________________
સૂત્ર-૧
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩
૩
કહે. (૪) ચોથા શ્રવણમાં સૂત્રનો પૂર્વાપરનો અભિપ્રાય જાણી લીધો હોવાથી આ કેવી રીતે ? એમ કંઇક પ્રશ્ન કરે. (૫) પછી પાંચમા શ્રવણમાં પ્રમાણને જાણવાની ઇચ્છા કરે. (૬) પછી છઠ્ઠા શ્રવણમાં ઉત્તરોત્તર ગુણોની પ્રાપ્તિ થાય અને શ્રવણના પારને પામે. (૭) સાતમા શ્રવણમાં પૂર્ણતા થાય, અર્થાત્ ગુરુના બોલ્યા પછી ગુરુની જેમ પોતે પણ બોલે.” (આવશ્યક નિર્યુક્તિ ગા.૨૩)
,,
તત્ર=નરકમાં, નારક જીવો કોણ છે ? અહીં જવાબ કહેવામાં આવે છેનરકોમાં ઉત્પન્ન થયેલા જીવો નારકો કહેવાય છે. નરક શબ્દની વ્યુત્પત્તિ આ પ્રમાણે છે– મનુષ્યોને બોલાવે છે તેથી નરક કહેવાય છે. ઉષ્ટ્રિકા વગેરે નરકો હવે કહેવામાં આવશે. દુષ્કાર્યથી બંધાયેલા કર્મથી નરકોમાં ઉત્પન્ન થયેલા જીવો નારકો છે. નરકમાં નારકોની ઓળખાણ માટે હવે કહેવાશે તે સૂત્ર કહેવાય છે. કારણ કે નારકો નરકમાં રહેનારા છે. તે સૂત્રને કહે છે— નરકની સાત પૃથ્વીઓનાં નામો—
रत्नशर्करावालुकापङ्कथूमतमोमहातमः प्रभा भूमयो घनाम्बुवाताकाशप्रतिष्ठाः सप्त अधोऽधः पृथुतराः ॥३ - १॥
સૂત્રાર્થ– રત્નપ્રભા, શર્કરાપ્રભા, વાલુકાપ્રભા, પંકપ્રભા, ધૂમપ્રભા, તમઃપ્રભા, મહાતમઃપ્રભા એમ સાત ભૂમિઓ=પૃથ્વીઓ છે. એ સાત પૃથ્વીઓ ઘનાંબુ, વાત અને આકાશના આધારે રહેલી છે. ક્રમશઃ એક એકની નીચે આવેલી છે અને ક્રમશઃ વધારે વધારે પહોળી છે. (૩-૧)
भाष्यं - रत्नप्रभा शर्कराप्रभा वालुकाप्रभा पङ्कप्रभा धूमप्रभा तमः प्रभा महातमः प्रभा इत्येता भूमयो घनाम्बुवताकाशप्रतिष्ठा भवन्त्येकैकशः सप्त अधोऽधः । रत्नप्रभाया अधः शर्कराप्रभा, शर्कराप्रभाया अधो वालुकाप्रभा । इत्येवं शेषाः । अम्बुवाताकाशप्रतिष्ठा इति सिद्धे घनग्रहणं क्रियते तेनायमर्थः प्रतीयेत घनमेवाम्बु अधः पृथिव्याः । वातास्तु घना૧. નારકો મનુષ્યોને બોલાવતા નથી. નરક શબ્દની આવી માત્ર વ્યુત્પત્તિ છે. રૂઢ શબ્દોમાં વ્યુત્પત્તિ પ્રમાણે અર્થ ન હોય.
