Book Title: Shramanvidya Part 2
Author(s): Gokulchandra Jain
Publisher: Sampurnanand Sanskrut Vishvavidyalaya Varanasi
Catalog link: https://jainqq.org/explore/014029/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkAya patrikA-2 zramaNavidyA sampUrNAnanda saMskRta vizvavidyAlaya, vArANasI El callon International Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SANKAYA PATRIKA-2 SRAMANAVIDYA [ Vol. II ] Board of Editors Prof. Ramshankar Tripathi Dr. Phool Chandra Jain Edited by Dr. GOKUL CHANDRA JAIN Head, Department of Prakrit & Jainagama Bele Habe Prof. Laxmi Narayan Tiwari Dr. Purusottam Pathak utama meM Sarata gopAya Supervisor Dr. Bhagirath Prasad Tripathi Vagisa Sastri' Director, Research Institute Publication Officer: Dr. Haris Chandra Mani Tripathi SAMPURNANAND SANSKRIT VISHVAVIDYALAYA, VARANASI 1988 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Research Publication Supervisor Director, Research Institute, Sampurnanand Sanskrit Vishvavidyalaya Varanasi-221 002 Published by Dr. Harish Chandra Mani Tripathi Publication Officer, Sampurnanand Sanskrit Vishvavidyalaya Varanasi-221 002 Available at Sales Department, Sampurnanand Sanskrit Vishvavidyalaya Varanasi-221 002 First Edition-500 copies. Price--Rs. 45.00 Printed at Tara Printing Works Varanasi Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkAya patrikA - 2 zramaNavidyA [ bhAga 2 ] sampAdaka maNDala pro0 rAmazaGkara tripAThI DaoN0 phUlacandra jaina sampAdaka so gokulacandra jaina adhyakSa, prAkRta evaM jainAgama vibhAga saMskR janava. pro0 lakSmInArAyaNa tivArI DaoN0 puruSottama pAThaka meopAya paryavekSaka : DaoN0 bhAgIrathaprasAda tripAThI 'vAgIza zAstrI' nidezaka, anusandhAna saMsthAna prakAzanAdhikArI : DaoN* harizcandramaNi tripAThI sampUrNAnanda saMskRta vizvavidyAlaya, vArANasI 1988 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna prakAzana paryavekSaka nidezaka, anusandhAna saMsthAna sampUrNAnanda saMskRta vizvavidyAlaya vArANasI-221002 prakAzaka DaoN0 harizcandramaNi tripAThI prakAzanAdhikArI sampUrNAnanda saMskRta vizvavidyAlaya vArANasI-221002. prAptisthAna vikraya vibhAga sampUrNAnanda saMskRta vizvavidyAlaya vArANasI-221002 prathama saMskaraNa-500 pratiyA~ mUlya 45-00 mudraka tArA priMTiMga basa kamacchA, vaaraannsii| Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya saMkAya patrikA 2, prAcyavidyA viSayaka uccAnuzIlana kI dizA meM eka agrima caraNa hai| rajata jayantI vizeSAMka ke sAtatya meM zramaNavidyA bhAga do ke rUpa meM ise pAThakoM ke hAthoM meM sauMpate hue hAdika prasannatA hai| pichale bhAga kI taraha isa bhAga meM eka vizeSa nibandha, devanAgarI lipi meM prathama bAra tIna durlabha pAli laghu grantha, eka prAcIna prAkRta jainAgama tathA sarvathA aprakAzita saMskRta TIkA ke sAtha eka prAkRta prakaraNa grantha samAhita haiN| isa sAmagrI kI apanI nijI vizeSatA hai| bhAratIya sAMskRtika itihAsa ke adhyayana kI dRSTi se isakI vizeSa upAdeyatA hai| 'zramaNa paramparA meM saMvara' zIrSaka DaoN. kamaleza jaina kA nibandha pichale bhAga meM prakAzita 'ahiMsA : adhyayana kI eka dizA' zIrSaka nibandha kI taraha prAcIna bhAratIya sAMskRtika cintana ke eka aise viziSTa pakSa ko udghATita karatA hai, jisane sahasroM varSoM taka dArzanika aura dhArmika kSetra meM krAnti kI UrjA ko udvelita kiyaa| zramaNa paramparA kI jaina aura bauddha donoM mukhya dhArAoM meM 'saMvara' kA vistRta vizleSaNa kiyA gayA hai| 'saMvara' kI sAdhanA jIvana ke zreSThatama vikAsa kI ora doharI yAtrA hai| eka yAtrA vaha jo antaraMga kI samagratA meM avirAma calatI hai, aura dUsarI vaha jo jIvana ke bAhya AcaraNa meM pratibimbita aura pratiphalita hotI hai| 'saMvara' kA vijJAna bhAratIya manISA kA vaha adbhuta AviSkAra hai, jisakI carama niSpatti amRtatva, mokSa yA nirvANa ke rUpa meM nizreyasa meM hotI hai| prastuta nibandha una sambhAvanAoM ko ujAgara karatA hai, jo bhAratIya vidyAoM ke samagratA meM anuzIlana kA pAtheya bana sakatI haiM / pAli gadya meM nibaddha 'sImA-vivAda-vinicchaya kathA' devanAgarI lipi meM yahA~ prathama bAra prastuta hai / siMhalI lipi meM upalabdha eka mAtra prati se sampAdita yaha laghu grantha romana lipi meM 1887 meM pAlI TeksTa sosAyaTI, landana ke jarnala meM prakAzita huA thaa| DaoN, brahmadevanArAyaNa zarmA ne parizrama aura sAvadhAnI pUrvaka isakA devanAgarIkaraNa kiyA hai| isa kRti meM bauddha vinaya ke nava itihAsa viSayaka katipaya aise tathya upalabdha haiM, jo pAli sAhitya ke adhyetAoM ke lie rocaka siddha hoNge| _ 'jAtidakkhavibhAgo' pAli gAthAoM meM nibaddha eka prakaraNa grantha hai| bhadanta DI. somaratana thero ne siMhalI lipi se atyanta parizrama pUrvaka prathama bAra isakA devanAgarIkaraNa kiyA hai| jAtiduHkha kA vibhAjana evaM zUnyatA pratisaMyukta dharmoM kA varNana bauddha darzana kI dRSTi se atyanta mahattvapUrNa viSaya hai| pravajita aura gRhastha saMkAya patrikA-2 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya donoM ke lie upayogI hone se isa grantha kA vizeSa mahattva hai / anusandhAna kI dRSTi se bhI yaha atyadhika upAdeya hai / ___'nAmarUpasamAso' pAli gadya-padya meM racita laghu grantha hai| 1915-16 meM pAli TeksTa sosAyaTI, landana ke jarnala meM romana lipi meM isakA prakAzana huA thaa| barmI aura siMhalI lipiyoM meM bhI isakA prakAzana huA hai| bauddha abhidharma meM paJcaskandha 'nAma' aura 'rUpa' padoM se abhihita haiN| dArzanika dRSTi se inake vivecana kA vizeSa mahattva hai| isa grantha ko prophesara rAmazaGkara tripAThI ne devanAgarI meM upalabdha karAkara jijJAsu vidvAnoM evaM zodhArthiyoM kA patha prazasta kiyA hai| 'kasAyapAhuDasuttaM' prAkRta gAthAoM meM nibaddha karmasiddhAnta viSayaka eka prAcIna prAkRta Agama grantha hai| vartamAna meM saMsAra bhara meM isakI mAtra eka prati upalabdha hai jo tAr3apatroM para prAcIna kannaDa lipi meM likhI gayI hai| yaha eka bRhatkAya pANDulipi hai, jisameM kasAyapAhuDa ke 'gAhAsutta': yativRSabhakRta prAkRta 'cuNNisutta' tathA maNipravAla zailI meM racita prAkRta-saMskRta mizrita vistRta jayadhavalA nAmaka TIkA samAhita hai| kasAyapAhuDa kI mAnyatA jaina zramaNa paramparA meM usa sudUra ata ta se rahI hai, jaba isameM sampradAya bheda nahIM hue the| devanAgarI lipi meM prastuta saMskaraNa DaoN. gokulacandra jaina tathA DaoN. zrImatI sunItA jaina ne aisI anusandhAna sAmagrI ke rUpa meM upalabdha karAyA hai, jisase karmasiddhAnta viSayaka anusandhAna ke lie navIna aura vyApaka dRSTi prApta hogii| 'davvasaMgaho' prAkRta gAthAoM meM nibaddha eka lokapriya laghu kRti hai| isa para aba taka sarvathA aprakAzita 'avacUri' nAmaka saMskRta TIkA upalabdha huI hai, jise yahA~ prathama bAra prakAzita kiyA gayA hai| jaina darzana meM SaD dravyoM kA vivecana vizeSa mahattva rakhatA hai| paJcAstikAya aura SaDdravya ke siddhAnta dvArA jaina darzana meM jIva aura jagat viSayaka vividha binduoM para jo cintana prastuta kiyA gayA hai, usakA adhyayana bhAratIya sRSTividyA ke sandarbha meM kiyA jAnA caahie| DaoN. gokulacandra jaina tathA zrI RSabhacandra jaina dvArA prastuta isa saMskaraNa se aise adhyayana ko bala milegaa| zramaNavidyA bhAga do meM prakAzita uparyukta sAmagrI prAcya vidyAoM ke anuzIlana meM kitanI mahanIya aura upayogI siddha hotI hai, yaha isa kSetra meM kAryarata vidvAnoM evaM navIna anusandhitsuoM ke prayatnoM para nirbhara kregaa| vigata varSoM meM hamane jo upakrama prArambha kiye the, unameM se eka kA yaha agrima caraNa hai| anya upakramoM meM vyaktigata aura sAmUhika adhyayana-anusandhAna, rASTrIya aura antarASTrIya stara para zaikSika evaM sAMskRtika samparka tathA bhArata ke sImAvartI kSetroM ko mukhya dhArA se jor3ane kI dizA meM hamane jitanA gantavya taya kiyA thA, usase Age bar3hane ke prayatna kiye haiM / aneka prakAra kI parisImAoM aura jhaMjhAvAtoM ke bAvajUda hama Age bar3he haiN| saMkAya patrikA-2 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa vidyA himAlaya ke eka chora leha-laddAkha, lAhula-sphIti aura kinnaura ke bAda dUsare zikhara sikkima meM bauddha adhyayana vidhivat Arambha huA hai / rASTrIya aura antararASTrIya stara para Ayojita sammelanoM, saMgoSThiyoM, paricarcAoM meM saMkAya ke sadasyoM kI sahabhAgitA se hamAre akAdamika samparko kA nairantarya dRr3ha huA hai / sAgara pAra ke dezoM kI yAtrA se hamAre zaikSika-sAMskRtika sambandha aura adhika vyApaka huye haiN| zramaNavidyA saMkAya meM 'bhAratIya vidyA, saMskRti evaM saMskRta pramANapatrIya, anubhAga ko pUrNa vibhAga kA darjA prApta hone se videzI chAtroM ke AkarSaNa meM vRddhi huI hai| saMkAya ke anusandhAtAoM aura adhyApakoM ne mahatvapUrNa viSayoM para nibandha aura zodha prabandha prastuta kiye haiN| prAcIna granthoM ke sampAdana kArya ko Age bar3hAyA hai tathA vizvavidyAlaya anudAna Ayoga ke sahayoga se rASTrIya stara ke AyojanoM kA krama jArI rakhA hai| isa sabakA vistRta lekhA-jokhA yahA~ prastuta karanA abhISTa nahIM hai| yaha sahayogI prayAsoM kI ora eka iMgita mAtra hai| ___ isa pUrI akAdamika yAtrA meM prophesara jagannAtha upAdhyAya ke abhAva kI hameM gaharAI se anubhUti hotI rahI hai| ve ina sabhI pravRttiyoM ke purodhA aura preraNAsrota the| unakA smaraNa hameM kArya karane kI preraka UrjA pradAna karatA rahe, yaha kAmanA hai / hamArA hara agalA kadama unake prati hArdika zraddhAJjali hai| zramaNavidyA saMkAya ke isa eka aura sAmUhika prayatna kI prastuti pArasparika sauhArda aura sahayoga kI eka sukhada anubhUti hai| isa bhAga ke sampAdaka maMDala tathA lekhana-sampAdana sahayoga ke prati AbhAra vyakta karatA huuN| vizvavidyAlaya ke kulapati prophesara vhI. veGkaTAcalama ke saujanya aura mArgadarzana se kAryoM ko Age bar3hAne meM bala milA hai| unake prati kRtajJatA vyakta karatA huuN| prakAzanAdhikArI DaoN. harizcadramaNi tripAThI ke hama vizeSa AbhArI haiM, jinakA sahayoga hameM hara prakAzana kAryakrama meM upalabdha hotA rahA hai| pratyakSa yA parokSa rUpa meM anya jinakA bhI sahayoga rahA hai, una sabake prati hama kRtajJatA vyakta karate haiN| sabhI prakAra kI sAvadhAnI rakhane ke bAda bhI truTiyA~ sambhava haiN| kucha kA hameM svayaM bodha hai / vijJa jana unake parimArjana pUrvaka ise svIkAra kareMge, aisA vizvAsa hai / gokulacandra jaina saMkAya patrikA-2 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya DaoN0 gokulacandra jaina zramaNa paramparA meM saMvara DaoN0 kamaleza jaina sImA vivAda - vinicchaya-kathA DaoN0 brahmadevanArAyaNa zarmA jAtidukkha vibhAgo bhadanta DI0 somaratana thero nAmarUpasamAso pro0 rAmazaGkara tripAThI kasA pAhuDattaM DaoN0 gokulacandra jaina DaoN0 zrImatI sunItA jaina davvasaMgaho DaoN. gokulacandra jaina zrI RSabhacandra jaina anukrama ::: i 6460 3-24 25-42 43-72 73-96 97-186 187-240 saMkAya patrikA - 2 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkAya patrikA : 2 zramaNavidyA [bhAga 2] Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhi chiddasahasse jalajANe jaha jalaM tu NAsavadi / micchattAiabhAve taha jIve saMvaro hoi - samaNasuttaM, gAthA 606/ - jaise jalayAna ke hajAroM cheda banda kara dene para usameM jala praveza nahIM karatA, vaise hI mithyAtva Adi ke dUra ho jAne para jIva meM saMvara hotA hai / kAyena saMvaro sAdhu sAdhu vAcAya saMvaro / manasA saMvaro sAdhu sAdhu sabbatha saMvaro / sambat saMvuto bhikkhu sabbadukkhA pamuccati // - dhammapada, gAthA 361 / 11 --zarIra kA saMvara bhalA hai, vacana kA saMvara bhalA hai, mana kA saMvara bhalA hai aura sarvatra (indriyoM) kA saMvara bhalA hai / sarvatra saMvara-yukta bhikSu samasta dukhoM se mukta ho jAtA hai / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaraNa paramparA meM 'saMvara' zrI kamaleza jaina saMvara zabda kA prayoga prAcIna bhAratIya vAGmaya meM eka viziSTa artha meM huA hai / prAcIna bhAratIya sAhitya ke anuzIlana se saMvara zabda ke vizleSaNa para mahattva - pUrNa evaM rocaka prakAza par3atA hai| prAcIna bhAratIya zramaNa paramparA meM saMvara zabda saMbhavatayA samAnarUpa se prayukta hotA thA / bAda meM jaina aura bauddha zramaNa paramparAoM meM ise vizeSa rUpa se apanAyA gyaa| isake artha kA vikAsa dhArmika evaM dArzanika sandarbhoM meM vizeSa rUpa se kiyA gayA / saMvara kA sAmAnya artha nigraha, niyantraNa yA niyamana hai / indriyoM kI pravRttiyoM kA niyamana yoga kA Avazyaka aMga hai / isI artha meM saMvara zabda kA prayoga mana, vacana aura kAya kI pravRtti kA niyamana kiyA gayA hai / jaina paramparA ke 23veM tIrthaMkara pArzva 'cAujjAmasaMvara' ke upadeSTA mAne jAte haiM / jaina aura bauddha sAhitya meM isakA samAna rUpa se vivaraNa milatA hai / prAkRta AgamoM meM pArzva ke 'cAujjAma' kA spaSTa varNana prApta hotA hai / pAli tripiTaka meM bhI nigaNThanAtaputta ko 'cAtuyAmasaMvarasaMvuto' kahA gayA hai | buddha apane upadezoM meM bhikSuoM ko vibhinna prakAra ke saMvara kA upadeza dete haiM / saMskRta sAhitya prAyaH apane pUrvavartI prAkRta yA pAli sAhitya ke sandarbha meM saMvara kI vyAkhyA karatA hai, tathApi isake artha vizleSaNa ko vistAra evaM sUkSmatara stara taka pahu~cAtA hai / yahA~ prAkRta, pAli aura saMskRta sAhitya ke mUla sandarbhoM meM 'saMvara' kA vizleSaNa karane kA prayatna kiyA jAyegA / ThANAGga nAmaka prAkRta Agama meM saMvara ke cAra prakAroM kA spaSTa nirdeza kiyA gayA hai / " uttarAdhyayana meM pArzva kI paramparA ke vayovRddha zramaNa kezI tathA mahAvIra ke pradhAna ziSya gautama ke vArtAlApa kA vivaraNa milatA hai / vezI gautama savvAo pANAtivAyAo veramaNaM / savvAo musAvAyAo veramaNaM / savvAo adinnAdANAo veramaNaM / savvAo bahiddhAdANAo veramaNaM / 1. ---ThANAGga 4:136 / saMkAya patrikA - 2 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa vidyA - 2 se pArzva ke 'cAujjAmadhamma' aura mahAvIra ke paMcasikkhiyadhamma' ke viSaya meM carcA karate haiM / pAli sAmaJJaphalasutta meM nigaThanAtaputtako 'cAtuyAmasaMvarasaMvuto' kahA gayA hai / yahA~ saMvara ke jo cAra prakAra batAye gaye haiM, ve ThANAGga se bhinna prakAra ke haiM / pAligranthoM meM prApta saMvara ke anya vivaraNa se bhI ve alaga pratIta hote haiM / sAmaJJaphala pUMchane para nigaNThanAtaputta ne ajAtazatru se kahA ki nigaNTha 'cAtuyAmasaMvarasaMvRta' hotA hai / vaha cAtuyAmasaMvara isa prakAra hai 1. sabbavArivArito / 4 2. sabbavAriyuto / 3. sabbavAridhuto / 4. sabbavAriphuTo | eka anya prasaMga meM gautama buddha ne nigrodha ko sambodhita karate hue jo cAra saMvara batAye haiM" ve ThANAGga se prAyaH mela khAte haiM / saMvara kI gaNanA zaurasenI tathA ardhamAgadhI prAkRta Agama paramparAoM meM sAta tattvoM yA nau padArthoM meM kI gaI hai / Age calakara saMskRta granthakAroM ne bhI AgamoM kA anusaraNa kiyA / jaina aura bauddha paramparA meM saMvara zabda ke arthavikAsa kA avalokana unake sAhitya ke Aloka meM karane para vizeSa jAnakArI prApta hotI hai / kundakunda ne paMcatthikAya pAhuDatta meM kahA hai ki jo bhalIbhA~ti mArga meM rahakara indriya, kaSAya, aura saMjJAoM kA jitanA nigraha karatA hai, usakA utanA pAva-Asrava kA chidra banda 2. 3. %. 5. 6. uttarAdhyayana, adhyayana 23 / dIghanikAya, 1|2| vahI, 12 idha, nigrodha tapasvI cAtuyAmasaMvarasaMvuto hoti / kathaM ca nigrodha, tapasvI cAtuyAma-saMvara-saMvRto hoti ? idha, nigrodha, tapasvI na pANaM atipAveti, na paNa atipAtayati, na pANamatipAtayato samanuJJo hoti; na adinnaM Adiyati, adinna AdiyApeti, na adinnaM Adiyato samanujJo hoti, na musA bhati, na musAbhaNApeti, na musA bhaNato samanujJo hoti, na bhAvitamAsIsati, na bhAvitamAsIsApeti, na bhAvitamAsIsato samanujJo hoti / evaM kho, nigrodha, tapasvI cAtuyAmasaMvarasaMvRto hoti / - dIdhani0, 3|2| paMcatthi kAya 0 2 / 108, dravyasaMgraha 28, ThANAGga 9/6, uttarAdhyayana 28 14, tattvArthasUtra 1 / 4 / saMkAya patrikA - 2 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa paramparA meM saMvaraM hotA hai / Age likhA hai ki jisa saMyata ke mana, vacana, kAya ke vyApAra svarUpa yoga meM jaba na zubha pariNAma rUpa puNya rahatA hai aura na azubha pariNAma rUpa pApa rahatA hai, taba usake zubhAzubha rUpa karmoM kA saMvara hotA hai / " anyatra kahA hai ki mithyatva, ajJAna, avirati bhAva aura yoga ina hetuoM kA abhAva hone ke kAraNa niyama se jJAnI jIva ke AsravakA nirodha hotA hai / " bhagavatI ArAdhanAkAra ne saMvara ke svarUpa ko nirdezita karate hue likhA hai ki jina samyagdarzanAdi pariNAmoM se athavA gupti, samiti Adi pariNAmoM se mithyAdarzanAdi pariNAma roke jAte haiM, ve rokane vAle pariNAma saMvara kahe jAte haiM nayacakra meM kahA gayA hai ki jaise nAva ke chidra rudha jAne para usameM jala praveza nahIM karatA, usI prakAra mithyAtvAdi pariNAmoM kA abhAva ho jAne para jIva karmoM kA saMvara hotA hai, arthAt navIna karmAsrava nahIM hotA / " tattvArtha sUtrakAra ne likhA hai ki Asrava kA rukanA saMvara hai / 13 saMvara kI isa paribhASA ko dekhane se Asrava kI paribhASA jAnane kI bAta sAmane A jAtI hai | zarIra, vacana aura mana kI pravRtti arthAt kriyA ko Asrava kahA gayA hai / isa pravRttikA rukanA yA rokanA saMvara hai / ' 13 7. 8. 9. 10. 11. iMdikasAsaNNA Niggahido jehi suTTu maggami / jAvattAvatehi pahiyaM pAvAsavacchidda // - paMcatthikAyapAhuDasutta, gA0 141 / jassa jadA khalu puNNaM joge pAvaM ca Natthi viradassa / saMvaraNaM tassa tadA suhAsuha kadassa kammassa // -vahI, gA0 143 / micchattaM aNNANaM avirayabhAvo ya jogo ya / u abhAve niyamA jAyadi NANissa AsavaNiroho || bhagavatI ArAdhanA, gA0 38 / NAsavadi / rudhi chiddasahasse jalajANe jaha jalaM micchattAiabhAve taha jIve saMvaro hoI ! - bRhad nayacakra, 156 gA0 / 12. AsravanirodhaH saMvaraH / - - tattvArtha sUtra 9/1 / 13. kAyavAGamanaHkarma yogaH / sa AsravaH / - -vahI 6 / 1, 2 / 5 - samayapAhuDasutta, saMvarAdhikAra gA0 190-91 / saMkAya patrikA - 2 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa vidyA-2 ___ tattvArthasUtra ke vArtikakAra bhaTTa akalaMka ne saMvara ko spaSTa karate hue dUsare zabdoM meM kahA hai ki jisake dvArA rokA jAye vaha saMvara hai, athavA rukane kI kriyAmAtra saMvara hai arthAt rukanA saMvara hai / 14 isI ko udAharaNa dvArA spaSTa karate hue Age likhA hai ki jisa prakAra kisI nagara ke dvAra acchI taraha banda hoM to vaha nagara zatruoM ko agamya hotA hai, usI prakAra gupti, samiti, dharma, anuprekSA, parISahajaya aura caritra se susaMvRta kara liyA hai indriya, kaSAya tathA yoga jisane aisI AtmA ke naye karmo kA dvAra banda ho jAnA saMvara hai / 15 anyatra likhA hai ki karmoM ke Agamana ke nimittoM kA aprAdurbhAva Asrava kA nirodha hai| usa Asrava kA nirodha hone para tatpUrvaka karmoM kA grahaNa nahIM honA saMvara hai| mithyAdarzanAdi pratyayoM kA nirodha hone para unase Ane vAle karmoM kA rukanA saMvara hai| saMvara ko vizleSita karane meM usake bhedoM se bhI paryApta sahAyatA milatI hai| ina bhedoM ko sAmAnyatayA do vargoM meM vibhakta kiyA jA sakatA hai 1. AdhyAtmika vyAkhyA karane vAle / 2. sAmAnya yA AcArapakSIya vyAkhyA karane vAle / yadyapi ye do prakAra paraspara sarvathA asambaddha nahIM haiM, tathApi donoM meM maulika antara hai| saMbara ke dravya aura bhAva ye do bheda zaurasenI tathA ardhamAgadhI donoM hI paramparAoM meM prApta hote haiN| nizcaya aura vyavahAra saMvara ke rUpa meM bhI do bheda kiye jAte haiM / isase saMvara ke Abhyantara tathA bAhya svarUpa aura usake kAraNoM para prakAza par3atA hai| nizcaya saMvara ke vivecana meM zAstrakAroM ne usa adhyAtmamArga kA nirUpaNa kiyA hai, jisase zubha-azubha athavA puNya-pApa rUpa karmoM ke Ane kA nirodha hotA hai / vyavahAra saMvara ke vivecana meM usa AcAra mArga kA varNana kiyA hai, jisase karmo kA Agamana rukatA hai| kundakunda ne samayapAhuDasutta meM Asrava aura saMvara nAmaka do prakaraNoM meM inakI svatantra rUpa se AdhyAtmika vyAkhyA kI hai / 16 14. saMviyate'nena saMvaraNamAtraM vA saMvaraH |-tttvaarthvaatik 1/4 / 15. vahI, 9/1 / 16. samayapAhuDasutta, AsravAdhikAra, gAthA 164-180, saMvarAdhikAra, gAthA 181-192 / saMkAya patrikA-2 . Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa paramparA meM saMvara tattvArthasUtra ke vRttikAra devanandi pUjyapAda ne likhA hai ki vaha saMvara dravya aura bhAva ke bheda se do prakAra kA hai| saMsAra kI nimitta bhUta kriyA kI nivRtti honA bhAvasaMvara tathA usa kriyA kA nirodha hone para tatpUrvaka honevAle karmapudgaloM ke grahaNa kA viccheda dravyasaMvara hai|'7 dravyasaMgrahakArane do gAthAoM dvArA saMvara ke inhIM do bhedoM ko vizleSita karate hue likhA hai ki AtmA ke jo pariNAma karma ke Asrava ko rokane meM kAraNa haiM, unheM bhAvasaMvara aura jo dravyAsrava ko rokane meM kAraNa haiM vaha dravyasaMvara haiN| bhAvasaMbara ko spaSTa karate hue Age likhA hai ki vrata samiti, gupti, dharma, anuprekSA, parISahajaya tathA aneka prakAra kA cAritra, ye saba bhAvasaMvara ke vizeSa jAnanA caahie|18 'TIkAkAra ne ina paribhASAoM kI dUsare zabdoM meM vyAkhyA karate hue likhA hai-Asravarahita sahajasvabhAva hone se samasta karmoM ke rokane meM kAraNa, jo zuddha paramAtmatattva hai, usakA svabhAva se utpanna zuddha cetana pariNAma bhAvasaMvara hai| aura kAraNabhUta bhAvasaMvara se utpanna huA kAryarUpa naye-naye dravyakarmoM ke Agamana kA abhAva, dravyasaMvara hai| paMcatthikAya ke vRttikAroM ne likhA hai ki rAga-dveSa tathA moha pariNAmoM kA nirodha bhAvasaMvara hai aura usI bhAvasaMvara ke nimitta se yogadvAroMse zubhAzubha karma-pudgaloM kA nirodha dravyasaMvara hai / 20 zubha aura azubha karmoM ke nirodha karane meM samartha zuddhopayoga bhAvasaMvara tathA bhAvasaMbara ke AdhAra se navInatama karmoM kA nirodha dravyasaMvara hai / 21 . kundakundAcArya ne samayapAhuDasutta meM zuddhAtmA kI upalabdhi hI saMvara kaise, isa prazna ke uttara meM kahA hai ki zuddhAtmA ko jAnatA huA, anubhava karatA huA jIva zuddhAtmA ko hI prApta karatA hai aura azuddhAtmAko jAnatA huA jIva azuddhAtmA 17. sa dvividho bhAvasaMvaro dravyasaMvarazceti / tatra saMsAranimittakriyA nivRtti. rbhAvasaMvaraH / tannirodhe tatpUrvakakarmapudgalAdAnavicchedo dravyasaMvaraH / -sarvArtha siddhiH, 9/1 / 18. cedaNapariNAmo jo kammassAsavaNirohaNe hedU / so bhAvasaMvaro khalu davvAsavarohaNe aNNo / / vadasa midIguttIo dhammANupehA parIsahajao ya / cArittaM bahubheyA NAyavvA bhAvasaMvaravisesA / / -dravyasaMgraha, gA0 34-35 / 19. dravya saMgraha TIkA, gA0 34 / 20. paMcasthikAya, 2/142 amRtacaMdrAcArya vRttiH / 21. vahI, jayasenAcAryavRttiH / saMkAya patrikA-2 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa vidyA-2 ko hI prApta karatA hai / 22 isI ko vizleSita karate hue Age likhA hai-AtmA ko AtmA ke dvArA jo puNya-pAparUpI zubhAzubha yogoM ko rokakara darzana-jJAna meM sthita, anya vastu kI icchA se virata, jo AtmA sarvasaMga se rahita, apane AtmA ko AtmA ke dvArA dhyAtA hai, tathA karma aura nokarma ko nahIM dhyAtA, ekatva caitanya kA hI cintavana karatA hai, vaha AtmAko dhyAtA huA darzana-jJAnamaya aura ananyamaya hotA huA alpakAla meM hI karmoM se rahita AtmA ko prApta karatA hai / 23 anyatra kahA gayA hai ki jise sarva dravyoM ke prati rAga, dvaSa yA moha nahIM hai, usa samasukha-duHkha bhikSuko zubha aura azubha-karma Asravita nahIM hote / 24 jaba jisa virata vyakti ke puNya aura pApa meM se koI bhI yoga nahIM hotA, taba use zubhAzubha bhAva kRta kama kA saMvara hotA hai / 25 bArasa anuvekkhA meM likhA hai ki mana, vacana, kAya kI zubha pravRttiyoM se azubhayoga kA saMvara hotA hai aura zuddhopayoga se zubhayoga kA bhI saMvara ho jAtA hai / 26 samayapAhaDasutta AtmakhyAti meM amRtacandra ne likhA hai-bheda vijJAna se zaddhAtmA kI upalabdhi hotI hai aura zuddhAtmA kI upalabdhi se rAga-dveSa moha kA abhAva rUpa saMvara hotA hai / 27 ___ dravyasaMgraha ke TIkAkAra ne likhA hai ki karmo ke Asrava ko rokane meM samartha svAnubhava meM pariNata jIva ke zubha tathA azubha karmoM ke Ane kA nirodha saMvara hai / 28 kundakunda ne bArasa aNuvekkhA meM likhA hai ki pA~ca mahAvratoM se niyama 22. samayapAhuDasutta, gA0 186 / 23. vahI, gA0 187-181 / 24. jassa Na vijjadi rAgo doso moho va savvadamvesu / __NAsavadi suhaM asuhaM samasuhadukkhassa bhikkhuss| -paMcatthikAyapAhuDasutta, gA0 142 / 25. vahI, gA0 143 / 26. suhajogesu pavittI saMvaraNaM kuNadi asuhajogassa / suhajogassa Niroho sudhuvajogeNa saMbhavadi / / -bArasa aNuvekkhA, gA0 63 / 27. samayapAhuDasutta, AtmakhyAti, gA0 283 / 28. dravyasaMgraha TIkA, gA0 28 / saMkAya patrikA-2 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa paramparA maiM saMvara pUrvaka aviratirUpa pariNAmoM kA nirodha hotA hai aura kaSAyarahita pariNAmoM se krodhAdirUpa AsravoM ke dvAra banda ho jAte haiM / 29 dhavalAkAra ne kahA hai ki mithyAtva avirati ke samAna, kaSAya aura yogamana, vacana, kAya kI pravRtti bhI karmoM ke Asrava haiM / arthAt inase viparIta, samyaktva, virati, akaSAya aura yoganirodha ye saMvara haiM / 30 kArtikeyAnuprekSA meM kahA gayA hai ki samyaktva, dezavrata, mahAvrata, kaSAyoM kA jItanA tathA yogoM kA abhAva ye saba saMvara ke nAma haiN| eka anya sthala para likhA hai ki jo muni viSayoM se virakta hokara, manako haranevAle indriyaviSayoM se apane ko sadA dUra rakhatA hai, usI ke nizcaya se saMvara hotA hai / " tatvArtha sUtrakAra ne likhA hai - vaha saMvara gupti, samiti, dharmaM, anuprekSA, pariSahajaya aura cAritra se hotA hai / sarvArthasiddhikAra ne saMvara ke ina kAraNoM ko vizleSita karate hue likhA hai ki kAya Adi yogoM kA nirodha hone para yoga nimittaka karma kA Asrava nahIM hotA hai, isalie gupti se saMvara kI siddhi jAna lenA cAhie / samitiyoM rUpa pravRtti karane vAle ke asaMyama rUpa pariNAmoM ke nimitta se honevAle karmoM ke Asrava kA saMvara hotA hai| jIvana meM utAre gaye svaguNa tathA pratipakSabhUta doSoM ke sadbhAva meM yaha lAbha aura yaha hAni hai, isa taraha kI bhAvanA se prApta uttama kSamAdika dharma saMvara ke kAraNa haiM / anityAdi anuprekSAoM kA sAnnidhya milane para uttamakSamAdi ke dhAraNa karane se mahAna saMvara hotA hai / jo saMkalpa ke vinA upasthita hue pariSahoM ko sahana karatA hai, aura jisakA citta saMkleza rahita hai, usake rAgAdi pariNAmoM ke Asrava kA nirodha hone se mahAn saMvara hotA hai | 33 29. 30. 31. 32. 33. paMcamanvayamaNasA aviramaNaNi rohaNaM have niyamA / kohAdi AsavANaM dArANi kasAyarahiyapallagehiM // - bArasa aNuvekkhA, gA0 62 / dhavalATIkA 7 / 2 / kArtikeyAnuprekSA, gA0 95, 101 / guptisamitidharmAnuprekSApariSahajayacAritraH / sarvArtha siddhi, 9 / 4 / -----tattvArthasUtra 9 / 2 / saMkAya patrikA - 2 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa vidyA-2 __ vArtikakAra ne cAritra rUpa kAraNa kA mahattva batAte hue likhA hai-yaha sAmAyikAdi bheda rUpa cAritra pUrva AsravoM ke nirodha rUpa hone se parama-saMvara kA kAraNa hai|34 dravyasaMgraha ke TIkAkAra ne likhA hai ki vrata, samiti, gupti, dharma, anuprekSA, parISahajaya tathA aneka prakAra kA cAritra ye saba bhAvasaMvara ke vizeSa jAnane caahie| TIkAkAra ne vizleSaNa karate hue likhA hai ki nirAsrava zuddhAtma tattva kI pariNati rUpa saMvara kI kAraNabhUta bAraha anuprekSA haiM / arthAt zuddhAtmAnubhUti to saMvara meM kAraNa hai, aura anuprekSA tathA anya samiti, gupti Adi saMvara ke usa kAraNa ke bhI kAraNa haiM / 35 Age TIkAkAra ne likhA hai ki bhAvasaMvara ke kAraNabhUta vrata, samiti, gupti dharma, dvAdazAnuprekSA, parISahajaya aura cAritra inameM nizcaya ratnatraya ko sAdhanevAlA jo vyavahAra ratnatraya rUpa zubhopayoga hai, usakA nirUpaNa karanevAle jo vAkya haiM, ve pApAsrava ke saMvara meM kAraNa jAnanA caahie| aura jo vyavahAra ratnatraya se sAdhya zuddhopayoga rUpa nizcaya ratnatraya ke pratipAdaka vAkya haiM, ve puNya aura pApa donoM AsravoM ke saMvara ke kAraNa hote haiM / 36 ardhamAgadhI prAkRta AgamoM meM saMvara zabda kA ullekha sarvaprathama AcAracUlA meM eka bAra huA hai| parantu yahA~ saMvara ko paribhASita nahIM kiyA gayA hai| mahAvIra ke vihAra ke mandarbha meM kahA gayA hai ki zramaNa bhagavAna mahAvIra zarIra ke prati mamatva tyAgakara anuttara Alaya, anuttara vihAra, anuttara saMyama, anuttara pragraha, anuttara saMvara, anuttara tapa, anuttara brahmacaryavAsa, anuttara kSamA, anutara anAsakti, anuttara tuSTi, anuttara samiti, anuttara gupti, anuttara sthAna, anuttara kArya, anuttara sucarita ke phalasvarUpa nirvANa aura mukti mArga se AtmA ko bhAvita karate hue vihAra karate the / 37 sUtrakRtAGga meM saMvara zabda kA ullekha sAta prasaMgoM meM huA hai| jagatkartRtva ke viSaya meM vibhinnamatoM kA ullekha karate hue kahA gayA hai ki jo duHkha aura 34. tattvArthavArtika, 9 / 4 / 35. dravyasaMgraha TIkA, 35 / vahI, TIkA 35 / 37. tao Na samaNe bhagavaM mahAvIre vosaThThacattadehe aNuttareNaM AlaeNaM, aNuttareNaM vihAreNaM, aNuttareNaM saMjameNaM, aNuttareNaM paragaheNa, aNuttareNaM saMvareNaM,... ....... appANaM bhAvemANe viharai / -AcAracUlA 1536 / saMkAya patrikA-2 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa paramparA meM saMvara 11 duHkha samutpAda ko hI nahIM jAnatA, vaha duHkhanirodha -saMvara kA kathana kaise kara sakatA hai / eka anya prasaMga meM kahA gayA hai ki sAdhu ko paMca saMvarasaMvRta samiti meM sarvadA sAvadhAna rahakara, AsaktoM meM anAsakta hokara mokSaparyanta parivrajita rahanA cAhie | 39 anya sthala para samyak kriyAvAda ke prarUpaka evaM anugAmI sAdhaka kI arhatAe~ batAte hue kahA gayA hai ki kriyAvAda ko vahI batA sakatA hai jo jIvoM kI nAnA prakAra kI pIr3A ko jAnatA hai, Asrava aura saMvara ko jAnatA hai tathA duHkha aura nirjarA ko jAnatA hai / 4deg kriyA sthAnoM ke varNana prasaMga meM hiMsAdaNDa nAmaka tRtIya sthAna ke adhikArI ke svarUpa evaM vRtti kA kathana karate hue kahA gayA hai ki ve yathAnAma zramaNopAsaka hote haiM, jinhoMne jIva ajIva ke svarUpa ko jAna liyA hai, puNya-pApa ke viveka ko prApta kara liyA hai, jo Asrava, saMvara, vedanA, nirjarA, kriyA, adhikaraNa, bandha aura mokSa ke jJAna meM kuzala haiM aura isaprakAra AtmalIna ho vicaraNa karate haiM / " isI prakAra kA vivaraNa nAlandA ke lepa gAthApati ke varNana meM (sUtra0 2 2 72 ) tathA bhagavai meM tuMgikA ke zramaNopAsakoM ke varNana meM prApta hotA hai (bhaga0 2 / 94) / anyatra kahA gayA hai ki loka- aloka, jIva-ajIva Adi kI taraha Asrava aura saMvara kA bhI astitva hai, aisA zraddhAna karanA cAhie / 42 gozAlaka ke AkSepoM ke uttara meM Ardrakamuni kahate haiM ki pAMca mahAvrata aura aNuvratoM kI taraha pUrNa zrAmaNya ke lie pAMca Asrava tathA saMvara kA pratipAdana kiyA gayA hai / 43 ThANAGga meM saMvara zabda caudaha prasaMgoM meM prayukta huA hai| yahAM para apekSA dRSTi se kramaza: eka se lekara dasa saMkhyAoM taka saMvara ke bheda ginAye gaye haiM / prathama sthAna meM kahA gayA hai ki eka AtmA, eka anAtmA Adi kI taraha astitva yA tAttvika dRSTi se saMvara bhI eka hai / 44 dUsare sthAna meM kahA hai ki loka meM jo kucha hai 38. sUtrakRtAGga 1 / 1 / 69 / 39. vahI, 111188 ! 40. vahI, 1 / 12 / 21 / vahI, 2 / 272, 2|7|4 | vahI, 2/5/17 / 41. 42. 43. 44. mahatvae paMca aNuvvae ya taheva paMcAsava saMvare ya / virai iha ssamaNiyammi paNNe lavAvasakkI samaNetti bemi // - vahI, 2 / 6 / 6 ege saMvare | ThANAGga 1 / 14 / saMkAya patrikA - 2 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA-2 vaha saba do prakAra kA hai "jadatthiNaM loge taM savvaM dupoaarN"| jaise jIva-ajIva, trasa-sthAvara, sayonika-ayonika, dharma-adharma puNya-pApa, bandha mokSa, Asrava saMvara, vedanA-nirjarA ityAdi / 45 Age kahA gayA hai ki Arambha aura parigraha ina do sthAnoM ko jAne aura chor3e vinA AtmA sampUrNa saMvara se saMvata nahIM hotaa| anyatra likhA hai ki ina hI do sthAnoM ko jAnakara aura tyAgakara AtmA sampUrNa saMvara saMvRta hotA hai| sunane aura jAnane - ina do sthAnoM se AtmA sampUrNa saMvara se saMvRta hotA hai / 48 Age kahA gayA hai ki kSaya aura upazama do sthAnoM se AtmA sampUrNa saMvara se saMvRta hotA hai / 49 tRtIya sthAna meM prathama, madhyama tathA pazcima tona yAmoM meM AtmA kA sampUrNa saMvara se saMvRta honA batalAyA gayA hai / 10 Age likhA hai ki vaya tIna haiM-prathama madhyama tathA pazcima / ina tInoM vayoM meM AtmA kevala sampUrNa saMvara se saMvRta hotA hai / 51 caturtha sthAna meM cAra antakriyAoM kA varNana karate hue kahA hai ki koI puruSa alpakarmo ke sAtha manuSya janma ko prApta hotA hai, vaha muMr3ita hokara, ghara chor3akara, anagAra rUpa meM pravajita ho, saMyama-bahula, saMvara-bahula aura samAdhi-bahula hotA huA anta meM saba duHkhoM kA anta karatA hai, yaha prathama antakriyA hai| isI prakAra anya tIna antakriyAoM kA svarUpa batalAyA gayA hai / 52 paMcama sthAna meM saMvara pAMca prakAra kA kahA gayA hai-zrotendriya saMvara, cakSurindriyasaMvara, ghrANendriyasaMvara, rasanendriyasaMvara, sparzanendriyasaMvara / 53 anyatra samyaktva, 45. vahI, 2/1 / 46. vahI, 2/46 / 47. vahI, 2/57 / 48. vahI, 2/68 / 49. vahI, 2/404 / 50. vahI, 3/167 / 51. vahI, 3/175 / 52. cattAri aMta kiriyAo paNNattAo, taM jahA-appakammapaccAyate yAvi bhavati / se NaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaie saMjamabahule saMvarabahule samAhibahule... |---tthaannaangg 4/1 / 53. vahI, 5/137 / scK saMkAya patrikA-2 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa paramparA meM saMvara virati, apramAda, akaSAyitA tathA ayogitA, ina saMvara ke pAMca dvAroM kA ullekha kiyA gayA hai|54 Age chaThe sthAna meM paMcendriya ke sAtha noindriya milAkara chaha saMvara55, AThaveM sthAna meM paMcendriya sahita mana, vacana aura kAya ko milAkara ATha saMvara,56 tathA dasaveM sthAna meM paMcendriya, mana, vacana, kAya, upakaraNa, evaM sUcI kuzAgra, yaha dasa prakAra kA saMvara kahA gayA hai|57 samavAyAGga meM saMvara zabda kA prayoga do bAra kiyA gayA hai| ThANAGga kI taraha yahA~ bhI samavAyoM meM saMkhyAoM ke krama se vivecana kiyA gayA hai| prathama sthAnaka meM kahA gayA hai ki eka AtmA, eka anAtmA, eka loka, eka aloka kI bhA~ti tAttvika dRSTi se saMvara bhI eka hai| eka anya sthala para battIsa yoga saMgrahoM kA ullekha karate hue unake antargata saMvara kA bhI parigaNana kiyA gayA hai / 19 ___ bhagavai (vyAkhyAprajJapti sUtrAGga) meM saMvara zabda kA prayoga gyAraha prasaMgoM meM huA hai| pAvapityIya-pArzva kI paramparA kA ziSyAnuziSya kAlAsyaveSiputta nAmaka anagAra bhagavAn mahAvIra ke sthaviroM ke pAsa jAkara kahatA hai-he sthaviro! Apa sAmayika, sAmAyika ke artha ko, pratyAkhyAna, pratyAkhyAna ke artha ko, saMyama, saMyama ke artha ko, saMvara, saMvara ke artha ko nahIM jAnate haiM, he sthaviro! Apa viveka, viveka ke artha ko, tathA vyutsarga ko evaM vyutsarga ke artha ko bhI nahIM jAnate haiN| yadi Apa sAmAyika, pratyAkhyAna, saMyama, saMvara Adi ko evaM inake arthoM ko jAnate haiM to inake svarUpa batalAie? isake uttara meM bhagavanta sthavira kAlAsyaveSiputra anagAra se kahate haiM-he Arya, hama sAmAyika, pratyAkhyAna, saMyama, saMvara, viveka evaM vyutsarga ko tathA ina sabake arthoM ko bhI jAnate haiN| he Arya ! hamArI AtmA hI sAmAyika hai, hamArI AtmA hI sAmAyika kA artha hai, isIprakAra AtmA hI pratyAkhyAna, saMyama, saMvara, viveka evaM vyutsarga hai aura AtmA hI ina sabakA artha hai|60 54. paMca saMvaradArA paNNattA, taM jahAM-samataM, viratI, apamAdo, akasAittaM ajo gittaM |--tthaannaangg 5/110, samavAyAGga 5 / 55. ThANAGga 6/15 / 56. vahI, 8/11 57. vahI, 11/10 / 58. ege saMvare / samavAyAGga 1119 / 59. vahI, 32 / 1 / 3 / 0. teNaM kAleNaM teNaM samaraNaM pAsAvacijje kAlAsavesiyavRtte NAmaM aNagAre jeNeva therA bhagavaMto teNeva uvAgacchati, uvAgacchittA there bhagavate evaM saMkAya patrikA-2 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa vidyA - 2 anyatra gautama pUchate haiM ki bhagavan ! kyA chadamastha manuSya zAzvata, ananta, tathA atIta kAla meM kevalasaMyama, kevalasaMvara, kevalabrahmacaryavAsa tathA kevalapravacanamAtA ke pAlana se siddha, buddha, mukta, parinivRtta, evaM sarva duHkhoM kA anta karane vAlA huA hai ? isake uttara meM bhagavAn kahate haiM - gotama ! aisI bAta nahIM hai / jo koI bhI manuSya karmoM kA anta karanevAle, caramazarIrI - antima zarIra vAle hue haiM, athavA jinhoMne samasta karmoM kA anta kiyA hai, anta karate haiM, yA kareMge, ve saba utpanna jJAnadarzanadhArI, arhanta, jina, kevalI hokara tatpazcAt siddha, buddha, mukta, parinirvANa ko prApta hue haiM, unhoMne samasta duHkhoM kA anta kiyA hai, ve hI karate haiM, aura kareMge / 61 . 14 rAjagRha nagara meM gautama mahAvIra se pUchate haiM- bhate ! kevalI Adi se dharmaM zravaNa kiye vinA hI kyA koI jIva zuddha saMvara se saMvRta hotA hai ? isake uttara meM mahAvIra kahate haiM - gautama ! koI jIva kevalI Adi se dharma zravaNa kiye vinA hI zuddha saMvara se saMvRta hotA hai, aura koI jIva nahIM hotA, kyoMki jisa jIva ne adhyavasAnAvaraNIya karmoM kA kSayopazama kiyA hai, vaha kevalI Adi se sune vinA hI zuddha saMvara se saMvRta ho jAtA hai, kintu jisane adhyavasAnAvaraNIya karmoM kA kSayopazama nahIM kiyA hai, vaha jIva kevalI Adi se sune vinA zuddha saMvara se saMvRta nahIM hotA / 62 gotama eka aura prazna karate haiM -- bhaMte ! kyA koI jIva kevalI, kevalIpAkSika, upAsikA Adi se dharma zravaNa kiye vinA kevalIprarUpita dharma-zravaNa-lAbha karatA hai, zuddha bodhi prApta karatA hai, zuddha saMyama evaM saMbara se saMvRta hotA hai ? isake uttara meM mahAvIra kahate haiM -- gautama ! jisa jIva ne jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vayAsI - therA sAmAiyaM na yANaMti, therA sAmAiyassa aTTha na yANaMti... theza saMvaraM na yANaMti, therA saMvarassa aTThe na yANati / tae NaM therA bhagavaMto kAlAsave siyaputta aNagAraM evaM vayAsI - jANAmo NaM ajjo ! * jANAmo sAmAiyaM, jAgAmo NaM ajjo ! sAmAiyassa aTTha * saMvaraM saMvarassa aTThaM / AyA Ne ajjo ! sAmAie, AyA Ne ajjo ! sAmAiyassa aTThe / ... Aya Ne ajjo ! saMvare, AyA Ne ajjo ! saMvarassa aTThe *** 1 61. 62. saMkAya patrikA - 2 vahI, 5 / 115, 7 / 156 / vahI, 9 / 19, 120 / - bhagavai 1 / 423, 424, 426 / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 zramaNa paramparA meM saMvara dharmAntarAyika cAritrAvaraNIya, yatanAvaraNIya, adhyavasAnAvaraNIya, AbhinibodhakajJAnAvaraNIya Adi karmoM kA kSayopazama nahIM kiyA tathA zrutAvadhimanaparyavajJAnAvaraNIya karmoM kA kSayopazama nahIM kiyA aura kevalajJAnAvaraNIya karmoM kA kSaya nahIM kiyA, vaha jIva kevalI Adi se dharma zravaNa kiye vinA dharma zravaNa-lAbha nahIM pAtA, saMyama evaM saMvara se saMvRta nahIM ho paataa| aura jisa jIva ne jJAnAvaraNIya Adi karmoM kA kSayopazama tathA kSaya kiyA hai vaha kevalI Adi se dharma zravaNa kiye vinA hI kevalIprarUpita dharma-zravaNa-lAbha prApta karatA hai, zuddha bodhi, saMyama tathA saMvara Adi se saMvRta hotA hai aura kevalajJAna ko upArjita kara letA hai / 63 eka anya prasaMga meM ambar3a parivrAjaka ke viSaya meM gautama mahAvIra se pUchate haiM-bhaMte ! vaha ambar3a parivrAjaka muMDita hokara Apake pAsa gRhastha se anagAra banA ? isake uttara meM mahAvIra kahate haiM-gautama ! aisI bAta nahIM hai, usa zramaNopAsaka ne jIva-ajIva ko jAna liyA hai, puNya-pApa kA tattvajJAna prApta kara liyA hai, Asrava, saMvara, nirjarA Adi meM pravINa hai, aneka tapa karmoM se apanI AtmA meM lIna vicaraNa karatA hai, tathA mahaddhika dRr3hapratijJa hokara sabhI duHkhoM kA anta kregaa|64 eka aura prazna karate hue gautama kahate haiM-bhaMte ! saMvega, nirveda, AlocanA, nindA, garhA, kSamApanA, paMcendriyAdi saMvara ityAdi 49 prakAra ke padoM kA kyA phala hai ? isake uttara meM mahAvIra kahate haiM-gautama ! saMvega, nirveda, AlocanA, paMcendriyAdi saMvara ina saba padoM kA antima phala mokSa kahA gayA hai / 65 jJAtRdharmakathAGga meM saMvara zabda kA prayoga mAtra eka prasaMga meM huA hai| rAjA zailaka ke zrAvaka banane Adi ke vRttAnta pUrvaka kahA gayA hai ki anagAra thAvaccAputra se dharma zravaNa kara vaha rAjA zramaNopAsaka ho gayA tathA jIva, ajIva, Asrava, saMvara Adi kA tattvajJAnI ho evaM tapa karmoM sahita AtmalIna ho jIvana vyatIta karane lgaa|66 upAsaka dazAGga meM saMvara zabda tIna prasaMgoM meM prayukta hai| zramaNa mahAvIra Ananda ko sambodhita karate hue kahate haiM-Ananda ! zramaNopAsaka ko, jIva tathA 63. vahI, 9 / 31 / 64. vahI, 141112 / 65. vahI, 17148 / 66. jJAtadharmakathAGga 11547 / saMkAya patrikA-2 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 zramaNa vidyA-2 ajIva ke svarUpa ko jAnane vAle ko, puNya, pApa, Atrava, saMvara, nirjarA, bandhamokSa ke svarUpa ko jAnanevAle ko, anatikramaNIya-dharma se vicalita na honevAle ko, samyaktva ke pA~ca pradhAna aticAra jAnane cAhie, parantu unakA AcaraNa nahIM karanA caahie| ve aticAra isa prakAra haiM-zaGkA, kAMkSA, vicikitsA, parapAkhaNDa prazaMsA tathA parapAkhaNDa saMstava / 67 dUsare sthala para kahA gayA hai ki isake bAda vaha Ananda jIva-ajIva, puNyapApa, Asrava, saMvara, nirjarA, mokSAdi tatvoM kA jJAtA zramaNopAsaka ho gayA tathA pratilAbha karAtA huA jIvana vyatIta karane lagA / 68 Age kahA gayA hai ki tatpazcAt Ananda kI patnI zivanandA bhI zramaNopAsikA bana gaI, tathA jIvAjIvAdi tattvoM ke jJAnapUrvaka pratilAbha karAtI huI jIvana jIne lgii| praznavyAkaraNAGga meM saMvara zabda teraha prasaMgoM meM prayukta huA hai| upoddhAta meM kahA gayA hai ki jambU ! maharSiyoM ne jisakA artha bhalIbhAMti batAyA hai, jisameM Asrava aura saMvara kA vizeSa rUpa se nizcaya kiyA gayA hai, aise pravacana ke nisyanda-nicor3a rUpa isa zAstra ko nizcaya karane ke lie athavA mokSa ke prayojanArtha kahUgA / 69 saMvara dvAra kA varNana karate hue kahA gayA hai ki jambU ! Asrava dvAroM kA kathana karane ke bAda, pAMca saMvara dvAra jisa prakAra bhagavAna mahAvIra svAmI ne samasta duHkhoM ke vimokSArtha kaheM haiM, vairo hI anukrama se maiM khuuNgaa|70 unameM prathama saMvara dvAra ahiMsA hai, dUsarA saMvara dvAra satya vacana hai, aisA batalAyA gayA hai| dattamanujJAta nAmaka tIsaga saMvara dvAra hai, cauthA saMvara dvAra brahmacarya hai, aura pAMcavA saMvaradvAra aparigrahatva hai / 71 Age ina pAMcoM saMvara dvAroM kA kramazaH alaga-alaga vistAra se vivecana kiyA gayA hai| 67. upAsakadazAGga 1 / 31 / 68. vahI 1155, 1 / 56 / 69. iNa mo aNhaya-saMvara-vigicchiyaM pavayaNassa nissaMdaM / vocchAmi NicchayatthaM suhAsiyatthaM mahesIhiM / / -praznavyAkaraNAGga 1/1/1 / 70. jambU ! etto ya saMvaradArAipaMca vocchAmi ANupuvIe / jaha bhaNiyANi bhagavayA savvaduhavimokkhaNaTThAe / / -vahI, 6/1/2 / 71. paDhama hoi ahiMsA bitiyaM saccavayaNaM ti pannattaM / dattamaNunnAyasaMvaro ya baMbhaceramapariggahattaM ca // -vahI, 6/1/3 / saMkAya patrikA-2 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa paramparA meM saMvara jainaparamparA kI taraha bauddhaparamparA meM bhI saMvara kA vistRta vivecana prApta hotA hai| pAlitripiTaka se lekara uttarakAlIna pAli tathA saMskRta bauddha sAhitya meM saMvara kA vivecana kiyA gayA hai| sAmAnyataH saMvara ko zIla ke antargata vizleSita kiyA gayA hai| yaha pUrNa rUpa se AcAra pakSa ko udghATita karatA hai| AsravoM ko rokane ke artha meM jahAM saMvara kA vivecana kiyA gayA hai, vaha prAyaH jaina zramaNaparamparA ke anusAra hI hai| jisakI vyAkhyA tattvamImAMsIya dRSTi se bhI kI jA sakatI hai| tripiTaka meM upalabdha nATaputta ke saMvara kA vivaraNa buddha dvArA vivecina saMvara se bhinna hai| sAmAnyatayA saMvara zabda kA prayoga zIla, saMyama, AvRta karanA, rakSA, rokanA, nivRtti Adi artho meM huA hai| vibhaMga meM saMvara zabda kI vyutsatti karate hue kahA gayA hai ki kAyika, vAcasika tathA kAyika vAcasika kA avyatikrama-anullaMghana saMvara hai| isa saMvara kI vyAkhyA meM Aye kAyika-vAcasika evaM avyatikrama padoM kA artha hai ki grahaNa kiye gaye zIla kA kAya aura vANI dvArA ullaMghana nahIM karanA / 73 vizuddhimagga meM zIla ke prasaMga meM kahA gayA hai ki prANI hiMsA. Adi se virata rahanevAle, vratAdi kA AcaraNa karane vAle sAdhaka ke cetanAdi dharma-mAnasika avasthAyeM 'zIla' haiN|74 paTisammidAmagga meM kahA gayA hai ki yaha zIla cAra prakAra kA hotA hai--cetanA zIla, caitasika zIla, saMvara zIla tathA avyatikrama zIla / 75 inameM se saMvara zIla pA~ca prakAra kA batAyA gayA hai-(1) prAtimokSasaMvara, (2) smRtisaMvara, (3) jJAnasaMvara, (4) kSAntisaMvara (5) aura vIryasaMvara / bhagavAn ke zikSApadoM ko prAtimokSa kahate haiN| vibhaMga meM kahA gayA hai ki jo bhikSu prAtimokSa ke saMvara se saMvata, AcAra aura gocara se sampanna viharatA hai, 72. saMvaro ti / kAyiko avItikkamo, vAcasiko avItikkamo, kAyika vAcasiko avI tikkamo |-vibhNg 12/1 / / 73. avItikkamo sIlaMti samAdinasIlassa kAyikavAca siko antikkmo| -visuddhimagga 1 74. ki sIlaM ti / pANAtipAtAdIhi vA viramantassa vattapaTipatti vA pUrentassa cetanAdayo dhmmaa|-vhii,1| 75. paTisammidAmagga 1 / 1 / 2 / 76. visuddhimagga 1 / saMkAya patrikA-2 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 zramaNa vidyA-2 alpamAtra bhI doSoM meM bhaya dekhane vAlA hotA hai aura bhalI prakAra zikSApadoM ko sokhatA hai, yaha prAtimokSasaMvara zIla kahalAtA hai| sAmaJaphalasutta meM ajAtazatru ke eka prazna ke uttara meM buddha kahate haiMmahArAja ! jo bhikSu cakSu se rUpa ko dekhakara na usake nimitta (AkAra) ko grahaNa karane vAlA hotA hai, aura na anuvyaJjanoM ko, jisake kAraNa cakSu indriya meM asaMyama ke sAtha viharate hue lobha, daumanasya, bure akuzala dharma utpanna hoveM, usake saMvara ke lie juTatA hai, cakSu indriya kI rakSA karatA hai, kAna se zabda sunakara, nAka se gandha sUMghakara, jihvA se ramakA AsvAdana kara, zarIra se sparza kara, mana se dharmoM ko jAnakara, na unake nimitta (AkAra) ko grahaNa karatA hai, aura na anuvyaJjana (Asakti) ko grahaNa karane vAlA hotA hai| yaha smRtisaMvara kahA jAtA hai / 78 suttanipAta meM bhagavAn buddha ajita ko sambodhita karate hue kahate haiM ki jo tRSNA Adi ke srota haiM, smRti unako rokane vAlI hai, maiM srotoM kA saMvara batalAtA hU~--ye prajJA se banda ho jAte haiN| yaha jJAnasaMvara hai|5 majjhimanikAya meM buddha bhikSuoM ko sambodhita karate haiM ki bhikSuo! jo bhikSu sardI-garmI, bhUkha-pyAsa, makkhI, macchara, dhUpa, havA, sarIsRpa Adi ke AghAta ko sahana karane meM samartha hotA hai, vANI ke dvArA nikale durvacana, tathA zarIra meM utpanna aisI duHkhamaya, tIvra, tIkSNa, kaTuka, avAMchita, arucikara, prANahara pIr3AoM kA svAgata karane vAle svabhAva kA hotA hai, yaha kSAntisaMvara hai|0 Age kahA gayA hai ki bhikSu ThIka se jAnakara utpanna hue kAma vatarkakAmavAsanA sambandhI saMkalpa vikalpakA svAgata nahIM karatA hai, chor3atA, haTAtA, alaga karatA hai, utpanna hue vyApAdavitakaM kA, utpanna hue vihiMsA vitarka kA, tathA punaH punaH utpanna hone vAle pApI vicAroM (dharmoM) kA svAgata nahIM karatA, chor3atA, haTAtA tathA alaga karatA hai / yaha vIryasaMvara kahA jAtA hai| 77. ayaM pAtimokkha sNvro|-vhii, 1, vibhaMga 12 / 1 / / 78. ayaM stisNvro|-vhii 1, dIghanikAya 1 / 2 / 4, vibhaMga 12.1 / 79. ayaM traannsNvro|-vhii, 1, suttanipAta 5614, yAni sotAni lokasmi (ajito ti bhagavA), sati tesaM nivAraNaM, sotAnaM savaraM brU mi, paJaAyete pidhIyare ti / 80. ayaM khantisaMvaro nAma |--visuddhimgg 1, majjhimanikAya 1 / 1 / 2, aMguttara0 3 / 6 / 6 / 81. ayaM vIriyasaMvaro nAma / vahI 1, majjhima0 1 / 1 / 2, tathA aMgu0 3 / 6 / 6 / saMkAya patrikA-2 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa paramparA meM saMvara 19 isa prakAra yaha pA~ca taraha ke saMvara tathA jo pApa se bhaya khAne vAle kulaputroM kI sAmane AI huI pApa kI cIjoM se virati hai-ina sabako saMvara-zIla samajhanA caahie|82 vinayapiTaka cullavagga meM baDDhalicchavI buddha se kahatA hai ki bhante ! bAla (mUrkha) sA, mUr3hasA, akuzalasA ho maiMne jo aparAdha kiyA hai, jo maiMne Aryadarbha mallaputra ko nimUla, zIlabhraSTatA kA doSa lagAyA hai, so bhante, bhagavAn bhaviSya meM saMvara ke lie mere usa aparAdha ko atyaya ke taura para svIkAra kreN| isake pratyuttara meM buddha kahate haiM-Avusa ! tumane mUrkha, mUr3ha, acatura kI taraha jo aparAdha kiyA, jise tuma aparAdha ke taura para dekhakara pratikAra karate ho, ataH hama svIkAra karate haiN| Arya vinaya meM yaha buddhi hai ki aparAdha ko aparAdha ke taura para dekha kara dharmAnusAra usakA pratikAra karanA aura bhaviSya meM saMvara ke lie prayatnazIla honaa| dIghanikAya sAmaJaphalasuta meM indriyasaMvara ke viSaya meM kahA hai ki jo bhikSu AMkha se rUpa ko dekha kara na usake nimitta ko grahaNa karatA hai aura na anuvyaJjita (Asakta) hotA hai| jisa cakSuindriya ke asaMyamita viharane se manameM daurmanasya, bure akuzala dharma cale Ate haiM, usake saMvara ke lie yatna karatA hai| cakSurindriya kI rakSA karatA hai, cakSurindriya ko saMvRta karatA hai| kAna se zabda sunakara, nAka se gandha sUcakara, jihvA se rasa kA AsvAdana karake. kAya se sparza karake, mana se dharmoM ko jAnakara na unake nimitta (AkAra) ko grahaNa karatA hai, aura na hI unameM anavyajita (Asakta) hotA hai| vaha isa prakAra ke Arya indriyasaMvara se yukta ho apane andara parama sukha ko prApta karatA hai|4 82. visuddhimagga 1 / 83. cullavagga 5 / 2 / 6 tathA : / 2 / 3 / 84. idha, mahArAja, bhikkhu cakkhunA rU disvA na nimittaggAhI hoti nAnu vynyjnggaahii| yatvAdhikaraNamenaM cakkhandiyaM asaMbutaM viharantaM abhijjhA domanassA pApakA akusalA dhammA anvAssaveyyaM, tassa saMvarAya paTipajjiti, rakkhati cakkhundiyaM, cavakhundiye saMvaraM aapjjtii| sotena sadaM sutvA * pe .. ghAnena gandhaM ghAyitvA' 'pe... jihvAya rasaM . sAyitvA * pe0 * kAyena phoDhuvvaM phusitvA pe... manasA dhammaM vijjAya na nimittaggAhI hoti nAnuvyajjanaggAhI / ............. .... 'so iminA ariyena indiyasaMvarena samannAgato ajjhattaM abyAsekasukhaM parisaMvedeti / evaM kho, mahArAja saMkAya patrikA-2 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa vidyA - 2 eka anya sthala para bhagavAn buddha cunda ko sambodhita karate hue kahate haiMcunda ! maiM dRSTa dhArmika - isI janma meM - AsravoM ke saMvara ke hI lie dharmopadeza nahIM karatA, aura na cunda ! kevala para janma ke AsravoM ke hI nAza ke lie| maiM dRSTa dhArmika aura pAralaukika donoM hI AsravoM ke saMvara aura nAza ke lie dharmopadeza karatA hU~ 20 varNana karate hue kahA prahANa- pradhAna, bhAvanA anyatra bauddha mantavyoM ke prasaMga meM cAra pradhAnoM kA gayA hai ki pradhAna cAra prakAra kA hotA hai-saMvara-pradhAna, tathA anurakSaNA pradhAna / saMvara- pradhAna viSayaka prazna ke uttara meM buddha kahate haiN| ki bhikSu cakSu se rUpa ko dekhakara nimittagrAhI nahIM hotA, anuvyaJjanagrAhI nahIM hotA, isI prakAra samasta indriyoM kI rakSA karatA hai, saMyama zIla hotA hai, ityAdi / yaha saMvarapradhAna hai|" saMyukta nikAya meM kuzaladharma viSayaka prazna ke uttara meM buddha kahate haiMbhikSu ! tuma prAtimokSa saMvara kA pAlana karate vihAra karo, AcAra gocara se sampanna ho, thor3I-sI burAI meM bhaya dekhakara, zikSApadoM ko mAnate hue vihAra karo, isaprakAra tuma zIla para pratiSThita ho cAra smRti prasthAnoM kI bhAvanA kara sakoge / 7 sAketa kAlakArAma meM vihAra karate samaya buddha bhikSuoM ko sambodhita kara kahate haiM bhikSuo ! yaha zreSTha brahmacariya jIvana janatA ke sAmane DhoMga karane, bAta banAne, lAbha, satkAra aura prazaMsA prApta karane, tathA vAda karane ke lie nahIM hai, aura isalie bhI nahIM ki loga mujhe jAna leM / bhikSuo ! yaha brahmacaryaM vAsa saMvara, prahANa, bhikkhu indiyesu guttadvAro hoti / - dIghanikAya 1/2, dhammasaMgaNI tathA puggalapaNNatta 4 / 74 / na vo ahaM cunda, diTThadhammikAnaM yeva AsavAnaM saMvarAya dhammaM desemi, na panAhaM, cunda, samparAyikAnaM yeva AsavAnaM parighAtAya dhamma deseni / diTThadhammikAnaM cevAhaM, cunda, AsavAnaM saMvarAya dhammaM desemi; samparAyikAnaM ca AsavAnaM parighAtAya / -- dIghanikAya 3 / 6 / 86. cattAri padhAnAni -saMvarapadhAnaM pahAnapadhAnaM bhAvanApadhAnaM, anurakkhaNApadhAnaM / katamazvAvaso, saMvarapadhAnaM ? idhAvuso, bhikkhu cakkhunA rUpaM disvA na nimittaggAhI hoti nAnuvyaJjanaggAhI / yatvAdhikaraNamenaM .. / dIgha0 3 / 10 / 87. saMyukta nikAya 45 / 5 tathA itivRtthaka 3 / 48 / 85. saMkAya patrikA - 2 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa paramparA meM saMvara 21 virAga tathA nirodha ke lie hai| Age kahA hai ki una bhagavAn (buddha) ne saMvara ke lie, prahANa ke lie yathArthaM brahmacaryaM vAsa kI dezanA una logoM ko kI hai jo nirvANa meM DubakI lagAnA cAhate haiM / yaha vaha mArga hai jisakA mahAn maharSiyoM ne anukaraNa kiyA hai, jo buddha kI dezanAnusAra isa mArga para calate haiM, zAstA ke anuzAsana meM rahane vAle loga duHkha kA anta kara DAlate haiM / " * 89 dhammapada meM kahA gayA hai ki netra kA saMvara zreyaskara hai, zrota kA saMvara zreyaskara hai, ghrANa, jihvA, zarIra, vANI, mana tathA sarvendriyoM kA saMvara zreyaskara hai / sarvatra saMyama kiyA bhikSu sarva duHkhoM se mukta hotA hai / " Age kahA hai ki prajJAvAn bhikSu kA upakrama isa prakAra kA hotA hai - indriyanigraha, santoSa, prAtimokSa ke saMvara se saMvRta honA tathA kalyANakArI pavitra AjIvikA vAle atandrita mitroM kI saMgati, evaM AtithyazIla tathA sadAcArI bane rahanA / he bhikSo ! isI taraha pramoda se ota-prota hokara duHkha kA anta pAoge | 10 eka anya prasaMga meM kahA gayA hai ki para nindA na karanA, paraghAta na karanA prAtimokSa ke saMvara se saMvRta rahanA, parimita bhojana karanA, ekAntasevana, aura adhicitta - citta kA yoga meM lagAnA - kA abhyAsa karanA, yahI bauddhoM kA zAsana hai / " zaurasenI, ardhamAgadhI prAkRta, pAli tathA saMskRta sAhitya ke AdhAra para kiye gaye saMvara zabda ke uparyukta vizleSaNa se nimnAMkita niSkarSa prApta hote haiM saMvara zabda sAmAnya rUpa se nigraha yA rakSA karane ke artha meM prayukta huA hai / isakI vyAkhyA karate samaya jaina aura bauddha doMnoM paramparAoM ne AdhyAtmika tathA dArzanika donoM dRSTiyoM se vizleSaNa karane kA prayatna kiyA hai / AtmavAdI hone 88. nayidaM bhikkhave, brahmacariyaM vussati janakuhanatthaM, na janalapanatthaM, na lAbha sakkAra silokA nisaMsatthaM na iti vAdappamokkhAni saMsatthaM na ' iti maM jano jAnAtU' ti / atha kho idaM, bhikkhave, brahmacariyaM vussati saMvatthaM pahAnatthaM virAgatthaM nirodhatthaM ti / - aMguttaranikAya 224/3, itivu0 28 / 89. dhammapada, 12 1, 2 / 90. vahI / 91. anupatrAdo anupaghAto pAtimokkhe ca saMvaro / mattaJJatA ca bhattasmi pantaJca sayanAsanaM / adhicitte ca Ayogo evaM buddhAna' sAsanaM / - dhammapada 14 / 3 / saMkAya patrikA - 2 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 zramaNa vidyA - 2 ke kAraNa jainaparamparA meM AdhyAtmika vizleSaNa ko paryApta avakAza milA, isalie prAkRta AgamoM tathA saMskRta granthoM meM saMvara kA AdhyAmika svarUpa bhI vistAra ke sAtha vivecita kiyA gayA / anAtmavAdI hone ke kAraNa bauddha sAhitya meM saMvara kA vizleSaNa prAyaH AcAraparaka hI huA / abhidharma ke antargata usakI dArzanika vyAkhyA karane kA bhI prayatna kiyA gayA hai / saMvara kA AdhyAtmika vizleSaNa karate hue jaina paramparA meM ise AtmA ke una sAttvika pariNAmoM se sambaddha kiyA gayA hai, jinase navIna karmoM kA AnA aura AtmA ke sAtha sambaddha honA ruka jAtA hai / isase mokSa yA nirvANa kI ora unmukha sAdhaka ke AdhyAtmika vikAsa kI AdhArazilA nirmita ho jAtI hai / saMvara kI sthiti meM vaha dhyAna kI bhUmikA ko prApta karake pUrvasaMcita karmoM se mukta hone kI prakriyA prArambha kara detA hai / yaha prakriyA usake AdhyAtmika sopAnoM ke AdhAra para tIvratara aura tIvratama hotI jAtI hai, jisase vaha jina yA arhat kI sthiti ko prApta karatA hai / AdhyAtmika vikAsa kI yaha prakriyA jisa prakAra calatI hai, usakA vizeSa vivecana dhyAna aura yoga se sambandhita granthoM meM prApta hotA hai / prAkRtAgamoM meM saMvara ko sAta tattvoM yA nau padArthoM ke antargata ginAkara aura bandha ke bAda usakI gaNanA karake isa dArzanika vyAkhyA kA AdhAra nirmita kiyA gayA hai| zaurasenI Agama isI AdhAra para AtmA ke pariNAmoM kI dRSTi se saMvara kI vyAkhyA karate haiM / kundakundAdi AcAryoM ne yahA~ taka likhA hai ki zubha azubha donoM prakAra ke pariNAmoM kA rukanA Avazyaka hai, kyoMki jisa prakAra azubha pariNAma pApAsrava ke kAraNa hote haiM usI prakAra zubha pariNAma puNyAsrava ke kAraNa hote haiM / AdhyAtmika vikAsa ke lie antataH ina donoM hI prakAra ke pariNAmoM kA rukanA Avazyaka hai mAtra AtmA ke vizuddha pariNAma hI puNya aura pApa donoM ke saMvara ke kAraNa hote haiM / yahI mokSa yA nirvANa ke lie kAryakArI hai / saMvara ke isa AdhyAtmika svarUpa ko bhAvasaMvara ke nAma se kahA gayA hai| saMvara ke AdhyAtmika vizleSaNa ke sandarbha meM jo pAribhASika zabdAvalI vikasita huI usake antargata azubha Ava ke kAraNa mithyAtva avirati, pramAda, kaSAya, yoga tathA rAgadveSa aura moha ko liyA gayA hai / samyaktva yA samyagdarzana, samyagjJAna, gupti, samiti, dharma, anuprekSA, parISahajaya, tathA cAritra zubhAsrava ke kAraNa batAye gaye haiM / inako zubha aura azubha donoM prakAra ke saMvara meM bhI kAraNa kahA gayA hai / isa mImAMsA kI gaI hai / zubhAsrava ke kAraNoM kA vivecana vizeSa rUpa se kiyA gayA hai / zabdAvalI kI vistAra se AcArazAstrIya sandarbhoM meM saMkAya patrikA - 2 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa paramparA meM saMvara zubhAsrava ke kAraNoM ke antargata jisa zabdAvalI kA vivecana kiyA gayA hai use azubha Asrava ke saMvara ke rUpa meM vivecita kiyA gayA hai| gupti, samiti, parISahajaya tathA bAhya caritra kA jitanA sambandha AtmA ke pariNAmoM se hai utanA hI indriya, mana, tathA zarIra se hai| isI AdhAra para unakA AcArazAstrIya vivecana kiyA gyaa| mana, vacana, aura kAya kI pravRtti kA niyamana gupti ke antargata AtA hai| samitiyA~ zarIra kI pravRttiyoM ke niyamana ke lie vivecita kI gaIM haiN| parISahajaya tathA bAhyacAritra kA sambandha bhI mukhya rUpa se zArIrika pravRttiyoM se hai / zarIra ke antargata hI paMcendriyoM kA saMvara batAyA gayA hai / AcAra zAstra kI yaha pAribhASika zabdAvalI gRhastha aura sAdhu ke lie alaga-alaga sopAnoM kA bhI nirdhAraNa karatI hai| isI ke AdhAra para gRhastha aura sAdhu kI AcArasaMhitA kA nirmANa huA hai, jise zrAvakAcAra tathA zramaNAcAra kahA gayA hai| isa prakAra jaina paramparA meM saMvara kA AdhyAtmika aura AcArazAstrIya vivecana karake use zrAvaka aura sAdhu donoM ke jIvana se jor3A gayA hai| bauddha paramparA meM zIla ke antargata saMvara kI vyAkhyA kI gaI hai| abhidharma ke antargata jo cAra prakAra ke zIla ginAye gaye haiM, unameM eka saMvarazIla hai| isase jJAta hotA hai ki AdhyAtmika dRSTi se bhI saMvara ko paribhASita karane kA prayatna kiyA gayA hai| saMvarazIla ke pA~ca bhedoM se usake svarUpa para vizeSa prakAza par3atA hai| cUMki bauddha paramparA anAtmavAdI hai, isalie indriya, mana, aura zarIra kI vibhinna pravRttiyoM ke niyamana ko saMvara ke antargata vivecita kiyA gayA hai| kAyika avyatikrama tathA vAcasika avyatikrama jainaparamparA ke Asrava kI paribhASA kI ora dhyAna AkRSTa karate haiN| prAtimokSasaMvara ke dvArA bhikSu karttavya aura akartavya rUpa zikSA ko prApta karake tadanusAra AcaraNa meM pravRtta hotA hai| taba vaha smRtisavara ke dvArA indriya tathA mana kI pravRttiyoM ko saMvRta karane lagatA hai| duHkhoM ke mUla srota tRSNA aura usake kAraNoM kA jJAna prajJA se hotA hai aura taba bhikSu jJAnasaMvara ke dvArA tRSNA ke kAraNoM kA saMvaraNa karane lagatA hai| kSAntisaMvara ke antargata zarIra ko hone vAle vibhinna prakAra ke kaSToM ko sahana karane kA varNana kiyA gayA hai, yaha vivaraNa jaina paramparA ke parISahajaya se atyadhika sAmya rakhatA hai| jisa prakAra jaina paramparA meM vibhinna prakAra ke anutApa tathA uttor3ana sahana karane ke lie parISahajaya kA vivecana kiyA gayA hai usI prakAra bauddha paramparA meM zarIra ko hone vAle Antarika sakAya patrikA-2 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 . zramaNavidyA-2 yA bAhya kaSToM ko sahana karane kI pravRtti ko kSAntisaMvara kahA gayA hai| vIyaM saMvara ke antargata kAmavitarka janya saMkalpa-vikalpoM ke niyamana kA vivecana kiyA gayA hai| isa prakAra pA~ca prakAra ke saMvara ke dvArA duHkha ke mUlabhUta kAraNoM ko rokane meM saphala bhikSu saMvarazIla ke dvArA nirvANa kI ora unmukha hotA hai| dUsare zabdoM meM kahA jA sakatA hai ki saMvara ke dvArA bhikSu cAra Arya-satyoM ko jAnakara nirvANa ke aSTAMgika mArga meM pravRtta hotA hai| bhagavAn buddha ne vibhinna prasaMgoM meM saMvara kA vistAra se vivecana kiyA hai / isase saMbara ke mahattva kA jJAna hotA hai / arthavikAsa kI dRSTi se uparyukta vivecana ko dekhane para jJAta hotA hai ki jaina aura bauddha paramparA meM saMvara kA jo artha vikAsa huA, usake lie eka vyApaka zabdAvalI nirmita ho gaI, jisake AdhAra para saMvara ko vibhinna rUpoM meM vizleSita kiyA gyaa| isaprakAra saMvara apane sAmAnya artha se Age bar3hakara eka virATa artha kA bodhaka pAribhASika zabda bana gayA, jise samajhane ke lie vibhinna paramparAoM ke bhAratIya vAGmaya kA anuzIlana karanA apekSita ho jAtA hai| binA isake saMvara ke vAstavika rahasya ko nahIM samajhA jA sktaa| saMkAya patrikA-2 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sImA-vivAda-vinicchayA-kathA DaoN. brahmadevanArAyaNa zarmA prAdhyApaka, pAli evaM theravAda vibhAga zramaNavidyA saMkAya sampUrNAnanda saMskRta vizvavidyAlaya vArANasI Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paricaya 1887 meM je0 pI0 minAyepha J. P. MINAYEFF ne 'sImA-vivAda-vinicchayA-kathA' kA sampAdana kiyA thA tathA romana lipi meM usakA prakAzana pAli TeksTa sosAyaTI kI patrikA meM huA thaa| zrI vinAyepha ne yaha sampAdana apane zrIlaMkA pravAsa kAla meM prasiddha vidvAn bhadanta subhUti unnAnsa se prApta siMhalI lipi meM kAgaja para likhita eka mAtra prati se kiyA thaa| unakA anumAna hai ki saMbhavatayA yaha vahI laghukRti hai jisakA ullekha bhadanta dhammAlaMkAra thera dvArA apanI mahattvapUrNa pustaka 'sImA-naya. dappaNa' ke prAkkathana meM kiyA gayA hai| isa kRti meM bauddhavinaya ke nava itihAsa viSayaka katipaya aise tathya upalabdha haiM jo pAli sAhitya ke adhyetAoM ke lie rocaka siddha hoNge| zrI minAyepha ne jo sUcanA dI hai vaha isa prakAra hai "The present edition is made from a single Simhalese MS. on paper, received by me from Subhuti Unnanse some years ago, during my stay in Ceylon. I take this opportunity of thanking the well-known learned priest for much valuable assistance. The little treatise is probably the one refered to by Rev. Damma. laikara Thera in the preface (p. xx) to his valuable Sima-Naya Dappana. It contains some facts in the modern history of the Buddhist Church which no doubt, will be of intrest to the student of Pali literature." devanAgarI lipi meM isa prastuta saMskaraNa kA AdhAra ukta romana saMskaraNa hai, jisake lie sampAdaka evaM prakAzakoM ke prati AbhAra vyakta karanA merA punIta kartavya hai / 'sImA-vivAda-vinicchayA-kathA' ke prArambha tathA anta meM isake racayitA kA spaSTa ullekha hai| anta meM nimnaprakAra ullekha hai "iti neyyadhammAbhimunivarajAnakittisiridhajadhammasenApatimahAtherena racitA siimaavivaadvinicchyaakthaa|" saMkAya patrikA-2 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhramaNa vidyA-2 anta meM dI gayI grantha prazasti meM isake racanA kAla kA bhI spaSTa ullekha kiyA. gayA hai| grantha meM aTThakathA kI kaI TIkAoM kA ullekha prApta hotA hai / siMhaladvIpa nivAsI bhikSuoM ke lie sImAvivAdavinizcaya kA spaSTa tathA rocaka varNana isa laghukRti meM kiyA gayA hai| uparyukta tathyoM se isa kRti kA mahattva pramANita hotA hai| AzA hai prastuta devanAgarI saMskaraNa pAli sAhitya ke adhyetAoM ke lie upayogI siddha hogaa| kAlAntara meM isakA svatantra rUpa se susampAdita saMskaraNa prakAzita honA apekSita hai, jisameM grantha aura granthakAra ke sAtha hI isakI viSayavastu para bhI vistAra se vicAra kiyA jAye / -brahmadeva nArAyaNa zarmA saMkAya patrikA-2 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sImA-vivAda-vinicchayA-kathA namo tassa bhagavato arahato sammAsambuddhassa / dIpAdhidIpasaMjAtaM nAnAguNehi' laMkataM nAnavimaticchedakaM buddhaM vandAmi so ahaM / ttiytkaarvipulaa| sIhaladIpabhikkhUna kaGkhAThAnassa kammike udakukkhepagAmassa karissAmi vinicchayaM / pathayAvatta gAthA / ayamettha yojnaa| dIpAnaM uttamabhAvena atidIpabhUte jambudIpe mahAmAyAya gabbhe paTisaMdhibhAvena saMjAtaM buddhabhAvaM patvA anAvaraNaJAnAdinAnAguNehi alaMkataM nAnAsamaNabrAhmaNAnaM kalAvimaticchedakaM sabbadhamma jAnanasamatthaM smmaasmbuddh| zreyyadhammAlaMkAramahAdhammarAjAdhirAjagurU'ti Adito lddhlnycito| dutiyaM / ayyadhammAbhivaMsasiripavarAlaMkAradhammasenApatimahAdhammarAjAdhirAjagurUti lddhlnycito| tatiyaM / idAni mahArAjassa kAle neyyadhammAbhimunivaraJAnakittisiridhajadhammasenApatimahAdhammarAjAdhirAjagurU'ti laddhalaJcito so ahaM tIhi dvArehi vandAmi / ayaM paThamagAthAya yojanA / / sIhaladIpe vasantAnaM lajjipesalasikkhAkAmAnaM kukkuccakAnaM bhikkhUnaM uposatha-upasampadAdikammike sImAdhikAre vimati AsaGkAThAnabhUtAya udakukkhepasImAya ca gAmasImAya ca asaMmissaM kattvA suvinicchayaM ahaM karissAmi / ayaM dutiyagAthAya yojanA // sammAsambuddhassa parinimbAnato saMvaccharagaNanena catucattALisAdhikaM tisatadvisahassaM sampatte amhAkaM jambudIpagaNanAya ekapaJAsAdhikaM sata-uttaraM sahassaM sampatte siripavaravijayAnantayasa tribhavanAdityAdhipatipaNDitamahAdhammarAjAdhirAjA'ti nAmako mahArAjA rajjaM kAresi / tasmiM kAle jAnAbhivaMsadhammasenApatimahAdhammarAjAdhirAjAgurU'ti laddhalazcito thero sAsanaM sodhesi saGgharAjA ahosi / tasmiM saMkAya patrikA-2 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 zramaNa vidyA-2 kAle tumhAkaM sIhaladIpato lajjikukkuccakA sikkhAkAmA bhikkhU amhAka jambudIpaM amarapuramahArAjadhAni AgantvA sAsanasodhakassa therassa santike vinayAdipiTakaM uggahetvA tumhAkaM sIhaladIpe naTThagandhe gahetvA sIhaladIpaM paccAgatA tato paTThAya amhAkaM AcariyA mahAtherA sIhaladIpe sAsanassa pavattikAraNaM pucchitvA ca sotaM odahitvA ca nisiidi(su)| tato pacchA aTTacattALIsavassaM atikkamitvA tassa ro nattA siripavarAdityalokAdhipativijayamahAdhammarAjAdhirAjA'ti nAmako dhammarAjA rajjaM kAresi / tasmiM kAle ca ahaM sAsanasodhako saGgharAjA ahosi / tasmi kAle ca tumhAkaM sohaladIpato pAtissapamukhA dve bhikkhU aagtaa| tassa paJjAtissatherassa AgatakAle sIhaladIpe sAsanassa uppattikAraNa sutvA pamodi / idAni pi sIhaladIpavAsI dhammakkhandhabhikkhu vanaratanabhikkhUti dve bhikkhU sammAsammabuddhassa parinibbAnato saMvaccharagaNane cattAri satAni ca ekavassaJca adhikaM katvA dvisahassaM saMpatte / amhAkaM vohAragaNanAya dvisata-ekanavIsAdhikaM sAhassavassasampatte phagguNamAsassa juNhapavakhe dasamadivase mama santikaM aagtaa| te bhikkhU sIhaladIpe sAsanassa patiTTitabhAvaJca lajjipesalabhikkhUnaM atthibhAvazca mama ArocesaM / taM vacanaM sutvA atirekataraM ahaM pamodi / te dhammakkhandhavanaratanabhikkhU idAni sIladIpe udakukkhepagAmasImAya vivAdo upajjI'ti mama ArocetvA sImAdhikAre vinicchayaM katvA dethA'ti Aro centi / taM pi vacanaM sutvA pubbakAlato anirekataraM pamodi paTilabhimha / tumhAkaM vivAdakaraNaTTAnaM vinayaaTThakathATIkAhi uddharitvA dassAmi / taM vacanaM sAdhukaM katvA dhAreyyAtha ca vAceyyAtha ca sallavakheyyAtha ca manasikareTyAtha cA'ti / idAni aTThakathAnayena saddappabandhe Thapite attho dubbijAno hoti yojanAnayena saddappabandhe Thapite suvijAnIyo hoti / tasmA yojanAnayena racayissAmi / esA ca sImA nAma sabhAgasImA visabhAgasImA cA'ti duvidhaa| tAsu sImAsu baddhasImA gAmasImAya saddhi sabhAgA / itarA hi visabhAgA / udakukkhepamImA nadiyA ca jAtassarena ca samuddena ca saddhi sabhAgA itarAhi visbhaagaa| sattabbhantarasImA araona saddhi sabhAgA itarA hi visbhaagaa| tasmA baddhasImA ca gAmasImA ca imA sImA acamacaM sabhAgA / udakuvakhepa sImA ca nadI ca udakukkhepasImA ca jAtassaro ca udakukkhepasImA ca samuddo ca acamanaM sbhaagaa| sattabbhantarasImA ca araaJca aJamaje sbhaagaa| tAsu sabhAgasImAsu rUvakhala tArajjusetukaTThAdIhi sambandhe sati doso natthi / yathA kiM / dIghassa pabbatassa ekadesaM paricchinditvA baddhasIma bandhente pi doso saMkAya patrikA-2 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sImA-vivAda-vinicchayA-kathA 31 natthIti / tena vuttaM vimativinodanITIkAyaM :-ekasaMbaddhana gata'ti rukkhalatAdi tatra jAtameva sandhAya vuttaM / tAdisaM hi ito gataMti vuttabbataM arahati yaM pana ito gataMti vA tato AgataMti vA vattuM asakkuNeyya ubhosu baddhasImAgAmasImAsu udakukkhepanadI-AdIsu ca tiriyaM patitarajjudaNDAdi tattha kiM kAtabbaM ti ettha pana baddhasImAya patiTTitabhAgo baddhasImA abaddhagAmasImAya patidvitabhAgo gaamsiimaa| tadubhayasImaTTapabbatAdi viya / baddhasImAto udvitavaTarukkhassa pArohe gAmasImAya gAmasImAto uTTitavaTarukkhassapArohe ca baddhasImAya patiTTite pi esa nayoti / visabhAgasImAsu pana evaM dttttbbo| baddhasImA aAya baddhasImAya ca gAmasomaM ThapetvA itarAya sImAya ca visabhAgA / udakukkhepapImA ajJAya udakukkhepasImAya ca nadIjAtassarasamudaM ThapetvA itarAya sImAya ca visabhAgA imAsu visabhAgasImAsu rukkhalatArajjusetukaTThAdIhi sambandhe sati doso asthi / tena vuttaM uposathakkhandhakaTTakathAyaM :-sImAmAlake vaTarukkho hoti tassa sAkhA vA tato niggatapAroho vA mahAsImAya pathavItalaM vA tattha jAtarukkhAdIni vA Ahacca tiThThanti / mahAsImaM sodhetvA vA kammaM kAtabbaM / te vA sAkhA pArohe chinditvA bahiTThakA kAtabbA / anAhacca ThitasAkhAdIsu AruLabhikkhU hatthapAsa netbbaa| evaM mahAsImAya jAtarukkhassa sAkhA vA pAroho vA vuttanayene va sImAmAlake. patiTThA'ti vuttanayeneva sIma sodhetvA kammaM kAtabbaM / te vA sakhA pArohA chindi. tbbaa| bahiTThakA kAtabbA / sace mAlake kamme kayiramAne koci bhivakhu mAlakassa anto pavisitvA vehAsaM ThitasAkhAya nisIdati / pAdA vAssa bhUmigatA honti / nivAsanapArUpanaM vA bhUmiM phusati / kammaM kAtuM na vaTTati pAde pana nivAsanapArUpanaJca ukkhipApetvA kAtuM vaTTati / ___ idaM ca lakkhaNaM purimanayeneva veditabbaM / ayaM pana viseso / tatra ukkhipApetvA kAtuM na vaTTati hatthapAsameva Anetabbo'ti / evaM baddhasImAya ca mahAsImAya ca aJamanaM visabhAgattA rukkhalatAdIhi sambandhe sati doso asthi / rukkhalatAdichedanaM akatvA sImAvisodhanaM vA akatvA ca kammaM karontAnaM bhikkhUnaM kammaM kuppatIti daTThabbaM / ___ imaM aTThakathAvacanaM gahetvA ajJAsu gAmasImA udakuvakhepAdivisabhAgasImAsu pi eseva nayo daTThabbo / kasmA visabhAgabhAvena sadisattA / tena vuttaM vimativinodanI TokAyaM : saMkAya patrikA-2 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA-2 yAsu acamanarukkhAdisambandhesu pi doso natthi / yAsu pana atthi tAsu visabhAgasImAsu rukkhAdisambandhesu sati ekattha Thito itaraTThAnaM kammaM kopeti / evaM aTThakathAya sAmaJato sodhanassa vuttattA'ti / amhAkaM khantI vImaMsitvA gahetabbaM / ettha TIkAyaM yAsu'ti baddhasImAgAmasImAdisabhAgasImAsu'ti atthodtttthbbo| itarassa yAsuti padassa khaNDasImAmahAsImAgAmasImA-udakukkhepasImAdivisabhAgasImAsu'ti attho daTThabbo / imasmi pana kAle kasmiJci padese keci bhikkhU nadIjAtassaresu kammikabhikkhUna vasanatthAya aTTaM karonti / taM aTTa gamanatthAya gAmakkhettena sambandhaM kaTThamayaveLamayasetuM karonti / so setu tassa aTTassa samantA udakukSepArahaTThAnassa abbhantaraM pavisitvA aTTa anAhacca tiTThati / tAdise aTTe nisIditvA te bhikkhU kammaM karonti keci pana bhikkhU gAmakkhettena sambandhassa ulumpassa vA nAvAya vA samIpe udakukkhepArahaTThAnassa appahonake ThAne arittena nAvaM ThapetvA nAvAyaM ThatvA kammaM karonti / tesaM bhikkhUna kammaM kuppati / kasmA ? kaTThamayaveLamayasetuJca ulumpanAvanaJca rukkhasAkhAlatArajjupArohehi sdissttaa| keci pana so kaTThamayaveLumayasetu kunnadItIrasadisAti vadanti / taM na gahetabbaM / sace pana nadiyaM katassa uposathAgArasaGghAtassa aTTassa samantato udakumkhepArahassa ThAnassa abbhantaraM pavesetvA iTThakAmayamatikAmayasetuM karonti / sace vassamhi catUsu mAsesu nadIsotena ajjhottharati / so yeva setu kunndiitiirsdiso| tassa setuno samIpe caturaGgalapamANahAne vA vidatthiratanapamANaTThAne vA kammaM kAtuM vaTTati / sace pana keci kaTThamayaveLumayasetu kunnadItIrasadisA ti vadanti / evaM sante atha setupAdA antosetupana ubhinnampi tIrAnaM upari AkAse Thito vaTTatIti / idaM vacanaM aTThakathAyaM na vattabbaM siyaa| aTThakathAyaM pana vuttmev| iminA aTThakathAvacanena seturajjuvallirukkhapArohAnaM sadisattaM dIpetIti daTTabbaM / udakukkhepena pana paricchinnaTThAnassa bahinadiyaM setu-AdisambandhAnaM appamANaM tasmA doso natthi / udakuvakhepaparicchinnassa ThAnassa abbhantaraM seturukkhAdInaM pavisanaM eva pamANaM doso asthi / kasmA setuAdInaM pArohAdIhi sadisattA ca gAmasImAya visabhAgasImattA cA'ti / tena vuttaM vajirabuddhiTIkAyaM / ayaM pana ettha viseso| nadiyaM karontAnaM udakukkhepato bahirukkhAdisambandhI appamANaM / gAme karontAnaM nadiyaM sambandharukkhassa udakukkhepato bahiThitabhikkhU ca appamANaM tato oraM pamANaM / baddhasImAya sambandharukkhassa baddhasImAya ThitabhikkhU pamANaM'ti veditabbaM / teneva vuttaM-mahAsImaM sodhetvA'va kamma kAtabba'ti / setu vA setupAdA vA bahitIre patiTThitA kammaM kAtuM na vaTTatIti saMkAya patrikA-2 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sImA vivAda - vinicchyA kathA vacanampi pArohAdIsu pi sakalasImAsodhanameva kAtabba'ti sAdhetI 'ti vImaMsitabvaM'ti / sabbAsu pana sImAsu sImantarena paricchinnaTThAnassa abbhantaraTThAnameva sImA nAma / bhikkhUnaM nisIdanaTThAne eva na sImA / tasmA sabbAsu sImAsu paricchinditabbaTThAnesu rukkhalatAdonaM sambandhabhAvo' va doso'ti daTThabbo / bahinadI - tIre jAtarukkhassa antonadiyaM patiTThitasAkhAya vA pArohe vA nAvaM bandhitvA kammaM kAtuM na vaTTatIti uposathakkhandhaka aTThakathAyaM Agatavacanena pi sAkhAya vA pArohe vA nAvaM abandhitvA udakukkhepa paricchanassa bahiTThAne kammaM kAtuM vaTTatIti adhippAyo'pi daTTabbo | sAkhAya pArohassa vA samIpe udakukkhepassa appahonakaTThAne udakukkhepassa abbhantare nAvaM bandhitvA kammaM kAtu vaTTatIti adhippAyo na daTThabbo / anto nadiyaM yeva setu vA setupAdA vA setumhi Thitehi kammaM kAtu vaTTati / sace pana setu vA setupAdA vA bahitIre patiTThitA kammaM kAtu na vaTTatIti etissa uposathakkhandhaka aTThakathApi / sacepana setu vA setupAdA vA bahitIre ThitA setumhi aTTite hi setuto udakukkhepaTThAnamuccanaTThAne kammaM kAtu N vaTTatI'ti adhippAyo daTThabo / setumhi aTThite hi setusamIpe udakukkhepassa appahonakaTThAne kammaM kAtu vaTTatIti adhipAyo na daTThabbo'ti / tena vRttaM sAratthadIpanITIkAyaM / gaNThipadesu pana mahAsImAgatehi bhikkhUhi taM sArakhaM vA pArohaM vA anamasitvA thAtabbati adhipAyo 'ti vRttaM / taM na gatabbati / iminA TIkAvacanena gAmasImA udakukkhepasImAdIsu' pi sabhAgasImAsu pi iminA'va nayeta attho daTThabbo ti dIpeti / tasmA imasmi kAle sikkhAkA mehi kukkuccakehi lajjipesala bhikkhUhi udakuvakhepana paricchinnassa abbhantaraM pavisana setu rukkhalatAdIni apanetvA' va kammaM kA tabbaM 'ti / 33 ayaM udakukkhepagAmasImAdhikAre vivAdavinicchaya kathA | ayaM pana ettha tumhahi sI haladIpavAsIhi anumoditabbakathA | tumhe hi na pesitAnaM dhammakkhandhavana ratana bhikkhUnaM amhAkaM ratanapuNNanAmakaM mahArAjadhAni sampattakAle tumhAkaM sIhaladIpavAsInaM therAnaM saMdesakathaJca dhammakkhandhavanaratanabhikkhUnaM samAnAkAraJca sutvA, amhAkaM siripavara vijayAnantayasapaNDitamahAdhammarAjAdhirAjA' ti vissuto mahArAjA atipamoditvA sampattakAlo paTThAya icchitehi samaNakappiyapaccayehi niccaM paccupaTTAti / sa brahmacArino pi paccupaTThenti / amhAkaM mahArAjA ratanattaye atimAmako saddho hiri-ottappasampanno mahApaJJAraTThAvAsInaM orasaM' va anuggahati / dAnena ca cAgena ca atitto' va hoti paThamavayeThita saMkAya patrikA - 2 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 zramaNavidyA - 2 kAlato' va aTTaGga uposathaM niccaM rakkhati / sappurise saMsevati / sappurisAnaM saccapaTiccasamuppAdapaTisaMyuttaM gambhIrakathaM kAlena kAlaM suNAti / aparabhAge siripavarAdityalokAdhipativijayamahAdhammarAjAdhirAjA' ti pAkaTassa pituno dhammarAjassa dAyajjaM paTiggahetvA rajjabhAvaM sampattakAle pi sivirAjAnimirAjAdayo viya niccasIlo va hoti / lajjipesalehi sikkhAkAmehi bhikkhUhi ca bhAvanAbhiratagahaTupabbaji - tehi ca dhammakathaM saMsanditvA kAlaM khepeti rAjadhamme patiTThAti / rAjAbhisekapatto ' nAgarike catuhi saGgrahavatthUhi anuggahaM karoti / yathicchakaM dAnaM deti niccakAlaM cAgaM karoti / amhAkaM rAjA ratanapuNNanAmakaM navapuraM mAsi / ayaM tassa navapurassa aTThappatti / sammAsambuddho kira imassa navapurassa gApitaTThAnaJca rAjAnaJca vyAkAsi / bhagavA hi paThamabodhiyaM ThitakAle dvinnaM vANijjakAnaM cullapuNNa mahApuNNAnaM sunA parantara gantu nimantanaM sampaTicchitvA kUTAgAralaMkatehi paJcapAsAdasatehi AgantvA rammadAnadItIre (sic. na. ?) ca saccabandhapavbate ca dve pAdacetiyAni upetvA anukkamena desacArikaM caritvA erAvatinnAma nadi taritvA maNDalapabbataM anupapatto / imasmi pabbate Ananda ahaM pubbe atItajAtiyaM vanacarako ca godharAjA ca vaTTarAjA ca kuruGgarAjA ca ajarAjA ca ahosi' ti avoca / etasmi pabbate adhivatthA candamukhI nAmikA ekA kkhinI asthi sA yakkhinI bhagavantaM atipasIditvA attano maMsadAyikA suppiyA viya dukkaraM sakamaMsaM bhagavato adAsa / tasmi kAle bhagavatA AnandattheraM AmantetvA ayaM Ananda yakkhinI mama parinibbAnato catusadhikaM dvisahasvassaM anikkamitvA maNDalapabbatassa samIpe ratanapuNganAmakaM mahArAjadhAni mApessati / tasmi nagare dhammarAjA bhavissati so rAjA mama sAsanaM anuggahissatI, ti vyAkAsi / disaM porANasatthaM anugantvA imaM ratanapuNNanAmakaM mahArAjadhAni mApesi / amhAkaM mahArAjA tumhe hi sIhaladIpavAsIhi pesite dhammavakhandhavana ratanabhikkhU imassa navapurassa puratthimasmi disAbhAge maNDalapabbatassa dakkhinasmi disAbhAge mama saGgharAjassa mahA ArAme ThapetvA tibhUmikaM vihAraM kAretvA adAsi / tumhehi pana sitAnaM dhammakkhandhavana ratanabhikkhUnaM mama santikaM sampattakAlato paTThAya amhAkaM jambudIpaM AgatakAraNaM ahaM pucchAmi / s kAle te bhikkhU AgatakAraNaM mama Arocenti / sakAya patrikA - 2 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somA-vivAda-vinicchayA-kathA amhAkaM sIhaladIpe amarapuragage bhikkhU gAmasImAudakukkhepasImAnaM sambandhe sati saMkaradoso atthIti vA natthI'ti vA vivAdaM karonti / tesaM bhikkhUnaM vivAda koci na sakkA vinicchitu tasmA amhe pana kAye ca jIvite ca anapekkhitvA sImAvivAdaTThAne vinicchayaM labhissAmA ti manasi katvA AgatamhA ti ahaM pana te bhikkhU mA socittha --- vinayaTThakathATIkAnurUpaM sImAvinicchayaM labhApessAmIti vatvA ratanapuNNapurassa purathimasmi disAbhAge raJA kArite mama ArAme nisIdApetvA sImAvinicchayaM katvA taM uggaNhApetvA kaGkhAhAne sayaM vinodApetvA taM sImAvinicchayaM tumhehi pesitAnaM bhikkhUnaM adaasiN| atha kho te bhikkhU dalhIkammatthAya puna upasampadakammavAcaM icchAma amhe anukampaM upAdAya upasampadakammavAcaM dethA'ti vatvA maM upasaGkamitvA yAciMsu / ahaJca kho sAdhu tumhAka demIti vatvA ro taM pavatti ArocApesi / sIhaladIpavAsI bhikkhU amhAkaM santike puna sikkhaM gahetukAmA tadA samaNAnurUpehi pattacIvarAdipaccayehi anuggahaM karotU'ti / rAjA abhippamodo sAdhU'ti sampaTicchi / atha kho ahaM phagguNakAlapakkhe paNNarasame uposathadivase puna sikkhaM dAtukAmo, nadyAvaTTananagarabhojakena satthimahArAjadassanIyarUpasIhasUro'ti rAjaladdhanAmakena mahAmattena rAjato santike laddhe visaM gAmasaGkhAte sImabbhantare raJA kArite tibhUmike mama vihAre sattapaNNAsabhikkhU saMnipAtApesi ! atha rAjA taM mahAmattaM pesesi / dIpantarabhikkhUnaM upasampadakammasthAya sannipatitAnaM sattapaNNAsabhikkhUna paNItAni bhojanAni dehI ti / so mahAmatto sAdha ti sampaTicchitvA yena sannipatitA bhikkhU tenupasaGkami, upasaGkamitvA paNItAni bhojanAni datvA sahatthA bhojetvA sampavAretvA sabbaM saMvidahanakiccaM akAsi / tadA rAjapesitA tadane maNipabbatanagarabhojako satthimahArAjadassanIyarUpakittisUro'ti rAjaladdhanAmako mahAmatto c| kukhanagarabhojako sasthimahArAjadassanIyarUpajeyyasUro'ti rAjaladdhanAmako mahAmatto ca / dIghanAvAnagarabhojako mahArAjajeyyasUro'ti rAjaladdhanAmako antepura-amacco c| meghavIcinagarabhojako mahArAjadassanIyarUpa. jeTa yasUro'ti rAjaladdhanAmako antepura-amacco ca / mahArAja kittirAjapAkaTo'ti rAjaladdhanAmako rAjamAtuyA-amacco c| rAjamahArAjasikharAjA'ti rAjaladdhanAmako aggamahAdeviyA amacco c| mahArAjadassanIyarUpasaGkhayo'ti rAjaladdhanAmako rajataamacco c| mukhunagarabhojako rAjadassanIyarUpasirijeyyasUro'ti rAjaladdhanAmako ro taM taM kAraNaM Arocana-amacco ca rAjapAkaTarAjakittirAjA'ti rAjaladdha saMkAya patrikA-2 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa vidyA-2 nAmako amacca: ca mahAjotiko'ti rAjaladdhanAmako mahAseThThI ca mahAsiriseThThameNDako ti rAjaladdhanAmako mahAseTThI cA ti rAjatoladdhaTThAnantarikA sakasakaparisaparivArA amaccA ca mAse mAse aTThakkhattuM aTThaGga-uposathassa samAdIyakA sataparimANA setapAvArapArutA upAsakA ca taM upasampadakaraNaTThAnaM AgantvA bhikkhUnaM hatthapAsato bahi nisIditvA parisatthAya parivArayiMsu / ahaJca sattapaNNAsamattehi bhikkhUhi saddhi bhikkhUnaM patirUpesu kappiyapaccattharaNesu nisIditvA sIhaladIpavAsibhikkhUnaM puna sikkhAya dAtabbattA upasampadakammavAcaM eva sAvetvA sikkhAdAnakiccaM kiJcApi sijjhati tathA pite sIhaladIpavAsI bhikkhU tumhAkaM bhante jambudIpe upasampadakAle evarUpaM upasampadakamma karisUti / na jAnAma amhAkaM tassa kammassa jAnanatthAya Adito va kammavAcaM vadathA' ti yAcanti / tasmA paThamaM upajhaM gAhApetabbo' ti AdikaM evametaM dhArayAmI' ti pariyosAnasapubbakiccaM kammavAcaM sAvetvA tesaM bhikkhUnaM puna sivakhaM dAtu ArabhiM / tadA kArakasaGghasaMkhAtehi sattapaNNAsabhikkhUhi parivArApetvA ahaM sithiladhanitAdIni ahApetvA kathanasamatthena puJAbhidhajadhammAlaMkAramahAdhammarAjAdhirAjAguruttherena c| AnakittiyatisAradhammamahAdhammarAjAdhirAjaguruttherena ca saddhi paThamaM kammavAcaM saavemi| tato paraM gaNapAmokkhacandAvaratthero ca paJjAsAmisirikavidhajamahAdhammarAjAdhirAjagurutthero ca nandatthero ca kelAsabhatthero ca tatiyaM kammavAcaM sAventi / paThamakammavAcaM pana sAvitakAle ahaM upasampadApekkhAnaM bhikkhUna nAganAmA' ti sammannitvA tena nAganAmena sAvemi / sIhaladIpe upajjhAyassa dhIrAnandattherassa tisso nAmAti saMganitvA tena tissanAmena saavemi| dutiya tatiyakammavAcaM pana sAvitakAle gaNapAmokkhacandAvArAdayo therA tesaM bhikkhUnaM sakasakanAmasaMkhAtena dhammakkhandhavataratananAmena sAvemi / upajjhAyassa sakasakanAmasaMkhAtena dhIrAnandanAmena sa venti / kammavAcApariyosAne kAlo pana evaM dttubbo| sIhalavohArena ekUnAsItisattasatAdhikasahassasAke sampatte / marammavohArena ekUnavIsAdhi-ka dvisatuttaraM sahassaM saMvaccharagaNane smptte| tIsu utUsu gimhanata utumhi mukhya candena phagguNamAse kaNhapavakhe terasatithiyaM tetilakaraNe siddhiyoge sanivAre tatiyapahArAtivakante sudaNDa ekAdasapalapaJcavipalasamaye kakkaTe lagne kumbhacandra Thite dutiyahore mInaraGganavaGga paJcaGgulAdhikaekAdasapAdachAyikasamaye mesamhi surAcariye mithune saMkAya patrikA-2 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka sImA vivAda vinicchyA kathA ku rA gu bu ca ravisute ghate kuje kumbhe candrasute Thite mIne vivisukararAhUsu Thitesu upasampadA - kammavAcaM niTTitaM ti / 37 tasmi pana upasampadApariyosAne amhAkaM rAjA saddhAsIlAdiguNehi sampanno hutvA nAnArUpavicitre mahArajatamayathAlake suvaNNamayathAlakena dakkhiNodakaM siJcApetvA desacAritena suvaNavicitra aTTabheriyo ca aJJaJca turiyaM pahArApetvA te dIpantarabhikkhUnaM samaNasArUppaM anekavidhaM parivakhAraM dApesi / seyyathIdaM - tividhaM sukhumakappAsamayaM saGghATiM tathA uttarAsaGga antaravAsakaM / duvidhaM kambalaM tathA koseyyakAya bandhanaM, kojavaM, uttarattharaNaM, mukhapuJjanaM, kambalamayavimbohanamaNDalaM, dIghavimbohanaM, caturassapaccattharaNaM, ayomayapattaM, mattikAmayapattaM, ayomayapattapidhAnaM, cittakammamayapattapidhAnaM, pattAdhArakaM, pattatthavikaM, dhammakarakaM, AcamanathAlakaM, khuraM, sUci, kappiyacammakhaNDa, tAlavaNTaM, taTTikaM, kaTasArakaM, potthaka lekhanaM / tambUlakaraNDakaM, chabbidhaM lohama khuddaka karaNDaM, pUgapIlanaM, upAhanaM, chattaM, cittakammamahantapelaM tathA khuddakapelaM, mahantaM kAlimpitodanathAlakaM tathA soLasavidhaM thAlakaM, lohamayasUpAdAnaM, mahantaM udakathAlakaM, khuddakaM udakathAlakaM, bahupAdasUpathAlakAdhAraM, tipAdasUpathAlakAdhAraM, tapidhAnaM udakathAlakAdhAraM, cittakammamayahatthadhovanAdhAraM tathA khelamallaka' ti / te ca amaccA dIpantarabhikkhUna upasampadAkAle kattabbAkAraM sabbaM sallakkhetvA antepuraM gantvA raJJo Arocesu / tasmi kAle rAjA nibbAnapaTisaMyuttaM kusalapIti paTilabhitvA abhippamodI ahosi / tumhehi pesitabhikkhU ca jambudIpe saGgharAjattherAdInaM mahAttherAnaM puna sikkhAdAnaM labhitvA attAnaM mahAkusalodakena siJcitA hutvA abhippamodisu' ti / saMkAya patrikA - 2 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa vidyA-2 ayaM anumoditabbakathA / apaM panettha mettApubbaGgamadhammakathA ceva tumhehi ca yAva jIvaM anussaritabbakathA ca / tumhe pana pubbakAnaM sappurisAnaM dhammavinayagarukAnaM gatamaggasaMkhAte cAritte anugatA'ti mayaM mAma / pubbe kira punabbasukuTimbiyaputto tissatthero mahAsamuddassa paratIraM gantvA buddhavacanaM uggAhAti / kAThAne pi pucchati / tathA pi sammohavinodanI-aTThakathAyaM arahattapattiyA punabbasukuTimbiyaputtassa tissattherassa paTisambhidA visadA ahesuM / so kira tambapaNNidIpe buddhavacanaM uggaNhitvA paratIraM gantvA yonakadhammarakkhitattherassa santike buddhavacanaM uggaNhitvA Agacchanto nAvAbhirUhanatitthe ekasmi pade uppannakaGkho yojanasatamaggaM nivattitvA Acariyassa santikaM gacchanto antarAmagge ekassa kuTimbikassa paNhaM kathesIti aagtaa| pubbakAnaM sappurisAnaM kulavaMse paveNiyaM Thitehi tumhehi sIhaladIpavAsIhi mama Arocite sImAvinicchaye sIhaladIpaM sampatte passitvA anumoditabbA eva / ___ idAneva mayaM sIhaladIpavAsI bhikkhU buddhassa anumatiyA aviparItaM yathAbhUtaM sikkhissAmA'ti / ___ amhAkaM vacanaM saccaM tumhAkaM vacanaM saccati vivAdo na kAtabbo / vivAdo hi mahA AdInavo / kalahe vivAde abhirato AdhanAgAhI. duppaTinissaggI bhikkhu bhagavatA subhAsitassa atthassa vijAnane sammohena Avuto nibuto paTicchAdito pesalehi bhikkhUhi yathAdhammaM akkhAtaM pi na vijAnAti / sammAsambuddhena desitaM dhammavinayaM pi na vijAnAti / bhAvitattAnaM bhAvitamaggakiccapariniTTite khINAsave ca ariyapuggale ca kalyANaputhujjane ca vihesaM karonto avijjAsaMkhAtena vaTTamUlena purakkhato pesito payojito hutvA diThe 'va dhamme cittavighAtasaMkhAtaM saMkilesaJca na vijAnAti Ayati nirayasaMpApakaM nirayagAmI-akusalasaMkhAtaM maggaM na vijAnAti tAdisako'va so bhikkhu have ekantena catUsu apAyesu bhedaM vinipAtaM samApanno hoti / ekamAtugabbhato saGkamitvA ekamAtuganbhaM punappunaM samApanno hoti / ekalokantarikanirayato saGkamitvA ekaM lokantarikanirayaM punappunaM samApanno hoti / ito paralokaM gantvA nAnappakAraM sakaladukkhaM nigacchati phusati ! vuttaM hetaM bhagavatA "kalahAbhirato bhikkhu mohadhammena AvaTo, akkhAtaM pi na jAnAti dhammaM buddhena desitaM / saMkAya patrikA-2 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sImA-vivAda-vinicchayA-kathA vihesaM bhAvitattAnaM avijjAya purakkhato, saMkilesaM na jAnAti maggaM nirayagAminaM // vinipAtaM samApanno gabbhA gambhaM tamA tamaM, sa ve tAdisako bhikkhu pecca dukkhaM nigacchatI'ti' // iti suttanipAte dhammacariyasutte AgataM idaM AdInavaM pi passitvA vivAdaM akatvA aJama piyacakkhUhi passitvA mettapubbaGgamaM kathaM kathApetvA pAtimokkhasaMvarasIlaM tumhehi rakkhitabbameva / aparampa vivAde bhaNDane kalahe AnisaMsagavesanto jayaparAjayaM passati / lAbhAlAbhAdi-atthaJca passati / ayaM panettha pAli : appaJhetaM nAlaM samAya duve vivAdassa phalAni brUmi / etampi disvA na vivAdayetha khemAbhipassaM avivAdabhUmi // appa hetaM nAlaM samAyA'ti / appakaM etaM omakaM etaM thokaM etaM lAmakaM etaM jatukkaM etaM parittaka etaM'ti / appaJhetaM nAlaM samAyA'ti / nAlaM rAgassa samAya, dosassa samAya, mohassa samAya / kodhassa samAya, upanAhassa makkhassa palAsassa issAmacchariyassa mAyAya sATheyyassa thambhassa sArambhassa mAnassa atimAnassa madassa pamAdassa sabbakilesAnaM sabbaduccaritAnaM sabdadArathAnaM sabbapariggahAnaM sabbasaMtApAnaM sabbAkusalAbhisaMkhArAnaM samAya vupasamAya nibbAnAya panissaggAya pttippssddhiyaa'ti| - appaJhetaM nAlaM samAya / duve vivAdassa phalAni brUmI'ti diThThikalahassa diTThibhaNDanassa diTThiviggahassa diThivivAdassa diTThimedhagassa dve phalAni honti / jayaparAjayo hoti / lAbhAlAbho hoti, yasAyaso hoti / nindApasaMso hoti, sukhadukkhaM hoti, somanassadomanassaM hoti, iTThAniThaM hoti, anunayapaTighaM hoti, uggahAtiniggahAti hoti, anurodhavirodho hoti / athavA taM kamma nirayasaMvattanikaM tiracchAnayonisaMvattanikaM pettivisayasaMvattanikanti, brUmi AcikkhAmi desemi / pApemi paTThapemi vivarAmi vibhajAmi uttAnaMkaromi, pakAsemI'ti / duvidhe vivAdassa phalAni brUmi / etaM pi disvA na vivAdayethA'ti / etaM pi disvAti etaM AdInavaM disvA passitvA tulayitvA tIrayitvA vibhAvayitvA vibhUtaM 1. su. ni. pR. 49 / saMkAya patrikA-2 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA-2 katvA diTThikalahesu diTThibhaNDanesu diTThiviggahesu diThivivAdesu diThimedhagesu'ti / etaM pi disvA na vivAdayethA'ti / na kalahaM kareyya na bhaNDanaM kareyya, na viggahaM kareyya na vivAdaM kareyya na medhagaM kareyya / kalaha bhaNDanaM viggaha vivAdaM medhagaM pajaheyya vinodeyya vyantikareyya anAbhAvaM kareyya / kalahA bhaNDanA viggahA vivAdA medhagA Arato assa virato nikkhanato nissaye vippamutto visatto vipariyAdikatena cetasA vihareyyA'ti / ___etaM pi disvA na vivAdayetha, khemAbhipassaM avivAdabhUmi'nti avivAdabhUmi vuccati amataM nibbAnaM / yo so sabbasaGghArasamatho sabbUpadhipaTinissaggo tahakkhayo nirodho nibbAnaM etaM avivAdabhUmi / khemato tANato lenato saraNato abhayato accutato amanato nibbAnato passanto dakkhanto olokento nijjhAyanto upaparikkhato'ti / khemAbhipassaM avivAdabhUmi'nti / idaM pi mahAniddese mahAvirUhana sUtaniddese vuttavacanaM / anussaritvA aJamanaM muducittehi vivAdaM akatvA buddhassa anumatiyA anulomaM ArabhitvA catupArisuddhisIle ThatvA aggaphalassa karaNameva Arabhitabbanti / aparaM pi imasmi sAsane dve bhikkha pubbakAle dhammasavanassa dhammasAkacchA hotU'ti manasi katvA idaM kammaM kappati idaM kammaM na kappatIti vivadanti / aparakAle bahuM pakkhaM labhitvA mahAgaNaM bandhitvA amhAkaM vAdo'va pasaMsiyo tumhAka garahito'ti / kerATikabhAvena abhUtavacanaM kathayamAnA vivadanti / tasmi kAle devamanussAnaM ahitAya dukkhAya saMvattanti / tena vuttaM majjhimanikAye sAmagAmasuttaTThakathAyaJceva aGguttaranikAye chakkanipAtaTThakathAyaJca ahitAya dukkhAya devamanussAnaM'ti / ekasmi vihAre saGghamajjhe uppanno vivAdo kathaM devamanussAnaM ahatAya dukkhAya saMvattatI'ti kosambakkhandhake viya dvisu bhikkhUsu vivAdaM Apannesu tasmi vihAre tesaM antevAsikA vivadanti / tesaM ovAdaM gaNhanto bhikkhunIsaGgho vivadati / tato upaTThAkA vivadanti atha manussAnaM ArakkhadevatA dve koTThAsA honti / tattha dhammavAdInaM ArakkhadevatA dhammavAdiniyo honti| adhammavAdInaM ArakkhadevatA adhammavAdiniyo tasmi tAsaM ArakkhadevatAnaM mittA bhummadevatA bhijjanti / evaM paramparayA yAva brahmalokA ThapetvA ariyasAvake sabadevamanussA dve kATThAsA honti dhammavAdIhi pana adhammavAdino bahutarA honti / tato yaM bahUhi gahitaMti taM gaNhanti / saMkAya patrikA-2 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sImA-vivAda-vinicchayA-kathA 41 dhamma vissajjetvA bahutarA adhamma puretvA viharantA apAye nibbattanti / evaM etasmi vihAre saMghamajjhe uppanno vivAdo bahunnaM ahitAya dukkhAya hotI'ti / . - evaM uparipaNNAsake sAmagAmasuttaTThakathAdIsu AgatavacanaM pi punappuna pi manasikaritvA pubbakAnaM sappurisAnaM lajjipesalamahAtherAnaM vaMse ThatvA aviparItaM eva atthaM gahetvA avijjAdivaTTassa mahAdukkhassa chedanatthAya buddhamatiyA anulomena tumhehi sikkhitabbamevA'ti / tasmA pariyattisadhammassa paTipattisadhammassa paTivedhasaddhammassa cirahitatthAya avinassanatthAya anantaradhAnatthAya pariyattidhammo sakkaccaM tumhehi suNitabbo sakkaccaM pariyAputritabbo pariyApuNitvA sakkaccaM dhaaretbbo| dhAretvA pariyattidhammassa attho sakkaccaM upaparikkhitabbo upaparikkhitvA pariyatti dhammassa atthaM yathAbhUtaM annAya lokuktaradhammassa anulomaM aniccAdipaTisaMyuttakathaM kathetvA ca aniccAdilakkhaNaM bhAvatvA sambasaMkhAtesu khayavayaM AropetvA ca sabbakAlaM tumhehi nisIditabbaM eva / vuttaM hetaM bhagavatA :- ... paJca'me bhikkhave dhammA saddhammassa ThitiyA asammosAya anantaradhAnAya saMvattanti / katame paJca ? idha bhikkhave bhikkhU sakkaccaM dhamma suNanti sakkaccaM dhamma pariyApuNanti sakkaccaM dhamma dhArenti / sakkaccaM dhatAnaM dhammAnaM atthaM upaparikkhanti / sakkaccaM atthaM ajJAya dhammamaAya dhammAnudhamma paTipajjanti / ime kho bhikkhave paJca dhammA saddhammassa ThitiyA asammosAya anantaradhAnAya saMvattantIti / idaM pi aGguttaranikAye paJcakanipAte vuttavacanaM sakkaccaM katvA sAsanassa mUlabhUtaM pariyattidhamma pariyApuNitvA pucchitvA saMsanditvA bhUtaM eva atthajAtaM tumhehi gahetabbaM / sammAsambuddhaparinivbAnato mahAkassapattherAdIhi theraparamparAhi ca sissAnusissehi ca buddhasAsanaM sakkaccaM anurakkhitvA yAva'jjatanA sammAsambuddhasAsanaM patiThThApitaM / tazca sAsanaM amhAka raTTe ca tumhAkaM sIhaladIpe ca idAni patiTThAtIti / amhehi suttapubbaM asu dIpesu ca raThesu ca bhikkhU atthI'ti na sutapuvbaM / tasmA amhehi pi tumhehi pi sakkaccaM buddhasAsanaM rakkhitabbameva / taM pi kAraNaM punappunaM saritvA sImaJca vatthuJca attiJca anusAvanaJca parisaJca suTuM visodhetvA jAtikulaputtaAcArakulaputtA sakkaccaM katvA anuggahetabbA / tumhAkaM pana vasanabhUtaM saMkAya patrikA-2 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 zramaNa vidyA-3 tambapaNNidIpaM puvbakAle sammAsambuddhAnaJceva arahantAnaJceva aTThakathATIkAkaraNasamatthAnaM pariyattivisAradabhikkhUnaJceva nivAsahAnabhUtaM / tasmA ThAnaM pi paTicca tumhehi pi amhehi pi piyAyitavbaM eva mamAyitabbaM eva ca iminApi kAraNena lajjisabhAve ThatvA ati-ussukkaM katvA saddhAsampannA jAtikulaputtA AcArakulaputtA anusaasitvbaa'v| pariyattidhammA pariyApuNitabbA eva dhAretabbA ca vAcetabbA cA'ti / amhehi pesito vAcanAmaggo tumhAkaM hatthaM sampattakAle tumhAkaM saMdesaM mama santikaM paTi ArohI'ti / ayaM mettApubbaMgamadhammakathA / iti zreyyadhammAbhimunivaraJAnakittisiridhajadhammasenApatimahAtherena racitA sImAvivAdavinicchayakathA / ettAvatA ca : dvisatekUnavIsAdhisahassaM gaNane gate puruttame ratanapuNNe maNDalAcalanissite / sampuNNe rAjadhammehi setibhindo mahAbudho vatthuttaye'bhippasanno rAjA rajja akAsi yo| so maM pUji yadA jAtiya'ekUnasaTThivassikaM bhikkhubhAvena tAlisavassaM treyyAdinAmakaM / mayA sIhalabhikkhUna kato sImAvinicchayo vivAdasya samatthAya buddho va so sametu taMti / / sImAvivAdavinicchayakathA ni ThitA / saMkAya patrikA-2 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtidukkhavibhAgo bhadanta DI. somaratana thero prAdhyApaka, pAli evaM theravAda vibhAga zramaNa vidyA saMkAya sampUrNAnanda saMskRta vizvavidyAlaya vArANasI Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paricaya sUtra, vinaya evaM abhidharma ke udbhaTa vidvAn eka paurANika mahAsthavira dvArA viracita yaha prakaraNa " jAtidukkha vibhAgo" athavA " kAryAviratigAthAyo" isa nAma se prasiddha hai / isa prakaraNa ke racayitA ke jIvana ke sambandha meM koI vizeSa ullekha upalabdha nahIM hotA / " vibhAgaM jAtidukkhassa pavakvAmI samAsato " prakaraNa kI isa prArambhika gAthA se pratIta hotA hai ki isa prakaraNa kA "jAtidukkhavibhAgo" yaha nAma granthakAra ko abhipreta hai tathA grantha ke anta meM " kAyaviratigAthAyo" isa kArikAMza ke dvArA vyAkhyAkAra ne isa prakaraNa kA " kAyaviratagAthA" yaha dvitIya nAma bhI svIkAra kiyA hai / isa prakaraNa meM kula 274 gAthAeM haiM / yaha tathya prakaraNa ke "kAyaviratigAthAyo dve satA catusattati" isa gAthAvacana se spaSTa hai / kintu zrIlaGkA ke aneka bhAgoM meM upalabdha vibhinna saMskaraNoM meM 272 gAthAeM hI upalabdha hotI haiM / ataH vidvAnoM ne isa prakaraNa kI itanI hI saMkhyA ko prAmANika mAna liyA hai / isa prakaraNa ke do khaNDa haiM / pahale khaNDa kA nAma " jAtidukkhuddesa" tathA dvitIya khaNDa kA nAma "suJJatuddesa" hai / jAtiduHkha kA vibhAjana evaM zUnyatApratisaMyukta dharmoM kA varNana bauddhadarzana kI dRSTi se atyanta mahattvapUrNa viSaya haiN| ata: zodha kI dRSTi se yaha prakaraNa-grantha atyadhika upAdeya hai, aisA hama samajhate haiM / yaha grantha gRhastha evaM pravajita donoM ke lie upayogI hai, aisA soca kara buddhazAsana kI samunnati ke lie kalutara sumitrArAmAdhivAsI kalutara jJAnaratana sthavira se truTiyoM kA parimArjana karA kara kalutara DI0 DI0 phunasekA aura payAgala ke0 je0 karuNAratana ne milakara isa grantha kA siMhalI meM mudraNa karAyA thA / usI ke AdhAra para yaha devanAgarI saMskaraNa taiyAra kiyA gayA hai / - bhadanta DI. somaratana thero saMkAya patrikA - 2 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtidukkhavibhAgo namo tassa bhagavato arahato sammAsambuddhassa 1) sambuddhamabhivanditvA vimuttaM jaatidukkhto| vibhAgaM jAtidukkhassa pavakkhAmi smaasto|| 2) paThamaM kalalaM hutvA sarIraM sakhumaM idaM / kimIva vaccakUpamhi jAyate mAtukucchiyaM / 3) cakkhudassanatikkantaM tilatelaM vanAvilaM / duggandhAtipaTikkUlaM sukkasoNitanissitaM // 4) kammavegasamAnItaM kilesavisasitaM / bahudhammasamodyAnaM nAnAsucikimAlayaM // 5) upatyaddha bahuppannataTisandhimanenataM / jarArogAdisambhImavipattiniyatedayaM / / 6) jAtaM cevaM paTikkUlaM sarIraM paTisandhiyaM / sattAhaM kalalaM hutvA tir3hate mAtRkucchiyaM / / 7) anaTThA pAnakAdIhi anto ce mAtukucchiyaM / ruhirena nagaccheyya abbududittametidaM / / 8) labhitvA hetusAmaggImabbudAdittamAyati / avijjamAne hetumhi tattha tattheva nassati / / tato paraJca sattAhaM paripakka mupAgataM / macchadhotudakAkAraM abbudaMti pabuccati / / 10) kammo tu mAnasAhArapaJcayehi pavattitaM / kamena ghaNabhAvaJca mahantamupagacchati / / saMkAya patrikA-2 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA-2 11) vilInati pupiNDova IsakA ghaNasaGgataM / vuccate maMdarataMtu pesi abbudabhAvato / / 12) surattaM parivattitvA pesi AkArato tto| kukkuTaNDakasaNThAnaM ghano iti pavuccati / / 13) sattAhasu catusvavaM paripuNNesu sbbso| ghaNato nikkhamitvAna sattAhe paJcame puna / 14) hatthAdipAtubhAvAya tato maMsAni vaDhiya / bhavanti pilakA paJca pubbakammabalena hI / / 15) nhaarutcmNstttthikotttthaasaanmpnekto| nissAya vaDDhitAkAraM hoti hatthAdi sammuti / / 16) asItisatasandhIhI yutta tisata aTThikA / kamena abhivaDDhanti mUlAlaM viyapallale / / 17) tAnaTThIni vinandhitvA navanahArusatAni ca / vaDDhanti kamato gehe dArubhitti va valliyo / 18) tAni sabbAni limpitvA navamAsasatAni ca / ghaDDhanti kamato gehe dArubhitti va mattikA // 19) tAni anto karitvAna kosAtakitaco viya / vaDDhate pUticammampi vinandhitvA samAsato / / 20) cammassu parinekAnI kesalomAni jAyare / udake viya sevAlaM mIlheva tiNaM viya / / vIsati nakhapattAnI honti aGgalikoTisu / tAni saNThAnato macchasakalikA sadisA siyuM / 22) honti dvattisa dantA pi haNukaTaThIsu snntthitaa| ThapitA mattikA piNDe lAbubIjA vanukkamA / / saMkAya patrikA-2 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtidukkha vibhAgo 23) seditaM vitha vettaggaM pakkhittaM velunAliyaM / abbhantaramhi aTThInaM aTThimiJjampi jAyatI // 24) galavATakato gantvA dvidhAbhinnanahArunA / vinaddha vakkamaMsampi hoti taM yamakaM siyA // 25) jAyate hRdayaM padumamukulaMva adhonataM / rattalohitasampuNNaM thanAnaM dvinnamantare // 26) dvimaMsapaTalaM hoti yakanaM nAtilohitaM / dakkhiNaM saMhi nissAya thanabbhantarasaNThitaM // 27) channAcchannavasA hoti duvidhaM tu kilomakaM / channaM uparikAyamha acchantaM dvIsu sambhave || 28) pihakaM nAma maMsampi hoti sattaGgulAyataM / nIlaM hRdayavAyamhi nissAyudaramatthakaM // 29) dvattikkaNDappabhedappi maMsapapphAsakambhave / nirojaM nirasaM rattaM dehavbhantarasaNThitaM // 30) chinnamaGgaTThasIsova sappo setasarIrako / ekavIsa tibhogehI attamabbhantare ThitaM // 31) veThetvA antabhogehI ThitaM antaguNampi ca / hoti tampAdapuJjamhi raJjukAviya khAyatI || 32 ) nAnAkimikulAkiNNaM santattaM udaraggitA / udaravyantare bhUtamasitAdimalaM bhave // 33) anta sabbhantare puNNaM ante aTThaGgalAyataM / vacca hoti amuttu yahi ho pampati || 34 ) jajjarAlAbuyA khittaM dRTThakhIraMva saSThitaM / hoti sIsakapAlamhi matthaluGgampipUtikaM // 35 ) baddhAbaddhavasApittaM dehe tu duvidhaM ThitaM / abaddhaM pana sabbattha pittakoseva baddhakaM // 49 saMkAya patrikA - 2 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 zramaNa vidyA - 2 36 ) annAdIni vinandhitvA udarokAsasaNThitaM / hoti nAgabalAyUsa disaM semhapUtikaM / 37) yat katyaci dehassa pilakAdihi uTThite / hoti pubbapi duggandho pakka lohita saJJito // 38) baddhAbaddhavasAdehe lohitaM duvidhaM ThitaM / abaddhaM na sabbat baddhaM lohitakosake | 39) kUpehi kesalomAnaM sedo pipsati paccaye / jAyate snehavindUva medapUritabhAjanA // 40) haliddavaNNe dehassa cammaM maMsantare Thito / paNa snehasaGkhAtA medo bhavati pUtiko / / 41 ) pagdharantAni assUni pUretvA akkhikUpake / rodane hasane cApi kAraNe sati jAyare / / 42) jalassupari telaM va hatthapAdatalA disu / vilippasnehasaGkhAtA vasA ca visaTA siyA || 43) paggharanto kapolehI hoti khelo mukhassapi / kUpassobhayapassehI sandamAnodakaM yathA // 44) kAraNe sati paccitvA sanditvA matyaluGgato / hoti siMghAnikA cApI saSTitA ghAnakUpake // 45 ) asItisata sandhInamabbhantaragatApi ca / pUtikAlasikA hoti yAdeho pavattati // 46 ) vatthi sabbhantare puSNaM mAsakhArodakUpamaM / muttaM hoti amute tumhi deho pampati || 47 ) iccetaM vaDDha yitvAna sarIraM kalalAdito / kesalo mAdibhedena hoti dvattisabhedakaM // saMkAya patrikA - 2 48 ) sadisA vatthasaJjAtakalApAnaM tathA tathA / saNThitaM rAsimuddissa hoti ke sAdi sammuti // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtidukkhavibhAgo 49) anAbhogasabhAvAhI aJamatramhi mesdaa| paccekA cetanA suJA duggandhA bAlalApanA / / kadalIpattabchaddIva acamanaM ptitttthitaa| ithiliGgAdibhAvena pamohanti mahAjanA / / 51) saMhattApanetesaM bhittAnampi sjaatino| yattha kattha ci samphuTuM mano bhujjati gocaraM / sajAtibhedabhinnampi snnivesvisesto| yanti itthIdivohAramettha sabbepi ekato / 53) gamanAdIni kiccAni vyaadisokaadupddvaa| vipaLAsA ca sijhanti etesaM shvuttito|| 54) jAtAnaM evametesaM kotttthaasaanmpnekto| puJjo potthalikAkAro sarIranti pavuccati / / 55) virUpAkArasaJjAtA koTThAsAnaM vsenidN| hoti jaccandhakhujjAdi saNThAnampi sarIrakaM / / 56) tasmi ca pheggu rukkhasmi suciraM parijiNNake / nekacchiddA va jAyanti nava dvArA suvissavA / / 57) asIti kulamattA ca tattha jAyanti pANakA / chavi cammAdi nissAya gaNDuppAdAdi bhedakA / 58) sabhAvo ettako yeva dehsbbpkaarto| candanAgarumuttAdi natthi kiJci ito paraM // 59) dehevaM pAtu bhUteva paripuNNe ca indriye| taM tadAkAramArabbha hoti itthAdi sammuti // 60) ThapetvA bhAvaliGgAdi nAnattaM va kalevare / vijJatti kammajaM hitvA kAyoyaM kaTTasAdiso / / 61) evaMso pAtubhUto ca sattoyaM mAtukucchiyaM / saGghAtanarakappatta sattoviya vihati // saMkAya patrikA-2 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67) zramaNa vidyA-2 62) jAtoyaM mAtuyAmajhe piTTikaNThakanAbhinaM / udaraM matthake katvA karIsasmi nisIdatI / / 63) nissAya mAtuyApiTTikaNThakaM mukhmttno| ThapetvA taruchiddamhi patitova nisIdatI / 64) vinaddho pUticammena jAlabaddhasaso viya / saGkucitahatthapAdoso pavedhanto nisIdati / / 65) taM taM kAraNamAgamma sItuNhAdikamappiyaM / patito aggikUpeva bhusaM dukkhaM nigacchiti / / 66) paThikUlatare dehasahajAte sadA nro| nimuggo lohite gUthanarakodakasAdise // niccamaccantasambAdhe andhakAre mahabbhaye / daggandhakunapAkiNNe nAnAkimikulAlaye / / 68) nisIdanto ciraM tattha yathAjAtavasena hi / pihitakkhimukho hoti nirassAyo matoviya / / 69) narakaGgAramajhamhi dukkhatopi mahabbhayaM / hoti ghorataraM dukkhaM narake catuguNThike / / asayhappatikAramhA ghoramhA dukkhato ito / kadAhaM parimuJcayyamIti socati pANiso // mAtudarena sambaddho nAlotu nAbhito gto| tassuppalakadaNDova hoti sacchiddako tato / / 72) yantassa mAtarAbhuttaM annpaanaadikNtto| saMharitvA tato tesaM ciraM pAleti kucchiyaM / / 73) nisinnaTThAnato cesavAtena privttito| ___ yonimaggappapAtamhi adho sIso patissati / / saMkAya patrikA-2 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtidukkhavibhAgo 74) khitto ce kammavegena virajhitvA patissati / pappoti kaTukaM dukkhaM khuradhArAdisambhavaM / / 75) sampatto kaTukaM dukkhaM tattheko mAtukucchiyaM / dakkhassa patikAraM vA tAnaM lenaM na passati // 76) lohitAsucimakkhittamaggato bahinikkhamaM / kuJcikA chiddato hatthi potako viya gacchati / / 77) muJcitvApAyadukkhehi saggalokagatassidaM / asayhAnantadukkhesu apAyesu kathAvakA / / 78) evaM kalalato yAva maggato gamanaM bahi / anubhoti ca yaM dukkhaM tassakA upamAsiyA / / 79) kalalAdisu ThAnesu maraNaM upgcchto| paricchedo anAdimhi natthIti paridIpitaM / / 80) saggalokamadisvAva apAye kucchiyaM pi ca / carantA pana kappamhi honti sattAtibhAsitaM / / 81) ekassekena kappena pugglsstttthisnycyo|| siyA pabbatasamo rAsI iti vuttaM mahesinA / / 82) chavAnekassAnAdimhi tiDhaiyyu chaDDhitAnice / chAdeyyutibhaMvaM sabbaM anantAyatavitthataM / / 83) yathA na sukaraM kAtupAmAnaM pANinaM bhave / ekassekatthadaDDhAnaM chavAnaM hi yathA mataM / / 84) rudato cakkhurogena vasantassujalaM tto| cakkhuto nAtivattanti caturo pi mahaNNavA / / 85) dosamekaM va nissAya patitaM chinnsiisto| lohitaM nAtivatteyya vivaTTho pi mahodadhi / / saMkAya patrikA-2 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa vidyA-2 86) ekAya itthi yonimagge vipatitaM naraM / chatvA rAsikataM maMsaM mahIto pi bahUtaraM // 87 ) saddhammasevanaM sabbhi aladdhA saMGgamaM ciraM / anubhUtaM bhave dukkhaM anantaM dukkhakAraNaM // 88 ) rattassupadhirAgena jAtisijhati pANino / sabbaM bhayaM tassa siddhaM siddhAya jAtiyA || 89 ) saMsaritvA ciraM kAlaM anante jAtisAgare / ko pamajjeyya dhammesu laddhA kicchenimaM khaNaM // 90) sayitvA suciraM anto nikkhantaM kucchito bahi / dukkhAni parivArenti gUthapiNDaM va makkhikA // 91 ) evaM so pAtubhUtova sattoyaM mAtukucchito / maMsapiNDikapetova sukhumAlasaserako || 92 ) hattha samkusanAdimhi visamappaccaye sati / vijhiyantova satthehi kharaM dukkhaM nigacchati // 93 ) dIno niccaparAdhIno vatthubhUto dayAyaso / avidheyyaGgapaccaGgo sadA uttAnaseyyako || 94 ) asantataye paccaye khippaM sussamAnasarIrako / iriyApathama vA alabhaM rucimattano // 95) niccAsucisamAkiNNo niccarogIsu dubbalo / icchitA nicchita tthAya paridevaparAyano // 96) gaccheyya maraNaM noce mahantamupagacchati / jIvitu' vijjamAnahi putrakamme taduttaraM // 97 ) puJJakammesu nicchando hirottappavivajjito / kiccA kiccamajAnanto tiracchAnovajIvati // saMkAya patrikA - 2 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dukkha vibhAga 98) mando taruNavacchova paridhAvamito cito / hatthabhaMgAdikaM dukkhaM pApuNAti asato || 99 ) tato mahantaM patto so visadindriyamAnavo / iTThAdi gocare niccamabhisajjati dussati // 100) ratto rAgena dosena duTTho mohena mucchito / taM taM pApavasaMpatvA ummatto viya jIvati // 101) caraM ummattavesena katvA duccaritaM bahuM / sUlAdi upanIto so phalaM vindati jAtiyA // 102 ) dasAkusalakammAni pUretvA na bahUnidha / patitvA pAya dukhesuciraM saggaM na passati // 103) khudaM pipAsaM vyAdhiM ca vadhabandhanatAlanaM / esanAdimanekaJca jAto dukkhaM nigacchati // 104) vilApo do-manassaM ca soko dukkhamasayhakaM / upAyAsAti sabbete jAtaM va anuvattare // 105) sadA sabbat sabbe pi duvakhadhammA jarAdayo / jAtaM va anuvattaMti vaNi goNaM va bhakkhikA || 106) viyogaM piyavatthUhi appiyehi samAgamaM / icchitAlAbhataM ca jAto dukkhaM nigacchati // 107) verI ca verabahulo daliTTu mattakopi ca / jalo naTTandriyo nIco jAto bhavati puggalo 108) Acinanto bahuM pApaM ciraM dukkhassa kAraNaM / puttadArAdi sampatti mIlhaM va paribhuJjati // 109 ) jAti kummaggamApajja jarArogAdupadvavaM / assaM ujumaggaM so ciraM dukkho na muJcati // 110) taNhAsuci samAkiNNo andho apari nAyako / bAlo carati vaTThamhi jaccandho va vanekako || 55 saMkAya patrikA-2 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 zramaNa vidyA-2 111 ) sataM dhammamapassanto vipalAsapurakkhato / migo marIciddho va paridhAvati tocito / / 112) posento tucchamattAnaM apassaM sukhakAraNaM / kaliM karoti attAnaM yathA sUkarapotako // 113) modhamaJJamidaM saccamiti gaNhaM kudiTThiyo / pallale patitasmAva naro vaTTheva sodati // 114) kampitaM lokadhammehi vaJcitaM lobhasattunA / sabbaM vaTTabhayaM evaM jAtaM va anuvattati // 115 ) yaM kiJcidukkhaM sambhoti sabbaM taM jAtipaccayA / sabbaso jAtiyAbhAve kuto dukkhassa sambhavo | 116) siddhekA jAtikammena ithaloke parattha ca / bahunnaM paccayA hoti dukkhAnaM jAti AdinaM // yA cakkavattitidasindasukhaM gatampi / pApoti jAti hata lajjadaliddabhAvaM / sAdhUhitAya parimuccatu mesi sabbaM / nibbANameva natu sIgha mato budhehi || 117) 118) sabbAnatthasamuTThAnaM jAtidukkhavasaM gato / jAtipaccayasambhUtaM jarAdukkhaM nigacchati // 119 ) sarIraM dibbakappampi rukkho dAvagginA viya / virUpaM hoti accantaM jarApAvakasitaM // 120 ) maraNaM hoti AsannaM AgatAya jarAya hI / suriyA sannabhAvo ca arunamhi samAgate / 12!) pItayobbanayUso yaM jarAyakkhiniyA naro / bhusaM pItarasaM ucchusakaTaM va jigucchiyo || saMkAya patrikA - 2 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhAga 122) phalitA kiNNasIso ca khaNDadanto kharakhsaro / kharasampassa dubbaNNo pUtigandhavalittavo || 123) aTThasaMghATato va dissamAnaTThipaJjaro / khI lohitamaso ca kiso dharmAni santo // 124) pavedhamAno abalo sadA daNDaparAyano / pamukho bhaggadeho ca mando avasidindrayo || 125 ) parihIno satAdIhi sampatto maccusantikaM / avidheyyaGgapaccaGgo sakicce avasaMgato // 126) viluttabhogo aJJehi vijjamAne va jIvite / pacchinnapuJJakammoso seti maJcaparAyano || 127) sadAvItamaladvAro pUtigandhasarIrako / kapaNo bhinnalajjIvacatta pemo ca bandhuhi // 128) atekicchakavyAdhI ca sappAyaM rucimattano / alabhanto parAdhIno paMsupeto va jIvati // 129) dayAya vatyubhUto so bAlo viya jalo bhave / jIvamAno pi yaM jiSNo mano viya viratthako / 130) vissandapUtikhelo yaM hasanto pi mahallako / goasobho so maNDito pi na sobhati // 131) loke virUpa piNDo va jaGgamo jiNNapug2alo | disvAna yaM jigucchanti sapemo api bandhavA // 132) karonti apahAsaM vA ayaM vA dissa mattano / apanenti mukhaM bhaNamAne mahallake // 133) daTTha taM tassa sotumpi vacanaM api bandhavA | phusitampi jigucchanti tassa hatthena tAdisaM // 68 saMkAya patrikA - 2 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 zramaNavidyA-3 134) asuci va jigucchanti avajA pi mahallakaM / tena sambhogasaMvAsaM nevicchanti kathaJci pi / 135) pubbe manApo hutvAna jiNNo yobbanakAraNA / pacchA socati attAno khiNa pAyeyyako viya / / 136) yokantarUpo pi pure bahunnaM / virUpadeho punaso jraay| jigucchitabbo api bandhavehi / saMvegaThAnaM nanudaM budhAnaM / / 137) evaM jarAya jiNNo pi taruNo cApi pugglo| jAtipaccayasambhUtaM vyAdhidukkhaM nigacchati / / 138) yadAso gahito hoti vyAdhiyakkhena puugglo| asamattho tadAseti chinnapakkho dvijo viya / / 139) manApaM vaNNasaNThAnaM dhiti hirimsesto| sarIre sabba sampatti vyAdhiyakkho vilumpati / / 140) AdissamAnarUpamhi asunante sudaarunne| Agate vyAdhiyakkhamhi maraNe hoti saMsayo / 141) iTThaviyogahetuM ca dehaM nissaarkaarko| parAyattakaro dehI natthi vyAdhisamo ripU // 142) maNDanaM hasanaM ceva vilAso kIlanampi ca / Agate vyAdhiyakkhamhi sabbamantaradhAyati / 143) asamattho sabhogampi bhuJjitaM vyaadhipiilito| uThAnAdisu kiccesu parAdhIno nipajjati // 144) sake muttakarIsamhi palipanno rudmmukho| dayAlukAnaM sattAnaM kampeti hadayaM bhusaM / / saMkAya patrikA-2 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtidukkha vibhAgo 145 ) tassa disvAna sambhImaM vyAdhiyakkhamupAgataM / accantamanutApento sokaggimabhivaDDhati // 146) dukkhaM sahitumasakkonto puggalo vyAdhipIlito / samamevApi dulladdhaM hanti jIvitamattano // 147 ) accantacittavikkhepaM appiyattaM parassa ca / pApunAti naro khippaM vyAdhiyavakhavasaMgato // 148) nopetanAgataM bhogaM citaM na paribhuJjati / kalyANaM ca na sakkoti kAtumicchati vyAdhito // 149 ) kAtuM na sakkoti naro patiTTha / nAbhibhUto sati jIvitepi / vyAdhitamevaM kusalo viditvA / AdittasIsova careyya dhamme // 150 ) nIyamAnassa tassevaM jarArogehi niccaso / ghoraM maccamukhaM natthitAnaM lenaM ca sabbaso | 151) mahAvAtasamudbhUto sukkakaTThe va pAvako / khippaM hanti naraM maccujarA roga sahAyako // 152) naraM attani jAtAva jarArogaripU ubho / AkaDDhatvAna pAtenti maraNAnalakAsuyaM // 153) asahappatikArena maccudukkhena pIlito / tAnaM namapassanto nimuggo sokasAgare // 154) jahitvA sabbasampatti sarIrampi ca attano / akAmaM maraNaM yAti kandamAno rudammukho || 155 ) na kAlaniyameneti na cAyanto pi passati / hanti sIdhata Ayu Agato maccu taM khaNe // pU saMkAya patrikA-2 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA-2 156) gahetvA jIvitaM maccu gacchanto pi na dissati / gahitaM na punAneti rudante pi mahAjane / / 157) nAti bhogA sakkonti na mittA napi bandhavA / na koci balavA loke maccutAM taM vimuccitaM / / 158) natthi tAdisako hetu yena jAto na mIyati / ko taM sakkoti vAretuM jAtiyA saha AgataM / / 159) ThapetvA kata kalyANaM ghoramaccubhayaM imaM / natthi koci bhave tassa samatyo paTibAhituM / 160) natthi ghorataro nAma anattho maraNA pro| yena yAti aniTThaso viyogaM piya vatthuto / / 161) kicchena paTiladdhayaM ekameva hi jIvitaM / anantopaddavA tassa upaghAtopapIlakA / / 162) AtapekhittapaNNaM va sussmaansriirko| tujjanto dukkhasallehi vicchinnasandhibandhano // 163) tato kammakilesehi nIyamAno bhavantaraM / upeti kalalAdittaM cavitvAna tato puna / 164) gilIyamAne sati jIvitamhi / nirantaraM maccumahoragena / hAsonuko kA nu ca tuTThibhoge / kattabba masmi nanu puJameva // jAtidukkhaniddeso nitttthito| saMkAya patrikA-2 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169) jAtidukkha vibhAgo 165) jAto jiNNo mato vyAdhi sattoyamiti sammati / jAyamAnAdibhAvena rUpakAyo pavattati / / 166) __ salakkhaNaparicchinne paccayAyattavRttike / kAye nibbiriyA bhoge kuto sattopalabbhati / / 167) aGgapaccaGgakoTThAsakalApAkArato pana / saMgato rUpapuJjova vuttAM kAyo ti ekato / / 168) kAyo tetyavisesena upAdinnaM pavuccati / tadupatthambhakattena nijarUpampi taggataM / / athavA pana kAyoti bhUtapuJjova vuccati / upAdArUpachannattA no paTThahati tattato / / 170) aJa maJopakArena sallakkhaNarasena hI / ekatI sampavattanti vatthudhammAtidubbalA || 171) ANagocaramattena sukhumattena vuttito| dubbalA saMkhatA honti tato khippaM va bhijjare // 172) gacchanto koci satto na gamanaM vA na kassaci / pAtubhAvova dhammAnaM nirIhANaM tathA tathA / / 173) adhimattetu ekamhi bhUtamhi pana kiccato / sesA tadanuvattanti gamanAdi tato bhave // 174) bhUtapuJjova bhUtAnaM vasenevaM pavattati / natthi koci pavattanto pavattApanako naro / / 175) jAyamAnAdirUpAni abbocchinna vasenidha / ekattena gahetvAna hoti niccAdikappanA // 176) iriyApathenAona dukkhamekamhi sambhavaM / nuditvA vRttito tattha sukhasA pavattati / / saMkAya patrikA-2 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 zramaNa vidyA- 2 177 ) kilesAturato ceva yathAbhUtamajAnanA / bAlAnaM subhasaGghappo pUtikAye pavattati // 178) nAnA sandhiparicchinna aGgapaccaGgarAsino | hoti nAmaM sarIranti itthi vA puriso ti vA // 179) sannivesavisesena ThitakoTTAsarAsino / aGgapaccaMgavohAro kathIyati tathA tathA // 180) kammotu mAnasAhArahetujAtA vasenidha / santatInaM catassannaM hoti koTTAsasammuti // 181) dvattisA subhato honti dvicattAlIsadhAtuto / koTThAsA saha vattantA nibbhAgA dhAtumattakA // 182) paThavisA cettha ApaMsA honti dvAdasa / tejasA caturo chadvA vAyaMsA dhAtubhedato || 183) tato kalapA saGkhpA dasakA nava kaTThakA honti terasa tithArA ye hi vuccanti santati // 184) bhUtabhUtikarUpAnaM samUhassa yathArahaM / akAdippabhedena kalApA iti sammuti // 185) sakkha visesena hoti nAmaM visesato / sabbaM rUppaNabhAvena rUpaM iti pavuccati // 186) salakkhaNena rUpAni AkAsena ca kaNikA / paricchinnova vattanti aJJamaJJa amissato || 187) katvAnevaM vinibhogaM sarIraM paramatthato / suddhasaMkhArapuJjayamiti passeyya paNDito || 188) nahettha devo na brahmA na itthi puriso ti vA / dhAtumattA subhAniccA dukkhadhammA pavattare || saMkAya patrikA - 2 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtidukkha vibhAgo 189) kAyo na pasati suNAti ca neva kiJci / jAnAti kiccamapi neva sayaM karoti / yutto pattati manena tathA tathAyaM / suttena yantamiva dArumayaM payuttaM // 190) nAnattato hi manaso anilassa bhedo / bhedAnilassa gamanAdikriyAvibhAgo / kAyassa sijhati kriyA ca tathA tathA yaM / santaramhi itarIta rarUpasiddhi // 191) nAnattato mAnasabhUravAnaM / nAnAbhidhAnAni bhavanti evaM / atthAnurUpaM kriyasaddahetu / tatthA vinibbhogamatI ramante // 192) majhe hRdayakosassa addhappasatalohite / bhUtarUpamupAdAya vatthurUpaM pavattati // 193) nissAya pana taM vatthu sampavattati mAnasaM / taM taM dvArika kiccaM tu sAdhayantaM yathArahaM // 194) atIva garubhUtampi kAyayantamidaM mano / yathicchAyapavatteti dAruyantaM yathA naro // 195) yadA viJJANasaMcAro ettha vocchijjate tadA / chinnabandhanayantaM va kAyo patati bhUmiyaM // 196) ApavaddhaM nalApakkaM vAtavitthambhi tIritaM / AyuguttaM manAviTThamavikiNNamidaM care // 197) Ayu usmA ca viJJANaM yadA kAyaM jahanti maM / apaviddho tadAseti yathA kaTTaM acetanaM / / 63 saMkAya patrikA - 2 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA-2 198) manAyotu paTicchanno vikAroyaM sarIrake / nirodhA pana tiNNampi pAkaTo hoti taM khaNe // 199) jegucchavivaTadvAro sjiivaakaarnisstto| avissAsapurevakhAro avamaGgalasajjito // 200) bhogabandhupariccatte patito kammabandhanA / ekako kapaNo seti chaDDitabbo lahuM tadA // 201) dehArakkhakavissaTThamatte pUtigataM jnaa| chaDDhenti anapekkhA taM bhinnagUthaghaTaM viya / / 202) posito pi ciraM kAyo nirodho pana cetso| sANi citakamAgamma khaNenantaradhAyati / / 203) gUthapiNDova saMkArakuTAdisu niratthako / kAyo apeta vijJAno anapekkhehi chaDDhito / / 204) dvIha tIhaccayeneva uddhamAtakataM gto| virUpo hoti sambhImo vijAtAyapi mAtuyA / / 205) sabbe nIlattamAyanti vaNNA sAmAdayo tto| pakkabhAvaM gate pacchA dehanissitalohite / / 206) saheva suci sotehi paggharanti kimI tto| chAdenti sakalaM dehaM bhinnahatthapuTa viya // 207) tathAsucI paggharanti bhinditvAna ito cito / jinna bandhanayantova chijjate sandhibandhanaM / / 208) vikiNNo bhavati kAyo tatthattha vibhaagso| __khAdito soNakAdIhi dehabhAvampi nodati / 209) anIlAta pavuThehi tato jinnattamAgate / sabbe antaradhAyanti nAmamattampi no bhave / / saMkAya patrikA-2 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtidukkhavibhAgo 210) maNDentAsucipiNDaM va posanto viya pannagaM / sarIramupapalAlentA vaDDhanti kaTasiM ciraM / / 211) amittaM nUna posenti kaTasi anugAmikaM / vArakaM paTipajjanti ye sarIravasaM gatA // 212) yaM kiJci dukkhaM sambhoti sabbaM taM dehpccyaa| avijjamAne dehasmiM kuto dukkhassa sambhavo / 213) subhAdisacino dehe salabhA va hutAsane / mohena paTipajjanto socanti suciraM kalI / 214) satasaJamadhiTThAya nissattAsucisaJcaye / palAlayantarUpamhi bAlA naTThA migA viya / / 215) nibbhoge kAyayantamhi micchAcAro avibrunaM / bAlassa nanu mandassa gUthamhi gUthakIlanaM / / 216) aho sudAruNo moho yena mUlhA puthujjnaa| evarUpe sarIre pi ratiM kubbanti nipphalaM / / 217) vihasamAne disvAna pUtikAye vickkhnnaa| puthujjanattaM hIlantA viluttA rAgabandhanA / / 218) aladdhA sabbhi saMvAsaM sarIre dhAtumattake / yathAbhUtamajAnantA karonti paTidhaM rati / / 219) sadA isthipumAkArA saNDitAsucisaJcaye / kevalaM vaNNamattena cittaM dUsenti dummati / / 220) itApakkhittametasmiM etto yAcati pUtikaM / janAtucchaM vihanti deharimaM ubhato mukhe // 221) na cApakkhipituM sakkA na sakkA rakkhitumpi ca / duppamaJcamidaM dukkhaM narAnaM satatAgataM / / 222) yathA aggimhi pakkhittaM hoti sabampi chArikaM / tathA dehe pi pavikhattaM hoti sabbaM karIsakaM // saMkAya patrikA-2 5a Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa vidyA-2 223) bahiddhA viya dehassa passeyyabbhantaraM jno| kareyya eko ekasmi nevarAgaM kadAcipi // 224) sace apakatA hoti chavicammassa matthake / vinaddho setacammena hoti kAyo jigucchiyo / / 225) visuM ce aTThisaMghATo caregya tcmNsto| aTThisaMghATapeto va bhusaM hoti bhayAvaho / 226) careyyu bahicammassa anto kimignnaasce| kimikaM va susAnasmi sajIvo eva chaDDhiyo / 227) vivaTAnapihitAneva navadvArAni ce siyu| sabbadAsucikiNNo yaM passitumpi na cAraho / / 228) gUthAsuci navadvArA chadvArA kilesAsuci / bahirAbbhantaraM savati kosAro aTThipaJjare // 229) atijegucchiyaM hoti ekAhampi ajaggitaM / tathApi tattha sammohA rAgo hoti sarAginaM / / 230) sabhAvena paTikkUlo viruuposucisnyctho| bahisambhArasaMyutto hoti rAgassa kAraNaM / / 231) dipAdakoyaM carati gUthapiNDo mahAjanaM / dUsento asuci niccaM paggharanto tato tato / / 232) tanucchavi paTicchanno gUtharAsimidaM jno| halidirAgamavikhattaM pUtimaMsaM va sevati // 233) ThAtaM dehe na sakkonti mIlhasmi hi sbhaavto| disvA vaNavaNaM niccaduggandhaM bAlavAyasA / / 234) sigAlasonakAdInaM dehe niyatagocare / ko kareyya badho chandaM maNDanaM vA mamAyitaM // saMkAya patrikA-2 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtidukkha vibhAgo 235) chavakkhaJcanalepo va maNDaNaM hi sarAginaM / sacchidde pUticammasmi sataM saMvegakAraNaM / / 236) kataM taM pUtikAyamhi yaM sarAgehi maNDaNaM / kilesummatta vesanti garahanti vipassino / / 237) kiM tattha maNDaNaM nAma kAratI kiM mamAyitaM / yaM gilanti ahorattaM jarAmaccumahoragA / / 238) dummitto dubbharo kAyo dukkho dupparihAriyo / duttikiccho durAdAno duppUrA dUsako sadA / / 239) niccetano niruslAho nissAro nIcagocaro / nikkilesapariccatto kAyo nigguNasevito / / 240) bahudhammasamodhAno bhupccynissito| bahusAdhAraNo kAyo bahupaddavapIlito / / 241) alenAsaraNo kAyo sabbanatthamahApatho / jarAdipAvakAditto sabba dukkhUpanissayo / 242) nAyaM mitto na jAtI ca na ca kassaci sntko| niccIvAsucimatto va kevalaM kammasambhavo // . 243) sarIrassa katussAho hoti sabbo pi nissphlo| sakkAro sivaliGgassa diTTikehi kato yathA / / 244) jaggito pi ayaM kAyo visuddhattaM na gacchiti / dhoto hi gUthapiNDo hi nimmalattaM na pApuNe / / 245) sadA saMmaNDito cApi asuci na jahessati / sunahAtAnulitto pi varAho asRciM yathA // 246) navacchiddamidaM puNNaM jajarAsutribhAjanaM / panthasAlA ca saMsAramagge kaTasi kArako / / saMkAya patrikA-2 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ee zramaNavidyA-2 47) sadAvatta mukhappattaM bhutvA hitvA nipajjato / mahodarantasappassa vammiko jaMgamodayaM / / 248) pasAritamayaM jAlaM kAyo santi mahApathe / oDDitaM mAraluddehi dipAdakamadUhalaM / / 249) chavivaNNa tiNacchannaM papAto andhapANinaM / vaNNamisapaTicchannaM balisaM bAlUdakAyunaM / / 250) iriyApathacakkehi vattamAnaM sarIrakaM / rogAdibhaNDasampuNNaM jiNNaM sakaTamIritaM / / 251) nagaraM moharAjassa taNhAlola mhesino| baliM maccupisAcassa deho kimphalamIrito // 252) evaM anicca vatidaM sriirN| sadAsubhaM kevaladukkhapiNDaM / alena mAdIna va matta sujh| pahAya taM santimupenti santo / / 253) kAyo hi niccamma pasUva niccaM / gaNDova daNDena hato asAto / vaccaM va kUte patitaM asaaro| bhijayya khippaM udakeva rAjI // 254) katvA vinibbhogamidaM sarIraM / nissattametanti pahAya saJja / mohndhkaaraaturjiivloko| tacchaM vitaketiha dhammamatte / / nahArucamme hi samAvinaddhite / manAnilApAyutu sampavattite / jarArujAmaccumalAdipUrite / kimettha gayheM sucito ca sArato / / 255) sakAya patrikA-2 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256) dukkha vibhaga na vijjate dukkhamanattaniccaM / sarIrato pUtimasAramaJJa / etAdi secApi karonti chandaM / tato kima pana mogha kiccaM // 257) virUpama' asuci na dehato / bhayassa mUlaM viparItacetasA / upeti duvakhaM kaTukaM tahiM ratA / naroracakke viya giddhamAnaso // 258) yenAnubhUtaM amitaJja yattha / patiTThitaM dukkhamanAdikAle / tameva pattheti punapunapi / aJJAnajAlassa yamAnubhAvo // 259) bhutvApi ghorampi sudIgharattaM / anantadukkhaM bhavacArakesu || na tattha ukkaNThati bAlasatto / laddhAsakhInena hi tahavijjA // 260) niruddhamatte va manamhi sabbe / bhogA ca vandhU ca sarIralIlA // jahanti taM yAti susAnameko / ko paJJavA tattha kareyya rAgaM // 261) yAM yantadeho viya sArahIno / phenassa deho vi dubbalo ca / ajha kareyya ko tattha ratiM abAlo || vi pUtikAyo / 69 saMkAya patrikA - 2 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA-2 262) nhaarucmmtttthitimNsmete| bhavayyu nAnA yadi acamanaM / nimittsnntthaankriyaanupaatii| kuhiM patiThaM nu labheya rAgo / 263) ye pUtikAyamhi karonti chandaM / jAti jaratyAdhimayo cuti ca / punappunaM te samupenti baalaa| bAlo yathA dhenumupeti vacche / / 264) tato ca nikkhanta malaM tahiM ca / bhaveyya littaM sakalepi dehe / khaNeva tasmi kimigUthagandhaM / dachampi dukkhaM pana ko phuseyyaM / / 265) ekAha nikkhantamalampi dehaa| pahoti chAdetumasesato tN| kimeva vattu pana mccukaalaa| tathApi dehe suvisaJi bAlo / 266) sace pi anto gata bhaagraasii| careyya kAmaM bahinimitvA / daNDaM gahetvA pana kAkasone / nivAraye aJamakubbamAno / 267) gandhAsayo kAsavirUpavaNNa / saNThAnato bhaditapUti raasiN| cittena saddhiM vicarantametaM / sattoti maaMti kalIdhamohA / / saMkAya patrikA-2 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 269) jAtidukkhavibhAgo 268) deha va nissAya kiliTThabhAvaM / patvAnacittaM vividhaM ca dukkhaM / ciraM anante bhavasAgarasmi / Aruyha sandhAvati dehanAvaM / / suduppamuJcaM sithilaM anuM thiraM / na chitvate yAva kilesavandhanaM / sarIrasambandhamanAdikAlikaM / pavattate dukkhamidaM punappunaM // 270) anantadukkhappabhavekasambhave / bhayena bhImamhi sarIracArake / karitva cintayya parakkama varaM / budhehi pattaM nanu bho sivaM padaM // 271) tato sarIre bhupddvaalye| pahAya etamhi rati asesto| vicintayantI paramaM imaM vidhi / tAreyya khippaM bhavasAgaraM budho // suatudde so nitttthito| 272) saMsAroyamanAdiko calayaro dukkhA apAyA sdaa| buddhappAdakhaNo ca dullabhataro dulladdhakAyo ca yaM / nAnA vyAdhijarAdupaddavahato vijjUva bhijjeyyato / kAlo bho nanu santimesitumayaM AdittasIso yathA // saMkAya patrikA-2 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 saMkAya patrikA - 2 zramaNa vidyA - 2 kAyavirati gAthAyo / satAca sattati / ettAnuyogaM kubbanto / papyanti amataM padaM // anena puna yasAdhikena / dAnena jJAnena ca sussarena / bhogena rUpena balena cApI / kulena sIlena bhaveyya maggo // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhadanta-khemAcariyatherena viracito nAmarUpasamAso rAmazaMkara tripAThI adhyakSa, bauddha darzana vibhAga sampUrNAnanda saMskRta vizvavidyAlaya vArANasI Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkkathana 'nAma-rUpasamAso' nAmaka gadya padyAtmaka yaha laghukAya grantha 'bhadanta kSema' nAmaka AcArya kI racanA hai| barmA meM yaha grantha 'khemappakaraNa' nAma se prasiddha hai / isa grantha para siMhalI bhASA meM eka prAcIna siMhalI AcArya dvArA viracita 'sanna' nAma se eka prAcIna vyAkhyA bhI hai, jisakA nAma 'silipiTapata' hai| isa vyAkhyA ke sAtha mUla grantha kA sampAdana san 1980 I0 meM siMhalI bhikSu baTapole subhadrarAmAdhipati anunAyaka svAmI zrI dharmapAla ne sampanna kiyA thaa| polavatte buddhadatta kA kahanA hai ki prastuta grantha kI eka TIkA vAcissara mahAsvAmI dvArA likhI gaI hai, jise unhoMne 1926 I0 meM barmA meM rahate samaya vahA~ dekhA thaa| unakA kahanA hai ki ukta vyAkhyA sahita mudrita grantha kI pRSTha saMkhyA 72 hai / bauddha AbhidhArmika samasta jAgatika padArthoM kA saMgraha pA~ca skandhoM meM karate haiM, yathA-rUpaskandha, vedanAskandha, saMjJAskandha, saMskAraskandha evaM vijJAnaskandha / rUpaskandha ko chor3akara zeSa cAra skandha 'nAma' kahe jAte haiM tathA rUpaskandha 'rUpa' kahalAtA hai / granthakAra ne inhIM nAma-rUpa dharmoM kA saMkSepa se nirUpaNa kiyA hai, jo grantha ke nAma se hI spaSTa hai / grantha kI bhASA sarala pAli hai tathA zailI sugama evaM spaSTa hai / prastuta grantha kA eka saMskaraNa pI. TI. esa. landana ke jarnala meM 1915-16 meM prakAzita huA hai / prastuta grantha kA vahI pramukha AdhAra hai| isake pATha kA romana, barmI aura siMhalI saMskaraNoM se bhI milAna kiyA huA hai| devanAgarI meM isa grantha ke prakAzana kA uddezya ise jijJAsu vidvAnoM aura zodha-chAtroM ko sulabha karAnA mAtra hai / AzA hai isase sudhI janoM ko manastoSa hogA / rAmazaMkara tripAThI sakAya patrikA-2 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpaM ca vedanA saJA sesacetasikA tthaa| vijJANamiti paJcete paJcakkhandhA ti bhAsitA / / paJcupAdAnakkhandhA ti tathA tebhUmakA matA / bhedAbhAvena nibbAnaM khandhasaGgahanissaTa / -abhidhammatthasaMgaho 7:46-47 / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo tassa bhagavato arahato sammAsambuddhassa nAmarUpasamAso 1. gambhIraM nipuNaM dhammaM, marUna' yo pakAsayI / sahasvakhassa uyyAne, vasaM vassaM narAsabho // 2. namassitvAna taM nAthaM, dhammaM saGgha ca sAdhukaM / samAsaM nAmarUpassa, bhaJJamAnaM suNAtha me // tattha samAsato ekUna navuti cittAni tAni catubbidhAni honti / kathaM ? kusalAkusala - vipAka - kiriyAbhedena, tesu ekavIsati kulacittAni dvAdasa akusala cittAni, chattisa vipAkacittAni, vasati kiriyAcitAni / catubbidhAni kusalAni, kAma-rUpArUpa- lokuttara - bhUmibhedena; aTTha kAmAvacarAni, paJca rUpAvacarAni, cattAri arUpAvacarAni, cattAri lokuttarAni ceti / tattha somanassasaha gataM JANasampattaM asaGkhArikamekaM saGkhArikamekaM; somanassasaha gataM trANavippayuttaM asaGkhArikamekaM saGkhArikamekaM; upekkhA sahagataM trANasampayuttaM asaGkhArikamekaM sasaGkhArikameka; upekkhAsahagataM trANavippayuttaM asaGkhArikamekaM saGkhArikamekaM ti imAni aTTha kAmAvacarakusala cittAni / 1 vitakka- vicAra - pIti-sukha - cittekaggatAsampayuttaM paJcaGgikaM paThamajjhAnaM / vicArapIti-sukha - cittekaggatAsampayuttaM caturaGgikaM dutiyajjhAnaM / pIti-sukha - cittekaggatAsampattaM tirvAGgakaM tatiyajjhAnaM / sukha-cittekaggatAsampayuktaM duvaGgikaM catutthajjhAnaM / upekkhA-cittekaggatAsampayuttaM duvaGgikaM paJcamajjhAnanti imAni paJca rUpAvacarakusala cittAni / AkAsAnaJcAyatanaM, viJJANaJcAyatanaM, AkiJcaJJAyatanaM, nevasaJJAnAsaJcAyatananti imAni cattAri arUpAvacarakusala cittAni / 1. B. madhuraM / saMkAya patrikA - 2 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA-2 sakkAyadiTThi-vicikicchA-sIlabbataparAmAsatidosappahAnakara sotApattimaggacittaM / kAmarAgabyApAdAnaM tanuttakaraM sakadAgAmimaggacittaM / kAmarAgabyApAdAnaM niravasesapahAnakaraM anAgAmimaggacittaM / rUparAga-arUparAga-mAna-uddhacca-avijjAnaM anavasesapahAnakaraM arahattamaggacittanti imAni cattAri lokuttarakusalacittAni / imAni ekavIsati kusalacittAni / akusalacittAni tividhAni / aTTha lobhasahagatacittAni, dve paTighasampayuttacittAni', dve ekahetukacittAnIti / tattha somanassasahagataM diTThigata-sampayuttaM asaGkhArikamekaM, sasaGghArikamekaM; somanassasahagataM diTThagatavippayuttaM asaGghArikamekaM, sasaGkhArikamekaM; upekkhAsahagataM diTThigata-sampayuttaM asaGkhArikamekaM, sasaGghArikamekaM; upekkhAsahagataM diTThigatavippayuttaM asaGghArikamekaM, sasaGghArikamekaM ti imAni aTTha lobhasahagatacittAni / domanassasahagataM paTighasampayuttaM asaGkhArikamekaM, sasaGkhArikamekaM ti imAni dve paTighasampayuttacittAni / vicikicchAsahagataM ekaM, uddhaccasahagataM ekaM ti imAni dve ekhetukcittaani| imAni dvAdasa akusalacittAni / vipAkacittAni catubbidhAni, kAma-rUpArUpa-lokuttarabhUmivasena, tevIsati kAmAva varavipAkacittAni, tAni duvidhAni honti : kusalavipAkAni akusalavipAkAni ceti / kusalavipAkAni solasa, akusalavipAkAni satta; kusalavipAkAni duvidhAni ahetukAni sahetukAni ceti / ahetukAni aTTha, sahetukAni aTTha / tattha upekkhAsahagataM kusalavipAkaM cakkhuviANa, tathA sotavicANaM, ghAnaviANaM, jivhAviANaM, sukhasahagataM kAyavijJANaM, kusalavipAkAhetukamanodhAtu upekkhAsahagataM sampaTicchanaM, kusalavipAkAhetukamanovijJANadhAtu-somanassasahagataM santIraNaM, kusalavipAkAhetuka-manovijJANadhAtu-upekkhAsahagataM santIraNanti imAni aTTha ahetukakusalavipAcittAni / somanassasahagataM nANasampayuttaM asaGghArikamekaM, sasaGghArikamekaM; somanassasahagataM ANavippayuttaM asaGkhArikamekaM sasaGkhArikamekaM; upekkhAsahagataM ANasampayutaM 1. B. paramAsAdi (duppAThA). 2. S. Omits. 3. S. -yuttAni cittAni. saMkAya patrikA-2 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmarUpasamAso asaGkhArikamekaM, sasaGghArikamekaM; upekkhAsahagataM ANavippayuttaM asaGghArikamekaM sasaGkhArikamekaM ti imAni aTTha sahetukakusalavipAkacittAni / ' aTTa sahetukakusalavipAkacittAni kusalasadisAni yeva uppajjanti, ki tu ? vipAkacittAnIti naanaakrnnN| upekkhAsahagataM akusalavipAkaM cakkhuvijJaANaM, tathA sotavijJANaM, ghAnavijJaANaM, jivhAvijJANaM, dukkhasahagataM kAyavijJaANaM, akusalavipAkAhetukamanodhAtu upekkhAsahagataM sampaTicchana, akusalavipAkAhetukamanovijJANadhAtu upekkhAsahagataM santIraNaM ti imAni satta akusalavipAkAhetukacittAni / paJca rUpAvacaravipAkacittAni kusalasadisAni yeva uppajjanti / cattAri arUpAvacaravipAkAcittAni kusalasadisAni yeva uppajjanti / cattAri lokuttaravipAkacittAni sotApattiphalacittaM, sakadAgAmiphalacittaM, anAgAmiphalacittaM, arahattaphalacittaJceti; imAni cattAri lokuttrphlcittaani| imAni chattisa vipAkacittAni / kiriyAcittAni bhUmivasena tividhAni honti, kAmAvacarAni, rUpAvacarAni, arUpAvacarAni ceti / ekAdasa kAmAvacarAni, pazcarUpAvacarAni, cattAri arUpAvacarAni / kAmAvacarAni duvidhAni, ahetukAni sahetukAni ceti, ahetukAni tINi, sahetukAni atttth| tattha kiriyAhetukamanodhAtu upekkhAsahagataM paJcadvArAvajjanaM, kiriyAhetukamanovijJANadhAtu somanassasahagataM hasituppAdacittaM, kiriyAhetukamanovijJANadhAtu upekkhAsahagataM voTThapanacittazceti' imAni tINi ahetukakiriyacittAni / aTTha sahetukakiriyacittAni kAmAvacarakusalasadimAni yeva aharato uppajjanti / kiM tu ? kiriyAcittAnIti nAnAkaraNaM / paJca rUpAvacarakiriyAcittAni kusalasadisAni yeva arahato uppajjanti / cattAri arUpAvacarakiriyAcittAni kusalasadisAni yeva arahato uppajjanti / imAni vIsati kiriyAcittAni / evaM samAsato ekUnanavuticittAni honti / 1. B. Omits. 2. R. voThThapanaJcati / saMkAya patrikA-2 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa vidyA - 2 te AvajjanacittAni, dve dassanacittAni, dva e savanacittAni dve ghAyanacittAni dva e sAyanacittAni dve phusanacittAni, dve sampaTicchanacittAni, tINi santIraNacittAni, ekaM voTThapanaM / dva e dviTThAnikAni, nava tiTThAnikAni, aTTha catuTThAnikAni dva e paJcaTThAnikAni, ekUnavIsati paTisandhicittAni, ekUna vasati bhavaGgavittAni, ekUnavIsati cuticittAni, ekAdasa tadArammaNacittAni, terasa hasana cittAni / 80 battisa cittAni rUpaM samuTThApenti, iriyApathaM sannAmenti, viJJattI janayanti / chabbIsati cittAni rUpaM samuTThApenti, iriyApathaM sannAmenti, viJJattI na janayanti / ekUnavIsati cittAni rUpaM samuTThApenti, iriyApathaM na sannAmenti, viJJattI na janayanti / soLasa cittAni rUpaM na samuTThApenti, iriyApathaM na sannAmenti, viJJattI na janayanti / catupaccAsa kAmAvacaracittAni paJcadasa rUpAvacaracittAni dvAdasa arUpAvacaracittAni, aTTha lokuttaracittAni, aTThArasa ahetukAni dve ekahetukAni, dvAvasa' duhetukAni, sattacattAlIsa tihetukAni paJcapaJJAsa javanacittAnIti / tattha kiriyAhetukamanodhAtu paJcadvAre AvajjanaM karoti / kiriyAhetukamanovijJANadhAtu upekkhA sahagataM manodvAre AvajjanaM karoti / imAni dve AvajjanacittAni / kusalavipAkaM cakkhuviJtrANaM akusalavipAkaM cakkhuvitrANaM ti imAni dva e dassanacittAni; evameva dvo savarNAcittAni dva e ghAyanacittAni, dvo sAyanacittAni, dva e phusanacittAnIti veditabbAni / kusalavipAkAhetukamanodhAtu upevakhAsahagataM sampaTicchanacittaM, akusalavipAkAhetu manodhAtu upekkhA sahagataM sampaTicchacittaJceti imAni dvepi sampaTicchanacittAni / kusala vipAka hetukamanovijJAnadhAtu somanassasahagataM santIraNaM, kusala vipAkA hetukamanovijJAnadhAtu upekkhAsahagataM santIraNaM, akusalavipAkAhetukamanoviJJANadhAtu upekkhA sahagataM santIraNaM ti imAni tINi santIraNacittAni / kiriyA hetuka manovijJANadhAtu upekkhAsahagataM idamekaM voTThapanacittaM paJcadvAre voTThapanaM manodvAre AvajjanaJca karoti / kusalavipAkAhetukamanovijJANadhAtu 1. R, bAvIsa | saMkAya patrikA - 2 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmarUpasamA su somanassasahagataM paJcadvAre santIraNaM chadvAre tadArammaNaJca karoti / imAni dve dviTThAnikAni / paJca rUpAvacaravipAkacittAni cattAri arUpAvacaravipAkacittiAni brahmaloke paTisandhi bhavaGgaM cuti ca honti / imAni nava tiTThAnikAni / aTaTha kAmAvacaramahAvipAkacittAni devamanussesu paTisandhi bhavaGga chadvAre tadArammaNaM cuti ca honti / imAni aTTha catuTThAnikAni / kusalavipAkA hetukamanovijJAnadhAtu upekkhA sahagataM manussesu jaccandhajAtibadhirAdInaM paTisandhi bhavaGga paJcadvAre santIraNaM chadvAre tadArambhaNaM cuti ca hoti / akusalavipAkAhetukamanovijJAnadhAtu upekkhAsahagataM catusu apAyesu paTisandhi bhavaGga, pazcadvAre santIraNaM chadvAre tadArammaNaM cuti ca hoti / imAni dve paJcaTThAnikAni / aTTha kAmAvacara- vipAkacittAni dve upekkhAsahagata vipAkAhetukamanoviJJANadhAtuyo ca kAmAvacara - kammaM vA kammanimittaM vA gatinimittaM vA gahetvA paTisandhi honti / paJca rUpAvacaravipAkacittAni cattAri arUpAvacara- vipAkacittAni yassa yassa kusalassa jhAnassa yaM yaM ArambhaNaM taM taM ArammaNaM gatvA brahmaloke paTisandhi honti, imAni ekUnavI pati paTisandhi cittAni honti / etAni yeva pavattikkhaNe bhavaGgAni cutikkhaNe cuti ca honti / aTTha kAmAvacaravipAkavittAni tisso vipAkA hetukamanoviJJANadhAtuyo ca javanacittAnaM anantarA tadArammaNAni hutvA kAmAvacarasattAnameva jAyanti; imAni ekAdasa tadArammaNacittAni / kAmAvacarakusalAni cattAri somanassa sahagatAni, akusalAni cattAri somanassasahagatAni, paJca kiriyacittAni somanassasahagatAnIti imAni terasa hasanacittAni; tesu puthujjanAnaM aTThasu kusalAkusale su hasanaM uppajjati; sekkhAnaM dve diTThigatAni apanetvA chasu hasanaM uppajjati; arahantAnaM pana paJcasu kiriyacittesu hasanaM uppajjati / aTTha kAmAvacara-kusala cittAni dvAdasa akusala cittAni, dasa kiriyacittAni, vINAsavassa abhijJAcittaM, sevakhaputhujjanAnaM abhijJAcittaJceti imAni dvattisa cittAni rUpaM samuTThA penti, iriyApathaM sannAmenti, viJJattI janayanti / paJca rUpAvacarakusalAni, paJca kiriyacittAni cattAri arUpAvacarakusalAni, cattAri 1. S. vacare kammaM / 2. B. Inserts ca / saMkAya patrikA - 2 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa vidyA - 2 kiriyAni, cattAri maggacittAni, cattAri phalacittAnIti imAni chabbIsati cittAni rUpaM samuTThApeti, iriyApathaM sannAmenti, viJJattI na janayanti / ekAdasa kAmAvacarakusalavipAkAni dve akusalavipAkAni, kiriyAhetukamanodhAtu-AvajjanaM, paJca rUpAvacaravipAkacittAnIti imAni ekUnavIsati cittAni rUpaM samuTThApenti, iriyApathaM na sannAmenti, viJJattI na janayanti / kusalA - kusala - vipAkAni dvipaJcavitrANAni, cattAri arUpAvacara- vipAkAni, khoNAsavassa cuticittaM sabbasattAnaM paTisandhicittaJceti imAni soLasa cittAni rUpaM na samuTThApenti, iriyApathaM na sannAmenti, viJJattI na janayanti / 82 aTTha kAmAvacara-kusalAni, dvAdasa akusalAni, aTTa mahAvipAkAni, aTTha parittakusalavipAkAni, satta akusalavipAkAni, aTTha mahAkiriyAni, tINi paritakiriyAnIti imAni catupaJcAsa kAmAvacaracittAni / paJca rUpAvacarakusalAni paJca vipAkAni paJca kiriyAnIti imAni paJcadasa rUpAvacaracittAni / cattAri arUpAvacarakusalAni, cattAri vipAkAni, cattAri kiriyAnIti imAni dvAdasa arUpAvacaracittAni / cattAri maggacittAni cattAri phalacittAnIti imAni aTTha lokuttaracittAni / dvipaJcavitrANAni, tisso manodhAtuyo, paJca ahetukamanoviJJANadhAtuyo cAti imAni aTThArasa ahetukacittAni / vicikicchAsahagatamekaM uddhacca sahagata mekanti safar | dve dosamohahetukAni, aTTha lobhamohahetukAni dvAdasa alobhAdo sahetukAnIti imAni bAvIsati duhetukAni / tihetukAni sesAni sattacattAlIsa cittAni / kulAkulAni tettisa, cattAri lokuttaravipAkAni, AvajjanaM voTThapanaJca vajjetvA sesAni aTThArasa kiriyacittAnIti imAni paJcapaJJAsa javanacittAnIti / katame dhammA kusalA' ? yasmi samaye kAmAvacaraM kusalaM cittaM utpannaM hoti somanassasahagataM JANasampayuttaM asaGkhArikaM rUpArambhaNaM vA saddArambhaNaM vA gandhArammaNaM vArasArammaNaM vA phoTubbArammaNaM vA dhammArammaNaM vA, yaM yaM vA panArabbha; tasmi samaye phasso hoti, vedanA hoti, saJJA hoti, cetanA hoti, cittaM hoti : phalsapaJcakarAsi : vitakko hoti, vicAro hoti, pIti hoti, sukhaM hoti, cittassekaggatA 1. B. Omits. Cf. dhammasaGgaNi, 8 1. saMkAya patrikA - 2 paNNikaM niTThitaM / citta cetasika kathA Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmarUpasamAso hoti : jhAnapaJcakarAsi : saddhindriyaM hoti, viriyindriyaM hoti, satindriyaM hoti, samAdhindriyaM hoti, pacindriyaM hoti, manindriyaM hoti, somanassindriyaM hoti, jIvitindriyaM hoti : indriyaTTakarAsi : sammAdidi hoti, sammAsaGkappo hoti, sammAvAyAmo hoti, sammAsati hoti, sammAsamAdhi hoti : maggapaJcakarAsi : saddhAbalaM hoti, viriyabalaM hoti, satibalaM hoti, samAdhibalaM hoti, paJjAbalaM hoti, hiribalaM hoti, ottappabalaM hoti : balasattakarAsi : alobho hoti, adoso hoti, amoho hoti : hetuttikarAsi : anabhijjhA hoti, abyApAdo hoti, sammAdiTTi hoti : kammapathattikarAsi : hiri hoti, ottappaM hoti : lokapAladukarAsi : kAyapassaddhi hoti, cittapassaddhi hoti, kAyalahutA hoti, cittalahutA hoti, kAyamudutA hoti, cittamudutA hoti, kAyakammaJatA hoti, cittakammaJatA hoti, kAyapAguJatA hoti, cittapAguJatA hoti, kAyujjukatA hoti, cittujjukatA hoti : chayugaladukarAsi : sati hoti, sampaja hoti : upakAradukarAsi : samatho hoti, vipassanA hoti : yuganaddhadukarAsi : paggAho hoti, avikkhepo hoti : viriyasamathadukarAsi : ye vA pana tasmi samaye ache pi asthi paTiccasamuppannA arUpino dhammA : ime dhammA' kuslaa| padavibhAgato chapaJcAsa padAni honti, niyatayevApanakehi saha samasaTThi padAni honti| tattha niyatayevApanakA nAma-chando adhimokkho tatramajjhattatA manasikAro ti| yadA pana aniyatayevApanakehi saha uppajjanti tadA ekasaTThi padAni honti / tattha aniyatayevApanakA nAma-karuNA muditA sammAvAcA sammAkammanto sammA-AjIvo ti / dukavaggAdIsu yasmA, saGgahazca na yantIti / cittassa ca puthubhAvaM, dIpetuJca apnnnnkN| tasmA yevApanA dhammA, munindena pakAsitA ti / / rAsito sattarasa rAsi honti : phassapaJcakarAsi, jhAnapaJcakarAsi, indriyaTakarAsi, maggapaJcakarAsi, balasattakarAsi, hetuttikarAsi, kammapathattikarAsi, lokapAladukarAsi, chayugaladukarAsi, upakAradukarAsi, yuganaddhadukarAsi, viriyasamathadukarAsi ceti / yevApanakehi vinA pAThe AgatA asambhinnA tiMsa dhammA honti yathA : phasso sA vedanA cetanA cittaM vitakako vicAro pIti cittassekaggatA saddhA viriyaM sati 1. dhammasa0 $ 1. saMkAya patrikA-2 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA-2 panA jIvitindrayaM hiri ottappaM alobho adoso kAyapassaddhAdayo dvAdasa' dhammA ceti ime tisadhammA asambhinnA honti / avibhattika-savibhattikavasena duvidhA honti, aTThArasa avibhattikA, dvAdasa savibhattikA, yathA : phasso saJjA cetanA vicAro pIti jIvitindriyaM kAyapassaddhAdayo dvAdasa dhammA ceti ime aTThArasa dhammA avibhattikA, vedanA cittaM vitako cittassekaggatA saddhA viriyaM sati pA hiri ottappaM alobho adoso ti ime dvAdasa dhammA svibhttikaa| tattha cittaM phassapaJcake cittaM, indriyaTTake manindriyaM / vitako jhAnapaJcake vitakko, maggapaJcake sammAsaGkappo / saddhA indriya?ke saddhindriyaM, balasattake saddhAbalaM / hiri balasattake hiribalaM, lokapAla duke hiri| ottappaM balasattake ottappabalaM, lokapAladuke ottappaM / alobho hetuttike alobho, kammapathattike anbhijjhaa| adoso hetuttike adoso, kammapathattike avyaapaado| vedanA phassapaJcake vedanA, jhAnapaJcake sukhaM, indriyaTTake somanassindriyaM / viriya indriyaTake viriyaM, maggapaJcake sammAvAyAmo, balasattake viriyabalaM, viriyasamathaduke paggAho / sati indriyaTTake satindriyaM, maggapaJcake sammAsati, balasattake satibalaM, upakAraduke sati / samAdhi jhAnapaJcake cittassekaggatA, indriyaTake samAdhindriyaM, maggapaJcake sammAsamAdhi, balasattake samAdhibalaM, yuganaddhaduke samatho, viriyasamathaduke avikhepo| pA indriyaTake paJcindriyaM, maggapaJcake sammadiTThi, balasattake pAbalaM, hetuttike amoho, kammapathattike sammAdiTThi, upakAraduke sampajanaM, yuganaddhaduke vipassanA ti / cittaM vitako saddhA ca, hirottappaM duhetuyo| ime viTThAnikA satta, tihAnikA ca vedanA / / viriyaM sati catuTThAnA, chaTTonekaggatA pi ca / sattadvAnA mati vuttA bhinnA dvAdasadhA ime ti / / paThamacittaM nidvitN| dutiye 'sasaGghArika' ti visese / tatiye somanassa sahagate ANavippayutte asaGkhArike padavibhAgato ekUnapAsa padAni honti; asambhinnapadAni ekUnatisA honti; tesu avibhattikAni aTThArasa, savabhattikAni ekAdasa : sattaTThAnikA pA parihInA; ettakaM nAnAkaraNaM / catutthe 'sasaGghArika' ti visese| paJcame upekkhAsahagate ANasampayutte asaGkhArike paJcapAsa padAni honti, yathA : phasso vedanA saJcA 1. B. degsaddhi cittpssddhaadyo| saMkAya patrikA-2 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmarUpasamAso cetanA cittaM vitako vicAro upekkhA cittasseka ggatA saddhA viriyaM sati samAdhi paJA manindriyaM upekkhindriyaM jIvitindriyaM sammAdiTThIti evamAdayo ptthmcittsdisaa| jhAnapaJcake pItiparihInattA catuGgikaM jhAnaM hoti'| asambhinnapadAni ekUnatisA honti, avibhattikAni sattarasa, savibhattikAni dvAdasa, ettaka nAnAkaraNaM / chaTTe 'sasaGkhArika' ti viseso| sattame upekkhAsahagate ANavippayutte asaGghArike aTThacattAlIsa padAni honti, asambhinnapadAni aDhavIsati honti; pItiyA ca ANassa ca parihInattA avibhattikAni sattarasa savibhattikAni ekAdasa / aTThame 'sasaGghArika' ti viseso| kAmAvacara-cittakathA nihitA / rUpAvacara-paThamajjhAnaM kaamaavcr-kuslcittsdisN| dutiyajjhAne catupacAsa padAni honti / dvidvAnikassa vitakkassa parihInattA caturaGgikaM jhAnaM hoti, caturaGgiko maggo hoti, asambhinnapadAni ekUnatisA honti; avibhattikAni aTThArasa, savibhattikAni ekAdasa / tatiyajjhAne tepacAsa padAni honti / vitakka-vicAraparihInattA tivaGgika jhAnaM haati| asambhinnapadAni aTThavIsati honti; avibhattikAni sattarasa, savibhattikAni ekaads| catutthajjhAne upacAsa padAni honti / pItiyA ca parihInattA duvaGgikaM jhAnaM hoti / asambhinnapadAni sattavIsati honti; avibhattikAni soLasa, savibhattikAni ekaads| imesu catusu jhAnesu cattAro niyatayevApanakA sabbadA uppajjanti; karuNA muditA aniyatayevApanakA apamAbhAvanAkAle nAnA uppajjanti / paJcamajjhAne upacAsa padAni honti, vedanA jhAnaGgasu upekkhA hoti, indriyesu upekkhindriyaM hoti; asambhinnapadAni sattavIsati honti, avibhattikAni soLasa, savibhattikAni ekAdasa, niyatayevApanakA cattAro yeva sabbadA uppajjanti / rUpAvacara-kusalacetasikA nidvitA / 1. B. pItiparihInA tathA caturaGgiAjhAnaM hoti, parihInA tathA caturaGgA sambhinnapadAni / saMkAya patrikA-2 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa vidyA-2 __arUpAvacarAni cattAri jhAnAni' rUpAvacara-paJcakajjhAnasadisa-cetasikAni; ArammaNameva AkAsAdi tesaM nAnAkaraNaM / sotApattimaggacittena sahajAtadhammA samasaTThipadAni honti / rAsito sattarasa rAsI honti / cattAro dhammA adhikA upajjanti, sammAvAcA sammAkammanto sammAAjIvo anajAtaJassAmItindrayaM ca / kasmA vA maggo aTTaGgiko maggo hoti ? navindriyA honti ? asambhinnapadAni tettisa honti ? sammAvAcAdInaM paviThThattA avibhattikAni ekavIsati, savibhattikAni dvAdasa / sakadAgAmi-anAgAmi-aharattamaggA pi sotApattimaggasadisA va / indriyesu acindriyaM hoti, ettakaM nAnAkaraNaM / etesu catUsu maggesa chandAdayo cattAro niyatayevApanakA uppajjanti / kusalaceta sikA nihitaa| somanassasahagate diTTigatasampayutte apaGkhArike dvattisa dhammA honti, yathAH phasso vedanA sA cetanA cittaM vitakko vicAro pIti sukhaM cittekaggatA viriyindriyaM samAdhindriyaM manindriyaM somanassindriyaM (jIvitindriyaM) micchAdiTTi micchAsaGkappo micchAvAyAmo micchAsamAdhi viriyabalaM samAdhibalaM ahirikabalaM anottappabalaM lobho moho abhijjhA micchAdiTThi ahirikaM anottappaM samatho paggAho avikkhepo ceti / rAsito nava rAsI honti : phassapaJcakarAsi jhAnapaJcakarAsi indriyapaJcakarAsi maggacatukkarAsi balacatukarAsi hetudukarAsi kammapathadukarAsi kaNhadukarAsi piTThittikarAsi ceti / soLasa asambhinnapadAni honti : phasso vedanA sA cetanA cittaM vitako vicAro pIti cittssekggt| viriyindriyaM jIvitindriyaM micchAdiTThi ahirikaM anottappaM lobho moho ceti / tesu avibhattikAni satta, savibhattikAni nava : phasso sA cetanA vicAro pIti jIvitindriyaM moho ceti ime satta avibhattikA dhammA; vedanA cittaM vitako cittaspekaggatA viriyindriyaM micchAdiThThi ahirikaM anottappaM lobho ceti ime nava savibhattikA nAma / tattha cittaM phassapaJcake citta, indriyapaJcake manindriyaM / vitako jhAnapaJcake vitakko, maggacatukke micchAsaGkappo / micchAdiTThi maggacatukke micchAdichi / 1. AdAsapotthake : rUpAvacarAni paJcakajjhAnasadisA ni ceta sikAni / saMkAya patrikA-2 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 nAmarUpasamAso kammapayadu ke micchAdichi / ahirikaM balacatuke ahirikabalaM, kaNhaduke ahirikaM / anottappaM balacatukke anottappabalaM, kaNhaduke anottappaM / lobho hetuduke lobho, kammapathaduke abhijjhaa| vedanA phassapaJcake vedanA, jhAnapaJcake sukhaM, indriyapaJcake somanassindriyaM / viriyaM indriyapaJcake viriyindriyaM, maggacatukke micchAvAyAmo, balacatukke viriyabalaM, pichittike pggaaho| samAdhi jhAnapaJcake citrokaggatA, indriyapazcake samAdhindriyaM, maggacatukke micchAsamAdhi, balacatukke samAdhibalaM, paTThittike samatho avikkhepo ceti / cittaM vitakko diThThi ahirikaM anoppaM lobho ceti ime cha dviThThAnikA vedanA tihAnikA, [viriyaM catuThThAnikaM, ekaggatA paJcaTThAnikA]' dutiye 'sasavArikaM' ti viseso / somanassasahagatesu dvosu diTThigatavippayutesu viTThAnikA diliparihInA tisa padAni honti, paNNarasa asambhinnapadAni honti, avibhattikAni satta, savibhattikAni aTTha, phasso sA cetanA vicAro pIti jIvitindriyaM moho ceti ime satta avibhattikA dhambhA; vedanA cittaM vitakko ekaggatA viriyindriyaM ahirikaM anottappaM lobho ceti ime aTTha savibhattikA dhmmaa| upekkhAsahagatesu dvIsu diTThigatasampayuttesu pItiparihInA ekatisa padAni honti / vedanA jhAnauM upekkhA hoti, indriyesu upekkhindriyaM hoti / paNNarasa asabhinnapadAni honti, cha avibhattikAni, nava savittikAni upekkhAsahagatesu dvIsu diTThigatavippayuttesu diTThiparihInA ekUnatisa padAni honti / dvIsu domanassasahagatesu ekUnatisa padAni honti : phasso vedanA sA cetanA cittaM vitako vicAro dukkhaM cittassekaggatA viriyindriyaM samAdhindriyaM manindriyaM domanassindriyaM jIvitindriyaM micchAsaGkapo micchAvAyAmo micchAsamAdhi viriyabalaM samAdhibalaM ahirikabalaM anottappabalaM doso moho byApAdo ahirikaM anottappaM samatho paggAho avikhepo ceti / cuddasa asambhinnapadAni honti, yathA : phasso vedanA sA cetanA (cittaM) vitako vivAro cittassekaggatA viriyindriyaM jIvitindriyaM ahirikaM 1. AdAsapotyake : catuTTAnekaggatA / AdAsapotthake : sampayuttesu / 2. B. adds the verse : viriyaM catuTThAnikaM, chaTThAnekaggatA pi ca / nava dhammA ime vuttA, sambhinnA hi mahe sinA / ti / saMkAya patrikA-2 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa vidyA - 2 anottappaM doso moho ceti / cha avibhattikA, aTTha savibhattikA ca, yathA: phasso saJJA cetanA vicAro jIvitindriyaM moho ti ime cha avibhattikA dhammA | vedanA cittaM vikko vittassekaggatA viriyindriyaM ahirikaM anottappaM doso ime aTTha savibhattikA dhammA | 88 vicikicchAsahagate tevIsati padAni hontiH phasso vedanA saJJA cetanA cittaM vitakko vicAro upekkhA cittassekaggatA viriyindriyaM manindriyaM upekkhindriyaM jIvitandriyaM micchAsaGkappo micchAvAyAmo viriyabalaM ahirikabalaM anotappabala vicicchA moho ahirikaM anottappaM paggAho ceti / cuddasa asamminnapadAni honti, yathAH phasso vedanA saJJA cetanA cittaM vitakko vicAro cittassekaggatA viriyindriyaM 'jo vitindriyaM vicikicchA moho ahirikaM atottappaM ceti / aTTha avibhattikAni, cha savibhattikAni : phasso saJJA cetanA vicAro cittekaggatA jIvitindriyaM vicikicchA ma : ime aavibhattikA dhammA | vedanA cittaM vitakko viriyindriyaM ahirikaM anottapaM : ime cha savibhattikA dhammA / cittekaggatA Thitimattameva hoti; samAdhindriyAdIni paJcAnAni parihAyanti / uddhacca gate avasati padAni honti : phasso vedanA saJnA cetanA cittaM vitakko vicAro upekkhA cittekaggatA virindriyaM samAdhindriyaM manindriyaM upekkhindriyaM jIvitandriyaM micchAsaGkappo micchAvAyAmo micchAsamAdhi viriyabalaM samAdhibalaM ahirikavalaM anottappabalaM uddhaccaM moho ahirikaM anottappaM samatho paggAho avikkhepo ceti / cuddasa asambhinnapadAni honti : phasso vedanA saJJA cetanA cittaM vitakko vicAro cittassekaggatA virindriyaM jIvitindriyaM uddhaccaM moho ahirikaM anottappaM ceti; satta avibhattikAni, satta savibhattikAni / phasso saJJA cetanA vicAro jIvitandriyaM uddhaccaM moho ceti ime satta avibhattikA dhammA; vedanA cittaM vitakko ekatA virindriyaM ahirikaM anottappaM ceti ime satta savibhattikA dhammA | chando adhimokkho uddhaccaM manasikArI issA macchariyaM mAno thInaM middhaM kukkuccaM ceti ime dasa akusalA yevApanakA / chando adhimokkho uddhaccaM manasikAro thInaM middhaM ceti ime cha yevApanakA paJcasu sasaGkArikesu akusalesu uppajjanti / asaGkhArikesu paJcasu thInaM middhaM apanetvA sesA cattAro honti / catusu diTThigatavipatte lobhasahagatesu mAno uppajjati / issA macchariyaM kukkuccaM ceti ime tayo 1. B. omits. 2. P. adds micchA samAdhi / saMkAya patrikA - 2 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmarUpasamAso dvIsu domanastasahagatacittesu nAnA hutvA uppjjnti| uddhaccasahagate adhimokkho manasikAro ca dve uppajjanti / akusala-cetasikA nidvitA / kusalavipAke cakkhuvijJANe dasa dhammA honti : phasso vedanA sA cetanA upekkhA cittekaggatA manindriyaM upekkhindriyaM jIvitindriyaM manasikAro ceti / tayo rAsI honti : phassa paJcakarAsi, jhAnadukarAsi, indriyatikarAsi ceti / satta asambhinnapadAni honti : phasso vedanA sajJA cetanA cittaM ekaggatA jIvitindriyaM ceti / paJca avibhattikAni : phasso sA cetanA ekAMgatA jovitindriyaM ti, dve savibhattikAni : vedanA cittaM ceti / sota-ghAna-jivhAvitrANAni ckkhuvitraannsdisaani| kusalavipAke kAyavinANe sukhA vedanA hoti, sukhindriyaM hoti, etakaM nAnAkaraNaM / kupalavipAke manodhAtusampaTiccha vitta vitakkavicArehi saha dvAdasa dhammA honti, sesaM cakkhuvijJANa sadisaM / kusalavipAkAhetuka-manovijJANadhAtu. somanassasahagata-citte pItiyA saha terasa dhammA honti, sukhavedanA hoti, somanassindriyaM hoti, ettakaM naanaakrnnN| kusalavipAkAhetuka manovijJANadhAtuupekkhAsahagate manodhAtusadisA' ti / aTTha mahAvipAkacittAni kaamaavcrkuslsdisaani| rUpAvacara vipAkAni rUpAvacara-kusalasadisAni / arUpAvacaravipAkAni arUpAvacara-kusalasadisAni / cattAri lokuttaravipAkAni lokuttarakusalasadisAni / catutthevipAke ajJAtAvindriyaM hoti, ettakaM nAnAkaraNaM / kusalavipAkacetasikA nitttthitaa| akusalavipAkAni cakkhu-sota-ghANa-jivhAviANAni kusalavipAkasadisAni, idha aniTThArammaNe yeva uppajjanti, idaM tesaM nAnAkaraNaM / akusalavipAke kAyavijJANe dukkhA vedanA hoti, dukkhindriyaM hoti, ettakaM nAnAkaraNaM / sampaTicchanA santIraNAni dve pi kusalavipAkasadisAni / akusalavipAkacetasikA ni TThitA / 1. TIkAyaM : itarAni manovijJANaghAtu-santINa cittAni manodhAtusadisAni / 2. B. arahattaphale / saMkAya patrikA-2 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA-2 kiriyAhetuka-manodhAtu smptticchnsdisaa| kiriyAhetuka-manovijJANadhAtusomanassasahagate citte paJcadasa dhammA honti : phasso vedanA saJaA cetanA cittaM vitakko vicAro pIti sukhaM citekaggatA viriyindriyaM samAdhindriyaM manindriyaM somanassindriyaM jIvitindriyaM ceti / tayo rAsI honti : phassapaJcakarAsi, jhAnapaJcakarAsi, indriyapaJcakarAsi ceti / ekAdasa asambhinnapadAni honti : phasso vedanA sA cetanA cittaM vitakako vicAro pIti cittassekaggatA viriyindriyaM jIvitindriyaM ceti| aTTha avibhattikAni : phasso saJjA cetanA vitakko vicAro pIti viriyindriyaM jIvitindriyaM ceti / tINi savibhattikAni : vedanA cittaM ekaggatA ceti, ime tayo savibhattikA dhmmaa| cittekaggatA tihAnikA, vedanA tihAnikA / kiriyAhetuka-manovijJaANadhAtu-upekkhAsahagatA imeheva sadisA pItiparihInA uppajjati / avasesAni kiriyacittAni sabhUmika-kusalasadisAni yeva uppajjanti / dvipaJcavinANesu manasikArA eko yevApanako uppajjati / sesesu parittavipAkakiriyesu ca adhimokkho manasikAro jAyanti / aTThamahAvipAkesu aTThamahAkiriyesu ca mahaggata-vipAkakiriyacittesa ca virativajjA sesA kusalasadisA yeva uppajjanti / kAmAvacaravipAkesu mahAkiriyesu ca tisso viratiyo na uppajjanti, ekantakusalattA; appamaAyo care kAmAvacara-mahAvipAkesu na uppajjanti, ekntprittaarmmnnttaa| catUsu upekkhAsahagatesu mahAkiriyesu karuNA muditA na dissantIti vadanti / lokuttaravipAkacittesu . kusalasadisA yeva uppajjanti / kiriyacetasikA niTiThatA / 1. paThavApo tejo ca, vAyodhAtu tathaiva ca / ___ mahAbhUtAni etAni, cattArIti pavuccare / / 2. cakkhu sotaJca ghAnaJca, jihvA kAyo tathaiva ca / vaNNo saddo raso gandho, isthipurisindriyaM tathA / 1. B. mahAvipAkesu / 2. B. S. cha / 3. TokAyaM : cittacetasikakathA nihitaa| saMkAya patrikA-2 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmarUpasamAso 3. jIvitaM ceva vitti , AkAso lahutA pi ca / mudu kammaJcatA ceva, upacayo santatI jarA // 4. aniccatA ca ojA ca, vatthurUpaM tathaiva ca / catuvIsati etAni, upAdA ti pavuccare / / balA sambhavA jAtI ca, rogarUpaJca yaM mataM' / vAyo-vAridvaya-bhedehi, saGgahitAni yathakkama / / 6. rUpaM saddo gandha-rasA, paThavI ca tathaiva ca / tejo bAyo ca etAni, paJca cakkhAdikAni ca // 7. sappaTighAni vuccanti, tathA oLArikAni ca / soLasa avasesAni, sukhumAppaTighAni ca / / 8. cakkhAdikAni paJcaiva, ajjhattikAni vuccare // tevIsatavasesAni, bahiddhAneva honti ti / / 9. rUpaM sanidassanaM vuttaM, avasesA nidassanaM / sattavIsaMvidhaM hoti, taM sabbaM paripiNDitaM / / 10. aTThindriyAni vatthuJca, kammeneva bhavanti hi / vittiyo tathA dve pi, citteneva bhavanti hi / / 11. saddo utuJca cittaJca, upAdA jAyate hi so| lahutA ceva mudutA, kammajhatA tathaiva ca / utuM cittaJca AhAraM, upAdA pabhavanti hi / / 12. vaNNo gandho raso ceva, paThavI tejo ca mAluto / / upacayo santatI Apo, ojAkAsaM catUhi tu // 13. cittaM cittajarUpAnaM, uppAde hoti paccayo / cittassa tikkhaNe kamma, utu ojA ThitikkhaNe / / 14. kammena vIsatI honti, cittena dasa satta ca / paNNarasa utunA ca, AhArena catuddasa / jaratAniccatA ceva, na kehici bhavanti hi / / 1. TIkArya sammataM / upA Aya bhavanti hi / 2. B. cy| 3. tevIsa avasesAni / saMkAya patrikA-2 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA-2 15. yAni kammena cittena, arUpehetAni' honti hi| AhArajA utujAni, rUpehi tu bhavanti hi / / na sambhonti rUpArUpehi, jaratAniccatA pi ca / 16. oLArikAni vatthuzca, ojA tINindriyAni ca / ApodhAtu ca etAni, rUpArUpanti vuccare / 17. vittiyo duve ceva, lahutA kammaJatA pi ca / mudutA upacayo ceva, santatI ca tathA puna / / vikArarUpAnetAni satteva tu bhavanti hi / / jaratAniccatA ceva, lakkhaNarUpanti vuccare / paricchedarUpamAkAsaM, eka yeva tu dIpitaM / / catudhA honti kammAna', rUpAnaJca tidhA pana / asacinaM tathA dvIhi, bahiddhA utu neva tu // 20. samatisAti rUpAni, jAyanti pttisndhiyaa| ThitikkhaNe ca bhede ca, tisa tiseva honti hi / / 21. kAyadasakaM bhAvadasakaM, vatthudasakameva ca / evaM navuti rUpAni, kammajAneva sandhiyA / / 22. yathA paTicca bIjAni, jAyate aGkaro pro| tathA paTicca sukkAdi, kalalA jAyare ime / / 23. sandhicittassa dutiyaM, bhavaGgaM ti pavuccati / tenaTTharUpA jAyanti, utu ojA hi soLasa / / 24. kammajA navuti ceba, evaM jAti aacyo| sabhuttAhAraM nissAya, mAtujAhatanissitaM / 1. s. B. arUpe tAni (na yujjati) 2. A A ajA / 1. S. B. rUpArUpe / (na yujjati) B. & TIkA-kAminaM / 5. B. bhngg| saMkAya patrikA-2 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmarUpasamAso ekadvIhaM atikkamma, aTTharUpAni jAyare // vatthudasakaM' kAyadasakaM, bhAvadasakameva ca / cakkhumhi kammajA honti, sambhArA catuvIsati / catupacAsa sabbAni, piNDitAni bhavanti hi / / tato sote ca ghANe ca, jihvAvatthumhi jAyare / kAyamhi tu dve dasakA, ti sambhArAni honti hi // catucattALIsa sabbAni, piNDitAni bhavanti hi // 27. cakkhAdikAni cattAri, vatthurUpaM tathaiva ca / ekaTThAnikarUpAni, paJceva tu bhavanti hi / / 28. kAyo itthipumattaJca, jIvitindriyameva ca / sabbaTThAnikarUpAni, imAni tu bhavanti hi // nAmarUpasamAso smtto| 1. ckkhudskN| 2. B. &. TIkA-tathA / NOTE. Pages 9, 14 nn. : AdAsapotthake ti sIhalakkha rehi muddApite nAmarUpasamAse asthi abhidhammapakaraNAgata-potthakesU ti madhe / saMkAya patrikA-2 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ye dhammA hetuppabhavA hetuM tesaM tathAgato Aha / tesaM ca yo nirodho evaMvAdI mahAsamaNo / / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ visayAnukkamaNikA prAkkathana 75 balasattakarAsi 23 ekUnanavuti cittAni 77 hetuttikarAsi 83 aTTha kAmAvacarakusala cittAni 77 kammapathattikarAsi 83 paJca rUpAvacarakusalacittAni 77 lokapAladukarAsi 83 cattAri arUpAvacarakusalacittAni 77 chayugaladukarA si 83 cattAri lokuttarakusalacittAni 77 upakAradukarAsi 83 dvAdaza akusalacittAni 78 yuganaddhadukarAsi 83 aTTha lobhasahagatacittAni 78 viriyasamathadukarAsi 83 dve paTighasampayuttacittA ni 78 niyatayevApanakA 83 dve ekahetukacittAni 78 aniyatayevApanakA 83 chattisa vipAkacittAni 78 cittaM 84, 86 aTaTha ahetukakusalavipAkacittAni 78 vitakko 84, 86 aTTha sahetukakusalavipAkacittAni 79 saddhA 84 satta akusala vipAkAhetukacittAni 79 hiri 84 paJca rUpAvacaravipAkacittAni 79 ottappaM 84 cattAri arUpAvacaravipAkacittAni 79 alobho 84 cattAri lokuttaraphalacittAni 79 adoso 84 vIsati kiriyAcittAni 79 vedanA 84, 85 tINi ahetukakiriyacittAni 79 viriyaM 84, 87 paJca rUpAvacarakiriyacittAni 79 sati 84 cattAri arUpAvacarakiriyacittAni 79 samAdhi 84, 87 cittacetasikakathA 82 pA 84 phassapaJcakarA si 82 micchAdiTThi 86 jhAnapaJcakarAsi 53 ahirIkaM 87 indriyakarAsi 83 anottappaM 87 maggapaJcakarAsi 83 lobho 87 saMkAya patrikA-2 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akArAdikkamena ganthAgatagAthaddha sUcI aTThindriyAni vatthu ca 91 aniccatA ca ojA ca 91 oLArikA ni vatthu ca 92 kammajA navu ti ceva 92 kammena vIsa ti hoti 91 kAyadasakaM bhAvadasakaM 92 kAyo itthipumattaJca 93 gambhIraM nipuNaM dhamma 77 cakkhAdikAni cattAri 93 cakkhAdikAni paJceva 91 cakkhumhi kammajA honti 93 cakkhu sotaM ca ghAnaM ca 90 catudhA honti kammAnaM 92 cittaM cittajarUpAnaM 91 jaratAniccatA ceva 92 jIvitaM ceva vijJatti 91 tato sote ca ghAne ca 93 namassitvAna taM nAthaM 77 paThavApo tejo ca 90 balA sambhavA jAti ca 91 yathA paTicca bIjAni 92 yAni kammena cittena 92 rUpaM saddo gandharasA 91 rUpaM sanidassanaM vuttaM 91 vaNNo gandho raso ceva 91 vittiyo duve ceva 92 saddo utuJca cittaM ca 91 sandhicittassa dutiyaM 92 sappaTighAni vuccanti 91 samatisA ti rUpAni 92 saMkAya patrikA-2 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KASAYAPAHUDASUTTAN [A Jaina Philosophical Text in Prakrit] of ACARYA GUNADHARA Edited by Dr. GOKUL CHANDRA JAIN Dr. Smt. SUNITA JAIN SAMPURNANAND SANSKRIT VISHVAVIDYALAYA VARANASI Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya guNadhara viracita kasAyapAhuDasuttaM [prAkRtabhASA nibaddha jaina siddhAnta grantha ] sampAdana DaoN. gokulacandra jaina DaoN. zrImatI sunItA jaina yA prANAyAta vAjatA vidyAlayamA sampUrNAnanda saMskRta vizvavidyAlaya vArANasI Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA kasAyapAhuDasuttaM ko pANDulipiyAM 'kasAyapAhuDasutta' prAkRta meM nibaddha jaina karma siddhAnta kA prAcIna grantha hai| vartamAna meM mUla grantha kI svatantra rUpa se eka bhI hastalikhita prAcIna prati upalabdha nahIM hai / AcArya vIrasena-jinasena kRta jayadhavalA TIkA kI haDegannaDa-prAcIna kannaDa lipi meM tADapatroM para utkIrNa eka prAcIna prati mUDabidrI, sAutha kanArA ko siddhAntavasadi (aba ratnatraya vasadi) meM surakSita hai|' isa TIkA meM kasAyapAhuDa ke 'gAhAsutta' tathA 'cuNNisutta' samAhita haiN| anya grantha-bhaNDAroM meM kAgaja para kannaDa athavA devanAgarI lipi meM likhita jo pratiyA~ upalabdha haiM, ve saba isI tADapatrIya prati kI pratilipiyoM se kramazaH san 1895 ke bAda likhI gayI haiN| jayadhavalA bRhatkAya TIkA hai, jisakA parimANa sAta hajAra zloka pramANa batAyA gayA hai / kasAyapAhuDasuttaM kA prakAzana __kasAyapAhuDasuttaM, yativRSabhakRta cuNNisutta tathA vIrasena-jinasena kRta jayadhavalA TIkA devanAgarI lipi meM hindI anuvAda ke sAtha solaha jildoM meM prakAzita hai| TIkA ko pratilipi se gAhAsutta tathA cuNNisutta saMkalita karake sva0 paM0 hIrAlAla siddhAntazAstrI ne hindI vivecana ke sAtha prakAzana karAyA thaa| isI ke AdhAra para sva0 paM. sumerucandra divAkara ne hindI vivecana ke sAtha 'kaSAyapAhuDasUtra' kA prakAzana karAyA / prastuta saMskaraNa kasAyapAhuDasuttaM kA prastuta saMskaraNa adhyayana-anusandhAna kI navIna saMbhAvanAoM ke uddezya se taiyAra kiyA gayA hai| isalie isakI prastutI anusandhAna sAmagrI ke rUpa meM hai| isameM kramazaH mUla prAkRta gAthAyeM, hindo bhAvAnuvAda, gAthAnu1. kannaDaprAntIya tADapatrIya granthasUcI, saMkhyA 7, pR0 255, bhAratIya jJAnapITha, kAzI, san 1948 / 2. bhAratavarSIya digambara jaina saMgha, caurAsI, mathurA, san 1984 se / 3. vIrazAsana saMgha, kalakattA, 1955 / 4. zrutabhaNDAra tathA granthaprakAzana samiti, phalaTana, san 1968 / saMkAya-patrikA-2 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasAyapAhuDasutaM krama tathA zabdAnukrama diyA gayA hai| prastAvanA meM grantha aura granthakAra se sambaddha mahattvapUrNa binduoM para saMkSepa meM vicAra kiyA gayA hai| kasAyapAhuDa kI jayadhavalA TokA ko AdhAra mAnakara paramparA se jitanI 'suttagAhA' kasAyapAhuDa kA aMga mAnI jAtI haiM, unheM cUrNi tathA TIkA se alaga karake mUla rUpa meM yahA~ prastuta kiyA gayA hai| isa prakAra prastuta saMskaraNa meM kula 245 prAkRta gAthAe~ dI gayI haiN| ina gAthAoM meM se kucha ko TIkA meM 'suttagAhA' tathA kucha ko 'bhAsagAhA' kahA gayA hai| 12 gAthAe~ 'cUliyA' kahI gayI haiN| 'cUliyA' kI dasa gAthAe~ kiMcit pATha-bheda ke sAtha pUrva kI gAthAoM meM bhI AyI haiN| TIkA meM jinheM bhAsagAhA kahA gayA hai, ve sutagAhA ke kathya se jur3I huI haiN| sva0 paM0 horAlAla zAstrI ne suttagAhA tathA bhAsagAhA ko mUla grantha kA aMga mAnA hai / vartamAna ke adhyayana granthoM ke pariziSTa kI taraha viSaya se sambaddha avaziSTa sAmagrI ko granthAnta meM 'cUliyA' ke nAma se dene kI prAcIna paramparA rahI hai| yaha anusandhAna kA viSaya hai ki ina gAthAoM meM se kitanI gAthAe~ mUla kasAyapAhuDasutta kI haiN| kasAyapAhuDasuttaM kA parimANa ___ dUsarI gAthA meM pandraha arthoM meM vibhakta 180 gAthAoM kA kathana hai / isa AdhAra para mUla grantha kA parimANa 180 gAthA mAnA jAtA rahA hai| jayadhavalA TIkA meM kahA gayA hai ki solaha hajAra pada pramANa 'pejjapAhuDa' ko guNadhara ne 180 gAthAoM meM upasaMhRta kiyA"pejjadosapAhuDaM solahapadasahassapamANaM hotaM asIdizatagAhAhi upasaMghAridaM / "5 vIrasenAcArya ko paramparA se 233 gAthAe~ upalabdha huiiN| jayadhavalA meM unhoMne svayaM yaha prazna uThAyA hai ki jaba kasAyapAhuDa kI gAthA saMkhyA 233 thI to guNadharAcArya ne grantha ke Arambha meM 180 gAthAoM kA hI nirdeza kyoM kiyA / prazna kA svayaM hI samAdhAna karate hue likhA hai ki pandraha adhikAroM meM vibhakta gAthAoM kA nirdeza karane kI dRSTi se guNadharAcArya ne 180 gAthA saMkhyA kA nirdeza kiyA hai, kintu bAraha sambandha gAthAe~ aura addhAparimANa kA nirdeza karane vAlI chaha gAthAe~ pandraha adhikAroM meM se kisI bhI adhikAra se baddha nahIM, ataH unako chor3a diyA gayA hai| 233 gAthAoM kI saMgati nimna prakAra baiThAyI jAtI hai 5. kasA0 pA., bhAga 1, pR0 87 / 6. kasA0 pA0 bhAga 1, pR0 182, 183 / saMkAya-patrikA-2 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa vidyA pandraha adhikAroM kI mUla gAthAe~ bhASya gAthAe~ sambandha gAthAe~ addhAparimANa nirdezaka gAthAe~ kramavRtti se sambaddha gAthAe~ nAma nirdeza karane vAlI gAthAe~ 92 86 12 6 35 2 yoga 233 jayadhavalA TIkA ke racayitA vIrasenAcArya ke anusAra ina samasta gAthAoM ke racayitA AcArya guNadhara the / 99 kasAyAhu kI gAthAoM para vicAra karate hue sva0 paM0 kailAzacandra zAstrI ne likhA hai ki kyA ina gAthAoM meM kucha gAthAe~ nAgahasti kRta bhI haiM ? isa prazna para vicAra karane se jJAta hotA hai ki jayadhavalA ke anusAra vIrasena svAmI se pahale hone vAle kucha TIkAkAroM kA aisA mata rahA hai ki eka sau assI gAthAoM ke sivAya jo zeSa trepana gAthAe~ haiM, ve nAgahasti kRta haiM / vIrasena ne isakA nirAkaraNa kiyA hai / "asa disadagAhAo mottUNa avasesasaMbaMddhAparimANaNidde sasaMkamaNagAhAo jeNa nAgahatthiAiriyakathAo teNa 'gAhAsade AsIde' tti bhaNiNa NAgahatthimAi - rieNa paijjA kadA idi ke vi vakkhANAiriyA bhaNati, taNNa ghaDade / 7 kasA pAhuDa kA srota aura paramparA kasAyapAhuDa ke sambandha meM jo jAnakArI upalabdha hai, usase jJAta hotA hai ki prAcIna samaya meM jaina zramaNa paramparA meM isakI sarvasammata mAnyatA rahI / sambhavatayA karmasiddhAnta aura kasAyapAhuDa ke vizeSajJa AcAryoM kI vizeSa paramparA thI / vartamAna meM kasA pAhuDa nAma se jo gAhAsutta upalabdha haiM, unakA ekamAtra AdhAra bIrasena - jinasena kI jayadhavalA TIkA hai| isa TIkA meM kasAyapAhuDa ke 'gAhAsutta' tathA yativRSabhakRta 'cuNNisutta' samAhita haiN| isa TIkA se kasAyapAhuDa kI prAcIna paramparA ke sandarbha meM aura bhI mahattvapUrNa jAnakArI milatI hai / kasA pAhuDa ke srota ke viSaya meM kahA gayA hai ki 'pA~caveM pUrva meM dasamI vastu meM 'pejja' pAhuDa meM kasAyapAhuDa hai / ' (gAthA 1) jaina Agama ke dvAdaza aMgoM meM bArahavA~ dRSTivAda hai / isake antargata 14 pUrva haiM / unameM pA~caveM pUrva kA nAma 'jJAna7. kasA0 pA0, bhAga 1, pR0 183 / saMkAya patrikA-2 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 kasA pAhuDa pravAda' hai / isI pUrva kI dazamI vastu meM tIsare pAhuDa kA nAma 'pejjapAhuDa' hai / isI pAhuDa ke antargata kasAyapAhuDa hai / dRSTivAda aura caudaha pUrva vartamAna meM upalabdha nahIM haiM / isalie anya srotoM se unake viSaya meM prApta jAnakArI hI AdhAra bhUta hai / jayadhavalAkAra ko kasAyapAhuDa ke gAhAsutta tathA yativRSabha kI cUrNi upalabdha hue aura unhoMne gAhAsutta tathA cUrNa donoM ko apanI TIkA meM samAhita karake surakSita kara diyA / inakI prAcIna paramparA ke sambandha meM jayadhavalAkAra ko jo jAnakArI prApta huI, use bhI apanI TIkA meM nibaddha kiyA hai| unhoMne likhA hai ki kasAyapAhuDa ke gAhAsutta guru-ziSya paramparA se Ate hue Arya maMkSu prApta hue| una donoM ke pAdamUla meM eka sau assI gAthAoM ke prakAra se sunakara yativRSabha ne cUrNisUkta banAye / tathA nAgahasti artha ko samyak " puNo tAo caiva suttagAhAo AiriyaparaMparAe AgacchamANIo ajja - maMkhuNAgahatthIrNa pattAo / puNo tesi dohaM pi pAdamUle asIdisadagAhANaM guNaharasuhakamalaviNiggayANamatthaM sammaM soUNa jayivasahabhaDAraeNa pavayaNavacchalena cuNNisuttaM kathaM "8 kasA pAhuDa ke gAhAsutta maukhika paramparA dvArA kaMThastha karake dIrghakAla taka surakSita rakhe gaye / lipi aura lekhana kalA ke vikAsa ke pUrva mahattvapUrNa siddhAntoM ko kaMThastha karake unheM surakSita rakhane ke lie unheM gAhAsutta ke rUpa meM gaThita kara liyA jAtA thaa| gAhAsutta geya hote the / unake uccAraNa aura kaMThastha karane kI sunizcita prakriyA thI / usake jJAtA 'uccAraNAcArya' kahe jAte the / ziSya uccAraNAcArya se gAhAsutta dhAraNa karatA thA / dhAraNA ke bAda ziSya kI arthagrahaNa - sAmarthya ko samajhakara 'sUkta' ke 'vAgaraNa' - vyAkhyA dvArA ziSya ko artha diyA jAtA thA / yaha kArya 'vAgaraNAcArya' kA thA / ziSya kI prajJA, arthagrahaNa - sAmarthyaM tathA usake sadupayoga kA vinizcaya karane ke bAda guru ziSya ko 'sutta' kI vistRta 'vAcanA' detA thA / eka hI guru ziSya kI pAtratA ke anusAra use 'sutta', 'vAgaraNa' tathA 'vAcanA' meM se mAtra eka athavA do athavA tInoM pradAna kara sakatA thaa| tInoM ke lie svatantra rUpa se 'uccAraNAcArya' 'vAgaraNAcArya' tathA 'vAcakAcArya' bhI hote the / kasA pAhuDa kI upalabdha jayadhavalA TIkA meM surakSita gAhAsutta, cuNNisutta tathA guNadhara, AryamaMkSu, nAgahasti aura yaMtivRSabha ke sandarbhoM se pratIta hotA hai ki 8. kasA0 pA0, bhAga 1, pR0 88 / saMkAya patrikA-2 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA kasAyapAhuDa ke eka sau assI gAhAsutta vAgaraNa' aura 'vAcanA' sahita vIrasenajinasena ke samaya taka paramparayA saMrakSita rahe tabhI ve jayadhavalA jaisI sATha hajAra zloka pramANa bRhat TIkA kI racanA kara ske| yaha racanA zaka saMvat 759 (I0 san 837) meM pUrI huI / usa samaya rASTrakUTa nareza amoghavarSa kA rAjya thaa|' prAcIna pAribhASika zabdAvalI prastuta grantha ke nAma aura usake sandarbha meM prayukta zabdAvalI ke pAribhASika arthoM ko samajhanA bhI Avazyaka hai| prathama gAthA meM kahA gayA hai ki 'pejapAhuDa' meM 'kasAyapAhuDa' hai / yativRSabha kahate haiM ki usa pAhuDa ke do nAma hai-'pejadosapAhuDa' aura 'kasAyapAhuDa' | pejadosapAhuDa nAma abhivyAharaNa niSpanna hai aura kasAyapAhuDa naya niSpanna / "tassa pAhuDassa duve NAmadhejjANi / taM jahA-abhivAharaNaNippaNNaM pejjadosapAhuDaM / gayado gippaNaM ksaaypaahuddN| dUsarI gAthA meM grantha kI gAthAoM ko 'suttagAhA' kahA gayA hai| isa taraha 'peja', 'kasAya', 'pAhuDa' tathA 'sutta' zabda kI pAribhASika artha-paramparA jJAtavya hai| kasAya _ 'kasAya' vyakti ke manobhAvoM kA eka sampUrNa vijJAna hai| isake antargata vyaktitva kA vizleSaNa usake manogata bhAvoM kI jaTilatAoM ke sUkSmatama paridRzya meM kiyA jAtA hai| isa vizleSaNa kA AdhAra gaNitIya hai| isalie pUrA karmasiddhAnta 'kasAya' ke gaNitIya vizleSaNa ke mAdhyama se kiyA gayA hai| isa kAraNa vaha sahaja bodhagamya nahIM hai| jaise 'gura'-siddhAnA samajha lene para gaNita atyanta sarala ho jAtA hai, usI prakAra 'kasAya' kA 'gura'-siddhAnta jAna lene para pUrA karmasiddhAnta samajhanA AsAna ho jAtA hai| ___ 'kasAya' ke mUla meM cAra bheda kahe gaye haiM-1. krodha, 2. mAna, 3. mAyA, 4. lobha / inakI pravRtti rAga-dveSa ke rUpa meM hotI hai| sambhavatayA 'pejja' zabda rAga-dveSa ko samaveta rUpa meM abhivyakta karane vAlA prAcIna pAribhASika zabda hai| pejja kA rUpAntara 'preya' hone para usakA artha 'rAga' meM simaTa gyaa| isalie rAga ke viparIta dveSa zabda aayaa| kisa kasAya kI pravRtti kahA~ rAga rUpa hogI aura kahA~ dveSa rUpa isakA vistAra se vizleSaNa kiyA gayA hai| isa prakAra pejja' zabda meM kasAya samAhita hai| 9. kasA0 pA0, bhAga 1, prastAvanA / 10. kasA0 pA0 sutta, cuNNisutta, 21, 22 / saMkAya-patrikA-2 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 pAhuDa kasA pAhutaM 'pAhuDa' zabda 'kasAya' 'pejja' Adi zabdoM kI taraha prAcIna pAribhASika zabda hai / prAcIna prAkRta granthoM meM ise vistAra se paribhASita kiyA gayA hai / 'pAhuDa' kI nirukti karate hue yativRSabha ne likhA hai "jamhA padehi puDhaM (phuTaM) tamhA pAhuDaM" " naMdi tathA anuyogadvAra meM bArahaveM aMga diTTivAya ke sandarbha meM pAhuDa aura pAhuDiA kA ullekha hai / diTTivAya meM saMkhyAtapAhuDa, saMkhyAta pAhuDapAhuDa, saMkhyAta pAhuDiyA tathA asaMkhyAta pAhuDapAhuDiyA batAye gaye haiM " pAhuDasaMkhA pAhuDiAsaMkhA pAhuDapAhuDiyAsaMkhA vatthusaMkhA se taM diTTivAyasuparimANasaMkhA" / " gommaTasAra ke anusAra 'ahiyAra' aura 'pAhuDa' zabda ekArthaka haiM / 'pAhuDa' ke 'ahiyAra' ko 'pAhuDapAhuDa' kahate haiM " ahiyAro pAhuDayaM eyaTTho pAhuDassa ahiyAro / pAhuDapAhuDaNAmaM hodi tti jiNehi NiddiTTha // 13 'vatthu', 'atyAhiyAra' tathA 'pAhuDa' bArahaveM aMga 'diTTivAya' ke Antarika vargIkaraNa haiM / zeSa gyAraha aMgoM meM isa prakAra kA vargIkaraNa nahIM milatA / eka 'vatthu' meM bosa 'pAhuDa' tathA eka pAhuDa meM caubIsa 'pAhuDapAhuDa' batAye gaye haiM / 14 'pAhuDa' ke sandarbha meM chakkhaMDAgama TIkA kA yaha kathana bhI vicAraNIya hai ki dharasena se prApta AgamajJAna ke AdhAra para puSpadanta ne bIsa 'sutta' karake ( banAkara ) jinAlita ko par3hAye aura phira jinapAlita ko bhUtabali ke pAsa bhejA / bhUtabali ne jina pAlita ke pAsa bIsa 'sutta' dekhe| jinapAlita se hI unheM jJAta huA ki puSpadanta kI Ayu aba adhika nahIM hai / " tado pupphayaMtAirieNa jiNavAlidassa dikkhaM dAUNa visadi suttANi kariya paDhAviya puNo so bhUdabalibhayavaMtassa pAsaM pesido / bhUdabalibhayavadA jiNavAlidapAse diTThavisadisutteNa appAuo tti avagaya jiNavA lideNa" / " 11. kasA0pA0 sutta, cuNNisutta 86 / 12. naMdasutta, sU0 144, anuyogadvAra sUtra 495 / 13. gommaTasAra jIvakANDa, gAthA 341 / 14. gomma0 jI0, gAthA 343 / 15. chakkhA0 dhava TI0 1 / 1 / 1 pR0 72 / saMkAya patrikA-2 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA 103 aisA pratIta hotA hai ki puSpadaMta ne eka 'pAhuDa' pramANa 'sutta' bhUtabali ke pAsa preSita kiye the / 'pAhuDa' kI kaI vyutpattiyA~ upalabdha haiM / una sabakA vivecana yahA~ abhISTa nahIM hai / vizeSa dhyAtavya yaha hai ki prAyaH sabhI vyutpattiyA~ 'pAhuDa' ke eka nizcita AkAra kA bodha detI haiM / inase parimANa aura viSaya kI dRSTi se bhI pAhuDa ke svarUpa-gaThana kA patA calatA hai / niSkarSa rUpa meM yaha kahA jA sakatA hai ki 'pAhuDa' viSaya vizeSa kA spaSTa vivecaka AgamAMza hai, jisakA pariNAma prAyaH bIsa 'gAhAsutta ' yA viSaya ke anurUpa sunizcita hotA hai / pAhuDa ke sandarbha meM yaha bhI mahattvapUrNa hai ki aba taka upalabdha sabhI pAhuDa 'suttagAhA' nibaddha haiM / 'pAhuDa' kA paryAya saMskRta aura hindI meM prAbhRta karake usakA artha 'upahAra' kiyA jAtA hai / yaha upayukta nahIM hai / suta yA sUkta prAkRta 'suttaM' zabda kA paryAya 'sUkta' hai / sutta kA sUtra paryAya yA artha sarvathA galata aura bhrama upanna karane vAlA hai / bhAratIya vAGmaya meM sUkta kI paramparA prAcInakAla se pracalita rahI hai / prAkRta aura pAlI meM sutta tathA saMskRta meM sUkta zabda vyavahRta huA hai / pAlI tripiTaka tathA jaina Agama 'suttaM' zabda se abhihita haiM / RksaMhitA Adi ke mantroM ko sUkta kahA gayA hai / sUktimuktAvali Adi grantha saMskRta meM sUkta paramparA ke utkRSTa udAharaNa haiM / dezya bhASAoM ko uttarakAlIna racanAoM meM sUktoM kI paramparA apabhraMza, sUphI tathA santa sAhitya meM spaSTarUpa se dekhI jA sakatI hai / navya bhAratIya Arya bhASAoM meM muktaka aura dohA ke rUpa meM sUkta lekhana kI paramparA Age bar3hI | saMskRta meM sUtra paramparA kA vikAsa sarvathA bhinna prayojana aura bhinna rUpa meM huA hai / sutta kI paramparA zAstA ke upadezoM ke saMkalana ke artha meM huI jabaki sUtra ko niSpatti kA mukhya prayojana alpAkSaratva hai / saMskRta meM vyAkaraNa sammata sUtra saMracanA Arambha hone para jaina aura bauddha granthakAroM ne bhI use apanAyA tathA aneka sUtra granthoM kI racanA kI / kasA pAhu kI gAthAoM ko 'suttagAhA' kahA gayA hai / isalie 'suttaM' ko grantha ke nAma kA aMga mAnA jA sakatA hai / jaina zramaNa paramparA meM isa bAta para prAcIna samaya meM ki 'sutta' kise kahA jAye / Avazyakaniyukti meM kahA gayA hai kA kathana karate haiM aura zAsana ke hitArtha gaNadhara 'sutta' grathita karate haiM / isI se saMkAya patrikA - 2 bhI vicAra huA hai ki arahanta 'artha' Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 kasAyapAhuDasutaM 'sutta' kI paramparA pravartita hotI hai| kAlAntara meM isa avadhAraNA kA vikAsa huA tathA gaNadhara ke sAtha pratyekabuddha, zrutakevalI tathA abhinnadazapUrvI ko bhI 'sutta' kA kathana karane vAlA mAna liyA gyaa| gAhAsutta, cuNNisuna, vittisutta Adi kI paribhASAe~ alaga-alaga kI gayI haiN| saMskRta meM alpAkSaratva Adi sUtra kI paribhASA bhI paryApta prAcInakAla meM sthira ho gayo pratIta hotI hai| isIlie jayadhavalAkAra ne kasAyapAhuDa ke gAhAsuttoM meM bhI usa paribhASA ko samAyojita kiyA hai|8 yativRSabha ne kasAyapAhuDa ko gAthAoM ko unake viSaya ke anusAra pRcchAsutta, vAgaraNasutta tathA sUcaNAsuta nAma diye haiN| kasAyapAhuDa kI racanA zailI kasAyapAhuDa kI gAthAoM se isakI racanA zailI kA patA calatA hai / zabdArtha kI dRSTi se gAthAe~ kliSTa nahIM hai, kintu inameM pratipAdya viSaya sAmAnya adhyetA kI samajha meM nahIM A sktaa| karmasiddhAnta kA jJAtA hI use ThIka se samajha sakatA hai| aneka gAthAyeM praznAtmaka haiN| inameM vibhinna adhikAroM se sambaddha viSaya ko praznoM ke rUpa meM nirdiSTa kiyA gayA hai| ina praznoM se sambaddha viSaya ko kahIM-kahIM dUsarI gAthAoM meM saMkSepa meM kaha diyA gayA hai aura kahIM-kahIM praznoM ke dvArA hI viSaya kI sUcanA mAtra dI gayI hai| grantha kI gAthAoM aura pratipAdya viSaya ko dekhane se jJAta hotA hai ki.mUla grantha ko vinA usakI vyAkhyA ke nahIM samajhA jA sakatA / isI se jJAta hotA hai ki vAcanA aura vyAkhyAna karane kI vizeSa paripATI rahI hai| yativRSabha ko AryamaMkSu aura nAgahastI kRta kasAyapAhuDa kA vyAkhyAna upalabdha na hotA to unake lie cuNNisuttoM kI racanA karanA kaThina thaa| isI taraha yadi vIrasena-jinasena ko kasAyapAhuDa vyAkhyAna sahita upalabdha nahIM hotA to ve jayadhavalA jaisI vistRta TIkA nahIM likha sakate the| praznAtmaka zailI para aitihAsika dRSTi se bhI vicAra karanA apekSita hai| jaina paramparA meM ardhamAgadhI AgamoM se yaha spaSTa jJAta hotA hai ki bhagavAn mahAvIra se gautama gaNadhara prazna ke rUpa meM apanI jijJAsA prakaTa karate haiM aura mahAvIra uttara meM 16. atthaM bhAsai arahA suttaM gathaMti gaNaharA niUNaM / sAsaNassa hiyaTThAe tao suttaM pavattai / / -Avazyakaniyukti gAthA 92 / 17. suttaM gaNahara kahiyaM taheva patteyabuddhakahiyaM ca / sudakevaliNA kahiyaM abhiNNadasapunvi kahiyaM ca // -bhagavatI ArAdhanA, gAthA 34 / 18. kasA0 pA0 bhAga 1, pR0 154 / saMkAya-patrikA-2 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA unakA samAdhAna karate haiN| gautama gaNadhara aura rAjA zreNika ke praznottara purANa granthoM meM milate haiM / bauddha paramparA meM pAlI tripiTaka meM yaha praznottara zailI prApta hotI hai / isa sabase jJAta hotA hai ki praznottara zailI paryApta prAcIna kAla se pracalita rahI hai| usI meM kasAyapAhuDa ke gAthAsUkta nibaddha haiM / yativRSabha ne cUNisUktoM meM bhI isa praNAlI ko apanAyA hai| yativRSabha aura vIrasena ne praznAtmaka zailI ko zAstra kI prAmANikatA kA AdhAra batAyA hai| vIrasena ne likhA hai ki isa pRcchAsUtra ke dvArA cUNikAra ne apane kartRtva kA nivAraNa kiyA hai| isase unhoMne yaha sUcita kiyA hai ki unhoMne jisa tattva kA pratipAdana kiyA hai, vaha unakI apanI niSpatti nahIM hai pratyuta gautama gaNadhara ne bhagavAn mahAvIra se jo prazna kiye aura unakA jo uttara unheM prApta huA use yahA~ nibaddha kiyA hai| isa prakAra kasAyapAhuDa kI zailI praznottara rUpa hai| vaidika aura bauddha prAcIna vAGmaya meM bhI yahI zailI pAyI jAtI hai / aitihAsika sandarbha meM vicAra karate samaya isakA vizeSa mahattva jJAta hogaa| kasAyapAhuDa kA pratipAdya viSaya ___ kasAyapAhuDa kA pratipAdya viSaya jaina zramaNa paramparA ke karma siddhAnta ke antargata kaSAyoM kA vivecana hai| jayadhavalA TIkA ke anusAra kaSAyapAhuDa solaha hajAra pada pramANa thA, jise AcArya guNadhara ne eka sau assI gAthAoM meM upasaMhRta kiyA / TIkAkAra ke anusAra kaSAyapAhuDa kI upalabdha sabhI do sau tetIsa gAthAe~ tathA cUlikA gAthAyeM kaSAyapAhuDa kA aMga haiM aura sabhI guNadhara kRta haiN| ina gAthAoM meM nibaddha pratipAdya viSaya gAthAkrama se saMkSepa meM jAna lenA apekSita hai| prathama gAthA meM batAyA gayA hai ki pA~caveM pUrva kI dasamI vastu meM pejjapAhuDa nAmaka tIsare adhikAra meM yaha kasAyapAhuDa hai| isa prakAra isa gAthA meM grantha kA AdhAra nirdiSTa hai| dUsarI gAthA meM kahA gayA hai ki isameM pandraha adhikAroM meM 180 sUktagAthAyeM haiN| Age kI chaha gAthAoM meM adhikAroM kI gAthAoM kA nirdeza isa prakAra haipejjadosavibhakti, sthitivibhakti, anubhAgavibhakti, baMdhaka arthAt bandha aura saMkrama, ina pA~ca arthAdhikAroM meM tIna gAthAyeM haiM / vedaka adhikAra meM cAra, upayoga meM sAta, catuHsthAna meM solaha tathA vyaJjana nAmaka adhikAra meM pA~ca gAthAyeM haiN| darzanamohaupazAmanA nAmaka adhikAra meM paMdraha tathA darzanamohakSapaNA adhikAra meM pA~ca sUktagAthA haiN| saMyamAsaMyamalabdhi tathA caritralabdhi meM eka hI gAthA hai| caritramoha upazAmanA nAmaka adhikAra meM ATha gAthAe~ haiN| caritramoha kI kSapaNA ke prasthApaka meM cAra tathA saMkramaNa meM cAra gAthAe~ haiN| apavartanA meM tIna tathA kSapaNA kI dvAdaza saMkAya-patrikA-2 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 kasAyapAhuDasutaM kRSTiyoM meM gyAraha gAthAe~ haiM / kRSTiyoM kI kSapaNA meM cAra, kSINamoha meM eka, saMgrahaNI meM eka, isa prakAra caritramoha ke kSapaNA nAmaka adhikAra meM aTThAisa gAthAe~ haiN| isake bAda cAra gAthAoM meM suttagAhA aura unakI bhAsagAhA kA nirdeza kiyA gayA hai| isake pazcAt do gAthAoM meM paMdraha adhikAroM ke nAma nirdiSTa haiN| Age 15 se 20 taka chaha gAthAoM meM addhAparimANa kA kathana hai| Age pratyeka adhikAra kI gAthAe~ dI gayI haiN| kasAyapAhuDa kI vAstavika viSayavastu kA vivecana gAthA 21 se hotA hai| isa gAthA meM bhI viSaya kA nirdeza praznAtmaka paddhati se kiyA gayA hai| kahA gayA hai ki-kisa kaSAya meM kisa naya kI apekSA preya yA dveSa rUpa vyavahAra hotA hai ? kauna naya kisa dravya meM dveSa rUpa hotA hai tathA kisa dravya meM priya ke samAna AcaraNa karatA hai ? mUla grantha meM ina praznoM kA uttara nahIM diyA gyaa| cUgi tathA TIkA meM isakA vivecana kiyA gayA hai| isake Age kI 22vIM gAthA meM kahA gayA hai ki 'mohanIya karma kI prakRti, sthiti, anubhAga, utkRSTa-anutkRSTa pradeza vibhakti, jhINAjhINa tathA sthityantika kI prarUpaNA karanA caahie|' isa prakAra isa gAthA dvArA hI isa gAthA meM Agata adhikAroM kA kathana kara diyA gayA hai / cUrNikAra tathA TIkAkAra ne pratyeka adhikAra kA pRthak-pRthak vivecana kiyA hai| 23vIM gAthA bandhaka adhikAra se sambaddha hai| yaha bhI praznAtmaka hai| isameM kahA gayA hai ki 'kitanI prakRtiyoM ko bA~dhatA hai ? kitanA sthiti-anubhAga ko bA~dhatA hai ? kitane pradezoM ko bA~dhatA hai ? kitanI prakRti, sthiti, anubhAga aura pradeza kA saMkramaNa karatA hai ?' Age kI gAthAoM meM bandha kA kathana nahIM kiyA gyaa| saMkrama kA kathana 24 se 58 taka 35 gAthAoM meM kiyA gayA hai| 59 se 62 taka cAra gAthAoM meM vedaka adhikAra kA kathana hai| ye cAroM gAthAe~ bhI praznAtmaka haiN| 63 se 69 taka sAta gAthAoM meM upayoga adhikAra kA kathana hai / ye gAthAe~ bhI praznAtmaka haiN| gAthA 70 se 85 taka catuHsthAna arthAdhikAra kA kathana hai / ye sabhI gAthAe~ praznAtmaka nahIM haiM, mAtra do gAthAe~ praznAtmaka haiN| ina gAthAoM meM kaSAyoM ke cAra prakAroM kA vivaraNa hai| Age pA~ca gAthAoM dvArA vyaJjana adhikAra kA nirUpaNa hai| ye gAthAyeM bhI praznAtmaka nahIM haiM / Age ke adhikAroM meM darzanamoha aura caritramoha ke upazama tathA kSapaNa kA kathana hai / mokSamArga meM samyaktva kA vizeSa mahattva hai| mokSamArgI jIva ko sarvaprathama upazama samyaktva kI prApti hotI hai| isakA vistAra se vivecana kiyA gayA hai| saMkAya-patrikA-2 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa vidyA 107 isake bAda darzanamoha ke kSaya kA vivecana hai / kSAyika samyaktva hone para hI mokSa hotA hai | gAthA 115 meM saMyamAsaMyamalabdhi adhikAra kA nirdeza hai / isase Age caritramoha kI upazAmanA nAmaka adhikAra hai aura anta meM caritramoha kSapaNA nAmaka adhikAra hai / isa adhikAra meM vistAra se caritramoha ke kSaya kA nirUpaNa hai / isake bAda cUlikA gAthAe~ haiM / AcArya guNadhara kasA pAhuDa kI jayadhavalA TIkA tathA indranandi ke zrutAvatAra se jJAta hotA hai ki kasA pAhuDa ke racayitA AcArya guNadhara haiN| ve kaba hue tathA unakA jIvanavRtta kyA hai ityAdi bAtoM para prakAza DAlane vAle sAkSya upalabdha nahIM haiM | indranandi ko apane samaya meM bhI guNadhara aura dharasena kA jIvanavRtta, guruparamparA Adi jJAta nahIM ho sakI thii| isa bAta kI jAnakArI unake isa kathana se milatI hai ki guNadhara aura dharasena ke vaMzaguru ke pUrvApara ko hama nahIM jAnate, kyoMki unake anvaya kA kathana karane vAle Agama aura munijanoM kA abhAva hai "guNadharadharasenAnvayagurvoH pUrvAparakramo'smAbhiH / na jJAyate tadanvayakathakAgamamunijanAbhAvAt // 19 jayadhavalATIkAkAra vIrasena donoM ko vIra nirvANa se 683 varSa pazcAt huA batAte haiM, kintu donoM kI pUrva paramparA ke sambandha meM ve bhI mauna haiN| isase jJAta hotA hai ki unheM bhI donoM kA pUrvApara krama jJAta nahIM thA / yativRSabha ne kasAyapAhuDa para cUrNi kI racanA kI, jo jayadhavalA ke sAtha upalabdha hai, kintu isa cUrNa meM yativRSabha ne guNadhara ke viSaya meM koI jAnakArI nahIM dI / jayadhavalA aura zrutAvatAra se guNadhara ke viSaya meM itanI jAnakArI milatI hai ki AcArya guNadhara jJAnapravAda nAmaka paMcama pUrva kI dasamIM vastu sambandhI tRtoya kasA pAhuDa yA pejjapAhuDa rUpI mahAsamudra ke pAragAmI the / unhoMne solaha hajAra pada pramANa pejjadosapAhuDa ko eka sau assI gAthAoM meM nibaddha kiyA thA / jayadhavalAkAra ke anusAra ye gAthAyeM AcArya paramparA se Akara AryamakSu aura nAgahasti ko prApta huI / indranandi ke anusAra guNadhara ne svayaM unakA vyAkhyAna nAgahasti aura AryamakSu ke lie kiyA / jayadhavalAkAra ne guNadhara ko 'vAcaka' kahA hai / ina sandarbhoM se kahA jA sakatA hai ki AcArya guNadhara ke kAla nirNaya ke lie kasA pAhuDa kI prAcIna paramparA kA AloDana Avazyaka hai / isI sandarbha meM AryakSu tathA nAgasti ke viSaya meM bhI vicAra karanA Avazyaka hai / 19. zrutAvatAra, padya 151 / 20. kasAyapAhuDa, bhAga 1, pR0 365 / saMkAya-patrikA - 2 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 kasAyapAhuDasuttaM AryamaMkSu aura nAgahasti AryamaMkSu aura nAgahasti kA ullekha AcArya guNadhara kI taraha mAtra jayadhavalATIkA aura zrutAvatAra meM milatA hai| digambara jaina paramparA ke anya sAhitya, zikhAlekha yA paTTAvaliyoM meM inakA ullekha nahIM milatA / AcArya vIrasena ne jayadhavalA TIkA ke prArambha meM guNadhara, AryamaMkSu, nAgahasti aura yativRSabha kA eka sAtha nimnaprakAra smaraNa kiyA hai "guNaharavayaNaviNiggayagAhANatthaM vahArio svvo| jeNajjamaMkhuNA so saNAgahatthI varaM deU // jo ajjamakhusIsI aMtevAsI vi NAgahatthissa / so vittisuttakattA jaivasaho me varaM deU // 21 arthAt jina AryamaMkSu aura nAgahasti ne AcArya guNadhara ke mukhakamala se vinirgata gAthAoM ke sarva artha ko avadhAraNa kiyA, ve hameM vara pradAna kareM / jo AryamaMkSu ke ziSya haiM aura nAgahasti ke aMtevAsI haiM, vRttisUtra ke kartA ve yativRSabha mujhe vara pradAna kreN| isase jJAta hotA hai ki AryamaMkSu aura nAgahasti samakAlIna the aura donoM kasAyapAhuDa ke mahAna vettA the| yativRSabha donoM ke ziSya the tathA unhoMne donoM ke pAsa kasAyapAhuDa kA jJAna prApta kiyA thA / jayadhavalAkAra ne donoM ko 'mahAvAcaka' tathA 'khavaNa' yA 'mahAkhavaNa' kahA hai| cUrNikAra ne apane cUrNisUtroM meM kaI viSayoM ke sambandha meM do upadezoM kA ullekha kiyA hai aura unameM se eka upadeza ko 'pavAijjamANa' tathA dUsare ko 'apavAijjamANa' kahA hai| jayadhavalAkAra ne 'pavAijjamANa' kA artha 'sarvAcAryasammata tathA guruparamparA ke krama se AyA huA' kiyA hai tathA nAgahasti ke upadeza ko 'pavAijjamANa' aura AryamaMkSu ke upadeza ko 'apavAijjamANa' kahA hai| digambara paramparA meM AryamaMkSu aura nAgahasti ke viSaya meM aba taka mAtra yahI sandarbha upalabdha hue haiM jo vizeSa mahattvapUrNa haiN| zvetAmbara paTTAvaliyoM meM AyamaMgu tathA nAgahastI nAmaka AcAryoM kA ullekha milatA hai / nandisUtra kI sthavirAvali meM ina donoM AcAryoM kA smaraNa bar3e Adara ke sAtha karate hue AryamaMgu ko jJAna aura darzana guNoM kA prabhAvaka tathA zrutasamudra kA pAragAmI likhA hai tathA nAgahasti ko karmaprakRti kA vyAkhyAna karane vAloM meM pradhAna batAte hue unake vAcaka vaMza kI vRddhi kI kAmanA kI hai|22 21. kasAyapAhuDa, bhAga 1, gAthA 7, 8 / 22. nandisUtra, gAthA 28, 30 / saMkAya-patrikA-2 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA 109 kasAyapAhuDa kI prAcIna paramparA ke sandarbha meM ukta donoM AcAryoM kA adhyayana vizeSa upayogI siddha hogaa| yativRSabha ___ kasAyapAhuDa ke gAhAsuttoM para yativRSabha ne chaha hajAra zloka pramANa 'cuNNisuttoM kI racanA kI thI / jayadhavalA TIkA ke sAtha 'cuNNisutta' upalabdha haiM / kasAyapAhuDa ko gAthAoM aura yativRSabha ke cUrNisUktoM kA paM0 hIrAlAla siddhAntazAstrI ne svatantra rUpa se sampAdana kiyA thaa| vIra zAsana saMgha, kalakattA se isakA prakAzana huA hai| isakI prastAvanA meM yativRSabha aura unake cUNisUktoM para vistAra se vicAra kiyA hai| paM0 kailAzacandra zAstrI ne 'jaina sAhitya kA itihAsa' grantha meM yativRSabha ke samaya aura racanAoM Adi para vistAra pUrvaka vicAra kiyA hai| vizeSa adhyayana karate samaya isa sAmagrI kA AloDana Avazyaka hai| yahA~ saMkSepa meM kasAyapAhuDa ke sandarbha meM yativRSabha aura unake cUNi sUktoM para vicAra apekSita hai| jayadhavalA TIkAkAra ke anusAra yativRSabha ne kasAyapAhuDa ke gAhAsuttoM para chaha hajAra zloka pramANa cUNisUktoM kI racanA kii| ye prAkRta gadya meM nibaddha haiN| TIkAkAra ke anusAra AcArya guNadhara ne solaha hajAra pada pramANa pejjadosapAhuDa ko eka sau assI suttagAthAoM meM upasaMhRta kiyA thaa| AcArya paramparA se AtI haI ve suttagAhA AryamaMkSu aura nAgahasti ko prApta huii| unhIM se samyak rUpa se sunakara yativRSabha ne cUNisUktoM kI racanA kii| isa sandarbha meM yativRSabha ko AryamaMkSu tathA nAgahasti kA ziSya batAyA gayA hai| AryamakSu aura nAgahasti kA sandarbha digambara sAhitya meM anyatra anupalabdha hai| zvetAmbara paTTAvaliyoM meM AryamaMgu tathA nAgahasti ke viSaya meM jo jAnakArI milatI hai, usake sAtha unake samaya para vicAra karanA apekSita hai| isase yativRSabha kA samaya nirdhArita karane meM madada milegii| __ kaSAyapAhuDa kI TIkA meM yativRSabha ko prAcIna karmasiddhAnta ke eka mahAn vettA meM rUpa meM prastuta kiyA gayA hai| cUNisUkta isake pratyakSa pramANa haiN| cUNisUktoM ke adhyayana se yaha bhI jJAta hotA hai ki yativRSabha mAtra kaSAyapAhuDa ke hI vizeSajJa nahIM the, pratyuta ve mahAkarmaprakRtipAhuDa ke bhI vizeSajJa the| paMDita hIrAlAla zAstrI ne likhA hai ki 'cUrNikAra ke sAmane karmasAhitya ke kama se kama SaDkhaMDAgama , kammapayaDI, sataka aura sittarI ye cAra grantha avazya vidyamAna the|23 ina granthoM ke tulanAtmaka sandarbho para bhI unhoMne vicAra kiyA hai| yativRSabha kA dUsarA prAkRta grantha tiloyapaNNatti hai|24 vartamAna meM jo 23. kaSAyapAhuDasutta, prastAvanA, vIra zAsana saMgha, kalakattA / 24. tiloyapaNNatti, jIvarAja jaina granthamAlA, solApura / saMkAya-patrikA-2 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaisAyamahuDasuttaM tiloyapaNNatti grantha prakAzita hai, usake sampAdakoM ne grantha aura granthakAra ke viSaya meM paryApta UhApoha kiyA hai| kasAyapAhuDa ke cUrNisUktoM ke kartA yativRSabha tathA vartamAna meM upalabdha tiloyapaNNatti ko eka mAnane meM jo prazna upasthita hote haiM, una para bhI vidvAnoM ne vicAra kiyA hai / 25 kaSAyapAhuDa ke adhyayaya-anuzIlana meM isa saba sAmagrI kA upayoga kiyA jAnA caahie| vIrasena-jinasena ___kasAyapAhuDa ke gAhAsutta tathA yativRSabha ke cuNNisutta vartamAna meM vIrasenajinasena kI vizAlakAya jayadhavalA TIkA ke mAdhyama se hI upalabdha hue haiN| yaha TIkA maNipravAla nyAya se prAkRta aura saMskRta mizrita zailI meM likhI gayI hai| isakA parimANa sATha hajAra zloka pramANa hai| paTakhaMDAgama para bahattara hajAra zloka pramANa TIkA likhane ke bAda jayadhavalA TIkA likhI gyii| yaha racanA zaka saMvat 759 (I0 san 837) meM pUrI huii| usa samaya rASTrakUTa nareza amoghavarSa kA rAjya thaa| TIkAkAra ke samaya Adi ke viSaya meM usake sampAdakoM ne vistAra se vicAra kiyA hai| jayadhavalA TIkA kA mahattva aneka dRSTiyoM se hai / vIrasena ne yaha TIkA likhanA prArambha kI thI, kintu ve use pUrA karane ke pUrva hI svargavAsI ho gye| unake ziSya jinasena ne apane guru dvArA Arambha kie isa mahattvapUrNa kArya ko usI niSThA aura yogyatA ke sAtha sampanna kiyA / TIkA meM kahIM bhI isa bAta kA ullekha nahIM milatA ki kitanI TIkA vIrasena ne aura kitanI jinasena ne likhii| grantha kI antima prazasti se tathA vIrasena ke lie bhUtakAla kI kriyA ke prayoga se isa bAta kA patA calatA hai| jinasena ne likhA hai ki 'guru' ke dvArA bahuvaktavya pUrvArdha ke likhe jAne para, usako dekhakara isa alpa vaktavya uttarArdha ko usane pUrA kiyA / 26 isase yaha jJAta nahIM hotA ki pUrvArdha kahA~ taka hai| jayadhavalA TIkA vizad, spaSTa aura gambhIra hai| zailI vyAkhyAtmaka hote hue bhI aneka naye tathyoM se paripUrNa hai| prAcIna AcAryoM ke matoM kA pUrNa pramANikatA ke sAtha ullekha kiyA gayA hai / TIkAkAra ne prAcIna Agamika paramparA kI pUrI rakSA kI hai tathA eka hI viSaya meM prApta vibhinna AcAryoM ke vibhinna upadezoM kA ullekha kiyA hai / saiddhAntika carcA ke lie prAkRta kA upayoga kiyA gayA hai tathA dArzanika carcAe~ aura vyutpattiyA~ saMskRta meM nibaddha haiN| kahIM-kahIM aise vAkya bhI milate haiM jinameM prAkRta aura saMskRta donoM prayukta haiN| ___jayadhavalA TIkA meM kasAyapAhuDa kI gAthAoM aura cUNisUktoM meM nihita viSaya 25. jaina sAhitya kA itihAsa, bhAga 1, 2 / 26. jayadhavalA prazasti, zlo0 36 / saMkAya-patrikA-2 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA ko vizada rUpa se pUrNatayA spaSTa kiyA gayA hai / yahA~ taka ki cUrNikAra dvArA prayukta aMkoM taka kI vyAkhyA prastuta kI hai| isake sAtha hI aneka dArzanika aura saiddhAntika matoM ko AcAyoM ke nAmollekha pUrvaka prastuta kiyA hai|| jayadhavalA TIkA kA sarvAdhika mahattva isa bAta meM hai ki TIkAkAra ne kasAyapAhuDa ke 'gAhAsutta' aura yativRSabha dvArA una para race 'cuNNisutta' TIkA meM pUrNa rUpa se samAhita karake usa amUlya nidhi ko surakSita bacA liyA / yadi jayadhavalAkAra ise surakSita na rakhate to ve donoM mahAn grantha anya aneka prAcIna Agama granthoM kI taraha lupta ho gaye hote / kasAyapAhuDa kA anuzIlana isa TIkA ke vinA zakya nahIM haiN| ardhamAgadhI paramparA meM kasAyapAhuDa ardhamAgadhI ke upalabdha sAhitya meM vartamAna meM kasAyapAhuDa nAma kA koI svatantra grantha nahIM hai tathApi upalabdha sandarbho se jJAta hotA hai ki ardhamAgadhI paramparA meM kasAyapAhuDa kI mAnyatA prAyaH 10vIM zatI taka rahI hai| __ ardhamAgadhI meM kamaMsiddhAnta viSayaka sAhitya svatantra rUpa se upalabdha hai| kammapayaDo7 tathA paJcasaMgraha nAma se do grantha donoM paramparAoM meM upalabdha haiN| kammapayaDo para ardhamAgadhI paramparA meM cuNi aura TIkAe~ bhI prApta haiM / zaurasenI paramparA ke upalabdha kasAyapAhuDa meM prApta satraha gAthAe~ kiJcit pATha bheda ke sAtha isa kammapayaDI meM bhI pAyI jAtI haiN| kasAyapAhuDa ke saMkrama adhikAra kI 27 se 39 taka ko teraha gAthAe~ kammapayaDI ke saMkramakaraNa adhikAra meM pAyI jAtI haiM / isI taraha darzanamoha ke upazama adhikAra kI gAthA saMkhyA 100, 103, 104, 105 kammapayaDi meM isI prasaMga meM upalabdha haiN| paMDita hIrAlAla siddhAntazAstrI ne apanI prastAvanA meM tathA paMDita kailAzacandra zAstrI ne jaina sAhitya kA itihAsa meM donoM para tulanAtmaka rUpa se vicAra kiyA hai / 28 / ___ kammapayaDI ko cUrNikAra ne kammapayaDIsaMgrahaNI nAma diyA hai aura prathama gAthA ko utthAnikA meM likhA hai ki vicchinna karmaprakRti mahAgrantha ke artha kA jJAna karAne ke lie AcArya ne sArthaka nAma vAlA karmaprakRtisaMgrahaNI nAmaka prakaraNa racA hai| kammapayaDi ke kartA zivazarma sUri mAne jAte haiN| unhoMne dRSTivAda ke antargata dvitIya pUrva meM se uddhAra kara yaha grantha likhaa| inakA samaya nizcit nahIM haiM, phira bhI vi. saM0 . 00 ke Asa-pAsa anumAnita kiyA jAtA hai / 29. candraSi mahattara (8-10 zatI) ne apane paJcasaMgraha kI racanA meM jina pA~ca 27. karmaprakRti, muktAbAI jJAnamaMdira, DabhoI, ahamadAbAda / 28. jaina sAhitya kA itihAsa, bhAga 1, pR0 297.301 / 29. jaina sAhitya kA bRhat itihAsa / saMkAya-patrikA-2 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 :: kasA pAhu karmagranthoM kA upayoga kiyA thA, usameM eka kasAyapAhuDa bhI thA / paJcasaMgraha ke TIkAkAra malayagiri ne likhA hai ki isa paMcasaMgraha meM zataka, saptatikA, kaSAyaprAbhRta, satkarma aura karmaprakRti ina pA~ca granthoM kA saMgraha hai "paMcAnAM zataka saptatikA traSAyaprAbhRta-satkarma-karma prakRtilakSaNAnAM granthA nAm / "3* ina sandarbhoM se jJAta hotA hai ki lagabhaga dazamI zatI taka ardhamAgadhI paramparA meM kasAyapAhuDa kI mAnyatA rahI hai / anusandhAna kI sambhAvanAyeM zaurasenI yA digambara paramparA meM kaSAyapAhuDa ke gAhAsutta, cuNNisutta tathA jayadhavalA jaisI vizAlakAya TIkA ke prakAza meM Ane se kaSAyapAhuDa kI eka avicchinna paramparA adhyayana-anuzIlana ke lie upalabdha hai / ardhamAgadhI paramparA ke prajJApanA, kammaparyADa, paJcasaMgraha Adi granthoM yaha spaSTa hai ki ardhamAgadhI yA zvetAmbara paramparA meM bhI dazavIM zatI taka kapAyapAhuDa kI mAnyatA rahI hai / . donoM hI paramparAe~ kaSAyapAhuDa kA mUla srota dRSTivAda ke pUrva nAmaka mahAn prAcIna AgamoM ko mAnatI haiN| isase yaha spaSTarUpa se kahA jA sakatA hai ki kaSAyapAhuDa kI mAnyatA akhaMDa jaina zramaNa paramparA meM prAcIna kAla se calI AyI aura digambara zvetAmbara paramparA bheda hone ke bAda bhI bahuta kAla taka calatI rahI / isa bAta ke pUrvAgraha se mukta hokara ki amukagrantha se amuka grantha meM gAthAe~ lI gayI haiM, yadi vyApaka dRSTikoNa se anuzIlana kiyA jAye to donoM paramparAoM ke AgamoM se prAcIna kaSAyapAhuDa ke mUla gAthA sutta aura unakI paramparA kA vyavasthita svarUpa aura aitihAsika krama nizcita kiyA jA sakatA hai| bahuta jaTila aura zramasAdhya hone para bhI yaha kArya asambhava nahIM hai / isa prakAra ke anusandhAna kArya Arambha hone para yaha AzA kI jA sakatI hai ki jaina zramaNa paramparA kI una saiddhAntika aura dArzanika mAnyatAoM kA punarAkalana sambhava hai, jo sampradAyoM meM vibhakta hone ke pUrva hajAroM-hajAra varSoM ke cintana, manana aura prayAsoM ke AdhAra para arhatoM tIrthaMkaroM aura zrutakevaliyoM ne pratiSThApita kI thIM / pAhu kI gAthAoM ke pratyeka zabda kA anukrama prathama bAra isa saMskaraNa meM prastuta kiyA gayA hai / isase prAkRta ke prAcIna zabda-rUpoM, vaikalpika prayogoM, vibhaktiyoM, sandhi, samAsa ke niyamoM, kRdanta aura taddhita ke pratyayoM, saMjJA, sarvanAma tathA kriyAoM Adi kA jo svarUpa upasthita hotA hai, usase kaSAyapAhuDa ke bhASAyI anuzIlana ke sAtha prAkRtoM ke bhASAzAstrIya adhyayana ko bala milegA / 30. paMcasaMgraha TIkA, pR0 3 // saMkAya patrikA - 2 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA 113 uparyukta tathyoM se yaha bhI jJAta hotA hai ki karmasiddhAntaviSayaka cintana jaina zramaNa paramparA meM varddhamAna mahAvIra se pUrva paryApta rUpa meM vikasita ho cukA thA / yahI kAraNa hai ki use bArahaveM aMga diTTivAya ke antargata caudaha pUrvo meM samAhita kiyA gayA / karmasiddhAnta ke jJAtA aura vivecaka AcAryoM kI paramparA mahAvIra ke bAda paryApta samaya taka calatI rahI / AcAryoM kI vyAkhyAoM se karmasiddhAnta kA aura adhika vistAra huaa| vyAkhyAna bheda se bhinna-bhinna paramparAe~ bniiN| karmasiddhAnta ko lipibaddha karate samaya vibhinna AcAryoM ne prAcIna dAya kA pUrA-pUrA upayoga karane kA prayatna kiyA, phira bhI paramparA kI bhinnatAoM ke kAraNa lipibaddha grantha paramparAoM meM ba~Ta gaye tathA deza aura kAla ke anusAra bhASAgata parivartanoM se bhI prabhAvita hue| itanA hone para bhI saubhAgya se jaina paramparA meM karmasiddhAnta viSayaka sAmagrI pracura mAtrA meM surakSita hai / eka taTastha adhyetA ke lie yaha bahuta kaThina nahIM hai ki upalabdha sAmagrI ke AdhAra para vaha karma siddhAnta ke vikAsa krama ko na samajha sake / sampUrNa bhAratIya karma sAhitya ke sandarbha meM dekhane para jaina paramparA ke karmasiddhAnta kI vizeSatA kA bhI spaSTa parijJAna hotA hai| prAcIna kAla se karmasiddhAnta bhAratIya cintana kA eka mahattvapUrNa viSaya rahA hai| vizva ke vaividhya, janma-maraNa, sukha-duHkha Adi ke kAraNoM kI gaveSaNA ke krama meM aneka vicAra prasphuTita hue| isI cintAdhArA meM karma kA adbhata siddhAnta pratiphalita huaa| sampUrNa bhAratIya dharma-darzanoM ne isa siddhAnta ko kisI na kisI rUpa meM svIkAra kiyaa| dhArmika aura dArzanika siddhAntoM ke pratipAdana meM isakA upayoga kiyA gayA / isa prakAra karmasiddhAnta ke vikAsa meM sabhI bhAratIya-paramparAoM kA yogadAna hai, tathApi bhAratIya manISA ke isa AviSkAra kA jitanA sUkSma, suvyavasthita, susambaddha tathA sarvAGga vivecana jaina paramparA ke sAhitya meM upalabdha hotA hai, vaisA anyatra aprApta hai| jaina tattvacintana tathA AcAra viSayaka siddhAnta isake maulika AdhAra haiN| isI AdhAra para jaina AcAryoM ne vyaktisvAtantrya, svakRta karma aura usake phala kA dAyitva, pUrva tathA pazcAt kAlIna jIvana, AtmA kA svatantra astitva tathA usake puruSArtha kI sArthakatA Adi siddhAntoM kA vivecana kiyaa| isake sAtha hI kAlavAda, svabhAvavAda, niyativAda, yadRcchAvAda, bhUtavAda, IzvaravAda Adi kI samIkSA kii| isake lie jaina paramparA meM karmasiddhAnta kA pratipAdana karane vAle aneka vizAlakAya zAstra nirmita hue|| kaSAyoM kA vivecana karmasiddhAnta ke antargata AtA hai| karmabandhana meM kaSAyoM kI nirNAyaka bhUmikA hai| kaSAyoM kI tIvratA aura mandatA ke anurUpa karmabandhana saMkAya-patrikA-2 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 kasAyapAhuDasuttaM nirdhArita hotA hai| isI kAraNa 'kasAyapAhuDa' nAma se kaSAyoM kA svatantra rUpa se vivecana karane ko paramparA clii| bhaviSya ke anusandhAnoM meM 'kasAyapAhuDa' kI prAcIna dhArA tathA usake vikAsakrama kA vyorebAra adhyayana honA caahie| isake lie yaha Avazyaka hai ki sabhI paramparAoM ke upalabdha sAhitya kA samAlocaka daSTi se AloDana kiyA jAye / AzA hai 'kasAyapAhuDasuttaM' kA prastuta saMskaraNa aise adhyayana meM upayogI siddha hogaa| AbhAra 'kasAyapAhuDasuttaM' kA prastuta saMskaraNa taiyAra karane meM DaoN. sunItA jaina kA pramukha sahabhAga hai| mUla grantha kI presa kApI tathA pUrI gAthAoM ke pratyeka zabda kI sUcI taiyAra karane kA kaThina kArya unhoMne anavarata zrama karake sampanna kiyaa| zabda sUcI ko anukrama se vyavasthita karane kA kArya mere priya vidyArthI DA~0 RSabhacandra jaina tathA DaoN. kamaleza jaina ne milakara sampanna kiyA hai| hindI meM grantha kA bhAvAnuvAda DaoN0 kamaleza tathA DaoN. sunItA jaina ne likhA hai| prAkRta Agama paramparA ke adhyayana se sambaddha rahane ke kAraNa sabhI apanA kArya Atma vizvAsa aura niSThA ke sAtha sampanna kara sake / unakA yaha sahabhAga unake svatantra adhyayana kA pAtheya bane, aisI kAmanA karatA huuN| kasAyapAhuDa kI prAcIna paramparA ke sambandha meM mAnya bhAI pro. madhusUdana DhAkI se kaI bAra vistAra se carcA huI hai| prasaMgataH anya aneka viSayoM para bhI vicAra huA hai| usa sabakA samAveza isa prastAvanA meM sambhava nahIM thaa| unakI taTastha aura samAlocaka dRSTi tathA prAcIna jaina zramaNa dhArA ke gambhIra adhyayana se mujhe apane adhyayana-anuzIlana ke lie bahuta bala milaa| isake lie unakA hRdaya se RNI huuN| isa upakrama meM pratyakSa yA parokSa rUpa meM anya jisakA bhI sahayoga prApta huA, una sabakA kRtajJa huuN| __ kasAyapAhuDasuttaM kA prakAzana saMkAya patrikA ke atirikta svatantra rUpa se prAkRta jainavidyA granthamAlA ke antargata ho rahA hai| isase isa grantha ke adhyayana kI sambhAvanAe~ aura adhika vyApaka hoNgii| jJAna kA kSetra vizAla hai| bahuta sAvadhAnI rakhane para bhI truTiyA~ sambhava haiN| sudhIjana unakA parimArjana kara isa grantha kA upayoga kareMge, yaha vizvAsa hai| isa granthamAlA meM 'paramAgamasAro' tathA 'taccaviyAro' ke bAda yaha tIsarA prAkRta grantha hai| prAkRta kI jJAna sampadA meM isase nayI zrIvRddhi hogii| gokulacandra jaina adhyakSa, prAkRta evaM jainAgama vibhAga sampUrNAnanda saMskRta vizvavidyAlaya saMkAya-patrikA-2 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya guNadhara viracita kasAyapAhuDasuttaM Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasAyapAhuDasutaM 1) puvvammi paMcamammi du dasame vatthummi pAhuDe tadie / pejjaM ti pAhuDammi du havadi kasAyANa pAhuDaM NAma || 2) gAhAsade asIde atthe paNNarasadhA vihattammi | vacchAmi suttagAhA jayi gAhA jammi atthammi || 3) pejja - dosavihattI dvidi aNubhAge ca baMdhage ceva / tiNNedA gAhAo paMcasu atthesu NAdanvA || 4) cattAri vedayammi du uvajoge satta hoMti gAhAo / solasa ya caudvANe viyaMjaNe paMca gAhAo || 5 ) daMsaNamohassuvasAmaNAe paNNArasa hoMti gAhAo / paMceva suttagAhA daMsaNamohassa khavagAe || 6) laddhI ya saMjamAsaMjamassa laddhI tahA carittassa / do vi ekkA gAhA aThevavasAmaNaddhami || 7) cattAri ya paTThavae gAhA saMkamAe vi cattAri / oTTaNAtiNi du ekkArasa hoMti kiTTIe || 8 ) cattAri ya khavaNAe ekkA puNa hodi khINamohassa / ekkA saMgrahaNIe aTThAvIsaM samAseNa || 9) kiTTIkayavIcAre saMgahaNI khINamohapaTTavae / sattedA gAhAo aNNAo sabhAsagAhAo || 10) saMkAmaNa - ovaTTaNa - kiTTI-khavaNAe ekkavIsaM tu / dAo suttagAhAo suNa aNNA bhAsagAhAo / / 11) paMca ya tiSNi ya do chakka caukka tiSNi tiNi ekkA ya / cattAri ya tiSNi ubhe paMca ya evakaM taha ya chavakaM // saMkAya patrikA - 2 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14) 15) 114 zramaNavidyA 12) tiNNi ya cauro taha duga cattAri ya hoMti caukkaM ca / do paMceva ya ekkA aNNA ekkA ya dasa do ya // 13) pejja-dosavihattI dvidi aNubhAge ca baMdhage ceya / vedaga-uvajoge vi ya cauTThANa-viyaMjaNe ceya / / sammatta-desavirayI saMjama-uvasAmaNA ca khavaNA ca / dasaNa-carittamohe addhAparimANaNiddeso / / Avaliya-aNAyAre cakkhidiya-soda-dhANa-jibbhAe / maNa-vayaNa-kAya-pAse avAya-IhA-sudussAse / / 16) kevaladasaNa-NANe kasAya-sukkekkae pudhatte ya / paDivAduvAtaya-khatae saMparAe ya / / 17) mANaddhA kohaddhA mAyaddhA taha ya ceva lohaddhA / khuddhabhavaggahaNaM puNa kiTTIkaraNaM ca boddhavvA / / 18) saMkAmaNa-ovaTTaNa-uvasaMtakasAya-khINamohaddhA / uvasAtaya-addhA khata-addhA ya boddhavvA / / 19) NivvAdhAdeNedA hoMti jahaNNAo ANu puvvIe / etto aNANupuvI ukkassA hoMti bhajiyavvA / 20) cakkhU sudaM pudhattaM mANovAo tadeva uvasaMte / uvasAtaya-addhA duguNA sesA hu savisesA / / 21) pejjaM vA doso vA kammi kasAyammi kassa va Nayassa / duTTho va kammi davve piyAyade ko kahiM vA vi / / 22) payaDIe mohaNijjA vihattI taha TidIe aNubhAge / ukkassamaNukkassaM jhoNamajhINaM ca ThidiyaM vA / / kadi payaDIyo baMdhadi didi-aNubhAge jahaNNamukkassaM / saMkAmei kadi vA guNahINaM vA guNavisiTuM / / 24) saMkama-uvakkamavihI paMcaviho cauviho ya Nikkhevo / Nayavihi payadaM payade ca Niggamo hoi aTThaviho / 23) kati saMkAya-patrikA-2 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 kasAyapAhuDasuttaM 25) ekkekkAe saMkamo duviho saMkamavihI ya payaDIe / saMkamapaDiggahavihI paDiggaho uttama-jahaNNo / / 26) payaDi-payaDiTThANesu saMkamo asaMkamo tahA duviho / duviho paDiggahavihI duviho apaDiggahavihI ya / / 27) aTThAvIsa cauvIsa sattarasa solaseva paNNa rsaa| ede khalu mottUNaM sesANaM saMkamo hoi / / 28) solasaga bArasaTTaga vIsaM vIsaM tigAdigadhigA ya / ede khalu mottUNaM sesANi paDiggahA hoti / / 29) chavvIsa sattavIsA ya saMkamo Niyama cadusu hANesu / vAvIsa paNNarasage ekkArasa UNavIsAe / / 30) sattArasegavIsAsu saMkamo Niyama paMcavIsAe / NiyamA cadusu gadIsu ya NiyamA diTThIgae tivihe / / 31) vAvIsa paNNa rasage sattaga egArasUNavIsAe / tevIsa saMkamo puNa paMcasu paMcidie su have / / coddasaga dasaga sattaga aTThArasage ca Niyama vaaviisaa| NiyamA maNusagaIe virade misse avirade ya / / 33) terasaya Navaya sattaya sattArasa paNaya ekakavIsAe / egAdhigAe vIsAe saMkamo chappi sammatte / / 34) etto avasesA saMjamamhi uvasAmage ca khavage ca / vIsA ya saMkama-duge chakke paNage ca boddhavvA / / 35) paMcasu ca UNavIsA aTArata cadasu hoMti boddhavvA / coddasa chasu payaDIsu ya terasayaM chakka paNagamhi / / 36) paMca caukke bArasa ekkArasa paMcage tiga caukke / dasagaM caukka-paNage NavagaM ca tigammi boddhavvA / / 27-39. cf. kammapayaDi gA. 10-22. saMkAya-patrikA-2 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 zramaNavidyA 37 ) aTThaduga tiga caukke satta caukke tige ca boddhavvA / chakkaM durgAhiNiyamA paMca tige ekkaga duge vA // 38) cattAri tiga caukke tiSNi tige ekkage ca boddhavvA / do dusu gAe vA egA egAe boddhavvA // 39) aNupuvvamaNaNupuvvaM jhINamajhINaM ca daMsaNe mohe | uvasAmAge ca khavage ca saMkame maggaNovAyA // 40) ekkekkamhi ya TThANe paDiggahe saMkame tadubhae ca / bhaviyA vA bhaviyA vA jIvA vA kesu ThANesu // 41) kadi kamhi hoMti ThANA paMcavihe bhAvavidhi visesamhi | kamapaDiggaho vA samANaNA vAdha keva ciraM // 42) Nirayagai - amara paMcidiyesu paMceva saMkamaTThANA | satre maNusaIe sesesu tigaM asaNNIsu // 43) cadura dugaM tevIsA micchattamissage ya sammatte / vAvIsa paNaya chakkaM virade misse avirade ya / / 44) tevIsa sukkalesse chakkaM puNa teu-pammalessAsu paNa kAU NIlAe kiNhalessAe || 45 ) atragayaveda - NavaMsaya- itthI purisesu cANupuvIe / aTThArasayaM NavayaM ekkArasayaM ca terasayA // 46 ) kohAdI uvajoge cadusu kasAesu cANuputrIe / solasa ya UNavIsa tevIsA ceva tevIsA || 47) NANamhi ya tevIsA tivihe ekkamhi ekkavIsA ya / aNNAhi yativihe paMceva ya saMkamaTThANA || 48 ) AhAraya-maviesu ya tevIsaM hoMti saMkamaTThANA | aNAhAraesu paMca ya ekkaM ThANaM abhaviyesu // 49) chavvIsa sattAvIsA tevIsA paMcavIsa vAvIsA / suTThANA avagadavedassa jIvassa || saMkAya patrikA - 2 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 kasAyapAhuDasuttaM 50) uguvIsaTThArasayaM coddasa ekkArasAdiyA sesA / ede suNNaTThANA NavaMsae coddasA hoti / / 51) aTThArasa coddasayaM TThANA sesA ya dasagamAdIyA / ede suNNaTThANA bArasa itthIsu boddhavvA / / 52) coddasaga NavagamAdI havaMti uvasAmage ca khavage ca / ede suNNaThANA dasa vi ya purisesu boddhavvA / 53) Nava aTTha satta chakkaM paNaga dugaM ekkayaM ca boddhavvA / ede suNNaTThANA paDhamakasAyovajuttesu // 54) sata ya chakkaM paNagaM ca ekkayaM ceva ANuputrIe / ede suNNaTaThANA vidiyakasAyovajuttesu / / 55) diDhe suNNAsuNNe vedakasAesu ceva ThANesu / maggaNagavesaNAe du saMkamo ANupuvvIe / / 56) kammaMsiyaTThANesu ya baMdhaTThANesu saMkramaTThANe / ekkekkeNa samANaya baMdheNa ya saMkamaTThANe // 57) sAdi ya jahaNNasaMkamakadikhutto hoi tAva ekkekke / avirahidasAMtaraM kevaciraM kadibhAgaparimANaM / / 58) evaM dabve khette kAle bhAve ya saNNivAde ya / saMkamaNayaM NayavidU NeyA suda-desidamudAraM / / 59) kadi AvaliyaM pavesei kadi ca pavissaMti kassa AvaliyaM / khetta-bhava-kAla-poggala-TThidivivAgodayakhayo du / / ko kadamAe TThidIe pavesago ko va ke ya annubhaage| sAMtaraNiraMtaraM vA kadi vA samayA du boddhavvA // 61) bahugadaraM bahugadaraM se kAle ko Nu thovadaraga vaa| aNusamayamudIreMto kadi vA samaye udIredi / 62) jo jaM saMkAmedi ya ja baMdhadi jaM ca jo udIredi / taM keNa hoi ahiyaM TThidi-aNubhAge padesagge // saMkAya-patrikA-2 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA 63) kevaciraM uvajogo kammi kasAyammi ko va keNa hiyo / ko vA kammi kasAe abhikkhamuvajogamuvajutto / 64) ekkammi bhavaggahaNe ekkakasAyammi kadi ca uvjogaa| ekkammi ya uvajoge ekkakasAe kadi bhavA ca // uvajogavaggaNAo kammi kasAyammi kettiyA hoMti | karisse ca gadIe kevaDiyA vaggaNA hoti / / 66) ekakamhi ya aNubhAge ekkakasAyammi ekkakAleNa / uvajuttA kA ca gadI visarisamuvajujjade kA ca // kevaDiyA uvajuttA sarisIsu ca vaggaNA-kasAesu / kevaDiyA ca kasAe ke ke ca visispade keNa // 68) je je jamhi kasAe uvajuttA kiNNu bhUdapuvvA te / hohiMti ca uvajuttA evaM savvatya boddhavyA / / 69) uvajogavaggaNAhi ca avirahidaM kAhi virahidaM cAvi / paDhama-samayovajuttehiM carimasamae ca boddhavvA / / 70) koho cauviho vutto mANo vica ubiho bhave / mAyA cauvvihA vuttA lobhI vi ya cauvviho / 71) NagapaDhavivAlugodaya rAIsAraso caunviho koho / selaghaNaaTThidArualadAsamANo havadi mANo / / 72) vaMsIjaNhagasarisI meMDhavisANasarisI ya gomuttii| avalehaNosamANA mAyA vi ca uvvihA bhaNidA / / 73) kimi rAyarattasamago akkhamala samo ya pNsulevsmo| __hAliddavatthamamago lobho vi cauviho bhaNido / / 74) edesi TThANANaM cadusu kasAesu solasaNhaM pi / kaM keNa hoi ahiyaM TThidi aNubhAge padesagge / / 75) mANe ladAsamANe ukkassA vaggaNA jhnnnnaado| hINA ca padesagge guNeNa NiyamA aNaMteNa / / saMkAya-patrikA-2 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasAyapAhuDasuttaM 119 76) NiyamA ladAsamANo dArusamANo annNtgunnhiinno| sesA kameNa hINA guNa NiyamA aNateNa / / 77) NiyamA ladAsamANo aNubhAgaggeNa vaggaNaggeNa / sesA kameNa ahiyA guNeNa NiyamA aNaMteNa / / 78) saMdhIdo saMdhI puNa ahiyA NiyamA ca hoi aNubhAge / hINA ca padesagge do vi ya NiyamA viseseNa / / 79) savvAvaraNIyaM puNa ukkassa hoi dAruasamANe / heThA desAvaraNaM savvAvaraNaM ca uvarillaM / / 80) eso kamo ya mAge mAyAe NiyamasA du lobhe vi / savvaM ca kohakammaM cadusu ThANesu boddhavvaM / / 81) edesiM TThANANaM kadamaM ThANaM gadIe kadamisse / badvaM ca bajjhamANaM uvasaMtaM vA udiNNaM vA / / 82) saNNIsu asaNNIsu ya pajjatte vA tahA apajjatte / sammatte micchatte ya missage ceva boddhavyA / / viradIe aviradIe viradAvirade tahA aNAgAre / sAgAre jogamhi ya lessAe ceva boddhavvA / / 84) kaM ThANaM vedaMto kassa vA TThANassa baMdhago hoi / kaM ThANamavedaMto abaMdhago kassa ThANassa / 85) asaNNI khalu baMdhai ladAsamANaM dAruyasamagaM ca / saNNI cadusu vibhajjo evaM savvattha kAyavvaM / / koho ya kovaroso ya akkhamasaMjalaNakalahavaDDhI ya / jhaMjhA dosavivAdo dasa koheyaTThiyA hoti / / 87) mANamadadappathaMbho ukkAsapagAsa tadha samukkasso / __ attukkariso paribhavaussidadasalakkhaNo mANo / 88) mAyA ya sAdijogo NiyadI vi ya vaMcaNA aNujjugadA / gahaNaM maNuNgamaggaNakakkakuhakagRhaNacchaNNo / saMkAya-patrikA-2 83) Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 zramaNavidyA 89) kAmo rAgaNidANo chando ya sudo ya pejjadoso ya / NehANurAga AsA icchA mucchA ya giddhI ya / / 90) sAsadapatthaNalAlasaaviradi taNhA ya vijjajibbhA ya / lobhassa ya NAmadhejjA vIsaM egaThThiyA bhaNidA / / 91) dasaNamohauvasAmagassa pariNAmo keriso bhave / joge kasAyauvajoge lessA vedo ya ko bhave / / 9.) kANi vA pUvabaddhANi ke vA aMse NibaMdhadi / kadi AvaliyaM pavisaMti kadiNhaM vA pvesgo|| 93) ke aMse jhIyade puvaM baMdheNa udaeNa vA / aMtaraM vA kahiM kiccA ke ke uvasAmago kahi / / 94) kiM dvidiyANi kammANi aNubhAgesu kesu vaa| ovaTTedUNa sesANi kaM ThANaM paDivajjadi / / 95) daMsaNamohassuvaptAmago du cadusu vi gadIsu boddhavvo / paMcidiyasaNNI [puNa] NiyamA so hoi pajjatto / / 96) * sabaNi rayabhavaNesu dIvasamudde gahajodisivimANe / abhijoggamaNabhijoggo uvasAmo hoi boddhavvo / / 97) uvasAmago ca sambo NivAghAdo tahA NirAsANo / uvasaMte bhajiyaghA NIrAsANo ya khINammi // 98) sAgAre par3havago Nir3havago majjimo ya bhjiyvyo| joge aNNadaramhi ya jahaNNago teulessAe / 99) micchatavedaNIyaM kamma uvasAmagassa boddhavvaM / uvasaMte AsANe teNa paraM hoi bhajiyavyo / / 100) savvehi TThidivisesehiM uvasaMtA hoMti tiNNi kammaMsA / ekkamhi ya aNubhAge NiyamA savve TThidivisesA / / 101) micchattapaccao khalu baMdho uvasAmagassa boddhvvo| uvasaMte AsANe teNa paraM hoi bhajiyavvo / / saMkAya-patrikA-2 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasA pAhuDattaM 102) sammAmicchAiTThI daMsaNamohassa abaMdhago hoi / vedayasammAiTThI khINo vi abaMdhago hoi || 103) aMtomuhuttamaddhaM savvovasameNa hoi uvasaMto / tatto paramudayo khalu tiNNekkadarassa kammassa | 104) sammattapaDhamalaMbho savvovasameNa taha viyaDDheNa / bhajivva ya abhikkhaM savvovasameNa deseNa || 105) sammattapaDhamalaM bhassANaMtaraM pacchado yamicchattaM / labhassa apaDhamassadu bhajiyavvA pacchado hodi // 106) kammANi jassa tiSNi du niyamA so saMkameNa bhajiyavvo / eyaM jassa du kammaM saMkamaNe so Na bhajiyavtro // 107) sammAiTThI jIvo saddahadi pavayaNaM niyamasAdu uvaiTTha | sahRdi asambhAvaM ajANamANo guruNiogA || 108) micchA iTThI niyamA uvaiTTha pavayaNaM Na saddadi / saddahRdi asabbhAvaM uvai vA aNuvaiTTha | sammAmicchAiTThI sAgAro vA tahA aNAgAro / adha vaMjaNoggahammi du sAgAro hoi boddhavvo / 110) daMsaNamohakkhavaNA paTThavago kammabhUmijAdo hu / yimA ma sagadI piTThavago cAvi savvatya // 111 ) micchattavedaNIe kamme ovaTTadammi sammatte / khavaNAe paTThavago jahaNNago teulessAe || 109) 112) 113) aMtomuhuttamaddhaM daMsaNamohassa piyamasA khavago | khaNa devamasse siyA vi NAmAugo baMdho // khavaNAe paTThatrago jamhi bhave niyamasA tado aNNe / dhigacchaditiNibhave daMsaNamohammi khINammi || 107 - 8. cf. gommaTa, jIva. gA. 27-28. 110. cf. vahI, gA. 648. 121 saMkAya patrikA-2 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 zramaNa vidyA 114) saMkhejjA ca maNussesu khINamohA sahassaso nniymaa| sesAsu khINamohA gadIsu NiyamA asaMkhejjA / / 115) laddhI ya saMjamAsaMjamassa laddhI tahA carittassa / vaDDhAvaDDhI uvasAmaNA ya taha putvabaddhANaM / / 116) uvasAmaNA kadi vidhA uvasAmo kassa kassa kammassa / kaM kamma uvasaMtaM aNauvasaMtaM ca ke kammaM / / 117) kadibhAgavasAmijadi saMkamaNamudIraNA ca kdibhaago| kadibhAgaM vA badhadi ThidiaNubhAge padesagge / / 118) kevaciramuvasAmijjadi saMkamaNamudIraNA ca kevaciraM / kevaciraM uvasaMtaM aNauvasaMtaM ca kevaciraM // 119) kaM karaNaM vocchijjadi avvocchiNNaM va hoi kaM karaNaM / kaM karaNaM uvasaMtaM aNa uvasaMtaM ca kaM karaNaM / / 120) paDivAdo ca kadividho kamhi kasAyamhi hoi paDivadido / kesi kammaMsANaM paDivadido baMdhago hoi / / 121). duviho khalu paDivAdo bhavakkhayAduvasalakkhayAdo du| suhume ca saMparAe bAdararAge ca boddhavvA / / 122) uvasAmaNAkhayeNa du paDivadido hoi suhumarAgamhi / bAdararAga NiyamA bhavakkhayA hoi parivadido / / 123) uvasAmaNA-khaeNa du aMse baMdhadi jahANapuvIe / emeva ya vedayade jahANupuvIya kammase / / 124) saMkAmayapaTThavagassa ki TThidiyANi puvvabaddhANi / kesu va aNubhAgesu ya saMkaMtaM vA asaMkaMtaM / / 125) saMkamaNapaTThavagassa mohaNIyassa do puNa dvidiio| kiMcUNiyaM muhuttaM NiyamA se antaraM hoI / / 126) jhINaTThidi-kammase je vedayade du dosu vi TThidIsu / je cAvi Na vedayade vidiyAe te du boddhanvA / saMkAya-patrikA-2 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 kasAyapAhuDasuttaM 127) saMkAmaNapaTThavagassa puvvabaddhANi majjhimaTTidIsu / sAdasuhaNAmagodA tahANubhAge sadukkassA / / 128) atha thINagidvikammaM NihANiddA ya payalapayalA ya / taha NirayatiriyaNAmA jhINA saMchohaNAdIsu / / 129) saMkaMtamhi ya NiyamA NAmAgodANi veyaNIyaM ca / vassesu asaMkhejjesu sesagA hoMti saMkhejje / / 130) saMkAmagapaTThavago ke baMdhadi ke va vedayadi aMse / saMkAmedi va ke ke kesu asaMkAmago hoi / / 131) vassasadasahassAiM TThidisaMkhAe du mohaNIyaM tu / baMdhadi ca sadasahassesu asaMkhajjesu sesANi / / 132) bhayasogamaradiradigaM hassaduguMchA nnvNsgitthiio| asAdaM NIcagodaM ajasaM sArIragaM NAma / / 133) savvAvaraNIyANaM jesi ovaTTaNA du NihAe / payalAyugassa ya tahA abaMdhago baMdhago sese / / 134) NihA ya NIcagodaM pacalA NiyamA agitti NAmaM ca / chacceya NokasAyA aMsesu avedago hodi / / 135) vede ca vedaNIe savvAvaraNe tahA kasAe ca / bhayaNijo vedeMto abhajjago sesago hodi / / 136) savvassa mohaNIyassa ANupubIyasaMkamo hodi / lobhakasAye NiyamA asaMkamo hoi NAyavbo // 137) saMkAmago ca kodhaM mANaM mAyaM taheva lobhaM ca / savvaM jahANuputrI vedAdI saMchuhadi kammaM // 138) saMchuhadi purisavede itthIvedaM NavaMsayaM ceva / satteva NokasAye NiyamA kohammi saMchuhadi / / 139) kohaM ca chuhai mANe mANaM mAyAe NiyamasA chuhai / mAyaM ca chuhai lohe paDilomo saMkamo Nasthi / / saMkAya-patrikA-2 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 zramaNa vidyA 140) jo jamhi saMchuhaMto NiyamA baMdhasarisamhi saMchuhai / baMdhe hI dara ahie vA saMkamo Natthi // 141) saMkAmaNapaTThavago mANakasAyasya vedago kodhaM / chuhRdi aveto mANakasAye kamo sese || 142) baMdho va saMkamo vA udayo vA taha padesa - aNubhAge / adhigama va hoNo guNeNa kiM vA viseseNa || 143) baMdhe hoI udayo ahio udaeNa saMkamo ahiyo / ataguNA boddhavvA hoi aNubhAge || 144) baMdhe hoi udao ahio udaeNa saMkamo ahio / guNase asaMkhejjA ca padesaggeNa boddhavvA // 145) udao ca anaMtaguNo saMpahi baMdheNa hoi aNubhAge / sekAle udayAdo saMpahi baMdho anaMtaguNo // 146) guNaseDhi anaMtaguNeNUNAe vedago du aNubhAge / gaNAdiyaMta seDhI padesaaggega boddhavvA // 147) baMdho va saMkamo vA udao vA kiM sage sage ThANe / se kAle se kAle adhio hINo samo vA pi // 148) baMdhodaehiM NiyamA aNubhAgo hodi NaMtaguNahINo / se kAle se kAle bhajjo puNa saMkamo hodi || 149) guNaseDhi asaMkhejjA ca padesaggeNa saMkamo udao / se kAle se kAle bhajjo baMdho padesagge // 150 ) guNado anaMtaguNahINaM vedayadi niyamapA du aNubhAge / ahiyA ca padesagge guNeNa gaNaNAdiyaMteNa || 151) ki aMtaraM kareMto vaDhadi hAyadi TThidI ya aNubhAge / vikkamA ca vaDDhI hANI vA kecciraM kAlaM // 152) ovaTTaNa! jahaNNA AvaliyA UNiyA tibhAgeNa / esA TThadIsa jaNNA tahANubhAge saNaMtesu | saMkAya patrikA - 2 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasA pAhutaM 153) saMkAmedukkaDDadi je aMse te avaTThidA hoMti / AvaliyaM se kAle teNa paraM hoMti bhajidavvA || 154) oDDadi je aMse se kAle te ca hoMti bhajiyantrA / vaDDI avaTThANe hANIe saMkame udae / 155) ekkaM caTThidivi saM tuTThidivisesesu kadisu vaDDhedi / harassedi disu evaM tahANubhAgesu boddhavvaM // 156) ekkaM caTThidivisesaM tu asaMkhejjesu TThidivisesesu / vaDDhedi harassedi ca tahANubhAge saNatesu || 157) TThidi aNubhAge aMse ke ke vaDDhadi ke va harassedi / kesu avaTThANaM vA gugeNa kiM vA viseseNa // 158) 159) 161) 160, vaDDhIdu hoI hANI adhigA hANI du taha avaTThANaM / guNase asaMkhejjA ca padesaggeNa boddhavvA || oTTaNamutraTTaNakaTTI vajjesu hodi kamme / oTTaNA ca NiyamA kiTTIkaraNamhi boddhavvA || oTTedi TThidi puNa adhigaM hoNaM ca baMdhasamagaM vA / ukkaDDadi baMdhasamaM hINaM adhigaM Na vaDDhedi || savve vibhAge okaDDadi jeNa AvaliyapaviTThe / ukkraDDadi baMdhasamaM Niruvakkama hodi AvaliyA // 162) hadiyA kiTTIo kamhi kasAyamhi kadi ca kiTTIo / kiTTIe ki karaNaM lakkhaNamatha kiM ca kiTTIe | 163) bArasa va chataNiya kiTTIo hoMti adhava anaMtAo / maharha kasA tiga tiga athavA anaMtAo || 165) 164) kiTTI karediyimA ovaTTeto TThidI ya aNubhAge / vaDDheMto kiTTI akArago hodi boddhabvo || guDha anaMtaguNA lobhAdI kodhapacchimapadAdo / kammassa ya aNubhAge kiTTIe lakkhaNaM edaM // 125 saMkAya patrikA - 2 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 zramaNavidyA 166 ) kadisu ca aNubhAgesu ca dvidIsu vA kettiyAsu kA kiTTI / savvA vA dvidIca Aho savvAsu patteyaM // 167) kiTTI ca hiMdIvisesesa asaMkhejjesu niyamasA hodi / yA aNubhAge ca hodi hu kiTTo anaMte // 168) savvAo kiTTIo bidiyaTThidIe du hoMti savvisse / jaMkiTTa vedayade tisse aMso ca paDhamAe / 169) kiTTI ca padesaggeNaNubhAgaggeNa kA ca kAleNa / adhika samAva hINA guNeNa kiMvA viseseNa // 170) bidiyAdo puNa paDhamA saMkhejjaguNA bhave padesagge / bidiyAdo puNa diyA kameNa sesA visesahiyA || 171) bidiyAdo puNa paDhamA saMkhejja guNA du vaggaNaggeNa / bidiyo puNadiyA kameNa sesA visesahiyA | 172) jA hINA aNubhAgeNa ahiyA sA vaggaNA padesagge / bhAgeNAtimeNa du adhigA hINA ca boddhavvA // 173) kodhAdivaggaNAdo suddha kodhassa uttarapadaM tu / so anaMtabhAgo niyamA tisse padesagge || 174) eso kamo ya kodhe mANe niyamA ca hodi mAyAe / lobhamhica kiTTIe pattegaM hodi boddhavvo / 17 ) paDhamA ca anaMtaguNA bidiyAdo niyamasA hi aNubhAgo / diyA do pubidiyA kameNa sesA guNeNa ahiyA || 176) paDhamasamayakiTTINaM kAlo vassaM va do va cattAri / aTTa ca vassANi dvidI bidiyaTTidIe samA hodi // 177 ) jaM kiTTi vedayade javamajjhaM sAMtaraM dusu TTidI | paDhamA jaM guNaseDhI uttaraseDhI ya bidiyA du || 178) bidiyaTThidi-AdipadA suddha puNa hodi uttarapadaM tu / seso asaMkhejjadimo bhAgo tisse padesagge // saMkAya patrikA - 2 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 kasAyapAhuDasutaM 176) udayAdi yA TThidIo NiraMtaraM tAsu hoi guNaseDhI / udayAdi-padesaggaM guNeNa gaNaNAdiyaMteNa / / 180) udayAdisu TThidIsu ya jaM kammaM NiyamasA du taM harassaM / pavisadi TThidikkhaeNa du guNeNa gaNaNAdiyaMteNa / / 181) vedagakAlo kiTThIya pacchimAe d NiyamasA hrsso| saMkhejjadibhAgeNa du sesaggANaM kameNa adhigo / / 182) kadisu gadIsu bhavesu ya TThidiaNubhAgesu vA kasAesu / kammANi punvabaddhANi kadIsu kiTTIsu ca TThidIsu / / 183) dosu gadIsu abhajjANi dosu bhajjANi puvvabaddhANi / eiMdiyakAesu ca paMcasu bhajjA Na ca tasesu / / 184) eiMdiyabhavaggahaNehi asaMkhejjehi NiyamasA baddhaM / egAdeguttariyaM saMkhejjehi ya tasabhavehiM / / ukkassaya aNubhAge TThidiukkassagANi puvvabaddhANi / bhajiyavANi abhajjANi hoti NiyamA kasAesu / / 186) pajjattApajjatteNa tadhA tthIpuNNavaMsayamisseNa / sammatte micchatte keNa va jogovajogeNa / / 187) pajjattApajjatte micchattaNavaMsaye ca smmtte| kammANi abhajjANi du thIpurise missage bhajjA // 188) orAliye sarIre orAliyamirasaye ca joge du| caduvidhamaNavacijoge ca abhajjA sesage bhajjA // 189) adha sadamadiuvajoge hoMti abhajjANi pavvabaddhANi / bhajjANi ca paccakkhesu dosu chadumatthaNANesu // 190) kammANi abhajjANi du aNagAraacakkhudaMsaNuvajoge / adha ohidaMsaNe puNa uvajoge hoMti bhajjANi // 191) kiM lessAe baddhANi kesu kammesu vaTTamANeNa / sAdeNa asAdeNa ca liMgeNa ca kamhi khettamhi / / saMkAya-patrikA-2 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 zramaNavidyA 192) lessA sAda asAde ca abhajjA kammasippaliMge ca / khetamhi ca bhajjANi du samAvibhAge abhajjANi / / 193) edANi puvvabaddhANi hoti savvesu TThidivisesesu / savvesu cANubhAgesu NiyamasA savvakiTTIm // 194) egasamayappabaddhA puNa acchuttA kettigA kahiM TThidIsu / bhavabaddhA acchuttA TThidIsu kahiM kettiyA hoti / / 195) chaNhaM AvaliyANaM acchuttA NiyamasA samayapabaddhA / savvesu chidivisesANubhAgesu ca cauNhaM pi / / 196) jA cAvi bajjhamANI AvaliyA hodi paDhama kiTTIe / puvvAvaliyA NiyamA aNaMtarA cadusu kiTTIsu // 197) tadiyA sattasu kiTTIsu cautthI dasasu hoi kiTTIsu / teNa paraM sesAo bhavaMti savvAsu kiTTIsu / / 198) ede samayapabaddhA acchuttA NiyamasA iha bhavammi / sesA bhavabaddhA khalu saMchuddhA hoti boddhavvA / / 199). ekasamayapabaddhANaM sesANi ca kadisu TThidivisesesu / bhavasesagANi kadisu ca kadi kadi vA egasamaeNa / / 200) ekkamhi TThidivisese bhavasesagasamayapabaddhasesANi / NiyamA aNubhAgesu ya bhavaMti sesA aNatesu / / 201) TThidiuttaraseDhIe bhavasesasamayapabaddhase sANi / eguttaramegAdI uttaraseDhI asaMkhejjA / 202) ekkammi TThidivisese sesANi Na jattha hoti saamnnnnaa| AvaligAsaMkhejjadibhAgo tahiM tAriso samayo / 203) edeNa aMtareNa du apacchimAe du pacchime sme| __bhavasamayasesagANi duNiyamA tamhi uttarapadANi || 204) kiTTIkadammi kamme TThidi-aNubhAgesu kesu sesANi / kammANi punvabaddhANi bajjhamANANudiNNANi / / saMkAya-patrikA-2 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ httis 205) kiTTIkadammi kamme NAmAgodANi vedaNIyaM ca / vassesu asaMkhejjesu sesagA hoMti saMkhejjA | 206) kiTTIkadammi kamme sAdaM suhaNAmamuccagodaM ca / baMdhadi ca sadasahasse TThadimaNubhAgesu dukkassaM // 207) kiTTIkadammi kamme ke baMdhadi ke va vedayadi aMse / saMkAmedi ca ke ke kesu asaMkAmago hodi || 208) dasasu ca vassassaMto baMdhadi NiyamA du sesa aMse / desAvaraNIyAI jesi ovaTTaNA asthi || 209) carimo bAdararAgo NAmAgodANi vedaNIyaM ca / vassassaMto baMdhadi divasassaMto ya jaM sesaM // 210) carimo ya suhumarAgo NAmAgodANi vedaNIyaM ca / divasa saMto baMdhadi bhiNNamuhuttaM tu jaM sesaM // 211) adha sudamadi- AvaraNe ca aMtarAie ca desamAvaraNaM / laddhI yaM vedayade savvAvaraNaM aladdhI ya // 212) jasaNAmamuccagodaM vedayadi niyamasA anaMtaguNaM / haNamaMtarAya se kAle sesagA bhajjA | 213) kiTTIkadammi kamme ke vIcArA du mohaNIyassa / sArNa kammANaM tava ke ke du vIcArA || 214 ) kiM vedeMto kiTTi khavedi kiM cAvi saMchuhaMto vA / saMchohaNamudaeNa ca aNupuvvaM aNaNupuvvaM vA // 215) paDhamaM bidiyaM tadiyaM vedeto vAvi saMchuhaMto vA / carimaM vedayamANo khavedi ubharaNa sesAo || 216) jaM vedeMto kiTTi khavedi kiM cAvi baMdhago tisse / jaM cAvi saMchuhaMto tisse ki baMdhago hodi / 217) jaM cAvi saMchuhaMto khavedi kiTTi abaMdhago tisse / saMparAe abaMdhago baMdhagidarAsi || suma 129 patrikA-2 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222) -130 zramaNavidyA 218) jaM jaM khavedi kiTTi TThidi-aNubhAgesu kesudIredi / saMchuhadi aNNakiTiM se kAle tAsu aNNAsu // 219) baMdho va saMkamo vA NiyamA savvesu TiThadivisesesu / savvesu cANubhAgesu saMkramo majjhimo udao / / 220) saMkAmedi udoredi cAvi samvehi dvidivisesehi| kiTTIe aNubhAge vedeMto majjhimo NiyamA // 221) okaDDadi je aMse se kAle kiNNu te pavesedi / okaDDide ca putvaM sarisamasarise pavesedi / ukkaDDadi je aMse se kAle kiNNu te pvesedi| . ukkaDDide ca puvvaM sarisamasarise parvasedi // 223) baMdho va saMkamo vA taha udayo vA pdes-annubhaage| bahugatte thovatte jaheva puvvaM taheveNhi / / 224) jo kammaso pavisadi paogasA teNa NiyamasA ahio| pavisadi ThidikkhaeNa du guNeNa gaNaNAdiyaMteNa / / 225) AvaliyaM ca paviThaM paogasA NiyamasA ca udyaadii| udayAdipadesaggauM guNeNa gaNaNAdiyaMteNa / / 226) jA vaggaNA udIredi aNaMtA tAsu saMkamadi ekkA / puvapaviTThA NiyamA ekkisse hoti ca aNaMtA / / 227) je cAvi ya aNubhAgA udIridA NiyamasA paogaNa / teyappA aNubhAgA puvvapaviTThA pariNamaMti // 228) pacchima-AvaliyAe samayUNAe du je ya annubhaagaa| ukkassa-heTThimA majjhimAsu NiyamA pariNamaMti / / 229) kiTTIdo kiTTi puNa saMkamadi khayeNa kiM payogeNa / ki sesagamhi kiTTIya saMkamo hodi aNNisse // 230) kiTTIdo kiTTi puNa saMkamade NiyamasA paogeNa / kiTTIe sesagaM puNa do AvaliyAsu jaM baddhaM // .. saMkAya-patrikA-2 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasAyapAhuDasuttaM 131 231) samayUNA ca paviTThA AvaliyA hodi paDhamakiTTIe / puNNA jaM vedayade evaM do saMkame hoti / / 232) khINesu kasAesu ya sesANaM ke va hoti vIcArA / khavaNA va akhavaNA vA baMdhodayaNijjarA vApi / 233) saMkAmaNamovaTTaNakiTTIkhavaNAe khINamohaMte / khavagA ya ANupuvI boddhavvA mohaNIyassa / / 234) aNa miccha missa sammaM aTTha Nasitthi veda chakkaM ca / puMvedaM ca khavedi hu kohAdIe ca saMjalaNe // 235) adha thINagiddhikammaM NihANiddA ya payalapayalA ya / adha Niraya tiriyaNAmA jhINA saMchohaNAdIsu // 236) savvassa mohaNIyassa ANupuvvI ya saMkamo hoi| lobhakasAe NiyamA asaMkamo hoi bodhavo // 237) saMchuhadi purisavede itthIvedaM NavaMsayaM ceva / satteva NokasAe NiyamA kodhamhi saMchuhadi / / 238) kohaM ca chuhai mANe mANaM mAyAe NiyamasA chahai / mAyaM ca chuhai lohe paDilomo saMkamo patthi / / 239) jo jamhi saMchuhaMto NiyamA baMdhamhi hoi saMchuhaNA / baMdheNa hIgadarage ahie vA saMkamo Natthi // 240) baMdheNa hoi udao ahio udaeNa saMkamo ahio| guNaseDhi aNaMtaguNA boddhavvA hoi aNubhAge / 241) baMdheNa hoi udao ahio udaeNa saMkramo ahio / guNase Dhi asaMkhejjA ca padesaggeNa boddhavvA / / 242) udayo ca aNaMtaguNo saMpahibaMdheNa hoI annubhaage| se kAle udayAdo saMpahibaMdho aNaMtaguNo / / sakAya-patrikA-2 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 zramaNavidyA 243) carime bAdararAge NAmAgodApi vedaNIyaM ca / vassassaMto baMdhadi divasassaMto ya jaM seMsaM // 244) jaM cAvi saMchuhaMto khavei kiTTi abaMdhago tisse| suhamamhi saMparAe abaMdhago baMdhagiyarANaM / / 245) jAva Na chadumatthAdo tiNhaM ghAdINa vedago hoi / adhaNaMtareNa khaiyA savvaNha savvadarisI ya // 235-44, Cf. gA. 128, 136, 138, 139, 140, 143, 144, 145, 209, 217. saMkAya-patrikA-2 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasAyapAhuDasuttaM : hindI bhAvAnuvAda 1) paMcama pUrva meM dazama vastu meM, tRtIya pejapAhuDa meM yaha kasAyapAhuDa hai / 2) isameM eka sau assI gAthA pandraha arthoM meM vibhakta haiN| jisa artha meM jitane gAthA sUkta haiM, unheM khuuNgaa| 3) preyodveSa, sthiti aura anubhAga vibhakti tathA bandhaka arthAt bandha aura saMkrama, ina pA~ca arthoM meM tIna-tIna gAthA jAnanA caahie| 4) * vedaka meM cAra, upayoga meM sAta, catuHsthAna meM solaha aura vyaMjana meM pA~ca gAthA haiN| 5) darzanamoha kI upazAmanA meM pandraha gAthA haiN| darzanamoha kI kSapaNA meM pA~ca sUkta gAthA haiN| 6) saMyamAsaMyama kI labdhi tathA caritra ko labdhi, ina do meM eka hI gAthA hai| caritramoha-upazAmanA meM ATha gAthA haiN| 7) caritramoha kI kSapaNA ke prasthApaka meM cAra, saMkramaNa meM cAra, apavartanA meM tIna aura kRSTIkaraNa meM gyAraha gAthA haiM / 8) kSapaNA meM cAra, kSINamoha meM eka gAthA hai| eka gAthA saMgrahaNI meM hai| isa prakAra caritramoha-kSapaNA adhikAra meM kula aTThAIsa gAthA haiM / 9) kRSTi-sambandhI gAthAoM meM vIcAra viSayaka eka, saMgrahaNI sambandhI eka, kSINamoha viSayaka eka aura prasthApaka se saMbaddha cAra gAthA, ye sAta gAthAe~ haiN| inake atirikta zeSa sabhASya gAthA haiN| 10) saMkrAmaNa sambandhI cAra gAthA, apavartanA viSayaka tIna, kRSTi se sambandhita daza aura kRSTi kSapaNA viSayaka cAra, ye ikkIsa sUkta gAthA haiN| anya bhASya gAthA haiM, unheM suno| 11- ikkIsa sUkta gAthAoM kI bhASya rUpa gAthAoM kI saMkhyA kramazaH pA~ca, 12) 'tIna, do aura chaha,' cAra, tIna, tona, eka, cAra, tIna, do, 'pAMca, eka, chaha', tIna, cAra, do, cAra, cAra, do, pA~ca, eka, eka, daza aura do hai| 13. arthAdhikAra isa prakAra haiM-1. preyodveSavibhakti, 2. sthiti, 3. anubhAga, 14) 4. akarmabandha kI apekSA baMdhaka, 5. karmabaMdhaka kI apekSA baMdhaka, 6. vedaka, saMkAya-patrikA-2 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 7. upayoga, 11. darzana moha-kSapaNA, 10. darzanamoha-upazAmanA, 13. saMyama, 14. caritramohaupazAmanA aura 15. caritramoha-kSapaNA / ina pandraha arthAdhikAroM meM hI addhAparimANa kA nirdeza hai / zramaNavidyA 9. vyaMjana, 8. catuHsthAna, 52. dezavirati, 1-5) anAkAra ( darzanopayoga ) cakSu, zrotra, ghrANa aura jihvA indriya sambandho avagrahajJAna, mana, vacana, kAya, sparzanendriya viSayaka avagrahajJAna, avAya, IhA, zruta aura ucchvAsa, ina sabakA jaghanya kAla kramazaH uttarottara vizeSavizeSa adhika hai, tathApi vaha saMkhyAta AvalI pramANa hai / 16) tadbhavastha kevalI ke kevaladarzana, kevalajJAna aura sakaSAya jIva ke zuklalezyA, ina tInoM kA; ekatvavitarka avIcArazukladhyAna, pRthaktvavitarka vIcArazukladhyAna, pratipAtI upazAmaka, Arohaka upazAmaka aura kSapaka sUkSmasAmparAyasaMyata; ina sabakA jaghanyakAla kramazaH uttarottara vizeSa vizeSa adhika hai / 17 ) mAna, krodha, mAyA aura lobha tathA kSudrabhavagrahaNa aura kRSTIkaraNa, inakA jaghanya kAla uttarottara vizeSa vizeSa adhika hai, aisA jAnanA cAhie / 18) saMkrAmaNa, apavartana, upazAntakaSAya, kSINamoha, upazAmaka aura kSapaka, inake jaghanya kAla kramazaH uttarottara vizeSa vizeSa adhika jAnanA cAhie / 19) pUrvokta sarvajaghanyakAla nirvyAghAta arthAt maraNa Adi vyAghAta ke binA hote haiM / ye jaghanya kAla sambandhI pada AnupUrvI se kahe gaye haiM / isase Age kahe jAne vAle utkRSTa kAla sambandhI padoM anAnupUrvI arthAt paripATI krama ke binA jAnanA cAhie / 20 ) cakSu indriya sambandhI matijJAnopayoga, zrutajJAnopayoga, pRthaktvavitarkavIcAra upazAntakaSAya aura upazAmaka, pUrvavartI sthAna ke kAla se dugunAutkRSTa kAla kA parimANa svapUrva zukladhyAna, mAnakaSAya, avAya matijJAna, inake utkRSTa kAloM kA parimANa apane se dugunA hai | inase atirikta zeSa sthAnoM kA sthAna se vizeSa adhika hai / (21) kisa kisa kaSAya meM kisa kisa naya kI hotA hai ? athavA kauna naya kisa dravya meM naya kisa dravya meM priya ke samAna AcaraNa karatA hai ? apekSA preya yA dveSa kA vyavahAra dveSa ko prApta hotA hai aura kauna 22) mohanIya kI prakRti, sthiti, anubhAga, utkRSTa anutkRSTa pradeza vibhaktiyoM tathA kSINAkSINa aura sthityantika kI prarUpaNA karanI cAhie / saMkAya patrikA - 2 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasAyapAhuDasutta 23) kitanI prakRtiyoM ko bA~dhatA hai ? kitanI sthiti, anubhAga evaM jaghanya aura utkRSTa pariNAma sahita karma pradezoM ko bA~dhatA hai ? kitanI prakRtiyoM kA saMkramaNa karatA hai, kitanI sthiti aura anubhAga kA saMkramaNa karatA hai tathA kitane guNa-hIna yA guNaviziSTa jaghanya-utkRSTa pradezoM kA saMkramaNa karatA hai ? 24- saMkrama kI upakrama vidhi pA~ca prakAra kI hai, nikSepa cAra prakAra kA hai| naya 25) vidhi prakRta hai aura prakRta meM nirgama bhI ATha prakAra kA hai| prakRti saMkrama do prakAra kA hai-ekaika prakRti saMkrama arthAt eka eka prakRti meM saMkrama aura prakRtisthAnasaMkrama arthAt prakRti meM saMkrama vidhi | saMkrama meM pratigraha vidhi hotI hai aura vaha uttama-utkRSTa tathA jaghanya bheda sahita hai| 26) saMkrama ke do bheda haiM-prakRti saMkrama, prakRtisthAna saMkrama / asaMkrama bhI do prakAra kA hai-1. prakRti asaMkrama aura 2. prakRtisthAna asaMkrama / isI prakAra apratigrahavidhi do prakAra kI hotI hai-prakRti apratigraha aura prakRtisthAna apratigraha / isa taraha nirgama ke ATha bheda hote haiN| __ aTThAIsa, caubIsa, sattaraha, solaha aura pandraha ina pA~coM prakRtika sthAnoM ko chor3akara zeSa teIsa sthAnoM kA saMkrama hotA hai / 28) solaha, bAraha, ATha, bIsa aura tIna ko lekara eka-eka adhika bIsa arthAt teIsa, caubIsa, paccIsa, chabbIsa, sattAIsa aura aTThAIsa prakRtirUpa sthAnoM ko chor3akara zeSa aThAraha pratigraha sthAna hote haiN| 29) bAIsa, pandraha, ekAdaza aura unnIsa prakRtika cAra pratigraha sthAnoM meM hI chabbIsa aura sattAIsa-prakRtika sthAnoM kA niyama se saMkrama hotA hai| 30) sattaraha evaM ikkIsa prakRtika do pratigraha sthAnoM meM paccIsa prakRtika sthAna kA niyama se saMkramaNa hotA hai| yaha paccIsa-prakRtika saMkrama sthAna niyama se cAroM gatioM meM hotA hai tathA dRSTigata arthAt dRSTi pada hai anta meM jinake, aise mithyAdRSTi, sAsAdanasamyagdRSTi aura samyamithyAdRSTi, ina tInoM hI guNasthAnoM meM vaha paccIsa prakRtika saMkrama sthAna niyama se pAyA jAtA hai| 31) teIsa-prakRtika sthAna kA saMkrama bAIsa, pandraha, sattaraha, gyAraha aura unnIsa prakRtika ina pA~ca pratigraha sthAnoM meM hotA hai| yaha sthAna saMjJI paMcendriyoM meM hI hotA hai| saMkAya-patrikA-2 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA 32) bAIsa-prakRtika sthAna kA saMkrama niyama se caudaha, daza, sAta aura aTThAraha, ina cAra pratigraha sthAnoM meM hotA hai| yaha bAIsa-prakRtika niyama se manuSya gati meM hI virata, dezavirata tathA aviratasamyagdRSTi guNasthAna meM hotA hai| 33) ekAdhika bIsa-prakRtika sthAna kA saMkrama teraha, nau, sAta, sattaraha, pA~ca tathA ikkIsa prakRtika chaha sthAnoM meM hotA hai| ye chahoM pratigrahasthAna samyaktva se yukta guNasthAnoM meM hote haiM / 34) pUrvokta sthAnoM se avaziSTa saMkrama aura pratigraha sthAna upazamaka aura kSapaka saMyata ke hI hote haiM / bIsa-prakRtika sthAna kA saMkrama chaha aura pA~ca-prakRtika, ina do pratigraha sthAnoM meM jAnanA cAhie / 35). unnIsa-prakRtika sthAna kA saMkrama pA~ca prakRtika pratigrahasthAna meM tathA aTThAraha prakRtika sthAna kA saMkrama cAra-prakRtika pratigrahasthAnoM meM hotA hai| caudaha-prakRtika sthAna kA saMkrama chaha-prakRtiyoM vAle pratigrahasthAna meM evaM teraha-prakRtika sthAna kA saMkrama chaha aura pA~ca-prakRtika pratigrahasthAnoM meM jAnanA caahie| 36) bAraha-prakRtika sthAna kA saMkrama pA~ca aura cAra tathA gyAraha prakRtika sthAna kA saMkrama pA~ca, cAra aura tIna-prakRtika pratigrahasthAnoM meM hotA hai| daza prakRtika sthAna kA saMkrama pA~ca aura cAra meM evaM nau-prakRtika sthAna kA saMkrama tIna-prakRtika pratigrahasthAna meM jAnanA caahie| 37) ATha-prakRtika sthAna kA saMkrama do, tIna aura cAra prakRtika pratigrahasthAnoM meM hotA hai / sAta-prakRtika sthAna kA saMkrama cAra aura tIna-prakRtika pratigraha___ sthAnoM meM, chaha prakRtika sthAna kA saMkrama niyama se do prakRtika pratigrahasthAna meM tathA pA~ca-prakRtika sthAna kA saMkrama tIna, do aura eka-prakRtika pratigraha sthAna meM hotA hai| 38) cAra-prakRtika sthAna kA saMkrama tIna aura cAra meM, tIna-prakRtika sthAna kA saMkrama tIna aura eka-prakRtika pratigraha sthAna meM jAnanA cAhie / do-prakRtika sthAna kA saMkrama do aura eka pratigraha sthAnoM meM tathA eka-prakRtika sthAna kA saMkrama eka prakRtika pratigraha sthAna meM samajhanA caahie| 39) prakRti sthAna saMkrama meM AnupUrvI, anAnupUrvI, darzanamoha kSaya evaM akSaya nimittaka, caritra moha ke upazAmanA tathA kSapaNAnimittaka, ye chaH saMkrama sthAnoM ke anumArgaNa ke upAya haiN| saMkAya-patrikA-2 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasA pAhutaM 137: 40 eka-eka pratigraha, saMkrama tathA tadubhaya sthAna meM gati Adi mArgaNA sthAna 41 ) yukta jIvoM kA mArgaNa karane para bhavya aura abhavya jIva kitane sthAna para hote mArgaNA yukta jIva kina-kina sthAnoM para hote haiM ? viziSTa jIvoM ke kisa guNasthAna meM kitane saMkrama sthAna tathA pratigraha sthAna hote haiM tathA kisa saMkrama yA pratigraha sthAna kI samApti kitane kAla meM hotI hai ? haiM tathA gati Adi zeSa auyikAdi pA~ca bhAva 42) narakagati, amaragati, saMjJI paJcendriya tiryaMcoM meM sattAIsa, chabbIsa, paccIsa, teIsa aura ikkIsa prakRtika pA~ca hI saMkramasthAna hote haiM / manuSyagati meM samasta tathA zeSa ekendriya, vikalendriya tathA asaMjJI jIvoM meM sattAIsa, chabbIsa aura paccIsa - prakRtika, ye tIna hI saMkramasthAna hote haiM / 43) mithyAtva guNasthAna meM sattAIsa, chabbIsa, paccIsa aura teIsa prakRtivAle cAra saMkramasthAna, mizra meM paccIsa aura ikkIsa ye do saMkramasthAna aura samyaktva yukta guNasthAnoM meM teIsa saMkramasthAna hote haiM / saMyamayukta pramattasaMyatAdi meM sattAIma, chabbIsa, teIsa, bAIsa aura ikkIsa prakRtika pA~ca saMkramasthAna hote haiM | avirata meM sattAIsa, chabbIsa, paccIsa, teIsa, bAisa, aura ikkIsaprakRtika ye chaha saMkramasthAna hote haiM / 44) zuklalezyA meM teIsa saMkramasthAna haiM / tejolezyA aura padmalezyA meM sattAIsa se ikkIsa taka ke chaha saMkramasthAna, kApota nIla aura kRSNa lezyA meM sattAisa, chabbIsa, paccIsa, teIsa aura ikkIsa prakRtivAle pA~ca saMkramasthAna kahe gaye haiM / 45 ) apagata napuMsaka -strI evaM puruSa vedoM meM AnupUrvI se - kramazaH aThAraha, nau, ekAdaza tathA trayodaza saMkramasthAna hote haiM / 46) krodhAdi cAroM kaSAyoM se upayukta jIvoM meM AnupUrvI se solaha, unnIsa, teIsa aura teIsa saMkramasthAna hote haiM / 47 ) mati, zruta aura avadhijJAnoM meM teIsa saMkramasthAna hote haiM / eka arthAt mana:paryaya meM paccIsa aura chabbIsa prakRtika sthAnoM ko chor3akara zeSa ikkIsa kramasthAna hote haiM / kumati-kuzruta aura vibhaMga, ina tIna ajJAnoM meM sattAIsa, chabbIsa, paccIsa, teIsa aura ikkIsa - prakRtika pA~ca saMkramasthAna haiM / 48 ) AhAraka evaM bhavyoM meM teIsa saMkramasthAna hote haiM / anAhArakoM meM sattAIsa, chabbIsa, paccIsa, teIsa aura ikkIsa - prakRtika pA~ca saMkramasthAna hote haiM / abhavyoM meM eka paccIsa - prakRtika sthAna hI hotA hai / saMkAya patrikA - 2 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 zramaNavidyA 49) apagatavedI jIva ke chabbIsa, sattAIsa, teIsa, paccIsa aura bAIsa-prakRtika ye pA~ca zUnyasthAna haiM, isameM saMkramasthAna nahIM pAe jAte haiM / / 50) napuMsaka vediyoM meM unnIsa, aThAraha, caudaha tathA gyAraha ko Adi lekara zeSa (gyAraha, daza, nau, ATha, sAta, chaha, pA~ca, cAra, tIna, do aura eka) caudaha sthAna zUnya haiN| 51) strIvediyoM meM aTThAraha aura caudaha ye do sthAna, tathA daza ko Adi lekara eka taka ke daza sthAna, isa taraha bAraha zUnya sthAna samajhanA caahie| puruSavediyoM meM, upazAmaka aura kSapaka meM caudaha prakRtika sthAna evaM nau se __ lekara eka taka ke nau sthAna, ye daza sthAna zUnya haiM / 53) prathama kaSAya se upayukta jIvoM meM nau, ATha, sAta, chaha, pA~ca, do aura eka prakRtika sAta zUnya sthAna haiN| 54) dvitIya kaSAya se upayuktoM meM sAta, chaha, pA~ca aura eka-prakRtika ye cAra sthAna zUnya haiM / isa prakAra AnupUrvI se zUnya sthAna kahe gaye haiN| 55) isa prakAra vedamArgaNA meM aura kaSAyamArgaNA meM saMkramasthAnoM ke zUnya aura azUnya sthAnoM ke dRSTigocara ho jAne para ( jAna lene para) zeSa mArgaNAoM meM bhI AnupUrvI se saMkramasthAnoM kI gaveSaNA karanI caahie| 56) karmAzikasthAnoM meM (mohanIya ke sattva sthAnoM meM) aura baMdhasthAnoM meM saMkrama sthAnoM kI gaveSaNA karanA caahie| eka-eka bandha sthAna aura satvasthAna ke sAtha saMyukta saMkramasthAnoM ke eka saMyogI tathA dvisaMyogI bhaMgoM ko nikAlanA caahie| 57- prakRtikasthAnasaMkrama adhikAra meM sAdisaMkrama, jaghanyasaMkrama, alpabahutva, kAla, 58) antara, bhAgAbhAga aura parimANa anuyogadvAra hote haiN| isa prakAra naya ke jJAtAoM ko zrutopadiSTa, udAra aura gambhIra saMkramaNa dravya, kSetra, kAla, bhAva aura sannipAta (arthAt sannikarSa) kI apekSA jAnanA caahie| prayoga vizeSa ke dvArA kitanI karma prakRtiyoM ko udayAvalI meM praveza karatA hai ? tathA kisake kitanI karma prakRtiyoM ko udIraNA ke vinA hI sthiti kSaya se udayAvalI meM praveza karatA hai ? kSetra, bhava, kAla aura pudgala dravya kA Azraya lekara jo sthiti vipAka hotA hai, use udIraNA kahate haiM aura udayakSaya ko udaya kahate haiN| 59) saMkAya-patrikA-2 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasAyapAhuDasutaM 139 60) kauna kisa sthiti meM pravezaka hai ? kauna kisa anubhAga meM praveza karAtA hai ? inakA sAMtara tathA nirantarakAla kitane samaya pramANa jAnanA cAhie ? 61) vivakSita samaya se anantaravartI samaya meM kauna jIva bahuta kI arthAt adhika se adhikatara karmoM kI, aura kauna jIva stoka se stokatara karmoM kI udIraNA karatA hai ? pratisamaya udIraNA karatA huA yaha jIva kitane samaya taka nirantara udIraNA karatA rahatA hai ? 62) jo jIva sthiti, anubhAga aura pradezAgra meM jise saMkramaNa karatA hai, jise bA~dhatA hai, jisakI udIraNA karatA hai, vaha dravya kisase adhika hotA hai (aura kisase kama hotA hai ?) / 63) kisa kaSAya meM eka jIva kA upayoga kitane kAla taka hotA hai ? kauna upa yoga kAla kisase adhika hai aura kauna jIva kisa kaSAya meM nirantara eka sadRza upayoga se upayukta rahatA hai ? 64) eka bhava ke grahaNa-kAla meM aura eka kaSAya meM kitane upayoga hote haiM, tathA eka upayoga tathA eka kaSAya meM kitane bhava hote haiM ? 65) kisa kaSAya meM upayoga sambandhI vargaNAe~ kitanI hotI haiM ? kisa gati meM kitanI vargaNAe~ hotI haiM ? 66) eka anubhAga meM aura eka kaSAya meM eka kAla kI apekSA kauna sI gati sadRza rUpa se upayukta hotI hai ? kauna sI gati visadRza rUpa se upayukta hotI hai ? sadRza kaSAya-upayoga vargaNAoM meM kitane jIva upayukta haiM, tathA cAroM kaSAyoM se upayukta sarvajIvoM kA kauna sA bhAga eka-eka kaSAya meM upayukta hai ? kisa kisa kaSAya se upayukta jIva kauna-kauna sI kaSAyoM se upayukta jIvarAzi ke sAtha guNAkAra aura bhAgahAra kI apekSA hIna athavA adhika hote haiM ? jo jo jIva vartamAna samaya meM jisa jisa kaSAya meM upayukta pAye jAte haiM, ve kyA atIta kAla meM usI kaSAya ke upayoga se upayukta the athavA kyA ve AgAmI kAla meM usI kaSAya rUpa upayoga se upayukta hoMge? isI prakAra sarvatra mArgaNAoM meM jAnanA cAhie / saMkAya-patrikA-2 67) 68) Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 zramaNavidyA 69 ) kitanI upayoga vargaNAoM ke dvArA kauna sA sthAna avirahita aura kauna virahita pAyA jAtA hai ? prathama samaya meM upayukta jIvoM ke dvArA aura isI prakAra antima samaya meM upayukta jIvoM ke dvArA sthAnoM ko jAnanA cAhie / 70) krodha cAra prakAra kA kahA gayA hai| mAna bhI cAra prakAra kA hotA hai / mAyA cAra prakAra kI kahI gayI hai aura lobha bhI cAra prakAra kA hai / 71) krodha cAra prakAra kA hai-nagarAjisadRza - parvata kI rekhA ke samAna, pRthivI - rAjisadRza - pRthivI kI rekhA ke samAna, bAlukArAjisadRza - dhUla kI rekhA ke samAna, aura udakarAjisadRza - jala kI rekhA ke samAna / mAna ke bhI cAra bheda haiM- zailaghana (zilA stambha) samAna, asthisamAna, dAru (lakar3I) samAna tathA latA ke samAna / 72) 73) lobha bhI cAra prakAra kA kahA gayA hai-- kRmirAga ke raMga samAna, akSamala (gAr3I kA gana) ke samAna, pAMzulepa ( dhUli ) ke samAna tathA haridrA (haldI) se raMge vastra ke samAna / 74) 75) mAyA bhI cAra prakAra kI kahI gaI hai - bAMsa kI jar3a ke samAna, meMDhe ke sIMga ke sadRza, gomUtra ke samAna tathA avalekhanI (dAtauna yA jIbhI) ke samAna / 76) ina anaMtara-nirdiSTa cAroM kaSAyoM sambandhI solahoM sthAnoM meM sthiti, anubhAga aura pradezoM kI apekSA kauna sthAna kisase adhika hotA hai ( athavA kauna sthAna kisase hIna hotA hai ) ? latA samAna mAna meM utkRSTa vargaNA ( antima spardhaka kI antima vargaNA) jaghanyavargaNA se ( prathama spardhaka kI prathama vargaNA se) pradezoM kI apekSA niyama anantaguNI hIna hai / ( kintu anubhAga kI apekSA jaghanya vargaNA se utkRSTa vargaNA nizcaya se anantaguNI adhika jAnanA cAhie / ) latA samAna mAna se dAru samAna mAna pradezoM kI apekSA niyama se anantaguNita hIna hai / isI krama se zeSa arthAt dAru samAna mAna se asthi samAna mAna aura asthi samAna mAna se zaila samAna mAna niyama se anantaguNita hona hai | 77) latA samAna mAna se zeSa sthAnIya mAna anubhAgAgra ( anubhAga samudAya) aura vargaNAgra ( vargaNA samUha ) kI apekSA kramazaH niyama se anantaguNita adhika hote haiM / saMkAya patrikA - 2 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasAyapAhuDasuttaM 78) vivakSita sandhi se agrima sandhi anubhAga kI apekSA niyama se anantabhAgarUpa vizeSa se adhika hotI hai aura pradezoM kI apekSA niyama se anantabhAga se hIna hotI hai| 79) dAru samAna sthAna meM jo utkRSTa anubhAga aMza hai, vaha sarvAvaraNIya (sarvaghAtI) hai| usase adhastana bhAga dezAvaraNa (dezaghAtI) hai aura uparitana bhAga sarvAvaraNa (sarvaghAtI) hai| 80) yahI krama niyama se mAna, mAyA, lobha aura krodha kaSAya sambandhI cAroM sthAnoM meM niravazeSa rUpa se jAnanA caahie| 81) ina uparyukta sthAnoM meM se kauna sthAna kisa gati meM baddha, badhyamAna, upazAnta yA udIrNa rUpa se pAyA jAtA hai ? 82) pUrvokta solaha sthAna yathAsambhava saMjJiyoM, asaMjJiyoM meM, paryApta meM, aparyApta meM, samyaktva meM mithyAtva meM aura mizra samyagmithyAtva meM jAnanA cAhie / 83) virati meM, avirati meM, viratAvirata meM, anAkAra upayoga meM, sAkAra upayoga meM, yoga meM tathA lezyA meM pUrvokta solaha sthAna jAnanA caahie| 84) kisa sthAna kA vedana karatA huA kauna jIva kisa sthAna kA baMdhaka hotA hai aura kisa sthAna kA avedana karatA huA kauna jIva kisa sthAna kA abaMdhaka rahatA hai ? 85) asaMzI niyama se latA samAna aura dAru samAna anubhAga sthAna ko bAMdhatA hai / saMjJI cAroM sthAnoM meM bhajanIya hai| isI prakAra se sabhI mArgaNAoM meM baMdha aura abaMdha kA anugama karanA caahie| 86) krodha, kopa, roSa, akSamA, saMjvalana, kalaha, vRddhi, jhaMjhA, dveSa aura vivAda, ye daza krodha ke nAma haiN| 87) mAna, mada, darpa, stambha, utkarSa, prakarSa, samutkarSa, AtmotkarSa, paribhava tathA usikta ye daza nAma mAnakaSAya ke haiN| 88) mAyA, sAtiyoga, nikRti, vaMcanA, anujutA, grahaNa, manojJamArgaNa, kalka, kuhaka, gUhana aura channa ye gyAraha nAma mAyAkaSAya ke haiN| kAma, rAga, nidAna, chaMda, svata, preya, dveSa, sneha, anurAga, AzA, icchA, 90) mUrchA, gRddhi, sAzatA yA zAzvatA, prArthanA, lAlasA, avirati, tRSNA, vidyA tathA jihvA ye bosa lobha ke ekArthaka nAma kahe gaye haiN| 89 - saMkAya-patrikA-2 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 zravidya 91 ) darzanamoha ke upazAmaka kA pariNAma kisa prakAra kA hotA hai, kisa yoga, kaSAya aura upayoga meM vartamAna, kisa lezyA aura vedayukta jIva darzanamoha kA upazAmaka hotA hai ? 92 ) darzanamoha kA upazama karanevAle ke kauna-kauna karma pUrvabaddha haiM tathA vartamAna meM kauna-kauna karmoM ko bAMdhatA hai ? kauna kauna prakRtiyA~ udayAvalI meM praveza karatI haiM tathA kauna-kauna prakRtiyoM kA yaha pravezaka hai, (arthAt kina-kina prakRtiyoM kI yaha udIraNA karatA hai ?) 93 ) darzanamoha ke upazama ke pUrva bandha athavA udaya kI apekSA kauna-kauna se karmAza kSINa hote haiM ? kahA~ para antara ko karatA hai ? kahA~ para kina kina karmoM kA upazAmaka hotA hai ? 94 ) darzanamoha kA upazAmaka kisa sthiti tathA anubhAga sahita kina-kina karmoM kA apavartana karake kisa sthAna ko prApta karatA hai aura zeSa karma kisa sthiti aura anubhAga ko prApta hote haiM ? 95 ) darzanamoha kA upazama karanevAlA jIva cAroM hI gatiyoM meM jAnanA cAhie / vaha niyama se paJcendriya, saMjJI aura paryAptaka hotA hai / 96) sabhI narakoM meM, bhavanavAsiyoM, dvIpa samudroM, guhyoM (vyaMtaroM) jyotiSiyoM, mAnikoM, AbhiyogyoM aura anabhiyogyoM meM darzanamoha kA upazama hotA hai, aisA jAnanA cAhie / 97 ) darzanamoha ke upazAmaka sarvajIva nirvyAghAta tathA nirAsAna hote haiM / darzanamoha ke upazAnta hone para sAsAdana bhAva bhajanIya hai, kintu kSINa hone para nirAsAna hI rahatA hai | sAkAropayoga sthita jIva hI darzanamoha ke upazamana kA kintu usakA niSThApaka tathA madhyama avasthA vAlA jIva Adi yogoM meM se kisI eka yoga tathA tejolezyA ke jIva darzanamoha kA upazamana karatA hai / upazAmaka ke mithyAtva vedanIya karma kA udaya jAnanA caahie| kintu upazAnta avasthA ke vinAza hone para usa mithyAtva kA udaya bhajitavya hai / 100) darzanamoha ke tInoM (mithyAtva, samyagmithyAtva aura samyaktva prakRti) kamaza darzana moha kI upazAnta avasthA meM sarvasthiti meM vizeSoM ke sAtha upazAnta saMkAya patrikA - 2 98) 99) prasthApaka hotA hai, bhajitavya hai / mana jaghanya aMza ko prApta Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasAyapAhuDasutta (udaya rahita) hote haiN| eka hI anubhAga meM una tInoM karmAMzoM ke sabhI sthiti vizeSa niyama se avasthita rahate haiN| 101) upazAmaka ke mithyAtva pratyayaka (mithyAtva ke nimitta se mithyAtva aura jJAnA varaNAdi, karmabandha jAnanA cAhie / kintu darzanamoha kI upazAnta avasthA meM __ mithyAtva-pratyayaka bandha nahIM hotA hai| upazAnta dazA ke avasAna ho jAne para mithyAtvanimittakabandha bhajitavya hai| 102) samyagmithyAdRSTi darzanamoha kA abandhaka hotA hai| vedaka, kSAyikasamyagdRSTi Adi (arthAt upazama aura sAsAdana) bhI darzanamoha ke abandhaka haiM / 103) upazama samyaktva ke darzana mohanIya karma antarmahartakAla taka sarvopazama se upazAnta rahatA hai| antarmuhUrta bItane para mithyAtva, mizra-samyagmithyAtva aura samyaktva prakRti meM se kisI eka kA udaya ho jAtA hai| 104) anAdi mithyAdRSTi ko samyaktva kA prathamabAra lAbha sarvopazama se hotA hai| viprakRSTa sAdi mithyAdRSTi bhI sarvopazama se prathamopazama samyaktva ko prApta karatA hai| aviprakRSTa sAdi mithyAdRSTi, jo ki abhIkSNa arthAt bAra-bAra samyaktva grahaNa karatA hai, vaha sarvopazama aura dezopazama se bhajanIya hai| 105) samyaktva kI prathama bAra prApti ke anantara aura pazcAt mithyAtva kA udaya hotA hai| kintu aprathama bAra samyakva kI prApti ke pazcAt vaha bhajanIya hai| 106) jisa jIva ke mithyAtva, samyagmithyAtva aura samyaktvaprakRti, ye tIna karma sattA meM hote haiM, athavA mithyAtva yA samyaktva prakRti ke vinA zeSa do karma sattA meM hote haiM. vaha niyama se saMkramaNa kI apekSA bhajitavya hai| jisa jIva ke eka hI karma sattA meM hotA hai, vaha saMkramaNa kI apekSA bhajitavya nahIM hai / 107) samyagdRSTi jIva sarvajJopadiSTa pravacana kA to niyama se zraddhAna karatA hai, kintu ajJAnavaza sadbhUta artha ko svayaM nahIM jAnatA huA guru ke niyoga se asadbhUta artha kA bhI zraddhAna karatA hai| 108) mithyAdRSTi niyama se sarvajJa dvArA upadiSTa pravacana kA to zraddhAna nahIM karatA, kintu alpajJoM puruSoM dvArA upadiSTa athavA anupadiSTa asadbhAva kA, vastu ke ayathArtha svarUpa kA zraddhAna karatA hai| 109) samyagmithyAdRSTi sAkAropayogI tathA anAkAropayogI bhI hotA hai| kintu saMkAya-patrikA-2 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 zrama vidyA vyaMjanAvagraha (vicArapUrvaka arthagrahaNa) kI avasthA meM sAkAropayogI hI hotA hai, aisA jAnanA cAhie / 110 ) karmabhUmi meM utpanna huA aura manuSyagati meM vartamAna jIva hI niyama se darzanamoha kI kSapaNA kA prasthApaka (prArambha karane vAlA) hotA hai / kintu usakA niSThApaka (pUrNa karane vAlA) cAroM gatiyoM meM pAyA jAtA hai 111) mithyAtva vedanIya karma ke samyaktva prakRti meM apavartita (saMkramita) kiye jAne para jIva darzanamoha kI kSapaNA kA prasthApaka hotA hai / use jaghanya tejolezyA meM vartamAna honA cAhie / 112) antarmuhUrta kAla taka darzanamoha kA niyama se kSapaNa karatA hai | darzanamoha ke kSINa ho jAne para deva aura manuSya gati-sambandhI nAmakarma kI prakRtiyoM kA aura Ayukarma kA syAt bandha karatA hai / 113 ) darzanamoha kI kSapaNA meM pravartamAna (prasthApaka) jIva jisa bhava meM prasthApaka hotA hai, usase anya tIna bhavoM ko niyama se ullaMghana nahIM karatA hai / darzanamoha kSINa ho jAne para tIna bhava meM niyama se mukta ho jAtA hai / 114) manuSyoM meM kSINamohI niyama se saMkhyAta sahasra hote haiN| zeSa gatiyoM meM kSINamoha- kSAyika samyakadRSTi jIva niyama se asaMkhyAta hote haiM / 115 ) saMyamAsaMyama kI labdhi tathA caritra kI labdhi, bhavoM kI uttarottara vRddhi aura pUrvabaddha karmoM kI upazAmanA isa anuyogadvAra meM varNanIya hai / 116) upazAmanA ke kitane bheda haiM ? kisa-kisa karma kA upazama hotA hai ? kisa avasthA meM kauna karma upazAnta rahatA hai aura kauna karma anupazAnta rahatA hai ? (117) cAritra moha kI sthiti, anubhAga aura pradezAgroM kA kitanA bhAga upazamita hotA hai ? kitanA bhAga saMkramaNa aura udIraNA karatA hai aura kitanA bhAga baMdha ko prApta hotA hai ? 118) caritramoha kI prakRtiyoM kA kitane kAla paryanta upazamana hotA hai ? kitane kAla paryanta saMkramaNa, udIraNA hotI hai, tathA kauna karma kitane kAla taka upazAnta yA anupazAnta rahatA haiM ? 119) kauna karaNa vyucchitra hotA hai ? kauna karaNa avyucchinna hotA hai ? kauna karaNa upazAnta rahatA hai ? kauna karaNa anupazAMta rahatA hai ? saMkAya patrikA - 2 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaisAyapAhuDasuttaM 120) pratipAta kitane prakAra kA hai tathA vaha kisa kaSAya meM hotA hai / vaha pratipAta hote hue bhI kina-kina karmAzoM kA baMdhaka hotA hai ? / 121) pratipAta do prakAra kA hai eka pratipAta bhava bhaya se, dUsarA upazamakAla ke kSaya se hotA hai| vaha pratipAta sUkSmasAMparAya tathA bAdara rAga (lobha) nAmaka guNasthAna meM hotA hai, aisA jAnanA caahie| 122) upazAmanA kAla ke kSaya hone para sUkSma sAmparAya guNasthAna meM pratipAta hotA hai / bhavakSaya se honevAlA pratipAta niyama se bAdara rAga meM hotA hai| 123) upazAmanA kAla ke samApta hone para girane vAlA jIva yathAnupUrvI se karmoM ko bAMdhatA hai| isI prakAra vaha AnupUrvI krama se karmaprakRtiyoM kA vedana karatA hai| 124) saMkramaNa-prasthApaka ke pUrvabaddha karma kisa sthiti vAle haiM ? ve kisa anubhAga meM vartamAna haiM aura usa samaya kauna karma saMkrAnta haiM aura kauna karma asaMkrAnta haiM ? 125) saMkramaNa-prasthApaka ke mohanIya kI do sthitiyA~ hotI haiM-eka prathama sthiti aura dUsarI dvitIya sthiti / inakA pramANa kucha nyUna muhUrta hai| tatpazcAt niyama se antara hotA hai / 126) jo udaya yA anudayarUpa karmaprakRtiyA~ parikSINa sthitivAlI haiM, unheM uparyukta jIva donoM hI sthitiyoM meM vedana karatA hai| kintu jina karmAzoM ko vedana nahIM karatA hai, unheM to dvitIya sthiti meM hI jAnanA cAhie / 127) saMkramaNa prasthApaka ke pUrva baddha karma madhyama sthitiyoM meM pAye jAte haiM tathA anubhAgoM meM sAtAvedanIya, zubhanAma tathA uccagotra utkRSTa rUpa se pAye jAte haiN| 128) ATha madhyama kaSAyoM kI kSapaNA ke pazcAt styAnagRddhi, nidrAnidrA tathA pracalApracalA tathA narakagati sambandhI trayodaza nAmakarma kI prakRtiyA~ saMkramaNa prasthApaka ke dvArA antarmuhUrta pUrva hI sarvasaMkramaNa Adi meM kSINa kI jA cukI haiN| 129) (hAsyAdi chaha nokaSAya ke puruSaveda ke cirantana sattva ke sAtha) saMkrAmaka hone para niyama se nAma, gotra aura bedanIya asaMkhyAta varSapramANa apane-apane sthiti satva meM pravRtta hote haiN| zeSa jJAnAvaraNAdi ghAtiyA karma saMkhyAta varSapramANa sthiti sattva vAle hote haiN| saMkAya-patrikA-2 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA 130) saMkramaNa-prasthApaka kina-kina karmAzoM ko bA~dhatA hai, kina karmAzoM kA saMkramaNa karatA hai aura kina-kina karmAMzoM kA asaMkrAmaka rahatA hai| 131) dvisamayakRta antarAvasthA meM vartamAna saMkramaNa-prasthApaka ke mohanIya to varSazatasahasra sthiti saMkhyA rUpa baMdhatA hai aura zeSa karma asaMkhyAta zatasahasra pramANa baMdhate haiN| 132) bhaya, zoka, arati, rati, hAsya, jugupsA, napuMsaka veda, strI veda, asAtA vedanIya, nIca gotra, ayazaHkIrti aura zarIra nAma karma ko niyama se nahIM bAMdhatA hai| 133) jina sarvAvaraNIya (arthAt sarvaghAtiyA) karmoM kI apavartanA hotI hai, unakA tathA nidrA, pracalA aura Ayukarma kA bhI abaMdhaka hotA hai| zeSa karmoM kA baMdha karatA hai| 134) nidrAnidrA, pracalApracalA, styAnagRddhi, nIcagotra, ayazaHkoti, aura chaha nokaSAya, itane karmoM kA to saMkramaNa-prasthApaka niyama se prakRti, sthiti, anubhAga aura pradezarUpa sarva aMzoM meM avedaka rahatA hai| 135) vaha saMkramaNa-prasthApaka vedoM kA, vedanIya karma ko, sarvAvaraNIya-sarvadhAtI prakRtiyoM ko tathA kaSAyoM ko vedana karatA huA bhajanIya hai / unake atirikta zeSa prakRtiyoM kA vedana karatA huA abhajanIya hai| 136) mohanIya karma kI sarvaprakRtiyoM kA AnupUrvI se saMkramaNa hotA hai, kintu lobha kaSAya kA saMkramaNa nahIM hotA, aisA niyama se jAnanA cAhie / 137) (nava nokaSAya aura cAra saMjvalana rUpa teraha prakRtiyoM kA saMkramaNa karane vAlA kSapaka) napuMsaka veda ko Adi karake krodha, mAna, mAyA aura lobha, ina saba karmoM ko yathAnupUrvI se saMkrAnta karatA hai| 138) strI veda tathA napuMsaka veda kA niyama se puruSa veda meM saMkramaNa karatA hai| puruSa veda aura hAsyAdi chaha, ina sAta nokaSAyoM kA niyama se saMjvalana krodha meM saMkramaNa karatA hai| 139) krodha saMjvalana ko mAna saMjvalana meM saMkrAnta karatA hai| mAna saMjvalana ko mAyA saMjvalana meM saMkrAnta karatA hai| mAyA saMjvalana ko lobha saMjvalana meM saMkrAnta karatA hai| inakA pratiloma arthAt viparIta krama se saMkramaNa nahIM hotA hai| saMkAya-patrikA-2 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasA pAhuDa 147 140) jo jIva badhyamAna jisa prakRti meM saMkramaNa karatA hai, vaha niyama se bandha sadRza prakRti meM ho saMkramaNa karatA hai athavA bandha kI apekSA hInatara sthitivAlI prakRti meM saMkramaNa karatA hai / kintu adhika sthitivAlI prakRti meM saMkramaNa nahIM hotA / 141 ) mAnakaSAya kA vedana karanevAlA saMkramaNa prasthApaka krodha saMjvalana ko vedana nahIM karate hue bhI use mAnakaSAya meM saMkrAnta karatA hai, zeSa kaSAyoM meM yahI krama hai / 142) saMkramaNa - prasthApaka anubhAga aura pradeza- sambandhI bandha, udaya aura saMkramaNa paraspara meM kyA samAna haiM, athavA adhika haiM athavA hIna haiM ? isI prakAra pradezoM kI apekSA ve saMkhyAta, asaMkhyAta yA anantaguNitarUpa vizeSa se paraspara hona haiM, yA adhika haiM ? 143) bandha se udaya adhika hotA hai tathA udaya se saMkramaNa adhika hotA hai / isa prakAra anubhAga ke viSaya meM guNazreNI anantaguNI jAnanA cAhie / 144) bandha se udaya adhika hotA hai / udaya se saMkramaNa adhika hotA hai / isa prakAra pradeza kI apekSA guNazreNI asaMkhyAtaguNI jAnanA cAhie / 145) anubhAga kI apekSA sAmpratika-bandha se sAmpratika udaya anantaguNA hai / isake anantarakAlIna udaya se sAmpratika bandha anantaguNA hai / (146) yaha anubhAga kA pratisamaya anantaguNita hIna guNazreNI rUpa se vedaka hai / pradezAgra kI apekSA use gaNanAtikrAnta (asaMkhyAta guNita) zreNI rUpa se vedaka jAnanA cAhie / 147 ) bandha, saMkrama aura udaya sva sva sthAna para tadanantara tadanantara kAla kI apekSA kyA adhika haiM, hIna haiM athavA samAna haiM ? 148) anubhAga, bandha aura udaya ko apekSA tadanantara kAla meM niyama se anantaguNita hIna hotA hai, kintu saMkramaNa bhajanIya hai / (149) pradezAgra ko apekSA saMkramaNa aura udaya uttarottara kAla meM asaMkhyAta guNita rUpa hote haiM, kintu bandha pradezAgra meM bhajanIya hai / 150) anubhAga meM guNazreNI kI apekSA niyama se anantaguNA hIna vedana karatA hai / kintu pradezAgra meM gaNanAtikrAnta guNitarUpa zreNI ke dvArA adhika hai / saMkAya patrikA-2 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 zramaNavidyA 151) antara ko karatA huA kyA vaha sthiti aura anubhAga ko bar3hAtA hai, athavA ghaTAtA hai ? sthiti aura anubhAga kI vRddhi yA hAni karate hue nirupakrama (antarahita) vRddhi athavA hAni kitane kAla taka hotI hai ? 152) jaghanya apavartanA kA pramANa vibhAga se Una AvalI hai / yaha jaghanya apavartanA sthitiyoM ke viSaya meM grahaNa karanA caahie| anubhAga viSayaka jaghanya-apa vartanA ananta spardhakoM se pratibaddha hai| 153) jo karma rUpa aMza saMkramita, apakarSita yA utkarSita kiye jAte haiM, ve AvalI paryanta avasthita rahate haiM / tadanantara samaya meM ve bhajanIya haiN| 154) jo karmAza apakarSita kiye jAte haiM, ve anantara kAla meM vRddhi, avasthAna, hAni, saMkramaNa tathA udaya kI apekSA bhajanIya haiN| 155) eka sthitivizeSa ko kitane sthiti vizeSoM meM bar3hAtA hai aura eka sthiti vizeSa ko kitane sthitivizeSoM meM ghaTAtA hai ? isI prakAra kI pRcchAe~ anubhAga vizeSoM meM jAnanA caahie| 156) eka sthiti vizeSa ko asaMkhyAta sthiti vizeSoM meM bar3hAtA hai aura ghaTAtA bhI hai| isI prakAra anubhAga vizeSa ko ananta anubhAga spardhakoM meM bar3hAtA tathA ghaTAtA hai| 157) sthiti aura anubhAga-sambandhI kauna-kauna aMzoM (karmapradezoM) ko bar3hAtA athavA ghaTAtA hai athavA kina kina aMzoM meM avasthAna karatA hai ? aura yaha vRddhi, hAni aura avasthAna kisa-kisa guNa se viziSTa hotA hai ? 158) sthiti kA apakarSaNa karatA huA kadAcit adhika, hIna aura bandha samAna sthiti kA apakarSaNa karatA hai| sthiti kA utkarSaNa karatA huA bandha samAna yA bandha se hIna sthiti kA hI utkarSaNa karatA hai, kintu adhika sthiti ko nahIM bar3hAtA hai| 159) udayAvalI ke bAhara sthita sabhI anubhAgoM kA apakarSaNa karatA hai, kintu AvalI praviSTa anubhAga kA apakarSaNa nahIM karatA hai| bandha samAna anubhAga kA utkarSaNa karatA hai, usase adhika kA nhiiN| AvalI-bandhAvalI nirupa krama hotI hai| 160) vRddhi (utkarSaNa) se hAni (apakarSaNa) adhika hotI hai| hAni se avasthAna adhika hai| yaha adhika kA pramANa pradezAgra kI apekSA asaMkhyAta guNita zreNIrUpa jAnanA caahie| saMkAya-patrikA-2 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasA pAhu 149 161) apavartana ( apakarSaNa) aura udvartana ( utkarSaNa) kRSTi-varjita karmoM meM hotA hai, kintu apavartanA niyama se kRSTikaraNa meM jAnanA cAhie / 162) kRSTiyA~ kitanI hotI haiM aura kisa kaSAya meM kitanI kRSTiyA~ hotI haiM ? kRSTi karane meM kauna-sA kAraNa hotA hai aura kRSTi kA lakSaNa kyA hai ? 163) saMjvalana krodhAdi kaSAyoM kI bAraha, nau, chaha aura tIna kRSTiyA~ hotI haiM, athavA ananta kRSTiyA~ hotI haiN| eka-eka kaSAya meM tIna-tIna kRSTiyA~ haiM athavA ananta kRSTiyA~ hotI haiM / 164) cAroM kaSayoM kI sthiti aura anubhAga kA niyama se apavartana karatA huA hI kRSTiyoM ko karatA hai / sthiti aura anubhAga ko bar3hAne vAlA kRSTi kA akAraka hotA hai, aisA mAnanA cAhie / 165) lobha kI jaghanya kRSTi ko Adi lekara krodhakaSAya kI sarvapazcimapada (antima utkRSTa kRSTi) paryanta yathAkrama se avasthita saMjvalana kaSAya rUpa karma ke anubhAga guNazreNI anantaguNita hai, yaha kRSTi kA lakSaNa hai / (166) kitane anubhAgoM meM tathA kitanI sthitiyoM meM kauna kRSTi hai ? yadi sabhI sthitiyoM meM sabhI kRSTiyA~ sambhava haiM, to kyA unakI sabhI avayava sthitiyoM meM bhI sabhI kRSTiyA~ sambhava haiM, athavA pratyeka sthiti para eka -eka kRSTi sambhava hai ? 167) sabhI kRSTiyA~ sarva asaMkhyAta sthiti- vizeSoM para niyama se hotI haiM / tathA pratyeka kRSTi niyama se ananta anubhAgoM meM hotI hai / 168) sabhI saMgraha kRSTiyA~ aura unakI avayava kRSTiyA~ samasta dvitIya sthiti meM hotI haiM, kintu vaha jisa kRSTi kA vedana karatA hai, usakA aMza prathama sthiti meM hotA hai| 169) kauna kRSTi pradezAgra, anubhAgAgra tathA kAla kI apekSA kisa kRSTi se adhika hai, samAna hai athavA hIna hai ? eka kRSTi se dUsarI meM guNoM kI apekSA kyA vizeSatA hai ? 170) krodha ko dvitIya saMgrahakRSTi se usakI hI prathama saMgrahakRSTi pradezAgra kI apekSA saMkhyAtaguNI hotI hai / dvitIya saMgrahakRSTi se tRtIya saMgrahakRSTi vizeSa adhika hotI hai / isa prakAra yathAkrama se zeSa tInoM vizeSa adhika hotI haiM / saMkAya patrikA - 2 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 zramaNavidyA 171) krodha kI dvitIya saMgrahakaSTi se prathama saMgrahakRSTi vargaNAoM ke samUha kI apekSA saMkhyAtaguNI hai / dvitIya saMgrahakRSTi se tRtIya vizeSAdhika hai| isI krama se zeSa saMgrahakRSTiyA~ vizeSAdhika jAnanA cAhie / 172) jo vargaNA anubhAga kI apekSA hIna hai, vaha pradezAgra kI apekSA adhika hai| ye vargaNAe~ anantaveM bhAga se adhika yA hIna jAnanA cAhie / 173) krodha kaSAya kA uttarapada krodha kI Adi (arthAt jaghanya) vargaNA meM se ghaTAnA caahie| isase jo zeSa anantavA~ bhAga rahatA hai, vaha niyama se krodha kI Adi (arthAt jaghanya) vargaNA ke pradezAgra meM adhika hai| 174) krodha ke viSaya meM kahA gayA yaha krama niyama se mAna, mAyA, lobha kI kRSTi meM bhI pratyeka kA hai, aisA jAnanA caahie| 175) krodha saMjvalana kI prathama kRSTi dvitIya kRSTi se anubhAga kI apekSA niyama se anantaguNI hai| punaH tRtIya kRSTi se dvitIya kRSTi anantaguNI hai| isI prakAra mAna, mAyA aura lobha kI tInoM-tInoM kRSTiyA~ tRtIya se dvitIya aura dvitIya se prathama anantaguNI jAnanA caahie| 176) prathama samaya meM kRSTiyoM kA sthitikAla eka varSa, do varSa, cAra varSa aura ATha varSa hai / dvitIya sthiti aura antara sthitiyoM ke sAtha prathama sthiti kA yaha kAla kahA gayA hai| 177) jisa kRSTi ko vedana karatA hai, usameM pradezAgra kA avasthAna yavamadhya rUpa se hotA hai tathA vaha yavamadhya prathama aura dvitIya ina donoM sthitiyoM meM vartamAna hokara bhI antara sthitiyoM se antarita hone ke kAraNa sAMtara hai / jo prathama sthiti hai vaha guNazreNI rUpa hai tathA dvitIya sthiti uttarazreNI rUpa hai| 178) dvitIya sthiti ke Adipada (prathama niSeka ke pradezAgra) meM se usake uttarapada (carama niSeka ke pradezAgra) ko ghaTAnA caahie| aisA karane para jo asaMkhyA tavA~ bhAga zeSa rahatA hai, vaha usa prathama niSeka ke pradezAgra se adhika hai| 179) udayakAla se Adi lekara prathama sthiti sambandhI jitanI sthitiyA~ haiM, unameM nirantara guNazreNI hotI hai| udayakAla se lekara uttarottara samayavartI sthitiyoM meM pradezAgra gaNanA ke anta arthAt asaMkhyAtaguNe haiN| saMkAya-patrikA-2 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasA pAhuDasut 180) udaya ko Adi lekara yathAkrama se avasthita prathamasthiti kI avayavasthitiyoM meM jo karmarUpadravya hai, vaha niyama se Age Age hrasva (nyUna) hai / udayasthiti se Upara anantara sthiti meM jo pradezAgra ke kSaya se praveza karate haiM, ve asaMkhyAta rUpa se praveza karate haiM / 181) pazcima kRSTi ( saMjvalana lobha kI sUkSmasAmparAyika antima bArahavIM kRSTi ) IT vedaka kAla niyama se alpa hai / pazcAt anupUrvI se zeSa gyAraha kRSTiyoM kA vedaka kAla kramazaH saMkhyAtaveM bhAga se adhika hai / 151 182) kitanI gatiyoM meM, bhavoM meM, sthitiyoM meM, anubhAgoM meM aura kaSAyoM meM pUrvabaddha karma kitanI kRSTiyoM meM aura unakI kitanI sthitiyoM meM pAye jAte haiM ? 183) pUrvabaddha karma do gatiyoM meM abhajanIya haiM tathA do gatiyoM meM bhajanIya haiM / kendriya jAti aura paMca sthAvarakAyoM meM bhajanIya hai / zeSa cAra jAtiyoM meM aura trasakAya meM bhajanIya nahIM haiM / 184) kSapaka ke asaMkhyAta ekendriya-bhavagrahaNoM ke dvArA baddhakarma niyama se pAyA jAtA hai tathA eka ko Adi lekara do, tIna Adi saMkhyAta bhavoM ke dvArA saMcita karma pAyA jAtA hai / 185) utkRSTa anubhAgayukta tathA utkRSTa sthitiyukta pUrvaMbaddha karma bhajanIya haiM / kaSAyoM meM pUrvabaddha karma niyama se abhajanIya haiM / 186) paryApta aura aparyApta avasthA ke sAtha tathA strI, puruSa aura napuMsakaveda ke sAtha mizra prakRti, samyaktva prakRti tathA mithyAtva prakRti ke sAtha aura kisa yoga aura upayoga ke sAtha pUrvabaddha karma kSapaka ke pAye jAte haiM ? 187 ) paryApta, aparyApta dazA meM, mithyAtva napuMsakaveda aura samyaktva avasthA meM bA~dhe hue karma abhAjya haiM / tathA strIveda, puruSaveda aura samyagmithyAtva avasthA meM bA~dhe hue karma bhAjya haiM / 188) audArika kAyayoga, audArikamizra kAyayoga, caturvidha manoyoga aura caturvidha vacanayoga meM bA~dhe hue karma abhAjya haiM / zeSa yogoM meM bA~dhe hue karma bhAjya haiM / 189) zruta, kuzrutarUpa upayoga meM, mati, kumatirUpa upayoga meM pUrvabaddha karma abhAjya haiM, kintu donoM pratyakSa chadmasthajJAnoM meM pUrvabaddha karma bhAjya haiM / saMkAya-patrikA-2 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 zrama vidya 190 ) anAkAra arthAt cakSudarzanopayoga aura acakSudarzanopayoga meM pUrvabaddha karma abhAjya haiM | avadhidarzanopayoga meM pUrvabaddha karma kRSTivedaka kSapaka ke bhAjya haiM / 191) kisa lezyA meM, kina-kina karmoM meM tathA kisa kSetra meM / kisa kAla meM) vartamAna jIva ke dvArA bA~dhe hue, tathA sAtA, asAtA aura kisa liMga ke dvArA bA~dhe hue karma kRSTivedaka kSapaka ke pAye jAte haiM ? 192) sarva lezyAoM meM, tathA abhAjya haiM, asi, maSi tAtA aura asAtA meM vartamAna jIva ke pUrvabaddha karma Adi karmoM meM, zilpa kAryoM meM sabhI pAkhaNDI liMgoM meM tathA sabhI kSetroM meM baddha karma bhAjya haiM / samA arthAt utsarpiNI avasarpiNI rUpa kAla ke vibhAgoM meM pUrvabaddha karma abhAjya haiM / 193) ye pUrvabaddha (abhAjya ) karma sarva sthiti vizeSoM meM, sarva anubhAgoM meM tathA sarva kRSTiyoM meM niyama se hote haiM / 194) eka samaya meM prabaddha kitane karmapradeza kina - kina sthitiyoM meM achUte haiM (udayasthiti ko aprApta) rahate haiM ? isa prakAra kitane bhavabaddha karmapradeza kina-kina sthitiyoM meM asaMkSubdha rahate haiM ? 195) antarakaraNa karane meM uparima avasthA meM vartamAna kSapaka ke chaha AvaliyoM ke bhItara ba~dhe hue samayaprabaddha niyama se achUte haiM / ( kyoMki antarakaraNa ke pazcAt chaha AvalI ke bhItara udIraNA nahIM hotI hai / ) ve achUte samaya-prabaddha cAroM hI saMjvalana kaSAya sambandhI sama sthitivizeSoM meM aura sabhI anubhAgoM meM avasthita rahate haiM / 196) jo badhyamAna AvalI hai, usake karmapradeza krodha saMjvalana kI prathama kRSTi meM pAye jAte haiM / isa pUrva AvalI ke anantara jo uparima arthAt dvitIyAvalo hai, usake karmapradeza niyama se krodha saMjvalana kI tIna aura mAna saMjvalana kI eka, ina cAra saMgraha kRSTiyoM meM pAe jAte haiM / 197) tIsarI AvalI sAta kRSTiyoM meM, cauthI AvalI daza kRSTiyoM meM aura usase Age kI zeSa sarva AvaliyA~ sarva kRSTiyoM meM pAyI jAtI haiM / 198) ye Upara kahe gaye chahoM AvaliyoM ke isa vartamAna bhava meM grahaNa kie gaye samayaprabaddha niyama se asaMkSubdha rahate haiM / udaya yA udIraNA ko prApta nahIM hote haiM, kintu zeSa bhavabaddha udaya meM saMkSubdha rahate haiM / saMkAya patrikA-2 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasAyapAhuDasuttaM 153 199) eka samaya meM ba~dhe hue aura nAnA samayoM meM ba~dhe hue samaya prabaddhoM ke zeSa kitane karma-pradeza kitane sthiti aura anubhAga vizeSoM meM pAye jAte haiM ? isI prakAra eka bhava aura nAnA bhavoM meM ba~dhe hue kitane karmapradeza kitane sthiti aura anubhAgavizeSoM meM pAye jAte haiM ? eka samaya rUpa eka sthitivizeSa meM vartamAna kitane karmapradeza eka-aneka samayaprabaddha aura bhavabaddhoM ke zeSa pAye jAte haiM ? 200) eka sthitivizeSa meM niyama se eka-aneka bhavabaddhoM ke samayaprabaddha zeSa, eka aneka samayoM meM ba~dhe hue karmoM ke samayaprabaddha zeSa asaMkhyAta hote haiM, jo niyama se ananta anubhAgoM meM vartamAna hote haiN| 201) eka ko Adi lekara eka-eka bar3hAte hue jo sthiti vRddhi hotI hai, use 'sthiti uttara zreNI' kahate haiN| isa prakAra kI sthiti uttarazreNI meM asaMkhyAta bhavabaddha zeSa tathA samayaprabaddha zeSa pAye jAte haiN| 202) jisa eka sthiti vizeSa meM samayaprabaddha zeSa tathA bhavaddha zeSa sambhava haiM, vaha sAmAnyasthiti aura jisameM ve sambhava nahIM, vaha asamAnyasthiti kahalAtI hai| usa kSapaka ke varSa pRthakatvamAtra vizeSa sthiti meM tAdRza arthAt bhavabaddha aura samayaprabaddha zeSa se virahita asAmAnya sthitiyA~ adhika se adhika AvalI ke asaMkhyAta bhAga pramANa pAyI jAtI haiN| 203) isa anantara prarUpita AvalI ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa utkRSTa antara se upalabdha hone vAlI apazcima (antima) asAmAnya sthiti ke samaya meM arthAt tadanantara samaya meM pAyI jAnevAlI uparima sthiti meM bhavabaddha zeSa aura samaya prabaddha zeSa niyama se pAye jAte haiM aura usameM arthAt kSapaka kI aSTa varSa pramANa sthiti ke bhItara uttarapada hote haiN| 204) moha ke niravazeSa anubhAga satkarma ke kRSTikaraNa karane para kRSTivedana ke prathama samaya meM vartamAna jIva ke pUrvabaddha (jJAnAvaraNIyAdi) karma kina sthitiyoM meM aura kina anubhAgoM meM zeSa rUpa se pAye jAte haiM ? badhyamAna aura udIrNa karma kina-kina sthitiyoM aura anubhAgoM meM pAye jAte haiM ? 205) mohanIya karma ke kRSTikaraNa kara dene para nAma, gotra aura vedanIya ye tIna karma asaMkhyAta varSoMvAle sthitisattvoM meM pAye jAte haiN| zeSa cAra ghAtiyA karma saMkhyAta varSa pramANa sattva yukta hote haiN| saMkAya-patrikA-2 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 zramaNa vidyA 206) moha ke kRSTikaraNa karane para vaha kSapaka sAtAvedanIya, yazaHkIrti nAmaka zubhanAmakarma aura uccagotra karma saMkhyAta zatasahasra varSa pramANa sthiti bA~dhatA hai / inake yogya utkRSTa anubhAga ko bA~dhatA hai / 207) moha ke kRSTi rUpa hone para kauna-kauna karma ko bA~dhatA hai tathA kauna-kauna karmAMzoM kA vena karatA hai ? kina kina karmoM kA saMkramaNa karatA hai aura kina kina karmo meM asaMkrAmaka rahatA hai ? 208) krodha - prathama kRSTivedaka ke ghAtiyA karmoM kI niyama se karatA hai / ghAtiyA karmoM meM rUpa se hI bandha karatA hai / carama samaya meM mohanIya ko antarmuhUrta kama daza varSa pramANa jinakI apavartanA sambhava hai 209) carama samayavartI bAdara sAMparAyika kSapaka nAma, gotra aura vedanIya ko varSa ke antargata bA~dhatA hai / jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, antarAya rUpa ghAtiyA ko divasa ke antargata bA~dhatA hai / (210) carama samayavartI sUkSmasAMparAya guNasthAnavAlA kSapaka nAma, gotra, vedanIya ko divasa ke antargata bA~dhatA hai tathA zeSa ghAtiyA trayako bhinna muhUrta pramANa bA~dhatA hai| (211) matijJAnAvaraNa aura zrutajJAnAvaraNa karmoM meM jinakI labdhi ( kSayopazama) kA vedana karatA hai, unake dezaghAti AvaraNa rUpa anubhAga kA vedana karatA hai / jinakI alabdhi hai, unake sarvAvaraNarUpa anubhAga kA vedana karatA hai / antarAya kA dezaghAti rUpa anubhAga vedana karatA hai / 212) kRSTivedaka kSapaka yazaHkIrti nAma tathA uccagotra ke anubhAga kA niyama se vedana karatA hai / antarAya ke anubhAga kA vedana karatA hai / anantara samaya meM bhajanIya haiM / chor3akara zeSa tIna sthiti kA bandha unakA dezaghAtI saMkAya patrikA - 2 213) saMjvalana kaSAya ke kRSTi rUpa se pariNata hone para mohanIya ke kauna kauna vicAra ( sthiti ghAtAdi lakSaNa kriyA vizeSa ) hote haiM ? isI prakAra jJAnAvaraNAdi zeSa karmoM ke bhI kauna kauna vIcAra hote haiM ? anantaguNita vRddhirUpa anantaguNita hAnirUpa zeSa karmoM ke anubhAga Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasAyapAhuDasuttaM 214) kyA kSapaka kRSTiyoM ko vedana karatA huA kSaya karatA hai athavA saMkramaNa karatA huA kSaya karatA hai athavA vedana aura saMkramaNa karatA huA kSaya karatA hai ? kyA AnupUrvI se yA anAnupUrvI se kRSTiyoM ko kSaya karatA hai ? 215) krodha ko prathama, dvitIya tathA tIsarI kRSTi ko vedana karatA huA tathA saMkramaNa ___karatA huA kSaya karatA hai| carama (sUkSma sAMparAyika kRSTi) ko vedana karatA huA hI kSaya karatA hai / zeSa ko ubhaya prakAra se kSaya karatA hai / 216) kRSTivedaka kSapaka jisa kRSTi kA vedana karatA huA kSaya karatA hai, kyA vaha usakA baMdhaka bhI hotA hai ? jisa kRSTi kA saMkramaNa karatA huA kSaya karatA hai, kyA vaha usakA baMdha bhI karatA hai ? 217) kRSTivedaka kSapaka jisa kRSTi kA saMkramaNa karatA huA kSaya karatA hai, usakA vaha bandha nahIM karatA hai| sUkSmasAparAyika kRSTi ke vedana kAla meM vaha usakA abaMdhaka rahatA hai, kintu itara kRSTiyoM ke vedana yA kSapaNa kAla meM vaha unakA baMdhaka rahatA hai| 218) jisa jisa kRSTi ko kSaya karatA hai, usa usa kRSTi kI sthiti aura anu bhAgoM meM kisa kisa prakAra se udIraNA karatA hai| vivakSita kRSTi kA anya kRSTi meM saMkramaNa karatA huA kisa kisa prakAra se sthiti aura anubhAgoM se yukta kRSTi meM saMkramaNa karatA hai ? vivakSita samaya meM jina sthiti anubhAga yukta kRSTiyoM meM udIraNA, saMkramaNAdi kie haiM, kyA anantara samaya meM unhIM kRSTiyoM meM udIraNA, saMkramaNAdi karatA hai yA anya kRSTiyoM meM karatA hai ? 219) vivakSita kRSTi kA baMba athavA saMkramaNa niyama se kyA sabhI sthitivizeSoM meM hotA hai ? vivakSita kRSTi kA jisa kRSTi meM saMkramaNa kiyA jAtA haiM, usake sarva anubhAgoM meM saMkramaNa hotA hai, kintu udaya madhyama kRSTi meM jAnanA caahie| 220) kyA kSapaka sarva sthiti vizeSoM ke dvArA saMkramaNa tathA udIraNA karatA hai ? kRSTi ke anubhAgoM ko vedana karatA huA vaha niyama se madhyavartI anubhAgoM kA vedana karatA hai| 221) jina karmAzoM kA apakarSaNa karatA hai kyA anantara kAla meM unako udIraNA meM praveza karatA hai ? pUrva meM apakarSaNa kiye gae karmAzoM ko anantara samaya meM udIraNA karatA huA kyA sadRza ko athavA asadRza ko praviSTa karatA hai ? saMkAya-patrikA-2 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhamaNavidyA 222) jina karmAzoM kA utkarSaNa karatA hai, kyA anantarakAla meM unako udIraNA meM praveza karatA hai ? pUrva meM utkarSaNa kie gaye karmAza ko anantara samaya meM udIraNA karatA huA kyA sadRza rUpa se yA asadRza rUpa se praviSTa karatA hai ? 223) kRSTikAraka ke pradeza tathA anubhAga sambandhI baMdha, saMkramaNa athavA udaya ke bahutva tathA stokatva kI apekSA jisa prakAra pUrva nirNaya kiyA gayA hai usI prakAra yahA~ bhI nirNaya karanA cAhie / 224) jo karmAza prayoga ke dvArA udayAvalI meM praviSTa kiyA jAtA hai, usakI __ apekSA sthiti kSaya se jo karmAMza udayAvalI meM praviSTa hotA hai, vaha niyama se asaMkhyAtaguNita rUpa se guNita hotA hai| 225) kRSTivedaka kSapaka ke prayoga dvArA udayAvalI meM praviSTa pradezAgra niyama se udaya se lagAkara Age AvalI paryanta asaMkhyAtaguNita zreNIrUpa meM pAyA jAtA hai / 226) jina ananta vargaNAoM ko udIrNa karatA hai unameM eka anudIryamANa kRSTi saMkramaNa karatI hai| jo udayAvalI meM praviSTa ananta avedyamAna vargaNAe~ ( kRSTiyA~ ) haiM, ve eka-eka vedyamAna madhyama kRSTi ke svarUpa se niyamataH pariNata hotI haiN| 227) jitanI anubhAga kRSTiyA~ prayoga dvArA niyama se udIrNa kI jAtI haiM, utanI hI pUrva-praviSTa arthAt udayAvalI praviSTa anubhAga kRSTiyA~ pariNata hotI haiM / 228) eka samaya kama pazcima AvalI meM jo utkRSTa aura jaghanya anubhAga-svarUpa kRSTiyA~ haiM, ve madhyavartI bahubhAga kRSTiyoM meM niyama se pariNamita hotI haiN| 229) eka kRSTi se dUsarI kRSTi ko vedana karatA huA kSapaka pUrvavedita kRSTi ke zeSAMga se saMkramaNa karatA hai athavA prayoga dvArA saMkramaNa karatA hai ? pUrva vedita kRSTi ke kitane aMza rahane para anya kRSTi meM saMkramaNa hotA hai ? / 230) eka kRSTi ke vedita zeSa pradezAgra ko anya kRSTi meM saMkramaNa karatA huA niyama se prayoga dvArA saMkramaNa karatA hai| do samaya kama do AvaliyoM meM ba~dhA dravya kRSTi ke vedita zeSa pradezAgra pramANa hai| 231) eka samaya kama AvalI udayAvalI ke bhItara praviSTa hotI hai aura jisa saMgrahakRSTi kA apakarSaNa kara isa samaya vedana karatA hai usa samaya kRSTi kI sampUrNa AvalI praviSTa hotI hai / isa prakAra saMkramaNa meM do AvalI hotI haiN| saMkAya-patrikA-2 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasAyapAhuDasuttaM 157 232) kaSAyoM ke kSINa hone para zeSa jJAnAvaraNAdi karmoM ke kauna-kauna kriyA vizeSarUpa vicAra hote haiM ? kSapaNA, akSapaNA, bandha, udaya tathA nirjarA kina-kina karmoM ko kaisI hotI hai ? 233) mohanIya ke kSINa hone paryanta mohanIya kI saMkramaNatA, apavartanA tathA kRSTi kSapaNA rUpa kSapaNAe~ AnupUrvI se jAnanA caahie| 234) anantAnubandhI cAra, mithyAtva, mizra-samyagmithyAtva, samyaktva prakRti, ina sAta prakRtiyoM ko kSapaka zreNI car3hane ke pUrva hI kSapaNa karatA hai| phira kSapaka zreNI car3hate hue anivRttikaraNa guNasthAna meM antarakaraNa se pUrva hI ATha madhyama kaSAyoM kA kSaya karatA hai / isake bAda napuMsaka, strIveda, hAsyAdi chaha nokaSAya aura puruSaveda kA kSaya karatA hai| tadanantara saMjvalana krodhAdi kA kSaya karatA hai| 235) ATha madhyama kaSAyoM ke kSaya karane ke anantara styAnagRddhi karma, nidrAnidrA aura pracalApracalA ina tIna darzanAvaraNIya prakRtiyoM ko, tathA naraka aura tiryaggati nAma karma ko teraha prakRtiyoM ko saMkramaNAdi karate hue kSINa karatA hai| 236) mohanIya kI sampUrNa prakRtiyoM kA AnupUrvI se saMkramaNa hotA hai| kintu lobhakaSAya kA saMkramaNa nahIM hotA hai, aisA niyama hai / 237) vaha kSapaka strIveda tathA napuMsaka veda kA puruSaveda meM saMkramaNa karatA hai| puruSaveda tathA hAsyAdi chaha nokaSAyoM kA niyama se krodha meM saMkramaNa karatA hai| 238) saMjvalana krodha kA mAna meM, mAna kA mAyA meM tathA mAyA kA lobha meM niyama se saMkramaNa karatA hai| inakA pratiloma saMkramaNa nahIM hotaa| 239) jo jisa baMdhane vAlI prakRti meM saMkramaNa karatA hai, vaha niyama se baMdha sadRza hI prakRti meM saMkramaNa karatA hai; athavA bandha kI apekSA hInatara sthitivAlI prakRti meM saMkramaNa karatA hai, kintu bandha kI apekSA adhika sthitivAlI prakRti meM saMkramaNa nahIM hotA hai| 240) baMdha se udaya adhika hotA hai| udaya se saMkramaNa adhika hotA hai| isa prakAra anubhAga ke viSaya meM guNazreNI ananta guNI jAnanA cAhie / saMkAya-patrikA-2 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 zramaNavidyA 241) baMdha se udaya adhika hotA hai aura udaya se saMkramaNa adhika hotA hai| isa prakAra pradezAgra kI apekSA guNazreNI asaMkhyAta guNI jAnanA cAhie / 242) anubhAga kI apekSA sAmpratika-baMdha se sAmpratika-udaya anaMtaguNA hai| isake anantara kAla meM honevAle udaya se sAmpratika baMdha anantaguNA hai| 243) caramasamayavartI bAdara sAMparAyika kSapaka nAma, gotra evaM vedanIya ko varSa ke antargata bA~dhatA hai| zeSa (jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa tathA antarAya rUpa ghAtiyA karmoM) ko eka divasa ke antargata bA~dhatA hai / - 244) jisa kRSTi ko bhI saMkramaNa karatA huA kSaya karatA hai, usakA vaha baMdha nahIM karatA hai| sUkSmasAMparAyika kRSTi ke vedana kAla meM vaha usakA abandhaka rahatA hai, kintu itara kRSTayoM ke vedana vA kSapaNa kAla meM vaha unakA bandha karatA hai| 245) jaba taka vaha chadmastha rahatA hai taba taka jJAnAvaraNAdi tIna ghAtiyA karmoM kA vedaka rahatA hai / isake anantara kSaNa meM unakA kSaya karake sarvajJa tathA sarvadarzI banatA hai| saMkAya-patrikA-2 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasAyapAhuDasuttassa gAhAnukkamo 202 176 15 51 153 225 48 93 103 112 48 [a] aTTa ca vassANi hidI aTTha duga tiga cadukke aTThArasayaM NavayaM aTThArasa codasayaM aTThAvIsa cauvIsa aNa miccha missa samma aNAhAraesu paMca ya aNNANamhi ya tivihe aNupuvamaNaNuputvaM aNusamayamudIreMto attukkariso paribhava atha thINagiddhikamma adha ohisaNe puga adhaNaMtareNa khaiyA adha Niraya tiriyaNAmA adha thINagiddhikamma adha vaMjaNoggahammi du adha sudamadi AvaraNe adha sudamadiuvajoge adhikA samA va hINA adhigo samo va hINo abhijoggamaNabhijoggo avagayavedaNaqsaya avalehaNI samANA avirahidasAMtaraM asaNNI khalu baMdha asAdaM NIcagodaM mahiyA ca padesagge AvaligAkhejjadi Avaliya aNAyAre 37 AvaliyaM se kAle 45 AvaliyaM ca paviTuM AhAraya-bhaviesu aMtaraM vA kahiM kiccA 234 aMtomuhuttamaddhaM aMtomahattamaddhaM 47 [] 39 ukkaDudi je ase 61 ukkaDudi baMdhasamaM 87 ukkaDDadi baMdhasama 128 ukkaDDide va puvvaM 190 ukAssaya aNubhAge 245 ukkassamaNukkassaM 235 ukkassa heTThimA uguvIsaTThArasayaM udao ca aNaMtaguNo udayAdi padesaggaM 189 udayAdi padesaggaM 169 udayAdi yA TThidIyo 142 udayAdisu TidIsu ya udayo ca aNaMtaguNo 45 uvajuttA kA ca gado uvajogavaggaNAo 57 uvajogavaggaNAhi uvasAmago ca samvo 132 uvasAmaNA kadi vidhA 150 uvasAmaNAkhayeNa du 235 109 222 158 159 222 185 22 228 50 145 179 225 179 180 242 66 211 96 65 85 69 97 116 122 saMkAya patrikA-2 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 zramaNavidyA 28 203 74 81 198 99 101 49 51 54 66 uvasAmaNAkhayeNa du uvasAmage ca khavage uvasAtaya addhA uvasAtaya addhA uvasaMte AsANe usaMte AsANe uvasaMte bhajiyadhA - [e] eiMdiyakAesu ca eiMdiyabhavaggahaNehi ekasamayapabaddhANaM ekkamhi ya aNubhAge ekkamhi Tidivisese ekkamhi ya aNubhAge ekkammi ya uvajoge ekkammi Tidivisese ekkammi bhavaggahaNe ekkA saMgahaNIe ekkekeNa samANaya ekkekkamhi ya ThANe ekekkAe saMkamo ekvekkamhi kasAe ekkaM ca dvidivisesaM ekkaM ca Tidivise saM egasamayappabaddhA egAdeguttariyaM egAdhigAe vIsAe eguttaramegAdi etto agANapunvI etto avasesA edAo suttagAhAo edANi pudhabaddhANi ede khalu mottUNaM 123 ede khalu motaNa 39 edeNa aMtareNa du 18 edesi hANANaM 20 edesi TrANANaM ede samayapabaddhA ede suNNaTTANA 97 ede suNNaTThANA ede suNNaTTANA 183 ede suNNaTTANA 184 ede suNNaDhANA 199 ede suNNaTThANA 100 emeva ya vedayate 200 eyaM jassa du kamma evaM dadhe khette 64 esA TThidIsu jahaNNA 202 eso kamo ya mANe 64 eso kamo ya kodhe [o] okaDudi je ase okaDDa di je aMse oDDide ca puvaM 163 orAliye sarIre 155 ovaTTaNa ca NiyamA 156 ovaTTaNamubaTTaNa 194 ovaTTaNA jahaNNA 184 ovaTTaNAe tiNi du 33 ovaTTedUNa sesANi 201 ovaTTedi TidiM puNa [ka] 34 kadarisse ca gadIe kadi AvaliyaM pavesei 193 kadi AvaliyaM pavisaMti 27 kadi kamhi hoMti ThANA 123 106 58 152 80 174 25 154 221 221 188 161 161 152 7 19 10 2 saMkAya patrikA-2 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasAyapAhuDasuttaM 161 162 67 67 16 120 157 124 60 173 63 40 70 86 139 162 kadi payaDoyo baMdhadi kadi bhAguvasAbhijjadi kadi bhAgaM vA baMdhadi kadisu gadIsu bhavesu kadisu ca aNubhAgesu kammassa ya aNubhAge kammaMsiyaTThANesu kammANi abhajjANi kammANi abhajjANi kammANi jassa tiNi du kammANi puvvaddhANi kammANi punvabaddhANi kANi vA pudhabaddhANi kAmo rAgaNidANo kiTTIe aNubhAge kiTTIe kaM karaNaM kiTTIe sesagaM puNa kiTTIkadammi kamme kiTTIkadammi kamme kiTTIkadammi kamme kiTTIkadammi kamme kiTTIkadammi kamme kiTTIkayavIcAre kiTTI ca TThidIvisesesu kiTTI ca padesagge kiTTIdo kiTTi puNa kiTTIdo kiTTi puNa kiTTI karedi NiyamA kimirAyarattasamago ke aMse jhoyade punvaM kevaciraM uvajogo kevaciraM uvasaMtaM kevaciramuvasAmijjadi 23 kevadiyA kiTTIo 117 kevaDiyA uvajuttA 117 kevaDiyA ca kasAe 182 kevaladasaNaNANe 166 vesi kammasANa 165 kesu avaThThANaM vA 56 kesu va aNubhAgesu ya 187 ko kadamAe TThidIe 190 kodhAdivagaNAdo 106 ko vA kammi kasAe 182 kohAdI uvajoge 204 koho caumviho vutto .92 koho ya kovaroso 9 __kohaM ca chuhai mANe 220 kohaM ca chuhA mANe ke kammaM uvasaMtaM 230 kaM karaNaM vocchijjadi 204 kaM karaNaM uvasaMtaM 205 kaM keNa hoi ahiyaM 206 ke ThANamavedaMto 207 ke ThANaM vedaMto 213 ki aMtaraM kareMto 9 kiMcUNiyaM muhutaM 167 kiM TiThadiyANi kammANi 169 ki lessAe baddhANi 230 ki vedeto kiTTi 229 ki sesagamhi kiTTIya 164 [kha] 73 khavagA ya ANupuTavI 93 khavaNA va akhavaNA vA 63 khavaNAe paTThavago 118 khINesu kasAesu 118 khINo devamaNusse 238 116 119 119 74 84 84 151 125 94 191 214. 229 233 232 113 232 112 saMkAya patrikA-2 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 * zramaNavidyA 17 [cha] 192 chacceva NokasAyA 59 chanvosa sattAvIsA chanvIsa sattavIsA ya 146 chakkaM dugamhi NiyamA chaNhaM AvaliyANaM 134 49 29 37 195 88 2 212 196 245 226 240 172 126 227 68 160 224 98 khuddhabhavaggahaNaM puNa khettamhi ca bhajjANi khettabhavakAlapoggala [ga] gaNaNAdiyaMtaseDhI gahaNaM maNuNNamaggaNa gAhAsade asIde guNahINamaMtarAyaM guNado aNaMtaguNahINaM guNaseDhi aNaMtaguNA guNase Dhi aNaMtaguNA guNaseDhi aNaMtaguNA guNaseDhi aNaMtaguNe -guNaseDhi asaMkhejjA guNaseDhi asaMkhejjA guNaseDhi asaMkhejjA guNase Dhi asaMkhejjA ... [ca] dhakkhU sudaM pudhattaM cattAri tiga cadukke cattAri ya khavaNAe cattAri ya tiNNi ubhe casAri ya paTThavae cattAri vedayammi du caduvidhamaNavacijoge cadura dugaM tevIsA carime bAdararAge carimo ya suhamarAgo carimo bAdararAgo carimaM vedayamANo codasaga dasaga sattaga ghoDsaga NavagamAdI coddasa chasu payaDIsu jasaNAmamuccagodaM 212 jA cAvi bajjhamANI 150 jAva Na chadumatthAdo 143 jA vaggaNA udIredi 165 jA hINA aNubhAgeNa je cAvi Na vedayade 146 je dhAvi ya aNubhAgA 144 je je jamhi kasAe 149 jo kammaMso pavisadi joge aNNadaramhi ya joge kasAya uvajoge jo jamhi saMchuhaMto jo jamhi saMchuhaMto jo jaM saMkAmedi jaM kiTTi vedayade jaM kiTTi vedayade jaM cAvi saMchuhaMto jaM cAvi saMchuhaMto jaM cAvi saMchuhaMto jaM jaM khavedi kiTTi ja vedeMto kiTTi [jha] 209 jhINaTThidikammase 215 jhaMjhA dosa vivAdo 32 [2] 52 TThidi aNubhAge aMse 35 TThidi uttaraseDhoe 91 239 140 62 168 177 217 216 244 218 216 126 86 157 201 saMkAya patrikA-2 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasAyapAhuDasutaM 208 55 210 21 221 26 208 38 12 183 6 14 91 110 [Na] NamapuDhavivAlugodaya NAdhigacchadi tiNi bhave Nayavihi payadaM payade Nava aThTha satta chakkaM NANamhi ya tevIsA giddA ya NIcagodaM Nirayagai amaraNiruvakkamA ca vaDhI NiyamA aNubhAgesu ca NiyamA aNubhAgesu ya NiyamA cadusu gadIsu NiyamA maNusagaIe NiyamA maNusagadIe NiyamA ladAsamANo NiyamA ladAsamANo NivAghAdeNedA NehANurAga AsA [ta] tatto paramudayo khalu taha NirayatiriyaNAmA tadiyAdo puNa bidiyA tadiyA sattasu kiTTIsu tiNNi ya cauro taha tiNNedA gAhAo teNa para sesAo teyappA aNu bhAgA terasaya Navaya sattaya tevIsa sukkalesse tevIsa saMkamo puNa taM keNa hoi ahiyaM [da] dasagaM caukka paNage dasasu ca vassassaMtI 71 diThe suNNAsuNNe 113 divasassaMto baMdhadi 24 duTTho va kammi damve 53 duviho khalu paDivAdo 47 duviho paDiggaha vihI 134 desAvaraNIyAI 42 do dusu egAe vA 151 do paMceva ya ekkA 167 dosu gadIsu abhajjANi 200 dosu vi ekkA gAhA 30 saNa carittamohe 32 daMsaNamoha uvasAmagassa 110 saNamohakkhavaNA 76 saNamohassuvasAmaNAe 77 saNamohassuvasAmago [pa] 89 pajjattApajjatteNa pajjattApajjatte 103 pacchima AvaliyAe 128 paNayaM puNa kAUe 175 paDivAduvAtaya 197 paDivAdo ca kadividho 12 __ paDhamasamayovajuttehi 3 paDhamasamayakTriINaM 197 paDhamA ca aNaMtaguNA 227 paDhamA jaM guNaseDhI paDhamaM bidiyaM tadiyaM 44 pavisadi chidikkhaeNa du 31 pavisadi TThidikkhaeNa du 62 payaDi payaDiTaThANesu payaDIe mohaNijjA 36 payalAyugassa ya tahA 19 186 187 228 44 16 120 69 33 176 175 177 215 224 180 26 22 133 saMkAya patrikA-2 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNAvidyA .. 147 223 219 148 189 185 104 135 132 194 203 199 40 172 puNNA jaM vedayade putva paviTThA NiyamA puSvammi paMcamammi du puvAvaliyA NiyamA pejja-dosavihattI pejja-dosavihattI pejja vA doso vA pejjaM ti pAhuDammi du paMca caukke bArasa paMca ya tiNi ya do paMcidiya saNaNI puNa paMcasu ca UNavIsA paMceva suttagAhA puMvedaM ca khavedi [va] bahugatte thovatte bahugadaraM bahugadaraM bAdararAge NiyamA baddhaM ca bajjhamANaM bArasa gava cha tiNNi ya bidiyaTThidi AdipadA bidiyAdo puNa tadiyA bidiyAdo puNa tadiyA bidiyAdo puNa paDhamA bidiyAdo puNa paDhamA baMdhadi ca sadasahasse baMdheNa hINadarage baMdheNa hINadarage baMdheNa hoi udao baMdheNa hoDa udao baMdheNa hoi udao baMdheNa hoI udayo baMdho va saMkamo vA 231 baMdhI va saMkamo vA 226 baMdhI va saMkamo vA 1 baMdho va saMkamo vA 196 baMdhodaehiM NiyamA 3 [bha] 13 bhajjANi ca paccakkhesu 21 bhajiyagvANi abhajjANi 1 bhajiyamvo ya abhivakhaM 36 bhayaNijjo vedaMto bhayasogamaradiradigaM 95 bhavabaddhA acchuttA 65 bhavasamayasesagANi 5 bhavasesagANi kadisu 234 bhaviyA vAbhaviyA vA bhAgeNANaMtimeNa du 223 [ma] 61 maggaNagavesaNAe 122 maNa-vayaNa-kAya-pAse 81 mAyA ya sAdijogo 163 mAyA caunvihA vuttA 178 mAyaM ca chuhai lohe 170 mAyaM ca chuhara lohe 171 mANaddhA kohaddhA 171 mANamadadappathaMmo 170 mANe ladAsamANe 206 micchattavedaNIyaM 140 micchattapaccao khalu 239 michattavedaNIe 144 micchAiTTI NiyamA [la] 241 laddhI ya saMjamAsaMjamassa 143 laddhI ya saMjamAsaMjamassa 142 laddhI yaM vedayate 55 15 88 70 139 238 17 75 99 101 111 108 240 6 115 211 saMkAya patrikA-2 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 9 138 237 107 108 231 105 14 104 105 82 107 102 109 186 96 kasAyapAhuDasuttaM 192 sattadA gAhAo 236 satteva NokasAe 136 satteva NokasAe 174 saddahadi asambhAvaM 90 saddahadi asambhAvaM samayUNA ca paviTThA sammattadesavirayI 115 sammattapaDhamalaMbho 154 sammattapaDhamalaMbha160 sammatte micchatte 164 sammAiTThI jIvo 156 sammAmicchAiTThI 209 sammAmicchAiTThI 243 sammatte micchatte 205 savvaNiraya bhavaNesu 129 savvaM ca kohakamma 131 savvassa mohaNIyassa 29 savvassa mohaNIyassa savvAo kiTTIo savvAvaraNIyaM puNa savvAvaraNIyANaM sabvAsu vA TThidIsu ca savve maNusagaIe savve vi ya aNubhAge 102 samvehi dvidivisesehi 135 savvesu cANubhAgesu samvesu cANubhAgesu 72 savvesu TidivisesA savvaM jahANupunvI 85 sAgAre jogamhi 82 sAgAre paTTavago 54 sAdasuhaNAmagodA 30 sAdi ya jahaNNasaMkama lessA sAda asAde lobhakasAe NiyamA lobhakasAye NiyamA lobhamhi ca kiTTIe lobhassa ya NAmadhejjA laMbhassa apaDhamassa [va] vaDDhAvaDDho uvasAmaNA vaDDhIe avaTThANe vaDDha'du hoi hANI vaDDheto kiTTIe vaDDhedi harasse di ca vasasssaMto baMdhadi vassassaMto baMdhadi vassesu asaMkhejjesu vassesu asaMkhejjesu vassasadasahassAI vAvIsa paNNarasage vAvIsa paNNarasage vAvIsa paNaya chakkaM viradIe aviradIe vIsA ya saMkamaduge vedaga uvajoge vi ya vedagakAlo kiTTIya vedayasammAiTThI vede ca vedaNIe vocchAmi suttagAhA vaMsIjaNhugasarisI [sa] saNNI cadusu vibhajjo saNNosu asaNNIsu satta ya chakkaM paNagaM sattArasegavIsAsu 80 136 336 168 79 133 166 34 13 42 159 100 193 219 195 137 83 98 127 57 saMkAya patrikA-2 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 sAdeNa asAdeNa ca sAsadapatyaNalAlasa suhame ca saMparAe sumamhi saMparAe sumamhi saMparAe se kAle udayAdo se kAle udayAdo se kAle se kAle se kAle se kAle se kAle se kAle selaghaNaaTTidArua sesA kameNa ahiyA sesA kameNa hoNA sesA bhavabaddhA khalu sAsu khINamohA sesANaM kammANaM seso anaMtabhAgo seso asaMkhejjadimo solasaga bArasaTThaga solasa ya UNavIsA solasa ya caTTA saMkramaNapaTTavasa saMkamapaDiggaho vA kama paDiggahaviho saMkama uvakkamavihI saMkamaNayaM Nayavid kAmaNa ova saMkrAmaNa oTTa sakAya patrikA 02 bhramaNa vidyA 191 90 121 244 217 145 242 147 148 149 71 77 76 198 114 213 173 178 28 46 4 125 41 25 24 58 18 10 kAma moTTaNa kAmaga saMkAme kadi vA saMkAmedi va ke ke saMkAmedi ca ke ke saMkA medi udIredi saMkAmaNapaTTavagassa saMkAmayapaTThavagassa meduvaDudi saMkAmagapago saMkAmagoca ko saMketa mhi ya niyamA saMkhejjadibhAgeNa du saMkhejjA ca maNusse su chuhRdi aNNakaTTi saMchuhRdi bhavedeto chuhRdi purisavede saMdipurisavede saMdhIdo saMdhI puNa sAMtaraNiraMtaraM vA harasedikadisu evaM [ha] hAliddavatsamamo hoNA ca padesagge hINA ca padesagge heTThA desAvaraNaM hohiti ca uvajuttA 233 141 23 130 207 220 127 124 153 130 137 129 181 114 218 141 237 138 78 60 155 73 78 75 79 68 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ a ] akArago aMtaraM aMtareNa aMtarAie aMtotaM aMso aMse se akkhamA akkhamalasamo akhavagA agiti acaSakhudaMsaNaM acchuttA ajasaM ajANamANo aTTha aTThaviho aTThArasa aTThArasayaM aTThArasage aTThAvIsaM aTThi aTThe aNa uvasaMta anaMtA aNatAo aNateNa kasAyapAhuDasuttassa saddAnukkamo 164 93, 125, 151 203 211 103 168 92, 93, 123, 154, 207 134 86 73 232 134 190 194 132 107 6, 53, 179 a anaMtarA anaMtaguNaM anaMtaguNA anaMtaguNo anaMta guNahI guNa ataguNeNA anaMtabhAgo aNagAre (anAkAraH ) aNagAre aNAgAro aNAyAre aNAhArasu a vI aNujjugadA aNu aNubhAgA aNubhAgo aNubhAge 24 35, 51 45, 50 32 8, 27 71 37 116 226 aNuvaiTTha 163 aNumayaM aTTi 75 aNubhAgaggeNa 167 197 212 143, 165 145 150 76 146 175 190 83 109 15 48. 39, 214 19 88 39, 214 aNubhAgeNa 172 aNubhAgesu 94, 124, 166, 182, 193, 200 227 148, 175 3, 22, 23, 60, 62, 100, 142, 143, 220 77 108 61 218 saMkAya patrikA - 2 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 torehi aNNA aNNAo aNNa aNNAsu aNNasse aNNA mha atukkariso atthe atthammi atthesu atthi atha adha addhA adhavA adhio adhikA adhigaM adhigA adhigo apacchimAra apajjate aDigavihI apaDhamassa abaMdhagA abaMdho abhajjA abhajjANi abhajjago abhaviyA bhavi abhikkha saMkAya patrikA - 2 zrama vidyA 98 10, 12 9 113 218 229 2 3 47 aTThadA 87 avaTThANe 3 208 128 109, 189, 211 14, 18 163 147 169 158 160, 172 142 203 82 26 105 abhijoggo abhijaggo 84 102, 217 188, 192 183 135 40 48 63, 104 amaro aladdhI avagayavedo avagadavedassa aTThA avalehaNI avasesA avAyo aviradi aviradIe avirade avirahidaM avedago avedeto avocchiSNaM asaNNI asaNNIsu asambhAvaM asaMkamo asaMkataM asaM kAmago asaMkhejjA asaMkhejjehi asaMkhajjesu asaMkhejjadimo asAdaM asAde asAdeNa asIde 96 96 42 211 45 49 153 154 157, 160 72 34 15 90 83 32, 43 57, 69 134 141 119 85 42; 82 107 136 124 130, 207 114, 144 184 129, 156, 205 178 132 192 191 2 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avi ahi ahiyo ahie ahiyaM ahiyA ANuputrI ANupuvIya aNuvI Adi AvaliyaM AvaliyA AvaligA AvaliyANaM AvaliyAsu AsA AsANe AhArayo Aho (athavA ) [ i ] icchA itthI itthI su itthI vedaM iha IhA [ u ] ukaDudi ukkassaya ukkassaM kasA pAhuDattaM 69, 110, 126, 196, 214 ukkasso 143 224 ukkAso 143 140 62, 74 77, 150 233 136 19, 45, 46, 54, 55 178 15, 59, 92, 159, 225 152, 231 202 195 230 89 99, 101 48 166 ukkassamaNukka saM ukkassA 89 45 51 138 198 15 158, 222 222 185 79 22 19,75 vIsa uttama-jahaNo uttarapadaM uttarapadANi uttara se DhI uttaraseDhIya udao udae udaNa udayaM (udakaM ) udayo udayAdi udayAdisu udayAdipadesaragaM udayAdI udayAdo udiNNaM udIradA udIredi udIreMto ubhe ubhae uvaTTha vakkavihI uvajuttA uvajuto uvajutehiM uvajogA uvajogo uvajoge uvajogavaggaNAo 60 228 87 50 25 173, 178 203 177 201 144, 219 154 93, 143 71 142, 223 179 180 225 225 145 81 227 61, 62, 220 61 11 215 107 24 66 63 69 64 63 4, 46, 64, 91, 190 65 saMkAya patrikA - 2 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA 226 40, 163 25 57 56 199 64 5 64 166 100 10 47 170 uvajogavaggaNAhi uvarillaM uvasAmago uvasAmage uvasAmagassa uvasAmaNA uvasAmaNaddhammi uvasAmaNAe uvasaMtaM uvasaMtA uvasaMte uvasaMto uvasamakkhayAdo uvasaMtakasAya uvasAmo uvasAmo uvasAta uvasAtaya ussido UNavIsA UNavIsAe UNiyA [e] eiMdiyaM eiMdiyakAesu 103 33 18 7, 29, 31, 36, 50 45 155 38 69 ekkisse 79 ekkekkamhi 93, 97 ekkekkAe 34, 39, 52 ekkekke 91, 99, 101 ekkekeNa 14, 115, 122 ekasamayabaddhANaM 6 ekkakasAe ekkasAyammi 81, 116 ekkakAleNa ekkavIsaM 20, 97, 99, 101 ekkavIsA ekavIsAe 121 ekkArasa ekkArasayaM 96 egaM egA egAe egaTThiyA egasamayapabaddhA 35, 46 egasamaeNa 29 egAdeguttariyaM egAdhigAe egattaramegAdi 184 etto edaM 11, 48, 155 edA 6, 8, 12, 226 edAo 53 edANi 11 ede 37 edeNa 38 edesiM 64, 202 eso 47, 66, 100, 200 emeva 38 90 194 199 184 152 33 201 19, 34 165 183 ekkaM 3 ekkA ekkayaM ekkAya ekkaga ekkage ekkammi ekkamhi ___10 193 27, 49, 50, 53, 197 203 74, 81 80, 174 123 saMkAya patrikA-2 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasAyapAhaDasuta 171 kamo 81 7 164 190 119, 162 106 kakka 88 58, 68, 231 80, 141, 174 [o] kameNa 76, 170, 181 okaDDadi 154, 159, 221 kadi ___23, 41, 59, 64, 92, 162 okaDDide 221 kadama orAliye 188 kadamAe 60 orAliya-missaye kadamisse 188 81 ovaTTaNa 10, 18 kadisu 155, 182 ovaTTaNA 133, 152, 161, 208 kadIsu 182 ovaTTaNAe kadiNhaM ovaTTaNamunvaTTaNa 161 kadikhutto ovaTTidammi 111 kadibhAga 57, 117 ovaTeto kadibhAgo 117 ovaTTedi 158 kadividhA 116 ovaTTedUNa 94 kadividho 120 ohidasaNe karaNaM karedi [ka] 161 kaM 62, 74, 94 karato 151 kammi ___ 21, 63 kalahaM kamhi 41, 120, 162, 191 kasAya 16,91 kassa ___ 21, 59, 84, 116 kasAyANa 1 kamma 99, 137 kasAe 63, 135 kammANi 94, 106, 182, 204 kasAesu 46, 67, 74, 182, 232 kamme 111, 192, 204 kasAyammi 21, 63 kammANaM 213 kasAyamhi 120, 162 kammassa 10', 165 kasAyovajuttesu 53,54 kammesu 191 kahi 21, 93, 194 kammaMsA 100 kammase 126 kAUe ( kApote) kammaMso 224 kANi kammaMsANaM 120 kAmo kammaMsiyaTThANesu 56 kAyo kammabhUmi - 110 kAyanvaM 86 kA 123, saMkAya patrikA-2 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172. zramaNavidyA 65, 194 166 62, 67,74, 186 63 91 41, 57, 63, 118 65 125 142 229 kAlo 59, 176 kettiyA kAlaM 151 kettiyAsu kAleNa 169 keNa kAle 58, 61, 145, 212 keNahiyo kAhi 69 keriso 94, 124 kevaciraM kiMcUNiyaM kevaDiyA kiMvA kevadiyA kiccA 93 kevala daMsaNa-NANe kiTTi 177, 229 ko kiTTi kocaM kiTTI 10 kodhassa kiTTIe 7, 162, 174, 196, 220 kodhe kiTTIo kodha-pacchimapadAdo kodhAdivaggaNAdo kovaM kiTTIkaya 9 kiTTIkaraNaM kiTTIkadammi koho kiTTIkaraNamhi 161 kohammi kiTTIkhavaNAe 233 koheyaTTiyA kiTTIdo 229 kohAdI kiTTIya 181, 229 kohakamma kiTTIvajjesu 161 kohaddhA kiNhalessAe 44 [kha] kiNNu 68, 221 ___ khayo kimirAyarattasamago khayeNa 162 16 60, 61, 63, 91 137 173 174 165 173 86 139 70,86 138 162 kiTTIsu 182 kohaM 204 OM kuhaka khalu ke kesu kesudIredi kesi kecciraM kettigA 60, 67, 92, 93 40,94, 124, 157, 204 218 120 151 194 khavagA khavage khavago khavaNA khavaNAe khavedi 122, 123, 229 85 233 34, 39 112 14, 232 5, 8, 10, 111 214 saMkAya patrikA-2 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phasAyapAhumsursa 88 khaveta khaveMtae khINo khINe khINesu 71 15 khINammi khINamohA khINamohapaTThavae khINamohassa khINamohaddhA khINamohaMte khuddhabhavaggahaNaM khettaM 4 36 khete 197 12 70 18 guruNiyogA 107 . 16 gRhaNacchaNNo 102 godA 127 112 gomuttI 72 232 [gha] 97, 113 ghaNa 114 ghANaM [ca] __ ca 3, 45, 65, 66, 69, 79, 110, 126, 196, 214 cau caukka 11, 36 caukke cauTThANa 13 192 cautthI 191 cauro caumvihA 150, 179 cattAri 4, 7, 8, 11, 12, 38 146 caumviho 24, 70 66 cauNhaM 195 65, 81 cauvIsa 30, 95, 114, 182 ceya 55 ceva 17, 46,54 96 coDsa ..88 coddasA 2 coddasaga 3,4,9 coddasayaM 89 cakkhidiya 150 cakkhU 75, 142, 150, 175 cadukke 23 cadura 43 143, 160 caduvidha 188 23, 212 cadusu 29, 35, 46, 74, 80, 95, 196 saMkAya patrikA-2 27 khettAhi khettamhi [ga] gaNaNAdiyaMteNa gaNaNAdiyaMtaseDhI gadI gadIe gadIsu gavesaNAe gaho (graha) gahaNaM gAhA gAhAo giddhI guNado guNeNa guNavisiTuM 13 51 guNaseDhi guNahoNaM Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA carittassa carima carimo carimasamae [cha] 69 15 49 40 chasu chakka chakkaM chakke chacca chaNhaM chadumatthaNANesu chaMdo chappi chanvIsa chuhai [ja] 61, 115 jahANupugvIe 123 215 jahANuputvIya 123 209 jaha 223 jA 172, 196, 226 jibbhA 90 163, 178 jibbhAe 35 jIvassa 35, 43 jIvA 11, 37, 44,53 jIvo 107 34 je 68, 126, 228 134 jepi 133, 208 195 jo 62,224 189 jogamhi 89 joge 91, 98, 188 33 jogovajogeNa 186 29, 49 jodisi 96 ___ 139 [jha] jhaMjhA 86 62, 177, 209 ___ jhINaTTidi 126 202 jhINamajhINaM 22,39 72 jhINA 128 2, 68, 113, 140 jhIyade [ ] 2 dvANaM 48 212 ThANassa 177 DhANA 152 DhANANaM 74, 81 dANe 40 98, 111 TThANesu 29, 55, 80 75 didi 3, 23, 59, 62, 176, 204 57 didIe 22, 60 23 TThidIsu 126, 152 137 TThidi-aNubhAge 13, 74, 117 93 106 84 51 jattha jaNhuga jamhi jassa jayi jasaNAmamuccagodaM javamajjhaM jahaNNA jahaNNAo jahaNNago jahaNNAdo jahaNNasaMkama jahaNNamukkassaM jahANupuvI 19 saMkAya patrikA-2 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvidi-aNubhAge dvidIo TTidikkhaeNa dvidima gubhAge dvidiyANi dvidivi se saM dvidivisesANubhAge dvidivase TThidivisesA didivi se se TThadivi se seha TThidisaMkhAe [ 3 ] ThANa ThANA ThANe ThANesu ThidiyaM Na [Na ] taguNahIno gaNi Natthi NayavidU yavihi Nayassa Nava NavagaM NavayaM Navaya Nasae sago navaMsayo kasA pAhu 204 185 125, 179 180, 224 206 94 155 195 200, 202 100 155, 193 100, 220 131 81, 84 41 94, 147 40 22 106, 183 148 139 vuMsayaM sa NAi NAdavvA NAdhigacchadi NAma NAmaM mAugo NAmA nAmAgodANi NAmadhejjA NAyavvo Nikkhevo Niggamo NiTThavago NidANo giddA niddAe NiddANiddA niddeso NibaMdhadi NiyadI niyama niyamA 58 niyamasA 24 Niraya 21 nirayagai 53, 163 niraMtara 36, 52 nirAsANo 45 NIrAsANo 33 froarkama 50 froadkamA 132 NivvAvAdo 45 NIcagodaM 175 138 187 47 3 113 1, 132, 205 134 112 209 129, 209 90 136 24 24 98, 110 89 134 133 128 14 92 88 29 37, 75, 95, 100, 136 80, 107, 150, 195, 212 128 42 60, 179 97 97 159 151 19, 97 132 saMkAya patrikA - 2 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA 58 3,7, 11, 12, 100 163 103 113 152 30, 47 168, 173, 178, 216 128 10 68, 126, 153 , 111 99. 101, 224 NIlAe 44 tige tigAdigadhigA NeyA tiNi NehANurAga 89 tiSNiya NokasAyA 134 tiNNekkadarassa NokasAye 138 tiNNibhave . [ta] tibhAgeNa tatto 103 tivihe tadiyaM 215 tisarI tadiyA 170, 197 tiriyaNAmA tadie __1 tadiyAdo 175 tadubhae 40 teulessAe tado 113 teu-pammalessAsu taNhA 90 teNa tadha 87 teyappA tadhA 186 terasaya . 11, 12, 17, 104, 115 terasayA tahA 6, 82, 83,97 115, 127, 152, terasayaM 155, 156 tevIsaM tahiM 202 tevIsa tamhi 203 tevIsA taheva 20, 137, 213 [tha] taheveNhi 223 thaMbho tasesu 183 thINagiddhi tasabhavehi 184 thI tAva 57 thovatte tAsu 119, 226 [va] tAriso 202 dasaNe daMsaNa-carittamohe tiga 36, 163 saNamohatigaM dasaNamohassa tigammi 36 dasaNamohammi taha 31, 44 43, 46, 49 87 128 187 223 39 ti 14 91 5, 102, 112 113 saMkAya patrikA-2 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasAyapAhuDasuttaM 177 .79 208 58 58 104 38,78, 176, 231 11 3,86 21 6, 126, 183 227 224 4, 11, 36,37, 48 36 5, 12, 42, 47 dasaNamohassuvasAmago 94 desAvaraNa dasaNamohassuvasAmaNAe 5 desAvaraNIyAI daMsaNamohakkhavagA 110 desidaM dappa 87 deseNa dave do dasa 52, 86 do chakka dasaga ___32 dosa dasagaM 6 doso dasagamAdIya 51 dosu dasame [pa] dasasu 197, 208 paogeNa dasalakSaNo paogasA dAha 71 paMca dArusamANo 76, 79 paMcage dAruyasamagaM 85 paMceva diTThIgae 30 paMcammi diTTe 55 paMcasu divasassaMto 209 paMcidiya dIvasamudde 96 paMcidiyesU du 1, 4, 7, 55, 59, 80, 94, 95 paMcavihe dukkassaM 206 paMcaviho 12, 37 paMcavIsa 43,53 paMcavIsAe 34, 37 paMsulevasamo dugahmi 37 pagAsa duguNA 20 pacalA duguMchA 132 paccakkhesu duTTho 21 pacchado 25, 26, 121 pacchimAe dusu 38, 177 pacchima-AvaliyAe devamaNusse 112 pajjattApajjatte desamAvaraNaM 211 pajjattApajjatteNa desavirayI 14 pajjate 3, 31, 35, 183 95 31, 42 - A dugaM 73 87 duviho 134 189 105 181 228 187 186 82 saMkAya patrikA-2 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 zramaNavidyA 144, 133 229 paraM 99, 87 103 57 pajjatto 95 padesaggeNa paTTae payaDIe paTThavago 98, 110 payaDIyo paDiggahe 40 payaDIsu paDivajjadi 95 paDiTThANesu paDivAdo 120 payadaM paDivadido 120 payalapayalA paDilomo 139 payalAyugassa paDhama 53 payogeNa paDhamaM 69, 215 paDhamA 169 paribhavo paDhamAe 168 paramudayo paDhamakiTTIe 231 parimANaM paDhamasamayakiTTINaM 176 pariNAmo paNaga 53 pariNamaMti paNagaM 54 parivadido paNagahmi pavayaNaM paNage 34, 36 paviTTha paNaya paviTThA paNayaM pavisadi paNNarasadhA pavisaMti paNNarasadhA pavissaMti paNNArasa pavesei paNNarasA pavesedi paNNarasage 29 pavesago pattegaM 174 pAhuDaM patteyaM 166 patthaNa 90 pAhuDammi padesa 142 pAse padesaamgeNa 146 padeza-aNubhAge 223 piyAyade padesaragaM 179 puDhavi padesagge 62, 74, 117, 149, 170 puNa 35 91 227 122 107 225 231 180 12 92 59 27 221 60,92 15 74, 147, 21 11 8, 17, 44,78, 169 saMkAya patrikA-2 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasAyapAhuDasuttaM 179 puvammi 191 223 61 209 121 28, 36, 51, 163 215 175 169 178 168, 176 99, 155, 233 17, 68, 82, 172 95, 164, 174 196 duy'aa 231 baddhANi pudhattaM 20 bahugatte pudhatte 16 bahugadaraM punvaM 93, 221 bAdararAgo 1 bAdararAge puvabaddhANaM 115 bArasa pudhabaddhANi 92, 124, 182 bidiyaM puvAvaliyA bidiyA puzvapaviTThA 226 bidiyAdo purisavede 138 bidiyaTTidi purisesu 45, 52 bidiyaTThidIe pejjaM 1, 3, 21 boddhavvaM pejja-doso 89 boddhavvA pejja-dosavihattI 3, 13 boddhavvo poggala 59 [bha] [ba] bhajjA baMdhai 85 bhajjANi baMdhagidarAsi 217 bhajiyavvA baMdhage 3, 13 bhajiyavvo baMdhago 84, 133, 216 bhajiyavANi baMdhaTThANesu bhajidavvA baMdhadi 23, 62, 117, 123, 206 bhajjo baMdhasamaM 158 bhaNidA baMdhasamagaM : 158 bhaNido baMdhasarisamhi . 140 bhayaNijjo baMgheNa 56,93, 140, 143 bhayasogamaradi 101, 112, 142, 219 bhava baMdhodaehi 148 bhavakkhayA badhodayaNijjarA 232 bhavaggahaNe bajjhamANaM 81 bhavaNesu bajjhamANa 204 bhavaMti bajjhamANI 196 bhavabaddhA baddhaM 81, 184, 230 bhavA 56 183, 187, 188, 212 183 19, 97 154 98 185 153 148 72,90 73 135 132 baMdho 59 121, 122 64 96 197 194 198 64 saMkAya patrikA-2 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 bhave bhavesu bhavammi bhavasesa gANi bhavasamaya se sagANi bhavasesa - samayapabaddha se sANi bhava-se saga samayapabaddha se sANi bhaviyA bhaviesu bhAgo bhAgeNa bhAvavidhi bhAve bhAsamAhAo bhiNNamuhuttaM bhUdapuvvA [ma] maggaNa maggaNovAyA maMjjhimo majjhimAsu majjhimaTThidI maNa maNuNNa maNusa gaIe maNusa gadIe masse mada mANaM mANa mANakasAye mANakasAyassa mANaddhA saMkAya patrikA - 2 zramaNavidyA 70, 91 182 198 98, 199 203 201 200 55, 88 39 219 228 127 15 88 32, 42 110 114 87 137 87 141 141 17 mANe mANo mANovAo mAyaM mAyA mAyAe mAyaddhA 40 micchattaM 48 178 172 41 58 10 210 68 micchatta micchate micchattapaccao micchattavedaNIe micchAiTThI missage misse mucchA muhuttaM meMDha mottUrNa mohaNija mohaNIyaM mohaNIyassa mohe ya radi rAgo roso [ ya ] 4, 35, 40, 43, 48, 57, 58, 60, 66, 73, 78, 82, 88, 89, 212 [ra] [la ] laMbhassa lakkhaNaM 75, 80, 139, 174 70, 71, 87 20 139 70, 88 80, 139, 174 17 105 43, 99, 187 82, 186 101 111 108 43, 82, 182 32, 43 89 125 72 27 22 131 125, 136, 213, 233 39 132 89 86 105 165 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 ladA ladAsamANaM ladAsamANe ladAsamANo 76 131 71 70 lAlasA liMgaNa lessA lessAe lobhaM lobho lomhi lomassa lobhAdI lobhakasAye lohe lohaddhA [va] 90 85 96 kasAyapAhuDasuttaM 181 71 vassaM 170 85 vassANi 75 vassassaMto 208, 209 vassasadasahassAI 6, 115, 211 ___ vassesu 129, 205 90 __ vA 40, 41, 60, 63, 81, 82, 92, 191 215, 232 91, 192 vAvIsa 42, 43 83.191 vAvIsA 49 137 vAlugodaya vi 6, 52, 70, 72, 73, 78, 88, 95, 174 102 90 vijjA 165 vibhajjo 136 vimANe 139 vidiya 17 vidiyAe 126 viyaMjaNe 60, 63, 128 viyaDDeNa 104 109 viyaMjaNe 13 72 virade 32,43 88 viradIe 66, 172, 226 viradAvirade 77, 171 virahidaM 191 vivAgodaya 86, 151 vivAdo 154 vihattI 160 vihattammi 151 visarisaM 155 visANaM 164 visissade ____1 visesahiyA 170 15 viseseNa 78, 142, 169 54 vaMjaNogNahammi vaMsI vaMcaNA vaggaNA vaggaNaggeNa vaTTamANeNa 00000 So. vaDDhI vaDDIe vaDDodu vaDDhadi vaDvedi vaDDeto 61 vatthummi vayaNaM saMkAya patrikA-2 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 zramaNavidyA 106 42, 47 visesamhi vIcArA vIcAre vIsaM vIsAe vIsAya vuttA 41 33 25 230 25 70 vutto 58 vedaMto vedeto vedakasAesu vedaNIyaM vedaNIe vedayammi vedago vedaga-uvajoge vedagakAlo vedayadi vedayade vedayamANo vedayasammAiTTI vedAdI 13 41 saMkamaNa 213, 232 saMkamaTTANA saMkamaTThANe 20, 90 saMkamapaDiggaho saMkamapaDiggaha vihI saMkamade saMkamavihI saMkamaNayaM saMkamaNapaTThavagasya 135, 214 saMkAmagapaTTavago 55 saMkAmago 99, 129, 205 saMkAmaNa 135 saMkAmaNapaTTavago __4 saMkAmaNamovaTTaNa 141, 146 saMkAmayapaTThavagassa saMkAmei 181 saMkAmedi 130, 150, 207, 212 saMkAmedukkaDDadi ____123, 211, 231 saMkhejja 215 saMkhejjA saMkhejje 137 saMkhejjehi 135 saMkhejjaguNA 91: saMkhejjadibhAgo saMkhejjadibhAgeNa saMgahaNI saMgahaNIe 24, 34 saMchuddhA 124 saMchuhato 129 ___ saMchuhai 25, 33, 35 136, 219 saMchuhadi 39, 231 saMchohaNamudaeNa 7 saMchohaNAdIsu 125 130 137 10, 18 141 233 124 23 62, 130, 207 153 171 114, 205 129 184 170 202 102 vede vedo 2 sakhaja 181 5 9 vocchAmi vocchijjadi [sa] saMkama saMkaMtaM saMkaMtamhi saMkamo saMkame saMkamAe 198 140, 214 139 137, 218 214 128 saMkAya patrikA-2 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kasAyapAhuDasuttaM 183 saMjama saMjamamhi saMjamAsaMjamassa saMjalaNa 72 saMdhI 71 saMdhIdo saMparAe 145 saMpahibaMdho saMpahibaMdheNa sAMtaraM sage saNaMtesu saNNivAde satta 147 sattaga sattaya sattasu sattarasa sattArasa sattavIsA sattAvIsA 14 samayUgA 231 34 samayUNAe 228 6, 115 samA 176 86 samANA samANo 78 samANaNA 16, 121, 217 samANaya 56 samAvibhAge 192 145 samAseNa 8 57, 60, 177 samukkasso 87 samo 142 152 sammattaM 14 58 sammatte 33, 43, 82, 111, 186 4,9, 37, 138 sammattapaDhamalaMbho 104 31, 32 sammattapaDhamalaMbhassa 105 33,51 sammAiTTI 107 197 sammAmicchAiTThI 202 27 saNNI 85.85 30,33 saNNIsu 82 sarisaM 221 sarisI sariso 71 206 sarisIsu 131 sarIre 188 80 107 savvo samve 42, 110 60 samvAo 168 savvassa 136 203 166, 197 savvesu 193 195, 197 savvisse 168 73 samdhehi 100, 220 29 72 sade 67 107 savvaM 97 sadasahasse sadasahassesu saddahai saddahadi sabhAsagAhAo samayA samayo samae samaye samayapabaddhA samago 69 savvAsu 61 saMkAya patrikA-2 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 zramaNavidyA 133 122 savvovasameNa samvAvaraNaM savvAvaraNIyaM savvAvaraNIyANaM savvAvaraNe savvakiTTIsu savvattha savvaNiraya savisesA sahassaso sAgAro sAgAre sAda sAdi sAdijogo sAdeNa sAmaNNA sArIragaM sAsada siyA sukkalesse 103 suddhaM 173, 178 79,211 suhaNAma 127 79 suhaNAmamuccagodaM 206 suhamamhi 217 135 suhamarAgamhi 193 suhamarAgo 210 68, 85, 110 suhume 121 96 se 61, 125, 145 20 sela 71 114 sesaM 209, 210 109 sesagaM 230 83, 98 sesagA 129, 205, 212 127, 192 sesago 135 sesagamhi 229 88 sesage 188, 208 191 sesaggANaM 181 202 sesA 20, 50, 51, 76, 171, 198 132 seso 173 90 sesAbho 197, 215 112 sesANi 28,94, 131, 199, 204 44 sesANaM 27, 213, 232 sesAsu 114 49, 50 sese 133, 141 42 95, 106 15 solasa solasaga solasahaM 58 solaseva 211 [ha] hodi 8, 105, 134 189 havadi ___1,71 hoi 24, 57, 62, 74, 79, 84,95, 15 143 suNa sesesu suNNaTThANA suNNAsuNNe suttaM suttagAhA suttagAhAo 2 so soda sudo sudaM 20 27 sudadesidaM sudamadi-AvaraNe suda-madiuvajoge sudukkassA sudussAse 127 saMkAya patrikA-2 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 hoMti 15 151 154 hohiMti havaMti harassaM harasso harasedi kasAyapAhuDasutaM 4,5, 7, 12, 41, 65, 86 hAyadi 68 hANI 52 hANIe 180 hoNA 181 hINo 155 hINadarage 132 hu 156 heTTA 73 heTThimA 14 142 140 167 79 228 hassa harassedi hAliddavattha saMkAya patrikA-2 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DAVVASMGAHO with AVACURI [A Prakrit Text with Sanskrit Commentary] Edited by Dr. GOKUL CHANDRA JAIN RISHABH CHANDRA JAIN SAMPURNANAND SANSKRIT VISHVAVIDYALAYA VARANASI Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zravacUrijudo davvasaMgaho [ avacUrinAmasaMskRta TIkAyutaH prAkRtadravyasaMgrahaH ] sampAdana DaoN. gokulacandra jaina zrI RSabhacandra jaina sampUrNAnanda saMskRta vizvavidyAlaya vArANasI Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 'davasaMgaho' prAkRta gAthAoM meM nibaddha eka laghu kRti hai| isameM mAtra 58 gAthAe~ haiM / dravyasaMgraha nAma se yaha bahu pracalita hai / hindI tathA aMgrejI anuvAda aura brahmadeva kRta saMskRta TIkA ke sAtha isake alaga-alaga saMskaraNa prakAzita ho cuke haiN| prastuta saMskaraNa meM aba taka aprakAzita ajJAta kartRka avacUri nAmaka saMskRta TIkA ko prathama bAra prakAzita kiyA jA rahA hai| sampAdana kA AdhAra avacUri kI eka mAtra prAcIna prati jaina siddhAnta bhavana, ArA meM upalabdha huI hai| kAgaja para devanAgarI lipi meM likhI isa prati meM 10" x 43' iMca ke 24 patra haiN| prathama patra meM nava tathA zeSa meM 10 paMktiyA~ haiN| kAlI tathA bIca bIca meM lAla syAhI kA prayoga kiyA gayA hai| anta meM pratilipikAra ne nimnalikhita sUcanA dI hai "iti dravyasaMgrahaTokAvacUrisampUrNaH / saMvat 1721 varSe caitramAse zuklapakSe paMcamIdivase pustikA likhAyitaM sA0 kalyANadAsena / " saMbhavatayA kisI prAcIna kannaDa lipi meM likhita tADapatrIya prati se yaha devanAgarI lipi meM likhI gayI hai| prati azuddhi bahula hai| viSaya paricaya davvasaMgaho kI gAthAoM meM jaina tattvajJAna ke katipaya prAcIna siddhAntoM kA pratipAdana hai| prathama 27 gAthAoM meM 'SaD dravya' tathA 'paJcAstikAya' vivecana hai / gAthA 28 se 38 taka 'sapta tattva' aura 'nava padArtha' pratipAdita haiN| isake bAda 20 gAthAoM meM 'mokSamArga' kA pratipAdana kiyA gayA hai| paJcAstikAya jaina darzana meM 'paJcAstikAya siddhAnta' ke antargata jIvAstikAya, pudgalAstikAya, dharmAstikAya, adharmAstikAya tathA AkAzAstikAya ke svarUpa kA pratipAdana kiyA jAtA hai| yaha siddhAnta paJca bhUtavAda tathA paJca skandhavAda se sarvathA bhinna hai / bhAratIya darzanoM meM jaina darzana ke atirikta kisI anya darzana meM dharmAstikAya aura adharmAstikAya jaise dravyoM yA tattvoM kA pratipAdana nahIM miltaa| AkAzAstikAya kI tulanA AkAza dravya se, pudgalAstikAya kI tulanA sAMkhyoM ke prakRti yA pradhAna saMkAya-patrikA-2 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 avacUrijudo davvasaMgaho se yA paramANuvAda se kI jA sakatI hai| isI taraha jIvAstikAya kI tulanA Atmadravya se kI jA sakatI hai / vAstava meM jaina darzana kA vivecana anya darzanoM ke vivecana se pUrNatayA mela nahIM khAtA / kAya-zarIra kI taraha pradezoM kA pracaya rUpa hone se ye pA~coM astikAya kahe jAte haiM / SaD dravya ukta paJcAstikAya ke sAtha kAla ko milAkara 'SaD dravya' kahe jAte haiM / kAla kA pratyeka aNu svatantra hone se ise astikAya nahIM mAnA gayA / sudUra atIta meM kAla ko svatantra dravya mAnane ke viSaya meM jaina AcAryoM meM mata bhinnatA rahI, kintu dravya kI paribhASA utpAda, vyaya, dhrauvya ke AdhAra para kAla ko gaNanA svatantra dravya ke rUpa meM kara lI gayI / AcArya kundakunda ke prAkRta grantha paJcatthiya saMgaho tathA tattvArtha sUtra ke zvetAmbara paramparA sammata 'kAlazcetyeke' sUtra aura usake bhASya se ina tathyoM kI jAnakArI milatI hai / kundakunda ne paJcAstikAya ke vivecana ke sAtha kAla ko svantra dravya mAnane ke AdhAroM kA pratipAdana kiyA hai / bhASyakAra ne 'ityeke' dvArA isakA ullekha to kiyA, kintu usake samarthana yA virodha meM kucha nahIM likhA / isa prakAra SaD dravya kA siddhAnta pracalita huA / ina chaha dravyoM meM jIvAstikAya ke atirikta zeSa pA~ca ajIva haiM tathA pudgala ke atirikta zeSa sabhI amUrti haiN| loka vijJAna jaina dArzanikoM ne pacAstikAya siddhAnta ke AdhAra para loka vijJAna kA nirUpaNa kiyA hai / yaha loka paJcAstikAyoM kA samavAya hai / akRtrima, anAdi aura ananta hai | kAla dravya parivartana kA hetu hai / chaha dravyoM ke atirikta loka kA anya koI janaka yA kartA nahIM hai / ye sabhI dravya svatantra astitva vAle haiM aura kabhI bhI apane svabhAva ko nahIM chor3ate / pratyeka dravya ke guNa aura paryAyoM ke kAraNa usakA parivartana lakSita hotA hai / dravyatva rUpa se vaha sadA apane svabhAva meM avasthita rahatA hai / yahI dravya kA 'utpAdavyayadhrauvya' rUpa lakSaNa hai aura usake 'guNaparyAya yukta' svarUpa ko abhivyakta karatA hai / paryAyoM ke parivartana se loka meM vaividhya dRSTigocara hotA hai / jIvAstikAya aura pudgalAstikAya kI kriyAzIlatA ke kAraNa yaha vividhatA aura adhika bar3ha jAtI hai / jIva aura karma pudgala kA anAdi sambandha saMsAra kI vicitratA kA hetu hai / bandhana aura mukti kA siddhAnta isI meM se pratiphalita hotA hai / isa prakAra pazcAstikAya aura SaDdravya siddhAnta ke dvArA loka saMkAya patrikA - 2 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA vijJAna kA nirUpaNa kiyA gyaa| isI prakriyA meM se sapta tattva aura nava padArtha kA vivecana pratiphalita huaa| sapta tattva, nava padArtha ___ jIva, ajIva, Asrava, bandha, saMvara, nirjarA aura mokSa ye sapta tattva haiN| inameM puNya aura pApa ko sammilita karane para nava padArtha ho jAte haiN| nava padArthoM ke pratipAdana kI paramparA prAcIna hai| bAda meM puNya aura pApa ko Asrava-bandha meM samAhita kara lene ke kAraNa sapta tattvoM kA vivecana pramukha ho gyaa| tattvArthasUtrakAra ne sapta tatvoM kA hI vivecana kiyA hai| prAcIna paramparA meM nava padArthoM ke krama meM bhI bhinnatA dikhAI detI hai| jIva, ajIva, puNya, pApa, Asrava, saMvara, nirjarA, bandha aura mokSa, yaha krama prAcIna saiddhAntika paramparA meM pracalita thaa| kundakunda ke granthoM meM nava padArthoM kA isI krama se vivecana milatA hai| dravyasaMgraha meM puNya-pApa sahita nava padArthoM kA kathana hai| mokSamArga jaina darzana meM samyagdarzana, samyagjJAna, samyakcAritra rUpa trayAtmaka mokSamArga mAnA gayA hai| "sammaiMsaNaNANaM caraNaM mokkhassa kAraNaM havadi" kahakara dravyasaMgraha meM isakA pratipAdana kiyA gayA hai| ise ratnatraya mArga bhI kahate haiN| isa siddhAnta ke dvArA jaina dArzanikoM ne bhakti, jJAna aura tapazcaryA ko sammilita rUpa se mokSa kA kAraNa maanaa| mAtra bhakti athavA mAtra jJAna ko muktimArga mAnane kA niSedha isase vyakta hotA hai / darzana aura jJAna ke vinA mAtra tapazcaraNa bhI mokSa kA kAraNa nahIM ho sktaa| __ chamastha vyakti ke jJAna darzana pUrvaka hotA hai| usake darzanopayoga aura jJAnopayoga kramazaH hote haiM, yugapat nahIM hote| kevalajJAnI meM donoM yugapat hote haiN| darzana aura jJAna ke kramazaH aura yugapat hone kA yaha vicAra saiddhAntika paramparA meM prAcIna samaya se hotA rahA hai| AcArya kundakunda ke granthoM meM isakA pratipAdana milatA hai| siddhasena ne sanmati tarka meM darzana aura jJAna ko kramazaH tathA yugapat mAnane vAlI do paramparAoM kA ullekha kiyA hai| dravyasaMgraha meM kundakunda kI taraha chadmastha meM kramazaH aura kevalI meM yugapat kA kathana kiyA gayA hai| samyagdarzana aura samyagjJAna hone para bhI cAritra ke vinA mokSa saMbhava nahIM hai / vyavahAra meM vrata, samiti aura gupti rUpa cAritra Avazyaka hai / bAhya aura Abhyantara kriyA kA nirodha rUpa dhyAna saMsAra ke kAraNoM kA nAza karatA hai| dhyAna meM saMkAya-patrikA-2 25 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avacUrijudo danvasaMgaho paJca parameSThI-arahanta, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sAdhu ke svarUpa kA dhyAna aura unake vAcaka NavakAra tathA anya mantroM kA japa batAyA gayA hai / dhyAna kA caramotkarSa sarvathA vikalpa rahita hokara AtmA kA AtmA meM ramaNa hai| yahI utkRSTa dhyAna hai"appA appammi rao iNameva paraM havai jhANaM / " mokSa prApti kA yahI upAya hai| __ isa prakAra mokSamArga ke pratipAdana ke bAda antima gAthA meM kahA gayA hai ki nirdoSa pUrNa suttadhAraka munizreSTha, alpasuttadhara nemicanda muni dvArA kathita isa dravya saMgraha kA saMzodhana kara leN| ___ dravyasaMgraha kA vivecana kundakunda ke paMcatthiyasaMgaho kI paddhati tathA krama ke anusAra hai| saMkSepa meM itanA vyavasthita aura spaSTa vivecana anyatra upalabdha nahIM hotaa| dravyasaMgraha avacUri dravyasaMgraha kI prAkRta gAthAoM para brahmadeva kI vistRta saMskRta TIkA prasiddha hai| prastuta avacUri kA prakAzana prathama bAra ho rahA hai / avacUri kA artha nicor3a hai| isa TIkA meM gAthAoM ke artha ko saMkSepa meM sAra yA nicor3a rUpa meM prastuta kiyA gayA hai / prArambha kI 14 gAthAoM kI TIkA apekSAkRta vistRta hai| usameM granthAntaroM ke uddharaNa bhI yatra tatra diye gaye haiN| bAda kI TIkA gAthA ke artha ko apekSAkRta saMkSepa meM spaSTa karatI hai| TIkA meM gAthA ke prAkRta pratIka dekara unakA saMskRta artha diyA gayA hai| mUla gAthA dekara usakI avacUri likhI gayI hai| isase gAthAoM kA vaha pATha bhI surakSita ho gayA hai, jo avacUrikAra ko upalabdha thaa| saMskRta ke mAdhyama se paThana-pAThana ke lie yaha TIkA vizeSa upayogI hai| TIkA meM kahIM bhI TIkAkAra kA nAmollekha nahIM hai, kintu TIkA se jJAta hotA hai ki TIkAkAra ko jaina siddhAntoM kI vistRta jAnakArI thI, tabhI ve gAthAoM ke zAstrIya artha ko saralatApUrvaka spaSTa kara ske| zabdArtha kI dRSTi se gAthAe~ sarala haiM, kintu unameM prayukta pAribhASika zabdAvali ko siddhAnta granthoM kA vizeSa adhyetA hI samajha sakatA hai / avacUrikAra ne gAthAoM kA artha pAramparika saiddhAntika AdhAra para spaSTa kiyA hai| prArambha kI 14 gAthAoM kI TIkA meM 10 gAthAe~ granthAntaroM kI uddhRta haiN| siddhAnta gAthAoM ko paramparA dravyasaMgraha kI prAkRta gAthAoM meM mahattvapUrNa pAramparika siddhAntoM kA samAveza hai / AcArya paramparA dvArA maukhika rUpa se calA A rahA saiddhAntika jJAna samaya saMkAya-patrikA-2 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA 195 ke dIrgha antarAla meM jaba lupta hone lagA to smRti ke AdhAra para use lipibaddha karane ke prayatna kiye gye| inhIM prayatnoM kA suphala hai ki pAramparika gAthAoM ke aneka choTe-bar3e saMgraha taiyAra hue| aise grantha prAyaH 'saMgaho' yA 'sAro' nAma se nibaddha kiye gaye / gAthAoM kI prAcInatA yA pAramparikatA ko 'bhaNiyaM' yA 'kahiyaM' kahakara vyakta kiyA gyaa| AcArya kundakunda athavA unake pUrva se hI yaha paramparA dekhI jAtI hai / siddhAntoM ko nibaddha karane ke kAraNa aise AcArya siddhAntI yA saiddhAntika kahalAye / kaI AcAryoM ne svayaM ko siddhAntI kahane meM gaurava smjhaa| isI krama meM dravyasaMgraha jaise laghukAya aura trilokasAra, gommaTasAra (gommaTasaMgahasuttaM) jaise vizAlakAya grantha taiyAra hue| 12-13 vIM zatI taka saiddhAntikoM kI paramparA calatI rhii| laghukAya grantha taiyAra karane ke pIche granthakartA kA eka vizeSa uddezya yaha hotA thA ki adhyetA use sahaja rUpa se hRdayaMgama aura kaMThastha kara sake / geya hone ke kAraNa gAthAe~ vaise bhI kaMThastha karane meM AsAna hotI haiN| dravyasaMgraha kI gAthAe~ bhI arthagarbha hote hue bhI sahaja aura geya haiN| yahI kAraNa hai ki kaMThastha karane kI paramparA aba taka calI A rahI hai| prAcIna pAramparika gAthAoM ko svatantra grantha ke rUpa meM nibaddha karane ke atirikta aneka AcAryoM ne apane granthoM kI TIkAoM meM unakA samAveza kiyA hai| yahI kAraNa hai ki digambara aura zvetAmbara donoM paramparAoM ke bahuta se granthoM meM aneka samAna gAthAe~ upalabdha hotI haiN| aisI samAna gAthAoM ko dekhakara apanI paramparA ke grantha ko prAcIna batAkara dUsare grantha meM usa grantha se gAthAoM ke lie jAne kI bAta kahanA prAyaH sAmAnya ho gayA hai| vAstava meM aisI gAthAe~ usa avibhAjita zramaNa paramparA kI dharohara haiM, jise bAda ke AcAryoM ne apane-apane granthoM meM samAna rUpa se apanAyA / isa dizA meM gahana anusandhAna apekSita hai| dravyasaMgraha jaise laghugrantha se isa prakAra ke anusandhAna kArya ko prArambha kiyA jA sakatA hai| Upara likhA jA cukA hai ki dravyasaMgraha kI gAthAe~ pratipAdya viSaya, bhASA aura gaThana kI dRSTi se AcArya kundakunda ke adhika nikaTa haiN| karma siddhAnta se sambaddha gAthAoM ko paramparA kasAyapAhuDa, chakkhaMDAgama, gommaTasAra-karmakANDa Adi meM dekhI jA sakatI hai| ___ saiddhAntikoM ne AcArya paramparA se prApta sutta gAthAoM ko lipibaddha karane ke jo prayatna kiye, unakA aitihAsika mahattva hai| saMskRta meM maulika grantha racanA kA prAbalya ho jAne ke yuga meM prAcIna paramparA ko akSuNNa banAye rakhane kA saiddhAntikoM kA dAya jaina zramaNa paramparA ke itihAsa kI bahuta bar3I thAtI hai| dravyasaMgraha kA saMkAya-patrikA-2 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 avacUrijudo davvasaMgaho mUlyAMkana isa virATa sandarbha meM kiyA jAnA caahie| tabhI nemicandra ke avadAna kA mahattva A~kA jA sakegA / aitihAsika tathyoM kA Akalana aura nirNaya kalpanA tathA anumAna ke dvArA nahIM ho sakatA / kaI bAra TIkAkAroM yA bAda ke sandarbhoM se jo bhrama kI sthiti utpanna hotI hai, use bahuta sAvadhAnIpUrvaka jA~cA dekhA jAnA cAhie / granthakAra nemicandra dravyasaMgraha kI antima gAthA meM granthakAra kA nAma nemicandra muni AyA hai / gAthA isa prakAra hai "davasa saMgahamiNaM muNiNAhA dosasaMsayacudA sudapuNNA / sodhayaMtu taNusuttadhareNa NemicaMdamuNiNA bhaNiyaM jaM // " tiloyasAro yA trilokasAra ke anta meM nimnalikhita gAthA upalabdha hai "idi NemicaMdamuNiNA appasudeNabhayaNaMdisisseNa / raio tiloyasAro khamaMtu taM bahusudAIriyA // " dravyasaMgraha aura trilokasAra kI ukta gAthAoM se spaSTa hai ki donoM grantha eka hI nemicandra dvArA nibaddha haiM / donoM meM ve apanI vinamratA vyakta karate hue svayaM ko alpazrutadhara kahate haiM / dravyasaMgraha meM ve pUrNazrutadhArI muninAthoM se dravyasaMgraha ko saMzodhita kara lene kI prArthanA karate haiM aura trilokasAra meM bahuzruta AcAryoM se kSamAyAcanA karate haiM / trilokasAra meM nemicandra ne apane ko abhayanandi kA ziSya kahA hai / ukta granthoM kI taraha labdhisAra meM bhI 'appasudeNa NemicaMdeNa' (gAthA 648) pada AyA hai / gommaTasAra nAma se prasiddha 'gommaTasaMgahasuttaM' meM aneka gAthAoM meM granthakartA nemicandra aura unake gurujana Adi kA ullekha hai / isI grantha meM vaha bahucarcita gAthA hai, jisake AdhAra para nemicandra ko siddhAntacakravartI abhihita kiyA jAtA hai / gAthA isa prakAra hai "jaha cakkeNa ya cakkI chakkhaMDa sAhiyaM aviggheNa / taha mai cakkeNa mayA chakkhaMDa sAhiyaM sammaM // " --gommaTasArakarmakANDa gAthA 397 dravyasaMgraha yA davvasaMgaho, trilokasAra yA tiloyasAro tathA gommaTasAra yA gommaTasaMgahasuttaM eka hI nemicandra dvArA nibaddha mAne jAte rahe haiM; kintu brahmadevakRta saMskRta TIkA ke prakAzana ke bAda TIkA ke sandarbhoM ke AdhAra para dravyasaMgrahakAra ko saMkAya patrikA - 2 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA trilokasAra Adi ke kartA se bhinna siddha karane kI zurUAta huI / alaga guru-ziSya paramparA kA bhI anumAna kiyA gayA, yahA~ taka ki 'taNusuttadhara' kA artha AMzika zrutajJAna kA dhAraka na karake 'alpajJa' artha kiyA gayA hai / yahA~ isa viSaya para vistAra se vicAra karanA upayukta nahIM hai, tathApi isa bhrama ke mUla kAraNa para dRSTipAta kara lenA Avazyaka hai | dravyasaMgraha ke saMskRta TIkAkAra brahmadeva ne TIkA ke prastAvanA vAkya meM likhA hai ki nemicandra siddhAntideva ne mAlavA ke dhArA nagara ke adhipati bhojadeva ke zrIpAla nAmaka maMDalezvara ke Azrama nagara meM munisuvrata caityAlaya meM soma nAmaka rAjazreSThI ke nimitta pahale 26 gAthAoM kA laghu dravyasaMgraha banAyA bAda meM vizeSa tattvajJAna ke lie bRhad dravyasaMgraha kI racanA kI / brahmadeva ne apanI isa jAnakArI kA koI AdhAra nahIM diyA / 26 gAthAoM ko laghudravyasaMgraha tathA 58 gAthAoM ko bRhadravyasaMgraha nAma bhI brahmadeva kA diyA huA hai / laghudravyasaMgraha ke nAma se vartamAna meM pracalita kRti ke viSaya meM nimnalikhita tathya vizeSa rUpa se dhyAtavya haiM 1. granthakAra ne ise laghudravyasaMgraha yA dravyasaMgraha nAma na dekara 'payasthalakkhaNa' kahA hai / 2. isakI upasaMhAra gAthA isa prakAra hai 197 "somacchaleNa raiyA payatthalakkhaNakarAu gAhAo / gaNiNA siriNemicaMdena // " bhavvurayAraNimittaM isa gAthA meM grantha ke nAma ke sAtha isake kartA ko nemicandra gaNi batAyA gayA hai aura 'somacchaleNa' pada ke dvArA somazreSThI kA bhI ullekha hai / 3. isa grantha kI gAthAoM meM se mAtra do gAthAe~ (12.14 ) pUrI tathA cAra ( 8-11) kA pUrvArdha 58 gAthAoM vAle dravyasaMgraha kI gAthAoM se milatA hai / zeSa sabhI gAthAe~ bhinna haiM / dravyasaMgraha para likhI brahmadeva kI vRtti vidvattApUrNa hai, kintu isa bAta se inkAra nahIM kiyA jA sakatA ki dravyasaMgraha ko somazreSThI ke nimitta likhe jAne kA bhrama 26 gAthAoM vAle nemicandra gaNi ke ' padArthalakSaNa' kI uparyukta gAthA se utpanna hotA hai / donoM kI gAthAoM tathA granthakarttA ko eka vyakti mAna lene para brahmadeva dvArA nemicandra saMkAya patrikA - 2 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 avacUrijudo davvasaMgaho gaNi ke viSaya meM jJAta sUcanAoM ko dravyasaMgrahakAra nemicandra ke sAtha bhI jor3a diyA gayA ho to Azcarya kI bAta nhiiN| 5. isa sandarbha meM yaha bhI mahattvapUrNa hai ki dravyasaMgraha para likhI prabhAcandra kI saMskRta vRtti tathA prastuta saMskRta avacUri meM brahmadeva kI vRtti kI taraha kA koI bhI ullekha nahIM hai| 6. brahmadeva kI TIkA ke AdhAra para dravyasaMgrahakAra nemicandra ke viSaya meM vicAra karane vAle vidvAnoM ne trilokasAra tathA labdhisAra ke Upara uddhRta sandarbho ko sarvathA chor3a diyA hai| 7. vasunandi dvArA ullikhita nemicandra ko nAma sAmya ke kAraNa dravyasaMgraha kA kartA mAna lene kA sujhAva pramANoM ke abhAva meM svIkArya nahIM ho sktaa| donoM kI guru paramparA bhinna hai| vasunandi dvArA ullikhita nemicandra ke guru nayanandi haiM tathA trilokasAra ke ullekha ke anusAra dravyasaMgrahakAra nemicandra abhayanandi ke ziSya haiM / isI prakAra apabhraMza sudaMsaNacariu ke racayitA nayanandi mANikyanandi ke ziSya haiM tathA vasunandi dvArA ullikhita nayanandi zrInandi ke ziSya haiN| vasunandi kRta prAkRta uvAsayAjjhayaNaM tathA nayanandi kRta apabhraMza sudaMsaNacariu meM prazastiyA~ upalabdha haiM / isalie unake vivaraNoM meM kisI prakAra ke vivAda kI sthiti nahIM hai| 8. brahmadeva kI TIkA meM nemicandra ko jahA~ siddhAntideva kahA hai vahIM aneka sthaloM para unheM 'bhagavan' jaise padoM se bhI sambodhita kiyA hai| pArasparika siddhAntoM ke saMrakSaNa ke lie vizeSarUpa se prayatnazIla AcAryoM ke lie prayukta 'siddhAntideva' eka garimAmaya abhidhAna hai| 9. dravyasaMgraha avacUri meM nemicandra ko mahAmuni siddhAntika kahA gayA hai| 10. ukta tathyoM ke Aloka meM yaha kahanA upayukta hogA ki dravyasaMgraha ke kartA, samaya, sthAna, guru-ziSya paramparA ke viSaya meM brahmadeva ke vivaraNa ke samarthaka anya puSTa pramANa jaba taka upalabdha nahIM ho jAte taba taka aise mahattvapUrNa aitihAsika viSayoM para kalpanA aura anumAna ke AdhAra para niSkarSa prastuta karanA ucita nahIM hai| dravyasaMgraha aura trilokasAra ke racayitA ko eka mAnane kA spaSTa AdhAra upalabdha hai ho| 11. brahmadeva kI TIkA ke viSaya meM zrI esa0 sI0 ghoSAla ne dravyasaMgraha kI apanI aMgrejI prastAvanA meM vicAra karane ke bAda likhA haisaMkAya-patrikA-2 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa vidyA 199 "Thus it is clear that the commentator, Brahmadeva, was born several centuries ofter Nemichandra. Consequently, the statement which he makes about the composition of works by Nemichandra must be read with caution and accepted only when the same are confirmed by other proofs. Keeping this fact in view, we are not inclined to accept without any further evidence, the statement made by Brahmadeva. isa prakAra dravyasaMgraha tathA trilokasAra Adi ke kartA eka hI nemicandra haiM, yaha mAnane meM koI vipratipatti nahIM hai / nemicandra kA samaya unake granthoM, zilAlekhoM tathA anya sAkSyoM ke AdhAra para zaka saMvat 900 IsvI san 978 nizcita kiyA gayA hai / ve gaMgavaMzI rAjA rAcamalla ke pradhAna senApati cAmuNDarAya ke guru the / vizeSa vivaraNa ke lie gommaTasAra Adi kI prastAvanA draSTavya hai / dravyasaMgraha kI bhASA dravyasaMgraha kI gAthAe~ jaina zaurasenI meM nibaddha haiM / digambara paramparA ke prAkRta granthoM kI bhASA ke adhyayana ke bAda DaoN pizela ne 'jaina zaurasenI' eka vizeSa nAmakaraNa kiyaa| saMskRta nATakoM meM prayukta zaurasenI se yaha bhinna hai / prAcIna granthoM ke pratilipikAroM ke kAraNa tathA vizeSa rUpa se prAkRta granthoM para likhI gayI saMskRta TIkAoM ke kAraNa prAcIna gAthAoM kA gaThana bahuta prabhAvita huA hai / isalie jaba taka sahI mAnoM meM samAlocanAtmaka saMskaraNa taiyAra nahIM hote, kisI bhI grantha kA bhASAzAstrIya adhyayana pramANika nahIM ho sakatA / prastuta saMskaraNa kI gAthAe~ saMskRta TIkA para AdhArita haiM / pariziSTa meM diyA prAkRta zabdakoza bhASAyI adhyayana kI dRSTi se upayogI siddha hogA / prastuta saMskaraNa prastuta saMskaraNa meM dravyasaMgraha apane prAkRta 'davvasaMgaho' nAma se prakAzita kiyA jA rahA hai / mUla grantha meM spaSTa nAmollekha hone para bhI prAkRta granthoM ko bhI prAyaH saMskRta yA hindI nAma se prakAzita karane kI paramparA kaba se kaise cala par3o, isa bAta para vicAra kI apekSA sampAdakoM se hama yaha nivedana karanA cAhate haiM ki bhaviSya meM mUla nAma se hI granthoM ko prakAzita kiyA jAnA cAhie / isI krama meM hamane 'paramAgamasAro', 'taccaviyAro', 'kasAyapAhuDasuttaM' kA prakAzana kiyA hai / avacUri kA sampAdana mAtra eka prati se kiyA gayA hai, isa kAraNa isameM truTiyA~ saMbhava haiM / hamArI apekSA hai ki bhaviSya meM 'davvasaMgaho' kA prakAzana pUrNa saMkAya patrikA - 2 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 pAThAlocana pUrvaka saMskRta TIkA vsaMgaho ke kartA ke viSaya meM kA nirAkaraNa honA cAhie / isa saMskaraNa ke taiyAra karane meM jinakA bhI pratyakSa-parokSa sahayoga prApta huA, una sabake prati kRtajJatA vyakta karate hue hama AzA karate haiM ki isake prakAzana se prAcIna granthoM ke sampAdana prakAzana meM zrIvRddhi hogI / saMkAya patrikA - 2 avacUrijuda davvasaMgaho aura hindI anuvAda ke sAtha kiyA jAnA cAhie / hamane jo vicAra kiyA hai, usase bhrAnta dhAraNAoM DaoN0 gokulacandra jaina adhyakSa prAkRta evaM jainAgama vibhAga sampUrNAnanda saMskRta vizvavidyAlaya, vArANasI Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA saMkhyA 10 viSaya sUcI viSaya maMgalAcaraNa jIvadravya kA lakSaNa nizcaya aura vyavahAra naya se jIva kA lakSaNa upayoga ke bheda, darzanopayoga ke cAra bheda jJAnopayoga ke ATha bheda nizcaya naya se jIva kA lakSaNa jIva amUrtika hai jIva apane karmoM kA svayaM kartA hai jIva apane karmoM kA svayaM bhoktA hai jIva svadeha parimANa hotA hai samudghAta kA lakSaNa samudghAta ke bheda saMsArI jIva ke bheda sthAvara jIva kA lakSaNa paMcendriya jIva ke bheda mArgaNA aura guNasthAnoM dvArA saMsArI jIvoM kA varNana siddha kA lakSaNa jIva ke Urdhvagati svabhAva kA varNana ajIva dravya ke bheda pudgala dravya kA lakSaNa pudgala dravya ke bheda dharmadravya kA lakSaNa adharmadravya kA lakSaNa AkAzadravya kA lakSaNa lokAkAza kA lakSaNa 10 10 11 12 13 14 14 15 16 16 17 18 19 saMkAya patrikA-2 26 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 alokAkAza kA lakSaNa kAladravya kA lakSaNa vyavahAra kAla kA lakSaNa nizcaya kAla kA lakSaNa astikAyoM kA varNana astikAya kA lakSaNa dravyoM ke pradezoM kA varNana kAladravya astikAya nahIM hai pudgala dravya kA upacAra se kAyatva varNana pradeza kA lakSaNa tattva aura padArtha ke bheda Asrava tattva kA lakSaNa avacUrijudo davvasaMgaho bhAvAsrava kA lakSaNa aura bheda dravyAsrava kA lakSaNa aura bheda dravya tathA bhAva bandha kA lakSaNa bandha ke bheda aura kAraNa bhAva tathA dravya saMvara kA lakSaNa bhAvasaMvara ke bheda bhAva tathA dravya nirjarA kA lakSaNa bhAva tathA dravya mokSa kA lakSaNa puNya tathA pApa kA lakSaNa mokSamArga ratnatraya mokSa kA kAraNa samyagdarzana kA lakSaNa samyagjJAna kA lakSaNa darzana aura jJAna kA bheda darzana pUrvaka jJAna kA varNana samyak cAritra vyavahAra cAritra kA lakSaNa nizcaya cAritra kA lakSaNa donoM prakAra kA cAritra mokSa kA kAraNa saMkAya patrikA - 2 20 21 21 22 23 24 25 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 = 2x 41 42 43 4 3 4 3 5 44 45 45 46 47 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA 203 48 49 51 52 dhyAna karane vAle kA svarUpa dhyeya kA lakSaNa dhyeya mantra arihanta kA lakSaNa siddha kA lakSaNa AcArya kA lakSaNa upAdhyAya kA lakSaNa sAdhu kA lakSaNa nizcaya dhyAna kA lakSaNa nizcaya dhyAna kI prApti kA upAya dhyAtA kA lakSaNa upasaMhAra granthakartA kA Atma nivedana 53 54 N 58 saMkAya patrikA-2 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avacUrijudo davvasaMgaho atheSTadevatAvizeSaM namaskRtya mahAmunisiddhAntikazrInemicandrapratipAditAnAM dravyANAM svalpabodhaprabodhanArthaM saMkSepArthatayA vivaraNaM kariSye / 1) jIvamajIvaM davvaM jiNavaravasaheNa jeNa NiddiTTha / devidavidavaMda vaMde taM savvadA sirasA // arhantaM jinavaraM vaMde namaskaromi, kathambhUtaM devidavidavaMdaM devAnAm indrAH devendrAH teSAM vRndAH samUhAH teSAM vandyaM pUjyam, kadA vande savvadA sarvakAlaM yAvat sarAgaparaNatistAvadvande, na vItarAgAvasthAyAM tadAtmanastatpadaprApterna kasyApi ko'pi vandyaH atItAnAgatavartamAnakAle vA, kena vande sirasA mastakena taM kaM vande jeNa jiNavaravasaheNa NiddiTTha yena jinavaravRSabheNa nirdiSTaM pratipAditam, jinavarAH gaNadharadevAdayasteSAM madhye vRSabhaH pradhAnaH, jinavarazcAsau vRSabhanAthazca tena jinavaravRSabheNa kiM niddiSTaM jIvamajIvaM davvaM jIva dravyamajIvadravyaM ca jIvadravyasya kA vyutpattiH vyavahAranayena dazabhiH prANaiH saha jIvati vartamAna kAle, jIviSyati bhaviSyatkAle jIvitaH pUrvaM atItakAle nizcayanayena catubhiH prANaiH sattAsukhabodhacaitanairjIvati sa jIvaH / tatprANamAha 1 "paMca vi iMdiyapANA maNavacikAyeNa tiSNi balapANA / ANappANappANA AugapANeNa huMti dasa pANA ||" iti jIvaH / [ gommaTasArajIva gA0 130] ajIvadravyasya kiM svarUpam, pudgaladharmAdharmAkAzakAlarUpam, dravyasya kiM lakSaNam - dravati droSyati adudruvaditi dravyam / dravati paryAyaM gacchati, droSyati paryAyaM yAsyati, adudruvaditiparyAyaM gatavatpUrvaM tadapi guNaparyayavat, guNaparyayavad dravyam / anvayena saha saMbhavAH guNAH / vyatirekiNo bhinnAH paryAyA / te ca guNAH dvibhedAH, sAdhAraNa asAdhAraNazca / paryAyA utpAdavyayarUpAH / tatra jIvasya sAdhAraNAH, astitvaM vastutvaM dravyatvaM prameyatvaM agurulaghutvaM pradezatvaM cetanatvaM amUrttatvaM ceti / asAdhAraNAH samyagdarzanajJAnacAritrAkhyAni, paryAyAH devamAnuSanArakatiryaktve kendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyapaMcendriyA iti / pudgalasya svarUpamAha - " avibhAgIparamANudravyapudgalaH tathA ca jalAnalAdibhirnAzaM yo na yAti sa pudgalaH " [ ] iti vacanAt / sa ca 1. kAyesu, honti, daha / go. sA. / saMkAya patrikA - 2 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 avacUrijudo davvasaMgaho dvividhaH, aNurUpaH skandharUpazca, atra sAdhAraNaguNAH astitvaM vastutvaM dravyatvaM prameyatvaM agurulaghutvaM pradezatvaM acetanatvaM mUrtitvam ceti / asAdhAraNAH sparzarasarUpagandhavarNAH paryAyAH galanapUraNasvabhAvaH, ghaTitasya punaH staMbhAdeH galanapUraNaM nAsti / kathaM nAsti saMprati sUtrataMtunA staMbhasya mAnaM gRhyate, varSazatenApi punastanmAtraM bhUmau sthitAnAM dRzyate / dharmadravyasya sAdhAraNaguNAH, astitvaM vastutvaM dravyatvaM prameyatvaM agurulaghutvaM pradezatvaM amUrtatvamacetanatvaM ceti / asAdhAraNAH jIvapudgalayorgatisahakAritvam, paryAyA utpAdavyayAH / adharmadravyasya sAdhAraNaguNAH-astitvaM vastutvaM dravyatvaM prameyatvaM agurulaghutvaM pradezatvamamUrtatvamacetanatvaM ceti / asAdhAraNAH jIvapudgalayoH sthitisahakAritvam, paryAyA utpaadvyyaaH| kAladravyasya sAdhAraNaguNAH-astitvAdayaH pUrvoktAH jJAtavyAH, asAdhAraNaH dravyANAM pariNamayitRtvam / AkAzadravyasya sAdhAraNaguNAHastitvaM vastutvaM dravyatvaM amUrtatvaM pradezatvaM acetanatvaM ceti / asAdhAraNAH sakalapadArthAnAmavakAzadAyaka iti pratipAdite sati utsAdavyayadhrauvyAtmakaM vastupratipAdita kathitam / idAnIM jIvasvarUpamAha2) jIvo uvaogamao amutti kattA sdehprimaanno| bhottA saMsArattho siddho so visssoddddhgii|| jIvo'sti cetanAlakSaNaH svapararUpasaMvedakaH tathA uvaogamao upayogamayaH jJAnadarzanalakSaNopayogena yuktaH / anena prakRtiguNAH jJAnAdaya ityapAstaM mokSe jJAnAdyabhAva iti ca / tathA amukti amUrtiH karmanokarmabhiH sadA saMbandhe'pi naiva mUrtiH svakIyasvabhAvastu amUrtasvarUpa-aparityAgAt tathA kattA kartA, keSAM karmaNAM tannimittAtmapariNAmAnAM ca kartA / anena prakRtereva karmakartRtvaM nAtmana ityekAMto nirastaH / tathA sadehaparimANo nAmakarmodayavazAdupAttANumahaccharIrapramANo na nyUno nApyadhikaH / anenAtmanaH sarvagatatvaM vaTakaNikAmAtraM ca pratyAkhyAtam / tathA bhottA bhoktA keSAM zubhAzubhakarmasaMpAditeSTAniSTaviSayANAM tatprabhavasukhadukhapariNAmAnAM ca / tathA saMsArastho trasasthAvaraparyAyairyuktaH saMsAre saMsaratIti / tathA siddho so saH prAguktAtmA sakalakarmakSayAt siddho bhavati / punaH kiM viziSTaH vissasoDaDhagaI siddhaH san vizvasya trailokyasyovaM gacchati athavA vizvasya svabhAvena UdhvaM gacchati / kiMcana eraNDabIjavat, agnizikhAvacca, jalamadhye AlAbuvaditi / anena yatraiva muktastatraiva sthita iti nirastaH / atraudArikavaikriyikAhArakataijasakArmANazarIrANi nokarma / so jIvo vyavahArarUpatayA paramArtharUpatayA ca dvividha ucyate, ityAha3) tikkAle cadupANA iMdiyabalamAu ANapANo ya / vivahArA so jIvo NicchayaNayado du ceyaNA jassa // saMkAya patrikA-2 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA 207 vivahArA so jIvo vyahAranayAta so jIvo bhaNyate, sa kaH jassa vidyante, ke te cadu pANA catvAraH prANAH kiM nAmAnAH-iMdiyabalamAuprANapANo ya iMdriyaprANAH balaprANAH AyuprANaH ANapANaprANazca evaM catvAro bhedena / punardaza kathaM paMca indriyapANAdigAthAprathamasUtravyAkhyAnena prathamoktam / indriyaM paMcendriyasaMjJijIvApekSayA pratipAditaM na pUnaH sarvajIvApekSayA / kasmin kAle te catvAraH prANAH bhavanti / tikkAle atItAnAgatavartamAnakAlatraye'pi, ekendriyApekSayA vikalpaH, NicchyaNayado da nizcayanayAtpunaH ceyaNA jassa caitanyamevodayaM yasya / tasya jIvasya upayogadvayamAha 4) uvaogo duviyappo saNaNANaM ca daMsaNaM cdudhaa| ___ cakkhu-acakkhu-ohI-dasaNamaha kevalaM NeyaM // uvaogo duviyappo upayogo dvividhavikalpaH kathamityAha-dasaNaNANaM ca darzanopayogo jJAnopayogazca, tatra darzanopayogaH-cadudhA catuH prakAraH, kathamityAhacakkhuacakkhuohI cakSudarzanaM acakSudarzanaM avadhidarzanaM, aha atha kevalaM kevaladarzanaM ceti, NeyaM jJAtavyamiti / atra cakSurdarzanamekaprakAram, acakSudarzana sparzarasagadhazrotrabhedAccaturbhedam / jJAnamaSTavikalpaM bhavatItyAha 5) NANaM aTTa viyappaM madisudiohI aNANaNANANi / ____maNapajjayakevalamavi paccakkhaparokkha bheyaM ca // NANaM aTaviyappaM jJAnamaSTavikalpaM bhavati, katham, madisudiohI aNANaNANANi maNapajjayakevalamaha matizrutAvadhijJAnAni, kathabhUtAni aNANaNANANi ajJAnasaMjJAnAni, matizrutAvadhijJAnAni, matyajJAna zrutAjJAnaM avadhi-ajJAnaM vibhagajJAnavijJAnAni, manaHparyaya kevalamathAnaMtaraM tatra viziSTamatyAvaraNakarmakSayAdindriyaimanasA ca yajjAnAti tanmatijJAnaM sstttriNshttrybhedaaH| 336 / ki viziSTam, zrutajJAnAvaraNakSayopazame sati nirUpyamANaM zrutaM yajjAnAti tacchutajJAnam, tanmatipUvakaM katham, yathAMkuro bIjapUrvakaH, tacca dvibhedamanekabhedaM ca / dvau bhedau tAvaducyete-aMgabAhyamaMgapraviSTaM ca, aMgabAhyamanekavidhaM dazavaikAlikottarAdhyayanAdi / atha caturdazaprakIrNakAH sAmAyikottarAdipuMDarIkAMtAH / aMgapraviSTaM dvAdazAMgAni AcArAdi / anekabhedAH paryAyAdi / viziSTAvadhijJAnAvaraNakSayopazamAt manaso'vaSTaMbhena yatsUkSmAn pudgalAn paricchinatti svaparayozca pUrvajanmAntarANi jAnAti, bhaviSyajanmAntarANi tadavadhijJAnam, taddezAvadhi-paramAvadhi-sarvAvadhibhedAt trividham / viziSTaM kSayopazamAnmanaso'vaSTambhena paramanasisthitaM artha yajjAnAti tanmanaHparyayajJAnam / tadRjuvipulamativikalpAdvibhedam / jJAnA saMkAya patrikA-2 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avacUrijudo dabvasaMgaho varaNIyamohanIyAntarAyarUpaghAti karmacatuSTayanirmU lonmUlanAt vedanIyAyugotranAmakarmaNAM dagdharajjuvat sthite yadutpannaM trailokyodaravartisamastavastuyugapatsakalapadArthaprakAzakamasahAya tatkevalajJAnam / atra matizrute parokSe avadhimana:paryaye dezapratyakSe, kevalaM sakalapratyakSamiti / 208 tasya jIvasya sAmAnyena vyavahAralakSaNaM vizeSeNa nizcayalakSaNaM cAha-- 6) aTTha caTu NANadaMsaNasAmaNNaM jIvalakkhaNaM bhaNiyaM / vavahArA suddhaNayA suddhaM puNa daMsaNaM gANaM // jIvalakkhaNaM bhaNiyaM jIvAnAM lakSaNaM svabhAvo bhaNitam, kathaMbhUtaM sAmaNNaM sAmAnyam / ayamarthaH - keSAMcit zaktirUpeNa keSAMcit vyaktirUpeNa vidyamAnatvAt / kadA sAmAnyaM vavahAraNayA vyavahAranayApekSayA kiM lakSaNaM aTU caTu NANadaMsaNa aSTaprakAraM jJAnaM catuHprakAraM darzanam ete vyAkhyete prAgeva / suddhaM puNa daMsaNaM jANaM zuddhanayApekSayA zuddhaM punardarzanaM jJAnaM ca, dRSTatvaM jJAtRtvam ca / sa ca jIvo mUrtirbhavatyamUrtizcetyAha 7) vaNNa rasa paMca gaMdhA do phAsA aTTha picchayA jIve / No saMti amutti tado vavahArA mutti baMdhAdo // so jIva atti to amUrtiH tataH kAraNAdyasmAnno saMti naiva vidyante / ke te vaNNarasapaMca gaMdhA do phAsA aTTha, varNAH paMca raktapItanIla kRSNazvetAH / rasAH paMca kaTutiktakaSAyamadhuralavaNAmlAH / gaMdhau dvau surabhidurabhizca / sparzAH aSTa mRdukarkaza - gurulaghusnigdharUkSazItoSNAH ete na saMti, kadA na saMti, NicchayA nizcayanayApekSayA, vavahArA vyavahAranayApekSayA punaH mukti mUrtiyuktaH uktaH / baMdhAdau karmano karmabaMdhavazAt saH vyavahArakartA paramArthakartA ca bhavatItyAha8) puggalakammAdINaM kattA vavahArado du Nicchayado / cedaNakammANAdA suddhaNayA suddhabhAvANaM // sa AdA AtmA, kattA kartA bhavati / kadA vavahArA do vyavahAranayApekSayA, keSAM kartA, puggalakammAdINaM pudgalakarmAdInAM Nicchyado nizcayanayApekSayA, du punaH, cedaNakammANa cetanakarmaNAM krodhAdInAM kartA zuddhanayApekSayA zuddhabhAvAnAm, anantadarzanajJAnavIryasukhAnAmuttarottara prakRSTapariNAmAnAM kartA / sa ca vyavahArabhoktA bhavatItyAha 9) vavahArA suhadukkhaM puggalakammapphalaM pabhuMjedi / AdA NicchayaNayado cedaNabhAvaM khu Adassa // saMkAya patrikA - 2 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA 209 sa AdA pabhujedi sa AtmA prabhuGkte kiM tata, puggalakammapphalaM pudgala. sambandhAtkarmaNaH phalaM saH cetanAnAM karmaNAmityarthaH / kiM phalaM suhadukkhaM sukhaM duHkhaM ca, bhuGkte, kadA bhuGkte vavahArA vyavahAranayApekSayA, Nicchayado nizcayanayApekSayA punaH cedaNabhAvaM khu Avassa AtmanaH paramAnaMdasvarUpatAmupabhukte sphuTam / sa AtmA vyavahAraparamArthApekSayetthaM pramANa iti vadannAha____10) aNugurudehapamANo uvasaMhArappasappado cedaa| asamuhado vavahArA NicchayaNayado asaMkhadeso vA // cedA aNugurudehapamANo, sa AtmA vyavahAranayamAsRtya sUkSmasthUladehapramANo yadA karmavazAt kuMthuparyAyaM grahNAti, tadA taddehapramANaH yadA hastipramANaM paryAyaM gRhaNAti tadA tddehprmaannH| kutaH, uvasaMhArappasappado upasaMhAraprasarpaNataH, yata upasaMhAravistAradharmo hyAtmA, ko'tra dRSTAntaH / yathA pradIpo mahadbhAjanapracchAditastadbhAjanAMtaraM prakAzati, laghubhAjanapRcchAditastadbhAjanAntaraM prakAzayati iti / kiMtu asamuhado samudghAtasaptakaM varjayitvA, tatrANugurutvAbhAvaH / samudghAtabhedAnAha "veyaNa-kasAya-viuvaNa taha mAraNaMtio smugdhaao| tejAhAro chaTTho sattamao kevalINaM tu // " [go0 jI0 667] samudghAtalakSaNamAha "mUlazarIramachaMDiya uttaradehassa jIvapiMDassa / NiggamaNaM dehAda. havadi samugdhAdayaM NAma // " [go0 jI. 668] tatpratyekaM yathA-tInavedanAnubhavanmUlazarIramatyaktvA AtmapradezAnAM vahinnirgamanamiti vedanAsamudghAtaH / tIvrakaSAyodayAtmUlazarIramatyaktvA parasya ghAtArthamAtmapradezAnAM vahinnirgamanamiti kssaaysmudghaatH| mUlazarIramatyajya kimapi vikurvayitumAtmapradezAnAM vahinnirgamanamiti vikurvaNAsamudghAtaH / mAraNAMtikasamaye mUlazarIra. matyajya. yatra kutracibaddhamAyustatpradezaM spRSTumAtmapradezAnAM vahinirgamanamiti mAraNAMtikasamudghAtaH / svasya mano'niSTajanakaM kiMcitkAraNAMtaramavalokya samutpannakrodhasya saMyamanidhAnasya mahAmunirmUlazaroramatyajya siMdUrapuMjaprabho dIrghatvena dvAdazayojanapramANaH sUcyaMgulasaMkhyeyabhAgo mUlavistAraH navayojanAgravistAraH kAhalAkRti puruSo vAmaskandhAnirgatya vAmapradakSiNena hRdayanihitaM viruddhaM vastu bhasmasAtkRtya tenaiva saMyaminA saha sa ca bhasmatAM vrajati, dvIpAyanavat / asAvazubharUpastejaH samudghAtaH / lokaM vyAdhidurbhikSyAdipIDitamavalokya samutpannakRpasya paramasaMyamanidhAnasya maharSe. saMkAya patrikA-2 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 avacUrijudo davvasaMgaho dlasarIramatyajya zubhrAkRtiH, prAgukta dehapramANaH puruSo dakSiNaskaMdhAnnirgatya dakSiNena vyAdhidubhikSAdikaM spheTayitvA punarapi svasthAne pravizati asau zubharUpastejaH smudghaatH| samutpannapadapadArthabhrAMte paraddhisaMpannasya maharSermalazarIramatyajya zuddhasphaTikAkRtirekahastapramANaH puruSo mastakamadhyAnnirgatya yatra kutracidantarmuhUrtamadhye kevalajJAninaM pazyati taddarzanAcca svAzrayasya muneH padapadArthanizcayaM samutpAdayiSyataH asaavaahaarsmudghaatH| saptamaH kevalinAM daMDakapATapratarapUraNasvabhAvaH so'yaM kevlismudghaatH| sa eva NicchayaNayado nizcayanayApekSayA, asaMkhadeso vA asaMkhyAtA lokamAtrA vA zabdo'tra sphuTavAcI ityuktasvadehapramANaM prtipaaditH| jIvalakSaNaM anatAnaMtajIvAste ca saMsArAvasthAH bhavaMtItyAha11) puDhavijalateuvAUvaNapphadI vivihathAvare iNdii| viga tiga cadu paMcakkhA tasajIvA hoti sNkhaadii| 12) samaNA amaNA yA paMcidiyaNimmaNA pare savve / vAyarasuhame iMdiya savve pajjatta idarA ya // ' yugmam puDhavijalateuvAUvagapphadI pRthivIkAyikAH apakAyikAstejakAyikAH vAtakAyikAH vanaspatikAyikAzca / vivihathAvareiMdI ete vividhAH sthAvarAH ekeMdriyAH, eteSAM kiM svarUpam "aMDesu pavaDDhetA gabbhatthA mANusA ya mucchagayA / jArisayA tArisayA jIvA egeMdiyA NeyA // " [paJcA0 gA0 113] eteSAmanuktA api samAropya prANAH kathyante / tadekendriyasya kati prANAHsparzanendriyaprANaH kAyabalaprANa uzvAsanizvAsaprANa AyuprANazceti catvAraH / te caikendriyAH bAdarAH sUkSmAH paryAptA aparyAptAzca / eteSAM lakSaNaM kathyate, vAggocarAH sthUlAzcirasthAyino bAdarAH, avAggocarAH sUkSmAH, pratikSaNavinAzinaH sUkSmasapratighAtA bAdarAH parairmUrtadravyairbAdhyamAnA ityarthaH / apratighAtAH sUkSmAH parairmUtaMdravyairabAdhyamAnAH / paryAptAparyAptayoH svarUpamAha-AhArazarIridriya-ANappANabhASAmanasAM paripUrNatve sati garbhAnnirgamaNaM paryAptasya lakSaNam / eteSAmaparipUrNatve sati garbhAccyavanaM aparyAptasyalakSaNam / garbha ityupalakSaNametat / natvekendriyA grAhyAH / iyaM gAthA lekhanIyA / tatraikendriyasya AhArazarIrasparzanendriyANaprANAzcatvAraH pryaaptyH| bhASAmanasorAkhaNIyaM (?) / paryAptasya SaDbhiH paripUrNaH / vigatigacadupaMcakkhAtasajIvA hoMti sNkhaadii| 1. vaadr| saMkAya patrikA-2 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA 211 dvitricatu paMcendriyA trasasaMjJAjIvAH zaMkhAdayo jJeyAH / atra dvIMdriyAH zaMkhAdayAH / teSAM kati prANAH / SaT prANAH, pUrvoktAzcatvAro rasanabhASA dve, ete paryAptA aparyAptAH / atra paryAptasya AhArazarIrasparzaneMdriyANaprANabhASAH paMca, manaso'bhAvaH / aparyAptasya catvAraH paryAptayaH bhASAyA abhAvaH / trIMdriyAH kuMthumatkuNAdayaH, prANAH sapta / pUrvoktAH paT prANAH ghrANazca / ete paryAptAparyAptAH / atra paryAptasya paryAptayaH paMca manaso'bhAvaH / aparyAptasya pUrvavat catvAraH / caturiMdriyasya prANAH aSTo, pUrvoktAH sapta cakSuprANazca / ete paryAptAparyAptAH / atra paryAptasya paryAptayaH paMca / manaso'bhAvaH / aparyAptasya pUrvavaccatvAraH / paMceMdriyasya tiryaJcasaMjJinAM prANA nava / pUrvoktASTau zrotraprANazca / eteparyAptAparyAptAH / ajJaparyAptasya paryAptayaH paMca, manaso'bhAvaH / aparyAptasya pUrvavat catvAraH / paMcendriyasya saMjJinaH prANAH daza, pUrvoktA nava manobalaprANazca / ete paryAptAparyAptAzca / paryAptasya paryAptayaH SaT / aparyAptasya paryAptayazcatvAraH / bhASAmanaso'bhAvaH / te ca jIvAH samanaskA amanaskAzca bhavatItyAha-samaNA amaNA NeyA paMcidiyA samanaskA amanaskAzca bhavati / tatra tiyaMcasamanaskA amanaskAzca / ye amanaskAste gorakharAdayo jAlaMdharamarudezAdiSu dezeSu dRzyante / NimmaNA pare savve ekendriya-dvIndriya-trIndriyacaturindriya- nirmanasaH / nanu te amanaskAstadA kathyante / teSAM paMcendriyApravRttiryato manaH pUrvakendriyapravRttiriti zAstravacanam / atrottaramAha - sarveSAmeva jIvAnAM svabhAvata evAhArabhayamaithunaparigrahasvarUpasaMjJAcatuSTayaM vidyata eva pratItazca dRzyate / yathA vRkSasya jalasiMcanAd vRddhiH / kuThArAyudhapuruSadarzanAtkampaH / vanitAcaraNatrATaka nAtpuSpanirgamo vRkSamUlaprarohAvaSTambhanidhAnagrahaNamiti / tasmAtteSAM manovyApArarahitA pravRttiH punaH procyate / teSAM sarvathA manaso'bhAva iti na, kintu zaktirUpatvena nAsti / kutaH, pUrvopArjitamatijJAnAvaraNa karmodayavazAt / sarvathA yadi manaso abhAvo bhaNyate, tadA anya janmani manuSyaparyAye gRhIte sati vimanaskatvamAyAti / evaM sati sarvajJavacanavirodhaH syAt / yataH suranaraneraiyA samanaskA: Agame pratipAditAH / tiryaMco vikalpanIyAH / tasmAt karmodayavazAt vyavahAranayApekSayA teSAmamanaskatvaM na paramArthataH, iti sthite ca / mArgaNAguNasthAnaiH saMsAriNo jJAtavyA, ityAha 13) maggaNaguNaThANehi ya caudasahi havaMti taha asuddhaNayA / viSNeyA saMsArI savve suddhA hu suddhaNayA // te ca jIvA caturdazamArgaNAbhizcaturdazaguNasthAnaizca jJAtavyA bhavanti / kathaMbhUtAH saMsAriNA / kadA asuddhaNayA / asuddhaNayApekSayA hu punaH / savtre suddhA zuddhanizcayanayApekSayA sarve jIvAH zuddhAH / anantacatuSTayAtmakA ityarthaH / mArgaNAH prAha 1 " gai iMdiyaM ca kAe joe vee kasAyaNANe ya / saMyamadaMsaNalessA bhaviyA sammattasaNiAhAre // " (go0 jI0 142 ) / saMkAya patrikA - 2 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 avacUrijudo davvasaMgaho 1 atra gatyAdiSu jIvA anviSyante / gai devagati manuSyanAraka-tiryak-siddhagatizceti iMdiyA ekendriya dvIndriya trIndriya-caturindriya-paJcendriyAH / atIndriyAH siddhA ityarthaH / kAe- pRthvI kAyakAH, apakAyakAH, tejakAyakAH, vAtakAyakAH, vanaspatikAyakAH, trasakAyakAH, akAyakazceti' / noe - satyamanayogI / mRbAmanayogI / satyamRSAmanayogI / nasatyamRSAmanayogI / satyavacoyogI / asatyavacoyogI / satyamRSAvacoyogI, nasatyamRSAvacoyogI / audArikakAyayogI / audArikamizrakAyayogI / paramodArikakAyayogI ca / tatraudAriko manutirazcAm / mizrI aparyAptAnAm / paramodArikaH kevalinAm / vaikriyakakAyayogI / vaikriyakamizra kAyayogI | tatra vaikriyako devanArakANAM / mizraH aparyAptAnAM / AhArakakAyayogI AhArakamizra - kAyayogI | tatrAhArakakAyayogaparamarddhimAhAtmyaSaSThaguNasthAne maharSINAM bhavati / yadA padapadArthasaMdehaH samutpadyate tadA uttamAGge puttalako nirgacchati / yatrasthaM tIrthaMkaradevamantarmuhurttamadhye pazyati / tatprastAve yatenizcayaH samutpadyate / punastatraiva pravezaM karoti / mizro paryAptapadmalezyA / svaparapakSarahito nidAnazokabhaya rAgadveSaparivarjitaH zuklalezyA iti / bhviy| siddhayogyAH jIvAH bhavyAH, tadviparItA abhavyAH / bhavyatvA bhavyatvarahitAzca / sammattaM - AptapratipAditeSu padArtheSu jinAjJayA zAstrA karNAnAt zraddhApara upazamasamyagdRSTiH / kSAyakasamyagdRSTiH / kSAyopazamasamyagdRSTiH / sAsAdanasamyagdRSTiH / samyagmithyAdRSTiH / mithyAdRSTizceti / tatra samyaktvasya kimupAdAnaM kRtaM atrocyate / yathA Amravane madhye nibo'pi tadgRhNena gRhyate, yato mithyAtvaM tridhA mithyAtva-tAsAdana- samyagmithyAtvabhedAt / ko dRSTAntaH / yathA yantramadhye nikSiptAH kodravAH kecitsamastAH nirgacchaMti, kecidarddhadalitAH keciccUrNIbhUtAH / iti etadeva vyAkhyeyam / tatrAnantAnubandhikrodhamAnamAyAlobhamithyAtva sAsAdanasamyagmithyAtvasaptAnAM prakRtInAmupazamAdIpazamikasamyagdRSTiH / atra samyaktvasyAvaraNopazamo na samyaktvasya mUlakAraNasyopazamaH / etAsAM saptAnAM prakRtInAM kSayAtkSAyikasamyagdRSTiH / anaMtA - nubaMdhAdInAM SaNNAM udayAbhAvAt kSayaH / sadavasthodayAtsamyaktvaprakRtyudayAdvedakasamyadRSTiH / samyaktvAtpatito mithyAtvamadyApi na prApnoti aMtarAle varttamAnaH sAsAdanasamyagdRSTiH / sarve devAH vaMdanIyAH na ca niMdanIyAH, iti mizra pariNAmaH samyamithyAdRSTiH / AptAgamapadArtheSu viparItAbhinivezo mithyAdRSTiH / saNNi manobalena zikSAlAgrAhI saMjJI, tadviparIta asaMjJI | saMjJAsaMjJatvarahitAzca / AhAro vigrahagatiprAptAH jIvAH samuddhAtakevalinazcA / ayoginaH siddhAzca anAhArAH / zeSA AhArakAH jIvAH / evaM caturdazamArgaNA vyAkhyAtAH / 1. muktajIva ityarthaH / saMkAya patrikA - 2 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA 213 guNaThANehi ya / caturdazabhirguNasthAnaizca jIvAH jnyaatvyaaH| tatrAptAgamapadArthAnAmarucayo mithyAdRSTayaH / samyaktvaM parityajya mithyAtvamaprAptAntarAle vartamAnAH sAsAdanasamyagdRSTayaH / sarve devA vaMdanIyA na ca niMdanIyAH, samyagmithyAdRSTayaH / prANendriyeSvaviratAstattvazraddhAparA asaMyatAH smygdRssttyH| savadhAdviratAH sthAvaravadhAt aviratAH sNytaasNytsmygdRssttyH| vyaktAvyaktavikathAkaSAyendriyanidrApraNayapramAdavazA te mahAvratadhArakAH pramattasaMyatAH / naSTAzeSapramAdAvratazIlaguNAnvitA dhyAnopayuktA apramattasaMyatAH / atItasamayasthitapariNAmaiH sarvathA asadRzapariNAmAH mohasyopazamakSapaNodyatAH apUrvakaraNAste copazamakAH kSapakAzca / ekasmin samaye saMsthAnAdibhireva pariNAmaiH parasparaM na vyAvartate, ityanivRttayaste kSayopazamakAH kSapakAzca / pUrvApUrvasyAdakaM yadvedakatvaM tasmAdanaMtaguNahInAH, sUkSmalobhe sthitAH, sUkSmasAMparAyAste copazamakAH kSapakAzca / katakaphalasaMyogAdavasthitapaMkasvacchajalavadupazAntAzeSamohA upazAntakaSAyAH vItarAgAH chadmasthA ityarthaH / chadma iti jJAnAvaraNadarzanAvaraNasyAstitvAt / sphaTikamaNibhAjanasthitanirmalajalavat kSapitazeSamohAH vizuddhapariNAmAH kSINakaSAyAH vItarAgAH chdmsthaaH| kevalajJAnaprakAzadhvastAjJAnAMdhakAraH, navakevalalabdhisamanvitaH / dravyamanovAkkAyayogasahAyAddarzanajJAne yugapajjAtakAH sayogakevalinaH / labdhayaH "dANe lAhe bhoe uvabhoe vIriyasammatte / daMsaNaNANacaritte ede Nava jIvasabhAvA // " caturasItilakSaNaguNAdhipatayaH niruddhA azeSayogAsravA ayogikevalinaH / etAni caturdazaguNasthAnAni / te ca jIvAH sakalakarmakSayAtsiddhA bhavaMtItyAha_____14) NikkammA aTTaguNA kiMcUNA caramadehado siddhaa| loyAggaThidA NiccA uppAdavaehi saMjuttA // te ca pUrvoktAH jIvAH siddhAH bhavanti kathaMbhUtA saMtaH, NikkammA jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyavedanIyamohanIyaAyurnAmagotrAMtarAyA ityaSTakarmarahitAH / aDhaguNA "sammattaNANadaMsaNavIriyasuhamaM taheva avagahaNaM / ___ agurulahumanyAvAhaM aTThaguNA huMti siddhANaM / / " atrAnaMtAnubaMdhikrodhamAnamAyAlobhamithyAtvasamyagmithyAtvasamyaktvasaMjJAnAM saptaprakRtInAM kSayaH kSAyikaM samyaktvam / azeSavizeSataH sakalapadArtheSu ruci ityarthaH / tasmAcca ye utpannAH darzanajJAnamUlabhUtAH paramAnandasvarUpasaMvedakA AtmapariNAmAste eva samyaktvam / etadevAnaMtasukhamucyate / yugapatsakalapadArthajJAtRtvaM jJAnam / yugapadazeSapadArthAvalokanaM darzanaM uktAnAmanaMtasukhAdInAM saptAnAM guNAnAM niravadhikAlaniravadhi saMkAya patrikA-2 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 avacUrijudo davvasaMgaho maryAdikRtya ekasamayAMtaramapi na kadAcidanyathAbhAvo vIryam / kevalajJAnI eva yadamUrttasiddhasvarUpaM paricettuM zaknoti naanyH| sUkSmatvam ekasminsiddhasvarUpe asaMkhyAtAnAM siddhAnAmekatrasamavasthitAnAmavakAzo'vagAhanam / naiva gurutvaM naiva laghutvamagurulaghutvam / asaMkhyAtAnAM siddhAnAmekatrasamasthitAnAM parasparasaMgharSaNAbhAvo'vyAbAdham ceti / evmssttgunnsmnvitaaH| kiMcUNA caramadehado caramadehataH kiMcUnatribhAgena honAH, loyaggaThidA lokAgrasthitAH, NiccA nityAH teSAM kAle kalpa iti gate'pi gatipracyutirnAsti / tathA uppAdavaehi saMjutA utpAdavyayA. bhyAM yuktAstau dvau cotpAdavyAvavAggocarau sUkSmau, pratikSaNavinAzinau / uktaM ca "sUkSmadravyAdabhinnAzca vyAvRtAzca parasparam / utpadyate vipadyate jalakallolavajjale // " idAnIM jIvadravyaM vyAkhyAya ajIvadravyapaMcaprakAraM svarUpamAha___15) ajjIo puNa jeo puggaladhammo adhamma aayaaso| kAlo puggala mutto rUvAdiguNo amutti sesA du||' pudgalamUrtaH rUpAdiguNaH, zeSAH punaramUrtAH / atra vyAkhyAnaM pUrvameva kRtam / tasya pudgalasya kiM svarUpaM paryAyA ityAha_16) saddo baMdho suhumo thUlo saMThANabhedatamachAyA / ujjodAdavasahiyA puggaladavvassa pajjAyA // puggaladavvassa pajjAyA ete pudgaladravyasya paryAyAH, ke te AtmanaH parispaMdAnAnAprakArANusaMghaTanAttAlvoSThapuTavyApAreNa karacaraNakASThapASANAdiparasparaM saMgharSaNe ca niSpadyate zabdaH / baMdho snigdhaM paramANudvayena saha rUkSaparamANUnAM caturNAM saMzleSaH ekena snigdhena saha trayANAM rUkSANAM saMzleSaH, snigdhaparamANutrayeNa saha paMcAnAM rUkSANAM saMzleSa iti, baMdhamupalakSaNametat, suhumo paramANuH sUkSmaH, thUlo, skandharUpatvasthUlaH, saMThANabheda, samacaturasrasaMsthAnaM nyagrodhaparimaNDalasaMsthAnaM, svAtisaMsthAnaM vAmalUrAkRtirityarthaH, vAmanasaMsthAnaM, huMDakasaMsthAnaM carmakaradRtiriva prakRtirityarthaH / kubjakasaMsthAnamiti, tama aMdhakAraH, chAyA vRkSAdibhavA, ujjodA tArAcaMdramaNimANikyAdibhavA / Adava Atapo'gnisUryabhavaH / / jIvapudgalayordhamaMgatisahakArI bhavatItyAha___17) gaIpariNayANa dhammo puggalajIvANa gmnnshyaarii| ___ toyaM jaha macchANaM acchaMtANeva so NeI // gai sahayArI, gati sahakArI bhavati ko'sau, dhammo, dharmadravyaM, keSAM, pudgalajIvAnAM, kathaMbhUtAnAM, gaipariNayANa gatikarmodayAccaturgatipariNatAnAm, atrAhayadi tasya gatisahakAritve tAdRzI zaktirasti tadA sthiti kurvatasteSAM kinnu nAna1. ajjIvo / AyA / saMkAya patrikA-2 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 zramaNavidyA yati kuto atha, acchaMtANeva so Nei, dharmasteSAM acchaMtAM tAn jIvapudgalAn sthiti kurvatAM na nayati, kuto adharmadravyodayAt, asyaivArthasya samanArthamupamAnamAha, toyaM jaha macchANaM, yathA toyaM pAnIyaM matsyAnAM sahakAritve bhavati sa tAnmatsyAn sthitikurvato na nayati, evaM dhrmH| pudgalajIvAnnapi sthitikAritve'dharmo bhavatItyAha18) ThANajuyANa ahammo puggalajIvANa ThANa shyaarii| chAyA jaha pahiyANaM gacchaMtA va so dharaI // ' ThANa sahayArI sthitiH sahakArI bhavati ko'sau, ahammo, adharmaH, keSAM, puggalajIvANa, pudgala jovAnAM, kathaMbhUtAnAM, ThANajuyANa sthitikarmodayAt sthiti kurvatAM, atrAha, yadi tasya sthitikAritve tAdRzI zaktirasti, tadA gacchaMtAstAn kinna sthitaM kArayati, atrocyate-gacchaMtANeva so dharaI, sa adharmo gacchaMtAn naiva dharati tAn jovayudgalAnAM gacchaMtAn naiva sthiti kArayati, kuto dharmadravyodayAt, asyaiH vArthasya samarthanArthamupamAnamAha chAyA jaha pahiyANaM, yathA chAyA pathikAna sthiti sahakAritve bhavati sati tAn pathikAn gacchato'pi na sthiti kArayati evamadharmaH pudgalajIvAnAmapi / idAnIM paMcAnAmapi dravyANAmavakAzadAne AkAzadravyaM bhavatItyAha____19) avagAsadANajoggaM jIvAINaM viyANa AyAsaM / joNhaM logAgAsaM allogAgAsamidi duvihaM // 2 viyANa vizeSeNa jAnIhi tvaM he bhavya ! kiM tat / AyAsaM AkAzaM kathaMbhUtam / avagAsadANajoggaM avakAzadAnayogya, keSAM jIvAINaM jovAdInAM paMcAnAmapi tadAkAzaM, joNhaM jainamate, duvihaM dviprakAraM kathaM logAgAsaM alogAgAsamidi lokAkAzamalokAkAzamiti, tadevAkAzadravyam / lokAlokaprakAreNa dviprakAraM bhavatItyAha20) dhammAdhammAkAlo puggalajIvA ya saMti jaavdie| AyAse so logo tatto parado alogutto|| so logo saH loko bhavati, saH kaH, jAvadie AyAse saMti, yAvatparimANe AkAze saMti vidyute ke te, dhammAdhammAkAlo dharmAdharmakAlAH / na kevara mete puggalajIvA ya pudgalajIvAzca, tatto parado alogutto, tasmAt paro aloka uktaH / 1. ThANajudANa, adhammo, / 2. jIvAdINaM, jennh,| saMkAya patrikA-2 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 avacUrijudo davvasaMgahI idAnIM kAlasvarUpamAha____21) davvaparivarUvo jo so kAlo havei vvhaaro| pariNAmAdIlakkho vaTTaNalakkho hu prmttttho|| pudgalakarmANudravyapracyavanAt utpannaH samayarUpaH, mukhyakAlasya paryAyAkhyaH kSaNadhvaMzIvyavahArakAlaH; pariNAmAdolakkho, sa ca vyavahArakAla: pariNAmalakSyate nvjiirnnruupaiH| vaTTaNalakkho hu paramaTTho, dravyANi varttanAM yAti svapariNati nayati, tadeva lakSaNasya sa vartanAlakSaNaH hu punaH paramaTTho paramArthakAlaH, ayaM ukto jJAyate, kAlaH, iti lokavacanAt / sa ca nityo'nyathA kathaM dravyavattA / / tasya nizcayakAlasya kiM svarUpamityAha22) loyAyAsapaese ekkakke jeTThiyA hu ekkeko| rayaNANaM rAsImiva te kAlANU asaMkhadavvANi // ' te kAlANU asaMkhadavvANi, te kAlANavo'saMkhyAtadravyANi jnyaatvyaaH| te ke je ThiyA ye sthitAH hu sphuTa kva loyAyAsapaese lokAkAzapradeze kathaM sthitAH / ekkakke ekaike ekasminnAkAzapradeze ekaikaparipATyA, ayamarthaH lokAkAzasya yAvantaH pradezAstAvantaH kAlANavo, niSkriyA, ekaikAkAzapradezena ekaikAvRtyAlokaM vyApya sthitAH rUpAdiguNavirahitA amUrtAH / kathaM lokavyApyasthitAH rayaNANaM rAsImiva, yathA ratnAnAM rAzayaH saMghAtatArArAmekaM (?) vyApya tiSThati tathA te tiSThanti / etAni SaD dravyANi kAlarahitAni paJcAstikAyAH bhavantItyAha23) evaM chanbheyamidaM jIvAjIvappabhedado davvaM / uttaM kAlavijuttaM NAdavvA asthikAyA du|| evaM pUrvoktaprakAreNa uttaM pradipAditam, kiM tat davvaM dravyaM idaM pratyakSIbhUtaM, katibhedaM, chanbheyaM, SaDbhedaM, kasmAt jIvAjIvappabhedado, jiivaajiivprbhedtH| kAlavijuttaM NAdavvA asthikAyA du, etAni SaDdravyANi kAlarahitAni paJcAstikAyAH jJAtavyAH du punH| eteSAM paJcAstikAyAnAmastikAyatvaM kathaM siddhamityAha____24) saMti jado te NiccaM asthi tti bhaNaMti jiNavarA jamhA / ___ kAyA iva bahudesA tamhA kAyA ya asthikAyA y|| 1. padese / 2. teNede-dra0 saM0 vR0 / saMkAya patrikA-2 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA 217 saMti jado te NiccaM, te paJcApi yataH yasmAt kAraNAt nityaM santi vidyante, svarUpeNa / asthi ti bhaNaMti jiNavarA tasmAt kAraNAt vidyante iti jinavarAH vadanti / atrAstitvaM sAdhitam / jamhA bahudesA, yasmAdbahupradezAste kAyA iva zarIrANIva, atra kAyitvaM sAdhitam / tamhA kAyA ya tasmAt kAyAzceti / evaM militvA asthikAyA ya, astikAyAzca bhaNyante / atrapUrvapakSaH-nanu kAyazabdaH zarIre vyutpAditaH, jIvAdInAM kathamatrocyate / teSAmupacArAt adhyAropyate / kutaH upcaarH| yathA zarIraM pudgaladravyaM pracayAtmakaM tathA jIvAdiSvapi pradezapracayApekSayA iva kAyA iti / kAlasyAkAyatvaM kathamityAha25) hoti asaMkhA jIve dhammAdhamme aNaMta mAyAse / mutte tiviha paesA kAlassego Na teNa so kaao||' hoti asaMkhA jIve dhammAdhamme padesA bhavanti asaMkhyAtAH pradezAH jIvadharmAdharmANAm / aNaMta AyAse anantapradezA AkAzasya / mutte tiviha paesA mUrte pudgale trividhAH pradezAH saMkhyAtA asaMkhyAtA anantAzca, kAlasyaikaH pradezaH, paramANUNAM ratnarAzivadavasthitatvAt, Na teNa so kAo, tena kAraNena saH kAlaH kAya saMjJA na labhate / atrapUrvapakSaH / nanu pudgalaparamANurapyekapradezI, tasyApi kAyatvAnupapatteH / asya nirAkaraNArthamidamAha 26) eyapadeso vi aNugANAkhaMdhappadesado hodi / bahudeso uvayArA teNa ya kAo bhaNaMti savvaNhU // NANAkhaMdhappadesado vi aNu hodi bahudeso uvayArA-nAnApudgalaskandharUpasyaikapradezo'pi aNu bahupradezo'pi bhavati, kuta upacArAt, yatastasya pudgalasya paramANoH punarapi skandharUpatve pariNatirasti, kAlANoH punaH pariNatirnAsti skandharUpatvena, yato ratlAnAM rAzaya iva te sthitAstasmAt, teNa ya kAo bhagaMti savvaNhU tena kAraNena ca kAyatvaM vadanti pudgalaparamANostattvajJAH / idAnI pradezalakSaNamAha27) jAvadiyaM AyAsaM avibhAgI puggalANuvaTTaddhaM / ___ taM khu padesaM jANe svvaannutttthaanndaannrihN|| 1. pdesaa| saMkAya patrikA-2 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 avacUrijudo danvasaMgaho taM khu padesaM jANe taM khu sphuTaM pradezaM jAnAmi aham, taM kaM jAvadiyaM AyAsaM yAvatpramANamAkAzaM kiM viziSTam, avibhAgI puggalANuvaTTaddha-avibhAgIkRta pudgaladravyasthAnadAnayogyam / atra pUrvapakSaH-nanu avibhAgIkRtapudgaladravyeNa yAvadavaSTabdhaM ruddhamAkAzaM tatpradezamuktam / kathaM tAvatpradeze srvpdaarthaanaamvgaahnaa| atrocyate, AkAzasyArthevagAhanAlakSaNatvAttAdRzI zaktirasti, ekasmin pradeze jIvAdInAM paJcAnAmapi samavAyaH samAhitaM tathApi tasya tatpariNAmitvam / ayamatra dRSTAntaH yathA guhyanAganiSkramadhye suvarNalakSe'pi praviSTe nAgasya tanmAtratA, tathAkAzapradezasyApyavagAhane tAdRzI zaktirasti / idAnIM jIvAnAM pudgalasambandhe sati pariNAmavizeSasaMbhavAt padArthAnAha28) AsavabaMdhaNasaMvaraNijjaramokkho sapuNNapAvA je / jIvAjIvavisesA te vi samAseNa pabhaNAmi // ' te vi samAseNa pabhaNAmi-te'pi saMkSepeNa prabhaNAmi, te ke je ye AsavavaMdhaNasaMvaraNijjaramokkho sapuNNapAvA je-AsravabaMdhasaMvaranirjarAmokSAH sapuNyapApAH kathaMbhUtAH, ete jIvAjIvavisesA atra jIvapudgalayovizeSAH / yato jIvasya pudgalasaMbandhAdazubhapariNAmAH tasmAt pApam, paapaadaasrvstsmaatkrmbndhH| karmabandhanirAkaraNAya saMvara-nirjarA, saMvaranirjarAbhyAM puNyam, puNyAt zubhapariNatiH, zubhapariNateH karmakSayaH, karmakSayAnmokSaH ya iti / tatra zubhAzubhakarmAgamadvArarUpa AsravaH / AtmakarmaNoranyonyapravezAt pradezAtmako bndhH| Asravanirodho saMvaraH, ekadezakarmakSayalakSaNA nirjarA, sakalakarmakSayalakSaNo mokssH| avrataparityAgalakSaNaM puNyam / mithyAtvapravartanalakSaNaM pApam / idAnIM AsravasvarUpamAha__29) Asavadi jeNa kammaM pariNAmeNappaNo sa vinnnneo| bhAvAsao jiNutto davvAsavaNaM paro hodi // sa viNeo bhAvAsao jiNutto-sa vijJeyo bhAvAsravo jinoktaH, kaH saMbandhI, appaNo AtmanaH sa kaH / Asavadi jeNa kammaM pariNAmeNa-Asravati karma yena pariNAmeNa / davvAsavaNaM paro hodi saH bhAvAsravo dravyAsravaNe heturbhavati, pariNAmeNa zubhAzubharUpeNa yadupAjitazubhAzubharUpAsravaH, sa eva jJAnAvaraNAdisvarUpeNa pariNata eva dravyAsravo bhavatItyarthaH / / 1. pabhaNAmo, dra0 saM0 vR0 / saMkAya patrikA-2 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA itavayormadhye bhAvAsravasvarUpamAha30) micchattAviradipamAdajogakohAdayo sa vinnnneyaa| paNa paNa paNadasa tiya cadu kamaso bhedAdu puvvassa // sa viNNeyA samyakprakAreNa vijJeyAH, ke te bhedAH, kasya, puvvassa pUrvasya, bhAvAsravasya ityarthaH, kiM nAmAno bhedAH, micchattAviradipamAdajogakohAdayo-mithyAtvAviratipramAdayogakrodhAdayaH kutaH paNa paNa paNadasa tiya cadu bhedA du-paMca paMca paMcadaza traya catvAro bhedAt / tatra mithyAtvaM paMcaprakAra, 'savvaM kSaNikam', ityekAntadarzI bauddhaaH| 'savvaM khalvidaM brahma' ityekAntadarzI brhmaadvaitvaadii| vinayAdeva mokSa ityekAntadarzI zaivAH / 'jinasya bhojanaM kurvataH sAbharaNe mokSaH, strInirvANaM ca' ityekAntadarzI shvetpttH| vikalpasaMkalpakArakAt yathA jJAnAtmako mokSastathAjJAnAdeva iti maskarapUrNaH, shriipaarshvnaathshissyo'pyekaantdrshii| avirati paMcaprakArI hiMsA / / asatyaM / / cauryam / 3 / maithunasevA / 4 / parigrahasvIkArarUpAH 15 / pramAdAH paMcadazaprakArAH, striibhktraajcaurkthaashctvaarH| krodhmaanmaayaalobhaashctvaarH| indriyapravRttayaH paMca / nidrA snehazca / yogAstriprakAraH ashubhmnovaakkaayruupaaH| krodhazcatuH prakAraH sa ca pramAdamadhye patito dRSTavyAH / idAnIM dravyAsravasya dvitIyasvarUpamAha31) NANAvaraNAdINaM joggaM jaM puggalaM samAsavadi / davvAsao sa Neo aNeyabheo jinnkkhaado|' davvAsao saNeo dvavyAsravaH saH jJeyaH, katibhedAH aNeyabhedAH, kena kathitaH, jiNakkhAdo jinena pratipAditaH sa kaH, joggaM jaM puggalaM samAsavadi-yogyaM yatpudgalaM samAsravati, keSAM yogya, NANAvaraNAdINaM-jJAnAvaraNAdInAM, karmaNAmaSTAnAM, aSTabhAvAsravo hi dravyAsravasya hetuH / idAnIM bhAvabandhadvavyabaMdhayoH svarUpamAha32) bajjhadi kamma jeNa ducedaNabhAveNa bhAvabaMdho so| kammAdapadesANaM aNNoNNapavesaNaM idro|| bhAvabaMdho so sa bhAvabaMdho bhavati, sa kaH, jeNa ducedaNabhAveNa yena punazcatanyabhAvena, bajjhadi kamma, badhyate karma, idaro itaraH dravyabaMdhaH, sa kathaMbhUtaH, 1. dvvaasvo| saMkAya patrikA-2 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avacUrijudo davvasaMgaho kammAdapadesANaM aNNoNNapavesaNaM, karmAtmapradezAnAM parasparapravezanaM, sa ca baMdhazvatubidho bhavati / 220 33) paryADidvidi aNubhAgappadezabhedAdu cadu vidho baMdho / jogApayaDipadesA Thidi aNubhAgA kasAyado huMti // ' caduvidho baMdho caturvidho baMdho bhavati, kasmAt sa, paryADidvidiaNubhAgapadesabhedAdu prakRtisthitianubhAgapradezabhedAt / sa kasya, kasmAt baMdha iti / jogA paryADapadesA atrAzubhamanovacanakAyebhyaH, prakRtipradezabaMdhau bhavataH / ThidiaNubhAgA kasAyado hoMti sthiti anubhAgabaMdhau kaSAyato bhavataH / tatra jJAnAvaraNAdikarmaprakRtInAM baMdhaH / mithyAtvA saMyama kaSAyayogavazAt karmatvamupagatAnAM jJAnAvaraNAdikarmapradezAnAM yAvat kAlenAnyasvarUpeNa pariNati jAti kAlastasya kAlasya sthitiriti saMkhyA, tatra jJAnAvaraNadarzanAvaraNavedanIyAMta rAyANAmutkRSTasthitiH / sAgaropamAnAM triMzatkoTI koTyaH / mohanIyasya saptatikoTIkoTayaH, nAmagotrayoviMzatikoTayaH / AyuSkatrayastrisatsAgaropamA, jaghanyasthitirvedanIyasya dvAdazamuhUrttAH, nAmagotrayoraSTau / zeSANAmaMtamuhUrttAH, eteSAM - sthitibaMdha: / aNubhAgaH karmaNAM rasazaktirvA anubhAgastasya bhAgo'nubhAgabandhaH / pradeza - tonukarmAnubandhaH karmapradezAstaccaikasminjIva pradeze'naMtAnaMtAstiSThati / teSAM baMdha: pradezabaMdhaH / idAnIM saMvarasya bhedadvayamAha - 34) cedaNapariNAmo jo kammassAsavaNirohaNe he / so bhAvasaMvaro khalu davvAsavarohaNe aNNo // so bhAvasaMvaro khalu sa bhAvasaMvaro bhavati, khalu sphuTaM sa kaH, cedaNapariNAmo yazcaitanyapariNAmaH svasvarUpapariNatiH kiM viziSTaH / jo kammassAsavaNirohaNe hedU samAgacchataH karmaNaH AsravanirodhahetuH, sa eva caitanyapariNAmaH; davvAsavarohaNe aNNo dravyAvarodhane'nyo dvitIyaH / tasyaiva nirodhane vizeSamAha - 35 ) vadasamidIguttIo dhammANupehAparIsahajao ya / cArittaM bahubheyA NAdavvA davvasaMvaravisesA // 2. yAti / 1. hoMti, dra0 saM0 vR0 / 3. NAyavvA, bhAvasaMvara visesA / saMkAya patrikA - 2 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA 221 " nAdavvA davvasaMvaravisesA dravyasaMvaravizeSA jJAtavyAH, katisaMkhyopetAH, bahubheyA bahubhedA: ke te ityAha-- vadasamidIguttIo dhammANupehA parIsahajao ya cAritaM ca tapaH samitiguptiH dharmAnuprekSAparISahajayazcAritraM ca / tatra tapo dvAdazaprakAraM bAhyAbhyaMtarabhedAt, anazanaM, avamaudaryaM vRttiparisaMkhyAnaM rasaparityAgaH, viviktazayyAsanaM kAyaklezo bAhyaM tapaH SaDvidham, prAyazcittaM vinayaM vaiyAvRtyaM svAdhyAyaH vyutsagaM dhyAnaM cAbhyaMtaratapaH SaDvidhaM, samitayaH paMcaprakArAH IrSyA, bhASA, eSaNA, AdAnanikSepaNa vyutsargazceti / guptayastriprakArAH manovacanakAyarUpAH / dharmo dazaprakArAH uttamakSamAmArddavArjjavasatyazaucasaMyamastapastyAgA kiMcanyabrahmacaryANi dharmAH, anuprekSA dvAdazaprakArA jJAtavyAH / anitya-azaraNa-saMsAra ekatva anyatva - azucitva- Asrava-saMvara- nirjarA-lokabodhidurlabha-dharmazceti / parISahajayaH dvAviMzatiprakArAH, kSudhApipAsA - zIta-uSNa-daMzamazaka-nAgnya-arati strI-caryA niSadyA zayyA Akroza-vadha-yAcanA alAbha- roga-tRNasparzamalasatkArapuraskAra-prajJA- ajJAna-adarzanAni, cAritratrayodazaprakAraM hiMsA'nRtasteyAbrahmaparigrahebhyo viratiH paMcaprakArAH, samatAstuti vaMdanApratikramaNasvAdhyAyapratyAkhyAnAni SaT, asahI nisahI ceti cAritram / sAmprataM nirjarAbhedadvayamAha 36) jaha kAleNa taveNa ya bhuttarasaM kammapuggalaM jeNa / bhAveNa saDadi yA tassaDaNaM cedi NijjarA duvihA // jeNa bhAveNa saDadi yena pariNAmeNa saDati galati, kiM tat, kammapuggalaM karmarUpaM pudgalaM, kathaMbhUtaM, bhuttarasaM bhutto rasaH zaktiryasya tadbhuktarasaM kena kRtvA, jaha kAleNa taveNa ya, yathA kAlena savipAkarUpeNa tapasA ca, haThAdavipAkarUpeNa ityevaM dvividhA - nirjarA jJAtavyA / tassaDaNaM ca tatkarmaNo galanaM ca eSA dravyanirjarA iti dviprakArA jJAtavyA / idAnIM mokSasvarUpamAha 37 ) savvassa kammaNo jo khayahedU appaNI hu pariNAmo / osa bhAvamukkho davvavimukkho ya kammapuhabhAvo // ' osa bhAvamukkhosa bhAvamokSo jJeyaH / pariNAmamokSaH, saH kaH, jo appaNI hu pariNAmo AtmanazcAritrAvaraNIyakSayAt yaH samutpadyate nirmalapariNAmaH, sa bhAva 1. Neyo / saMkAya patrikA - 2 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 avacUArajudo davvasaMgaho mokSa iti / damvavimukkho kammapuhabhAvo dravyamokSasya, punaH karmabhAvasakAzAdAtmanaH pRthagbhAvaH zuddhacaitanyarUpAvasthitirityarthaH / idAnIM puNyapApasvarUpamAha___38) suhaasuhabhAvajuttA puNNaM pAvaM havaMti khalu jiivaa| sAdaM suhAu NAmaM godaM puNNaM parANi pAvaM ca // puNNaM pAvaM havaMti khalu jIvA puNyaM pApaM cAnubhavaMti, khalu sphuTaM, ke te jIvAH, kathaMbhUtaH saMtaH suha-asuhabhAvajuttA zubhAzubhapariNAmayuktAH zubhapariNAmAtpuNyaM azubhapariNAmAtpApamanubhavaMti / puNyasya kAnicitkAraNAnItyAha / sAdaM suhAuNAmaM goda sAtAvedanoyaM zubhAyurnAmagotram, etaicirairyuktaM puNyam / pApasya kAni parANi pAvaM ca, asAtAzubhAyunAmigotrANi pApaM ca sphuTam / samprati pUrvoktasya mokSasya kAraNamAha 9) sammaIsaNaNANaM caraNaM mokkhassa kAraNaM hvdi| vavahArA Nicchayado tattiyamaio jio appA // ' havadi bhavati, kiM tat kAraNaM hetuH kasya, mokSasya kAraNaM, sammaiMsaNaNANaM caraNaM samyagdarzanajJAnacAritram, kadA vavahArA vyavahAranayApekSayA, Nicchayado tattiya maio Nio appA nizcayanayApekSayA tattriyAtmako nijAtmA darzana-jJAna-caritrasvarUpo yadeva ratnatrayam sa evAtmA tadeva ratnatrayamityarthaH / ayamarthaM dRDhayannAha40) rayaNattayaM Na vaTTai appANa muittu aNNadaviyamhi / tamhA tattiyamaio havadi hu mokkhassa kAraNaM aadaa||' tamhA tattiyamaio havadi hu mokkhassa kAraNaM AdA tasmAt tattriyAtmako darzanajJAnacAritrarUpo bhavati, hi sphuTaM mokSasya heturAtmA, tasmAt kasmAdyasmAt, rayattayaM Na vaTTai, ratnatrayaM na vartate, ka, aNNadaviyammi, anyasminzarIrAdidravye kiM kRtvA, appANa muittu AtmAnaM muktvA tyaktvA Atmano ratnatrayaM vartate na paradravye / ratnatrayasvarUpamAha____41) jIvAdIsahahaNaM sammattaM rUvamappaNo taM tu| durabhiNivesavimukkaM gANaM sammaM khu hodi sadi jamhi // 1. hodi, mukkhassa / saMkAya patrikA-2 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa vidyA 223 sammattaM samyaktvaM bhavati, kiM tat, jIvAdI saddahaNaM jIvAdInAM zraddhAnaruciH, rUvamappaNI taM tu tat samyaktvaM punarAtmano rUpaM nAnyasya / NANaM sammaM khu hodi sadi jahi-svaparaparicchedakaM jJAnaM niyamena bhavati yasminsamyaktve sati, kiM viziSTaM jJAnaM, durabhiNivesavimukkaM saMzayavimohavibhramavivarjitaM darzane sati yajjJAnamutpadyate / tatkathaMbhUtamityAha 42) saMsaya-vimoha vibbhama-vivajjiyaM appaparasarUvassa / gahaNaM sammaNNANaM sAyAramaNeyabheyaM tu // sammaNNANaM samyagjJAnaM bhavati, kiM tat gahaNaM grahaNam kasya appaparasarUvassa AtmanaH svarUpasya paravastunaH svarUpasya, kathaMbhUtaM grahaNam, saMsayavimohavibbhamavivajjiyaM, saMzayaH hariharAdijJAnaM pramANaM jainaM vA, vimoha anadhyavasAyo gacchattRNasparzaparijJAnaM vibhramaH zuktikArajatazakalaM yadvijJAnamiti / tad grahaNaM kiM viziSTam, sAyAramaNeyabheyaM tu, sAkAraM savikalpaM avagrahehAvAyadhAraNArUpakamanekabhedam ca / matyAdibhedAdarzanajJAnayoH ko bheda ityAha 42) jaM sAmaNNaM gahaNaM bhAvANaM Neva kaTTumAyAraM / avisesaUNa aTThe daMsaNamidi bhaNNae samae , samidi bhaNaye samae taddarzanamitihetorbhaNyate, kva samaye jinAgame, taki, jaM sAmaNNaM gahaNaM, yat sAmAnyagrahaNaM vastusattAvalokanaM karoti keSAM bhAvANaM padArthAnAM kiM tyaktvA, avisesaUNa aTThe - avizeSyArthAn bhedamakRtvA idaM kRSNamidaM nIlamityAdiparicchitti / atrAha parA nanu darzanaM tAvatsvabhAvabhAsakaM jJAnaM ca parArthAvabhAsakaM bhinnAnAM bhAvAnAM sAmAnyagrahaNamiti, darzanasya kathaM ghaTate, yatastadavalokanejJAnasya prayojanam atra nirAkaraNArthamidamAha Neva kaTTumAyAraM yato darzanam, prathamasamaye naiva kartuM zaknoti, bhedamitthabhUtamiti, jalasnAnotthitapuruSasammukhavastvavalokanavat / ato darzanaM bhaNyate kiMcidanye tatprayojanaM jJAnasya na punaH vastusaMjJAvalokanaM, tasmAtsvaparAvabhAsakaM darzanaM kintu nirvikalpaM jJAnaM punaH svaparAvabhAsakaM yataH avagrahAvAyadhAraNA agre samutpadyante / idAnIM darzanapUrvakaM jJAnamAha 9 1. avisesa | 44) daMsaNapuvvaM gANaM chadamatthANaM Na doSNi uvaogA / jugavaM jahA kevaliNAhe jugavaM tu te do vi // saMkAya patrikA - 2 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 avacUrijudo danvasaMgaho dasaNapuvvaM gANaM darzanapUrvakaM viSayaviSayiNoH sannipAto darzanaM tadanaMtaramarthagrahaNaM kiMciditi jJAnaM yathA bIjAMkurau / keSAM, chadamatthANaM-chadmasthAnAM kiMcidarzanajJAnAvaraNIyayuktAnAM, teSAM ca Na doNi uvaogA jugavaM jamhA darzanajJAnopayogadvayaM yugapat yasmAnna teSAM ato darzanapUrvakaM jJAnaM bIjAMkuravat / kevalinAhe tu kevalajJAnayukta punaH jugavaM tu te do vi yugapattau dvau bhAskaraprakAzapratApavat / idAnIM cAritramAha45) asuhAdo viNivittI suhe pavitti ya jANa cArittaM / vadasamidiguttirUvaM vavahAraNayA dujiNa bhaNiyaM // ' jANa cArittaM jAnIhi cAritraM kiM tat asuhAdo viNivittI suhe pavittIya azubhAtpApAsravarUpAt nivRttiH zubhapuNyAsravadvArarUpeNa pravRttizca / etat vadasamidiguttirUvaM, vratasamitiguptirUpaM, kasmAt vavahAraNayA du vyavahAranayApekSayA tu, kiM viziSTaMjiNabhaNida-vItarAgapratipAditam, bhAvacAritraM punarahaM babImi pariNAmaH / idAnI samyak cAritramAha46) bahirabhaMtarakiriyAroho bhavakAraNappaNAsaDheM / gANissa jaM jiNuttaM taM samma paramacArittaM // taM sammaM paramacArittaM tatsamyakparamacAritraM bhavati, kiM viziSTaM, jiNuttaM jinaiH pratipAditaM cAritraM, kassa gANissa jJAnino ythaakhyaatmityrthH| tat kiM jaM bahiramaMtarakiriyAroho ydbaahyaabhyNtrkriyaarodhH| tatra bAhyo vratacaraNAdayaH, AbhyaMtare vratI zIlavAnityAdayaH kimarthaM kriyArodhaH, bhavakAraNappaNAsaTheM saMsArotpattivinAzArtham gAthA "NijjiyasAso NipphaMdaloyaNo mukksylvaavaaro| joNhA vacchagao so joI patthi tti saMdeho // " ityarthaH / idAnIM dvividhamapi cAritraM mokSakAraNaM bhavatItyAha47) duvihaM pi mokkhaheuM jhANe jhAUNa jaM muNI nniymaa| tamhA payattacittA jUyaM jhANaM samabhasaha // 3 tamhA payattacittA jUyaM jhANaM samanbhasaha tasmAtkAraNAtprayatnacetasaH saMto yUyaM samabhyasata, tasmAt kasmAt yasmAt pAuNadi prApnoti ko'sau, muNI muniH kathaM, 1. vdsmidi| 2. paramaM sammacArittaM / 3. mukkhaheuM, jhANe pAuNadi / saMkAya patrikA-2 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa vidyA 225 NiyamA nizcayena ka prApnoti jhANe dhyAne sthita ityarthaH / kiM prApnoti, duvihaM pi dvividhamapi cAritraM kathaMbhUtaM mokkhaheU mokSakAraNamiti / idAnIM AcAryaH ziSyAn prati zikSAmAha48) mA mujjhaha mA rajjaha mA rUsaha iTTaNi? atthesu / thiramicchaha jai cittaM vicittajhANappasiddhIe // ' aho ziSyAH, thiramicchaha jai cittaM vicittajhANappasiddhIe sthiramicchata yadi cittaM kimarthaM vicitradhyAnaprasidhyarthaM, tadA mA mujjhaha mA mohaM gacchata, mA rajjaha mA rAgaM kuruta, mA rUsaha mA roSaM kuruta, keSu viSayeSu, iTTaNi?matthesu iSTAniSTArtheSu / sAmprataM japadhyAnayoH kramamAha49) paNatIsasolachappaNa cadu dugamegaM ca javaha jhAeha / parameTrivAcayANaM aNNaM ca gurUvaeseNa // bho ziSyAH, javaha jhAeha japata dhyAyata ca yUyaM kAni akSarANi keSAM sambandhIni, parameTThivAcayANaM parameSThivAcakAnAM, kena prakAreNa ityAha-paNatIsasolachappaNa cadudugamegaM ca paMcatriMzat-"Namo arihaMtANaM, Namo siddhANaM, Namo AyariyANaM, Namo uvajjhAyANaM, Namo loe savva sAhUNaM / " SoDaza "arihaMtasiddha AyariyauvajjhAyasAha" / SaT "arihaMtasiddha" | paMca "asiAusA" / ctvaarH-"arihNt"| dvy-"siddhaa"| ekN-haiN| aNNaM ca guruvaeseNa anyaM ca guru upadezena / siddhacakre uditAm / idAnIM kaH, kathaMbhUto dhyeya ityAha50) gaTThacadudhAikammo dsnnsuhnnaannviiriymiio| suhadehattho appA suddho ariho vicitijjo|| vicitijjo vizeSeNa ciMtanIyo bhavati, bhavatAM bho ziSyAH ko'sau, appA svAtmA kathaMbhUtoH, ariho arhatsvarUpaH punaH kathambhUtaH, suddho zuddhAtmasvarUpo dravyabhAvakarmarahitaH / punaH kiM viziSTaH, suhadehattho saptadhAturahitaH punaH kiM viziSTaH, NaTucadudhAikammo naSTacaturghAtikarmAH, punaH kiM viziSTaH, saNasuhaNANabIriyamaIo, anaMtadarzanasukhajJAnavIryamayaH, samavazaraNavibhUtiyukto hyAtmA dhyeya ityarthaH / saMkAya patrikA-2 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 avacUrijudo davasaMgaho idAnIM siddho dhyeya ityAha___51) gaTThakammadeho loyAloyassa jANao TThA / purisAyAro appA siddho jhAeha loysihrttho|| jhAeha dhyAyata yUyaM ko'sau, appA AtmA, kiM viziSTaH siddho azarIraH, punaH kiM viziSTaH loyaggasiharattho lokAgrazikharasthitaH, punaH kiM viziSTaH, gaTTakammadeho naSTASTakarmasvarUpaH itthaMbhUtaH, punaH kathaMbhUtaH, loyAloyassa jANo daTThA lokAntatisamastavastujJAyako dRSTA ca yugapad kIdRgAkAro dhyeyaH, purisAyAro nniytsiddhpurussprtimaanraakRtiruupH| idAnImAcAryo dhyeya ityAha52) daMsaNaNANapahANe vIriyacArittavaratavAyAre / appaM paraM ca juMjai so Ayario muNI jheo|| appA iti adhyAhAryaH jheo dhyAtavyAH, ko'sau appA svAtmA kathaMbhUtaH kimitibhaNitvA, so Airio muNI sa AcAryo munirahaM ekaH, jo, appaM paraM ca jujai ya AtmA paraM ca saMbaMdhaM karoti / kva, voriyacArittavaratavAyAre vIryAcAracaritrAcAravaratapazcaraNAcAro, kiM viziSTaH dasaNanANapahANe darzanajJAnapradhAne, yatra tasmin darzanajJAnapradhAne darzanapUrvakeSu siddhiriti bhaavH| idAnImupAdhyAyo dhyeya ityAha53) jo rayaNattayajutto NiccaM dhammovaesaNe jirdo| so uvajjhAo appA jadivaravasaho Namo tassa // jheo ityadhyAhArya so uvajjhAo appA sa upAdhyAyaH svAtmA dhyeyaH, kiM viziSTaH, jadivaravasahI yativaravRSabhaH pradhAnaH, Namo tassa namaskAro'stu tasmai saH kaH, jo rayaNattayajutto yo ratnatrayayuktaH, punaH kiM viziSTaH, piccaM dhammovaesaNe jirado nityaM dharmopadezane nirtH| sAdhuryeya ityAha 54) dasaNaNANasamaggaM maggaM mokkhassa jo hu cArittaM / ___sAdhayadi Nicca suddhaM sAhU sa muNI Namo tassa // jheo appA ityadhyAhArya, jheo dhyAtavyaH, ko'sau svAtmA kiM svarUpo bhaNitvA, sAhU sa muNI sAdhuH saH muniH gamo tassa namaskAro'stu tasmaiH saH kaH, jo hu saMkAya patrikA-2 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNavidyA 227 sAdhayadi yaH sphuTaM sAdhayati, kiM cArittaM cAritraM, kathaMbhUtaM yathAkhyAtaM, kadA NiccaM sarvakAlaM, punaH kathaMbhUtaM, desaNaNANasamaggaM darzanajJAnasaMyuktaM, punarapi kathaMbhUtaM, maggaM mArga kasya mokkhassa mokSasya / zuddhanizcayanayamAsRtya kIdRzaM dhyAnaM ityAha55) jaM kiMci vi citaMto girIhavittI have jadA saahuu| laddhUNaya eyattaM tadAhu taM tassa NicchayA jhaannN||' tadAhu taM tassa NicchayA jhANaM tasmin prastAve hi sphuTaM, tatprasiddhimasahAya, tassa tasya sAdhoH, NicchayA jhANaM, zuddhanizcayanayena dhyAnaM tadA, jadA sAhU have, yadA sAdhurbhavana, kathaMbhUtaH, NirIhavittI baahyaabhyntrprsrrhitH| "NijjiyasAso NippaMdaloyaNomukkasayalavAvAro" ityarthaH / kiM kurvan, jaM kiMci vicitaMto yatkicidravyarUpaM vA vastucitayan dhyAyan, kiM kRtvA, la<Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 avacUrijudo davvasaMgaho tamhA tattidayaradA, tasmAt tattritayaratA darzanajJAnacAritrasvarUparatAH, kimarthaM, talla e tasya ratnatrayasya labdhistasyaiva athavA tasya paramapadasya labdhiH / sadA hoha sarvakAlaM bhavata yUyaM kasmAt, jamhA yasmAt, cedA jhANarahadhuraMdharo have, AtmAdhyAnarathadhuraMdharo bhavet, kathaMbhUtaH san tavasudavadavaM, tapaH zrutavratavAn / graMthakAra auddhatyaparihAraM kurvannAha58) davvasaMgahamiNaM muNiNAhA dosasaMcayacudA sudpunnnnaa| sodhayaMtu taNusuttadhareNa micaMdamuNiNA bhaNiyaM jN|| sodhayaMtu zuddhaM kurvantu, ke te muNiNAhA muninAthAH, kiM tat davvasaMgahamiNaM dravyasaMgrahamimaM, kiM viziSTaH, dosasaMcayacudA rAgadveSAdidoSasaMghAtacyutA vacana gocraa| antimaprazasti iti dravyasaMgrahaTIkAvacUri sNpuurnnH| saMvat 1721 varSe caitramAse zuklapakSe paMcamIdivase pustikA likhApitaM sA0 kalyANadAsena / / iti // saMkAya patrikA-2 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 uddhRta padyAnukramaNikA aMDesu pavaDDhaMtA gabbhatthA mANusA ya mucchgyaa| jArisayA tArisayA jIvA egeMdiyA NeyA / / [gAthA 12 ] gai iMdiyesu kAye, joge vede kasAyaNANe ya / saMjamadaMsaNalessA bhaviyA sammattasaNNi AhAre / / [gAthA 13 ] NijjiyasAso NipphaMdaloyaNo mukka sylvaavaaro| joNhA vacchagao so joI Nasthitti saMdeho / / [gAthA 46, 55] tabrUyAtparAnpRcchettadicchettatparo bhavet / yenAvidyAmayaM rUpaM tyaktvA vidyAmayaM vrajeza // [gAthA 56 ] dANe lAhe bhoe uvabhoe vIrie ya sammatte / / dasaNaNANacaritte ede Nava jIva sabbhAvA / / [ gAthA 131 paMcavi iMdiyapANA maNavacikAyeNa tiNNi balapANA / ANappANappANA AugapANeNa huMti daha pANA / / [gAthA 1] mUlasarIramachaMDiya uttaradehassa jIvapiMDassa / NiggamaNaM dehAdo havadi samugghAda yaM NAma / / veyaNakasAyaviuvvaNa taha mAraNaMtio samugghAo / tejAhAro chaTTho sattamao kevalINaM tu // gAthA 10] sammattaNANadasaNa-vIriya-suhamaM taheva avagahaNaM / agurulahumanvAvAhaM aTTha guNA huMti siddhANaM // __ [ gAthA 14 ] sUkSmadravyAdabhinnAzca vyAvRttAzca parasparam / utpadyante vipadyante jalakallolavajjale / / [ gAthA 14 ] Namo arihaMtANaM, Namo siddhANaM, Namo AyariyANaM / Namo uvajjhAyANaM, Namo loe savva sAhUNaM // __ [gAthA 49 ] saMkAya patrikA-2 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2 dravyasaMgraha kI akArAdi krama se gAthAsUcI gAthA mAthA saMkhyA 15 10 19 ajjIvo puNa Neo aTTacaduNANadaMsaNa aNugurudehapamANo avagAsadANajoggaM asuhAdo viNivittI Asavadi jeNa kamma Asava-baMdhaNa-saMvara uvaogo duviyappo eyapadeso vi aNU evaM chanbheyamidaM gaipariNayANa dhammo cedaNapariNAmo so jaha kAleNa taveNa ya jAvadiyaM AyAsaM jIvamajIvaM davvaM jIvAdI saddahaNaM jIvo uvaogamao jo rayaNattayajutto jaM kicivi citaMto jaM sAmaNNaM gahaNaM ThANajudANa adhammo Na? cadudhAikammo TThaTTakammadeho NANAvaraNAdINaM NANaM aTThaviyappaM NikkammA aTThaguNA tavasudavadavaM cedA 2 3 55 50 57 saMkAya patrikA-2 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 tikkAle cadupANA davyaparivaTTaruvo davvasaMgaha miNaM muNiNAhA duvihaM pi mokkhahe daMsaNaNApahANe daMsaNaNANasamaggaM daMsaNapuvaM gANaM dhamAdhammA kAlo paNatIsasolachappaNa paTTidi aNubhAga puggalakammAdINaM puDha vijalateuvAU bajjhadi kammaM jeNa du bahirabbhaMtara kiriyA gaNaguNaThANehiya mA ciTThaha mA jaMpaha mA mujjaha mA rajjaha micchattAviradipamAda rayaNattayaM Na vaTTai loyAyAsapadese vaNNarasa paMca gaMdhA vadasamidIguttIo vavahArA suhadukkhaM sadda baMdhI sumo samaNA amaNA NeyA savvassa kammaNo jo suhaasuhabhAvajuttA saMti jado teNede saMmaNa gANaM saMsaya vimohavibhama hoMti asaMkhA jIve saMkAya patrikA-2 avacUrijudo davvasaMgaho 3 21 58 47 52 54 44 20 49 33 8 11 32 46 13 56 48 30 40 22 7 35 9 16 12 37 38 24 39 42 25 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyasaMgraha zabda koza 24 2 [a] amutti-amUrta 2,7, acavakhU-acakSu 4 ariho-arihanta acchaMtA-agatizIla, (nahIM calate hue) 17 alogutto-aloka kahA hai ajjIvo ajIva 15 allogAgAsaM-alokAkAza asthi kAyA-astikAya 23, 24 avagAsadANajoggaM-sthAna dene meM atthi -hai samartha atha-isake bAda 30 avibhAgIpuggalANuvaTTaddha-avibhAgI ava-atha (aura) isake bAda pudgala paramANu sthita rahe adhammo-adharma 15, 18 avisesi dUNa-avizeSa karake aTTha-ATha asaMkhadavvANi-asaMkhya dravya aTThaguNA-ATha guNoM vAle asaMkhadeso-asaMkhya pradeza aTThaviyappaM-ATha prakAra kA asaMkhA-asaMkhya aTTha-arthoM ko __asamuhado-samudghAta ke vinA aNaMta-ananta asuddhaNayA-azuddhanaya se aNNa-anya asuhAdo-azubha se aNNadaviyamhi-anya dravya meM 40 [A] aNNo-anya, dUsarA 34 Airio-AcArya aNNopavesaNaM-eka-dUsare meM praveza 32 Au-Ayu aNANa-NANANi-ajJAna aura jJAna Adassa-AtmA kA aNugurudehapamANo-choTe-bar3e zarIra ke AdA-AtmA barAbara ANapANo-zvAsocchvAsa aNU-aNu AyAsaM-AkAza 15, 19, 27 aNeyabheo-aneka bhedavAlA AyAse-AkAza meM apaM-svayaM Asavadi-AtA hai 29 appaparasaruvassa-- apane aura para ke AsavabaMdhaNasaMvaraNijjaramokkhAsvarUpa kA 42 Asrava-bandha-saMvara-nirjarA aura mokSa 28 appaNo--(AtmA kA), apanA 37 [ ] appammi-AtmA meM (svayaM meM) 56 iMdiya-indriya appA-AtmA 39, 50, 51, 53, 56 icchai--cAhatA hai appANaM-AsmA ko (apane ko) 40 idarA-itara (aparyApta) 12 amaNA-mana rahita 12 idaro-dUsarA, anya 32 26 saMkAya patrikA-2 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 29 33 24 32, 40 25 234 zramaNavidyA iNameva-yahI, yaha hI 56 kammassAsavaNirohaNe-karmAsrava ke iTThaNi?atthesu-iSTa aura aniSTa rokane meM arthoM meM kammAdapadesANaM-karma aura AtmA ke iva-taraha pradezoM kA 32 [3] kammAsavaNaM-karmAsrava ujjodAdavasahiyA-udyota aura kasAyado-kaSAya se Atapa sahita kAo-kAya ___25, 26 uppAdavayahi-utpAda aura vyaya se 14 kAyA kAya (zarIra) uvayogamao-upayogamaya 2 kAraNaM-kAraNa uvaogA-upayoga 44 kAlavijuttaM-kAla ko chor3akara uvaogo - upayoga 4 kAlasse go-kAla kA eka uvajhAo-upAdhyAya 53 kAlANU-kAlANu uttaM-kahA 23 kAlo-kAla 15, 20, 21 uvayArA-upacAra se 26 kici-kucha 156 upasaMhArappasappado--saMkoca aura kiMcUNA-kucha kama, (kiMcit Una) 14 vistAra se _10 kevalaM-kevala [e] kevalamavi-kevala bhI ekkekkA-eka-eka 22 kevaliNAhe-kevalI nAtha meM ekkekke-eka-eka para [kha] ega-eka khayahedU-kSaya kA kAraNa eyattaM-ekatva khalu-nizcaya se eyapadeso-eka pradeza 26 khu-nizcaya se evaM-isa prakAra [ga] [o] gaMdhA--gaMdha ohI-avadhi ___4 gaipariNayANa-calate hue, (gati [ka] rUpa pariNamita) kattA--kartA 28 gacchaMtA-gatizIla, (jAte hue) kaTTamAyAraM-AkAra karake ____43 gamaNasahayArI-calane meM sahAyaka kamaso-krama se 30 gahaNaM-grahaNa 42, 43 kamma-karma 29, 32 gurUvaeseNa-guru ke upadeza se 49 kammapudhabhAvo-karmoM kA alaga honA 37 godaM-gotra kammaNo-karmoM kA 37 [ca] kammapuggalaM-karmapudgala 36 ca-aura ____4, 5, 38, 49, 52 saMkAya patrikA-2 37 2, 27, 18 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avacUrijudo davvasaMgaho 17, 18 3 51 46 caupANA-cAra prANa 3 jamhi --jisameM ca udasahi-caudaha 13 javaha-japo cakkhu-cakSu jassa-jisake cadu---cAra jaha--jaise cadudhA-cAra prakAra kA jahakAleNa-jisa samaya se caduvidho-cAra prakAra kA jANa-jAno caraNaM-cAritra jANao-jAnane vAle caramadehado-antima zarora se jANe-jAno 27, cArittaM-cAritra 35, 45, 54 jAvadiyaM-jitane 27 citaha-cintana karo 56 jAvadiye-jitane meM citaMto-vicAra karatA huA 55 jiNakahiyaM-jinakathita cittaM-citta ko (hRdaya ko) 48 jiNakkhAdo-jina dvArA kathita ciThThaha-ceSTA karo 56 jiNavaravasaheNa-jina zreSTha vRSabha dvArA 1 cedaNakammANa-cetana karmoM kA jiNavarA-jina zreSTha 24 cedaNapariNAmo-cetana kA pariNAma 34 jiNuttaM-jina kathita cedaNabhAvaM-cetanabhAva ko 9 jiNutto--jina ke dvArA kahA gayA 29 cedaNabhAveNa-cetanabhAva se 32 jIvamajIva-jIva aura ajIva cedaNA-cetanA jIvalakkhaNaM-jIva-svarUpa cedA-AtmA 10, 57 jIvA-jova cedi-aura isa prakAra 36 jIvAjIvavisesA-jIva aura ajIva [cha] ke vizeSa chadamatthANaM-chadmasthoM ke 44 jIvAjIvappabhedado-jIva aura chappaNa-chaha, pA~ca 49 ajIva ke bheda se chanbheyaM-chaha prakAra kA jIvAdisaddahaNaM-jIvAdi kA zraddhAna 41 chAyA-chAyA jIvAdINaM-jIvAdi ko 19 [ja] jIva-jIva meM 7,25 ja-jo 31, 43, 46, 47, 55, 58 jIvo-jIva 2,3 japaha-jalpana karo, 56 jujai-lagAtA hai jai-yadi 48 jugavaM-eka sAtha jadA-jaba 55 jUyaM-tumaloga (tuma saba) jadivaravasaho-saba muniyoM meM zreSTha 53 je-ye, jo 22, 28 jado-jisa kAraNa se 24 jeNa-jisake dvArA 1, 29, 32, 36, 56 jamhA-jisase 24, 44,57 jevha-jainamata meM 19 23 23 18 NAM saMkAya patrikA-2 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 zramaNavidyA ___33 ___48 53 55 jo-jo 21, 34, 37, 53, 54 NiccA-nitya jogga-yogya 31 NicchayaM-nizcaya jogA-yoga se Nicchayado-nizcaya se [ ] NicchayaNayado-nizcaya naya se 3, 9, 10 NijjarA-nirjarA jhAeha-dhyAo 49, 51 36 jhoNaM-dhyAna 47, 55, 56 gimmaNA-mana rahita jhANappasiddhIe-dhyAna kI siddhi NiddiTuM-nirdiSTa kiyA ke lie NiyamA-niyama se jhANarahadhuraMdharo-dhyAna rUpI ratha kA hirado-lage rahate haiM dhurandhara girIhavittI- icchAoM se rahita jhANe- dhyAna meM, NeI-le jAtA hai 17 Neo-jAnanA cAhie jheo-dhyAna karo 15, 37 NemicaMdamuNiNA-nemicandra muni ke dvArA 58 [Na] NeyaM-jAnanA cAhie Na-nahIM 25, 40, 44 NeyA-jAnanA cAhie 12, 36 Trakammadeho-ATha karmarUpI zarIra yo-jAno 31 ko naSTa kara diyA 51 Neva-nahIM 17, 18, 43 NaTThacadughAikammo-cAra ghAti karmoM No-nahIM . ko naSTa karane vAlA 50 Namo-namaskAra 53.54 ta] NANaM-jJAna 4, 5, 6, 41, 42, 44 taM-usako 1, 27, 41, 46,55 NANa-dasaNa-jJAna aura darzana 6 tattiyaNiradA-una tInoM meM lIna 57 NANAkhaMdhappadesado-nAnA skandha tattiyamaio-una tInoM sahita 39,40 pradeza vAlA tatto- usake bAda NANAvaraNAdINaM-jJAnAvaraNa Adi kA 31 taNusuttadhareNa-alpazruta ke dhAraka NANissa-jJAnI ke 46 tadA-taba NAma-nAma 38 tado-isalie NAdavvA-jAnanA cAhie tamhA-usase 24, 40, 47, 57 NAyavvA-jAnanA cAhie 35 talladdhoe-use pAne ke lie 57 Nio-apanA 39 tavasudavadavaM-tapa, zruta aura vrata vAle 57 NikkammA-karma rahita taveNa-tapa ke dvArA NiccaM-nitya 53 tassa-usake 53.54 55 Nicchayado-nizcaya se tassaDaNaM-unakA jharanA NiccayA-nizcaya se 7 tasajIvA- trasa jIva 26 saMkAya patrikA-2 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19, 47 56 53 18 avacUrijudo dayasaMgaho taha-tathA 13 duviyappo-do prakAra kA tikkAle-tInoM kAloM meM 3 duvihaM tiya-tIna 30 duvihA-do prakAra kI 36 tiviha-tIna prakAra ke dussaha-dveSa karo tu-aura 41, 42, 44 deviMdaviMdavaMdaM- devendra samUha se vandanIya 1 teNa-usase 25, 26 do-do ,44 teNede-usase yaha, ye dosa-saMcayacudA-doSa samUha se rahita 58 te-ve 22, 28, 44 [dha] toyaM-jala dhammAdhammA-dharma-adharma 20 [ya] dhammAdhamme-dharma aura adharma meM thiraM-sthira 48 dhammANupehAparIsahajao-dharma-anuprekSA thiro-sthira aura parISaha jaya 35 thUlo-sthUla 16 dhammo-dharma 15, 17 [va] dhammovadesaNe-dharmopadeza meM dasaNaM-darzana 4, 6, 43 dharaI dasaNaNANapahANe-darzana aura jJAna [ ] meM pradhAna 52 ThANajudANa-sthAna yuktoM ko . 18 dasaNa-NANa-samaggaM-pUrNa darzana-jJAnI 54 ThANasahayArI-sthiti dene meM sahakArI 18 dasaNapuvvaM-darzanapUrvaka 44 ThidiaNubhAgA-sthiti aura anubhAga 33 daMsaNasuhaNANavIriyamaio-- darzana ThiyA-sthita haiM ___ sukha, jJAna aura vIrya yukta 50 [pa] daTTA-(dRSTA) dekhane vAle 51 paMca-pA~ca 7,23 davvaM-dravya 1.23 paMceMdiya-pA~ca indriyoM vAle davvaparivaTTarUvo-dravya parivartana rUpa 21 paccakkha-parokkha---pratyakSa aura parokSa 5 davavimokkho-dravyamokSa 37 pajjatta-paryAptaka 12 davdhasaMgahamiNaM-yaha dravya saMgraha pajjAyA-paryAya 16 davvAsavarohaNe-dravyAsrava rokane meM 34 paNa-pAMca 30 davAsavo-dravyAsrava 31 paNatIsa-paiMtIsa du-bhI, aura 3, 8, 15, 23,30, 32, paNadasa-pandraha 33, 34 padesA - pradeza dugaM-do, 49 pabhaNAmo-- kahate haiM 44 pazuMjedi-bhogatA hai durabhiNivesavimukka-durabhiniveza rahita 41 payattacittA-prayatna citta hokara saMkAya patrikA-2 22 12 58 28 duNNi-do A Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 zramaNavidyA 56 16, 33 21 46 24 38 payaDiTThidiaNubhAgappadesabhedA-prakRti [ba] sthiti-anubhAga pradeza ke bheda se 33 bajjhadi-bAMdhatA hai payaDipadezA-prakRti-pradeza 33 baMdhAdo-baMdha se paraM-dUsaroM ko, utkRSTa baMdho-bandha parado-cAroM ora balaM-bala paramaM - parama, (utkRSTa) 46 bahirabhaMtarakiriyArodho-bAhya aura paramaTTho-nizcaya Abhyantara kriyAoM ko rokanA parameTThivAcayANaM-parameSThiyoM ke vAcaka 49 bahudesA-bahuta pradeza vAlA parANi-anya, dUsare bahudeso-bahupradeza vAlA pariNAmAdIlakkho-pariNAmAdi lakSya 21 bahubhedA-aneka bheda pariNAmeNappaNo-AtmA ke pariNAmoM se 29 [bha] pariNAmo-pariNAma 37 bhaNaMti-kahate haiM 24, 26 pare-zeSa bhaNNae---kahalAtA hai 43 paro-anya, dvitIya bhaNiyaM-kahA gayA 6,58 pavittI-pravRtti (laganA) bhavakAraNapaNAsaThTha--saMsAra ke kAraNa pahiyANaM-pathikoM ko ke nAza ke lie 46 pAuNadi-pAtA hai bhAvabaMdho-bhAvabandha pAvaM-pApa bhAvamokkho-bhAvamokSa pi-bhI bhAvasaMvaro-bhAvasaMvara puggalaM-pudgala ko bhAvANaM-bhAvoM kA puggala-pudgala bhAvAsavo-bhAvAtrava puggalakammapphalaM pudgala karmoM ke phala 9 bhAveNa-bhAva se puggalakammAdINaM-pudgala karma Adi kA 8 bhuttarasaM - phala dekara (bhuktarasa hokara) puggalajIvA-pudgala-jIva 20 bhAvasaMvaravisesA-bhAvasaMvara ke vizeSa 35 puggalajIbANa--pudgala aura jIvoM ko 17 bhedA-bheda 17, 18 bheyaM-bheda puggaladavvassa-pudgala dravya kI 16 puDhavijalateuvAuvaNa'phadI-pRthvI-jala- bhottA- (bhoktA) bhogane vAlA teja-vAyu aura vanaspati 11 [ma] puNNaM-puNya 38 __ maggaM-mArga (patha) puNa-phira se 6, 15 maggaNaguNaThANehi-mArgaNA aura purisAyAro-puruSAkAra ___ guNasthAnoM se puvassa-pUrva ke 30 macchANaM-machaliyoM ko phAsA-sparza 7 madi suda-ohI-mati-zruta-avadhi saMkAya patrikA-2 31 51 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 15 5 47, 52, 54 avacUrijudo damba saMgahI 239 maNapajjaya-mana:paryaya loyAloyassa-lokAloka ke 51 mA-nahIM 48, 56 loyAyAsapadese-lokAkAza ke pradeza meM 22 micchattAviradipamAdajogakodhAdao [va] mithyAtva avirati, pramAda, yoga, krodhAdi 30 vaMde-vandanA karatA hU~ mujjhaha - moha karo 48 vadasamidIguttIo-vrata-samiti-guptiyAM 35 mutti-mUrtIka vadasamidiguttirUvaM-vrata, samiti aura mutte-mUrta meM gupti rUpa 45 mutto-mUrta vaTTai-hai muNiNAhA-muni zreSTha vaTTaNa lakkho-vataMnA lakSaNa vAlA muNI-muni vaNNa-varNa (raMga) muyatta-chor3akara vavahAraNayA-vyavahAranaya se mokkhassa.-mokSa kA vavahArA-vyavahAra se 3, 6, 7, 9, mokkhaheuM-mokSa kA kAraNa [ya] vavahAro-vyavahAra ya-aura 3, 12, 13, 20, 21, 24, 26, vAdarasuhame iMdiya-vAdara aura sUkSma ekendriya 35, 36, 37, 45, 55 vA-athavA vi-bhI 26, 28, 55 rao-lIna, rata vigatigacadupaMcakvAdo-tIna, cAra, rajjaha--rAga karo pAMva indriya 11 rayaNattayaM-ratnatraya vicitta-vicitra rayaNattayajutto-ratnatraya se yukta vicitijjo-dhyAna karanA cAhie rayaNANaM-rasnoM kI viNivittI-nivRtti (alaga honA) rasa-rasa (svAda) viNNeo-jAnanA cAhie 29 rAsImiva-rAzi ke samAna viNNayA-jAnanA cAhie 13 30 [la] viyANa-jAno rUvamappaNo-AtmarUpa 41 vivihathAvareiMdI-vividha sthAvara rUvAdiguko-rUpAdi guNa vAlA ekendriya 11 laddhUNa-pAkara vissasoDDhagaI-svabhAva se Urdhvagati 2 logAgAsaM-lokAkAza vIriyacArittavaratavAyAre-vIyaM, caritra logo-loka aura zreSTha tapAcAra meM 52 loyaggaThidA-lokAgra sthita [sa] loyasiharattho-loka ke zikhara saMkhAdi-zaMkha Adi 11 para sthita 51 saMjuttA-saMyukta 56 A0 19 15 e 14 saMkAya patrikA-2 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 zramaNavidyA saMThANabhedatamachAyA-saMsthAna sAhU-sAdhu, munI bheda-tama-chAyA ___16 siddhA-siddha saMti-haiM 7, 20, 24 siddho-siddha saMsayavimohavibbhamavivajjiyaM-saMzaya, sirasA-zira se vimoha aura vibhrama rahita, 42 suda-puNNA-zrutapUrNa saMsArattho-saMsArI suddha-zuddha saMsArI-saMsAra meM rahane vAle suddhaNayA-zuddhanaya se 6, 8, 13 6, sa-vaha 29, 31, 37, 54 suddhabhAvANaM-zuddhabhAvoM kA saDadi-jharate haiM suddhA-zuddha sadA-hamezA suddho-suddha sadi-hone para suhaasuhabhAvajuttA-zubha aura azubha sadehaparimANo-svadeha parimANa bhAvoM se yukta saddo-zabda suhadehattho-zubha zarIra meM sthita sapuNNapAvA---puNya-pApa sahita suhadukkha-sukha aura duHkha ko samma-samyak sammacArittaM-samyak caritra suhAu-zubha Ayu suhumo-sUkSma sammattaM-samyaktva suhe-zubha meM sammaiMsaNaNANaM-samyakdarzana-jJAna sesA-zeSa samaNA-mana sahita so-vaha 2, 3, 17, 18, 20, 21, 25, samabbhasaha-abhyAsa karo 32, 34, 52, 53 samaye--Agama meM sodhayaMtu-zuddha kareM samAsavadi-pUrNa rUpa se AtA hai samAseNa-saMkSepa meM sola-solaha savvadA-sarvadA [ha] savvaNhu-sarvajJa havaMti-hote haiM savvassa-saba, sabhI have-hove, ho 55,56.57 savvANuTTANadANarihaM-sabhI aNuoM __ ko sthAna dene meM samartha havei-hai, hotA hai 27 hu--nizcaya se 154 12, 13 13, 22, savve-saba heU-kAraNa 34 sAdaM-sAtA ,33 hoMti-hote haiM sAdhayadi-sAdhate haiM 54 56 hoi-hotA hai ___6,43 sAmaNNaM-sAmAnya sAyAramaNeyabhayaM-sAkAra aura hodi-hotA hai ___26, 29, aneka bhedoM vAlA 42 hoha-hoo 41 57 saMkAya patrikA-2 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkAya patrikA-2 : zramaNavidyA bhAga do sampAdaka maMDala tathA lekhaka-sampAdaka pro0 rAmazaGkara tripAThI adhyakSa, bauddhadarzana vibhAga pro0 lakSmInArAyaNa tivArI adhyakSa, pAli evaM theravAda vibhAga DaoN0 phUlacandra jaina adhyakSa, jainadarzana vibhAga DaoN0 gokulacandra jaina adhyakSa, prAkRta evaM jainAgama vibhAga DaoN0 puruSottama pAThaka adhyakSa, bhAratIyavidyA, saMskRti evaM saMskRta pramANapatrIya vibhAga DaoN. brahmadeva nArAyaNa zarmA prAdhyApaka, pAli evaM theravAda vibhAga bhadanta DI0 somaratana thero pUrva prAdhyApaka, pAli evaM theravAda vibhAga DaoN0 kamaleza jaina zrI kundakunda bhAratI naI dillI DaoN0 zrImatI sunItA jaina jaina bAlA vizrAma ArA zrI RSabhacandra jaina devakumAra jaina prAcya zodha saMsthAna ArA Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PARISAMVADA: A NEW PUBLICATION SERIES Parisamvada forms a series of Research Journals published with the particular aim for bringing to light the important research papers presented and deliberatians made in Seminars, Symposia, Conferences etc. organised at the University and attended by eminent scholars and experts of different branches of ancient learning for exploring and analysing the main theme in relevance to recent researches in Humanities and Social Sciences. Vol. 1 ata ya 3774 prata I-ATTAT Bauddha evam anya Bharatiya Yoga-Sadhana The volume consists of research papers read at a U. G. C. Seminar. They deal with the Yoga traditions of India in general and Buddhist Yoga in particular. Beginning from the Sadhana of Gautama the Buddha, the papers cover a wide area of Mahayana, Vajrayana and other schools of Buddhist Yoga developed in India and abroad, and also various Yoga systems of Indian traditions including Psychology and Physical Sciences. Edited by Ramshankar 'Tripathi, First edition 1981, Royal size pp. 376. Price Rs. 32.00 Vol. 2-3 aralu farda QETT # 7019 Furqati Bharatiya Cintana ki Parampara mem Navina Sambhavanaen Parisa mvada 2 and 3 entitled as above are devided into two volumes Vol. 2 consists of research papers presented at a U. G, C. Seminar on 'Individual, Society and their relations and also papers of a local Seminar on Social equality in Indian Thought.' Vol. 3 consists of papers presenied at and deliberations of three local Seminars viz. 1) Philosophy of Gandhi, 2) New divisions of Indian Philosophies, and 3) Possibilities of new Philosophies in Indian Thoughts. Edited by Radheshyamdhar Dvivedi. Vol. 2, First edition 1981, pp. 360. Price Rs. 23.00 Vol 3, First edition 1983, pp. 339. Price Rs. 46.00 Vol. 4 gafaet ga sta Jainavidya evam Prakrita This volume of the Prisamvada consists of thirty seven research papers presented at a U. G. C. Seminar organised by the Department of Prakrit and Jainagama, Faculty of Sramanavidya. The papers, both in Hindi and English have been classified into four sections viz. 1. Taina Sramana tradition : History, Art and Culture, 2. Jaina thoughts and Social Sciences, 3. Jaina Religion, Philosophy and Sciences, 4. Prakrits, Indian languages and literature, Edited by Dr. Gokui Chandra Jain. First edition 1987, pp. 336+16. Price Rs. 50.00 Available ai SALES DEPARTMENT SAMPURNANAND SANSKRIT VISIIVAVIDYALAYA VARANASI 221002 del clan national For Plate & Felsonal use only