________________
સૂત્ર-૮ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૩
૭૧ पूर्वपूर्वपरिक्षेपिणः । सर्वे पूर्वपूर्वपरिक्षेपिणः प्रत्येतव्याः । जम्बूद्वीपो लवणसमुद्रेण परिक्षिप्तः । लवणजलसमुद्रो धातकीखण्डद्वीपेन परिक्षिप्तः । धातकीखण्डद्वीपः कालोदसमुद्रेण परिक्षिप्तः । कालोदसमुद्रः पुष्करवरद्वीपार्धेन परिक्षिप्तः । पुष्करवरद्वीपार्धं मानुषोत्तरेण पर्वतेन परिक्षिप्तम् । पुष्करवरद्वीपः पुष्करवरोदेन समुद्रेण परिक्षिप्तः । एवमास्वयम्भूरमणात्समुद्रादिति ।
वलयाकृतयः । सर्वे च ते वलयाकृतयः सह मानुषोत्तरेणेति ॥३-८॥ ભાષ્યાર્થ– આ બધા દ્વીપ-સમુદ્રો પ્રથમથી આરંભી અનુક્રમે બમણા બમણા પહોળા છે અને પૂર્વ પૂર્વના દ્વીપ સમુદ્રને વીંટળાઈને રહેલા છે અને બંગડીના જેવી આકૃતિવાળા જાણવા. તે આ પ્રમાણે- જંબૂદ્વીપની પહોળાઈ લાખ યોજન છે એમ (અ.૩ સૂ.૯ માં) કહેવાશે. તેનાથી લવણજલસમુદ્ર બમણો છે. લવણજલસમુદ્રની પહોળાઈથી ધાતકીખંડ દ્વીપ બમણો પહોળો છે. આ પ્રમાણે સ્વયંભૂરમણ સમુદ્ર સુધી જાણવું.
“પૂર્વપૂર્વપરિપn:” બધા દ્વીપ-સમુદ્રો પૂર્વપૂર્વના દીપ સમુદ્રને વીંટળાઈને રહેલા જાણવા. જંબૂદ્વીપ લવણસમુદ્રથી વીંટળાયેલો છે. લવણસમુદ્ર ધાતકીખંડથી વીંટળાયેલો છે. ધાતકીખંડદ્વીપ કાલોદ સમુદ્રથી વીંટળાયેલો છે. કાલોદ સમુદ્ર પુષ્કરવર દ્વીપાદ્ધથી વીંટળાયેલો છે. પુષ્કરવર દ્વીપાર્લ્ડ માનુષોત્તર પર્વતથી વીંટળાયેલો છે. પુષ્કરવરદ્વીપ પુષ્કરવરોદ સમુદ્રથી વીંટળાયેલો છે. આ પ્રમાણે સ્વયંભૂરમણ સમુદ્ર સુધી જાણવું.
વસતિય: માનુષોત્તર પર્વતથી સહિત આ બધા હીપ-સમુદ્રો બંગડીના જેવા આકારવાળા છે. (૩-૮)
टीका- एतदपि प्रकटसमुदायावयवार्थमेव, नवरं विष्कम्भः पृथुलता, मानुषोत्तरपर्वतो मनुष्यलोकव्यवस्थाकारीति ॥३-८॥
ટીકાર્થ– આ સૂત્રનો પણ સમુદિત અર્થ અને અવયવાર્થ સ્પષ્ટ છે. ફક્ત આ વિશેષ છે- વિખંભ એટલે પહોળાઈ. માનુષોત્તર પર્વત ૧. વૃત્તવસ્તુની સરખી લંબાઇ-પહોળાઇના પ્રમાણને વિખંભ કે વ્યાસ કહેવાય છે.
