________________
૩૮
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩
સૂત્ર-૩ શબ્દોથી, સંતાપથી ઉષ્ણ નિઃસાસાઓથી, સતત ભય ભરેલા શબ્દોવાળા હોય છે. ઓય મા ! ધિક્કાર છે આ કષ્ટને ઇત્યાદિથી શબ્દપરિણામ જણાવ્યો. આ વર્ણપરિણામ વગેરેનું વર્ણન) સ્પષ્ટ અર્થવાળું છે.
અશુભતરદેહ–ત્રીજું પણગશુમતા ઇત્યાદિથી પ્રારંભીતેપુરીfM પત્તિ ત્યાં સુધીનું વર્ણન બોલવા માત્રથી સમજાઈ જાય તેવું છે.
(નરકોમાં અશુભનામકર્મના ઉદયના કારણે શરીરનાં અંગોપાંગ, નિર્માણ, સંસ્થાન, સ્પર્શ, રસ, ગંધ, વર્ણ અને સ્વરો અશુભ હોય છે. શરીરો ખરાબ-બેડોળ, પીંછા ખેંચી લીધેલા પક્ષીના શરીર જેવી આકૃતિવાળા, કૂર, કરુણત દયાપાત્ર) અને બીભત્સ(=વૃણાજનક) હોય છે. શરીરોનું દર્શન પણ (પ્રતિથિ=)ભયંકર હોય છે. શરીરો દુઃખનાં ભાજન અને અશુચિમય હોય છે.) પ્રસ્તુત(=ઉપર્યુક્ત) શરીરોથી નીચે નીચેની ભૂમિમાં શરીરો અધિક અશુભ હોય છે. કારણ કે (દરેક પૃથ્વીમાં) ક્લિષ્ટતર આદિ કર્મો ભિન્ન છે. -
શરીરની ઊંચાઈ– નરકમાં નારકોના શરીરનું પ્રમાણ ઉત્સધાંગુલથી સાત ધનુષ્ય ત્રણ હાથ અને છ અંગુલ છે. પરમાણુ આદિના ક્રમથી આઠ યવમધ્યનો ૧ અંગુલ, ૨૪ અંગુલનો ૧ હાથ, ચાર હાથનો ૧ ધનુષ્ય થાય. આ પ્રમાણ રત્નપ્રભામાં ભવધારક શરીરોનું ઉત્કૃષ્ટથી છે. જઘન્યથી તો આ પૃથ્વીમાં અને બીજી પૃથ્વીઓમાં અંગુલનો અસંખ્યાતમો ભાગ છે. [પરમાણુ આદિનો ક્રમ આ પ્રમાણે છે– અનંત સૂક્ષ્મ પરમાણુ
૧ વ્યવહારિક પરમાણુ અનંત વ્યવહારિક પરમાણુઓ = ૧ ઉશ્લેક્ષણમ્પ્લક્ષણિક ૮ ઉશ્લેક્ષણમ્પ્લક્ષણિકા
= ૧ગ્લક્ષણશ્લેક્ષણિકા ૮ શ્લક્ષણશ્લેક્ષણિકા
= ૧ ઊર્ધ્વરણ ૮ ઊર્ધ્વરેણુ
= ૧ ત્રસરેણ ૮ ત્રસરેણું
= ૧ રથરેણું
