________________
૧૧૮
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩ સૂત્ર-૧૧ મહાવિદેહ ક્ષેત્રના મેરુથી પૂર્વમાં આવેલ પૂર્વમહાવિદેહ અને પશ્ચિમમાં આવેલ પશ્ચિમમહાવિદેહ એમ બે વિભાગ છે. તેમાં પૂર્વમહાવિદેહમાં સોળ ચક્રવર્તી વિજયો છે. એ વિજયો નદીઓ અને પર્વતોથી જુદી કરાયેલી છે. એક વિજયમાંથી બીજી વિજયમાં પરસ્પર જઈ શકાતું નથી. એ વિજયો ચક્રવર્તીઓથી જીતવા યોગ્ય છે, અને ભોગવવા યોગ્ય છે. વિજયો નદીઓથી અને પર્વતોથી જુદી કરાયેલી અને પરસ્પર ન જઈ શકાય તેવા વિશેષ પ્રકારના ક્ષેત્રો છે.
હવે બીજા પણ વિજયોની ભલામણ કરે છે. મારેષ્યવંન્નક્ષણ = પશ્ચિમમહાવિદેહમાં બીજા પણ સોળ જ ચક્રવર્તી વિજયો છે. નદીઓ અને પર્વતોથી જુદા કરાયેલા અને પરસ્પર ન જઈ શકાય તેવા છે.
હવે ક્ષેત્ર પછી રહેલા પર્વતોના પ્રમાણને બતાવે છે- “તુત્યાયામ” ફર્યાદિ, ભાષ્ય જ સારી રીતે સમજી શકાય તેવું છે.
લઘુમેરુ– “ક્ષુદ્રમહામાતુ” રૂત્યાદિ ધાતકીખંડમાં બે અને અર્ધા પુષ્કરદ્વીપમાં બે એમ ચારેય મેરુ પર્વતો નાના છે. જંબૂદ્વીપમાં રહેલા મેથી હીન પ્રમાણવાળા છે. પ્રમાણને બતાવે છે. મહામેરુ પર્વતથી ૧૫ હજાર ન્યૂન ઊંચાઇવાળા છે, અર્થાત્ '૮૪ હજાર યોજન ઊંચા છે તથા પૃથ્વીતળમાં ૬૦૦ યોજન હીન પહોળા છે. અર્થાત્ ૯,૪૦૦ યોજન પહોળા છે.
ત્રણ કાંડ-તે ચારે મેરુ પર્વતોનો પ્રથમ કાંડ મહામેરુ તુલ્ય છે, અર્થાત્ પૃથ્વીથી એક હજાર યોજનનો છે. બીજો કાંડ સાત હજાર યોજન ન્યૂન-પ૬ હજાર યોજનનો છે. ત્રીજો કાંડ આઠ હજાર યોજન ન્યૂન છે, અર્થાત્ ૨૮ હજાર યોજન પ્રમાણ છે.
ચાર વન– ભદ્રશાલ અને નંદનવન મહામેરુની સમાન છે–પૃથ્વીતળમાં ભદ્રશાલવન છે. ત્યાંથી પ00 યોજન ઉપર ગયા પછી નંદનવન
૧. મહામેરુ ૧ હજાર યોજન જમીનમાં હોવાથી ઉપર ૯૯ હજાર યોજન છે. ૯૯માંથી ૧૫
બાદ કરતાં ૮૪ થાય. માટે ૮૪ હજાર બરાબર છે.
