની વિશેષતા છે અને તેના લીધે જ
એક આંબા તરીકે તો બીજો લીમડાના વૃક્ષ તરીકે ઓળખાય છે. અન્ય મંત્રો અને નમસ્કાર મંત્રમાં મંત્રત્વ સમાન છે, પણ નમસ્કારમંત્ર પોતાની અનેકવિધવિશેષતાઓને કારણે એ બધા મંત્રોમાં જુદો તરી આવે છે. લોકોત્તર મહામંત્ર :
નમસ્કાર લોકોત્તર મંત્ર છે, એ એની પહેલી વિશેષતા છે. જે મંત્રોનો ઉપયોગ સામાન્ય રીતે આકર્ષણ, વશીકરણ, ઉચ્ચારણ, વિદ્વેષણ, સ્તંભન, મોહન, મારણ, રોગનિવારણ કે ધનપ્રાપ્તિ આદિ લૌકિક કાર્યો માટે થાય, તે લૌકિક કહેવાય અને જેનો ઉપયોગ આત્મશુદ્ધિ કે મોક્ષપ્રાપ્તિ જેવા લોકોત્તર કાર્યો માટે થાય તે લોકોત્તર કહેવાય.
અહીં કદાચ પ્રશ્ન થશે કે, ‘નમસ્કાર મંત્રનો ઉપયોગ પણ આકર્ષણાદિ કાર્યો માટે થાય છે, તો તેને લૌકિક કેમ ન કહેવાય?”
તેનો ઉત્તર એ છે કે, “નમસ્કારમંત્રનું મુખ્ય પ્રયોજન આત્મશુદ્ધિ કે મોક્ષપ્રાપ્તિ છે. તેથી તે લોકોત્તર જ ગણાય. આકર્ષણાદિ કાર્યો તેના વડે સિદ્ધ થાય છે ખરાં, પણ તે એનું મુખ્ય પ્રયોજન નથી.’
વચ્ચે એક કાળ એવો આવી ગયો કે લોકો મંત્રનો આવા ભૌતિક કે દુન્યવી કાર્યો માટે ખૂબ ઉપયોગ કરવા લાગ્યા અને એમ કરતાં ધર્મના ધોરી નિયમો પણ ભૂલી ગયા. શાકત, બૌદ્ધ વગેરે મંત્રવાદીઓ દ્વારા પ્રવર્તાવેલા મત્સ્ય, માંસ, મદિરા, મુદ્રા તથા મૈથુન એ પાંચ મ’કારે તો હાહાકાર મચાવી દીધો અને મંત્ર-તંત્ર શાસ્ત્રનું નામ બદનામ કરી દીધું. તેની અસર ઓછા-વત્તા અંશે આજના સમાજ સુધી પહોંચે છે. કેટલાક શિક્ષિત લોકોની મંત્ર-યંત્ર-તંત્ર પર મુદ્દલ શ્રદ્ધા બેસતી નથી, તેનું કારણ એ છે કે તેની મથરાવટી ખૂબ મેલી થઈ ગઈ છે અને તેનાં નામે એવાં એવાં કાર્યો થયા છે કે જે આપણને નિતાંત ધૃણા ઉપજાવે.
અહીં સંતોષ લેવા જેટલી વાત એ છે કે નમસ્કારમંત્રના કલ્પો વગેરેમાં આકર્ષણાદિ કાર્યોનું વિધાન ભલે કરેલું હોય, પણ એવાં કાર્યો માટે તેનો ખાસ ઉપયોગ જૈન મંત્ર, સ્તોત્ર અને ચંદ્ર
| ૦૫
જ્ઞાનધારા - ૨૦
