________________
૧૫૮
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩ સૂત્ર-૧૫ નાત્યા ટ્રસ્થાવ:” ત્યાદિ, ઈક્ષવાકુ, વિદેહ, હરિ, અંબઇ, જ્ઞાત, કુરુ, બુંડુનાલ, ઉગ્ર, ભોગ અને રાજન્ય ઇત્યાદિ જાતિ આર્ય છે. આ સઘળાય જાતિભેદો અન્ય કોઈ નિમિત્તથી જાણી લેવા.
“ના રૂત્યાદ્રિ, કુલકરો, ચક્રવર્તીઓ, બલદેવો, વાસુદેવો અને (કુલકરોથી) બીજા પણ ત્રીજી પેઢી, પાંચમી પેઢી કે સાતમી પેઢી સુધીના, અથવા કુલકરોથી ઉત્પન્ન થયેલા જે વિશુદ્ધ વંશપ્રકૃતિવાળા હોયતે કુલાર્યો છે. કુલાર્મોનિમિત્તભેદથી ભિન્ન થાય છે. બીજાઓ કુલ-જાતિની પરિભાષા આ પ્રમાણે કરે છે- પિતાનો વંશ તે જાતિ, માતાનો વંશ તે કુલ.
“ ” રૂત્યાત્રિ, પૂજા કરવી, પૂજા કરાવવી, ભણવું, ભણાવવું, પ્રયોગ (ધન વ્યાજે આપીને જીવન ચલાવવું), ખેતી, લિપિત=લખીને જીવન નિર્વાહ કરવો), વેપાર અને પશુપાલનથી આજીવિકા ચલાવનારા કર્માર્યો છે.
આચાર્યના ઉપદેશ વિના જે પ્રવર્તે તે કર્મ. કર્મમાં જે આર્યો તે કર્માર્યો. આચાર્યના ઉપદેશથી જે શીખેલું હોય તે શિલ્પ છે. વણકર વગેરે શિલ્પી છે. શિલ્પમાં જે આર્યો તે શિલ્પાય છે.
શિલ્પા” ફત્યાદિ, વણકર, કુંભાર, હજામ, દરજી, દેવરાટ ( તીર્થયાત્રા કરનાર) વગેરે અલ્પ પાપવાળા તેમજ અનિંદ્ય આજીવિકાથી જીવન નિર્વાહ કરનારા શિલ્પાય છે.
“ભાષા નામ” ત્ય, શિષ્ટ પુરુષોની ભાષામાં નિયત કરેલા વર્ણોવાળા અને લોકરૂઢ સ્પષ્ટ શબ્દોવાળા પાંચેય પ્રકારના આર્યોના વ્યવહારને જેઓ કહે તે ભાષા છે.
અહીંવ્યવહાર એટલે આવ, જા, આકર, આ નકર ઇત્યાદિ બોલવાનો વ્યવહાર. અહીં શિષ્ટ એટલે સર્વ અતિશયોથી સંપન્ન ગણધરો વગેરે. તેમની સંસ્કૃત અને અર્ધમાગધી વગેરે ભાષા તે શિષ્ટભાષા. નિયત થયેલા વર્ષો એટલે વિશિષ્ટ પૂર્વાપરના સંબંધથી ગોઠવેલા, અકારાદિ વર્ણો. જે વ્યવહારમાં શિષ્ટપુરુષોની ભાષામાં નિયત કરેલા વર્ષો (બોલાય) છે તે વ્યવહાર શિષ્ટપુરુષોની ભાષામાં નિયત કરેલા વર્ણવાળો છે.
