Book Title: Bruhad Jain Thoak Sangraha
Author(s): Kantilal J Gandhi, Jashwantlal S Shah
Publisher: SuDharm Prachar Mandal Ahmedabad
View full book text
________________
પ્રમાણ નય
૫૬૯
૭પ૨મ, ૮ શુદ્ધ, ૯ સત્તા, ૧૦ ૫૨મ ભાવ દ્રવ્યાસ્તિક નય. પર્યાયાસ્તિક નયના ૬ ભેદ છે. ૧ દ્રવ્ય, ૨ દ્રવ્ય વ્યંજન, ૩ ગુણ, ૪ ગુણવ્યંજન, ૫ સ્વભાવ, અને ૬ વિભાવ-પર્યાયાસ્તિક નય. આ બન્ને નયોના ૭૦૦ ભાંગા થઈ શકે.
૬
નય સાત ઃ ૧. નૈગમ, ૨. સંગ્રહ, 3. વ્યવહા૨, ૪. ઋજુસૂત્ર, પ. શબ્દ, ૬. સમભિરૂઢ, ૭. એવંભૂત નય. એમાંથી પહેલા ૪ નયોને દ્રવ્યાસ્તિક, અર્થ કે ક્રિયાનય કહે છે. અને પાછલા ત્રણને પર્યાયાસ્તિક, શબ્દ કે જ્ઞાન નય કહે છે. હવે તેનો વિસ્તાર કહે છે.
(૧) નૈગમ નય – જેનો એક (ગમ) સ્વભાવ નથી, અનેક માન, ઉન્માન, પ્રમાણથી વસ્તુ માને. ત્રણે કાળ, ૪ નિક્ષેપા, સામાન્ય, વિશેષ આદિ માને. તેના ૩ ભેદ. (૧) અંશ – વસ્તુના અંશને ગ્રહીને વસ્તુ માને, જેમ નિગોદને સિદ્ધ સમાન માને. (૨) આ૨ોપ – ભૂત, ભવિષ્ય અને વર્તમાન, ત્રણે કાળનો વર્તમાનમાં આરોપ કરે. (૩) વિકલ્પ – અધ્યવસાય ઉત્પન્ન થાય તે. એવા ૭૦૦ વિકલ્પ થઈ શકે છે. શુદ્ધ નૈગમ નય અને અશુદ્ધ નૈગમ નય એમ બે ભેદ પણ છે. (૨) સંગ્રહ નય – વસ્તુની મૂળ સત્તાને ગ્રહણ કરે. જેમ સર્વ જીવોને સિદ્ધ સમ જાણે. જેમ 'એગે આયા' આત્મા એક છે (એક સ૨ખા સ્વભાવ અપેક્ષા). ત્રણ કાળ, ચાર નિક્ષેપા અને સામાન્યને માને. વિશેષ ન માને. ન
–
(૩) વ્યવહા૨ નય –- અંતઃકરણ (આંતરિક દશા)ની દ૨કાર ન કરતાં, બાહ્ય વ્યવહાર માને, જેમ જીવને મનુષ્ય, તિર્યંચ, ના૨ક, દેવ માનવા, જનમ્યો, મર્યો વિ. પ્રત્યેક રૂપી પદાર્થોમાં વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ આદિ ૨૦ બોલ સત્તામાં છે પણ બાહ્ય દેખાય તે જ માને. જેમ હંસને ધોળો, ગુલાબને સુગંધી, સાકરને મીઠી માને. તેના પણ શુદ્ધ,
Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org
