________________
ધર્મ તલસે છે. તે તરફ મનુષ્યને લઈ જ, એ ધર્મનું કાર્ય છે. બાહ્ય ઈન્દ્રિયોની ગુલામીમાં જેઓની બુદ્ધિ વ્યાહિત થયેલી છે, તેઓના અંતરમાં ઉન્નત ભાવનાઓને ઉત્પન્ન કરનાર અનેક પ્રકારની મર્યાદા અને અંકુશવાળું ધાર્મિક જીવન કદી પણ પ્રિય થઈ શકતું નથી. અહંકારના ઉન્માદમાં એવા આત્માઓને પોતાને કે પરને કલ્યાણ માર્ગ ધ્યાનમાં આવી શકતો જ નથી.
પ્રશ્નવ ધર્મની સર્વસાધારણ ભૂમિકા શું ?
ઉત્તર ધર્મની સર્વસાધારણ ભૂમિકા સર્વસની બુદ્ધિ છે. સર્વજ્ઞબુદ્ધિ જ મલિક બૃહત્ સત્યને યથાર્થ નિર્ણય , આપી શકે. સર્વ પ્રેરિત શાસ્ત્રો, એ ધર્મનો મૂખ્ય આધાર છે. એ શાસ્ત્રો સદાચાર, ઈશ્વરભક્તિ અને તત્ત્વનાં વર્ણનથી. ભરપુર હોય છે. સત્ય, દયા, તપ, બ્રહ્મચર્ય અને પવિત્રતાના અનેકવિધ માર્ગોનું તે સંગ્રહસ્થાન છે. એનાથી ઉદ્દભવ પામેલા ધર્મના ત્યાગ પછી માનવની કાંઈ વિશિષ્ટતા નથી. કામવાસના
ના અનિયંત્રિત વ્યવસાયવાળી પશુતા તો પશુમાં પણ નથી. ધર્મનું અમૂક અંગ મનુષ્યને ફાવતું ન આવ્યું, તેટલા ઉપરથી તે ધર્મ ઉપર જ ઘા કરવા બેસી જાય, તે જે ડાળ, ઉપર તે બેઠે છે, તેના ઉપર જ ઘા કરનાર તે બને છે. સ્નેહ, સદગુણ કે સજ્જનતાના આદર્શો ધર્મ ઉપર નહિ તે બીજા શાના ઉપર રહેલા છે? ધર્મ એ કઈ હવાઈ બંધારણ નથી, પણ જગતના સર્વશ્રેષ્ઠ માનવોથી ઘડાયેલું, પળાયેલું અને જીવનમાં સર્વત્ર ઓતપ્રેત થએલું મહા સત્ય છે.
પ્રશ્ન જૈનશાસ્ત્રોમાં ધર્મને કયા કયા વિશેષણોથી સંબોધવામાં આવ્યો છે?
