________________
સૂત્ર-૧૧ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩
૧૨૧ ઉપર ૪૦૫૨૨ સંખ્યા વધી. (હવે આ સંખ્યાના ધનુષ્ય કરવા) આ સંખ્યાને ૨૦૦૦થી ગુણવી. તેથી ૮૧૦૪૪૦૦૦ ધનુષ્ય થયા. એને પૂર્વ પ્રમાણે ૬૩૨૪૫૪ સંખ્યાથી ભાગાકાર કરવો. તેથી ૧૨૮ ધનુષ્ય થયા અને ઉપર ૮૯૮૮૮ વધ્યા. ૯૬ અંગુલનો એક ધનુષ્ય થાય. આથી ૯૬થી ગુણાકાર કરવો. એથી ૮૬૨૯૨૪૮ અંગુલ સંખ્યા થઇ. તેને ૬૩૨૪૫૪ સંખ્યાથી ભાગાકાર કરતાં ૧૩ આવ્યા અને ઉપર ૪૦૭૩૪૬ વધ્યા. તેને બેથી ગણવામાં આવે. કારણ કે બે અર્ધગુલથી એક અંગુલ થાય. અર્ધાગુલની સંખ્યા ૮૧૪૬૯ર થઈ. તેને ૬૩૨૪૫૪ સંખ્યાથી ભાગવામાં ૧ અર્ધઅંગુલ આવી અને ૧૮૨૨૩૮ અર્ધગુલ વધ્યા. નીચે ૬૩૨૪૫૪ સંખ્યા છે.
[વર્ગમૂળ કાઢવાની રીત તથા સ્પષ્ટ હિસાબ પરિભાષાભાજ્ય- જે સંખ્યાના ભાગ કરવા હોય તે સંખ્યા. ભાજક– ભાગ પાડનારી સંખ્યા. ભાગાકાર- પડેલા ભાગ જણાવનારી સંખ્યા. શેષ- ભાગ પાડતાં છેવટે બાકી રહેલી સંખ્યા. વર્ગ- કોઈ પણ સંખ્યાને તે જ સંખ્યાએ ગુણમાં આવેલી સંખ્યા.
વર્ગમૂળ- કોઈ પણ સરખી બે સંખ્યાના ગુણાકારવાળી સંખ્યાની મૂળ સંખ્યા શોધી કાઢવી.
વર્ગમૂળની સંખ્યાને તે વર્ગમૂળની સંખ્યાએ ગુણીએ તો પાછી તે જ સંખ્યા આવી જવી જોઇએ. તે જ સંખ્યા આવે તો વર્ગમૂળ સાચો જાણવો.
દા.ત. ૨૫ મૂળ સંખ્યા. ૨૫ X ૨૫ = ૬૨૫ આ વર્ગ થયો. તેનું વર્ગમૂળ કાઢીએ તો તેનું મૂળ ૨૫ સંખ્યા આવે. વર્ગમૂળને ફરીથી વર્ગમૂળે ગુણાકાર કરતાં ૬૨૫ આવે. ૧. અહીંથી શરૂ થતું લખાણ બૃહત્સંગ્રહણી ભાષાંતરમાંથી સાભાર ઉદ્ધત કરેલું છે.
