________________
૧૬
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩
સૂત્ર-૧ છે. તેમાં પ્રથમ ખરકાંડના ૧૬ ભેદ છે. પંકકાંડ અને જલબહુલકાંડ એક એક છે. આ બધીય પૃથ્વીઓ છે. આથી એક એક પૃથ્વી અનિયત સંખ્યાવાળી ન થાય એ માટે સાત સંખ્યાનો ઉલ્લેખ કર્યો છે.)
fઆ સાત સંખ્યા ગ્રહણ કરવાનું બીજું પ્રયોજન એ છે કે નીચે જ સાત પૃથ્વીઓ છે એમ અવધારણ કરવામાં આવે છે. ઉપર તો એક જ ઇષ~ામ્ભારા પૃથ્વી છે. એમ દશમા અધ્યાયમાં “તવી મનોશા” ઇત્યાદિથી કહેશે.
અહીં જ બીજું પ્રયોજન “ ” ઇત્યાદિથી કહે છે. વળી તંત્રાન્તરીયો (અન્યદર્શનીઓ) “સ” જેની આદિમાં છે તેવા અસંખ્ય લોકધાતુઓ છે, તે અસંખ્ય લોકધાતુઓમાં અસંખ્ય પૃથ્વી પ્રસ્તરો છે, એમ માને છે. આના ઉપલક્ષણથી અનેક બ્રહ્માંડોને માને છે એમ પણ જાણવું.
તંત્રાન્તરીયો શબ્દનો અર્થ– અંતરમાં(=વચ્ચે, જૈનશાસનના કાળની વચ્ચે) થયેલા તે અંતરીયા. તંત્રની(=સિદ્ધાંતની) પ્રધાનતાવાળા અંતરીયો તે તંત્રાન્તરીયો.
તેમની માન્યતાનો નિષેધ કરવા =તેમની માન્યતા ખોટી છે એમ જણાવવા) સાત સંખ્યાનું ગ્રહણ કર્યું છે. પ્રતિષેધ કરવાનું કારણ એ છે કે પૃથ્વીઓનું પ્રમાણ સંખ્યાત કોટાકોટિ યોજન પ્રમાણ છે.
આ બધી પૃથ્વીઓ લંબાઇ-પહોળાઇથી નીચે-નીચે વધારે-વધારે વિસ્તૃત છે. તે આ પ્રમાણે- પહેલી ૧ રાજ', બીજી રાઈ રાજ, ત્રીજી ૪ રાજ, ચોથી પ રાજ, પાંચમી ૬ રાજ, છઠ્ઠી દી રાજ, સાતમી ૭ રાજ વિસ્તૃત છે.
આ પ્રમાણે પૃથ્વીઓ નીચે નીચે વધારે વધારે વિસ્તૃત હોવાથી (ચત્તા કરેલા) છત્રની નીચે રહેલા (ચત્તા મોટા) છત્રની જેવો તેમનો આકાર છે. ૧. રાજનું(=રજુનું માપ) નિમિષ માત્રમાં એક લાખ યોજન જનાર દેવ છ મહિના સુધીમાં
જેટલું અંતર કાપે તેટલા અંતરને એક રાજ કહેવાય.
