________________
સૂત્ર-૪
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩
શરીરવાળા નારકો પ્રતિસમય આહાર કરે છે. તે નારકો સર્વપુદ્ગલોનું ભક્ષણ કરી નાખે તો પણ ભૂખ ન શમે બલકે ભૂખ વધે તથા તીવ્ર અને નિત્ય રહેલી તૃષાથી જેમના કંઠ, હોઠ, તાળવું અને જીભ સુકાઇ રહ્યા છે એવા તે નારકો સઘળા સમુદ્રને પણ પી જાય તો પણ તૃપ્તિને ન પામે, બલકે તૃષા વધે. ઇત્યાદિ દુઃખો ક્ષેત્રના કારણે હોય છે
૫૧
,,
નારકોને પરસ્પર ઉદીરાતા (કરાતા) દુ:ખો હોય છે. વળી (અ.૧ સૂ.૨૨ માં) કહ્યું છે કે “નારકોને અને દેવોને ભવપ્રત્યય(=ભવના કારણે) અવધિજ્ઞાન હોય.” તેથી નારકોને અશુભ ભવના કારણવાળું અવધિજ્ઞાન હોય. [કહેવાનો ભાવ એ છે કે અવધિજ્ઞાન શુભ છે પણ ધર્મની સામગ્રીનો અભાવ અને પાપની સામગ્રીનો સદ્ભાવ છે તેથી આત્માનું હિત સાધી શકાતું નથી.] મિથ્યાદર્શનના યોગથી (મિથ્યાર્દષ્ટિ નારકોને) તે જ્ઞાન વિભંગજ્ઞાનમાં પરિણમે છે. ભાવદોષના ઉપઘાતથી તેમનું વિભંગજ્ઞાન અવશ્ય તેમના દુઃખનું જ કારણ થાય છે. તે વિભંગજ્ઞાનથી નારકો તિચ્છું, ઉપર, નીચે એમ બધી તરફ દૂરથી જ સદા દુઃખના હેતુઓને જુએ છે.
તથા જેવી રીતે કાગડો-ઘુવડ અને સાપ-નોળિયો જન્મથી જ બદ્ધવૈરવાળા હોય છે તેમ નારકો પરસ્પર વૈરવાળા હોય છે. અથવા જેવી રીતે કૂતરાઓ નવા કૂતરાઓને જોઇને નિર્દયપણે પરસ્પર ક્રોધ કરે છે અને પ્રહાર કરે છે તેવી રીતે તે નારકોને અવધિજ્ઞાનથી દૂરથી જ એકબીજાને જોઇને તીવ્ર દ્વેષવાળો ક્રોધ ઉત્પન્ન થાય છે. દુઃખે કરીને દૂર કરી શકાય તેવો તે ક્રોધ ભવનું કારણ બને છે. તેથી પહેલેથી જ દુઃખસમૂહથી પીડાય છે તથા ક્રોધરૂપી અગ્નિથી પ્રદીપ્ત કરાયેલા મનવાળા તે નારકો ઓચિંતા જ ભેગા થયેલા કૂતરાઓની જેમ ભયંકર વૈક્રિય રૂપ બનાવીને ત્યાં જ પૃથ્વીપરિણામથી થયેલા અને ક્ષેત્રના સ્વભાવથી થયેલા લોઢાના શૂલ, શિલા, સાંબેલા, ગદાઓ, બરછી, ભાલા, તલવાર, પટ્ટીશ, ૧. પટ્ટિશ, શક્તિ, ભિંદિમાલ એ એક પ્રકારના શસ્ર છે.
