________________
૧૬૨
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩ સૂત્ર-૧૬ देवकुरूत्तरकुरवस्तु कर्मभूम्यभ्यन्तरा अप्यकर्मभूमय इति ॥३-१६॥ ભાષ્યાર્થ– મનુષ્યક્ષેત્રમાં દેવકુરુ અને ઉત્તરકુરુ સિવાય ભરત, ઐરાવત અને વિદેહ એમ પંદર કર્મભૂમિઓ છે. સંસારરૂપ કિલ્લાથી બહાર કાઢનારા સમ્યગ્દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્રરૂપ મોક્ષમાર્ગને જાણનારા, કરનારા અને ઉપદેશ આપનારા પરમર્ષિ તીર્થકર ભગવંતો અહીં ઉત્પન્ન થાય છે. અહીં જ જન્મેલા જીવો સિદ્ધ થાય છે. બીજા ક્ષેત્રમાં જન્મેલા જીવો સિદ્ધ થતા નથી. આથી મોક્ષ મેળવવા માટે કર્મના ક્ષય માટે સિદ્ધ થયેલી ભૂમિઓ કર્મભૂમિઓ છે. બાકીના અંતર્લીપ સહિત ૨૦ ક્ષેત્રો અકર્મભૂમિઓ છે.
દેવકુરુ-ઉત્તરકુરુ તો કર્મભૂમિની અંદર હોવા છતાં અકર્મભૂમિઓ છે. (3-१६)
टीका- 'मनुष्यक्षेत्र' इत्यादि भाष्यम्, अर्द्धतृतीयद्वीपाभ्यन्तरे पञ्च भरतानि पञ्चैरावतानि पञ्च विदेहाः पञ्चदश कर्मभूमयो भवन्ति, कार्थेन प्राप्ते कर्मभूमित्वे विदेहानामपवादः क्रियते-देवकुरूत्तरकुरुवर्जा विदेहाः कर्मभूमयो भवन्तीति, तदन्तःपातित्वान्निषेधः,
अथ कः कर्मभूमिशब्दार्थ इति, आह-'संसारदुर्गांतगमकस्ये'त्यादि, मार्गो विशिष्यते, संसारो-नारकादिभेदः स एव दुर्गो-गहनमनेकजातिप्रमुखत्वादुःखात्मकत्वाच्च तस्यान्तः-पारं संसारदुर्गान्तस्तं गमयतिप्रापयति यस्तस्य संसारदुर्गान्तगमकस्य, 'सम्यक्त्वज्ञानचरणात्मकस्ये'ति मोक्षाङ्गानामियत्तामावेदयति, एवंविधमोक्षपथस्य ज्ञातारस्तीर्थकराः, यथावदवगन्तार इत्यर्थः, कतर इति प्रणेतारः प्रदर्शयितार इतियावत्, नित्यत्वात् प्रवचनार्थस्येति,
सम्यक्त्वाद्यात्मकं तीर्थं तत्प्रणयनात् तीर्थकरा भवन्ति, गणधरादिप्रव्राजनाद्वा, वाग्योगेन चोपदिशन्ति भगवन्त इत्युपदेष्टारः, श्रुतज्ञाना१. मत ३ ४+८+८=२०.
