________________
સૂત્ર-૩
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩ હોય છે. તે આ પ્રમાણે પ્રથમ શરદઋતુના કાળમાં અથવા છેલ્લા ઉનાળાના કાળમાં પિત્તવ્યાધિના પ્રકોપથી પરાભવ પામેલા શરીરવાળા, ચારે બાજુ સળગાવેલા અગ્નિસમૂહથી પરિવરેલા, વાદળથી રહિત આકાશમાં પવનરહિત મધ્યાહ્નના સમયે તાપને અનુભવતા (મનુષ્ય)ને ગરમીનું જેવું દુઃખ હોય તેનાથી અનંતગણું ઉત્કૃષ્ટ કષ્ટ ઉષ્ણવેદનાવાળા નારકોમાં હોય છે.
પોષ અને મહા મહિનામાં હૃદય, હાથ, પગ, નીચેના હોઠ અને દાંતની ધ્રુજારીવાળી, પ્રતિ સમયે ઠંડી અને પવન વધી રહ્યો છે જેમાં એવી રાત્રિમાં બરફથી લેપાયેલા શરીરવાળા, અગ્નિનો આશ્રય અને વસ્ત્રથી રહિત એવા મનુષ્યને ઠંડીથી થયેલું જેવું અશુભ દુઃખ હોય તેનાથી અનંતગણું ઉત્કૃષ્ટ દુ:ખ શીતવેદનાવાળી નરકોમાં હોય છે.
જો નારકને ઉષ્ણવેદનાવાળા નરકમાંથી ઉપાડીને સળગેલા અતિશય મોટા અંગારાના ઢગલામાં નાખવામાં આવે તો તે જાણે સારી ઠંડીવાળી અને મૂદુપવનવાળી શીતળ છાયાને પામ્યો હોય તેમ અનુપમ સુખને અનુભવે અને નિદ્રાને પામે. આ પ્રમાણે ઉષ્ણનારકને અતિશય કષ્ટ હોય એમ કહે છે.
તથા જો કોઈક નારકને શીતવેદનાવાળા નરકમાંથી ઉપાડીને મહા મહિનાની રાત્રિમાં આકાશમાં ઘણો પવન વાય રહ્યો હોય ત્યારે બરફના ઢગલામાં નાખવામાં આવે તો તે નારક જેમાં દાંતનો અવાજ થતો હોય અને જે હાથને અતિશય ધ્રુજાવતો હોય તેવા પણ બરફના ઢગલામાં સુખને અનુભવ અને અનુપમ નિદ્રાને પામે. આ પ્રમાણે નારકને ઠંડીનું દુઃખ અતિશય હોય છે એમ કહે છે.
અધિક અશુભ વિકિયાવાળા- નરકોમાં નારકોને (નીચે-નીચે) અધિક અશુભ વિક્રિયા હોય છે. શુભ કરીશું એવા આશયથી વિમુર્વે પણ અધિક અશુભ જ વિદુર્વે. દુઃખથી પરાભવ પામેલા મનવાળા નારકો દુઃખનો પ્રતિકાર કરવાની ઇચ્છાવાળા થાય છે પણ તેઓ મોટા જ દુઃખના હેતુઓને વિફર્વે છે. (૩-૩)
