________________
સૂત્ર-૧૩ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩
૧૪૭ વિદ્યાચારણ મુનિઓ જિનપ્રતિમાઓને વાંચવા માટે નંદીશ્વર આદિ દ્વીપ સુધી જાય છે, આ વિધિ આવશ્યક આદિમાં પણ પ્રસિદ્ધ છે. તથા મહાવિદ્યાને પામેલા, વૈક્રિય આદિ શરીરને બનાવનારા આ બધા માનુષોત્તર પર્વતની બહાર જાય છે, પણ ત્યાં મૃત્યુ પામતા નથી.
અતિશયને પામેલા એવા પણ મનુષ્યો ત્યાં મરતા નથી, તો પછી અતિશય રહિત મનુષ્યો મૃત્યુ ન પામે એમાં શું કહેવું? એમ બતાવે છે–
“અન્યત્ર સમુદ્ધાતો પાતાપ્યામ” આમાં આ અપવાદ છે- મારણાન્તિક સમુદ્ધાતને પામેલો અને અઢીલીપની અંદર રહેલો જે જીવ મનુષ્યલોકની બહારના દ્વીપ-સમુદ્રોમાં ઉત્પન્ન થવાનો હોય તે જીવ આત્મપ્રદેશોને ઈલિકાગતિથી ઉત્પત્તિપ્રદેશ સુધી ફેલાવે લંબાવે, પછી ત્યાં રહેલો મરણ પામે. આમ સમુઠ્ઠાતથી અઢીદ્વીપની બહાર મૃત્યુ થાય.
ઉપપાતને(=ઉપપાતજન્મને) આશ્રયીને અઢીદ્વીપની બહાર મૃત્યુ થાય. અઢીદ્વીપની બહાર રહેલા જે જીવે મનુષ્ય આયુષ્ય બાંધ્યું. તેથી તે અઢીદ્વીપની અંદર વક્રગતિથી ઉત્પન્ન થશે. તેનું મનુષ્યાયુ વક્રગતિના સમયે વિપાક પામશે. તેથી તે ત્યારે જ જ્યારે મનુષ્યાયુનો વિપાકોદય થયો ત્યારે જો મનુષ્ય થયો. કારણ કે તે મનુષ્યાયુના ઉદયમાં રહેલો છે.
આ વિષે આગમપાઠ આ પ્રમાણે છે- “હે ભગવંત! જે મનુષ્ય હોય તે મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થાય કે જે મનુષ્ય ન હોય તે મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થાય? હે ગૌતમ જે મનુષ્ય હોય તે મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થાય, જે મનુષ્ય ન હોય તે મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન ન થાય.”
આ પ્રમાણે સમુદ્યાત અને ઉપપાતને છોડીને અન્ય કોઇ પણ રીતે માનુષોત્તર પર્વતની બહાર મનુષ્યોના જન્મ કે મરણ સંભવતા નથી.
જેઓ આ (“વારવિદ્યાથથછાતા મ”િ એ) ભાષ્યનું ચારણ વિદ્યાધર અને ઋદ્ધિ પ્રાપ્ત મનુષ્યો અઢીદ્વીપની બહાર જઈ ન શકે એવું અર્થઘટન કરે છે તેમને આગમનો વિરોધ આવે છે. કારણ કે જંઘાચારી વગેરે સર્વનો અઢીદ્વીપની બહાર ગમનની આગમમાં સંમતિ છે.
