________________
૧૩૮
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩
સૂત્ર-૧૨
धातकीखण्डवर्तिनश्च हिमवदादयो जम्बूद्वीपकहिमवदादिविच्छेदप्रतिनिधिना व्यवस्थिताः, वैताढ्यादयः क्षेत्राणि चेति ।
अरविवरसंस्थिता वंशा इति, अराणां विवराणि-अन्तरालानि तद्वद् व्यवस्थिताः वंशाः क्षेत्राणि तत्रेति, सक्षेपात्तु प्रतिपत्तव्यमिदं, यन्नाम किञ्चिन्नदीदेवकुरूत्तरकुरुप्रभृति जम्बूद्वीपेऽभिहितं तत् सर्वं धातकीखण्डे द्विर्द्विरवसातव्यमिति ॥३-१२॥
ટીકાર્થ– “જે તે મરવંશા” ઇત્યાદિ ભાષ્ય છે. લવણસમુદ્રની બહાર=પછી) ધાતકીખંડ દ્વીપ છે. તેમાં ધાતકીવૃક્ષ હોવાથી તેનું ધાતકીખંડ એવું નામ છે. તેનો વલયાકારે ચાર લાખ વિખંભ છે. તે ધાતકીખંડમાં મેરુપર્વત વગેરે પદાર્થો જંબૂદ્વીપના મેરુ પર્વત વગેરેની સંખ્યાથી બમણા-બમણા જાણવા. જંબૂદ્વીપમાં મેરુ એક છે. ધાતકીખંડમાં પૂર્વ-પશ્ચિમ દિશાના મધ્યમાં રહેલાં બે મેરુ છે. ભરતથી પ્રારંભી ઐરાવત સુધીનાં ક્ષેત્રો ધાતકીખંડમાં બમણા છે. હિમવાન વગેરે વર્ષધરપર્વતો અને વૈતાઢ્ય વગેરે પર્વતો ધાતકીખંડમાં બે બે રહેલાં છે.
આ મેરુ વગેરે બધાય દક્ષિણ-ઉત્તર દિશાની મધ્યમાં રહેલા અને દક્ષિણ-ઉત્તર લાંબા એવા બે ઈષના આકાર જેવા(સરળ) પર્વતોથી જુદા કરાયેલા છે.
(હિમાવાન વગેરે વર્ષધર પર્વતો વગેરે) પૂર્વાર્ધમાં અને પશ્ચિમાર્ધમાં રહેલા છે. જંબૂદ્વીપમાં જેનું જે નામ છે તેનું તે જ નામ ધાતકીખંડમાં છે અને જંબૂદ્વીપમાં ભરત આદિ ક્ષેત્રોની જેટલી સંખ્યા છે તેટલી જ સંખ્યા ધાતકીખંડમાં છે. ચક્રની નાભિમાં પ્રતિબદ્ધ આરાની જેમ રહેલા છે.
તેમાં વર્ષધરપર્વતો નિષધગિરિ સમાન ઊંચા છે, અર્થાત્ ચારસો યોજન ઊંચા છે. હિમવાન વગેરે પર્વતો પાંચસો યોજન ઊંચા અને ઇષના જેવા આકારવાળા બે પર્વતોની સાથે કાલોદધિ અને લવણસમુદ્રના પાણીને સ્પર્શે છે, અર્થાત્ હિમાવાન વગેરે પર્વતો અને ઇષના જેવા
