________________
સૂત્ર-૧
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩ આધારે રહેલો છે. ઘનોદધિવલય ઘનવાતવલયના આધારે રહેલો છે. ઘનવાતવલય તનુવાતવલયના આધારે રહેલો છે. ત્યારબાદ મહાઅંધકારવાળું આકાશ છે અને તનુવાતવલય સુધીનું પૃથ્વી વગેરે આ બધુ આકાશના આધારે રહેલું છે. આકાશ તો સ્વપ્રતિષ્ઠિત છે. અવગાહના(=જગ્યા) આપવી એ આકાશનું કાર્ય છે એમ (અધ્યાય ૫, સૂ.૧૮માં) કહ્યું છે. તેથી રત્નપ્રભા વગેરે સાત પૃથ્વીઓ ક્રમથી લોકાનુભાવથી(=અનાદિકાળની લોકસ્થિતિથી) રહેલી છે અને અસંખ્ય કોટાકોટિ યોજન પહોળી છે.
સાત શબ્દનું ગ્રહણ રત્નપ્રભા વગેરે પૃથ્વીઓ અનેક છે એમ અનિયત સંખ્યા ન થાય એટલા માટે છે. વળી બીજું- સત શબ્દનું ગ્રહણ કરીને નીચે સાત જ પૃથ્વીઓ છે એમ અવધારણ કરાય છે. ઉપર તો એક જ પૃથ્વી છે એમ આગળ કહેવાશે. વળી- અન્યદર્શનકારો અસંખ્ય લોકધાતુઓમાં અસંખ્ય પૃથ્વીપ્રસ્તારો છે એમ અધ્યવસાયવાળા છે=એવું માનનારા છે. એમની આ માન્યતાનો પ્રતિષેધ કરવા માટે પણ સત શબ્દનું ગ્રહણ કર્યું છે.
આ બધી પૃથ્વીઓ નીચે નીચે અધિક પહોળી હોવાથી છત્રાતિછત્ર જેવા આકારવાળી છે. તેમના નામો અનુક્રમે ઘર્મા, વંશા, શૈલા, અંજના, વિષ્ટા, માઘવ્યા અને માઘવી છે. રત્નપ્રભા પૃથ્વી એક લાખ અને એંસી હજાર યોજન ઘન પહોળી છે, અર્થાત્ પોલાણ રહિત નક્કર છે. બાકીની પૃથ્વીઓ અનુક્રમે એક લાખ બત્રીસ હજાર યોજન, એક લાખ અઠાવીસ હજાર યોજન, એક લાખ વીસ હજાર યોજન, એક લાખ અઢાર હજાર યોજન, એક લાખ સોળ હજાર યોજન, એક લાખ આઠ હજાર યોજન પહોળી છે. સઘળાય ઘનોદધિ (જાડાઈમાં) વીસ હજાર યોજન છે, ઘનવાત અને તનુવાત તો જાડાઇમાં અસંખ્ય યોજન છે અને નીચે નીચે અધિક ઘન છે. (૩-૧) ૧. એક છત્રની નીચે બીજું વધારે પહોળું છત્ર, બીજા છત્રની નીચે ત્રીજું વધારે પહોળું છત્ર
એમ છત્રાતિછત્ર આકારે રહેલી છે.
