Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 03
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022487/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -sUtraLasUtradhAra-pUrvadharamaharSi-vAvapravara paJcazataprakaraNaprAsAdazrI umAsvAti-bhagavata--praNItaM svopajJakArikA- bhASyayorupari catuzcatvAriMzadadhikacaturdazazata-prakaraNakartR zrImad-haribhadrasUri - viracitavRttisamalaGkRtam zrI tattvArthAdhigama satrama adhyAya-3. (gujarAtI anuvAda) * bhAvAnuvAdakAra pU. AcArya zrI vijayarAjazekharasUrIzvarajI mahArAjA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidvadarya parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekha | nAnuM ! kathags , yogabinduH - - jaya garavI hakikAra karIne vaSTi : ) (phathI cA va8) rAvAnA kAra treiya AcAryaZrI dikarI ja zIkharasUrIjI mahArAja nI (be bhAga) karI rahI upadezapada graMtha vANI karI . mAnu01 HTAT-1 kiITINGifa nA'TElth Asself tii ( harI tAlIma mADIjAnuDanA nI rajAmAM vAra nA na karadvavizcika bhAga-1 zrI aSTaka prakaraNa 5. nA. jo vakhatawA mahAna (be bhAga) (be bhAga) pUjA tathA zrI harinagara jheira uary sol oli AIravato payAzaka prakaraNa pAvakaja pAna navapada prakaraNa a mata visati GudezamAlA (puSpamAlA) dAjhI juna; (bhAga-3) zrAvakadharma adhikSara Di paNa mArI SER pUjaya mAmA nI jALI -ra karIneT HIM (be bhAga) daL (vaghaI hadiahAlA IIbhapraboda, pacAzaka prakaraNa mAna zrAvakadharma adhikAra gujarAtI siAvAnuvAda pU mAryadeva zrImad vijaya rASaakhasUrIzvarastha mahAya (be bhAga) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -zekharasUrIzvarajI mahArAjA Adie kareluM sAhitya sarjana pAMDava caritra DyUsare sojotAM sa dharmagrantha viveca bhASyanrayam caityavaMdanabhASya zrI khAne kAja hita tattvArthAdhigama sUtra - mana bRhatkalpa sArodvAra dharmabiMdu prakaraNa (rAtI bhAvAnuvAna ! 7 mAvAnuvAda kare che mAnyatrayam akAya-1 (Ayuri ) premasurI pADa tar-sctIvAya-tela samiti, hiMdavA IN bartender why-od when AcAryadeva- zrImada vijaya zrI tattvArthAdhigama sUtram (daza bhAga) 15mAM sAva ta baMdhapihANaM paesa-baMdho A prakaraNa pU.A. zrI rAjazekharasUrIzvarajI ma.sA zaMkA-samAdhAna V jaya thAya che oluNImaMta (be bhAga) zrI saMbodha prakaraNa traNa bhAga) xxxtent zrI pukhtasUtram C zrI vItarAga stotra pU.A. zrI rAjazekharasUrIpara na mA pUrvaka AvatI hobI sena AzApradIpa gujarAtI bada suni dhImada vijayajI zrI zatruMjaya tIrtha sohAmaNuM zrI yazovijayajI viracita yatilakSaNa samuccaya prakaraNa gujarAtI samuda pUjaH AvAIjI rAkhavI ja yepala Ruke zrI rUpasena caritra zrAvaka prajJapti prakaraNa Page #4 -------------------------------------------------------------------------- Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vijaya nemisUrimeM zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH / / 2013 // zrIrmad vijraya-dAna-prema-rAmacaMdra-hIrasUri sadgurubhyo namaH II sthAnaH. // maiM namaH | paJcazataprakaraNaprAsAda-sUtraNasUtradhAra - - pUrvadharamaharSi vAcakapravara zrI umAsvAti bhagavat praNItaM svopajJakArikA - bhASyayorupari catuzcatvAriMzadadhika caturdazazata prakaraNakartR zrImad haribhadrasUri viracitavRttisamalaGkRtam // zrI laghu aai D] ] adhyAya-3 (gujarAtI anuvAda) * bhAvAnuvAdakAra pa.pU.A. zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra pa.pU.A. zrImad vijaya hIrasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra pa.pU.A. zrImad vijaya lalitazekharasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna aneka graMthonA bhAvAnuvAdakAra pa.pU.A. zrImad vijaya rAjazekharasUrIzvarajI mahArAjA * saMpAdaka pU. munirAja zrI dharmazekharavijayajI gaNI * sahayogI pU. munirAja zrI divyazekharavijayajI prathama AvRtti : vi.saM. 2070, vI.saM. 2540, nakala : 1000 * prakAzaka zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa pUjya AcAryazrI rAjazekharasUri bhAvAnuvAda bhavana 49/36, sIlvara lIphanI sAme, kAmataghara roDa, bhivaMDI-421 305. * prApti sthAna guMda hindustAna mila sTorsa 481, ganI epArTamenTa, ratana TokIjhanI sAme, AgrA roDa, bhivaMDI-421 305. phona : (02522) 232266, mo. 93212 32266 mUlya H rUA. 1,500/- (bhAga : 1 thI 10) Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukRtam amArA hRdayamAM pUjyazrI (52ma pUjya HIRE REAL 21 AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekharasUrIzvarajI mahArAjA) hoya e svAbhAvika che paNa pUjyazrInA hRdayamAM amAro saMgha hato e ja amAruM ahobhAgya che. pUjyazrInI guNagarimAthI AkarSAyelo amAro saMgha kAyama pUjyazrIno RNI raheze. 6 zrI tapagaccha udaya kalyANa jaina zvetAMbara mUrtipUjaka TrasTa, borIvalI, caMdAvarakara lena. zrI saMgha potAnA jJAnanidhimAMthI A 'zrI tattvArthAdhigama sUtra'no saMpUrNa lAbha lIdhela che. zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa tenI khUba khUba anumodanA kare che. ere is * sUcanA * A pustaka jJAnadravyamAMthI chapAvyuM hovAthI gRhasthe mUlya cUkavyA vinA A pustakanI mAlikI karavI nahIM. vAMcavA mATe A pustakano upayoga karavo hoya to yogya nakaro jJAnabhaMDAra khAte Apavo jarUrI jANavo. 15kA 8 w fas Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' 'D5 S332 Test kAma paranA na karAvavAmAM CARE SE agni saMskAra bhUmi para navanirmita pa.pU.A.bI.TI thazekharasurIzvarajI thayAnuM puNyaki. nilanA vidyAra - pAlItANA Page #8 -------------------------------------------------------------------------- Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 * bhUmikA * prastuta zAstranuM sUtranuM) mukhya nAma tattvArthAdhigama che. A zabdano artha saMbaMdhakArikAnI raramI kArikAnI TIkAmAM jaNAvyo che. paNa vartamAnamAM tene tattvArthasUtra evA saMkSipta nAmathI oLakhavAmAM Ave che. A graMthanA kartA pUjya umAsvAti mahArAjA che. A sUtro upara bhASya paNa temaNe ja raceluM che. digaMbaro "jyAM vastra tyAM mukti nahi" evI emanI mAnyatAne bAdha Avato hovAthI bhASyane umAsvAti mahArAjA kRta mAnatA nathI. teo bhale na mAne paNa keTalIka dalIlo vagerenA AdhAre bhASya umAsvAti mahArAjAnuM ja che ema siddha thAya che. jijJAsue e dalIlo pa.pU. AcArya zrImad AnaMdasAgarasUrIzvarajI mahArAjAe lakhelA upakramamAMthI jANI levI. e upakrama A graMthanA pahelA bhAganA aMte mudrita karavAmAM Avyo che. A graMthano paricaya A graMtha mukhyatayA dravyAnuyogano viSaya che. jainazAsanamAM dravyAnuyoga, caraNakaraNAnuyoga, gaNitAnuyoga ane dharmakathAnuyoga ema cAra anuyoga prasiddha che. anuyoga eTale vyAkhyAna ke varNana. jemAM jIvAdi dravyonA =tattvonA) vyAkhyAnanI pradhAnatA hoya te dravyAnuyoga. jemAM AcAronuM vizeSathI varNana hoya te caraNakaraNAnuyoga. jemAM gaNita AvatuM hoya te gaNitAnuyoga. jemAM dharmakathAnuM varNana AvatuM hoya te dharmakathAnuyoga. A cAra anuyogomAM dravyAnuyoga ane caraNakaraNAnuyoga e be anuyogo mukhya che. te bemAM paNa apekSAe dravyAnuyoganuM mahattva vadhAre che. prastuta tattvArthasUtra dravyAnuyoganI pradhAnatAvALuM che. kAraNa ke temAM jIva vagere sAta dravyonuM( tattvonuM) varNana che. AthI A graMthanuM mahattva ghaNuM che. A graMthane barAbara samajavAthI samyagdarzana pragaTe che ane pragaTa thayeluM samyagdarzana daDha ane nirmaLa thAya che. jemake pAMcamA adhyAyamAM Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra 32 "kSipta kSatvAt vanya:'' vagere sUtromAM kareluM pugalonA baMdhanuM varNana ApaNane spaSTa samajAve che ke sarvajJa vinA bIjo koi AvI bAbato kahI zake nahi. A to mAtra eka dRSTAMta rUpe jaNAvyuM. bIjI ghaNI bAbato evI che ke je sarvajJa vinA bIjo koi kahI zake nahi. prazna- umAsvAti mahArAjA kayAM sarvajJa hatA ? e to chadmastha hatA - ethI emanuM kaheluM sarvajJoe kahyuM che ema kema kahI zakAya ? uttara- pU. umAsvAti mahArAjAe A badhuM potAnI matikalpanAthI nathI kahyuM. kiMtu temanI pUrve thayelA vidvAna ane mahAna AcAryoe je kahyuM tenA AdhAre kahyuM che. temanI pUrve thayelA AcAryoe paNa potAnI pUrve thayelA mahAna jJAnI AcAryonA kathana mujaba kahyuM che ema AgaLa vadhatAM vadhatAM pUrvakAlIna AcAryoe gaNadharonA upadeza mujaba kahyuM che ane gaNadharoe sarvajJa bhagavaMte kahelA upadezanA AdhAre kahyuM che. tethI A zAstranA mULamAM sarvajJa bhagavaMta che. jenA mULamAM sarvajJa bhagavaMta na hoya tevA anya darzanakAronuM kathana sAcuM na gaNAya. ahIM kahevAno Azaya A pramANe che- janmathI aMdha hoya tevA eka puruSe hAthIne sparzIne hAthI kevo hoya teno nirNaya karyo. teNe bIjA janmathI aMdha puruSane hAthI kevA prakArano hoya te kahyuM. teNe(=bIjAe) trIjAne kahyuM. Ama janmAMdha puruSonI game teTalI lAMbI paraMparA sudhI hAthInA AkAranuM varNana thatuM rahe to paNa koineya hAthInA sAcA AkAranuM jJAna na thAya. kAraNa ke prathama janmAMdha puruSane hAthInA AkArano sAco nirNaya thayo nathI. AMkhothI dekhato puruSa hAthInA AkArano jevo nirNaya karI zake tevo nirNaya janmAMdha puruSa game teTalo buddhizALI hoya to paNa na karI zake. (ahIM "janmathI aMdhapuruSanI paraMparA' kahevAnuM kAraNa e che ke A paraMparAmAM koi puruSa dekhato hoya to tene hAthInA sAcA AkAranuM jJAna thavAno saMbhava rahe paNa paraMparAmAM badhA ja janmAMdha hoya eTale koineya hAthInA sAcA svarUpanuM(=AkAranuM) jJAna na thAya.) Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 tevI rIte prastuta jainadarzana sivAyanA badhA ja darzanakAro chadmastha hovAthI temanI cAlelI paraMparAmAM AvanArA badhA ja chadmastha puruSone AtmA Adi padArthonA sAcA svarUpanuM jJAna thatuM nathI eTale teo "amArI ATalI lAMbI paraMparAthI A jJAna amane maLatuM AvyuM che" ema kahe to paNa emanuM jJAna satya nathI. (yogabiMdu gA.429 vagere) 5 jainadarzanamAM to AtmA Adine sAkSAt jANanArA sarvajJapuruSathI paraMparA cAlI che, eTale jainadarzananI sAcI paraMparAmAM AveluM jJAna yathArtha che, mATe A tattvArtha sUtrane jANavA mATe khAsa prayatna karavo joie. A graMtha mAtra 200 zlokathI ochA pramANavALo hovA chatAM temAM saMpUrNa jainazAsanano sAra samAvI dIdho che. jANe ke gAgaramAM sAgarane samAvI dIdho che. tethI ja kalikAlasarvajJa A.zrIhemacaMdrasUri mahArAja svaracita siddhahema zabdAnuzAsanamAM a.2 pA.2 sU.39 mAM 35omAsvAti saMgrahItAraH=ghaNA viSayano thoDAmAM saMkSepa karavAnA viSayamAM umAsvAti mahArAjA jevA bIjA koi zreSTha nathI. ema jaNAvyuM che. graMthakArano paricaya graMthakAranI mAhitI graMthakAre pote graMthanA aMte prazastimAM saMkSepathI jaNAvI che. te A pramANe-- "jemano yaza jagatamAM pragaTa che te zivazrI nAmanA vAcakamukhyanA praziSya agyAra aMgonA jJAtA ghoSanaMdI kSamAzramaNanA ziSya, vAcanAthI (bhaNAvanAranI apekSAe) mahAvAcaka zramaNa maMDapAdanA ziSya, vistRta kIrtivALA mUla nAmanA vAcakAcAryanA ziSya kaubhISaNa gotravALA svAti nAmanA pitA ane vAtsI gotravALI umA nAmanI mAtAnA putra nyagrodhikA gAmamAM janmelA, kusumapura (pATalIputra) nAmanA zreSTha nagaramAM vicaratA, ucca nAgara zAkhAnA vAcaka zrI umAsvAtijIe guruparaMparAthI maLelA uttama arihaMta vacanone sArI rIte samajIne (zarIra-mananA) du:khothI pIDita tathA asatyaAgamathI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-3 naSTabuddhivALA jagatane joIne jIvonI anukaMpAthI spaSTa arthavALA A tattvArthAdhigama nAmanA zAstranI racanA karI." A vize huM vizeSa vivecana lakhato nathI. kAraNa ke bahu vistArathI lakhavuM paDe. bahu vistArathI lakhAyelA lakhANane vAMcavAno rasa bahu alpajIvone hoya che tathA huM AMkhanI takalIphanA kAraNe vistArathI lakhavA mATe samartha paNa nathI. AthI jijJAsuoe A vize vizeSa mAhitI mATe "umAsvAti mahArAjA kyAre thayA? kayA vaMzamAM thayA" ItyAdi vigato jainaparaMparAno itihAsa bhAga-1 mAMthI tathA paMDita zrI sukhalAlajI kRta tattvArtha vivecanavALA pustakamAMthI tathA pU.A. bhagavaMta zrIkesarasUrijI mahArAjAnA samudAyanAM A. zrIhemaprabhasUrijInA ziSya vidvAna muni zrIudayaprabhavijayajIgaNivare lakhela siddhasenagaNikRta TIkAnA prathama adhyAyanA TIkAnuvAdamAM lakhelI bhUmikAmAMthI tathA pa.pU. AgamoddhAraka zrIAnaMdasAgarasUri mahArAjAe lakhela tattvArthavRtanmanirNaya: nAmanA pustakamAMthI joI levuM. TIkAkAra maharSino paricaya tattvArthakArikA ane bhASyanI TIkA karanArA zrIharibhadrasUri mahArAjA jainazAsanamAM yAkinImahattarA dharmaputra tarIke prasiddhine pAmelA ane caudazo graMthanA praNetA haribhadrasUri mahArAjA samajavA. emaNe DupaDupikA nAmanI TIkA racI che. zabdakoSamAM DupaDupikA zabdano artha jovAmAM Avyo nathI. paNa DupaDupikA eTale nAvaDI evo artha mane jaNAya che. A TIkA pUrve vi.saM. 199ramAM ratalAma nivAsI zreSThI RSabhadevajI kesarImala jaina zvetAMbara saMsthA dvArA mudrita thaI hatI. temAM lakhAyelA upakrama pramANe A TIkA sauthI prAcIna che. arthAt siddhasena gaNikRta moTI TIkAthI paNa prAcIna che, tenA kAraNo upakramamAMthI jANI levA tathA tattvArthasUtranA bhASyanA kartA paNa umAsvAti mahArAjA hatA. 1. upakrama A pustakane aMte Apelo che. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 tenA kAraNo paNa upakramamAMthI jANI levA. bhaviSyamAM vidvAnone upayogI bane te mATe A upakrama A graMthanA prathama bhAganA aMtamAM mudrita karavAmAM Avyo che. A. zrIharibhadrasUri mahArAjAe chaThThA adhyAyanA trevIsamAM sUtranA "vinayasaMpannatA" pada sudhInI TIkA karI che. tyAra pachI emanI TIkA jovAmAM AvatI nathI. kadAca e daramiyAna e mahApuruSa bimAra paDyA hoya ane kALadharma pAmyA hoya e banavA joga che. bAkI rahelI e TIkAne AcAryazrI yazobhadrasUrie uddhAra karavAno prAraMbha karyo. temaNe tyAMthI(=vinayasaMpannatA pachIthI) dazamA adhyAyanA chaThThA sUtra sudhInI TIkA uddharI che. bAkInI TIkA temanA ziSya uddhRta karI che. A vigata dazamA adhyAyanA chaThThA sUtranI TIkAnA aMte lakhAyelA pAThathI spaSTa thAya che. AnA uparathI e paNa nizcita thAya che ke siddhasena gaNinI moTI TIkAthI A TIkA prAcIna che. anuvAda aMgenI mAhitI vi.saM. 2053mAM mAruM cAturmAsa pAlItANAmAM thayuM. te vakhate sAdhusAdhvIjIoe mArI pAse cAturmAsamAM vAMcanA ApavAnI mAMgaNI karI. AthI tattvArthasUtra upara vAcanA ApavAnuM nizcita thayuM. tattvArthasUtra upara vartamAnamAM siddhasena gaNikRta moTI TIkA ane zrIharibhadrasUrikRta nAnI TIkA e be TIkAo prasiddha che. A be TIkAone jotAM mane lAgyuM ke siddhasena gaNikRta moTI TIkA ghaNI kaThina che. AthI haribhadrasUriSkRta 7 1. ahIM uddhRta=uddhAra karyo e zabdathI zuM samajavuM ? dazamA adhyAyanA chaThThA sUtranI vRttinA aMte lakhelA pAThanA AdhAre mane ema samajAya che ke siddhasena gaNikRta TIkAmAMthI uddhAra karyo che. ahIM zabdazaH uddhAra karyo che ema na samajavuM. kiMtu jyAM siddhasena gaNikRta TIkAmAM pATha lAMbA hoya tene TUMkAvI dIdhA, jyAM zabdanI kaThinatA hoya tyAM saraLa zabdo mUkyA ane kyAMka potAne yogya lAgyA tevA zabdo mUkyA. A rIte temaNe uddhAra karyo ema mane jaNAya che. 2. zrIharibhadrasUrie apUrNa TIkA lakhI e daramyAna siddhasena gaNie e TIkAne pUrNa karavAne badale svataMtra potAnI moTI TIkA lakhI. pachI yazobhadrasUrie e TIkAnA AdhAre haribhadrasUrinI bAkIno TIkAno uddhAra karyo. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 nAnI TIkA upara vAcanA ApavAno nirNaya karyo. zAzvatI oLI AdinA divaso sivAya cAra mAsa sudhI niyamita vAcanA cAlI. A samaye meM zrI tattvArthasUtranI zrIharibhadrasUrikRta TIkAno anuvAda karavAno saMkalpa karyo paNa anya graMthonA anuvAdanA kAraNosara A anuvAda thaI zakyo nahi. vi.saM. 2064mAM dahANu sTezananA IrAnI roDa upara AvelA upAzrayamAM Ano anuvAda zarU karyo paNa temAM zArIrika bimArI Adi ghaNA vighno AvyA. Ama chatAM vighno rUpa khaDako sAthe athaDAtI kuTAtI paNa A anuvAda naukA ghaNA vilaMbathI paNa pUrNatAnA kinAre AvelI joine mAruM mana harSavibhora banI jAya e sahaja che. A anuvAdamAM vidvAnone ghaNI kSatio dekhAze, kyAMka vistArathI lakhavAnuM hovA chatAM vistArathI na lakhyuM hoya, kyAMka saMskRta zabdane anurUpa gujarAtI zabda lakhavAmAM bhUla karI hoya, kyAMka bhAvArtha samajavAmAM niSphaLa banyo houM, kyAMka sUtra-TIkAno artha khoTo thayo hoya ityAdi ghaNI kSatio dekhAze. Ama chatAM vidvAnone huM pU. umAsvAti mahArAjAnA zabdomAM vinaMtI karuM chuM ke putrAparAdhavanama mayitatraM yuH sarvam ! (prazamarati gA.312) pitA putranA aparAdhane mApha kare tema vidvAnoe mApha karavuM. huM eka tarapha mArI buddhinI maMdatAne jouM chuM bIjI tarapha A anuvAdane jouM chuM to mArI sAme "huM A kevI rIte karI zakyo?' evo praznArthacihna khaDo thAya che paNa mArA upakArI siddhAMta mahodadhi pa.pU.A.zrI premasUrIzvarajI mahArAjA ane niHspRhatAmUrti parama gurudeva zrIhIrasUrIzvarajI mahArAjAnI divya kRpAdRSTinuM smaraNa thatAM ja e praznArthacihna adazya thaI jAya che. AthI A prasaMge e be mahApuruSone harSa bharelA hRdayathI vaMdana karuM chuM tathA vardhamAnataponidhi (vardhamAnatapa AyaMbilanI 100+ 88 oLInA ArAdhaka) pU. gurudeva zrI lalitazekharasUrIzvarajI ma.ne paNa bhAvabharyuM namana karuM chuM. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sahAyakonuM saMsmaraNa anuvAda pUrNa karI devA mAtrathI kArya pUrNa thai jatuM nathI. anuvAda taiyAra thayA pachI jyAM sudhI pustaka rUpe prakAzita na thAya tyAM sudhI ghaNI javAbadArI vahana karavAnI hoya che. muni zrIdharmazekharavijayajIe A badhI javAbadArI potAnA zire laine mane e javAbadArImAMthI mukta karyo. Ama karIne temaNe mArA pratye rahelA hArdika bhAvanI abhivyakti karI che. arthanI ke zabdanI azuddhi na rahe e mATe emaNe prathama adhyAyathI AraMbhI dazamA adhyAya sudhInuM meTara zAMtithI ane ekAgratAthI vAMcyuM. pachI prupha saMzodhanamAM paNa ghaNI mahenata karI rahyA che. prupha saMzodhanamAM muni divyazekharavijayajI paNa ghaNo sahayoga ApI rahyA che. mane AMkhanI takalIpha thayA pachI badho anuvAda lakhavAmAM (huM boluM ane te lakhe e rIte) temaNe ja lakhI Apyo che. TIkAnA prAraMbhanA cAra adhyAyanA anuvAdanI presakopI muni zrIhitazekharavijayajIe karI che. bAkInA saMpUrNa bhASyasahita TIkAnA anuvAdanI presakopI muni zrIsumatizekharavijayajIe suvAcya akSaromAM taiyAra karI che tathA koi koi sthaLe anuvAda lakhavAno rahI gayo hoya te anuvAda paNa temaNe lakhI Apyo che. A prasaMge mane sAdhusevA karavAno guNa jenA svabhAvamAM rahelo che tevA muni zrIkaivalyadarzanavijayajI yAda AvyA vinA rahetA nathI. vi.saM. 2064nAM vApInAM cAturmAsamAM mane AvelI bimArImAM temaNe lagabhaga be mahinAthI paNa adhika samaya sudhI niHsvArthapaNe mArI hArdika sevA karI. muni zrIdivyazekharavijayajI mATe huM zuM lakhuM ? ane keTaluM lakhuM ? e prazna mane mUMjhavI rahyo che. emanA mATe TUMkamAM eTaluM ja lakhuM chuM ke zarIra aneka takalIphothI gherAtuM jAya che ane atyaMta kRza banatuM jAya che evI avasthAmAM mArA mATe e ja sarvasva che. dararoja savArabapora-sAMje e traNe samaye mAtA jema bALakane khavaDAve tema mane AhAra Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 vaparAve che ane eka pachI eka davAo Ape che. mane kyAreka A dazyanI smRti thAya che tyAre mArI AMkho AMsuothI bhInI thai jAya che. mane jyAre bhUtakALanI smRti thAya che tyAre munizrI (hamaNA paMnyAsa) ravizekharavijayajI yAda AvyA vinA rahetA nathI. varSo sudhI mArI sevA karIne mArI saMyamayAtrAmAM ane sAhityayAtrAmAM sAtha Apyo che. vi.saM. 2050mAM zeSakALamAM mane pUnA TIMbara mArkeTamAM gADha bimArI AvI tyAre meM jIvavAnI AzA choDI dIdhI hatI tevI avasthAmAM ekalA hAthe mArI sevA karanArA muni zrIharSazekharavijayajIne paNa huM kema bhUlI zakuM ? - sahavartI sarvamahAtmAo mArI sevA karavAmAM sadA utsuka rahe che Ama chatAM mAruM zArIrika ArogyanuM puNya atyaMta nabaLuM hovAnA kAraNe jemAM samAdhi rAkhavI kaThina banI jAya tevI navI navI takalIpho utpanna thayA kare che. Ama chatAM AvA sevAbhAvI mahAtmAonA prabhAvathI mAruM saMpUrNa jIvana samAdhimaya banI rahe e ja abhyarthanA. A anuvAdamAM graMthakAranA AzayathI, bhASyakAranA AzayathI, TIkAkAranA AzayathI ane jinAjJAthI viruddha kaMi paNa lakhAyuM hoya tenuM micchA mi dukkaDaM ApavApUrvaka mArI lekhinIne ahIM thobhAvI dauM chuM. - AcArya rAjazekharasUri vi.saM. 2066, Aso vada-12 kalpanagarI, muMbai-muluMDa 1. A samaye muni zrIdharmazekharavijayajI paNa pUnA hatA, teo kempamAM gADha bimArInA kAraNe pathArIvaza thayelA muni zrIkarmajitavijayajI ma.sA.nI sevAmAM rokAyelA hatA. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 * saMpAdakanI saMvedanA siddhAMta mahodadhi pUjayapAda AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA gurukulavAsamAM vasIne siddhahasta bhAvAnuvAdakAra parama saMvegI pUjyapAda gurudeva AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekhara sUrIzvarajI mahArAjAe 55 varSanA nirmaLa saMyamanI kSaNone saMyama, svAdhyAya ane gurusamarpaNabhAvanI pavitra gaMgotrImAM avagAhana karatAM lagabhaga ATha varSanA alpa cAritra paryAye to atyaMta kaThIna gaNAtA 'paesabaMdho' nAmanA karmagraMtha viSayaka graMtharatnanI TIkA racI. tyArathI prAraMbhAyelI pUjyazrInI sAhityayAtrA avirata cAlatI rahI. atyaMta nAjuka nAdurastI vacce paNa AMtarika majabUta lokhaMDI manobaLanA kAraNe AtmAne taMdurasta banAve tevA keTalAya graMtharatnonA bhAvAnuvAda, lekhana, saMpAdana, saMkalana karyA. sAhityayAtrAnuM aMtima mAilasTona kahIe to prastuta "tattvArthAdhigama sUtra' A graMtha sAthe aneka ghaTanAo saMkaLAyelI che. "zreyAMti vijJAni mahetA nAte A ukti A sarjanamAM sArthaka nIvaDI che. presara (uMcuM lohInuM dabANa)nI takalIpha vadhatAM tenI asara pUjyazrInI cakSu upara thaI. tAtkAlika upAyo karAvavA chatAM eka AMkhe lagabhaga daSTi jatI rahI. eka AMkhathI paNa kAma cAluM rahyuM. temAM bhIvaMDInA cAturmAsa daramiyAna bIjI AMkhamAM motIyo utarAvyo. lensa je naMbarano hovo joIe tenA karatAM jUdo besADyo. pariNAme bIjI AMkhe paNa lagabhaga dekhAvAnuM baMdha jevuM thayuM. A daramiyAna tattvArthAdhigama sUtrano bhAvAnuvAda cAlu hato. muMbaimAM DaoN. sujala zAha ke jeo prabhuzAsananA tattvajJAnanA parama pipAsu, sAdhu veyAvaccanA rasiyA hatA. temanA satata satata prayAsathI lagabhaga 15 TakA jeTalI daSTino ughADa thayo. je anuvAdanuM kArya bAkI hatuM tenA vizALa kadanA akSarovALI jherokSa nakalo karAvI. pUjayazrInI AMkhe covIza naMbaranA cazmA paherAvyA. bilakula nikaTamAM lAvIne akSaro vaMcAya tenA AdhAre pUjyazrI teozrInA vinayI ziSya mu.zrI divyazekhara vi.ne kahetA jAya ane graMthanuM kArya AgaLa vadhatuM jAya. A rIte daza adhyAyanuM kArya pUrNa thatAM khyAla Avyo ke prAraMbhanA pAMca adhyAyanA "bhASya'no anuvAda to bAkI rahI gayo che. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 te paNa AvI AMkhe pUjayazrIe pUrNa karAvyo. savAra thatAM ja guru-ziSyanI joDI A kAryamAM joDAI jAya e sukhada dazya to jeNe joyuM te dhanya banyA ! jainazAsananA rAjA jevuM tRtIyapada maLyuM hovA chatAM pUjya upAdhyAyajI mahArAjAnI pelI paMkti "vAhaNa pravAreSu mudritevuM mahAtmA, antare vAvamAsane ToH sarva samRddhayaH | - jJAnasAra" - pUjyazrIe svajIvananI pratyeka kSaNomAM sArthaka karI hatI. athAka prayatna pUrNa karelA anuvAda pachInI je kArya siddhinI sukhada kSaNo hatI tenA sAkSI je banyA hoya te kahI zake ke pUjyazrI keTalA prasanna hatA! siddhinI anubhUtione akSara deha ApIne prastAvanA rUpe lakhavAno jyAre avasara Avyo te kSaNe huM (muni dharmaze.vi.) tathA mu.zrI divya za.vi. sAme beThA hatA. pUjyazrI jema jema lakhatA jatA hatA tema tema netro paNa sajaLa banatA jatA hatA. atyaMta saMvedanazIlatApUrvaka lakhAyelI prastAvanAmAM nAnAmAM nAnA sAdhue ke koi zrAvake kaMIka madada karI hoya to te badhAne mRtipathamAM lIdhA hatA. anuvAdanuM kArya pUjaya gurudevazrIe pUrNa karyuM te vakhate eka puNyAtmAne patra dvArA jaNAvyuM hatuM ke "tattvArthAdhigama sUtranuM anuvAdanuM kArya pUrNa thayuM che. presamAM paNa mokalI ApyuM che. chapAvavA vagerenuM kArya mArA ziSyAdi saMbhALI leze. tethI have uMmaranA kAraNe ke zArIrika asvasthatAne kAraNe mArI gerahAjarI hoya to paNa pustaka chapAI jaze !! jANe pUjyazrIne potAnA jIvanasamAptino saMketa maLI gayo haze ! anuvAda karatI vakhate aneka pratono sahAro levAyo hato. je mudrita pratanA AdhAre anuvAda zarU karyo hato temAM ghaNI azuddhio hatI, kyAMka kyAMka anusaMdhAna paNa maLatuM nahotuM. varasothI anuvAdanI siddhahastatAne kAraNe pUjyazrIe potAnA anubhavathI te te pAThonuM anya anya pratonA AdhAre anusaMdhAna goThavI dIdhuM hatuM. khAsa karIne "zrI siddhasena gaNi' kRta tattvArthanI TIkAnA AdhAre ghaNA sudhArA karyA hatA. mRtopAsikA sAdhvIjI zrI caMdanabALAzrIjI mahArAje paNa hastalikhita prata meLavI ApavAmAM ghaNI sahAya karI hatI. A rIte anuvAda karI zeSa kArya chapAvavA vagerenI Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 javAbadArI mane soMpI pUjya gurudevazrI pAlitANA mukAme vi.saM. 2068 nA caitra vada 4 nA smRtizeSa thayA. gurudevazrInI hAjarImAM to kyAMka kSati rahI hoya to pramArjanA karAvavA mATe turaMta temanI pAse doDIne pahoMcI jato hato. have teozrInI gerahAjarImAM A kArya konI pAse karavuM? temAM pU. bApajI mahArAjAnA samudAyanA vidvarya pU. AcAryadeva zrI municandra sU.mahArAjAne A mupha saMzodhana mATe vinaMti karatAM varasothI sAhitya saMzodhanAdi kAraNe jeo pUjyazrI sAthe AtmIya bhAve joDAyelA hatA tethI A aMge hRdayodvAra jaNAvatAM eozrIe jaNAvyuM ke "RNa cUkavavAnI suMdara taka ApI." pU. paMnyAsazrI nayabhadra vi.mahArAje paNa mupha saMzodhana karyuM. mu.zrI divyazekhara vijayajI to sadA upayogI banyA rahe che. mu.zrI padmazramaNa vi.mahArAje paNa mupho meLavavAmAM sahakAra Apyo. pUjya gurudevazrIe keTalAka sthaLo jovA mATe prema-bhuvanabhAnu sU.ma.nA samudAyanA vidvAna paMnyAsapravara zrI yazovijayajI mahArAjane meTara mokalI ApyuM hatuM. temaNe paNa kArya khaMtathI karI anuvAda mokalyo te paNa A graMthamAM samAviSTa che. meTara presamAM ApyA pachI traNa traNa varSa pasAra thaI gayA. tejasa prinTarsanA tejasabhAie paNa khUba dhIrajathI cIvaTapUrvaka kArya pUrNa karyuM che. eka graMtharatnanuM sarjana jyAre aneka ArAdhakonI sahAyathI pUrNa thaI rahyuM che tyAre pUjya gurudevazrInI hAjarImAM na thayAnI adhurAza che. chatAM paramagurudeva gacchasthavira pU. AcAryadeva zrImad vijaya lalitazekhara sU.mahArAjAnuM vAtsalya, preraNA, avasare kAryabhArane vahelI take pUrNa karavAnI maLatI Takore A kArya pUrNa thaI rahyAno saMtoSa anubhavuM chuM. A sarjanamAM jeno jeno sahakAra maLyo te sahuno huM RNI chuM. vi.saM. 2070, poSa suda 6, somavAra, - muni dharmazekhara vijayajI gaNi tA. 09-01-2014, vardhamAnanagara, rAjakoTa Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-3 * viSayAnukrama * viSaya ********* . . . . . , , , , , , , , , ********************************* : : : : * trIjo adhyAya ............ + narakanI sAta pRthvIonA nAmo ..... * sUtra-1 : ratA vAsupacdhUmatamomahAta:pramA......... * sAta naraka pRthvIno dekhAva (AkRti) + cauda rAjaloka (AkRti)...... ....... * ratnaprabhAnA traNa kAMDa (AkRti). * ratnaprabhA pRthvIno saMpUrNa dekhAva (AkRti) * sAta rAja pramANa naraka pRthvI (AkRti) . * sAta naraka (AkRti) .. * sAta pRthvI (koSTaka)........... # dhanodadhi AdinA mApa (koSTaka) ...... * narakAvAsonuM varNana .............. * sUtra-2 : tA, narAra........ * pratara-narakAvAsonI saMkhyA.................. + narakamAM lezyA AdinI azubhatA ... + sUtra-3 : nityAsumataratnezyapariNamavedave nAvayiA .......... * azubha nirmANa ............ + azubha lezyA .. - dravyalezyAnA varNAdi (koSTaka) + azubha pariNAma... * azubha deha ......... + azubha vedanA .... azubha vikriyA..... je paramANu AdinuM mApa ........ - narakamAM uttaravaikriya zarIranuM mApa (koSTaka) .................... 40 : : . . . . . . . . . . . . .......... * * * * * * * * * * * * * * * * Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - , , , , , , , , , , , , , , , , , , , - , , , , , , , , , , ...**** .......... zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 + narakamAM AyuSyanuM pramANa (koSTaka) .. + narakamAM vedanA (koSTaka) + narakamAM parasparoTIrita vedanA.......... * sUtra-4 parasparovIritAza ............ * narakamAM sudhA-pipAsAnuM duHkha............. + narakamAM paramAdhAmIkRta vedanA ............. sUtra-paH dvANAsurolIti:vAsa prAr vatu: * paramAdhArmika zabdano artha ... * nArakonA AyuSyanI utkRSTa sthiti...... + sUtra-6H teaka-tri-sata-za-samaza-dAviMzati ....... + utkRSTa AyuSya (koSTaka) ........... + sAgaropamanuM mApa ............. * tijIMlokamAM dvIpa-samudro + sUtra-7 navUdIpAvAvayaH gumanAmAno dIpasamudra: .... * dviIpa-samudro (AkRti) + dviIpa-samudronI pahoLAI ane AkRti ..... sUtra-8 : diddhiviMjhabhbhA pUrvapUrvaparikSepiLo vattayAjhatA: ........ * sarva dIpa-samudronI madhyamAM AvelA dvIpanuM nAma vagere ....... * sUtra-9H tanadhye merunAmavRtto yoganAtasahastraviSyamo nanUddIpa' .... + jaMbUdIpa (AkRti) ..... + merunI traNa lokamAM sparzanA............. * mera parvata....... + mera parvata (AkRti) ................ paMDakavana (AkRti). * bhadrazAla vana (AkRti) . - jaMbUdvIpamAM AvelA kSetro ...... - - - - - - - - - - - Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 ............ 100.00 0.00 ............... : : zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 * sUtra-10H tatra paratanavatahavileharIfhAthavatarAvatavarSa: ... 80 * soLa dizA-vidizA (AkRti).. * cAra dizA - cAra vidizA (AkRti)................. Urdhva-adho dizA (AkRti).. * jaMbUdvIpamAM AvelA 6 kulagiri - 7 kSetro ............. + sUtra-11 : tamininaH pUrvAparayatA himavarnahAdimanniSada ...... + kSetro-parvato (AkRti) + vaitAdya parvata ... + devakuru - uttarakuru..... * mahAvidehakSetra * gaMgA-siMdhu (AkRti) . + cakravartI vijayo * dhAtakI khaMDa - puSparAvarta. cAra vana.. ....................... * bhadrazAlavana (AkRti) ... * bharatakSetrano vikhaMbha (AkRti), * bharatakSetranI vizeSa mAhitI ........ + sAta kSetra - cha parvatono vistAra (koSTaka) .............. + parvatonI UMcAi - UMDAi (koSTaka) + vaitADhya parvatanuM mApa. ........ 103 * nava phUTo...... * vidyAdharonA vAsa ............................ ......... 103 je lokapAla devonA vAsa ......... * vyaMtaronI krIDAnuM sthAna... guphAo ................ * RSabhakUTa .... 9 5 2 2 S S S S S $ $ $ $ 8 zuM che 1***...... ......... ............ ........ . 103 .... ..... **** Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-3 ....***** ...... 1ON 107 ............ 107 I , , , , , , , , , , , , , 107 .... * . * 111 ............ + 90 nadIonI vigata.... * jaMbUdvIpamAM 14 mahA nadIo (AkRti) .. + 12 aMtaranadIo (AkRti) . * tIrtho... ................... * bIlo ............. laghuhimavaMta parvata.. * pa6 aMtaradvIpo .............. * 56 aMtaradvIpo (AkRti)..... * haimavatakSetra...... * mahAhimavaMta parvata................... * harivarSakSetra ........ je dhAtakIkhaMDamAM parvatAdi (AkRti).. + dhAtakIkhaMDa - puSparAvartakSetra (AkRti) * niSadha parvata . mahAvidehakSetra, je cAragajadaMta parvato ..... * mahAvideha kSetranI sthApanA (AkRti) ... * kAMcana parvato.. * bAkInA kSetro - parvato . * jIvA ane dhanukASTha... * parvatonI vizeSa mAhitI (koSTaka) . * laghumeru - traNa kAMDa... cAra vana.. ja cUlA .. * laghumeru (AkRti) ... vargamULa kADhavAnI rIta....... ................... ....... ............ 114 . . . , , , , , , , , , *********...... 115 ......... 115 ............ , , , , , , , , , , , , , , , , , , , - - - - . - sa , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 ......... 129 129 ............ 15O zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 + gaNitapada - kSetraphaLa .... .........126 + bUdIpa - prataravRtta.............. .......128 * prataravRtta (AkRti) ............. + bUdvIpanI jIvA.. ....... * jIvA lAvavAnuM karaNasUtra .......... + dhAtakIkhaMDa dvIpamAM kSetro ane parvatonI saMkhyA ................. 136 * sUtra-12 : dvitIgnDe. 136 je dhAtakIkhaMDanAM be iSakAra parvato (AkRti) .. 139 - puSkaravaradvIpamAM kSetro ane parvatonI saMkhyA..................... 140 * sUtra-13H purADaeN 2 ................ ................ 140 mAnuSottara parvata (AkRti) . ............14pa * manuSyonA nivAsasthAnanI maryAdA ... * sUtra-14H prA' mAnuSottarInuSyA ........ ......... 150 je manuSyonA bhedo ........... * sUtra-15H mAryo tniAza .............. ........ ja Arya-anArya ..................... 157 - pa6 aMtaradvIpo ....... * karmabhUminI saMkhyA ............................ ....... sUtra-16: maratairAvatavihA: pUmacoDavatra.................. je manuSyonA AyuSyano kALa ............. * sUtra-17 nRsthitI para pare tripalyopamAntarmuhUrta ............. + tiryaMconA AyuSyano kALa .. + sUtra-18H tiryonInAM 2..... 166 * tiryaMconuM utkRSTa AyuSya (koSTaka) ............. 17) * jIvonI kAyasthiti (koSTaka) ................ 17ra * bhAvAnuvAdakAranI prazasti ........ je mULasUtra ................................................. 174 ........ 152 ........ ..... 159 . 161 . 161 ... 165 . 165 166 ....... ..... .... 173 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-1 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 bhASyAvataraNikA- atrAha- uktaM bhavatA nArakA iti gati pratItya jIvasyaudayiko bhAvaH / tathA janmasu 'nArakadevAnAmupapAtaH' / vakSyati ca sthito 'nArakANAM ca dvitIyAdiSu' / AsraveSu 'bahvArambhaparigrahatvaM ca nArakasyAyuSa' iti / tatra ke nArakA nAma kva ceti / atrocyate / narakeSu bhavA nArakAH / tatra narakaprasiddhyarthamidamucyate bhASyAvatArtha- prazna- sApe. (ma.2 2.6 bhai) gatine AzrayIne nArako e jIvano audayika bhAva che ema kahyuM tathA janmanAM varNanamAM (a.2 sU.35 mAM) nAraka-devone upapAta janma hoya che ema kahyuM che tathA (a.4 sU.43 mAM) sthitinA varNanamAM "bIjathI sAtamI naraka sudhImAM pUrvanarakanI utkRSTa sthiti pachInA narakanI jaghanya sthiti che' ema Apa kahezo tathA (a.6 sU.16 mAM) AzravanA varNanamAM atizaya AraMbha ane atizaya parigraha narakAyunA Agnavo che ema Apa kahezo tethI nArako koNa che ane kyAM che ema ame jANatA nathI. uttara-narakamAM utpanna thayelA jIvo nArako kahevAya che temAM narakanI prasiddhi thAya e mATe A kahevAya che- TIkAvataraNikA- sAmprataM tRtIyo'dhyAya Arabhyate, iha ca 'atrAhoktaM bhavatA' ityAdi sambandhagranthaH, atra adhyAyaparisamAptiprastAve ziSya Aha-abhihitaM bhavatA dvitIye'dhyAye bhAvaprakaraNe, kimityAha'nArakA iti gatiM pratItya jIvasya audayiko bhAva' iti, anena 'gatikaSAyaliGgasUtra' sUcitamiti, tathA tasminneva dvitIye janmaprakaraNaprastAve 'nArakadevAnAmupapAta' ityuktaM, vakSyati ca caturthe'dhyAye sthitAvAyuSaH Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-1 'nArakANAM ca dvitIyAdiSu', evamAzravacintAyAM SaSThe'dhyAye bahvArambhaparigrahatvaM ca nArakasyAyuSaH ityuktaM bhavateti, tadevamanekatra nAraka zruteH prAmANyAd, vyutpannazcodakaH, avyutpannasya praznAyogAt, 'mUkaM huMkAraM ' ce'ti zravaNavidhikathanAt, vizeSArthaM pRcchati tatra nArake narakAH nAma sattvAH ke veti, iti atrocyate narakeSu bhavAH nArakAH, narAn kAyantIti narakAH uSTrikAdayo vakSyamANAsteSu bhavAH sattvAH duSkRtakarmaNA nArakA iti, tatra nArakaprasiddhyarthamidaM vakSyamANamucyate sUtraM, tnnivaasitvaazArajALamiti / tavAha TIkAvataraNikArtha- have trIjo adhyAya zarU karavAmAM Ave che. ahIM '"annohotuM mavatA" ityAdi graMtha sUtrano saMbaMdha jaNAvavA mATe che. bIjA adhyAyanI samAptinA avasare ziSya kahe che ke- Ape bIjA adhyAyamAM bhAva-prakaraNamAM gati, hraSAya, ni6 (2-6) e sUtramAM gatine AzrayIne "nArako e jIvano auyika bhAva che" ema kahyuM che. tathA te ja bIjA adhyAyamAM janma prakaraNanA prasaMge "nAraka-devone upapAta rUpa janma hoya che" (2-35) ema kahyuM che. tathA cothA adhyAyamAM AyuSyanI sthitinA varNanamAM "bIjIthI sAtamI naraka sudhImAM pUrva narakanI utkRSTa sthiti pachInA narakanI jadhanya sthiti che" (4-43) ema nArakonI jaghanya sthiti Apa kahezo. e pramANe chaThThA adhyAyamAM AzravonI vicAraNAmAM "atizaya AraMbha ane atizaya parigraha narakAyunA Azravo che" (6-16) ema Ape kahyuM che. A pramANe aneka sthaLe thatuM 'nAraka' zabdanuM zravaNa prAmANika hovAthI buddhizALI praznakAra vizeSArthane pUche che. buddhi rahitane prazna na thatAM hovAthI ahIM "buddhizALI" ema kahyuM che. zAstra zravaNanI vidhi A pramANe kahI che- (1) pahelAM zravaNamAM kaMi paNa bolyA vinA sAMbhaLe. (2) bIjA zravaNamAM huMkAra Ape, arthAt vaMdana kare. (3) trIjA zravaNamAM bADhatkAra kare=A sAruM ja che, anyathA nathI ema 1. sampUrNAtheyam - mUtraM duMgAM vA, vADhArapaDipucchavImaMsA / tatto pasaMgapArAyaNaM ca pariNiTTha sattamae // Avazyakaniryukti gAthA- 23 2 - Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-1 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 3 kahe. (4) cothA zravaNamAM sUtrano pUrvAparano abhiprAya jANI lIdho hovAthI A kevI rIte ? ema kaMika prazna kare. (5) pachI pAMcamA zravaNamAM pramANane jANavAnI icchA kare. (6) pachI chaThThA zravaNamAM uttarottara guNonI prApti thAya ane zravaNanA pArane pAme. (7) sAtamA zravaNamAM pUrNatA thAya, arthAt gurunA bolyA pachI gurunI jema pote paNa bole." (Avazyaka niryukti gA.23) ,, tatra=narakamAM, nAraka jIvo koNa che ? ahIM javAba kahevAmAM Ave chenarakomAM utpanna thayelA jIvo nArako kahevAya che. naraka zabdanI vyutpatti A pramANe che- manuSyone bolAve che tethI naraka kahevAya che. uSTrikA vagere narako have kahevAmAM Avaze. duSkAryathI baMdhAyelA karmathI narakomAM utpanna thayelA jIvo nArako che. narakamAM nArakonI oLakhANa mATe have kahevAze te sUtra kahevAya che. kAraNa ke nArako narakamAM rahenArA che. te sUtrane kahe che-- narakanI sAta pRthvIonAM nAmo-- ratnazarkarAvAlukApaGkathUmatamomahAtamaH prabhA bhUmayo ghanAmbuvAtAkAzapratiSThAH sapta adho'dhaH pRthutarAH // 3 - 1 // sUtrArtha- ratnaprabhA, zarkarAprabhA, vAlukAprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tamaHprabhA, mahAtamaHprabhA ema sAta bhUmio=pRthvIo che. e sAta pRthvIo ghanAMbu, vAta ane AkAzanA AdhAre rahelI che. kramazaH eka ekanI nIce AvelI che ane kramazaH vadhAre vadhAre pahoLI che. (3-1) bhASyaM - ratnaprabhA zarkarAprabhA vAlukAprabhA paGkaprabhA dhUmaprabhA tamaH prabhA mahAtamaH prabhA ityetA bhUmayo ghanAmbuvatAkAzapratiSThA bhavantyekaikazaH sapta adho'dhaH / ratnaprabhAyA adhaH zarkarAprabhA, zarkarAprabhAyA adho vAlukAprabhA / ityevaM zeSAH / ambuvAtAkAzapratiSThA iti siddhe ghanagrahaNaM kriyate tenAyamarthaH pratIyeta ghanamevAmbu adhaH pRthivyAH / vAtAstu ghnaa1. nArako manuSyone bolAvatA nathI. naraka zabdanI AvI mAtra vyutpatti che. rUDha zabdomAM vyutpatti pramANe artha na hoya. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 stanavazceti // tadevaM kharapRthivI paGkapratiSThA, paGko ghanodadhivalayapratiSTho, ghanodadhivalayaM ghanavAtavalayapratiSThaM, ghanavAtavalayaM tanuvAtavalayapratiSThaM, tato mahAtamobhUtamAkAzam / sarvaM caitatpRthivyAdi tanuvAtavalayAntamAkAzapratiSTham / AkAzaM tvAtmapratiSTham / uktamavagAhanamAkAzasyeti / tadanena krameNa lokAnubhAvasaMniviSTA asaGkhyeyayojanakoTIkoTyo vistRtAH sapta bhUmayo ratnaprabhAdyAH // saptagrahaNaM niyamArthaM, ratnaprabhAdyA mA bhUvannekazo hyaniyatasaGkhyA iti / kiM cAnyat / adhaH saptaivetyavadhAryate / UrdhvaM tvekaiveti vakSyate // api ca tantrAntarIyA asaGkhyeyeSu lokadhAtuSvasaGkhyAH pRthivIprastArA ityadhyavasitAH / tatpratiSedhArthaM ca saptagrahaNamiti // 4 sUtra - 1 sarvAzcaitA adho'dhaH pRthutarAH chatrAticchatrasaMsthitAH / gharmA vaMzA zailAJjanAriSTA mAghavyA mAghavIti cAsAM nAmadheyAni yathAsaGkhyameva bhavanti / ratnaprabhA ghanabhAvenAzItaM yojanazatasahasram zeSAM dvAtriMzadaSTAviMzativiMzatyaSTAdazaSoDazASTAdhikamiti / sarve ghanodadhayo viMzatiyojanasahasrANi / ghanavAtatanuvAtAstvasaGkhyeyAni, adho'dhastu ghanatarA vizeSeNeti // 3 - 1 // bhASyArtha - ratnaprabhA, zarDarAyalA, vAlualA, paMDayA, dhUmapralA, tamaHprabhA, mahAtamaHprabhA A sAta bhUmio che ane pratyeka bhUmi ghanAmbu, vAta ane AkAzanA AdhAre rahelI che tathA kramazaH eka ekanI nIce AvelI che ane kramazaH vadhAre vadhAre pahoLI che. ratnaprabhAnI nIce zarkarAprabhA, zarkarAprabhAnI nIce vAlukAprabhA che e pramANe bIjI bhUmio paNa jANavI. ambu, vAta ane AkAzanA AdhAre rahelI che e pramANe kahevAthI artha siddha thai jAya che. chatAM ghanAmbu e sthaLe ghana zabdanuM grahaNa karAya che tenAthI A artha jaNAya che ke pRthvInI nIce ghana 04 ambu ( = pAegI) che. vAta (vAyu) to dhana bhane tanu khema se prAre che. A pramANe khara pRthvI paMkanA AdhAre rahelI che. paMka ghanodadhivalayanA Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-1 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 AdhAre rahelo che. ghanodadhivalaya ghanavAtavalayanA AdhAre rahelo che. ghanavAtavalaya tanuvAtavalayanA AdhAre rahelo che. tyArabAda mahAaMdhakAravALuM AkAza che ane tanuvAtavalaya sudhInuM pRthvI vagere A badhu AkAzanA AdhAre raheluM che. AkAza to svapratiSThita che. avagAhanA(=jagyA) ApavI e AkAzanuM kArya che ema (adhyAya 5, sU.18mAM) kahyuM che. tethI ratnaprabhA vagere sAta pRthvIo kramathI lokAnubhAvathI(=anAdikALanI lokasthitithI) rahelI che ane asaMkhya koTAkoTi yojana pahoLI che. sAta zabdanuM grahaNa ratnaprabhA vagere pRthvIo aneka che ema aniyata saMkhyA na thAya eTalA mATe che. vaLI bIjuM- sata zabdanuM grahaNa karIne nIce sAta ja pRthvIo che ema avadhAraNa karAya che. upara to eka ja pRthvI che ema AgaLa kahevAze. vaLI- anyadarzanakAro asaMkhya lokadhAtuomAM asaMkhya pRthvIprastAro che ema adhyavasAyavALA che=evuM mAnanArA che. emanI A mAnyatAno pratiSedha karavA mATe paNa sata zabdanuM grahaNa karyuM che. A badhI pRthvIo nIce nIce adhika pahoLI hovAthI chatrAtichatra jevA AkAravALI che. temanA nAmo anukrame gharmA, vaMzA, zailA, aMjanA, viSTA, mAghavyA ane mAghavI che. ratnaprabhA pRthvI eka lAkha ane eMsI hajAra yojana ghana pahoLI che, arthAt polANa rahita nakkara che. bAkInI pRthvIo anukrame eka lAkha batrIsa hajAra yojana, eka lAkha aThAvIsa hajAra yojana, eka lAkha vIsa hajAra yojana, eka lAkha aDhAra hajAra yojana, eka lAkha soLa hajAra yojana, eka lAkha ATha hajAra yojana pahoLI che. saghaLAya ghanodadhi (jADAImAM) vIsa hajAra yojana che, ghanavAta ane tanuvAta to jADAimAM asaMkhya yojana che ane nIce nIce adhika ghana che. (3-1) 1. eka chatranI nIce bIjuM vadhAre pahoLuM chatra, bIjA chatranI nIce trIjuM vadhAre pahoLuM chatra ema chatrAtichatra AkAre rahelI che. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-1 sAta naraka pRthvIno dekhAva samabhUlA pRthvI - ratnaprabhA naraka 1,80,000yojana pratara-13. 30 lAkha narakAvAsa. 14 rAjaloka madhya pratara-11 25 lAkha narAvAsa - zarkaraprabhA naraka 1,32,000yojana pratara-9 15 lAkha narakAvAsa vAlukAprabhA naraka 1,28,000yojana pratara-7 10 lAkha narakAvAsa paMkaprabhA naraka 1,20,000 yojanA adholoka madhya pratara-5. 3 lAkha narakAvAsa - dhUmaprabhA naraka 1,18,000 yojanA pratara-3 99,995 narakAvAsa, --tamaprabhA naraka \1,16,000 yojana pratara-1 5nArakAvAsa tamastamaprabhA naraka 1,08,000yojana aloka TIla- samudAyArthI pravedI, avayavArthamAda-"tAre'tyAdrinA, ratnAni-vajrAdIni tatpradhAnA ratnarUpA ratnabhAvA ratnabahuletyarthaH, evaM zarkarAprabhAdayo'pi vAcyAH, prabhAzabdasya pratyekamabhisambandhAt iti, evametA 'bhUmayo ghanAmbuvAtAkAzapratiSThA bhavanti' ghanAmbu ca vAtAkAzaM ceti samAsaH, teSu pratiSThA-sthitiryAsAM tAstathAvidhA bhavanti / 'ekaikaza' ityekaikA ghanAmbuvAtAdipratiSThA, na punaH saptAnAmapyadha eva ghanAmbvAdIni, sapteti saGkhyA, saptaiva, na nyUnAdhikAH / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-1 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 _ 'adho'dha' iti prativiziSTakramAkhyAnaM, tiryagUrkhAdivyavacchedArtha, etadevAha- ratnaprabhAyAH adhaH asaGkhyeyA yojanakoTInAM koTIravagAhya zarkarAprabhA bhavati, evaM zarkarAprabhAyA adhaH asaGkhyeyA yojanakoTInAM koTIratikramya vAlukAprabhA, ityevaM zeSAH paGkaprabhAdyA bhAvyA ityAdyarthaH, etadevAha-ratnaprabhAyA ambuvAtAkAzapratiSThA ityetAvatA siddhe sati ghanagrahaNaM kriyate, kimarthamityAha-yathA pratIyeta-gamyeta yaduta ghanamevAmbu adhaH pRthivyA ratnaprabhArUpAyAH, vAtAstu ghanAH tanavazceti tadyathA pratIyate, etadevAha-'tadeva'mityAdinA, tadevamuktanItyA''dyA kharapRthivI ratnaprabhA'GgarUpA yojanasahasraSoDazakabAhalyA paGkapratiSThA, paGkazcaturazItiyojanasahasramAno'zItiyojanasahasramAne jalabahule, tatpunarviMzatiyojanasahasramAne ghanavalaye ghanavalayapratiSThamiti, viMzatiyojanasahasramAnaghanodadhivalayapratiSThamityarthaH, evaM ghanodadhivalayamasaGkhyeyayojanasahasrabAhalyaghanavAtavalayapratiSThaM, evaM ghanavAtavalayamasaGkhyeyayojanasahasrabAhalyatanuvAtavalayapratiSThaM, tataH tanuvAtavalayAt paraM mahAtamobhUtamAkAzamiti, ghanAndhakAranicitam, asaGkhyeyayojanakoTIkoTimAnamityarthaH, sarvaM caitat pRthivyAdi tanuvAtavalayAntamanantaroditaM kimityAhaAkAzapratiSThaM, jyotirvimAnAnAmAkAza eva tathAdarzanAt, AkAzaM tvAtmapratiSThamiti, nAdhArAntarapratiSThaM, yasmAduktaM paJcame'dhyAye sUtrataH 'AkAzasyAvagAhaH' (5.18) upakAra ityetad, upalakSaNamidamavagAhanamAkAzasyeti, avagAhadAnena vyApriyate AkAzaM sarvadravyANAm, avagAhavatAM punaravagAhadAnavyApAraparaM sadavagAhiSyati, tadanyatra tadanurUpAdhArAbhAvAt, ataH svapratiSThamidamiti / _ 'tadanena krameNe'tyAdi, tasmAt anena krameNAnantaroditena kimityAha 'lokAnubhAvasanniviSTA' ityanAdilokasthitiracitAH 'asaGkhyeyayojanakoTIkoTayo vistRtAH tiryag sapta bhUmayo ratnaprabhAdyA yathodiSTA iti, Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-1 saptagrahaNaM niyamArthaM saptaivAdha ityAha, mA bhUvan ekazaH ekaikA aniyatasaGkhyA, tathA kharakANDabhedena / "kiJcAnyat' anyadapi saptagrahaNasya prayojanaM, tadAha-'adhaH saptaivetyavadhAryate' adha eva sapta, UrdhvaM tvekaiveSatprAgbhAreti, vakSyate dazame'dhyAye 'tanvI manojJe'tyAdinA ihaiva prayojanAntaramAha-'apice'tyAdinA, antare bhavA antarIyAH tantrapradhAnA antarIyAstantrAntarIyAH zAkyAdayaH asaGkhyeyeSu lokadhAtuSu sadAdyeSu asaGkhyeyAH pRthiviprastarA ityadhyavasitAH evaM pratipannAH, anekabrahmANDopalakSaNametat, tatpratiSedhArthaM ca saptagrahaNamiti, pratiSedhazca AsAmeva saGkhyeyayojanakoTIkoTimAnatayA, sarvAzcaitAH prastutAH pRthivyAdayaH kimityAha-adho'dhaH pRthutarA iti, yato rajjupramANA khalvAyAmaviSkambhAbhyAM prathamA ardhatRtIyarajjupramANA dvitIyA catUrajjupramANA tRtIyA paJcarajjupramANA caturthI SaDrajjupramANA paJcamI ardhasaptamarajjupramANA SaSThI saptarajjupramANA saptamI, ata eva 'chatrAticchatrasaMsthitA' iti adho'dho vistIrNatayeti / AsAM cotkIrtanamubhayathA nAmato gotratazcetyAha-'dharme'tyAdi, dharmAdIni AsAM nAmadheyAni yathAsaGkhyameva bhavanti, ratnaprabhAdIni tu gotrANi, tadguNopalakSaNAt, evaM ca prathamA gharmA nAmnA ratnaprabhA gotreNa, evaM zeSANAmapi yojanA kAryA yAvat saptamI mAghavI nAmnA mahAtamaHprabhA gotreNeti, evametAni nAmadheyAni-nAmAnyeva AsAM yathAkramamubhayathA bhavanti / atra 'ratnaprabhe'tyAdi, AdyA pRthivI ghanabhAvena bAhalyena azItaM yojanazatasahasraM, azItiyojanasahasrottaro lakSa ityarthaH, zeSA dvitIyAdyA dvAtriMzat aSTAviMzatizcetyAdirdvandvaH, bhAvArthastu dvAtriMzadaSTAviMzativiMzatyaSTAdazaSoDazASTAdhikaM yojanazatasahasramiti vartate, tatazca dvAtriMzadyojanasahasrAdhikaM zatasahasraM zarkarAprabhA ghanabhAvena / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra- 1 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 adhunA sarvapRthivyadhovarttino ghanodadhIn nirdizati - sarve ghanodadhayo viMzatiyojanasahasrANi, ghanatanuvAtAvapyadho'saGkhyeyayojanasahasrapramANau, pRthvIparyantamadhyabhAge ghanavAtavalayaM ardhapaJcamayojanAdArabhya pratipRthivi krozavRddhaM, tanuvAtavalayaM krozaSaTkamAnaM pratipRthivisatribhAgakrozavRddhaM, madhyabhAga eva, pradezahAnyA paryante tayorapi tanukabhAvAt / 9 ete ca ghanodadhighanavAtatanuvAtA adho'dhastu punarghanatarA vizeSeNa, anAdipariNAmavazAdeva ghanodadhyAdivalayavibhAgAstvanyagranthAnusArato'vaseyAH "Navi a phusaMti alogaM causuMpi disAsu savvapuDhavIo / saMgahiA valaesuM vikkhaMbhaM tAsi vocchAmi // 1 // chacceva addhapaMcama joaNamaddhaM ca rayaNapuDhavIe / uyahIghaNataNuvAyA jahA saMkheNa niddiTThA // 2 // tibhAgo gAuaM ceva, tibhAgo gAuassa ya / Aiduve pakkhevo, aho aho jAva sattami ||3|| ityAdi, iha ratnaprabhAyAM ghanodadhivalayaviSkambhaH SaD yojanAni, ghanavAtavalayaviSkambhaH arddhapaJcamAni, tanuvAtavalayaviSkambhatastu sArddhaM yojanamiti yathoktaprakSepAttu pratipRthivibhedena saptamyAM ghanodadhivalayaviSkambhau aSTau yojanAni ghanavAtavalayaviSkambhastu dve iti // 3 - 1 // TIDaartha - samuhita artha spaSTa che. avayavArthane bhASyAra "ratnaprabhA " ityAdithI kahe che- vajra vagere ratno che. ratnonI pradhAnatAvALI ke ratnasvarUpa pRthvI te ratnaprabhA. athavA jemAM ratno ghaNAM che te pRthvI ratnaprabhA che. A pramANe zarkarAprabhA Adi pRthvIo paNa kahevI. kAraNa prabhA zabdano saMbaMdha ratna Adi pratyeka zabdanI sAthe che. A pramANe sAta pRthvIo ghanAMbu, vAta ane AkAzamAM pratiSThAvALI=sthitivALI che; arthAt ghanAMbu vagere traNanA AdhAre rahelI che. ekaikazaH iti, kheDa roDa pRthvI dhanAMSu, vAta, khADAzanA AdhAre rahelI che, nahi ke sAteya pRthvInI nIce ja ghanAMbu vage2e che. (pahelAM Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-1 cauda rAja loka 14 rAja 7 * lokanI upara anaMta aloka alokAkAza lokano agrabhAga) lokanI pharato badhI $ D pahoLAI ja + anaMtAnaMta siddhAtmAo dizAmAM anaMta aloka / To-siddhazilA (mokSa sthAna) savilita ( 45 lAkha yojana lAMbI --pAMca anuttara vimAna * (111vimAna 107 vimAna 100vimAna | kula 318vimAno AraNa - 1 1+acuta Anata [9] 19 prANata - Urvaloka \t1rAja\12 rAja\13 rAja \ 14 2 0000thth 000000000 upaka mApadaMDa Urvaloka / 13 rAja /12 rAja/hi vaimAnika devaloka [8] | sahasAra zuka - pahoLAI parAja 8 vaimAnika loka - lAMtaka brahmaloka O kilbiSika divonAM sthAna \\nava lokAnikI devonAM sthAna alokAkAza lokanI pharato badhI sanatakumAra [3] dizAmAM anaMta aloka alokAkAza lokanI pharato badhI dizAmAM anaMta aloka che. Urvaloka | 10 rAja \9 rAja \ 8 rAja saudharma Urvaloka. Urvaloka \ 1 rAja | 2 rAja | 3 rAja | 4 rAja | 5 rAja | 6 rAja | 7 rAja | 8 rAja | 9 rAja | 10 rAja | 11 rAja | 12 rAja 13 rAja | 14 rAja | I\ madhyaloka - manuSyaloka vANavyaMtara-vyaMtara-bhavanapati-). devonAM sthAna ka7000 obseeds ratnaprabhA cara - acara jyotiSacaka + meru parvata - ticchalokavartI asaMkhya dvIpa-samudro - pahoLAI 1 rAja 14 rAjalokanuM madhyabiMdu FpahelI naraka pRthvI - ratna prabhA bIjI naraka pRthvI - i. 9 rAja lokanI UMcAI 14 rAja pramANe che. 1 rAja = asaMkhya yojana mA trasanADI 1 rAja pahoLI , 14 rAja lAMbI - \6 rAja | tAta mArA tra trasanADI 1 rAja pahoLI - 14 rAja lAMbI \ttrIjI narakapRthvI apoloka, + cothI naraka pRthvI pAMcamI naraka pRthvI sAta naraka pRthvI 1 rAja | 2 rAja | 3 rAja | 4 rAja | pa rAja dhanavAna tAMta mAkAza paprampa-2 banadali panota tavAla AkAza pUbhapramA-eka panodadhi navAta tanupAta AkAza prabhAsa panors navAta tAta ST N2 T 21 * chaThThI naraka pRthvI mApadaMDa tamAma prabhArI panota banavAta tanuvAta sAtamI naraka pRthvI rAja 'lokanI nIce anaMta aloka che. 1] AkAzamAM ahIM lokanI pahoLAI 7 rAja pramANe che 1 rAja | 2 rAja | 3 rAja | 4 rAja | 5 rAja | huM rAja [ 7 rAja. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-1 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 ratnaprabhA pRthvI, tenI nIce kramazaH ghanAMbu, vAta ane AkAza. pachI zarkarA prabhA, tenI nIce kramazaH ghanAMbu, vAta ane AkAza che. Ama pratyeka pRthvInI nIce kramazaH ghanAMbu, vAta ane AkAza rahelA che.) pRthvIo sAta ja che, ochI ke vadhAre nathI. "dhoDada:" ti, nIce nIce ema viziSTa kramanuM kathana tiryuM ane upara vagere (dizA)no vyavaccheda(=niSedha) karavA mATe che. Ane ja kahe che- ratnaprabhA pRthvInI nIce asaMkhya koDAkoDi yojana utaryA pachI zarkarA prabhA pRthvI che. e pramANe zarkarAmabhA pRthvInI nIce asaMkhya koDAkoDi yojanA gayA pachI vAlukAprabhA pRthvI che. e pramANe bAkInI paMkaprabhA vagere pRthvIo paNa vicAravI. (ahIM bhAvArtha e che ke dareka pRthvImAM eka pRthvIthI bIjI pRthvInuM aMtara asaMkhyAta koDAkoDiyojana che.) DuvatizapratiSThA evo ullekha karavAthI bodha thaI jato hovA chatAM ghana zabdano ullekha zA mATe karyo? evA praznanA uttarane kahe che- ratnaprabhA (vagere) pRthvInuM aMbu ghana ja samajAya ane vAta to ghana ane tanu( pAtaLo) ema be prakArano samajAya e mATe ghana zabdano ullekha karyo che. (Ano bhAvArtha e che ke dareka pRthvI ghanAMbu, ghanavAta, tanuvAta ane AkAzanA AdhAre rahelI che.) A ja viSayane "jeva" ityAdithI kahe che- ukta rIte ratnaprabhAnA aMgarUpa kharapRthvI(ratnaprabhAno pahelo kAMDa) 16 hajAra yojana jADI che ane paMkanA(=ratnaprabhAnA bIjA kAMDanA) AdhAre rahelI che. paMkakAMDa 84 hajAra yojana pramANa che ane jalabahulakAMDanA 1. ratnaprabhA pRthvInA kharakAMDa, paMkakAMDa ane jalabahulakAMDa ema traNa vibhAga che. kharakAMDa pakakAMDanA AdhAre, paMkakAMDa jalabahulakAMDanA AdhAre ane jalabahulakAMDa ghanodadhinA AdhAre rahela che. barakAMDa 16 hajAra yojana, paMkakAMDa 84 hajAra yojana ane jalabahulakAMDa 80 hajAra yojana che. Ama ratnaprabhA pRthvInI jADAI 1 lAkha 80 hajAra thAya. ghanodadhi vagere valayanA=baMgaDInA AkAre rahelA hovAthI temane valaya kahevAmAM Ave che. jemake ghanodadhivalaya, ghanavAtavalaya, tanuvAtavalaya. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-1 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 ratnaprabhAnA 3 kAMDa kula mAna 1,80,000 yojanA ( 1thI4 6. 0 0 0 0 0 04deg deg deg deg deg deg deg 0 0 0 0 0 0 0 5 0 0 0 0 0 0 0 00,000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 000008 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 000000] 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 00.00 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 dhanodadhi valaya 1 lo barakAMDa - 0 0 0i deg deg deg deg 31deg 0 0 0 0 0 0 0| 0i deg deg deg deg 10deg 0 0 0 0 0 0 0 1degdegdegdegdegdegdeg32 00degdegdegdegdegdeg0 0idegdegdegdegdeg014,000 1000000 'degdegdegdegdegdegdegdegdegdegdegdeg 0 1 1 lo barakAMDa - 16,000 yojanA 14 ratno, 2jo paMkakrAMDa - 84,000 yojana, 3jo jalabahula kAMDa - 80,000 yojanA tavANu valaya 000 yojana rajo paMkabahulakAMDa 80,000 yojana 3jo jalabahulakAMDa dhanodadhi madhya bhAge dhanodadhi jADAI 2000 yojanA madhya bhAge dhanavAta tanAtanI jADAI asaMkhya yojanA tanuvAta Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-1 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 13 (=ratnaprabhAnA trIjA kAMDanA) AdhAre rahela che. jalabahulakAMDa 80 hajAra yojana pramANa che ane ghanodadhivalayanA AdhAre rahela che. ghanodadhivalaya 20 hajAra yojana pramANa che ane tanuvAtanA AdhAre rahela che. tanuvAta asaMkhyAta hajAra yojana pramANa che. tanuvAtavalaya pachI atizaya aMdhakArarUpa AkAza che. AkAza, asaMkhyAta koTAkoTi yojana pramANa che. hamaNAM ja kaheluM pRthvIthI AraMbhI tanuvAtavalaya sudhInuM pRthvI, ghanodadhi, ghanavAta, tanuvAta) badhuM ja AkAzanA AdhAre raheluM che. kAraNa ke jyotiSka vimAno AkAzanA AdhAre rahelA che ema (pratyakSa) jovAmAM Ave che. AkAza to Atma pratiSThita che=potAnA AdhAre rahela che, anyanA AdhAre raheluM nathI. kAraNa ke pAMcamA adhyAyamAM sUtranI racanA karIne "AkAzano avagAha (=jagyA ApavI) e upakArakArya che" (5-18) ema kahyuM che. AkAzanuM avagAhadAna upalakSaNa che. (e upalakSaNathI A paNa jANavuM-) AkAza jagyA ApavA vaDe sarvadravyomAM guMthAi jAya che= otaprota thai jAya che. rahenArA dravyone jagyA ApavAnA vyApAramAM tatpara thayuM chatuM AkAza rahenArA dravyomAM pravezI jaze (=pravezIne rahe che). AkAza sivAya anya koi sthaLe AkAzane anurUpa AdhAra nathI. AthI AkAza potAnAmAM raheluM che. "taneena meLa" ityAdi, tethI pRthvI vagere dravyo hamaNAM kahelAM kramathI(=pRthvI, ghanodadhi, ghanavAta, tanuvAta e kramathI) anAdi lokAnubhAvathI(=lokasthitithI) racAyelA che. pUrvokta ratnaprabhA vagere sAta pRthvIo tirkI asaMkhyAta koTAkoTi yojana pramANa vistAravALI che. sAta zabdano ullekha nIce sAta ja pRthvIo che ema nizcita karavA mATe karyo che. tevA prakAranA kharakAMDanA bhedathI eka eka pRthvI aniyata saMkhyAvALI na thAya e mATe sAta zabdano ullekha che. (ahIM bhAvArtha A che- ratnaprabhA pRthvInA traNa kAMDa Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-1 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 - ratnaprabhA pRthvIno yathArtha saMpUrNa dekhAva I prathama narakamAM rahelA pratironI vyavasthA. II ratnaprabhA pRthvI meruparvata zunya piMDa ( R HE 10 yojana - 8 vANa vyaMtara 80 yojana zunyapiMDa 10 yojana # # - 8 vyaMtara 800 yojana che. jAhera - roraka pratara + utkrAnta pratara + asaMbhAna pratara zUnyapiMDa 100 yojana - sImaka pratara __ sImAka prataramAM 50DA TA0DA 0 1 thApiMDa 11583} yojanA TODA 0DARBARODA 0DA 02 9 asura kumAra 11583; yo. bhAjapatara 0DA 0DA 3 0DA 0DA 0. je nAga kumAra che. T0DA 000 1000 900 0 + suparNakumAra ? saMbhAna pratara DA 5 0DA 004 0 je vidhuta kumAra je. TET0DA 006 +0LA ODA 0 + 9 agnikumAra 9 vibhAja prataraH 5 0DA 0DA 8 OAD OAD ] 9 dipakumAra 9. T OLA ODA 8 OAT OAD + 9 udadhi kumAra 9 zIta pratarama - 01A 0IA 9 OAD 0AL 1 | 9 dizi kumAra 9 0DA 0HA100AD 0AT 9 vAyu kumAra 9 avakAnta prataraH - ODA DA 110AD 0AL 1 anita kumAra ? 0DA DA 120AT OAD + 115833 yojana 0DA DA13AL OAD thApiMDa 1000yojana + tapta pratara vakAnta pratara vikrAja pratara rorUka pratarata vAta Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-1 asura kumAra suparNa kumAra agni kumAra udadhi kumAra vAyu kumAra zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 ratnaprabhA pRthvIno yathArtha saMpUrNa dekhAva II bhavanapati devonuM sthAna... II >> zunya piMDA + ratnaprabhA >> 0 ODA meruparvata 8 vANu vyaMtara 80 yojana zUnyapiMDa 10 yojana ODA 8 vyaMtara 800 yojana 5000 thI jana zUnyapiMDa 100 yojana sImantaka pratara ODA ODA ODA ODA O zUnyapiMDa 11583 -3 yojana ODA ODAKODA ODA O 1 asura kumAra 111583 yo. ODA OZA OZA ODA O OTA pRthvI nAga kumAra OnA ODA 4 0A ODA 0 suparNa kumAra ODA OZA 5 0DA OZA O vidyuta kumAra OnA on OZA OZA O / agni kumAra / ODA o OAD dvipa kumAra ODD OPD ODP ODO udadhi kumAra ODA OZA E OAD SAD ? dizi kumAra OTA ODA.OAD vAyu kumAra ODA ODA ROAD OAD stanita kumAra ODA ROAD 11583OM yojana na pratI ODA ROAD zUnyapiMDa 1000 yojana dhanAdhi 10 yojana tanuvAta OAD ODP ODO ODO + nAga kumAra vidyuta kumAra dvipa kumAra dizi kumAra stanita kumAra 15 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-1 che. temAM prathama kharakAMDanA 16 bheda che. paMkakAMDa ane jalabahulakAMDa eka eka che. A badhIya pRthvIo che. AthI eka eka pRthvI aniyata saMkhyAvALI na thAya e mATe sAta saMkhyAno ullekha karyo che.) fA sAta saMkhyA grahaNa karavAnuM bIjuM prayojana e che ke nIce ja sAta pRthvIo che ema avadhAraNa karavAmAM Ave che. upara to eka ja iSa~AmbhArA pRthvI che. ema dazamA adhyAyamAM "tavI manozA" ityAdithI kaheze. ahIM ja bIjuM prayojana " " ityAdithI kahe che. vaLI taMtrAntarIyo (anyadarzanIo) "sa" jenI AdimAM che tevA asaMkhya lokadhAtuo che, te asaMkhya lokadhAtuomAM asaMkhya pRthvI prastaro che, ema mAne che. AnA upalakSaNathI aneka brahmAMDone mAne che ema paNa jANavuM. taMtrAntarIyo zabdano artha- aMtaramAM(=vacce, jainazAsananA kALanI vacce) thayelA te aMtarIyA. taMtranI(=siddhAMtanI) pradhAnatAvALA aMtarIyo te taMtrAntarIyo. temanI mAnyatAno niSedha karavA =temanI mAnyatA khoTI che ema jaNAvavA) sAta saMkhyAnuM grahaNa karyuM che. pratiSedha karavAnuM kAraNa e che ke pRthvIonuM pramANa saMkhyAta koTAkoTi yojana pramANa che. A badhI pRthvIo laMbAi-pahoLAithI nIce-nIce vadhAre-vadhAre vistRta che. te A pramANe- pahelI 1 rAja', bIjI rAI rAja, trIjI 4 rAja, cothI pa rAja, pAMcamI 6 rAja, chaThThI dI rAja, sAtamI 7 rAja vistRta che. A pramANe pRthvIo nIce nIce vadhAre vadhAre vistRta hovAthI (cattA karelA) chatranI nIce rahelA (cattA moTA) chatranI jevo temano AkAra che. 1. rAjanuM(=rajunuM mApa) nimiSa mAtramAM eka lAkha yojana janAra deva cha mahinA sudhImAM jeTaluM aMtara kApe teTalA aMtarane eka rAja kahevAya. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-1 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 17 sAta rAja pramANa naraka pRthvI saudharma | 'Urvaloka 8 rAja 8 rAja RK ( madhyaloka - manuSyaloka vANavyaMtara-vyaMtara-bhavanapati devonAM sthAna \ ) 000000000 -cara - acara jyotiSacaka [ 7/meru parvata - tirtholokavartI asaMkhya dvIpasamudro - pahoLAI 1 rAja nakhabhAi 7 -14 rAjalokanuM madhyabiMdu -pahelI naraka 5thvI - ratna prabhA 5+bIjI naraka pRthvI hanI M 7 rAja / 6 rAja trasanADI 1 rAja pahoLI thI 1 rAja pahoLI - 14 rAja lAMbI 14 rAja lAMbI // trIjI naraka pRthvI adholoka A cothI naraka pRthvI AkAza. parA prama nodadhi banavAta. tanuvAta AkAza hAla prabhAjI vanoda vanavAta tanuvAta AkAza paprabhAthanodavi dhanAta tanuvAta AkAza [pa prabhAvanodI dhanavAta tapata AkAza tamaH prabhAvanodavi dhanavAta tanuvAta AkAza tamAma prabhAchuka panodavi 5 rAja / 4 rAja / +pAMcamI narakapRthvI naraka phI - sAta naraka pRthvI 1 rAja | 2 rAja \ 3 rAja \ 4 rAja | parAja || 6 3 rAja , 1+chaThThI naraka pRthvI 2 rAja 1+sAtamI naraka pRthvI vAta tanuvAta 1 rAja lokanI nIce anaMta aloka che. | AkAzamAM ahIM lokanI pahoLAI 7 rAja pramANe che ' 1 rAja 1 2 rAja | 3 rAjA 4 rAja | parAja | 6 rAja | 7 rAja rAja | A pRthvIonA nAma ane gotra e baMne kahe che- "dhama rUtyAti, A sAta pRthvIonA anukrame gharmA vagere nAmo che. ratnaprabhA vagere gotro che. kemake nAma pramANe guNone oLakhAve che=jaNAve che. A pramANe pahelI pRthvI nAmathI gharmA che ane gotrathI ratnaprabhA che. e pramANe anya anya pRthvIomAM paNa yojanA karavI. chellI sAtamI pRthvI nAmathI mAghavI che ane gotrathI mahAtamaprabhA che. A pramANe pRthvIonAM anukrame nAmathI ane gotrathI ema baMne prakAre nAmo che. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAta naraka rAjaloka pramANa adholoka meru parvata jyotiSka maMDaLa-sUrya-caMdrAdi - tiloka - asAMkhya lIpa 1800 yojana vilioka 900 yojanA nIce apoloke naraka. mA. 1. ratnaprabhA 1 lI naraka 2. vaMzA. zarkarA prabhA 2 jI naraka 3. zelA. vAlukA prabhA 3 jI naraka zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 4 na 4. aMjanA. paMka prabhA 4 thI naraka -- 5. riNa. dhUma prabhA pa mI naraka 6. maghA. tamaH prabhA 6 ThI naraka che. mANavI mahAtamaH prabhA 7 mI naraka sUtra-1 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-1 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 19 ahIM "tAmA" phatyAdi, pahelI pRthvI jADAithI 1 lAkha 80 hajAra yojana che. bAkInI bIjI vagere anukrame 1 lAkha 32 hajAra yojana, 1 lAkha 28 hajAra yojana, 1 lAkha 20 hajAra yojana, 1 lAkha 18 hajAra yojana, 1 lAkha 16 hajAra yojana, 1 lAkha 8 hajAra yojana che. dharmA ratnaprabhA | 1,80,000yojana |1 rAja | 13 30 lAkha | vaMzA | zarkarA prabhA | 1,32,000yojana | rA rAja | 11 | 25 lAkha zelA vAlukAprabhA | 1,28,000yojana |4 rAja | 9 | 15 lAkha aMjanA paMkaprabhA | 1,20,000yojana | rAja | 7 | 10 lAkha riSThA dhUmaprabhA | 1,18,000 yojana |6 rAja | 5 | 3 lAkha maghA tamaprabhA | 1,16,000 yojana dA rAja | 3 | 99,995 mAghavI tamatamaprabhA 1,08,000yojana 7 rAja | 1 | 5 have sarva pRthvIonI nIce rahelA ghanodadhi Adino nirdeza kare che- sarva ghanodadhio 20 hajAra yojana pramANa che. enI nIce rahelA ghanavAta ane tanuvAta asaMkhyAta hajAra yojana pramANa che. (ghanavAtathI tanuvAtamAM asaMkhyAtanuM pramANa adhika che.) ghanavAtavalaya pRthvInA aMte madhyabhAgamAM sADA cAra yojanathI AraMbhI dareka pRthvImAM eka gAu vadhe che, arthAt ratnaprabhA pRthvInA aMte madhyabhAgamAM ghanavAtavalaya sADA cAra yojana che. tyAra bAda dareka pRthvImAM eka gAu vadhe che. tanuvAta valaya pRthvInA aMte cha gAuthI AraMbhI dareka pRthvImAM 1/3 gAu vadhe che. A vRddhi madhyabhAgamAM ja che. kAraNa ke pradezanI hAni( kramazaH pramANanI hAni) thatI hovAthI aMta bhAgamAM ghanavAta ane tanuvAta paNa pAtaLA thAya che. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satra-2 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 ahIM koSTaka A pramANe che 6 yojana 6 + 1/3 6 + 2/3 7 yojanA 7 + 1/3 7 + 2/3 8 yojana 4. yojana | 6 gAu 4. yojanA 6 + 1/3 pa yojana 6 + 2/3 pA yojanA 7 gAu pA yojanA 7 + 1/3 pA/ yojana 7 + 2/3 ( 8 gAu 7 | 6 yojanA A ghanodadhi, ghanavAta, tanuvAta anAdi pariNAmathI nIce-nIce adhika adhika ghana che, ghanodadhivalaya AdinA vibhAgo anya graMthanA pramANe jANavA. (te A pramANe-) "valayothI grahaNa karAyelI badhI pRthvIo cAreya dizAomAM alokane sparzatI nathI. te pRthvIonA vistArane kahIza. ratnaprabhA pRthvImAM (madhyabhAgamAM) ghanodadhi, ghanavAna ane tanuvAta anukrame cha yojana, jo yojana ane cha gAu kahyA che. prathama bemAM (=ghanodadhi ane ghanavAtamAM) yojanano trIjo bhAga umeravo ane tanuvAtamAM gAuno trIjo bhAga umeravo. ema sAtamI pRthvI sudhI levuM. ahIM ratnaprabhAmAM ghanodadhivalayano vistAra 6 yojana, ghanavAta-valayano vistAra 4 yojana ane tanuvAtavalayano vistAra 6 gAu (=doDha yojana) che. emayathokta pramANa dareka pRthvImAM umeravAthI (yAvata) sAtamI pRthvImAM ghanodadhivalayano ATha yojana vistAra, ghanavAtavalayano 6 yojana vistAra ane tanuvAtavalayano 8 gAu=rayojanavistAra jANavo. (3-1) narakAvAsonuM varNana- tAruM nara: rU-rA Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-2 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtrArtha- ratnaprabhA Adi dareka pRthvIomAM narako=narakAvAso AvelA che. (3-2) bhASyaM- tAsu ratnaprabhAdyAsu bhUmipUrdhvamadhazcaikaikazo yojanasahasramekaikaM varjayitvA madhye narakA bhavanti / tadyathA- uSTrikApiSTapacanIlohIkarakendrajAnukAjantokAyaskumbhAyaHkoSThAdisaMsthAnA vajratalAH sImantakopakrAntA rauravo'cyuto raudro hAhAravo ghAtanaH zocanastApanaH krandano vilapanazchedano bhedanaH khaTAkhaTaH kAlapiJjara ityevamAdyA azubhanAmAnaH kAlamahAkAlarauravamahArauravApratiSThAnaparyantAH / ratnaprabhAyAM narakANAM prastArAstrayodaza / dvidvyUnAH zeSAsu / ratnaprabhAyAM narakavAsAnAM triMzacchatasahasrANi / zeSAsu paJcaviMzatiH paJcadaza daza trINyekaM paJconaM narakazatasahasramityASaSThayAH / saptamyAM tu paJcaiva mahAnarakA iti // 3-2 // bhASyArtha-te ratnaprabhA vagere dareka pRthvIomAM upara-nIce eka eka hajAra yojana choDIne madhyamAM narako hoya che. te A pramANe - uSTrikA, piSTa pacanI, lohI, karakA, IndrajAnukA, jantoka, ayakuMbha, aya koi AdinA jevA AkAravALA, vajanA taLiyAvALA, sImaMtaka nAmathI zarU thatA raurava, azruta, raudra, hahArava, ghAtana, zocana, tApana, kaMdana, vilapana, chedana, bhedana, khaTAkhaTa, kAlapiMjara ityAdi azubhanAmavALA, kAla, mahAkAla, raurava, mahAraurava, apratiSThAna nAma sudhInA narako che. ratnaprabhA pRthvImAM narakonA tera prastAro (pAthaDA) che. bAkInI pRthvIomAM anukrame be be prastAro ochA che. ratnaprabhAmAM 30 lAkha narakAvAso che. bAkInI chaThThI sudhInI pRthvImAM anukrame 25 lAkha, 15 lAkha, 10 lAkha, 3 lAkha, 1 lAkha, pAMca nyUna (ochA) evA eka lAkha ane sAtamI pRthvImAM to pAMca ja mahAnarako(=narakAvAso) che. (3-2) Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-2 TIkA- samudAyArthaH prakaTaH, avayavArthaM vAha-'tAsvi'tyAdinA, tAsu uktalakSaNAsu ratnaprabhAdyAsu bhUmiSu UrdhvamadhazcaikaikazaH ityekaikasyAH pRthivyA yojanasahasramekaikaM varjayitvA Urdhvamadhazca madhye bhUmInAmeva, narakA bhavanti A SaSThyA iti, tAnidAnI prasiddhairihatyanidarzanairbhayAnakaiH pratipAdayannAha-'tadyathA uSTrikAdayo' bhANDakavizeSAH, ete prakIrNakA bhavanti, AvalikApraviSTAstu vRttavyasracaturasrAkRtayaH trividhasaMsthAnAH, te ca sImantakopakrAntAH sImantakaM narakamavadhimavasthApyaupakramyante, evamete sAmAnyato dvividhAH, ihaiva kAzcinnAmnaivAha-'raurave'tyAdinA, evamanye kecidindrakAH kecidAvalikApraviSTAH kecit prakIrNakA iti, evaMprakArAH azubhanAmAna iti vyAdhyAkrozazapathanAmAnaH, saptamanarakapRthivIvartinastu kAlAdayaH paJcApratiSThAnaparyantAH tatra kAlaH pUrvataH aparato mahAkAlaH dakSiNato rauravaH uttarato mahArauravaH madhye'pratiSThAno narakendra iti, tatra ratnaprabhAyAmAdyapRthivyAM nArakANAM prastArA vezmabhUmikAkalpAH trayodazaH, dvidvayUnAH zeSAsu ekAdazAdayo yAvat saptamyAmeka iti, yathoktaM 'terikArasa nava satta paMca tinneva hoMti ekkev| patthaDasaMkhA esA sattasuvi kameNa puDhavIsuM // 1 // ' evaM ratnaprabhAyAM narakAvAsAnAM nArakANAmityarthaH, triMzatzatasahasrANi, sAmAnyena, zeSAsu zarkarAprabhAdyAsu paJcaviMzatiH paJcadaza daza trINi ekaM paJconaM narakAvAsazatasahasramiti yathAsaGkhyaM sAmAnyena A SaSThyA iti SaSThI yAvat, SaSThyAM paJconaM lakSaM ityarthaH, saptamyAM tu pRthivyAM paJcaiva mahAnarakAH, iha prakIrNakA na santi eveti, ete cASaSThyAH kecit saGkhyeyayojanapramANAH kecidasaGkhyeyayojanapramANA iti, saptamyAM tvapratiSThAno jambUdvIpatulyaH, kAlAdayastvasaGkhyeyayojanasahasrapramANA iti, ete ca budhnabhAge yojanasahasrabAhalyAH zuSiramapyetAvadeva cUDA ceti triyojanasahasrapramANA eveti // 3-2 // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-2 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 TIkArtha- samudita artha spaSTa che. avayavArthane to bhASyakAra "tANuM ityAdithI kahe che. jenuM svarUpa pUrve kahyuM che te ratnaprabhA Adi dareka pRthvIomAM (potAnI jADAimAMthI) upara nIcenA eka-eka hajAra yojana choDIne madhyabhAgamAM narako=narakAvAso che. A niyama chaThThI naraka sudhI che. have manuSyalokamAM prasiddha ane bhayAnaka daSTAMtothI narakAvAsonuM pratipAdana karatA bhASyakAra kahe che. te A pramANebhASyamAM jaNAvela uSTrikA vagere pAtra(=vAsaNa)vizeSa che. A narakAvAso chUTA chUTA hoya che. zreNigata narakAvAso goLa, trikoNa ane corasa ema traNa prakAranA AkAravALA hoya che. sImantopAttA=sImaMtaka(=ratnaprabhA narakanA pahelA prataranA madhyabhAge rahela) narakAvAsathI AraMbhI chaThThI naraka sudhI sAmAnyathI (ukta rIte) be prakAranA narakAvAso hoya che. ahIM ja keTalAka narakAvAsone nAmathI ja "rava:" ItyAdithI kahe che- raurava, azruta, raudra, hAhArava, ghAtana, tApana, zocana, kandana, vilapana, chedana, bhedana, khaTAkhaTa kAlapiMjara ityAdi azubha nAmavALA narakAvAso che. taduparAMta lokamAM jeTalA vyAdhi, Akroza ane zapathanAM nAmo che teTalA azubha nAmavALA che. sAtamI narakamRthvImAM to kALathI prAraMbhI apratiSThAna sudhInA pAMca narakAvAso che. temAM pUrvamAM kALa, pazcimamAM mahAkALa, dakSiNamAM raurava, uttaramAM mahAraurava ane madhyamAM apratiSThAna iMdraka narakAvAsa che. pratara-narakAvAsonI saMkhyA pahelI ratnaprabhA pRthvImAM gharanA uparanA bhAgamAM AvelA naLiyA samAna-pratiro 13 che. bAkInI pRthvIomAM anukrame be-be nyUna che eTale 11, 9, 7, 5, 3, 1 hoya che. kahyuM che ke, "sAta naraka pRthvIomAM anukrame 13, 11, 9, 7, 5, 3, 1 prataro che. pratyeka pRthvInA madhyabhAge indraka narakAvAso che. temAM "ratnaprabhA pRthvInA pahelA prataranA madhyabhAge sImaMtaka nAmano iMdraka narakAvAsa che. sAtamI Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-3 pRthvImAM madhyabhAge apratiSThAna nAmano iMdraka narakAvAsa che." (bRhatsaMgrahaNI gA.219) ratnaprabhA pRthvImAM 30 lAkha narakAvAso che. bAkInI zarkarA prabhA vagere pRthvIomAM anukrame 25 lAkha, 15 lAkha, 10 lAkha, 3 lAkha, pAMca ochA eka lAkha narakAvAso che. sAtamI pRthvImAM to pAMca ja mahAnarakAvAso che. ahIM prakIrNa narakAvAso nathI ja. A narakAvAso chaThThI sudhImAM koI saMkhyAtayojana pramANa che to koI asaMkhyAta yojanA pramANa che. sAtamImAM apratiSThAna narakAvAsa jaMbUtIpa pramANa che. kALa vagere narakAvAso to asaMkhyAta hajAra yojana pramANa che. A narakAvAso taLiyAnA bhAge eka hajAra yojana jADA che, madhyamAM jyAM polANano bhAga che tyAM paNa eka hajAra yojana jADA che ane cUDA (=agrabhAge) eka hajAra yojana pramANa ja che. (3-2) TIkAvataraNikA- nrkaanevaadheytaadhrmvishissttaanbhidhaatumaahTIkAvataraNitArtha- AdheyatA dharmathI viziSTa( narakamAM rahenArA) naraka jIvone jaNAvavA mATe kahe che- narakamAM lezyA AdinI azubhatAnityaashubhtrleshyaaprinnaamdehvednaavikriyaaH // 3-3 // sUtrArtha- nArako sadA azubhatara vezyA, pariNAma, deha, vedanA vikiyAvALA hoya che. (3-3). bhASyaM- te narakA bhUmikrameNAdho'dho nirmANato'zubhatarAH / azubhA ratnaprabhAyAM, tato'zubhatarAH zarkarAprabhAyAM, tato'pyazubhatarA vAlukAprabhAyAm / ityevamAsaptamyAH / nityagrahaNaM gatijAtizarIrAGgopAGgakarmaniyamAdete lezyAdayo bhAvAnarakagatau narakapaJcendriyajAtau ca nairantaryeNAbhavakSayodvartanAd bhavanti, na ca kadAcidakSinimeSamAtramapi na bhavanti, zubhA vA bhavantItyato nityA ityucyante / 1. vaiviyA: ti pADInara | Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-3 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 25 azubhataralezyAH / kApotalezyA ratnaprabhAyAm / tatastIvratarasaGklezAdhyavasAnA kApotA zarkarAprabhAyAm / tatastIvratarasaGklezAdhyavasAnA kApotanIlA vAlukAprabhAyAm / tatastIvratarasaGklezAdhyavasAnA nIlA paGkaprabhAyAm / tatastIvratarasaGklezAdhyavasAnA nIlakRSNA dhuumprbhaayaam| tatastIvratarasaGklezAdhyavasAnA kRSNA tamaHprabhAyAm / tatastIvratarasaMklezAdhyavasAnA kRSNaiva mahAtamaHprabhAyAmiti / azubhatarapariNAmaH / bandhanagatisaMsthAnabhedavarNagandharasasparzAgurulaghuzabdAkhyo dazavidho'zubhaH pudgalapariNAmo narakeSu / azubhatarazcAdho'dhaH / tiryagUrdhvamadhazca sarvato'nantena bhayAnakena nityottamakena tamasA nityAndhakArAH zleSmamUtrapurISasrotomalarudhiravasAmedapUyAnulepanatalAH / zmazAnamiva pUti-mAMsa-kezAsthi-carma-danta-nakhAstIrNabhUmayaH / zvazRgAla-mArjAra-nakula-sarpa-mUSaka-hastyazva-go-mAnuSa-zavakoSThAzubhataragandhAH / hA mAtaH ! dhigaho kaSTaM bata muJca tAvaddhAvata prasIda bhartaH ! mA vadhIH kRpaNakamityanubaddharuditaistIvrakaruNairdInaviklavaivilApairAtasvanaininAdairdInakRpaNakaruNairyAcitarbASpasaMniruddhainistanitairgADhavedanaiH kUjitaiH santApoSNaizca nizvAsairanuparatabhayasvanAH / / ___ azubhataradehAH / dehAH zarIrANi / azubhanAmapratyayAdazubhAnyaGgopAGganirmANasaMsthAnasparzarasagandhavarNasvarANi / huNDAni nilUMnANDajazarIrAkRtIni / krUrakaruNabIbhatsapratibhayadarzanAni duHkhabhAjyazucIni ca teSu zarIrANi bhavanti / ato'zubhatarANi cAdho'dhaH / sapta dhanUMSi trayo hastAH SaDaGgalamiti zarIrocchrAyo nArakANAM ratnaprabhAyAm / dvirdviH zeSAsu / sthitivaccotkRSTajaghanyato veditavyaH / azubhataravedanAH / azubhatarAzca vedanA bhavanti narakeSvadho'dhaH / tadyathA- uSNavedanAstIvAstIvratarAstIvratamAzcAtRtIyAyAH / uSNazIte caturthyAm / zItoSNe paJcamyAm / parayoH zItAH zItatarAzceti / tadyathA Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 prathamazaratkAle caramanidAghe vA pittavyAdhiprakopAbhibhUtazarIrasya sarvato dIptAgnirAziparivRttasya vyabhre nabhasi madhyAhne nivAte'tiraskRtAtapasya yAdRguSNajaM duHkhaM bhavati tato'nantaguNaM prakRSTaM kaSTamuSNavedaneSu narakeSu bhavati / pauSamAghayozca mAsayostuSAraliptagAtrasya rAtrau hRdayakaracaraNAdharauSThadazanAyAsini pratisamayapravRddhe zItamArute niragnyAzrayaprAvaraNasya yAdRkzItasamudbhavaM duHkhamazubhaM bhavati tato'nantaguNaM prakRSTaM kaSTaM zItavedaneSu narakeSu bhavati / yadi kiloSNavedanAnnarakAdutkSipya nArakaH samuhatyaGgArarAzAvuddIpte prakSipyeta sa kila suzItAM mRdumArutAM zItalAM chAyAmiva prAptaH sukhamanupamaM vindyAnnidrAM copalabheta, evaM kaSTataraM nArakamuSNamAcakSate / tathA kila yadi zItavedanAnnarakAdutkSipya nArakaH kazcidAkAze mAghamAse nizi pravAte mahati tuSArarAzau prakSipyeta sadantazabdottamakaraprakampAyAsakare'pi tatra sukhaM vindyAdanupamAM nidrAM copalabheta evaM kaSTataraM nArakaM zItaduHkhamAcakSata iti / azubhataravikriyAH / azubhatarAzca vikriyA narakeSu nArakANAM bhavanti / zubhaM kariSyAma ityazubhatarameva vikurvate / duHkhAbhibhUtamanasazca duHkhapratIkAraM cikIrSavo garIyasa eva te duHkhahetUnvikurvata iti // 3-3|| bhASyArtha- te narako pRthvInA kramathI nIce nIce adhika azubha nirmANavALA che. azubha nirmANa A pramANe hoya- ratnaprabhAmAM azubha narako che tenAthI zarkarAmabhAmAM adhika azubha narako che. tenAthI paNa vAlukAprabhAmAM adhika azubha narako che e pramANe sAtamI pRthvI sudhI jANavuM. nitya zabdanuM grahaNa gati, jAti, zarIra ane aMgopAMga karmanA niyamanathI A vezyA vagere bhAvo narakagati ane narakapaMcendriyajAtimAM Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-3 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 27 AyuSyanA kSayathI narakamAMthI nIkaLe tyAM sudhI niraMtara hoya che. kyAreya AMkhanA palakArA jeTalA kALa sudhI paNa na hoya evuM nathI athavA AMkhanA palakArA jeTalA kALa sudhI paNa zubha na hoya. AthI nitya zabdanuM grahaNa karyuM che. adhika azubha lezyA A pramANe hoya-ratnaprabhAmAM azubha kApotalezyA hoya che. tenAthI adhika tIvra saMkleza adhyavasAyavALI kApotalezyA zarkarA prabhAmAM hoya che. tenAthI paNa adhika tIvra saMkleza adhyavasAyavALI kApota-nIlalezyA vAlukAprabhAmAM hoya che. tenAthI paNa adhika tIvra saMkleza adhyavasAyavALI nIlalezyA paMkaprabhAmAM hoya che. tenAthI paNa adhika tIvra saMkleza adhyavasAyavALI nIla-kRSNalezyA dhUmaprabhAmAM hoya che. tenAthI paNa adhika tIvra saMkleza adhyavasAyavALI kRSNalezyA tama prabhAmAM hoya che. tenAthI paNa adhika tIvra saMkleza adhyavasAyavALI kRSNa ja vezyA mahAtamaprabhAmAM hoya che. zrI prajJApanA sUtra ane uttarAdhyayana sUtranA AdhAre dravyalezyAonA varNa-gaMdha-rasa-sparzano koTho kApota kabUtaranI Doka jevo marelA kUtarAnA kAcAM dADama jevo karavatanA sparza nIla moranI Doka jevo klevaranI durgadhathI sUMThanA cUrNa jevo karatA anaMtaguNa kRSNa bhramara jevo kALo anaMtaguNa adhika lImaDAnA chAla jevo adhika rUkSa durgadha hoya sparza hoya adhika azubha pariNAma A pramANe hoya- baMdhana, gati, saMsthAna, bheda, varNa, gaMdha, rasa, sparza, agurulaghu ane zabda nAmavALo daza prakArano pudgala pariNAma narakomAM azubha hoya che ane nIce nIce adhika azubha hoya che. tIrjI-upara ane nIce ema badhI tarapha anaMta bhayAnaka ane nitya utkRSTa aMdhakAra vaDe sadA aMdhakAravALA hoya che. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-3 taLiyA glekha, mUtra, viSTA, parasevo, mela, lohI, carabI, meda, rasIthI lepAyelA hoya che. bhUmiomAM smazAnanI jema apavitra mAMsa, keza, hADakAM, cAmaDuM, dAMta ane nakho patharAyelA hoya che. kUtaro, ziyALa, bilADo, noLiyo, sApa, uMdara, hAthI, ghoDo, gAya, manuSyanA mRtakanA koThArathI adhika azubha gaMdhavALA hoya che. he mAtA ! dhikkAra ! aho kaSTa ! hA mane duHkhamAMthI choDAva, doDo, maherabAnI kara ! he svAmI! dIna evA mane na mAra e pramANe satata rudanathI tIvra karuNa, dIna ane AkuLavyAkuLa evA vilApothI, A avAjavALA zabdothI dIna ane garIbanA jevI karuNa yAcanAothI jemAM AMsuothI avAja rUMdhAI gayo che tevA ane gADha vedanAvALA avyakta zabdothI saMtApavALA uSNa niHzvAsothI nahi aTakelA bhayanA avAjavALA hoya che. adhika azubha dehavALA-deha eTale zarIra. azubha nAmakarmanA kAraNe aMgopAMga, nirmANa, saMsthAna, sparza, rasa, gaMdha, varNa ane svaro azubha hoya che. huMDa ane utaraDelA pIchAvALA pakSI jevI zarIranI AkRtivALA hoya che. krUra, karuNa, bibhatsa ane bhayaMkara darzanavALA hoya che. narakomAM zarIro duHkhano anubhava karanArA ane azuci(=apavitra) hoya che. AthI nIce nIce zarIro adhika azubha hoya che. ratnaprabhAmAM nArakonA zarIranI UMcAI sAta dhanuSa traNa hAtha ane cha aMgula hoya che. bAkInI pRthvIomAM kramazaH zarIranI UMcAinuM pramANa bamaNuM bamaNuM jANavuM. zarIranI utkRSTa ane jaghanya UMcAI AyuSyanI sthitinI jema jANavI. adhika azubha vedanAvALA- narakomAM nIce nIce adhika azubha vedanA hoya che. te A pramANe- trIjI pRthvI sudhI uSNavedanA anukrame tIvra, adhika tIvra ane tenAthI paNa adhika tIvra hoya che. cothI pRthvImAM uSNa ane zIta vedanA hoya che. pAMcamI pRthvImAM zIta ane uSNavedanA hoya che. chaThThI ane sAtamI pRthvImAM kramazaH zIta ane adhika zItavedanA 1. huMDa eTale hAtha-paga vagere zarIranA avayavo vicitra pramANavALA hoya tevA zarIrane huMDa kahevAya. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-3 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 hoya che. te A pramANe prathama zaradaRtunA kALamAM athavA chellA unALAnA kALamAM pittavyAdhinA prakopathI parAbhava pAmelA zarIravALA, cAre bAju saLagAvelA agnisamUhathI parivarelA, vAdaLathI rahita AkAzamAM pavanarahita madhyAhnanA samaye tApane anubhavatA (manuSya)ne garamInuM jevuM duHkha hoya tenAthI anaMtagaNuM utkRSTa kaSTa uSNavedanAvALA nArakomAM hoya che. poSa ane mahA mahinAmAM hRdaya, hAtha, paga, nIcenA hoTha ane dAMtanI dhrujArIvALI, prati samaye ThaMDI ane pavana vadhI rahyo che jemAM evI rAtrimAM baraphathI lepAyelA zarIravALA, agnino Azraya ane vastrathI rahita evA manuSyane ThaMDIthI thayeluM jevuM azubha duHkha hoya tenAthI anaMtagaNuM utkRSTa du:kha zItavedanAvALI narakomAM hoya che. jo nArakane uSNavedanAvALA narakamAMthI upADIne saLagelA atizaya moTA aMgArAnA DhagalAmAM nAkhavAmAM Ave to te jANe sArI ThaMDIvALI ane mUdupavanavALI zItaLa chAyAne pAmyo hoya tema anupama sukhane anubhave ane nidrAne pAme. A pramANe uSNanArakane atizaya kaSTa hoya ema kahe che. tathA jo koIka nArakane zItavedanAvALA narakamAMthI upADIne mahA mahinAnI rAtrimAM AkAzamAM ghaNo pavana vAya rahyo hoya tyAre baraphanA DhagalAmAM nAkhavAmAM Ave to te nAraka jemAM dAMtano avAja thato hoya ane je hAthane atizaya dhrujAvato hoya tevA paNa baraphanA DhagalAmAM sukhane anubhava ane anupama nidrAne pAme. A pramANe nArakane ThaMDInuM duHkha atizaya hoya che ema kahe che. adhika azubha vikiyAvALA- narakomAM nArakone (nIce-nIce) adhika azubha vikriyA hoya che. zubha karIzuM evA AzayathI vimurve paNa adhika azubha ja vidurve. duHkhathI parAbhava pAmelA manavALA nArako duHkhano pratikAra karavAnI icchAvALA thAya che paNa teo moTA ja duHkhanA hetuone vipharve che. (3-3) Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-3 TIkA- etatsambandhanibandhanatvAllezyAdInAmeteSAmevAtizayAsundaratvAbhidhAnaM, 'tAtsthyAt tadvyapadeza'iti nIteH, sUtrasamudAyArthaH / itthaM caitadAha avayavArtha-'te narakA' ityAdinA te narakA anantaroditA bhUmikrameNa ratnaprabhAdInAmadho'dhaH, kimityAha-nirmANataH saMsthAnanirvRtteH azubhatarAH saGklezajanakatvena, etadevAha-azubhA ratnaprabhAyAM, sAmAnyena bhayAnakAH, tato ratnaprabhAnarakebhyaH azubhatarA:-aniSTatarAH zarkarAprabhAyAM, tato'pi zarkarAprabhAnarakebhyaH azubhatarAH vAlukAprabhAyAM, ityevamAsaptamyAH saptamI yAvat azubhatarA azubhatamA azubhataratamA iti, evamete sAmAnyata evAzubhAH / adhunA nityArthamAha-nityagrahaNamiha gatijAtizarIrAGgopAGgakarmaniyamAditi narakagatinarakapaJcendriyajAtyo'yaM zarIrAGgopAGgakarma tathAvidhavaikriyanimittaM tanniyamAt tatsAmarthyena ete sUtroktA lezyAdayo bhAvAH narakagatau naraka(paJcendriya)jAtau ca vartamAnAnAM, na zAntikA(yA)nAmapi, tatsAmarthyAt nairantaryeNa-avicchedena, 'AbhavakSayodvartanAt bhavanti, bhavakSaya eva sati udvartante, nAntarAle kvApi tatkSayaH ityAbhavakSayodvartanAdityAha-nairantaryArthaM ca spaSTayannAha-na kadAcidakSinimeSamAtramapi na bhavanti, etAvantamapi kAlaM nAzubhabhAvaviyoga zubhA vA bhavantyetAvantamapi kAlamityetadapi nAstIti nityA ucyante tadvyAkhyAGgatvenaiva, nityazabdaH ihAbhIkSNavacano draSTavyaH, nityaprahasitAdivaditi / 'azubhataralezyA' ityAdi, vyAcaSTe etad, kApotalezyA ratnaprabhAyAm, ratnaprabhAyAH prakRtyasundarApi tIvrasaGklezAdhyavasAnA, vizeSaNa adhyavasAnaM dravyasAcivyajanita AtmapariNAmaH, tatastIvratarasaGklezAdhyavasAnA kApotaiva zarkarAprabhAyAM, tadravyabhedAt, tatastIvratarasaGklezAdhyavasAnA kApotanIlA vAlukAprabhAyAm / tatastIvratarasaGklezAdhyavasAnA nIlA paGkaprabhAyAm / tatastIvratarasaGklezAdhyavasAnA Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-3 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 1 nIlakRSNA dhUmaprabhAyAM, ihApi prastArabhedena nIlA tIvratamA, kRSNA tu tIvrati, tatastIvratarasaGklezAdhyavasAnA kRSNaiva dravyabhedena tamaHprabhAyAM, tatastIvratarAdhyavasAnA kRSNaiva mahAtamaHprabhAyAM paramakRSNarUpA dravyabhedAditi / kathaM asyAM samyagdarzanalAbhaH ?, ucyate-sarvAsvavirodhAt, yathoktaM"sammattasuaM savvAsu lahai suddhAsvi"tyAdi, kSINaprAyAyuSAM caiSAM zuddhApi bhavatItyavirodhaH / 'azubhatarapariNAmA ityAdi, etad vyAcaSTe-'bandhane'tyAdi, bandhanaM ca gatizcetyAdirdvandvaH, eta eva bandhanAdayaH AkhyA yasya pariNAmasyeti prakramaH, sa eva tadAkhyaH, kimityAha-dazavidho'pyazubhaH pudgalapariNAmo narakeSu, tatrabandhanapariNAmastattatpudgalaiH sambandhalakSaNaH mahAgnyAdisambandhAdhikaH, gatipariNAmaH uSTrAdigatirUpastaptalohAdipadanyAsAdhikaH, saMsthAnapariNAmo jaghanyahuNDAkRtiH, bhedapariNAmaH zastrAdibhyo'tibIbhatsaH, varNapariNAmaH paramanikRSTo'tibhISaNaH, gandhapariNAmaH zva-zRgAlAdikothAdhiko, rasapariNAmaH kozAtakItrAyamANanisyandAdhikaH, sparzapariNAmaH vRzcikakapikacchAdisparzAdhikaH, agurulaghupariNAmo'titIvrAtiduHkhAzrayaH, zabdapariNAmaH kharaparuSAdirUpo'tiduHkhada iti, evamazubhaH pudgalapariNAmo narakeSu sAmAnyena azubhatarazcA''bAdhaH (adho'dhaH) tadravyabhedAditi / sAmpratamihaiva dazavidhaH(dha)pariNAmo(ma)bhavyasaMvegArthaM kiJcidvizeSata Aha-'iha tiryagUrdhvamadhazce' tyAdi, anena varNapariNAmamAha, zvazRgAla Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-3 mArjArAdinA tu gandhaparINAmaM, hA mAtaH dhigraho kaSTamityAdinA tu zabdapariNAmamiti, prakaTArthametat / tRtIyamapi azubhataradehA ityAdi nigadasiddhaM yAvatteSu zarIrANi bhavanti, teSviti narakeSu, ato'dhikRtazarIrebhyaH azubhatarANi cAdho'dho bhavanti, kliSTatarAdikarmabhedAt / pramANaM caihaiSAM 'sapta dhanUMSI'tyAdi, utsedhAGgalamadhikRtyaitat, paramANvAdikrameNa aSTau yavamadhyAnyaGgalaM caturviMzatyaGgalo hastazcaturhastaM dhanuriti, etacca ratnaprabhAyAM bhavadhArakazarIrANAmutkarSeNa, jaghanyena tvaGgalAsaGkhyeyabhAgo'syAmanyAsu ca zeSAsu kimetadityAha dvirdviH zeSAsu, ratnaprabhAnArakazarIrapramANaM dviguNaM dvitIyasyAM nArakazarIrapramANaM, etadapi dviguNaM tRtIyasyAM nArakazarIrapramANaM, etadapi dviguNaM evaM yAvat saptamyAM paJca dhanuHzatAni pUrNAnIti, uttaravaikriyaM tu prathamAyAM jaghanyenAGgalasaGkhyeyabhAgamitamanyAsu ca, utkarSeNa paJcadaza dhanUMSi ardhatRtIyAzca ratnayaH prathamAyAm, etadeva dviguNaM dvitIyasyAmevaM jJeyaM yAvat saptamyAM dhanuHsahasramiti, etacca pramANaM ratnaprabhAdiSu paryantavartipratareSu nArakANAmutkRSTaM draSTavyaM, jaghanyamutkRSTaM ca prathamapratarAdibhedena sarvatra vaktavyam, sthitivad / yathA''yuSaH sthitiH prathamaprastArAdibhedena bhidyamAnA dazanavatisahasrAdinA ratnaprabhAyAM paryantapratare sAgaropamapramANaM bhavati, evameva zarIrapramANamapi prathamaprastArAdibhedena jaghanyotkarSAbhyAM bhettavyamiti, taduktaM 'sthitivaccotkRSTajaghanyatA veditavyA' uditabhedena zarIrapramANasyeti / 'azubhataravedanA'ityAdi etadapi prAyo nigadasiddhameva yAvat sUtrAntaramiti, navaram 'uSNazIte caturthyA'miti, navaramuSNazIte dve vedane bhavataH prastArabhedena, tatroSNavedanA bahutarANAM zItavedanA svalpatarANAmiti, evam 'zItoSNe paJcamyA'miti zItavedanA bahUnAmuSNavedanA tvalpAnAmiti, parayoH SaSThIsaptamyoH zItA zItatarA ca vedanA yathAsaGkhyamiti, Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-3 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 33 dRSTAnto'trAsadbhAvaprajJApanayA, nArakANAmAnayanAbhAvAt, tatra cAgnyayogAt, sa hi pRthivIkAya evAtyuSNo'ndhakArazceti // 3-3 // TIkArtha-pUrvapakSa-bIjA sUtramAM naraka zabdano prayoga che. e zabdano A sUtramAM saMbaMdha karavAthI narako azubhatara lezyA AdivALA che evo artha thAya. paramArthathI to nArako azubhatara lezyA AdivALA che. uttarapakSa- taththAt tavyapAda temAM rahevAnA kAraNe teno vyavahAra thAya evo nyAya che. jemake magna: jozakti-mAMcaDAo avAja kare che. kharekhara to manuSyo avAja kare che. paNa manuSyo mAMcaDAomAM rahelA hovAthI ukta nyAyathI mAMcaDAo avAja kare che ema bolavAno vyavahAra thAya che. te rIte prastutamAM lezyA Adi narakanA saMbaMdhanA kAraNe che. ethI sUtramAM narakonuM atizaya azubhapaNuM kahyuM che. paNa paramArthathI to nArako atizaya azubha lezyA AdivALA che. A pramANe sUtrano samudita artha che. A uparyukta A pramANe che azubhatara avayavArthane bhASyakAra te narA: ityAdithI kahe che. hamaNAM kahelA pRthvIkramathI ratnaprabhA AdinI nIce nIcenarako(-narakAvAso) AkAranI racanAthI adhika azubha hoya che. kemake saMklezane utpanna karanArA che. Ane ja kahe che- ratnaprabhAmAM narako sAmAnyathI azubha bhayAnaka hoya che. ratnaprabhAnA narakothI zarkarA prabhAmAM narako vadhAre azubha hoya che. zarkaraprabhAnA narakothI vAlukAprabhAnA narako vadhAre azubha hoya che. A pramANe sAtamI pRthvI sudhI narakAvAso azubhatara, azubhatama, azubhataratama che. A pramANe A narakAvAso sAmAnyathI ja azubha che. nitya zabdano artha have nitya zabdanA arthane kahe che-ahIM nitya zabdano ullekha karavAnuM kAraNa A che- gati, jAti, zarIra, aMgopAMga karmanA niyamathI= 1. amukanI apekSAe evI gaNanA vinA sAmAnyathI. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-3 narakagatimAM naraka paMcendriyajAtino A jIva che, tevA prakAranA vaikriyanimittavALA zarIra ane aMgopAMga karma, temanA niyamanathI=sAmarthyathI sUtramAM kahelA A azubhalezyAvagere bhAvonarakagatimAM ane narakajAtimAM vartamAna jIvone narakagati-narakajAtinA sAmarthyathI bhavakSayathI mRtyu thAya tyAM sudhI niraMtara hoya che. bhavakSaya thaye chate ja mRtyu pAme che. vacce(=bhavakSaya thayA vinA vacce) kyAMya paNa jIvanano kSaya( maraNa) thato nathI mATe bhavakSayathI mRtyu thAya tyAM sudhI ema kahyuM. niraMtara zabdanA arthane spaSTa karatA bhASyakAra kahe che- azubhalezyA vagere bhAvo kyAreya AMkhanA palakArA mAtra paNa na hoya evuM nathI, arthAt AMkhanA palakArA jeTalA paNa kALa sudhI azubhabhAvono viyoga thato nathI. athavA eTalo=palakArA jeTalo paNa kALa zubhabhAvo thAya che evuM paNa nathI. AthI te bhAvo nitya' kahevAya che. (tavyasthItvenaivatra) ahIM niraMtara zabdanA arthamAM na vilinimeSamatramaf na bhavati evI vyAkhyA pUrNa che. jumA vA mana ema kahevAnI jarUra nathI evA pUrvapakSanA uttarapakSamAM kahe che ke- niraMtara zabdanI vyAkhyAnuM aMga hovAthI ja mAM vA mikti ema kahyuM che. ahIM nitya zabda vAraMvAra arthavALo jANavo. nityaprahasitanI jema. jema koI mANasa vAraMvAra hasato hoya to te nityaprahasita kahevAya che tenI jema. pUirvapakSa- ahIM bhavakSaya na thAya tyAM sudhI AMkhanA palakArA jeTalA paNa kALa sudhI azubhabhAvono viyoga thato nathI evA nitya zabdanA arthanI sAthe vAraMvAra zabdanA arthano meLa besato nathI. kAraNa ke abhAva thAya ane pachI thAya emAM vAraMvAra zabdano prayoga thAya che. paNa niraMtara=satata hoya temAM vAraMvAra zabdano prayoga thato nathI. 1. 7 zakti(ca)nA A pAThamAM azuddhi jaNAya che. ahIM atyatarajJAtyantaravartamAnAnAmapi evo pATha hovo joie. anya gatimAM ane anya jAtimAM vartamAna jIvone paNa niraMtara AvuM duHkha na hoya. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-3 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 35 uttarapakSa- abhAva ane bhAva e be niraMtara=sarvakALa thAya che. emAM abhAvano kALa eTalo badho alpa hoya che ke jethI te nathI ema ja vyavahArathI kahI zakAya. AthI nitya zabdano vAraMvAra artha karavAmAM koi doSa nathI.] azubhatara lezyA 'azubhatara teyA:' ityAdi, Ane(=kai narakamAM kai lezyA hoya ene) kahe che- ratnaprabhA pRthvImAM kApotalezyA hoya che. ratnaprabhAnI kApotalezyAthI svabhAvathI azubha hovA uparAMta adhika tIvra saMklezanA adhyavasAnavALI kApota ja lezyA zarkarAprabhAmAM hoya che. adhyavasAna eTale dravyanA sAMnidhyathI utpanna karAyelo AtmapariNAma. kAraNa ke (tadravya mevAtA )kApotalezyAnA dravyono bheda che, arthAt ratnaprabhAmAM kApotalezyAnAM jevAM dravyo che tenAthI zarkarAprabhAmAM kApotalezyAnAM dravyo bhinna che=adhika azubha che.) tenAthI adhika tIvra saMklezanA adhyayasAnavALI kApota ane nIlalezyA vAlukA prabhAmAM hoya che. (ahIM kApotalezyA adhika tIvra ane nIlalezyA tenAthI alpa tIvra hoya che.) tenAthI adhika tIvra saMklezanA adhyavasAnavALI nIlalezyA paMkaprabhAmAM hoya che. tenAthI adhika tIvra saMklezanA adhyavasAnavALI nIlalezyA ane kRSNalezyA dhUmaprabhAmAM hoya che. ahIM paNa prataranA bhedathI nIlalezyA adhika tIvra ane kRSNalezyA alpa tIvra hoya che. tenAthI adhika tIvra saMklezanA adhyavasAnavALI kRSNa ja lezyA dravyabhedathI tama:prabhAmAM hoya che. tenAthI adhika tIvra adhyavasAnavALI kRSNa ja lezyA mahAtamaHprabhAmAM hoya che. AmAM dravyabhedathI kRSNalezyA atizaya kRSNa hoya che. prazna- sAtamI narakamAM atizaya tIvra kRSNalezyA hovAthI samyagdarzananI prApti kevI rIte thAya ? uttara- sarva pRthvIomAM samyagdarzananI prAptimAM virodha nathI. kahyuM che ke- samyaktva ane zrutane kRSNa vagere sarva lezyAomAM pAme che." Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-3 (Ava.ni. gA.822) tathA jemanuM AyuSya lagabhaga kSaya pAmyuM che (=lagabhaga pUruM thavA AvyuM che) evA nArakone zuddha paNa lezyA hoya che. AthI AmAM virodha nathI. 36 azubhatara pariNAma "azubhatarapariNAmA:" tyAdi, Ane kahe che- bandhana' hatyAvi, baMdhana, gati, saMsthAna, bheda, varNa, gaMdha, rasa, sparza, agurulaghu ane zabda e daza prakArano pudgalapariNAma narakomAM azubha hoya che. (1) baMdhana- te te pudgalonI sAthe (zarIra Adino) saMbaMdharUpa baMdhanapariNAma mahAagni AdinI sAthenA saMbaMdhathI paNa adhika azubha hoya che. (2) gati- UMTa AdinI jevI gatirUpa gatipariNAma tapelA loDhA Adi upara paga mUkavAthI paNa adhika azubha hoya che. (3) saMsthAna- (jIvonA zarIrano ane narabhUmino) AkAra (halako-beDoLa) hoya che. (4) bheda- zastro AdithI bhedAtA pudgalono pariNAma atyaMta bIbhatsa(=ghRNAjanaka) hoya che. (5) varNa-- varNapariNAma atyaMta halako atizaya bhayaMkara hoya che. (6) gaMdha- gaMdhapariNAma kutarA-ziyALa vagerenA kohAyelA mRtakathI paNa adhika azubha hoya che. (7) rasa- rasapariNAma aghADo ane trAyamANa nAmanI vanaspatinA rasathI adhika azubha hoya che. (8) sparza sparzapariNAma vIMchI, khujalI AdinA sparzathI adhika azubha hoya che. (9) agurulaghu- zarIrano aguru-laghu pariNAma atizaya tIvra duHkhano Azraya hovAthI azubha hoya che. 1. sarveSAM hi jIvAnAM zarIrANyAtmano na guruNi nApi laghUnItyalaghugurupariNAmaH / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-3 37 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 (10)zabda- zabdapariNAma khokharA sAdavALo ane kaThora ityAdi prakArano hovAthI atyaMta duHkha ApanAro hoya che. A pramANe narakomAM pudgalapariNAma sAmAnyathI azubha hoya che. nIce nIcenI narakomAM vadhAre azubha ane pIDA karanAro hoya che. kemake te te narakamAM dravyo judA judA hoya che. have bhavyajIvomAM saMvega utpanna karavA mATe daza prakAranA pariNAmane kaMIka vizeSathI kahe che varNapariNAma- "da utaryarthaghaza" rUtyAdri narakAvAso tichuM, upara, nIce ema badhI tarapha anaMta, bhayaMkara ane sadA utkRSTa aMdhakAra vaDe sadA aMdhakAravALA hoya che. narakAvAsonA taLiyA, baLakhA, pezAba, jhADA, parasevA, zarIramela, lohI, carabI, meda ane paruthI kharaDAyelA hoya che. narakAvAsonI bhUmiomAM smazAnanI jema durgadhavALA mAMsa, vALa, hADakAM, cAmaDA, dAMta ane nakha patharAyelA hoya che. ATalA varNanathI narakano varNapariNAma jaNAvyo. gaMdhapariNAma-naraka bhUmio kUtarA, ziyALa, bilADA, noLiyA, sarpa, uMdara, hAthI, ghoDA, gAya ane manuSyonA mRtakanA koThArathI paNa adhika azubha gaMdhavALI hoya che. kUtarA, ziyALa, bilADA ityAdithI gaMdhapariNAma jaNAvo. zabdapariNAma- oya mA! dhikkAra che A kaSTane, mane choDI mUko, (mane bacAvavA) doDo, he svAmI! kRpA karo, rAMka evA mane mAro nahi, A pramANe satata rudanothI, atizaya karuNa ane (rInavista=odIna jevA gabharATabharyA vilApothI, (mArtadhvaninA) pIDAbharyA avAjavALI garjanAothI, dIna ane kRpaNanA jevI karuNa yAcanAothI, (vaMniruddhati :) AMsuothI rUMdhAyelI garjanAothI, arthAt AMsuothI maMda thayelI garjanAothI, gADha vedanAvALA avyakta 1. vAta avyaya niMdA ke zoka arthano sUcaka che. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-3 zabdothI, saMtApathI uSNa niHsAsAothI, satata bhaya bharelA zabdovALA hoya che. oya mA ! dhikkAra che A kaSTane ityAdithI zabdapariNAma jaNAvyo. A varNapariNAma vagerenuM varNana) spaSTa arthavALuM che. azubhataradeha-trIjuM paNagazumatA ityAdithI prAraMbhItepurIfM patti tyAM sudhInuM varNana bolavA mAtrathI samajAI jAya tevuM che. (narakomAM azubhanAmakarmanA udayanA kAraNe zarIranAM aMgopAMga, nirmANa, saMsthAna, sparza, rasa, gaMdha, varNa ane svaro azubha hoya che. zarIro kharAba-beDoLa, pIMchA kheMcI lIdhelA pakSInA zarIra jevI AkRtivALA, kUra, karuNata dayApAtra) ane bIbhatsa(=vRNAjanaka) hoya che. zarIronuM darzana paNa (pratithi=)bhayaMkara hoya che. zarIro duHkhanAM bhAjana ane azucimaya hoya che.) prastuta(=uparyukta) zarIrothI nIce nIcenI bhUmimAM zarIro adhika azubha hoya che. kAraNa ke (dareka pRthvImAM) kliSTatara Adi karmo bhinna che. - zarIranI UMcAI- narakamAM nArakonA zarIranuM pramANa utsadhAMgulathI sAta dhanuSya traNa hAtha ane cha aMgula che. paramANu AdinA kramathI ATha yavamadhyano 1 aMgula, 24 aMgulano 1 hAtha, cAra hAthano 1 dhanuSya thAya. A pramANa ratnaprabhAmAM bhavadhAraka zarIronuM utkRSTathI che. jaghanyathI to A pRthvImAM ane bIjI pRthvIomAM aMgulano asaMkhyAtamo bhAga che. [paramANu Adino krama A pramANe che- anaMta sUkSma paramANu 1 vyavahArika paramANu anaMta vyavahArika paramANuo = 1 uzlekSaNamplakSaNika 8 uzlekSaNamplakSaNikA = 1glakSaNazlekSaNikA 8 zlakSaNazlekSaNikA = 1 UrdhvaraNa 8 UrdhvareNu = 1 trasareNa 8 trasareNuM = 1 rathareNuM Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-3 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 39 8 rathareNa = 1 devakuru-uttarakuru manuSyano vAlajha 8 devakuru-uttarakuru manuSyavAlAjha = 1 harivarSa-ramyapha manuSyavAlAjha 8 harivarSa-ramyapha manuSyavAlAjha = 1 himava-hiraNyavat manuSyavAlAjhA 8 himava-hiraNyavat manuSyavAlAjha = 1 pUrva-pazcimavideha manuSyavAlAjha 8 pUrva-pazcima videha manuSyavAlAgra = 1 bharata-airAvata manuSyavAlAjha 8 bharata-airAvata manuSyavAlAjha = 1 lIkha 8 lAkha = 1 jU 8 jU = 1 yavamadhya 8 yavamadhya = 1 aMgula] II II II II "dirvi. zeSAnuM bAkInI pRthvIomAM zarIra pramANa bamaNuM-bamaNuM che. pahelI ratnaprabhA pRthvInA zarIra pramANathI bIjI pRthvImAM bamaNuM che. bIjI pRthvInA pramANathI trIjI pRthvImAM bamaNuM che. ema bamaNuM bamaNuM karatAM chellI pRthvImAM saMpUrNa 500 dhanuSya che. uttara vaikriya zarIra pahelImAM ane anya pRthvIomAM jaghanyathI aMgulano saMkhyAtamo bhAga che. utkRSTathI 15 dhanuSya ane aDhIhAtha pahelI narakamAM che. A ja bamaNuM pramANa bIjImAM che. ema bamaNuM-bamaNuM karatAM sAtamImAM 1 hajAra dhanuSya pramANa jANavuM. 1. bIjImAM sADA paMdara dhanuSya ane 12 aMgula, trIjImAM 31 dhanuSya ane eka hAtha, cothImAM 62 dhanuSya, 2 hAtha, pAMcamImAM 125 dhanuSya, chaThThImAM 250 dhanuSya pramANa hoya che. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 zrI tattvAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-3 nArakonuM A pramANa ratnaprabhAdi narakomAM chellA pratiromAM utkRSTa jANavuM. jaghanya ane utkRSTa zarIrapramANa sthitinI jema prathama pratara AdinA bhedathI sarvanarakomAM kahevuM. jevI rIte AyuSyanI sthiti prathama pratara AdinA bhedathI 90 hajAra AdithI bhedAtI(=vRddhi pAmatI) ratnaprabhAnA aMtima prataramAM eka sAgaropama pramANa thAya che. e pramANe ja zarIrapramANa paNa prathama pratara AdinA bhedathI vRddhi pAmatI) jaghanya-utkRSTathI bheda karavo. tethI ja bhASyakAre kahyuM ke sthitinI jema utkRSTa-jaghanyapaNuM jANavuM, arthAt uktabhedathI zarIranuM pramANa jANavuM. [sAte narakomAM dareka pAthaDe utkRSTa bhavadhAraNIya ane uttara vaikriya dehamAnanuM koSTaka prathama ratnaprabhA narakamAM uttara vaikriya zarIra |_| 3 | 3 | 10 20 13 23 10 | 3 16 12 13 14 15 | | | 1 1 2 | | | 19 12 13 | Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-3 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 prathama ratnaprabhA narakamAM bhavadhAraNIya zarIra 2 | 1 | bh myh | | tA. 17 1II 10 18. h hh | my |bh | my | 11. 20 4 |o o | 13 21. | bh - 13 bIjI zarkarAmabhA narakamAM uttara vaikriya zarIra | 15 15 | 2 | 12 | 0 | 0 | 21 23 25 | | | 3 1 0 | | 7 | 0 | 0 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-3 28 | 0 29 31 O bIjI zarkarAmabhA narakamAM bhavadhAraNIya zarIra my | | bh | 12. 10 15 | 10 18 | bh hmy h bh bh | bh myh bh 11 21 | 12. | 13 | 14 14. 9 | mhy - 15 trIjI vAlukAprabhA narakamAM uttara vaikriya zarIra 31 | 15 35 39 | | | my | o o | h h 0 0 | | Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-3 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 43 ja - 54 | bh | ` | 2 | 18 | | 58 | bh 32 | 0 | trIjI vAlukAprabhA narakamAM bhavadhAraNIya zarIra 15 17 19 | | | zI 2 2 21 rarA 23. 18 25 | 1 | 13. | ra7. 29 | 5 | 9 31 cothI paMwbhA narakamAM uttara vaikriya zarIra bh 16 bh mr | | | 104 114 125 | 7 | | | o | 0 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 cothI paMkaprabhA narakamAM bhavadhAraNIya zarIra 31 36 41 46 para 57 62 pAMcamI dhUmaprabhA narakamAM uttara vaikriya zarIra 125 156 187 218 250 1 1 ra 3 O 1 2 62 78 93 109 125 1 2 3 pAMcamI dhUmaprabhA narakamAM bhavadhAraNIya zarIra ra 7 3 1 O 20 16 12 8 4 7 7 7 7 7 12 0 12 sUtra-3 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-3 MARMI 1 2 3 4 5 6 1 2 3 1 2 3 1 1 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 chaThThI tamaHprabhA narakamAM uttara vaikriya zarIra 250 375 500 0 chaThThI tamaHprabhA narakamAM bhavadhAraNIya zarIra 7 125 18nA 250 7 sAtamI tamastamaHprabhA narakamAM uttara vaikriya zarIra 90 hajAra varSa 90 lAkha varSa pUrva kroDa varSa 1/10 sAgaropama 7 1000 sAtamI tamastamaHprabhA narakamAM bhavadhAraNIya zarIra 2/10 sAgaropama 3/10 sAgaropama 4/10 sAgaropama 1. havethI 1/17 nI vRddhi. 500 7 ratnaprabhA narakamAM AyuSyanuM pramANa 0 7 0 8 5/10 sAgaropama 9 6/10 sAgaropama 10 7/10 sAgaropama 11 8/10 sAgaropama 12 9/10 sAgaropama 13 10/10=1 sAgaropama (bRhatsaMgrahaNI gA.203) 45 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 sUtra-3 zrI svArthAdhigamasUtra adhyAya-3 ratnaprabhA narakamAM zarIranuM pramANa 3 hAtha 1 dhanu + 1 hAtha + 8 aMgula (havethI paNa aMgulanI vRddhi) 1 dhanu + 3 hAtha + 17 aMgula | ra dhanu + 2 hAtha + nA aMgula 3 dhanu + 10 aMgula | 3 dhanu + 2 hAtha + 18 aMgula | 4 dhanu + 1 hAtha + 3 aMgula | 4 dhanu + 3 hAtha + 11aaaa aMgula 5 dhanu + 1 hAtha + 20 aMgula | 6 dhanu + 4tI aMgula | 6 dhanu + 2 hAtha + 13 aMgula | 7 dhanu + 21. aMgula 7 dhanu + 3 hAtha + 6 aMgula zarkarAmabhA narakamAM zarIranuM pramANa 11 12 - 12 7 dhanu + 3 hAtha + 6 aMgula 8 dhanu + 2 hAtha + 9 aMgula 9 dhanu + 1 hAtha + 12 aMgula 10 dhanu + 15 aMgula | 10 dhanu + 3 hAtha + 18 aMgula 11 dhanu + 2 hAtha + 21 aMgula 12 dhanu + 2 hAtha 1 33 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-3 8 9 10 11 1 ra 3 4 5 6 3 8 9 1 2 3 4 5 6 7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 13 dhanu + 1 hAtha + 3 aMgula 14 dhanu + 6 aMgula 14 dhanu + 3 hAtha + 9 aMgula 14 dhanu + 2 hAtha + 12 aMgula vAlukAprabhA narakamAM zarIranuM pramANa 15 dhanu + 2 hAtha + 12 aMgula 17 dhanu + 2 hAtha + cho aMgula 19 dhanu + 2 hAtha + 3 aMgula 21 dhanu + 1 hAtha + 22 // aMgula 23 dhanu + 1 hAtha + 18 aMgula 25 dhanu + 1 hAtha + 13 // aMgula 27 dhanu + 1 hAtha + 9 aMgula 29 dhanu + 1 hAtha + 4 // aMgula 31 dhanu + 1 hAtha + 0 aMgula zaMkaprabhA narakamAM zarIranuM pramANa 31 dhanu + 1 hAtha + 0 aMgula 36 dhanu + 1 hAtha + 20 aMgula 41 dhanu + 2 hAtha + 16 aMgula 46 dhanu + 3 hAtha + 12 aMgula 52 dhanu + 0 hAtha + 8 aMgula 57 dhanu + 1 hAtha + 4 aMgula 62 dhanu + 2 hAtha + 0 aMgula 47 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 sUtra-3 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 dhUmaprabhA narakamAM zarIranuM pramANa 1 6ra dhanu + 2 hAtha + 0 aMgula 78 dhanu + 0 hAtha + 12 aMgula 93 dhanu + 3 hAtha + 0 aMgula 109 dhanu + 1 hAtha + 12 aMgula | 125 dhanu + 0 hAtha + 0 aMgula tama:prabhA narakamAM zarIranuM pramANa 2 125 dhanu + 0 hAtha + 0 aMgula | 187 dhanu + ra hAtha + 0 aMgula 250 dhanu + 0 hAtha + 0 aMgula tamastamaprabhA narakamAM zarIranuM pramANa 1 | 500 dhanu + 0 hAtha + 0 aMgula (bRhatsaMgrahaNI gA.245) narakamAM vedanA pahelImAM - | tIvra uSNavedanA bIjImAM | tIvratara uSNavedanA trIjImAM | tIvratama uSNavedanA cothImAM - | tIvra uSNa-zItavedanA pAMcamImAM 1 | tIvra zIta-uSNavedanA chaThThImAM - | tIvratara zItavedanA sAtamImAM - | tIvratama zItavedanA Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-4 49 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 azubhatara vedanA "marAmataravevanA' tyahiM A bhASya paNa anyasUtra sudhI bolatAM ja samajAI jAya tevuM che. phakta A vizeSa che- cothI narakamAM prataranA bhedathI uSNa-zIta be vedanA hoya. temAM ghaNAne uSNa vedanA hoya, thoDAne zIta vedanA hoya. pAMcamI narakamAM ghaNAne zIta vedanA hoya, thoDAne uSNa vedanA hoya. ahIM daSTAMta asaMbhAvanI prarUpaNAthI che. kAraNa ke nArakone ahIM lAvI zakAtA nathI. narakamAM agni na hoya. te pRthvIkAyaja atyaMta uSNa hoya. narakamAM aMdhakAra hoya. azubha vikriyA narakomAM nArakone vikriyA(=uttaravaikriya zarIranI racanA) nIce nIce narakamAM adhika azubha hoya che. zubha karIzuM evI IcchA hovA chatAM adhika azubha ja uttarakriya zarIra kare che. duHkhathI parAbhava pAmelA manavALA ane duHkhano pratikAra karavAnI icchAvALA te nArako ghaNA bhArI ane duHkhanuM kAraNa evA uttaravaikriya zarIrone vikarSe che. (3-3) narakamAM parasparodIti vedanAprsprodiiritduHkhaashc // 3-4 // sUtrArtha- nArako paraspara udIrita(=naraka jIvothI paraspara karAtA) duHkhavALA hoya che. (3-4) bhASyaM- parasparodIritAni duHkhAni narakeSu nArakANAM bhavanti / kSetrasvabhAvajanitAccAzubhAtpudgalapariNAmAdityarthaH / tatra kSetrasvabhAvajanitapudgalapariNAmaH zItoSNakSutpipAsAdiH / zItoSNe vyAkhyAte kSutpipAse vakSyAmaH / anuparatazuSkandhanopAdAnenaivAgninA tIkSNena pratatena kSudagninA dandahyamAnazarIrA anusamayamAhArayanti te sarvapudgalAnapyadhustIvrayA ca nityAnuSaktayA pipAsayA zuSkakaNThauSThatAlujihvAH sarvodadhInapi pibeyurna ca tRpti samApnuyurvardheyAtAmeva caiSAM kSuttRSNe ityevamAdIni kSetrapratyayAni / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50. zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-4 parasparodIritAni ca / api coktam / bhavapratyayo'vadhi rakadevAnAm (a.1 sU.22) iti / tannArakeSvavadhijJAnamazubhabhavahetukaM mithyAdarzanayogAcca vibhaGgajJAnaM bhavati / bhAvadoSopaghAtAttu teSAM duHkhakAraNameva bhavati / tena hi te sarvataH tiryagUrdhvamadhazca dUrata evAjalaM duHkhahetUnpazyanti / yathA ca kAkolUkamahinakulaM cotpattyaiva baddhavairaM tathA parasparaM prati nArakAH / yathA vApUrvAn zuno dRSTvA zvAno nirdayaM krudhyantyanyonyaM praharanti ca tathA teSAM nArakANAmavadhiviSayeNa dUrata evAnyonyamAlokya krodhastIvrAnuzayo jAyate duranto bhavahetukaH / tataH prAgeva duHkhasamudghAtArtAH krodhAgnyAdIpitamanaso'tarkitA iva zvAnaH samuddhatA vaikriyaM bhayAnakaM rUpamAsthAya tatraiva pRthivIpariNAmajAni kSetrAnubhAvajanitAni cAyaHzUlazilA-musala-mudgara-kunta-tomarAsi-paTTiza-zaktyayoghana-khaDgayaSTi-parazu-bhiNDimAlAdInyAyudhAnyAdAya kara-caraNa-dazanaizcAnyonyamabhighnanti / tataH parasparAbhihatA vikRtAGgA nistananto gADhavedanAH sUnAghAtanapraviSTA iva mahiSasUkarorabhrAH sphuranto rudhirakardame ceSTante / ityevamAdIni parasparodIritAni narakeSu nArakANAM duHkhAni bhavantIti // 3-4 // bhASyArtha- narakomAM nArakone paraspara udIrita( paraspara karAyelA) duHkho hoya che tathA kSetranA svabhAvathI utpanna thayelA azubha pudgalapariNAmathI paNa duHkho hoya che. temAM kSetranA svabhAvathI thayelo pudgalapariNAma ThaMDI, garamI, bhUkha bhane tarasa vagaire sva35. che. 651-12bhAnuM vyAdhyAna . 4ve bhuumtarasane kahIzuM. kSudhA-pipAsAnu duH5- bhAM satata na(=jagatas) ius 26 // che tevA tIkSNa agninI jema vadhelA sudhArUpI agnithI baLatA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-4 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 zarIravALA nArako pratisamaya AhAra kare che. te nArako sarvapudgalonuM bhakSaNa karI nAkhe to paNa bhUkha na zame balake bhUkha vadhe tathA tIvra ane nitya rahelI tRSAthI jemanA kaMTha, hoTha, tALavuM ane jIbha sukAi rahyA che evA te nArako saghaLA samudrane paNa pI jAya to paNa tRptine na pAme, balake tRSA vadhe. ityAdi duHkho kSetranA kAraNe hoya che 51 ,, nArakone paraspara udIrAtA (karAtA) du:kho hoya che. vaLI (a.1 sU.22 mAM) kahyuM che ke "nArakone ane devone bhavapratyaya(=bhavanA kAraNe) avadhijJAna hoya." tethI nArakone azubha bhavanA kAraNavALuM avadhijJAna hoya. [kahevAno bhAva e che ke avadhijJAna zubha che paNa dharmanI sAmagrIno abhAva ane pApanI sAmagrIno sadbhAva che tethI AtmAnuM hita sAdhI zakAtuM nathI.] mithyAdarzananA yogathI (mithyArdaSTi nArakone) te jJAna vibhaMgajJAnamAM pariName che. bhAvadoSanA upaghAtathI temanuM vibhaMgajJAna avazya temanA duHkhanuM ja kAraNa thAya che. te vibhaMgajJAnathI nArako ticchuM, upara, nIce ema badhI tarapha dUrathI ja sadA duHkhanA hetuone jue che. tathA jevI rIte kAgaDo-ghuvaDa ane sApa-noLiyo janmathI ja baddhavairavALA hoya che tema nArako paraspara vairavALA hoya che. athavA jevI rIte kUtarAo navA kUtarAone joine nirdayapaNe paraspara krodha kare che ane prahAra kare che tevI rIte te nArakone avadhijJAnathI dUrathI ja ekabIjAne joine tIvra dveSavALo krodha utpanna thAya che. duHkhe karIne dUra karI zakAya tevo te krodha bhavanuM kAraNa bane che. tethI pahelethI ja duHkhasamUhathI pIDAya che tathA krodharUpI agnithI pradIpta karAyelA manavALA te nArako ociMtA ja bhegA thayelA kUtarAonI jema bhayaMkara vaikriya rUpa banAvIne tyAM ja pRthvIpariNAmathI thayelA ane kSetranA svabhAvathI thayelA loDhAnA zUla, zilA, sAMbelA, gadAo, barachI, bhAlA, talavAra, paTTIza, 1. paTTiza, zakti, bhiMdimAla e eka prakAranA zasra che. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-4 zakti, hathoDA, talavAra, lAkaDIo, kuhADIo, bhidimAlA vagere zastro laine ekabIjAne haNe che tathA hAtha, paga, dAMtothI ekabIjAne haNe che. tethI paraspara haNAyelA, vikRta zarIravALA, avAja karatA, gADha vedanAvALA, katalakhAnAmAM pravezelA pADA, bhUMDa, gheTAnI jema kaMpatA te nArako lohIvALA kAdavamAM cAle che, ItyAdi parasparathI karAyelA duHkho narakamAM nArakone hoya che. (3-4) TIkA- prAyaH pratItasamudAyAvayavArthameva, navaraM 'anusamayaM AhArayantI'ti mano'dhikataraduHkhotpAdanAya, itarathA 'te sarvapudgale'tyAdi 'parasparodIritAni ceti mithyAdRSTayaH, samyagdRSTayastu parodIritaduHkhAni sahante, naivAnyeSAmudIrayanti, dRSTavipAkatvAt, ata evAdhikaduHkhAH, na sAmAnyena tajjJAnabhAvAt, 'api coktaM bhavapratyaya' ityAdi 'kAkolUka'mityAdi etattu mithyAdRSTiviSayaM mithyAdRSTiM, samyagdRSTInAM tu prApyAsannamuktitvAt kSatti(:) parama vetyAvAryA. rUi-jhA TIkArtha- sUtrano samudita artha ane avayavArtha prAyaH jaNAI gayelo ja che. phakta A vizeSa che- "anusamayamAdAranti" ti, pratisamaya grahaNa karato AhAra mAnasika duHkha adhika utpanna karanAro thAya che. anyathA nAraka jIvo saghaLAya pugalonuM bhakSaNa kare to paNa tRpti na thAya, balake sudhA vadhe. parasparolItina ra" ti, mithyASTi nArako paraspara duHkha Ape che. samyagdaSTi nArako to bIjAothI karAyelA duHkhone sahana kare che. bIjAone duHkho ApatA nathI. kemake temaNe karmavipAkane joyo che. AthI ja samyagdaSTi nArako adhika duHkhI hoya. (pUrvabhavamAM duSkRtyo karyA to atyAre duHkho sahana karavA paDe che. A bhavamAM dharmAcaraNa karI zakAtuM nathI. ityAdi vicArIne samyagdaSTi nArako adhika duHkhI thAya Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-5 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 53 che.) sAmAnyathI samyagdaSTi nArako duHkhI na thAya. kemake temane samyajJAna hoya che. (samatAthI sahana kare. tethI duHkhamAM paNa duHkhI na thAya. AthI samyagdaSTi nArako duHkhI na thAya.) qNI- mAdhyama bhavapratyaya" ityAdi bhane "kAkolUkaM" ityAdi 4 kahyuM te mithyASTi nArako saMbaMdhI jANavuM. samyagdaSTinArakone to temanI mukti najIka hovAthI parama kSamA ja hoya ema AcAryo kahe che. (3-4) TIkAvataraNikA- tatra naivaMvidhaduHkhabhAja eva te, kintuTIkAvataraNikArtha-narakomAM nArako AvA prakAranAM ja duHkhanAM bhAjana Doya che mema nAla, tunarakamAM paramAdhAmIkRta vedanAsngklissttaasurodiiritduHkhaashc prAk caturthyAH // 3-5 // sUtrArtha- trIjI naraka sudhIne nArako saMkliSTa asurothI= 52mAdhAmImothA. 55 // 6:55 5|me cha. (3-5) bhASyaM-saGkliSTAsurodIritaduHkhAzca nArakA bhavanti / tisRSu bhUmiSu prAk caturthyAH / tadyathA- ambAmbarISa-zyAma-zabala-rudroparudra-kAlamahAkAlAsyasipatravana-kumbhI-vAlukA-vaitaraNI-kharasvara-mahAghoSAH paJcadaza paramAdhArmikA mithyAdRSTayaH pUrvajanmasu saGkliSTakarmANaH pApAbhirataya AsurIM gatimanuprAptAH karmaklezajA ete tAcchIlyAnnArakANAM vedanAH samudIrayanti citrAbhirupapattibhiH / tadyathA-taptAyorasapAyana-niSTaptAyaHstambhAliGgana-kUTazAlmalyagrAropaNAvatAraNAyoghanAbhighAta-vAsIAratakSaNa-kSArataptatailAbhiSecanAyaHkumbhapAkAmbarISatarjana-yantrapIDanAyaHzUlazalAkAbhedana-krakacapATanAGgAradahana-vAhanasUcIzADvalApakarSaNaistathA siMha-vyAghra-dvIpi-zva1. tajjJAnabhAvAt n| sthAne sajjJAnabhAvAt mevopA Dovo bhI mema samane sAmartha rAjyo che. jo tajJAnapAvAt evo je pATha hoya to artha A thAya- kAraNa ke temane vipAkanuM karmavipAkanuM jJAna hoya che. samatAthI sahana kare tethI duHkhI na thAya. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAbhArAta / 54 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-3. sUtra-5 zRgAla-vRka-koka-mArjAra-nakula-sarpa-vAyasa-gRdhra-kAkolukazyenAdikhAdanaistathA taptavAlukAvataraNAsipatravanapravezana-vaitaraNyavatAraNaparasparayodhanAdibhiriti / syAdetat kimarthaM ta evaM kurvantIti / atrocyate- pApakarmAbhirataya ityuktam / tadyathA- go-vRSabha-mahiSa-varAha-meSa-kukkuTa-vArtaka-lAvakAnmuSTimallAMzca yudhyamAnAn parasparaM cAbhighnataH pazyatAM rAgadveSAbhibhUtAnAmakuzalAnubandhipuNyAnAM narANAM parA prItirutpadyate, tathA teSAmasurANAM nArakAMstathA tAni kArayatAmanyonyaM ghnatazca pazyatAM parA prItirutpadyate / te hi duSTakandarpAstathAbhUtAn dRSTvATTahAsaM muJcanti, celotkSepAnkSveDitAsphoTitAvallitatalatAlanipAtanAMzca kurvanti, mahatazca siMhanAdAnadanti / tacca teSAM satyapi devatve satsu ca kAmikeSvanyeSu prItikAraNeSu mAyAnidAnamithyAdarzanazalyatIvrakaSAyopahatasyAnAlocitabhAvadoSasyApratyavamarSasyAkuzalAnubandhipuNyakarmaNo bAlatapasazca bhAvadoSAnukarSiNaH phalaM yatsatsvapyanyeSu prItihetuSvazubhA eva prItihetavaH samutpadyante / ityevamaprItikaraM nirantaraM sutIvra duHkhamanubhavatAM maraNameva kAGkSatAM teSAM na vipattirakAle vidyate karmanirdhAritAyuSAm / uktaM hi- 'aupapAtikacaramadehottamapuruSAsaGkhyeyavarSAyuSo'napavAyuSa' (a.2 sU.53) iti / naiva tatra zaraNaM vidyate nApyapakramaNam / tataH karmavazAdeva dagdhapATitabhinnacchinnakSatAni ca teSAM sadya eva saMrohanti zarIrANi daNDarAjirivAmbhasIti / evametAni trividhAni duHkhAni narakeSu nArakANAM bhavantIti // 3-5 // bhASyArtha tathA cothIthI pUrvanI traNa narakabhUmimAM nArako saMkliSTa asura devothI karAyelA duHkhavALA hoya che. saMkSiNa asuronA nAmo mA prabhArI cha - aMka, aMbarISa, zyAma, za58, rudra, 75rudra, la, Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-5 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 papa mahAkAla, asi, asipatravana, kuMbhI, vAlukA, vaitaraNI, kharasvara, mahAghoSa. A paMdara asuro parama adhArmika, mithyASTi, pUrva janmomAM saMkliSTa karmavALA, pApamAM atizaya rata, AsurI(=bhavanapatinI) gatine pAmelA, karmarUpa klezathI utpanna thayelA hoya che. duHkha ApavAnA svabhAvane kAraNe nArakone vividha upAyothI vedanA utpanna kare che. te A pramANe-tapelo loharasa pIvaDAve che, tapelA loDhAnAthAMbhalAnI sAthe AliMgana karAve che. kUTazAlmalI vRkSanI upara caDhAve che ane utAre che. loDhAnA ghaNathI mAre che. vAMsalAothI ane astrAothI chole che. kSAravALA tapelA telane zarIra upara reDe che. loDhAnI kuMbhamAM pakAve che. kaDhAyAmAM zeke che-taLe che. yaMtramAM pIle che. loDhAnA trizULathI ane saLIyAthI bhede che. karavatathI kApe che. aMgArAomAM bALe che. aMgArAo upara calAve che. somavALA ghAsa upara DhasaDe che tathA siMha, vAgha, dIpaDo, kUtaro, ziyALa, varu, gheTo, bilADo, noLiyo, sApa, kAgaDo, gIdha, ghuvaDa, bAja vagerene (nArakonA zarIro) khavaDAve che. dhagadhagatI retImAM calAve che. asipatravRkSonA vanamAM praveza karAve che, vaitaraNI nadImAM utAre che, paraspara yuddha karAve che. [prazna- kevA jIvo paramAdhAmamAM utpanna thAya? uttara- je jIvo atyaMta nIbiDa rAga-dveSa-moha ane mithyAtvanA udayathI sunizcita evA paNa paramahitakArI upadezanI avajJA karanArA hoya ane dvAdazAMgIrUpa zrutajJAnane apramANa karI zAstranA sadbhAvane jANyA vinA anAcAranI prazaMsA karanArA hoya. jemake- je kuzIla hoya te 1. kUTazAlmalI vRkSamAM kAMTA ghaNA hoya che, e kAMTA emane lAge ane tenAthI vedanA thAya e hetuthI upara caDhAve che ane utAre che. 2. svarISa eTale kaDhAyuM. tarjana eTale tiraskAravuM evo artha thAya. paNa tevo artha ahIM ghaTato na hovAthI zekavuM-taLavuM evo artha karyo che. 3. ghAsano agrabhAga soya jevo hoya tevA ghAsa upara DhasaraDavAthI. 4. =kAkaDo, IhAmagR, gheTuM, sArasa pakSI vagere artho bhagavadgomaMDalamAM ApelA che. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-5 sAdhuna hoya, have jo sAdhuo paNa kuzIla hoyato A jagatamAM koI suzIla nathI ema huM nizcaya karuM chuM. jevo A sAdhu buddhi vinAno che. tIrthakara paNa tevo ja haze. A pramANe bolanArA kadAca moTApaNa tapa anuSThAnane kare to paNa e paramAdhAmamAM utpanna thAya che. (mahAnizItha adhyAya-4)] prazna- zA mATe paramAdhAmIo AvuM kare che ? uttara-paramAdhAmIo pApakAryo karavAnA rasavALA hoya che ema A sUtramAM pUrve kahyuM che. jevI rIte sAMDha, baLada, pADo, bhUMDa, gheTo, kukaDo, vArtaka, tetarane ane muThThIthI yuddha karatA mallone paraspara yuddha karatA ane mAratA joIne rAgadveSathI parAbhava pAmelA ane pApAnubaMdhI puNyavALA manuSyone atizaya AnaMda thAya che, te rIte nArakone tevA prakAranA duHkho ApatA tathA parasparane haNatA jotA te paramAdhAmIone atyaMta prIti utpanna thAya che. duSTa majAka karanArA te paramAdhAmIo nArakone tevA prakAranA thayelA joine aTTahAsya kare che, vastrone pheMke che, siMhagarjanA kare che, hatheLI ThokIne avAja kare che, jamIna upara ALoTe che, tALIo pADe che, moTA siMhanAdo kare che, paramAdhAmIonuM devapaNuM hovA chatAM, prItinuM kAraNa evA ISTa sAdhano hovA chatAM mAyAzalya, nidAnazalya, mithyAtvazalya ane kaSAyothI dUSita thayela bhAvadoSanI AlocanAthI rahita, (lAbhahAninI) vicAraNAthI rahita jIvanA pApAnubaMdhI puNyakarma ane bhAvadoSane vadhAranArA bAlApanuM A phaLa che. bIjA AnaMdanA kAraNo hovA chatAM paramAdhAmIone AnaMdanA azubha kAraNo utpanna thAya che. A pramANe aprItikara, niraMtara sutIvra duHkhane anubhavatA maraNane ja icchatA karmathI nizcita thayelA AyuSyavALA teonuM (nArakonuM) akALe maraNa thatuM nathI. pUrve (a.ra sUpara mAM) kahyuM che ke "papAtika, caramadehI, uttama puruSa ane asaMkhya varSanA AyuSyavALA e cAra prakAranA jIvonuM AyuSya anapavarya=na ghaTe tevuM hoya che. 1. mAyAzalyathI prAraMbhI bhAvadoSone vadhAranArA sudhInAM badhAM vizeSaNo bAlatapanAM che. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-5 zrI tattvArthIpagamasUtra adhyApas tyAM koI zaraNa hotuM nathI ane AyuSya ghaTatuM paNa nathI ane narakamAMthI nIkaLI paNa zakAtuM nathI. tethI karmavazathI ja temanA baLelA, cIrelA, kApelA, bhedAyelA, chedAyelA ane traNavALA zarIro pANImAM daMDathI karelI rekhAnI jema jaladI hatA tevA thaI jAya che. A pramANe A traNa prakAranA duHkho narakomAM nArakone hoya che. (3-5) TIkA- paramAdhArmikodIritaduHkhAzca prAk caturthyAH, caturthImaryAdayeti sUtrasamudAyArthaH, avayavArthastu prAyo nigadasiddha eva, navaramasayaH asipatravanAni, kumbhInAmAnaH ta eva gRhyante, dvandvaH samAsaH, karAdibhiH adharmacAriNa AdharmikAH paramA-utkarSata eva, asuranikAyA'ntargatAH karmaklezajA vedanAH tAcchIlyAt tadvedanotpAdanazIlatayA, ambarISo bhAvA(0SAdyAH)talatAlanipAtaH pAto bhUmau kasAbhighAtazcaTiketyanye, trividhAni duHkhAni kSetrasvabhAvaparasparodIraNAsurajanitAni narakeSu nArakANAM bhavantIti // 3-5 // TakArtha-trIjI naraka sudhI nArako paramAdhAmIoe karelA duHkhavALA paNa hoya che. prAtaH eTale cothInI maryAdAthI, arthAt trIjI sudhI. A pramANe sUtrano samudita artha che. avayavArtha to prAyaH bolatAM ja samajAI jAya tevo che. phakta A vizeSa che- asi, asipatravana ane kuMbhI e traNa zabdothI asinAmanA, asipatravana nAmanA ane kuMbhI nAmanA paramAdhAmIo ja grahaNa karAya che=samajAya che. paramAdhArmika zabdano artha- hAtha AdithI adharmane Acare te Adharmika. parama-utkRSTa AdhArmika te paramadhArmika. (paramAdhArmika zabdamAMthI prAkRtamAM "paramamiya' evo zabda bane. te zabdano apabhraMza thatA gujarAtImAM paramAdhAmI ema bolAya che.). A paramAdhAmIo bhavanapatinA asura nikAyana atasisache. pharmavallezanA - ejiSaNa dinAonuM che. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 ... sUtratAcchIlyAt-nAne vehn| utpanna 42vAno svaramA DopAthI. ambarISo bhAvA(SAdyAH) mahA azuddhitI jopAthI arthadathyo nathI. talatAlanipAtaH me 56bha pAta bheTale nArIne bhUmimA pApa, athavA soTIothI mAra mAravo, athavA nArako upara (khabhA vagere 752) yaaj mema lAmo 4 cha. ... narakomAM nArakone kSetranA svabhAvathI thanArA, parasparathI karAyelA ane paramAdhAmIothI utpanna karAyelA ema traNa prakAranAM duHkho hoya cha. (3-5) TIkAvataraNikA- kiyantaM kAlametAnIti ttsthitimaahTIkAvataraNikArtha- duHkho keTalA kALa sudhI hoya evA praznanA uttaramAM nArakonI AyuSyasthitine kahe che- nArakonA AyuSyanI utkRSTa sthiti- teSveka-tri-sapta-daza-saptadaza-dvAviMzati-trayastriMzat sAgaropamA sattvAnAM parA sthitiH // 3-6 // sUtrArtha- pahelI naraka AdimAM nArakonA AyuSyanI utkRSTa sthiti anubhe 1, 3, 7, 10, 17, 22, 33 sAro5ma cha. (3-6) bhASyaM- teSu narakeSu nArakANAM parAH sthitayo bhavanti / tadyathAratnaprabhAyAmekaM sAgaropamam / evaM trisAgaropamA saptasAgaropamA dazasAgaropamA saptadazasAgaropamA dvAviMzatisAgaropamA trystriNshtsaagropmaa| jaghanyA tu purastAdvakSyate / 'nArakANAM ca dvitIyAdiSu / dazavarSasahasrANi prathamAyAm (a.4 sU.43-44) iti / tatrAsravairyathoktairnArakasaMvartanIyaiH karmabhirasaMjJinaH prathamAyAmutpadyante / sarIsRpA dvayorAditaH prathamadvitIyayoH / evaM pakSiNastisRSu / siMhAzcatasRSu / uragAH paJcasu / striyaH SaTsu / matsyamanuSyAH saptasviti / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-ha zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 na tu devA nArakA vA narakeSUpapattiM prApnuvanti / na hi teSAM bahvArambhaparigrahAdayo narakagatinirvartakA hetavaH santi / nApyudvartya nArakA deveSUtpadyante / na hyeSAM sarAgasaMyamAdayo devagatinirvartakA hetavaH santi / 59 udvartitAstu tiryagyonau manuSyeSu votpadyante / mAnuSatvaM prApya kecitIrthakaratvamapi prApnuyurAditastisRbhyaH, nirvANaM catasRbhyaH, saMyamaM paJcabhyaH, saMyamAsaMyamaM SaDbhyaH samyagdarzanaM saptabhyo'pIti / dvIpa - samudra - parvata - nadI - hRda - taDAga - sarAMsi grAma - nagara -pattanAdayo vinivezA bAdaro vanaspatikAyo vRkSa- tRNa- gulmAdiH dvIndriyAdayastiryagyonijA manuSyA devAzcaturnikAyA api na santi / anyatra samudghAtopapAtavikriyAsAGgatikanarakapAlebhyaH / upapAtatastu devA ratnaprabhAyAmeva santi / nAnyAsu / gatistRtIyAM yAvat / yacca vAyava Apo dhArayanti na ca viSvaggacchanti, Apazca pRthivIM dhArayanti na ca praspandante, pRthivyazcApsu vilayaM na gacchanti, tattasyAnAdipAriNAmikasya nityasantaterlokavinivezasya lokasthitireva heturbhavati // 3-6 // bhASyArtha- te nArakomAM nArakonI utkRSTa sthiti A pramANe cheratnaprabhAmAM 1 sAgaropama e pramANe bIjI vageremAM anukrame 3 sAgaropama, 9 sAgaropama, 10 sAgaropama, 17 sAgaropama, 22 sAgaropama ane 33 sAgaropama utkRSTa sthiti che. 4dhanya sthiti to "nArakANAM dvItiyAdiSu " ( 28.4 sU. 43) "dazavarSasahasrANi prathamAyAm" (8.4 sU. 44) se pramANe bhAgaNa uDevAze. temAM yathokta (a.6 sU.16) AsravothI narakamAM utpanna thavA yogya durmothI asaMjJI (paMthendriya) pahelI narammA, lubhparisarpoM pahelI, jIka naraka sudhI, pakSIo trIjI naraka sudhI, siMho cothI naraka sudhI, sarpo pAMcamI naraka sudhI, strIo chaThThI naraka sudhI, mAchalA ane manuSyo Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uO sUtra-6 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 nArakomAM nArakonI utkRSTa sthiti - ratnaprabhA 1 sAgaropama zakerAprabhA 3 sAgaropama vAlukAprabhA | 7 sAgaropama paMkaprabhA 10 sAgaropama dhUmaprabhA 17 sAgaropama tama:prabhA 22 sAgaropama mahAtama:prabhA 33 sAgaropama 10 hajAra varSa 1 sAgaropama 3 sAgaropama 7 sAgaropama 10 sAgaropama 17 sAgaropama 22 sAgaropama sAtamI naraka sudhI utpanna thAya che. devo ane nArako cyavIne narakomAM utpanna thatA nathI. temane naraka gatimAM utpanna kare tevA bahuAraMbha ane bahuparigraha vagere hetuo hotA nathI. narako narakamAMthI udvartIne ( nIkaLIne) devomAM utpanna thatA nathI. kAraNa ke temane devagatimAM utpanna kare tevA sarAgasaMyama vagere hetuo hotA nathI. narakamAMthI nIkaLelA jIvo tiryaMca(paMcendriya)yonimAM ke manuSyamAM utpanna thAya che. prathamanI traNa narakomAMthI nIkaLIne manuSyapaNuM pAmelA keTalAka tIrthaMkarapaNuM paNa pAme. prathamanI cAra narakamAMthI nIkaLI manuSyapaNAne pAmelA mokSane pAmI zake. prathamanI pAMca narakamAMthI nIkaLIne manuSyapaNAne pAmelA saMyamane pAmI zake. prathamanI cha narakamAMthI nIkaLIne manuSyapaNuM pAmelA dezaviratine pAmI zake. prathamanI sAta narakamAMthI nIkaLIne manuSyapaNuM pAmelA samyagdarzanane pAmI zake. (ahIM te te naraka sudhInI chellAmAM chellI vastu pAmavAnI maryAdA batAvI che.) 1. vahAra-pauihatva nArAyu: (6-16) 2. sa{//saMyama-saMyamasaMyama-DAnita-vAtatapati tevI (6-20) Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-6 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 narakomAM dvIpa, samudra, hRda, taLAva, sarovaro, grAma, nagara, zahera vagere racanAo, bAdara vanaspati kAya, vRkSa, tRNa, gulma vagere, tiryaMca yonimAM utpanna thayelA beIndriya vagere, manuSya ane cAra nikAyanA devo paNa na hoya. AmAM apavAda A pramANe che- samudraghAta, upapAta, vaikriya zarIranI racanA, sAMgatika-pUrvabhavano mitra deva, paramAdhAmIo tyAM hoI zake che. upapAtathI to devo ratnaprabhAmAM ja che, anya pRthvIomAM nahIM. devonI gati(=gamana) trIjI narakamRthvI sudhI thAya che. ahIM bhAvArtha A pramANe che- kevaLI bhagavaMta samudyAta kare tyAre temano AtmA narakamAM hoya. upapAta eTale upapAtajanmathI janma pAmanArA nArako narakomAM hoya. vaikriya labdhisaMpanna jIvo narakomAM jAya. sAMgatika eTale pUrvabhavanA mitra devo. pUrvabhavanA devo nArakomAM jAya. narakapAlo eTale paramAdhAmI devo. paramAdhAmIo nArakone duHkho ApavA trIjI naraka sudhI jAya. upapAtajanmathI devo ratnaprabhAmAM ja che. (bhavanapati ane vyaMtaradevo ratnaprabhA pRthvImAM che.) bIjI pRthvIomAM na hoya. devalokamAMthI narakagatimAM gamana trIjI naraka sudhI ja thAya. (jo ke sItAjIno jIva acyateMdra cothI narakamAM rahela lakSmaNajIne pUrvanA nehathI maLavA mATe gayo hato. paraMtu AvuM kvacit ja banatuM hovAthI tenI vivakSA karavAmAM AvI nathI.) vAyuo (ghanavAta-tanuvAta) pANIne (ghanodadhine) dhAraNa kare che chatAM vAyu cAre tarapha phelAto nathI. pANI pRthvIne dhAraNa kare che chatAM prasaratuM nathI-sthira rahe che. pRthvIo pANImAM nAza pAmatI nathI. ahIM anAdi pAriNAmika nitya avicchinna dhArArUpa lokanirmANamAM anAdikAlIna lokasthiti ja kAraNa che. (3-6). TIkA- uktalakSaNeSu narakeSu nArakANAM sattvAnAmiyamutkRSTA sthitiriti sUtrasamudAyArthaH, avayavArthazca ihApi prAyo nigadasiddhaH Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-3. sUtra6 navaraM trayastriMzatsAgaropamasthitigRhyate, etAvanti sAgaropamANi yasyAH sthiteH sA etAvatsAgaropametyevaM sarvatra yojanIyaM / idaJcAgamasiddhameva, yojanavistRtaH palyaH tathA yojanamucchritaH, saptarAtriprarUDhAnAM kezAgrANAM sa pUritaH, tato varSazate pUrNe ekaikaM kezamuddharet, kSIyate yena kAlena tat palyopamamucyate, koTIkoTyo dazaiteSAM palyAnAM sAgaropamamitivacanAt, jaghanyAM tu sthiti parastAdvakSyate caturthe'dhyAye 'nArakANAM ce'tyAdinA (4-43) sUtreNa / / tathA ye prANino'saMjJiprabhRtayaH yAsu bhUmiSUtpadyante udvRttAzca yato ye bhavanti samyagdarzanAdi vA labhante tadetadapi prakaTameva / dvIpasamudraparvatAdipratiSedhaH zarkarAprabhAdiviSayaH, ihaivApavAdamAha'anyatre'tyAdinA samudghAte gatAH kevalinaH, aupapAtikA nArakA eva, tathA vaikriyalabdhisaMpannAH, pUrvajanmamitrAdayaH, narakapAlAH paramAdhArmikAH, ete sarve'pi dvitIyAdiSu kadAcit kecit kecit sambhaveyurapIti, upapAtamaGgIkRtya ratnaprabhAyAmeva devAH santi, na zeSAsu, gamanamaGgIkRtya yAvattRtIyA, tataH paraM na gacchanti eva, zaktA api lokAnubhAvAdeveti, ayamanyo lokAnubhAva eva 'yacca vAyava' ityAdinokta iti // 3-6 // TIkArtha- jenuM svarUpa pUrve kahyuM che te narakomAM nAraka jIvonI A(=sUtramAM kahelI) utkRSTa sthiti che. A pramANe sUtrano samudita artha che. avayavArtha A sUtramAM paNa prAyaH bolatAM ja samajAI jAya tevo cha. Ita. mA vizeSa cha- trayastriMzatsAgaropamA 54thI 33 sAgaropama sthiti jANavI. ATalA sAgaropama je sthitinA che te sthiti ATalA sAgaropama che ema dareka sthaLe (ekathI 33 sudhI) samajavuM. (jemake ekasAgaropamA, trisAgaropamA 13) sAgaropamanuM mApa A mApa AgamamAM prasiddha ja che. (te A pramANe-) eka yojanA lAMbo-pahoLo pyAlo sAta rAta sudhImAM UgelA kezAgrothI bharelo. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 sUtra-6 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-3 temAMthI so varSe eka eka vALa kADhavAmAM Ave, to jeTalA kALathI te khAlI thAya te eka palyopama kahevAya. daza koDAkoDI palyopamano eka sAgaropama thAya evuM vacana che. nArakonI jaghanya sthiti to AgaLa cothA adhyAyamAM "RaaN ra" tyAdri sUtrathI kaheze. tathA asaMjJI vagere je prANIo je narakabhUmiomAM utpanna thAya che. je narakamAMthI nIkaLelA nArako jyAM utpanna thAya che, ke samyagdarzana vagere je guNane pAme che, (bhASyamAM kaheluM) e paNa spaSTa ja che. dvIpa, samudra ane parvata Adino niSedha zarkarAmabhA vagere pRthvI saMbaMdhI ja che. pahelI pRthvI saMbaMdhI nahIM.) AmAM ja apavAdane kahe che- "samuddhAtamAM rahelA kevaLIo, papAtiko nArako ja, vaikriyalabdhi saMpanna jIvo, pUrvajanmanA mitro vagere, narakapAlo eTale paramAdhArmiko, A badhAya bIjI vagere pRthvIomAM kyAreka koIka koIka saMbhave che. uparAta janmathI to devo ratnaprabhAmAM ja hoya, anya pRthvImAM na hoya, javAnI apekSAe trIjI naraka sudhI jAya che. tenAthI AgaLa jatA nathI. tenAthI AgaLa javA mATe samartha hovA chatAM lokAnubhAvathI ja jatA nathI. "yatra vAva:" ityAdithI je kahyuM che e bIjo lokAnubhAva ja che. (3-6) bhASyAvataraNikA- atrAha- uktaM bhavatA lokAkAze'vagAhaH (ma. sU.22) / tadanantara karNa jItyAtojantAt (.20 khU.5) iti / tatra lokaH kaH katividho vA kiMsaMsthito veti / atrocyate- paJcAstikAyasamudAyo lokaH / te cAstikAyAH svatattvato vidhAnato lakSaNatazcoktA vakSyante ca / sa ca lokaH kSetravibhAgena trividho'dhastiryagUrdhvaM ceti / dharmAdharmAstikAyau lokavyavasthAhetU / tayoravagAhavizeSAllokAnubhAvaniyamAt supratiSTakavajrAkRtirlokaH / adholoko gokandharArdhAkRtiH / uktaM hyetat / bhUmayaH saptAdho'dhaH Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-6 pRthutarAzchatrAticchatrasaMsthitA iti tA yathoktAH / tiryagloko jhallAkRtiH / urdhvaloko mRdaGgAkRtiriti / tatra tiryaglokaprasiddhyarthamidamAkRtimAtramucyate bhASyAvataraNitArtha- prazna- Ape "lokAkAzamAM avagAha(=sthAna) che ema (a.5 sU.12 mAM) kahyuM che tathA saghaLA karmono kSaya thatAM AtmA turata upara lokAMta sudhI jAya che" ema (a.10 sU.5 mAM) kahyuM che. tethI loka kevo che athavA keTalA prakArano che athavA loka kevI rIte rahelo che? uttara- loka paMcAstikAyanA samudAyarUpa che. te astikAyone svarUpathI, prakArathI ane lakSaNathI kahyA che ane (a.5 sU.12 ane a.10 sUpa vageremAM) kahevAze. te loka kSetranA vibhAgathI adholoka, tiththaloka ane Urdhvaloka ema traNa prakArano che. dharmAstikAya ane adharmAstikAya e be lokavyavasthAnA( maryAdAnA) kAraNa che. te benA avagAha vizeSathI ane lokAnubhAvanA niyamathI loka sArI rIte rahelA vajanI AkRti jevo che. adholoka gAyanI aDadhI DokanA jevI AkRtivALo che. (a.3 sU.1 mAM) A kahI dIdhuM che ke sAta pRthvIo nIce nIce adhika pahoLI che ane chatrAtichatra jevA AkAravALI che. tethI te pRthvIo jevI kahI che tevI che, arthAt gAyanI aDadhI Doka jevI AkRtivALo adholoka che. ticchaloka jhallarI jevI AkRtivALo che. Urdhvaloka mRdaMga(nagArA) jevI AkRtivALo che. temAM tiryakRtatiththA)lokanA bodha mATe saMkSepathI A AkAra kahevAya che- TIkAvataraNikA- sUtrAntarasambandhArthamAha-'atrAhe'tyAdi, 'uktaM bhavatA lokAkAze'vagAha'iti (5-12) paJcame'dhyAye, tathA dazame 'tadanantaramUrdhvaM gacchantyAlokAntA'dityuktaM (10-5), tatralokaH svarUpeNa, katividho vA adholokAdibhedena, kiMsaMsthito vA''kRtimadhikRtyeti / atrocyate- paJcAstikAyasamudAyo lokaH, dharmAdayo'stikAyA iti, te cAstikAyA dharmAdikAH svatattvataH svarUpataH vidhAnato bhedataH Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65. sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 lakSaNatazcoktagatyAdilakSaNabhedena uktA manAgiha anyatra prakaraNAntare vakSyante ca pratipadameva paJcame'dhyAye, sa ca loko'dhikRtaH kSetravibhAgena trividhaH triprakAraH adhastiryagUrdhvaM ceti darzayiSyAmaH / saMsthAnAkhyAnAyAha-'dharme'tyAdi, dharmAdharmAstikAyau vakSyamANalakSaNau lokavyavasthAhetU vartete, tadavacchinA''kAzasya lokatvAt, etadAhatayoravagAhanavizeSAt dharmAdharmayoravagAhanabhedAt vakSyamANAkArAt lokAnubhAvaniyamAt anAdipAriNAmiko lokAnubhAvaH tanniyatAvagAhanavizeSAt, supratiSThakavajrAkRtirlokaH iti supratiSThakavajrayoriva saMsthAnamAkRtiryasya sa tathAvidhaH bahusAdRzyAlloka evaMvidha iti / yathoktamanenaiva sUriNA prakaraNAntare "jIvAjIvA dravyamiti SaDvidhaM bhavati lokapuruSo'yam / vaizAkhasthAnasthaH puruSa iva kaTisthakarayugmaH // (210) tatrAdhomukhamallakasaMsthAnaM varNayantyadholokam / sthAlamiva tiryaglokamUrdhvamatha mallakasamudgam // 211 // iti, ata evAha- 'adholoko gokandharAkRtiH' gogrIvAsadRzaH, upari tanuko'dho'dho vizAlaH, samadhikasaptarajjumAnamiti / etatsamarthanAyAha-uktaM hyetat prAk yaduta bhUmayaH saptAdho'dhaH pRthutarAzchatrAticchatrasaMsthitA' (3-3) iti / __tA yathoktA iti adhobhUmayaH gokandharAkRtaya ityarthaH, evaM tiryagloko jhallAkRtiH samatalavAdinavizeSAkRtiraSTAdazayojanazatocchyamAnaH, evamUrdhvaloko mRdaGgAkRtiH mRdaGgo vAdinavizeSa eva (upariSTAdadhazca saGkSiptaH) pRthumadhyaH etadAkRtiH, brahmalokapradeze pRthutvAditi, svAtmanA (?sarvAtmanA) saptarajjumAnaH // tatraivaM trividhe loke tiryaglokaprasiddhyarthamidamiti lakSyam, AkRtimAtraM ucyate Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-6 TIkAvataraNikArtha- anya sUtrano saMbaMdha karavA mATe kahe che- "gaDhAda tyAddhi, ahIM ziSya pUche che ke Ape "dharmAstikAya Adi cAra dravyo lokAkAzamAM rahelAM che." (pa-12) ema pAMcamA adhyAyamAM kahyuM che tathA dazamA adhyAyamAM "saghaLAM karmono kSaya thatAM AtmA upara lokAMta sudhI jAya che." (10-5) ema kahyuM che. temAM lokasvarUpathI kevo che? athavA adholoka Adi bhedothI keTalA prakArano che? athavA AkAranI apekSAe kevA AkAre rahelo che? ahIM uttara apAya che- loka paMcAstikAyanA samudAya rUpa che. dharmAstikAya vagere astikAyo che. dharmAstikAya vagere astikAyo svarUpathI, bhedathI ane lakSaNathI pUrvokta gati sthiti) AdisvarUpabhedathI kaMika ahIM ane anya sthaLe anya prakaraNamAM kahyA che. pAMcamA adhyAyamAM dareka padamAM kahevAze. te prastuta loka kSetravibhAganI apekSAe apoloka, tirthAloka ane Urdhvaloka ema traNa prakArano che ema batAvIzuM. saMsthAnane (AkArane) jaNAvavA mATe kahe che- "dharma' rUtyAti, jemanuM lakSaNa have kahevAze te dharmAstikAya ane adharmAstikAya lokanI vyavasthAnA kAraNa che. kemake jeTalA kSetramAM dharmAstikAya ane adharmAstikAya che teTalA kSetramAM rahelA AkAzane loka kahevAya che. A viSayane ja kahe che- dharmAstikAya ane adharmAstikAya e benI avagAhanAnA bhedathI (dharmAstikAya ane adharmAstikAya jeTalA kSetramAM rahyA hoya teTalA kSetranA bhedathI) ane lokAnubhAvanA niyamathI (lokAnubhAvathI niyata karAyela avakAza(jagyA)nA bhedathI) lokano supratiSThakanI jevo ke vajanA jevo AkAra che. kAraNa ke te benA 1. lokAnubhAvo hi mahAnubhAvazcitrAnekazaktigarbho'nAdipAriNAmikasvabhAvavizeSastatkRtAdeva niyamAt tathAsaMsthAne te dravye, nezvarAdIcchAviracite, ityevaM dharmAdharmadvayavyavasthAnakRto lokasannivezaH / (zrI siddhasena gaNikRta TIkA) 2. supratiSThaka eTale zara(=ghAsa vizeSamAMthI baneluM yaMtra). pUrve loko zarapratiSThakamAM vastro mUkIne dhUpita karatA hatA. teno AkAra lagabhaga lokanA jevo che. (si.ga. TIkA) 3. vaja IndranuM zastra che. teno paNa AkAra lagabhaga lokanA jevo che. (si.ga. TIkA) Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 AkAranI ane lokanA AkAranI lagabhaga samAnatA che. lokAnubhAva anAdi pAriNAmika bhAva che. 67 A ja AcArya bhagavaMte anya prakaraNamAM kahyuM che ke- "A pramANe jIva ane ajIva (dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya ane kALa) e dravya che. A cha dravyo loka che, arthAt jeTalA kSetramAM A cha dravyo rahelAM che teTalA kSetranI loka saMjJA che. lokano AkAra (vaizAvasthAna:) be paga pahoLA karIne ane baMne hAtha baMne bAjue keDa upara rAkhIne UbhA rahelA puruSa jevo che. "(prazamarati210)" lokapuruSamAM adholoka UMdhA mUkelA zakorAnA AkAre che. tirthaMgloka thALInA AkAre che. Urdhvaloka sIdhA mUkelA zakorAnI upara UMdhu zakoruM mUkatA jevo AkAra thAya tevA AkAre che." (prazamarati-211) AthI ja bhASyakAra kahe che- adholoka gAyanI Doka samAna che. adholoka upara saMkSipta che, nIce nIce vizALa thato jAya che. (AthI sarvathI nIceno loka) kaMika adhika sAta rAja pramANa che. AnA samarthana mATe kahe che- pahelAM A kahyuM ja che ke "sAta pRthvIo nIce nIce adhika adhika pahoLI che. (tethI) (cattA karelA) chatranI nIce rahelA (cattA moTA) chatranA jevo temano AkAra che." (3-1-sUtranuM bhASya) tA yathoktA: eTale nIcenI bhUmio gAyanA DokanA jevI AkAravALI che. e pramANe tiryaJloka jhallI jevA AkAravALo che, arthAt jenuM taLa samAna che evA vAjiMtravizeSa(=khaMjarI)nA jevI AkRtivALo che. tirthaMgloka aDhAraso yojana UMco che. e pramANe Urdhvaloka mRdaMganA AkAre che. mRdaMga(=muraja) vAjiMtravizeSa ja che. A vAjiMtra (uparanIce sAMkaDuM hoya) madhyamAM pahoLuM hoya. Urdhvaloka enA jevA AkAravALo che. kemake brahmalokanA sthAne pahoLo (u52-nIce sAMkaDo) 1. vaizAkha saMsthAna e dhanurdhArIonuM eka prakAranuM Asana che. temAM dhanurdhArIo baMne paga vacce aMtara rAkhIne UbhA rahe che. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 - sUtra-7 che. Urdhvaloka saMpUrNa paNe (UMcAImAM) sAta rAja che. A pramANe traNa prakAranA lokamAM tiryazlokano bodha karAvavA mATe A(=cothA adhyAyanA aMta sudhI je kahevAze te) saMkSepathI AkAra kahevAya che- tilusi dvIpa-samudro jambUdvIpalavaNAdayaH zubhanAmAno dvIpasamudrAH // 3-7 // sUtrArtha-tiryazlokamAM jaMbUdvIpa ane lavaNa samudra vagere zubhanAmavALA (asaMdhya) dvIpo bhane samudro. mAdA che. (3-7) bhASyaM- jambUdvIpAdayo dvIpA lavaNAdayazca samudrAH zubhanAmAna iti / yAvanti loke zubhAni nAmAni tannAmAna ityarthaH / zubhAnyeva vA nAmAnyeSAmiti te zubhanAmAnaH / dvIpAdanantaraH samudraH samudrAdanantaro dvIpo yathAsaGkhyam / tadyathA- jambUdvIpo dvIpo lavaNodaH samudraH / dhAtakIkhaNDo dvIpaH kAlodaH samudraH / puSkaravaro dvIpaH puSkarodaH samudraH / varuNavaro dvIpo varuNodaH samudraH / kSIravaro dvIpaH kSIrodaH samudraH / ghRtavaro dvIpo ghRtodaH samudraH / ikSuvaro dvIpa ikSuvarodaH samudraH / nandIzvaro dvIpo nandIzvaravarodaH samudraH / aruNavaro dvIpo'ruNavarodaH samudraH / ityevamasaGkhayeyA dvIpasamudrAH svayambhUramaNaparyantA veditavyA iti // 3-7 // bhASyArtha- jaMbUdvIpa vagere dvIpo ane lavaNa vagere samudro zubhanAmavALA hoya che. lokamAM jeTalA zubha nAmo che te nAmavALA dvIpasamudro che athavA jemanA nAmo zubha ja che te zubhanAmavALA. dviIpa pachI turata samudra. samudra pachI tarata dvIpa ema anukrame dvIpa-samudra rahelA che. 1. dals 5 nyUna sAta 24 cha. 2. mAtrazabdaH saMkSepAbhidhAnArthaH, kenacid lezoddezena na punarvistareNeti, vistaratastu dvIpasAgaraprajJaptyAdibhyo'dhigantavya ityAvedayati / (siddharSigaNiTIkA) Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 te A pramANe- jaMbUdIpa nAmano dvIpa, pachI lavaNodadhi nAmano samudra, pachI dhAtakIkhaMDa nAmano dvIpa, pachI kAloda nAmano samudra, pachI puSkaravara nAmano dIpa, pachI puSkaroda nAmano samudra, pachI vaNavara nAmano dIpa, pachI varuNoda nAmano samudra, pachI kSIravara nAmano dvIpa, pachI kSIroda nAmano samudra, pachI vRtavara nAmano dIpa, pachI vRtoda nAmano samudra, pachI ikSuvara nAmano hIpa, pachI ikSuvaroda nAmano samudra, pachI naMdIzvara nAmano dIpa, pachI naMdIzvaravarodra nAmano samudra pachI aNavara nAmano dvIpa, pachI aruNavaroda nAmano samudra. A pramANe svayaMbhUramaNa samudra sudhI asaMkhyAta dvIpa-samudro jANavA. (3-7) asaMkhya dvIpo ane samudro vayaMbharamaNa dvIpa saMkhya dvIpa ane e naMdIzvara dvIpa Ivara dvIpa vRtavara hoya tIravara dvIpa vArasIvara to karavara hoya jaMbU zako ? puSkarara sabha. risIvara samI lIsvara sajja kavara samudra ujavara samRddha nadImAra samRddha naga to ane svaryAbharamaNa samRddha Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 - sUtra-8 TIkA- samudAyAvayavArthau prAyaH pratItau, navaraM zubhanAmAnaH prazastanAmAna iti, asaGkhyeyakamarddhatRtIyoddhArasAgaropamoddhArarAzipramANaM, ete ca svayambhUramaNasamudraparyantA veditavyA iti, anAdimatI saiSAmiyaM saMjJA jambvAdipravRttinimittApekSA ca // 3-7 // TIkArtha- sUtrano samuditArtha ane avayavArtha prAyaH prasiddha che. phakta A vizeSa che- zubhanAmavALA eTale prazastanAmavALA. asaMkhya eTale aDhI sUkSma uddhAra sAgaropamanA jeTalA samayo thAya teTalA dvIpa-samudro che. A dvIpa-samudro svayaMbhUramaNa samudra sudhI jANavA. tapa-samudronAM nAmo anAdikALathI che ane jaMbU Adi pravRttinimittanI apekSAvALA arthAt anvartha(=arthane anusaratI vyutpattivALA)' paNa che. (3-7) TIkAvataraNikA- kinycTIkAvataraNikArtha- vaLI- dvIpa-samudranI pahoLAI ane AkRti- dvirdviviSkambhAH pUrvapUrvaparikSepiNo valayAkRtayaH // 3-8 // sUtrArtha dvIpa-samudro pUrvapUrvanA dvIpasamudrathI bamaNA pahoLA che. pUrvapUrvanA dvIpasamudrane vIMTaLAine rahelA che, ane baMgaDInA AkAre che. (3-8). bhASyaM- sarve caite dvIpasamudrA yathAkramamAdito dviddhiviSkambhAH pUrvapUrvaparikSepiNo valayAkRtayaH pratyetavyAH / tadyathA- yojanazatasahasraviSkambho jambUdvIpasya vakSyate / tadviguNo lavaNajalasamudrasya / lavaNajalasamudraviSkambhAd dviguNo dhAtakIkhaNDadvIpasya / ityevamAsvayambhUramaNasamudrAditi / 1. jemake jaMbUdvIpamAM zAzvata ratnamaya aMbUvRkSa hovAthI tenuM jaMbU nAma che. lavaNa samudranuM pANI lavaNa=mIThA jevuM khAruM hovAthI tenuM lavaNa evuM nAma che. dhAtakIkhaMDamAM zAzvata dhAtakIvRkSa hovAthI tenuM dhAtakI evuM nAma che. kAlodadhi samudranuM pANI kALA raMganuM hovAthI tenuM kAlodadhi nAma che. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-8 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 71 pUrvapUrvaparikSepiNaH / sarve pUrvapUrvaparikSepiNaH pratyetavyAH / jambUdvIpo lavaNasamudreNa parikSiptaH / lavaNajalasamudro dhAtakIkhaNDadvIpena parikSiptaH / dhAtakIkhaNDadvIpaH kAlodasamudreNa parikSiptaH / kAlodasamudraH puSkaravaradvIpArdhena parikSiptaH / puSkaravaradvIpArdhaM mAnuSottareNa parvatena parikSiptam / puSkaravaradvIpaH puSkaravarodena samudreNa parikSiptaH / evamAsvayambhUramaNAtsamudrAditi / valayAkRtayaH / sarve ca te valayAkRtayaH saha mAnuSottareNeti // 3-8 // bhASyArtha- A badhA dvIpa-samudro prathamathI AraMbhI anukrame bamaNA bamaNA pahoLA che ane pUrva pUrvanA dvIpa samudrane vIMTaLAIne rahelA che ane baMgaDInA jevI AkRtivALA jANavA. te A pramANe- jaMbUdvIpanI pahoLAI lAkha yojana che ema (a.3 sU.9 mAM) kahevAze. tenAthI lavaNajalasamudra bamaNo che. lavaNajalasamudranI pahoLAIthI dhAtakIkhaMDa dvIpa bamaNo pahoLo che. A pramANe svayaMbhUramaNa samudra sudhI jANavuM. "pUrvapUrvaparipan:" badhA dvIpa-samudro pUrvapUrvanA dIpa samudrane vIMTaLAIne rahelA jANavA. jaMbUdvIpa lavaNasamudrathI vIMTaLAyelo che. lavaNasamudra dhAtakIkhaMDathI vIMTaLAyelo che. dhAtakIkhaMDadvIpa kAloda samudrathI vIMTaLAyelo che. kAloda samudra puSkaravara dvIpAddhathI vIMTaLAyelo che. puSkaravara dvIpArlDa mAnuSottara parvatathI vIMTaLAyelo che. puSkaravaradvIpa puSkaravaroda samudrathI vIMTaLAyelo che. A pramANe svayaMbhUramaNa samudra sudhI jANavuM. vasatiya: mAnuSottara parvatathI sahita A badhA hIpa-samudro baMgaDInA jevA AkAravALA che. (3-8) TIkA- etadapi prakaTasamudAyAvayavArthameva, navaraM viSkambhaH pRthulatA, mAnuSottaraparvato manuSyalokavyavasthAkArIti // 3-8 // TIkArtha- A sUtrano paNa samudita artha ane avayavArtha spaSTa che. phakta A vizeSa che- vikhaMbha eTale pahoLAI. mAnuSottara parvata 1. vRttavastunI sarakhI laMbAi-pahoLAinA pramANane vikhaMbha ke vyAsa kahevAya che. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 ....- suutrmanuSyalokanI vyavasthA kare che, arthAta manuSyo mAnuSottara parvata sudhI deg4 hoya cha, pachI nali. (3-8) TIkAvataraNikA- jambUdvIpasyApi dvIpatvena valayAkRtitve prApte apavAdArthamAha TIkAvataraNikArtha- jaMbUdvIpa paNa dviIpa che. AthI "badhA dvIpa-samudro baMgaDInA AkAre che" e niyamathI jaMbUdvIpa paNa baMgaDInA AkAre siddha thAya. AthI jaMbUdvIpanA apavAdane jaNAvavA mATe kahe che sarva dIpa-samudronI madhyamAM AvelA dvIpanuM nAma vagere tanmadhye merunAbhirvatto yojanazatasahastraviSkaMbho jambUdvIpaH // 3-9 // sUtrArtha- sarva dvIpa-samudronI madhyamAM jaMbUnAme goLadvIpa che. te eka 5 yo4na 5ogo cha. tanI madhyama meruparvata mAveto cha. (3-8) bhASyaM- teSAM dvIpasamudrANAM madhye tanmadhye / merunAbhiH merurasya nAbhyAmiti merurvAsya nAbhiriti merunAbhiH / merurasya madhya ityarthaH / sarvadvIpasamudrAbhyantaro vRttaH kulAlacakrAkRtiryojanazatasahasraviSkambho jambUdvIpaH / vRttagrahaNaM niyamArtham / lavaNAdayo valayavRttA jambUdvIpastu prataravRtta iti yathA gamyeta, valayAkRtibhizcaturasratryasrayorapi parikSepo vidyate tathA ca mA bhUditi / merurapi kAJcanasthAlanAbhiriva vRtto yojanasahasramadho dharaNitalamavagADho navanavatyucchrito dazAdho vistRtaH, sahasramuparIti / trikANDastrilokapravibhaktamUrtizcatubhirvanairbhadrazAlanandasaumanasapANDukaiH parivRttaH / tatra zuddhapRthivyupalavajrazarkarAbahulaM yojanasahasramekaM prathamaM kANDam / dvitIyaM triSaSTisahasrANi rajatajAtarUpAGkasphaTikabahulam / tRtIyaM SaTtriMzatsahasrANi jAmbUnadabahulam / vaiDUryabahulA cAsya cUlikA, catvAriMzadyojanAnyucchrAyeNa, mUle dvAdaza viSkambheNa madhye'STau upari catvArIti / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-9 73 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 mUle valayaparikSepi bhdrshaalvnm| bhadrazAlavanAtpaJcayojanazatAnyAruhya tAvatpratikrAntivistRtaM nndnm| tato'rdhatriSaSTisahasrANyAruhya paJcayojanazatapratikrAntivistRtameva saumanasam / tato'pi SaTtriMzatsahasrANyAruhya caturnavaticatuHzatapratikrAntivistRtaM pANDukavanamiti / nandanasaumanasAbhyAmekAdazaikAdazasahasrANyAruhya pradezaparihANiviSkambhasyeti // 3-9 // bhASyArtha- te dvIpa-samudronI madhyamAM merunAbhi evo jaMbUdvIpa eka lAkha yojana pahoLo che. meru jenI nAbhimAM che te merunAbhi athavA meru enI nAbhi che tethI merunAbhi kahevAya che, arthAt jaMbUdvIpanI zrI sImaMdhara svAmI ahIM birAjamAna che. jaMbUlIpa 1 lAkha yojana lavaNasamudra 2 lAkha yojana Allh k132b ROK * In - - VrI , whisky h-1 cha * = - na ka SK Pphael Pbhathe E EnDA : dara 6 IIIII S IIIIIIIIIII, : RphI Iiiiiiiiiil:(( PS dAna IIIIITara It. sItAdenadI A mAthAnA I - IIIIIIIII SIIIIIIIIIIII IIIIIIIIIIIIII CS: velaMjara o fri saMliloranI mahApA AAAA LIIV AAAAAA kha .ra uttara khaMDa-4. Sbharata khaMDa-5 S SER A * *.'' aMka-2/ khaMDa nAyaba EvAra ja ::::: hIpa::::: Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-9 madhyamAM meru (parvata) che. jaMbUdIpa sarva dvIpa-samudronI madhyamAM rahelo che ane goLAkAra che. kuMbhAranA cakranA jevI AkRtivALo che. eka lAkha yojana pahoLo che. vRtta zabdanuM grahaNa niyama mATe che. lavaNa samudra vagere baMgaDInA AkAra jevA goLa che ane jaMbUdvIpa to prataranA jevo goLa che e pramANe jaNAya mATe vRtta zabdanuM grahaNa kareluM che. vaLI corasa ane trikoNa vastune paNa baMgaDInA jevA AkAravALI vastuothI parikSepa (=dherApI) hoya cha, tama mahAna thAya(=pUdI5 yorasa trio cha bhena samaya) me bhATe vRtta 204nu aDa! cha. (3-8) TIkA- idamapi prAyaH sUcitArthameveti, navaraM-merurasya nAbhyAmiti merunAbhirucyate, kaNThekAlavadgamakatvAt samAsaH, vyadhikaraNabahuvrIhinItyA, vAkyAntareNAha-merurvA'sya nAbhiriti merunAbhiH, nAbhizabdo madhyavAcItyAha-merurasya madhya ityarthaH, ayaM ca sarvadvIpasamudrAbhyantarassan na vRtta iti prataravRtta ityAha-'kulAlacakrAkRti'riti, kulAlacakravat prataravRtta ityarthaH, vRttagrahaNaM sUtre niyamArthaM, vRtta eva, na cAnyavalayAkRtigrahaNAnniyamasiddhirityAha-valayAkRtibhirityAdi, tathA ca mA bhUditi niyamA), kAJcanasthAlaH kAJcanapAtraM tannAbhistaccandrakastadvavRtta iti, adho dharaNitalamavagADho rucakapratarAviziSTapramANAnugato vicchedaH, kANDaM trilokapravibhaktamUrtistatsparzanena, pratikrAntiH vistAraH, ayaM ca merugirina sarvatra samapramANavRddhaH kiMtu pradezaparihANyaitadAha'nandanasaumanasAbhyA'mityAdinA ekAdazaikAdaza yojanasahasrANyAruhya pradezaparihANistathAvidhA viSkambhasya yathAvidhayA gaNitazAstrAvirodhena sarvatra yathoktaparikrAntiH bhavatIti gaNitajJA evAtra pramANaM // 3-9 // 1. merormUle dharaNitale dazayojanasahasrANi viSkambhaH, tataH paJcazatyAM nandanavanamiti tasyA ekAdazabhAgena paJcacatvAriMzadyojanAni paJca caikAdazabhAgA hInAH, tato nandanabahirviSkambhaH catuSpaJcAzadadhikAni navanavatizatA, SaT caikAdazabhAgAH, tato nandanAbhyantaraviSkambhAnayanAya sahasraM pAtyate, jAtamekonAzItiH zatAni catuSpaJcAzadadhikAni SaT caikAdazabhAgAH, nandanAcca Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-9 75 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 TIkArtha- A sUtra paNa prAyaH jaNAyelA arthavALuM ja che. phakta ATalo vizeSa che- nAma =me jenI nAbhimAM che te merunAbhi kahevAya che. prazna-bahuvrIhimAM baMne padasamAna vibhaktimAM hoya che. jyAre ahIM eka pada saptamI vibhaktimAM che ane eka pada prathama vibhaktimAM che. Ama kema? uttara- vyadhikaraNa (jemAM baMne pada samAna na hoya tevAM) bahuvrIhi samAsa paNa thAya che. ahIM vyadhikaraNa bahuvrIhithI arthane jaNAvanAra hovAthI kheta: zabdanI jema samAsa che. [3 Id: Mva yasyAsau kaNThekAlo mahAdevaH] merunAbhi zabdano artha anya vAkyathI kahe che- athavA meru jenI nAbhi che te merunAbhi. nAbhi zabda madhya arthane kahenAro che AthI kahe che- "meru enI madhyamAM che" evo artha che. jebUdvIpa sarva dvIpa-samudronI madhyamAM hovA chatAM (baMgaDInA AkAre) goLa nathI, kiMtu prataravRtta(=thALI jevo goLa) che. AthI kahe chekuMbhAracakranI jema prataravRtta che evo artha che. sUtramAM vRttazabdano ullekha niyama mATe che. goLa ja che. pUrvapakSa- bIjA dvIpa-samudro baMgaDInA AkAre svIkAryA hovAthI (prattaravRtta) goLa ja che evo niyama nathI raheto. uttarapakSa- vattayAkRtika rUtyAdi, corasa ane trikoNa vastune paNa valayAkAra vastuthI parikSepa(=vIMTaLAvavuM) hoI zake che. ethI jaMbUdIpane naikAdazasahasrANi hAniriti sAdhaikapaJcAzatsahasrA ekAdazabhAgena ekAzItyadhikAni SaTcatvAriMzat zatAni nava caikAdazabhAgA hInAH, tataH saumanase bAhyaviSkambhaH dvisaptatyadhikadvicatvAriMzacchatAni aSTa caikAdazabhAgAH, abhyantaraviSkambhastvasya dazazatyA hInaH, tata ekAdazasahasrA yAvaddhAnerabhAvAt paJcaviMzatisahasra ekAdazabhAgena aSTabhAgAdhikadvAsaptatyadhikadvAviMzatizatapAte paNDakavane sahasramevAvaziSyate iti nandanasaumanasayorantarbahirviSkambhazca yathoktamAna eva sUtreSvadhItaH zrImajjambUdvIpavRttyAdiSu, yaccAtra gaNitajJAH pramANamiti sUrivAkyaM tattu nandanasaumanasAbhyAmekAdazaikAdazasahasrANyAruhya pradezaparihANiviSkambhasyeti bhASyakAravacaso'nyatra saMvAdAnupalambhAditi / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 - sUtra-9 koi trikoNa ke corasa na samajI le e mATe vRtta zabdano ullekha che. (jabUdvIpa prataravRtta goLa ja che.) kAMcanAla eTale suvarNapAtra. temAM nAbhi eTale caMdra. jaMbUdvIpa suvarNapAtramAM rahelA caMdranI jevo goLa che. agho gharatitamavAda: jaMbUDhIpa nIce (jyAM adhogrAma che tyAM) pRthvImAM (1 hajAra yojana) avagAhIne rahyo che. (s) viziSTa pramANavALo vibhAga te kAMDa. merunI traNa lokamAM sparzanA tritovitamUrti meru parvata traNe lokane sparzato hovAthI traNa lokamAM vaheMcAyelo che. te A pramANe- meru parvata 1 lAkha yojana UMco che. temAM 100 yojana apolokamAM, 1,800 yojana tiryazlokamAM, 98, 100 yojana UrdhvalokamAM che. samabhUtala pRthvIthI 900 yojana nIce ane 900 yojana upara ema 1800 yojana tiryazloka che. meru samabhUtalApRthvIthI 1000 yojana nIce hovAthI adholokamAM 100 yojana thAya. nIcenA bAkInA 900 yojana tiryazlokamAM gaNAya. uparanA 900 yojana umeratAM 1,800 yojana tiryazlokamAM thAya. uparanA bAkInA 98,100 yojana UrdhvalokamAM gaNAya.) "pratikrAnti eTale vistAra. A meru parvata badhA sthaLe sarakhA pramANathI vadhelo nathI. kiMtu pradeza hAnithI vadhelo che. A viSayane bhASyakAra "ratnamanasAgyA" ityAdithI kahe che- naMdanavana ane saumanasavana e benI madhyamAM dara 11 hajAra yojane 1 hajAra yojana pahoLAI ghaTe che. ahIM pahoLAInI tevI hAni grahaNa karavI ke je jevI hAnithI gaNitazAstramAM virodha na Ave te rIte sarvasthaLe 1. tAvatI cAsau pratikrAntizca tAvatpratikAntiH vistAraH / paJcayojanazatapramANa eva, tAvatpratikrAntyA vistRtamevaMjhALa vistRta matyartha: (si.ga.TI.) tAva thI pUrve jeTaluM kahyuM hoya teTaluM grahaNa karAya. pUrve pazayonanAtAjArA ema kahyuM che. mATe tAvat eTale 500 yojana. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-9 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 yathokta vistAra thAya. ahIM gaNitamAM nipuNa puruSo ja pramANa che. meru parvata suvarNapAtranI nAbhimAna meru paNa goLa che. (meruparvata 1 lAkha yojana pramANa che temAM) eka hajAra yojana nIce bhUmitaLamAM rahelo che, ane (samatalabhUmithI) 99 hajAra yojana UMco che. samatalabhUmimAM daza hajAra yojana pahoLo che ane upara (zikharanA bhAge) eka hajAra yojanA pahoLo che. meru parvatanA traNa kAMDa che. meru parvata traNa lokamAM vibhakta svarUpavALo che, arthAt traNe lokamAM vaheMcAyelo che ane bhadrazAla, naMdana, saumanasa, pAMDuka e cAra vanothI parivarelo che. merunA traNa kAMDa- temAM prathama kAMDa eka hajAra yojana pramANavALo che ane zuddha pRthvI, paththara, vaja, kAMkarAnI bahulatAvALo che. bIjo kAMDa 63 hajAra yojana pramANavALo ane rUpuM, sonuM, ekaratna, sphaTikaratnanI bahulatAvALo che. trIjo kAMDa 36 hajAra yojanAno ane suvarNanI bahulatAvALo che. cUlA- merunI cUlikA vaiDUryaratnanI bahulatAvALI ane cAlIsa yojana UMcI che. te cUlikA mULamAM bAra yojana, madhyamAM 8 yojana ane upara cAra yojana vikhaMbhavALI che. cAra vana- merunA mULamAM valayAkAre vIMTaLAyeluM bhadrazAla vana che. bhadrazAla vanathI pa00 yojana UMce caDhatAM cotarapha 500 yojanA vistAravALuM naMdanavana che. tyAMthI 62,500 yojana upara jatAM cotarapha 500yojana vistAravALuM saumanasa vana che. tyAMthI 36 hajAra yojana upara jatAM cotarapha 494yojana vistAravALuM pAMDakavana che. naMdana ane saumanasa e be vananI madhyamAM dara 11 hajAra yojana gayA pachI vikhaMbhamAM pradezonI hAni thAya che, arthAt dara 11 hajAra yojane vikhaMbha ghaTato jAya che. 1. ahIM gaNitamAM nipuNa puruSo ja pramANa che ema kahevAnuM tAtparya e che ke- "naMdanavana ane saumanasavana e benI madhyamAM dara 11 hajAra yojane 1 hajAra yojana pahoLAI ghaTe che" evuM bhASyakAranuM kathana anya jaMbUdvIpa prajJapti Adi zAstronI sAthe saMgata thatuM nathI. A viSayamAM vizeSa rasa dharAvatA jijJAsue A aMge vizeSa spaSTatA pratamAM ApelI TIppaNamAMthI ane A sUtranI zrI siddhasena gaNi kRta TIkAmAMthI jANI levI. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 meru parvata ane gatizila jyotiSacakra uttara nakSatra 884 yojana caMdra 880 yojana sUrya 800 yojana * tArA 790 yojana naMdana vana bhadrazAla vana siddhAyatana - paMDaka vana somanasa x vana 500 yojana 1000 yojana| UMDAI zani atoma * paMDaka vanano uparathI dekhAva : 100 yojana | 1000 yojana 36000 yojana trIjo kAMDa kAMDa ]]. Shi px {ptisi> s>< abhiSeka dakSiNa zilA zanigraha 900 yojana maMgaLagraha 897 yojana gurugraha 894 yojana zukagraha 891 yojana budhagraha 888 yojana svAti makhalA maMgaLa p@9]le 199 * * bhUmisthAne 10,000 yojana vistAra pahelo kAMDa 10090 yojana 10 bhAga kaMda vibhAga sUtra-9 adholoka meru parvata traNe lokamAM Avelo che. temAM 100 yojana adholokamAM che, 1800 yojana tIrkAlokamAM che ane 98,100 yojana UrdhvalokamAM che. * pahelI mekhalA Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-9 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 79 merunA zikhara upara paMDakavana pazcima zako prAsAda prAsAda zAne rA lAzier. dakSiNa Dabalo, caitya ta kaba uttara al TRIG/ kalarava prAsAda prasAda kaMbalA che, pUrI caitya laMbAI .. 50 yo. abhiSeka zilAnI laMbAI 500 yo. pahoLAI ..... 25 yo. pahoLAI (madhya) ....... ra50yo. UMcAI ....... 36 yo. UMcAI ............... 4 yojana prAsAda vistAra ra50yo. (caturagna) siMhAsana laMbAI ...... 500 dhanuSa UMcAI ....... 500 yo. pahoLAI ............... 250 dhanuSa vApikA dIrdha . 50 yo.. UMcAI ................ 4 dhanuSa pRthula ........ 250 yo. UMDI .. . 10yo. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8O -10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 bhadrazAla vananA 8 vibhAgo - kula 54,000 yojanA uttara kurukSetra che ke uttara kurukSetra gaMdhamAddha parvata mAlyavaMta parvata. uttara taraphano uttara taraphano pazcima vibhATa I pazcima taraphano uttara vibhAga tA nahI - !!' , parva vibhAga che T ka pUrva taraphano : -kavana uttara vibhAga ; \\\\ bhadrazAla bhadrazAla | pazcima sItodA nadI sItA nadI pa. - pUrva pUrva taraphano --- ::::: dakSiNa vibhAga.. E pazcima taraphano E dakSiNa vibhAga S: (2):: *** viraprabha parvata /EURkSiNa taraphano pazcima vibhAga che deva kurukSetra sIto nahI dakSiNa taraphano pUrva vibhAga deva kurukSetra che nI dakSiNa somanasa parvata (39) jaMbUDhIpamAM AvelA kSetrottr bharatahaimavataharivideharamyakahiraNyavatairAvatavarSAH kSetrAkhi rU- sUtrArtha- jaMbUdvIpamAM bharata, haimavata, harivarSa, mahAvideha, ramya, hairaNyavata ane airAvata e sAta kSetro AvelAM che. (3-10) bhASyaM- tatra jambUdvIpe bharataM haimavataM harayo videhA ramyakaM hairaNyavatamairAvatamiti sapta vaMzAH kSetrANi bhavanti / bharatasyottarato haimavataM haimavatasyottarato harayaH ityevaM zeSAH / vaMzA varSA vAsyA iti caiSAM guNataH paryAyanAmAni bhavanti / sarveSAM caiSAM vyavahAranayApekSAdAdityakRtAddigniyamAduttarato merurbhavati / lokamadhyAvasthitaM cASTapradezaM rucakaM digniyamahetuM pratItya yathAsambhavaM bhavatIti // 3-10 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 bhASyArtha-te. bhUdvIpamA ma2ta, bhakta, parivarSa, viTeDa, 2bhya3, hairaNyavata, airAvata e pramANe sAta kSetro AvelA che. bharatanI uttaramAM haimavata che. haimavatanI uttaramAM harivarSa che. e pramANe bIjA kSetro jANavA. vaMza, varSa, vAsya temanA guNane AzrayIne paryAyavAcI nAmo che. vyavahAranayanI apekSAe sUryathI karAyelA dizAnA niyama pramANe A badhAnI uttaramAM meru parvata che. prazna- nizcita hizAne vI. evI ? uttara-ahIM to madhyavasthita thI javAba apAya che- lokanI madhyamAM rahelA je AkAzanA ATha rucaka pradeza che te dizAno nizcaya karavAmAM hetu che. tene m||shryaane hizAnI yathAsaMbhava tarI thAya cha. (3-10) TIkA- prakaTArthaM suvivRttaM ca, navaraM tatra jambUdvIpe bharatamityAdinA eSAM pRthagdvIpatvaniSedhamAha, tathA vaMzA varSetyAdau vaMzAH kila parvavanto bhavanti, tadvat parvabhAgavibhAjanAzA iva amI bharatAdayaH, varSasannidhAnAcca varSAH, manujAdinivAsAcca vAsyAH / 'sarveSA'mityAdi AdityakRtAd digniyamAd, tatra yasmin kSetre yatra Aditya udeti sA prAcI, yasyAmastameti sA pratIcI, yathoktamArSe "jassa jao Aicco udei sA tassa hoti puvvdisaa| avareNa atthamei savvesiM uttaro merU // 1 // " ityAdi, vyavahAramAtramidaM, na nizcayo, niyamo lokamadhyAvasthitaM punaraSTapradezaM rucakaM digniyamahetuM pratItya, kimityAha-yathAsambhavaM bhavati, merurnottarata eva, sa hi dizAmaindrayAdInAM dvipradezikAnAM dvipradezottaravRddhAnAM catasRNAM pUrvAdInAM dizAM vidizAM cA''gneyyAdInAmekaikAkAzapradezaracanAhitasvarUpANAM muktAvalIsannibhAnAM catasRNAmeva bhAvAt, upariSTAttu catuHpradezAtmikaiva vimalA, adhastu tamo'bhidhAneti daza diza iti / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 nA sUtra-10 uktaM ca"aTThapaeso ruago tiriyaM loassa majjhayArammi / esa pabhavo disANaM eseva bhave aNudisANaM // 1 // iMdaggeI jammA ya NeraiyA vAruNI a vAyavvA / somA IsANA'via vimalA ya tamA ya boddhavvA // 2 // " iti // kRtaM vistareNa // 3-10 // TIkA- A sUtra spaSTa arthavALuM ane sArI rIte vivaraNa karAyeluM ja che. phakta A vizeSa che- tatra eTale jaMbUdvIpamAM. "paraMtam' ityAdithI A kSetra alaga dvIparUpa nathI ema niSedha jaNAvyo. "vaMzA varSa" ItyAdimAM vaMza Adino artha A pramANe chevAMsa parvavALA hoya che. tenI jema parvarUpa vibhAgane utpanna karatA hovAthI A bharata vagere vAMsa ja che. varSano(=varSarUpa kALano) Azraya hovAthI varSA che. manuSya AdinA nivAsa hovAthI vAsya kahevAya che. rvekArUtyAdri, sUryathI sUryodayathI) karAyela dizAnA niyamathI je kSetramAM je dizAmAM sUrya Uge te pUrva dizA che, je dizAmAM sUrya asta pAme te pazcima dizA che. ArSamAM kahyuM che ke- "je kSetramAM je dizA tarapha sUrya Uge che te kSetramAM te dizA pUrva che. tenAthI UlaTI dizAmAM sUrya Athame che. meru parvata sarva kSetronI uttaramAM che." ityAdi. A dizAo mAtra vyavahArathI che, nizcayathI nathI. nizcayathI dizAno niyama A che- lokanI madhyamAM, arthAt samabhUtala bhUmibhAganA merumAM rahelA corasa(=sAma sAme rahelA gAyanA AMcaLanA) AkAramAM goThavAyela ATha rucaka pradezo che. te pUrva vagere dizAonuM ane agni vagere vidizAonuM utpatti sthAna che. meru darekanI uttaramAM ja che evo Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 niyama nathI. be be AkAza pradezothI zarU thatI ane (te te dizAo tarapha eka eka pradeza kendrathI dUra jatAM) be be AkAza pradezothI vadhatI (uddagamasthAne sAMkaDI ane AgaLa vadhatAM pahoLI thatI hovAthI) mahAzakaTa(gADA)nI uddhi(udha)nA AkAravALI viziSTa AkAramAM goThavAyela anaMta AkAza pradezothI nirmANa thayela svarUpavALI cAra dizAo sAdi anaMta bhAMge che, arthAt dizAonI zarUAta che paNa aMta nathI. muktAvalI (motInI eka saLaMga paMkti) samAna ekeka AkAza pradezanI racanAthI sthapAyela svarUpavALI anaMta pradezavALI cAra vidizAo sAdi anaMta bhAMge che. uparanA te ja cAra pradezothI prAraMbhIne cAra pradezavALI anuttara evI vimalA nAmanI Urdhva dizA che tathA nIcenA cAra AkAza pradezathI zarU thatI tamA nAmanI adhodizA che. A dizA-vidizAo anAdi kALathI rahelI che. enA nAmo paNa anAdikAlIna che. A nizcayanayane anusarIne che. AthI nizcayanayane AzrayIne dareka dizAnA uttaramAM meru parvata che ema na kahevAya. AthI ja AvA prakAranA rucaka pradezo dizAnA niyamanano hetu bane che. AnA AdhAre be pradezanI vRddhithI be pradezanI sAthe cAra dizAno, eka pradezAdithI eka pradezanI sAthe cAra vidizAno ane cAra pradezathI cAra pradezanI sAtheno saMbhava (utpattino saMbaMdha) ghaTAvavo. kahyuM che ke- ticchalokanI madhyamAM ATha rucaka pradezo che. A dizAonuM ane vidizAonuM utpatti sthAna che, arthAta nizcayathI dizAo ane vidizAo ahIMthI gaNAya che. pUrva, dakSiNa, pazcima, uttara ane izAna, agni, naiRtya, vAyavya tathA vimalA ane tamA dizAo jANavI. vistArathI saryuM. (3-10) Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 Jithin Jh ab #h vAyavya PSle #b zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 soLa dizA-vidizAnuM citra sAvitrI khelidyA book 4 uttara yAmI dakSiNa kapilA prajJavRtti IzAna sUtra-10 agni zyAmA aindrI pUrva utthAnI AcArAMga niryuktimAM kula 18 dizAo batAvela che. te sAme batAvelI 16 che, temAM adho ane Urdhva ema be umeratA 18 thAya. Urdhvane vimalA kahe che. adhone tamA kahe che. (vi.A.bhA.2700) uttara dizAno adhiSThAyaka kubera hovAthI kauberI kahevAya che. pUrva dizAno adhiSThAyaka indra hovAthI aindrI kahevAya che. dakSiNa dizAno adhiSThAyaka yama hovAthI yAmI kahevAya che. pazcima dizAno adhiSThAyaka varuNa hovAthI vAruNI kahevAya che. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-10 vAyavya pazcima naiRtya - zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 cAra dizA - cAra vidizAnuM citra uttara tamA dakSiNa Urdhva-adho dizAnuM citra vimalA cAra pradezavALI Urdhva dizA cAra pradezavALI adho dizA pUrva 85 IzAna agni Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 bhaMjUdvIpamAM khAvesA kSetro-parvatItadvibhAjinaH pUrvAparAyatA himavanmahAhimavanniSadhanIlarukmizikhariNo varSadharaparvatAH // 3 - 11 // sUtrArtha jaMbudrIpamAM AvelAM bharata ane haimavata vagere kSetrono vibhAga karanArA ane pUrva-pazcima lAMbA himavAna, mahAhimavAna, niSadha, nIla, rukmi ane zikharI e cha varSadhara parvato AvelA che. (3-11) 86 sUtra-11 bhASyaM - teSAM varSANAM vibhaktAro himavAn mahAhimavAn niSadho nIlo rukmI zikharItyete SaD varSadharAH parvatAH / bharatasya haimavatasya ca vibhaktA himavAn / haimavatasya harivarSasya ca vibhaktA mahAhimavAnityevaM zeSAH / tatra paJca yojanazatAni SaDviMzAni SaTcaikonaviMzatibhAgA (526 ( ) bharataviSkambhaH / sa dvirddhirhimavaddhaimavatAdInAmAvidehebhyaH / parato videhebhyo'rdhArdhahInAH / paJcaviMzatiyojanAnyavagADho yojanazatocchrAyo himavAn / tadvirmahAhimavAn / tadddvirniSadha iti / bharatavarSasya yojanAnAM caturdazasahasrANi catvAri zatAnyekasaptatIni SaT ca bhAgA vizeSato (14471 ) jyA / iSuryathokto (526 9) viSkambhaH / dhanuHkASThaM caturdazasahasrANi zatAni paJcASTAviMzAnyekAdaza ca bhAgAH sAdhikA: (14528 ) / 19 bharatakSetramadhye pUrvAparAyata ubhayataH samudramavagADho vaitADhyaparvata: SaD yojanAni sakozAni dharaNimavagADhaH paJcAzadvistarataH paJcaviMzatyucchritaH / videheSu niSadhasyottarato mandarasya dakSiNataH kAJcanaparvatazatena citrakUTena vicitrakUTena copazobhitA devakuravaH / viSkambheNaikAdaza yojanasahasrANyaSTau ca zatAni dvicatvAriMzAni dvau ca bhAgau / evamevo - ttareNottarAH kuravazcitrakUTavicitrakUTahInA dvAbhyAM ca kAJcanAbhyAmeva yamakaparvatAbhyAM virAjitAH / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-11 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-3 videhA mandaradevakurUttarakurubhirvibhaktAH kSetrAntaravadbhavanti pUrve cApare ca / pUrveSu SoDaza cakravartivijayA nadIparvatavibhaktAH parasparAgamAH, apare'pyevaMlakSaNAH SoDazaiva / tulyAyAmaviSkambhAvagAhocchrAyau dakSiNottarau vaitADhyau, tathA himavacchikhariNau mahAhimavadrukmiNau niSadhanIlau ceti / kSudramandarAstu catvAro'pi dhAtakIkhaNDapuSkarArdhakA mahAmandarAtpaJcadazabhiryojanasahInocchrAyAH / SaDbhiryojanazatairdharaNitale hInaviSkambhAH / teSAM prathamaM kANDaM mahAmandaratulyam / dvitIyaM saptabhiInam / tRtIyamaSTAbhiH / / bhadrazAlanandanavane mahAmandaravat / tato'rdhaSaTpaJcAzadyojanasahasrANi saumanasaM paJcazataM vistRtam / tato'STAviMzatisahasrANi caturnavaticatuHzatavistRtameva pANDukaM bhavati / upari cAdhazca viSkambho'vagAhazca tulyo mahAmandareNa / cUlikA ceti / viSkambhakRterdazaguNAyA mUlaM vRttaparikSepaH / sa viSkambhapAdAbhyasto gaNitam / icchAvagAhonAvagAhAbhyastasya viSkambhasya caturguNasya mUlaM jyA / jyAviSkambhayorvargavizeSamUlaM viSkambhAcchodhyaM, zeSAmiSuH / iSuvargasya SaDguNasya jyAvargayutasya kRtasya mUlaM dhanuHkASTham / jyAvargacaturbhAgayuktamiSuvargamiSuvibhaktaM tatprakRtivRttaviSkambhaH / udagdhanu:kASThAddakSiNaM zodhyaM zeSAdhu bAhuriti / anena karaNAbhyupAyena sarvakSetrANAM sarvaparvatAnAmAyAmaviSkambhajyeSudhanuHkASThaparimANAni jJAtavyAni // 3-11 // bhASyArtha- te kSetrano vibhAga karanArA himavAna, mahAhimavAna, niSadha, nIla, rukima ane zikharI ema cha varSadhara parvato che. bharata ane haimavata kSetrano vibhAga karanAra himavAna parvata che. haimavata ane Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-11 harivarSano vibhAga karanAra mahAhimavAna parvata che. e pramANe bAkInA parvato paNa jANavA. 88 temAM bharata kSetranI pahoLAi 526-6/19 yojana che. tyAra bAda videha kSetra sudhI himavAna, haimavata vagereno vistAra bamaNo bamaNo che. videha pachI vistAra ardho ardho che. himavAna parvata 25 yojana pRthvImAM avagAhIne rahelo che ane 100 yojana UMco che. te ja rIte mahAhimavAna tenAthI bamaNo che. tenAthI niSadha bamaNo che. t]h 6 kulagiri ane 7 mahAkSetra ane kSetronA madhyagiri uttara pptele aay Ppregate Pplele Ja Pph lalold] pubes Ppi] Pphe+$ regui e fee Pbh Ppbel ma hAvi de hamira) kSetra niSadha parvata harivarSa kSetra vRtta vaitADhya mahA himavaMta parvata himavaMta kSetra vRtta vaitADhya te laghu himavaMta parvata uttara bharata dIrdhavinA parvata dakSiNa bharata dakSiNa pUrva Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 89 bharatakSetranI jyA 14471-6/19 yojana che. bharatakSetrano je viSkae kahyo che te iSu che, arthAt pAMcaso chavIsa yojana 6 kaLA (526-6/19 yojana) che. bharatakSetrano dhanuHpRSTha 14528-11/19 yojana che. vaitADhyaparvata- bharatakSetranI madhyamAM pUrva-pazcima lAMbo ane baMne bAju samudrane avagAhIne rahelo vaitADhya parvata che. savA cha yojana pRthvImAM rahelo che(=UMDo che), pacAsa yojana pahoLo che ane pacIsa yojana UMco che. devakuru-- videhakSetramAM niSadha parvatanI uttaramAM ane meru parvatanI dakSiNamAM 100 kAMcana parvatothI, citra-vicitra kUTathI zobheluM devakuru kSetra che. te pahoLAithI 11842-2/19 yojana che. uttarakuru- e ja pramANe meru parvatathI uttaramAM uttarakuru kSetra che. emAM citrakUTa ane vicitrakUTa nathI. suvarNanA ja be yamaka parvatothI zobhelA che. pUrvamahAvideha-pazcimamahAvideha- bIjA kSetronI jema meru parvata ane devakuru-uttarakuruthI vibhAga karAyelA pUrvavideha ane pazcimavideha evA be vibhAga che. laghu himavaMta parvata - lavA samudra khaMDa - 3 khaMDa - 2 tamilA guphA padmadraha khaMDa - 4 -- RSabhakUTa uttarAI bharata khaMDa - 1 Shi dakSiNArdha bharata khaMDapAta guphA ayodhyA nagarI khaMDa - 5 vaitADhya parvata khaMDa - E lavaNa samudra 1. 6 kaLA eTale vastunA ogaNIza bhAga pADavAmAM Ave temAMthI cha bhAga. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ co zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-11 cakravartI vijayo- pUrvavidehamAM soLa cakravartI vijayo che, ane e vijayo nadIo ane parvatothI vibhakta(judA) karAyelA che. eka vijayamAMthI bIjA vijayamAM jaI zakAtuM nathI. pazcima videhamAM paNa AvA prakAranA soLa ja vijayo che. dhAtakI khaMDa ane puSkarArdhanI vigata varSadhara- laMbAimAM, pahoLAimAM, avagAhamAM(=UMDAimAM) ane UMcAimAM samAna evA dakSiNa ane uttaramAM rahelA be vaitADhya parvato che. tathA dakSiNa ane uttaramAM rahelA himAvAna ane zikharI, mahAhimavAna ane rukima, niSadha ane nIla laMbAI AdimAM paraspara samAna che. dhAtakI khaMDa ane puSkarAImAM rahelA cAra laghu meru parvato moTA meru parvatathI UMcAimAM paMdara hajAra yojana nAnA che. pRthvItaLamAM moTA meru parvatathI chasoyojana nyUnapahoLAIvALA che. arthAt 9,400yojana che. teono pahelo kAMDamoTA meru parvata tulya che. bIjo kAMDamoTAmeru parvatathI sAta (hajAra) yojana nyUna che. trIjo kAMDa ATha hajAra) yojana nyUna che. cAra vana-bhadrazAla ane naMdanavana mahAmeru parvata samAna che. arthAt samabhUtalA pRthvI upara cAre bAju bhadrazAlavana che. tyAMthI 500 yojana upara jatA cArebAju naMdanavana che. tyAMthI sADA paMcAvana hajAra yojana caDhyA pachI saumanasavana Avela che. teno vistAra pAMcaso yojana che. tyAMthI aThyAvIsa hajAra yojana upara gayA pachI paMDakavana Avela che. teno vistAra cAraso corANuM yojana che. cAre laghumeruno uparano vistAra ane nIcenI UMDAi mahAmeru parvata tulya che. cUlikA- cUlikA paNa mahAmeru parvata tulya che. 1. mahAmeru parvata 1 hajAra yojana jamInamAM hovAthI upara 99 hajAra yojana che. 9mAMthI 15 bAda karatAM 84 thAya. e daSTie 15 hajAra jaNAvyuM che. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-11 mAlyavaMta parvata bhadrazAla vananA 8 vibhAgo kula 54,000 yojana- uttara kurukSetra cha vara uttara kurukSetra uttara taraphano pUrva vibhAga /- 2 8: pUrva taraphano vana uttara vibhAga gaMdhamAdA para uttara taraphano. pazcima vibhAga, pazcima taraphano uttara vibhAga sItA nadI 11111 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 E parvata sItA nadI pUrva . - pUrva taraphano ::: pazcima sItodA nadI - =- ") ---- pazcima taraphano dakSiNa vibhAga dakSiNa taraphano pazcima vibhAga che deva kurukSetra ::::: dakSiNa vibhAga.::::: vidhutaprabha parvata sItou nadI - dakSiNa taraphano pUrva vibhAga deva kurukSetra che dakSiNA - somanasa parvata Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-11 vRttaparikSepa(=paridhi)- goLAkAra kSetranA vyAsano varga karIne, tene dasathI guNIne je Ave tenuM vargamULa kADhatA je Ave te, te kSetrano vRttaparikSepa(=paridhi=goLAkAra kSetranI goLAi) Ave che. A paridhine vyAsanA cothA bhAgathI guNatA je Ave te kSetranuM kSetraphaLa (Ave) kahevAya che. 92 jyA (jIvA)- goLAkAra kSetranI vidhyuMbha kalAmAMthI ibukalA bAda karatA icchAvagAhonAvagAha Ave. tene vidhvaMbhathI gaNIne je Ave tene pharIthI cAra vaDe guNavA. je Ave tenuM vargamULa kADhatA je Ave te, te kSetranI jyA Ave. iSu- vidhvaMbhanA vargamAMthI jIvAnA vargane bAda karavo. bAkI je rahe tenuM vargamULa kADhavuM. te vargamULa goLAkAra kSetramAMthI bAda karI je zeSa Ave tenuM aDadhuM Ave te, te kSetranuM iSu jANavuM. dhanu:pRSTha- goLAkAra kSetranA iSuno varga ka2vo pachI tene cha guNA karavA je Ave temAM te kSetranI jIvAno varga umeravo pachI saravALo Ave tenuM vargamULa kADhavuM. yojana ka2vA mATe 19 kalAthI bhAga devo. je Ave te, te kSetranuM dhanuHpRSTha jANavuM. iSukalA- iSune 19thI guNatA je Ave te iSukalA kahevAya che. iSukalA karavAnuM prayojana mAtra gaNitanI sugamatA mATe ja che. nahIMtara apUrNAMka yojananA gaNita bahu vikaTa thai jAya mATe badhe iSukalA karIne ja gaNita karavAmAM Ave che. vRttakSetrano viSlebha- jIvAno varga karI tene cArathI bhAgavA. je Ave tene iSunA vargamAM ume2vA. je saravALo Ave tene iSuthI bhAgavAmAM Ave te svAbhAvika vRtta(goLa)kSetrano viSphabha thAya che. bAhA-- bAhA eTale goLAkAra je vastu hoya temAMnA cheDA sivAyanA koi eka kSetra AdinA uttara-dakSiNa pahoLAi sivAyanA pUrva-pazcima Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-11 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-3 83 bAjunA aMta bhAganA baMne cheDAnA je paDakhA te paDakhAnI pahoLAI te bAhA kahevAya che. cheDA sivAyanA eTale bharatakSetra ane airAvata kSetranA sivAyanA vacamAM rahelA kSetra parvatone bAhA hoya. A karaNasAdhanathI sarva kSetronI, sarva parvatonI pahoLAi, vikhaMbha, nyA, , dhnu:14n| bhAponI tarI 42 / 5 cha. (3-11) TIkA- tAni vibhaktuM zIlameSAmiti tadvibhAjinaH, pUrvAparAyatA akRtrimanivezata eva, himavadAdayo varSadharaparvatA iti sUtrasamudAyArthaH, avayavArthastu 'teSAM varSANAM vibhaktAra' ityAdi bhASyAdavaseyaH, etacca prAyo gatArthaM, navaraM evaM zeSA ityatra harivarSavidehayovibhaktA niSadhaH, videharamyakayovibhaktA nIlaH, ramyakahairaNyavatayovibhaktA rukmI, hiraNyavatairAvatayovibhaktA zikharIti / / eSAmeva kSetrANAM pramANamAha-tatra paJca yojanazatAni SaDviMzatyadhikAni SaDekonaviMzatibhAgA yojanasya bharataviSkambhaH, bharataM hyAropitacApAkAraM tadasyAyamiSuriti, evamekamabhidhAya zeSAbhidhitsayA''ha-'sa dvirdvirhimavaddhaimavatAdInAmAmahAvidehebhya iti' sa bharateSuH dviguNo dviguNaH himavadvaimavatAdInAmiti parvatakSetrANAM bhavati, AmahAvidehebhyo mahAvidehAni yAvat, tadyathA-himavacchikhariNoH yojanasahasraM dvyuittarapaJcazatA'dhikaM dvAdaza caikonaviMzatibhAgA yojanasya, haimavatahiraNyavatayoH sahasradvayaM zataM ca paJcottaraM paJca caikonaviMzatibhAgA yojanasya, mahAhimavadrukmiNozcatvAri sahasrANi zatadvayaM dazottaraM daza caikonaviMzatibhAgA yojanasya, hariramyakayoraSTau sahasrANi catvAri zatAnyekaviMzatyadhikAni ekazcaikonaviMzatibhAgo yojanasya, niSadhanIlayoH SoDaza sahasrANyaSTau zatAni vyuttaracatvAriMzatAdhikAni bhavanti dvau caikonaviMzatibhAgI yojanasya, videhAnAM trayastriMzat sahasrANi SaT zatAni caturazItyadhikAni catvArazcaikonaviMzatibhAgA yojanasyeti / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-11 'parato videhebhyo'rddhArddhahInA' iti nIlAdInAM pramANamAcaSTe lAghavika AcAryaH, videhakSetreSutaH arddhahIno nIleSurbhavati, so'rddhahIno ramyakeSuH, ityevaM yAvadairAvatakSetramiti / 94 adhunaiSAM himavadAdInAM kulaparvatAnAmavagAhocchrAyau pratipAdayati'paJcaviMzatI'tyAdi, ucchrAyacaturbhAgo'vagAhaH sarveSAM ucchrAyo yojanazatam avagAhaH paJcaviMzatiryojanAni himavataH, etadeva dviguNaM samucchrAyo 'vagAhapramANaM mahAhimavataH yojanazatadvayasamucchrAyaH paJcAzadavagAhaH, etadviguNaM niSadhasya catvAri zatAnyucchrAyaH zatamavagAha iti, nIlAdInAM niSadhAdibhiH tulyau ucchrAyAvagAha iti / idAnIM jIvAdhanuHkASThe kathayati - 'bharatavarSasye 'tyAdi bhASyam, himavata ArAdbhAgavartinI jIveyaM pratipattavyA, dhanuHkASThaM ca iSuryathokto viSkambha iti, prAgabhihito'pi punarihopanyasta iSuriti, tatraivaM noktastasmAt punarupanyAsa iti / 'bharata kSetramadhye' ityAdi, vaitADhyaparvato dakSiNottarArdhavibhAgaka vidyAdharAdhivAsaH paJcAzatSaSTinagarayuktaH dakSiNottara zreNidvayAlaGkRto guhAdvayopazobhitazca pratipattavyaH / 'videheSvi'tyAdi, merugirerdakSiNato niSadhasyottarato devakuravo bhavanti, te ca kAJcanaparvatazatenopazobhitAH, hRdapaJcakobhayaparyantAvasthitairdazadazabhiH kAJcanaparvatairvibhUSitAH, zItodAnadIpUrvAparagau niSadhAccatustriMzASTazatasacatuHsaptabhAgAntarau citravicitrakUTau yojanasahasroccau tAvadadhovistRtau tadardhamupari tAbhyAM virAjitA iti / 'videhA' ityAdi, mandaragiriNA devakurUttarakurubhizca vibhaktA vyavacchinnamaryAdA: sthApitAH ete kSetrAntaravadbhavati, tatra manuSyAdInAM paraspareNa gamanAgamanAbhAvAt, ataH pUrve cApare ca ubhaye videhA bhavanti, mero: Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 pUrvataH pUrve'parato'pare, tatra pUrvavideheSu SoDaza cakravarttivijayA nadIparvatavibhaktAH parasparasyAgamyAH cakravarttinAM vijetavyA vibhoktavyAzca, nadIbhirgiribhizca vibhaktAH paraspareNa agamyAH kSetravizeSA ityarthaH, adhunA aparAnapi atidizati-apare'pyevaMlakSaNAH SoDazaiva cakravartivijayAH sarigirivibhaktAH parasparAsambhAvyamAnagamanA iti / adhunA uttarabhAgavartiparvatAn pramANato nidarzayati 'tulyAyAma' ityAdi bhASyameva sujJAnam / 'kSudramandarAstvi'tyAdi, dhAtakIkhaNDe dvau puSkaradvIpArdhe dvAvityevaM catvAro'pi kSullakamandarA bhavanti, jambUdvIpamadhyavarttimero_napramANAH, tacca darzayati-mahAmandarAt paJcadazabhiryojanasahInocchAyAH, caturazItiyojanasahasrocchritA ityarthaH, tathA SaDbhiryojanazatairdharaNitale hInaviSkambhAH catuHzatAdhikanavasahasraviSkambhA ityarthaH / teSAM caturNAmapi prathamaM kANDaM mahAmandaratulyaM dharaNimavagADhaM, sahasrapramANamityarthaH, dvitIyaM saptabhirhInaM, SaTpaJcAzatsahasramAnaM, tRtIyaM kANDaM aSTAbhiH sahasra-naM mahAmeroH sakAzAd, aSTAviMzatisahasrapramANamityarthaH, bhadrazAlanandanavane mahAmandare iva draSTavye, dharaNyAM bhadrazAlavanaM tadupari paJcazatAt nandanamiti, tadupari ardhaSaTpaJcAzatsahasrANyAruhya saumanasaM, paJca zatAni nandanavanenAkSiptAni, saumanasena paJca zatAni, AkSiptAni, dvitIyakANDasyAnte'rddhaSaDpaJcAzatsahasrANi gatvA tat paJcazatavistIrNameva bhavati, tato'STAviMzatisahasrANi Aruhya pANDakavanaM caturnavaticatuHzatavistIrNamevAvaseyaM, tatropari adhazca viSkambho'vagAhazca tulyo mahAmandareNa yathAsaGkhyamatrAbhisambandhaH upari mastake yo viSkambhaH sa mahAmandareNaiSAM tulyaH, sahasrapramANa ityarthaH, adhazca yo'vagAhaH so'pi mahAmandareNa tulyo, yojanadazasahasramAna eSAM bhavanti / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CE zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-11 cUlikA caiSAM mahAmandaracUlAsadRzI pramANato'vasAtavyeti / adhunA lAghavArthaM dvIpAnAM paridhigaNitapadajIvAdyAnayanAya karaNopAyA bhaNyante tatra IpsitavRttakSetraparidherAnayanAyedaM karaNasUtraM-viSkambhakRterdazaguNAyA mUlaM vRttaparikSepaH viSkambho yojanazatasahasraM, tallakSaguNaM kRtivargo bhavati, punardazaguNA kriyate, pazcAnmUlamAnIyate, tad vRttakSetraparikSepaH, tatra yojanarAzau upalabdhavye tryekaSaDvidvikasaptakaiH krameNa mUlamAnetavyaM, tato'yaM rAziradhastAjjAtaH 632454, eSo'rddhana chino yojanatrilakSaSoDazasahasrasaptaviMzatidvizatasaGkhyo bhavati, zeSamuparIdaM 484471 catubhirguNyate, caturgavyUtaM yojanaM yataH, tato'yaM gavyUtarAzirbhavati 1937884, SaDAdirAzinA 632454 bhAgo hAryo, labdhamidaM gavyUtatritayaM, zeSamuparIdaM 40522, dhanuHsahasradvayena guNyate, jAtastato dhanUrAziH 81044000, SaDAdirAzinA bhAge labdhabhAgamidaM 128, zeSamuparIdaM 89888, SaNNavatyaGgulaM dhanurbhavatIti SaNNavatyA guNyate, jAto'GgularAziH 8629248, SaDAdirAzinA bhAge labdhamidaM 13, zeSamuparIdaM 407346, dvAbhyAM guNyate, yato'rddhAGguladvayenaikamaGgulaM bhavati, jAto'rddhAGgularAziH 814692, SaDAdirAzinA bhAge labdhamidaM 1, zeSA GgulabhAgA etAvanta uddharitAH 182238, adhastAt SaDAdirAziH, eSa jambUdvIpaparidhiH, vRttagrahaNaM caturasrAdikSetravyAvRttyarthaM, parikSepagrahaNaM viSkambheSujIvAdivyAvRttyarthamiti / adhunA gaNitapadamAnIyate jambUdvIpasya, tatredaM karaNasUtraM 'sa viSkambhapAdAbhyasto gaNitaM' prakrAntaviSkambho lakSamekaH pAdaH paJcaviMzatiH sahasrANi, viSkambhapAdenAbhyasto-guNito viSkambhapAdAbhyastaH, sa iti paridhirjambUdvIpasya abhisambandhyate, prakrAntArthaparAmarzitvAt Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sarvanAmazabdAnAM, gaNitamiti gaNitapadamityarthaH, jambUdvIpe yojanapramANAni caturasrakhaNDAnyetAvanti bhavantIti vAkyArthaH / tatra paridhiyojanarAziH paJcaviMzatisahasraguNito'yaM 7905675000, gavyUtatritayaM paJcaviMzatisahasraguNaM jAtamidaM 75000, gavyUtarAzizcAyaM yojanIkriyate, caturbhirbhAge labdhamidaM 18750, yojanarAzirayaM, dhanUrAzirapi paJcaviMzatisahasraguNo jAtamidaM 3200000, ayamapi dhanUrAziryojanIkriyate, 'aSTau dhanuH sahasrANi yojanaM bhavatIti vacanAt aSTAbhiH sahastrairbhAge labdhamidaM 400 ayamapi yojanarAziranantararAzau prakSipto, jAtamidaM 19150, ayamapi saptakoTyAdirAzau jAtamidaM 7905694150, aGgularAziH paJcaviMzatisahasraguNo, jAtamidaM 325000, arddhAGgulaM paJcaviMzatisahasraguNaM, jAtamidaM 25000, asyArddhAGgalarAzerarddhaM gRhyate, tato'GgulAni labhyante'mUni 12500, etAnyaGgularAzau kSipyante, jAtamidaM 337500, tataH SaNNavatyA bhAgo, yasmAt SaNNavatyaGgulaM dhanurbhavati, bhAge labdhamidaM 3515, ayaM dhanUrAzi:, zeSamaGgulaM SaSTiH, asya dhanurAzerbhAge sahasradvayena labdhamekaM gavyUtaM, zeSamidaM 1515 / 97 adhunA jIvAnayanamucyate-icchAvagAhonAvagAhAbhyastasya viSkambhasya caturguNasya mUlaM jyA Ipsito'vagAho yAvAn sa icchAvagAhastenono viSkambha: icchAvagAhona:, punaravagAhena abhyasyate - guNyate, icchAvagAhonazcAsAvavagAhAbhyastazca icchAvagAhonAvagAhAbhyastastasya punarcaturbhiguNitasya yanmUlaM sA maNDalakSetrajIvA bhavatIti / atra viSkambho yojanalakSa IpsitAvagAhonaH kriyate, IpsitazcAyaM 526 SaT kalAH, eSa uparitano rAziH saMvarNyate, kalIkriyate ityarthaH . ekonaviMzatyA guNyate, jAtamidaM 9994, atra SaT kalAH kSipyante, jAtamidaM 10000, viSkambharAzirapi saMvarNyate ekonaviMzatyA, jAtamidaM Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-11 1900000, eSo'vagAharAziramutaH pAtyate, jAtamidaM 1890000, punaravagAharAzinA guNyate, jAtamidaM 18900000000, tatazcaturbhirguNyate jAtamidaM 75600000000, asya mUlaM jIvA bhavati, tacca grAhyaM dvisaptacatuSkanavapaJcacatuSkaiH krameNa jAtamidaM 297884/549908, adhastyo'rddhana chinno jAtamidaM 274954, asya rAzerekonaviMzatyA bhAge labdhamidaM 14471, kalAzca paJca, zeSaM yaduddharitaM tatraikA nyUnA kalA labhyata ityeSA jIvA / " 88 adhunA karaNasUtrameveSorAnayanAyAha-jyAviSkambhayorvargavizeSamUlaM viSkambhAcchodhyaM zeSArddhamiSuH jIvAvargasya viSkambhavargasya ca vizeSaH tasya mUlaM viSkambhAcchodyate, zeSasya yadarthaM sa iSurbhavati, tatra jIvAvargo'yaM 75600000000, viSkambhavargazcAyam ekaSaSTyuttaratrizataguNaH 3610000000000, asmAjjIvAvarge vizuddhe zeSamidaM bhavati 3534400000000, asya mUlamAdIyate zUnyASTakasyArddhena catvAri zUnyAni zeSasya mUlamekASTakASTakaiH, labdhamidaM 1880000, etadviSkambhAd ekonaviMzatiguNAcchodhyaM zeSaM jAtamidaM 20000 asyArddhenedaM 10000, asyaikonaviMzatyA bhAge labdhamidaM 526 SaD kalA iSuriti / adhunA dhanuHkASThAnayanAya karaNasUtram - iSuvargasya SaDguNasya jyAvargayutasya (kRtasya) mUlaM dhanuHkASThaM iSoH kalIkRtasyAyaM varga: 100000000, eSa SaDbhirguNyate, jAtamidaM 600000000, eSa jyAvarge kSipyate, jyAvargazcAyaM 75600000000, jAtamidaM 76200000000, asya mUlamAtraM dhanuHkASThaM bhavati, tacca dvika 2 saptaka 7 SaT 6 zUnyacatuSka 4 trikaiH krameNAdIyate, tato'yaM rAzirbhavati 262151 / 552086, adhastyArddhena chinnasyaikonaviMzatyA bhAge labdhamidaM 14528, ekAdaza caikonaviMzatibhAgA iti / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 samprati viSkambhAnayanAya karaNasUtramidaM - jyAvargacaturbhAgayutamiSuvargamiSuvibhaktaM tat prakRtivRttaviSkambhaH jIvAvargacaturbhAgena yukta iSuvarga iSuNA vibhaktaH sa svabhAvavRttakSetraviSkambho bhavati, jyAvargaH 75600000000 asya caturbhAgo'yaM 18900000000 eSa iSuvarge kSipyate, iSuvargazcAyaM 100000000, ekIkRtyamidaM jAtaM 19000000000, bhAgaparAvRttyA ekaSaSTyadhikazatatrayeNeSurguNyate, ekonaviMzatibhAgenaikaH sa guNakAraH uparitanasya, itarasya caikonaviMzatibhAgenaikonaviMzatireva zUnyacatuSkApagame'nayA bhAgalabdhamidaM 100000 / 99 adhunA bAhurAnIyate, tatredaM karaNasUtraM - udagdhanuH kASThAddakSiNaM zodhyaM zeSArddhaM bAhuriti, udagdhanuHkASThamidaM 25230 catvArazcaikonaviMzatibhAgAH, amuSmAddakSiNaM dhanuH kASThaM pAtyate, tattvidaM 14528 ekAdaza caikonaviMzatibhAgAH, pAtite uparitanarAzirayaM 10702, adhastAdekAdaza kalA na patanti catasRbhyaH kalAbhya itikRtvA uparitanarAzeH rUpamavatAryate, ekonaviMzatimadhyAdekAdaza zuddhA aSTau zeSAH, kalAcatuSTayakSepAd dvAdaza jAtA:, arddhena SaT, uparitanarAzirna dadAtyarddhamato rUpamekamavatAryate, ekonaviMzatirapi nArddha dadAtItyekonaviMzate rUpaM (apa) nIyate, tasyArddhena arddhakalAH, aSTAdazAnAmarddhena nava, nava SaT ca paJcadaza kalAH sArddhA jAtAH, uparitanarAzerarddhe cedaM 5350, etAvatI bAhu: kSullahimavata iti, anena parikSepAdyAnayanakaraNAbhyupAyena sarvakSetrANAM sarvaparvatAnAM cAyAmaviSkambhajyeSudhanuH kASThapramANAnyavagantavyAnIti / apare punarvidvAMso'tibahUni svayaM viracayyAsmin prastAve sUtrANyadhIyate vistarapradarzanAbhiprAyeNa tattvayuktam, ayaM saMgrahaH sUriNA saMkSepa: kRta ityatra vistarAbhidhAnamapAcInamAcakSate pravacananipuNAH / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-11 atha vistarato vibhaktistato granthalakSavivakSitaparibhASitAyAH jambUdvIpadezanAyAH paTuprajJaistaivistRNadbhirapi kiyadatra vistRtaM syAt ?, vistarArthino bahuguNaH siddhAnta eva tatkRtasUtrebhyaH ityata upekssnniiystapiprAya ti rU-zA TIkAItapijhina =temano(nnakSetrano) vibhAga karavA mATe jemano svabhAva che te tadvimAnina:. pUrvAparayatA: akRtrima sthitithI ja pUrva-pazcima lAMbA che. himavAna vagere varSadhara parvato che. A pramANe sUtrano samudita artha che. avayavArthane to tevAM varSanAM vimavatAra: rUlyAdri bhASyathI jANavo. A sUtra prAyaH jaNAI gayelA arthavALuM che. phakta A vizeSa che-parva zeSa: e bhASya sthaLe A jANavuMniSadhaparvata harivarSa ane mahAvideha e be kSetrano vibhAga kare che. nIlaparvata mahAvideha ane ramyapha e be kSetrano vibhAga kare che. rukimaparvata ramyapha ane hairaNyavata e be kSetrano vibhAga kare che. zikharI parvata hiraNyavata ane airAvata e be kSetrano vibhAga kare che. A kSetronAM ja pramANane kahe che-temAM bharatakSetrano vikhaMbha parayojana ane 6/19 kaLA che. bharatakSetra jemAM bANa caDhAvyuM hoya tevA dhanuSyanA AkAravALuM che. tethI bharatakSetrano pa26 yojana 6/19 kalA iSa che. bharatakSetrano vikhaMbha 238 +3 kaLA pa26 yojanA 6 kalA uttarArdha + 238+3 kaLA = para6 yo. 6 kaLA vaitADhya parvata H 2r dakSiNAI + 50 yo| 238 yojana 3 kalA 238 yojana 3 kalA Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 101 A pramANe ekane kahIne bAkInA parvata-kSetronuM pratipAdana karavAnI icchAthI kahe che- bharatanA iSathI himavAna-haimavata Adi parvata-kSetrano iSa mahAvideha sudhI bamaNo-bamaNo che. te A pramANe- himavAna ane zikharI e be parvatono iSa 105ra yojana 12/19 kalA che. haimavata ane hiraNyavata e be kSetrano iSa 2105 yojana 5/19 kalA che. mahAhimAvAna ane rukmi e be parvatono 4210 yojana 10/19 kalA che. harivarSa ane rapha e be kSetrano iSa 84ra1 yojana 1/19 kalA che. niSadha ane nIla e be parvatono ISa 16842 yojana 2/19 kalA che. mahAvideha kSetrano iSa 33684 yojana 4/19 kalA che. parato vigoDardhArthahInA ema kahIne saMkSepamAM batAvavAmAM kuzaLa AcArya nIla AdinA pramANane kahe che. mahAvideha kSetranA iSathI nIlaparvatano ISa arthe hIna che. nIlanA iSathI ramyaphano iSa arthe hIna che. A pramANe airAvata kSetra sudhI jANavuM. have A himavaMta Adi kulaparvatono avagAha ane UMcAI kahe che"paviti rUtyAti, sarva parvatonI UMcAithI cothA bhAganI avagAhanA(=jamInamAM UMDAI) che. himavaMta parvatanI UMcAI 100 yojana ane avagAhanA 25 yojana che. mahAhimavAna parvatanI UMcAI ane avagAhanAnuM pramANa AnAthI bamaNuM che, arthAt mahAhimavAna parvatanI UMcAI 200 yojana ane avagAhanA 50 yojana che. AnAthI bamaNuM mApa niSadhanuM che, arthAt niSadhanI UMcAi 400yojana ane avagAhanA 100 yojana che. nila Adi parvatonI UMcAI ane avagAhanA niSadha AdinI samAna che. bharatakSetranI vizeSa mAhitI [cha khaMDa- bharatanA barobara madhyabhAgamAM pUrva-pazcima lAMbo vaitADhya parvata che. AthI bharatanA dakSiNArdha ane uttarArdha ema be bhAga paDe che tathA himavaMta parvatanA padmadrahamAMthI nIkaLelI ane vaitAdya Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 jaMbUDhIpanAM sAta kSetra ane cha parvatono vistAra | 2 | hama, 16 32. 64 | 1 bharata kSetra 526 himavaMta parvata 1052 haimavaMta kSetra 2105 | mahA himavaMta parvata 4210 harivarSa kSetra 8421 niSadha parvata 16842 mahAvideha kSetra 33684 nIlavaMta parvata 32 16842 ramyapha kSetra 8421 10 rukima parvata 4210 11| hairaNyavata kSetra 2105 12 | zikharI parvata 105ra | 12 [13] airAvata kSetra 526 cha parvatonI jamInathI UMcAI ane jamInamAM UMDAI. pa26 yojana ane 6 kaLA pramANavALA kula 190 khaMDa thAya. 16 bahAra | 100 | ra00 | 400 | 800 | 20 | 100 | UMcAI yojanA | yojanA | yojanA | yojana yojana yojana jamInamAM ra5 | 50 | 100 | 100 | 50 | 25 | UMDAI | yojanA | yojanA | yojanA | yojanA | yojanA | yojanA parvatane bhedIne pUrva tathA pazcima lavaNa samudramAM maLelI anukrame gaMgA ane siMdhu e be nadIo vahe che. AthI bharatanA dakSiNArdhanA traNa ane uttarArdhanA traNa ema cha khaMDa-bhAga thAya che. dakSiNArdhanA traNa khaMDomAM je madhyakhaMDa che, tenA madhyabhAgamAM 9 yojana pahoLI 12 yojana lAMbI ayodhyA nagarI che. ayodhyAnagarInI uttara dizAe 12 yojana dUra aSTApada parvata Avela che tathA A khaMDamAM sADA pacIsa Arya dezo che. te sivAyanA badhA dezo anArya che. anya pAMca khaMDo paNa anArya che. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 dakSiNAdhanA madhyakhaMDamAM rahelA Arya dezomAM je tIrthakara, cakravartI, vAsudeva, baLadeva vagere uttama puruSo utpanna thAya che. vaitADhya parvatanuM mApa- 50 yojana pahoLo, 25 yojana UMco tathA cha yojana ane eka gAu jamInamAM UMDo che. A saMpUrNa parvata cAMdIno che. nava kUTo- vaitAdya parvata upara nava kUTo-zikharo AvelA che. pahelo siddhAyatana nAmano kUTa pUrva samudra pAse ane bAkInA ATha pazcima samudra pAse AvelA che. siddhAyatana kUTa upara eka siddhAyatana=zAzvata jinamaMdira che. temAM dareka dizAmAM ra7-27 ema kula 108 zAzvatI jina pratimAo che. bAkInA pratyeka zikhara upara eka mahAna ratnamaya prAsAda che. jyAre jyAre e zikharonA svAmI devo potAnI rAjadhAnImAMthI ahIM Ave che tyAre tyAre prAsAdamAM AnaMdathI rahe che. - vidyAdharono vAsa-vaitADhya parvata upara samabhUlA pRthvIthI UMce daza yojana jaIe tyAM daza yojana pahoLI ane vaitADhya parvata jeTalI ja lAMbI eka dakSiNamAM ane eka uttaramAM ema be mekhalA che. baMne mekhalA upara mekhalAnA ja mApanI vidyAdharonI zreNio AvelI che. dakSiNa zreNimAM pacAsa ane uttara zreNimAM sATha nagaro che. tenI AsapAsa te te nagarInA dezo AvelA che. A nagarIomAM uttama koTinA ratnonA mahelomAM vidyAdharo rahe che. IndranA lokapAlaka devonA sevakono vAsa- vidyAdharonI zreNithI UMce daza yojana jaIe tyAM daza yojana pahoLI ane vaitADhya parvata jeTalI ja lAMbI eka dakSiNamAM ane eka uttaramAM ema be mekhalAo ane be zreNio che. temAM indranA lokapAla devonA sevako ratnamaya bhavanomAM rahe che. vyaMtaronI kriIDAnuM sthAna- tyAra bAda UMce pAMca yojana jatAM vaitADhya parvatano uparano bhAga Ave che. enA madhyamAM padmavara vedikA Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-11 ane baMne bAju bagIcA che. e bagIcAomAM rahelA krIDAparvato (=krIDA karavAnA nAnA nAnA parvato) upara kadalIgRhomAM ane vAva vageremAM vyaMtara devo krIDA kare che. guphAo--vaitADhya parvatamAM pUrva tarapha khaMDaprapAtA ane pazcima tarapha misrA nAmanI guphA che. A guphAo sadA aMdhakAramaya hoya che. pratyeka guphA 8 yojana UMcI, 12 yojana pahoLI ane 50 yojana lAMbI che. RSabha kUTa- himavaMta parvatanI najIkamAM dakSiNa dizAmAM gaMgA ane siMdhunI vacce RSabha phUTa nAme parvata che. enA upara RSabha nAmanA maharSika devano vAsa che. 14 mahA nadIo + 32 vijayanI 64 nadIo ane 12 aMtara nadIo = 90 nadIo (1) gaMgA nadI gaMgA nadI laghuhimavaMta parvatanA padmadrahamAMthI pUrva tarapha nIkaLI bharatakSetramAM pUrva dizAmAM cAlI potAnA 14 hajA2 nadIonA parivAra sAthe pUrva lavaNa samudramAM maLe che. (2) siMdhu nadI- siMdhu nadI laghuhimavaMta parvatanA padmadrahamAMthI pazcima tarapha nIkaLI bharatakSetramAM pazcima dizAmAM cAlI potAnA 14 hajAra nadIonA parivAra sAthe pazcima lavaNa samudramAM maLe che. (3) rohitAMzA nadI rohitAMzA nadI laghuhimavaMta parvatanA padma drahamAMthI uttara tarapha nIkaLI himavaMta kSetramAM pazcima dizAmAM cAlI potAnA 28 hajA2 nadIonA parivAra sAthe pazcima lavaNa samudramAM maLe che. (4) rohitA nadI- rohitA nadI mahAhimavaMta parvatanA mahApadma drahamAMthI dakSiNa tarapha nIkaLI himavaMta kSetramAM pUrva dizAmAM cAlI potAnA 28 hajA2 nadIonA parivAra sAthe pUrva lavaNa samudramAM maLe che. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sutra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 105 105 jaMbUtIpamAM 14 mukhya nadIonuM sthAna raktA nadI raktavatI nadI dararavatatra zikharI parvata rukulA nadI suvarNakulA nadI 22 nArIkAMtA nadI narakAMtA nadI mAhitI sItodA nadI sItA nadI divasa) harivara - homa harikAMtA nadI 'harisalilA nadI himavata - te rohitAMzA nadI (rohitA nadI VV - bharata laghuhimavaMta parvata uttara marata 77777 dakSiNa bhAratane siMdhu nadI gaMgA nadI 12 aMtara nadIo aMtara nadI nIlavaMta parvata aMtara nadI - kItANA 9 1 ) sItA nahI aMtara nadI niSadha parvata aMtara nadI Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-11 (5) harikAMtA nadI- harikAMtA nadI mahAhimavaMta parvatanA mahApadma drahamAMthI uttara tarapha nIkaLI harivarSa kSetramAM pazcima dizAmAM cAlI potAnA 56 hajAra nadIonA parivAra sAthe pazcima lavaNa samudramAM maLe che. harisalilA nadI- harisalilA nadI niSadha parvatanA tigiccha drahamAMthI dakSiNa tarapha nIkaLI harivarSa kSetramAM pUrva dizAmAM cAlI potAnA pa6 hajAra nadIonA parivAra sAthe pUrvalavaNa samudramAM maLe che. (7) sItAdA nadI- sIsodA nadI niSadha parvatanA tigicchadrahamAMthI uttara tarapha nIkaLI mahAvideha kSetramAM pazcima dizAmAM cAlI potAnA 84 hajAra nadIonA parivAra sAthe pazcima lavaNa samudramAM maLe che. (8) sItA nadI- sItA nadI nIlavaMta parvatanA kesarIdrahamAMthI dakSiNa tarapha nIkaLI mahAvideha kSetramAM pUrva dizAmAM cAlI potAnA 84 hajAra nadIonA parivAra sAthe pUrva lavaNa samudramAM maLe che. (9) nArIkAMtA nadI- nArIkAMtA nadI nIlavaMta parvatanA kesarI drahamAMthI uttara tarapha nIkaLI ramya kSetramAM pazcima dizAmAM cAlI potAnA pa6 hajAra nadIonA parivAra sAthe pazcima lavaNa samudramAM maLe che. (10) narakAMtA nadI- narakAMtA nadI rukima parvatanA mahApuMDarIka drahamAMthI dakSiNa tarapha nIkaLI ramya kSetramAM pUrva dizAmAM cAlI potAnA pada hajAra nadIonA parivAra sAthe pUrva lavaNa samudramAM maLe che. (11)SyakulA nadI-dhyakulA nadI rukmi parvatanA mahApuMDarIdrahamAMthI uttara tarapha nIkaLI hiraNyavaMta kSetramAM pazcimadizAmAM cAlI potAnA 28 hajAra nadIonA parivAra sAthe pazcima lavaNa samudramAM maLe che. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 107 (12) suvarNakulA nadI-suvarNakulA nadI zikharI parvatanA puMDarIkadrahamAMthI dakSiNa tarapha nIkaLI hiraNyavaMta kSetramAM pUrva dizAmAM cAlI potAnA 28 hajAra nadIonA parivAra sAthe pUrva lavaNa samudramAM maLe che. (13)raktA nadI- raktA nadI zikharI parvatanA puMDarIkadrahamAMthI pUrva tarapha nIkaLI airAvata kSetramAM pUrva dizAmAM cAlI potAnA 14 hajAra nadIonA parivAra sAthe pUrva lavaNa samudramAM maLe che. (14) raktAvatI nadI- raktAvatI nadI zikharI parvatanA puMDarIkadrahamAMthI pazcima tarapha nIkaLI airavata kSetramAM pazcima dizAmAM cAlI potAnA 14 hajAra nadIonA parivAra sAthe pazcima lavaNa samudramAM maLe che. A badhI nadIono kula parivAra pa,60,000 thayo. mahAvidehamAM 3ra vijayomAM 14-14 hajAranA parivAravALI 64 nadIo che. Ama 64 x 14,000 = 8,96,000 nadIo thaI. mahAvidehamAM 12 aMtaranadIo che. Ama jaMbUdvIpamAM 14+5,60,000 + 64+ 8,96,000 + 12 = 14,56,090 nadIo che. tIrtho- gaMgA nadIno jyAM samudra sAthe saMgama thAya che tyAM mAgadha nAme tIrtha che, siMdhuno samudra sAthe saMgama thAya che tyAM prabhAsa nAme tIrtha che, ane baMne tIrthonI vacce varadAma nAme tIrtha che. ahIM tIrtha eTale samudramAM utaravAno mArga. - bilo- vaitADhya parvatanI dakSiNa dizAmAM gaMgA ane siMdhunA pUrva ane pazcima kAMThA upara nava nava bilo che. AthI kula 36 bilo guphAo che. e ja rIte vaitADhya parvatanI uttaramAM paNa 36 bilo che. Ama kula 7ra bilo che. chaThThA ArAmAM manuSyo A bilomAM vase che. A pramANe bharatakSetranuM sAmAnya varNana pUrNa thAya che. laghu himavaMta parvata- bharatakSetra pachI laghu himavaMta parvata che. A parvata upara padha nAme praha=pANIno dharo che. e drahamAM pRthvIkAyanuM baneluM moTuM kamaLa che. e kamaLanI karNikAmAM zrIdevInuM bhavana che. temAM Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-11 zrIdevI rahe che tathA te parvata upara 11 kUTo=zikharo che. temAM pahelA siddhAyatana nAmanA kUTamAM siddhamaMdiramAM dareka dizAmAM 27-27 ema kula 108 jinapratimAo che. A saMpUrNa parvata suvarNano che. pa6 aMtarlIpo- laghu himavaMta parvatathI gajadaMtanA AkAranI cAra dADhA nIkaLe che. temAM be dADhA te parvatanA pUrva cheDAthI nIkaLIne ane be dADhA pazcima cheDAthI nIkaLIne lavaNa samudramAM Ave che. dareka dADhA upara sAta sAta dvIpo hovAthI kula 28 dvIpo che. e ja pramANe 28 dvIpo lavaNasamudramAM pa6 aMtaradvIpa uttara lavaNa samudra 10000 A000 0 0 00 Egypee wph lama 10 0 / oooo, 00000 pazcima jagatI jagatI ID000 Pood N WA laghuhimavaMta parvata , * drA ane 7dvIpa | bharatakSetra 0000 dADha ane 7 hI, 0000 '000/ lavaNasamudra dakSiNa Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 thAnuM ghoLo lamavaMta parvata laghu himavaMta parvata 109 /*yPage #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 - sUtra-11 zikharI parvatathI nIkaLatI cAra dADhA upara che. Ama kula 56 dvIpo che. A dvIpo lavaNa samudranI aMdara hovAthI aMtardhvapo tarIke oLakhAya che. aMtarlIpamAM rahelA yugaliko 800 dhanuSyanI UMcAivALA, palyopamanA asaMkhyAtamA bhAga pramANa AyuSyavALA, eka divasanA AMtare AhAra karanArA, 64 pAMsaLIvALA, AyuSyanA cha mahinA bAkI rahe tyAre strI-puruSarUpa eka yugalane janma ApanArA, 79 divasa apatyanuM pAlana karanArA hoya che. haimavatakSetra- himavaMta parvata pachI haimavatakSetra AveluM che. tenA barobara madhyamAM vaitADhya parvata Avelo che. te vRtta=goLAkAre hovAthI vRttavaitADhya kahevAya che. enI AsapAsa suMdara padmavedikA ane bagIco che. tathA tenA mAlika devano prAsAda che. haimavatakSetramAM rohitAzA ane rohitA e be nadIo AvelI che. rohitAzA nadI padmadrahamAMthI uttara dizA tarapha nIkaLe che. AgaLa jatAM haimavaMtakSetranA vRttavaitADhyathI be gAu dUra rahIne pazcima dizA tarapha vaLe che ane lavaNa samudrane maLe che. rohitAnadI mahAhimavaMta parvatanA mahApadmadrahamAMthI nIkaLI dakSiNa dizA tarapha vahe che. AgaLa jatAM vRttavaitADhayathI be gAu dUra rahIne pUrvadizA tarapha vaLe che ane lavaNasamudrane maLe che. A kSetramAM sadA avasarpiNInA trIjA ArA samAna kALa hoya che. temAM rahelAM yugalika jIvo eka divasanA aMtare AmaLA pramANa AhAra le che. temanuM eka palyopamanuM AyuSya hoya che. zarIranI UMcAI eka gAu hoya che. mahAhimavaMta parvata-haimavatakSetra pachI uttara dizAmAM mahAhimavaMta parvata che. tenA upara madhyabhAgamAM mahApadma nAmano draha che. temAM AvelA kamaLanI karNikA upara phrIdevInuM bhavana che tathA e parvata upara pUrva-pazcima lAInamAM ATha kUTo che. temAM pahelA siddhAyatana phUTa upara jinaprAsAdamAM dareka dizAmAM 27-27 ema kula 108 pratimAo che. bAkInA kUTo upara tenA mAlika deva-devIonA prAsAdo che. A saMpUrNa parvata suvarNano che. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-11 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 111 harivarSa kSetra- mahAhimavaMta parvata pachI uttara dizAmAM harivarSa kSetra che. tenA madhya bhAgamAM vRttavaitADhya ( goLAkAra parvata) che. A kSetramAM harikAMtA ane harisalilA e be nadIo che. harikAMtA nadI mahApadmadrahamAMthI nIkaLIne uttara dizA tarapha vahe che. AgaLa jatAM te kSetranA vRttavaitADhyathI cAra gAu dUra rahIne pazcima dizA tarapha vaLIne lavaNa samudrane maLe che. harisalilA nadI tigicchadramAMthI dakSiNa dizA tarapha nIkaLe che. AgaLa jatAM vRttavaitADhayathI cAra gAu dUra rahIne pUrva dizAmAM vaLIne lavaNa samudrane maLe che. A kSetramAM sadA avasarpiNInA bIjA ArA samAna kALa hoya che. temAM rahelA yugalika jIvo be divasanA AMtare bora jeTalo AhAra le che. temanuM AyuSya be palyopamanuM hoya che. zarIranI UMcAI be gAu hoya che. dhAtakI khaMDamAM 14 mahAkSatro, 12 varSadhara parvato tathA ra ISakAra parvato kAlodavi samaka airasvata kSetra uttara dhAra parvatA YNlakhavAparata. airAvata kSetra | hiraNyavata kSetra ( rAtri parvane [zikharI pavaV vita kSetra bika sabhya [ rubhi pavata pph Pbble KH brate pazcima ghAtakI kha nIlavaMta parvata bichaO mahAbavidehakSetra niSadha parvata nodha parvata harirSa kSetra harivarSa kSetra, matAhimavaMta parvata himavaMta ho.. hAthimavata pavana kAra parvata bharata kSetra mahAhimavata parvata. ? bharata tri. _himAvaMta kSetra mAvata parvata daikSiNe Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 - sUtra-11 dhAtakIkhaMDa tathA puSkaravarAImAMnA 14 kSetro ane 14 parvato uttara u-ISakAra parvata cha airAvata kSetra kharI parvata airAvata kSetra [zirkharI pU | ta . | hiraNyavaMta kSetra bijA [hiraNyavaMta kSetra, che kSetra parvata netra . ma kSetra . ki srea hi : PPche 2 | 3 nA 7 PPPP 0:: >> meru. BROSPE0 kSetra mahAvi(c)dehakSetra - 2 meru parvata EIPT 1 ' : kSetra ka " AAT kA ha kSetra harivarSa kSetra tra, kSetra parvata harivarSa kSetra ) Type himavaMta kSetra | mahAna mahamavata parvata laghuhimavata parvata himaveta kSetra bharata kSetra Pph aishp-3 bharata kSetra lamirvata parvata dakSiNa himavaMta Adi varSadhara parvato, citrAdi vakSaskAra parvato, vijayonI aMdaranA parvato, vidyubha Adi gajadaMta parvato, padmadrahAdi draho, gaMgA Adi mahAnadIo, gaMgAprapAta Adi kaMDo, zItA mahAnadI ane zItodA mahAnadI pAsenA vano A badhAno vistAra pUrva pUrva dvIpanA vistAra karatAM pachI pachInA dvIpamAM begaNa vistAra jANavo. arthAt jaMbUdvIpamAM parvato Adino je vistAra che tenAthI dviguNa vistAravALA dhAtakIkhaMDa dvIpanA parvato Adino vistAra jANavo. dhAtakIkhaMDa dvIpamAM parvato Adino je vistAra che tenAthI beguNa vistAravALA puSkaravara dvIpAInA parvato Adino vistAra jANavo. jayAre UMcAimAM badhe sarakhA che. arthAta jaMbUdvIpamAM je UMcAI ane UMDAi che teTalI UMDAI ane UMcAI dhAtakIkhaMDamAM ane puSkaravara dvIpArdhamAM jANavI.] Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 113 niSadha parvata- harivarSa kSetra pachI uttara tarapha niSadha parvata che. tenA madhya bhAgamAM tigicchadraha che. temAM AvelA kamaLanI karNikA upara dhI devInuM bhavana che. parvata upara pUrva mujaba zreNibaddha nava phUTo che. jinaprAsAda vagere pUrva mujaba samajI levuM. mahAvideha kSetra-niSadha parvata pachI uttaradizAmAM mahAvideha kSetra che. tenA pUrva mahAvideha, pazcima mahAvideha, devaguru ane uttarakuru ema cAra vibhAga che. meruthI pUrvamAM pUrva mahAvideha, pazcimamAM pazcima mahAvideha, dakSiNamAM devakara ane uttaramAM uttarakuru che. zItA nadIthI pUrva mahAvidehanA ane zItodA nadIthI pazcima mahAvidehanA be vibhAga paDe che. e baMne nadIonI baMne bAju ATha ATha vijayo che. tethI kula 3ra vijayo che. dareka vijayanuM pramANa kSetrasamAsa Adi graMthathI jANI levuM. eka eka vijayanI vacce kramazaH parvata ane nadI che. jema kepahelA vijaya, pachI parvata, pachI vijaya, pachI nadI, pachI vijaya, pachI parvata, pachI vijaya, pachI nadI. ATha vijayanA AMtarA sAta thAya. eTale ATha vijayanI vacce cAra parvato ane traNa nadIo che. dareka vijayamAM cha khaMDo, guphAo, nadIo, bilo, parvato, tIrtho, kaho vagerenI vigata bharatakSetranI jema jANavI. cAra gajadaMta parvato- meruparvatathI agnikhUNAmAM somanasa nAmano, naiRtyakhUNAmAM vidyu--bha nAmano, vAyavyakhUNAmAM gaMdhamAdana nAmano, izAnakhUNAmAM mAlyavaMta nAmano gajadaMta parvata che. A parvato hAthIdAMta jevA AkAravALA hovAthI gajadaMta kahevAya che. devakumAM niSadha parvatathI uttaramAM zItodA nadInA pazcima ane pUrva kinArA upara anukrame citra ane vicitra e be kUTo che. uttarakurumAM 1. AThamI puSkalAvatI vijayamAM zrI sImaMdharasvAmI, navamI vatsavijayamAM zrI yugamaMdharasvAmI, covIsamI nalinAvatI vijayamAM zrI bAhusvAmI, pacIsamI vaprAvatI vijayamAM zrI subAhu svAmI che. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-11 I mahAvideha kSetra.. 8. puSkalAvatIvijaya 9. vallavijaya 7. pulavijaya 10. suvatsavijaya 6. maMgalAvartavijaya 11, mahAvatsavijaya 5. Avartavijaya 12. vallAvatIviyA 4. chAvatIvijaya 13. ramyavijaya 3. mahAkyavijaya 14. ramyavijaya 2. suRvijaya. 15. ramaNIyavijaya 1. Rvijaya 16. maMgalAvatIvijaya mAlyavaMtagiri samanasagiri parva dalo vidhutaprabhagiri gaMdhamAdanagiri 32. gaMdhilAvatIvijaya 17. pagavijaya 18. supadmavijaya 31. gaMdhilavijaya Ple # - Hirals 30. suva_vijaya. 19, mahApadmavijaya 29. va_vijaya 20. padmAvatI vijaya 28. vakhAvatIvijaya. 21. zaMkhavijaya 27. mahAvamavijaya 22, nalinavijaya 26. suvapravijaya 23. kumudavijaya 25. vamavijaya 24, nalinAvatI vijaya Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 115 nIlavaMta parvatathI dakSiNamAM zItA nadInA pUrva ane pazcima kinArA upara anukrame samaka ane yamaka e be parvato che. kAMcanaparvato-- devakurumAM zItodA nadInI aMdara eka sarakhA aMtaravALA kramazaH pAMca draho che. e pratyeka drahanI pUrva dizAmAM daza daza ane pazcimamAM daza daza kAMcana parvato che. pUrvamAM 50 ane pazcimamAM 50 maLIne kula so kAMcana parvato devakurumAM che. e ja rIte uttakurumAM zItA nadInI aMdara eka sarakhA AMtarAvALA kramazaH pAMca draho che. e pratyeka drahanI pUrvamAM daza daza ane pazcimamAM daza daza kAMcana parvato che. AthI uttarakurumAM paNa 100 kAMcana parvato che. Ama kula 200 kAMcana parvato che. mahAvideha kSetramAM avasarpiNInA cothA ArA samAna ane devakuru-uttarakurumAM pahelA ArA samAna kALa hoya che. devakuruuttarakurumAM rahelA yugalika jIvo traNa divasanA AMtare tuvaranA dANA jeTalo AhAra le che. temanuM AyuSya traNa palyopamanuM ane zarIranI UMcAi traNa gAu hoya che. bAkInA parvato-kSetro mahAvideha kSetra pachI uttara dizAmAM anukrame nIlavaMta parvata, ramyak kSetra, rukima parvata, hairaNyavata kSetra, zikharI parvata ane airAvata kSetra che. emanI vigata anukrame niSadha parvata, harivarSa kSetra, mahAhimavaMta parvata, haimavata kSetra, laghu himavaMta parvata ane bharata kSetra mujaba jANavI. draho vagerenAM nAmomAM pheraphAra che. te ahIM ApelA koThAmAMthI jANI zakAya che.] have jIvA ane dhanukASThane kahe che-- " bharatavarSastha'' hatyAvi, bharatakSetranI jIvA cauda hajA2 cAra so ikotera yojana ane 6 bhAga (144016 19) che. A jIvA himavAna parvatanI pahelAnI jANavI. bharatakSetranuM dhanukAi cauda hajAra pAMcaso aThAvIsa ane 11 bhAga (1452811/19) che. A dhanukASTha himavAna parvatanI pahelAnuM jANavuM. Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parvatonI vizeSa mAhitInuM koSTaka 116 yojana laghuhimavaMta | 11 padma | zrI pILA 100 |25 [24932 yo. | 10para yo. | pUrva-gaMgA suvarNanI yojanA yojana vinA kalA | 12 kaLA pazcima-siMdhu uttara-rohitAzA mahAhimavaMta 8 mahApadma | huM sarva 50 53931 yo. | 4210yo. | dakSiNa-rohitA 2nano yojana dI kalA 10 kaLA | uttara-harikAMtA niSadha 9 tigiccha | dhI lAla 400 100 94156 yo. | 16842 yo. | dakSiNa-harisalilA suvarNanI yojanA yojana |2 kalA 2 kaLA | uttara-sItodA nIla 9 kezarI | kIrti nIlA vairya 400 100 94156 yo. | 1684ra yo. | uttara-nArIkAMtA ratnano yojanA yojana | 2 kalA 2 kaLA dakSiNa-sItA rukti 8 mahApuMDarIka buddhi rUpAno 200 50 53931 yo. | 4210yo. uttara-rUpyaHlA yojana yojana do kalA 10 kaLA dakSiNa-narakAMtA zikharI 11 puMDarIka | lakSmI jAtivaMta 100 |25 |24932 yo. | 105ra yo. | pUrva-raktA suvarNano yojana yojana vinI kalA 1 2 kaLA pazcima-raktavatI dakSiNa-suvarNakUlA zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-11 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 pUrve bharatakSetrano je vidhvaMbha kahyo che te iSu jANavo. prazna- pUrve A sUtranA bhASyamAM taMtra padmayoganazatAni ityAdithI bharatakSetranuM pramANa kahyuM ja che to pachI ahIM kahevAnI zI jarUra che ? uttara- tyAM iyu tarIke nathI kahyuM. ahIM iyu tarIke jaNAvavA pharI Ano ullekha karyo che. 117 "bharatakSetramadhye" tyAdri, vaitADhyaparvata kSetranA dakSiNArdha ane uttarArdha evA be vibhAga kare che. temAM vidyAdharo rahe che. tenI dakSiNazreNi ane uttarazreNi e be zreNio che. dakSiNazreNimAM 50 nagaro ane uttarazreNimAM 60 nagaro che tathA tene be guphAothI suzobhita jANavo. "vivedevu" hatyAvi, merunI dakSiNa tarapha ane niSadhanI uttara tarapha devakuru kSetra che. te kSetra so kAMcana parvatathI suzobhita che. temAM zItodA nadInI aMda2 (eka sarakhA aMtaravALA) pAMca pAMca draho che. e pratyeka drahanI pUrvamAM rahelAM daza daza ane pazcimamAM rahelA daza daza kAMcana parvatothI devakuru alaMkRta che. zItodA nadInA pazcima ane pUrva kinArA upara anukrame citra ane vicitra parvato che. e parvato niSadha parvatathI uttara dizAmAM 834-4/7 yojana dUra che. A be parvato eka hajAra yojana UMcA, nIce eka hajAra yojana vistAravALA ane upara 500 yojana vistAravALA che. AvA citra ane vicitra e be parvatothI devakuru suzobhita che. 'vivettA' tyAdri, mahAvidehakSetra meru parvatathI, devakuruthI ane uttarakuruthI juduM karAyeluM che. judI karAyelI maryAdAothI sthApita che. (AthI) e kSetra eka kSetramAM hovA chatAM judA kSetranA jevuM thAya che. kAraNa ke tyAM manuSya vagerenuM paraspara gamanAgamana thatuM nathI. Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-11 mahAvideha kSetranA meruthI pUrvamAM Avela pUrvamahAvideha ane pazcimamAM Avela pazcimamahAvideha ema be vibhAga che. temAM pUrvamahAvidehamAM soLa cakravartI vijayo che. e vijayo nadIo ane parvatothI judI karAyelI che. eka vijayamAMthI bIjI vijayamAM paraspara jaI zakAtuM nathI. e vijayo cakravartIothI jItavA yogya che, ane bhogavavA yogya che. vijayo nadIothI ane parvatothI judI karAyelI ane paraspara na jaI zakAya tevA vizeSa prakAranA kSetro che. have bIjA paNa vijayonI bhalAmaNa kare che. mAreSyavaMnnakSaNa = pazcimamahAvidehamAM bIjA paNa soLa ja cakravartI vijayo che. nadIo ane parvatothI judA karAyelA ane paraspara na jaI zakAya tevA che. have kSetra pachI rahelA parvatonA pramANane batAve che- "tutyAyAma" pharyAdi, bhASya ja sArI rIte samajI zakAya tevuM che. laghumeru- "kSudramahAmAtu" rUtyAdi dhAtakIkhaMDamAM be ane ardhA puSkaradvIpamAM be ema cAreya meru parvato nAnA che. jaMbUdvIpamAM rahelA methI hIna pramANavALA che. pramANane batAve che. mahAmeru parvatathI 15 hajAra nyUna UMcAivALA che, arthAt '84 hajAra yojana UMcA che tathA pRthvItaLamAM 600 yojana hIna pahoLA che. arthAt 9,400 yojana pahoLA che. traNa kAMDa-te cAre meru parvatono prathama kAMDa mahAmeru tulya che, arthAt pRthvIthI eka hajAra yojanano che. bIjo kAMDa sAta hajAra yojana nyUna-pa6 hajAra yojanano che. trIjo kAMDa ATha hajAra yojana nyUna che, arthAt 28 hajAra yojana pramANa che. cAra vana- bhadrazAla ane naMdanavana mahAmerunI samAna che-pRthvItaLamAM bhadrazAlavana che. tyAMthI pa00 yojana upara gayA pachI naMdanavana 1. mahAmeru 1 hajAra yojana jamInamAM hovAthI upara 99 hajAra yojana che. 99mAMthI 15 bAda karatAM 84 thAya. mATe 84 hajAra barAbara che. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 119 che. tenI upara sADA chappana hajAra (pa6,500) upara jatAM saumanasavana che. 500yojana naMdanavane rokyA che. 500yojana saumanasavane rokyA che. bIjA kAMDanA aMtabhAgathI pa6,500 yojana jatAM 500 yojana vistAravALuM saumanasavana che. tyAMthI 28,000 yojana jatAM pAMDukavana che. te 994 yojana vistRta che. temAM meruparvatano uparano vikhaMbha ane nIcenI avagAhanA mahAmeru tulya che. arthAtu upara hajAra yojana pramANa che ane nIce jamInamAM eka hajAra yojana che. cUlA- cAreya merunI cUlikA pramANathI mahAmerunI cUlA samAna che. (te A pramANe trIjA kAMDanI upara barAbara vacamAM vaiDUryaratnamaya cUlikA che. te 40 yojana UMcI che, mULamAM 12 yojana pahoLI che ane cheka upara 4 yojana pahoLI che. tenA agrabhAge zAzvata jinamaMdira che.) - have lAghava(=jaladI gaNI zakAya) mATe dvIponI paridhi, gaNitapada ane jIvA vagerene lAvavA mATe karaNanA(=rItanA) upAyo kahevAya che. temAM iSTavRttakSetranI paridhine lAvavA mATe A karaNa sUtra chevismazAyI mUrva vRttakSetraparikSepa =vikhaMbha eka lAkha yojanA che. tene lAkha gaNuM karavAthI kRti=vargathAya. kRtine pharI dazagaNI karavAmAM Ave che. pachI mULa lAvavAmAM Ave che. te mULa vRttakSetranI paridhi che. temAM yojanAnI saMkhyA meLavavAnI(=lAvavAnI) hoya tyAre kramazaH 3-1-6-2-2-7 saMkhyAthI(trae saMkhyAno umero karavA AdithI) mULa lAvavuM. tethI nIcenI saMkhyA 632454 AvI. have te saMkhyAne ardhI karavAthI 316227 saMkhyA thAya. upara 484471 saMkhyA zeSa thaI. (A saMkhyAnA gAu vagere karavA mATe pahelAM) A saMkhyAne cArathI guNavI. kAraNa ke cAra gAuno eka yojana thAya. A saMkhyAne cArathI guNavAthI 1937884 saMkhyA thAya. A saMkhyAno cha Adi saMkhyAthI eTale ke 632454 saMkhyAthI bhAgAkAra karavo. ethI 3 gAu thayA ane Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-11 dhAtakIkhaMDanA meruparvatanuM pramANa |1ra vana : 1,000 yojana uMcAIe piMDakavana ja che. ghamanasavane 3.800 yojanavi 28000 yojana che - 55,500 yo. uMcAIe saumanasa vana (1) (mULathI 57,000 yo. saumanasa uMcAI) sarva uMcAI 85,000 yojanA | (naMdanavane) 9.350 yojanavistAra uMcAI 1000 yo 500 gyo. samabhUtale 9400 yojanavistAra UMDAI mULamAM 9,500 yojana vistAra dhAtakIkhaMDanA ra meru ane ardhapuSkaranA ra meru e cAra meru tulya pramANa ane svarUpavALA che. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 121 upara 40522 saMkhyA vadhI. (have A saMkhyAnA dhanuSya karavA) A saMkhyAne 2000thI guNavI. tethI 81044000 dhanuSya thayA. ene pUrva pramANe 632454 saMkhyAthI bhAgAkAra karavo. tethI 128 dhanuSya thayA ane upara 89888 vadhyA. 96 aMgulano eka dhanuSya thAya. AthI 96thI guNAkAra karavo. ethI 8629248 aMgula saMkhyA thai. tene 632454 saMkhyAthI bhAgAkAra karatAM 13 AvyA ane upara 407346 vadhyA. tene bethI gaNavAmAM Ave. kAraNa ke be ardhagulathI eka aMgula thAya. ardhAgulanI saMkhyA 81469ra thaI. tene 632454 saMkhyAthI bhAgavAmAM 1 ardhaaMgula AvI ane 182238 ardhagula vadhyA. nIce 632454 saMkhyA che. [vargamULa kADhavAnI rIta tathA spaSTa hisAba paribhASAbhAjya- je saMkhyAnA bhAga karavA hoya te saMkhyA. bhAjaka- bhAga pADanArI saMkhyA. bhAgAkAra- paDelA bhAga jaNAvanArI saMkhyA. zeSa- bhAga pADatAM chevaTe bAkI rahelI saMkhyA. varga- koI paNa saMkhyAne te ja saMkhyAe guNamAM AvelI saMkhyA. vargamULa- koI paNa sarakhI be saMkhyAnA guNAkAravALI saMkhyAnI mULa saMkhyA zodhI kADhavI. vargamULanI saMkhyAne te vargamULanI saMkhyAe guNIe to pAchI te ja saMkhyA AvI javI joie. te ja saMkhyA Ave to vargamULa sAco jANavo. dA.ta. 25 mULa saMkhyA. 25 X 25 = 625 A varga thayo. tenuM vargamULa kADhIe to tenuM mULa 25 saMkhyA Ave. vargamULane pharIthI vargamULe guNAkAra karatAM 625 Ave. 1. ahIMthI zarU thatuM lakhANa bRhatsaMgrahaNI bhASAMtaramAMthI sAbhAra uddhata kareluM che. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-11 AMkaDAnuM gaNita haMmezA jamaNI bAjuthI DAbI bAju tarapha jatAM jatAM thAya che. eTale ekama saMkhyA jamaNI bAju chellI Ave che ane dazaka saMkhyAo DAbI bAjuthI cAlI Ave che. mATe saMkhyAnuM vAMcana DAbI bAjuthI thAya che. jema ke, jamaNI bAjuthI DAbI tarapha ekama, dazaka, so, hajAra, dazahajAra, lAkha, daza lAkha vagere. lAkha dazahajAra hajAra so dazaka ekama 4 6 5 7 3 9 vAMcana- cAra lAkha pAMsaTha hajAra sAtaso ogaNacAlIsa. gaNita- bhAgAkAra sivAya, jamaNI bAjuthI DAbI bAju thAya che. guNAkAra- dA.ta. : | cAra paMcA vIsa, vIsanI zUnya be vadhyA, cAra coka 19245 | soLa, be umeratAM aDhAra, aDhArano ATha, eka vadhyo, cAra du ATha, eka umeratAM nava, cAra chaka covIsa, X4 covIsano cogaDo, be vadhyA, cAra ekA cAra, be 64980 | umeratAMcha,javAba-cosaTha hajAranavaso eMzI vaMcAya. saravALo, bAdabAkI, paNa A rIte jamaNethI DAbe karAya che. jayAre bhAgAkAra DAbethI jamaNe karAya che. mATe vargamULa kADhavA mATe paNa chellA ekamanA AMkaDAthI, dazaka, so, hajAra, dazahajAra, lAkha vagere AMkaDA viSama-samanI nizAnI karavI. eka sthAnanA AMkaDA viSama kahevAya che ane bekI sthAnanA AMkaDA sama kahevAya che. UbhI lITI 1 athavA zUnya 0 viSama, ane ADI - lITI sama samajavI. A nizAnI karavAnuM kAraNa, vargamULano bhAgAkAra karatI vakhate DAbI bAjunA pahelA AMkaDA upara athavA 0 nI nizAnI hoya to eka ja AMkaDAthI vargamULanuM zodhana zarU karavuM joie, paNa pahelA AMkaDA upara sama - nizAnI hoya to be AMkaDAthI vargamULanuM zodhana karavuM joie. te pachI dareka vakhate viSama nizAnIvALI saMkhyA kaTake kaTake nIce utAravI. kema ke ekI sAthe moTI saMkhyAno bhAgAkAra ke vargamULa karI Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 123 zakAya nahi. mATe kaTake kaTake saMkhyA utArIne tenuM vargamULa karatAM karatAM TheTha sudhI pUrI saMkhyAnuM vargamULa karI zakAya che. sAmAnya bhAgAkAramAM eka eka saMkhyA utArIne bhAgAkAra karavAmAM Ave che, jyAre vargamULanA bhAgAkAramAM-vargamULamAM vargamULa pote potAnI saMkhyAne guNAyela hovAthI tenuM mULa kADhatAM be be AMkaDA utAravA paDe che. dareka viSama AMkaDA upara UbhI lITI karavI ane sama AMkaDA upara - ADI lITI karavI. je saMkhyAnuM vargamULa kADhavuM hoya tenI- 1.DAbA hAtha taraphanI viSamanizAnIvALI saMkhyAmAMthI je saMkhyAno varga bAda thaI zake te ja varganA mULane (jema ke viSama nizAnI saMkhyA 10 che to 3no varga 9 thAya, 10mAMthI 9 bAda thaI zake paNa 4no varga 16 thAya te 10mAMthI bAda thaI zake nahi. mATe 3ne bhAjakarAkhavo ane bhAgAkAramAM paNa te ja AMkaDo mUkavo. - viSama saMkhyA, bAda bhAjakano varga, bhAjakanA varganuM mULa, te ja pahelo bhAjaka ane te ja bhAgAkAranI pahelI saMkhyA. kAraNa ke vargamULa kADhavA mATe bhAjakanI koI paNa saMkhyA ApelI hotI nathI; tethI AvI rIte te saMkhyA pahelethI zodhI kADhavAnI hoya che. 2. pachI viSama nizAnIvALI saMkhyA bAkI rahelI zeSa saMkhyA upara caDhAvavI. temAMthI bAda (bhAjaka + bhAgAkAra x 10 + navo bhAgAkAra = nakkI thayela navo bhAjaka x navA bhAgAkAranI saMkhyA). 3. e ja pramANe vaLI viSama nizAnIvALI saMkhyA, zeSa saMkhyA upara caDhAvavI, temAMthI bAda (bhAjaka + bhAgAkAra x 10 + navo bhAgAkAra = nakkI thayela navo bhAjaka x navA bhAgAkAranI saMkhyA). A pramANe TheTha sudhI badhI saMkhyA purI thAya tyAM sudhI karavuM. jabUdvIpanI paridhinA vargamULanA dRSTAMtano abhyAsa karavAthI bIjI saMkhyAnA vargamULa kADhavAnuM samajI zakAze jaMbUdvIpano varga karI 10thI guNatAM ekaDA upara 11 mIMDAM Ave. have teno vargamULa kADhavA mATe Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 + 1. 620 124 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-11 1 2 3 4 5 6 - | - | - | - | - |- | yojanA 1lo bhAjaka 3 ) 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 (3 + 3 = 9 (cha vAra babe AMkaDA laIne gaNita karavAnuM) _) 0100 (1 yojana Avelo javAbano AMka X 10 'sarakhI rIte mukatAM )03900 (6 yojanA 316227 yojanA + 1 37pa6 rajo bhAjaka 61 x 1 ) 144,00 (rayojana AvyA, have je zeSa 484471 vadhI tenA 12644 62 )01756,00 (ra yojana |gAu karavA 4 thI guNIne X 10 126484 vargamULa kADhavuM. D049116,00 (7 yojana + 6. 4427129 3jo bhAjaka 626 X 6 0484471 zeSa + 6 zeSa 484471, 1937884 632 dhruva bhAjaka 632454* 1 632454 X 10 3 40522 zeSa- dhanuSa karavA 2000thI 6320 gAu 632454 guNIne vargamULa kADhavuM. + 2 40522, 1000 40522000 4tho bhAjaka 6322 X 2 6324542000 316227 + 2 316227 6324 44944 zeSa hAtha karavA 4 thI guNavA + 10 63240 44844 179776 gaNita thaI zake + 2 27deg nahi mATe 0 hAtha pamo bhAjaka 63242 X 2 hAthanA AMgaLa karavA 24 thI guNatAM + 2 1797 63244 31622724 105409 X 10 1054/9 632440 nA AMgaLa kADhavA bethI guNatAM + 7 67891, 135782 30373 aDadhI 6Tho bhAjaka 632447 X 7 105409* * 105409105409 AMgaLa + 7 javAba-316227yojana, 3 gAu, 128 dhanuSa, 1all dhruvabhAjaka 632454 | aMgulathI adhika vargamULa AvyuM.AjaMbUdvIpanI paridhi che.] 316227 31622 7 8 1438208 13 AMgaLa - I Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 125 A(=316rara7 yojana, 3 gAu, 128 dhanuSya ane 1all aMgula) jaMbUdvIpanI paridhi che. bhASyamAM vRttazabdanuM grahaNa corasa Adi kSetrano niSedha karavA mATe che. parikSepanuM grahaNa vidhvaMbha, IrSA, jIvA Adino niSedha karavA mATe che. have jaMbUdvIpanuM gaNitapada(nnakSetraphaLa) lAvavAmAM Ave che. temAM karaNasUtra A che- vikhaMbhanA cothA bhAgathI guNAyela paridhi gaNitapada (=kSetraphaLa) che. prastuta vikhaMbha eka lAkha yojana che. teno cotho bhAga 25,000 che. vikhaMbhanA cothA bhAgathI guNAyela jaMbUdIpano paridhi gaNitapada che. bhASyamAM rahelA sa padano jaMbUdvIpanA paridhi sAthe saMbaMdha che, arthAt sa eTale jaMbUdvIpano paridhi. kAraNa ke sarvanAmanA zabdo prastuta arthano parAmarza karanArA che. jaMbUdvIpamAM yojana pramANa corasa khaMDo ATalA ( vikhaMbhanA cothA bhAgathI guNAyela paridhinI jeTalI saMkhyA thAya teTalA) thAya evo ahIM vAkyartha che. temAM 25,000 thI guNAyela paridhinA yojanAnI saMkhyA 7,90,56,75,000 che. 25,000 thI guNAyela traNa gAunI saMkhyA 75,OOO thAya. gAunI A saMkhyAnA yojana karavA (eka yojana=4 gAu thAya AthI) gAunI saMkhyAne cArathI bhAgavAthI 18,750saMkhyA thAya. A saMkhyA yojananI che. 25,000thI guNAyela dhanuSyanI saMkhyA 32,00,000 thAya. A dhanuSya saMkhyAnA yojana karavA. ATha hajAra dhanuSyano eka yojana thAya evuM vacana hovAthI ATha hajArathI bhAgAkAra karavAmAM 400 saMkhyA thAya. AyojananI saMkhyA paNa anaMtara 18,750 saMkhyAmAM nAMkhatAM 19, 150 thAya. A saMkhyA paNa sAta kroDa Adi saMkhyAmAM nAMkhatAM 7,90,56,94, 150thAya. 25,000thI guNAyela aMgulanI saMkhyA 3,25,000 thai. eka ardhagulane 25,000 thI guNavAthI 25,000 ardhagula thayA. A ardhagulanI saMkhyAne ardhI Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-11 karavAthI 12,500 aMgula thAya. A saMkhyAne aMgulanI saMkhyAmAM nAMkhatAM 3,37,500 thayA. tyAra bAda te saMkhyAne 96 saMkhyAthI bhAgAkAra karavo. kAraNa ke 96 aMgulano eka dhanuSya thAya. bhAgAkAra karatAM 3,515 thayA. A dhanuSyanI saMkhyA che. 60 aMkula vadhyA. A dhanuSyanI saMkhyA (3,515) ne 2000thI bhAgatAM eka gAu thayo. 1515 vadhyA. (A pramANe jaMbUdvIpanuM gaNitapada 7,90,56,94,150 yojana, 1 gAu, 1515 dhanuSya ane 60 aMgula thAya.) gaNitapada-kSetraphaLa [gaNitapada karavA mATe paridhi AvI tene vikhuMbhanA cothA bhAge guNavAthI gaNitapada-kSetraphaLa Ave. paridhi-316227 yojana, 3 gAu, 128 dhanuSa, 13|| AMgaLa ne vikhuMbha cotho bhAga (100000|4=) 25000 thI guNatAM AMgaLa 135 4 25000 = 337500 AMgaLa dhanuSa 128 4 25000 = 3200000 dhanuSa gAu 3 4 25000 = 75000 gAu yojana 316227 4 25000 = 7905675000 yojana have badhAno saravALo karavo. (1) AMgaLa337500 96 (dhanuSa karavA) 3515 dhanuSa -60AMgaLa. (2) dhanuSa 3200000 + 3515 = 3203515 3203515/2000 (gAu karavA) = 1601 gAu - 1515 dhanuSa. (3) gAu 75000 + 1601 = 76601 = 76601/4 (yojana karavA) 19150 yojana - 1 gAu. (4) yojana 7905675000 + 19150 = 7905694150 yojana. eTale jaMbudvIpanuM kSetraphaLa 7905694150 yojana, 1 gAu, 1515 dhanuSa, 60 AMgaLathI kaMika adhika thAya. 1. ahIMthI zarU thatuM lakhANa bRhatsetrasamAsamAMthI lIdhela che. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 A gaNitapada kSetraphaLa kevI rIte lAvavuM te batAve cheegaaitilkkhte paNuvIsasahassasaMguNe kAuM / luA-channa-dusahastra-dara muLamA hArehiM // chAyA- kSAvitrinazAntAnuM padmavijJatisahasrasaMgAnuM tthA / di-vaLavati-nisahastravatumi: muLamahAvai // artha jaMbudrIpanuM gaNitapada lAvavA mATe ekathI traNa lAkha sudhInA aMkone pacIsa hajArathI guNAkAra karIne be, channu, be hajAra ane cAre bhAgavAthI gaNitapada Ave. 127 vivecana- jaMbudvIpanI paridhi 316227 yojana, 3 gAu, 128 dhanuSa, 13 / / AMgaLa che. A aMkone 25000 thI guNavA pachI AMgaLa, dhanuSa, gAu, yojana karavA mATe kramasara be, channu, be hajAra, cAra saMkhyAthI bhAgavAthI gaNitapada Ave. be aDadhA AMgaLe 1 AMgaLa, 96 AMgaLe 1 dhanuSa, 2000 dhanuSe 1 gAu, 4 gAue 1 yojana thAya. aDadhA AMgaLane 2 thI bhAgavAthI AkhA AMgaLa Ave. AMgaLone 96thI bhAgavAthI dhanuSa Ave, dhanuSane 2000 thI bhAgatA gAu Ave ane gAune 4 thI bhAgavAthI yojana Ave. AMgaLa, dhanuSa, gAu, yojana AMgaLamAM umerIne gaNita karavAthI kSetraphaLa maLI rahe. aDadhA AMgaLa 1 x 25000 = 25000 aDadhA AMgaLa AkhA AMgaLa 13 4 25000 = 325000 AkhA AMgaLa dhanuSa 128 4 25000 = 3200000 dhanuSa gAu 3 4 25000 = 75000 gAu = yojana 316227 4 25000 7905675000 yojana 25000 aDadhA AMgaLane be thI bhAgatAM 12500 AMgaLa thayA te 325000 AMgaLamAM umeratAM 337500 AMgaLa thayA. 337500 AMgaLanA dhanuSa karavA mATe 96 thI bhAgatAM 3515 dhanuSa, upa2 60 AMgaLa vadhyA. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-11 3515 dhanuSa 320OO00 dhanuSamAM umeratAM 3203515 thayA, tenA gAu karavA 2000 thI bhAgatA 1601 gAu 1515 dhanuSa vadhyA. 1601 gAu 75000 gAumAM umeratAM 76601 gAu thayA, tenA yojana karavA mATe 4 thI bhAgatA 19157yojana upara eka gAu vadhyo. 19150 yojana 7905675000 yojanamAM umeratAM 7905694150 yojana thayA. 7905694150 yojana, 1 gAu, 1515 dhanuSa, 60 AMgaLa jaMbUdIpanuM saMpUrNa kSetraphaLa thayuM. A pramANe jaMbUDhIpanuM gaNitapada kahyuM. (bRhaetrasamAsa gAthA-11)] prataravRtta AkAra jaMbUlIpa uttara gAu 128dhanuSa, 1 vidhi 3,16,227 yoja pragala, 5 yava, 1 dhUkA. uttara dakSiNa vikhaMbha jabU. dvIpa pazcima 'pUrva pUrvapazcima vikhaMbha 1,00,000 (eka lAkha) yojanA 7,90,56,94,15yojana uMcAI 99,000yojana 1gAu, 1515 dhanuSa, Q UMDAI 1,000 yojana rA hAtha kSetraphaLa 8 (merunI apekSAe) (gaNita pada) 1,00,000 (eka lAkha) yojana dakSiNa Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 129 have jIvA lAvavAnuM(=jIvA lAvavAnA upAyane) kahevAya cheicchaavgaahonaavgaahaabhystsy viSkambhasya caturguNasya mUlaM jyA (1) meLavavA icchala avagAha jeTalo hoya te icchA avagAha che. (2) tenAthI nyUna vikhaMbha te icchAavagAha nyUna vikhaMbha che. (3) A icchA avagAhathI nyUnavikhaMbhane pharIthI avagAhathI guNavo. (4) avagAhathI guNAyelA vikhaMbhane cArathI guNavo. (5) cArathI guNAyelA vikhaMbhanuM je mULa thAyate goLakSetranI jIvA thAya. (1) ahIM vikhaMbha 1 lAkha yojana che. tene icchala avagAhathI nyUna karavo. icchala avagAha para6-6/19 kaLA che. A uparanI pa26 saMkhyAnI kaLAo karavI. kaLA karavA te saMkhyAne 19 thI guNavI. Ama karavAthI 9,994 kaLA thaI. temAM 6 kaLA umeravAthI 10,000 kaLA thaI. A (10,000 kaLA) icchA avagAhanI saMkhyA che. (2) vikhaMbhanI saMkhyAne(=1,00,000ne) paNa 19 thI guNavI. tethI 14 lAkha thayA. A icchA avagAhanI saMkhyAne(=daza hajAra kaLAne) vikhaMbha (19,00,000)mAMthI bAda karavI. tethI aDhAra lAkha nevuM hajAra (18,90,000 kaLA) thaI. (A IcchA avagAhathI nyUna vikhaMbha saMkhyA thai.) (3) icchA avagAhathI nyUnavikhaMbhane (18 lAkhanevuM hajArane) pharIthI icchA avagAhathI(=10,000) thI guNavo. tethI 18,90,00,00,000 kaLA thaI. (4) AsaMkhyAne cArathI guNavI. tethI 75,60,00,00,000kaLA thAya. (5) A saMkhyAnuM je mULa Ave te jIvA thAya. (1) kramazaH 2, 3, 4, 9, 5, 4 saMkhyAthI mULa grahaNa karavuM mULa kADhavuM. krame karIne 297884/549908 ATalI saMkhyA thaI. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-11 (2) ghoDabeMna chinna: have nIcenI 5,49,908 saMkhyAne ardhI karavAthI (gAmitra) 2,74,954 kaLA saMkhyA thaI. (3) (AnA yojana karavA mATe) A saMkhyAne 19 saMkhyAthI bhAgatAM 14,471-5/19 yojana thayA. (4) zeSa je vadhI tenI kaMIka nyUna 1 kaLA thaI. (5) kaMIka nyUna 1 kaLA pAMca kaLAmAM umeravI. (6) Ama 14,471 yojana ane kaMIka nyUna 6 kaLA mULa thayuM. A jaMbUdvIpanI jIvA che. have ISane lAvavA mATe karaNasUtrane kahe chejiivaavrgsy viSkambhavargasya ca vizeSa:= (1) jIvAnA vargane vikhaMbhanA vargamAMthI bAda karavo. (2) tasva=vizeSa0) mUvaM(=vamUna) je Ave te vizeSanuM(=je bAkI rahyuM tenuM) vargamULa kADhavuM. (3) (mUi vikraznA chote) e vargamULane vikhaMbhamAMthI bAda karavo. (4) (zeSaca )=bAkI rahelI saMkhyAnuM adhuM karavuM. (5) ( rUpurvati) je adhuM rahyuM te iSa che. (1) jIvAvarga 75, 60,00,00,000 che. viSkrabhavarga 36,10,00,00,00,000 che. A saMkhyAmAMthI jIvAvarga bAda karatAM 3pa,34,40,00,00,000 ATaluM thayuM. (2) tenuM vargamULa lAvavuM. tethI ATha zUnyanA ardhA karavAthI cAra zUnya (2000) thayA. bAkInI 35,344 saMkhyAnuM mULa 188 thayuM. kula 18,80,000 saMkhyA prApta thaI. (3) (tatka)A saMkhyAne(=18,80,000) 19 guNI saMkhyAmAMthI bAda karavI. (19,00,000-18,80,000=20,000) bAkI 20,000 saMkhyA rahI. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 jiMbUdvIpanI jIvA - |- | - |- |- |- | yojanA 1lo bhAjaka ) 7 5 6 0 0 0 0 0 0 0 0 (2 kaLA - 4 356 (7 kaLA x 10 329 4) ra700 (4 kaLA + 7. 2176 rajo bhAjaka 47 x 7 pa2400 (9 kaLA + 7 49401 - 54 299900 (5 kaLA X 10 274925 540 2497500 (4 kaLA + 4 2199616 544 x 4 297884 + 4. 548 x 10 5480 + 9 4tho bhAjaka 5489 X 9 javAba ra74954 98 kaLA + 9 5498 2,74,954 kaLAnA yojana karavA mATe 19thI x 10 bhAgavA. 54980 + 5 2,74,959/10 = 14,471 yojana ane 5 kaLA pamo bhAjaka 54985 x 5 thayA. + 5 54990 je zeSa vadhI che tenI kaMIka nyUna 1 kaLA gaNI 5 x 10 kaLAmAM umeratA 14,471 yojana ane kaMIka nyUna 549900 6 kaLA mULa thayuM. + 4 6Tho bhAjaka pa49904 x4 A jaMbudvIpanI jIvA che. + 4 - 549908 549908 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 1lo bhAjaka 2jo bhAjaka zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 3534400000000 nuM vargamULa 1 4 1) 35 3 4 4 0 1 253 (8 224 2944 (8 jo bhAjaka + 1 2 x 10 20 + 8 2944 28 X 8 0000 (0000 + 8 0000 sUtra-11 36 x 10 360 + 8 368 X 8 + 8 376 ] (4) enuM ardhuM karavAthI 10,000 saMkhyA thai. (A saMkhyA kaLAnI hovAthI e saMkhyAnA yojana karavA mATe) A saMkhyAne 19thI bhAgAkAra karatAM 526 yojana ane 6 kaLA thai. (5) A pramANe 526-6/19 yojana jaMbUDhIpanuM iyu che. have dhanukASTha lAvavA mATe karaNasUtra- (1) iSu vargane 6 gaNuM karavuM. (2) cha guNa karelA iSu vargane jIvA vargathI yukta karavo. (3) jIvA vargathI yukta iSu varganuM vargamULa karavuM. (4) A vargamULa dhanukASTha che. (1) kaLA karAyelA iSano varga 10,00,00,000 che. Ane cha gaNuM karavAthI 60,00,00,000 saMkhyA thai. (2) Ane jIvA vargamAM nAkhavI. jIvA varga 75,60,00,00,000 che. AmAM cha guNA karAyelA iSu vargane nAkhatAM 76,20,00,00,000 saMkhyA thai. (3) AnuM vargamULa kramazaH 2, 7, 6, 0, 4, 3 thI kADhavuM. tethI 262151/552086 saMkhyA thai. javAba : 18,80,000 0 (1 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 133 Y sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 [76,20,00,00,000 nuM vargamULa 1lo bhAjaka 2 x 2,76200000000 (2 + 2. - 362 (7 x 10 329 40 3300 (6 + 7 3276 rajo bhAjaka 47 X 7 2400 (0 + . 2222 54 240000 (4 X 10. 220816 540 1918400 (3 + 6 1656249 3jo bhAjaka 546 x 6 262151 + 6 552 X 10 5520 + 0 262151 4tho bhAjaka 5520 40 javAba 276043. 552086 + 0 5520 x 10 55200 + 4 pamo bhAjaka pa5204 x 4 + 4 55208 x 10 552080 + 3 6Tho bhAjaka pa52083 X 3 + 3 _papa2086 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-11 (4) nIcenI (5,52,086) saMkhyAne arpI karavAthI 2,76,043 saMkhyA AvI. A saMkhyAne (yojana ka2vA mATe) 19 saMkhyAthI bhAgAkAra karatAM 14,528 yojana ane 11 kaLA thai. (5) AthI 14,528 yojana 11/19 jaMbUDhIpanuM dhanukAi che. have viSlebha lAvavA mATe karaNasUtra nIce mujaba che-- khyAvaLavaturbhaagyutmissuvrgmissuvibhktN tatprakRtivRttaviSkambhaH jIvAvargacaturbhAgena yukta iSuvarga iSuNA vibhaktaH sa svabhAvavRttakSetraviSkambho bhavati / koipaNa goLa padArthanI pahoLAi(=vibha) kADhavI hoya to tenI rIta batAve che-- (1) je kSetranI jIvAthI vikhuMbha kADhavo hoya te kSetranI jIvAno varga karavo. (2) temAM vargamULanI zeSa umerI varga pUrNa karavo. (3) pachI tene cArathI bhAga Apavo. (4) pachI temAM vikSita kSetranA iSano varga umeravo. (5) baMneno saravALo karI vivakSita kSetranA iSuthI bhAgavo. (6) pachI tenA yojana ka2vA 19 kalAthI bhAga devo. (7) je Ave te vikSita kSetranA goLa padArthano viSphabha Ave. dA.ta. bharatakSetranI jIvA uparathI jaMbUdvIpano vidhyuMbha kADhavo che. bharatakSetranI jIvA 14,471 yojana ane 5 kalA che. AnI kalA karatA 14,471 x 19 + 5 kalA 2,74,954 kalA thai. teno varga 2,74,954 X 2,74,954 75,59,97,02,116. temAM vargamULanI zeSa 2,97,884 umeratA 75600000000 kalA thai. tene cArathI bhAgatA 75600000000 | 4 = 18900000000. temAM bharatakSetranA iSuno varga umeratAM 18900000000 + 100000000 = = = Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 135 19000000000. Ane bharatakSetranI ISa kalAthI bhAgatA 19OOOOOOOOO | 10,000 = 19OOOOO. tene yojana karavA 19 kalAthI bhAgatA 1900000 | 19 = 100000 yojana jaMbUdvIpano vikhaMbha thayo. have bahu lAvavAmAM Ave che. temAM karaNasUtra A che- (1) ( dhanuSThit kSai zoa=)uttara dizAnA dhanukAimAMthI dakSiNa dizAnuM dhanukAi bAda karavuM. (2) (SArtha=)bAda karatAM zeSa rahela saMkhyAnuM adhuM karavuM. (3) te saMkhyA bAhu che. (1) uttara dizAnuM dhanukAi 25, 230-4/19yojana che. dakSiNadizAnuM dhanukAi 14,528-11/19 yojana che. 25,230-4/19 mAMthI 14,528-11/19 saMkhyA bAda karatAM 10,702 saMkhyA thaI. have 4 kaLAmAMthI 11 kaLA bAda na karI zakAya. tethI (paritana rAzeH=)yojananI saMkhyAmAMthI eka saMkhyA utAravI (1 yojana=19 kaLA thAya tethI) 19 mAMthI 11 bAda karatAM 8 kaLA zeSa rahe. temAM cAra kaLA nAMkhavAthI 12 kaLA thAya. 12 kaLAnuM avuM karavAthI 6 kaLA thAya. (35ritana zi=) uparanI 10,701saMkhyAnuM avuM karI zakAya nahi, tethI saMkhyA utAravI. (1 yojana=19 kaLA thAya) 19 saMkhyAnuM paNa adhuM karI zakAya nahi. tethI 19mAMthI 1 saMkhyA laI levI. lIdhelI 1 saMkhyAne ardhI karavAthI ardhI kaLA thAya. vadhela) aDhAranuM ardha karavAthI 9 thAya. ardhI kaLAthI sahita A nava ane pUrvanI 6 kaLA bhegI karatAM sADA paMdara thaI. uparanI yojananI (10,700) saMkhyAne ardhI karavAthI 5,350 saMkhyA thaI. A 5,350-15/19 yojana laghuhimavaMta parvatanI bAhu(=bAhA) che. paridhi vagere lAvavAnA karaNanA(=rItanA) A upAyathI sarva kSetronAM ane sarva parvatonAM laMbAI, pahoLAI, jIvA, iSa, dhanukASThanAM pramANo jANavA. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-12 ahIM bIjA vidvAno A prasaMge vistArathI batAvavAnA bhAvathI jAte atizaya ghaNA sUtro racIne kahe che. paNa te yukta nathI. AcArya bhagavaMte A saMgraha saMkSepathI karyo che. ethI pravacananipuNa puruSo ahIM vistArathI kathana aprasiddha che ema kahe che. have jo A saMgraha vistArathI kahevA mATe icchelo hoya to lAkho graMthothI( zlokothI) kahevAyelA jaMbUdIpanA upadezane vistAranArA paNa kuzaLa buddhivALA puruSo vaDe ahIM keTalo vistAra karAya? pravacananipuNa puruSo vaDe karAyelA sUtronA AdhAre nirNaya karavo e ja vistAranA arthI puruSane ghaNA lAbhavALo che. AthI ghaNA sUtronI racanA karanArA vidvAnonA abhiprAyanI upekSA karavI. (3-11) TIkAvataraNikA- evamimAM jambUdvIpavaktavyatAM parisamApya samAsataH samprati dvIpAntaravaktavyatAbhidhitsayovAca TIkAvataraNikAI- A pramANe A jaMbUdvIpanI vaktavyatAne saMkSepathI pUrNa karIne have anya dvIponI vaktavyatAne kahevAnI icchAthI nIcenA sUtromAM je kahevAze te) kahyuM che- dhAtakIkhaMDa dIpamAM kSetro ane parvatonI saMkhyAkitIvADe rU-rA sUtrArthadhAtakIkhaMDamAM kSetro ane parvato jaMbUdvIpathI bamaNAM che. (3-12) bhASyaM- ye ete mandaravaMzavarSadharA jambUdvIpe'bhihitA, ete dviguNA dhAtakIkhaNDe dvAbhyAmiSvAkAraparvatAbhyAM dakSiNottarAyatAbhyAM vibhaktAH / ebhireva nAmabhirjambUdvIpakasamasaGkhyAH pUrvArdhe cAparArdhe ca cakrArakasaMsthitA niSadhasamocchrAyAH kAlodalavaNajalasparzino vaMzadharAH seSvAkArA aravivarasaMsthitA vaMzA iti // 3-12 / / bhASyArtha- jaMbUdvIpamAM je meru parvata, varSadhara parvato kahyA che te dhAtakIkhaMDamAM bamaNAM(= be be) che tathA dakSiNa-uttara lAMbA be ISakAra parvato vaDe vibhakta karAyelA che temanA nAmo paNa e ja che. pUrvArdhamAM Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-1ra zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 137 ane pazcimArdhamAM jaMbUdvIpanI samAna saMkhyAvALA che. te ja pramANe pazcimArdhamAM paNa jaMbUdvIpanI samAna saMkhyAvALA che. A badhA parvato cakranA ArAnA AkAre rahelA che ane niSadha parvata jeTalI UMcAivALA che. kAlodadhi ane lavaNa samudrane sparzIne rahelA che. bANa sahita dhanuSanA jevA AkAravALA che ane cakranA ArAnA aMdaranA vibhAgamAM rahelA hoya che, arthAtu cakranA ArAnA vivaramAM rahelA hoya tevA dekhAya cha. (3-12) TIkA- 'ya ete mandaravaMza'ityAdi bhASyaM, lavaNajaladherbahirdhAtakIkhaNDaH dvIpaH dhAtakIvRkSasambandhAd, valayAkRtilakSAcatuSTayaviSkambhaH, tasmin dhAtakIkhaNDe mandarAdayo jambUdvIpamandarAdibhyaH saGkhyayA dviguNadviguNamAnA veditavyAH, jambUdvIpe merurekaH, tatra dvau, pUrvAparadigmadhyavyavasthitau merU, vaMzA bharatAdikSetrANyairavataparyavasAnAni, tAni ca tatra dvisaGkhyAyuktAni, pratyekaM varSadharA himavadAdayaH parvatA vaitADhyAdayazca te'pi tatra dvirdviH sthitAH / ete ca sarve'pi mandarAdayo dvAbhyAmiSvAkAraparvatAbhyAM RjubhyAmityarthaH dakSiNottaradigmadhyavyavasthitAbhyAM dakSiNottarAyatAbhyAM ca vibhaktA vicchinnAH, pUrvArdhe cAparArddha ca vyavasthitAH, 'ebhireva nAmabhirjambUdvIpakaiH samA saGkhyA yeSAM bharatAdikSetrANAM te jambUdvIpakasamasaGkhyAH cakranAbhipratibaddhArakasaMsthitAH / tatra varSadharaparvatA niSadhagirisadRzocchrAyAH, caturyojanazatoccA ityarthaH, kAlodalavaNajalasparzino vaMzadharAH seSvAkArAH kAlodasamudro dhAtakIkhaNDaparikSepI lavaNasamudro jambUdvIpaparikSepI etayorjalaM kAlodalavaNajalaM tat spaSTuM zIlameSAmiti kAlodalavaNajalaspazino himavadAdayaH, saha iSvAkAraparvatAbhyAM paJcayojanazatoccAbhyAmiti / 1. etaireva iti pAThAntaram / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-12 dhAtakIkhaNDavartinazca himavadAdayo jambUdvIpakahimavadAdivicchedapratinidhinA vyavasthitAH, vaitADhyAdayaH kSetrANi ceti / aravivarasaMsthitA vaMzA iti, arANAM vivarANi-antarAlAni tadvad vyavasthitAH vaMzAH kSetrANi tatreti, sakSepAttu pratipattavyamidaM, yannAma kiJcinnadIdevakurUttarakuruprabhRti jambUdvIpe'bhihitaM tat sarvaM dhAtakIkhaNDe dvirdviravasAtavyamiti // 3-12 // TIkArtha- "je te maravaMzA" ityAdi bhASya che. lavaNasamudranI bahAra=pachI) dhAtakIkhaMDa dvIpa che. temAM dhAtakIvRkSa hovAthI tenuM dhAtakIkhaMDa evuM nAma che. teno valayAkAre cAra lAkha vikhaMbha che. te dhAtakIkhaMDamAM meruparvata vagere padArtho jaMbUdvIpanA meru parvata vagerenI saMkhyAthI bamaNA-bamaNA jANavA. jaMbUdvIpamAM meru eka che. dhAtakIkhaMDamAM pUrva-pazcima dizAnA madhyamAM rahelAM be meru che. bharatathI prAraMbhI airAvata sudhInAM kSetro dhAtakIkhaMDamAM bamaNA che. himavAna vagere varSadharaparvato ane vaitADhya vagere parvato dhAtakIkhaMDamAM be be rahelAM che. A meru vagere badhAya dakSiNa-uttara dizAnI madhyamAM rahelA ane dakSiNa-uttara lAMbA evA be ISanA AkAra jevA(saraLa) parvatothI judA karAyelA che. (himAvAna vagere varSadhara parvato vagere) pUrvArdhamAM ane pazcimArdhamAM rahelA che. jaMbUdvIpamAM jenuM je nAma che tenuM te ja nAma dhAtakIkhaMDamAM che ane jaMbUdvIpamAM bharata Adi kSetronI jeTalI saMkhyA che teTalI ja saMkhyA dhAtakIkhaMDamAM che. cakranI nAbhimAM pratibaddha ArAnI jema rahelA che. temAM varSadharaparvato niSadhagiri samAna UMcA che, arthAt cAraso yojana UMcA che. himavAna vagere parvato pAMcaso yojana UMcA ane iSanA jevA AkAravALA be parvatonI sAthe kAlodadhi ane lavaNasamudranA pANIne sparze che, arthAt himAvAna vagere parvato ane iSanA jevA Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-12 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 139 dhAtakI khaMDanA be ISakAra parvato 210 Pichte kAra parvata uttara - 8 210 Porche EThara pazcima 5 = parva 'kA meru lavaNanuM vaijayaMta dvAra (dakSiNa kAra parvata dakSiNa dhAtakInuM vaijayaMta dvAra pUrvadhAtakIkhaMDa ane pazcimadhAtakIkhaMDa [A dvIpamAM uttaradizAekvAra parvata nAmano eka moTo parvata che, te uttaradakSiNa dIrgha che, 1,000yojanaprAraMbhathI paryantasudhI ekasarakho pahoLo che, ane tevIja rIte prAraMbhathI paryanta sudhI 500yojana ekasarakho uMco che, vaLI evoja bIjopureparvata dakSiNadizAmAM paNa Avelo che. emAM uttaradizAno ISakAraparvata lavaNasamudranI jagatInA aparAjItadvArathI prAraMbhIne dhAtakIkhaMDanI jagatInA aparAjIta dvAra sudhI pahoMcelo che, athavAlavaNasamudranA uttaraparyantathI kALodadhisamudranA uttara prAraMbha sudhI lAMbo che, eTale e parvatano eka cheDolavaNasamudrane maLyo che, ane bIjo cheDo kAlodadhi samudrane maLyo che. tevI rIte bIjA dakSiNaISakArano eka cheDo lavaNasamudranA vijayaMtadvAre Avelo che, ane bIjo cheDo dhAtakIkhaMDanA vijayaMtadvAre pahoMcyo che. jethI (dhAtakIkhaMDa 4,00,000 yojana pahoLo hovAthI) e be parvato paNa 4,00,000 (cAra lAkha) yojana lAMbA che ane e pramANe e be parvato dvIpanI vacce uttaradakSiNamAM AvavAthI dhAtakIkhaMDanA pUrvadhAtIravaMtuM ane pazcimaghAtIuM evA be moTA vibhAga thayelA che. tathA rUpu eTale bANanA vAra-AkAra sarakhA dIrgha hovAthI rUpura evuM nAma che, e dareka ISakAra upara cAra cAra phUTa-zikhara che, temAMnuM paheluM siddhAyatana kUTa kAlodadhisamudra pAse che, tyArabAda bIjuM, trIjuM, cothuM phUTa lavaNasamudra tarapha che.] Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 - sUtra-13 AkAravALA be parvato e badhAya parvato samudra sudhI lAMbA hovAthI pANIne sparze che. dhAtakIkhaMDamAM rahelA himAvAna vagere parvato, vaitADhA vagere parvato ane kSetro jaMbUdvIpanA himavAna Adi vibhAganI tulyatAthI rahelA che, arthAta jaMbUdvIpamAM rahelA himavAna Adi parvato jeno jeno vibhAga kare che, te te vibhAgane dhAtakIkhaMDamAM rahelA himAvAna vagere parvato kare che. jaMbUdvIpanA bharata vagere kSetronA je vibhAga che te vibhAga dhAtakIkhaMDanA kSetrono paNa che. "aravivarasaMsthitA vaMza" rUti, dhAtakIkhaMDamAM kSetro ArAonA aMtarAlabhAganI jema rahelAM che. saMkSepathI A jANavA yogya che ke, jaMbUdvIpamAM devakuru-uttarakuru vagere je je kahyuM che te badhuM dhAtakIkhaMDamAM be be jANavuM. (3-12) TIkAvataraNikA-yathaiva dhAtakIkhaNDe jmbuudviipvidhiruktstthaivTIkAvataraNikAIdhAtakIkhaMDamAM jaMbUdvIpano(=be be che ema) je rIte vidhi kahyo te ja rIte (puSkarAImAM paNa) che. puSkaravaraphlIpamAM kSetro ane parvatonI saMkhyApurve ra ArU-zarUA. sUtrArtha- puSkaravaradvIpanA ardhA bhAgamAM paNa kSetro ane parvato jaMbUdvIpathI bamaNAM che. (3-13) bhASyaM- yazca dhAtakIkhaNDe mandarAdInAM seSvAkAraparvatAnAM saGkhyAviSayaniyamaH sa eva puSkarArdhe veditavyaH / tataH paraM mAnuSottaro nAma parvato mAnuSalokaparikSepI sunagaraprAkAravRttaH puSkaravaradvIpArdhe viniviSTaH kAJcanamayaH / saptadazaikaviMzatiyojanazatAnyucchritazcatvAri triMzAni kozaM cAdho dharaNItalamavagADho yojanasahasraM dvAviMzamadhastAdvistRtaH / saptazatAni trayoviMzAni madhye / catvAri caturviMzAnyuparIti / Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-13 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 141 na kadAcidasmAtparato janmataH saMharaNato vA cAraNavidyAdharaddhiprAptA api manuSyA bhUtapUrvA bhavanti bhaviSyanti ca / anyatra samudghAtopapAtAbhyAm / ata eva ca mAnuSottara ityucyate / tadevamarvAgmAnuSottarasyArdhatRtIyA dvIpA: samudradvayaM paJca mandarAH paJcatriMzatkSetrANi triMzadvarSadharaparvatAH paJca devakuravaH paJcottarAH kuravaH zataM SaSTyadhikaM cakravartivijayAnAM dve zate paJcapaJcAzadadhike jnpdaanaamArI pA: pazcAviti rU-zarUA. bhASyArtha- meru parvata Adino ane iSakAra parvatonI saMkhyA saMbaMdhI niyama dhAtakIkhaMDamAM je che te ja puSkarArdhamAM jANavo. tyAra bAda mAnuSottara parvata cAre bAju manuSyalokane gherIne rahelo che ane zubhanagaranA killA jevo goLa che ane puSkaravaradvIpanA ardhA bhAgamAM rahelo che ane suvarNamaya che. 1721 yojana UMco che. 430' yojanA ane 1 gAu nIce pRthvItaLamAM UMDo che. nIce 1022 yojana pahoLo che. madhyamAM 723 yojana pahoLo che ane upara 424 yojana pahoLo che. mAnuSottara parvata pachI janmathI ke saMkaraNathI athavA cAraNamunio vidyAdharo ane Rddhine prApta thayelA paNa manuSyo kyAreya bhUtakALamAM thayA nathI ane bhaviSyamAM thaze paNa nahi. samuddAta ane upapAtathI mAnuSottara parvata pachI manuSyo hoI zake che. AthI ja A parvata mAnuSottara ema kahevAya che. A pramANe mAnuSottara parvatanI pahelA aDhIdvIpo, be samudro, pAMca meru parvato, 35 kSetro, 30 varSadhara parvato, 5 devakuru, 5 uttarakuru, 160 cakravartI vijayo, 255 Arya dezo, pa6 aMtarlIpo rahelA che.(3-13) TIkA- puSkaradvIpaH kAlodakasamudraparikSepI SoDazalakSAviSkambhastasyArddhamArAttanamaSTau yojanalakSAstasmin puSkarA., jambUdvIpavadvidhirdraSTavyaH, 1. triza ane vizano zabdArtha trIzamo ane vasamo thAya paNa ahIM padArthanI dRSTie bhASyakArane trIza ane viza evo artha abhipreta che. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3. . sUtra-13 yazca dhAtakIkhaNDe vidhirukta iSvAkArau dakSiNottaradigmadhyavyavasthitau dakSiNottarAyatau paJcazatoccau dvau, tathA mandarau caturazItisahasrocchrayAdiko, vaMzadharAH catuHzatoccA ityevamAdikaH saGkhyAvizeSaniyamaH sa puSkarAddhe'pyazeSo veditavya iti / 'tataH para'mityAdi bhASyam, A ArAttanapuSkarArddhAt parataH samanantaro dhAnyapalyakA kRtirvalayavRtto mAnuSottarAbhidhAno girirmanuSyalokaparikSepI mahAnagaraprakArapratIkAzaH kanakamayaH puSkaradvIpArddhavibhAgakArIti, zeSamucchrAyAdi sujJAnam / __'na kadAcit tasmAdi'tyAdi asmAtmAnuSottarAd gireH parato na naro na kasmiccidapi kAle jAyante janiSyante'janiSata ceti manuSyA ityata evAyaM mAnuSottaro'bhidhIyate, tathA saMharaNato'pi na santi manuSyAstatra, saMharaNaM nAma vairAdyanubandhAt kenaciddevavidyAdharAdinA ihatyamanuSyaH, tato'trotkSipya nIyetAyaM yatrordhvazoSaM zuSyatu mriyatAM vApyakRtapratIkAraH kSipram, evaM vairAdiniryAtanArthaM saMharaNamamUn vihAya kriyate "samaNi avagatavedaM parihArapulAgamappamattaM ca / coddasapuvvi AhAragaM ca Navi koi saMharai // 1 // tasmAdapi saMharaNato na manuSyAstataH parata iti, avazyaM hi manuSyeNa martavyaM antare mAnuSottaranagasyeti / tathA 'cAraNavidyAdharadhiprAptA api manuSyAstamullaMghya gatAH santaH parato na mriyanta iti niyamyate, na punargamanameSAM mAnuSottarAdahiniSidhyate, tapovizeSAnuSThAnAjjAcAriNo vidyAcAriNazca saMyatA nandIzvarAdidvIpAn gacchanti caityavandanAyai, prasiddhazcAyamAvazyakAdiSvapi prAyo vidhiH, tathA vidyAdharA mahAvidyAsampannAH, RddhiprAptAzca vaikriyAdizarIrabhAjaH sarve gacchanti parato, natu prANAn parivarjayanti tatraiveti, evaMvidhA atizayaprAptA api tatra no mriyante, kimuta niratizayamanuSyA iti darzayati-'anyatra samudghAtopapAtAbhyA'mityapodyate, mAraNAntika Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-13 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 143 samudghAtena samupahataH kazcidarddhatRtIyadvIpAntaravartI bahirvIpasamudreSUtpatsyate tena cotpattipradeze prakSiptamAtmapradezajAlamilikAgatinA pazcAttu mriyate tatra vyavasthita iti, tathA upapAtamaGgIkRtya janmAbhisambadhyate, bahirvIpasamudravartinA'sumatA yena manuSyAyurnibaddhamardhatRtIyadvIpAbhyantare utpatsyate vakragatyA tasya tanmanuSyAyurvakrakAle vipakSyate, tadaiva cAsau manuSyo jAtaH, tadudayavartitvAt, tathA cAgama:-"maNusse NaM bhaMte ! maNussesu uvavajjai amaNusse maNussesu uvavajjai ?, goyamA ! maNusse maNussesu uvavajjai, no amaNusse maNussesu uvavajjai" evaM-samudghAtopapAtau virahayya nAnyena prakAreNa bahirmAnuSottaradharaNidharAnmaraNaM manuSyANAM janma vA sambhAvyata iti / ye tvetad bhASyaM gamanapratiSedhadvAreNa vidyAdharaRddhiprAptAnAmAcakSate teSAmAgamavirodhaH, sarveSAM hi cAraNAdInAmAgame gamanAbhyanujJAnAt, bahirjanmamaraNe na sambhAvyete, ityavadhikRtyedamucyate-'ata eva mAnuSottara' iti, 'tadevamarvAgmAnuSottarasye'tyAdi bhASyaM, vyAvarNitalakSaNasya mAnuSottarasya girerarvAk jambUdvIpadhAtakIkhaNDapuSkarA nyarddhatRtIyA dvIpAH lavaNakAlodasamudradvayaM, jambUdvIpa eko dhAtakIkhaNDe dvau puSkarADhe ca dvAvevaM paJca mandarAH, jambUdvIpe bharatAdIni sapta kSetrANi dhAtakI khaNDe caturdaza puSkarArdhe caturdaza evaM paJcatriMzat kSetrANi, jambUdvIpe himavadAdyAH SaT dhAtakIkhaNDe dvAdaza puSkarAH dvAdaza evaM triMzadvarSadharaparvatAH, jambUdvIpe eko dhAtakIkhaNDe dvau puSkarArdhe dvau caivaM paJca devakuravaH, evameva paJcottarAH kuravaH, jambUdvIpe dvAtriMzat dhAtakIkhaNDe catuHSaSTiH puSkarAH ca evaM SaSTyadhikaM zataM cakravartivijayAnAM, paJcasu bharateSu paJcasu cairavateSu pratyekaM paJcaviMzatirjanapadAH arddha cAryAH, ete dazaguNA dve zate paJcapaJcAzadadhike janapadAnAmAryANAM, jambUdvIpa eva himavataH Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-13 prAkpazcAdikSu saptasaptAntaradvIpA ekatra aSTAviMzatistathA zikhariNo'pyaSTAviMzatiH, evamete SaTpaJcAzadbhavanti, utsedhAgulaM sahasraguNitaM pramANAGgulaM bhavati, tanmAnena caiSAM dvIpakSetragirikUTasaritsAgarakANDapAtAlabhavanakalpavimAnAdInAM viSkambhAyAmaparidhayo grAhyAH, kSetrAdIni ca yathAvat parimANato jJAtvA tatpratyayArthaM saGkhyAnaM yuktaM, tacca gaNitajJebhyaH sAkSAt sambandhiphalatvAdavyabhicAri pratyetavyaM, yaizca kSetraparimANaM saGkhyAtaM tairavazyaM saGkhyAnazAstraM praNeyaM, prameyapadArthapraNayane pramANapraNayanavat, yadyapi ceyattA AgamamAtrapratipAdyA tathA'pyatra sambandhitvAt saGkhyAnazAstraM praNeyaM, pratipAditaM tadanyairapi saGkhyAnaM, tat saGkhyAnalakSaNaM tu noktaM, yadapyuktaM tadapi kSetraparikSepAdi vyabhicarati sarvaM bhuvanakozAdiprakriyAntaM pratidarthaM, prAyazca sAvarNisAMsapAyanabuddhAdayaH ye sAtizayajyotiSakSetragaNitazAstrAnabhijJAnAsteSAmaviSaya evAyaM, yadi nAma mUDhatayA kazcidabhinivezanaM kuryAt sa tu prativRttaphalakasUtradIpacchAyAdipratyayaiH pratyAyyo yasyeyAn viSkambhastasya parikSepaH kiyAn bhavatIti, saGkhyAnaniyamAt pUrvAparAvirodhi, pratyakSaphalaM ca saGkhyAnamataH sarvajJajJAnaviSayAbhyantaratvAt jJAnAtizayatvAcca mahAtaDAgodarasaMsthitajaladravyapalaparijJAnopAyopadezavat tIrthakaraiH sarvamanavadyamAdarzitaM sarvajJatAlAJchanamiti // 3-13 // TIkArtha- puSkaradvIpa kAlodadhi samudrane vIMTaLAIne rahelo che. 16 lAkha vikhaMbhavALo che. tenA pahelAnA ATha lAkha yojana puSkarAI che. puSkarArdhamAM jaMbUdvIpanI jema vidhi jANavo. dhAtakIkhaMDamAM ISanA AkAravALA, dakSiNa-uttara dizAnI madhyamAM 29, kSa-uttara 8ibA mane pAMyaso yo4na yA parvatI, 84 hajAra yojana UMcA vagere svarUpavALA be meru parvato, cAraso yojanA UMcA varSadhara parvato, ItyAdi saMkhyAvizeSanA je niyamo che, te saghaLAya niyamo puSkarArdhamAM paNa jANavA. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-13 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 mAnuSottara parvata 424 yojana bAhya puSkarAnu 1021 yojana mAnuSottara parvata 1022 yojana parvatano AkAra samajavA mATe bIjo prakAra mAnuSottarI pata #z place kAlola dhruvasa dhAtakI IpukAra ) | | IpukAra 723 yojana samadra sA jaMba khaMDa 848 yojana 1021 yojana 204 yojana 145 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-13 "tata: param" ityAdi bhASya che. pahelAnA puSkarArdhathI pachI turata dhAnya mApavAnA pyAlAnA ardhA bhAganA jevI AkRtivALo ane valayAkAre goLa evo mAnuSottara nAmano parvata che. te manuSyalokane vIMTaLAine rahelo che, mahAnagaranA killA jevo ane suvarNano che, puSkaradvIpanA ardhA vibhAga kare che. bAkInuM UMcAi AdinuM varNana sArI rIte samajAi jAya tevuM che. 146 (mAnuSottara parvata 1721 yojana UMco che, 430 yojana ane 1 gAu nIce bhUmimAM rahelo che, pRthvItaLamAM 1022 yojana vistAravALo che, madhyamAM 723 yojana vistAravALo che ane upara (TocanA bhAge) 424 yojana vistRta che.) "navavit tammA" jJAti, A mAnuSottara parvatathI AgaLa manuSyo koi paNa kALe utpanna thatA nathI, thaze nahIM ane thayA nathI. AthI ja A mAnuSottara kahevAya che. tathA saMharaNathI paNa manuSya tyAM hotA nathI. saMharaNa eTale vaira AdinA kAraNe koi deva ke vidyAdhara vagere manuSyalokamAM rahelA manuSyane upADIne tyAM (evI koi jagyAe) lai jAya ke jyAM te Ubho Ubho sukAi jAya, athavA pratikAra karyA vinA jaladI maraNa pAme. A pramANe vaira Adine vALavA mATe paNa (have kahevAze) Ane choDIne saMharaNa kare. sAdhvI, vedathI rahita, parihAra saMyamI, pulAka, apramatta, caudapUrvI ane AhArakanuM koi saMharaNa na kare. (prava.sAro. gA.1419) te saMharaNathI paNa manuSyo mAnuSottara parvata pachI hotA nathI. manuSyanuM maraNa avazya mAnuSottara parvatathI aMdaranA bhAgamAM thAya. tathA vAravidyAdharadhiprAptA avi" kRti, cAraNa, vidyAdhara ane Rddhine pAmelA manuSyo mAnuSottara parvatathI AgaLa gayA hoya to paNa mRtyu na pAme e niyama che. paNa manuSyonA mAnuSottara parvatathI bahAra gamanano niSedha nathI. viziSTa tapanA AcaraNathI jaMghAcAraNa ane Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-13 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 147 vidyAcAraNa munio jinapratimAone vAMcavA mATe naMdIzvara Adi dvIpa sudhI jAya che, A vidhi Avazyaka AdimAM paNa prasiddha che. tathA mahAvidyAne pAmelA, vaikriya Adi zarIrane banAvanArA A badhA mAnuSottara parvatanI bahAra jAya che, paNa tyAM mRtyu pAmatA nathI. atizayane pAmelA evA paNa manuSyo tyAM maratA nathI, to pachI atizaya rahita manuSyo mRtyu na pAme emAM zuM kahevuM? ema batAve che- "anyatra samuddhAto pAtApyAma" AmAM A apavAda che- mAraNAntika samuddhAtane pAmelo ane aDhIlIpanI aMdara rahelo je jIva manuSyalokanI bahAranA dvIpa-samudromAM utpanna thavAno hoya te jIva Atmapradezone IlikAgatithI utpattipradeza sudhI phelAve laMbAve, pachI tyAM rahelo maraNa pAme. Ama samuThThAtathI aDhIdvIpanI bahAra mRtyu thAya. upapAtane(=upapAtajanmane) AzrayIne aDhIdvIpanI bahAra mRtyu thAya. aDhIdvIpanI bahAra rahelA je jIve manuSya AyuSya bAMdhyuM. tethI te aDhIdvIpanI aMdara vakragatithI utpanna thaze. tenuM manuSyAyu vakragatinA samaye vipAka pAmaze. tethI te tyAre ja jyAre manuSyAyuno vipAkodaya thayo tyAre jo manuSya thayo. kAraNa ke te manuSyAyunA udayamAM rahelo che. A viSe AgamapATha A pramANe che- "he bhagavaMta! je manuSya hoya te manuSyomAM utpanna thAya ke je manuSya na hoya te manuSyomAM utpanna thAya? he gautama je manuSya hoya te manuSyomAM utpanna thAya, je manuSya na hoya te manuSyomAM utpanna na thAya." A pramANe samudyAta ane upapAtane choDIne anya koi paNa rIte mAnuSottara parvatanI bahAra manuSyonA janma ke maraNa saMbhavatA nathI. jeo A ("vAravidyAthathachAtA ma"i e) bhASyanuM cAraNa vidyAdhara ane Rddhi prApta manuSyo aDhIdvIpanI bahAra jaI na zake evuM arthaghaTana kare che temane Agamano virodha Ave che. kAraNa ke jaMghAcArI vagere sarvano aDhIdvIpanI bahAra gamananI AgamamAM saMmati che. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-13 aDhIdviIpanI bahAra janma-maraNa saMbhavatA nathI AvI maryAdAne nizcita karIne A kahevAya che ke AthI ja mAnuSottara parvata pachI janma-maraNa thatA na hovAthI) te parvata mAnuSottara ema kahevAya che. tavama manuSottara" ityAdi bhASya che. teno artha A pramANe che.) jenA svarUpanuM pUrve varNana karyuM che te mAnuSottara parvatanI pahelAM, jabUdIpa, dhAtakIkhaMDa ane puSkarAI ema aDhI dvIpo, lavaNa ane kAlodadhi e be samudro, jaMbUdvIpamAM eka, dhAtakIkhaMDamAM be, puSkarArdhamAM be ema pAMca meru parvato, jaMbUdvIpamAM bharata vagere sAta kSetro, dhAtakIkhaMDamAM cauda ane purAImAM cauda ema 35 kSetro, jaMbUdvIpamAM himAvAna vagere che, dhAtakIkhaMDamAM bAra ane puSkarAImAM bAra ema 30 varSadhara parvato, jebUdvIpamAM eka, dhAtakIkhaMDamAM be ane puSkarAImAM be ema pa devakuru, e pramANe pa uttarakuru, jaMbUdvIpamAM 32, dhAtakIkhaMDamAM 64 ane puSkarAImAM 64 ema 160 cakravartI vijayo, pratyeka bharatamAM ane pratyeka airAvatamAM 2pI Aryadezo che. tene daza guNA karatAM ra55 Adizo, jaMbUdvIpamAM himavaMta parvatanA pUrva-pazcima dizAmAM sAtasAta aMtarlIpo che. badhA maLIne 28 thAya, tathA zikharI parvatanA paNa 28 e pramANe pa6 aMtarlIpo AvelAM che. ulledhAMgulane hajAre guNavAthI pramANAMgula thAya. A dvIpo, kSetro, parvato, kUTo, nadIo, samudro, kAMDo, pAtAla, bhavana, kalpavimAno Adino vikhaMbha, vistAra ane paridhi pramANAMgulathI grahaNa karavA=mApavA. ane kSetrAdine yathAvat parimANathI jANIne tenI cokasAI mATe (je mApa rAkhyuM che e puravAra karavA) saMkhyAzAstra kahevAyela che. te gaNitanI gaNatarInA viSayavALuM hovAthI sAkSAt gaNitanA graMthomAMthI yathArthapaNe 1. bharatakSetranA himavaMta parvatathI gajadaMtanA AkAranI cAra dADhA nIkaLe che. temAM be dADhA te parvatanA pUrva cheDAthI nIkaLIne ane be dADhA pazcima cheDAthI nIkaLIne lavaNa samudramAM Ave che. dareka dADhA upara sAta sAta dvIpo hovAthI kula 28 dvIpo che. e ja pramANe 28 dviIpo zikharI parvatathI nIkaLatI cAra dADhA upara che. Ama kula 56 dviIpo che. A dvIpo lavaNa samudranI aMdara hovAthI aMtarlIpo kahevAya che. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-13 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 149 jANI levuM. jeoe kSetraparimANane jaNAvyuM che teoe avazya gaNitazAstrane pramANa gaNavuM joIe. jema pramANasAdhanathI prameyapadArtha jaNAvavAmAM Ave che tema. joke A saMkhyA AgamamAM jaNAvelI che, tyAra pachI bIjAoe te saMkhyAne jaNAvI che to paNa teoe te saMkhyAnA lakSaNane sUtrane) jaNAvyuM nathI te paNa ayukta che. (saMkhyAne kahIne saMkhyAnA sUtrane na kahevuM te paNa ayukta che.) sarvabhuvanakozAdinI prakriyAnI aMdara samAveza thAya che ema batAvIne teoe ene kahyuM nathI te paNa barAbara nathI, kAraNa ke temAM vyabhicAra Ave che. ane ghaNuM karIne sAvarNi, sAMzapAyana, buddha vagere atizaya jayotiSa ane kSetra gaNitazAstranA jANakAra nathI. tethI teono A viSaya nathI. have jo koI mUDhatAthI abhimAna kare to tene dareka goLa phalaka, sUtra ane dIpanI chAyAnA prayogothI khAtarI karAvavI ke jeno ATalo vikhaMbha hoya teno paridhi keTalo hoya ? ema gaNitanA niyamathI siddha karI batAvavuM. gaNitazAstra pUrvApara avirodhi ane pratyakSa phaLavALuM che. AthI sarvajJanA jJAnanA viSayanI aMdara hovAthI ane jJAnanA atizayathI mahAtaLAvanI aMdara rahelA pANInA dravyanA palaparimANanA jJAnanA upadezanI jema tIrthakaroe A sarva nirdoSa batAveluM che. A sarvajJatAnuM cihna che (GoLakhANa che.) (3-13) bhASyAvataraNikA-atrAha- uktaM bhavatA mAnuSasya svabhAvamArdavArjavatvaM ceti, tatra ke manuSyAH kva ceti / atrocyate bhASyAvataraNitArtha prazna- svAbhAvika mRdutA ane svAbhAvika saraLatA manuSya AyuSyanA Asravo che ema Ape (a.6 sU.18 mAM) kahyuM che. A manuSyo koNa che ane kyAM rahe che ? uttara- ahIM uttara kahevAya che- AothI sthApita che. TIkAvataraNikA- atrAha- 'uktaM bhavate'tyAdyApAtanikAgranthaH / sUtreSUktaM AzravaprastAve SaSThe'dhyAye 'svabhAvamArdavArjavatvaM ca mAnuSasye'ti , navuthI ane Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 A sUtra-14 tatra ke manuSyA AryAdibhedena vyavasthitAH kva vA dvIpe kSetre samudre vA ?, matrocyate- TIkAvataraNikAA- "jhavataM vatA" phatyAti, graMtha sUtranI avataraNikA saMbaMdhI che. sUtramAM AzravanA prakaraNamAM chaThThA adhyAyamAM (18mA sUtramAM) svAbhAvika(=akRtrima) mRdutA ane svAbhAvika saraLatA e manuSya AyuSyanA Azravo che ema kahyuM che. temAM Arya AdinA bhedathI manuSyo koNa che? ane dvIpamAM, kSetramAM ke samudramAM kyAM rahelA che? te ahIM kahevAya che- manuSyonA nivAsasthAnanI maryAdApraag mAnuSottarAnmanuSyAH // 3-14 // sUtrArtha-mAnuSottara parvatanI pahelAM manuSyo(=manuSyono vAsa) che. (3-14) bhASyaM- prAgmAnuSottarAtparvatAtpaJcatriMzatsu kSetreSu sAntaradvIpeSu janmato manuSyA bhavanti / saMharaNavidyarddhiyogAttu sarveSvardhatRtIyeSu dvIpeSu samudradvaye ca samandarazikhareSviti / bhAratakA haimavatakA ityevamAdayaH kSetravibhAgena / jambUdvIpakA lavaNakA ityevamAdayaH dvIpasamudravibhAgeneti // 3-14 // bhASyArtha-mAnuSottara parvatanI pahelA aMtardIpa sahita 35 kSetromAM manuSyo janmathI hoya che. saMharaNa ane vidyARddhinA yogathI to badhA aDhI dvIpomAM, be samudramAM ane meru parvatanA zikharo upara emabadhA sthaLe hoya che. kSetra vibhAgathI bhArataka, haimavataka ityAdi kahevAya che. dvIpa-samudranA vibhAgathI jaMbudvIpaka, lavaNaka ityAdi kahevAya che. (3-14) 1. bharata vagere 15 karmabhUmio ane haimavata vagere 30 akarmabhUmio ema 45 kSetro che. jayAre ahIM 35 kSetro jaNAvyA che enuM kAraNa e che ke- 5 devaguru ane 5 uttarakuruno samAveza mahAvideha kSetramAM karyo che. ethI 35 kSetro thAya. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-14 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 TIkA - mAnuSottaragirimaryAdAvyavacchinnAH paJcatriMzatsu bharatAdikSetreSu sAntaradvIpeSu janmAsAdayanta manuSyAH / etena bhASyeNa na vyAptirarddhatRtIyadvIpAnAM samudradvayasya ca darzitA, adhunA vyAptimAdarzayati- 'saMharaNavidyarddhiyogAttviti' sarvatra saMharaNAdibhiH kAraNaiH sannidhAnaM syAnmanuSyANAmiti / 151 evameSAM sthAnaM nirUpya manuSyANAM kSetrAdivibhAgena bhedamAkhyAti - 'bhAratA'tyAdri sujJAnam ||rU-14II TIkArtha- mAnuSottara parvatanI maryAdAthI vibhakta karAyelA manuSyo aMtarrIpothI sahita bharata vagere 35 kSetromAM janma pAme che, arthAt aMtardIpomAM ane 35 kSetromAM janma pAme che. (A sivAya kyAMya janma pAmatA nathI.) A bhASyathI aDhIdvIpa ane be samudronI vyApti na batAvI. (arthAt aDhIdvIpa ane be samudromAM manuSyo hoi zake che ema nathI jaNAvyuM. AthI) have vyAptine batAve che- "saMdavidhiyoAt tu" kRti, saMharaNa, vidyA ane vaikriya zarIra banAvavAnI zakti vagere RddhinA yogathI to aDhI dvIpomAM, be samudromAM ane meru parvatanA zikharomAM ema sarva sthaLomAM manuSyo hoya. saMharaNa AdithI manuSyonuM sarva sthaLe sannidhAna(=sthiti) hoya che. A pramANe manuSyonA sthAnanuM nirUpaNa karIne kSetrAdinA vibhAgathI manuSyonA bhedane kahe che-- "mAratA" phatyAdi, bhASya sArI rIte samajI zakAya tevuM che. (mAratA ityAdi bhASyano artha A pramANe che- A manuSyo bhAratako(=bharata kSetramAM rahenArA) che, A manuSyo haimavatako (=haimavata kSetramAM rahenArA) che, ityAdi bheda kSetranA vibhAgathI che. A manuSyo jaMbUtIpako(=jaMbUdrIpamAM rahenArA) che, A manuSyo lavaNako(=lavaNasamudramAM 56 aMtarvIpamAM rahenArA) che, ityAdi bheda dvIpa-samudranA vibhAga che. (3-14) Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-15 TIkAvataraNikA- adhunaiSAM kSetrAdikRta eva vibhAgo vizeSyate karmanirvRttisaMzrayeNa, atastadAkhyAnAyAha TIkAvataraNikartha- have manuSyono kSetrAdithI karAyelA ja vibhAgamAM kArya ane utpattinA Azraya dvArA bheda karAya che. AthI bhedanuM kathana karavA mATe graMthakAra kahe che- manuSyonA bhedoaaryaa mlizazca // 3-15 // sUtrArtha-manuSyonA mukhyapaNe Arya ane sveccha(=anAya) evA be me che. (3-15) __ bhASyaM- dvividhA manuSyA bhavanti / AryAmlizazca / tatrAH SaDvidhAH / kSetrAryA jAtyAryAH kulAryAH kAryAH zilpAryA bhASA iti / tatra kSetrAryAH paJcadazasu karmabhUmiSu jAtAH / tadyathA- bharateSvardhaSaDviMzatiSu janapadeSu jAtAH zeSeSu ca cakravartivijayeSu / jAtyAryA ikSvAkavo videhAharayo'mbaSThAH jJAtA kuravo buvunAlA ugrA bhogA rAjanyA ityevamAdayaH / kulAryAH kulakarAzcakravartino baladevA vAsudevA ye cAnye AtRtIyAdApaJcamAdAsaptamAtA kulakarebhyo vA vizuddhAnvayaprakRtayaH / karmAryA yajanayAjanAdhyayanAdhyApanaprayogakRSilipivANijyayonipoSaNavRttayaH / zilpAryAstantuvAya-kulAla-nApita-tunnavAya-devaTAdayo'lpasAvadyA agarhitA jIvAH / bhASAryA nAma ye ziSTabhASAniyatavarNaM lokarUDhaspaSTazabdaM paJcavidhAnAmapyAryANAM saMvyavahAraM bhASante / ato viparItA mlizaH / tadyathA- himavataH prAk pazcAcca vidikSu triNi yojanazatAni lavaNasamudramavagAhya catasRNAM manuSyavijAtInAM catvAro'ntaradvIpA bhavanti triyojanazataviSkambhAyAmAH / tadyathAekorukANAmAbhASikANAM lAGgalikAnAM vaiSANikAnAmiti / __catvAri yojanazatAnyavagAhya caturyojanazatAyAmaviSkambhA evAntaradvIpAH / tadyathA- hayakarNAnAM gajakarNAnAM gokarNAnAM zaSkulikarNAnAmiti / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-15 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-3 153 paJcayojanazatAnyavagAhya paJcayojanazatAyAmaviSkambhA evAntaradvIpAH / tadyathA- gajamukhAnAM vyAghramukhAnAmAdarzamukhAnAM gomukhAnAmiti / SaD yojanazatAnyavagAhya tAvadAyAmaviSkambhA evAntaradvIpAH / tadyathA- azvamukhAnAM hastimukhAnAM siMhamukhAnAM vyAghramukhAnAmiti / sapta yojanazatAnyavagAhya tAvadAyAmaviSkambhA evAntaradvIpAH / tadyathA- azvakarNa-siMhakarNa-hastikarNa-karNaprAvaraNanAmAnaH / aSTau yojanazatAnyavagAhyASTayojanazatAyAmaviSkambhA evAntaradvIpAH / tadyathA- ulkAmukha-vidyujjihva-meSamukha-vidyuddantanAmAnaH / nava yojanazatAnyavagAhya navayojanazatAyAmaviSkambhA evAntaradvIpA bhavanti / tadyathA- ghanadanta-gUDhadanta-viziSTadanta-zuddhadantanAmAnaH / ekorukANAmekorukadvIpaH / evaM zeSANAmapi svanAmabhistulyanAmAno veditavyAH / zikhariNo'pyevamevetyevaM SaTpaJcAzaditi // 3-15 // bhASyArtha- Arya ane pleccha ema be prakAranA manuSyo che. Aryo kSetrArya, jAtyAya, kulArya, karmArya, zilpArya ane bhASAya ema che prakAranA che. paMdara karmabhUmimAM utpanna thayelA manuSyo kSetrArya che. te A pramANe- bharatakSetramAM sADA paccIza dezomAM janmelA ane cakravartI vijayomAM janmelA kSetrAryo che. ikvAku, videha, hari, aMbaTha, jJAta, kuru, buMDunAla, ugra, bhoga ane rAjanya vagere jAti Aryo che. kulakaro, cakravartIo, baLadevo, vAsudevo ane trIjA, pAMcamA ke sAtamA kulakarothI vizuddha paraMparAmAM AvelA manuSyo kulAryo che. pUjA karavI, pUjA karAvavI, bhaNavuM, bhaNAvavuM, prayoga, khetI, lipI, vANijya ane yonipoSaNathI jIvana nirvAha karanArA manuSyo karyA che. vaNakara, kuMbhAra, hajAma, darajI, devaTa vagere alpapApavALA ane aniMdita jIvo zilpAya che. je manuSyo ziSTa bhASAmAM niyata thayelA varNavALA lokarUDha ane spaSTa zabdavALA pAMca prakAranA AyanA samyagu vyavahArane bole che te bhASAya che. AnAthI viparIta manuSyo mleccho che. te A pramANe Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-15 himavAna parvatanI pahelA ane pachI cAra vidizAomAM lavaNasamudramAM traNaso yojana pachI cAra manuSya vijAtionA cAra aMtardIpo che. e aMtarlIpo 300 yojana lAMbA-pahoLA che. te A pramANe- ekoruka, AbhASika, lAMgalika ane vaiSANika. 154 lavaNa samudrathI cAraso yojana dUra cAraso yojana lAMbA-pahoLA cAra aMtardIpo che. te A pramANe- hayakarNa, gajakarNa, gokarNa, zapphulikarNa. lavaNa samudrathI 500 yojana dUra 500 yojana lAMbA-pahoLA cAra aMtarlIpo che. te A pramANe- gajamukha, vyAghramukha, Adarzamukha, gomukha. lavaNa samudrathI 600 yojana dUra ane 600 yojana lAMbA-pahoLA cAra aMtarlIpo che. te A pramANe- azvamukha, hastimukha, siMhamukha ane vyAghramukha. lavaNa samudrathI 700 yojana dUra ane 700 yojana lAMbA-pahoLA cAra aMtarlIpo che. te A pramANe- azvakarNa, siMhakarNa, hastikarNa ane karNaprAvaraNa nAmavALA che. lavaNa samudrathI 800 yojana dUra ane 800 yojana lAMbA-pahoLA cAra aMtardIpo che. te A pramANe- ulkAmukha, vidyutnihna, meSamukha, vidyudaMta. lavaNa samudrathI 900 yojana dUra ane 900 yojana lAMbA-pahoLA cAra aMtardIpo che. te A pramANe- ghanadaMta, gUDhadaMta, viziSTadaMta ane zuddhadaMta nAmavALA che. ekoruka manuSyono dvIpa ekoruka che, arthAt ekoruka nAmanA manuSyonA dvIpanuM nAma paNa ekoruka che. e pramANe bAkInA paNa manuSyonA svanAmathI tulyanAmavALA dvIpo jANavA. zikharI parvatathI paNa e ja pramANe ja (aThThAvIsa) aMtardIpo che. A pramANe badhA maLIne 56 aMtardIpo che. (3-15) Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-15 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 155 TIkA- cazabdo'nekabhedatvamanayoH ApAdayati / 'dvividhA' ityAdi bhASyam / tatrArddhaSaDviMzatijanapadajAtAnvayajA AryAH, anyatrajA mlecchAH, tatra kSetrajAtikulakarmazilpabhASAjJAnadarzanacAritreSu ziSTalokanyAyadharmAnugatAcaraNazIlA AryAH, etadviparItA mlecchA atyantAvyaktAniyatabhASAceSTatvAt, 'tatra AryAH SaDvidhA' ityAdi, kSetrajAtikulakarmazilpabhASAbhedena, 'tatra kSetra AryA ityAdi sujJAnaM, 'jAtyAryA' ikSvAkava ityAdi sarva ete jAtibhedAH kenacit nimittAntareNAdhyavaseyAH, 'kulAryAH' ityAdi nimittabhedena bhidyante, apare paribhASante pitranvayo jAtiH mAtranvayaH kulam, - "kAryA' ityAdi anAcAryajaM kila karma, tatrAryAH kAryA iti, AcAryopadezazikSitaM zilpaM tantuvAyAdi, tatrAH zilpAryA ityAdi 'bhASA''ryA nAme'tyAdi ziSTAH sarvAtizayasampannA gaNadharAdayaH teSAM bhASA saMskRtA'rdhamAgadhikAdikA ca, tatra ziSTabhASAniyatA akArAdayo varNA viziSTena paurvAparyeNa sannivezitAH yasya zabdapradhAnasaMvyavahArasyAsau ziSTabhASAniyatavarNastaM lokarUDhaspaSTazabdaM lokarUDhyA'tyantaprasiddhaH saMvyavahAreSu, spaSTaH-sphuTo nAvyakto bAlabhASAvat lokarUDhaH spaSTaH zabdo yasmin saMvyavahAre, tamevaMvidhaM paJcavidhAnAmAryANAM kSetrAdibhedabhAjAmanantaroktAnAM saMvyavahAramAgaccha yAhIdaM kuru maivaM kArSIrityevamAdikaM bhASante ye te bhASA''ryAH iti / | 'etadviparItA mlizaH' uktakSetrajAtikulakarmazilpabhASAvyatiriktakSetrAdiSaTkabhAjaH sarve mlizo bhavanti, zaka-yavana-kirAta-kAmboja Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-15 vAlhIkAdayo'nekabhedAH, tathA antaradvIpakAH kila mlecchA eva, kSetrAdiSaTkaviparyayAt, _ 'tadyathA-himavataH prAk pazcAcca vidikSu' ityAdi bhASyaM, himavataH prAgbhAge pazcAdbhAge ca vidikSu pUrvottarAntarAlAdiSu catasRNAM trINi yojanazatAni lavaNajaladhimavagAhya dvIpakAH prathamataH sanniviSTAH, tAsAM manuSyavijAtInAmekorukAdInAM, tatra, pUrvottarasyAM dizi trINi yojanazatAnyavagAhya lavaNasAgarajalaM trizatAyAmaviSkambhaH prathama ekorukAbhidhAno dvIpa ekorukapuruSANAmadhivAsaH, dvIpanAmataH puruSanAmAni, te tu sarvAGgopAGgasundarA darzanamanoramA ekorukA evetyevaM zeSA api vAcyAH, tathA dakSiNapUrvasyAM dizi (lavaNajaladhimavagAhya) himavataH trINi zatAni trizatAyAmaviSkambhaH prathamo dvIpa AbhASikAbhidhAnaH AbhASikamanuSyAvAsaH, tathA dakSiNAparasyAM dizi himavataH trINi zatAni lavaNajalamavagAhya trizatAyAmaviSkambho lAGgulikAbhidhAnaH prathamadvIpo lAGkalikamanuSyAvAsaH, tathottarAparasyAM trINi zatAnyavagAhya lavaNajalaM trizatAyAmaviSkambhaH prathamadvIpo vaiSANikanAmA vaiSANikamanuSyAvAsaH, evaM hayakarNa-gajakarNa-gokarNa-zaSkulIkarNAzcatvAri yojanazatAnyavagAhya himavato lavaNodadhiM pUrvottarAdividikSu caturyojanazatAyAmaviSkambhAzcatvAro dvIpA bhavanti, evaM zeSacatuSkANyapi vijAnIyAt yAvat antyo dvIpaH zatAni navAvagAhya lavaNajaladhi navayojanazatAyAmaviSkambho vidizi bhavatIti, gajamukha-vyAghramukhAdarzamukhagomukhA, azvamukha-hastimukha-siMhamukha-vyAghramukhA, azvakarNa-siMhakarNahastikarNa-karNaprAvaraNA, ulkAmukha-vidyujjihva-meSamukha-vidyuddantA, ghanadanta-gUDhadanta-viziSTadanta-zuddhadantAkhyAH, ete ca yugmaprasavAH palyopamAsaGkhyeyabhAgAyuSaH aSTadhanuHzatoccAH puruSA bhavanti, evamevASTAviMzatirantaradvIpakAnAM himavagiriprAgapara Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-15 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 157 paryantaprabhavA bhavantyuktena nyAyena, tathA hairaNyavatairavatakakSetravibhAgakAriNaH zikhariNo'pyevameva pUrvottarAdividikSu krameNa amunaiva nAmakalApena cAntaradvIpakAnAmaSTAviMzatirbhavati, ekatra SaTpaJcAzat antaradvIpakA bhavanti, etaccAntaradvIpakabhASyaM prAyo vinAzitaM sarvatra kairapi durvidagdhaiH, yena SaNNavatirantaradvIpakA bhASyeSu dRzyante, anArSaM caitadadhyavasIyate, jIvAbhigamAdiSu SaTpaJcAzadantaradvIpakAdhyayanAt, nApi ca vAcakamukhyaH sUtrollabanenAbhidadhAtyasambhAvyamAnatvAt, tasmAt saiddhaantikpaashaivinaashitamimiti rU-2l. TIkArtha- Arya-anArya zabda A benA aneka bhedo che ema sUcave che. "dividhA ityAdi bhASya che. manuSyo Arya ane pleccha ema be prakAranA che. temAM sADA pacIza dezomAM thayelA vaMzomAM utpanna thayelA manuSyo Arya che. AnAthI bIjA sthaLe utpanna thayelA manuSyo mleccha che. temAM kSetra, jAti, kula, karma, zilpa, bhASA, jJAna, darzana, cAritramAM ziSTa lokanI nItine ane dharmane anusare tevuM AcaraNa karavAnA svabhAvavALA jIvo Arya che. AnAthI viparIta pleccha che. kAraNa ke atyaMta avyakta ane aniyata evI bhASAvALA ane ceSTAvALA che. "tatra mA padvidhA:"tyAdri Aryo, kSetrArya, jAtyAya, kulArya, karmArya, zilpArya ane bhASArya ema cha prakAranA che. tatra kSetrA:" ityAdi bhASya sArI rIte samajI zakAya tevuM che. (kSetrA ityAdi bhASyano artha A pramANe che- paMdara karmabhUmimAM utpanna thayelA jIvo kSetrArya che. te A pramANe- bharata kSetromAM ane airAvata kSetromAM sADA pacIsa dezomAM ane bAkInAM kSetromAM cakravartI vijayomAM utpanna thayelA manuSyo kSetrAryo che.) Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-15 nAtyA TrasthAva:" tyAdi, IkSavAku, videha, hari, aMbai, jJAta, kuru, buMDunAla, ugra, bhoga ane rAjanya ityAdi jAti Arya che. A saghaLAya jAtibhedo anya koI nimittathI jANI levA. "nA rUtyAdri, kulakaro, cakravartIo, baladevo, vAsudevo ane (kulakarothI) bIjA paNa trIjI peDhI, pAMcamI peDhI ke sAtamI peDhI sudhInA, athavA kulakarothI utpanna thayelA je vizuddha vaMzaprakRtivALA hoyate kulAryo che. kulArmonimittabhedathI bhinna thAya che. bIjAo kula-jAtinI paribhASA A pramANe kare che- pitAno vaMza te jAti, mAtAno vaMza te kula. " " rUtyAtri, pUjA karavI, pUjA karAvavI, bhaNavuM, bhaNAvavuM, prayoga (dhana vyAje ApIne jIvana calAvavuM), khetI, lipita=lakhIne jIvana nirvAha karavo), vepAra ane pazupAlanathI AjIvikA calAvanArA karmAryo che. AcAryanA upadeza vinA je pravarte te karma. karmamAM je Aryo te karmAryo. AcAryanA upadezathI je zIkheluM hoya te zilpa che. vaNakara vagere zilpI che. zilpamAM je Aryo te zilpAya che. zilpA" phatyAdi, vaNakara, kuMbhAra, hajAma, darajI, devarATa ( tIrthayAtrA karanAra) vagere alpa pApavALA temaja aniMdya AjIvikAthI jIvana nirvAha karanArA zilpAya che. "bhASA nAma" tya, ziSTa puruSonI bhASAmAM niyata karelA varNovALA ane lokarUDha spaSTa zabdovALA pAMceya prakAranA AryonA vyavahArane jeo kahe te bhASA che. ahIMvyavahAra eTale Ava, jA, Akara, A nakara ityAdi bolavAno vyavahAra. ahIM ziSTa eTale sarva atizayothI saMpanna gaNadharo vagere. temanI saMskRta ane ardhamAgadhI vagere bhASA te ziSTabhASA. niyata thayelA varSo eTale viziSTa pUrvAparanA saMbaMdhathI goThavelA, akArAdi varNo. je vyavahAramAM ziSTapuruSonI bhASAmAM niyata karelA varSo (bolAya) che te vyavahAra ziSTapuruSonI bhASAmAM niyata karelA varNavALo che. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-15 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 159 lokarUDha eTale vyavahAramAM lokarUDhithI atyaMtaprasiddha thayela. spaSTa eTale bALakanI bhASA jevI avyakta nahi, kiMtu (sAMbhaLanArane samajAya tevI) spaSTa. je vyavahAramAM lokarUDha ane spaSTa zabdo (bolAya) che te vyavahAra lokarUDha spaSTa zabdavALo che. tAtparyArtha ziSTa puruSone mAnya, suvyavasthita zabdovALI ane spaSTa uccAravALI bhASA bole te manuSyo bhASAArya che. ato viparItA mliza:=cha kSetro AdimAM rahenArA ane pUrvokta kSetra, jAti, kula, karma, zilpa, bhASArya sivAyanA saghaLA manuSyo mleccho che. tenA zaka, yavana, bhIla, kAMboja ane vAlhIka Adi aneka bhedo che tathA aMtardIpomAM rahenArA mleccho ja che. kAraNa ke aMtardIponA manuSyo cha kSetra AdithI viparIta che. "tadyathA himavataH prA pazcAttva vivikSu" tyAvi, bhASyano artha A pramANe che - himavAna parvatathI pUrva cheDAthI ane pazcima cheDAthI izAna vagere (cAra) vidizAomAM traNaso yojana lavaNa samudramAM gayA pachI mlecchonI ekoruka Adi judI judI jAtionAM pahelethI dvIpo rahelA che. pahelethI eTale lavaNa samudramAM traNaso yojana gayA pachI dvIpono prAraMbha thAya che. 56 aMtardIpo temAM izAnakhUNAmAM himavaMta parvatathI lavaNa samudramAM traNaso yojana dUra ane traNaso yojana lAMbo-pahoLo ekoruka nAmano pahelo dvIpa che. temAM ekoruka jAtinA manuSyono vAsa che. dvIpanA nAmathI manuSyonAM nAmo che. te manuSyonA sarva aMgo-upAMgo suMdara hoya che. darzanathI manohara hoya che. ekorukA ja che, arthAt ekoruka jAtithI oLakhAya che. A pramANe bIjA paNa dvIpo kahevA. tathA agnikhUNAmAM himavaMta parvatathI lavaNa samudramAM traNaso yojana dUra ane traNaso yojana lAMbopahoLo AbhASika nAmano pahelo dvIpa che. temAM AbhASika jAtinA Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-15 manuSyono vAsa che. tathA naiRtya khUNAmAM himavaMta parvatathI lavaNa samudramAM traNaso yojana dUra ane traNaso yojana lAMbo-pahoLo lAMgulika nAmano prathama dvIpa che. temAM lAMgulika manuSyono vAsa che. tathA vAyavya khUNAmAM himavaMta parvatathI lavaNa samudramAM traNaso yojana dUra ane traNaso yojana lAMbo-pahoLo vaiSANika nAmano prathama dviIpa che. temAM vaiSANika jAtinA manuSyo vase che. e pramANe cAra vidizAomAM himavaMta parvatathI lavaNa samudramAM cAraso yojana dUra ane cAraso yojana lAMbA-pahoLA anukrame hayakarNa, gajakarNa, gokarNa ane zakhulIkarNa nAmanA cAra dIpo che. e pramANe cAra vidizAomAM anya cAra-cAra dvIpo paNa tyAM sudhI jANavA ke chello dvIpa vidizAmAM lavaNa samudramAM navaso yojana dUra ane navaso yojana lAMbopahoLo dvIpa che. te dvIponA nAma A pramANe che- (pAMcaso yojana dUra) gajamukha, vyAdhramukha, Adarzamukha ane gomukha. (chaso yojana dUra) azvamukha, hastimukha, siMhamukha ane vyAghamukha. (sAtaso yojana dUra) azvakarNa, sihakarNa, hastikarNa ane karNaprAvaraNa. (AThaso yojana dUra) ulkAmukha, vidyujiha, meSamukha ane vidyudaMta. (navaso yojana dUra) ghanadaMta, gUDhadaMta, viziSTadaMta ane zuddhAMta. A manuSyo yugalikarUpe janma pAmanArA palyopamanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalA AyuSyavALA ane AThaso dhanuSya jeTalA UMcA zarIravALA hoya che. himavaMta parvatanA pUrva-pazcima cheDAthI nIkaLanArA aThThAvIsa aMtardIpo ukta rItathI A pramANe ja thAya che. tathA hairaNyavata ane airAvata kSetranA vibhAga karanArA zikharI parvatathI paNa A pramANe ja izAna Adi cAra vidizAomAM A ja kramathI ane A ja nAmothI aThThAvIsa aMtarlIpo thAya che. badhA maLIne pa6 aMtarlIpo thAya che. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-16 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 161 aMtardIponuM A bhASyanA jJAnanuM abhimAna karanArA koIkoe sarvasthaLe (sarvagraMthomAM) vinAza karyo che, jethI bhASyamAM 96 aMtardIpo jovAmAM Ave che. A AgamathI viruddha jaNAya che. kemake jIvAbhigama Adi graMthomAM pa6 aMtarlIpo jANavAmAM(=jovAmAM Ave che. vAcakomAM ziromaNi A mahApuruSa sUtrane ullaMghIne(=sUtra viruddha) kahe nahi. kAraNa ke AvA mahApuruSamAM A asaMbhavita che. tethI nidya siddhAMta vedIoe bhASyano vinAza karyo che. (3-15) TIkAvataraNikA- tadasmin AryAnAryavikalpe manuSyakSetre kA karmabhUmayo'karmabhUmayazcetyata Aha TIkAvataraNitArtha- tethI A Arya-anAryanA bhedamAM manuSya kSetramAM kaI karmabhUmio che ane kaI akarmabhUmio che? evA praznanA uttarane kahe che karmabhUminI saMkhyAbhrtairaavtvidehaaH karmabhUmayo'nyatra devakurUttarakurubhyaH GrU-2ddA sUtrArtha-pAMca bharata, pAMcaairAvata ane pAMca mahAvideha ema 15kSetro karmabhUmi che. paNa temAM devaphTa ane uttarakuru akarmabhUmi che. (3-16). bhASyaM- manuSyakSetre bharatairAvatavidehAH paJcadaza karmabhUmayo bhavanti / anyatra devakurUttarakurubhyaH / saMsAradurgAntagamakasya samyagdarzanajJAnacAritrAtmakasya mokSamArgasya jJAtAraH kartAra upadeSTArazca bhagavantaH paramarSayastIrthakarA atrotpadyante / atraiva jAtAH sidhyanti nAnyatra / ato nirvANAya karmaNaH siddhibhUmayaH karmabhUmaya iti / zeSAsu viMzatirvaMzAH sAntaradvIpA akarmabhUmayo bhavanti / 1. ahIM utta' arthamAM cArit (si.he.za. 6-2-118) e sUtrathI phapratyaya lAgyo che. AnI vyutpatti A pramANe che- siddhAnAM verIti saiddhAtti tathA nijo pA" (si.ke.za. 7-3-4) e sUtrathI niMdya arthamAM pAza pratyaya lAgyo che. tenI vyutpatti A pramANe che- nitya: saiddhAMnti: sainipAzA. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-16 devakurUttarakuravastu karmabhUmyabhyantarA apyakarmabhUmaya iti // 3-16 // bhASyArtha- manuSyakSetramAM devakuru ane uttarakuru sivAya bharata, airAvata ane videha ema paMdara karmabhUmio che. saMsArarUpa killAthI bahAra kADhanArA samyagdarzana, jJAna, cAritrarUpa mokSamArgane jANanArA, karanArA ane upadeza ApanArA paramarSi tIrthakara bhagavaMto ahIM utpanna thAya che. ahIM ja janmelA jIvo siddha thAya che. bIjA kSetramAM janmelA jIvo siddha thatA nathI. AthI mokSa meLavavA mATe karmanA kSaya mATe siddha thayelI bhUmio karmabhUmio che. bAkInA aMtarlIpa sahita 20 kSetro akarmabhUmio che. devakuru-uttarakuru to karmabhUminI aMdara hovA chatAM akarmabhUmio che. (3-16) TIkA- 'manuSyakSetra' ityAdi bhASyam, arddhatRtIyadvIpAbhyantare paJca bharatAni paJcairAvatAni paJca videhAH paJcadaza karmabhUmayo bhavanti, kArthena prApte karmabhUmitve videhAnAmapavAdaH kriyate-devakurUttarakuruvarjA videhAH karmabhUmayo bhavantIti, tadantaHpAtitvAnniSedhaH, atha kaH karmabhUmizabdArtha iti, Aha-'saMsAradurgAMtagamakasye'tyAdi, mArgo viziSyate, saMsAro-nArakAdibhedaH sa eva durgo-gahanamanekajAtipramukhatvAduHkhAtmakatvAcca tasyAntaH-pAraM saMsAradurgAntastaM gamayatiprApayati yastasya saMsAradurgAntagamakasya, 'samyaktvajJAnacaraNAtmakasye'ti mokSAGgAnAmiyattAmAvedayati, evaMvidhamokSapathasya jJAtArastIrthakarAH, yathAvadavagantAra ityarthaH, katara iti praNetAraH pradarzayitAra itiyAvat, nityatvAt pravacanArthasyeti, samyaktvAdyAtmakaM tIrthaM tatpraNayanAt tIrthakarA bhavanti, gaNadharAdipravrAjanAdvA, vAgyogena copadizanti bhagavanta ityupadeSTAraH, zrutajJAnA1. mata 3 4+8+8=20. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-16 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 163 bhAvAditi sUcayati, yazolakSmyAdiyogAdbhagavantaH, paramarSayaH kRtArthatve sati sanmArgopadezena bhavyasattvAbhyuddharaNAt, tIrthakaraNahetavastacchIlAstadanulomavRttayo vA tIrthakarAH / _ 'atrotpadyante' paJcadazasu kSetreSu, eteSveva punaH sakalakarmakSayaM vidhAya siddhimabhidhAvanti, nAnyatra kSetra iti, ato nirvANAya karmaNaH siddhabhUmayaH karmabhUmaya iti, ataH sakalakarmAgnividhyApanAya siddhiprAptyai bhUmayaH karmabhUmayo'bhidhIyanta iti / parizeSalabdhamakarmabhUmizabdArthamAkhyAti-'zeSAstvi'tyAdi, jambUdvIpe haimavataharivarSaramyakahairaNyavatAkhyAzcaturo vaMzAH, ete eva dhAtakIkhaNDe'STau dviguNAH puSkarAddhe'STau ekatra viMzatirvaMzAH, saha antaradvIpairekorukAdibhiH SaTpaJcAzadbhirakarmabhUmayo bhavanti, tIrthakarajanmAdirahitatvAt, pUrvApoditamarthamupasaMharati-'devakurUttarakuravastu karmabhUmyabhyantarA apyakarmabhUmaya iti, sarvadA caraNapratipatterabhAvAdityavagamayati // 3-16 // artha- 'manuSyakSetra' ityAdi bhASya che. manuSyakSetramA maDhI dvIponI aMdara pAMca bharata, pAMca airAvata ane pAMca mahAvideha ema 15 karmabhUmi che. mahAvidehamAM saMpUrNa kSetramAM karmabhUmipaNuM prApta thavAthI apavAda kare che- devakuru-uttarakuru sivAya mahAvideho karmabhUmi che. devakuru-uttarakuru mahAvidehanI aMdara hovAthI te beno niSedha karyo che. karmabhUmi evA zabdano zabdArtha zo che? evA praznanA uttarane kahe che- saMsArarUpa killAnA pArane pamADanAra evA jJAna, darzana, cAritrarUpa mokSamArganA jJAtA, kartA, upadezaka bhagavAna paramarSi zrI tIrthakara ahIM(=karmabhUmimAM) utpanna thAya che, ahIM ja utpanna thayelA siddha thAya cha, 4 4-bheda nali. saMsAra nArakAdibheda svarUpa che. te ja durga cheegahana che. kemake aneka jAtiothI yukta che ane duHkha svarUpa che. teno aMta eTale pAra. pArane Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-16 pamADanAra, jJAna, darzana, cAritra rUpa mokSamArga saMsArarUpa durganA pArane pamADanAra che. samyakatva, jJAna, cAritra svarUpa ema kahIne mokSamArganA parimANane jaNAve che, arthAta mokSamArga darzana, jJAna, cAritra svarUpa che. tIrthakaro AvA prakAranA mokSamArganA jJAtA che. kartA eTale racanArA, arthAt batAvanArA. kAraNa ke pravacanano artha nitya che. (nitya hovAthI racavAnI jarUra nathI. kiMtu batAvavAnI jarUra che. tethI "arthAt batAvanArA" ema jaNAvyuM.) tIrthakara- samyaktva vagere (traNa) tIrtha che. samyaktvAdi rUpa tIrthane karavAthI-racavAthI tIrthakara kahevAya che, athavA (tIrtha eTale gaNadhara vagere) gaNadharo vagerene dIkSA ApavAthI tIrthakara kahevAya che. tIrthakara bhagavaMto vANIthI upadezane Ape che mATe upadezaka che. zrutajJAnApAvAhiti sUvati (upadeza kema Ape che? e praznanA uttaramAM ahIM kahe che ke-) zrutajJAnano abhAva hovAthI upadeza Ape che ema bhASyakAra sUcave che batAve che. (tIrthaMkaranA upadezanI pahelAM zrutajJAna na hatuM. tIrthaMkaranA upadezathI zrutajJAnano prAraMbha thayo. mATe to zrutajJAnanA sAdi-sAMta evA be bheda che. tIrthanI sthApanA thAya tyArathI zratano prAraMbha thAya mATe zruta sAdi che. tIrthano viccheda thAya tyAre zrutano aMta Ave mATe zruta sAMta che.) bhagavAna (bhaga eTale aizvarya. jenAmAM aizvarya hoya te bhagavAna kahevAya. tIrthakaramAM) yazarUpa lakSmI Adi aizvarya hovAthI bhagavAna kahevAya che. paramarSi-pote kRtArtha thavA chatAM sanmArganA upadezathI bhavyajIvono uddhAra karavAnA kAraNe paramarSi kahevAya che. tIrthakara tIrthane karavAmAM je (mukhya) kAraNa hoya te tIrthakara, athavA tIrthane karavAnA svabhAvavALA hoya te tIrthakara, athavA tIrthane karavAmAM anukULa hoya tevuM vartana karanArA hoya te tIrthakara kahevAya che. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-17 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 165 tIrthakaro ahIM paMdara kSetromAM utpanna thAya che. A ja kSetromAM saghaLA karmono kSaya karIne siddhimAM jAya che, tIrthakaro bIjA koI kSetramAM janmatA nathI ane bIjA koI kSetramAMthI) mokSamAM paNa jatA nathI. AthI karmanA kSaya mATe siddha thayelI bhUmio karmabhUmio che. AthI siddhinI prApti karavAnA hetuthI saghaLA karUpa agnine bujhavavA(GThAravA) mATe je bhUmio che te karmabhUmi kahevAya che. karmabhUminI vyAkhyAthI bAkAta thavAnA kAraNe prApta thayelA akarmabhUmi zabdanA arthane kahe che- "SAtuM" tyAdi, bAkInA aMtardIpo sahita vIsa kSetro akarmabhUmio che. te A pramANe- ekoka Adi pa6 aMtardApo. haimavaMta, harivarSa, ramyapha, hairaNyavata nAmanA cAra kSetro. A ja kSetro dhAtakIkhaMDamAM bamaNA hovAthI ATha. e ja kSetro puSkarArdhamAM paNa bamaNA hovAthI ATha. ema badhA maLIne (4+8+8=20) visa kSetro. Ama pa6 aMtardIpa sahita vIsa kSetro akarmabhUmio che. kemake A kSetro tIrthakaronA janma AdithI rahita che. pUrve apavAdathI kahelA arthano upasaMhAra kare che- telurUttaraguravastu pUNatarI madhyapUnaH ti, devakuru ane uttarakuru e be kSetro karmabhUminI aMdara hovA chatAM akarmabhUmio che. A kSetromAM sarvakALe cAritranI prApti na thatI hovAthI A be kSetro akarmabhUmio che ema bhASyakAra jaNAve che. (3-16) TIkAvataraNikA- athaite manuSyA AryAdibhedavartinaH kiyantaM kAlamanupAlyAyuH prANAn vijahatItyAha TIkAvataraNikArtha- have Arya Adi bhedavALA A manuSyo keTalo kALa AyuSyane pALIne prANono tyAga kare che? evA praznanA uttarane kahe che manuSyonA AyuSyano kALanRsthitii parApare tripalyopamAntarmuhUrte // 3-17 // sUtrArtha-manuSyonI para ane apara sthiti anukrame traNa palyopama ane aMtarmuhUrta che. (3-17) Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 -18 bhASyaM- naro narA manuSyA mAnuSA ityanarthAntaram / manuSyANAM parA sthitistrINi palyopamAnyaparAntarmuhUrteti // 3-17 // bhASyArtha-nA, manuSya ane mAnuSa e zabdo paryAyavAcI che. manuSyonI utkRSTa sthiti traNa palyopama ane jaghanya sthiti aMtarmuhUrta che. (3-17) TIkA- 'naro narA' ityAdi bhASyam, paryAyAkhyAnena vyAkhyAnametat nRzabdasya, parA-utkRSTA sthiti-AyuSo'vasthAnaM jIvitakAlaH trINi palyopamAni manuSyANAM, etAni cAddhApalyopamena jIvAnAmAyUMSi gaNyante, aparA antarmuhUrtA jaghanyA sthitirAyuSo'ntarmuhUrtaparimANA bhavati // 3-17 // TIkArtha-naro, nara/ rUtyAdi bhASya che. zabdanA paryAyo(=paryAyavAcI zabdo) kahevA dvArA 7 zabdanuM A vyAkhyAna che, arthAt 7, nara, manuSya ane mAnuSa e zabdo eka arthavALA che. para eTale utkRSTa(=vadhAremAM vadhAre). sthiti eTale AyuSyanuM rahevuM, arthAt jIvanano kALa. manuSyonI traNa palyopama utkRSTa sthiti che. jIvonA A AyuSyane addhApalyopamathI gaNavAmAM Ave che. manuSyonA AyuSyanI jaghanya(ochAmAM ochI) sthiti aMtarmuhUrta pramANa che. (3-17) tiryaMconA AyuSyano kALatirthonInAM rUi-TA sUtrArtha- tiryaMconI paNa para ane apara sthiti anukrame traNa palyopama ane aMtarmuhUrta che. (3-18) bhASyaM-tiryagyoninAM ca parApare sthitI tripalyopamAntarmuhUrte bhavato yathAsaGghayameva / pRthakkaraNaM yathAsaGkhyadoSavinivRttyartham / itarathA idamekameva sUtramabhaviSyadubhayatra cobhe yathAsaGghayaM syAtAmiti / Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 sUtra-18 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 dvividhA caiSAM manuSyatiryagyonijAnAM sthitiH / bhavasthitiH kAyasthitizca / manuSyANAM yathokte tripalyopamAntarmuhUrte parApare bhavasthitI / kAyasthitistu parA saptASTau vA bhavagrahaNAni / tiryagyonijAnAM ca yathokte samAsataH parApare bhavasthitI / vyAsatastu zuddhapRthivIkAyasya parA dvAdazavarSasahasrANi / kharapRthivIkAyasya dvAviMzatiH / apkAyasya sapta / vAyukAyasya trINi / tejaHkAyasya trINi rAtridinAni / vanaspatikAyasya dazavarSasahasrANi / eSAM kAyasthitirasaMGkhyeyA avasarpiNyutsarpiNyo vanaspatikAyasyAnantAH / dvIndriyANAM bhavasthitirdAdazavarSANi / trIndriyANAmekonapaJcAzadrAtridinAni / caturindriyANAM SaNmAsAH / eSAM kAyasthitiH saGkhyeyAni varSasahasrANi / paJcendriyatiryagyonijAH paJcavidhAH / tadyathA- matsyA uragAH parisarpA pakSiNazcatuSpadA iti / tatra matsyAnAmuragANAM bhujagAnAM ca pUrvakoTyeva, pakSiNAM palyopamAsaGkhyeyabhAgazcatuSpadAnAM trINi palyopamAni garbhajAnAM sthitiH| tatra matsyAnAM bhavasthitiH pUrvakoTistripaJcAzaduragANAM dvicatvAriMzadbhujagAnAM dvisaptatiH pakSiNAM sthalacarANAM caturazItivarSasahasrANi sammUcchimAnAM bhavasthitiH / eSAM kAyasthitiH saptASTau bhavagrahaNAni / sarveSAM manuSyatiryagyonijAnAM kAyasthitirapyaparAntarmuhUraiveti // 3-18 // iti tattvArthAdhigamasUtre svopajJabhASyasamete tRtIyo'dhyAyaH samAptaH bhASyArtha- tiryaMcayonimAM utpanna thayelA jIvonI utkRSTa sthiti traNa palyopama ane jaghanya sthiti aMtarmuhUrta che. pUrvapakSa-manuSya ane tiryaMcanA AyuSyanuM sUtra eka ja karavAne badale ma. yA ? uttarapakSa- manuSyonI traNa palyopama ane tiryaMconI aMtarmuhUrta evuM koI na samaje e mATe be sUtro karyA che. be sUtra karavAthI baMne sUtramAM yathAsaMkhya utkRSTa ane jaghanya sthiti thAya. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-18 manuSyonI ane tiryaMconI bhavasthiti ane kAyasthiti ema be prakAranI sthiti che. manuSyanI yathokta utkRSTa ane jaghanya traNa palyopama ane aMtarmuhUrta bhavasthiti che. kAyasthiti to utkRSTa sAta ke ATha bhavo che. 168 tiryaMcamAM utpanna thayelAonI saMkSepathI utkRSTa ane jaghanya bhavasthiti yathokta che. vistArathI to A pramANe che- zuddha pRthvIkAyanI bAra hajAra varSa che. khara(=kaThaNa) pRthvIkAyanI 22 hajA2 varSa, aplAyanI 7 hajAra varSa, vAyukAyanI 3 hajA2 varSa, teukAyanI traNa ahorAtra, vanaspatikAyanI 10 hajAra varSa utkRSTa sthiti che. A jIvonI kAyasthiti asaMkhya avasarpiNI-utsarpiNI che. vanaspatikAyanI anaMta avasarpiNIutsarpiNI che. beindriya jIvonI bAra varSa che. teindriya jIvonI 49 divasa, carindriya jIvonI bhavasthiti 6 mAsa che. A jIvonI kAyasthiti saMkhyAta hajAra varSo che. paMcendriya tiryaMco pAMca prakAranA che. te A pramANe- matsyo, sarpo, bhujaparisarve, pakSIo ane catuSpado. mastyonI, sarponI ane bhujaparisarponI bhavasthiti kroDa pUrva varSa che. pakSIonI palyopamanA asaMkhyAta bhAga pramANa bhavasthiti che. garbhaja catuSpadonI bhavasthiti 3 palyopama che. temAM saMmUrcchima matsyonI bhavasthiti pUrvakroDavarSa che. samUcchima u2parisarponI 53 hajAra varSa, samUmi bhujaparisarponI 42 hajAra varSa che. saMmUrcchima catuSpadonI 84 hajAra varSa ane saMmUcchima pakSIonI 72 hajAra varSanI bhavasthiti hoya che. A jIvonI utkRSTa kAyasthiti 7 ke 8 bhava che. badhA manuSyonI ane badhA tiryaMconI jaghanya kAyasthiti aMtarmuhUrta ja che. (3-18) A pramANe svopajJabhASyathI sahita tattvArthAdhigama sUtramAM trIjo adhyAya pUrNa thayo. TIkA- tiryagyonijAnAmapyatraivocyate sthitiH AyuSaH, samAnaprakramatvAt, 'tiryagyonInAM ce'tyAdi bhASyaM, tiryagyonayaH pRthivyaptejovAyu Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 sUtra-18 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 vanaspatidvitricatuHpaJcendriyAH teSAmapi parApare sthitI jIvitavyasya tripalyopamAntarmuhUrte bhavataH, yathAsaGkhyamutkRSTajaghanyasthitI boddhavye, 'pRthagyogakaraNaM yathAsaGkhyadoSavinivRttyartha'mityAdi, nRtiryagyonInAM sthitiH parApare tripalyopamAntarmuhUrtetyevaM nyAse sati tripalyopamA parA sthitirmanuSyANAM aparA sthitiH tirazcAmantarmuhUrtapramANetyevaM syAt sUtrArtha ityAcAryAbhiprAyaH, na khalvevamapi nyasyamAne kazciddoSaH, sthitI parApare iti samuditamevedaM samAsapadatvAdabhisaMbhantsyate, nRNAM sthitI parApare tripalyopamAntarmuhUrte tirazcAM ca, vyAkhyAnato vA vicchedaH ArSAnuvAditvAdvA asya sUtraprabandhasyeti / __ 'dvividhA caiSA'mityAdi bhASyam / nRtirazcAM dviprakArA sthitirAyuSobhavasthitiH kAyasthitizca, tatra bhavasthitirmanuSyajanma labdhvA tiryagjanma vA kiyantaM kAlaM jIvati jaghanyata utkarSeNa veti, kAyasthitirmanuSyo bhUtvA tiryagyonijo vA maraNamanubhUya punarmanuSyeSveva manuSyaH tiryakSu ca tairyagyoni rantaryeNa katikRtvaH samutpadyate ?, tatra manuSyANAM yathoktatripalyopamAntarmuhUrte parApare bhavasthitI, kAyasthitiH saptASTau vA bhavagrahaNAni, prakarSataH sapta vA'STau veti nairantaryeNa mAnuSaH syAt, kathaM punaridaM ?, bhAvyate-pUrvakoTyAyurmanuSyo mRtvA punaH punaH pUrvakoTyAyureva manuSyaH saptakRtvaH prAdurastIti, aSTamabhave tu devakurUttarakuruSatpadyate, pazcAddevalokaM gacchati / / _ 'tiryagyonijAnAM ce'tyAdi, ukte bhavasthitI saGgrahataH, vyAsatastu zuddhapRthivyA dvAdaza varSasahasrANi kharadharaNeH dvAviMzatirityevamAdi sujJAnaM, eSAM pRthivyaptejovAyupratyekavanaspatInAM kAyasthitirasaGkhyeyA avasarpiNyutsarpiNyaH, sAdhAraNavanaspateranantA avasarpiNyutsarpiNyaH, 'dvIndriyANA'mityAdi sujJAnA bhavasthitiH, eSAM kAyasthitiH saGkhyeyAni eva varSasahasrANi / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 - sUtra-18 'paJcendriye'tyAdi sujJAnaM, saptASTau vA bhavagrahaNAni manuSyavadbhAvanIyAni, 'sarveSA'mityAdi manuSyatirazcAmaparA kAyasthitiH jaghanyA'ntarmuhUrtapramANaiva bhavatIti // 3-18 // tRtIyo'dhyAyaH samAptaH // TIkArtha- tiryaMconA paNa AyuSyanI sthiti ahIM ja kahevAmAM Ave che. kemake samAna avasara che. "tirthonInAM ra" ItyAdi bhASya che. (jIvo) pRthvIkAya akAya. teukAya vAyukAya pratyeka vanaspatikAya beIndriya te indriya caurindriya paMcendriya garbhaja jalacara paMcendriya garbhaja uraparisarpa paMcendriya garbhaja bhujaparisarpa paMcendriya garbhaja catuSpada paMcendriya garbhaja khecara paMcendriya saMmUrNima jalacara paMcendriya saMmUrNima uraparisarpa paMcendriya saMmUrNima bhujaparisarpa paMcendriya saMmUchima catuSpada paMcendriya saMmUrNima khecara (AyuSya) 22 hajAra varSa 7 hajAra varSa 3 divasa 3 hajAra varSa 10 hajAra varSa 12 varSa 49 divasa 6 mAsa pUrva krioDa varSa pUrva krioDa varSa pUrva krioDa varSa traNa palyopama palyo0 no asaM. mo bhAga pUrva kroDa varSa pa3000 varSa 42000 varSa 84000 varSa 72000 varSa Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-18 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 171 pRthvIkAya, akhAya, teukAya, vAyukAya, vanaspatikAya, beindriya, teIndriya, caurindriya ane manuSya, deva, nAraka sivAyanA) paMcendriya jIvo tiryaMca che. temanA paNa AyuSyanI utkRSTa ane jaghanya sthiti anukrame traNa palyopama ane aMtarmuhUrta pramANa che. prazna- manuSya ane tiryaMca e baMnenI utkRSTa ane jaghanya sthiti sarakhI che to eka ja sUtramAM kema na kahI? uttara- "pRthori kathAsarthakoSanivRArthama" rUtyAdi yathAsaMkhya doSane dUra karavA mATe alaga be sUtro karyA che. jo tirthoristhitI parApara tripalyopamAntarmuhUrta evuM eka ja sUtra banAvavAmAM Ave to koI ema samajI jAya ke mANasonI para(=utkRSTa) sthiti traNa palyopama ane tiryaMconI apara(trajaghanya) sthiti aMtarmuhUrta che. A doSane dUra karavA be alaga sUtro karyA che. anyathA eka sUtra racavAmAM paNa koI doSa nathI. kAraNa ke parApare e samApada hovAthI e baMnenI baMne sthitino sAthe saMbaMdha karAya. te A pramANe- nRpa sthitI parIpare tripalyopamantarmuhUrta, tirazAM va para pare tripalyopamAntarmuhUrte / prazna- jo A pramANe eka sUtrathI artha barobara thaI zake che to be sUtro kema karyA? uttara- (vyasthAnato.)vizeSa spaSTatAthI kahevA mATe ke ArSano anuvAda hovAthI (ArSamAM alaga alaga kahevAtuM hovAthI tenuM anukaraNa karavA mATe) sUtra racanAno vibhAga che=be sUtranI racanA karI che. "dividhA vaipA" phatyAdi bhASya che. manuSyonI ane tiryaMconI sthiti bhavasthiti ane kAyasthiti ema be prakAre che. temAM manuSyajanma ke tiryaMcajanmane pAmIne jaghanyathI ke utkRSTathI keTalA kALa sudhI jIve te bhavasthiti che. manuSya thaine maraNa pAmIne pharI manuSyomAM manuSyarUpe ane tiryaMca thaIne maraNa pAmIne pharI tiryaMcomAM tiryaMcarUpe niraMtara keTalIvAra utpanna thAya te kAyasthiti che. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 sUtra-18 pRthvIkAya-aplAya teukAya-vAyukAya pratyeka vanaspatikAya sAdhAraNa vanaspatikAya vikasendriya garbhaja paMcendriya tiryaMca-manuSya asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI anaMta utsarpiNI avasarpiNI saMkhyAtA hajAra varSa 7 ke 8 bhava | temAM manuSyonI bhavasthiti pUrve kahyuM tema utkRSTathI traNa palyopama ane jaghanyathI aMtamuhUrta pramANa che. kAyasthiti sAta ke ATha bhava che, arthAt niraMtara sAta ke ATha vAra manuSya thAya. A kevI rIte bane? ahIM bhAvanA A pramANe che-pUrvakroDa varSanA AyuSyavALo manuSya marIne pharI pharI sAtavAra pUrvakroDa varSanA AyuSyavALo manuSya thAya. AThamA bhave devakuru-uttarakurumAM manuSyarUpe utpanna thAya. pachI (niyama) devalokamAM jAya. tiryayoninAnAM ra" rUtyAddhi, tiryaMconI sAmAnyathI bhavasthiti pUrve kahyuM tema utkRSTathI traNa palyopama ane jaghanyathI aMtarmuhUrta pramANa che. sAmAnyathI utkRSTa ane jaghanya bhavasthiti kahI. vistArathI to zuddha pRthvIkAyanI rara hajAra varSa, kaThIna pRthvIkAyanI 20 hajAra varSa, ityAdi sArI rIte samajI zakAya tevuM che. pRthvI, apu, tela, vAuM, pratyeka vanaspatinI kAyasthiti asaMkhya utsarpiNI-avasarpiNI che. sAdhAraNa vanaspatinI kAyasthiti anaMta utsarpiNI-avasarpiNI che. dIndriyApA" phatyAdi, beindriya vagerenI bhavasthiti sArI rIte samajI zakAya tevI che. emanI kAyasthiti saMkhyAtA ja hajAra varSa che. "ndriya tyAdi, bhASya saheluM che. sAta-ATha bhavanI bhAvanA manuSyanI jema bhAvavI. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra-18 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-3 173 "sarvevA" tyAdi, manuSyonI ane tiryaMconI jaghanya kAyasthiti paNa aMtarmuhUrta pramANa ja che. (3-18) bhAvAnuvAdakAranI prazasti A pramANe papU. AcArya zrI haribhadrasUri mahArAjA vaDe zarU karAyelI (ane chaThThA adhyAyanA 23mA sUtramAM vinayasampannatA pada sudhI pUrNa karAyelI) pachI chaThThA adhyAya sudhI AcArya zrI yazobhadrasUri vaDe pUrNa karAyelI ane tyAra pachI(=sAtamA adhyAyathI bAkI rahelI TIkA) temanA ziSyavaDe pUrNa karAyelI tattvArthAdhigama sUtranI trIjA adhyAyanI DupaDupikA nAmanI TIkAno siddhAMta mahodadhi parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra parama gItArtha parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya hIrasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra gacchasthavira parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya lalitazekharasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra paMcasUtra, paMcavastu, paMcAzaka, dharmabiMdu, yogabiMdu, upadezapada, upadezamAlA (puSpamAlA), zrAddhadinakRtya, vItarAgastotra, zIlopadezamAlA, aSTaka prakaraNa, navapada prakaraNa, yogadaSTi samuccaya, zrAvakadharmavidhiprakaraNa, caityavaMdana mahAbhASya, yatilakSaNa samuccaya, gurutattvavinizcaya, saMbodha prakaraNa, prazamarati prakaraNa, zrAvaka prajJapti Adi aneka graMthonA bhAvAnuvAdakAra parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekharasUrIzvarajI mahArAjakRta gurjara (gujarAtI) bhAvAnuvAda pUrNa thayo. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 mULasUtra zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-3 trI adhyAya-- ratnazarkarAvAlukApadhUmatamomahAtamaHprabhA bhUmayo ghanAmbuvAtA kAzapratiSThAH sapta adho'dhaH pRthutarAH // 3-1 // tAsu narakAH // 3-2 // nityAzubhataralezyApariNAmadehavedanAvikriyAH // 3-3 // parasparodIritaduHkhAzca // 3-4 // saGkliSTAsurodIritaduHkhAzca prAk caturthyAH // 3-5 // teSveka-tri-sapta-daza-saptadaza-dvAviMzati-trayastriMzat-sAgaropamA sattvAnAM parA sthitiH // 3-6 // jambUdvIpalavaNAdayaH zubhanAmAno dvIpasamudrAH // 3-7 // dviiivaSkambhAH pUrvapUrvaparikSepiNo valayAkRtayaH // 3-8 // tanmadhye merunAbhirvRtto yojanazatasahasraviSkaMbho jambUdvIpaH // 3-9 // tatra bharatahaimavataharivideharamyakahiraNyavatairAvatavarSAH kSetrANi // 3-10 // tadvibhAjinaH pUrvAparAyatA himavanmahAhimavanniSadhanIlarukmi zikhariNo varSadharaparvatAH // 3-11 // dvirdhAtakIkhaNDe // 3-12 // puSkarAddhe ca // 3-13 // prAga mAnuSottarAnmanuSyAH // 3-14 // AryA mlizazca // 3-15 // bharatairAvatavidehAH karmabhUmayo'nyatra devakurUttarakurubhyaH // 3-16 // nRsthitI parApare tripalyopamAntarmuhUrte // 3-17 // tiryagyonInAM ca // 3-18 // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidvadvayaM parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekhara bhAvanA bhavanAzinI , pArA I paramITa paNa INIvAa viNAkI kodha dAvAnaLano dAha SiINIvAda vipAko . ahaMkAra, ajagarano phaMphADIne kaSAyonA kaTu vipAko annaoluM (101 ujaLuM tRSNAnI tijorI loDo - jIvana jItavAnI skIbuTTIo navakAra mahAmaMtra zrI zAvakadhamavidhi prakaraNa // Wii /how toga // carIke gujarAtI vAcaka / naka mAmale re japIbIniyA bhalayana na nA rAma nATaka kI. pakava thayo. pAMDauomA IzAvAi priANIbikifI _| 0 | zrI zaMkhezvara sAmbi sAyo bIjAno Azaro kAyo vAdItAdA mIzAMtinizcita caDyadaNamAmAko vizvaraMDA, rANA) para IMaa na pAkamAM ujavA na | | laNa tapa karIe bhavajala tarIe vANI rajA I . - AdhyAtmika mAMgatinA pAMca pagathiyAM vikAsanA vANa pagathiyA pratimA zataka jo saMjogasUtImAjI maNAja . Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjazekharasUrIzvarajI mahArAjA Adie kareluM sAhitya sarjana zailI hi tI kRSi sligada al manufe thelbo thI vItazAsto eka zabda auSadha re, eka zabda re ghAva bhavabhavatI guru dravyanA upayoga aMge satya mArgadarzanA @ 8 Ai (c) ua 9 45 Agamatapa ArAdhanA vidhi vizva tamArI sAdhanA rAtreha vADhamItI tANe saMskRta zabda, rUpAvalI prama-guNa-gaMgAmAM snAna karIe svAdhIna rakSA parAdhIna upekSA yiTI AhArazutinI AmAsuddhi IIT-1 nAno rojhA pasAvALI 6I[phIyo. 0 rana zrISTi kirANI JLIzuddhi akathA jArI karAi mazA 2 thI ra ra rana dhI dhamakara le mahAna simita vAMthI GETHE kImAnAmarUpatAramAM talIMchap[&[ || simisirivAlakahA nAma ne zrI paJcAzaka prkrnnm|| ( pure formAja) mI khAtaragayIya zrI mityAdhArituSkila padonnaNimugaH | mAtmapravadha: || dan apda thAya is Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tejas Printers AHMEDABAD M. 98253 47620