________________
સૂત્ર-૧૫
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩
૧૫૯
લોકરૂઢ એટલે વ્યવહારમાં લોકરૂઢિથી અત્યંતપ્રસિદ્ધ થયેલ. સ્પષ્ટ એટલે બાળકની ભાષા જેવી અવ્યક્ત નહિ, કિંતુ (સાંભળનારને સમજાય તેવી) સ્પષ્ટ. જે વ્યવહારમાં લોકરૂઢ અને સ્પષ્ટ શબ્દો (બોલાય) છે તે વ્યવહાર લોકરૂઢ સ્પષ્ટ શબ્દવાળો છે.
તાત્પર્યાર્થ શિષ્ટ પુરુષોને માન્ય, સુવ્યવસ્થિત શબ્દોવાળી અને સ્પષ્ટ ઉચ્ચારવાળી ભાષા બોલે તે મનુષ્યો ભાષાઆર્ય છે.
અતો વિપરીતા મ્લિશ:=છ ક્ષેત્રો આદિમાં રહેનારા અને પૂર્વોક્ત ક્ષેત્ર, જાતિ, કુલ, કર્મ, શિલ્પ, ભાષાર્ય સિવાયના સઘળા મનુષ્યો મ્લેચ્છો છે. તેના શક, યવન, ભીલ, કાંબોજ અને વાલ્હીક આદિ અનેક ભેદો છે તથા અંતર્દીપોમાં રહેનારા મ્લેચ્છો જ છે. કારણ કે અંતર્દીપોના મનુષ્યો છ ક્ષેત્ર આદિથી વિપરીત છે.
“તદ્યથા હિમવતઃ પ્રા ૢ પશ્ચાત્ત્વ વિવિક્ષુ” ત્યાવિ, ભાષ્યનો અર્થ આ પ્રમાણે છે – હિમવાન પર્વતથી પૂર્વ છેડાથી અને પશ્ચિમ છેડાથી ઇશાન વગેરે (ચાર) વિદિશાઓમાં ત્રણસો યોજન લવણ સમુદ્રમાં ગયા પછી મ્લેચ્છોની એકોરુક આદિ જુદી જુદી જાતિઓનાં પહેલેથી દ્વીપો રહેલા છે. પહેલેથી એટલે લવણ સમુદ્રમાં ત્રણસો યોજન ગયા પછી દ્વીપોનો પ્રારંભ થાય છે.
૫૬ અંતર્દીપો
તેમાં ઇશાનખૂણામાં હિમવંત પર્વતથી લવણ સમુદ્રમાં ત્રણસો યોજન દૂર અને ત્રણસો યોજન લાંબો-પહોળો એકોરુક નામનો પહેલો દ્વીપ છે. તેમાં એકોરુક જાતિના મનુષ્યોનો વાસ છે. દ્વીપના નામથી મનુષ્યોનાં નામો છે. તે મનુષ્યોના સર્વ અંગો-ઉપાંગો સુંદર હોય છે. દર્શનથી મનોહર હોય છે. એકોરુકા જ છે, અર્થાત્ એકોરુક જાતિથી ઓળખાય છે. આ પ્રમાણે બીજા પણ દ્વીપો કહેવા. તથા અગ્નિખૂણામાં હિમવંત પર્વતથી લવણ સમુદ્રમાં ત્રણસો યોજન દૂર અને ત્રણસો યોજન લાંબોપહોળો આભાષિક નામનો પહેલો દ્વીપ છે. તેમાં આભાષિક જાતિના
