________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩
સૂત્ર-૩ પૃથ્વીમાં મધ્યભાગે અપ્રતિષ્ઠાન નામનો ઇંદ્રક નરકાવાસ છે.” (બૃહત્સંગ્રહણી ગા.૨૧૯)
રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં ૩૦ લાખ નરકાવાસો છે. બાકીની શર્કરા પ્રભા વગેરે પૃથ્વીઓમાં અનુક્રમે ૨૫ લાખ, ૧૫ લાખ, ૧૦ લાખ, ૩ લાખ, પાંચ ઓછા એક લાખ નરકાવાસો છે. સાતમી પૃથ્વીમાં તો પાંચ જ મહાનરકાવાસો છે. અહીં પ્રકીર્ણ નરકાવાસો નથી જ. આ નરકાવાસો છઠ્ઠી સુધીમાં કોઈ સંખ્યાતયોજન પ્રમાણ છે તો કોઈ અસંખ્યાત યોજના પ્રમાણ છે. સાતમીમાં અપ્રતિષ્ઠાન નરકાવાસ જંબૂતીપ પ્રમાણ છે. કાળ વગેરે નરકાવાસો તો અસંખ્યાત હજાર યોજન પ્રમાણ છે. આ નરકાવાસો તળિયાના ભાગે એક હજાર યોજન જાડા છે, મધ્યમાં જ્યાં પોલાણનો ભાગ છે ત્યાં પણ એક હજાર યોજન જાડા છે અને ચૂડા (=અગ્રભાગે) એક હજાર યોજન પ્રમાણ જ છે. (૩-૨)
टीकावतरणिका- नरकानेवाधेयताधर्मविशिष्टानभिधातुमाहટીકાવતરણિતાર્થ– આધેયતા ધર્મથી વિશિષ્ટ( નરકમાં રહેનારા) નરક જીવોને જણાવવા માટે કહે છે– નરકમાં લેશ્યા આદિની અશુભતાनित्याशुभतरलेश्यापरिणामदेहवेदनाविक्रियाः ॥३-३॥
સૂત્રાર્થ– નારકો સદા અશુભતર વેશ્યા, પરિણામ, દેહ, વેદના વિકિયાવાળા હોય છે. (૩-૩).
भाष्यं- ते नरका भूमिक्रमेणाधोऽधो निर्माणतोऽशुभतराः । अशुभा रत्नप्रभायां, ततोऽशुभतराः शर्कराप्रभायां, ततोऽप्यशुभतरा वालुकाप्रभायाम् । इत्येवमासप्तम्याः ।
नित्यग्रहणं गतिजातिशरीराङ्गोपाङ्गकर्मनियमादेते लेश्यादयो भावानरकगतौ नरकपञ्चेन्द्रियजातौ च नैरन्तर्येणाभवक्षयोद्वर्तनाद् भवन्ति, न च कदाचिदक्षिनिमेषमात्रमपि न भवन्ति, शुभा वा भवन्तीत्यतो नित्या इत्युच्यन्ते । ૧. વૈવિયા: તિ પાડીનર |
