________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩
સૂત્ર-૧
'नारकाणां च द्वितीयादिषु', एवमाश्रवचिन्तायां षष्ठेऽध्याये बह्वारम्भपरिग्रहत्वं च नारकस्यायुषः इत्युक्तं भवतेति, तदेवमनेकत्र नारक श्रुतेः प्रामाण्याद्, व्युत्पन्नश्चोदकः, अव्युत्पन्नस्य प्रश्नायोगात्, 'मूकं हुंकारं ' चे'ति श्रवणविधिकथनात्, विशेषार्थं पृच्छति तत्र नारके नरकाः नाम सत्त्वाः के वेति, इति अत्रोच्यते नरकेषु भवाः नारकाः, नरान् कायन्तीति नरकाः उष्ट्रिकादयो वक्ष्यमाणास्तेषु भवाः सत्त्वाः दुष्कृतकर्मणा नारका इति, तत्र नारकप्रसिद्ध्यर्थमिदं वक्ष्यमाणमुच्यते सूत्रं, तन्निवासित्वाશારજાળમિતિ । તવાહ
ટીકાવતરણિકાર્થ– હવે ત્રીજો અધ્યાય શરૂ કરવામાં આવે છે. અહીં ‘“અન્નોહોતું મવતા” ઇત્યાદિ ગ્રંથ સૂત્રનો સંબંધ જણાવવા માટે છે. બીજા અધ્યાયની સમાપ્તિના અવસરે શિષ્ય કહે છે કે- આપે બીજા અધ્યાયમાં ભાવ-પ્રકરણમાં ગતિ, હ્રષાય, નિ૬ (૨-૬) એ સૂત્રમાં ગતિને આશ્રયીને “નારકો એ જીવનો ઔયિક ભાવ છે” એમ કહ્યું છે. તથા તે જ બીજા અધ્યાયમાં જન્મ પ્રકરણના પ્રસંગે “નારક-દેવોને ઉપપાત રૂપ જન્મ હોય છે” (૨-૩૫) એમ કહ્યું છે. તથા ચોથા અધ્યાયમાં આયુષ્યની સ્થિતિના વર્ણનમાં “બીજીથી સાતમી નરક સુધીમાં પૂર્વ નરકની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ પછીના નરકની જધન્ય સ્થિતિ છે” (૪-૪૩) એમ નારકોની જઘન્ય સ્થિતિ આપ કહેશો. એ પ્રમાણે છઠ્ઠા અધ્યાયમાં આશ્રવોની વિચારણામાં “અતિશય આરંભ અને અતિશય પરિગ્રહ નરકાયુના આશ્રવો છે” (૬-૧૬) એમ આપે કહ્યું છે. આ પ્રમાણે અનેક સ્થળે થતું ‘નારક’ શબ્દનું શ્રવણ પ્રામાણિક હોવાથી બુદ્ધિશાળી પ્રશ્નકાર વિશેષાર્થને પૂછે છે. બુદ્ધિ રહિતને પ્રશ્ન ન થતાં હોવાથી અહીં “બુદ્ધિશાળી” એમ કહ્યું છે. શાસ્ત્ર શ્રવણની વિધિ આ પ્રમાણે કહી છે- (૧) પહેલાં શ્રવણમાં કંઇ પણ બોલ્યા વિના સાંભળે. (૨) બીજા શ્રવણમાં હુંકાર આપે, અર્થાત્ વંદન કરે. (૩) ત્રીજા શ્રવણમાં બાઢત્કાર કરે=આ સારું જ છે, અન્યથા નથી એમ ૧. સમ્પૂર્ણાથેયમ્ - મૂત્રં દુંગાં વા, વાઢારપડિપુચ્છવીમંસા ।
तत्तो पसंगपारायणं च परिणिट्ठ सत्तमए ॥ आवश्यकनिर्युक्ति गाथा- २३
૨
-
