________________
સૂત્ર-૧૧ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩
૧૦૧ આ પ્રમાણે એકને કહીને બાકીના પર્વત-ક્ષેત્રોનું પ્રતિપાદન કરવાની ઇચ્છાથી કહે છે- ભરતના ઇષથી હિમવાન-હૈમવત આદિ પર્વત-ક્ષેત્રનો ઇષ મહાવિદેહ સુધી બમણો-બમણો છે. તે આ પ્રમાણે- હિમવાન અને શિખરી એ બે પર્વતોનો ઇષ ૧૦૫ર યોજન ૧૨/૧૯ કલા છે. હૈમવત અને હિરણ્યવત એ બે ક્ષેત્રનો ઇષ ૨૧૦૫ યોજન ૫/૧૯ કલા છે. મહાહિમાવાન અને રુક્મિ એ બે પર્વતોનો ૪૨૧૦ યોજન ૧૦/૧૯ કલા છે. હરિવર્ષ અને રફ એ બે ક્ષેત્રનો ઇષ ૮૪ર૧ યોજન ૧/૧૯ કલા છે. નિષધ અને નીલ એ બે પર્વતોનો ઈષ ૧૬૮૪૨ યોજન ૨/૧૯ કલા છે. મહાવિદેહ ક્ષેત્રનો ઇષ ૩૩૬૮૪ યોજન ૪/૧૯ કલા છે.
પરતો વિગોડર્ધાર્થહીના એમ કહીને સંક્ષેપમાં બતાવવામાં કુશળ આચાર્ય નીલ આદિના પ્રમાણને કહે છે. મહાવિદેહ ક્ષેત્રના ઇષથી નીલપર્વતનો ઈષ અર્થે હીન છે. નીલના ઇષથી રમ્યફનો ઇષ અર્થે હીન છે. આ પ્રમાણે ઐરાવત ક્ષેત્ર સુધી જાણવું.
હવે આ હિમવંત આદિ કુલપર્વતોનો અવગાહ અને ઊંચાઈ કહે છે“પવિતિ રૂત્યાતિ, સર્વ પર્વતોની ઊંચાઇથી ચોથા ભાગની અવગાહના(=જમીનમાં ઊંડાઈ) છે. હિમવંત પર્વતની ઊંચાઈ ૧૦૦ યોજન અને અવગાહના ૨૫ યોજન છે. મહાહિમવાન પર્વતની ઊંચાઈ અને અવગાહનાનું પ્રમાણ આનાથી બમણું છે, અર્થાત્ મહાહિમવાન પર્વતની ઊંચાઈ ૨૦૦ યોજન અને અવગાહના ૫૦ યોજન છે. આનાથી બમણું માપ નિષધનું છે, અર્થાત્ નિષધની ઊંચાઇ ૪૦૦યોજન અને અવગાહના ૧૦0 યોજન છે. નિલ આદિ પર્વતોની ઊંચાઈ અને અવગાહના નિષધ આદિની સમાન છે.
ભરતક્ષેત્રની વિશેષ માહિતી
[છ ખંડ– ભરતના બરોબર મધ્યભાગમાં પૂર્વ-પશ્ચિમ લાંબો વૈતાઢ્ય પર્વત છે. આથી ભરતના દક્ષિણાર્ધ અને ઉત્તરાર્ધ એમ બે ભાગ પડે છે તથા હિમવંત પર્વતના પદ્મદ્રહમાંથી નીકળેલી અને વૈતાદ્ય
