________________
૧૬૦
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩ સૂત્ર-૧૫ મનુષ્યોનો વાસ છે. તથા નૈઋત્ય ખૂણામાં હિમવંત પર્વતથી લવણ સમુદ્રમાં ત્રણસો યોજન દૂર અને ત્રણસો યોજન લાંબો-પહોળો લાંગુલિક નામનો પ્રથમ દ્વીપ છે. તેમાં લાંગુલિક મનુષ્યોનો વાસ છે. તથા વાયવ્ય ખૂણામાં હિમવંત પર્વતથી લવણ સમુદ્રમાં ત્રણસો યોજન દૂર અને ત્રણસો યોજન લાંબો-પહોળો વૈષાણિક નામનો પ્રથમ દ્વિીપ છે. તેમાં વૈષાણિક જાતિના મનુષ્યો વસે છે.
એ પ્રમાણે ચાર વિદિશાઓમાં હિમવંત પર્વતથી લવણ સમુદ્રમાં ચારસો યોજન દૂર અને ચારસો યોજન લાંબા-પહોળા અનુક્રમે હયકર્ણ, ગજકર્ણ, ગોકર્ણ અને શખુલીકર્ણ નામના ચાર દીપો છે. એ પ્રમાણે ચાર વિદિશાઓમાં અન્ય ચાર-ચાર દ્વીપો પણ ત્યાં સુધી જાણવા કે છેલ્લો દ્વીપ વિદિશામાં લવણ સમુદ્રમાં નવસો યોજન દૂર અને નવસો યોજન લાંબોપહોળો દ્વીપ છે. તે દ્વીપોના નામ આ પ્રમાણે છે–
(પાંચસો યોજન દૂર) ગજમુખ, વ્યાધ્રમુખ, આદર્શમુખ અને ગોમુખ. (છસો યોજન દૂર) અશ્વમુખ, હસ્તિમુખ, સિંહમુખ અને વ્યાઘમુખ. (સાતસો યોજન દૂર) અશ્વકર્ણ, સિહકર્ણ, હસ્તિકર્ણ અને કર્ણપ્રાવરણ. (આઠસો યોજન દૂર) ઉલ્કામુખ, વિદ્યુજિહ, મેષમુખ અને વિદ્યુદંત. (નવસો યોજન દૂર) ઘનદંત, ગૂઢદંત, વિશિષ્ટદંત અને શુદ્ધાંત.
આ મનુષ્યો યુગલિકરૂપે જન્મ પામનારા પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગ જેટલા આયુષ્યવાળા અને આઠસો ધનુષ્ય જેટલા ઊંચા શરીરવાળા હોય છે.
હિમવંત પર્વતના પૂર્વ-પશ્ચિમ છેડાથી નીકળનારા અઠ્ઠાવીસ અંતર્દીપો ઉક્ત રીતથી આ પ્રમાણે જ થાય છે.
તથા હૈરણ્યવત અને ઐરાવત ક્ષેત્રના વિભાગ કરનારા શિખરી પર્વતથી પણ આ પ્રમાણે જ ઇશાન આદિ ચાર વિદિશાઓમાં આ જ ક્રમથી અને આ જ નામોથી અઠ્ઠાવીસ અંતર્લીપો થાય છે. બધા મળીને પ૬ અંતર્લીપો થાય છે.
