________________
૬૩
સૂત્ર-૬
શ્રી તત્ત્વાથધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩ તેમાંથી સો વર્ષે એક એક વાળ કાઢવામાં આવે, તો જેટલા કાળથી તે ખાલી થાય તે એક પલ્યોપમ કહેવાય. દશ કોડાકોડી પલ્યોપમનો એક સાગરોપમ થાય એવું વચન છે.
નારકોની જઘન્ય સ્થિતિ તો આગળ ચોથા અધ્યાયમાં “Rાં ર” ત્યાદ્રિ સૂત્રથી કહેશે.
તથા અસંજ્ઞી વગેરે જે પ્રાણીઓ જે નરકભૂમિઓમાં ઉત્પન્ન થાય છે. જે નરકમાંથી નીકળેલા નારકો જ્યાં ઉત્પન્ન થાય છે, કે સમ્યગ્દર્શન વગેરે જે ગુણને પામે છે, (ભાષ્યમાં કહેલું) એ પણ સ્પષ્ટ જ છે.
દ્વીપ, સમુદ્ર અને પર્વત આદિનો નિષેધ શર્કરામભા વગેરે પૃથ્વી સંબંધી જ છે. પહેલી પૃથ્વી સંબંધી નહીં.) આમાં જ અપવાદને કહે છે- “સમુદ્ધાતમાં રહેલા કેવળીઓ, પપાતિકો નારકો જ, વૈક્રિયલબ્ધિ સંપન્ન જીવો, પૂર્વજન્મના મિત્રો વગેરે, નરકપાલો એટલે પરમાધાર્મિકો, આ બધાય બીજી વગેરે પૃથ્વીઓમાં ક્યારેક કોઈક કોઈક સંભવે છે. ઉપરાત જન્મથી તો દેવો રત્નપ્રભામાં જ હોય, અન્ય પૃથ્વીમાં ન હોય, જવાની અપેક્ષાએ ત્રીજી નરક સુધી જાય છે. તેનાથી આગળ જતા નથી. તેનાથી આગળ જવા માટે સમર્થ હોવા છતાં લોકાનુભાવથી જ જતા નથી. “યત્ર વાવ:” ઇત્યાદિથી જે કહ્યું છે એ બીજો લોકાનુભાવ જ છે. (૩-૬)
भाष्यावतरणिका- अत्राह- उक्तं भवता लोकाकाशेऽवगाहः (મ. સૂ.૨૨) / તદનન્તર કર્ણ જીત્યાતોજન્તાત્ (.૨૦ ખૂ.૫) इति । तत्र लोकः कः कतिविधो वा किंसंस्थितो वेति ।
अत्रोच्यते- पञ्चास्तिकायसमुदायो लोकः । ते चास्तिकायाः स्वतत्त्वतो विधानतो लक्षणतश्चोक्ता वक्ष्यन्ते च । स च लोकः क्षेत्रविभागेन त्रिविधोऽधस्तिर्यगूर्ध्वं चेति । धर्माधर्मास्तिकायौ लोकव्यवस्थाहेतू । तयोरवगाहविशेषाल्लोकानुभावनियमात् सुप्रतिष्टकवज्राकृतिर्लोकः । अधोलोको गोकन्धरार्धाकृतिः । उक्तं ह्येतत् । भूमयः सप्ताधोऽधः
