________________
સૂત્ર-૧૦ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩ નિયમ નથી. બે બે આકાશ પ્રદેશોથી શરૂ થતી અને (તે તે દિશાઓ તરફ એક એક પ્રદેશ કેન્દ્રથી દૂર જતાં) બે બે આકાશ પ્રદેશોથી વધતી (ઉદ્દગમસ્થાને સાંકડી અને આગળ વધતાં પહોળી થતી હોવાથી) મહાશકટ(ગાડા)ની ઉદ્ધિ(ઉધ)ના આકારવાળી વિશિષ્ટ આકારમાં ગોઠવાયેલ અનંત આકાશ પ્રદેશોથી નિર્માણ થયેલ સ્વરૂપવાળી ચાર દિશાઓ સાદિ અનંત ભાંગે છે, અર્થાત્ દિશાઓની શરૂઆત છે પણ અંત નથી.
મુક્તાવલી (મોતીની એક સળંગ પંક્તિ) સમાન એકેક આકાશ પ્રદેશની રચનાથી સ્થપાયેલ સ્વરૂપવાળી અનંત પ્રદેશવાળી ચાર વિદિશાઓ સાદિ અનંત ભાંગે છે.
ઉપરના તે જ ચાર પ્રદેશોથી પ્રારંભીને ચાર પ્રદેશવાળી અનુત્તર એવી વિમલા નામની ઊર્ધ્વ દિશા છે તથા નીચેના ચાર આકાશ પ્રદેશથી શરૂ થતી તમા નામની અધોદિશા છે. આ દિશા-વિદિશાઓ અનાદિ કાળથી રહેલી છે. એના નામો પણ અનાદિકાલીન છે. આ નિશ્ચયનયને અનુસરીને છે. આથી નિશ્ચયનયને આશ્રયીને દરેક દિશાના ઉત્તરમાં મેરુ પર્વત છે એમ ન કહેવાય.
આથી જ આવા પ્રકારના રુચક પ્રદેશો દિશાના નિયમનનો હેતુ બને છે. આના આધારે બે પ્રદેશની વૃદ્ધિથી બે પ્રદેશની સાથે ચાર દિશાનો, એક પ્રદેશાદિથી એક પ્રદેશની સાથે ચાર વિદિશાનો અને ચાર પ્રદેશથી ચાર પ્રદેશની સાથેનો સંભવ (ઉત્પત્તિનો સંબંધ) ઘટાવવો.
કહ્યું છે કે- તિચ્છલોકની મધ્યમાં આઠ રુચક પ્રદેશો છે. આ દિશાઓનું અને વિદિશાઓનું ઉત્પત્તિ સ્થાન છે, અર્થાત નિશ્ચયથી દિશાઓ અને વિદિશાઓ અહીંથી ગણાય છે. પૂર્વ, દક્ષિણ, પશ્ચિમ, ઉત્તર અને ઇશાન, અગ્નિ, નૈઋત્ય, વાયવ્ય તથા વિમલા અને તમા દિશાઓ જાણવી. વિસ્તારથી સર્યું. (૩-૧૦)
