________________
૧૬૪
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩ સૂત્ર-૧૬ પમાડનાર, જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર રૂપ મોક્ષમાર્ગ સંસારરૂપ દુર્ગના પારને પમાડનાર છે.
સમ્યકત્વ, જ્ઞાન, ચારિત્ર સ્વરૂપ એમ કહીને મોક્ષમાર્ગના પરિમાણને જણાવે છે, અર્થાત મોક્ષમાર્ગ દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર સ્વરૂપ છે. તીર્થકરો આવા પ્રકારના મોક્ષમાર્ગના જ્ઞાતા છે.
કર્તા એટલે રચનારા, અર્થાત્ બતાવનારા. કારણ કે પ્રવચનનો અર્થ નિત્ય છે. (નિત્ય હોવાથી રચવાની જરૂર નથી. કિંતુ બતાવવાની જરૂર છે. તેથી “અર્થાત્ બતાવનારા” એમ જણાવ્યું.)
તીર્થકર- સમ્યક્ત્વ વગેરે (ત્રણ) તીર્થ છે. સમ્યક્ત્વાદિ રૂપ તીર્થને કરવાથી-રચવાથી તીર્થકર કહેવાય છે, અથવા (તીર્થ એટલે ગણધર વગેરે) ગણધરો વગેરેને દીક્ષા આપવાથી તીર્થકર કહેવાય છે.
તીર્થકર ભગવંતો વાણીથી ઉપદેશને આપે છે માટે ઉપદેશક છે.
શ્રુતજ્ઞાનાપાવાહિતિ સૂવતિ (ઉપદેશ કેમ આપે છે? એ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં અહીં કહે છે કે-) શ્રુતજ્ઞાનનો અભાવ હોવાથી ઉપદેશ આપે છે એમ ભાષ્યકાર સૂચવે છે બતાવે છે. (તીર્થંકરના ઉપદેશની પહેલાં શ્રુતજ્ઞાન ન હતું. તીર્થંકરના ઉપદેશથી શ્રુતજ્ઞાનનો પ્રારંભ થયો. માટે તો શ્રુતજ્ઞાનના સાદિ-સાંત એવા બે ભેદ છે. તીર્થની સ્થાપના થાય ત્યારથી શ્રતનો પ્રારંભ થાય માટે શ્રુત સાદિ છે. તીર્થનો વિચ્છેદ થાય ત્યારે શ્રુતનો અંત આવે માટે શ્રુત સાંત છે.)
ભગવાન (ભગ એટલે ઐશ્વર્ય. જેનામાં ઐશ્વર્ય હોય તે ભગવાન કહેવાય. તીર્થકરમાં) યશરૂપ લક્ષ્મી આદિ ઐશ્વર્ય હોવાથી ભગવાન કહેવાય છે.
પરમર્ષિ–પોતે કૃતાર્થ થવા છતાં સન્માર્ગના ઉપદેશથી ભવ્યજીવોનો ઉદ્ધાર કરવાના કારણે પરમર્ષિ કહેવાય છે.
તીર્થકર તીર્થને કરવામાં જે (મુખ્ય) કારણ હોય તે તીર્થકર, અથવા તીર્થને કરવાના સ્વભાવવાળા હોય તે તીર્થકર, અથવા તીર્થને કરવામાં અનુકૂળ હોય તેવું વર્તન કરનારા હોય તે તીર્થકર કહેવાય છે.
