________________
સૂત્ર-૧૫ શ્રી તત્ત્વાથધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩
૧૫૩ पञ्चयोजनशतान्यवगाह्य पञ्चयोजनशतायामविष्कम्भा एवान्तरद्वीपाः । तद्यथा- गजमुखानां व्याघ्रमुखानामादर्शमुखानां गोमुखानामिति ।
षड् योजनशतान्यवगाह्य तावदायामविष्कम्भा एवान्तरद्वीपाः । तद्यथा- अश्वमुखानां हस्तिमुखानां सिंहमुखानां व्याघ्रमुखानामिति ।
सप्त योजनशतान्यवगाह्य तावदायामविष्कम्भा एवान्तरद्वीपाः । तद्यथा- अश्वकर्ण-सिंहकर्ण-हस्तिकर्ण-कर्णप्रावरणनामानः ।
अष्टौ योजनशतान्यवगाह्याष्टयोजनशतायामविष्कम्भा एवान्तरद्वीपाः । तद्यथा- उल्कामुख-विद्युज्जिह्व-मेषमुख-विद्युद्दन्तनामानः ।
नव योजनशतान्यवगाह्य नवयोजनशतायामविष्कम्भा एवान्तरद्वीपा भवन्ति । तद्यथा- घनदन्त-गूढदन्त-विशिष्टदन्त-शुद्धदन्तनामानः । एकोरुकाणामेकोरुकद्वीपः । एवं शेषाणामपि स्वनामभिस्तुल्यनामानो वेदितव्याः । शिखरिणोऽप्येवमेवेत्येवं षट्पञ्चाशदिति ॥३-१५॥
ભાષ્યાર્થ– આર્ય અને પ્લેચ્છ એમ બે પ્રકારના મનુષ્યો છે. આર્યો ક્ષેત્રાર્ય, જાત્યાય, કુલાર્ય, કર્માર્ય, શિલ્પાર્ય અને ભાષાય એમ છે પ્રકારના છે. પંદર કર્મભૂમિમાં ઉત્પન્ન થયેલા મનુષ્યો ક્ષેત્રાર્ય છે. તે આ પ્રમાણે- ભરતક્ષેત્રમાં સાડા પચ્ચીશ દેશોમાં જન્મેલા અને ચક્રવર્તી વિજયોમાં જન્મેલા ક્ષેત્રાર્યો છે. ઇક્વાકુ, વિદેહ, હરિ, અંબઠ, જ્ઞાત, કુરુ, બુંડુનાલ, ઉગ્ર, ભોગ અને રાજન્ય વગેરે જાતિ આર્યો છે. કુલકરો, ચક્રવર્તીઓ, બળદેવો, વાસુદેવો અને ત્રીજા, પાંચમા કે સાતમા કુલકરોથી વિશુદ્ધ પરંપરામાં આવેલા મનુષ્યો કુલાર્યો છે. પૂજા કરવી, પૂજા કરાવવી, ભણવું, ભણાવવું, પ્રયોગ, ખેતી, લિપી, વાણિજ્ય અને યોનિપોષણથી જીવન નિર્વાહ કરનારા મનુષ્યો કર્યા છે. વણકર, કુંભાર, હજામ, દરજી, દેવટ વગેરે અલ્પપાપવાળા અને અનિંદિત જીવો શિલ્પાય છે. જે મનુષ્યો શિષ્ટ ભાષામાં નિયત થયેલા વર્ણવાળા લોકરૂઢ અને સ્પષ્ટ શબ્દવાળા પાંચ પ્રકારના આયના સમ્યગુ વ્યવહારને બોલે છે તે ભાષાય છે. આનાથી વિપરીત મનુષ્યો મ્લેચ્છો છે. તે આ પ્રમાણે
