________________
૩૪
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩
સૂત્ર-૩
નરકગતિમાં નરક પંચેન્દ્રિયજાતિનો આ જીવ છે, તેવા પ્રકારના વૈક્રિયનિમિત્તવાળા શરીર અને અંગોપાંગ કર્મ, તેમના નિયમનથી=સામર્થ્યથી સૂત્રમાં કહેલા આ અશુભલેશ્યાવગેરે ભાવોનરકગતિમાં અને નરકજાતિમાં વર્તમાન જીવોને નરકગતિ-નરકજાતિના સામર્થ્યથી ભવક્ષયથી મૃત્યુ થાય ત્યાં સુધી નિરંતર હોય છે. ભવક્ષય થયે છતે જ મૃત્યુ પામે છે. વચ્ચે(=ભવક્ષય થયા વિના વચ્ચે) ક્યાંય પણ જીવનનો ક્ષય( મરણ) થતો નથી માટે ભવક્ષયથી મૃત્યુ થાય ત્યાં સુધી એમ કહ્યું.
નિરંતર શબ્દના અર્થને સ્પષ્ટ કરતા ભાષ્યકાર કહે છે- અશુભલેશ્યા વગેરે ભાવો ક્યારેય આંખના પલકારા માત્ર પણ ન હોય એવું નથી, અર્થાત્ આંખના પલકારા જેટલા પણ કાળ સુધી અશુભભાવોનો વિયોગ થતો નથી. અથવા એટલો=પલકારા જેટલો પણ કાળ શુભભાવો થાય છે એવું પણ નથી. આથી તે ભાવો નિત્ય' કહેવાય છે.
(તવ્યસ્થીત્વેનૈવત્ર) અહીં નિરંતર શબ્દના અર્થમાં ન વિલિનિમેષમત્રમf ન ભવતિ એવી વ્યાખ્યા પૂર્ણ છે. જુમા વા મન એમ કહેવાની જરૂર નથી એવા પૂર્વપક્ષના ઉત્તરપક્ષમાં કહે છે કે- નિરંતર શબ્દની વ્યાખ્યાનું અંગ હોવાથી જ માં વા મિક્તિ એમ કહ્યું છે.
અહીં નિત્ય શબ્દ વારંવાર અર્થવાળો જાણવો. નિત્યપ્રહસિતની જેમ. જેમ કોઈ માણસ વારંવાર હસતો હોય તો તે નિત્યપ્રહસિત કહેવાય છે તેની જેમ.
પૂિર્વપક્ષ– અહીં ભવક્ષય ન થાય ત્યાં સુધી આંખના પલકારા જેટલા પણ કાળ સુધી અશુભભાવોનો વિયોગ થતો નથી એવા નિત્ય શબ્દના અર્થની સાથે વારંવાર શબ્દના અર્થનો મેળ બેસતો નથી. કારણ કે અભાવ થાય અને પછી થાય એમાં વારંવાર શબ્દનો પ્રયોગ થાય છે. પણ નિરંતર=સતત હોય તેમાં વારંવાર શબ્દનો પ્રયોગ થતો નથી. ૧. 7 શક્તિ(ચ)ના આ પાઠમાં અશુદ્ધિ જણાય છે. અહીં અત્યતરજ્ઞાત્યન્તરવર્તમાનાનામપિ
એવો પાઠ હોવો જોઇએ. અન્ય ગતિમાં અને અન્ય જાતિમાં વર્તમાન જીવોને પણ નિરંતર આવું દુઃખ ન હોય.
