________________
સૂત્ર-૩ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩
૩૩ दृष्टान्तोऽत्रासद्भावप्रज्ञापनया, नारकाणामानयनाभावात्, तत्र चाग्न्ययोगात्, स हि पृथिवीकाय एवात्युष्णोऽन्धकारश्चेति ॥३-३॥
ટીકાર્થ–પૂર્વપક્ષ-બીજા સૂત્રમાં નરક શબ્દનો પ્રયોગ છે. એ શબ્દનો આ સૂત્રમાં સંબંધ કરવાથી નરકો અશુભતર લેશ્યા આદિવાળા છે એવો અર્થ થાય. પરમાર્થથી તો નારકો અશુભતર લેશ્યા આદિવાળા છે.
ઉત્તરપક્ષ– તથ્થાત્ તવ્યપાદ તેમાં રહેવાના કારણે તેનો વ્યવહાર થાય એવો ન્યાય છે. જેમકે મગ્ન: જોશક્તિ-માંચડાઓ અવાજ કરે છે. ખરેખર તો મનુષ્યો અવાજ કરે છે. પણ મનુષ્યો માંચડાઓમાં રહેલા હોવાથી ઉક્ત ન્યાયથી માંચડાઓ અવાજ કરે છે એમ બોલવાનો વ્યવહાર થાય છે. તે રીતે પ્રસ્તુતમાં લેશ્યા આદિ નરકના સંબંધના કારણે છે. એથી સૂત્રમાં નરકોનું અતિશય અશુભપણું કહ્યું છે. પણ પરમાર્થથી તો નારકો અતિશય અશુભ લેશ્યા આદિવાળા છે. આ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. આ ઉપર્યુક્ત આ પ્રમાણે છે
અશુભતર અવયવાર્થને ભાષ્યકાર તે નરા: ઇત્યાદિથી કહે છે. હમણાં કહેલા પૃથ્વીક્રમથી રત્નપ્રભા આદિની નીચે નીચેનરકો(–નરકાવાસો) આકારની રચનાથી અધિક અશુભ હોય છે. કેમકે સંક્લેશને ઉત્પન્ન કરનારા છે. આને જ કહે છે- રત્નપ્રભામાં નરકો સામાન્યથી અશુભ ભયાનક હોય છે. રત્નપ્રભાના નરકોથી શર્કરા પ્રભામાં નરકો વધારે અશુભ હોય છે. શર્કરપ્રભાના નરકોથી વાલુકાપ્રભાના નરકો વધારે અશુભ હોય છે. આ પ્રમાણે સાતમી પૃથ્વી સુધી નરકાવાસો અશુભતર, અશુભતમ, અશુભતરતમ છે. આ પ્રમાણે આ નરકાવાસો સામાન્યથી જ અશુભ છે.
નિત્ય શબ્દનો અર્થ હવે નિત્ય શબ્દના અર્થને કહે છે–અહીં નિત્ય શબ્દનો ઉલ્લેખ કરવાનું કારણ આ છે- ગતિ, જાતિ, શરીર, અંગોપાંગ કર્મના નિયમથી= ૧. અમુકની અપેક્ષાએ એવી ગણના વિના સામાન્યથી.
