________________
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩ प्रथमशरत्काले चरमनिदाघे वा पित्तव्याधिप्रकोपाभिभूतशरीरस्य सर्वतो दीप्ताग्निराशिपरिवृत्तस्य व्यभ्रे नभसि मध्याह्ने निवातेऽतिरस्कृतातपस्य यादृगुष्णजं दुःखं भवति ततोऽनन्तगुणं प्रकृष्टं कष्टमुष्णवेदनेषु नरकेषु भवति ।
पौषमाघयोश्च मासयोस्तुषारलिप्तगात्रस्य रात्रौ हृदयकरचरणाधरौष्ठदशनायासिनि प्रतिसमयप्रवृद्धे शीतमारुते निरग्न्याश्रयप्रावरणस्य यादृक्शीतसमुद्भवं दुःखमशुभं भवति ततोऽनन्तगुणं प्रकृष्टं कष्टं शीतवेदनेषु नरकेषु भवति ।
यदि किलोष्णवेदनान्नरकादुत्क्षिप्य नारकः समुहत्यङ्गारराशावुद्दीप्ते प्रक्षिप्येत स किल सुशीतां मृदुमारुतां शीतलां छायामिव प्राप्तः सुखमनुपमं विन्द्यान्निद्रां चोपलभेत, एवं कष्टतरं नारकमुष्णमाचक्षते ।
तथा किल यदि शीतवेदनान्नरकादुत्क्षिप्य नारकः कश्चिदाकाशे माघमासे निशि प्रवाते महति तुषारराशौ प्रक्षिप्येत सदन्तशब्दोत्तमकरप्रकम्पायासकरेऽपि तत्र सुखं विन्द्यादनुपमां निद्रां चोपलभेत एवं कष्टतरं नारकं शीतदुःखमाचक्षत इति ।
अशुभतरविक्रियाः । अशुभतराश्च विक्रिया नरकेषु नारकाणां भवन्ति । शुभं करिष्याम इत्यशुभतरमेव विकुर्वते । दुःखाभिभूतमनसश्च दुःखप्रतीकारं चिकीर्षवो गरीयस एव ते दुःखहेतून्विकुर्वत इति ॥३-३||
ભાષ્યાર્થ– તે નરકો પૃથ્વીના ક્રમથી નીચે નીચે અધિક અશુભ નિર્માણવાળા છે.
અશુભ નિર્માણ આ પ્રમાણે હોય- રત્નપ્રભામાં અશુભ નરકો છે તેનાથી શર્કરામભામાં અધિક અશુભ નરકો છે. તેનાથી પણ વાલુકાપ્રભામાં અધિક અશુભ નરકો છે એ પ્રમાણે સાતમી પૃથ્વી સુધી જાણવું.
નિત્ય શબ્દનું ગ્રહણ ગતિ, જાતિ, શરીર અને અંગોપાંગ કર્મના નિયમનથી આ વેશ્યા વગેરે ભાવો નરકગતિ અને નરકપંચેન્દ્રિયજાતિમાં
