________________
સૂત્ર-૧
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩ રત્નપ્રભા પૃથ્વી, તેની નીચે ક્રમશઃ ઘનાંબુ, વાત અને આકાશ. પછી શર્કરા પ્રભા, તેની નીચે ક્રમશઃ ઘનાંબુ, વાત અને આકાશ છે. આમ પ્રત્યેક પૃથ્વીની નીચે ક્રમશઃ ઘનાંબુ, વાત અને આકાશ રહેલા છે.) પૃથ્વીઓ સાત જ છે, ઓછી કે વધારે નથી.
“ધોડદ:” તિ, નીચે નીચે એમ વિશિષ્ટ ક્રમનું કથન તિર્યું અને ઉપર વગેરે (દિશા)નો વ્યવચ્છેદ(=નિષેધ) કરવા માટે છે. આને જ કહે છે- રત્નપ્રભા પૃથ્વીની નીચે અસંખ્ય કોડાકોડિ યોજન ઉતર્યા પછી શર્કરા પ્રભા પૃથ્વી છે. એ પ્રમાણે શર્કરામભા પૃથ્વીની નીચે અસંખ્ય કોડાકોડિ યોજના ગયા પછી વાલુકાપ્રભા પૃથ્વી છે. એ પ્રમાણે બાકીની પંકપ્રભા વગેરે પૃથ્વીઓ પણ વિચારવી. (અહીં ભાવાર્થ એ છે કે દરેક પૃથ્વીમાં એક પૃથ્વીથી બીજી પૃથ્વીનું અંતર અસંખ્યાત કોડાકોડિયોજન છે.) ડુવતિશપ્રતિષ્ઠા એવો ઉલ્લેખ કરવાથી બોધ થઈ જતો હોવા છતાં ઘન શબ્દનો ઉલ્લેખ શા માટે કર્યો? એવા પ્રશ્નના ઉત્તરને કહે છે- રત્નપ્રભા (વગેરે) પૃથ્વીનું અંબુ ઘન જ સમજાય અને વાત તો ઘન અને તનુ( પાતળો) એમ બે પ્રકારનો સમજાય એ માટે ઘન શબ્દનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. (આનો ભાવાર્થ એ છે કે દરેક પૃથ્વી ઘનાંબુ, ઘનવાત, તનુવાત અને આકાશના આધારે રહેલી છે.)
આ જ વિષયને “જેવ” ઇત્યાદિથી કહે છે- ઉક્ત રીતે રત્નપ્રભાના અંગરૂપ ખરપૃથ્વી(રત્નપ્રભાનો પહેલો કાંડ) ૧૬ હજાર યોજન જાડી છે અને પંકના(=રત્નપ્રભાના બીજા કાંડના) આધારે રહેલી છે. પંકકાંડ ૮૪ હજાર યોજન પ્રમાણ છે અને જલબહુલકાંડના ૧. રત્નપ્રભા પૃથ્વીના ખરકાંડ, પંકકાંડ અને જલબહુલકાંડ એમ ત્રણ વિભાગ છે. ખરકાંડ
પકકાંડના આધારે, પંકકાંડ જલબહુલકાંડના આધારે અને જલબહુલકાંડ ઘનોદધિના આધારે રહેલ છે. બરકાંડ ૧૬ હજાર યોજન, પંકકાંડ ૮૪ હજાર યોજન અને જલબહુલકાંડ ૮૦ હજાર યોજન છે. આમ રત્નપ્રભા પૃથ્વીની જાડાઈ ૧ લાખ ૮૦ હજાર થાય.
ઘનોદધિ વગેરે વલયના=બંગડીના આકારે રહેલા હોવાથી તેમને વલય કહેવામાં આવે છે. જેમકે ઘનોદધિવલય, ઘનવાતવલય, તનુવાતવલય.
