Bruhad Jain Thoak Sangraha

Author(s): Kantilal J Gandhi, Jashwantlal S Shah
Publisher: SuDharm Prachar Mandal Ahmedabad

Page 213

૧૯૪
)
શ્રી બૃહદ જૈન થોક સંગ્રહ કર્મની ઉદિરણા થાય. બારમે ગુણ. પાંચ અથવા બે કર્મની ઉદિરણા, બે ની કરે તો નામ ને ગોત્રની. તેરમે બે કર્મની ફરિણા તે નામ ને ગોત્રની. ચૌદમે કોઈ કર્મની ઉદિરણા નથી. ઇતિ નવમો દ્વારા
દશમો નિર્જર દ્વારા પહેલાથી દશમા ગુણ. સુધી આઠ કર્મની નિર્જરા. અગિયારમે તથા બારમે સાત કર્મની નિર્જરા તે મોહનીય વર્જીને. તેરમે, ચૌદમે ૪ કર્મની નિર્જરા તે વેદનીય, આયુષ્ય, નામ અને ગોત્ર.
ઈતિ દશમો નિર્જરા દ્વારા અગિયારમો ભાવ દ્વાર ભાવ છ છે. ૧) ઉદયભાવ, ૨) ઉપશમભાવ, ૩) ક્ષાયિકભાવ, ૪) ક્ષયોપશમભાવ, ૫) પારિમિકભાવ, દ) સન્નિવાઇભાવ.
પહેલે, બીજે અને ત્રીજે ગુણ, 3 ભાવ તે ઉદય, ક્ષયોપશમ અને પરિણામિક. ચોથાથી અગિયારમા ગુણ. સુધી ઉપશમ
૧) ઉદયભાવ - જ્ઞાનાવરણીય આદિ ૮ કોના વિપાક (ફળ) ને અનુભવ કરવો તેને ઉદય કહે છે. આવા ઉદયને અથવા તેની પર્યાયને ઉદયભાવ કહે છે. જેમકે ક્રોધ આદિ. ૨) ઉપશમભાવ – સત્તામાં રહેવા છતાં કર્મોનું ઉદયમાં ન આવવું એટલે કે પ્રદેશ અને વિપાક બન્ને પ્રકારના કર્મોદય અટકી જવાથી જે ભાવ ઉત્પન્ન થાય છે તે ઉપશમભાવ છે. જેમકે ઉપશમ સમકિત. ૩) સાયિકભાવ - કર્મોનો નાશ થવો તેને ક્ષય કહે છે. આવા ક્ષયથી જ ભાવ ઉત્પન્ન થાય છે તે ક્ષાયિકભાવ છે. જેમકે કેવળજ્ઞાન. ૪) લયોપશમભાવ - ઉદય પામ કર્મનો ક્ષય અને અનુદય પ્રાપ્ત કર્મનો ઉપશમ થવાથી જે ફળ ઉત્પન્ન થાય તે ક્ષયોપશમ ભાવ. જેમકે મતિજ્ઞાન. ૫) પારિશામિકભાવ -- જેના કારણે મૂળ વસ્તુમાં કોઈ પણ પ્રકારનું પરિવર્તન ન થાય એટલે કે વસ્તુ પોતાના સ્વભાવમાં જ પરિણત થતી રહે છે તેને પરિણામિકભાવે કહે છે. પારિવામિકભાવના કારણે જે દ્રવ્યને જે સ્વભાવ છે તે જ રૂપમાં તેનું પરિણમન થાય છે. જેમકે જીવત્વ, ભવ્યત્વ. ૬) સંન્નિવાઈભાવ – ઉપરોક્ત પાંચ ભાવોમાંથી કોઈપણ બે, ત્રણ આદિ ભાવોનું ભંગા થવું સન્નિપાત છે તેનાથી જે ભાવ ઉત્પન્ન થાય છે તે સન્નિવાઈભાવ છે.