________________
સૂત્ર-૧૭ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩
૧૬૫ તીર્થકરો અહીં પંદર ક્ષેત્રોમાં ઉત્પન્ન થાય છે. આ જ ક્ષેત્રોમાં સઘળા કર્મોનો ક્ષય કરીને સિદ્ધિમાં જાય છે, તીર્થકરો બીજા કોઈ ક્ષેત્રમાં જન્મતા નથી અને બીજા કોઈ ક્ષેત્રમાંથી) મોક્ષમાં પણ જતા નથી. આથી કર્મના ક્ષય માટે સિદ્ધ થયેલી ભૂમિઓ કર્મભૂમિઓ છે. આથી સિદ્ધિની પ્રાપ્તિ કરવાના હેતુથી સઘળા કરૂપ અગ્નિને બુઝવવા(Gઠારવા) માટે જે ભૂમિઓ છે તે કર્મભૂમિ કહેવાય છે.
કર્મભૂમિની વ્યાખ્યાથી બાકાત થવાના કારણે પ્રાપ્ત થયેલા અકર્મભૂમિ શબ્દના અર્થને કહે છે- “ષાતું” ત્યાદિ, બાકીના અંતર્દીપો સહિત વીસ ક્ષેત્રો અકર્મભૂમિઓ છે. તે આ પ્રમાણે- એકોક આદિ પ૬ અંતર્દાપો. હૈમવંત, હરિવર્ષ, રમ્યફ, હૈરણ્યવત નામના ચાર ક્ષેત્રો. આ જ ક્ષેત્રો ધાતકીખંડમાં બમણા હોવાથી આઠ. એ જ ક્ષેત્રો પુષ્કરાર્ધમાં પણ બમણા હોવાથી આઠ. એમ બધા મળીને (૪+૮+૮=૨૦) વિસ ક્ષેત્રો. આમ પ૬ અંતર્દીપ સહિત વીસ ક્ષેત્રો અકર્મભૂમિઓ છે. કેમકે આ ક્ષેત્રો તીર્થકરોના જન્મ આદિથી રહિત છે. પૂર્વે અપવાદથી કહેલા અર્થનો ઉપસંહાર કરે છે- તેલુરૂત્તરગુરવસ્તુ
પૂણતરી મધ્યપૂનઃ તિ, દેવકુરુ અને ઉત્તરકુરુ એ બે ક્ષેત્રો કર્મભૂમિની અંદર હોવા છતાં અકર્મભૂમિઓ છે. આ ક્ષેત્રોમાં સર્વકાળે ચારિત્રની પ્રાપ્તિ ન થતી હોવાથી આ બે ક્ષેત્રો અકર્મભૂમિઓ છે એમ ભાષ્યકાર જણાવે છે. (૩-૧૬)
टीकावतरणिका- अथैते मनुष्या आर्यादिभेदवर्तिनः कियन्तं कालमनुपाल्यायुः प्राणान् विजहतीत्याह
ટીકાવતરણિકાર્થ– હવે આર્ય આદિ ભેદવાળા આ મનુષ્યો કેટલો કાળ આયુષ્યને પાળીને પ્રાણોનો ત્યાગ કરે છે? એવા પ્રશ્નના ઉત્તરને કહે છે
મનુષ્યોના આયુષ્યનો કાળनृस्थिती परापरे त्रिपल्योपमान्तर्मुहूर्ते ॥३-१७॥ સૂત્રાર્થ–મનુષ્યોની પર અને અપર સ્થિતિ અનુક્રમે ત્રણ પલ્યોપમ અને અંતર્મુહૂર્ત છે. (૩-૧૭)
