________________
૨૮ શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩
સૂત્ર-૩ તળિયા ગ્લેખ, મૂત્ર, વિષ્ટા, પરસેવો, મેલ, લોહી, ચરબી, મેદ, રસીથી લેપાયેલા હોય છે. ભૂમિઓમાં સ્મશાનની જેમ અપવિત્ર માંસ, કેશ, હાડકાં, ચામડું, દાંત અને નખો પથરાયેલા હોય છે. કૂતરો, શિયાળ, બિલાડો, નોળિયો, સાપ, ઉંદર, હાથી, ઘોડો, ગાય, મનુષ્યના મૃતકના કોઠારથી અધિક અશુભ ગંધવાળા હોય છે. હે માતા ! ધિક્કાર ! અહો કષ્ટ ! હા મને દુઃખમાંથી છોડાવ, દોડો, મહેરબાની કર ! હે સ્વામી! દીન એવા મને ન માર એ પ્રમાણે સતત રુદનથી તીવ્ર કરુણ, દીન અને આકુળવ્યાકુળ એવા વિલાપોથી, આ અવાજવાળા શબ્દોથી દીન અને ગરીબના જેવી કરુણ યાચનાઓથી જેમાં આંસુઓથી અવાજ રૂંધાઈ ગયો છે તેવા અને ગાઢ વેદનાવાળા અવ્યક્ત શબ્દોથી સંતાપવાળા ઉષ્ણ નિઃશ્વાસોથી નહિ અટકેલા ભયના અવાજવાળા હોય છે.
અધિક અશુભ દેહવાળા–દેહ એટલે શરીર. અશુભ નામકર્મના કારણે અંગોપાંગ, નિર્માણ, સંસ્થાન, સ્પર્શ, રસ, ગંધ, વર્ણ અને સ્વરો અશુભ હોય છે. હુંડ અને ઉતરડેલા પીછાવાળા પક્ષી જેવી શરીરની આકૃતિવાળા હોય છે. ક્રૂર, કરુણ, બિભત્સ અને ભયંકર દર્શનવાળા હોય છે. નરકોમાં શરીરો દુઃખનો અનુભવ કરનારા અને અશુચિ(=અપવિત્ર) હોય છે. આથી નીચે નીચે શરીરો અધિક અશુભ હોય છે. રત્નપ્રભામાં નારકોના શરીરની ઊંચાઈ સાત ધનુષ ત્રણ હાથ અને છ અંગુલ હોય છે. બાકીની પૃથ્વીઓમાં ક્રમશઃ શરીરની ઊંચાઇનું પ્રમાણ બમણું બમણું જાણવું. શરીરની ઉત્કૃષ્ટ અને જઘન્ય ઊંચાઈ આયુષ્યની સ્થિતિની જેમ જાણવી.
અધિક અશુભ વેદનાવાળા- નરકોમાં નીચે નીચે અધિક અશુભ વેદના હોય છે. તે આ પ્રમાણે- ત્રીજી પૃથ્વી સુધી ઉષ્ણવેદના અનુક્રમે તીવ્ર, અધિક તીવ્ર અને તેનાથી પણ અધિક તીવ્ર હોય છે. ચોથી પૃથ્વીમાં ઉષ્ણ અને શીત વેદના હોય છે. પાંચમી પૃથ્વીમાં શીત અને ઉષ્ણવેદના હોય છે. છઠ્ઠી અને સાતમી પૃથ્વીમાં ક્રમશઃ શીત અને અધિક શીતવેદના ૧. હુંડ એટલે હાથ-પગ વગેરે શરીરના અવયવો વિચિત્ર પ્રમાણવાળા હોય તેવા શરીરને હુંડ કહેવાય.
