Book Title: Samaj Dharma ane Sanskruti
Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Gurjar Granthratna Karyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001198/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pra ma zrImatika varSa vijaya romAnamaH // 2 kAMnA kuzi Hear dama samaya ain Education International bi banAepeni vikramo holikA da darzana ane ciMtana graMthamALA BRA vyAka 1 samAja, dharma ane saMskRti C zayAma nimudi mAlatika paMDita sukhalAlajI 71 rASa pramukhala dali phAina zAyA jala saMvana2316 zrI vijaya HIGL rAdhikA sal 129.7-41 yA prade Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtana graMthamALA: 1 samAja, dharma ane saMskRti 5. sukhalAlajI gUrjara graMtharA kAryAlaya - ratanapoLanAkA sAme, gAMdhImArga, amadAvAda - 380 001 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAMAJ, DHARM ANE SANSUKRUTI : by Pandit Sukhalalji Published by Gurjar Grantha Ratna Karyalaya, Opp. Aatanpolnaka, Ganchi Road, Ahmedabad 380 001 Price Rs. 130.00 (c)paricaya TrasTa pahelI AvRtti H Disembara, 2003 [darzana ane ciMtana' bhA. 1 (1957nA samAja ane dharma vibhAganuM punarmudraNa]. prata: 750 pRSThasaMkhyA: 24+ 204 kiMmata rU. 13000 prakAzaka amarabhAI makoralAla zAha gurjara graMtharatna kAryAlaya ratanapoLanAkA sAme, gAMdhImArga, amadAvAda * 380 001 thaipaseTiMga vikama komyuTara - e - 1, vikrama epArTamenTa, zreyasa krosiMganI pAse, AMbAvADI, amadAvAda 380 015 mudraka bhagavatI oTa 15/sI, baMsIdhara esTeTa, bAraDolapurA, amadAvAda - 380 004 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita sukhalAlajI janma tA. 8-12-1880] [avasAna tA. 2-3-1978 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya 5. sukhalAlajI eTale gujarAtanuM gaurava ane bhAratIya darzananI AgavI pratibhA. I temanA nAmanuM smaraNa thatAM ja sAhitya, bhASA, dharma ane darzananI jIvatA jAgatA vizvavidyAlayanuM smaraNa thaI Ave. temanA lakhANamAM sAgara jevuM gAMbhIrya ane sphaTikaratna jevI pAradarzakatA, vicAromAM saccAInI sAdhanAno raNakAra ane prastutimAM saraLatA saheje jaNAI Ave. temanA vicAro, ciMtana ane manane sAgara jevuM agAdha hovA chatAM kyAMya jJAnanuM abhimAna, vidyAno gaurava ke jANakArIno ahaM jovA na maLe. ane jeTaluM kahe te badhuM ja jAme ataLa UMDANamAMthI nIkaLI rahyuM hoya tema jaNAya chatAMya haMmezA satya svIkAravA ane navAM tathyo prApta thatAM potAnA vicArone ke matane parivartita karavo paDe to te paNa saharSa karavAnI tatparatA. mananI unmukta dazA AvA aneka guNothI yukta temanuM jIvana hatuM. temanI sAdhanA mAtra jJAna sudhI ja sImita na hatI. AcAra ane vicAranAM tamAma kSetro sudhI vistarelI hatI. temanA lekho varSo pUrve lakhAyelA hatA chatAM Ajeya prastuta che. koI RSinAM upaniSadvAkyo vAMcatA hoIe tevo A lakhANa vAMcatAM anubhava thAya. A lakhANo pUrve 'darzana ane ciMtanamAM pragaTa thayAM hatAM paNa chellAM keTalAMya varSothI te aprApya thayAM hatAM tene punaH prakAzita karatAM ame atyaMta harSa ane AnaMdanI lAgaNI anubhavIe chIe. . sukhalAlajIno gUrjara sAtheno AtmIya saMbaMdha rahyo che. gUrjaranI yAtrAnA AraMbhanAM varSomAM temanI preraNA ane mArgadarzanarUpI saMbala (bhAthuM) satata maLatuM rahyuM che. temano amArI saMsthA uparano upakAra ananya che. te upakAranA bhArathI mukta thavuM to asaMbhavita che paNa temanA bhArane kaMIka haLavo karavA temanA vicArone jIvaMta rAkhavA ane temanI ciMtananI gaMgAne vahetI rAkhavAnA A prayAsa dvArA traNa svIkAra svarUpe prastuta graMthamALAnuM ame punaH mudraNa karI rahyA chIe. A kAryamAM amane paricaya TrasTe pUro sahayoga Apyo che. temanA sahayoga vinA amArI bhAvanAne mUrta svarUpa na ja maLI zakata. A kSaNe ame paricaya TrasTanA TrasTImaMDaLano tathA caMdrakAntabhAI zAhano AbhAra mAnIe chIe. A graMthamALAnuM saMpAdanakArya lA: da. bhAratIya vidyAmaMdiranA niyAmaka paMDita jitendra bI. zAhe temanuM potAnuM ja kAma samajIne khaMtathI karI Apela che te badala temano paNa AbhAra mAnIe chIe. - gUrjara parivAra Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanaghaDataranA zilpI samAja, dharma ane saMskRti mAnavajIvana sAthe saMkaLAyelAM abhinna aMgo che. mAnavavikAsamAM, jIvanaghaDataramAM A traNeyano ghaNo moTo phALo hoya che. mANasa samAjamAM rahIne Uchare che, saMskRtithI poSAya che ane dharmathI vikase che. A niraMtara cAlatI prakriyA che. deza, kALanA prabhAvathI samAjamAM ane tenA baMdhAraNamAM parivartana to AvatAM ja hoya che. vakhata jatAM temAM keTalIka kurUDhio paNa bhaLe che ane te kurUDhio vidhividhAna, jaDatA ane ajJAnatAno AMcaLo oDhI le che. tenA kAraNe mAnavavikAsa rUMdhAya che. Akho samAja avaLe mArge caDhI jAya che. pariNAme saMskRti ane dharma jhaMkhavAya che. samAjamAM pravezelI badIo oLakhI tene dUra karavI e to atyaMta kaparuM kAma che. ahIM paM. zrI sukhalAlajIe samAja, saMskRti ane dharmanI khAmIo ane khUbIone khUba ja tArkika rIte saraLa bhASAmAM rajU karI che. temanI zailI eTalI badhI prAsAdika che ke koI paNa lekha vAMcavo zarU karyA pachI tame aMta sudhI temAM vahyA karatA hova tevo anubhava sahaja thAya. A graMthanA Adi praka2Na maMgala pravacanamAM ja vidyArthIone Apelo saMdezo Aje pacAsa varSa vItyA pachI paNa prastuta ane prAsaMgika che. teo jaNAve che ke vidyArthIoe jIvanakaLA zIkhavI joIe. kaLA eTale ochAmAM ochI ane najIvI gaNAtI sAdhanasAmagrImAM paNa saMtuSTa mane AgaLa vadhavAmAM teno upayoga karI levo ane svapuruSArthathI ja potAne joItI sRSTi UbhI karavI te. Aje vidyArthIo mithyA abhimAna ane sAdhanasAmagrInI apekSAomAM aTavAyo che. tenA kAraNe mUlyonuM satata dhovANa thaI rahyuM che. vidyArthI mAtra mAhitIjJAna meLavavAmAM ja potAnI itizrI mAne che, mAhitIjJAna tenA mana ane AtmAne saMskArita karavAne badale jJAnanA bhAranA bojathI thakavI nAkhe che. A samasyAno ukela ApatAM paMDitajI jaNAve che ke vidyArthIoe manane khulluM rAkhavuM ane satya-jijJAsAnI siddhimAM koI paNa pUrvagrahone ke rUDha saMskArone ADe AvavA devA nahIM. AvI vRtti keLavavI te eka prakAranuM tapa che. vidyArthIavasthAmAM AvA tapane niSThApUrvaka AcaravuM joIe ane te mATe pUrato utsAha ane vighno sAme aDaga UbhA rahevAnI kSamatA keLavavI te sAcI niSThA che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niSThA sahitanA vidyAkAryane tapa jaNAvyuM che. ahIM temanAM vAkyo Aptajana ane RSipuruSanA upadezavAkya jevAM hitakArI ane chatAMya miSTa jevA jaNAya che. mAtra vidyArthIone nahIM paNa zikSakone paNa jaNAve che ke adhyApakonuM dharmakSetra eTale vidyAkSetra, potAnA kSetramAM jarAya DhIlA thayA vagara saMdehano nAza karIne niSThAvAna banavAnI tema ja viveka keLavavAnI zIkha Ape che tyAre temaNe vidyAgatano utkarSa thAya tevI madhura vANI dvArA anekagaNuM kahI jAya che. dharmanA kSetra tarapha dRSTipAta karatAM kahe che ke Aje tattvajJAna nakAmI kalpanAomAM khapavA lAgyuM che enuM kAraNa zuM? paMDitajIe niSpakSa thaI jarA paNa bhaya ke saMkoca rAkhyA vagara ja spaSTa jaNAvyuM che ke dharmagura, dharmazikSaNa ane dharmasaMsthAonI jaDatA ane niSkriyatA ja A badhAnA mULamAM che. Aje pAMca dAyakA pachI ApaNe dharmakSetranI tarapha najara nAkhIe chIe tyAre spaSTa jaNAya che ke dharmakSetranAM vibhinna aMgonI jaDatAne kAraNe ghaNuMbadhuM nukasAna thayuM che. dharmakSetranI niSkriyatA ja samAjane vadhu ne vadhu dharmavimukha thavAmAM kAraNabhUta banI rahI che. AcAra ane vicAra aMgenuM temanuM ciMtana atyaMta maulika che. te mATe jIvanazilpanuM mukhya sAdhana, jIvanapatha jevA lekhonuM vAcana, ciMtana, manana jarUrI che. dharmanuM ciMtana AjanA aneka praznanuM nirAkaraNa darzAvato lekha che. temaNe dharmanA be bheda karyA che - deha ane AtmA. bAhya kriyAkAMDa ane vidhi-vidhAno deha che ane satya, prema, nisvArthapaNuM, udAratA, viveka, vinaya Adi saddaguNo AtmA che. dharma AtmArahita banatAM ja paMthomAM aTavAI jAya che. game teTalo mahAna dharma hoya paNa te jyAre bAhyakriyAmAM aTavAI jAya che tyAre teno AtmA vilIna thavA lAge che ane zanaiH zane astitva gumAvavA lAge che. - bhAratIya darzananA ArUDha vidvAna pro. rAdhekRSNananA pustaka dharmonuM milana graMthanI prastAvanA ahIM dharmapravAho ane AnuSaMgika samasyAomAM pragaTa thaI che. dharma vizenuM samakAlIna ciMtana ane tenI vizeSatAonuM varNa A lekhamAM supere thayuM che. ahIM paNa temaNe dharmanI vyAkhyA karatAM jaNAvyuM che ke satyanI tAlAvelI ane vivekI samabhAva ane A be tattvonI doravaNI vacce ghaDAto jIvanavyavahAra. paNa jyAre AvI dRSTi biDAI jAya che tyAre saMkucitatA ane jaDatA uddabhave che. AvI jaDatA dharAvanAranA bhAvi vize jaNAvatAM kahe che ke jo dharma AvI saMkIrNatA nahIM choDe to te mAnavane avazyameva tejahIna banAvaze. Ama temanuM sUkSma tattvaciMtana A lekhomAM spaSTa rIte pragaTa thAya che. dharma uparanA anya lekho, zAstramaryAdA, zAstra ane zastra vacceno zo phera ? sattAbaLa ane satyabaLa, svarAjya ane surAjya, harijano ane jaino, rASTrIya sadAcAra Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ V ane jaino Adi tulanAtmaka lekho paNa samAja ane saMskRtinA UMDA avalokanathI ane zAstrapUta ciMtanathI uddabhavyA che. A lekhomAM bhAratIya saMskRti, dharma ane samAjanI tAttvika ane vyAvahArika mImAMsA karavAmAM AvI che. sarvadharma viSayaka ane taTastha tulanAtmaka adhyayana rajU thayuM che. teozrInI buddhi, smRti, vizALa vAcana, saMkalanazakti, bhASA uparanuM asAdhAraNa prabhutva Adi aneka aneka vizeSatAo chatI thAya che. dharma ane saMskRtinuM vizada, sUkSma ane samabhAvI jJAna, taTastha ciMtana, sUkSma vivecana Adi badhuM A lekhomAMthI spaSTarUpe pragaTa thAya che. A graMtha bhAratIya saMskRti ane dharmanA abhyAsu tathA jijJAsuoe avazya vAMcavA lAyaka che. - jitendra bI. zAha darzana ane ciMtananI mULa AvRttinuM saMpAdakIya nivedana prAsaMgika hovAthI ahIM teno samAveza karyo nathI. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita sukhalAlajI TUiMka paricaya) saccassa ANAe uvaTThiya se mehAvI mAraM tarai satyanI AjJA upara Ubhelo buddhimAna mRtyune tarI jAya che. - zrIAcAraMga sUtra eziyAkhaMDa eTale dharmapravartako, tattvaciMtako ane sAdhakonI janmabhUmi; eziyAkhaMDanuM AvuM gaurava sthApavAmAM bhAratavarSe moTo phALo Apyo che. purANa kALe bhagavAna rAmacaMdra ane karmayogI zrIkRSNa, itihAsakALe bhagavAna mahAvIra ane bhagavAna buddha ane Adhunika yuge mahAtmA gAMdhI, yogI zrI araviMda ane saMta vinobA jevA puruSottamone janma ApIne yuge yuge bhAratavarSe, dharmaciMtananA kSetre, gatanuM gurupada sAcavyuM che. samayanA A vizALa phalaka upara bhAratavarSe kaMI keTalA tattvaciMtako, zApraNetAo, sAdhako, yogIo ane zAstravettAonI jagatane bheTa ApI che. paMDita sukhalAlajI bhAratavarSanI AvI ja eka dharma-darzana-zAstravettA, jIvanasAdhaka vidyAvibhUti hatI. satata puruSArthaparAyaNa, satyazodhaka ane sadA aNanama evA A paMDitapuruSe jJAnamArge potAnA aMtarane ajavALIne saccaritra dvArA jIvanane nirmaLa ane UrdhvagAmI banAvavAno haMmezAM prayatna karyo che. samatAbharyuM emanuM zIla che. satyamUlaka samanvayagAmI emanI prajJA che; tyAga, titikSA ane saMyamane vareluM emanuM jIvana che. janma, kuTuMba ane bAlyakALa saMto, satIo, zUrAo ane sAhasikonI khANasamI saurASTranI bhUmi te ja paMDitajInI janmabhUmi. jhAlAvADa jillAmAM surendranagarathI cha mAIla para AveluM nAnuM sarakhuM lImalI gAma e paMDitajInuM vatana. paMDitajIno janma vi. saM. 1937nA mAgazara sudi 5, tA. 8-12-1880 nA roja thayelo. emanA pitAnuM nAma saMghajIbhAI; jJAti WWW.jainelibrary.org Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VIII visAzrImALI jaina vaNika aTaka saMghavInI ane gotra dhAkaDa (dharkaTa). dasamI sadInA kavi dhanapAlanuM paNa A ja gotra hatuM. cAra varSanI uMmare mAtAno svargavAsa thayo, ane gharamAM navI mAtAnAM pagalAM thayAM. emanuM nAma jaDIbAI. e jeTalAM rUpALAM eTalAM ja hasamukhA, ane jeTalAM hetALa eTalAM ja kAmagarAM; Adarza mAtRtvanI mUrti. paMDitajI kahe che, "ame ghaNAM varSe jANyuM ke A amArI navI mA che !" kuTuMbano vyavahAra ane bALakone sAcavavAnuM kAma mULajIkAkAnuM. e hatA to nokara paNa bhAre khAnadAna. sukhalAla upara to emane sagA dIkarA jeTaluM heta. paMDitajI emane puruSamAtAnA lAgaNIbharyA nAme Aje paNa saMbhAre che. nAnapaNathI ja sukhalAlane ramatagamata tarapha khUba prema. ane sAhasika to evo ke eka vAra taratAM zIkhavAnuM mana thayuM to koInI paNa madada lIdhA vagara sIdhuM kUvAmAM ja jhaMpalAvyuM ane taratAM zIkhyA. ghoDesavArIno paNa eTalo ja zokha. sarakasanA savAranI jema ghoDAnI pITha upara UbhA rahIne ghoDAne doDAvavAmAM emane moja AvatI. ema karatAM pachADo paNa khAdhelI. eka vAra be mitro sAthe sukhalAla taLAvamAM nAhavA gayelA. vAtavAtamAM traNe mitro hoDe caDyA ke ahIMthI pAchale page cAlIne koNa paheluM pALa vaTAvI jAya che ? basa, sukhalAle to mAMDyuM cAlavA, ane jaI paDyA hAthalA thoranI vADamAM. jherI kAMTA bhoMkAvAthI e vADamAM ja bebhAna thaI gayA. tyAM emanA oghaDakAkA AvIne ghera laI gayA. cAra kalAke bhAnamAM AvIne sukhalAle joyuM to AkhA zarIre telanA gADA cAlyA jAya che ane hajAma eka eka karIne zarIramAMthI kAMTA kADhI rahyo che! paNa uMhakAro kare e bIjA. paNa navAInI vAta to e hatI ke AvA ramatiyALa ane sAhasapriya sukhalAla kAmagarA, kahyAgarA ane jAtamahenatu paNa eTalA ja hatA. ThAvakAI ane sughaDatA emanA dareka kAmamAM dekhAI Ave. koIne kaMI paNa kAma hoya to sukhalAla taiyAra. bhaNavAnI cIvaTa eTalI ke emAM jarIke ALasa na kare. buddhi evI jhINI ke AkarAmAM AkarA viSaya paNa saheje samajI jAya; ane smaraNazakti paNa eTalI tIvra ke je kaMI vAMce. te jANe haiyAmAM kotarAI jAya. copaDIonI sAcavaNI paNa evI ke AkhuM varSa vAparI hoya to juo to jANe navInakora. gujarAtI sAta copaDI pUrI karI, ane emanuM mana, moTAbhAInI jema, aMgrejI bhaNavA tarapha doDavA lAgyuM. paNa vaDIlone ema ke AvA hoziyAra chokarAne bhaNatara karatAM vepAranI dhUMsarIe joDIe to thoDA vakhatamAM ja ApaNo bhAra upADavAmAM bhAgIdAra bane. sukhalAla dukAne besavA lAgyA. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ X sukhalAla dhIre dhIre vepArI banavA lAgyA. vepAra dhamadhokAra cAlato hato, tema kuTuMbano vyavahAra paNa dhamadhokAra cAlato hato. sagapaNa, lagna, kAraja ke evo koI paNa avasara Ave eTale paiso pANInI jema vaparAya. paroNAgatamAM paNa pAchuM vALIne na jue. paMDitajI kahe che, A badhuM huM joto, e badhuM gamatuM paNa kharuM, chatAM manamAM UMDe UMDe lAgyA karatuM ke, A kaMI barAbara nathI thatuM. bhaNatarane khIMTIe mUkavuM ne AvA kharcALa rivAjomAM mahAlyA karavuM ethI kaMI bhalIvAra na thAya ! jANe e ko agamya bhAvInA bhaNakArA hatA. cauda varSanI uMmare navI mA gujarI gayAM. sukhalAlanuM sagapaNa nAnapaNamAM ja thayeluM, eTale vi. saM. 1952mAM, paMdara varSanI uMmare, lagnanI taiyArIo thavA lAgI. paNa sAsariyA pakSanA koI kAraNasara e vakhate lagna mulatavI rahyAM. tyAre to koNa jANatuM hatuM ke e lagna sadAne mATe mulatavI rahevAnAM hatAM? baLiyAno upadrava vepAramAM bhAga letA sukhalAla AkhA kuTuMbanI AzA banI gayA. paNa madhurI lAgatI AzA ghaNI vAra ThagArI banIne AdaryA adhUrAM rAkhI de che. A kuTuMbane paNa ema ja thayuMvi. saM. 1953mAM, yauvanamAM Daga bharatI 16 varSanI vaye, sukhalAla baLiyAnA bhayaMkara rogamAM jhaDapAI gayA. kAyAnA romerome A vyAdhino paMjo pharI vaLyo. maraNa paLe paLe DokiyAM karavA lAgyuM. chevaTe jIvana ane maraNa vacce aneka jhelAM khAIne sukhalAla bImArIne to jItI gayA, paNa emaNe joyuM ke AMkhonAM teja ojhala thaI gayAM hatAM ! A jIta hAra karatAMya vasamI thaI paDI ane jIvana maraNa karatAMya akAruM thaI paDyuM! netronA aMdhakAre aMtaramAM nirAzAno sUnakAra phelAvI dIdho. paNa duHkhanA sAcA osaDa samA keTalAka divaso gayA ane sukhalAlane potAnA apAra duHkhanI kaLa vaLavA lAgI. AMkhomAMthI cAlyA gayelAM teja aMtaramAM prasaravA mAMDyAM; ane e nirAzA, e sUnakAra, e becenI, kamaLapatra uparathI jaLabiMdu sarI paDe ema, aMtaramAMthI sarI paDyAM. pachI to game te thAya toya na sainya na pAya no maMtra ajamAvIne, mahArathI karNanI jema mAtaM tu pauruSe nA zastrathI bhAgyanI sAme jhUjhavAno emaNe saMkalpa karI lIdho ane vipattine unnatinuM vAhara banAvI dIdhI. vipa: santu naH zaRtu - mahAbhAratakAre kuntI mAtAnA mukhamAM mUkeluM e vAkya Aje paNa emane eTaluM ja priya che. baLiyAnA A upadravamAMthI bacIne sukhalAla sAce ja navo avatAra pAmyA: bAhoza vepArI thavA sarjAyela sukhalAla vidyA-upAsanAne mArge vaLyA, ane janma vaizya hatA te karme brAhmaNa (sarasvatI putra) banavA lAgyA. paNa, 16 varSanI palaTArsa vaye, dvijatvano A saMskAra kevI bhayaMkara rIte thayo hato ! Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyA-upAsanAne mArge aMtarmukha thayeluM mana AtmA tarapha vaLyuM ane sukhalAla vidyA-upAsanAne mArge vaLyA. potAnI jijJAsAne saMtoSavA teo sAdhu-sAdhvIo ane saMto-phakIrono satsaMga karavA lAgyA. A satsaMganuM pariNAma be rIte lAbhakAraka AvyuMH eka bAju dharmazAstronA abhyAsathI prajJAmAM vRddhi thatI jatI hatI; bIjI bAju vrato, niyamo ane tapane mArge jIvana zIlasaMpanna banatuM jatuM hatuM. vi. sa. 1953thI 1960 sudhIno cha-sAta varSano A samaya sukhalAlanA jIvanamAM sakrAMtino samaya banI gayo. e samaya daramiyAna eka vAra eka munirAjanA saMgathI mana avadhAnanA prayogo zIkhavA tarapha vaLyuM. ekIsAthe pacIsa, pacAsa ke so vAto yAda rAkhIne badhAnA kaDIbaddha javAbo ApavA e kevuM adbhuta gaNAya ! paNa thoDA vakhatamAM ja sukhalAlane lAgyuM ke A prayoga na kevaLa vidyopArjanamAM bAdhaka che, paNa ethI to buddhimAM vaMdhyatva ane jijJAsAmAM zithilatA Ave che; ane tarata ja emaNe manane zAstraabhyAsamAM parovI dIdhuM. Aje paNa koI avadhAna zIkhavAnI vAta kare che to paMDitajI spaSTa kahe che ke buddhine vaMdhya ane jijJAsAne kuMThita banAvI devI hoya to e mArge jajo. A ja rIte eka vAra sukhalAlanuM mana maMtrataMtra tarapha gayuM. navarAza to ghaNI ja hatI, ane navA navA bauddhika prayogo karavAnI hiMmata paNa have AvI gaI hatI. emane thayuM : jethI sarpanuM jhera UtarI jAya ke ISTanI siddhi thAya evA prayogo siddha kirIe to zuM khoTuM ? paNa thoDA anubhave ja emane samajAI gayuM ke emAM satyAMza je kAMI ho te ho, paNa moTe bhAge to e badhuM haMbaga ja che; ane ethI kevaLa ajJAna, aMdhazraddhA ane vahemanuM ja poSaNa thAya che. kharo maMtra to akhaMDa brahmacarya che. ane tarata ja teo jJAnanA mArge lAgI gayA. vi. saM. 1960 sudhImAM lImaDI jevA gAmamAM je kaMI jJAnopArjana thaI zake eTaluM thaI gayuM. ardhamAgadhI bhASAnA Agama tema ja bIjA graMtho vAMcI-vicArIne mukhapATha karI lIdhA. aneka saMskRta racanAo ane rAsAo, stavano, sakjhAyo jevI saMkhyAbaMdha gujarAtI kRtio kaMThastha thaI gaI. have navuM kazuM tyAM maLI zake ema na lAgyuM. bIjI bAju zAstrajJAnane vyavasthita karavuM hoya to saMskRta bhASAnuM pUruM jJAna meLavyA vagara na cAle e paNa samajAyuM. sArasvata vyAkaraNa to pUjya lAdhAjI svAmI ane temanA vidvAna ziSya pUjya uttamacaMdajI svAmI pAse bhaNI lIdhuM ja hatuM, paNa ethI saMtoSa kema thAya ? ane saMskRtanA viziSTa adhyayanane mATe lImaDI jevA gAmamAM bIjI sagavaDa paNa zI maLe? - sukhalAlano AtmA talasATa anubhavI rahyo. paNa have karavuM zuM? Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XI kAzImAM vidyAdhyayana eTalAmAM emaNe jANyuM ke pUjya muni mahArAja zrI dharmavijayajIe pachInA zAstravizArada jainAcArya zrI vijayadharmasUrIzvarajIe) jaina vidyArthIo saMskRta-prAkRta bhASAnA paMDito bane e mATe kAzImAM zrI yazovijaya jaina saMskRta pAThazALAnI sthApanA karI che. sukhalAlane to bhAvatuM bhojana maLI gayuM. emaNe kuTuMbIjanothI chUpI rIte patravyavahAra karIne banArasathI mahArAjazrInI anumati paNa meLavI lIdhI. paNa AvA AMkho vinAnA yuvAnane banArasa jeTale dUra mokalavA mATe koNa sagAM-vahAlAM taiyAra thAya? paNa sukhalAlanuM mana makkama hatuM. jijJAsAno vega eTalo prabaLa hato ke e kazA paNa avarodhane mAnavA taiyAra na hato. sAhasika vRtti to janmathI ja maLI hatI. e vRttie jijJAsAne saMtoSavA puruSArthanuM rUpa lIdhuM. ane eka divase emaNe vaDIlone kahyuM: "tame have koI mane rokI zakazo nahIM, javuM e nakkI ja che. nakArazo to amaMgaLa thaze; huM to javAno ja chuM." paMDitajI emanA sAthI nAnAlAla sAthe banArasa mATe ravAnA thayA. sAva ajANyo pradeza, bahu lAMbI musApharI ane sAthI sAva bhalI-bhoLA eTale rastAmAM muzkelI ThIka ThIka paDI. eka vAra to kudaratI hAkta mATe eka sTezane UtaryA to gADI ja UpaDI gaI. paNa chevaTe kAzI pahoMcyA kharA. paMDitajInA jIvananuM preraka baLa jAgrata jijJAsA ane e mATenA avirata puruSArthamAM ja samAyeluM che. e bethI emanuM jIvana sadA tAjagIbharyuM banI rahe che. jijJAsAne saMtoSavA teo game tevo puruSArtha kheDavA taiyAra thaI jAya che. kAzImAM pahoMcIne, bhUkhyo bhojanamAM lAgI jAya ema, sukhalAla abhyAsamAM nimagna banI gayA. vi. saM. 1963nI sAla sudhImAM, mAtra traNa ja varSamAM, aDhAra hajAra zloka pramANa siddhahema' vyAkaraNa emaNe kaMThastha karI lIdhuM. Aje paNa e vyAkaraNanAM sUtro jANe paMDitajInI AMgaLIonAM Terave beThAM hoya e rIte teo ene yAda karI zake che.) vyAkaraNanI sAthe sAthe nyAya ane sAhityanA abhyAsano paNa prAraMbha karI dIdho hato. abhyAsa vadhato gayo tema jijJAsA paNa vadhatI ja gaI, ane navo navo puruSArtha karavAnI preraNA karatI ja rahI. sukhalAlane lAgyuM ke have abhyAsamAM dhArI rIte AgaLa vadhI zakAya evuM pAThazALAnuM vAtAvaraNa nathI, eTale teo saMsthAthI judA thaIne banArasamAM ja gaMgAtIre, bhadainIghATa upara rahevA lAgyA. sAthe emanA mitra vrajalAlajI paNa. gayA. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banArasa jeTalo dUra deza, koI saguMvahAluM nahIM, pAse paisAnI pUratI sagavaDa paNa nahIM - paNa jijJAsA saMtoSavA mATenA puruSArthanI ADe Avo koI vicAra sukhalAlane Avyo nahIM. chatAM divaso to kaThaNAInA hatA jaH ochAmAM ochI jarUriyAtane pUrI karavA mATe khapapUratA paisA to joIe ja ne ! paNa baMne yuvAno svapnadarzI banyA hatA. emaNe vicAryuM H ahIMyAM Arthika sagavaDa maLI jAya to ThIka, nahIM to amerikAnA mi.okaphelara ghaNI skaoNlarazipo Ape che, to e meLavIne jaI pahoMcIzuM amerikA ! paNa bhAvi yoge jarUrI Arthika sagavaDa maLI gaI ane amerikAno vicAra visAre paDyo. have to vidyA-upArjanano kharekharo samaya zarU thayo. te kALe vaNika vidyArthIne brAhmaNa paMDito pAsethI saMskRta vidyA zIkhavI bhAre kaThaNa kAma hatuM. paNa, baLabaLatA tApamAM ke kaDakaDatI TADhamAM, roja ATha-dasa mAIla cAlIne ane paMDitone ghera ghera pharIne paNa teo thAkacA nahIM. chevaTe guruone prasanna karIne teoe potAno hetu pAra pADyo. dhIre dhIre sukhalAla, paMDita sukhalAlajI banavA lAgyA ane emanuM jJAna talasparzI banavA lAgyuM. A gaMgAtIranA vasavATa daramiyAna, koI koI vAra paMDitajI hAthane kAMDe doraDuM bAMdhI, eno cheDo koIne soMpI, gaMgAsnAnano AnaMda mANI letA. eka vAra, osaratA pUre, kArataka mAsamAM, ema ne ema nadImAM jhaMpalAvyuM ane lAgyA taNAvA; paNa emanA mitra vrajalAlajI vakhatasara madade jaI caDyA. vi. saM. 1966mAM sukhalAlajIne nyAyAcAryanI parIkSA ApavAno vicAra thayo. parIkSA ApavA gayA to lahIo mAthAno maLyo H sukhalAlajI lakhAve kaMI ane lahIo lakhe kaMI ! emaNe potAnI muzkelI kaoNlejanA prinsipAla zrI venisa sAhebane kahI. e aMgreja vidvAne, vidyArthInuM dila pArakhIne, tarata maukhika parIkSAnI goThavaNa karI dIdhI ane pote paNa parIkSakonI sAthe beThA. paMDitajInA uttaro sAMbhaLI zrI. venisa khUba rAjI thayA. ane parIkSakomAMnA eka zrI. nAmAcaraNa bhaTTAcArya to eTalA prasanna thayA ke emaNe sukhalAlajIne potAnI pAse bhaNavA AvavAnuM kahyuM. paMDitajInuM vidyArthIjIvana dhanya banyuM. A pachI nyAyanA AcAryanA traNa khaMDanI parIkSA paNa ApI dIdhI. paNa chellI parIkSA vakhate, vi. saM. 1969mAM, parIkSakono evo kaDavo anubhava thayo ke parIkSA mATe e kaoNleja-bhavanamAM pharI nahIM pravezavAno saMkalpa karIne paMDitajI cAlatA thayA ! A pachI cheka 22-23 varSe, vi. saM. 1992mAM, pAThyakramasaMzodhana samitinA sabhya tarIke ja teo e bhavanamAM mAnapUrvaka gayA ! Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XII mithilAno pravAsa vi. saM. 1966-67 sudhImAM banArasamAMthI pote je kaMI meLavI zake ema hatuM te meLavI lIdhuM hatuM ane chatAMya jijJAsA to vadhatI ja jatI hatI. eTale mana have bihAranA vidyAdhAma mithilA pradeza tarapha doDavA lAgyuM. mithilA pradeza eTale daridratAnI ja bhUmi. paNa tyAMnA vidyAdhana jJAnatapasvI paMDito vidyAnA evA vyAsaMgI ke daridratAnuM dukha ja visarI jAya. paMDitajIe mukhya mathaka to banArasamAM ja rAkhyuM, paNa avAranavAra tyAM jaIne vidyAadhyayana karI Ave. tyAMnA emanA adhyayanano khAsa viSaya hato navya nyAyano. mithilAmAM khAvAnuM to mukhya bhAta-dALa-zAka ja; paNa kayAreka dahIM maLI jAya to jamaNavAra jevuM lAgatuM. tyAMnAM TADha ane varasAda paNa tobA pokarAve evAM; emAM rahevAnuM ghAsaphUsanA chAparAmAM ane sUvAnuM ghAsanI pathArImAM. paMDitajI pAse eka garama sveTara - jiMdagImAM pahelI ja vAra kharIdeluM. sakhata ziyALo cAle. gurujIe enAM bahu vakhANa karyA. paMDitajI samajI gayAH potAnuM zuM thaze enI ciMtA karyA vagara e gurujIne arpaNa karI dIdhuM ane pote ghAsanI pathArI ane phrIta kAMbaLAnA AdhAre ziyALo vitAvI dIdho. - mithilA pradezamAM paMDitajI traNa gAmomAM pharyA. paNa darabhaMgAmAM je guru maLyA tethI emaNe potAno parizrama saphaLa thayo lAgyo. mahAmahopAdhyAya zrI. bAlakRSaNa mizra hatA to paMDitajI karatAM nAnI uMmaranA, paNa nyAyazAstra ane khAsa karIne sarva darzananA pUrA pAraMgata vidvAna sAthe kavi paNa kharA; ane sauthI vizeSa to e bhAre sahRdaya ane sajjana puruSa. paMDitajInuM mana emanI pAse TharyuM. ane guru paNa A navA ziSya upara khUba prasanna thayA. - zrI. bAlakRSNa mizra pAchaLathI banArasanI oriyenTala kaoNlejanA prinsipAla banyA; ane emanI bhalAmaNathI mahAmanA paMDita mAlavIyajI ane sAkSaravarya zrI AnaMdazaMkara dhruve, sane 1933nI sAlamAM, paMDitajInI jainadarzananA adhyApaka tarIke nimaNUka karI. banArasamAM adhyApaka banIne gayA chatAM paMDitajI lagabhaga haMmezAM zrI bAlakRSNa mizranA vargamAM hAjarI ApatA - evo to paMDitajIno jIvaMta vidyArthIbhAva ! paMDitajInA mana upara A gurunA pAMDitya ane saujanyanI bhAre asara che. Aje paNa emanuM nAma AvatAM paMDitajI bhakti, Adara ane AbhAranI lAgaNIthI gagadita banI jAya che. A rIte vi. saM. 1960thI 1969 sudhInAM nava varSa adhyayanamAM gayAM; ane paMDitajIno abhyAsakALa eka rIte pUro thayo. have meLavela jJAnadhananuM vitaraNa karavAno samaya pAkI gayo. tyAre paMDitajInI uMmara 32 varSanI hatI. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XIV eka vAta ahIM noMdhavI joIe ke abhyAsakALanA A badhA samaya daramyAna paMDitajI kevaLa vidyAdhyayana ja karatA rahyA ema nathI; baMgabhaMgathI zarU thaIne judA judA rUpe vikasI rahela rASTrIya AMdolanathI paNa e mAhitagAra rahetA, tema ja dhArmika ane sAmAjika samasyAono paNa vicAra karatA rahetA. Ama paMDitajInI dRSTi AraMbhathI ja vyApaka banavA lAgI hatI. ema kahI zakAya ke, A paNa sadA jAgatI rahetI jijJAsAnuM ja eka aMga hatuM. adhyApana, graMtharacanA ane bIjI pravRtti zrI. bAbu dayAlacaMdajI jauharI vagere taravaratA yuvAnothI AkarSAI paMDitajIe banArasanA badale have AgrAne kendra banAvyuM. tyAMthI judA judA sthaLe munivarone bhaNAvavA cAra-cha mAsa jAya ane vaLI pAchA AgrA AvI jAya. Ama traNa-cAra varSa vItyAM tyAM to gAMdhIyuganAM traMbALAM dezanA khUNe khUNe gAjavA mAMDyAM. pachI to paMDitajIthI kema rahI zakAya ? teo gAMdhIjInA karmayogathI AkarSAIne amadAvAdamAM zarUAtamAM kocaraba AzramamAM ane pachIthI sAbaramatI AzramamAM avAranavAra javA lAgyA. gAMdhIjInI sAthe besIne ghaMTI tANavAno lahAvo letAM letAM hAthamAM pharapholI UThyAnI paMDitajInI vAta Aje paNa sAMbhaLanArane IrSyA upajAve che. paNa thoDA vakhatamAM emaNe joI lIdhuM ke potAnA jevI parAdhIna sthitivALAne mATe A karmayoganuM pUrNapaNe anusaraNa zakya nathI eTale e pAchA banArasa ane AgrA rahevA cAlyA gayA. gAMdhIjInA A sahavAsanI kAyamI asara thaI: sAdAI ane jAtamahenata tarapha mana vadhAre DhaLyuM. daLavuM, vAsaNa mAMjavAM vagere kAmo karavAmAM e AnaMda mAnavA lAgyA. A samaya hato vi. saM. 1973no. jIvanano vadhAre saMyamazIla banAvavA pAMca varSa sudhI to ghI-dUdhano paNa tyAga karyo ane khAvA-pIvAnI jhAjhI mAthAkUTa na karavI paDe tema ja jhAjho kharca veThavo na paDe e mATe sAva sAdA khorAkane bharose divaso kADhavA lAgyA. paNa chevaTe sane 1920mAM paMDitajI bhayaMkara harasanA rogamAM sapaDAyA ane maratA maratA mAMDa bacyA. A bodhapAThe paMDitajIne zarIranI darakAra letA karyA. atyAra sudhI to paMDitajInuM mukhya kArya adhyApananuM ja hatuM. paNa vi. saM. 1974nI sAlamAM pU. zAMtimUrti, sanmitra munizrI karparavijayajIe paMDitajInA mitra vrajalAlajIne eka veLA kahyuM ke tame lakhI zako ema cho. eTale graMtho raco, ane sukhalAlajIthI lakhI zakAya ema nathI eTale e vidvAno taiyAra kare. paMDitajIne A vAtathI cAnaka caDI, ane potAnI lAcArI khaTakavA lAgI. emane thayuM, bhale huM jAte lakhI na zakuM, paNa lakhAvI zakuM to kharo ne? ane tarata ja emaNe karmatattvajJAnano prAkRtabhASAno karmagraMtha' hAtha dharyo hindI bhASAmAM anuvAda, vivecana ane abhyAsapUrNa Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XV prastAvanA sAthe e kaThina graMtha pragaTa thayo tyAre paMDitajInA gaMbhIra pAMDityano vidvAnone pahelavahelo paricaya thayo. pachI to graMtharacanAnI paraMparA ja zarU thaI, je atyAre paNa AjIvana cAlu rahI. - Ama traNeka varSa gayAM, ane paMDitajIe AgrAmAM sanmatitarka jevA mahAna dArzanika graMthanA saMpAdanano AraMbha karyo. paNa tyAM to amadAvAdamAM mahAtmA gAMdhIjIe sthApela gUjarAta vidyApIThanA gujarAta purAtattva maMdiramAM bhAratIya darzanazAstronA adhyApaka tarIke joDAvAno mitroe Agraha karyo. gAMdhIjI pratyenuM AkarSaNa to hatuM ja emAM jJAnayoga sAthe emanA sahavAsano A suyoga maLyo. paMDitajI vi. saM. 1978mAM tyAM joDAI gayA. gUjarAta vidyApITha ane sAbaramatIno satyAgraha Azrama to te kALe dezanAM tIrthadhAmo banI gayAM hatAM. vidyApIThamAM ucca koTInA aneka vidvAnonuM jUtha jAmyuM hatuM : kAkA kAlelakara, AcArya nAnAbhAI bhaTTa, AcArya giDavANI, paMDita becaradAsajI, AcArya jinavijayajI, adhyApaka dharmAnanda kosakhI, naraharibhAI parIkha, kizoralAla mazarUvALA, zrI rAmanArAyaNa pAThaka, zrI rasikalAla parIkha vagere kaMI kaMI vidvAno mUThI laIne khobo ApavAnI samarpaNavRttithI tyAM AvyA hatA. paMDitajIne A suyoga banI gamI gayo. vidyApIThamAM rahyA te daramyAna paMDitajIe adhyApana sAthe adhyApaka kosabIjI pAsethI pAlIbhASAnuM adhyayana karyuM. uparAMta, 8-9 varSanA satata parizramane aMte, paMDitazrI becaradAsajInA sahakAramAM, sanmatitarkanA saMpAdananuM mahAbhArata kAma paNa pUre karyuM. vidvAnoe e graMtha bhULa pAMca bhAgamAM ane anuvAda-vivecanano chaThTho bhAga)nAM muktakaMThe vakhANa karyA. DaoN. harmana yAkobI, pro. loyamana ane pro. lyuDarsa jevA pazcimanA vidvAnoe paNa enI khUba prazaMsA karI. gAMdhIjIne paNa ethI khUba saMtoSa thayo; ane emaNe to kahyuM ke - ATalo zrama lIdhA pachI bhale sukhalAlajI ekAda varSa ArAma tyAM to sane 1930nI aitihAsika sAla AvI pahoMcI. dezamAM sarvatra svAtaMtryasaMgrAmanAM nagArAM gagaDI rahyAM. satyAgrahanA saMgrAmanI hAkala thaI gAMdhIjIe aitihAsika dAMDIkUca karI ane paMDitajInA badhA sAthIo laDatamAM joDAI gayA. paMDitajInuM mana paNa sainika banavA talapApaDa banI rahyuM, paNa emane mATe e zakya na hatuM. chevaTe manane saMyamamAM laIne, e samayano upayoga eka vadhu siddhi meLavavAmAM emaNe karI lIdho. aMgrejI bhASAmAM dareka viSayanA navAnavA graMtho pragaTa thatA joIne paMDitajIne aMgrejI bhASAnI binajANakArI bhAre khaTakatI hatI. emaNe 19331nAM varSo Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XVI daramyAna aMgrejI bhASAnuM prAthamika jJAna meLavI lIdhuM. A mATe teo sane 1931mAM, traNa mAsa mATe, zAMtiniketanamAM paNa rahI AvyA. pachI sane 1933mAM paMDitajI banArasa hindu yunivarsiTImAM jaina darzananA adhyApaka tarIke joDAyA. A sthAne daza varSa sudhI kAma karIne paMDitajI sane 1944mAM nivRtta thayA te daramyAna emaNe aneka vidvAno jene paMDitajI "cetanagraMtho' kahe che) taiyAra karyA ane aneka graMthonuM saMpAdana paNa karyuM. paMDitajI banArasamAMthI nivRtta thayA tyAre te vakhatanA hindu yunivarsiTInA vAIsa cAnselara ane atyAranA uparASTrapati sara rAdhAkRSNane yunivarsiTImAM potAne yatheSTa saMpAdananuM kAma karavAnuM ane e mATenA jarUrI kharcanI jogavAI karI ApavAnuM paMDitajIne kahevaDAvyuM hatuM; paNa paMDitajInuM mana have gujarAta tarapha vaLyuM hatuM eTale emaNe e mAgaNIno svIkAra na karyo. vaLI A pahelAM, kalakattA yunivarsiTInA te vakhatanA vAIsa cAnselara zrI. zyAmAprasAda mukharajIe paNa sara AzutoSa, cearanA jaina darzananA adhyApaka tarIke joDAvA kahevarAveluM, paNa eno paNa paMDitajIe svIkAra karyo nahIM. samavayasAdhaka pAMDitya paMDitajInA adhyApana ke sAhityasarjananI traNa mukhya vizeSatAo che: paheluM to e ke nAkU nidyate vizcita je kaMI bhaNAvavuM ke lakhavuM te AdhArabhUta ja hovuM joIe; ane emAM alpokti, atizayokti ke kalpita vAtane muddala sthAna hovuM na joIe. bIjuM, aitihAsika dRSTi eTale ke satyazodhaka daSTi. koI paNa muddAno upayoga pote mAnI lIdhelI vAtane sAcI TharAvavA mATe nahIM, paNa e vAtanuM satya rU5 pAmavA mATe ja karavo joIe. trIjuM, tulanAtmaka dRSTi. koI paNa graMthanI racanAnI pAchaLa aneka preraka baLoe kAma karyuM hoya che; uparAMta, e graMthamAM pUrvakAlIna ke samakAlIna graMthonI asara ke enAM avataraNo sudhdhAM hovAno saMbhava che. vaLI samAna viSayanA graMthomAM, bhASAbheda chatAM, viSayanirUpaNanI amuka samAnatA hovI svAbhAvika che. eTale jeNe satyanI zodha karavI hoya teNe tulanAtmaka dRSTino svIkAra karavo ja rahyo. Ama karIne paMDitajIe aneka sAMpradAyika rUDha mAnyatAone phaTako lagAvavA sAthe keTalAya navAM vidhAno ke satyo rajU karyA che. ane tethI teo jema vidvAnonA pratibhAjana banyA hatA tema rUDhicustonA bhAre aprItibhojana paNa banyA hatA. paMDitajI gujarAtI, hindI, saMskRta, prAkRta, pAlI, marAThI ane aMgrejI eTalI bhASAo jANatA hatA ane pahelI traNa bhASAomAM to emaNe lakhyuM che paNa kharuM. zarUAtamAM emanuM valaNa prastAvanA vagere saMskRtamAM lakhavAnuM hatuM, paNa pachI emaNe Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XVII gujarAtI ke hindI jevI lokasugama bhASAno ja Agraha rAkhyo. kaMI paNa lakhavuM hoya tyAre paMDitajI aneka graMtho sAMbhaLI jaIne emAMthI keTalIka noMdho karAvI le, ane keTaluMka yAda rAkhI le; pachI svasthatApUrvaka ekadhAruM lakhAve jAya. emanI smRti, ane judAjudA muddAone zRMkhalAbaddha karIne rajU karavAnI rIta Azcarya upajAve evI hatI. paMDitajIno mukhya viSaya bhAratIya darzanazAstro ane temAMya jaina darzana hato. chatAM dareka darzananAM mULa tattvono abhyAsa, te te darzananA eka sAcA abhyAsI tarIke, paMDitajIe karyo hato, eTale te te darzananI tAtvika mAnyatAne paMDitajI mULabhUta rIte sparzI zakyA hatA. ane Ane pariNAme, ApaNA bIjA paMDitone jyAM ekabIjAM darzanonI mAnyatAo vacce paraspara virodha dekhAya che tyAM, paMDitajIne emAM sumeLa sthApI zake evAM samanvayasAdhaka tattvo dekhAya che. A rIte sarva bhAratIya darzanonI vacce samanvayadaSTinI sthApanA e paMDitajInuM A kSetramAM maulika arpaNa lekhAvuM joIe. ane have to kevaLa bhAratIya darzano ja zA mATe, duniyAnAM bIjAM darzanonA thoDA paNa avalokane paMDitajIne emAM paNa samanvayasAdhaka tattvanuM darzana karAvyuM hatuM, eTale paMDitajI sAcA arthamAM sarvadarzanasamanvayanA samartha paMDita' banI gayA hatA. jIvanapaddhati paMDitajInI jIvanapaddhatimAM sauthI pahelI vAta to e hatI ke vadhAremAM vadhAre svataMtratA bhogavavA maLe - eTale ke ochAmAM ochI parAdhInatA veThavI paDe ane bIjAnI sevA ochAmAM ochI levAno vakhata Ave - e rIte emaNe potAnuM jIvana sAduM ane ochAmAM jarUriyAtavALuM keLavyuM hatuM. khAnapAna, vAcana-lekhana ke meLa-mulAkAtano paMDitajIno AkhA divasano kAryakrama niyata ja hoya : dareka kArya niyata samaye karavAno teo Agraha rAkhatA hatA ane nirarthaka kALakSepa to emane nANAMnA durlaya jevo asahya lAgato hato. khorAkanI parimitatA ane pharavAnI niyamitatA e paMDitajInI tananI taMdurastI ane mananI tALInI cAvI. khAdhA pachI ALasa Ave to e khAdhuM na kahevAya, ema paMDitajI kahetA ane zarIrane jeTaluM poSaNa Ape tethI vadhAre enI pAsethI kAma le to ja emane nirAMta thAya. dhanasaMcayanI jema zarIrazaktino saMcaya paNa mAnavInA patananuM kAraNa banato hovAthI teo zarIrane puSTa banAve evAM davA ke khorAka kadI letA na hatA. ane tabiyata asvastha thAya tyAre paNa nachUTake ja davAno Azraya letA. sane 1938mAM paMDitajIne muMbaImAM epenDisAITIsanuM oparezana karAvavuM paDyuM hatuM. potAne AvuM darda thayuM tene paMDitajI potAnI zarIra taraphanI bedarakArInuM phaLa mAnatA hatA ane tyArathI khAna-pAnamAM vizeSa sAvadha thaI gayA hatA. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XVII karakasarane paMDitajI mitra samAna lekhatA hatA. paNa potAnA sAthIne sAcavavAmAM pUrepUrA udAra rahetA. potAnA nimitte koInuM zoSaNa to nathI thatuM ne, enI e pUrepUrI jAgRti rAkhatA hatA. koI sAco jijJAsu ke koI navI vAtanI jANakAra maLI jAya to paMDitajI rAjIrAjI thaI jAya. potAnI ke bIjAnI jijJAsA saMtoSavI e paMDitajIne priyamAM priya vAta hatI. paMDitajI kahetA, bIjA game te kare ke kahe, paNa ApaNA manane svastha rAkhavuM e ApaNA hAthanI vAta che. A mATe eka vAra emaNe kaheluM ke: ApaNA mana upara ApaNe kAbU rAkhI zakIe chIe e vAtanuM ApaNane bhAna thayeluM hovuM joIe. dAkhalA tarIke, meM koInI pAse rasano pyAlo mAgyo. rasa bharelo pyAlo lAvatAM lAvatAM, game te kAraNe, paDI gayo, phUTI gayo ane emAMno rasa DhoLAI gayo. A rIte dekhItI rIte ApaNane gusso karavAnuM nimitta maLI jAya che. paNa Avo gusso Avato hoya tyAre ApaNe - jene AdhyAtmika sAdhanA pasaMda hoya eNe - ATaluM ja vicAravuM joIe ke pyAlAne paDato ke tUTato bacAvavo ke rasa DhoLAI jato aTakAvavo e bhale mArA hAthanI vAta na hoya; paNa mArA cittane krodha karIne paDatuM bacAvI levuM, ene kAbUmAM rAkhavuM e to mArA hAthanI vAta che ne !" vyApaka daSTi paMDitajI mukhyatve to jJAnopAsanAne ja varelA hatAM, chatAM jJAnane ja sarvasva mAnI bese evI saMkucita dRSTi emanI na hatI. pote darzanazAstranA niSNAta ke saMskRta-prAkRta-pAlI sAhityanA jANakAra hovA chatAM jema vidyAnI jJAna ane vijJAnarUpe vikasatI vividha zAkhAo, jevI ke mAnasazAstra, mAnavavaMzazAstra, samAjazAstra vagerenuM mUlyAMkana karI zakatA hatA, tema jIvanaupayogI vividha pravRttionuM mahattva paNa barAbara svIkAratA hatA. ane tethI teo zAstrIya ciMtana jeTalo ja rasa lokasevAnI racanAtmaka pravRtti, Dhorauchera, khetIvADI, svacchatA, aMbara carakho, jAhera sukhAkArI, harijanauddhArano prazna, strIonA prazno, keLavaNI, bodhabhASA jevA rASTranirmANanAM vividha kAryomAM paNa letA hatA, ane potAnA jIvananuM samagra mAnavajIvana sAthe tAdAtmaya sAdhyuM hatuM. ajJAna, aMdhazraddhA, vahema ane rUDhicustatAnI sAme paMDitajIne bhAre aNagamo hato. puruSo ane strIo vacce ke mAnava mAnava vacce UMca-nIcapaNAnI bhAvanAnuM poSaNa karatI sAmAjika viSamatA joIne emano AtmA kakaLI uThato hato. je dharme janatAne ajJAna, aMdhazraddhA ane vahemamAMthI mukti apAvavA mATe jhuMbeza calAvI hatI te ja dharma ke enAM zAstrone nAme e badhA pragatirodhaka durguNonuM poSaNa Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XIX . thatuM joIne paMDitajIno puNyaprakopa jAgI uThato hato. ane teo bolI uThatA ke A to drAkSakSetre gAranti - jevuM thaI rahyuM che ! jJAnano hetu satyanuM zodhana ane kriyAno hetu jIvanazodhana eTale ke ahiMsAnuM pAlana che. eTale zAstrane nAme aMdhazraddhA ke ajJAnanuM ane kriyAne nAme jaDatAnuM poSaNa thatuM joI paMDitajI eno ugra virodha karyA vagara rahI zakatA na hatA. pariNAme teo junavANI ke rUDhicusta vargamAM AkarI TIkAne pAtra thatA che. jJAna-sAdhanAne saphaLa karavA teo satyane saMpradAyathI mahAna mAnatA hatA; ane sAMpradAyika kadAgraha ke mohane kadI vaza thatA nahI. buddhinA vikAsa ke hRdayanI vizALatAne rUMdhe evI koI paNa vAtanuM emane mana kazuM ja mUlya na hatuM. A rIte paMDitajI krAntipriya hoI pragatizIlatA tarapha ja emanuM mana DhaLatuM hatuM. ane jyAM kyAMya paNa anyAya ke damana jue tyAM e UkaLI UThe sAmAjika anyAyano bhoga banelI bahene ke bIjI vyaktione joIne emanuM hRdaya dravI jatuM. ane e mATe kaMIka kare tyAre ja emane saMtoSa thato hato. dhArmika ane sAmAjika rogonA paMDitajI sAcA pArakhu ane cikitsaka hatA. nivRttine nAme samAjamAM keLavAtI pravRtti pratyenI udAsInatA emane bahu kharatuM hatuM. dhArmika pravRttino Adarza mitti ke saMva mUkuM - samagra vizva sAtheno advaita bhAva - eTale ke ahiMsAno pUrNa sAkSAtkAra - hoI emAM saMpradAyavAda ke vADAbaMdhIne muddala avakAza na hoI zake ema teo mAnatA hatA. ane sAmAjika pravRttino emano Adarza strI-puruSanI ane manuSyamAtranI samAnatA hatI. paMDitajI premanA sadA bhUkhyA chatAM khuzAmatathI sadA aLagA rahetA ane jeTalA vinamra hatA eTalA ja makkama hatA. sAcI vAta zAMtithI mIThAzapUrvaka teo kahI zakatA. hatA ane jarUra paDye kaDavuM kahetAM paNa teo khamacAtA na hatA. paMDitajInI vyavahArakuzaLatA jANItI hatI. kuTuMbanA ke gharanA aTapaTA praznomAM teo sAco vyavahAru ukela sUcavI zakatA hatA ane cakora to evA ke eka vakhata vyakti ke sthaLanI mulAkAta lIdhI hoya to ene kadI bhUle nahIM, ane kyAreka enuM varNana karavA bese to sAMbhaLanAra na mAnI zake ke A kahenAra vyakti cakSuhIna che. emanA hRdayanAM dvAra sadA khullAM hoya eTale teo aneka bhAI-bahenonA mitra, murabbI ke pitA tarIkenuM sthAna bhogavatA hatA. gAMdhIjI pratye paMDitajIne khUba bhakti hatI, ane emanI rASTranirmANanI badhI pravRttio tema ja pU. vinobAjInI bhUdAnapravRttimAM teo khUba Adara ane zraddhA dharAvatA hatA. potAnI lAcAra sthitinA kAraNe pote evI racanAtmaka pravRttimAM sIdhesIdho bhAga laI nathI zakatA enuM emane duHkha lAgyA karatuM hatuM. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtanA bhUdAnakAryakaroe to paMDitajIne potAnA ja banAvI dIdhA hatA. pUjya ravizaMkara mahArAja pratye to Adara hoya ja; paNa "TTI: pUnAnApu nA ja ni vava:' e vacana mujaba zrI. nArAyaNa desAI jevA navayuvakonI sevA pravRtti pratye paNa Adara ane bhakti vyakta karatAM paMDitajIne saMkoca thato na hato. pravRttiparAyaNa nivRtti banArasathI nivRtta thaIne paMDitajI muMbaImAM bhAratIya vidyAbhavanamAM mAnada adhyApaka tarIke joDAyA. paNa muMbaIno vasavATa paMDitajIne bahu phAvyo nahIM, eTale tyAMthI thoDo vakhata banArasa jaI AvI, sane 194ththI teo amadAvAdanI gujarAta vidyAsabhAnA zrI. bho. je. vidyAbhavananA mAnada adhyApaka tarIke kAma karyuM hatuM. ane amadAvAdamAM kAyamI vasavATa karIne rahyA hatA. emano A nivRttikALa emanA pravRttikALa karatAM jarAya ocho Utare evo na hato. vidyAnI pravRtti to AjIvana akhaMDa dhArAe cAlyA ja karI hatI. ane jANe koI prAcIna RSiAzramanA kulapati hoya ema aneka vidyArthIo, adhyApako ane vidvAnone emanuM mArgadarzana maLyA ja karatuM. potAnI pAse je koI Ave ene kaMIka ne kaMIka ApI chUTIne mAnavatA pratyenuM potAnuM RNa adA karavA paMDitajI satata prayatnazIla rahetA hatA. tA. 16-2-57nA roja gujarAtanA yuvAna bhUdAnakAryakara zrI. sUryakAMta parIkha upara patra lakhatAM pU. vinobAjIe paMDitajI mATe sAcuM ja kahyuM che ke: - ____ paM. sukhalAlajIkI Apako vicArazodhanameM madada milatI hai yaha jAnakara mujhe khuzI huii| madada deneko to ve baiThe hI hai / madada lenevAlA koI mila jAtA hai usIkA abhinandana karanA cAhiye / ' vidvattAnuM bahumAna sane 1947mAM, jaina sAhityanI noMdhapAtra sevA bajAvavA badala, bhAvanagaranI zrI. yazovijaya jaina graMthamAlA taraphathI zrIvijayadharmasUri jaina sAhitya suvarNacaMdraka prathama) arpaNa thayo. sane 1951mAM teo ola inDiyA oriyenTala konpharansanA lakhanau mukAme maLela 16mA adhivezanamAM jaina ane prAkRta vibhAganA adhyakSa thayA. sane 1955mAM amadAvAdanI gujarAta vidyAsabhAnI zrI popaTalAla hemacaMda adhyAtma-vyAkhyAnamALAmAM "adhyAtmavicAraNA' saMbaMdhI traNa vyAkhyAno ApyAM. sane 1956mAM vardhAnI rASTrabhASA pracAra samiti taraphathI, darzana ane AdhyAtmika graMtho racIne hindI bhASAnI sevA karavAnA badalAmAM, rU. 1501no mahAtmA gAMdhI puraskAra pAMcamo) maLyo. (cotho puraskAra pU. vinobAjIne maLyo hato.) Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XXI sane 1957mAM ma. sa. yunivarsiTI opha baroDA taraphathI mahArAjA sayAjIrAva onareriyama lekacarsamAM bhAratIya tattvavidyA' upara pAMca vyAkhyAno ApyAM. sane 1957mAM gujarAta yunivarsiTIe DaoNkTara opha leTarsa (D. Litt.)nI mAnada DigrI ApavAno nirNaya karyo. sane 1957mAM, akhila bhAratIya dhoraNe racAyela paMDita sukhalAlajI sanmAna samiti dvArA, muMbaImAM paMDitajInuM jAhera sanmAna karIne emane sanmAna thelI arpaNa karavAmAM AvI, ane emanA lekhasaMgraho (be gujarAtI ane eka hindI ema traNa graMtho)nuM prakAzana jAhera karavAmAM AvyuM. sAhitya sarjana paMDitajIe saMpAdita, saMzodhita, anUdita ane vivecita karelA graMthonI yAdI nIce mujaba che : 1) AtmAnuzAstikulakaH pUrvAcAryakRta) mULa prAkRtaH gujarAtI anuvAda (I. sa. 1914-15). (2-5) karmagraMthaH prathama cAra : devendrasUrikRta; mULa prAkRtaH hindI anuvAda, vivecana, prastAvanA, pariziSTa yukta; I. sa. 1917thI 1920 sudhImAM. (6) daDaka : pUrvAcAryata prAkRta jana prakaraNa graMtha; hindIsAra; . sa. 1921. 7) paMca pratikramaNaH jaina AcAra viSayaka graMtha; mULa prAkRta, hindI anuvAda, vivecana, prastAvanA yukta; I. sa. 1921 (8) yogadarzanaH mULa pAtaMjala yogasUtra; vRtti upAdhyAya yazovijayajIkRta; tathA zrIharibhadrasUrikRta prAkRta yogaviMzikA mULa, TIkA saMskRta, upAdhyAya yazovijayajIkRta; hindI sAra-vivecana tathA prastAvanA yukta; I. sa. 1922. che. sanmatitarka: mULa prAkRta siddhasena divAkarakRta; kA saMskRta zrI abhayadevasUrikata; pAMca bhAga; chaThTho bhAga mULa ane gujarAtI sAra-vivecana tathA prastAvanA yukta; paMDita zrI becaradAsajInA sahakAramAM; I. sa. 1925thI 1932 sudhImAM. (10) jainadaSTie brahmacarya vicAra gujarAtI; paMDita becaradAsajInA sahakAramAM. (11) tattvArthasUtra: umAsvAti vAcakakRta saMskRta; sAra-vivecana, vistRta prastAvanA yukta; gujarAtI tathA hindImAM; I. sa. 1930. (1) nyAyavatAra: siddhasenAdivAkarakRta mUla saMskRta, anuvAda-vivecana prastAvanA yukta; I. sa. 1927. (13) pramANamImAMsAH hemacaMdrAcAryakRta mULa saMskRta, hindI prastAvanA tathA TippaNayukta; I. sa. 1939 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XXII (1) jainatarkabhASA upAdhyAya yazovijayajIkRta mULa saMskRta, hindI prastAvanA tathA saMskRta TippaNayukta saMpAdana; sAla I. sa. 1939. (15) jJAnabindu upAdhyAya yazovijayajIkRta mULa saMskRta, hindI prastAvanA tathA saMskRta TippaNayukta saMpAdana; I. sa. 1940. (16) tattvopaddhavasiMha: jayarAziphata cArvAka paraMparAno saMskRta graMtha; aMgrejI prastAvanA yukta saMpAdana; I. sa. 1940. (17) hetubiMdu bauddha nyAyano saMskRta graMtha; mULakartA dharmakIrti, TIkAkAra arsaTa; anuTIkAkAra durveka mizra; aMgrejI prastAvanAyukta saMpAdana; I. sa. 1949, (18) vedavAdadAtrizikAH siddhasena divAkarakRta saMskRta, gujarAtImAM sAravivecana, prastAvanA; I. sa. 1946. (19) AdhyAtmika vikAsakrama: guNasthAnanA tulanAtmaka adhyayanane lagatA traNa lekho; I. sa. 1927. (2) nirgatha saMpradAyaH agatyanA prAcIna muddAonuM aitihAsika nirUpaNa; hindImAM; I. sa. 1947. (ra1) cAra tIrthakara : bhagavAna RSabhadeva, neminAtha, pArzvanAtha tathA mahAvIra viSayaka lekhono saMgraha; hindImAM; I. sa. 1954. (22) dharma aura samAja: lekhono saMgraha; hindImAM I. sa. 1951. (ra) adhyAtmavicAraNA: gujarAta vidyAsabhAnI zrI. popaTalAla hemacaMda adhyAtmavyAkhyAnamALAmAM Apela AtmA, paramAtmA ane sAdhanAne lagatAM traNa vyAkhyAno; gujarAtImAM; I. sa. 156. (rajI bhAratIya tattvavidyA: mahArAjA sayAjIrAva yunivarsiTI opha baroDA taraphathI mahArAjA sayAjIrAva onareriyama lekTarsamAM Apela jagata, jIva ane Izvarane lagatAM pAMca vyAkhyAno. A uparAMta dArzanika, dhArmika, sAhityika, sAmAjika ane rASTrIya viSayone lagatA ghaNA lekho paMDitajIe gujarAtI ke hindI bhASAmAM lakhela che, jemAMnA moTA bhAganA lekho paMDita sukhalAlajI sanmAna samiti' taraphathI pragaTa thayela 'darzana ane ciMtana' nAmanA gujarAtI bhASAnA be graMthomAM ane "darzana aura ciMtana' nAmaka hindInA eka graMthamAM saMgrahIta thaI gayA che. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA pravacana. . . . * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * . . 45 * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * . . . . 60 * * * * 1. maMgaLa pravacana. . . . . . . . . . . 2. maMgaLa pravacana . 3. jIvanazilpanuM mukhya sAdhana ........ * * * 4. jIvanapatha . ...................... 5. dharma kyAM che? . . 6. dharmapravAho ane AnuSaMgika samasyAo .. 7. dharma ane paMtha .. 8. nIti, dharma ane samAja . 9. dharmanI ane enA dhyeyanI parIkSA..... 10. dhArmika zikSaNa. . 11. dharmadaSTinuM UrtIkaraNa . 12. pravRttilakSI kalyANamArga..... 13. yuvakone ... 14. pAMca prazno.... 15. samyagdaSTi ane mithyASTi. . . . . 16, jaina samAja: hiMdu samAja. ............... 17. jaina dharma - jaina samAja: hiMdu dharma - hiMdu samAja 18. puNya ane pApa : eka samIkSA............... 19. zAstramaryAdA..................... 20. zAstra ane zastra vacce zo phera ? . . . 21. saMpradAyo ane rASTrIya mahAsabhA . ..... 22. svataMtratAno artha .. 23. lokataMtrano mukhya pAyo......... 24. sattAbaLa ane satyabaLa.... 25. svarAjyane chaThe varSe ........ * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * - , , , , , , , ja . . . . . . * * * * * * * * . 106 . . . . . 108 * * * 121 . 126 137 142 145 * * * * * * * * * * * . . . . . . . . . . . . . . . . 148 148 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XXIV 155 ..... - 26. svarAjya ane surAjya.......... 27. harijano ane jaino.... 28. rASTrIya sadAcAra ane navanirmANa....... 29. monTIsorI paddhati vize keTalAka vAMdhA ane te saMbaMdhI mArA vicAro .. 175 3). vicArakaNikA.... 31. yuga samAnatAno che.............. pariziSTaH "darzana ane ciMtana' graMthamALAnA bhAga 1thI 6nI anukramaNikA .................... 193 sU i .... * * * * * * *** . . . . . . . . . . 181 * * * * * - - - , , 1 0 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAja, dharma ane saMskRti paM. sukhalAlajI je baMdhana ke je kartavya bhaya ke svArthamUlaka hoya che te nIti; ane je kartavya bhaya ke svArthamUlaka nahi paNa zuddha kartavya khAtara ja hoya che ane je kartavya mAtra yogyatA upara ja avalaMbita hoya che te dharma. nIti ane dharma vacceno A tAvata kAMI nAnosUno nathI. jo ApaNe jarIka UMDA UtarIne tapAsIzuM to spaSTa dekhAze ke nIti e samAjanA dhA2Na ane poSaNa mATe Avazyaka chatAM paNa tenAthI samAjanuM saMzodhana thatuM nathI. saMzodhana eTale zuddhi ane zuddhi eTale ja kharo vikAsa e samaja jo vAstavika hoya to ema kahevuM joIe ke evo vikAsa dharmane ja AbhArI che. je samAjamAM upara kahela dharma jeTale aMze vadhAre anusarato hoya te samAja teTale aMze caDiyAto. - Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je dharma saune ekasarakho prakAza ApavAnI ane saune samAnabhAve jovAnI dRSTi arpavAnI zakti dharAve che te ja dharma paMthomAM aTavAI astitva gumAvI de che. paMthapoSaka varga jyAre dharmanAM pravacano kare tyAre AkhA jagatane samabhAve jovAnI ane saunI nirbheLa sevA karavAnI vAta kare che ane e vAta potAnAM zAstromAMthI tAravI batAve che, paNa jyAre emanA vartana tarapha najara karIe tyAre je asaMgati temanI raheNI-kaheNI vacce hoya che te spaSTa jaNAI Ave che. sevA, saMpUrNa tyAga ane ahiMsAno mahimA gAnAra temaja tenA pracAra mATe bhekha lenAra varga lokoe parasevo utArI pedA karela paisA jyAre mAtra potAnI sevA khAtara vaparAve che ane taddana nakAmA temaja bojArUpa thaI paDe evA kriyAkAMDo, utsavo, ADaMbaro ane padharAmaNIomAM te paiso kharcAvI UlaTuM dharmakRtya karyAno saMtoSa poSe che, tyAre samajadAra mANasanuM mana kakaLIpokArI UThe che ke AvA ADaMbaro ane dharmane zI levA-devA ? dharma eTale satyanI tAlAvelI ane vivekI samabhAva, temaja e be tattvonI doravaNI nIce ghaDAto jIvanavyavahAra. A ja dharma pAramArthika che. bIjA je vidhiniSedho, kriyAkAMDo, upAsanAnA prakAro vagere dharmanI koTimAM gaNAya che, te badhA ja vyAvahArika dharmo che ane te tyAM lagI ane teTale ja aMze yathArtha dharmanA nAmane pAtra che, jyAM lagI ane jeTale aMze te ukta pAramArthika dharma sAthe abhedya saMbaMdha dharAvatA hoya che. pAramArthika dharma e jIvananI mUlagata temaja adazya vastu che. teno anubhava ke sAkSAtkAra te dhArmika vyaktine ja hoya che, jyAre vyAvahArika dharma dazya hoI papratyeya che. pAramArthika dharmano saMbaMdha na hoya to game teTalA jUnA ane bahusaMmata badhA ja panI vastutaH dhamabhAsa ja che. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. maMgaLapravacana mAro paricaya karAvatAM zrIyuta motIcaMdabhAIe kahyuM che ke huM vIsamI sadInA vicAavAho ane dRSTibiMduothI paricita chuM. temanA A kathanamAM satya hoya to huM mArI daSTie tenuM spaSTIkaraNa karavA icchuM . bhAgye ja AThaso mANasanI vastIvALA evA eka gaMdA gAmaDAmAM mAro janma ane uchera che. Adhunika saMskAra, zikSaNa ane sAdhanano sAva abhAva hoya tevA ja vAtAvaraNamAM huM ogaNIsamI sadImAM Ucharyo ane bhaNyo chuM. gujarAtI gAmaDiyA nizALathI AgaLa mAre mATe koI zikSaNanuM vAtAvaraNa hatuM ja nahi. mane yAda che tyAM sudhI meM vIseka varSanI uMmare ekAda sAMpradAyika mAsikanuM nAma sAMbhaLyuM hatuM. ogaNIsamI ke vIsamI sadInA kaoNleja ane yunivarsiTInA zikSaNaviSayaka lAbho meM meLavyA nathI. A dRSTie huM eka rIte ogaNIsamI sadInoye nahi, paNa caudamI sadIno gaNAvA yogya chuM. A badhuM satya hovA chatAM, teo kahe che tema, jo huM vIsamI sadIno houM to eka arthamAM te sAcuM che. te artha eTale game te kALanA, game te dezanA ke game te viSayanA jUnA ke navA vicAro mArI sanmukha Ave che tyAre huM te upara kazA ja baMdhana sivAya saMpUrNa muktamane vicAra karuM chuM, ane temAMthI satyAsatya tAravavA huM yathAzakti prayatna karuM chuM. mArA A prayatnamAM mane jAti, dharma, saMpradAya, zAstra ke bhASAnA pUrvagraho bhAgye ja jakaDI rAkhatA haze. huM AcarI zakuM ke nahi te prazna puruSArthano che, paNa huM jijJAsA ane vicAranI dRSTie mArA mananAM badhAM dvAro eTale sudhI khullAM rAkhavA kALajI levuM chuM ke rakhe koI jJAtavya evo satya aMza mAtra pUrvagraha ane upekSAne kAraNe dhyAna bahAra rahI na jAya. manane pUrvagraho ane saMkucitatAnAM baMdhanothI para rAkhI tathya jANavA, vicAravA ane tene svIkAravAnI tatparatA sevavI e jo vIsamI sadInuM lakSaNa hoya to, huM te arthamAM vIsamI sadIno gaNAuM kharo; bhale bIjA arthamAM huM ogaNIsamI ke caudamI sadIno houM. huM ema mAnuM chuM ke satyanI jijJAsA ane zodha koI paNa eka sadIne varelI nathI. dareka sadI ane yugamAM, icche tene mATe, eno saMbhava che ane bIjAne mATe game te sadImAM ane game te yugamAM paNa enAM dvAra baMdha ja che. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 * samAja, dharma ane saMskRti A aMgata carcAthI huM Apa badhAnuM dhyAna be muddA tarapha kheMcuM chuM: eka to jIvanamAM haMmezAM vidyArthIpaNuM cAlu rAkhavuM ane keLavavuM, ane bIjo muddo e ke vidyArthIpaNuM paNa muktamane eTale ke nirbandhana ane nirbhayapaNe keLavavuM. vidyArthItva mAnasatattvanI dRSTie vicArIe to vidyArthIpaNAnAM eTale saMskAra grahaNa karavAnI yogyatAnAM bIjo bALakanAM mAtA-pitA dAMpatyajIvanamAM praveza kare tyArathI ja temanI manobhUmikA rUpe saMcita thavA lAge che, ane te bIjo garbhAdhAnanA samayathI vyakta rUpa dhAraNa karatAM jAya che. paNa ApaNuM gulAmI mAnasa A satya vastunuM Akalana karI zakatuM nathI. zizu, kizora ane kumAra avasthAnA vidyArthIjIvanane kALajIbharelI suvicArita doravaNI maLatI hoya evA dAkhalA ApaNe tyAM bahu prayatna paNa bhAgye ja jovA maLaze. ApaNA sAmAnya vidyArthIonuM jIvana nadI-paTamAMnA pASANanI peThe Akasmika rIte ja ghaDAya che, ane AgaLa vadhe che. nadInA paTamAMno paththara jema avAranavAra pANInA pUranA dhasArAthI ghasAto kyAreka ApameLe goLamaToLa suMdara AkAra dhAraNa kare che, tema ApaNo sAmAnya vidyArthIvarga nizALa ane skUlanAM, samAja, rAjya temaja dharmaziratAjanAM vividha niyaMtraNovALI zikSaNapraNAlikAnA jaMtaraDAmAMthI pasAra thaI eka yA bIjI rIte ghaDAya che. soLa varSa sudhInuM vidyArthIjIvana bIjAnA gaLaNe vidyApAna karavAmAM vIte che. eTale ApaNe tyAM kharA vidyArthIjIvanano prAraMbha skUla choDI kaoNlejamAM praveza karatI vakhate ja thAya che. e vakhate vidyArthInuM mAnasa eTaluM to pakva thaI jAya che ke have te ApameLe zuM zIkhavuM, zuM na zIkhavuM? satya ane zuM anupayogI ? - e badhuM vicArI zake che. tethI vidyArthIjIvanamAM kaoNlejakALa bhAre agatyano bhAga bhajave che. pahelAMnI apakva avasthAmAM rahI gayelI truTio ke thayelI bhUlo sudhAravI e kAma karavA uparAMta kolejajIvanamAM AkhA jIvanane sparze ane upayogI thAya evI samartha taiyArI karavAnI hoya che, ane te vakhate eTalI javAbadArI vicAravA ane nibhAvavA pUratI buddhi ane zarIranI taiyArI paNa hoya che. tethI A samaya daramyAna vidyArthIe leza paNa gAphela rahevuM e jIvananA madhyabiMdu upara ja kuThArAghAta karavA jevuM che. huM thoDuMghaNuM kaoNlejanA vidyArthIo vacce rahyo chuM ane meM joyuM che ke temAMnA bahu ja ochA vidyArthIo maLela taka ane zaktino saMpUrNa jAgRtipUrvaka upayoga kare che. parIkSAmAM yena kena prakAreNa pasAra thaI javuM e dhoraNa sAmAnya hovAthI vidyArthIno puSkaLa kImatI samaya ane tenI zaktisaMpatti kAryasAdhaka rIte vaparAtAM nathI. mArA eka mitra, jeo kuzaLa vakIla ane prajAsevaka che, temaNe mane kaheluM ke ame vidyArthIo - khAsa karIne buddhimAna gaNAtA vidyArthIo - divasa ane rAtano moTo bhAga gapagoLA. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgaLapravacana - 5 ane anAvazyaka vAgyuddhamAM veDaphI nAMkhatA ane ema mAnI letA ke parIkSA pAsa karavI emAM te zuM ? jyAre parIkSA najIka Avaze tyAre taiyArI karI laIzuM ane e pramANe karI paNa letA, paraMtu jyAre bI. e. pAsa thayA ane AgaLa UMDA adhyayanano vicAra Avyo tyAre ema jaNAyuM ke ame zarUAtanAM cAra varSono ghaNo samaya khoTI rIte barabAda karyo che. e vakhate badhA ja sAmarthya ane samayano yogya rIte karakasarapUrvaka niyamita sadupayoga karyo hota to ame khAtarIthI kaoNlejajIvanamAM meLavyuM che te karatAM bahu vadhAre meLavI zakyA hota. huM dhAruM chuM ke mArA e mitranI vAta taddana sAcI che ane dareka kolejiyanane ochevatte aMze lAgu paDe che. tethI huM dareka vidyArthI, je atyAre kolejamAM navo dAkhala thayo hoya ke AgaLa vadhelo hoya, tenuM dhyAna A muddA tarapha kheMcuM chuM. kaoNlejanA jIvanamAM eTalI badhI sArI tako che ke mANasa pote dhAre to potAnuM saMpUrNa navasarjana karI zake che. temAM judA judA viSayanA samartha adhyApako, joIe tevuM pustakAlaya, ane navIna zoNitanA utsAhathI thanaganatA vidyArthIono sahacAra, e jIvana taiyAra karavA vAstunI mUlyavatI saMpatti che. mAtra teno upayoga karavAnI jIvanakaLA hastagata hovI joIe. jIvanakaLA vidyArthIjIvanamAM jo kaMI siddha karavA jevuM tattva mane lAgyuM hoya to te jIvanakaLA che. je jIvavAnI kaLA hastagata kare che tene sAdhano tathA sagavaDanI UNapa viSe phariyAda karavApaNuM hotuM nathI. te to potAnI sAme jeTalAM ane jevAM sAdhano hoya, jeTalI ane jevI sagavaDa hoya teno evI sajIva kaLAthI upayoga kare che ke temAMthI ja tenI sAme ApoApa navAM sAdhanonI sRSTi UbhI thAya che, te vaNamAgI AvI UbhI rahe che. je AvI jIvanakaLA jANato na hoya te haMmezAM A nathI, te nathI, AvuM nathI, tevuM nathI evI phariyAda karyA ja kare che, ane tenI sanmukha game teTalAM ane game tevAM sAdhano upasthita hoya to paNa tene tenuM mUlya samajAtuM nathI, kAraNa ke te jaMgalamAMthI maMgala karavAnI kaLA ja dharAvato nathI. pariNAme evA vidyArthI maLela sagavaDanA lAbhathI to vaMcita rahI ja jAya che, ane bhAvI sagavaDanA lAbho to mAtra temanA manorAjyamAM ja rahI UlaTI vyAkuLatA UbhI kare che. tethI ApaNe game te kSetramAM game te karatA hoIe, chatAM emAM jIvanakaLAnI ja prathama jarUra che ane e kaLA eTale ochAmAM ochI ane najIvI gaNAtI sAdhanasAmagrImAM paNa saMtuSTa mane AgaLa vadhavAmAM teno upayoga karI levo ane svapuruSArthathI ja potAne joItI sRSTi UbhI karavI te. agavaDono atibhAra jo jIvanane kacaDI nAMkhato hoya to e doSa sagavaDonA DhagalAmAM paNa rahelo ja che. jene bahu sagavaDa te haMmezAM pragati karI ja zake athavA Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 * samAja, dharma ane saMskRti kare che, evo dhruva niyama nathI. tethI UlaTuM, je vadhAre agavaDa ke muzkelImAM hoya te pAchaLa rahI jAya che ke kacaDAI jAya che, evo paNa dhruva niyama nathI. paNa dhruva niyama to e che ke buddhi ane puruSArtha hoya to ja game te sthitimAMthI AgaLa vadhI zakAya. jenAmAM e tattva vikasAvavAnI bhUkha hoya che te sagavaDa-agavaDanI tathAmAM bahu paDato nathI. ghaNI vAra to te vikasatu naH zizvae kuntInA vAkayathI agavaDone notare che. meM evA eka mahArASTrIya vidyArthIne joyelo ke je mAtA-pitA taraphathI maLatI badhI sagavaDa choDI daIne ApapuruSArthe ja kaoNlejamAM bhaNato hato ane bI.esasI.no abhyAsa karavA sAthe kharcalAyaka kamAvA uparAMta svayaMpAka karI thoDA kharcamAM rahevAnI kalA siddha karato hato. meM tene pUchyuM ke vAMcavA vicAravAnuM bahu ochuM banatuM haze?" te kahe ke meM goThavaNa ja evI karI che ke Arogya ane abhyAsa sacavAya tema ja svAzrayavRttimAM AtmavizvAsa vadhe. chevaTe teNe ucca vargamAM bI.esasI.nI parIkSA pasAra karI. ApaNe e jANIe chIe ke mAtra vyApArIvRttivALAM mAtA-pitA potAnI saMtatine vadhAre saMpattino vAraso ApI javAnI ja khevanA rAkhatA hoya che. teo keTalIye peDhI sudhInI svasaMtatinA sukhanI ciMtA sevatAM hoya che, paNa AnuM pariNAma UlaTuM ja Ave che ane saMtatinI kAyamI salAmatInI temanI dhAraNA ja dhULamAM maLI jAya che. tethI mArI dRSTie jIvananI kharI khUbI e ja che ke game tyAM ne game te sthitimAM hoIe, chatAM vidyArthIpaNuM cAlu ja rAkhavuM joIe ane tene uttarottara vikasAvavuM joIe. khulluM ane nirbhaya mana jJAna ane vidyA e mAtra bahu vAcanathI ja maLI jAya che ema nathI. ochuM ke vadhu vAMcavuM e ruci, zakti ane sagavaDatAno savAla che. paNa, game teTaluM ochuM vAMcavA chatAM jo vadhAre siddhi ane lAbha meLavavo hoya to, tenI anivArya zarata e che ke, manane khulluM rAkhavuM ane satya-jijJAsAnI siddhimAM koI paNa pUrvagrahone ke rUDha saMskArone ADe AvavA devA nahi. mAro anubhava ema kahe che ke A mATe sauthI pahelAM nirbhayatAnI jarUra che. dharmano kAMI paNa kharo ane upayogI artha thato hoya to te nirbhayatA sAthenI satyanI zodha che. tattvajJAna e satyazodhano eka mArga che, ane game te viSayanuM adhyayana karatA hoIe chatAM dharma ane tattvajJAnano saMbaMdha rahelo ja che. e baMne vastuo koI cokAmAM baMdhAtI nathI. mananAM badhAM dvArA satya mATe khullAM hoya ane nirbhayatA enI pRSThabhUmimAM hoya to je kAMI vicArIe ke karIe te badhuM ja tattvajJAna ke dharmamAM samAI jAya che. jIvanasaMskRti jIvanamAMthI mela ane nabaLAI dUra karavI ane tene sthAne sarvAgINa svacchatA tema ja sAmaMjasyapUrNa baLa ANavuM - e ja jIvananI sAcI saMskRti che. A ja vastu Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgaLapravacana. 7 prAcIna kALathI dareka deza ane jAtimAM dharmane nAme prasiddha che. ApaNA dezamAM saMskRtinI sAdhanA hajAro varSa pahelAMthI zarU thayelI ane Aje paNa cAle che. A sAdhanA mATe bhAratanuM nAma suvikhyAta che. tema chatAM dharmanuM nAma sUga upajAvanAruM thaI paDyuM che ane tattvajJAna e nakAmI kalpanAomAM khapavA lAgyuM che. enuM zuM kAraNa ? e Ajano prazna che. eno uttara dharmaguru, dharmazikSaNa ane dharmasaMsthAonI jaDatA tema ja niSkriyatAmAMthI maLI jAya che. dharma ke tattvajJAna pote to jIvananuM sarvavyApI saurabha che. emAMthI AvatI durgaMdha e tenA dAMbhika ThekedArone lIdhe che. jema kAcuM anna ajIrNa kare ane vAsI ke saDeluM anna durgaMdha pheMke tethI bhojanamAtra tyAjya banatuM nathI ane jema tAjA ane poSaka anna vinA jIvana cAlatuM ja nathI, tema jaDatApoSaka dharmanuM kalevara tyAjya chatAM sAcI saMskRti vinA mAnavatA ke rASTrIyatA nathI sarajAtI ke nathI TakatI. vyaktinI badhI zaktio, siddhio ane pravRttio ekamAtra sAmAjika kalyANanI dizAmAM yojAya tyAre ja dharma yA saMskRti caritArtha thAya che. dharma, saMskRti ane tattvajJAnanI vikRta samaja dUra karavA ane saikAo-jUnA vahemonuM mUla ucchedavA vAste paNa saMskRtinI sAcI ane UMDI samaja Avazyaka che. A dRSTie gAMdhIjI - ApaNe jANIe chIe ke gAMdhIjI eka mahAna rAjapuruSa che. temanI rAjakIya pravRtti ane hilacAlanA mULamAM satata vaheto amRta jharo pUro pADanAra koI akhUTa UgamasthAna hoya to te temanI saMskRti viSayaka sAcI samaja che. temanI nirNAyaka zakti, sunirNayane vaLagI rahevAnI makkamatA ane game tenA game tevAM judAM paDatAM dRSTibiMduone sahAnubhUtithI samajavAnI mahAnubhAvatA - e badhuM temanI saMskRtinI sAcI samajane ja AbhArI che. e sivAya temanI pAse bIjuM kazuM dharmabaLa nathI. AvI saMskRtipradhAna vidyAnuM vAtAvaraNa racavuM e jema saMsthAnA saMcAlako ane zikSako pa2 avalaMbita rahe che tema vidyArthIo upara paNa teno ghaNo AdhAra che. dhaMdhAdArI ane kuTuMbapatine ApaNe ema mAnIe chIe ke je kAMI zIkhavAnuM che te to mAtra vidyArthIone ja zIkhavAnuM che ane ApaNe dhaMdhAdArI ke kuTuMbamAM paDelA zuM zIkhIe ? ane kevI rIte zIkhI zakIe ? paNa, A mAnyatA sAva bhUlabharelI che. maoNnTesaoNrInI zikSaNapaddhatimAM mAtra zizu ane bALakanA ja zikSaNa upara bhAra nathI apAto, paNa tenA vaDIlo sudhdhAMmAM susaMskAranuM vAtAvaraNa jamAvavAnI himAyata karAya che; kema ke, ema thAya to ja zizuo ane bALakonuM jIvana ghara ane zALAnA saMskArabhedanI athaDAmaNI vacce veDaphAtuM aTake. te ja rIte moTI uMmaranA vidyArthIonI bAbatamAM Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 * samAja, dharma ane saMskRti paNa che. game te dhaMdhArthI ane kuTuMbI hoya topaNa te bacata samaya ane zaktino upayoga susaMskAritA meLavavA ane vikasAvavAmAM karI zake. eTaluM ja nahi paNa teNe tema karavuM paNa joIe. nahi to tenI ane tenAM saMtAnonI vacce evI eka dIvAla UbhI thavAnI ke saMtAna tene uvekhaze ane te saMtAnane uvekhaze. evI sthiti kadI paNa ISTa nathI ke jyAre saMtAno kahe ke vaDIlo vahemI, jaDa ane rUDhicusta che; ane vaDIlo kahe ke bhaNelA gaNAtA vidyArthIo mAtra havAmAM UDe che. vaDIlo ane vidyArthIo vaccenI khAI vadhAre UMDI na bane teno rAmabANa IlAja mukhyapaNe vaDIlonA hAthamAM ja che, pachI bhale ne te game tevA dhaMdhAdArI ane kuTuMbI hoya. e IlAja eTale temaNe pote potAnI samajane zuddha karavAno prayatna karavo te. - prabuddha jaina 8. 45. tA. 14-7-4panA roja satrAraMbha prasaMge zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaInA vidyArthIo samakSa kareluM pravacana. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. maMgaLapravacana maMgaLapravacanano khyAla evo che ke satrane AraMbhe maMgaLarUpe kAMIka kahevuM. dareka kAmanI zarUAtamAM maMgaLa-anuSThAna karavAno rivAja che. lagna vagere zubha kAryomAM gaNeza mAMDavA, enI pUjA karavI vagere mAMgalika anuSThAno jANItAM che. ApaNuM kSetra vidyAnuM hoI tenA satra-prAraMbhe vidyA vize vicAra karavo e ja mAMgalika gaNAya. eka upaniSadamAM svAdhyAya ane pravacana e ja tapa che ema kahyuM che. ApaNuM vidyAkSetra eTale svAdhyAya ane pravacananuM ja kSetra. tethI phalita ema thayuM ke ApaNuM vidyAkSetra e tapanuM kSetra che. ahIM ja vicAravuM prApta thAya che ke RSie svAdhyAya ane pravacanane tapa karyuM te kaI daSTie ane kayA arthamAM? tapano artha evo sasto nathI ke ApaNe thoDuMghaNuM vAMcIe, vicArIe ke UMce mane bolIe, lakhIe eTale te tapa thaI jAya. tapano artha ethI bahu vadhAre UMDo ane agharo paNa che. tapa e niSThAmAM - buddhipUrvakanI niSThAmAM ja samAya che. vidyAviSayaka parizIlana niSThA vinAnuM hoya to te tapanI koTimAM na Ave ane evuM parizIlana mAMgaLika paNa na nIvaDe, eTale ke jIvanamAM prANa na pUre. niSThAno artha samajavo ghaTe. je kAma svIkAryuM hoya temAM ekarasa thavuM, potAnI badhI zaktio temAM ja kendrita karavI ane game tevAM vighnono sAmano karavAmAM AnaMda anubhavavo tema ja utsAhane kadI osaravA devo nahi e niSThAno artha che. AvI niSThA sAthenuM vidyAkArya e ja tapa che, ane e pote svayaM maMgaLarU5 che; ene itara maMgaLanI jarUra nathI. dIpakane prakAzita karavA koI bIjo dIvo prakaTAvatuM nathI, kemake te svataprakAzamAna che. ApaNe sau jANIe chIe ke loko upavAsa ane evAM bIjAM kaThaNa vratone tapa kahe che. evAM vrato AcaranAra tapasvI gaNAya che. sakhata zaradI ke garamI IcchApUrvaka sahanAra paNa tapasvI gaNAya che. paraMtu jarA bArIkIthI vicArIe to jaNAze ke vidyApa ane upavAsatapa vacce keTaluM aMtara che ? koI paNa nAnI ke moTI uMmarano sahiSNu. hoya to te eka ja nahi paNa aneka upavAsa sahelAIthI karI zake. vidyAnI sAdhanA evI sahelI nathI, pacIsa pacIsa varSa lagI satata ane khaMtapUrvaka evI sAdhanA karI hoya to te AjakAlanA dhoraNanI dRSTie adhUrI paDe che. vrato vize ema nathI. Aje Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 * samAja, dharma ane saMskRti ja becAra upavAsa kheMcI kADho. lAgaNIvALA snehIo tamane tapa karyuM ema kaheze ane vadhArAmAM te tapa Ujavaze paNa. paraMtu te ja loko vidyAnuM evuM mUlyAMkana karI nahi zake ane chatAMya e tapa che ja, kemake vidyA vinA aMdara aMdhAruM rahe che ane graMthio bhedAtI nathI.. ghaNA loko ema samaje che ke bhaNavuM ane vidyAbhyAsa karavo eTale kAMI pravRtti na karavI, puruSArtha na karavo; paNa kharI vAta bIjI che. jo kharA arthamAM vidyA sAdhavI hoya to temAM jabbara puruSArthanI jarUra che. e kAma mAtra nivRttirUpa ke ArAmadeha nathI. emAM to bhAre parasevo utAravo paDe che, ane tethI ja te tapa kahevAya che. je mana, vacana ane zarIrane tapAve, thakavI nAkhe ane pariNAme temAMthI ucca dhyeya siddha thAya te tapa. A arthamAM vidyAnI sAdhanA - kharI sAdhanA - upavAsa Adi kahevAtAM tapo karatAM paNa duSkara tapa che. upaniSadanA RSie e ja arthamAM svAdhyAya ane pravacanane tapa kahI temAM pramAda na sevavAnI bhalAmaNa karI che. have ApaNe ApaNI vidyapravRtti vize thoDo vicAra karI, e joIe ke ApaNI pravRtti tapa kahevA lAyaka che? sAmAnya rIte ema jovAmAM Ave che ke moTo bhAga na chUTake bhaNe che. bhaNyA vinA kayAMya gaja nathI vAgato to lAvo bhaNIe, ema dhArI ghaNA bhaNe che. mAbApa ke vaDIlo paNa ema dhArIne bhaNAve che ke chokarAM nahi bhaNe to ThekANe nahi paDe. AvI lAcAra vRttithI zarU karela bhaNatara phaLadAyI nathI nIvaDatuM. e kadAca DigrI meLavAvI Ape, paNa AtmAmAM prakAza na arpI zake. AvI lAcAra vRttithI bhaNanArA parIkSA pUratuM vAMce che, ne parIkSAnA divasomAM ja thoDI ghaNI mahenata kare che. bAkIno ghaNo samaya teo veDaphe che. vaDIlo mAne che ke chokarAMo bhaNe che, jyAre chokarAMo ghaNI vAra to zakti, samaya ane dhanano durupayoga kare che. ucca vidyAnA kSetramAM paNa AvuM cAlatuM jovAya che. aneka vidyArthI ane vidyArthinIo evAM maLI Avaze ke jeo parIkSAnA divaso sivAya bhAgye ja vAMce-vicAre. jo temane ema ne ema pramANapatra maLI jatuM hoya to teo eTaluM paNa na vAMce. A daSTie jotAM ema kahevuM paDe che ke uMmare pahoMcyA pachI paNa ApaNA vidyArthIvargano moTo bhAga jIvanadroha ja kare che. khAsa karI abhyAsanI kharI rIta e che ke vargamAM gayA pahelAM zIkhavAnuM pahelethI ja vAMcI rAkhavuM, jethI adhyApaka kahe te pUruM samajAya ane adhyApakane aneka prazno karI tenI pAsethI anekagaNuM navuM meLavI zakAya. jo Ama nathI thatuM to vargamAM adhyApaka kahe te bahu ochuM samajAya che ne mahattvanA prazno karavAnuM to bAjue ja rahI jAya che. pariNAme adhyApaka paNa vadhAre mahenata karavAnuM bAjue mUke che ane samaje che ke gADuM ema ja cAlavAnuM. ene lIdhe samagra ucca abhyAsanuM kSetra chIcharuM banI jAya Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgaLapravacana * 11 che. Aje moTe bhAge ApaNe tyAM A ja vastu dekhAya che. vidyArthIoe mAtra prathamathI vAMcIne ja vargamAM javuM eTaluM basa nathI, paNa temaNe vargamAMthI AvyA bAda adhIta ane cAlatA viSayonuM manana paNa karavuM joIe. ema kare to ja vidyAtA phaLe ane adhyApakone potAnA viSayamAM vadhAre taiyArI karavI paDe. jo vidyArthIvarga kharekhara jAgarUka hoya to adhyApakone paNa vadhAre saceta rahevuM paDe ane temane evA vidyArthIo pratye vadhAre mAna paNa thAya, tema ja mahAvidyAlayo ane vizvavidyAlayo pAchaLano rASTriya hetu bara Ave. - amadAvAda e udyogapradhAna zahera che. udyogamAM paDelAonI niSThAthI ApaNe paricita chIe. jyAre dekho tyAre ane jyAM udyoganAM kSetramAM juo tyAM, emAM paDelA udyogapatio potAnA udyoga sivAya bIjA vicAro bhAgye ja kare che. A emanI dhaMdhA pratyenI niSThA che. AvA niSThAvALA vAtAvaraNamAM rahI abhyAsa karanArane potAnA viSaya paratve niSThA keLavavAnuM kAma eka rIte saheluM che. paNa moTe bhAge evuM dekhAya che ke bhaNanAra dhaMdho karI zakato nathI ane bhaNavAmAM citta pUruM parovI zakato nathI. tethI bhaNanAra gharano ke ghATano nathI raheto. A ja kAraNe huM niSThA keLavavAnuM kahuM chuM. zAstromAM Adi, madhya ane anta maMgaLanI vAta kahevAmAM AvI che, paNa vidyAbhyAsa e to akhaMDa ane satata maMgaLamaya che, jo emAM pUrI niSThA sAdhIe to ja. AjakAla abhyAsamAM - khAsa karI ucca abhyAsamAM - mAdhyamano prazna ugratAthI carcAI rahyo che. mAtRbhASA ja zikSaNa-sAmAnyanuM kharuM vAhana hoI zake, e vastu AkhI duniyAne dIvA jevI hovA chatAM ApaNA ja dezanA ghaNAya ucca keLavaNI pAmelA ane samartha manAtA puruSonAM manamAM e vize saMdeha che. paNa teo joI nathI zakatA ke mAtRbhASA mAdhyama na hovAthI dezanI mastiSkazakti ane AviSkArazakti keTalI kuMThita thaI gaI che? mAtRbhASAmAM zIkhavAnuM ane temAM ja prazno lakhavAnuM hoya to thoDI mahenate keTalo lAbha thAya! keTaluM spaSTa jJAna prApta thAya ! ane bacata samayano bIjAM jarUrI kAmomAM keTalo sArthaka upayoga thAya ! e vastu keLavaNInA kSetramAM paDelAoe vicAravA jevI che. atyAre to vidyArthIvarga duvidhAmAM paDyo che. mAtRbhASAnI saraLatA e jatI karI zakato nathI ane aMgrejIno ekAMgI pakSapAta choDI zakato nathI. tethI e nathI aMgrejI pUruM jANato ke nathI mAtRbhASA ThIka jANato. vicAra ane sUkSma darzanathI to te vegaLo ja rahe che. ApaNe yuropanA aneka viSayanA aneka dhuraMdhara vidvAnonI ane saMzodhakonI vAta karIe chIe, temanI yazogAthA gAIe chIe, paNa e nathI vicAratA ke emanI siddhinuM eka agatyanuM sAdhana temanI mAtRbhASAmAM levAyeluM zikSaNa e che. hiMdustAnanI mastiSkazakti kAMI bIjAM rASTro karatAM UtaratI nathI, paNa ApaNA AgevAna niSNAto Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 * samAja, dharma ane saMskRti ja e zaktine divasAnudivasa UtaratA prakAranI banavAmAM nimitta thatA rahyA che. vidyArthIo A bAbata potAno spaSTa mata keLavI AgevAno upara dabANa lAve to emAM emanuM ane bIjAnuM paNa bhaluM che, zreya che. abhyAsane mAMgaLika ane taporUpa banAvavo hoya to enI eka rIta e paNa che ke potAnA viSayamAM jeo AgaLa vadhelA hoya temanI sAthe carcA karavI, temanA saMparkamAM rahevuM ane kAMIka navuM zIkhavuM, temaja jeo potAnAthI nIcalI kakSAnA hoya temane zIkhavatA paNa rahevuM ane varganA samaya uparAMta potAnA adhyApakone paNa pUrA kasavA. amuka samayane aMtare sahapAThI vidyArthI-vidyArthinIoe maLI potapotAnA viSaya paratve khUba chUTathI paNa adhyayanapUrvaka maukhika ane lekhita carcA karavI. A eka saMbhUyasaMvAda che jene Aje Debate' tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. A prathA hajAro varSanI jUnI che. ene ja lIdhe aneka viSayanAM aneka zAstro racAyAM che, ne te sarvatra AdarapAtra banatAM AvyAM che. pUrA satrakALa daramiyAna temaja AkhA varSa daramiyAna ApaNuM adhyayana mAMgaLika nIvaDe te mATe chello eka ja muddo have mAre kahevAno che, ane te e ke gItAnA saMdeza tarapha Apa saunuM dhyAna kheMcavuM. gItA e game te kSetramAM ane game te kALamAM game te sampravRtti karanArane puruSArthamAM preranAruM eka anupama pratIka che. ApaNuM eTale adhyetA ane adhyApakonuM dharmakSetra te to vidyAkSetra ja che. e kSetramAM pravRtta paNa DhIluMpocuM thayeluM, saMdehazIla temaja mukhya dhyeyathI saheja paNa phaMTAtuM mana e ja arjuna che ane aMdarano jAgato, vivekI aMtarAtmA e kRSNa che. te arjunane niSThAvAna thavA, viveka keLavavA, temaja apramatta banI dhyeya bhaNI AgaLa vadhavA saMketa kare che. ApaNe sau e saMketano artha jeTalA pramANamAM vadhAre samajIe teTalA pramANamAM saunuM maMgaLa che. tA. 11-9-4rane roja bho. je. vidyAbhavananA vidyArthIo ane adhyApako AgaLa kareluM pravacana. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. jIvanazilpanuM mukhya sAdhana jIvana e mAtra zArIrika nathI. tethI UMDuM ane sUkSma jIvana mAnasika che ane tethI paNa vadhAre sUkSma ane sthAyI jIvana AdhyAtmika che. evA jIvanamAM zilpa racavuM eTale enI vividha kArIgIrI hastagata karavI. sAmAnya rIte ApaNe badhA ja jIvananA koI bhAgane sparzI tenA ghaDatara u52 lakSa ApIe chIe. pariNAme jIvana ghaDAtuM nathI ane ghaDAya che te ekAMgI hoI vikRta jevuM banI jAya che. tattvajJAna e jIvananA badhA aMzone sparzI vicAra kare to ja e vastunuM yathArthajJAna che ema kahI zakAya. tattvajJAnanI aneka vicArasaraNIo che. paribhASAo paNa judI judI che. A bhedane lIdhe sAmAnya janane tattvo ke tattva judAM judAM bhAse che. zabdanirUpaNa ane tajjanya bodhanI je bhinna bhinna chApa mana upara paDe che te mANasane mULa vastunA abheda bhaNI vicAra karatA moTe bhAge roke che. Ano vyAvahArika upAya zo e prazna paNa jIvanazilpI ke jIvanaghaDavaiyAne thAya che. eno uttara RSioe Apyo che ane te e ke je tattvajJAna aMtaramAM vasyuM ke samajAyuM hoya te pramANe jIvana jIvavAno prAmANika prayatna e ja tattvajJAnanI bhinna bhinna samajaNamAM rahelA abhedane spaSTapaNe samajAvI Ape che. jeo evo prAmANika prayatna kare che te game te vicA2saraNI ane game te paribhASA svIkAratA hoya, chatAM jIvanazuddhinI eka ja samAnabhUmikA upara AvI UbhA rahe che. pachI temane paraMparA ane zAstronA zAbdika bhedo ADe nathI AvatA. temane bAhya AcAra ane jIvana praNAlIonA bheda paNa nathI naDatA. e bhedanuM khokhuM temane mATe uparachalluM rahI jAya che ane zuddhinI abheda bhUmikA ja vAstavika banI rahe che. AthI ja kahevAyuM che ke vicAranI zuddhi AcArathI thAya che. ahIM samajavuM ghaTe ke AcAra eTale bIjAo dekhI zake evo mAtra sthULa AcAra nahi, paNa zvAsocchvAsanI peThe jIvanamAM vaNAyelo ane AtmasAkSIe pratIta thAya evI savRttionA saMskArano AcAra. bIjI rIte ema kahI zakAya ke AcAranI zuddhi vicArathI thAya che. jema jema sUkSma ane samabhAvI vicA2 ka2vAmAM Ave tema tema Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 * samAja, dharma ane saMskRti AcAranAM kalpita jALAM dhyAnamAM Ave che, ane tenAM baMdhanamAMthI chUTA thavAne utsAha paNa pragaTe che. A ja arthamAM dareka saMpradAye jJAna ane kriyA baMnene sarakhuM mahattva ApyuM che. paNa e jJAna eTale mAtra zAbdika jJAna nahi, ane e kriyA eTale mAtra samAjagata ke saMpradAyasaMgata praNAlI nahi. eTale jJAna eTale tattvanuM jJAna, mULa vastunuM jJAna ane e kriyA eTale e ja jJAnane jIvanamAM eka2sa karavAnI sAdhanA. A ja jIvananuM zilpa che, ema mane lAge che. jIvanazilpa eTale ke vikAsa jIvanazilpano artha vikAsa thaI zake. vikAsa be prakArano che H zArIrika ane mAnasika, zArIrika vikAsa mAtra manuSyamAM nahi, paraMtu pazupakSImAM paNa dekhAya che. khAnapAna ne sthAna suMdara maLe ane koI bhaya na rahe to pazu paNa khUba baLavAna ne puSTa thAya. manuSya ja mAtra khAnapAna ne sthAnanI yogyatAthI zArIrika vikAsa nathI karI zakato. te saghaLAM pAchaLa te yogya manovyApAra arthAt buddhiyoga ne saMyama rAkhe to ja te zArIrika vikAsa karI zake. mAnasika vikAsa mAnavamAM ja saMbhavita che. dehayoga vinA te saMbhavita nathI. chatAM game teTaluM zarIrabaLa kema na hoya, paNa samucita rItathI yogya dizAmAM mananI gati nathI thatI tyAM sudhI pUro mAnasika vikAsa thato nathI. eTale ke, manuSyano pUrNa zArIrika ne mAnasika vikAsa kevaLa vyavasthita ane jAgrata buddhiyoganI apekSA rAkhe che. ApaNe zodhavuM joIe ke vikAsanI asalI jaDa zemAM che ? mukhya upAya kayo che ke je na hovAthI bIjuM badhuM hoya che te, na hovA barAbara thAya che. Ano javAba bahu saraLa che ane ApaNI AsapAsanA jIvanamAMthI ja te javAba maLI zakaze. tame jozo ke javAbadArI e ja vikAsanuM pradhAna bIja che. manano vikAsa tenA sattvaaMzanI yogyatA ne pUrNa jAgRti para che. A sattva aMzane ras ne tamas aMzarUpa pramAda dabAvI de che. jyAM sudhI javAbadArI nathI rahetI tyAM sudhI mananI gati kuMThita thAya che ane pramAdanuM tattva vadhI paDe che, jene yogazAstramAM mananI kSipta ne mUDha avasthA kahe che. jevI rIte zarI2 52 zaktithI adhika bojo nAkhavAthI snAyubaLa kAryasAdhaka nathI banatuM te rIte kSipta ne mUDha avasthAno bojo paDavAthI mananI svAbhAvika vicArazakti niSkriya bane che. javAbadArI na hovAne lIdhe AvatI niSkriyatAthI rajas ne tamas guNano udreka thAya che. AthI ja sauthI vadhu jarU2 javAbadArInI che. javAbadArI aneka prakAranI che. kyAreka kyAreka te mohamAMthI Ave che : eka yuvaka mohavazAt tenI premikA pratye potAnI jAtane javAbadAra samaje che. kyAreka kyAreka Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanazilpanuM mukhya sAdhana * 15 snehamAMthI A javAbadArI Ave che. mAtA snehavazAt ja bALaka pratye kartavyapAlana kare che. kayAreka javAbadArI bhayamAMthI Ave che : rAtanA jaMgalamAM vAgha AvavAno hoya tyAre jAgrata rahI bacAva karavAnI javAbadArI sau para Ave che. A rIte lobhavRtti, parigrahakAMkSA, krodhabhAvanA, mAnamatsara vagere rAja-tAmasu, aMzomAMthI javAbadArI Ave che. vikAsanA pradhAna sAdhanarUpa je javAbadArI kahI te A badhI javAbadArIo nathI. A badhI maryAdita ne saMkucita javAbadArIo che, kSaNika bhAvavALI che. paNa huM je javAbadArI kahuM chuM te eka evA bhAvamAMthI janme che, je na to kSaNika che, na to saMkucita ane na malina. e bhAva che potAnI jIvanazaktino yathArtha anubhava karavAno. jyAre A bhAvamAMthI javAbadArI pragaTa thAya che tyAre te satata vegavALI nadInA pravAhanI jema rokI zakAtI nathI. potAnA paMtha para kArya karatI te jAya che, tyAre niSkriyatA ke kuTilatA rahetI ja nathI. moha, sneha, bhaya, lobha Adi asthira, saMkucita ne kSudra bhAvomAMthI pragaTatI javAbadArI eka vastu che ane jIvanazaktinA yathArtha anubhava pachI pragaTatI javAbadArI eka bIjI vastu che. uparanA be bhAvomAM zuM aMtara che ne bemAMthI kayo bhAva zreSTha che te jovuM jarUrI mohamAM rasAnubhUti ne sukhasaMvedana paNa che, paNa te eTalA to parimita ane asthira che ke tenA Adi, madhya ne aMtamAM zaMkA, duHkha ane ciMtAno bhAva bharyo che. koI yuvaka tenA premapAtra tarapha sthUla mohavaza dattacitta rahe che, paNa pachI pahelAnA premapAtranI apekSAe bIjuM pAtra adhika suMdara, adhika samRddha ane adhika baLavAna maLe to tenuM citta pahelI jagyAethI chUTI bIjI jagyAe jhUkI paDaze ane tenI javAbadArI ke kartavyapAlananI gatinI dizA badalAze. mAtA nehavaza aMgajAta bALaka pratye potAnuM saghaLuM ApIne rasAnubhava kare che, paNa te rasAnubhava bilakula saMkucita ne asthira che; kAraNa, tenI pAchaLa mohano bhAva che. mAno ke tenuM bALaka marI gayuM ne tethI vadhu suMdara eka mAtRhIna bALaka tenA Azraye AvyuM. paNa A nirAdhAra bALaka pratye kartavyapAlana karavAmAM e mAtAne eTalo rasAnubhava nahi thAya. Ano artha e ke mAtAnI arpaNavRttino preraka bhAva kevaLa moha hato, zuddha ne vyApaka sneha nahoto. e apariNata sneha hato. jevI rIte rAMdheluM paNa na paceluM suMdara anna na to lohI banIne zarIrane sukha pahoMcADe ke na to bahAra nIkaLI zarIrane halakuM kare; mAtra aMdara aMdara saDIne zarIra ane cittane asvastha banAve. A ja sthiti mAtAnA kartavyapAlanamAM apariNata snehanI hatI. have bhaya laIe. rakSaNa mATe jhUMpaDuM baMdhAvyuM. bacavA mATe akhADAmAM baLa meLavyuM. kavAyata Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 * samAja, dharma ane saMskRti ne nizAnabAjI zIkhyA. paNa potAnA para te bhaya na rahyo ke jene potAnA samajyA che teo para paNa bhaya na rahyo, to kartavyapAlanamAM preraNA thatI nathI, pachI bhale ne rakSaNa karavAnI keTalIye zakti kema na hoya. A badhI javAbadArIo saMkucita bhAvamAMthI utpanna thaI che. moha jevA saghaLA bhAvo bilakula adhUrA, asthira ne malina che. jIvanazaktino yathArtha anubhava te bIjo bhAva che, je na to udaya thayA pachI nAza pAme che, na maryAdita ke saMkucita che ke na to malina che. prazna: jIvanazaktinA yathArtha anubhavamAM evuM te kevuM tattva che jenAthI janmatuM kartavyapAlana haMmezAM sthira, vyApaka ne zuddha ja hoya che? javAbaH Ano javAba meLavavA mATe jIvanazaktinA svarUpa para vicAra karavo joIe. tame pote ja vicAro ke jIvanazakti e zuM vastu che. koI paNa samajadAra vyakti mAtra zvAsocchuvAsa ke prANane jIvananI mULa AdhArazakti nahi mAne; kAraNa ke, jyAre jyAre dhyAnanI viziSTa avasthAmAM prANano saMcAra cAlu nathI hoto, tyAre paNa jIvana cAlu ja hoya che. AthI mAnavuM paDe che ke prANasaMcArarUpa jIvananI preraka ne AdhArabhUta zakti koIka bIjI ja vastu che. atyAra sudhInA AdhyAtmika sUkSma anubhavIoe e zaktine cetanA kahI che. cetanA e eka evI sthira ne prakAzamAna zakti che ke je daihika, mAnasika, ne eMdriya Adi sarva kAryonuM thoDuM ghaNuM bhAna rAkhe ja che. ApaNe pratyeka avasthAmAM ApaNI aihika, mAnasika ke aikiya kriyAno thoDo ghaNo paricaya rAkhI zakIe chIe, te zAthI? ApaNI kriyAonuM AvuM saMvedana ApaNane cetanAzakti dvArA thAya che. game te thAya, paNa ApaNe kyAreya cetanAzUnya thaI zakavAnA nathI. cetanAnI sAthe eka bIjI zakti paNa otaprota thaI che, jene ApaNe saMkalpazakti kahIe chIe. cetanA je kAMI samaje te saghaLAne kriyAkArI banAvavA athavA to tene mUrta svarUpa ApavA tenI pAse jo bIjuM koI baLa na hoya to tenI samajaNa bekAra bane ane ApaNe jyAM chIe tyAM ja paDyA rahIe. ApaNe anubhavIe chIe ke samAjane anusarI eka vAra saMkalpa thatAM cetanA kAryAbhimukha thAya che. jevI rIte kUdavAvALo saMkalpa kare tyAre potAnuM badhuM baLa ekaThuM karIne kUdako mAre che. baLane vIkharAI jatuM rokavuM te saMkalpazaktinuM kArya che. saMkalpanI madada maLI eTale cetanA gatizIla thaIne potAnuM sAdhya siddha karIne ja saMtuSTa bane che. A gatizIlatAne cetanAnuM vIrya samajavuM joIe. A rIte jIvanazaktinA pradhAna traNa aMza che : cetanA, saMkalpa ne vIrya. dareka jaNa sarjanakAryathI A traNa zaktino anubhava karI zake che. atyAre ApaNe sau tenuM anumAna ja karIe chIe. teno yathArtha anubhava eka judI ja vastu che. sAme rahelI dIvAlano inkAra karI tene na mAnanAra jema dIvAlane lAta mArIne Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanazilpanuM mukhya sAdhana 0 17 tenA astitvano anubhava karI zake che, tema ApaNe sarvamAM rahela triaMzI jIvanazaktino anubhava karI zakIe tema chIe. AvA anubhava pachI jIvanadaSTi badalAI jAya che. pachI eka navI javAbadArI ke kartavyadRSTi vizva pratye prApta thAya che. mohanI koTimAM AvanAra bhAvothI prerita kartavyadRSTi akhaMDa ne nirAvaNa nathI hotI. jIvanazaktinA yathArtha anubhavathI prerita kartavyadRSTi sAhajika che, sAtvika che, akhaMDa ane nirAvaraNa che. te rajas ne tama aMzothI parAjita thatI nathI. buddha ne mahAvIre mAnavatAnA uddhAranI AvI javAbadArI zira para lIdhI. ziSyonA pralobhanathI sokreTisa mRtyunA mukhamAM jatAM bacI zakata, paNa javAbadArI choDavI teNe ucita dhArI nahi. navo premasaMdeza ApavAnI javAbadArI mATe jisase zULIne paNa siMhAsana gayuM. gAMdhIjI brAhmaNonI seMkaDo kurUDhi rUpI pizAcinIothI ke muslimonI daDAbAjIthI DarIne kartavyacalita na thayA. A sarve ApaNA jevA ja manuSya hatA, chatAM teonI javAbadArI sthira, vyApaka ne zuddha hatI; kAraNa ke, te javAbadArI jIvanazaktinA yathArtha anubhavamAMthI AvI hatI. mArI dRSTie AvI javAbadArI ja vikAsanuM mukhya sAdhana che, jIvanazilpanuM mukhya sAdhana che. - jIvanazilpa 8. pa3. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. jIvanapatha. jIvana samudra jevuM agAdha che ane AkAza jevuM anaMta che. samudra sapATI che, jIvanane paNa sapATI che. sapATI upara nAnAM moTAM raMgaberaMgI hArabaMdha ane hAra vinAnAM ADAMavaLAM anekavidha mojAMo UThe che, AgaLa vadhe che, pAchAM vaLe che, aMdaroaMdara athaDAya che. e athaDAmaNomAMthI vaLI navAM tophAnI moja UThe che ane chevaTe te kinAre pahoMcyA pahelAM vacce athavA to kinAre pahoMcIne paNa vilIna thaI jAya che. sapATI uparanuM A taraMganRtya eka paNa paLa thaMbhyA vinA rAta ane divasa satata cAlyA kare che. jyAM dekho tyAM sUkSma-sthUla kITapataMgonI, vividha pazupakSIonI ane mAnavajAtanI sarjana-saMhAra lIlA jovA maLe che. sapATI uparanA khela karatAM UMDANamAMno khela jema samudramAM kAMIka judA ja prakArano hoya che, jema jema taLa tarapha UMDA jaIe tema tema pANI ekavidha ja hovA chatAM enAM vahana-prativahananAM parivartAmAM phera paDato ja jAya che, tema sapATI uparanA jIvanane sparzatA jIvanasRSTimAMnA dehagata vaividhya karatAM e jIvananA UMDANamAM rahela manogata ane vAsanAgata vaheNonuM vaividhya bahu ja judA prakAranuM ane jaTila hoya che. ema to samudra agAdha - talasparza vinAno - kahevAyo che, paNa mAnavabuddhinI chellI zodhoe enuM taLiyuM mApyuM che, tema chatAM hajI sudhInI koI mAnavazodhe jIvananA taLano leza paNa sparza karyo nathI. tethI jIvana kharA arthamAM ja agAdha che. enA taLano - UMDANano sparza jema kalpanAtIta rahyo che tema enA kAlika ke daizika Adi ane avasAna baMne aMtone koI mAnavabuddhi sparzI zakI nathI. AkAzapradezamAM game tyAM jaIne UbhA raho, game teTale dUra jAo, chatAM tyAMnuM kSitija navuM navuM vistarye ja javAnuM. jIvananI bAbatamAM paNa ema ja che. koI paNa kakSAe jaIne jIvanano vicAra karo, ene vize kalpanAo sarjI, paNa e vicAro ane e kalpanAo sAva adhUrAM ja lAgavAnAM jIvananA pUrNa ane yathAvat svarUpane te vicAro ke kalpanAo 5 6 DI zakavAnAM ja nahi. e enI pUrI pakaDathI pahelAMnA jeTaluM ja vegaLuM ke alipta rahevAnuM. tethI ja kharA arthamAM jIvana anaMta che, amApa che, agrAhya che, azeya che. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanapatha : 19 jIvana agAdha paNa che, anaMta paNa che ema anubhavIo hajAro varSa thayAM kahetA AvyA che. tema jANavA chatAM mANasanI buddhi ane jijJAsA tenuM taLa mApavA ane aMta jANavA mathyA ja kare che. manuSyamAM evuM kayuM tattva che ke jene lIdhe tenI bIjI badhI sudhAo, jijJAsAo ane vAsanAo zame, chatAM jIvananuM svarUpa jANavAnI tenI vRtti (Aja lagI koInI evI vRtti pUrNapaNe zamI nathI ema jANavA chatAM koI paNa rIte zamatI ja nathI ? Ano uttara mANasAImAM paNa che ane jIvananA mULa svarUpamAM paNa che. mANasa e ajJAta kALathI jIvanatattva anubhavela vikAsakramanI asaMkhya kakSAonA vArasAgata saMskArono chello saravALo che. e ajJAta vAraso ja ene vikAsanAM navAM kSetro ane navI kakSAo temaja tenI zakyatAonI bhUkha-jijJAsA jagADe che. jIvananuM mULa svarUpa - enuM vyAvartaka lakSaNa ja e lAge che ke bIjuM badhuM game te jANe ke na jANe, chatAM tene potAnuM rUpa-svarUpa uttarottara vadhAre ne vadhAre jANyA vinA ane te mATe prayatna karyA vinA jaMpa ja vaLato nathI. potAnA svarUpane jANavAno ajaMpo e ja jIvananuM - cetanAnuM jIvAtubhUta tattva che. A ja tattvathI prerAI duniyAnA badhA ja bhAgomAM navanavI zodho cAlyA ja kare che. koI bhautikazAstra laI, koI mAnasazAstra laI, koI citra, zilpa ke saMgIta laI, ke koI bhASAtattva laI jyAre tenI UMDAmAM UMDI zodhamAM garaka thAya che tyAre te kharI rIte potAnI cetanAmUrtinI AsapAsa ja koI ne koI bhamatImAM pradakSiNA karato hoya che. pote zodha mATe pasaMda karela viSayanI bhamatImAM eka evuM nAnuM dvAra hoya che ke e bhamatImAM pradakSiNA karatAM karatAM te dvAranuM nAnakaDuMzuM bAraNuM UghaDI jAya to tene potAnI e sthUla ke bAhya lekhAtA viSayanI pradakSiNAmAMthI ja jIvananA UMDANamAM rahela cetanAmUrtinuM adhUruM ane jhAMkhuM jhAMkhuM paNa darzana thavA pAme che. ane e ja darzana ane akhUTa zraddhAthI taraboLa karI navuM jIvana, navo ullAsa ane navI preraNA Ape che. bhautika zodha arthe zarU karela yAtrA kayAreka AdhyAtmika zodhanuM rUpa dhAraNa kare che ane AdhyAtmika zodha mATe zarU karela yAtrA bhautika zodhane paNa sarvathA TALI zakatI nathI. zodhano yAtrApatha jeTalo lAMbo che teTalo ja prAcIna che. e yAtrAe nIkaLela badhA ja yAtrIo koI eka ja paDAva upara visAmo ke vAsa karatA nathI hotA. koI zodhanA eka biMdue, koI bIjA biMdue to koI trIjA biMdue paDAva nAkhe che ane vaLI pAcho AgaLa cAle che. keTalIka vAra zodhako koI eka paDAvane ja kAyamano vAsa ke raheThANa banAvI le che. lakSya eka ja hovA chatAM zakti, jijJAsA, prayatna ane rucinA tAratamyane lIdhe kyAreka mArgamAM to kyAreka vizrAnsisthAnomAM zodhako zodhako vacce aMtara dekhAya che. AdhyAtmika viSayanI zodhane uddezI spaSTIkaraNa karavuM hoya Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 * samAja, dharma ane saMskRti to ema kahI zakAya ke koI zodhaka tapamArgane ja avalaMbI yAtrA zarU kare che ane koI ne koI prakAranAM tapono ja Azraya laI tyAM visAmo kare che ane emAMthI ja eka kAyamI "tapano paDAva sthira thAya che. bIjo zodhaka dhyAna ane yogane mArge prasthAna zarU kare che ne e ja mArge kyAMIka sthiravAsa kare che. trIjo zodhaka jJAnavijJAnanI navI navI dizAone sparza karato koI eka biMdue jaI thaMbhe che ne tyAM ja DerI DAle che. koI upAsanA, niSThA ke iSTa tattvanI bhaktimAM lIna thato thato bhaktinA amuka biMdue visAmo le che, ne pachI te ja tenuM kendra bane che. jema mArganI bAbatamAM tema viSayanI bAbatamAM paNa bane che. koI zodhaka vizvacetanA ke jIvananA sAmAnya svarUpane lakSamAM rAkhI zodha kare che, to koI bIjo vizvacetanAnAM dekhAtAM ane anubhavAtAM vividha pAsAMo ane bhedInA svarUpa temaja tenA kAraNa vize zodha calAve che. koI e kAraNanI zodhamAMthI karmatattvano vicAra karavA, to koI Izvaratattvano vicAra karavA, to bIjo koI kALatattva ke niyati, svabhAva Adi tattvonI zodha ane vicAraNAmAM gUMthAI jAya che. Ane lIdhe bhAratIya AdhyAtmika ciMtananI dIrgha yAtrAmAM aneka mArgonAM judAM judAM prasthAna temaja nAnAvidha viSayonAM judAM judAM nirUpaNo jovA maLe che. eka rIte ema kahI zakAya ke jeTaluM bhAratIya ke vizva vADumaya upalabdha che te badhuM ekaMdara A zodhano ja pratyakSa purAvo che. - aprakAzita Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. dharma kyAM che ? dharmanAM be rUpo che: eka to najare caDe tevuM ane bIjuM najare na caDe paNa mAtra manathI samajI zakAya tevuM. pahelA rUpane dharmano deha ane bIjA rUpane teno AtmA kahI zakAya. duniyAnA badhA dharmono ItihAsa kahe che ke badhA dharmone deha jarUra hoya che. pahelAM e joIe ke e deha zAthI bane che ? dareka nAnA moTA dharmapaMthanuM avalokana karIe to ATalI bAbato to sarvasAdhAraNa jevI che - zAstra, tene racanAra ane samajAvanAra paMDita ke guru, tIrtha maMdira Adi pavitra lekhAtAM sthaLo, amuka jAtanI upAsanA agara khAsa jAtanA kriyAkAMDo, evAM kriyAkAMDo ane upAsanAone poSanArA ane te upara nabhanAra eka varga. sarva dharmapaMthanI aMdara, eka athavA bIje rUpe, upara jaNAvelI vastuo maLI Ave che ane te ja te te dharmapaMthano deha che. have jovuM rahyuM ke dharmano AtmA e zuM che? AtmA eTale cetanA ke jIvana. satya, prema, niHsvArthapaNuM, udAratA ane viveka - vinaya Adi sadgaNo te dharmano AtmA che. deha bhale aneka ane judA judA hoya, paNa AtmA sarvatra eka ja hoya che. eka ja AtmA aneka deho dvArA vyakta thAya che athavA ema kahIe ke eka ja AtmA aneka dehomAM jIvana poSe che, jIvana vahAve che. jo jIvana aneka dehomAM eka ja hoya ane aneka deho e to mAtra jIvanane pragaTa thavAnuM vAhana hoya to pachI e badhA judA judA dehomAM virodha, takarAra, kleza ane athaDAmaNI kema saMbhave, e muddAno prazna che. eka ja zarIranA aMga banI rahelA ane jude jude sthAne goThavAyelA temaja juduM juduM kAma karavA niyojAyalA hAtha, paga, peTa, AMkha, kAna vagere avayavo kAMI aMdaroaMdara laDatA ke athaDAtA nathI, to pachI eka ja dharmanA AtmAne dhAraNa karavAno dAvo karanAra judA judA dharmapaMthanA judA judA deha aMdaroaMdara kema laDe che? emano Akho itihAsa aMdaroaMdaranI laDAIthI kema raMgAyelo che ? e prazna upara dareka vicArakanuM dhyAna javuM ghaTe che. nirIkSaNa karanAra ane vicAra karanArane spaSTa jaNAze ke dareka paMtho jyAre AtmA vinAnA maDadA jevA thaI kohavA mAMDe che ane temAMthI dharmanA AtmAnuM nUra lopa thaI Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 * samAja, dharma ane saMskRti jAya che tyAre ja teo saMkucita dRSTi banI eka bIjAne virodhI ane duzmana mAnavAmanAvavA maMDe che. A kohavANa kevI rIte zarU thAya che ane te kema vadhye jAya che e jANavuM hoya to bahu UMDANamAM javuM paDe tema nathI. zAstro, tIrtho ane maMdiro vagere pote jaDa hoI koIne pakaDI rAkhatAM, dhakelatAM ke A karavA ke te karavAnuM kahetAM nathI. e pote jaDa ane niSkriya hoI bIjA kriyAzIla dvArA ja prerAya che. evA kriyAzIlo eTale dareka dharmapaMthanA paMDita, guru ane kriyAkAMDIo. jyAre evA paMDito, guruo ane kriyAkAMDIo pote jANe-ajANe dharmanI bhramaNamAM paDI jAya che ane dharmanA madhura temaja sarala AzarA nIce teo vagara mahenatayuM, sagavaDiyuM ane binajavAbadA2 jIvana jIvavA lalacAya che tyAre ja dharmapaMthanA deho AtmavihoNA banI saDavA lAge che, kohavA maMDe che. anuyAyIvarga bhoLo hoya, abhaNa hoya ke avivekI hoya tyAre te dharmane poSavAnI bhramaNAmAM UlaTuM dharmadehanuM kohavANa ja poSe che ane A poSaNanI mukhya javAbadArI pelA sagavaDiyA paMDita ke purohitavarganI hoya che. dareka paMthanA paMDita ke purohitavargane jIvana to sukhazIla jIvavAnuM hoya che. potAnI eba bIjAnI najare na caDe ane pote anuyAyIvarganI najaramAM moTo dekhAya evI lAlasA te sevato hoya che. A nirbalatAmAMthI te aneka jAtanA ADaMbaro potAnA vADAmAM poSye jAya che ane sAthe sAthe bhoLo anuyAyIvarga rakhe bIjI bAju taNAI jAya e dhAstIthI te haMmezAM bIjA dharmapaMthanA dehanI khAmIo batAvyA kare che. potAnA tIrthanuM mahattva te jyAre gAya che tyAre tene bIjAonAM tIrthonA mahattvano khyAla nathI Avato. eTaluM ja nahi, paNa te bIjA dharmapaMthonAM tIrthone utArI pADatAM paNa cUkato nathI. sanAtanadharmano paMDyo kAzI ane gayAnuM mahattva varNave tyAre te kadI tenI ja pAse Avela sAranAtha ane rAjagRhanuM mahattva nahi varNave. UlaTuM, te e tIrthone nAstikadhAma kahI tyAM jatA potAnA anuyAyIvargane rokaze. pAlItANA ane sametazikharanuM mahattva varNavanA2 koI gorajI gaMgA ane hiradvAranuM mahattva bhAgye ja svIkAraze. koI pAdarI jerUsalemanI peThe makkA, madinAne pavitra nahi mAne. e ja rIte eka paMthanA paMDito bIjA paMthanA potA karatAM atimahattvanAM zAstronuM paNa mahattva nahi svIkAre. eTaluM ja nahi, paNa teo bIjA paMthanAM zAstrone aDavA sudhdhAMnI potAnA anuyAyIvargane manAI karaze. kriyAkAMDanI bAbatamAM to kahevuM ja zuM ? eka paMthano purohita potAnA anuyAyIvargane bIjA paMthamAM pracalita evuM tilaka sudhdhAM karavA nahi de. A dharmapaMthanAM kalevaronI aMdaroaMdaranI sUga temaja takarAroe hajAro varSa thayAM paMthomAM aitihAsika jAdavAsthaLI poSI che. A rIte eka ja dharmanA judA judA dehonuM yuddha cAlyA kare che. tenuM eka kAraNa to upara batAvavAmAM AvyuM ja che ane te e ke te u52 nabhatA varganI akarmaNya Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma kyAM che? - 23 ane sagavaDapriya jiMdagI. paNa enuM bIjuM paNa eka kAraNa che, ane te che dareka paMthanA anuyAyIvarganI matimaMdatA temaja tejohInatA. jo ApaNe itihAsane AdhAre ema samajIe ke moTe bhAge paMthanA poSako mAnavatAne sAMdhavAne badale khaMDita ja karatA AvyA che to ApaNI anuyAthIvarganI e pharaja che ke ApaNe pote ja dharmanAM sUtro hAthamAM laIe ane tenA viSe svataMtra vicAra karIe. eka vAra anuyAyI vargamAMthI Avo vicArI ane sAhasI varga bahAra paDe to e paMthanA dehapoSakomAMthI paNa koI ene sAtha ApanAra jarUra maLI rahevAno. dharmapaMthanA poSakomAM koI yogya nathI ja hoto ke yogya nathI ja saMbhavato evuM kAMI nathI, paNa dhIre dhIre dareka paMthanuM vAtAvaraNa evuM anyonyAzrita thaI jAya che ke temAM eka sAco purohita ke paMDita ke guru kAMIka kharuM kahevA ke vartavA dhAre toya te bIjAthI Dare che ane bIjo trIjAthI Dare che. jema badhA ja lAMciyA kAma karatA hoya teve sTezana Adi sthaLe ekAda binalAMciyAne jIvana gALavuM kAMIka agharuM thaI paDe che tema paMthadehanA poSakomAM koI yogya vyakti viSe bane che. asAdhAraNa zakti na hoya tyAM lagI purohita, paMDita ke guruvargamAM Ucharela hoya tevAne tenI ja kulaparaMparAgata pravRttino virodha karavAnuM agara temAM udAra dRSTibindu dAkhala karavAnuM bhAre agharuM thaI paDe che. je dharma saune ekasarakho prakAza ApavAnI ane saune samAnabhAve jovAnI dRSTi arpavAnI zakti dharAve che te ja dharma paMthomAM aTavAI astitva gumAvI de che. paMthapoSaka varga jyAre dharmanA pravacano kare tyAre AkhA jagatane samabhAve jovAnI ane saunI nirbheLa sevA karavAnI vAta kare che ane e vAta potAnAM zAstromAMthI tAravI batAve che, paNa jyAre emanA vartana tarapha najara karIe tyAre je asaMgati temanI raheNI-kaheNI vacce hoya che te spaSTa jaNAI Ave che. sevA, saMpUrNa tyAga ane ahiMsAno mahimA gAnAra temaja tenA pracAra mATe bhekha lenAra varga lokoe parasevo utArI pedA karela paisA jyAre mAtra potAnI sevA khAtara vaparAve che ane taddana nakAmA temaja bojArUpa thaI paDe evA kriyAkAMDo, utsavo, ADaMbaro ane padharAmaNIomAM te paiso kharcAvI UlaTuM dharmakRtya karyAno saMtoSa poSe che, tyAre samajadAra mANasanuM mana kakaLI-pokArI UThe che ke AvA ADaMbaro ane dharmane zI levA devA? jo ADaMbaro ane padharAmaNIomAM ja dharmanI prabhAvanA ane vRddhi hoya to guNAkArane hisAbe je vadhAre ADaMbara kare-karAve te vadhAre dhArmika gaNAvo joIe. jo tIrtho ane maMdiro nimitte mAtra dhanasaMcaya karavo e dharmanuM eka lakSaNa hoya to je peDhI tevuM dhana vadhAre ekatra kare ane sAcave te ja vadhAre dhArmika gaNAvI joIe. paNa bIjI bAju pathadehanA poSako ja tethI UlaTuM kahe che ane mAne-manAve che. teo potAnA vAste thatA ADaMbaro sivAya bIjAonA ADaMbaranuM mahattva ke tenuM dhArmikapaNuM Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 * samAja, dharma ane saMskRti nathI gAtA. e ja rIte teo duniyAnA koI paNa bIjA dharmapaMthanI peDhInI puSkaLa dolatane dhArmika dolata nathI gaNatA. jo Ama che to e paNa khulluM che ke bIjA paMthanA poSako pahelA paMthanA poSakonA ADaMbara temaja tenI peDhIone dhArmika na gaNe. jo baMne eka bIjAne adhArmika ja lekhe to ApaNe zuM mAnavuM ? zuM badhA dharmapaMthanA ADaMbaro dhArmika che ke koI eka paMthanA ja ke badhA ja paMthanA ADaMbarone dharma sAthe kazI levAdevA nathI? ApaNI vivekabuddhi jAgarita hoya to ApaNe jarA paNa muzkelI sivAya nakkI karI zakIe ke mAnavatAne na sAMkaLe, emAM anusaMdhAna pedA kare evA guNo na pragaTAve tevI koI paNa bAbata dhArmika hoI ja na zake; ene dharmabhAvanA kahI ja na zakAya. anuyAyIvargamAM uparanI samaja pedA karavI, te ja samaja jhIlavA ane bIjAne kahevA jeTaluM namra sAhasa keLavavuM e ja dharmanuM zikSaNa che. A zikSaNa laIe to ApaNane spaSTapaNe jaNAya ke dharma kayo che? ApaNane e zikSaNa dIvA peThe batAvI zake ke dharma e enA AtmAmAM che ane teno AtmA eTale jIvanamAM sadAcAra ane sadgaNI vartana. Avo AtmA hoya to dehanI kiMmata che, paNa AtmA na hoya to te dehanI maDadAthI jarAya vadhAre kiMmata nathI. jAtajAtanA paMtha UbhA karela dehonA AzarA vinA paNa dharmano AtmA jIvanamAM prakaTI zake ane evA dehono game teTalo Azraya levA chatAM paNa ghaNI vAra e AtmAnuM jIvana jIvI na zakAya. uparanI badhI carcAno sAra eTalo ja che ke sAdhanonI taMgIvALA ane aneka jAtanI muzkelIvALA A yugamAM mAnavatAne sAdhavAno ane tene jIvavAno eka ja upAya che, ane te e ke ApaNe dharmanI bhramaNA ane tenA vahemothI jaladI mukti meLavIe ane aMtaramAM dharmano sAco artha samajIe. - zrI muMbaI ane mAMgaroLa jaina sabhA, suvarNamahotsava aMka. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. dharmapravAho ane AnuSaMgika samasyAo zrI rAdhAkRSNananA A pustaka "dharmonuM milanamAM temanI traNa vizeSatAo vizeSa rUpe najara AgaLa tarI Ave che : (1) kaMTALo Upaje evuM laMbANa karyA sivAya atyaMta manohara zailIe taddana phuTa carcA karavI, (2) carcAno viSaya para gaMbhIrapaNe lakhanAra saMkhyAbaddha lekhakonI sAkSIo ApI temanAM kAmalAyaka avataraNonA samucita saMkalanathI potAnA vaktavyane phuTa ne samRddha karavuM, (3) emanAM tarkapATava ane samabhAva. bhUtakALanI peThe A yugamAM paNa bhArate aneka samartha dharmacintako ane dharma viSe sAdhikAra lakhanAra - bolanArAo nipajAvyA che. asAdhAraNatA te badhAno sAmAnya guNa che, chatAM te saunI bhUmikA judI judI che. bhArata ane bhArata bahAranA vizva upara dharma viSenI potAnI vicAraNA ane anubhUtinI viziSTa chApa pADanAra pAMca puruSo suvidita che. zrI araviMda gUDha tAtrika sAdhanA dvArA ne gUDha vANI dvArA dharmanAM gUDha tattvo prakAze che; te pArAnA rasAyana jevA hoI sarvabhogya nathI. kavivara ravIndra potAnI kavisulabha sarvatomukhI pratibhA ane sahajasiddha bhASAsamRddhinA hRdayaMgama alaMkArothI dharmanA tattvanuM rasapUrNa nirUpaNa kare che. te upaniSada ane gItAnI gAthAo samuM saralatama ane gUDhatama baMne prakAranuM kAvya banI rahe che, tethI te bahubhogya chatAM vastutaH alpabhogya ja che. gAMdhIjInA dharma viSenA uddagAro ne lakhANo sarvalakSI hoI, te gaMbhIra chatAM paNa saMtasamAM tapasvInI vANIrUpe sarvagamya bane che. tethI te adhikArIbhede bakarI ane gAyanA dUdhanI poSaka garaja sAre che. Do. bhagavAnadAsanAM dharmacintana ane vicAralekhana e aneka udyAnomAMnAM anekavidha puSpomAM rahela makaraMdane pacAvI bhRgarAje karelA madhusaMcaya jevAM che. te madhura ane pathya hovA chatAM dUdhanA jeTalAM supara nathI. zrI rAdhAkRSNananAM dharmapravacano e aneka udyAnomAMthI anekavidha latAvRkSo parathI cUMTI ekatra karelA anekaraMgI ne aneka jAtanAM kusumo vaDe asAdhAraNa kuzaLatA dharAvanAra mAlAkAre gUMthelI eka manorama puSpamALA samAna che. te game te prekSaka adhikArInI dRSTine lobhAve che, ane potAnI mahekathI temaja vividhavarNa sundaratAthI vAMcanAra ke zrotAne viSayamAM lIna banAvI rasa letA kare che. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra6 * samAja, dharma ane saMskRti dharma eTale satyanI tAlAvelI ane vivekI samabhAva, temaja e be tattvonI doravaNI nIce ghaDAto jIvanavyavahAra. A ja dharma pAramArthika che. bIjA je vidhiniSedho, kriyAkAMDo, upAsanAnA prakAro vagere dharmanI koTimAM gaNAya che, te badhAM ja vyAvahArika dhama che ane te tyAM lagI ane eTale ja aMze yathArtha dharmanA nAmane pAtra che, jyAM lagI ane jeTale aMze te ukta pAramArthika dharma sAthe abhedya saMbaMdha dharAvatA hoya che. pAramArthika dharma e jIvananI mUlagata temaja adazya vastu che. teno anubhava ke sAkSAtkAra te dhArmika vyaktine ja hoya che, jyAre vyAvahArika dharma dazya hoI papratyeya che. pAramArthika dharmano saMbaMdha na hoya to game teTalA jUnA ane bahusaMmata badhA ja dharmo vastutaH dharmAbhAsa ja che. AdhyAtmika dharma e koI eka vyaktinA jIvanamAMthI nAnA-moTA srotarUpe pragaTa thAya che, ane te AsapAsanA mAnavasamAjanI bhUmikAne plAvita kare che. e sotanuM baLa ke pramANa game teTaluM hoya, chatAM te sAmAjika jIvananI bhUmikAne amuka aMze ja ArTa kare che. bhUmikAnI e adhUrI bhInAzamAMthI aneka kITANu janme che, ane te potAnI AdhArabhUta bhUmikAne ja bharakhe che. evAmAM vaLI koI bIjI vyaktimAM dharmano srota uddabhave che, ane te prathamanA kITANujanya saDAne dhoI nAkhavA mathe che. A bIjo srota prathamanA strota upara bAjhelI lIlane dhoI nAkhI jIvananI bhUmikAmAM vadhAre ladAyI kAMpa mUke che. vaLI e kAMpanA bIjA thara upara lIla jAme che, ane kyAreka kAlakrame trIjI vyaktimAM prabhavela dharmasrota enuM mArjana karI nAkhe che. AvI rIte mAnavajIvananI bhUmikA para dharmasrotanAM aneka vaheNo vahetAM rahe che, ane e rIte bhUmikA vizeSa ne vizeSa yogya temaja phaLadrupa banatI jAya che. dharmasrotanuM prakaTIkaraNa e koI eka deza ke eka jAtinI paitRka saMpatti nathI. e to mAnavajAtirUpa eka vRkSanI judI judI zAkhA para uddabhavanAra suphaLa che. teno prabhAva virala vyaktimAM hoya che kharo, paNa te dvArA samudAyamAM amuka aMze vikAsa avazya thAya che. te ja rIte dharmanI AkarSakatA, tenI pratiSThA ane tenA nAma nIce badhuM ja sAruM-narasuM karavAnI zakayatA, temaja narasAne trANa ApavAnI enI zakti, e badhAM baLone lIdhe mAnavasamudAyamAM ajJAna ne vAsanAjanya aneka bhayasthAno paNa UbhAM thAya che. koI paNa dharmapaMtha AvAM eka yA bIjA prakAranAM bhayasthAnothI cheka ja mukta hoto nathI. tethI ja A loka ane paralokano bheda maTADavAnI, preya ane zreya vacce abheda sAvadhAnI, temaja AvatA badhI jAtanA vikSepone TALI mAnavajIvanamAM sAmaMjasya sthApavAnI dharmanI maulika zakti kuMThita bane che. dharmanAM utthAna ane patananA itihAsanuM A ja hArda che. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmapravAho ane AnuSaMgika samasyAo * 27 dharmanadIne kinAre aneka tIrtho UbhAM thAya che, aneka paMthanA ghATo baMdhAya che. e ghATo para nabhanAra vADAjIvI sarva paMDA ke purohito potapotAnA tIrtha ane ghATanI mahattA ke zreSThatA gAIne ja saMtoSa nathI pAmatA, paNa moTe bhAge teo bIjAM tIrtho ane bIjA paMtharUpa ghATonI UNapo batAvavAmAM vadhAre rasa le che. teo dharmanI pratiSThA sAthe keTalAMka tattvone seLabheLa karI nAkhe che. temAMnuM eka tattva to e ke amAro dharma e mUlataH zuddha che, ane temAM jo koI azuddhi hoya to te parapaMthanI AgaMtuka asara che. bIjuM tattva e ke bIjA dharmapaMthomAM kaMI sAruM hoya tene potAnA dharmanI asara tarIke batAvavuM. trIjuM tattva e ke sanAtanatA sAthe ja zuddhi ane pratiSThAno saMbaMdha vicAravo. A ane AnA jevA bIjA vikArI tattvothI lokonuM dhArmika jIvana paNa kSubdha bane che. dareka paMtha potAnI sanAtanatA ne potAnI zuddhi sthApavA mathe che, ane bIjA dharmapaMthomAM rahela ucca tattvo sAme AMkha mIMcI de che. dhArmika jIvananA A saDAne dUra karavAnAM aneka mArgo paikI eka mArga - ane supariNAmadAyI mArga - e paNa che ke dareka dharmajijJAsune dharmanuM jJAna aitihAsika temaja tulanAtmaka dRSTie ApavuM, jethI dharmanuM zikSaNa mAtra ekapaMthagAmI maTI sarvapathagAmI bane, ane sva ke para dareka paMthanA sthUla temaja sUkSma jIvananA itihAsanuM paNa bhAna thAya. A jAtanA zikSaNathI potAnA paMthanI peThe bIjA paMthamAM paNa rahela sutattvone sahelAIthI jANI zakAya che ane parapaMthanI jema svapaMthamAM rahelI truTionuM paNa vAstavika bhAna thAya che. tenI sAthesAthe prAcInatAmAM ja mahattA ane zuddhino baMdhAyelo bhrama paNa sahelAIthI TaLe che. A dRSTie dharmanA aitihAsika ane tulanAtmaka zikSaNanuM bahu UMcuM sthAna che. dharmanuM vyApaka ane taTastha daSTie aitihAsika ne tulanAtmaka zikSaNa ApavuM hoya to te mATe pUrNa yogya sthAna to sArvajanika kaoNlejone ne yunivarsiTIo ja che. ema to dareka dezamAM aneka dharmadhAmo che, ane jyAM jyAM dharmadhAma hoya tyAM tyAM nAnAM-moTAM vidyAdhAma hovAnAM ja. paNa ApaNe jANIe chIe ke e vidyAdhAmo je paMthanA hoya te ja paMthanA vidyArthIo ane moTe bhAge te ja paMthanA adhyApako temAM hoya che. te vidyAdhAma game teTaluM udAra vAtAvaraNa dharAvatuM hoya chatAM temAM parapaMthonA vidyArthIo ke adhyApako jatA nathI, ane jAya to temAM ekarasa thaI zakatA nathI. eTale pariNAma e Ave che ke dareka paMtha dvArA calAvAtAM vidyAdhAmomAM dharmanuM zikSaNa ekadezIya ja rahI jAya che. ene lIdhe paMtha paMthanA anuyAyIonI vicAraNAmAM raheluM aMtara ke temAM rahelI bhrAntio maTavAne badale, vizeSa vadhe nahi topaNa, kAyama to rahe che ja. jyAre vartamAna yuga dUravartI bhinnabhinna khaMDanA mANasone sahelAIthI maLavAnAM sAdhano dharAve che ane aneka bAbato paratve vizvasaMghanI vyavasthA karavAnI Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 * samAja, dharma ane saMskRti zakti dharAve che, tyAre te yugamAM mANasajAtanAM hADamAMsa sAthe saMkaLAyela dharmatattvanuM ekadezIya zikSaNa kadI nabhI na zake, nabhavuM na joIe. kharI rIte A yuge ja sarvamilana yogya kaoNlejo ane yunivarsiTIo UbhI karI che, ane te ja saMsthAo prAcIna vidyAdhAmo ane dharmazikSaNanAM dhAmonuM sthAna laI rahela che. tene ja anurUpa aitihAsika temaja tulanAtmaka dharmazikSaNano pAyo naMkhAyo che. A zikSaNa kAM to prAcIna dharmadhAmone potAnI udAratAthI ajavALaze; ane kAM to, jo teo potAnI saMkIrNatA nahi choDe to, temane avazyameva tejohIna banAvaze. zrI rAdhAkRSNana sAcuM ja kahe che ke kolejo ne yunivarsiTIo e dharmapracAranAM dhAmo nathI, e to zuddha ne vyApaka jJAna pUruM pADanAra zikSaNasaMsthAo che. Aje jyAM juo tyAM dareka viSayanA sArvajanika zikSaNanI mahattA vadhI rahI che. A yugamAM dharmanA paNa sarvagrAhya sArvajanika zikSaNanI keTalI agatya che, ane te viSe loko keTalI rUci dharAve che e vastu divase divase vadhatA jatA ane lokapriya thatA dharmaviSayaka aitihAsika ane tulanAtmaka zikSaNathI siddha thAya che. joke AvA zikSaNanI zarUAta yuropiyano dvArA ne yuropanI bhUmi para ja thaI, chatAM khuzInI vAta to e che ke bhAratanA eka sAcA brAhmaNe e yuropanI bhUmimAM paNa A viSayanuM gurupada prApta karyuM che. jyAre manue kaheluM ke koI paNa dezanA vAsIe bhAratamAM AvIne vidyA meLavavI, tyAre kadAca teno UMDo Azaya e paNa hoya ke bhAratanA yugAnurUpa brAhmaNo bhAratanI bahAra jaIne paNa yugAnurUpa bhASAmAM yugAnurUpa zikSaNa Apaze. jyAre sanAtana saMskAranA e dvijo manunA e zabdane A ja paNa vaLagI rahyA che, tyAre manunA jJAnano vAraso dharAvanAra eka zrI rAdhAkRSNana jevA sanAtanI mAtra tenA zabdone vaLagI na rahetAM tenA garbhita arthane amalamAM mUke che. buddhi, smRti, vizALa vAcana, saMkalanazakti ane bhASA paranuM asAdhAraNa prabhutva e badhuM hovA chatAM jo zrI rAdhAkRSNanane Aryadharma ane tenAM tattvonuM vizada, sUkSma ane samabhAvI jJAna na hota to teo ATalI saphaLatAthI duniyAnA badhA ja dharmonI tAttvika ane vyAvahArika mImAMsA bhAgye ja karI zakata. A pustakamAM pade pade vizadatA TapakatI hovA chatAM vAcakone teno ekAda namUno sUcavavo hoya to pR. 149 para Avela "nivRtti vi. pravRtti' e mathALA nIce dorAyeluM citra sUcavI zakAya. vAcako joI zakaze ke emAM pUrva ne pazcimanA dharmono svarUpabheda, temano mAnasabheda ane uddezyabheda keTalI tAdazatAthI citrita karyA che. temanI vicArasUkSmatA mATe be-traNa sthaLo sUcavyA vinA santoSa nathI thato. zrI rAdhAkRSNana mokSanuM svarUpa carcatAM dharmonA eka gUDha koyaDAne ukele che. keTalAka mokSane IzvaranI kRpAnuM phaLa mAnI bahArathI maLI AvanAra eka bakSisa mAne che, jyAre bIjA keTalAka tene AtmapuruSArthanuM phaLa gaNe che. eno jhINavaTabharelo ukela lekhaka kare che, tyAre Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmapravAho ane AnuSagika samasyAo * 29 kharekhara teo yogazAstranI cittabhUmikAo', jainazAstranAM guNasthAno ane bauddha piTakanA "mArgonuM ja atyaMta saraLa bhASAmAM sUcana kare che. teo kahe che : "mokSa e ApaNA hRdayamAM vasatA Izvaratvano dhIme dhIme thato vikAsa che. IzvaranI kRpA ne AtmAno puruSArtha e eka ja kriyAnAM be judAM judAM pAsAM che.' pR. 99) karma ane punarjanma viSe carcA karatAM pApInuM pApa dhoI kADhavA bIjo ja mANasa duHkha bhogave che evA khristI dharmanA siddhAntanI teo bArIkAIthI samIkSA kare che, ane samartha rIte siddha kare che ke svakRta karma anyathA thaI zake nahi, ane thAya toye kartAnA potAnA sapuruSArtha vaDe ja. A AkhI carcA pR. 110thI vAMcatAM bhAre rasa paDe tema che. bhinna bhinna saMpradAyomAM paramAtmadarzana mATenAM sAdhanonI bAbatamAM keTalAka na bhUMsAya evA virodho dekhAya che. koI paramAtmadarzana mATe eka athavA bIjA prakAranI mUrtinuM avalaMbana le che, jyAre bIjA keTalAka mUrtine sAva nirarthaka mAnI jA ke cittanane ja paramAtmadarzananuM sAdhana mAne che. A be mArgo vacce je UMDo virodha che teNe bhAIbhAI ane koma-koma vacce saMkrAmaka jhera sIMcyuM che, ne anekonA prANa haryA che. A virodhano parihAra zrI rAdhAkRSNane je zAstrIyatA ne maulikatAthI karyo che te sAMbhaLatAM mane mArA ja jIvanano eka adbhuta prasaMga yAda Avyo. huM janmathI mUrtipUjA na mAnanAra phirakAno hato. aneka tIrtho ne maMdiromAM javA chatAM emAM pASANanI bhAvanA sivAya bIjI bhAvanA huratI nahi. kyAreka prakhara jena tArkika yazovijayajInuM pratimAzataka' mArA vAMcavAmAM AvyuM. emAM temaNe eka saraLa dalIla karI che ke paramAtmAnuM smaraNa karavuM e upAsakanuM dhyeya che. have te smaraNa jo nAmathI thatuM hoya to rUpathI paNa thAya che ja. evI sthitimAM smaraNanA koI eka sAdhanane ja mAnavuM ne bIjAne tarachoDI kADhavuM e zuM yogya che? A dalIla mAre kAne paDI te ja kSaNe mAro janmasiddha kusaMskAra sarI gayo. zrI rAdhAkRSNane mUrti na mAnanArane saMbodhIne A ja vastu bahu vistArathI ne ati jhINavaTathI kahI che. temaNe kahyuM che ke paramAtmatattva e to kharI rIte vANI ne manane agocara ja che, paNa ApaNA jevA apUrNa adhikArIne mATe te mArge AgaLa vadhavAne, tenuM smaraNa puSTa karavAne, aneka pratIko che; pachI bhale te pratIko kASTha, pASANa ke dhAtunAM mUrti rUpa hoya, agara kalpanA ke japasvarUpa mAnasika ne amUrta hoya. Akhare to e badhAM mUrti-amUrta pratIko ja che. temaNe A carcAprasaMge mAnasazAstranA siddhAMto ane tattvajJAnano je sumeLa sAdhyo che tenA upara koI taTasthapaNe vicAra kare to enA manamAMthI mUrtipUjA sAmeno kALajUno virodha sarI paDyA vinA na rahe. zrI rAdhAkRSNananA nirUpaNanI khUbI emanA samabhAvamAM che. teo sahiSNutA, dayA ane udAratA karatAM paNa samabhAvane, gAMdhIjInI peThe ja, UMcuM sthAna Ape che. jyAre teo islAmanI samIkSA kare che tyAre paNa islAmanAM be tattvo - IzvaranuM WWW.jainelibrary.org Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ >> * samAja, dharma ane saMskRti pitRtva ane mAnavonuM bhAtRtva - ne apanAvavA ane jIvanamAM utAravA hiMduone kahe che. teo mukhyatve khristIo samakSa bolatA hoI khristI dharmanI bhramaNAo viSe vadhAre TIkA kare che; chatAM paNa khristI dharmanAM mAnavasevA, vyavasthA Adi tattvone apanAvavA sUcave che. hiMduone temanI aNaghaDa ne jaMgalI prathAo pheMkI devAno dRDhAgraha rAkhavA kahyuM che te rAdhAkRSNananI samatola buddhinuM pramANa che. paraMtu rAdhAkRSNananI kharI saMskAritA ane sauMdaryadaSTi to tyAre vyakta thAya che jyAre teo kahe che ke "ahiMsAnI jeo chaTAbhera vAto kare che teo pazuyajJone uttejana ApatA dekhAya che;" pR. 136) temaja jyAre teo kahe che ke "ekabIjAnuM khaMDana karavAmAM racyApacyA rahelA aneka vAdo, buddhi na samajI zake evA tattvanAM TUMpaNAM ane julamagAra prathAo, jenI nIce manuSyano AtmA sAva kacaDAI jAya che, te badhAMne nAbUda karatAM ApaNane AvaDavuM joIe." pR. 137) zrI rAdhAkRSNana dharma ane rASTrAbhimAna' e mathALA nIce Aje vicArakonAM manamAM ghoLAI rahelA eka agatyanA praznane chaNe che. emano muddo e che ke dharmasaMghoe mithyA rASTrAbhimAnane vaza na thavuM joIe. temaNe A bAbatamAM mukhyapaNe khristI dharmane lakSIne kahyuM che. khristI dharme rASTrAbhimAnane vaza thaI potAno AtmA gumAvyo che. khristI saMgho potAnA rASTrane ja vaphAdAra rahe che, IsunA siddhAntane nahi. A doSa musalamAnomAM pAkistAnarUpe punaH Aje avatare che; kemake, pachI ema thaze ke islAma dharma pALanAra jemAM rahe te deza ja sarvocca, nahi ke kurAnanA siddhAMto. jo hiMdu mahAsabhA e pramANe kare to te paNa hiMdu dharmamAM vikAra lAve. jApAnI bauddhoe potAnA bauddha dharmane jApAnanI rAjasattAne havAle karI dIdho che. A rIte dharmanuM teja haNAtAM te te rASTro laDe tyAre dharmaguruo temane laDAIthI mukta karavAnuM dhArmika baLa gumAvI bese che. gAMdhIjI rAjakAraNamAM paNa dharma dAkhala kare tyAre te dharma eTale koI saMpradAya nahi, paNa sarvasaMpradAyasaMmata prema, sevA ne tyAgano dharma che. gAMdhIjI rASTrane mATe laDe che, paNa te dharmane nirjIva ke gauNa karIne nahi. rASTra ADe raste jAya tyAM tene paNa teo dharmadraSTie ja cetave che. teo jema parAdhInatAmAMthI mukta thavA dharmano Azraya laI kAryanI yojanAo ghaDe che tema svarASTra paNa zuddha dharmathI vihoNuM na thAya tevI sAvacetI rAkhe che. ghaNA kahe che ke gAMdhIjI rASTrIya nahi paNa dhArmika che, tyAre ema samajavuM ke teo che to rASTrIya, paNa rASTrane ADe raste na javA devAmAM sAvadha rahe che, mATe ja teo dhArmika che. mAtra dhArmika hota to teo bIjA niSkriya bAvAonI peThe ekAMtamAM besI jAta; paNa teo to dharma vATe ja rASTroddhAra karavAmAM dharma mAne che, ane te dvArA ja dharma che ke nahi tenI parIkSA kare che. gAMdhIjI mAtra dhArmika hota to dharmanuM nAma laI AkhA dezane uzkerata ane tene bIjA dharmonI sAme thavA kaheta, paNa teo to Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmapravAho ane AnuSaMgika samasyAo * 31 bIjAonI lUMTAravRttinI sAme thAya che, nahi ke bIjAonA astitva sAme. e ja rIte teo svadezanI nirbaLatA sAme thAya che, ane sAthe ja rASTranA uddhAramAM udAsInatA paNa jarAye dAkhavatA nathI. jyAre dharma rASTrane vaza thAya tyAre rASTranA AkramaNakAryamAM te sahAyaka bane che, ane bIjAonI gulAmIne poSe che, temaja sAthe sAthe svarAjamAM gulAmInAM bIjo paNa vAve che; jema grIsa, roma, arabastAna AdimAM thayuM che tema. Aje jApAnI bauddha dharma A ja vastu karI rahyo che. vaLI jyAre dharma rASTrane AdhIna thAya che tyAre rASTra potAnA bacAva mATe adharmAcaraNa kare temAM paNa dharma sahAyaka bane che, jema ke cInano bauddha dharma. cIna duzmano sAme hiMsaka laDAI laDe che tyAre tyAMno bauddha dharma temAM sahAyaka bane che. A ja dharmanI rASTrAdhInatA. jo dharma pradhAna sthAne rahe to te rASTrane AkramaNa karavA na de; temAM te sahAyaka na bane; ane svarASTra gulAmIthI mukta thatuM hoya tyAre paNa te adhamya sAdhanothI temAM madada na kare. UlaTuM, dharma sAdhano taddana navAM yojI te dezane gulAmIthI choDave. A dRSTie jotAM jo koI paNa deza Aje dharmanI svataMtratA sAcavavA mathato hoya to te bhArata ja che, ane te paNa gAMdhIjIne hAthe. gAMdhIjIno dharma sakriya che ane niSkriya paNa che. parasattva haravAmAM te niSkriya che, jyAre svasattva siddha karavAmAM te sakriya che. bhArata AkramaNa to karatuM ja na hatuM. eTale tenA dharmomAM AkramaNakAryamAM madada karavAno doSa to Avyo ja na hato, jevo islAma ke khristI dharmamAM Avyo che. paNa tenAmAM bIjAnuM AkramaNa sahevAno doSa ke anyAya khamavAno doSa pUrepUro Avelo; tene ja gAMdhIjI dUra karavA mathe che. dharma dvArA rASTrane gulAmIthI mukta karavAno gAMdhIjIno apUrva paMtha che. zrI rAdhAkRSNana ke TAgora Adi jyAre dharma ne rASTrabhimAnane seLabheLa thatA aTakAvavA kahe che tyAre temanI sAme badhAM adharmagAmI rASTronuM sajIva citra hoya che. A pustakanuM nAma dharmonuM milana' rAkheluM che te bahu ja ucita che. emAM saMgrahAyelAM badhAM ja lakhANo ne pravacano mukhyatve dharmamilanamAM ja paryavasAna pAme che. dharmamilananuM sAdhya zuM, e mukhya prazna che. teno uttara zrI rAdhAkRSNane pote ja mahAsamanvayanI carcA dvArA Apyo che. dareka dharmanAM suvicArI anuyAyI ane jJAtAono Aje nizcita mata che ke dharmAntaranI vaTALapravRtti aniSTa ja che. sAthe sAthe koI dharmano uccatara abhyAsI ane vicAraka evo nathI je potAnA paraMparAgata dharmanA svarUpamAM ja saMtuSTa hoya. dareka suvicArI utsAhI potAnI paraMparAgata dharmabhUmikAne che te karatAM vizeSa unnata ne vizeSa vyApaka banAvavA mAge che. eka taraphathI patthAntarano ke dharmAntarano vadhato jato aNagamo ane bIjI taraphathI potapotAnA dharmane vikasAvavAnI, vizeSa vyApaka ane zuddha banAvavAnI utkaTa abhilASA-emAM dekhIto virodha che. paNa e virodha ja mahAsamanvayanI kriyA sAdhI rahyo che. koI eka dharma Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 * samAja, dharma ane saMskRti saMpUrNa nathI, jyAre bIjo koI pUrNapaNe pAMgaLo nathI. mAtra jAgarUka dRSTi ane vivekazIla udAratA hoya to harakoI dharma bIjA dharmamAMnuM sAruM eTaluM badhuM apanAvI zake ane bIjo pahelAmAMthI. A rIte dharmanuM uccIkaraNa saMbhave che; ane e ja kharA dharmajijJAsuonI bhUkha che. A bhUkha zrI rAdhAkRSNananA sarvadharma viSayaka ne taTastha tulanAtmaka adhyayanathI saMtoSAya che. ane te pote gAMdhIjInA jeTalA ja dharmAntaranA kaTTara virodhI hovA chatAM potAnA AvA nirUpaNa dvArA judA judA dareka dharmanA anuyAyIone potapotAnA dharmamAM rahIne uccakaraNa sAdhavAnI taka pUrI pADe che. - DaoN. sarvapallI rAdhAkRSNananA pustaka "dharmonuM milana'nI prastAvanA. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. dharma ane paMtha pahelAmAM eTale dharmamAM aMtardarzana hoya che, eTale te AtmAnI aMdarathI Uge. che ane temAM ja DokiyuM karAve che ke te tarapha ja mANasane vALe che; jyAre bIjAmAM eTale paMthamAM bahirdarzana hoya che, eTale te bahAranA vAtAvaraNamAMthI ja ane dekhAdekhImAMthI ja Avela hoya che, tethI bahAra ja najara karAve che ane mANasane bahAranI bAju jovAmAM ja rokI rAkhe che. dharma e guNajIvI ane guNAvalaMbI hovAthI te AtmAnA guNo upara ja rahelo hoya che, jyAre paMtha e rUpajIvI ane rUpAvalaMbI hovAthI teno badho AdhAra bahAranA rUparaMga ane DAkaDamALa upara hoya che. tethI te paheraveza, kapaDAno raMga, paheravAnI rIta, pAse rAkhavAnA sAdhano ane upakaraNonI khAsa pasaMdagI ane Agraha karAve che. pahelAmAM ekatA ane abhedanA bhAvo UThe che ane samAnatAnI Urmio UchaLe che; jyAre bIjAmAM bheda ane viSamatAnI tarADo paDatI ane vadhatI jAya che. eTale pahelAmAM mANasa bIjA sAtheno potAno bheda bhUlI abheda tarapha ja jhUke che, ane bIjAnA duHkhamAM potAnuM sukha vIsarI jAya che; athavA ema kaho ke emAM ene potAnAM judAM sukha-duHkha jevuM kAMI tattva ja nathI hotuM, jyAre paMthamAM mANasa potAnI asalanI abheda bhUmine bhUlI bheda tarapha ja vadhAre ane vadhAre jhUkato jAya che ane bIjAnuM duHkha ene asara nathI karatuM. potAnuM sukha ene khAsa lalacAve che, athavA ema kaho ke emAM mANasanAM sukha ane duHkha sauthI chUTAM ja paDI jAya che. emAM mANasane potAnuM ane pArakuM e be zabda Dagale ane pagale yAda Ave che. pahelAmAM sahaja namratA hovAthI emAM mANasa laghu ane halako dekhAya che. temAM moTAI jevI kAMI vastu ja nathI hotI ane game teTalI guNasamRddhi ke dhanasamRddhi chatAM te haMmezane mATe sau karatAM potAne nAno ja dekhe che; kAraNa ke, dharmamAM brahma eTale sAcA jIvananI jhAMkhI thavAthI tenI vyApakatA sAme mANasane potAnI jAta alpa jevI ja bhAse che, jyAre paMthamAM ethI UlaTuM che. emAM guNa ke vaibhava na paNa hoya chatAM mANasa potAne bIjAthI moTo mAne che ane tema manAvavA yatna kare che. emAM namratA hoya to te banAvaTI hoya che ane tethI te mANasane moTAIno ja khyAla pUro pADe Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja * samAja, dharma ane saMskRti che. enI namratA e moTAIne mATe ja hoya che. sAcA jIvananI jhAMkhI na hovAthI ane guNonI anantatAnuM temaja potAnI pAmaratAnuM bhAna na hovAthI paMthamAM paDelo mANasa potAmAM laghutA anubhavI zakato ja nathI, mAtra te laghutA darzAvyA kare che. dharmamAM daSTi satyanI hovAthI temAM badhI bAju jovA-jANavAnI dhIraja ane badhI ja bAjuone sahI levAnI udAratA hoya che. paMthamAM ema nathI hotuM. temAM dRSTi satyAbhAsanI hovAthI te eka ja ane te paNa potAnI bAjune sarva satya mAnI bIjI bAju jovA-jANavA tarapha valaNa ja nathI ApatI, ane virodhI bAjuone sahI levAnI ke samajI levAnI udAratA paNa nathI arpatI. dharmamAM potAnuM doSadarzana ane bIjAonA guNanuM darzana mukhya hoya che, jyAre paMthamAM tethI UlaTuM che. paMthavALo mANasa bIjAnA guNo karatAM doSo ja khAsa joyA temaja gAyA kare che, ane potAnA doSo karatAM guNo ja vadhAre joyA temaja gAyA kare che, athavA to enI najare potAnA doSo caDatA ja nathI. dharmagAmI ke dharmaniSTha mANasa prabhune potAnI aMdara ja ane potAnI AsapAsa ja jue che. tethI tene bhUla ane pApa karatAM prabhu joI jaze evo bhaya lAge che, tenI zarama Ave che, jyAre paMthagAmI mANasane prabhu kAM to jerUsalemamAM, kAM to makkAmadInAmAM, kAM to buddhagayA ke kAzImAM ane kAM to zatruMjaya ke aNapadamAM dekhAya che athavA to vaikuMThamAM ke muktisthAnamAM hovAnI zraddhA hoya che. eTale te bhUla karatAM prabhuthI potAne vegaLo mAnI, jANe koI jANatuM ja na hoya tema, nathI koIthI bhaya khAto ke nathI zaramAto. ene bhUlanuM duHkha sAlatuM ja nathI ane sAle toye pharI bhUla na karavAne mATe nahi. dharmamAM cAritra upara ja pasaMdagInuM dhoraNa hovAthI temAM jAti, liMga, uMmara, bhekha, cihno, bhASA ane bIjI tevI bahAranI vastuone sthAna ja nathI, jyAre paMthamAM e ja bAhya vastuone sthAna hoya che. kaI jAtino? puruSa ke strI? kaI umarano? veza zo che ? kaI bhASA bole che ? ane kaI rIte UThe ke bese che ? - e ja emAM jovAya che; ane enI mukhyatAmAM cAritra dabAI jAya che. ghaNI vAra to lokomAM jenI pratiSThA na hoya evI jAti, evuM liMga, evI uMmara ke evA veza ke cihnavALAmAM jo khAsuM cAritra hoya topaNa paMthamAM paDela mANasa tene lakSamAM leto ja nathI ane ghaNI vAra to tevAne tarachoDI paNa kADhe che. dharmamAM vizva e eka ja coko che. temAM bIjA koI nAnA cokA na hovAthI AbhaDacheTa jevI vastu ja nathI hotI ane hoya che to eTaluM ja ke temAM potAnuM pApa ja mAtra AbhaDacheTa lAge che. jyAre paMthamAM cokAvRtti evI hoya che ke jyAM dekho tyAM AbhaDacheTanI gaMdha Ave che ane tema chatAM cokAvRttinuM nAka potAnA pApanI durgaMdha Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma ane paMtha 35 sUMghI zakatuM ja nathI! tene pote mAneluM e ja suvAsavALuM ane pote cAlato hoya te ja rasto zreSTha lAge che, ane tethI te bIje badhe badabo ane bIjAmAM potAnA paMtha karatAM UtaratApaNuM anubhave che. - TUMkamAM kahIe to dharma mANasane rAtadivasa poSAtA bhedasaMskAromAMthI abheda tarapha dhakele che ane paMtha e poSAtA bhedamAM vadhAre ane vadhAre umero kare che, ane kyAreka daivayoge abhedanI taka koI ANe to temAM tene saMtApa thAya che. dharmamAM dunyavI nAnImoTI takarAro paNa (ra, joru, jamInanA ane nAnama-moTapanA jhaghaDAo) zamI jAya che, jyAre paMthamAM dharmane nAme ja ane dharmanI bhAvanA upara ja takarAro UgI nIkaLe che. emAM jhaghaDA vinA dharmanI rakSA ja nathI dekhAtI. A rIte jotAM dharma ane paMthano taphAvata samajavA khAtara eka pANIno dAkhalo laIe. paMtha e samudra, nadI, taLAva ke kUvAmAM paDelA pANI jevo ja nahi, paNa lokonA goLAmAM, khAsa karIne hiMduonA goLAmAM paDela pANI jevo hoya che. jyAre dharma e AkAzathI paDatA varasAdanA pANI jevo che. ene koI sthAna UMcuM ke nIcuM nathI. emAM eka gAe eka svAda ane bIjI jagAe bIjo svAda nathI. emAM rUparaMgamAM paNa bheda nathI ane koI paNa ene jhIlI ke pacAvI zake che. jyAre paMtha e hiMduonA goLAnA pANI jevo hoI tene mana tenA potAnA sivAya bIjAM badhAM pANI aspRzya hoya che. tene potAno ja svAda ane potAnuM ja rUpa, game tevuM hovA chatAM, game che ane prANAMte paNa bIjAnA goLAne hAtha lagADatAM roke che. paMtha e dharmamAMthI janmelo hovA chatAM ane potAne dharmapracAraka mAnavA chatAM te haMmezAM dharmano ja ghAta karato jAya che. jema jIvatA lohI ane mAMsamAMthI Ugelo nakha jema jema vadhato jAya tema tema te lohI ane mAMsane ja herAnagati kare che; tethI jyAre e vadhu paDato nakha kApavAmAM Ave tyAre ja hADapiMjaranI salAmatI sacavAya che, tema dharmathI vikhUTo paDelo paMtha (eka vAra bhale te dharmamAMthI janmyo hoya chatAM) paNa jyAre kApa pAme ane chedAya tyAre ja mANasajAta sukhI thAya. alabatta, ahIM e prazna jarUra thaze ke dharma ane paMtha vacce meLa che ke nahi ane hoya to te kevI rIte ? eno uttara sahelo che. jIvatA nakhane koI nathI kApatuM. UlaTo e kapAya to duHkha thAya che, lohI ane mAMsanI salAmatI jokhamamAM Ave che, te saDavA lAge che; tema jo paMthanI aMdara dharmanuM jIvana hoya to te paMtha eka nahi hajAra ho - zA mATe mANasa jeTalA ja na hoya ? - chatAM lokonuM kalyANa ja thavAnuM; kAraNa ke, emAM prakRtibheda ane khAsiyato pramANe hajAro bhinnatAo hovA chatAM kleza nahi hoya, prema haze; abhimAna nahi hoya, namratA haze; zatrubhAva nahi hoya, mitratA haze; UkaLavApaNuM nahi hoya, khamavApaNuM haze. paMtho hatA, che ane raheze paNa temAM sudhAravA jevuM ke karavA Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 samAja, dharma ane saMskRti . jevuM hoya to te eTaluM ja che ke temAMthI vikhUTo paDelo dharmano AtmA temAM pharI ApaNe pUravo. eTale ApaNe koI paNa paMthanA hoIe chatAM temAM dharmanAM tattvo sAcavIne ja te paMthane anusarIe. ahiMsAne mATe hiMsA na karIe ane satyane mATe asatya na bolIe. paMthamAM dharmano prANa phUMkavAnI khAsa zarata e che ke dRSTi satyAgrahI hoya. satyAgrahI hovAnAM lakSaNo TUMkamAM A pramANe che : (1) pote je mAnatA ane karatA hoIe tenI pUrepUrI samaja hovI joIe ane potAnI samaja upara eTalo badho vizvAsa hovo joIe ke bIjAne sacoTatAthI samajAvI zakAya. (2) potAnI mAnyatAnI yathArtha samaja ane yathArtha vizvAsanI kasoTI e che ke bIjAne te samajAvatAM jarA paNa Aveza ke gusso na Ave ane e samajAvatI vakhate paNa enI khUbIonI sAthe ja jo kAMI khAmIo dekhAya to tenI paNa vagara saMkoce kabUlAta karatA javuM. (3) jema potAnI dRSTi samajAvavAnI dhIraja tema bIjAnI dRSTi samajavAnI paNa teTalI ja udAratA ane tatparatA hovI joIe. baMne athavA jeTalI bAjuo jANI zakAya te badhI bAjuonI sarakhAmaNI ane baLAbaLa tapAsavAnI vRtti paNa hovI joIe. eTaluM ja nahi, paNa potAnI bAju nabaLI ke bhUlabharelI bhAsatAM teno tyAga tenA prathamanA svIkAra karatAM vadhAre sukhada manAvo joIe. (4) koI paNa AkhuM satya deza, kALa ke saMskA2thI parimita nathI hotuM, mATe badhI bAjuo jovAnI ane dareka bAjumAM jo khaMDa satya dekhAya to te badhAno samanvaya karavAnI vRtti hovI joIe, pachI bhale jIvanamAM game teTaluM ochuM satya AvyuM hoya. paMthamAM dharma nathI, mATe ja paMtho samAja ane rASTrano ghAta kare che. jyAM jyAM samAja ane rASTramAM ekatA AvavAnA prasaMgo Ave che tyAM tyAM badhe ja niSprANa paMtho ADe Ave che. dharmanita paMtho sarajAyA to hatA mANasajAtane ane vizvamAtrane eka karavA mATe - paMtho dAvo paNa e ja kArya karavAno kare che ane chatAM Aje joIe chIe ke ApaNane paMtho ja eka thatAM ane maLatAM aTakAve che. paMtho eTale bIjuM kAMI nahi paNa dharmane nAme UtareluM ane poSAyeluM ApaNuM mAnasika saMkucitapaNuM ke mithyA abhimAna. jyAre lokakalyANa khAtara ke rASTrakalyANa khAtara eka najIvI bAbata jatI karavAnI hoya che tyAre paMthanA jherIlA ane sAMkaDA saMskAro AvIne ema kahe che ke 'sAvadhAna ! tArAthI ema na thAya. ema karIza to dharma rasAtaLa jaze. loko zuM dhA2ze ane zuM ka2ze !' koI digaMbara potAnA pakSa taraphathI cAlatA tIrthanA jhaghaDAmAM bhAga na le, ke phaMDamAM nANAM bharavAnI paisA chatAM nA pADe, agara lAgavaga chatAM kacerImAM sAkSI thavAnI nA pADe to teno paMtha tene zuM kare ? AkhuM ToLuM hiMdu maMdira pAse tAjiyA laI jatuM hoya ane koI eka sAco musalamAna hiMduonI lAgaNI na dukhavavA khAtara bIje raste javAnuM kahe agara gokazI karavAnI nA pADe to te musalamAnanI eno paMtha - Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma ane paMtha 0 37 zI vale kare ? eka AryasamAjano sabhya kyAreka sAcI dRSTithI mUrtinI sAme bese to teno samAja-paMtha tene zuM kare ? A ja rIte paMtha satya ane ekatAnI ADe AvI rahyA che; athavA ema kaho ke ApaNe pote ja potAnA paMthamaya saMskAranA zastrathI satya ane ekatAno droha karI rahyA chIe. tethI ja to paMthAbhimAnI moTA moTA manAtA dharmaguruo, paMDito ke purohito kadI maLI zakatA ja nathI, ekarasa thaI zakatA ja nathI; jyAre bIjA sAdhAraNa mANaso sahelAIthI maLI zake che. tame jozo ke ekatAno ane lokakalyANano dAvo karanAra paMthanA guruo ja ekabIjAthI judA hoya che. jo evA dharmaguruo eka thAya, eTale ke paraspara Adara dharAvatA thAya, sAthe maLIne kAma kare ane jhaghaDAne sAme AvavA ja na de, to samajavuM ke have emanA paMthamAM dharma Avyo che. ApaNuM AjanuM kartavya paMthomAM kAM to dharma lAvavAnuM che ane nahi to paMthone miTAvavAnuM che. dharma vinAnA paMtha karatAM apaMtha evA manuSya ke pazu sudhdhAM thavuM te lokahitanI dRSTie vadhAre sAruM che enI koI nA pADe kharuM ? - paryuSaNaparvanAM vyAkhyAno, 21-8-'30 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. nIti, dharma ane samAja kIDI tarapha bArIkIthI dhyAna ApIzuM to jaNAze ke te ekalI rahI zakatI nathI. te koIno sahacAra zodhe che. tene makoDAno to zuM paNa potAnI judI jAtanI kIDIno paNa sahacAra nathI phAvato. te potAnI ja jAtanA sahacAramAM masta rahe che. AvAM kSudra prANIothI AgaLa vadhI paMkhI tarapha najara karIe. kUkaDAthI vikhUTI paDelI kUkaDI mora sAthe raheze topaNa te saMtuSTa rahI nahi zake. tene paNa potAnI ja jAtinuM sAhacarya joIe. eka vAMdaro ane eka haraNa e baMne potapotAnI jAtimAM jeTalAM prasanna rahI zake ane jIvana laMbAvI zake teTalAM vijAtimAM game teTalI sukhasagavaDa chatAM prasanna nahi rahI zake. mANasajAte potAno banAvela, vaphAdAra sevaka, ane sahacArI jAna paNa jo bIjA zvAna vinAno haze to te asaMtuSTa haze ane tethI ja e pALelo zvAna paNa, bIjA zvAnanI adekhAI karavA chatAM, pAcho bIjA zvAnane joI zarUAtamAM laDIne paNa, chevaTe tenI sAthe ekarasa thaI jaze ane gela karaze. prANI, pakSI ane pazujAtino A niyama ApaNe manuSyamAM paNa joIe chIe. manuSya, paMkhI ke pazu pALIne jaMgalamAM ekalA rahevAno game teTalo abhyAsa kare paNa chevaTe tenI prakRti manuSyajAtinuM ja sAhacarya zodhe che. samAna raheNIkaraNI, samAna Tevo, samAna bhASA, ane zarIranI samAna racanAne kAraNe sajAtIya sAhacarya zodhavAnI vRtti jIvamAtramAM ApaNe joIe chIe. tema chatAM manuSya sivAyanA koI paNa jIvavargane ke dehadhArIvargane ApaNe samAja nathI kahetA. e varga bhale samudAya ke gaNa kahevAya, paNa samAjanI pAtratA to manuSyajAtimAM ja che; ane tenuM kAraNa to e che ke manuSyamAM eTalI buddhizakti ane vivekazaktinuM ja bIja che ke te potAnI raheNIkaraNI, paheraveza, bhASA, khAnapAna ane bIjA saMskAro badalI zake che, keLavI zake che. mANasa cAhe tyAre prayatnathI potAnI janmabhASA uparAMta bIjI bhASAo zIkhI le che, ane te bhASAo bolanAra sAthe sahelAIthI haLI-maLI jAya che, paheraveza ane khAnapAna badalIne ke badalyA sivAya udAratA keLavIne judA prakAranA paheraveza ane khAnapAnavALA manuSya sAthe sahelAIthI vasI ane jiMdagI gALI zake che. bIjAnuM sAruM hoya te levAmAM ane potAnuM sAruM bIjAne ApavAmAM mAtra manuSya ja gaurava anubhave Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIti, dharma ane samAja * 39 che. bhinna deza, bhinna raMga ane bhinna saMskAravALI mAnavaprajA sAthe mAtra manuSya ja ekatA sAdhI ane vikasAvI zake che. A zaktine lIdhe ja manuSyano varga samAja nAmane pAtra thayo che. manuSya jyAM haze tyAM koI ne koI samAjano aMza thaIne rahevAno. te je samAjano aMza thaIne raheto haze te samAja upara tenA sArAnarasA saMskAronI asara thavAnI. eka manuSya bIDI pIto haze to te potAnI AjubAjunA lokomAM bIDInI talapa jagADI e vyasananuM vAtAvaraNa UbhuM karaze. aphINa pInAra cIno potAnA samAjamAM te ja ruci keLavaze. eka mANasa kharo keLavAyela haze to te potAnA samAjamAM keLavaNInuM vAtAvaraNa jANe ke ajANe UbhuM karaze ja. e ja rIte AkhA samAjamAM ke samAjanA moTA bhAgamAM je rItabhAta ane saMskAro rUDha thayAM haze pachI te ISTa hoya ke aniSTa) te rItabhAta ane saMskArothI te samAjanA ghaTaka mANasane mukta rahevuM e azakya nahi to du:zakya jevuM thaI paDaze. tAra ke TikiTa oNphisamAM kAma karanArA agara sTezananA karmacArIo vacce ekAda jaNa evo jaIne rahe ke je lAMcane dhikkArato hoya, eTaluM ja nahi paNa game teTalI lAMcanI lAlaca chatAM teno bhoga banavA icchato na hoya, to tevA sAcukalA mANasane bAkInA lAMciyA varga taraphathI bhAre trAsa paDavAno; kAraNa ke, te lAMca na le eTale svAbhAvika rIte ja bIjA lAMciyAono virodha kare ane tema thatAM bIjo Akho varga eka saMpa thaI kAM to tene lAMca leto kare ane kAM to tene herAna karavAmAM maNA na rAkhe. jo pelo bhalo AdamI asAdhAraNa hiMmata ane buddhivALo na hoya to te bIjuM kAMI nahi to chevaTe bIjAo lAMca le tyAre mAtra taTastha rahI AMkhamicAmaNAM kare ane te ja rIte tevA vargamAM nabhI zake. e ja nyAye ApaNA dezI AI.sI.esa.ne paNa paradezIo sAthe ghaNI vAra ghaNuM aniSTa sahana karavuM paDe che. Ama chatAM AvAM aniSTothI samAjane bacAvavA samAjanA AgevAno ke rAjyakartAo kAyadA-kAnUno ghaDe che agara nItiniyamo bAMdhe che. eka vakhate moTI uMmara sudhI kanyAone kumArI rAkhavAmAM amuka aniSTa jaNAvAthI mRtizAstramAM niyama dAkhala thayo ke ATha agara nava varSanI kanyA gaurI hoya te ja umare paraNAvI devI e dharma che. A niyamanuM ullaMghana karanAra kanyAno pitA ane kanyA samAjamAM niMdAtAM. e bhayathI e nAnI uMmaranA lagnanI nIti cAlI. vaLI e nItimAM jyAre bahu aniSTa vadhI gayuM tyAre te dUra karavA samAjanA AgevAno agara rAjyakartAone bIjo niyama ghaDavo paDyo ane have cauda ke soLa varSathI nAnI uMmaramAM kanyAnuM lagna karanAra kAM to zikSito dvArA thatI niMdAthI Dare che ane kAM to rAjyanA daMDabhayathI DarI niyamanuM pAlana kare che. eka karajadAra mANasa game teTalI saMkaDAmaNamAM paNa potAnuM karaja cUkavavA mathe che - eTalA mATe ke jo te karaja na cUkave to tenI zAkha jAya ane zAkha jAya | WWW.jainelibrary.org Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 * samAja, dharma ane saMskRti to bIjAo na dhIre, ane tema thAya to teno dhaMdho jokhamAya. A rIte ApaNe joIza to jaNAze ke samAjamAM je je nItiniyamo pracalita hoya che tenuM pAlana loko kAM to bhayathI ane kAM to svArthathI kare che. jo amuka kAma karavAnI pAchaLa agara amuka kAma na karanAra pAchaLa bhaya ke lAlaca na hoya to te kAma karanAra agara na karanAra keTalA nIkaLe, e moTo savAla che. kanyA e paNa eka putranI peThe saMtati ja che, ane tethI tene paNa chokarA jeTalo ja haka hovo joIe ema dhArIne tene dAyajo ApanAra mAbApa maLe te karatAM hajAra ke lAkhagaNAM vadhAre mAbApa evuM samajIne dAyajo karanAra maLavAnAM ke jo ThIkaThIka dAyajo ApavAmAM nahi Ave to lAyaka ghara kanyA mATe nahi maLe ane vaLI ApaNA chokarAo sAre ghera nahi vare. e ja bhaya ke svArtha ghaNI vAra chokarA-chokarIonA zikSaNa pAchaLa hoya che ane tethI ja vyavahAru hetu saratAM ghaNI vAra chokarA-chokarIonuM zikSaNa baMdha paDe che. (pachI bhale te chokarA ke chokarIo zikSaNa levAne lAyaka paNa hoya); kAraNa ke, e zikSaNa kevaLa zikSaNa khAtara apAtuM na hatuM. A rIte ApaNe keTalAka samAjomAM punarlagnanA pratibaMdha viSe paNa joIe chIe. je samAjamAM punarlagna nathI thatAM temAM paNa Aje ghaNAM puruSo ane strIo ema cokhkhuM mAnanArAM hoya che ke baLAtkArI vaidhavya e dharma nathI, chatAM teo potAnI laghu putrI ke bahena jo vidhavA thAya to tenI icchA chatAM tenuM lagna karavA taiyAra thatAM nathI ane ghaNI vAra to teo punarlagna upara potAnI marajI viruddha sakhata jApto rAkhe che. baLAtkArI brahmacaryanI A nItinI pAchaLa bhaya ane svArtha sivAya bIjo kazo ja hetu hoto nathI. gRhasthonI vAta bAjue mUkIe ane tyAgI ke guru gaNAtA varganI aMdara jaIne joIe topaNa ApaNane jaNAze ke temanA ghaNA nItiniyamo ane vyavahAronI pAchaLa mAtra bhaya ane svArtha ja rahelA hoya che. ekAda tyAgIno ziSya anAcArI thAya to te guru-ziSyanI vRtti sudharI che ke nahi te joyA sivAya paNa ene vezadhArI banAvI rAkhavAno pUrNa prayatna karaze; kAraNa ke, tene e ziSyanI bhraSTatA dvArA potAnI pratiSThA javAno bhaya che. koI gura kaMThe tyAre te saMpradAyanA anugAmIo e vaMThela AcAryane padabhraSTa karatAM khacakAze ane tenA upara baLAtkArI brahmacarya lAdavAno prayatna karaze, kAraNa ke, temane potAnA saMpradAyanI pratiSThA ghaTavAno bhaya che. puSTimArganA AcAryanuM vAraMvAra snAna ane jaina dharmanA sAdhunuM sarvathA asnAna koI koI vAra sAmAjika bhayane lIdhe ja hoya che. molavIonA gItApAThamAM ane paMDitanA kurAnapAThamAM paNa sAmAjika bhaya ane svArtha moTe bhAge naDatararUpa hoya che. A sAmAjika nItiniyamo ane rItarivAjonI pAchaLa moTe bhAge bhaya ane svArtha ja rahelAM hoya che. bhaya ane svArthathI anusarAtA nItiniyamo cheka ja pheMkI devA joIe, agara cheka ja nakAmA che, agara tenA sivAya paNa cAlI zake, ema kahevAno ahIM Azaya nathI. ahIM to eTaluM ja batAvavuM che ke nIti ane dharma vacce zo taphAvata che. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIti, dharma ane samAja * 41 je baMdhana ke je kartavya bhaya ke svArthamUlaka hoya che te nIti; ane je kartavya bhaya ke svArthamUlaka nahi paNa zuddha kartavya khAtara ja hoya che ane je kartavya mAtra yogyatA upara ja avalaMbita hoya che te dharma nIti ane dharma vacceno A taphAvata kAMI nAnosUno nathI. jo ApaNe jarIka UMDA UtarIne tapAsIzuM to spaSTa dekhAze ke nIti e samAjanA dhAraNa ane poSaNa mATe Avazyaka chatAM paNa tenAthI samAjanuM saMzodhana thatuM nathI. saMzodhana eTale zuddhi ane zuddhi eTale ja kharo vikAsa - e samaja jo vAstavika hoya to ema kahevuM joIe ke evo vikAsa dharmane ja AbhArI che. je samAjamAM upara kahela dharma jeTale aMze vadhAre anusarato hoya te samAja teTale aMze caDiyAto. A vastu vadhAre spaSTatAthI samajAya eTalA mATe keTalAka dAkhalAo laIe. be jaNa evA kalpo ke jemAM eka TikiTa-mAstara potAnA khAtAno hisAba barAbara cokasAIthI sAcave che ane relavekhAtAne eka pAI paNa nukasAna thAya teTalI bhUla nathI karato - eTalA sAru ke jo bhUla Ave to daMDAvAno agara nokarI javAno bhaya che; paNa eTalI ja cIvaTavALo te mAstara jo bIjo bhaya na hoya to musApharo pAsethI lAMca le che. jyAre ApaNe kalpelo bIjo sTezanamAstara hisAbanI cokasAI uparAMta lAMca maLavAno ane pacI javAno game teTalo anukULa prasaMga chatAM lAMca nathI ja leto, eTaluM ja nahi, paNa te lAMcakhorInuM vAtAvaraNa ja nathI pasaMda karato. e ja rIte eka tyAgI vyakti khullI rIte paisA levAmAM ke rAkhavAmAM akiMcana vratano bhaMga lekhI paisA hAthamAM nahi le ke potAnI pAse nahi saMghare ane chatAM jo tenA manamAM akiMcanapaNuM AvyuM nahi hoya, eTale ke lobhano saMskAra gayo nahi hoya, to te dhanika ziSyone meLavI manamAM phulAze ane jANe pote ja dhanavAna hoya e rIte bIjA karatAM potAne caDiyAto mAnI garvabharelo hupadano vyavahAra karaze. jyAre bIjo tyAgI, jo kharo tyAgI haze to, paisA potAnI mAlikInA karIne pAse nahi ja rAkhe ane pAse haze to paNa tenA manamAM jarAya nahi hoya abhimAna ke jarAya nahi hoya potAnA alaga svAmIpaNAnuM gaurava. te game teTalA dhanikonI vacce rahevA chatAM ane dhanikonI sevAnA prasaMgomAM AvavA chatAM nahi tenAthI phulAya ke nahi tene lIdhe bIjA karatAM potAne caDiyAto mAne. AnuM pariNAma e AvavAnuM ke jo nItinI dRSTie samAjamAM tyAgIo haze to te samAja caDelo ke zuddha nahi hoya; kAraNa ke, temAM tyAgInA vezamAM rahI evI rIte bhoga sevAto haze ke jethI tyAga pALyo gaNAya ane bhoga paNa poSAya. evI sthitimAM tyAgIo vacce sIdhI rIte paiso meLavavAnI ke saMgharavAnI gRhasthonI peThe harIphAI nahi hoya, paNa bIjA karatAM vadhAre paisAdAra ziSyone rIjhavI, samajAvI, potAnA banAvI rAkhavAnI gUDha harIphAI to avazya haze. ane evI harIphAImAM teo jANe ke ajANe samAjanI sevA karavAne badale kusevA ja vadhAre karatA haze. tethI UlaTuM, samAjamAM jo dharmadraSTie Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 * samAja, dharma ane saMskRti tyAgI hoya to teone nahi hoya paisA meLavavAnI ke saMgharavAnI harIphAI, agara nahi hoya paisAdAra celAone potAnA ja banAvI rAkhavAnI phikara. eTale teo ziSyasaMgraha ke ziSyaparivAra viSe taddana nizciMta haze ane mAtra samAja pratyenA potAnA kartavyamAM ja prasanna haze. eTale evA be tyAgIo vacce nahi AvavAno adekhAIno agara klezano prasaMga, ane e ja rIte temane lIdhe teo je samAjamAM rahetA haze te samAjamAM paNa nahi AvavAno vikhavAdano prasaMga. A rIte ApaNe joI zakacA ke eka samAjamAM game teTalA naitika bhUmikAvALA tyAgI hoya chatAM tenAthI samAjanuM kalyANa na thatAM vadhAre akalyANa ja thavAnuM, jyAre koI bIjA samAjamAM sAco dhArmika bhUmikAvALo tyAgI eka hoya topaNa te samAjanI zuddhi khUba ja vadhAravAno. eka bIjo dAkhalo laIe. koI saMnyAsI bhogavAsanA pragaTa thatAM samAjamAM apajaza thavAnA bhayathI dekhItI rIte tyAgI rahI anAcAra sevyA kare; jyAre bIjo tyAgI tevI vAsanA pragaTa thatAM, jo vAsanAne zamAvI na zake to, game teTalA apavAda ane tiraskArano saMbhava chatAM khullekhulluM gRhasthapaNuM svIkAre to pelA naitika bhUmikAvALA tyAgI karatAM Avo gRhasthatyAgI ja samAjanI zuddhi vadhAre sAcavavAno; kAraNa ke, pelo bhayane nathI jItyo jyAre bIjAe bhayane jItI aMtara ane bahAranI ekatA sAdhI nIti ane dharma baMnenuM pAlana karyuM che. A lAMbI carcA uparathI joI zakAze ke samAjanI kharI zuddhi ane kharA vikAsa mATe dharmanI ja eTale ke nirbhaya, niHsvArtha ane jJAnapUrNa kartavyanI ja jarUriyAta che. have ApaNe jovuM joIe ke duniyAmAM hayAtI bhogavatA kayA paMtho, kayA saMpradAyo agara kayA dharmo evA che ke je mAtra evo dAvo karI zake ke ame ja dharma sevIe chIe ane te rIte bIjA karatAM ame vadhAre saMzuddhi karI che. Ano uttara spaSTa che ane te e che ke evo ekeya paMtha ke saMpradAya duniyAmAM nathI ke jeNe mAtra dharmanuM ja AcaraNa karyuM hoya ane te dvArA mAtra samAjanI zuddhi ja sAdhI hoya. koI paMtha ke saMpradAya potAnAmAM amuka sAcI dhArmika vyaktio thaI gayAno nirdeza karI samAjanI zuddhi sAdhyAno dAvo kare to tevo dAvo bIjo virodhI paMtha paNa karI zake; kAraNa ke, dareka paMthamAM ochI ke vadhatI sAcI tyAgI vyaktio thayAno itihAsa ApaNI sAme mojUda che. dharmanAM kahevAtAM bAhya rUpo uparathI samAjanI zuddhino AMka kADhI koI paMthane dhArmikapaNAnuM pramANapatra to ApI zakAya ja nahi; kAraNa ke, bAhya rUpo eTalAM badhAM virodhI hoya che ke tene lIdhe dhArmikapaNAnuM pramANapatra ApavA jaIe to kAM to badhA ja paMthone dhArmika kahevA paDe ane kAM to badhAne ja adhArmika kahevA paDe. dAkhalA tarIke koI paMtha maMdira ane mUrtipUjAnA potAnA pracArano nirdeza karI ema kahe ke teNe e pracAra dvArA janasamAjane IzvaranI oLakhANamAM agara Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIti, dharma ane samAja * 43 tenI upAsanAmAM bahu madada karI che ane te rIte samAjamAM zuddhi ANI che to tethI UlaTuM teno virodhI bIjo paMtha ema paNa kahevA kamara kase ke teNe maMdiro ane mUrtionA dhvasanuM kAma karI samAjamAM zuddhi ANI che; kAraNa ke, maMdiro ane mUrtione bahAne vadhI gayelAM vahema, Alasya ane daMbhane amuka pramANamAM teNe maMdiro ane mUrtionA virodha dvArA vadhatAM aTakAvyAM che. eka paMtha je tIrthasthAnano mahimA gAto ane vadhArato hoya te zArIrika zuddhi dvArA mAnasika zuddhinI dalIla karI potAnI pravRttine samAjakalyANakArI batAvI zake; jyAre teno virodhI bIjo paMtha snAnaniyamananA potAnA kAryane samAjakalyANakArI sAbita karavA evI dalIla karI zake ke bAhya snAnanA mahattvamAM taNAtA lokone te rastethI pAchA vALI aMtarazuddhi tarapha laI javA mATe snAna upara niyaMtraNa mUkavuM e ja hitAvaha che. eka paMtha kaMThI baMdhAvIne ane bIjo tene toDAvIne samAjakalyANa karyAno dAvo karI zake. A rIte dareka paMthanAM bAhya rUpo je ghaNI vAra ekabIjAthI taddana virodhI hoya che tenA uparathI ApaNe nakkI na karI zakIe ke amuka paMtha kharo dhArmika che ane amuka paMthe ja samAjamAM vadhAre zuddhi ANI che. tyAre zuM evuM koI dhoraNa che ke je sarvamAnya hoya ane jenA dvArA nirvivAdapaNe ApaNe kahI zakIe ke jo amuka vastu hoya to bAhya rUpa game te hovA chatAM paNa tenAthI samAjanuM aikAMtika kalyANa ja thavAnuM? ane te vastu je paMthamAM, je jAtimAM, ke je vyaktimAM jeTalA pramANamAM vadhAre hoya te ja paMtha, te ja jAti, ke te ja vyaktie samAjanI zuddhimAM agara samAjanA vikAsamAM vadhAre phALo Apyo che ema kahI zakAya ? alabatta, evI vastu che, ane te uparanI carcA dvArA spaSTa thaI gaI che. te vastu eTale nirbhayapaNuM, nirlepapaNuM ane viveka. vyaktinA ke paMthanA jIvanamAM e vastu che ke nahi te bahu sahelAIthI jANI zakAya. jevuM mAnavuM tevuM ja bolavuM ane bolavuM tethI UlaTuM na cAlavuM agara jevuM cAlavuM tevuM ja kahI devuM; A tattva hoya to nirbhayapaNuM. AvuM nirbhayapaNuM dhAraNa karanAra koI nokara zeThathI DarI kharI bInA nahi chUpAve ane game tevuM jokhama kheDavA taiyAra raheze. koI bhakta gRhastha moTapamAM khAmI AvavAnA bhayathI dharmaguru pAse agara bIje kyAMya doSa DhAMkavA ke moTA dekhAvA mATe khoTo DoLa na karatAM sAcI bInA kahevA taiyAra raheze. koI dharmaguru, jo te nirbhaya haze to, potAnuM jIvana taddana sAduM gALaze. nilabha paMtha upara kImatI kapaDAM ke ghareNAMno to bhAra nahi hoya. jo koI paMthamAM nirlepapaNuM haze to te potAnI badhI ja zaktio ekAgra karI bIjAonI sevA levAmAM saMtuSTa nahi thAya. jo viveka haze to te vyakti ke te paMthane koInI sAthe klezamAM UtaravAnuM kAraNa ja nahi hoya. te potAnI zakti ane saMpattino sadupayoga karIne ja bIjAonAM hRdaya jItaze. viveka hoya tyAM kleza na ja hoya ane jyAM kleza hoya tyAM samajavuM ke viveka nathI ja. A rIte ApaNe koI vyakti ke koI Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja * samAja, dharma ane saMskRti paMthamAM dharma che ke nahi e jANavuM hoya to sahelAIthI jANI zakIe ane uparanI kasoTIthI kasI ApaNe nakkI karI zakIe ke amuka vyakti agara amuka paMtha samAjanuM kalyANa karanAra che ane amuka nathI. nAtamAM mahAjano, paMthamAM tenA AgevAno, ane samasta prajAmAM rAjyakartAo nIti ghaDe che, ane dezakALa pramANe badale che temaja te paLAve che; chatAM samAjanI zuddhinuM kAma to pAchuM bAkI ja rahe che. A kAma koI mahAjana, koI paMDita, ke koI rAjA mAtra tenA padathI sAdhI na zake. e kAma ja mukhya che ane e ja kArya karavuM te IzvarIya saMdeza che. je vyaktine A kArya karavAnI tAlAvelI hoya teNe bIjAone prathama na kahetAM potAnA ja jIvanamAM dharma dAkhala karavo joIe. jo enA jIvanamAM dharma dAkhala thayo to teTale aMze tenuM jIvana samAjanI zuddhi karavAnuM (pachI bhale te koIne zuddha thavAno upadeza vANI ke lekhanathI na paNa Apato hoya). samAjanI zuddhi e jIvanazuddhimAM samAyelI che, ane jIvanazuddhi e ja dharmanuM sAdhya che. eTale jo ApaNe samAja ane potAnA jIvanane nIrogI rAkhavA icchatA hoIe to ApaNA potAmAM upara kahela dharma che ke nahi, ane che to keTale aMze che, enuM ja nirIkSaNa karavuM joIe. A dhArmika manAtA divasomAM jo potAnuM nirIkSaNa karavAnI Teva keLavIe to te haMmezAM sthAyI bane ane tema thAya to ApaNI sAme paDelA vizALa samAja ane rASTranA ghaTaka tarIke ApaNe kAMIka sAco phALo Apyo kahevAya. - paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno, 1932. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. dharmanI ane enA dhyeyanI parIkSA keLavaNI sUryanA prakAza jevI che. keLavaNI e sUryanA prakAza jevI che. e mAtra bIjI vastuno ja aMdhakAra khaseDI saMtoSa nathI pakaDatI, paNa e to potAnA uparanA aMdhakArane paNa sAMkhI nathI zakatI. kharI vAta to e che ke keLavaNI potAnA svarUpa ane potAnAM badhAM ja aMgo viSenI bhramaNAo ke aspaSTatAo sahI nathI zakatI - tenA A eka ja baLane lIdhe te bIjA viSayo upara paNa prakAza pheMkI zake che. kuzaLa cikitsaka potAnuM darada prathama ja pArakhe che, ane tethI ja te bIjAnA rogonI cikitsA anubhavasiddha baLathI kare che. mekolenI prasiddha miniTa pramANe hindustAnamAM zarU thayela kArakunI aMgrejI zikSaNa prathama potAnA viSenI bhramaNAo samajavA ne dUra karavA mAthuM UMcakyuM ane sAthe sAthe e ja zikSaNe dharma, itihAsa, samAja, rAjakAraNa Adi bIjA zikSaNanA viSayo upara paNa navI rIte prakAza nAkhavo zarU karyo. je viSayanuM zikSaNa apAvuM zarU thAya che te ja viSayanI, enA zikSaNane lIdhe vicAraNA jAgrata thatAM, aneka dRSTie parIkSA paNa thavA lAge che. jyAM dharma tyAM vicAraparIkSA hoya ja dharmano pitA, eno mitra ane enI prajA e badhuM vicAra ja che. vicAra na hoya temAM dharmanI utpatti na ja saMbhave. dharmanA jIvana ane prasaraNa sAthe vicAra hoya ja che. je dharma vicAra na pragaTAve ane na poSe te potAno AtmA ja gumAve che; tethI dharma viSe vicAraNA ke parIkSA karavI e tene jIvana ApavA barAbara che. parIkSAnI paNa parIkSAo cAle to pariNAme e lAbhakAraka ja che. parIkSAne paNa bhayanAM baMdhano saMbhave che. jyAM Apakhuda sarakArI taMtra hoya ane keLavaNInI mImAMsAthI e tatrane dhakko lAgavAno saMbhava hoya tyAM evI samAlocanA sAme kAyado ane polIsa jelanuM dvAra batAvatAM UbhAM hoya che. dharmaparIkSAnAM bhayasthAno dharmanI parIkSAne sadbhAgye evo bhaya nathI e kharuM, chatAM enAM bhayasthAno judI jAtanAM hoya che. parIkSakamAM pUrI vicArazakti na hoya, vicArazakti hoya chatAM WWW.jainelibrary.org Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 * samAja, dharma ane saMskRti samatolapaNuM sAcavavAnuM baLa na hoya, e paNa hoya chatAM enI parIkSAnuM vAjabI mUlya AMke evA zrotAo na hoya to e parIkSAnuM bhayasthAna gaNAya. dharma jevA sUkSma ane ALA viSayanI parIkSAnuM mukhya bhayasthAna to svArtha che. jo koI svArthanI siddhithI prerAI agara svArtha javAnA bhayathI prerAI dharmanI mImAMsA zarU kare to te parIkSAne nyAya ApI na zake. e vAste AvI bAbatamAM hAtha nAkhatI vakhate mANasane badhI bAjuthI banatI sAvadhAnI rAkhavI anivArya thaI paDe che - jo ene potAnA vicAranuM kAMI mUlya hoya to. sarvanI sadgaNapoSaka bhAvanA dharmano samULadhvaMsa karavA icchanAra tarIke jANItA thayela raziyana samAjavAdIone ApaNe pUchIe ke tame dayA, satya, saMtoSa, tyAga, prema, kSamA Adi guNono nAza karavA Iccho cho ? to e zuM javAba Apaze ? samAjavAdIono kaTTaramAM kaTTara virodhI paNa ema puravAra karI nahi zake ke teo uparyukta guNono lopa karavA mAge che. bIjI bAju dharmaprANa kahevAtA dharmajanone - game te paMthanA anuyAyIone - pUchIe ke tame asatya, daMbha, krodha, hiMsA, anAcAra Adi durgaNone poSavA mAgo cho ke satya, maitrI vagerene poSavA iccho cho ? to huM dhAruM chuM ke teo e ja javAba ApavAnA ke teo eka paNa durguNano pakSa nathI karatA, paNa badhA ja sadgaNone poSavA mAge che. sAthe sAthe pelA samAjavAdIone paNa ukta durgaNo viSe pUchI laIe to ThIka thaze koI ema to nahi ja kahe ke te samAjavAdIo paNa durguNo poSavA mAge che, agara te mATe badhI yojanA kare che. jo dhArmika kahevAtA kaTTarapaMthI ane dharmocchedaka manAtA samAjavAdI e baMne saguNo poSavA temaja durguNo nivAravAnI bAbatamAM ekamata che ane sAmAnya rIte saguNamAM gaNAtA guNo ane durguNamAM gaNAtA doSo viSe baMneno matabheda nathI, to ahIM savAla thAya che ke ghareDapathI ane sudhAravAdI e baMne vacce dharmatrANa ane dharmavicchedanI bAbatamAM je bhAre kheMcatANa, bhAre mArAmArI ne bhAre vivAda dekhAya che tenuM zuM kAraNa? e matabheda ke takarAra dharma nAmanI kaI vastu viSe che ? chatAM zAne mATe takarAra ? savRtti ke savRttijanya guNo, je mAnasika hoI sUkSma che, tenA dharmapaNA viSe to matabheda che ja nahi matabheda e dharma tarIke lekhAtAM, dharmarUpe manAtAM, ane dharmanAmathI vyavahAra pAmatAM bAhya rUpo, bAhya AcaraNo ke bAhya vyavahAro viSe che. Avo matabheda eka agara bIje rUpe, tIvra ke tIvratara rUpe, manuSyajAtinA itihAsa jeTalo ja jUno che. sAmAnya rIte matabhedanA viSayarUpa bAhya niyamo, vidhAno ke kriyAkalApone traNa bhAgamAM vaheMcI zakAya. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmanI ane enA dhyeyanI parIkSA * 47 niyamomAM traNa jAtanA matabheda (1) vaiyaktika: je niyamono mukhya saMbaMdha vyaktinI icchA sAthe che te; jema ke - khAnapAna, snAna AdinA niyamo. koI kaMdamULane dharmanI dRSTie taddana vajya mAnI e khAvAmAM adharma mAne, jyAre bIjo tene ja khAI upavAsa karavAmAM dharma mAne. eka jaNa rAta paDyA pahelAM ja khAvAmAM dharma mAne, bIjo rAtribhojanamAM adharma ja na gaNe. eka vyakti snAnamAM ja bhAre dharmamAhAbhya svIkAre, bIjo snAna mAtramAM adharma lekhe, ane eTaluM badhuM nahi to koI potAne mAnya evI zetruMjI jevI nadIo sivAyanAM jaLAzayomAM dharmamAhAbhya svIkAravAnI nA pADe. (2) sAmAjika : keTalAka bAhya vyavahAro sAmAjika hoya che, je dharma tarIke lekhAya che. eka samAja maMdira bAMdhavAmAM dharma mAnI te pAchaLa pUrI zakti kharce, bIjo samAja pUrNapaNe teno virodha karavAmAM ja dharma mAne. maMdiramAM mAnanAra samAjo paNa judI ane virodhI mAnyatAvALA che. eka viSNu, ziva ane rAma sivAya bIjI mUrtinA namanapUjanamAM adharma batAve, jyAre bIjo samAja e ja viSNu AdinI mUrtionA AdaramAM adharma mAne. eTaluM ja nahi, paNa eka ja devanI mUrtionA nagna ke vastradhAraNa jevA svarUpamAM paNa bhAre sAmAjika matabheda che. eka ja prakAranA svarUpanI eka ja devanI nagnamUrti mAnanAra vacce paNa pUjAnA prakAromAM kAMI ocho matabheda nathI. eka samAja puruSanA ekasAthe ke krame game teTalA vivAhane adharma nathI lakhato, jyAre pAraNAmAM jhUlatI bALavidhavAnA punarlagnanA nAmamAtrathI kaMpe che. eka koma bane teTalA dUranAM gotromAM lagnasaMbaMdhane dharma gaNe che, jyAre bIjI koma bane teTalA najIkanA khAnadAnamAM lagnanuM zreSThatva svIkAre che. eka samAja dharmadaSTie pazudhanuM samarthana kare che, jyAre bIjo e ja dRSTie eno virodha kare che. 3) sArvajanika pravRttio: keTalIka prathAo evI che ke jeno saMbaMdha samagra janatA sAthe hovA chatAM tenA dhammapaNA viSe tIvra matabheda Ubho thAya che. atyAre koI pratyakSa AkramaNakArI duzamanonI savArIo saddabhAgya ke durbhAgye caDI nathI AvatI, eTale evA duzmanone ThAra mAravAmAM dharma che ke adharma che e carcA kRpALu briTiza gavarmenTa baMdha karI ApaNo samaya bacAvI ja lIdho che; chatAMya plegadeva jevA rogonI savArIo UbhI ja che. te vakhate evA rogonA dUta gaNAtA uMdarone mAravAmAM koI sarvajanahitanI dRSTie dharma jue che, to bIjAo ene taddana adharma lekhe che. jyAM vAgha, siMha vagere krUra ane jherI prANIo ke jaMtuono upadrava hoya che tyAM paNa sArvajanika hitanI daSTie ene saMhAravAmAM dharmAdharmano savAla Ubho thAya che. eka varga sAvaMjAneka hitanI dRSTie koI paNa jaLAzaya ke jAhera rastA Adine maLamUtrathI bagADavAmAM adharma lekhe che, jyAre bIjo varga e viSe taddana taTastha ja nahi paNa virodhI Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 0 samAja, dharma ane saMskRti vartana kare che - jANe ke e emAM dharma mAnato hoya ! A to mAtra thoDAka namUnAo thayA, paNa aneka jAtanA jhINAjhINA ane moTAmoTA evA kriyAkAMDonA prakAro che ke jene eka varga bilakula dharma mAnI vaLagI rahevA Agraha kare che. jyAre bIjo varga tevA kriyAkAMDone baMdhana gaNI tene ukhADI pheMkavAmAM ja dharma lekhe che. A rIte dareka deza, dareka jAti ane dareka samAjamAM bAhya rUpo, bAhya vidhividhAno ane bAhya AcAro viSe dharma hovA-na hovAnI dRSTie besumAra matabhedo che. tethI ApaNI prastuta parIkSA uparyukta matabhedanA viSaya paratvenI che. ApaNe e to joyuM ke evI bAbatomAM anAdi matabhedo che ane te ghaTe temaja vadhe paNa che. moTA bhAge lokomAM e matabhedo purajozamAM pravartatA hovA chatAM thoDAka paNa evA mANaso haMmezAM maLI Ave che ke jemane e matabhedo sparzI ja nathI zakatA. eTale vicAravAnuM e prApta thAya che ke evuM te zuM che ke jene lIdhe AvA bahuvyApI matabhedo e thoDA gaNyAgAMThyA lokone nathI sparzatA ? vaLI je tattvane lIdhe evA lokone matabhedo nathI sparzatA te tattva zuM bIjAomAM zakaya nathI ? ApaNe u52 joyuM ke dharmanAM be svarUpo che : paheluM tAttvika, jemAM sAmAnyataH koIno matabheda nathI te sadguNAtmaka; bIjuM vyAvahArika, jemAM jAtajAtanA matabhedo anivArya che te bAhya pravRttirUpa. jeo tAttvika ane vyAvahArika dharma vacceno bheda spaSTapaNe samaje che, jeo tAttvika ane vyAvahArika dharmanA saMbaMdha viSe vicArI jANe che. TUMkamAM tAttvika ane vyAvahArika dharmanA yogya pRthakkaraNanI temaja baLAbaLanI cAvI jeone lAdhI che temane vyAvahArika dharmanA matabhedo klezavardhaka tarIka sparzI nathI zakatA. evAM puruSo ane strIo itihAsamAM thayAM che ane atyAre paNa labhya che. Ano sAra e nIkaLyo ke jo dharma viSenI kharI spaSTa samaja hoya to koI paNa matabheda kleza janmAvI na zake. kharI samaja hovI e eka ja klezavardhaka matabhedanA nivAraNano upAya che. A samajanuM tattva prayatnathI manuSya-jAtimAM vistArI zakAya che; tethI evI samaja meLavavI ke keLavavI e iSTa che. have ApaNe joIe ke tAttvika ane vyAvahArika dharma vacce kevA kevA saMbaMdho che? zuddha vRtti ane zuddha niSThA nirvivAdapaNe dharma che, jyAre bAhya vyavahAronA dharmAdharmapaNAmAM matabhedo che. tethI bAhya AcAro ke vyavahAro, niyamo ke rItarivAjonI dharmAMtAnI adharmAMtAnI kasoTI e tAttvika dharma na hoI zake. zuddhAzuddha niSThA para dharmadharmano AdhAra je je prathAo, rItarivAjo ne niyamo zuddha niSThAmAMthI udbhavatA hoya tene sAmAnya rIte dharma kahI zakAya; ane je AcAro zuddha-niSThAnita na hoya tene adharma kahevA joIe. ApaNe anubhavathI potAnI jAtamAM ane sAcA anumAnathI bIjAomAM Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmanI ane enA dhyeyanI parIkSA * 49 joI zakIe chIe ke amuka eka ja AcAra zuddha niSThAmAMthI kayAreka janme che to kyAreka azuddha niSThAmAMthI. vaLI eka jaNa je AcArane zuddha niSThAthI seve che tene ja bIjA azuddha niSThAthI Acare che. zuddha niSThAnAM dacaMtaH jo amuka varga zuddha ke zubha niSThAthI maMdira nirmANa pAchaLa paDI lokonI zakti, samaya ane dhanane temAM rokavAmAM dharma mAne to bIjo varga eTalI ja ane koIka vAra ethI paNa vadhAre zuddha ke zubha niSThAthI maMdira-nirmANano virodha karI e pAchaLa kharcAtA dhana-janabaLane bIjI ja dizAmAM vAparavAmAM dharma dekhe che, ane e pramANe AcarI paNa batAve che. eka varga kadAca e vidhavA bALAnA hita khAtara ja enA punarlagnano virodha kare che to bIjo varga e bALAno adhikAra joI enA ja adhikAradharmanI daSTie zubha niSThAthI enA punarlagnanI himAyatamAM dharma lekhe che. eka varga uMdaro ke bIjAM jherI jaMtuonA dveSane kAraNe nahi, paNa bahujanahitanI daSTie ja zubha niSThAthI tenI hiMsAnI himAyata kare; to bIjo varga bahujananA jIvanahakkanI dRSTie zubha niSThAthI ja tenI hiMsAno virodha karavAmAM dharma lekhe che. eTale ke, ghaNA matabhedanA rItarivAjo ke prathAonA samarthana agara virodha pAchaLa ghaNI vAra baMne pakSakAronI zubhaniSThA paNa saMbhave che. azuddha niSThAnAM dRSyata e to jANItI ja vAta che ke hajAro svArthIo mAtra potAnI aMgata svArthavRtti ane lolupa azubha niSThAne lIdhe ja maMdira ke tevI bIjI saMsthAnuM samarthana kare che, tIrthonAM mAhAsya gAI mAtra AjIvikA calAve che. potAnI bIjI koI svArthavRttithI ke pratiSThAnA bhUtanA nijI bhayathI prerAI, pelI vidhavAnA bhalAbUrAno viveka karyA sivAya, mAtra azubha niSThAthI enA punarlagnanuM samarthana karanAra paNa jaDI Ave che; jyAre evI ja ke kadAca ethIye vadhAre azubha vRttithI punarlagnanuM samarthana karanAra paNa maLI Ave che. madyamAMsa jevA heya padArthone paNa zubha niSThAthI, prasaMgavizeSa upayogamAM levAno dharma manAyo che, jyAre azubha niSThAthI eno tyAga karavA - karAvavAmAM dharma siddha na thavAnA dAkhalAo paNa ApI zakAya che. koI niyama traNe kALamAM ekasarakho AcAraNIya rahI zake? A rIte koI paNa vaiyaktika, sAmAjika ke sArvajanika niyama ke AcAra, prathA ke rItarivAja evo nathI ke jene viSe samajadAra prAmANika mANasa ema kahI zake ke amuka vyavahAra to traNe kALamAM saune mATe mAtra ekasarakhI rIte zubha niSThApUrvaka ja saMbhave che ane amuka vyavahAra to azubha niSThApUrvaka ja hovAno saMbhava che. ATalA Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pao * samAja, dharma ane saMskRti vicArathI ApaNe nizcayanI pahelI bhUmikA upara AvI pahoMcyuM ke koI paNa bAhya vrata-niyama, AcAra-vicAra ke rItirivAja evo nathI ke je saune mATe - samAjane mATe agara eka vyaktine mATe - haMmezAM dharmarUpa ja agara adharma rUpa ja kahI zakAya. evA vyAvahArika gaNAtA dharmonuM dharmapaNuM ke adharmapaNuM e mAtra te te vyavahAraAcaranAranI niSThA ane prAmANika samaja upara avalaMbita che. zubha niSThAthI koInA prANa bacAvavA mATe tenA upara thatA zastrAghAtane rokI paNa zakAya ane ethI paNa vadhAre sArI zubha niSThAthI bIjI vakhate enA upara e ja zastra calAvI paNa zakAya. zubha niSThAthI koInA upara zastra calAvavAnI vAta to jANItI ja che, paNa tethIye vadhAre azubha niSThAthI tene pALanAra ne poSanAra paNa hoya che. siMha ane sarpa jevAne pALI tenA svAtaMtryane bhoge AjIvikA karanArane koNa nathI jANatuM ? paNa ethIye vadhAre azubha niSThAthI chokarIone pALI, poSI tenI pavitratAne bhoge AjIvikA karanAra Aje saMskRta gaNAtA samAjamAM paNa surakSita che. A badhuM eka ja sUcave che ane te e ke koI paNa vyAvahArika bAhya kriyAkAMDa agara prathAne, mAtra ene loko Acare che eTalA ja kAraNe, dharma kahI na zakAya; agara ene bIjA loko nathI AcaratA ke nathI mAnatA agara teno virodha kare che, eTalA ja kAraNe adharma na kahI zakAya. zuM pariNAma dRSTie bAhya vyavahArane dharma mAnavo? keTalAka dalIla kare che ke ghaNI vAra vataniyamo, kriyAkAMDo zubha niSThAmAMthI na janmyA hoya chatAM te abhyAsabaLe zubha niSThA janmAvavAmAM kAraNa banI zake che, eTale pariNAmanI dRSTie bAhya vyavahArane dharma mAnavo joIe. Ano javAba agharo nathI. koI paNa bAhya vyavahAra evo nathI ke je zubha niSThA ja janmAve; UlaTuM ghaNI vAra ema bane che ke amuka bAhya vyavahAranI dharma tarIke pratiSThA jAmatAM tene AdhAre svArthapoSaNanuM ja kArya moTe bhAge sadhAvA maMDe che. tethI ja, ApaNe joIe chIe ke, zubha niSThAthI sthapAyelI maMdira-saMsthAnI dhArmika vahIvaTI peDhIo chevaTe ApakhudI ane sattA poSavAnuM sAdhana banI jAya che. eTaluM ja nahi, paNa eka vAra dharmabhIru daSTie dhArmika phaMDonI pAI pAIno hisAba rAkhanAra paNa e ja nANAMnA lobhamAM, prasaMga AvatAM, phasAI dhArmika karaja cUkavavuM bhUlI jAya che. zubha niSThAthI svIkArela tyAgInA vezanI pratiSThA baMdhAtAM ane tyAgInAM bAhya AcaraNonuM lokAkarSaNa jAmatAM te ja veza ane bAhya AcaraNane AdhAre azubha vRttio poSAvAnA dAkhalAo Dagale ane pagale maLe che. koI vyakti bAhya niyamathI lAbha nathI ja uThAvatI ema na kahI zakAya, paNa bAhya niyama lAbhaprada thAya ja che evo paNa ekAMta nathI. tethI jema ekAMtapaNe zuddha niSThAne koI paNa bAhya vyavahAranuM kAraNa mAnI na zakAya, tama tana ekAMtapaNe bAhya vyavahAranuM kArya paNa mAnI na zakAya. eTale kAraNanI dRSTie ke phaLanI dRSTie Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmanI ane enA dhyeyanI parIkSA 0 51 vyavahArane eka ja vyakti vAste agara samaSTi vAste aikAntika dharma hovAnuM vidhAna na ja karI zakAya. e ja sababa che ke jaina zAstra ane itara zAstromAM zuddha tAttvika dharmane saune ane sadAne mATe ekarUpa mAnela hovA chatAM vyAvahArika dharmane tema mAnela nathI. navA niyamathI junavANI dubhAya tenuM kema ? paNa vaLI prazna thAya che ke jo vyAvahArika AcAro aikAntika dharmarUpe saMbhavatA ja nathI to jyAre evA AcArono koI virodha kare che, tene sthAne anya niyamo ane AcAro sthApavA mathe che, tyAre prathamanA AcArone anusaranArAonI lAgaNI kema dubhAya che ? ane e lAgaNI dubhavavI sudhAravAdIo vAste iSTa che ? javAba spaSTa che. vyAvahArika kriyAkAMDone bhramaNAthI tAttvika dharma mAnI lenAra varga haMmezAM moTo hoya che. teo evA kriyAkAMDo upara thatA AghAtone tAttvika dharma uparano AghAta mAnavAnI bhUla kare che. e bhUlamAMthI ja emanuM dila dubhAya che. sudhAravAdIonuM kartavya che ke pote je samajatA hoya te spaSTapaNe ghareDavAdIo sAme mUke. bhramaNA dUra thatAM ja emanI dubhAtI lAgaNI baMdha paDI tenuM sthAna satya-darzanano AnaMda leze. deva, garu, dharma tattvo jaina paraMparAmAM tAttvika dharma traNa tattvomAM samAyelo manAya che : deva, guru ane dharma. AtmAnI pUrepUrI nirdoSa avasthA e devatattva; evI nirdoSatA prApta karavAnI sAcI AdhyAtmika sAdhanA e gurutattva; ane badhI jAtano vivekI yathArtha saMyama te dharmatattva. A traNa tattvone jainatvano AtmA kahevo joIe. e tattvone sAcavanAra ane poSanAra bhAvanAne enuM zarI2 kahevuM joIe. devatattvane sthUla rUpa ApanAra maMdira, emAMnI mUrti, enI pUjA-AratI, e saMsthA nabhAvavAnAM AvakanAM sAdhano, tenI vyavasthApaka peDhIo, tIrthasthAno e badhuM devatattvanI poSaka bhAvanArUpa zarIranAM vastra ane alaMkAra jevuM che. e ja rIte makAna, khAnapAna, rahevA AdinA niyamo ane bIjAM vidhividhAno e guratattvanA zarIranAM vastra ke alaMkAro che. amuka cIja na khAvI, amuka ja khAvI, amuka pramANamAM khAvI, amuka vakhate na ja khAvuM, amuka sthAnamAM amuka ja thAya, amukanA pratye amuka rIte ja varatAya, ityAdi vidhiniSedhanA niyamo e saMyamatattvanA zarIranAM kapaDAM ke ghareNAM che. AtmA, zarIra, tenAM aMgo vagereno paraspara saMbaMdha AtmAne vasavA, kAma karavA, vikasavA vAste zarIranI madada anivArya che. zarIra vinA te kazo vyavahAra siddha karI na zake. kapaDAM paNa zarIrane rakSe che. alaMkAro enI zobhA vadhAre che. paraMtu dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke eka ja AtmA hovA chatAM enA Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para0 samAja, dharma ane saMskRti anAdi jIvanamAM zarIra eka nathI hotuM. pratikSaNe te badalAya che - e vAta manamAM na laIe toya jUnA zarIrano svIkAra AtmajIvanamAM anivArya che. kapaDAM zarIrane rakSaNa Ape, paNa te rakSaNa Ape ja evo ekAMta nathI. ghaNI vAra kapaDAM UlaTAM zarIranI vikRtinA kAraNa banavAthI tyAjya bane che; ane rakSaNa Ape tyAreya zarI2 upara kapaDAM kAMI eka ne eka nathI rahetAM. zarIra pramANe kapaDAM nAnAMmoTAM karAvavAM ane badalavAM paDe che, e vAta to jANItI che ja; paNa sarakhA mApanuM kapaDuM paNa meluM jUnuM ke jaMtumaya thatAM badalavuM paDe che, sApha karavuM paDe che. taddana kapaDAM vinA paNa zarI2 nIroga rahI zake che. UlaTuM e sthitimAM vadhAre nIrogapaNuM ane svAbhAvikapaNuM zAstramAM manAyeluM che. tethI UlaTuM, kapaDAno saMbhAra Arogyano nAzaka ane bIjI aneka rIte nukasAnakAraka paNa siddha thayo che. ghareNAMne to zarIranI rakSA ke puSTi sAthe kazo ja saMbaMdha nathI; e to mAtra taraMgI ane kSaNe kSaNe badalAtA zokhanI gaNyAMgAMThyAM lokonI mAnItI vastu che. kapaDAM ane ghareNAM karatAM jeno AtmA sAthe vadhAre nikaTa saMbaMdha che ane jeno saMbaMdha anivArya rIte jIvanamAM Avazyaka che te zarIranI bAbatamAM paNa dhyAna kheMcavA jevuM che. zarIranAM aneka aMgomAM hradaya, magaja, phephasAM jevAM dhruva aMgo che ke jenA astitva upara ja zarIranA astitvano AdhAra che. emAMthI koI aMga gayuM ke jIvana samApta. paNa hAtha, paga, kAna, nAka Adi agatyanAM aMgo chatAM te dhruva nathI. temAM bagADa ke anivArya doSa utpanna thatAM tenA kApamAM ja zarIranuM astitva samAyeluM che. AtmA, zarIra, tenAM dhruva-adhruva aMgo, vastro, alaMkAro e badhAno pArasparika zo zo saMbaMdha che, teo ekabIjAthI keTale dUra ane keTale najIka che, kayuM anivArya rIte jIvanamAM jarUrI che ane kayuM nahi, e vicAra je karI zake tene dharmatattvanA AtmA, tenA zarIra ane tenAM vastrAlaMkAra rUpa bAhya vyavahAro vacceno pArasparika saMbaMdha, temanuM baLAbaLa ane temanI kiMmata bhAgye ja samajAvavI paDe. dharmanAzanI khoTI bUma atyAre jyAre koI dharmanAM kapaDAM ane ghareNAMrUpa bAhya vyavahArone badalavA, temAM kamI karavA, sudhAro karavA ane nakAmA hoya teno cheda uDADavAnI vAta kare che tyAre eka varga bUma pADI UThe che ke A to deva, guru, dharma tattvano uccheda karavAnI vAta che. A varganuM bumarANa eka bALaka ane yuvatI jevuM che. bALakanA zarI2 uparanAM melAM ane nukasAnakAraka kapaDAM utAratAM te mane mArI nAkhyo' evI bUma pADI UThe che. potAnuM sauMdarya poSavAthI ke vArasAgata cAlI AvatI bhAvanAthI sAcavI, vadhArI ane samArI rAkhelA vALa, jyAre tenA mULamAM koI bhAre saDANa UbhuM thatAM kApavAmAM Ave ane te vakhate pelI yuvatI mane mArI nAkhI' ke kApI nAkho' evI vALa moha-vaza bUma pADe, tenA jevI bUma pelA dharmarakSakonI nathI lAgatI zuM ? prazna thaze Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmanI ane enA dhyeyanI parIkSA * pa3 ke zuM tAttvika ane vyAvahArika dharmano saMbaMdha temaja tenuM baLAbaLa, ghareDapaMthI vidvAna gaNAtA AcAryarAjo nathI jANatA? jo temanuM bumarANa sAcuM hoya to javAba e che ke kAM to te nathI jANatA, ane jANe che to evA asahiSNu che ke tenA AvezamAM samatolapaNuM gumAvI bAhya vyavahAranA parivartanane tAtvika dharmano nAza kahevAnI bhUla karI bese che. mane potAne to AvA bumarANanuM kAraNa e ja lAge che ke jyAre jIvanamAM tAttvika dharma raheto ja nathI ane vyAvahArika dharmanI baMdhAyelI lokapratiSThA temaja te pratyenI lokabhakti upara, kazA paNa tyAga arpaNa sivAya, koI paNa jAtanI kartavya-javAbadArI sivAya, sukhI ane edI jIvana gALavAnI Teva paDI jAya che tyAre e jIvana ane e Teva bacAvavA khAtara ja sthUladarzI lokone chaMcheDI mUkI hohA karavAnuM temane nasIbe jANyeajANye AvI paDe che. khoTI bUma mAranArane zikhAmaNa ghareDapaMthI dharmAcAryo ane dharmapaMDito eka bAju potAnA dharmane trikALAbAdhita, zAzvata kahI sadAdhruva mAne che ane bIjI bAju koI potAnI mAnyatA viruddhanA vicAro pragaTa kare ke tarata ja dharmano nAza thayAnI bUma pADI UThe che. A kevo vadatovyAghAta ! huM tevA vidvAnone kahuM chuM ke jo tamAro dharma trikALAbAdhita che to sukhe soDa tANI sUI raho, koInA game tevA prayatna chatAM emAM raMca mAtra paNa tamAre mane phera paDavAno che ja nahi; ane jo tamAro dharma virodhInA vicAramAtrathI nAza pAmavA jeTalo ALo ke komaLa che to tamArA hajAra cokIpaherA chatAM te nAza pAmavAno ja; kAraNa, virodhI vicAra koI ne koI dizAmAMthI thavAnA to kharA ja. eTale tame dharmane trikALAbAdhita mAno agara vinazvara mAno, paNa tamAre vAste to badhI sthitimAM hohA karavAno prayatnamAtra nakAmo che. dharmanA dhyeyanI parIkSA paNa dharmaparIkSA sAthe anivArya rIte saMkaLAyelI che ja. tethI have e uttarArdha upara AvIe. dareka dezamAM potAne Astika mAnanAra-manAvanAra varga, cArvAka jevA kevaLa IhalokavAdI agara mAtra pratyakSasukhavAdI lokone kaheto Avyo che ke, "tame nAstika cho, kAraNa, tame vartamAna janmanI pelI pAra koInuM astitva mAnatA na hovAthI karmavAda ane temAMthI phalita thatI badhI naitika-dhArmika javAbadArIono inkAra karo cho. tame mAtra vartamAna jIvananI ane te paNa potAnA ja jIvananI sagavaDiyA TUMkI dRSTi dharAvanAra hoI sAmAjika ane AdhyAtmika dIrghadarzitAvALAM javAbadArInAM baMdhanonI upekSA karo cho, teno inkAra karo cho ane tema karI mAtra pAralaukika ja nahi paNa aihika jIvana sudhdhAMnI suvyavasthAno bhaMga karo cho. vAste tamAre mAtra AdhyAtmika hita khAtara ja Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa4 * samAja, dharma ane saMskRti nahi, paNa laukika ane sAmAjika hita khAtara paNa nAstikatAmAMthI bacI javuM joIe.' A prakArano Astika gaNAtA vargano, mAtra pratyakSavAdI cArvAka jevA loko pratye AkSepa agara upadeza che, e vAta sau koI jANe che. A uparathI karmasiddhAntavAdI kaho, AtmavAdI kaho agara paralokavAdI kaho, temano zo siddhAnta che te ApoApa spaSTa thaI jAya che. siddhAntavAdIe vyavahArane laMgaDo na karavo ghaTe karmavAdIno siddhAnta evo che ke jIvana e mAtra vartamAna janmamAM ja pUruM nathI thatuM; e to pahelAM paNa hatuM ane AgaLa paNa cAlavAnuM. koI paNa sAruM ke narasuM, sthUla ke sUkSma, zArIrika ke mAnasika evuM pariNAma jIvanamAM nathI uddabhavatuM ke jenuM bIja te vyaktie vartamAna ke pUrva janmamAM vAvyuM na hoya. evuM eka paNa skUla ke sUkSma, mAnasika, vAcika ke kAyika karma nathI ke je A ke para janmamAM pariNAma utpanna karyA sivAya vilaya pAme. karmavAdInI daSTi dIrgha eTalA. mATe che ke te traNe kALane sparze che; jyAre cAvakanI dRSTi dIrgha nathI, kemake te mAtra vartamAnane sparze che. karmavAdanI A dIrgha dRSTi sAthe tenI vaiyaktika, kauTuMbika, sAmAjika ke vizvIya javAbadArIo ane naitika baMdhanomAM, cArvAkanI alpa daSTimAMthI phalita thatI javAbadArIo ane naitika baMdhano karatAM, moTo phera paDI jAya che. jo A phera barAbara samajavAmAM Ave ane teno aMza paNa jIvanamAM Utare to to karmavAdIono cArvAka pratye AkSepa sAco gaNAya ane cArvAkanA dharma-dhyeya karatAM karmavAdInuM dharmadhyeya unnata ane grAhya che ema jIvanavyavahArathI batAvI zakAya. ApaNe have jovAnuM e che ke vyavahAramAM karmavAdIo cArvAkapaMthI karatAM keTalI caDhiyAtI rIte jIvI batAve che, teo cArvAkapaMthI karatAM potAnA saMsArane keTalo vadhAre sAro ane vadhAre bhavya banAvI ke racI jANe che? carcAmAM eka pakSa bIjAne game te kahe to tene koI rokI zakatuM nathI. UtaratA ane caDiyAtApaNAnI kasoTI jIvanamAMthI ja maLI rahe che. cAvakapaMthI TUMkI dRSTine lIdhe paraloka na mAne tethI teo potAnI Atmika javAbadArI ane sAmAjika javAbadArIthI bhraSTa thaI mAtra potAnA aihika sukhanI TUMkI lAlasAmAM ekabIjA pratyenI sAmAjika javAbadArIo adA na kare tethI vyavahAra laMgaDo bane. ema bane ke cArvAkarSathI potAne phAve tyAM bIjA pAsethI sagavaDa laI le, mAbApano vAraso pacAvI le, sudharAIkhAtAnI sagavaDo bhogavavAmAM jarAya pAchI pAnI na kare, sAmAjika ke rAjakIya lAbhone leza paNa jatA na kare; paNa jyAre e ja mAbApane poSavAno savAla Ave tyAre AMkha ADA kAna kare, sudharAIkhAtAno koI niyama pALavAnuM potAne zira Ave tyAre game te bahAne chaTakI jAya, sAmAjika ke rASTrIya Apatti vakhate kAMI karavAnuM prApta thatAM Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmanI ane enA dhyeyanI parIkSA * 55 te, peTamAM dukhavAnuM bahAnuM karIne nizALathI bacI janAra bALakanI peThe, koI ne koI rIte chaTakI jAya ane e rIte potAnI cArvAkadaSTithI kauTuMbika, sAmAjika ane rAjakIya badhAM jIvanane laMgaDuM banAvavAnuM pApa kare. A enI cAvakatAnuM duSpariNAma. have ApaNe paralokavAdI Astika kahevaDAvatA ane potAne vadhAre zreSTha mAnatA varga tarapha vaLIe. karmavAdI paNa potAnI kauTuMbika, sAmAjika ane rAjakIya badhI ja javAbadArIothI chaTakato dekhAya to enAmAM ane cAkamAM phera zo rahyo ? vyavahAra baMnee bagADyo. ApaNe joIe chIe ke keTalAka svasagavaDavAdI potAne khullAmAM khullA cArvAka kahI prApta javAbadArIo pratye taddana durlakSa kare che, paNa sAthe ja ApaNe joIe chIe ke karmavAdI paNa prApta javAbadArIo pratye eTalI ja bedarakArI seve che. buddhimAM paralokavAda svIkAryA chatAM ane vANImAM uccAravA chatAM paralokavAda e mAtra nAmano ja rahyo che. AnuM kAraNa paralokavAdane dharmanA premamAM sthAna ApyA chatAM tenI gerasamajUtI e che. cArvAkanI gerasamaja TUMkI dRSTi pUratI kharI, paNa paralokavAdInI gerasamaja bevaDI che. te vade che dIrdhadaSTi jevuM ane varte che cArvAka jevuM; eTale ekane ajJAna che to bIjAne viparyAsa che. vipasanAM mAThAM pariNAma A viparyAsathI paralokavAdI potAnA AtmA pratyenI sAcuM vicAravA temaja vicAra pramANe potAne ghaDavAnI javAbadArI to nathI pALato, paNa jyAre kauTuMbika ke sAmAjika vagere javAbadArIo upasthita thAya che tyAre - vartamAna janma kSaNabhaMgura che, emAM koI koInuM nathI, sau svArthI maLyAM che, meLo vIkharAvAno to kharI ja, bhAgyamAM lakhyuM haze tene koNa bhUMse? bIjo te bIjAne zI rIte sudhAravAno ? potAnuM hita sAdhavAnuM sva hAthamAM che, evuM hita paraloka sudhAravAmAM che. paralokane sudhAravA badhuM ja prApta thayeluM pheMkavuM joIe, ItyAdi vicAramALAmAM paDI - paralokanI dhUnamAM e javAbadArIone uvekhe che. e evI ekataraphI dhUnamAM bhUlI jAya che ke tenA paralokavAdanA siddhAnta pramANe to teno vartamAna janma paNa paraloka ja che ane tenI AgalI peDhI e paNa paraloka ja che; potAnA sivAyanI sAmenI vartamAna sRSTi paNa paralokano eka bhAga ja che. e bhUlanA saMskAro karmavAda pramANe tenI sAthe javAnA ja. jyAre te koI bIjA lokamAM avataraze ke vartamAna lokamAM paNa navI peDhImAM janma leze tyAre teno paraloka sudhAravAno ane badhuM vartamAna pheMkI devAno saMskAra pAcho jAgaze. vaLI te ema ja kahevAno ke paraloka e ja dharmanuM dhyeya che. dharma to paraloka sudhAravA kahe che, vAste aihika sudhAraNAmAM ke aihika javAbadArIomAM mAtra baddha thaI javuM e to dharmadroha che. ema kahI te, prathamanA hisAbe paraloka paNa atyAranA hisAbe vartamAna janmane uvekhaze ane vaLI bIjA ja paraloka ane bIjA ja janmane sudhAravAnI Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa6 * samAja, dharma ane saMskRti dhUnamAM gAMDo thaI dharma tarapha DhaLaze. ene pariNAme - e saMskArane pariNAme - vaLI prathama mAnelo paraloka teno vartamAna janma banaze, tyAre pAcho te to dharmanA paraloka sudhAravAnA dhyeyane vaLagI e prApta thayela paralokane uvakhaze ane bagADaze. Ama dharmanuM dhyeya paraloka che e mAnyatAnI paNa gerasamajanuM pariNAma to cArvAkanA paralokavAdanA asvIkAra karatAM bIjuM AvavAno saMbhava ja nathI. keTalAMka udAharaNo A aTakaLa vadhAre paDatI che ema koI rakhe mAne. ApaNe udAharaNa vAste dUra javAnI jarUra nathI. jaina samAja Astika gaNAya che. te karmavAdI che. paraloka sudhAravAno teno dAvo che. te potAnA dharmanuM dhyeya paraloka sudhAravAmAM ja pUruM thAya che, ema garvathI mAne che. te paNa ApaNe jo jaina samAjanI pratyeka pravRttino bArIkIthI abhyAsa karIzuM to ApaNane dekhAze ke te paraloka to sAdhI zakato ja nathI; vadhArAmAM cArvAka jeTalo Ihaloka paNa sAdhI zakato nathI. eka cArvAka musAphara gADImAM beTho. teNe potAnI pUrI sagavaDa sAcavavA bIjAnI sagavaDonA bhoge - bIjAo upara vadhAre agavaDo mUkIne - potAnI sITa pUrepUrI, UlaTI kAMIka vadhAre, meLavI. thoDI vAra pachI UtaravAnuM che, e jagyA javAnI che, enI ene kAMI paDI na hatI. bIjI vAra, bIje prasaMge paNa e mAtra potAnI sagavaDanI dhUnamAM raheto ane bIjAnA sukhane bhoge sukhethI saphara karato. bIjo peseMjara paralokavAdI jena jevo hato. tene jagyA to maLI, kAMIka joIe tethI vadhAre paNa, chatAM hatI te gaMdI. eNe vicAryuM hamaNAM to UtaravuM che, pachI koNa jANe bIjo koNa Avaze. calAvI lo. saphAInI mAthAphoDa nakAmI che. emAM vakhata gALavA karatAM arihaMtanuM nAma ja na laIe, ema vicArI teNe e ja gaMdI jagyAmAM vakhata gALyo. bIje sTezane Dabo badalAtAM bIjI jagyA maLI. te hatI to cokhkhI, paNa bahu ja saMkaDAzavALI. prayatnathI mokaLAza karI zakAya tema hatuM, paNa bIjA tophAnIo sAthe vAdavivAdamAM UtaravuM e paralokanI mAnyatA viruddha hatuM. tyAM vaLI paralokavAda Avyo : bhAI rahevuM che to thoDuM. nakAmI mAthAphoDa zAne ? ema karI tyAM paNa arihaMtanA nAmamAM vakhata gALyo. enI lAMbI ane ghaNA divasanI relanI agara vahANanI badhI ja musApharImAM jyAM sagavaDa maLI ke agavaDa, sarvatra ene kAMI karavAnuM Ave tyAM eno paralokavAda eno hAtha pakaDato ane ismaraNa mATe bhalAmaNa karato. ApaNe A baMne pravAsIonAM citro haMmezAM joIe chIe. zuM A uparathI ema kahI zakAze ke pelA cArvAka karatAM bIjo paralokavAdI peseMjara caDiyAto? eke TUMkI dRSTithI badhA pratyenI javAbadArIono bhaMga karI chevaTe svasagavaDa to sAdhI ane te paNa TheTha sudhI, jyAre bIjAe prayatna karyA sivAya sagavaDa maLI tyAre rasapUrvaka Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmanI ane enA dhyeyanI parIkSA 0 57 ene AsvAdI, paNa jyAre jyAre potAnI sagavaDa vAste ane bIjAnI agavaDa dUra karavA prayatna karavAno prasaMga Avyo tyAre tyAre paraloka ane AgaLanuM zreya sAdhavuM, e narI bhramaNAmAM rahI cArvAka karatAMya vadhAre javAbadArIono teNe bhaMga karyo. A kAMI rUpaka nathI, pratidina dekhAtA vyavahAranI vAta che. chokaro uMmare pahoMce ane jyAre mAbApano vA2so meLavavAno hoya tyAre te mATe talapApaDa thaI jAya. paNa mAbApanI sevAno prasaMga AvatAM ja tenI sAme paralokavAdIono upadeza zarU thAya are, gAMDA ! AtmAnuM to karI le. mAbApa e to ALapaMpALa.' e bhAI pachI nIkaLe paraloka mATe ane tyAM pAchuM e ja binajavAbadArInuM anavasthAcakra cAlavuM zarU thAya. bIjo yuvaka sAmAjika javAbadArIo tarapha DhaLato hoya tevAmAM 52lokavAdI guru tene kahe : "are, nAtajAtanA goLa toDI ene vizALa banAvavAnI vAtamAM paDyo che, paNa kAMI AtmAnuM vicAryuM ? paraloka bhaNI to jo. AvI ALapaMpALamAM zuM phasyo che ?" pelo yuvaka gurune pagale na jAya toya bhramaNAmAM paDI hAthamAM lIdhela kAma choDI deto dekhAya che. eka bIjo yuvaka vaidhavyanI vAre dhAI potAnI badhI saMpatti ane badhI lAgavagano upayoga punarlagna vAste karato hoya yA aspRzyone apanAvavAmAM ane aspRzyatA nivAravAmAM karato hoya tyAre Astikaratna guru kahe are, viSayanA kIDA, AvAM pApakArI lagnonA prapaMcamAM paDI, paraloka kAM bagADe che ?" bicAro te bharamAyo ane mauna laI besI gayo. garIbonI vahAre dhAvA ne temane paiso nahi to pAI maLe tevA rASTrIya khAdI jevA kAryakramamAM koIne paDato joI dharmatrAtA gurue kahyuM - 'are, e to karmanuM phaLa che. saunuM karyuM sau bhogave. tuM tAruM saMbhALa ne ? AtmA sAcavyo, eNe badhuM sAcavyuM. paraloka-sudhAraNA e ja ucca dhyeya hovuM joIe.' AvA upadezathI e yuvaka paNa kartavyathI sa2kayo. AvA banAvo, A jAtanA kartavyabhraMzo samAjesamAjamAM ane gharegha2mAM oche ke vadhate aMze joI zakIzuM. gRhasthonI ja vAta nathI, tyAgI gaNAtA dharmaguruomAM paNa kartavyapAlanane nAme mIMDuM che. tyAre cArvAka dharma ke tenA dhyeyano svIkAra na karIne je pariNAma upasthita karyAnuM kahevAya che te pariNAma 52lokane dharmanuM dhyeya mAnanAre upasthita nathI karyuM, ema koI kahI zakaze ? jo ema na hota to ApaNA AkhA dIrghadarzI gaNAtA paralokavAdI samAjamAM Atmika, kauTuMbika, sAmAjika ane rASTrIya javAbadArIonI khAmI na ja hota. - 'karaja karIne paNa ghI pIvuM' evI mAnyatA dharAvanAra mAtra pratyakSavAdI ane te paNa svasukhavAdI cArvAka hoya ke paralokavAdI Astika hoya, paNa jo teo baMnemAM kartavyanI yogya samaja, tenI javAbadArInuM AtmabhAna ane puruSArthanI jAgRti - eTalAM tattvo na hoya to baMnenA dharmadhyeya saMbaMdhI vAdamAM game teTaluM aMtara hovA chatAM te -- Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 * samAja, dharma ane saMskRti baMnenA jIvanamAM ke teo je samAjanA aMga che te samAjanA jIvanamAM e baMnenA dhyeyabhedane kAraNe kazuM aMtara paDavAnuM nahi. UlaTuM ema bane ke paralokavAdI anyanA jIvanane dhakko pahoMcADavA uparAMta potAnuM jIvana paNa vaNasADI mUke, jyAre cArvAkapaMthI vadhAre nahi to vartamAna - mAtra potAnA jIvana - pUratuM thoDuM paNa sukha sAdhI le. AthI UlaTuM, jo cAvakapaMthI ane paralokavAdI baMnemAM kartavyanI yogya samaja, javAbadArInuM AtmabhAna temaja puruSArthanI jAgRti sarakhA pramANamAM hoya to cArvAka karatAM paralokavAdInuM vizva vadhAre sAruM hovAnI agara paralokavAdInA karatAM cArvAkapaMthInuM vizva UtaratA prakAranuM hovAnI koI saMbhAvanA ke khAtarI nathI. dhyeyavAda game te hoya chatAM jenAmAM kartavya ane javAbadArInuM bhAna temaja puruSArthanI jAgRti vadhAre, te ja bIjA karatAM potAnuM ane potAnA samAja ke rASTranuM jIvana vadhAre samRddha ke sukhI banAvavAno. kartavya ane javAbadArInA bhAnavALA temaja puruSArthanI jAgRtivALA cArvAka jevA gaNAtA lokoe paNa bIjA pakSanA samAja ke rASTrajIvana karatAM potAnA samAja ane rASTranuM jIvana vadhAre sAruM ghaDavAnAM pramANo ApaNI sAme che. tethI ApaNe dharmanA dhyeya tarIke paralokavAda, karmavAda ke AtmavAdane bIjA vAda karatAM vadhAre sArA ke vadhAre caDiyAtA che ema koI paNa rIte sAbita karI nathI zakatA. evI sthitimAM paralokasudhAraNAne dharmanA dhyeya tarIke mAnavA-manAvavAnI je pravRtti cAlatI AvI che te barAbara nathI ema svIkAravuM paDaze. dharmanuM zreya kone gaNavuM? paNa tyAre prazna thaze ke dharmanuM dhyeya zuM hovuM joIe? kaI vastune dharmanA dhyeya tarIke siddhAMtamAM, vicAramAM ane vartanamAM sthAna ApavAthI dharmanI saphaLatA ane jIvananI vizeSa pragati sAdhI zakAya? Ano javAba uparanA vivecanamAMthI ja phalita thaI jAya che. te e ke darekane potAnA vaiyaktika ane sAmAjika kartavyanuM ThIka ThIka bhAna, kartavya pratyenI javAbadArImAM rasa ane e rasane mUrta karI dekhADavA jeTalA puruSArthanI jAgRti hovI e ja dharmanuM dhyeya manAvuM joIe. jo ukta tattvone dharmanA dhyeya tarIke svIkArI tenA upara bhAra ApavAmAM Ave to prajAjIvana samagrapaNe palaTo khAya. dharma tAttvika hoya ke vyAvahArika, paNa jo ukta tattvo ja enA dhyeya tarIke svIkAravAmAM Ave ane pratyakSa dhAraNAvAda ke paraloka sudhAraNAvAdanuM sthAna gauNa karI devAmAM Ave to pachI manuSya, game te pakSano hoya chatAM, navajIvananA ghaDataramAM koI paNa jAtanI visaMgati vinA ja ekasarakho potAno phALo Ape. AvuM dhyeya svIkAravAmAM Ave to jaina samAjanI bhAvI peDhI badhI rIte potAnI vadhAre yogyatA darzAvI zakaze. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmanI ane enA dhyeyanI parIkSA * 59 e dhyeyavALo bhAva jaina prathama potAnAM Atmika kartavyo samajI temAM rasa leze. tethI e potAnI buddhinI vizuddhi ane vikAsa mATe potAthI banatuM badhuM ja karaze ane potAnA puruSArthanuM jarAya gopana nahi kare, kemake e samajaze ke buddhi ane puruSArthanA drohamAM ja Atmadroha ane Atmakartavyano droha che. te kuTuMba pratyenAM potAnAM nAnAMmoTAM samagra kartavyo ane javAbadArIo adA karavAmAM potAnuM jIvanasAphalya lekhaze. eTale tenA jIvanathI tenuM kuTuMbarUpa ghaDiyALa barAbara - aniyamitatA vinA - ja cAlatuM raheze. te samAja ane rASTra pratyenI eka eka javAbadArInA pAlanamAM potAnuM mahattva mAnaze. eTale samAja ane rASTranA abhyadayanA mArgamAM enuM jIvana bhAre madadagAra thaze. jaina samAjamAM ekAzrama saMsthA eTale ke tyAgAzrama saMsthA upara ja mukhya bhAra apAvAne lIdhe adhikArano vicAra bAjue rahI javAthI jIvanamAM je vizRMkhalatA vyApelI dekhAya che, tenA sthAnamAM adhikArAnurUpa AzramavyavasthA, ukta dhyeya svIkAravAthI ApoApa siddha thaI jaze. A dRSTie vicAra karatAM mane cokhkhuM lAge che ke atyAranI navI peDhI bIjA ekeya vAdavivAdamAM na paDatAM potapotAnAM badhI jAtanAM kartavyo ane tenI javAbadArIomAM rasa letI thaI jAya to ApaNe thoDA ja vakhatamAM joI zakIzuM ke je pazcimanA ke A dezanA puruSone ApaNe samartha mAnI tenA pratye AdaravRtti dharAvIe chIe tenI haroLamAM ApaNe paNa UbhA hoIzuM.. ahIM eka praznanuM nirAkaraNa karavuM jarUrI che. prazna e che ke cArvAkadaSTi mAtra pratyakSa sukhavAdanI che ane te paNa mAtra svasukhavAdanI ja che, eTale temAM mAtra potAnA sukhanuM ja dhyeya rahetuM hovAthI bIjA pratyenI ane sAmUhika javAbadArI - pachI te kauTuMbika hoya ke sAmAjika - tene avakAza ja kyAM rahe che, jevo avakAza paralokavAdamAM saMbhave che? cArvAka vAste to potAnuM sadhAye saghaLuM sadhAyuM" ane "Apa mare phira DUba gaI duniyA" e ja siddhAnta hoya che. paNa eno khulAso e che ke mAtra pratyakSavAda hoya toya jyAM potAnA sthira ane pAkA sukhano vicAra Ave che tyAM kauTuMbika, sAmAjika Adi javAbadArIo prApta thaI ja jAya che. jyAM lagI bIjA pratyenI javAbadArIo na samajAya, na paLAya tyAM lagI kevaLa potAnuM aihika sukha paNa sadhAtuM nathI. dunyavI koI sukha hoya, paNa te badhuM ja parasApekSa che; eTale anya sAthenA vyavahAro barAbara goThavAyA sivAya mAtra potAnuM aihika sukha paNa siddha na thaI zake. tethI jema paralokadRSTimAM tema mAtra pratyakSavAdamAM paNa badhI ja javAbadArIone pUrepUro avakAza che. - paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno, 1937 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. dhArmika zikSaNa, dhArmika zikSaNa ApavuM ke nahi e savAla paratve sAmasAme cheDe UbhelA mukhyatve be vargo che : eka dhArmika zikSaNa ApavA apAvavAno ati Agraha seve che, jyAre bIjo te viSe udAsIna ja nahi, paNa ghaNI vAra virodha sudhdhAM kare che. A sthiti mAtra jaina samAjanI ja nahi, paNa lagabhaga badhA samAjonI che. huM A sthaLe vicAravA dhAruM chuM te bAbata e che ke virodha karanAra zA mATe virodha kare che ? zuM ene zikSaNa pratye aNagamo che ke dharma pratye ja aNagamo che ke dharmanA nAmathI zIkhavAtI amuka vastuo pratye ja aNagamo che ? ane e aNagamAnuM kAraNa zuM che? e ja rIte dhArmika zikSaNa viSe Agraha sevanAra kayA dharmanA zikSaNa viSe Agraha seve che ane e AgrahanA mULamAM zuM raheluM che? virodha karanAranI zikSaNa pratye to eTalI ja mamatA che jeTalI dharmazikSaNanA AgrahI pakSanI. dharma pratye paNa eno aNagamo hoto ja nathI, jo te jIvanaprada ane mAnavatApoSaka hoya to. teno virodha dharmane nAme atyAre zIkhavAtI vastuo viSe ja che ane tenuM kAraNa dharmazikSaNa dvArA mAnavatAno vikAsa sAdhavAne badale eno hAsa sadhAya che e che. bIjI bAju, dhArmika zikSaNano Agraha sevanAra mukhyapaNe amuka pATho zIkhavavA ane amuka paraMparAgata kriyAkAMDo zIkhavavAno ja Agraha seve che. e AgrahanA mULamAM eno potAno dharma viSeno jIvaMta anubhava nathI hoto, paNa vArasAgata je kriyAkAMDanA saMskAro tene maLyA hoya che, e saMskAro cAlu rAkhavAmAM je sAmAjika moha manAto Avyo che ane evA saMskAro sIMcavA je paMDita ane dharmaguruo satata bhAra ApyA kare che te che. virodhI varga dhArmika zikSaNano virodha kare che, tyAre te eTaluM to mAne ja che ke mAnavajIvana UMcuM ane zuddha saMskAravALuM - je dvArA mAnavI khAnagI ane sAmAjika jIvanamAM prAmANikapaNuM na choDe, tuccha svArthane lIdhe te samAja ke rASTranA vikAsane rUMdhe evuM kazuM paNa na kare tevuM - hovuM joIe. AvA jIvananuM poSaka dhArmika zikSaNa ke tattva e vargane sAmAnya nathI hotuM. Ano sAra e nIkaLyo ke samRddha ane saMskArI jIvana mATe je Avazyaka hoya tenA ja zikSaNane te varga svIkAre che. je zikSaNa dvArA Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhArmika zikSaNa * 61 jIvana samRddha thavAno ke jIvanamAM udAtta saMskAra poSAvAno saMbhava bhAgye ja hoya che, tevA zikSaNano virodha e ja temano virodha che. A rIte UMDA UtarIne joIe to dhArmika zikSaNano virodha karanAra varga kharI rIte dhArmika zikSaNanI AvazyakatA ja svIkAre che. bIjI bAju, e zikSaNano atyAgraha sevanAra zabdapATho ane kriyAkAMDo paratve game teTalo Agraha seve, chatAM te paNa jIvanamAM ucca saMskArasamRddhi poSAtI hoya to te jovA utsuka to che ja. A rIte sAmasAme cheDe sthita e baMne vargo mAnavInuM jIvana ucca ane saMskArI bane e bAbatamAM ekamata ja che. eka pakSa amuka prakArano virodha karIne to bIjo pakSa te prakAranuM samarthana karIne chevaTe to baMne pakSo nakAra ane hakAramAMthI eka sAmAnya tattva upara AvI UbhA rahe che. jo cheka sAmasAmenA baMne pakSo eka bAbatamAM ekamata thatA hoya, to te ubhayasaMmata tattvane lakSIne ja zikSaNano prazna vicAravo joIe ane vivAdAspada tattva viSe A ke te jAtanuM aikAMtika vidhAna ke te vAstenI goThavaNa na karatAM te bAbata zikSaNa lenAranI ruci ane vicAraNA upara choDI devI joIe, ema ja phalita thAya che. jeo dhArmika pATho ane kriyAkAMDonA pakSapAtI hoya che, temaNe potAnA jIvanathI jo ema sAbita karyuM hota ke prathAsevI dhArmiko potAnA jIvanavyavahAra bIjA karatAM vadhAre sAcA hoya che, bolyA pramANe vartanAra hoya che, temaja sAduM jIvana jIvanAra hoI potAnI cAlu dharmaprathA dvArA mAnavatAne vadhAre sAMkaLe che, to koIne paNa temanA rUDha zikSaNa viSe vAMdho levAne kAraNa ja na hota. paNa itihAsa ethI UlaTuM kahe che. je je jAtie ke kome rUDha dhArmika-zikSaNa vadhAre lIdhuM hoya che, te jAti ke koma bIjI komo karatAM vadhAre bheda poSatI AvI che. kriyAkAMDI-zikSaNamAM sauthI vadhAre abhimAna lenAra brAhmaNa ke hiMdu jAti bIjA samAjo karatAM vadhAre vaheMcAI gayela che ane vadhAre dAMbhika tathA vadhAre bIkaNa jIvana gALe che. jema jema dharmanuM zikSaNa vividha ane vadhAre, tema tema jIvananI samRddhi paNa vividha ane vadhAre hovI joIe. tene badale itihAsa kahe che ke dharmaparAyaNa manAtI koma dharmathI saMdhAvAne badale dharmanI vipulatAnA pramANamAM vadhAre vipulatAthI ekaekathI chUTI paDI gaI che. IslAma dharmanA rUDha zikSaNane jo. eka amuka vargane amuka aMzamAM sAMdhyo hoya, to tethI moTA vargane aneka aMzomAM pahelA vargano virodhI manAvI chevaTe to mAnavatAne khaMDita ja karI che. khristI dharmanI rUDha zikSAe paNa mAnavatAne khaMDita ja karI che. amuka dharma potAnA rUDha zikSaNane baLe amuka pramANamAM mAnavavargane aMdaroaMdara sAMkaLavAnuM puNya karato hoya, to tethI moTA vargane cheka virodhI gaNavAnuM mahApAtaka paNa kare che. A to rUDhazikSaNajanya mAnavatAnA khaMDitapaNAnI vAta thaI. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 * samAja, dharma ane saMskRti paNa amuka saMpradAyanuM rUDha zikSaNa te saMpradAya pUratuM paNa saraLa, prAmANika ane parArthI jIvana sAdhatuM hoya, toya dhArmika zikSaNano virodha karanArane virodha karavAnuM pUratuM kAraNa na maLe, paNa itihAsa bIjI ja kathA kahe che. koI eka saMpradAyanA mukhiyAjI manAtA dharmaguruone laI vicAra karIe, ke AgevAna gaNAtA gRhasthone laI vicAra karIe, to jaNAze ke dareka dharmaguru ADaMbarI jIvanamAM rasa le che ane bhoLAM mANasomAM e ADaMbarane dharmane nAme poSe che. je nANAM, je zakti ane je samaya dvArA te saMpradAyanA anuyAyIonuM Arogya sAdhI zakAya, temane keLavaNI ApI zakAya, temane dhaMdho zIkhavI svAvalaMbI jIvana jIvatAM banAvI zakAya, te ja nANAM, zakti ane vakhatano upayoga moTe bhAge dareka dharmaguru potAnI ADaMbara-sajjita jIvana gADI dhakelavAmAM kare che. pote zarIrazrama choDe che, paNa zarIrazramanAM phaLono bhoga nathI choDatAM. pote sevA devI choDe che, paNa sevA levI choDatA nathI. bane teTalI vadhAremAM vadhAre javAbadArI pheMkI devAmAM dharma mAne-manAve che, paNa potA pratye bIjA javAbadArI na cUke enI pUrI kALajI rAkhe che - jevI rIte rAjAo. e ja rIte te saMpradAyanA rUDha zikSaNarasika AgevAna gRhastho potAnA jIvanamAM sadAcAra vinAnA hoya che. ane game teTalAMnA bhoge paNa ochAmAM ochI mahenate vadhAremAM vadhAre pUMjI ekatra karavAnA moha sevatA hoya che. anukULa nA hoya tyAM lagI dhaMdhAmAM prAmANikapaNuM ane kAMIka jokhama AvatAM devALuM kADhavAnI rIta - A vastusthiti hoya tyAM lagI game teTalI lAgavaga vAparavAmAM Ave, chatAM daDha dharmazikSaNa viSe svataMtra ane nirbhaya vicArakano AMtarika-bAhya virodha rahevAno ja. jo vastusthiti AvI che ane cAlavAnI che to vadhAre suMdara ane salAmata mArga e che ke baMne pakSa saMmata hoya evA ja dharmatattvanA zikSaNano prabaMdha jAgarUkapaNe thavo joIe. evA dharmatattvamAM mukhya be aMzo Ave che e vartanano ane bIjo vicArano. jyAM lagI vartananA zikSaNano saMbaMdha che tyAM lagI nirapavAda eka ja vidhAna saMbhave che ke jo koIne sadvartananuM zikSaNa ApavuM hoya to te sadvartana jIvIne ja zIkhavI zakAya; e kadI vANIthI zIkhavI na zakAya. sadvartana vastu evI ja che ke te vANImAM UtaratAM phIkI paDI jAya che ane jo te koInA jIvanamAM aMdarathI UgelI hoya to te bIjAne ochevatte aMze vaLagyA vinA rahetI ja nathI. Ano artha e thayo ke mAnavatA ghaDanAra ne poSanAra je je jAtanuM sadvartana samAjamAM ke saMsthAmAM dAkhala karavuM hoya te te jAtanuM sadvartana gALanAra koI paNa sAcI vyakti ja na hoya tyAM lagI te samAjamAM ke te saMsthAmAM sadvartananA zikSaNano prazna hAtha dharavo e narI bAlizatA che. mAbApa ke bIjA vaDadalA bALakone ke nAnerAMone ghaDavA mAgatA hoya, to temaNe potAnA jIvanamAM tenuM ghaDatara sacoTapaNe dAkhala karavuM joIe ane ema teo na kare to potAnI Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhArmika zikSaNa - 63 saMtatinA jIvanamAM sadvartana Utare e AzAne makkamapaNe sevavI paNa na joIe. saMsthA koI bhADUtI ke nakalI zikSakane rokI vidyArthIomAM sadvartananuM vAtAvaraNa jamAvI ja na zake. e vyavahArano viSaya che ane vyavahAra sAcI ke khoTI dekhAdekhImAMthI utpanna thaI pachI ja vicAranA ne saMskAranA UMDA pradeza sudhI mULa ghAle che. dharmazikSaNano bIjo aMza vicAra che-jJAna che. koI paNa saMsthA potAnA vidyArthIomAM vicAra ane jJAnanA aMzo sIMcI ane poSI zake. dareka saMsthAne vAste rAjamArga tarIke--dhArmika zikSaNanA viSaya tarIke eka ja viSaya bAkI rahe che ane te jJAna temaja vicArano. A vAste saMsthAe jeTalo udAtta prabaMdha karyo hoya teTalI saphaLatA maLe ja che. vidyArthIne jANavAnI ochIvattI bhUkha hoya ja che. tenI bhUkhanI nADI ThIka pArakhavAmAM Ave to e vadhAre sateja paNa karI zakAya che. tethI aneka vidyArthIomAM tattvanI jijJAsA pedA karavAnuM Ayojana karavuM e saMsthAnuM prathama kartavya che. A AyojanamAM samRddha pustakAlaya ane vividha viSayo upara vicAraka vidvAnonAM vyAkhyAno ApavAno prabaMdha to Ave ja che, paNa AkhA AyojanamAM kendrasthAne jJAna ane vicAramUrti zikSaka tathA tenI sarvagrAhiNI, pratikSaNe navInatA anubhavatI pratibhAsaMpanna daSTi che. je saMsthA Avo zikSaka meLavavA bhAgyazALI thAya, te saMsthAmAM vicAra pUratuM dharma-zikSaNa to anivArya rIte prasaravAnuM ane vadhavAnuM ja. karavApaNuM Ave che tyAre vidyArthI jarA khaMcakAya che, paNa jANavAno savAla hoya che tyAM tenuM magaja anukULa zikSaka AgaLa jijJAsAnI AgathI sUkA ghAsanI peThe saLagI UThe che. jIvato adhyApaka e takano lAbha le che ane vidyArthImAM udAra temaja vyApaka vicAranAM bIjo rope che. kharI rIte to vidyArthImAM je karavAnuM ane banavAnuM zakya che, tenA upara saMsthAo dhArmika zikSaNanuM Ayojana karI bhAra nathI ApatI, ane je dhArmika gaNAtA aMzamAM vidyArthIne ke khuda zikSakane rasa nathI hoto tevA aMza upara paraMparAnA mohane lIdhe ke amuka varganA anusaraNane lIdhe bhAra ApavA jatAM saMsthA baMne gumAve che. Ama thavAthI zakya evA vicArAMzanI jAgRti rUMdhAya che ane azakya evA rUDha AcAromAMnI rasavRtti utpanna thavAne badale te haMmeza mATe bahera mArI jAya che. tethI mArI dRSTie dareka saMsthAmAM upasthita thatA dhArmika zikSaNanA praznono ukela nIce pramANe ANI zakAya : (1) koI paNa kriyAkAMDI ke rUDha zikSaNa ApavAnuM marajiyAta hoya, pharajiyAta nahi. (2) jIvananI saurabha jevA sadvartananuM zikSaNa zabda vATe ApavAmAM saMtoSa manAvo na eIe ane evuM che na ApavAnA sagavaDa e hade, ho te vaipavamo cUpa rahevAnA ja saMtoSa mAnavo joIe. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 * samAja, dharma ane saMskRti (3) aitihAsika ane tulanAtmaka dRSTie svarUpanI daSTie tattvajJAnanA amuka muddAonuM vidyArthIonI yogyatA pramANe sArAmAM sAruM udAtta zikSaNa ApavAno prabaMdha thavo joIe ane te vakhata te pUratuM dharma-zikSaNa gaNAvuM joIe. AvA dharma-zikSaNa paratve koIno matabheda nathI, saMsthA dvArA apAvuM joIe e zakaya paNa che ane judA judA saMpradAyonI mAnyatAone sAMkaLavAmAM e upayogI che, temaja mithyA vahemono nAza karavAmAM paNa sauthI paheluM AvuM dharma-zikSaNa Avazyaka che. - akhaMDa AnaMda, 1951 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. dharmadaSTinuM UrdhIkaraNa UrgIkaraNano artha che zuddhIkaraNa temaja vistArIkaraNa. dharmadaSTi jema jema zuddha thAya ane zuddha karAya temaja teno vistAra thAya arthAt mAtra vyaktigata na rahetAM tenuM jema jema sAmudAyika rUpa nirmANa thAya tema tema tenuM UrdhIkaraNa thAya che ema samajavuM joIe. ene ja Sublimation kahevAmAM Ave che. jijIviSA yA jIvanavRtti ane dharmadaSTi e baMne prANImAtramAM sahabhU ane sahacArI che. dharmadaSTi vinA jIvanavRtti saMtoSAtI nathI ane jIvanavRtti hoya to ja dharmadaSTinuM astitva saMbhave che. Ama chatAM manuSya ane Itara jIvajagata vaccenI sthiti nokhI nokhI che. pazu-pakSI ane kIDI-bhramara jevI ane prANIjAtiomAM ApaNe joIe chIe ke te te prANI mAtra potAnA daihika jIvana arthe ja pravRtti nathI karatuM, paNa te potapotAnAM nAnAM-moTAM jUtha, daLa ke varga mATe kAMI ne kAMI kare ja che. A enI eka rIte dharmavRtti thaI. paNa A dharmavRttinA mULamAM jAtigata paraMparAthI cAlyo Avato eka rUDha saMskAra hoya che. enI sAthe emAM samajaNa ke vivekanuM tattva vikasyuM nathI hotuM, enI zakyatA paNa nathI hotI; tethI e dharmavRttine dharmadaSTinI koTimAM mUkI na zakAya. manuSyaprANI ja evuM che jemAM dharmadaSTinAM bIjo svayaMbhU rIte paDelAM che. evAM bIjomAM enI jJAna ane jijJAsAvRtti, saMkalpazakti ane sArA-narasAno viveka karavAnI zakti, temaja dhyeyane siddha karavAno puruSArtha - A mukhya che. manuSya jeTaluM bhUtakALanuM smaraNa anya koI prANImAM nathI. enAM jeTalo bhUtakALano vAraso sAcavavAnI ane AgalI peDhIone e vAraso vadhArA sAthe ApavAnI kaLA paNa koImAM nathI. te eka vAra kAMI paNa karavAno saMkalpa kare to te tene sAdhe ja che, ene potAnA nirNayone paNa bhUla jaNAtAM badale ane sudhAre che. enA puruSArthanI to koI sImA nathI. te aneka navAM navAM kSetrone khoLe ane kheDe che. manuSyajAtanI A zakti te ja tenI dharmadaSTi che. . paraMtu manuSyajAtimAM atyAre dharmadaSTinA vikAsanI je bhUmikA jaNAya che te ekAeka siddha thaI nathI. Ano sAkSI itihAsa che. eDavarDa ke nAmanA vidvAne Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 * samAja, dharma ane saMskRti dharmavikAsanI bhUmikAono nirdeza TUMkamAM A rIte karyo che - We look out before we look in, and we look in before we look up. DaoN. AnaMdazaMkara dhruve enuM gujarAtI A rIte karyuM che : "prathama bahirdaSTi, pachI antardaSTi ane chevaTe UrdhvadRSTi; prathama IzvaranuM darzana bAhya sRSTimAM thAya, pachI aMtaraAtmAmAM (kartavyanuM bhAna vageremAM) thAya ane chevaTe ubhayanI ekatAmAM thAya." jaina paribhASAmAM ene bahirAtmA, attarAtmA ane paramAtmAnI avasthA kahI zakAya. manuSya kevoya zaktizALI kema na hoya, paNa te skUlamAMthI arthAtu dravyamAMthI sUkSmamAM arthAtu bhAvamAM pragati kare che. grIsamAM zilpa, sthApatya, kAvya, nATaka, tattvajJAna, gaNita Adi kaLAo ane vidyAono eka kALe addabhuta vikAsa thayelo. eve vakhate ja eka vyaktimAM akaLa rIte dharmadaSTi, mANasajAtane AMjI de eTalA pramANamAM, vikasI. e sokreTise kaLAo ane vidyAonuM mUlya ja dharmadaSTinA gajathI badalI nAkhyuM ane enI e dharmadaSTi Aje to comera satkArAya che. yahovAhe mUsAne Adeza Apyo tyAre e mAtra yahUdI lokonA skUla uddhAra pUrato hato ane bIjI samakAlIna jAtiono emAM vinAza paNa sUcavAto hato. paraMtu e ja jAtimAM Izu khrista pAkyo ane dharmadaSTie juduM ja rUpa lIdhuM. Isue dharmanI badhI ja AjJAone aMdara ane bahArathI zodhI temaja deza-kALanA bheda vinA sarvatra lAgu karI zakavA jevI udAtta banAvI. A badhA pahelAM paNa IrAnamAM jarathusse navuM darzana ApeluM, je avestAmAM jIvita che. aMdaroaMdara laDI maratA ane jAtajAtanA vahemanA bhoga thayelA Araba kabIlAone sAMdhavAnI ane kAMIka vahemamukta karavAnI dharmadraSTi mahaMmada paigambaramAM paNa vikasI. paraMtu dharmadaSTinA vikAsa ane UrdhvakaraNanI mukhya kathA to mAre bhAratIya paraMparAone avalaMbI darzAvavAnI che. vedonA uSasu, varuNa ane Indra Adi sUktomAM kavionI sauMdaryadaSTi, parAkrama pratyeno ahobhAva ane koI divyazakti pratyenI bhakti jevAM maMgaLa tattvo vAMcIe chIe, paNa e kavionI dharmadaSTi mukhyapaNe sakAma che. tethI ja teo divyazakti pAsethI potAnI, potAnA kuTuMbanI ane pazu Adi parivAranI AbAdInI mAgaNI kare che ane bahu bahu to lAMbuM jIvana prArthe che. sakAmatAnI A bhUmikA brAhmaNakALamAM vikase che. temAM aihika uparAMta pAralaukika bhoga sAdhavAnA navanavA mArgo yojAya che. paraMtu, A sakAma dharmadaSTi samAjane vyApI rahI hatI, tevAmAM ja ekAeka dharmadaSTinuM valaNa badalAtuM dekhAya che. koI tapasvI yA RSine sajha ke A bIjA lokanA sukhabhogo vAMchavA ane te paNa potApUratA ane bahu bahu to parivAra yA janapada pUratA, temaja bIjA karatAM vadhAre caDiyAtA, to A kAMI dharmadaSTi kahevAya Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmadaSTinuM UrdhIkaraNa * 67 nahi. dharmadaSTimAM kAmanAnuM tattva hoya to te eka adhUrApUNuM ja che. A vicAramAMthI navuM prasthAna zarU thayuM ene eno jAdu vyApaka banyo. I. sa. pahelAnA AThaso ke hajAra varSa jeTalA jUnA yugamAM akAma dharmadaSTinA aneka akhatarA thatA dekhAya che. upaniSado e ja dharmadaSTinuM vivaraNa kare che. jena, bauddha, Adi saMghono to pAyo ja e dRSTimAM che. A akAma dharmadraSTi e aMtarAtmadaSTi yA dharmavikAsanI bIjI bhUmikA che. AmAM manuSya prathama potAnI jAtane zuddha karavAno prayatna kare che ane samagra vizva sAthe tAdAmya keLavavA mathe che. AmAM aihika ke paralaukika evA koI sthUla bhoganI vAMcchAno Adara che ja nahi. kuTuMba ane samAjamAM niSkAmatA sAdhI na zakAya, e vicAramAMthI ekAntavAsa ane anagArabhAvanI vRtti baLa pakaDe che. ane AvI vRtti e ja jANe niSkAmatA hoya yA vAsanAnivRtti hoya evI rIte enI pratiSThA jAme che. kAmatRSNAnI nivRtti yA zuddhIkaraNanuM sthAna mukhyapaNe pravRttityAga ja le che, ane jANe jIvana jIvavuM e eka pApa ke zApa hoya tevI manovRtti samAjamAM praveze che. Ave vakhate vaLI akAma dharmadaSTinuM saMskaraNa thAya che. IzAvAsya ghoSaNA kare che ke AkhuM jagata ApaNA jevA caitanyathI bhareluM che, tethI jyAM jazo tyAM bIjA paNa bhogIo to che ja. vastubhoga e koI mULagata doSa nathI, e jIvana mATe anivArya che. eTaluM ja karo ke bIjAnI sagavaDano khyAla rAkhI jIvana jIvo ane koInA dhana pratye na lobhAo. prAptakartavya karye jAo ane jivAya teTaluM jIvavA iccho. Ama karavAthI nathI koI kAmatRSNAnuM baMdhana naDavAnuM ke nathI bIjo koI lepa lAgavAno. kharekhara, IzAvAsya niSkAma dharmadaSTino aMtima artha darzAvI manuSyajAtane dharmadaSTinA UrtIkaraNa tarapha prayANa karavAmAM bhAre madada karI che. gItAnA bhavya mahelano pAyo IzAvAsyanI ja sUjha che. mahAvIre tRSNAdoSa ane temAMthI udbhavatA bIjA doSo nirmaLa karavAnI dRSTie mahatI sAdhanA karI. buddhe paNa potAnI rIte evI ja sAdhanA karI. paraMtu sAmAnya samAja emAMthI eTalo ja artha jhIlyo ke tRSNA, hiMsA, bhaya Adi doSo TALavA. lokonI doSo TALavAnI vRttie A na karavuM, te na karavuM evA anekavidha nivartaka yA nakArAtmaka dharmo poSyA, vikasAvyA ane vidhAyaka-bhAvAtmaka dharma vikasAvavAnI bAju lagabhaga AkhA dezamAM gauNa banI gaI. AvI dazA hatI tyAre ja vaLI mahAyAna bhAvanA udayamAM AvI. azokanA dharmazAsanamAM enuM darzana thAya che. pachI to aneka bhikSuko potapotAnI rIte e bhAvanA dvArA pravartaka dharmo vikasAvye jatA hatA. chaThThA saikAnA gujarAtamAM thayela zAMtideve to tyAM sudhI kahI dIdhuM ke duniyA duHkhI hoya ane mokSane jhaMkhIe, evo arasika mokSa zA kAmano ? madhyakALa ane pachInA bhAratamAM aneka saMto, vicArako ane dharmadaSTinA zodhako thatA AvyA che, paNa ApaNe ApaNA ja jIvanamAM dharmadaSTinuM je UrdhIkaraNa joyuM che, ane atyAre paNa joIe chIe, te atyAra lagI Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 * samAja, dharma ane saMskRti vizvamAM thayela dharmadaSTinA vikAsanuM sarvoparI sopAna hoya ema jaNAyA vinA rahetuM nathI. gAMdhIjIe sakAma dharmadaSTine to sthAna ApyuM ja nathI, paNa akAma dharmadraSTino kharo bhAva samajI, jIvanamAM jIvI, loko samakSa mUkyo che. gAMdhIjI icchA ane tRSNA e be vaccenuM aMtara barAbara samajyA hoya te rIte vicAre che ane varte che. jayAM caitanya hoya tyAM jJAna ane samajaNa hovAnAM ja. saviveka keLavavo e ja jJAnanI zuddhi che. evA viveka vinAnuM jJAna baMdhana che. AvuM jJAna baMdhana bane tethI e jJAnanAM dvAro baMdha karavAnA upAyo e kharo vikAsa nathI. kharo vikAsa viveka keLavI, jJAnanI zuddhi karI, teno upayoga karavAmAM che. te ja rIte kAmanA e paNa cetanAno guNa che. e kAmanAne potApUratI maryAdita karavI, sthUla vastuomAM bAMdhI rAkhavI, temaja anyane bhinna gaNI ene poSavI enuM nAma tRSNA. jyAre e kAmanA potAnA bhalAnI peThe bIjAnuM paNa bhaluM karavAnI dizAmAM vaLe ane vistare tyAre ene koI vipakSa ke dveSanI chAyA sparzatI ja nathI, ane tethI te vyApaka maitrI banI rahe che. kAmanAmAMthI tRSNAnuM jhera dUra thayuM eTale te zuddha icchA maitrIrUpa banI rahe che. A jIvAtmAno svayaMbhU sadguNa che. gAMdhIjIe tRSNAnuM jhera ochuM karyuM. paNa IcchA ke kAmanAne dabAvavA yA nirmaLa karavA prayatna na karyo, UlaTuM, enA zuddhIkaraNanA pAyA upara satya, ahiMsA Adi aneka pravartaka ane nivartaka dharmo vikasAvyA. AnuM ja nAma gItAnI bhASAmAM "dharmAviruddha kAma." tethI ja ApaNe joIe chIe ke gAMdhIjIe saune paricita evAM vrato, mahAvratonA arthano, sarvahitanI dRSTie dareka kSetramAM lAgu paDe evo, keTalo sUkSma artha vikasAvyo che. dharmadaSTinA UrtIkaraNamAM temano A mahAna phALo che, jenI sAkSI temanA vratavicAro ane temaNe zarU karelI pravRttio Ape che. gAMdhIjI nathI, paNa temanI saMskAramUrti nave rUpe udayamAM AvI che. aparigrahavrata hajAro varSa jeTaluM jUnuM. tenAthI sau paricita ane lAkho loko tene dhAraNa paNa karyo AvatA. paraMtu bhUdAnanA sthUla pratIka dvArA eno je arthavikAsa vinobAjIe karyo che te dharmadaSTinA UdhdhakaraNamAM eka moTI phALa che. AmAM paNa kAmanA ane IcchAnuM zuddhIkaraNa temaja sarvasAdhAraNIkaraNa che. emAM mUccharUpe kAmano tyAga che, sarvakalyANa sAdhavAnI vyApaka dharmadaSTie kAmanAno svIkAra che. A rIte ApaNe dharmadaSTinA UrvIkaraNanA eka jAtanA yugamAM jIvI rahyA chIe ane AvA UrtIkaraNane pratyakSa samajavAnI sAMvatsarika parvanI ghaDImAM zvAsocchavAsa laI rahyA chIe. - prabuddhajIvana, okTobara 55. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. pravRttilakSI kalyANamArga svastha mANasane be phephasAM hoya che. baMne yogya rIte kAma kare tyAre ja jIvanano saMvAda sacavAya che. eka bagaDe, nabaLuM paDe ke kADhI nAkhavAmAM Ave tyAre jIvana cAlatuM hoya toya te eka rIte bahu pAmara ne pAMgaLA jevuM banI jAya che. vyakti-dharma ane samAja-dharmanI paNa kAMIka evI ja dazA che. koI vyakti jyAre aMtarmukha thaI potAnI zaktione vikasAvavA icche tyAre tene mATe paheluM kAma e hoya che ke potAnAmAM rahelI khAmIone TALe; paNa sAthe ja teNe kharekhara zaktio vikasAvavI hoya to tene bIjuM e kAma karavAnuM hoya che ke, te potAmAM rahelI zaktione vadhAremAM vadhAre vivekapUrvaka yogya mArge vALe ane teno upayoga kare. Ama kare to ja eno vaiyaktika dharma sacavAya ane vikAsa pAme. samAjadharmanI paNa e ja rIta che. koI paNa samAja sabaLa thavA icche tyAre teNe nabaLAIo khaMkheravI ja rahI. paNa te paristhiti pramANe zaktione kAmamAM na le to e nabaLAIo khaMkherAtI dekhAya, chatAM pAchalA bAraNethI te dAkhala thatI ja rahe ane pariNAme e samAja kSINa jevo ja banI rahe. - dharmano itihAsa tapAsIe to ema jaNAya che ke kyAreka te vizeSa bahirlakSI bane che ane kyAreka aMtaralakSI. jyAre sAcA arthamAM dharma aMtaralakSI hoya che tyAre te mukhyapaNe vyaktimAM vikAsa pAme che. koI eka vyakti kharekhara aMtaralakSI hoya tyAre enI AsapAsa samAja AkarSAya che. samAjamAnasa evuM che ke tene saMtoSavA sthULa paNa rasadAyaka pravRttio joIe. e valaNamAMthI aMtaralakSI vyaktinI AsapAsa paNa kriyAkAMDo, utsavo ane vidhividhAnonI jamAvaTa thAya ja che. A jamAvaTanuM jora vadhatAM jyAre aMtaralakSI valaNa maMda thaI jAya che, ke kyAreka sAva bhUMsAI jAya che, tyAre vaLI koI virala vyakti evuM valaNa ANavA prayatna kare che. e prayatnamAMthI pAcho ekAda navo phAMTo janme che ane kALakrame te phAMTAmAM paNa samAjamAnasa potAne anukULa hoya evA kriyAkAMDo ane utsavo yoje che. Ama dharmavRttine saMtoSavAnA prayatnamAMthI ja nivRtti ane pravRttinI be bAjuo UbhI thAya che. kyAreka baMne sAthe cAle che, kayAreka ekanuM prAdhAnya hoya che to kayAreka baMne paraspara athaDAya che. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 * samAja, dharma ane saMskRti jaina paraMparA mULe aMtaralakSI ane tethI karIne vyaktigata nivRttibAjumAMthI zarU thaI che. hiMsA na karavI, manano nigraha karavo, upavAsa ane bIjAM evAM vrato dvArA tapa sAdhavuM e badhuM nivRttimAM Ave che. nivRttino Azaya mULe to cittagata doSone rokavAno ja che, paNa evI sUkSma samaja kAMI saune hotI nathI, eTale sAmAnya rIte nivRttinI zarUAta judI rIte thAya che. je je nimitto doSanA poSaka thavA saMbhava hoya tene tyajavA e nivRttino dhULa artha astitvamAM Ave. A artha samAjagata rUDha thatAM kAMIka evuM ja vAtAvaraNa sarjAya che ke, jyAre koIne paNa dharmanI bhUkha jAge tyAre prathama evAM nimitto tyajavA te taiyAra thAya che; paNa jema eka ja phephasAthI jIvana svasthapaNe nathI cAlatuM, tema mAtra tevAM nimitto TALavAthI vaiyaktika ke sAmAjika dharmanuM jIvana nirvikArapaNe nathI cAlatuM. kAraNa e che ke je nimitto doSanA poSaka mAnI tyajavAmAM Ave te nimitto kAMI ekAMta doSanA poSaka bane ema nathI hotuM. doSanuM mULa cittamAM hoya che. jo e mULa kAyama hoya to ja evAM nimitto doSanAM poSaka bane che. jo e mULa cittamAM ja na hoya ke alpa hoya to teTalA pramANamAM bahAranAM nimitto paNa doSanA poSaka nathI thatAM ke ochAM thAya che. e ja rIte cittagata doSo ochA karIe tenI sAthe sAthe cittanI zaktione vikasAvavA, bahalAvavA, ane tenAM lokahitakArI pariNAmo lAvavA mATe paNa e ja bAhya nimitto upayogI bane che. cittagata doSone kAraNe je sAdhano vyakti ke samAjane nIce pADe che te ja sAdhano cittazuddhi ane viveka jAgatAM vyakti ane samAjane upakAraka bane che. A vastu bhulAI javAthI nivRttinI bAju prabaLa thAya che, tyAre bAhya tyAga upara bhAra apAya che ane pariNAme zaktivikAsa rUMdhAI jAya che. eka bAjuthI aMtaragata doSo kAyama hoya che ane bIjI bAjuthI jIvananI sAdhaka zaktione vikasAvavA mATe joItuM pravRttikSetra maLatuM nathI. jaina paraMparAnA itihAsamAM, bIjI nivRttilakSI paraMparAonI peThe, A vastu aneka rIte jovA maLe che. kAMIka samAjamAnasa evuM ghaDAI jAya che ke pachI te pUrvaparaMparA choDI ekAeka pravRttikSetra pasaMda karatuM nathI ane nivRttino sAco bhAva pacAvI zakatuM nathI. tene lIdhe AvuM mAnasa nivRttinI kRtrima sapATI upara ramatuM hoya che ane pravRttimAM makkamapaNe samajapUrvaka bhAga laI zakatuM nathI; ne te vinA rahI paNa zakatuM nathI. eTale tenI dazA trizaMku jevI bane che. AvI trizaMku dazA AkhA itihAsakALa daramiyAna ochAvattA pramANamAM dekhAya che. temAMthI udbharavAnA prayatno sAva nathI thayA ema to nathI; paNa te samAjamAnasanA mULa ghaDataramAM vadhAre phera pADI zakayA nathI. bauddha, jaina ane saMnyAsa ke parivrAjaka e traNa paraMparAo mULe nivRttilakSI che. vaiyaktika mokSano Adarza e badhAmAM ekasarakho hovAthI temAM vaiyaktika sukha ane Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravRttilakSI kalyANamArga * 71 vaiyaktika cAritranuM tattvajJAna pradhAna pada bhogave che, jyAre pravRtilakSI dharmamAM sAmUhika sukhanI dRSTi mukhyapaNe hovAthI emAM sAmUhika cAritranA ghaDatara upara vizeSa bhAra mUkavAmAM Ave che. nivRttidharma ane pravRttidharmanuM tattvajJAna e rIte kAMIka juduM paDatuM hovAthI vyavahAramAM enAM pariNAmo paNa judAM AvelAM noMdhAyAM che, ane atyAre paNa e pariNAmo judAM AvatAM anubhavAya che. bauddha paraMparA mULa nivRttilakSI hatI, chatAM temAM pravRttidharmanAM poSaka bIjo prathamathI ja hatAM. tene lIdhe te bahu vistarI paNa zakI. ane e vistAre ja tene pravRttidharmanuM ke mahAyAnanuM rUpa levAnI pharaja pADI. je bhAga mahAyAnarUpe astitvamAM Avyo te ja pravRttidharmanA AMtarika baLane lIdhe dUra dUra ati vizALa pradezo upara pharI vaLyo ane lokagamya paNa banyo; jyAre bIjo nivRttilakSI mArga pramANamAM bahu maryAdita rahyo, je hInayAna tarIke jANIto che. | nivRttilakSI parivrAjaka paraMparAmAM paNa krAMti thaI ane gItA jevA anupama graMthe e nivRttinuM AkhuM svarUpa ja evuM badalI nAkhyuM ke nivRtti kAyama rahe ane pravRttine saMpUrNa avakAza maLe. e ja nivRtti-pravRttino gItApratipAdita subhaga samanvaya anAsakta karmayoga tarIke jANIto che. e karmayoge bahu moTA mANaso nipajAvyA paNa che, ane Aje paNa enI asara comera vadhatI ja dekhAya che. bauddha upadezamAM je pravRttidharmanAM poSaka bIjo hatAM tene krAMtikArI vicArakoe evAM vikasAvyAM, temaja e rIte amalamAM mUkyAM ke tene lIdhe nivRttinA himAyatI hInamArgIo bahu pAchA paDI gayA. e ja rIte parivrAjaka dharmanA sUtrane avalaMbI je anAsakta karmayoga vikasyo tene lIdhe naiSkarmesiddhino nivRttilakSI zaMkarAcAryapratipAdita mArga pAchaLa paDI gayo, ane zaMkarAcAryanA ja tattvajJAna upara anAsakta karmayoganI sthApanA thaI. A rIte bauddha ane pavriAjaka baMne nivRttiparaMparAoe pravRttine puSkaLa avakAza Apyo ane mAnavIya samagra zaktione navuM navuM sarjana karavAnI pUrI taka ApI, jenAM pariNI sAhitya, kaLA, rAjakAraNa Adi vividhakSetre jANItAM che. jena paraMparAnuM mULagata nivRttilakSI dRSTibiMdu badalAyuM nahi. kALabaLa ane bIjAM baLo judI asara upajAvavA mathyAM, paNa emAM nivRttilakSI dharma eTalo badho daDhamULa ane ekAMgI rahyo che ke chevaTe te parivartanakArI baLo phAvyAM nathI ane phAvyAM hoya to bahu jUja pramANamAM ane te paNa kAyamI to nahi ja. A vastusthiti ApaNe itihAsa uparathI jANI zakIe chIe. rAjakAraNamAM tilakane anokhuM sthAna apAvanAra e temano avicaLa karmayoga ja che. gAMdhIjInuM, jIvananAM samagra pAsAMone sparzatuM, addabhuta vyaktitva e temanA anAsakta karmayogane ja AbhArI che. zrI vinobA vedAMta ane zAMkara tattvajJAnanA Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 * samAja, dharma ane saMskRti ekaniSTha abhyAsI chatAM je lokavyApI vicAra ane kAryanI krAMti karI rahyA che tenI pRSThabhUmikA ke tenuM prerakabaLa e temanA gItApratipAdita anAsakta karmayogamAM raheluM che. zAMtarakSita jevA nAlaMdA vidyApIThanA AcArya eMsI varSanI uMmare tibaTa jevA ati ThaMDA ane durgama pradezamAM jaI ekaso dasa varSanI uMmara lagI satata kAma karatA rahyA, e mahAyAnanI bhAvanAno sabaLa purAvo che. jaina paraMparAmAM evA puruSo pAkavAno saMbhava ja nathI ema mAnavAne koI kAraNa nathI. UlaTuM ema kahI zakAya ke jude jude samaye emAM paNa viziSTa puruSArthI vyaktio pedA thaI che; chatAM e paraMparAnuM mULa baMdhAraNa ja evuM che ke koI eka samartha vyakti kAMIka krAMtikArI kAma vicAre ke prAraMbhe tyAM to tatkALa ke thoDA vakhata pachI tenAM mULa ja UkhaDI javAnAM. Ane lIdhe jaina paraMparAmAM je navA navA phAMTA kALakrame paDatA gayA te badhA AtyaMtika nivRtti ane kriyAkAMDanA AdhAra upara ja paDyA che. eka paNa evo phAMTo nathI paDyo ke jenA puraskartAe jaina paraMparAmAM nivRttidharmane pravRttidharmanuM vyavasthita rUpa ApavAnI himAyata karI hoya. Ane lIdhe zaktizALI mANasonI pratibhAne paraMparAmAM samagra prakAranI vidhAyaka pravRttio vikasAvavAnI taka maLatI nathI ane tethI te paraMparA gAMdhI ke vinobAnI koTinAM mANasone bhAgye ja janmAvI ke poSI zake. mAnavatA ke rASTrIyatAnI dRSTie paNa A eka pratyavAya ja kahevAya. ApaNe joIe chIe ke saMtabAle vicAra ane vivekapUrvaka pravRttidharma svIkAryo che, paNa nivRttino sAco artha nahi samajanAra jaina samAja temane bhAgye ja sAtha Ape che. AcArya tulasIgaNi mAnavadharma lekhe aNuvratanA vyApaka vicAra rajU kare che. temAM paNa temane pravRttinI koI paNa vidhAyaka bAju rajU karatAM khacakAvuM paDe che. jo ekAMgI nivRttisaMskArano sAMpradAyika vaLagADa ADe na Avato hota to, e ja tulasIgaNinAM vidhAno ane temanI pravRtti koI judA ja rUpamAM hota ema kalpI zakAya. muni samaMtabhadrajI, je hamaNAM ja digaMbara muni banyA che ane jemaNe AkhI jiMdagI samajaNapUrvaka keLavaNInuM udAtta kArya karyuM che, teo jo potAnA udAtta dhyeyane vadhAre vyApaka ane asAMpradAyika banAvavA bAhya digaMbaratvamAM kaupIna pUrato pheraphAra kare ane atyAre che tenA karatAM paNa aMtaratyAga vadhAre keLave, toya temane samAja muni tarIke pheMkI devAno ane temanI zaktinuM ke kAryanuM mUlyAMkana nahi karavAno. A dhAraNA jo sAcI hoya to ema kahevuM joIe ke jaina paraMparAmAM pracalita nivRttidharmanI ekAMgI kalpanA have nabhAvavA jevI nathI ane nabhe to tene Azare sarvAMgINa vikAsanI zakayatA paNa nathI. - prabuddhajIvana, sapTeMbara '54 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. yuvakone krAnti-pheraphAra e vastumAtrano anivArya svabhAva che. kudarata pote ja aNadhArela samaye ke dhArela vakhate krAnti janmAve che. manuSya paNa buddhipUrvaka evI krAnti karIne ja jIvana TakAve ane laMbAve che. vijaLI acAnaka paDe che ne jhADone kSaNamAtramAM nirjIva karI bIjA ja koI kAma lAyaka banAvI mUke che. paNa vasaMtaRtu ethI UlaTuM kare che. te pAMdaDAmAtrane kheravI nAkhe che, paNa tenI sAthe ja komaLa, navIna ane lIlAMchama apUrva pAMdaDAMo janmAvatI jAya che. kheDUta kyAreka AkhA khetarane sUDI nAkhIne ja navesara khetInI taiyArI kare che, tyAre vaLI te bIjI vAra mAtra nIMdaNanuM kAma karI, nakAmA jhADapAlAne ja pheMkI daI, kAmanA choDavA ane royAone vadhAre sArI rIte ugADavA-saphaLa karavA yatna le che. A badhA pheraphAro potapotAnA sthAnamAM yogya che, te bIje sthAne te teTalA ja ayogya siddha thAya che. A vastusthiti dhyAnamAM laIe to ApaNane krAntithI DaravAne paNa kAraNa nathI, temaja krAntine nAme avicArI krAnti pAchaLa taNAI javAne paNa kAraNa nathI. ApaNuM kAma, bhUtakALanA anubhava ane vartamAnakALanA avalokana uparathI, suMdara bhAvI vAste kayA sthAne zuM karavuM, zuM rAkhavuM, zuM badalavuM ne keTaluM rAkhavuM ne kevI rIte rAkhavuM ke pheMkavuM, e zAMta citte vicAravAnuM che. AvezamAM taNAI javuM ke jaDatAmAM phasAI javuM e baMne ekasarakhI rIte ja hAnikAraka che. tethI ApaNuM pratyeka kArya capaLatA, zAMti ane vicAraNA mAge che. A daSTie atyAre huM jaina yuvakamAM traNa lakSaNo hovAnI agatyatA jouM chuM. jaina paraMparAvALA kuLamAM janmelo te jaina' evo jainano sAmAnya artha che. aDhAra varSathI cALIsa varSa jeTalI uMmarano sAmAnya rIte yuvaka kahI zakAya. paNa ApaNe mAtra eTalA ja arthamAM jaina yuvaka zabdane parimita rAkhavo na ghaTe. ApaNo itihAsa ane vartamAna paristhiti emAM jIvanabhUta evAM navIna tattvo umeravA sUcave che, ke jenA sivAya jena yuvaka mAtra nAmano jaina yuvaka rahe che, ane jenA hovAthI te eka jIvanta yathArtha yuvaka bane che, te traNa lakSaNo nIce pramANe : 1. nivRttilakSI pravRtti. 2. nirmoha karmayoga. 3. vivekI kriyAzIlatA. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 * samAja, dharma ane saMskRti 1. nivRttilakSI pravRtti ApaNo samAja nivRttipradhAna gaNAya che. ApaNane itihAsamAM je nivRtti vArasArUpe maLI che te nivRtti asalamAM bhagavAna mahAvIranI nivRtti che, ane te vAstavika paNa che. paraMtu e nivRtti jyArathI upAsya banI, teno upAsakavarga vadhato gayo, krame krame teno samAja paNa baMdhAyo, tyAre e nivRttie juduM rUpa dhAraNa karyuM. chevaTanI hadanA AdhyAtmika dharmo virala vyaktimAM tAttvika rUpe saMbhave che, ane hoya paNa che; paraMtu samUhamAM e dharmo jIvaMta rahI nathI zakatA, e mAnava svabhAvanI suvidita bAju che. tethI jyAre upAsaka samUhe sAmUhika dRSTie AtyaMtika nivRttinI upAsanA zarU karI tyArathI ja e nivRttinuM vAstavikapaNuM osaravA beThuM. ApaNA samAjamAM nivRttinA upAsaka sAdhu ane zrAvaka evA be varga prathamathI ja cAlyA Ave che. jenAmAM mAtra Atmarasa ja hoya ane jene vAsanAnI bhUkhanI koI paNa jAtanI tRpti AkarSI na ja zake evI vyaktine dehanI paNa paDI nathI hotI. tene makAna, khAnapAna ke AcchAdananI sagavaDa-agavaDo AkarSI ke mUMjhavI nathI zakatI. paNa A vastu samUhamAM zakaya nathI. khuda sAdhuvarga, ke je gharabAra choDI mAtra AtmalakSI banI jIvanayApana karavA icchA rAkhe che, teno itihAsa tapAsIzuM, topaNa ApaNane spaSTa dekhAze ke te sAmUhika rUpe sagavaDa-agavaDamAM sama rahI zakayo nathI. duSkALa paDatAM ja sAdhuvarga banatA prayatne subhikSavALA dezomAM vicarato dekhAya che. subhikSa hoya tyAM paNa vadhAre sagavaDavALAM sthAnomAM ja te vadhAre sthira rahe ane vicare che. vadhAre sagavaDa pUrI pADanAra gAmo ane zaheromAM paNa je kuTuMbo sAdhuvargane vadhAre sArI sagavaDa pUrI pADe che temane tyAM ja mukhyapaNe temano java2avara vadhAre dekhAya che. A badhuM asvAbhAvika nathI, tethI ja ApaNe sagavaDa vinAnAM gAmo, zahero ane dezomAM sAdhuonuM astitva bhAgye ja joIe chIe; tene pariNAme jaina paraMparAnuM astitva paNa jokhamAyeluM spaSTa dekhAya che. sagavaDa sAthe jIvananA dhA2Na-poSaNanI ATalI badhI eka2satA chatAM sAdhuvarga mukhyapaNe bhagavAna mahAvIranI nivRtti upara ja bhAra Apato Avyo che. bhagavAnanA ane potAnA jIvana vaccenA aMtara viSe jANe bahu vicAra na ja karato hoya tema-- dehamAM te zuM? e to vinAzI hoI cAreka nAza pAmavAno che. khetara, vADI ke makAnamAMya zuM ? e badhuM paNa ALapaMpALa che. paisA TakA ane bairAMchokarAM e paNa mAtra jALa yA baMdhana cheH evA prakArano anadhikAra upadeza moTe bhAge ApyA kare che. zrotA gRhasthavarga paNa potAno adhikAra ane zakti vicAryA sivAya e upadezanA rasamAM taNAI jAya che. pariNAme ApaNe samAjamAM bhagavAnanI sAcI nivRtti ke adhikArayogya pravRtti kAMI joI zakatA nathI. vaiyaktika, kauTuMbika ke sAmAjika dareka Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvakone * 75 kArya ApaNe karyuM jaIe chIe, te paNa na chUTake, nIrasapaNe ane nirutsAhathI. pariNAme ApaNe Arogya ane baLa IcchavA chatAM meLavI ke sAcavI zakatA nathI. saMpatti, vaibhava, vidyA ke kIrti jo prayatna vinA maLe to te ApaNe icchIe chIe, paNa te mATe prayatna sevavAnuM kAma bIjA upara choDI daIe chIe. A sthitimAM bhagavAnanA tAttvika nivRttirUpa jIvanaprada jaLanA sthAnamAM ApaNe bhAge to jaLanA nAme tenAM mAtra phINa ane zevALa ja rahyAM che. dharma adhikAre ja zobhe che. adhikAra vinA je dharma sAdhuvargane paNa na zobhAvI zake, te dharma bhogapradhAna gRhasthavargane to zI rIte zobhAve ? nivRttinI dRSTithI dAMta ane zarIranI upekSA karavAmAM ApaNe dharma mAnIe chIe, paNa dAMta saDatAM ke zarIra bagaDatAM ApaNe eTalA badhA gabharAI jaIe chIe ke bhale sAdhu hoIe ke gRhastha, te vakhate DaoNkaTara ane davA ja ApaNA mohano viSaya banI jAya che ! kamAvAmAM ane kauTuMbika javAbadArIone adA karavAmAM ghaNI vAra ApaNI mAnI lIdhelI nivRtti ADI Ave che; paNa jyAre enAM aniSTa pariNAmo kuTuMba-kalaha pedA kare che tyAre e samabhAve sahI levA ApaNe taiyAra nathI hotA. sAmAjika suvyavasthA ane rASTrIya abhyadaya jo prayatna vinA prApta thAya to e ApaNane game che; kkata ApaNane nathI gamato e mATe karavo joIto puruSArtha ! sAdhuvarganI nivRtti ane gRhasthavarganI pravRtti e baMne jyAre ayogya rIte ekabIjA sAthe saMkaLAI jAya che tyAre nivRtti e sAcI nivRtti nathI rahetI ane pravRtti paNa potAno prANa khoI bese che. eka prasiddha AcArye AgevAna ane zikSita manAtA eka gRhastha upara patra lakhelo. temAM sUcaveluM ke rakhe tamArI pariSada punarlagnanI bhramaNAmAM saMDovAya. ema thaze to dharmane lAMchana lAgaze. uparathI jotAM tyAgI gaNAtA e AcAryanI sUcanA keTalI tyAgagarbhita lAge che ! paNa saheja vizleSaNa karatAM AvI anadhikAra saMyamanI bhalAmaNanuM marma khulluM thaI jAya che. punarlagnanI himAyata ke tenA pracArathI jaina samAja khADAmAM paDaze, evI makkama mAnyatA dharAvanAra ane punarlagna karela pAtrone halakI dRSTithI jonAra evA ja tyAgIo pAse, jyAre ApaNe vRddha ja nahi, ativRddha uMmare kumaLI kanyA sAthe lagna karanAra gRhasthone, agara eka strI haiyAta chatAM bIjI karanAra gRhasthone, agara pukhta uMmare pahoMcyA pachI cothI ke pAMcamI vAra paraNanAra gRhasthone, paisA hovAne kAraNe, Adara pAmatA ke AgaluM Asana zobhAvatA joIe chIe, tyAre e tyAgI guruonI saMyamanI himAyatamAM keTalo viveka che e tarI Ave che. ghaNA tyAgI guruo ane temanI chAyA taLe vagara vicAryuM AvelA gRhastho sudhdhAM jyAre ema kahe che ke, "ApaNe ApaNo dharma saMbhALIe, deza ane rASTrane ene mArge javA do. kaMI rAjya viruddha te vaLI ApaNa jainathI vicArAya ke karAya ? - tyAre Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 * samAja, dharma ane saMskRti nivRtti ane pravRttinA pallAmAM keTaluM asAmaMjasya UbhuM thayuM che te jaNAI Ave che. jANe uparanI vicArasaraNI dharAvanAra dezanI gulAmI agara parataMtratAthI mukta ja na hoya, ema lAge che. teo e bhUlI jAya che ke Arthika, audyogika ke rAjakIya parataMtratA jo dezamAM hoya to teo pote paNa e ja beDIthI baMdhAyelA che. gulAmI sadI javAne kAraNe agara TUMkI dRSTine kAraNe gulAmI gulAmI na lAge, paNa tethI kAMI gulAmIno boja ocho thato nathI. vaLI, AvA TUMkI dRSTivALA varge e paNa vicAravuM joIe ke vizvamAM svataMtratA mATe prasaratAM AMdolano be-rokaToka ApaNA AkhA dezamAM khUNe khUNe vyApI rahyAM che. svataMtratAnI tamannAvALo varga nAno paNa makkamapaNe e ja dizAmAM kUca karI rahyo che. dharma, paMtha ane komano bheda rAkhyA sivAya hajAro, balba lAkho, yuvaka-yuvatIo emane sAtha ApI rahyAM che. vaheluM ke moDuM e pragatinuM taMtra saphaLa thavAnuM ja che. rASTra-utthAnanI saphaLa kSaNe suMdara phaLonI bhAgIdArI sivAya jo jaina samAjane paNa na ja rahevuM hoya ane e phaLo hAthamAM AvatAM AsvAdavAM gamatAM hoya to e samAje gulAmInAM baMdhana toDavAmAM IcchA ane buddhipUrvaka, dharma samajIne ja, phALo Apavo joIe. tethI huM cokkasa mAnuM chuM ke jaina yuvake potAnuM jIvanataMtra nivRttilakSI pravRttivALuM vivekapUrvaka potAnI ja meLe goThavavuM, emAM prAcIna vArasAnI rakSA ane navIna paristhitine baMdha bese evAM tattvonuM saMmizraNa che. nivRttine sAcI nivRttirUpe TakAvI rAkhavAno sAdo eka ja niyama che ane te e ke jo nivRtti svIkAravI to jIvananA dhAraNa-poSaNane aMge anivArya Avazyaka evI badhI pravRttino bhAra potAnA upara ja rAkhavo; bIjAe karela pravRttinAM phaLo AsvAdavAno sadaMtara tyAga karavo. e ja rIte jo pravRtti svIkAravI hoya, ane tema chatAM jIvananI vizuddhi sAcavavI hoya, to svIkArela pravRttinAM phaLone mAtra AtmagAmI na rAkhatAM tene samUhagAmI banAvavA tarapha lakSa rAkhavuM. Ama thAya to prApta thayela sAdhana-sagavaDo mAtra vaiyaktika bhoga ke nirarthaka bhogamAM na pariNamatAM teno samUhagAmI suMdara upayoga thAya ane pravRtti karanAra eTale aMze vaiyaktika tRSNAthI mukta thaI nivRttinuM tattva sAdhI zake. 2. nimaha karmayoga bIjuM lakSaNa e vastutaH prathama lakSaNanuM ja nAma che. aihika ane pAralaukika icchAonI tRpti arthe yajJayAgAdi karmo bahu thatAM. dharma tarIke gaNAtAM A karmo vastutaH tRSNAjanita hoI sAco dharma ja nathI, evI bIjA pakSanI sAcI prabaLa mAnyatA hatI. gItAdharmapravartaka jevA dIrghadarzI vicArakoe joyuM ke karma arthAtu pravRtti vinA jIvanataMtra, pachI te vyaktinuM ho ke samUhanuM, zakya ja nathI. ane emaNe e paNa joyuM ke karmapravRttinI preraka tRSNA ja badhI viDaMbanAnuM mULa che. A baMne doSothI mukta thavA teNe anAsakta karmayoga spaSTapaNe upadezyo. joke jaina paraMparAnuM lakSya nirmohatva che, paNa Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * yuvakone * 77 AkhA samAja tarIke ApaNe karma-pravRtti vinA rahI ke jIvI zakavAnA ja nathI. evI sthitimAM ApaNA vicAraka varge nirmoha ke anAsakta bhAve karmayogano ja mArga svIkAravo ghaTe che. anya paraMparAone jo ApaNe kAMI ApyuM hoya to temanI pAsethI kAMI meLavavuM emAM ApaNI hINapata nathI. vaLI anAsakta karmayoganA vicAronuM mULa ApaNAM zAstro ke ApaNI paraMparAmAM nathI ema paNa nathI. tethI huM mAnuM chuM ke A kSaNe dareka vicAraka jaina e mArganuM svarUpa samajavA ane tene jIvanamAM utAravA nizcayavAna thAya. 3. vivekI kriyAzIlatA have ApaNe trIjA lakSaNa upara AvIe. ApaNA nAnakaDAzA samAjamAM sAmasAme athaDAtA ane vagara vicArye ghoSapratighoSa karatA be aikAntika pakSo che : eka pakSa kahe che ke sAdhu-saMsthA have kAmanI nathI; te javI joIe. zAstro ane AgamonAM te te samayanAM baMdhano A samaye nakAmAM hoI eno bhAra paNa javo ja joIe. tIrtho ane maMdironA bojA paNa anAvazyaka che. bIjo pakSa enI sAme kahe che ke jaina paraMparAnuM sarvasva ja sAdhu-saMsthA che. emAM koI paNa jAtanI khAmI hoya topaNa e jovA ane khAsa karIne kahevA nA pADe che. ene zAstra tarIke manAtAM badhAM ja pustakonA badhA ja akSaro grAhya lAge che, ane tIrtha temaja maMdironI vartamAna paddhatimAM kAMI ghaTADo-vadhAro karavA jevuM lAgatuM ja nathI. mane potAne ema lAge che A baMne pakSo sAmasAmenI virodhI ekAntothI sahaja vivekapUrvaka nIce khasI Ave to emane satya samajAya ane nakAmI veDaphAtI zakti upayogI mArge lAge. tethI huM atre jaina zabdano artha viveka ane yuvakano artha kriyAzIla karI jena yuvakanA anivArya lakSaNa tarIke vivekI kriyAzIlatAne sUcavuM chuM. - sAdhu saMsthAne taddana anupayogI ke "ajAgalastanavatu' mAnanArane huM keTalAka prazno pUchuM chuM. bhUtakALanI sAdhu saMsthAnI aitihAsika kArakirdInI vAta bAjue rAkhIe ane mAtra cAlu zatAbdInI ja temanI kArakirdIno vicAra karI e topaNa saheje e saMsthA pratye mAna thayA vinA rahetuM nathI. digaMbara paraMparAe chellI ghaNI zatAbdIo thayAM sAdhu saMsthA gumAvI to zuM e paraMparAe zvetAmbara paraMparA karatAM vidyA, sAhitya, kaLA ke nIti pracAramAM vadhAre phALo Apyo che ? vaLI atyAre digaMbara paraMparA munisaMsthA mATe je prayatna karI rahI che tenuM zuM kAraNa ? jihuvA ane lekhinImAM viveka nahi rAkhanAra mArA taruNa bhAIone huM pUchuM chuM ke tame vidyApracAra to iccho cho ne ? jo hA, to A pracAramAM sauthI pahelAM ane sauthI vadhAre phALo ApanAra sAdhu nahi to bIjuM koNa che ? eka utsAhavara zvetAMbara sAdhune kAzI jevA dUra ane ghaNA kALathI tyajAyelA sthAnamAM gRhastha kumArone zikSaNa ApavAnI mahattvapUrNa aMtaHspharaNA Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 * samAja, dharma ane saMskRti thaI na hota to zuM Aje jaina samAjamAM je eka jAtanI vidyopAsanA zarU thaI che tenuM nAma hota ? satata karmazIla evA eka je jaina munie Agamo ane Agametara sAhityane DhagalAbaMdha pragaTa karI deza ane paradezamAM jaina sAhityanI sulabhatA karI ApI che ane jene lIdhe jena-jainetara vidvAnonuM dhyAna ATalA badhA pramANamAM jaina sAhitya tarapha AkarSAyeluM dekhAya che, te kAma koI gRhastha bacco ATalI badhI tvarA ane saraLatAthI ATalA moTA pramANamAM karI zakata kharo? je eka vRddha muni ane temanA ziSyavarge pote jyAM jyAM hoya, jyAM jyAM jAya tyAM tyAM jaina samAjanI vibhUtirUpa gaNAtA pustakabhaMDArone vyavasthita karavA, tene naSTa thatA bacAvavA ane sAthe sAthe temAMthI seMkaDo pustakonuM zramabhareluM, deza-paradezanA vidvAnonuM dhyAna kheMce evuM, varSo thayAM prakAzanakArya karye rAkhyuM che, te mArA ke tamArA jevo koI gRhastha karI zakata kharo ? zAstro ane Agamone jUnAM jALAM samajanAra bhAIone huM pUchuM chuM ke tame kyAre paNa e zAstro vAMcyAM ke vicAryA che? tamane enI kadara nathI e zuM tamArA ajJAnane lIdhe ke zAstronI nirthakatAne lIdhe? evA yuvakone pUchuM chuM ke tamArA samAjano lAMbA kALano kayo vAraso tame duniyA samakSa mUkI zako tema cho? dezaparadezanA jainetara vidvAno paNa jaina sAhityanuM addabhuta mUlya AMke che. ane tenA sivAya bhAratIya saMskRti ke itihAsanuM pAnuM adhUruM che ema mAne che; evI sthitimAM, temaja lAkho ane karoDonA kharce dezAMtaromAM jaina sAhityano saMgraha karavAnA prayatno cAlI rahyA che evI sthitimAM, tame jaina zAstro ke jene sAhityane bALavAnI vAta karo e ghelachA nahi to bIjuM zuM che? tIrtho ane maMdironA aikAnsika virodhIone huM pUchuM chuM ke e tIrthasaMsthAnA itihAsa pAchaLa sthApatya, zilpa ane prAkRtika sauMdaryano keTalo bhavya itihAsa chupAyelo che e tame vicAryuM che? sthAnakavAsI samAjane koI temanA pUrva puruSonA sthAna ke smRti viSe pUche to teo te viSe zuM kahI zake ? zuM evAM aneka tIrtho nathI, jyAM gayA pachI tamane enAM maMdironI bhavyatA ane kaLA joI ema kahevAnuM mana thaI jAya ke lakSmI vAparanAre kharekhara, saphaLa ja karI che? e ja rIte huM bIjA aikAnsika pakSane paNa AdarapUrvaka pUchavA icchuM chuM. sAdhuvargamAM kAMI paNa kahevA ke sudhAravA jevuM na mAnanAra taruNa bhAIo, tame eTaluM ja kaho ke sAdhu e jo kharekhara Aje sAdhu ja rahyo hoya to te vargamAM gRhasthavarga karatAM paNa vadhAre mArAmArI, pakSApakSI, huMsAtuMsI ane eka ja dhanikane potapotAno anugAmI banAvavA pAchaLanI avyakta harIphAI ATalI badhI kema cAle che ? akSarazaH zAstronI himAyata karanAra e bhAIone huM sAdara pUchuM chuM ke tamArI zAstro pratye Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvakone * 79 ananya bhakti che to tame ene vAMcavA-vicAravAmAM ane tenI dezakALAnusAra upayogitA-anupayogitAnuM pRthakkaraNa karavAmAM tamArI buddhino thoDo paNa phALo Apyo che ke phakta pArakI buddhie doravAo cho ? maMdira-saMsthA pAchaLa vagara viveke badhuM ja sarvasva homanAra udAra bhAIbahenane huM pUchuM chuM ke je che teTalAM maMdiro yogya rIte sAcavavAnI pUrI zakti tamArI pAse che ? enA upara thatAM AkramaNono bahAdurIpUrvaka pratikAra karavAnI zakti dharAvo cho ? temaja enI ekataraphI dhUnamAM bIjuM Avazyaka kartavya bhUlI to nathI jatA? A rIte baMne pakSone pazno pUchI huM temanuM dhyAna viveka tarapha kheMcavA icchuM chuM, ane mArI khAtarI che ke baMne pakSo jo maryAdAmAM rahI vivekapUrvaka vicAra karaze to teo potapotAnI kakSAmAM rahI kAma karavA chatAM ghaNI athaDAmaNothI bacI jaze. - have huM ApaNA kartavya prazno tarapha vaLuM chuM. vyApAra, udyoga, keLavaNI, rAjasattA Adine lagatA rASTravyApI nirNayo dezanI mahAsabhA je vakhatovakhata vicArapUrvaka ghaDe che, te ja nirNayo ApaNA hoI atre tethI juduM vicAravApaNuM kAMI rahetuM nathI. sAmAjika praznomAM nAtajAtanAM baMdhana, bALa-vRddhalagna, vidhavAo pratyenI javAbadArI, anupayogI kharcAo ItyAdi aneka che. paNa A badhA ja prazno viSe jainasamAjanI aneka judI judI pariSado varSo thayAM TharAva karatI ja Ave che, ane vartamAna paristhiti e viSe ApoApa keTaloka mArga khullo kare che, temaja ApaNI yuvaka pariSade paNa evA prazno viSe je vicAryuM che temAM atyAre kAMI umeravApaNuM dekhAtuM nathI. tethI e praznone huM jANIne ja ne sparzatAM mAtra zakaya pravRttio viSe keTaluMka sUcana karavA icchuM chuM. ApaNI pariSade potAnI maryAdAo vicArIne ja nirdhAra karavo ghaTe. sAmAnya rIte ApaNI pariSada amuka vakhate maLI mukhyapaNe vicAravAnuM kAma kare che. e vicArane amalamAM mUkavA vAste je kAyamI buddhibaLa, samayabaLa Avazyaka che te pUruM pADanAra eka paNa vyakti jo na hoya to arthasaMgrahanuM kAma paNa agharuM thaI paDe che. evI sthitimAM game tevAM sukara kartavyonI rekhA AMkIe chatAMya vyavahAru dRSTie eno bahu artha raheto nathI. ApaNI pariSadane eka paNa sAdhuno Teko nathI ke, je potAnA vicAro arpI agara potAnI lAgavaga dvArA bIjI rItanI madada karI pariSadanuM kAma saraLa banAve. pariSade potAnA gRhastha sabhyonA baLa upara ja UbhuM rahevAnuM che. eka rIte temAM svataMtratAne pUro avakAza hoI vikAsane sthAna paNa che; chatAM pariSadanA badhA ja sabhyo lagabhaga vyApArI pravRttinA hoI pariSadanAM kAryonuM vyavasthita ane satata saMcAlana karavA, joIto samaya ApI zake tema atyAre dekhAtuM nathI. tethI huM bahu ja parimita kartavyonuM sUcana kara tuM ane te e dRSTithI ke jyAM jyAMno yuvakasaMgha temAMthI kAMIpaNa karavA samartha hova, tyAM tyAMnA yuvakasaMdha potAnA sthAna pUratAM te kartavyo amalamAM mUkI zake. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 * samAja, dharma ane saMskRti hiMdustAnanA judA judA prAntomAM aneka zahero, kasabAo ane gAmaDAMo evAM che ke jyAM jaina yuvako che chatAM temano saMgha nathI. ApaNe dhArIe ane apekSA rAkhIe teTaluM temanuM sAmAjika, rASTrIya ane dhArmika vAcana nathI. eka rIte to teo taddana aMdhArAmAM che. utsAha ane lAgaNI chatAM zuM vicAravuM, zuM bolavuM, kayAM maLavuM, kema maLavuM, enI temane jANa ja nathI. je zahero ane kasabAomAM pustako vagerenI sagavaDa che, tyAMnA paNa aneka utsAhI jaina yuvakone meM evA joyA che ke jeonuM vAcana nAmamAtranuM paNa nathI hotuM, to temanA vicArasAmarthya mATe vadhAre AzA kacAMthI rahe ? evI sthitimAM ApaNI pariSade eka-be-traNa sabhyonI samiti nImI te dvArA tevI eka Avazyaka vAcya pustakonI yAdI taiyAra karI jAhera karavI ghaTe ke je dvArA saraLatAthI dareka jainayuvaka dhArmika, sAmAjika ane rASTrIya temaja bIjA Avazyaka prazno saMbaMdhe spaSTa mAhitI meLavI zake ane te dizAmAM ApameLe vicAra karato thaI jAya. AvI yAdI aneka yuvakasaMghonA saMgaThananI prathama bhUmikA banaze. kendrasthAne sAthe aneka judAM judAM sthAnonA yuvakono patravyavahAra baMdhAtAM aneka navA yuvakasaMgho paNa UbhA thaze. mAtra pAMca ke daza zaheranA ane temAM paNa amuka ja gaNyAgAMThyA vicArazIla yuvako hovAthI kAMI sArvatrika yuvakasaMghanI vicArapravRtti paNa na cAlI zake. mukhapatra dvArA pragaTa thatA vicAro jhIlavA jeTalI sAmAnya bhUmikA sarvatra e rIte ja nirmita thaI zake. AgaLa je kahyuM te phakta yuvakonA svazikSaNanI dRSTie. paNa amuka keLavaNIpradhAna zaheronA saMghoe bIjI eka zikSaNa saMbaMdhI pravRtti hAtha dharavI ghaTe che; ane te e ke te te zaheranA saMghoe potapotAnA kAryAlayamAM evI goThavaNa karavI ke jene lIdhe sthAnika ke AsapAsanAM gAmaDAMno vidyArthI, je bhaNavAnI sagavaDa mAgato hoya te, tyAM AvI potAnI paristhiti kahI zake. te te yuvakasaMghe AvA umedavArane potAnI maryAdA pramANe kAMI ne kAMI goThavaNa karI ApavA ke mArga sUcavavA jeTalI vyavasthA rAkhavI, jethI ghaNI vAra mArga ane AlaMbana vinA bhaTakatA ke ciMtA karatA ApaNA bhAIone ochAmAM ochI AzvAsana pUratI to rAhata maLe ja. A sivAya eka kartavya udyogane lagatuM che. bhaNI rahelA ke vacamAM ja bhaNatara choDI dIdhelA bhAIo nokarI ke dhaMdhAnI zodhamAM jyAM tyAM jAya che. temAMnA moTA bhAgane zarUAtamAM dizAsUcana pUrato paNa Teko nathI maLato. thoDA divasa rahevA, khAvA AdinI sastI sagavaDa ApI na zakAya topaNa jo tevA bhAIo vAste kAMI temanI paristhiti jANI yogya sUcana karavA pUratI vyavasthA te te sthAnanA saMgho kare to e dvArA paNa yuvakamaMDaLonuM saMgaThana sAdhI zakAya. have huM lAMbI kartavyAvalImAM na UtaratAM chellA eka ja kartavyanuM sUcana karuM chuM. te che viziSTa tIrthone lagatuM. Abu, pAlItANA, Adi keTalAMya evAM ApaNAM bhavya Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuvakone * 81 tIrtho che ke jyAM yAtrA ane ArAma arthe hajAro loko ApoApa jAya-Ave che. dareka tIrtho ApaNuM prathama dhyAna svacchatA tarapha kheMce che. tIrtho jevAM bhavya ane suMdara, teTalI ja temAM asvacchatA ane manuSyakRta asuMdaratA. eTale tIrthasthAnanA yuvaka saMgho agara tenI pAsenA yuvakasaMgho Adarza svacchatAnuM kAma mAthe le to te dvArA teo AtmavizvAsa sAthe janAnurAga utpanna karI zake. Abu e eka evuM sthAna che ke je gujarAta ane rajapUtAnAnuM madhyavartI hovA uparAMta havA khAvAnuM khAsa sthAna che. prasiddha jaina maMdiro jovA AvanAra AbunI TekarIomAM rahevA lalacAya che, ane havApANI vAste Avelo e maMdirone bheTyA sivAya kadI raheto ja nathI. jevAM e maMdiro che tene ja yogya e suMdara parvata che. chatAM tenI AjubAju nathI svacchatA ke nathI upavana ke nathI jaLAzaya. svabhAve nirviNa jaina janatAne e khAmI bhale na lAgatI hoya, chatAM teo ja jyAre kempa ane bIjAM jaLAzayo tarapha jAya che tyAre tulanAmAM temane paNa potAnAM maMdironI AsapAsanI e khAmI dekhAI Ave che. zirohI, pAlaNapura ke amadAvAdanA yuvako A dizAmAM kAMIka jarUra karI zake. yogya vAcanAlayo ane pustakAlayonI sagavaDa to dareka prasiddha tIrthamAM prathama hovI ja joIe. paNa Abu jevA sthAnamAM e sagavaDa vadhAre upayogI siddha thaI zake. pAlItANA jevA tIrthamAM keLavaNInI saMsthAo che. ane te, nAnImoTI paNa, ekathI vadhAre che. tenI pAchaLa kharca paNa ocho thato nathI. alabatta, temAM kAma thAya ja che. paNa e saMsthAo evI nathI ke jenA tarapha bIjI prasiddha saMsthAonI peThe vidvAnonuM dhyAna kheMcAya. te vAste bhAvanagara jevA najIkanA zaheranA viziSTa zikSita yuvakoe amuka sahakAra te saMsthAone Apavo ghaTe keTalIka dhArmika pAThazALAo to mAtra nAmanI ane niSThANa jevI che. emAM paNa yuvako vAste kartavyane avakAza che. je mANasa jarA paNa UMcanIcanA bheda sivAya kahevAtA aspRzyo ane dalito sAthe manuSyatApUrNa vyavahAra karato hoya, je pharajiyAta vaidhavyanI pratiSThAnA sthAnamAM marajiyAta vaidhavyanI pratiSThAno sakriya samarthaka hoya ane vaLI je sAdhusaMsthA Adi aneka dhArmika saMsthAomAM javAbadArIvALI samayocita sudhAraNAno himAyatI hoya, te mANasa ATalI TUMkI ane haLavI kartavyasUcanA kema karato haze e jANI, jaDa rUDhinI jamIna upara lAMbA kALa lagI ekadhArA UbhA rahevAthI kaMTALI vicArakrAMtinA AkAzamAM UDavA icchanAra yuvakavargane navAI thAya, e svAbhAvika che. paNa A viSe mAro khulAso e che ke A mArga jANI joIne meM svIkAryo che. mAruM ema cokkasa mAnavuM che ke eka haLavAmAM haLavI paNa upayogI karmakasoTI yuvako samakSa mUkavI ane - tapAsI jovuM ke teo e kasoTImAM keTalA aMze pasAra thAya che. A kasoTI taddana haLa Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 * samAja, dharma ane saMskRti che ke saheja paNa agharI, e sAbita karavAnuM kAma yuvakonuM che. moTe bhAge jaina janatAne vArasAmAM ekAMgI amuka ja dRSTi prApta thAya che, je samucita vicAraNA ane Avazyaka pravRtti vacceno meLa sAdhavAmAM ghaNI vAra vikharUpa nIvaDe che. tethI tenI jagAe kaI dRSTie ApaNA yuvakoe kAma levuM enI ja meM mukhyapaNe carcA karI che. huM AzA rAkhuM chuM ke ApaNI sAme paDelA saLagatA prazno viSe vicAra karavAmAM jo ApaNe e anekAMgI daSTino upayoga karIzuM to vagara vibe sIdhe raste cAlyA jaIzuM. - jaina yuvaka saMmelana, amadAvAda svAgata pramukha tarIkenuM bhASaNamAMthI. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. pAMca prazno pra. 1.:- 25 varSa pahelAMnA ane AjanA saMyukta kuTuMbamAM Apane phera dekhAya che ? A pheraphAra iSTa che ? kaTuMbasaMsthAnuM bhAvi Apa kevuM kalpo cho ? u.:- 25 varSa pahelAM paNa, gAmaDAM ane zaheranA kuTuMbajIvanamAM thoDo phera hato. gAmaDAmAM vAtAvaraNa vadhAre saMkucita hatuM. saMyukta kuTuMba hatuM, paNa te ekabIjA pratyenA Adara, sanmAna, premanA dore racAyeluM nahi. zaramAzaramIthI, paraMparAgata rUDhionA prabhAvathI, Arthika agavaDane kAraNe lAcAra sthitimAM te TakatuM. vibhakta thavAmAM lokaniMdAno bhaya hato. mAnasika vikAsa joIe tevo nahi ane saMskAronI asarane kAraNe chUTAM thaI javAnuM muzkela lAgatuM hatuM. pahela koNa kare e paNa prazna hato. zaheramAM AthI ochA pramANamAM paNa A ja sthiti hatI; kAraNa ke, tyAM je loko AvatAM te gAmaDAMmAMthI ja AvatAM hatAM. keLavaNI, Arthika unnati vagere kAraNone lIdhe zaheranuM AkarSaNa vadhAre hatuM. gAmaDAMmAM to loko na chUTake ja rahetAM. tyAM paNa saMyukta kuTuMbanI prathA je hatI te mukhyatve Arthika agavaDane AbhArI hatI. nirbhayatAnuM pramANa zaheramAM vadhAre hatuM. vistArane kAraNe niMdita thavAnI ke AMgaLI cIMdhAmaNuM thavAnI zakyatA ochI. je kAMI cAlatuM te nabaLAIne kAraNe thatuM, lAcArIne kAraNe thatuM. Aje saMyukta kuTuMbanI prathA tUTI rahI che. moTI uMmare lagna thAya che. yuvaka-yuvatIo zikSita hoya che, mukta vAtAvaraNamAM UcharyA hoya che. zALA, kaoNleja, sAhitya dvArA temanA muktinA anubhavane puSTi maLI hoya che. e sthitimAM te koInA dAba nIce rahevAnuM na icche e svAbhAvika che. saMyukta kuTuMbamAM sahu arasaparasa sanmAna jALave evuM na bane, ethI sahaja rIte chUTAM paDavAnI IcchA thAya che. Arthika sagavaDa hoya to bhAgye ja koI saMyukta kuTuMbamAM rahevAnuM pasaMda kare che. bhaNatara, AjIvikA, vRttinI svAdhInatA sAthe saMyukta kuTuMbono meLa besato nathI. vaDIlo aNagamatAM che eTalA mATe nahi, paNa mAnasabheda hovAthI ekabIjAne dubhavavAno bhaya nivAravA mATe paNa judAM rahevAnuM icchanIya che. saMyukta kuTuMbamAM moTe bhAge klezakaMkAsa thAya che, dvidhA sthiti thAya che, enA saMgharSamAM vyaktinuM mAna ane tenA guNo nAza pAmatAM dekhAya che. e paristhitimAM vibhakti kuTuMba iSTa che, eTalA mATe ke jUnI ne navI peDhI vacce saMdhAna rahI zakatuM nathI. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 * samAja, dharma ane saMskRti sArI rIta e che ke kamAtA thayA pachI paraNavuM; judA thavAnI taiyArI karIne paraNavuM. apavAdarUpe koI kuTuMbamAM suMdara meLa hoya che, paNa ema na hoya to judAM thavuM chatAM prema ne sadbhAva na choDavA e dRSTi che. kuTuMbasaMsthA eTale ke strI-puruSanA milanathI racAtI saMsthA kadI nirmULa thAya ke bhAMgI paDe evuM mane lAgatuM nathI. kuTuMbasaMsthAno AdhAra na rUpa para che, na saMpatti para, na kuLanI khAnadAnI 52. eno AdhAra che Adara, sahiSNutA ane vaphAdArI 52. vaphAdArI e mukhya guNa che. ne enI parIkSA saMkaTanA samayamAM thAya che. vaphAdArIno saMpUrNa nAza kadI thato nathI. strI-puruSanA sakhya vinAnuM jIvana zakya ja nathI - na gRhasthAzramamAM, na tyAgamAM. vyaktigata ne sAmUhika jIvanamAM, sevAmaya jIvanamAM ne gRhasthAzramamAM baMneno sAtha Avazyaka che. alabatta, prazno navanavA UbhA rahevAnA, saMsthA rUpAMtara pAmatI rahevAnI, paNa eno aMta kadI AvI zake nahi, puruSa-strIne custa rIte alaga pADavAthI baMnemAM vikRtio Avaze. baMnenA sakhyamAM ja temanuM tathA samAjanuM hita che ane e rIte badho vyavahA2 gRhasthAzramane kendrita karIne ja cAlavo joIe. pra. 2. :- lagna pachI patnIe patinA vyaktitvamAM potAnA vyaktitvanuM vilopana karavuM joIe evI eka mAnyatA che. ethI kuMTuMbajIvanamAM gharSaNanuM pramANa ghaTatuM haze, paraMtu patnInA AtmavikAsa mATe temaja samAjakalyANa mATe e iSTa che ? u. :- vilopanano artha viveka ane sAmarthyanuM vilopana ema huM nathI karato. baMnee vaitasI vRtti rAkhavI joIe. nadIno pravAha AvatAM jema vetasa-netara vaLI jAya che ne pravAha jatAM pAchuM TaTTAra thaI jAya che ema ekanI ugratA vakhate bIjAe karavuM joIe. pravAhano pratIkAra karatAM vRkSone ghaNI vAra tUTI javuM paDe che, paNa netara TakI rahe che te prasaMgopAtta ahamnuM vilopana karavAthI; eTale vilopana karavAnuM hoya to te ahamnuM karavuM joIe. bAkI patnInA vyaktitvano saMpUrNa nAza thAya evuM to pati paNa na icche; kAraNa ke, patnInuM sAmarthya tenI potAnI zaktine, tene vadhA2nA2 hoya che. 52sparanA sahayogathI zakti vadhe che. saMgharSa thAya tyAre evI kheMca na pakaDavI ke tAra tUTI jAya, paraMtu e vAta sAcI ke patnIe potAnuM svamAna jALavavuM joIe - teno vadha na thavA devo joIe. potAnI viziSTatAonA na vilopanamAM patnInuM kalyANa che, na patinuM, na samAjanuM. puruSane strI pratye jo prema na hoya, eno vyavahA2 durAcArI ane strI pratye AdaravihoNo hoya tyAre paNa patnI enI pAchaLa pAchaLa ja jAya ane ene sudhArI to na zake paNa sAthe potAnuM jIvana paNa nakAmuM banAvI de, temAM huM koInuM zreya joto nathI. ghaNI vAra emAM nirbaLatAnuM tattva mukhya hoya che. evA prasaMgomAM to strIe potAnI tAkAta vadhAravI joIe; keTalIka vAra to Arthika parAdhInatAne kAraNe strI puruSane choDI zakatI nathI, paNa e to anAthAzramamAM rahevA jevuM thayuM. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAMca prazno - 85 bIjI rIte joIe to sAmAnya madhyama vargamAM puruSa kamAya che ne strI gRhakArya kare che, bALakone uchere che ne patine AnaMda Ape che. A badhAnuM Arthika vaLatara ApavAnuM hoya to puruSanI kamANI kadAca ochI paDe; eTale strI paNa kAma kare che, mahattvanuM kAma kare che e vastuno svIkAra thavo joIe. bahenoe paNa vadhu samaja ane svAvalaMbanazakti keLavavAM joIe, jethI te potAnuM mahattva sthApita karI zake. ane koI prasaMge, badhA ja prayAso pachI paNa visaMvAditA ja rahe to, Atmagauravayukta jIvana gALI zake, baMne jyAM paraspara Adara jALavatAM hoya tyAM vilopananA prasaMgo ochA UbhA thAya che. bAkI samagrapaNe potAnA vyaktitvano tyAga e zakya nathI, zreyaskara paNa nathI. eTaluM ja nahi, bahenonI tAkAta ne zakti vadhe te puruSonA paNa lAbhamAM ja che. pra. 3 - strIo lazkarI tAlIma le e vicAra Apane game che? u.:- hA, emAM mane kazuM kharAba nathI lAgatuM. eka vAta yAda Ave che. eka veLA eka AcArya emanA gurukuLanI vidyArthinIone laIne zAMtiniketana gayA hatA. kanyAoe tyAM jAtajAtanA je prayoga batAvyA tethI saune mAna thayuM. gurudeva ravIndranAthe kahyuM : "paMDitajI, vAto to sArI che. kanyAonA A kAryamAM mardAnagI che, paNa emanuM strItva khovAI gayuM lAge che.' kahevAnuM tAtparya e che ke lazkarI tAlImano uddeza nirbhayatA keLavavAno che, strIone rakSaNArthe puruSanI jarUra rahe che te sthiti dUra karavAno che, paNa e sAthe e AvaDatanA upayogamAM vivekanI jarUra che. strInuM strItva na haNAya e rIte eno. upayoga thavo joIe. zArIrika dRSTie, saMtAnotpattinI daSTie, temaja vyavahAramAM strIonI komaLatA che e jotAM lazkarI tAlImano enI maryAdAmAM svIkAra thAya emAM huM kazuM khoTuM joto nathI. lakarI tAlImathI eka prakAranI hiMsakavRtti, kaThoratA, krUratA, vAtavAtamAM ugratA ke zastra calAvavA jevI paristhiti na UbhI thavI joIe; eTale ke lazkarI tAlImanI sAthe sAthe mAnasika vikAsa thavo joIe. e vikAsa, susaMskAra ane viveka nahi hoya to A tAlImathI nukasAna thaze. pra. 4:- lagnecchA na hoya, paNa vaDIlonA Agrahane kAraNe sAmAjika surakSitatA kalpIne evo koI bIjAM kAraNosara lagna karavAnuM vAjabI gaNAya? u.:- nA, lagna e mAtra vyavahAra nathI, aMdaranI vastu che. e mATe eka yA bIjA kAraNe IcchA na hoya to lagnajIvana kadI saphaLa na thAya. paNa emAM potAnI vRttinI tapAsa karavAnuM atyaMta jarUrI che. ghaNI vAra ema bane che ke loko mAne che ke vaDIlonA dabANane vaza thaIne, kevaLa temane saMtoSa ApavA mATe ja pote lagna kare che, paNa e bhrAmaka vastu hoya che. temanA potAnA ja aMtaramAM kayAMka ane kyAMka, Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 * samAja, dharma ane saMskRti koI ne koI rUpamAM e vRtti paDI hoya che, to ja mANasa lagna karavA kabUla thAya che. icchA na hoya tenI pAse vaDIlonA Agraha, dabANa, vinavaNI ke samAjanI niMdATIkAne sahevA mATe manobaLa hovuM joIe. kevaLa bahAranA kAraNathI lagna karavAnuM huM vAjabI gaNato nathI. pra. 5 :- jJAti, varNa, samAja vagerenAM saMgaThano iSTa nathI ema keTalAka sudhArakono mata che. ane tethI 52 thavuM joIe ema kahe che. e dRSTie rASTrIya saMgaThana ucita gaNAya ? vizvabaMdhutA athavA mAnavatAnA Adarza sAthe AvAM nAnAM saMgaThanono meLa besADI zakAya kharo ? u. :- besADI zakAya. eka saMgaThanane jyAM sudhI bIjA sAthe virodha na hoya tyAM sudhI vAMdho nathI. vADo bAMdhavo e kArya karavA mATenI eka sagavaDa che. vADo nAno hoya paNa citta nAnuM na hoya to zI harakata ? rASTrIya saMgaThana karatAM jo bIjAM rASTro pratye AkramaNa, athaDAmaNa ke tucchatAno bhAva hoya to vizvabaMdhutvanA Adarzane tethI hAni pahoMce kharI. ema na hoya to, ApaNe ApaNI sAthe bIjAno paNa utkarSa icchatAM hoIe tyAM sudhI, saMgaThana sagavaDakAraka che. cInamAM to eka ja kuTuMbamAM vividha dharmo paLAya che, paNa ene kAraNe saMgharSa thato nathI. saMgaThana kayA muddA para thayuM che, ane te ApaNA vikAsamAM bAdhaka che ke sAdhaka te jovuM joIe. paraspara sahAya, sahakArano bhAva hoya ne citta mukta hoya tyAM sudhI saMgaThana mAnavatAnI viruddhanI vastu nathI. gRhamAdhurI 12, 1954. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15. samyagdaSTi ane mithyAdRSTi dRSTi eTale darzana. darzanano sAmAnya artha dekhavuM' evo che. AMkhathI je je bodha thAya tene "dekhavuM' ke darzana' ema kahevAya che. paraMtu A sthaLe dRSTi ke darzanano artha 'netrajanyabodha' eTalo ja mAtra nathI; ahIM teno artha ghaNo vizALa che. koI paNa indriyathI thatuM jJAna ke manathI thatuM jJAna e badhuM ahIM daSTi ke darzanarUpe abhipreta che. eTaluM ja nahi, paNa mananI madada vinA jo AtmAne jJAna zakya hoya to tevuM jJAna paNa ahIM dRSTi ke darzanarUpe abhipreta che. sArAMza e che samyagdaSTi eTale koI paNa jAtano samyak bodha ane mithyAsRSTi eTale dareka jAtano mithyA bodha. samyagdaSTi ane mithyAdaSTi jevA zabdo badhI dharmaparaMparAmAM pracalita che. tethI ApaNe sau tenAthI paricita to chIe ja; tema chatAM tenA arthanI samajaNamAM aneka jAtanA bhramo pravarte che. jyAre ApaNe jAgIne bhajana gAIe chIe ke : 'UTha, jAga musAphira, bhora bhaI, aba raina kahAM jo sovata hai ?" tyAre ApaNe e bhramo nivAravAnI vAta kahIe chIe, nidrAtyAganI nahi. gItAmAM kahyuM ke : yA nizA sarvabhUtAnAM tasyAM jAgarti saMyamI / tyAre paNa e ja kahevAmAM AvyuM che ke saMyamI agara sAcI samaja dharAvanAro ja jAge ane e ja bhramanizAthI mukta che. deha dhAraNa karavo, zvAsocchvAsa levo, jJAnendriyothI jANavuM, karmendriyoMthI kAma karavuM, eTaluM ja mAtra jIvana nathI, paNa mananI ane cetananI judI judI bhUmikAomAM je sUkSma ane sUkSmatara aneka prakAranAM saMvedano anubhavavAM te paNa jIvana che. AvA vyApaka jIvananAM pAsAM paNa aneka che. e badhAM pAsAMne doravaNI ApanAra ane jIvanane calAvanAra 'dRSTi' che. jo dRSTi sAcI to tenAthI doravAtuM jIvana khoTa vinAnuM; ane jo dRSTi khoTI ke bhUlabharelI to tenAthI doravAtuM jIvana khoDakhAMpaNavALuM ja hovAnuM. tethI e vicAravuM prApta thAya che ke sAcI dRSTi eTale zuM ane khoTI dRSTi eTale zuM ? A vicArIe te pahelAM jANI levuM jarUrI che ke ApaNe nAnI uMmarathI kevI rIte zabdonA Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 * samAja, dharma ane saMskRti artho pakaDIe chIe ane vyavahAramAM paDyA pachI anubhavanI vRddhi sAthe e arthomAM kevI rIte sudhArA ke puravaNI karatA jaIe chIe. bALaka cheka nAnuM hoya tyAre e citra dvArA cakalo, ghoDo, hAthI ane moTara jevA zabdono artha grahaNa kare che. amuka amuka prakArano AkAra ane raMga dharAvanAra vastu te bALakane mana te vakhate cakalI, ghoDo ke hAthI che. paNa e bALaka jema jema moTuM thAya ane jIvanavyavahAramAM paDe tema tema prathama grahaNa karela arthamAM tene pheraphAra ane sudhAro vadhAro karavo paDe che. jhADa upara beThela ane AkAzamAM UDatAM cakalAM e mAtra citragata cakalAM nathI. AkRti ane raMganI samAnatA hoya toya UDatAM ane citragata cakalAM vacce mahad aMtara che. A aMtara jaNAtAM ja uMmaralAyaka bALaka prathamano artha choDI navo artha pakaDe che ane pachI kahe che ke amuka AkRti ane amuka raMgavALuM cakaluM paNa ApameLe bese - UThe che, caNe che, UDe che ane cIM cIM avAja paNa kare che. citragata ghoDA ane cAlatA-doDatA temaja ghAsa khAtA ghoDA vacce keTaluMka sAmya hovA chatAM paNa mahad aMtara hoya che. uMmaralAyaka thayela vyakti ghoDA upara bese, tene doDAve ane tenI sajIva aneka caryA jue tyAre te citra upara grahaNa karela ghoDAnA arthane vistArI teno navo artha grahaNa kare che. hAthI zabdanA arthanI bAbatamAM paNa ema ja che. saDaka upara moTaro doDatI hoya ne rasto oLaMgavo hoya tyAre citra dvArA grahaNa karela moTara zabdano artha ja dhyAnamAM rahe to e mANasa avazya cagadAI jAya. ane citra dvArA grahaNa karela hAthIno artha manamAM rahe to te mANasa kadI hAthI upara besavAnuM sukha mANI na zake te tenA paga taLe cagadAvAno bhaya na rahe. jema jema vyavahAranuM kSetra vistaratuM jAya ane navA anubhavo thatA jAya tema tema ApaNe nAnI uMmarathI ekatra karela bhASAbhaMDoLanA arthomAM haMmezAM vikAsa ane sudhAro karatA ja rahIe chIe, eTale ke ApaNI daSTine uttarottara samyaka-yathArtha karatAM rahIe chIe. to ja ApaNuM jIvana alanA vinA cAle che. jo ApaNe prathama prahaNa karela zabdano artha uttarottara thatA navA anubhavane AdhAre ne vadhArIe to ApaNuM jIvanataMtra kadI susaMvAdI banI zake nahi ane Dagale ne pagale mUMjhavaNa UbhI thAya. keTalAka zabdo indriyagamya vastune lAgu paDe che, to keTalAka manogamya vastune ja lAgu paDe che. jyAM zabdano artha indriyagamya hoya tyAM tenA arthanI pakaDamAM sudhArAvadhAro karavAnuM kAma saheluM che, paNa jyAM zabdano artha atIndriya ke manogamya mAtra hoya tyAM arthanA sudhArAvadhArAnuM kAma karavuM bahu agharuM che. cakalo, ghoDo, hAthI vagere indriyagamya che, eTale citragata artha karatAM enA sAcA artha tarapha jatAM vAra nathI lAgatI. vaLI koI bAhya indriyamAM khoDakhAMpaNa hoya, vastu khoTI rIte samajAya, topaNa bIjI mAraphata e bhrAMtino sudhAro jaladI thAya che. kamaLAnA rogavALo mANasa Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdaSTi ane mithyAdaSTi * 89 sapheda vastune pILI samaje ne jyAM jyAM jAya tyAM zaMkha pILo che ema kahe, to tenI bALako sudhdhAM hAMsI kare. eTale e mANasa sahelAIthI potAno bhrama samajI jAya che ne zaMkhane pILo dekhavA chatAM e to sapheda ja che evI vicArapUrvaka daDha mAnyatA dharAvato thaI jAya che. e ja nyAya bIjI bAdhendriyanI bAbatamAM paNa lAgu paDe che. paNa atIndriya vastunI samajaNa bAbatamAM sudhArAnuM kAma teTaluM saraLa nathI. samyagdaSTi ane mithyASTi e zabdo cakalA ane ghoDA Adi zabdonI peThe indriyagamya vastune lAgu nathI paDatA, paNa manogamya ke atIndriya bhAvone sparza kare che. eTale te zabdonA kharA artha tarapha javAnuM ke vArasAthI prathama dhArela arthamAM sudhAro, pheraphAra ke vRddhi karavAnuM kAma bahu ja agharuM hoI viveka ane prayatnasAdhya che. netra, kAna Adi bAhya indriyo ane aMtara-Indriya mana e benI racanAmAM temaja kAryazaktimAM bahu ja moTuM aMtara che. bAhya indriyo je vastu tenI sAme vartamAna hoya ke tenI sAthe saMbaMdhamAM Ave tene ja jANI zake. je vastu dUra hoya, atidUra hoya, atIta hoya ke bhAvI hoya ke sUkSma hoya tene bAhya indriya jANI na zake; paNa mananI maryAdAnI judI che. e to "zrotra zrotram" "rakSapakSa' che. arthAta mana e badhI indriyono rAjA che. dareka Indriya dvArA je jJAna thAya te badhuM mananI madadathI thAya che, ane chevaTe mana ja jJAnendriya ane karmendriya dvArA thatA badhA ja anubhavonuM samAlocana, parIkSaNa ane pRthakkaraNa karI temAMthI satya tArave che. eTaluM ja nahi paNa mana indriyanI maryAdAmAM na hoya tevA vaikAlika ane dUravartI temaja sUkSma viSayone paNa avagAhe che. mAtra janmathI maraNa sudhInA kALapaTane sparzatA anubhavone ja nahi, paNa tethIye vadhAre atIta ane anAgata jIvananA anubhavo ane kalpanAone paNa mana ghaNI vAra sparze che. manano viSayapradeza vadhAre sUkSma paNa che. tethI manogamya viSayadezane sparzatA zabdonA arthanI sAcI samajaNanuM kAma paNa jaTila hoI vadhAre puruSArthanI apekSA rAkhe che. have ApaNe samyagdaSTi ane mithyAdaSTi temaja tenA samAnArthaka Astika, nAstika jevA zabdone laI tenA arthanI samajaNa viSe vicAra karIe. ukta zabdo brAhmaNa, bauddha ane jaina e traNa paraMparAo ane dareka paraMparAnA aMtargata nAnAmoTA badhA phirakAomAM jANItA che. jo koI vyakti jaina paMraparAmAM janmI ane UchaLI hoya to tene cheka nAnI uMmarathI e zabdonA artha viSe evI samajaNa ApavAmAM AvI hoya che ke bhagavAna mahAvIra jevA puraSone sadeva lekhe mAnavA, jaina guruone suguru lekhe dhAravA ane jaina paraMparAgata AcAra-vicArone svIkAravA te samyagdaSTi; AthI viruddha je kAMI hoya tene svIkAravuM te mithyASTi. kahevAnI jarUra nathI ke nAnI uMmaramAM vyaktinI samajaNazakti UMDI na hovAthI tene mATe samyagdaSTi ane mithyAdRSTi Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (c) * samAja, dharma ane saMskRti jevA zabdono pAramArthika temaja atIndriya artha samajavo sahelo na hoI upara jaNAvela prAthamika sthULa artha ja baMdhabesato thaI zake. paraMtu uMmara ane samajaNazakti vadhavA sAthe prathama samajAyela sthULa arthanuM saMzodhana ke parIkSaNa na thAya ane e ja arthane vaLagI rahevAmAM Ave to zuM pariNAma Ave e vicAravuM jarUrI che. e aniSTa pariNAma dhyAnamAM Ave to teno kharo artha samajavAnI dizAmAM javAnI preraNA uddabhave. hAthI Adi zabdonA citra uparathI kalpela arthamAM pratyakSa darzanathI ghaTato pheraphAra ane saMzodhana thaI teno yogya artha samajavAmAM Ave che, tevI rIte samyagdaSTi ane mithyASTi e Astika ane nAstika zabdonA, kAcI samajaNa vakhate, dhArela arthamAM pratyakSa darzanathI sudhAro ke saMzodhana karavAno avakAza nathI e kharuM, chatAM uMmaralAyaka thayA pachI ane bIjA viSayomAM pAkI samajaNa thayA pachI paNa jo zabdono eno e artha dhArI rAkhavAmAM Ave to sAmAjika vartamAna jIvanamAM ane AdhyAtmika jIvanamAM ghaNI ja asaMgatio, truTio ane visaMvAdo AvavA pAme che. dAkhalA tarIke zarUAtanA sthULa artha pramANe jene vyakti potAmAM samyagdaSTinuM astitva mAnavAmanAvavA temaja mithyAdRSTino abhAva sAbita karavA eTaluM to avazya karaze ke jaina sivAyanI bIjI koI paNa paraMparAmAM pUjAtA Izvara ke devane te kudeva lekhaze, te paraMparAnA guruone kuguru lekhaze, ane te paraMparAnA AcAra-vicArane adharmakudharma lekhaze; eTaluM ja nahi, paNa e vyakti jenaparaMparAnAM zAstro sivAyanAM bIjAM badhAM ja zAstrone mithyAzruta ke kuzruta lekhI tene tyAjya ane upekSaNIya gaNaze. te vyakti evA jainetara zratanA paricayathI haMmezAM alaga rahevAno kALajIpUrvaka prayatna karaze. AnuM pariNAma e ja Ave, ane AveluM Aje paNa jovAya che, ke AvA saMskAravALI vyakti bIjI rIte game teTalI samajaNamAM AgaLa vadhI hoya, sAmAjika, Arthika, rAjakIya ke zaikSaNika kSetramAM te game teTalI pratiSThita hoya, chatAM AdhyAtmika ane dhArmika kahI zakAya evAM zAstronI bAbatamAM tenI jijJAsA ane samajaNanI sImA bahu to eNe mAnela jaina zAstra sudhI ja sImita rahevAnI. jaina zrata sivAyanuM bIjuM dhArmika ane AdhyAtmika zruta game teTaluM vividha temaja game teTaluM upayogI hoya topaNa tevI vyakti emAMthI kAMI lAbha uThAvI zakaze nahi, potAnI jijJAsAne saMtoSI zakaze nahi ane pariNAme alpamAM bahu mAnI levAnI TUMkI samajaNa poSAtI ja raheze. evI vyakti jijJAsA ane buddhinA nAnAmAM nAnA khUNAmAM moTAmAM moTA samajaNanA mahelanI lpanAthI rAcaze. sAMpradAyika samajaNa te AnuM ja nAma che, ane tenuM pariNAma jijJAsA, samajaNa temaja vivekanI ati saMkucitatA ane bIjAthI potAne sAva judA ane UMcA mAnavAnI vRttimAM ja Ave che. sAmAjika, rAjakIya ane Arthika jevA vyavahAro sAmAnya rIte ThIka cAlatA hoya to upara uparathI jonArane evI sAMpradAyika saMkucitatA bAdhAkAraka nahi lAge, Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdaSTi ane mithyAdRSTi 91 paNa saheja UMDA UtarI vicAra karIzuM to jaNAze ke samyagdaSTi ane mithyAdaSTi jevA zabdanA zarUAtamAM grahaNa karela sthULa arthanI samajaNanI pariNAme AvelI saMkucitatA te mAtra vyaktine ja nahi paNa samAja sudhdhAMne bhAremAM bhAre hAnikAraka nIvaDe che. A hAni kevaLa dhArmika agara AdhyAtmika pradeza pUratI ja nathI rahetI, paNa tenI asara sAmAjika ane rAjakIya jevA vyAvahArika kSetramAM paNa vadhAremAM vadhAre Ave che; kema ke dhArmika ane AdhyAtmika viSayamAM zarU thayela saMkucitatA mAtra tyAM nathI aTakatI, paNa te vyakti ane samAjane bIjA samAjothI dUra rahevA prere che, ane ekarasa thatAM roke che. tethI ja ApaNe joIe chIe ke jaina ane jainetara evA be judA samAja kalpAyA che. ane tethI ja jyAM saMskAra ane vicAranI samAnatA hoya tyAM paNa eka samAjanI vyaktine bIjA samAjanI vyakti sAthe lagnasaMbaMdhathI ke samAnabhAve khAnapAnanA vyavahArathI joDAtAM bhAre muzkelI anubhavavI paDe che. muslima ane krizciyana jevA samAjanI vAta na karIe, toya ApaNe joIe chIe ke vaiSNava, zaiva ane bauddha jevA samAja sAthe jaina samAjane bIjI badhI bAbatamAM samAnatA hovA chatAM sAMpradAyikatAne kAraNe ekarasa thavAmAM keTalA pratyavAyo naDe che! zarUAtamAM samyagdaSTi ane mithyAdRSTinI prAthamika vyAkhyAe jaina ane jainetara vacce saMkucitatAnI dIvAla UbhI karI, paNa dhIre dhIre vyAkhyA vadhAre TUMkI thatAM saMkucitatA paNa vadhAre vikasI. jaina paraMparAnA cAre phirakAmAM e vyAkhyA nave rUpe thavA lAgI. sthAnakavAsI phirakAmAM janmela vyaktine samyagdaSTino evo artha vArasAgata maLelo hoya che ke sthAnakavAsI sivAyanA bIjA jaina phirakAonA paNa guru ane AcAravicArone mAnavA ke pALavA te samyagdaSTi nathI, eTale koI sthAnakavAsI mahAvIrane mAnavA chatAM paNa tenI mUrti tIrthasthAno ane zvetAMbara ke digaMbara paraMparAnA manAtA zrutane potAnAM Adara ane jijJAsAnI bahAra ja rAkhavAno, e ja rIte zvetAMbara mUrtipUjaka digaMbara paraMparAnAM maMdira, mUrti, tIrtha, tyAgI guru vagerene aspRzya nahi to upekSAdaSTithI jovAno. digaMbara phirakAnI vyaktio paNa sthAnakavAsI ke zvetAMbara phirakAnA zAstra agara AcAravicAro viSe evI ja kaTTaratA sevavAmAM samyagdarzana sAcavyAnuM abhimAna rAkhavAnI. terApaMthI haze to te paNa uparanA traNe phirakAnA AcAravicArane anusaravAmAM ke tene samyaka lekhavAmAM potAno AdhyAtmika vinipAta jovAno. je vAta jaina paraMparAne uddezI upara kahevAmAM AvI che te ja vAta bIjI paraMparAne paNa teTale ja aMze, balle kyAreka kayAreka ghaNe vadhAre aMze, lAgu paDe che. vaidika haze to te jaina, bauddha jevI avaidika paraMparAonA badhA ja AcAravicArone temaja zAstrone sparza karavAmAM nAstikatA lekhaze ane veda-smRti-purANa jevAM vaidika gaNAtAM zAstro Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 * samAja, dharma ane saMskRti sivAyanAM zAstrone dharmadaSTie vicAravAmAM paNa AstikatAno artha nahi jue. te haMmezane mATe potAnI jijJAsAnA pradezathI avaidika gaNAtAM zratane - pachI te game teTaluM susaMgata ane mahattvanuM hoya topaNa - dUra rAkhaze. bauddha phirakAmAM sAMpradAyika dRSTie jeNe samyagdaSTi ane mithyAdRSTino artha dhAryo haze te paNa tevI ja rIte bauddhatara dhArmika ane AdhyAtmika kSetrathI aspaSTa rahevAmAM potAnI samyagdaSTi poSAtI joze. A rIte judI judI dharmaparaMparAne anusaranArA aneka samAjo samyagdaSTi, mithyASTi, AstikatA, nAstikatA jevA AdhyAtmika ane pAramArthika arthanA sUcaka zabdonA prAthamika, sthaLa ane kAmacalAu arthone chevaTanA artho samajI temAM UMDI samajaNa ane viveka dvArA sudhAro ane vikAsa nathI karatAM to, tenuM AjasudhInA jIvanamAM kevuM aniSTa pariNAma dekhAya che e itihAsanA jJAtAne ke vartamAna paristhiti nihALanArane samajAvuM jarAya agharuM nathI. sthULa gUMgaLAmaNa ane sUkSma gUMgaLAmaNa vacce aMtara che. sthULa gUMgaLAmaNa sAdhAraNa vyaktine paNa sparze che, jyAre sUkSma gUMgaLAmaNa dIrghadraSTi ane vicArakanuM ja dhyAna kheMce che. 8'X10'nI eka kholImAM koIne pUravAmAM Avyo hoya ne te cAlatodoDato gatizIla mANasa hoya to te eTalo mUMjhAze ke game te rIte dIvAla bhedavAno ane bahAra nIkaLavAno prayatna karaze ane jyAre te bahAra nIkaLI khulluM AkAza joze tyAre ja nirAMta anubhavaze. paNa samyagdaSTi ke AstikatAnA zarUAtamAM kalpala arthanA nAnA cokAmAM pUrAnAra dareka vyaktine enAM aniSTa pariNAmo anubhavAtAM hoya topaNa gUMgaLAmaNa nathI thatI. tethI te evA cokAne mAtra poSato ja nathI. paNa evA cokAmAM jo potAnI jAta ane potAnA samAjanI salAmatI jue che. chatAM koI koI virala vyakti dareka saMpradAya ane phirakAmAM samaye samaye evI avazya pAke che ke tenI jijJAsA ane vivekabuddhinI gati-zarUAtanA grahaNa karela samyagdaSTimithyAdaSTi ke Astika-nAstika zabdonA arthanI samajaNanA cokAmAM gUMgaLAya che tethI tenAM paDo bhedI-navo ane sAco artha samajavA mathe che. e maMthanane pariNAme tevI vyaktio e samyagdaSTi, mithyAdaSTi Adi zabdonA pAramArthika arthane samajavA sudhI ke tevA arthonI najIka javA sudhI vikAsa kare che. evI rIte vikAsa karanAra vyaktio mATe samyagdaSTi ane mithyAdaSTi zabdano artha koI paNa rIte vyakti ke samaSTigata jIvanane hAnikAraka banato ja nathI. tethI ja ApaNe joIe chIe ke buddha, mahAvIra ane temanA jevA bIjA saMto ke temane pagale cAlatA anugAmIo prajJAprAsAda upara ArUDha thaI potAnI pratibhA dvArA judI judI vANImAM paNa eka ja mukhya vastu samajAvatA AvyA che ke jJAnano, cittano, AtmAno vistAra karo. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdaSTi ane mithyASTi * 93 bhagavAna mahAvIra bAda lagabhaga AThamA-navamA saikAmAM thayela devavAcaka AcAryuM joyuM ke sAdhAraNa loko samyagdaSTi ane mithyAdRSTi zabdanA prAthamika arthanI samajaNane lIdhe ema dhArI beThAM che ke jenetara gaNAtuM zruta mithyAzruta che ane teno abhyAsa ke parizIlana mithyAdRSTi kahevAya, tyAre temaNe zrutaparaMparA ane samajaNanA vikAsane rUMdhAto aTakAvavA spaSTapaNe kahyuM ke jainetara zrata ja mithyA che ane jainazruta ja samyapha che ema nathI, paNa daSTi sAcI ane samyapha hoya to jaina ke jainetara game te zrata samyaka-sAcuM hoI zake ane jo dRSTi ja mULamAM viparIta hoya to jaina kahevAtuM zrata paNa mithyAzruta hoI zake. A rIte temaNe eka jamAnAmAM jainaparaMparAne evI zIkha ApI ke te saMkucitamAMthI mukta bane. tene pariNAme aneka uttaravartI AcAryo ne vidvAno evA pAkyA ke jemaNe jene zratane bhASA, vicAra ane tAtparyathI anekadhA vikasAvyuM. devavAcaka peThe AcArya haribha "yogadaSTisamuccaya'mAM bIjI rIte paNa samyagdaSTi zabdanA arthamAM vikAsa sUcavyo. temaNe kahyuM ke buddha, kapila, jina AdinI vANI ane zailI bhale judI judI hoya, paNa chevaTe teo badhA kalyANavAdI hovAthI sarvajJa che. samyagdaSTi zabdanA zarUAtamAM grahaNa karAtA arthanA vikAsamAM A kAMI jevI tevI phALa nathI. evA arthavikAsanuM paheluM pagathiyuM eTale jIvanamAtramAM cetanatattvanA astitvamAM zraddhA dharAvavI temaja evI zraddhAne pariNAme cetana uparanAM ajJAna temaja rAgadveSAdi AvaraNone cAritranA samyapha puruSArthathI bhedavAnI zakyatAnA caritralakSI tattvamAM zraddhA dharAvavI te samyagdaSTi agara AstikatA. AthI UlaTuM eTale ke cetanatattvamAM ke cAritryalakSI tattvamAM zraddhA na rAkhavI te mithyASTi agara nAstikatA. samyagdaSTi ane mithyAdaSTino anukrame tattvaviSayaka zraddhA ke azraddhA evo ja artha vikAsakramamAM phalita thAya che. te prathamanA sthaLa sAmpradAyika artha karatAM ghaNo vizALa hoI aneka sampradAyonI tAttvika mAnyatAne potAmAM samAve che. sAmpradAyika arthamAM mAtra amuka sampradAya ke phirakAnI cULa AcAravicAranI praNAlikAo, teno itihAsa ane mAtra tenI ja paribhASAone mAnavAno samAveza thAya che, jyAre cetanatattva ane cAritryalakSI tattvamAM zraddhA sevavI evo samyagdaSTi artha koI eka ja sampradAya ke amuka ja phirakAne nathI lAgu paDato. temAM to upalaka dRSTie parasparavirodhI dekhAtA ane virodhane lIdhe arasaparasa AkhaDatA evA aneka sampradAyono samAza thAya che. A rIte samyagdaSTino artha vistaratAM aneka dharmaparaMparAo ekabIjAnI najIka Ave che ne temanAM vacce je sthULa arthane lIdhe gerasamajUtIo UbhI thayelI hoya te vilaya pAme che. vAcaka umAsvAti nAmanA jaina AcArye samyagdaSTino artha batAvatAM kahyuM che ke AdhyAtmika ane cAritralakSI tattvomAM zraddhA sevavI te ja samyagdarzana ApaNe joIe chIe ke Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 * samAja, dharma ane saMskRti A vyAkhyAmAM koI eka phirakAnI bAhya AcAravicAranI praNAlIono sparza ja nathI; mAtra tattvanA vAstavika svarUpamAM zraddhA dharAvavAno ja sparza che. tattvazraddhA e samyagdaSTi hoya topaNa te artha chevaTano nathI. chevaTano artha to tattvasAkSAtkAra che. tattvazraddhA e tattvasAkSAtkAranuM eka sopAna mAtra che. jyAre e sopAna daDha hoya tyAre ja yathocita puruSArthathI tattvano sAkSAtkAra thAya che, eTale ke sAdhaka jIvanamAtramAM cetana tattvane samAnabhAve anubhave che ane cAritryalakSI tattvo mAtra zraddhAno viSaya na rahetAM jIvanamAM vaNAI jAya che, ekarasa thaI jAya che. AnuM ja nAma tattvasAkSAtkAra ane e ja samyagdaSTi zabdano aMtima temaja ekamAtra artha. A aMtima arthamAM tattvazraddhArUpa pahelAno artha to samAI ja jAya che, kemake jyAre tattvasAkSAtkAra thAya tyAre zraddhA to jIvaMta bane che. uparanI carcAthI nIceno bhAva saMkSepamAM phalita thAya che. sampradAyagata ane phirakAgata mAtra sthULa AcAravicAranI praNAlikA vageremAM zraddhA sevavI te samyagdaSTi zabdano artha. A artha dareka saMpradAyane nyAya Ape che, ane aMdaroaMdaranA virodhane zamAvI ekabIjAne najIka ANe che. tattvasAkSAtkAra e samyagdaSTi zabdano aMtima ane mukhya artha che. A artha jeNe jIvanamAM siddha karyo hoya te ja kharo siddha, buddha ke saMta che. upara sUcavela traNa arthonuM paraspara tAratamya samajavA mATe eka vyavahAru dAkhalo Apavo yogya gaNAze. zizu avasthAnI kanyA DhIMgalIne mA kalpI tenI sAthe bALakonAM DhIMgalAne besADe che ne temAM mAtA temaja saMtatino artha jue che. te ja kanyA ThIka ThIka umare pahoMcatAM potAnAmAM ja mAtRtvanI anivArya zakyatA viSe zraddhA seve che. te ja kanyA samaya pAkatAM ane anuguNa saMyogo maLatAM potAnAmAM mAtRtvano sAkSAtkAra paNa kare che. traNe avasthAmAM mAtRtva samAna che. paNa pahelI avasthAmAMnA mAtRtvadarzana karatAM bIjI avasthAnuM mAtRtvadarzana ane chevaTanuM mAtRtvadarzana e sAva bhinna bhinna che. e ja rIte samyagdaSTi jevA AdhyAtmika bhAvanAsUcaka zabdanA upara varNavela arthonuM tAratamya kAMIka samajI zakAya ane cakalA vagerenA citragata artha karatAM jIvatA cakalAnA arthamAM rahela tAratamyano prathama apAyela dAkhalo paNa vadhAre spaSTatAthI samajI zakAya. samyagdaSTinA upara sUcavela traNa arthomAM jema jema AgaLa pragati thAya che tema tema pahelAMnA artha sAthe saMkaLAyela bhramo paNa dUra thavA pAme che. AdhyAtmika musApharane uddezI je jAgavAnI vAta pelA "UTha jAga, musAphira !" bhajanamAM kahI che te A ja AdhyAtmika jAgRti che. - prabuddhajIvana, 15-9-para Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. jaina samAja: hiMdu samAja priya paMDitajI, gujarAtImAM lakhuM chuM, mApha karazo. arthamAM viparyAsa zrI dalasukhabhAI hovAthI nahi thAya. mAre thoDA vakhatamAM vadhAre patAvavuM che. sAmAnya rIte mAro vicAra nIce pramANe che. hiMdu samAja e mAtra vaidika samAja nathI; eno kharo artha ati vizALa che. hiMdustAnamAM jenAM mULa zAstro racAyAM, mULa puruSo thayA ane tIrtho paNa che te badhA hiMdu samAjamAM Ave; eTale hiMdustAnanA je jUnA nivAsI hoya te badhAya nivAsI hindu samAjamAM Ave. jaina samAjanAM ke nAnA-moTA saMghanAM mULo pUrvavaidika che, kadAca pUrvadrAviDiyana paNa che. game te ho, chatAM e laghumatI hovA chatAM vaidikothI, khAsa karIne brAhmaNothI, arvAcIna nathI ja. evI sthitimAM jaina samAja hiMdu samAja nahi to bIjuM zuM che? jena sivAyanA bIjA samAjo hiMdu samAjamAM Ave che ane te koI koI sthAnika bahumatImAM paNa che. teTalAmAtrathI jaina samAja hiMdu samAjanuM aMga kema maTI zake ? hiMdu samAja zarIrasthAne che. tenAM je aMgo che te paikI eka aMga jaina samAja paNa che. vaLI khAnapAna, vyApAradhaMdho ane keTalIka vAra lagnavyavahAra e badhuM to moTe bhAge samAna ane paraspara saMbaddha che. eTale sAmAjika dRSTie jaina samAja hiMdu samAjathI judo che ema kahevuM e to hiMdu samAjano vaidika samAja evo saMkucita artha ja mAnI cAlavA barAbara che. alabatta, vyavahAramAM hiMdu samAjano vaidika samAja evo artha ghaNAkharA samaje ane kare che, paNa tethI mULa artha khoTo che agara visAre pADavo joIe ema koI paNa kahI nahi zake. jema ghaNAkharA rUDhicusto jaina' evo sAmAnya zabda mAtra digaMbara paraMparA mATe ja vApare che ane vizeSa mATe zvetAMbara jaina ItyAdi yoje che, te jema sAcuM nathI tema hiMdu samAja e sAmAnya zabdane mAtra vaidika samAja arthamAM vAparavo ke samajavo barAbara nathI. dizA jJAna ane satyanI hoya to jyAM ajJAna ane asatya dekhAya tyAM paNa bIjA sudhArAonI peThe sudhAro karavo rahyo. WWW.jainelibrary.org Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 * samAja, dharma ane saMskRti jaina samAja hiMdu samAjathI nokho che e vicAranuM prabaLa Ugama bhayamAMthI che. hiMdu samAjane sparza karavA kAyadAo thavA mAMDe ane rUDha jainone rUDha dharma viruddha lAge tyAre teo rUDha dharmane bacAvavA dharma ane samAja baMnenuM ekIkaraNa karI potAnA samAjane navA kAyadAnI cuMgAlamAMthI chUTo rAkhavA AvI hilacAla kare che. dhArmika dravya ane harijana maMdiavezane lagatA kAyadAomAMthI chaTakavAnI bhAvanAmAMthI atyAranI judApaNAnI prabaLa hilacAla zarU thaI che. jo dhArmika dravya ane harijana maMdiaveza bAbata jeno pote ja kAyadA karatAM ApameLe vadhAre udAra daSTibiMdu vApare ane potAnA samAjane AgaLa vadhAre to Avo bhayamUlaka judApaNAno savAla na Ave; e AvavAno hoya to bIjI rIte Ave. vaLI, jyAre jyAre hiMdu samAjane samastapaNe lAbha Ape evA kAyadAo thavAnA haze tyAre jenoe potAnA samAja mATe tevA lAbhavALA judA kAyadAo racavAnI hilacAla UbhI karavI paDaze. dhAro ke AphrikA Adi dezomAM evo kAyado thAya ke hiMduone ATalA hako ApavA ja, ke amerikAmAM hiMduone amuka chUTa ApavI ja, to te vakhate zuM jeno potAnA lAbha ane chUTa mATe tyAM judo prayatna karaze? je bhUta brAhmaNonuM ane bIjA vahemI temaja ajJAnIonuM hatuM te bhUtaaspRzyatA Adi-potAnuM karI laI pachI tenA ja bacAva mATe, mULa bhUtavALA bhAgo sudhare tyAre paNa, pote tethI judA rahevuM e zuM jaina samAjanuM baMdhAraNagata svarUpa hoI zake? eTale tame ema kaho ke ame hiMdu chIe paNa jaina hiMdu chIe, to cAle; paNa hiMdu nathI ema kahevuM barAbara nathI. have hiMdu dharma ane jaina dharma viSe vAta karIe. bahumatI hovAne kAraNe vaidika dharma hiMdu dharmanA paryAya tarIke samajAya athavA loko e arthamAM hiMdu dharma zabda vApare che e vastu huM jANuM chuM. paNa hiMdu dharma enA kharA arthamAM mAtra vaidika dharma nathI, hiMdu dharmamAM vaidika avaidika aneka dharmo che. emAM jaina dharma paNa che. eTale jaina dharmane vaidika mAnavA-manAvavA huM atArkika, anaitihAsika vicAraNA karuM to mAruM magaja casakI gayuM che ema mAnavuM joIe. vaidika ane avaidika vacce athavA ema kaho ke mULamAM brAhmaNa ane abrAhmaNa vacce dharma dRSTie pahelethI ja moTuM aMtara rahyuM che ane te Aje paNa evuM ja che. musalamAno dhArmika aMdhatA bhUlI jAya evo eka samaya kalpIe, ane te suvarNayuga Ave tyAre vaidika ane avaidika dharma vaccenA manAtA virodha agara dhArmika saMkucitatA javAno samaya pAkaze. atyAre to e svapna ja che, eTale huM to vaidiko ane jenone dharmadaSTie judA mAnIne ja vicAra karuM chuM. vaidikonA kaho ke brAhmaNonA kaho, prabhAva nIce, khAsa karI moTA prabhAva nIce, na AvavuM e ja jaina dharmano mudrAlekha che. eTale jyAM jyAM vaidika dharmanA mukhya puraskartA brAhmaNonI dharmamaryAdA Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina samAjaH hiMdu samAja * 97 ke vicAramaryAdA saMkucita ke bhrAMta tyAM haMmezAM jaina dharmanA sAcA ciMtakoe ane anuyAyIoe madhyastha bhAvathI, temanA prANArpaNathI paNa, gAMdhIjInI peThe virodha karavo ja rahyo. tethI huM sAcA jenone kadI vaidikonA prabhAvamAM na AvavAnI ja vAta karuM chuM. ane laghumatI chatAM bahumatI sAme jhajhUmavAnuM baLa Ave evI himAyata karuM chuM. dakSiNamAM ane bIje brAhmaNa, abrAhmaNanA klezo che. ghaNI bAbatamAM abrAhmaNo, jemAM jaino paNa Ave che teo, brAhmaNo taraphathI bahu anyAya sahe che e sAcI vAta che; paNa jyAre eka sAmAnya chatra nIce besavuM hoya tyAre dabAvanAra sAme laDavAnI zakti hovA chatAM tenI sAthe besavAmAM saMkoca na hovo joIe - bhaya hovo na joIe. hiMdu dharma zabdanA sAmAnya chatra nIce jeno bese ane chatAMya potAnA mULa dharmanA siddhAMtone samajapUrvaka vaphAdAra rahe to tethI teo vaidikone sudhAraze ane potAnA vAstavika svarUpane prakaTa karavAnI taka paNa jatI nahi kare. dhAro ke jaina dharma hiMdu dharmathI judo che ema ApaNe kabUla karAvIe ane kAyadAmAM lakhAvIe, teTalAmAtrathI vaidika dharmanA prabhAvathI kevI rIte bacavAnA? itihAsa juo, jainadharma e vaidika nathI, brAhmaNadharma nathI ema ApaNe to kahIe ja chIe ane brAhmaNoe paNa jaina dharmane avaidika ja kahyo che, chatAMya jaina dharma kahelI bAbatamAM vaidikonA, khAsa karIne brAhmaNonA, prabhAvathI mukta che? eka vAra vicAra ane AcAranA nizcaya-vyavahAra dRSTie mukhya mukhya muddAonI yAdI karo ane e pratyeka muddA paratve juo ke temAM brAhmaNonI tejachAyA keTalI che? to tamane khAtarI thaze ke ApaNe kyAM chIe. eTale vaidiko ke brAhmaNonA mithyA prabhAvathI bacavAnI vAta hoya te bacAva, mAtra hiMdu dharma ane jene dharma judA che eTaluM kahevA ke mAnavA-manAvavAthI siddha thaI zake nahi. eka taraphathI dareka paMthanA rUDha jeno brAhmaNonI badhI vAta mAnya kare, brAhmaNone guru mAnIne cAle ane bIjI tarapha hiMdu dharmathI ame judA dharmavALA chIe evI bhAvanA seve to e daMbha che, bhaya paNa che ane mUrkhatA paNa che. ethI mAnI lIdhela guraonI sArI vAta gaLe UtaratI nathI ane khoTI vAto ane rIto to, emane guru mAnyA hovAthI, jIvanamAM AvyuM ja jAya che. A vastusthiti tame jaina paMthanA je je kaTTara jainamAM jozo temAM temAM maLI raheze. eTale jaina dharma vaidika dharmathI-brAhmaNadharmathI sAva judo che ema khuzIthI kaho, lakho; kAraNa ke, e vastu to enA baMdhAraNamAM che, kAThAmAM ja che; paNa hiMdu dharma zabdano ajJAnI loko mAtra vaidika dharma evo artha kare che tene vadhAvI laI, tenA ajJAnano boja mAthe laI, ajJAnI sAthe ajJAnI na bano, eTaluM ja mAruM kahevuM che. huM to brAhmaNonA alpa evA paNa sadaMzane prathama mAna ApI pachI tenA hajAra doSonI sAme thavAnuM kahuM chuM. ane doSo ja vadhAre hoya che tema ApaNA potAnA asad aMzone prathama dUra karI pachI ja bIjA sAme dharmanA sadaMzo rajU karavAnI Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 * samAja, dharma ane saMskRti vAta kahuM chuM. je dharma ke je vyakti pahelAM potAnA doSa joze ane nivAraze te ja bIjA sAme sAco dAvo rajU karI zakaze ane temAM phAvaze. mahAvIra Adie e ja kareluM. ApaNe bhUlyA eTale teja gumAvyuM. A badhI carcAno mAro uddeza eka ja che ke ApaNe pote AMtara-bAhya tejathI puSTa thavuM ane bIjAne anukaraNa karavAnI pharaja paDe eTaluM baLa keLavavuM. A vinA kevaLa dharmanI judAI mAnavA-manAvavAthI tamAruM mukhya prayojana nahi sare. dharmanA mukhya dhuraMdharo-tyAgIo ane paMDito, dhanavAno ane amaladAro--kayA evA che ke jeo vidyA ane vyavahAramAM brAhmaNonI pagacaMpI na karatA hoya? brAhmaNoe amuka vargane aspRzya mAnyA eTale jainoe paNa e mAnyuM. bIjI rIte juo. jUnA vakhatamAM brAhmaNo potAne Arya kahetA, potAnA dharmane Aryadharma ane dezane AryAvarta kahetA. jainoe ane bauddhoe potAnA dharmane Arya kema kahyo? potAnA AcAryone ajaja kema kahyA? potAnA dharmane sADIpacIsa AryadezamAM sImita kema rAkhyo ? A to bIjA zabdamAM vaidika dharmane potAno karavA barAbara thayuM. je dharma plecchone Arya karavA nIkaLelo teNe mleccho ane potA vacce evuM aMtara UbhuM karyuM ke kadI A janmamAM mlecchone te apanAvI zake nahi ! jo jenadharma Avo ja rahevAno hoya ane tene ja samarthana karavAnuM hoya to khuzIthI vaidika dharmathI potAne judo manAvIne paNa te ema karI zake. A badhuM kahyA pachI huM eka vAta to kahuM ja chuM ke hiMdu mahAsabhA ke bIjI tevI ghaNI saMsthAo je hiMdu zabdane nAme bane teTalA vadhAre lokone potAnA vADAmAM laI temano sAtha meLavI kAMI paNa karavA mAge temAM huM koI paNa jainane sabhya thavA sudhdhAMnI salAha nathI Apato. phALo ApavA to nahi ja, kemake AvI saMsthAo pahelethI ja bhoLA, ajJAnI ane vANiyAvRttivALA lokonI madada laI chevaTe brAhmaNo dvArA ja ane brAhmaNonA hitamAM ja saMcAlita thAya che. eka vAra brAhmaNa sivAyanA bIjA vargane hiMdupaNAnuM bhUta vaLagyuM, enuM abhimAna poSAyuM eTale eno lAbha bhUta vaLagADanAra vidyAjIvI varga ja le che. tethI jainoe kahevuM joIe ke ame hiMdu dharma ne hiMdu samAjanuM eka aMga hovA chatAM AvI saMsthAonI jAtivAdI nItimAM nathI mAnatA, UlaTuM enI sAme chIe. hiMdu mahAsabhA jevI saMsthAomAM pahelethI ja movaDI brAhmaNo ane te paNa jAtivAdI brAhmaNo rahyA che. ApaNe hiMdu yunivarsiTIne joIe. emAM kharI rIte hiMdune nAme maLatA lAbhothI mukhyapaNe brAhmaNavarga ane brAhmaNadharma poSAya temaja saMskArAya che. jo enI pAchaLa brAhmaNavRtti na hota to DaoN. bhagavAnadAsa, narendradevajI, saMpUrNAnaMdajI jevA kyAreka to vAisacensalara thayA ja hota; ane emaNe bIjA koI paNa karatAM kadAca vadhAre sAruM kAma karyuM hota. eTale huM jainadharma mATe eTaluM ja kahuM chuM ke te potAne hiMdu dharmanA eka aMga lekhe hiMdu dharma ke Aryadharma kahe topaNa chevaTe tene viveka rAkhavo ja joIe ke kyAM teNe potAnuM vyaktitva sAcavavuM ane dIpAvavuM. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina samAja: hiMdu samAja - 99 atyAre badhA ja rUDha jeno dhArmika bAbato paratve je je himAyata AgrahapUrvaka kare che te moTe bhAge brAhmaNadharma eka vaidika dharmanI himAyata che ane tame sudhArako je je sudhArAnI vAta karo cho te badhI temane jaina dharma viruddha lAge che. ema na hota to harijana-maMdira-pravezanI sAme atratyAganI kAgAroLa na thAta. arthAt harijano jaina maMdiramAM praveze tenI viruddha koI atratyAga kare tyAre ene rUDha pakSa satkAra ane sudhArako vagove, evI sthiti na Avata. eka vicAravA jevI navI bAbata paNa kahuM. hiMdu saMskRtinA pracArako hiMdu dharma ane hiMdu samAjano Azraya laI evI keTalIka bAbatono pracAra haMmezAM karatA AvyA che ke je bAbato hiMdu saMskRtinA moTA bhAgane mAnya nathI. ItihAsa ane tenA siddhAMto paNa tevI bAbatothI viruddha che. brAhmaNono je bAbato para mukhya bhAra che te vedanI mukhyatA, saMskRtanuM zreSThatva, potAnuM gurupada ane jAtimUlaka varNavyavasthA. A bAbatono virodha buddha-mahAvIra pahelAMthI hajAro varSa thayAM thato Avyo che. e virodhamAM mAtra jeno ja na hatA; draviDo, vaiSNavo, zAkto, zaiva, avadhUta vedAntIo ane bIjAM aneka jUtho brAhmaNIya smArta mAnyatAono virodha karatAM ja rahyA che. virodha karanAra ATalA badhA paMtho ane bahumatI chatAM buddhiprAgabhya ane ekadhArI vaphAdArIne pariNAme brAhmaNoe virodhIo upara UlaTo prabhAva pADyo. eTaluM ja nahi, paNa ghaNA paMthone brAhmaNAyamAna-vaidika banAvI dIdhA. atyAre e jANavuM paNa agharuM che ke vaiSNavo, zaivo vagere AgamavAdIo badhA mULe vedavirodhI che. have jenoe e jovuM rahyuM ke temanA keTalAka maulika siddhAMto, temanA koI prayatna vinA, kevA saphaLa thayA che ? dAkhalA tarIke lokabhASAno siddhAMta, Atmaupamya ane mAnava-samAnatAno siddhAMta, ahiMsA ane aparigrahano siddhAMta. ardhamAgadhI ke prAkRta saMskRta pAse namatuM ApyuM paNa enI pAchaLa lokabhASAno je muddo hato te chevaTe madhyastha sarakAre moTI bahumatIthI satkAryo ane hiMdIne rASTrabhASA mAnI. A lokabhASAnA buddha-mahAvIranA siddhAMtano ja vijaya che. alabatta, e ja rIte aspRzyatAnivAraNano prayatna saphaLa thayo che, ane mAnavasamAnatAno siddhAMta vijayI thayo che. asAMpradAyika rAjyakArabhAranI mAnyatA svIkAra pAmI emAM AtmaupajyanA siddhAMtano pUro vijaya che. anekAMtavAdano vijaya navA yugamAM navI rIte thayo che. je vAta asalamAM satya hoya te kyAreka ne kyAreka to phAve ja che. have jenoe A vastu samajI, hiMdu dharmanA ane hiMdu samAjanA nAme thatI brAhmaNIya hilacAlano pUrNa baLathI virodha karavA khAtara, bIjA potAne paDakhe rahI zake evA vaiSNava Adi aneka paMthonAM baLa ekatra karavAM joIe ane jyAM jyAM vaidika ke brAhmaNIya hilacAla mULamAM asatya agara mAnavatAghAtaka hoya tyAM tyAM badhAM Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 * samAja, dharma ane saMskRti saMgaThita baLoe teno sAmano karI puruSArtha batAvavo joIe. hajI paNa samajadAra jaino jJAna ane asmitAsaMpanna thaI, pUrA aitihAsika jJAna ane viveka sAthe, taiyAra thaze to ghaNA drAviDa, vaiSNava, zaiva, tAMtrika Adi paMthone amuka viSayamAM potAnA samAnataMtrI banAvI virodhamAM phAvI zakaze. Ama karavAne badale jeno judA paDe to jainomAM pAchA phirakAo judA paDe. phirakAomAM sAdhuo, gaccho ane gRhastho judA paDe. pariNAme zUnyavAda temanI pAse rahe - jevo ke Aja sudhI rahyo che. tethI hiMdu saMskRtine nAme cAlatA dhatiMgone aTakAvavAnI dRSTie paNa hiMdunA eka bhAga tarIke ane bIjA samAna bhAgonA sAthIdAra ke movaDI banavAne nAte paNa jaino potAne hiMduthI judA gaNe emAM mane sAra dekhAto nathI. atyAre ATaluM ja. lAMbuM to che ja. A patrano upayoga yatheSTa karI zako, paNa emAM kAMI viparyAsa na thAya ke koI dharmadviSa, jAtiSasUcaka vAkya hoya to tenuM parimArjana thAya eTaluM dhyAnamAM rahe. 1. paMDita zrI mahendrakumArajI nyAyAcArya upara patra; tA. 18-9-49. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17. jaina dharma - jaina samAja: hiMdu dharma - hiMdu samAja hiMdu samAja ane hiMdu dharma eno artha vaidika samAja ane vaidika dharmamAM jo hoya to jaina samAja ane jaina dharma temAM samAveza pAmI zake nahi, paNa vastutaH teno evo artha che ja nahi. TUMkI dRSTivALA ane aNasamaju loko bhale vyavahAramAM kyAreka kyAreka evo artha mAnI le ane tethI jaina loko e arthathI bhaDakI potAne judA kahe, paNa te kAMI vAstavika sthiti nathI. aNasamaja ke bhramathI je dhAraNAo baMdhAya che ke pracalita thAya che tene AdhAre vastusthitinuM nirUpaNa thaI zake nahi. tyAre hiMdu samAja ane hiMdu dharmano kharo, itihAsasiddha, paraMparAprApta zo artha che e tapAsavuM rahyuM. hiMdu samAjano artha eTalo ja che ke hiMdu dharmane anusare te hiMdu samAja ane hiMdu dharma te ke jenA sthApaka temaja mULa puruSo A dezamAM-hiMdamAM thayA hoya, jenAM asalI tIrthasthAno A ja dezamAM hoya ane jenAM mULa zAstro temaja pramANabhUta zAstro dezanI jUnI ke pachInI koI paNa saMskRta, prAkRta, pAli, drAviDa Adi bhASAomAM lakhAyAM temaja vicArAyAM hoya, ane te ja kAraNe je dharma ane ukta bhASAo pavitra temaja sarvazreSTha mAnavAnI pharaja paDatI hoya. A dRSTie jotAM vaidika paraMparAnA badhA ja dharmo, temaja avaidika paraMparAnA eTale ke zramaNa Adi paraMparAonA badhA ja dharmo, jenA pravartako, tIrtho ane zAstronAM mULa A dezamAM ja che te badhA, hiMdu dharmamAM ja AvI jAya che. eTale bauddha ane jaina dharma paNa hiMdu dharmano eka peTA bheda che, jevI rIte vaidika dharma. A ja kAraNathI jyAre zrI. AnaMdazaMkara dhruve hiMdu dharmanI bALapothI lakhI tyAre vaidika, bauddha ane jaina e traNe dharmo viSe lakhyuM ane pachI hiMdu vedadharma e nAmanuM svataMtra pustaka lakhyuM, jemAM hiMdu dharmanI eka veda zAkhAne laI dharma nirUpyo. temano vicAra A pachI hiMdu bauddha dharma ane hiMdu jena dharma evA be svataMtra pustaka lakhavAno hato, je amalamAM AvI zakyo nathI. dhruvajInI daSTi bahu vicArapUta che. ene jeTalo itihAsano AdhAra che teTalo ja dharmanI AMtarika ne bAhya badhI ja vastusthitino paNa AdhAra che. tethI huM A ja artha svIkAruM chuM ane koI paNa kharo : Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 * samAja, dharma ane saMskRti abhyAsI bhAgye ja AthI juduM kaheze. jo jaina dharma e vizALa hiMdu dharmanI eka zAkhA ke phAMTo ja che to pachI hiMdu samAjathI jaina samAja judo che ema mAnavAne kazo ja AdhAra raheto nathI. kyAreka dezanA nAmathI, kyAreka zAstranA nAmathI to kyAreka dharmapravartaka puruSa ke tenA vizeSa guNathI ema aneka rIte eka samAjathI bIjA samAjano bheda oLakhavAmAM Ave che. hiMdu samAja e vyavahAra dezasApekSa che, jyAre vaidika, bauddha ke jene e vyavahAra vastusApekSa che. hiMdu zabda mULe to siMdhu nadIno sUcaka che. je paradezI loko zarUAtamAM siMdhanA pradeza sudhI AvyA temaNe tyAM sudhInA ke tenI AsapAsanA lokone paNa hiMdu zabdathI vyavahAryA. jema baMga laDe che e vAkyamAM baMga'no artha baMgavAsI che temaja 'hiMdu eTale amuka pradezanA nivAsIo e artha paNa che. AgaLa jatAM dezAMtaramAM e ja hiMdu zabda vizALa arthamAM vyavahata thayo. musalamAno siMdhuthI AgaLa vadhI zarUAtamAM dariyA kinAre kinAre ane pachI aMdaranA bhAgamAM jema jema AgaLa vadhatA gayA tema tema temaNe e hiMdu zabda badhA ja pradeza mATe vAparyo ane AgaLa jatAM arabI-phArasI sAhityamAM hiMduno vizALa arthamAM upayoga thayo che. AryAvartanI sImA paNa haMmezAM ekasarakhI nathI rahI. kyAreka aphaghAnIstAnamAM paNa Aryo hatA. musalamAnoe e dezano kabajo lIdho ane e deza muslima thaI gayo; ane kAlanI ja vAta che ke je siMdhu uparathI ApaNe hiMdu hovAno dAvo karIe chIe te siMdhuno pradeza paNa have hiMdustAnamAM nathI. A vastu e sUcave che ke nAma e ja rahe che, paNa enI arthamaryAdA vadhe ane ghaTe che. hiMdu zabdathI TheTha pUrvamAM AsAma ane uttaramAM himAlaya temaja dakSiNamAM kanyAkumArI e badho pradeza samajAya che; te hiMdustAna paNa kahevAya che. A pradezamAM je RSio ane dharmapravartako thayA, temaNe zAstro lakhyAM ke vicAryA, je tIrtho baMdhAyAM, te badhAMne eka zabdamAM kahevAM hoya to "hiMdu dharma' zabdathI ja kahI zakAya. hA e mATe - bIjo prAcIna zabda che ane te che "Arya dharma e zabda. hiMdu dharmane anusaranArI seMkaDo jAtio hatI ane che. tenA peTA bhedo paNa teTalA ja che. te badhA bhale potAne judA judA nAmathI oLakhAve; tema chatAM te badhA ja mULe eka hiMdu dharmanA vartuLamAM Ave che. aMdaroaMdara temanA AcAra ke vicAra game teTalA phaMTAtA hoya tema chatAM temanI aMdara eka akhaMDa saMvAditAno sUra che. te sUra temane khristI, islAma ane jarathostI dharmathI judA pADe che. A ja kAraNe jyAre ApaNe hiMdu dharma kahIe chIe tyAre hiMdustAnamAM ja atyAre lAMbA kALathI rahelA khristI, islAma ke jarathostI dharmane judA samajIe chIe. A dezanI aneka jAtio khristI thaI, musalamAna thaI, paNa temanuM mukha AryAvartane tIrtha mAnavA tarapha ke Arya Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma - jaina samAja: hiMdu dharma - hiMdu samAja * 103 RSio ane zAstrone satkAravA tarapha che ja nahi. te ja kAraNe badhA hiMdudharmIo khristI dharma ane islAma dharmathI bhaDake che ane khristI dharma temaja IslAma dharma paNa hiMdu dharmane bhakSya lekhe che. A kAraNathI AmanI vacce sarpannakuLa jevuM svAbhAvika veranuM mAnasa ghaDAyeluM che. have samAjanI dRSTie vicAra karIe. samAja ane dharmanI maryAdA kyAMthI judI paDe che e eka prazna che. mane lAge che ke je je AcAra ane vicAramAtra aihika jIvanamAM samAto hoya te badho sAmAjika vyavahAranI maryAdAmAM gaNAvI zakAya, ane je AcAra ke vicAra aihika temaja pAralaukika hitanI dRSTie pracalita thayo hoya ke paLAto hoya te badho dhArmika maryAdAmAM Avavo joIe. sAmAjika vyavahAramAM jaina samAjane vaidika ane bauddha samAja sAthe haMmezAM nikaTano saMbaMdha rahyo che; hajI paNa sAva tUTyo nathI. sAmAjika kAyadAo ane vArasAhaka kAMI jaina samAjanA judA nathI. jaina dharmanA koI paNa pravartake potAne anusaranAra samAja mATe koI paNa jAtanA sAmAjika niyamo ghaDyA ja nathI. vyavahAramAM jema bIjA paDozIo rahetA ane karatA tema potAnA anuyAyIo phAve tema karI le e ja dharmapravartakonI dRSTi hatI. temaNe dhArmika AcAra-vicAra pUratuM potAnuM svataMtra dRSTibiMdu sAcavavA ane samajAvavA prayatna karyo che. pAchalI thoDIka zatAbdIomAM paMthanI dharmadaSTie jaina paraMparA mATe sAmAjika vidhAno sUcavatA keTalAka graMtho racAyA che, paNa vyavahAramAM te vidhAnono amala kharI rIte che ja nahi. khAnapAna, lagna, vArasAhaka e badhuM bIjA hiMduothI jenonuM kAMI juduM nathI, ane koI saheja bheda batAve to te AgaMtuka ane pAchaLano che. dharmanI bAbatamAM jyAM sudhI sAmAnya lokadharma ane nItidharmano saMbaMdha che tyAM sudhI badhA ja sarakhA che. jyAMthI sAMpradAyika AcAra-vicAra zarU thAya che tyAMthI ja judApaNuM zarU thAya che. paNa AvuM judApaNuM te jaina jainamAM kyAM nathI ? vaidika paraMparAomAM AvI judAIno kayAM aMta che? tethI mArI dRSTie hiMdu dharmano vizALa artha samajavA ane samajAvavAno Agraha sevavo ane sAthe sAthe hiMdu dharmanA ja eka bhAga lekhe jaina dharmane gaNavo e ja sAco rasto che. jo jaina dharma hiMdu dharmano eka bhAga che to pachI jaina samAja hiMdu samAjathI judo nathI ja, e uparanuM vidhAna pharIthI karavApaNuM rahetuM nathI. pahelAM kayAreya bIjA hiMduoe jenone ahiMdu kahyA hoya to te huM nathI jANato, ane jenoe paNa potAne ahiMdu tarIke prathama gaNAvyA hoya to e vAta paNa ajJAta che. atyAre hiMdu samAja ane hiMdu dharmathI judA rahevAnI bhAvanA dekhAya che te navI ja che ane tenuM mULa keTalAka navA ghaDAtA kAyadAone lIdhe potAnI cAlu rUDhio para tarApa paDavAnA bhayamAM raheluM che. mAnI laIe ke jeno potAne judA gaNAvavAno Agraha Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 * samAja, dharma ane saMskRti rAkhe ane potAne aniSTa hoya evA kAyadAnA pheraphArothI bacI jAya, to paNa lAMbI najare A vastu jenonA potAnA ja geralAbhamAM che. najIvA kAlpanika lAbha mATe temaNe aneka sthAyI lAbho gumAvavA paDaze ane te evI eka laghumatI thaI jaze ke jene haMmezAM oziyALA rahevuM paDaze. have kAMI pararAjyano amala nathI ke je laghumatIne paMpALe ane vizeSa adhikAra Ape. huM pote uparanA vicAra dharAvato hovA chatAM hiMdu mahAsabhAnA sabhyapadanI koI paNa jaina IcchA rAkhe agara teno sabhya bane enI sAva viruddha chuM. enuM kAraNa e che ke hiMdu mahAsabhAnA mULamAM jAtinI UMcanIca bhAvanA ja rAjakAraNanA rUpamAM kAma karI rahI che. hiMdu mahAsabhAno jaya eTale brAhmaNano jaya, eTale varNabheda temaja UMcanIca bhAvanAno jaya ane chevaTe brAhmaNanA sattAzAhI gurupadano jaya. A vastu mULe ja zramaNa bhAvanAthI ane jaina bhAvanAthI sAva viruddha che; atyAranI vikasatI mAnavatAnI dRSTie paNa viruddha che. eTale huM jyAre jainone hiMdu mAnavA-manAvavAnI vAta karuM chuM tyAre hiMdu mahAsabhA sAthe kazo ja saMbaMdha na rAkhavA paNa kahuM chuM. prasaMge eka vAta yAda Ave che. hiMdu yunivarsiTInI hilacAla zarU thaI ane badhA ja hiMdu dharmIo hiMda yunivarsiTImAM pratinidhitva dharAve e vicAra AgaLa Avyo tyAre jaino, zIkho ane bauddho koI pAchaLa na rahyA. badhAe ja potAne hiMdu mAnI hiMdu samAjanA eka bhAga lekhe e hilacAlane vadhAvI lIdhI. have jyAre jyAre hiMdu dharma ke hiMdu samAjane koI paNa jAtanI madada yA koI paNa jAtanA kAyadAno lAbha sarakAra Apaze tyAre saheje ja jaino enA bhAgIdAra thaze. emane pachI mAgaNIno judo coko karavAnI jarUra nahi rahe. teMdulakara kamiTI sAme koIe evo vicAra rajU karyAnuM mane jhAMkhuM smaraNa che ke jaino samAjadaSTie hiMdu samAjathI judA nathI, paNa dharmadaSTie hiMdu dharmathI teo judA che. jo mAruM smaraNa sAcuM hoya to A prasaMge mAre e kahevuM joIe ke te kathana sAva khoTuM che. jaina dharma bIjA hiMdu dharmathI eTalo badho mULa rUpamAM abhinna che ke ema ja kahevuM joIe ke kharI rIte jaina dharma hiMdu dharmathI abhinna che. jaina dharmano mULa AdhAra AtmatattvanI mAnyatA, mokSarUpa aMtima puruSArtha ane tene lakSIne yogAvalaMbI jIvanacaryA - A ja che. A vastu hiMdu dharmanI badhI zAkhAomAM lagabhaga eka jevI ja che. je kAMI paribhASAno, vargIkaraNano ane kayAMka kayAMka kalpanAno bheda che te to jaina dharmanA aneka phirakAo vacce paNa kyAM rahI nathI? evA bhedane lIdhe e dharma bIjA dharmathI sAva bhinna che ema kahevuM e dharmanA rahasyane na samajavA barAbara che. jyArathI AvI bhedadRSTi paraMparAomAM dAkhala thaI tyArathI keTalIka vikRtio Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma - jaina samAja: hiMdu dharma - hiMdu samAja * 105 vAraMvAra samAja sAme upadezako dvArA rajU thAya che ane samAja gerasamajanI ghareDamAM vadhAre ne vadhAre ghasaDAto jAya che. tethI e nathI samajI zakato ke je rAma ane kRSNa vaidika purANa dharmanA mAnya devo che te jaina paraMparAmAM zA mATe AvyA ane e ja rIte RSabhadeva jaina paraMparAnA mAnya che te purANa-sAhityamAM kema nirdezAvelA che? kyAreka haribhadra ane yazovijayajI jevA A vastu pAmI gayA ane temaNe potAnA chellA sAhityamAM AvI abheda dharmadaSTine spaSTa karI che. tethI dharmanI dRSTie jaina dharma hiMdu dharmathI judo che e vicAra paNa vajUda vinAno che. - prabuddha jaina, 15-1-49, Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. puNya ane pApa H eka samIkSA [tA. 15-3-'47nA prabuddha jainamAM prasiddha thayela sadgata DaoN. vrajalAla meghANInA lekha pApanI AtmakathA' upa2nI noMdha.] AkhA lekhano uddeza viveka ane samatvabuddhi jAgrata ka2vAno che. dRSTibiMdu taddana cokhkhuM ane parimArjita che. e dRSTibiMdunI puSTi ane siddhi arthe temaNe pApanA mukhathI bhUtakALa varNavyo che. A varNanamAM DaoN. meghANIe Adhunika samAjazAstra, prAcIna- vaidika temaja jaina Adi paurANika kalpanAo ke mAnyatAo, rAjyataMtrazAstra ane zAsanapaddhatino vikAsa, varNavyavasthAno itihAsa, vaijJAnika pragati ane dhArmika baMdhAraNovALuM sAhitya vagere aneka viSayonuM karAyela Akalana kaLAmaya rIte pUrvabhUmikArUpe citrita karyuM che. emAM atyukti jevuM kazuM che ja nahi. bahu uThAvadAra ane lakSyasAdhaka joma emanA lakhANamAM dIse che. koI atyArano aitihAsika icche to emanAM badhAM vidhAno ane vAkayone avataraNo zodhI zodhIne TekavI zake. AvuM bahuvyApI lakhANa lAMbA kALanA vistRta vAcana ane sUkSma manananuM ja pariNAma che. prastuta lekhamAM mAnavajIvanagata sa2LatA, jaTilatA ane temAMthI uddabhavatI samasyAonA ukela tarapha temaNe kaLAmaya rIte AMgaLI cIMdhI che. eTaluM kharuM ke puNya, pApa ane dharmanI vyAkhyAo sthULa bhUmikAmAM amuka hoya che, jyAre sUkSma bhUmikAmAM temanI tAttvika vyAkhyAo bIjI ja hoya che; eTale haMmezA sthULa bhUmikA upara UbhA rahelAo tAttvikadarzI lekhakanI sAme paDavAnA ja. puNya-pApa viSe badalAtI dhAraNAono eka ramUjI dAkhalo TAMkavAno lobha thaI Ave che. paiso ane strI puNyanAM phaLa lekhAya che. vadhAre paiso hoya to vadhAre puNyavAna, e mAnyatA Aje paNa che ja. e paNa manAtuM ke vadhAre strIvALo moTo bhAgyazALI. A mAnyatA mAtra kathAomAM ja nahotI, jIvanamAM paNa kAma karatI. cakravartI ane vAsudevanI zahera vasAvAya eTalI moTI patnIsaMkhyA puNyanI dalIlanA AdhAre ja samarthana pAmI che, ane bIjI rIte Aja lagI poSAtI paNa AvI che. puNyanA phaLa tarIke nArIparivAra lekhAya, to e ja dalIlathI ema paNa kema na kalpavuM joIe ke vadhAre puNyazALI nArI te ja hoI zake ke jeNe icchAthI vadhAre patio krame ke ekasAthe ja Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNya ane pApaH eka samIkSA * 107 dharAvyA hoya? sAmAnya nArI karatAM pAMca pativALI draupadI, uparanI dalIla pramANe, vadhAre puNyazALI gaNAvI joIe. paNa ahIM ja puNyanI vyAkhyA loko judI kare che. e e vAtanuM sUcana che ke je kALe je samAjamAM je vastu pratiSThA pAmatI hoya te kALe te samAjamAM te ja vastu sAdhAraNa loko puNyanuM phaLa mAnI le che. vyAvahArika ane tAttvika dharma-adharmano bheda jeTalA aMze vadhAre spaSTa samajAya teTalA aMze lokamAnasano vikAsa che, ema samajavuM joIe. bhAI meghANInuM lakhANa Avo vikAsa sAdhavAnI dRSTie lakhAyuM che. - prabuddha jaina, 15-3-47. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19. zAstramayadA zAstra eTale zuM? je zikSaNa Ape eTale ke je koI viSayanI mAhitI ane anubhava Ape che, te viSayanuM zAstra. mAhitI ane anubhava jeTajeTalA pramANamAM UMDA tathA vizALa teTateTalA pramANamAM te zAstra te viSaya paratve vadhAre mahattvanuM. Ama mahattvano AdhAra UMDANa ane vizALatA para hovA chatAM te zAstranI pratiSThAno AdhAra to tenI yathArthatA upara ja che. amuka zAstramAM mAhitI khUba hoya, UMDI hoya, anubhava vizALa hoya chatAM temAM jo daSTidoSa ke bIjI bhrAMti hoya to te zAstra karatAM te ja viSayanuM. thoDI paNa yathArtha mAhitI ApanAra ane satya anubhava prakaTa karanAra, bIjuM zAstra vadhAre mahattvanuM che, ane tenI ja kharI pratiSThA baMdhAya che. zAstra zabdamAM zAs ane tra evA be zabdo che. zabdomAMthI artha ghaTAvavAnI atijUnI rItano Agraha choDavo na ja hoya to ema kahevuM joIe ke zAs e zabda mAhitI ane anubhava pUrA pADavAno bhAva sUcave che, ane zabda trANazaktino bhAva sUcave che. zAstranI trANazakti eTale ADe raste jatAM aTakAvI mANasane bacAvI levo ane tenI zaktine sAce raste doravI. AvI trANazakti mAhitI ke anubhavanI vizALatA upara agara to UMDANa upara avalaMbita nathI, paNa e mAtra satya upara avalaMbita che. tethI ekaMdara rIte vicAratAM cokhkhuM e phalita thAya che ke je koI paNa viSayanI sAcI mAhitI ane sAco anubhava pUro pADe te ja zAstra kahevAvuM joIe. AvuM zAstra te karyuM? upara kahela vyAkhyA pramANe to koIne zAstra kahevuM e ja muzkela che, kAraNa ke, koI paNa eka zAstra atyAra sudhInI duniyAmAM evuM nathI jakhyuM ke jenI mAhitI ane anubhava koI paNa rIte pheraphAra pAme tevAM na ja hoya ke jenI viruddha koIne kadIye kahevAno prasaMga ja na Ave. tyAre uparanI vyAkhyA pramANe jene zAstra kahI zakAya evuM kaMI paNa che ke nahi? - e ja savAla thAya che. Ano uttara saraLa paNa che ane kaThaNa paNa che. jo uttaranI pAchaLa rahela vicAramAM baMdhana, bhaya ke lAlaca na Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstramayadA - 109 hoya to uttara saraLa che. ane jo te hoya to uttara kaThaNa paNa che. vAta evI che ke mANasano svabhAva jijJAsu paNa che ane zraddhALu paNa che. jijJAsA ene vizALatAmAM laI jAya che ane zraddhA ene makakmapaNuM arpe che. jijJAsA ane zraddhAnI sAthe jo koI AsurI vRtti bhaLI jAya to te mANasane maryAdita kSetramAM bAMdhI rAkhI temAM ja satya-nahi nahi, pUrNa satya-jovAnI pharaja pADe che. AnuM pariNAma e Ave che ke mANasa koI eka ja vAkaya agara koI eka ja graMthane agara koI eka ja paraMparAnA graMthasamUhane chevaTanuM zAstra mAnI le che ane temAM ja pUrNa satya che, evI mAnyatA dharAvato thaI jAya che. Ama thavAthI mANasa mANasa vacce, samUha samUha vacce ane saMpradAya saMpradAya vacce zAstranI satyatA-asatyatAnI bAbatamAM agara to zAstranI zreSThatAnA taratamabhAvanI bAbatamAM moTo vikhavAda zarU thAya che. dareka jaNa pote mAnela zAstra sivAyanAM bIjAM zAstrone khoTAM agara apUrNa satya jaNAvanArAM kahevA mAMDe che ane tema karI sAmA pratispardhIne potAnAM zAstra viSe tema kahevAne jANe-ajANe notare che. A tophAnI vAtAvaraNamAM ane sAMkaDI manovRttimAM e to vicAravuM ja rahI jAya che ke tyAre zuM badhAM ja zAstro khoTAM ke badhAM ja zAstro sAcAM ke badhAM ja kAMI nahi. . A thaI uttara ApavAnI kaThiNAInI bAju. paraMtu jyAre ApaNe bhaya, lAlaca ane saMkucitatAnA baMdhanakAraka vAtAvaraNamAMthI chUTA thaI vicArIe tyAre ukta praznano niveDo sahelAIthI AvI jAya che; ane e che ke satya eka ne akhaMDa hovA chatAM teno AvirbhAva (tenuM bhAna) kALakramathI ane prakArabhedathI thAya che. satyanuM bhAna jo kALakrama vinA ane prakArabheda vinA thaI zakatuM hoya to atyAra agAu kyAranuMye satyazodhananuM kAma patI gayuM hota, ane e dizAmAM koIne kAMI kahevApaNuM ke karavApaNuM bhAgye ja rahyuM hota. satyano AvirbhAva karanArA je je mahAna puruSo pRthvInA paTa upara thaI gayA che temane paNa temanA pahelAM thaI gayelA amuka satyazodhakonI zodhano vAraso maLelo ja hato. evo koI paNa mahAna puruSa tame batAvI zakazo ke jene potAnI satyanI zodhamAM ane satyanA AvirbhAvamAM potAnA pUrvavartI ane samasamayavartI bIjA tevA zodhakanI zodhano thoDo paNa vAraso na ja maLyo hoya, ane mAtra teNe ja ekAeka apUrvapaNe te satya prakaTAvyuM hoya? ApaNe saheja paNa vicArIzuM to mAluma paDaze ke koI paNa satyazodhaka agara zAstrapraNetA potAne maLelA vArasAnI bhUmikA upara Ubho rahIne ja, potAnI daSTi pramANe agara to potAnI paristhitine baMdhabese evI rIte. satyano AvirbhAva karavA mathe che, ane tema karI satyanA AvirbhAvane viksAve che. A vicArasaraNI jo pheMkI devA jevI na hoya to ema kahevuM joIe ke koI paNa eka viSayanuM zAstra eTale te viSayamAM zodha calAvela, zodha calAvatA ke zodha calAvanAra Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 * samAja, dharma ane saMskRti vyaktionI kramika ane prakArabhedavALI pratItiono saravALo. A pratItio je saMyogomAM ane je krame janmI hoya ne saMyogo pramANe te ja krame goThavI laIe to e te viSayanuM saLaMga zAstra bane ane e badhI ja vaikAlika pratItio ke AvirbhAvomAMthI chUTA chUTA maNakA laI laIe to te akhaMDa zAstra na kahevAya. chatAM tene zAstra kahevuM hoya to eTalA ja arthamAM kahevuM joIe ke te pratItino maNako paNa eka akhaMDa zAstrano aMza che, paNa evA koI aMzane jo saMpUrNatAnuM nAma ApavAmAM Ave to te khoTuM ja che. jo A muddAmAM vAMdho levA jevuM na hoya - huM to nathI ja leto - to ApaNe nikhAlasa dilathI kabUla karavuM joIe ke mAtra veda, mAtra upaniSado, mAtra jaina Agamo, mAtra bauddha piTako, mAtra avestA, mAtra bAibala, mAtra purANa, mAtra kurAna ke mAtra te te smRtio e potapotAnA viSaya paratve ekalAM ja ane saMpUrNa zAstra nathI; paNa e badhAM ja AdhyAtmika viSaya paratve, bhautika viSaya paratve, agara to sAmAjika viSaya paratve eka akhaMDa saikAlika zAstranAM kramika temaja prakArabhedavALA satyanA AvirbhAvanAM sUcaka athavA to akhaMDa satyanI deza, kALa ane prakRtibheda pramANe judI judI bAjuo rajU karatAM maNakA-zAstro che. A vAta koI paNa viSayanA aitihAsika ane tulanAtmaka abhyAsIne samajavI taddana sahelI che. jo A samaja ApaNA manamAM Utare - ane utAravAnI jarUra to che ja - to ApaNe potAnI vAtane vaLagI rahevA chatAM bIjAne anyAya karatA bacI jaIe, ane tema karI bIjAne paNa anyAyamAM UtaravAnI paristhitithI bacAvI laIe. potAnA mAnI lIdhela satyane barAbara vaphAdAra rahevA mATe jarUranuM e che ke tenI kiMmata hoya tethI vadhAre AMkI aMdhazraddhA na khIlavavI ane ochI AMkI nAstikatA na dAkhavavI. Ama karavAmAM Ave to jaNAyA vinA na ja rahe ke amuka viSaya paratvenA satyazodhakonAM maMthano kAM to badhAM ja zAstro che, kAM to badhAM ja azAstro che, ane kAM to e kAMI ja nathI. deza, kALa ane saMyogathI parimita satyanA AvirbhAvanI daSTie e badhAM ja zAstro che. satyanA saMpUrNa ane nirapekSa AvirbhAvanI daSTie e azAstro che, zAstrayoganI pAra gayela sAmarthyayoganI dRSTie e badhAM zAstra ke azAstra kAMI nathI. mAnI lIdhela sAMpradAyika zAstra vizenuM mithyA abhimAna gALavA mATe ATalI ja samaja basa che. jo mithyA abhimAna gaLe to mohanuM baMdhana TaLatAM ja badhA mahAna puruSonAM khaMDa satyomAM akhaMDa satyanuM darzana thAya ane badhI ja vicArasaraNInI nadIo potapotAnI Dhabe eka ja mahAsatyanA samudramAM maLe che evI pratIti thAya. A pratIti karAvavI e ja zAstraracanAno pradhAna uddeza che. sarjako ane rakSako zAstra keTalAkane hAthe sarajAya che ane keTalAkane hAthe sacavAya che - rakSAya che, ane bIjA keTalAkane hAthe sacavAvA uparAMta temAM umeraNa paNa thAya che. rakSako, Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstramaryAdA * 111 sudhArako ane puravaNIkAro karatAM sarjako haMmezAM ja ochA hoya che. sarjakomAM paNa badhA samAna ja koTinA hoya ema dhAravuM e manuSyaprakRtinuM ajJAna che. rakSakonA mukhya be bhAga paDe che : pahelo bhAga sarjakanI kRtine Ajanma vaphAdAra rahI teno Azaya samajavAnI, tene spaSTa karavAnI ane teno pracAra karavAnI koziza kare che. te eTalA badhA bhaktisaMpanna hoya che ke tene mana potAnA pUjya aSTAnA anubhavamAM kAMI ja sudhAravA jevuM ke pheraphAra karavA jevuM nathI lAgatuM. tethI te potAnA saTTAnAM vAkyone akSarazaH vaLagI temAMthI ja badhuM phalita karavAno prayatna kare che, ane duniyA tarapha jovAnI bIjI AMkha baMdha karI de che. jyAre rakSakono bIjo bhAga bhaktisaMpanna hovA uparAMta daSTisaMpanna paNa hoya che. tethI te potAnA pUjya aSTAnI kRtine anusaravA chatAM tene akSarazaH vaLagI raheto nathI. UlaTuM, temAM te je je UNapo jue che, agara puravaNInI AvazyakatA samaje che, tene potAnI zakti pramANe dUra karI ke pUrNa karIne ja te zAstrano pracAra kare che. A rIte ja rakSakonA pahelA bhAga dvArA zAstro pramArjana temaja puravaNI na pAmavA chatAM ekadezIya UMDANa keLave che ane rakSakonA bIjA bhAga dvArA e zAstro pramArjana temaja puravaNI meLavavAne lIdhe vizALatA pAme che. koI paNa aSTAnA zAstrasAhityano itihAsa tapAsIzuM to uparanI vAtanI khAtarI thayA vinA nahi rahe. ahIM dAkhalA tarIke AryaRSionA amuka vedabhAgone mULa sarjana mAnI prastuta vastu samajAvavI hoya to ema kahI zakAya ke maMtravedano brAhmaNabhAga ane jaiminIyanI mImAMsA e prathama prakAranA rakSako che, ane upaniSado, jaina Agamo, bauddha piTako, gItA, smRti, ane bIjA tevA graMtho e bIjA prakAranA rakSako che; kAraNa ke, brAhmaNagraMthone ane pUrvamImAMsAne maMtravedamAM cAlI AvatI bhAvanAonI vyavasthA ja karavAnI che, tenA prAmANyane vadhAre majabUta karI lokonI te uparanI zraddhAne sAcavavAnI ja che. koI paNa rIte maMtravedanuM prAmANya sacavAI rahe e eka ja ciMtA brAhmaNakAro ane mImAMsakonI che. te kaTTara rakSakone maMtravedamAM umeravA jevuM kAMI ja dekhAtuM nathI; UlaTuM, umeravAno vicAra ja temane gabharAvI mUke che. jyAre upaniSadakAro, AgamakAro, piTakakAro vagere maMtravedamAMthI maLelA vArasAne pramArjana karavA jevo, umeravA jevo ane vikasAvavA jevo lekhe che. AvI sthitimAM eka ja vArasAne meLavanAra judA judA samayanA ane samasamayanA prakRtibheTavALA mANasomAM pakSApakSI paDI jAya che, ane killebaMdhI UbhI thAya che. navA ane jUnA vacce dvandra : uparanI sleibaMdhImAMthI saMpradAya janme che ane ekabIjA vacce vicArano saMgharSa khUba jAme che. dekhItI rIte e saMgharSa anarthakArI lAge che, paNa e saMgharSane pariNAme ja satyano AvirbhAva AgaLa vadhe che. koI puSTa vicAraka ke samartha aSTA e ja Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 * samAja, dharma ane saMskRti saMgharSamAMthI janma le che, ane te cAlyA AvatAM zAstrIya satyomAM ane zAstrIya bhAvanAomAM navuM pagaluM bhare che. A navuM pagaluM pahelAM to lokone camakAvI mUke che, ane badhA ja loko ke lokono moTo bhAga rUDha ane zraddhAspada zabdo temaja bhAvanAonA hathiyAra vaDe e navA vicAraka ke sarjakanuM mAthuM phoDavA taiyAra thAya che. eka bAjue virodhIonI palaTaNa ane bIjI bAju navo Agantuka ekalo. virodhIo ene kahe che ke tuM je kahevA mAge che, je vicAra darzAve che te A jUnA IzvarIya zAstramAM kyAM che?" vaLI te bicArA kahe che ke jUnAM IzvarIya zAstronA zabdo to UlaTuM tArA navA vicAranI viruddha ja jAya che. A bicArA zraddhALu chatAM eka AMkhavALA virodhIone pelo AgaMtuka ke vicAraka sraSTA temanA ja saMkucita zabdomAMthI potAnI vicAraNA ane bhAvanA kADhI batAve che. A rIte navA vicAraka ane aSTA dvArA eka vakhatanA jUnA zabdo arthadaSTie vikase che ane navI vicAraNA ane bhAvanAno navo thara Ave che ane vaLI e navo thara vakhata jatAM jUno thaI jyAre bahu upayogI nathI rahetA, agara UlaTo bAdhaka thAya che, tyAre vaLI navA ja aSTAo ane vicArako prathamanA thara upara caDhelI eka vAra navI ane hamaNAM jUnI thaI gayelI vicAraNA ane bhAvanAo upara navo thara caDhAve che. A rIte parApUrvathI ghaNI vAra eka ja zabdanA khokhAmAM aneka vicAraNAo ane bhAvanAonA thara ApaNe zAstramArgamAM joI zakIe chIe. navA tharanA pravAhane jUnA tharanI jagyA levA mATe jo svataMtra zabda sarajavA paDatA hota ane anuyAyIonuM kSetra paNa juduM ja maLatuM hota to to jUnA ane navA vacce ThaMddhavirodha)ne kadI ja avakAza na raheta; paNa kudaratano AbhAra mAnavo joIe ke teNe zabda ane anuyAyIonuM kSetra cheka ja juduM nathI rAkhyuM. tethI jUnA lokonI makkamatA ane navA AgaMtukanI dRDhatA vacce virodha jAme che ane kALakrame e virodha vikAsanuM ja rUpa pakaDe che. jema ke bauddha mULa zAstrone laI vicArIne agara vedazAstrane ekama mAnI cAlIe topaNa A ja vastu ApaNane dekhAze. maMtravedamAMnA brahma, Indra, varuNa, tapa, satu, asatu, yaja vagere zabdo tathA tenI pAchaLanI bhAvanA ane upAsanA lo; ane upaniSadomAM dekhAtI e ja zabdomAM AropAyelI bhAvanA tathA upAsanA lo. eTaluM ja nahi, paNa bhagavAna mahAvIra ane buddhanA upadezamAM spaSTapaNe taravaratI brAhmaNa, tapa, karma, varNa, vagere zabdo pAchaLanI bhAvanA ane e ja zabdo pAchaLa rahelI vedakAlIna bhAvanAo laI baMnene sarakhAvo; vaLI gItAmAM spaSTapaNe dekhAtI yaza, karma, saMnyAsa, pravRtti, nivRtti, yoga, bhoga vagere zabdo pAchaLa rahelI bhAvanAone vedakAlIna ane upaniSatkAlIna e ja zabdo pAchaLa rahelI bhAvanAo sAthe temaja A yugamAM dekhAtI e zabdo upara AropAyelI bhAvanAo sAthe sarakhAvo to chellAM pAMca hajAra varSamAM AryalokonA mAnasamAM keTalo phera paDyo Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstramaryAda - 113 che e spaSTa jaNAze. A phe2 kAMI ekAeka paDyo nathI ke vagara vAMdhe ane vagara virodhe vikAsakramamAM sthAna pAmyo nathI, paNa e phera paDavAmAM jema samaya lAgyo che tema e pheravALA tharone sthAna pAmavAmAM ghaNI athaDAmaNa paNa sahavI paDI che. navA vicArako ane sarjako potAnI bhAvanAnA hathoDA vaDe jUnA zabdonI eraNa u52 jUnA lokonA mAnasane navo ghATa Ape che. hathoDA ane eraNa vacce mAnasanI dhAtu dezakALAnusArI pheraphAravALI bhAvanAonA ane vicAraNAonA navanavA ghATa dhAraNa kare che. A navA jUnAnI kALacakkInAM paiDAMo navanavuM daLye ja jAya che, ane manuSyajAtine jIvatI rAkhe che. vartamAnayuga A jamAnAmAM jhapATAbaMdha ghaNI bhAvanAo ane vicAraNAo navA ja rUpamAM ApaNI AgaLa AvatI jAya che. rAjakIya ke sAmAjika kSetramAM ja nahi, paNa AdhyAtmika kSetra sudhdhAMmAM tvarAbaMdha navI bhAvanAo prakAzamAM AvatI jAya che. eka bAjue bhAvanAone vicAranI kasoTIe caDhAvyA vinA ja tene svIkAranAro maMdabuddhi varga hoya che, jyAre bIjI bAjue bhAvanAone vagara vicAre pheMkI devA ke khoTI kahevA jevI jaraTha buddhivALo paNa varga nAnosUno nathI. A saMyogomAM zuM thavuM joIe ane zuM thayuM che samajAvavA khAtara uparanA cAra muddAo carcavAmAM AvyA che. sarjako ane rakSako manuSyajAtinAM naisargika phaLo che. enI hastIne kudarata paNa miTAvI zake nahi. navA-jUnA vaccenuM dvaMdva e satyanA AvirbhAvanuM ane tene TakAvavAnuM anivArya aMga che; eTale tethI paNa satyapriya gabharAya nahi. zAstra eTale zuM ? ane AvuM zAstra te kayuM ? e be muddAo dRSTinA vikAsa mATe athavA ema kaho ke navA-jUnAnI athaDAmaNInA dadhimaMthanamAMthI ApoApa tarI AvatA mAkhaNane oLakhavAnI zaktine vikasAvavA mATe carcyA che. A cAra muddAo to atyAranA yuganI vicAraNAo ane bhAvanAo samajavA mATe prastAvanA jevA che. tyAre have TUMkamAM joIe, ane te paNa jaina samAjane laI vicArIe, ke tenI sAme Aje kaI kaI rAjakIya, sAmAjika ane AdhyAtmika samasyAo khaDI thaI che ane teno ukela zakya che ke nahi ane zakya hoya to te kaI rIte zakya che ? 1. mAtra kuLaparaMparAthI kahevAtA jaina mATe nahi, paNa jenAmAM jainapaNuM guNathI thoDuMghaNuM AvyuM hoya to tene mATe sudhdhAM prazna e che ke tevo mANasa rASTrIya kSetra ane rAjakIya prakaraNamAM bhAga le yA nahi ane le to kaI rIte le ? kAraNa ke, tevA mANasane vaLI rASTra e zuM, ane rAjakIya prakaraNa e zuM ? rASTra ane rAjaprakaraNa to svArtha temaja saMkucita bhAvanAnuM phaLa che, ane kharuM jainatva e to enI paranI vastu che; eTale guNathI je jaina hoya te rASTrIya kAryo ane rAjakIya caLavaLomAM paDe che ke nahi ? e atyAranA jaina samAjano pecIdo savAla che - gUDha prazna che. - Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 - samAja, dharma ane saMskRti 2. lagnaprathAne lagatI rUDhio, nAtajAtane lagatI prathAo ane udyogadhaMdhAnI pAchaLa rahelI mAnyatAo ane strI-puruSa vaccenA saMbaMdhonI bAbatamAM AjakAla je vicAro baLapUrvaka udaya pAmI rahyA che ane comera ghara karI rahyA che tene jaina zAstramAM Teko che ke nahi, agara kharA jainatva sAthe te navA vicArono meLa che ke nahi, ke jUnA vicAro sAthe ja kharA jainatvano saMbaMdha che? jo navA vicArone zAstrano Teko na hoya ane te vicAro vinA jIvavuM samAja mATe azakaya dekhAtuM hoya to have zuM karavuM? zuM e vicArone jUnA zAstranI gharaDI gAyanA stanamAMthI jema tema dohavAM? ke e vicAronuM navuM zAstra racI jaina zAstramAM vikAsa karavo ? ke e vicArone svIkAravA karatAM jaina samAjanI hastI maTavAne kImatI gaNavuM? 3. mokSane paMthe paDelI gurusaMsthA kharI rIte guru eTale mArgadarzaka thavAne badale jo anugAmIone guru eTale bojA rUpa ja thatI hoya ane gurusaMsthArUpa subhUmacakravartInI pAlakhI sAthe tene upADanAra zrAvakarUpa devo paNa DUbavAnI dazAmAM AvyA hoya to zuM e devoe pAlakhI pheMkI khasI javuM, ke pAlakhI sAthe DUbI javuM, ke pAlakhI ane potAne tAre evo koI mArga zodhavA thobhavuM? jo evo mArga na sUjhe to te mArga jUnA jaina zAstramAM che ke nahi agara to Aja sudhImAM koIe avalaMbelo che ke nahi, e jovuM? 4. dhaMdhA paratve prazna e che ke kayA kayA dhaMdhA jainatva sAthe baMdhabese ane kayA kayA dhaMdhA jainatvanA ghAtaka bane? zuM khetIvADI, luhArI-sutArI ane cAmaDAne lagatAM kAmo, dANAdUNInA vyApAra ane vahANavaTuM, sipAhIgIrI, sAMcAkAma vagere jainatvanA bAdhaka che ? ane jhaverAta, kApaDa, dalAlI, saTTo, milamAlikI, vyAjavaTAva vagere dhaMdhAo jainatvanA bAdhaka nathI agara ochA bAdhaka che ? upara ApelA cAra prazno to aneka evA praznomAMnI vAnagImAtra che. eTale A praznonA uttara je ahIM vicAravAmAM Ave che te jo tarka ane vicArazuddha hoya to bIjA prazrone paNa sahelAIthI lAgu thaI zakaze. AvA prazno UbhA thAya che te kAMI Aje ja thAya che ema koI na dhAre. ochAvattA pramANamAM ane eka athavA bIjI rIte AvA prazno UbhA thayelA ApaNe jaina zAstranA itihAsamAMthI avazya meLavI zakIe chIe. jyAM sudhI huM samajuM chuM tyAM sudhI AvA prazno utpanna thavAnuM ane tenuM samAdhAna na maLavAnuM mukhya kAraNa jainatva ane tenA vikAsakramanA itihAsa vizenA ApaNA ajJAnamAM raheluM che. jIvanamAM sAcA jainatvanuM teja jarAye na hoya, mAtra paraMparAgata veza, bhASA, ane TalATapakAMnuM jainatva jANe-ajANe jIvana upara ladAyeluM hoya ane vadhArAmAM vastusthiti samajavA jeTalI buddhizakti paNa na hoya, tyAre udarzAvela praznono ukela Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : zAstramaryAdA * 115 nathI Avato. e ja rIte jIvanamAM ochuvatuM sAcuM jainatva uddabhavyuM hoya chatAM vArasAmAM maLela cAlu kSetra uparAMta bIjA vizALa ane navanavAM kSetromAM UbhA thatA koyaDAone ukelavAnI temaja vAstavika jainatvanI cAvI lAgu pADI gUMcavaNanAM tALAMo ughADavA jeTalI prajJA na hoya tyAre paNa AvA praznono ukela nathI Avato. tethI jarUranuM e che ke sAcuM jainatva zuM che e samajI jIvanamAM utAravuM ane badhAM ja kSetramAM UbhI thatI muzkelIono nikAla karavA mATe jenatvano zI zI rIte upayoga karavo, enI prajJA vadhAravI. have ApaNe joIe ke sAcuM jainatva eTale zuM? ane tenA jJAna tathA prayoga vaDe uparanA praznono avirodhI nikAla kevI rIte AvI zake? AvuM jainatva eTale samabhAva ane satyadRSTi, jene jaina zAstra anukrame ahiMsA temaja anekAntadRSTinA nAmathI oLakhAve che. ahiMsA ane anekAMtadaSTi e baMne AdhyAtmika jIvananI be pAMkho che, athavA to prANaprada phephasAM che. eka AcArane ujvaLa kare che, jyAre bIjuM dRSTine zuddha ane vizALa kare che. A ja vAtane bIjI rIte mUkIe to ema kahevuM joIe ke jIvananI tRSNAno abhAva ane ekadezIya dRSTino abhAva e ja kharuM jainatva che. kharuM jainatva ane jaina samAja e be vacce jamIna AsamAna jeTaluM aMtara che. jeNe kharuM jainatva pUrNapaNe agara to ochAvattA pramANamAM sAdhyuM hoya tevI vyaktionA samAja baMdhAtA ja nathI, ane baMdhAya topaNa temano mArga evo nirALo hoya che ke temAM athaDAmaNIo ja UbhI thatI nathI, ane thAya che to satvara teno nikAla AvI jAya che. jainatvane sAdhanAra ane sAcA ja jainatvanI umedavArI karanAra je gaNyAgAMThyAM dareka kALamAM hoya che te to jaino che ja, ane evA jenonA ziSyo agara putro - jemanAmAM sAcA jainatvanI umedavArI kharI rIte hotI ja nathI paNa mAtra sAcA jainatvanA sAdhake ane umedavAre dhAraNa karela rItarivAjo agara pALela dhULa maryAdAo jemanAmAM hoya che te badhAM - jaina samAjanAM aMgo che. guNajainono vyavahAra AMtarika vikAsa pramANe ghaDAya che ane temanA vyavahAra ane AMtarika vikAsa vacce visaMvAda nathI hoto, jyAre sAmAjika jainomAM ethI UlaTuM hoya che. temano bAhya vyavahAra to guNajainonA vyavahAravArasAmAMthI ja UtarI Avelo hoya che, paNa temanAmAM AMtarika vikAsano chAMToya nathI hoto. teo to jagatanA bIjA manuSyo jevA ja bhogatRSNAvALA ane sAMkaDI dRSTivALA hoya che. eka bAju AMtarika jIvanano vikAsa jarAye na hoya ane bIjI bAju tevA vikAsavALI vyaktiomAM saMbhavatA AcaraNonI nakala hoya tyAre e nakala visaMvAdanuM rUpa dhAraNa kare che, tathA Dagale ne pagale muzkelIo UbhI kare che. guNajainatvanI sAdhanA mATe bhagavAna mahAvIre ke temanA sAcA ziSyoe vanavAsa Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 - samAja, dharma ane saMskRti svIkAryo hoya, nagnatva dhAraNa karyuM hoya, guphA pasaMda karI hoya, ghara ane parivArano tyAga karyo hoya, mAlamattA tarapha beparavAI dAkhavI hoya e badhuM AMtarika vikAsamAMthI janmeluM hoI jarAye viruddha dekhAtuM nathI; paNa gaLA sudhI bhogatRSNAmAM DUbelA ane sAcA jainatvanI sAdhanA mATe jarAye sahanazIlatA vinAnA temaja udAra dRSTi vinAnA mANaso jyAre gharabAra choDI jaMgalamAM doDe, guphAvAsa svIkAre, mAbApa ke AzritonI javAbadArI pheMkI de tyAre to temanuM jIvana visaMvAdI thAya ja ane pachI badalAtA navA saMyogo sAthe navuM jIvana ghaDavAnI azaktine kAraNe temanA jIvanamAM virodha jaNAya e khulluM che. rASTrIya kSetra ane rAjaprakaraNamAM jaine bhAga levA ke na levAnI bAbatanA pahelA savAla paratve jANavuM joIe ke jainatva e tyAgI ane gRhastha ema be vargamAM vaheMcAyeluM che. gRhasthajainatva jo rAjyakartAomAM temaja rAjyanA maMtrI, senAdhipati vagere amaladAromAM khuda bhagavAna mahAvIranA samayamAM ja janmyuM hatuM, ... tyAra pachInAM 2300 varSa sudhI rAjAo tathA rAjyanA mukhya amaladAromAM jainatva ANavAno agara cAlyA AvatA jainatvane TakAvavAno bhagIratha prayatna jainAcAryoe sevyo hato, to pachI Aje rASTrIyatA ane jainatva vacce virodha zA mATe dekhAya che ? zuM e jUnA jamAnAmAM rAjAo, rAjakarmacArIo ane temanuM rAjaprakaraNa e badhuM kAMI manuSyAtIta ke lokotta2 bhUminuM hatuM ? zuM emAM khaTapaTa, prapaMca ke vAsanAone jarAye sthAna ja na hatuM, ke zuM te vakhatanA rAjaprakaraNamAM te vakhatanI bhAvanA ane paristhiti pramANe rASTrIya asmitA jevI kAMI vastu ja nahotI ? zuM te vakhatanA rAjyakartAo phakta rItarAgadRSTi ane vasudhaiva TumbanI bhAvanAe ja rAjya karatA ? jo A badhA praznono uttara e ja hoya ke jema sAdhAraNa kuTuMbI gRhastha-jainatva dhAraNa karavA sapta potAno sAdhAraNa gRhavyavahAra calAvI zake che, mobhA ane mAvALA gRhastha paNa e ja rIte jainatva sAthe potAnA vabhAne saMbhALI zake che ane e ja nyAye rAjA ane rAjakarmacArI paNa potAnA kAryakSetramAM rahyo chato sAcuM jainatva jALavI zake che to AjanI rAjapraka2NI, samasyAno uttara paNa e ja che; eTale ke rASTrIyatA ane rAjaprakaraNa sAthe rA jainatvane (jo hRdayamAM prakaTyuM hoya to) kazo ja virodha nathI. alabatta, ahIM tyAgIvargamAM gaNAtA jainatvanI vAta vicAravI bAkI rahe che. tyAgIvargano rASTrIya kSetra ane rAjaprakaraNa sAthe saMbaMdha na ghaTI zake evI kalpanA utpanna thavAnuM kAraNa e che ke rASTrIya pravRttimAM zuddhatva jevuM tattva ja nathI, ane rAjaprakaraNa paNa samabhAvavALuM hoI ja na zake evI mAnyatA rUDha thaI che; paraMtu anubhava ApaNane kahe che ke kharI hakIkata ema nathI. jo pravRtti karanAra pote zuddha hoya to te dareka jagAe zuddhi ANI ane sAcavI zake che, ane jo e pote ja zuddha na hoya to tyAgIvargamAM rahevA chatAM Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstramaryAdA * 117 haMmezAM mela ane bhramaNAmAM sabaDyA kare che. ApaNe tyAgI manAtA jainone khaTapaTa, prapaMca ane azuddhimAM taNAtA kyAM nathI jotA? taTastha evA moTA tyAgIvargamAM ekAda vyakti kharekhara jaina maLI AvavAno saMbhava hoya to Adhunika rASTrIya pravRtti ane rAjakIya kSetramAM jhaMpalAvanAra moTA vargamAM tethIye vadhAre sArA guNavatvane dhAraNa karanArI aneka vyaktio kyAM nathI maLI AvatI ke je janmathI paNa jaina che. vaLI tyAgI manAtA jaina varge paNa rASTrIyatA ane rAjakIya kSetramAM samayocita bhAga levAnA dAkhalAo jaina sAdhusaMghanA itihAsamAM kyAM ochA che? phera hoya to eTalo ja che ke te vakhatanI bhAga levAnI pravRttimAM sAMpradAyika bhAvanA ane naitika bhAvanA sAthe ja kAma karatI, jyAre Aje sAMpradAyika bhAvanA jarAye kAryasAdhaka ke upayogI thaI zake tema nathI. eTale jo naitika bhAvanA ane arpaNavRtti hRdayamAM hoya jeno zuddha jainatva sAthe saMpUrNa meLa che) to gRhastha ke tyAgI koI paNa jainane, tenA jainatvane jarA paNa bAdha na Ave ane UlaTuM vadhAre poSaNa maLe evI rIte, kAma karavAno rASTrIya temaja rAjakIya kSetramAM pUrNa avakAza che. ghara ane vyApAranA kSetra karatAM rASTra ane rAjakIya kSetra moTuM che e vAta kharI, paNa vizvanI sAthe potAno meLa hovAno dAvo karanAra jainadharma mATe to rASTra ane rAjakIya kSetra e paNa eka ghara jevuM nAnakaDuM ja kSetra che, UlaTuM, Aje to e kSetramAM evAM kAryo dAkhala thayAM che ke jeno vadhAremAM vadhAre meLa jainatva (samabhAva ane satyadRSTi) sAdhe ja che. mukhya vAta to e ja che ke koI kArya agara kSetra sAthe jainatvano tAdAmya saMbaMdha nathI. kArya ane kSetra game te hoya, paNa jo jainatvadRSTi rAkhI emAM pravRtti thAya to te badhuM zuddha ja hovAnuM. bIjo prazna lagnaprathA ane nAtajAta AdinA saMbaMdha vize che. A bAbatamAM jANavuM joIe ke jainatvanuM prasthAna ekAMta tyAgavRttimAMthI thayeluM che. bhagavAna mahAvIrane jo kAMI potAnI sAdhanAmAMthI ApavA jevuM jaNAyuM hatuM to aikAMtika tyAga ja hato, paNa evA tyAganA icchanAra sudhdhAM badhAM ekAeka evI bhUmikAe pahoMcI na zake, e lokamAnasathI bhagavAna ajANyA na hatA; eTale ja teo umedavAranA ochA ke vattA tyAgamAM saMmata thaI "mA paDivandha gada - vilaMba na kara - ema kahI saMmata thatA gayA ane bAkInI bhogavRtti ane sAmAjika maryAdAonuM niyamana karanArAM zAstro to te kALe paNa hatAM, Aja paNa che ane AgaLa paNa racAze. smRti jevAM laukika zAstro loko Aja sudhI ghaDatA AvyA che ane AgaLa paNa ghaDAze. dezakALa pramANe loko potAnI bhogamaryAdA mATe navA niyamo, navA vyavahAro ghaDaze; jUnAmAM pheraphAra karaze ane ghaNuM pheMkI paNa deze. laukika smRtiomAM bhagavAna paDyA ja nathI. bhagavAnano dhruva siddhAMta tyAgano che. laukika niyamonuM cakra tenI AjubAju, utpAda-vyayanI peThe dhruva siddhAMtane aDacaNa na Ave evI rIte, pharyA kare eTaluM ja Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 * samAja, dharma ane saMskRti jovAnuM rahe che. A ja kAraNathI jyAre kuladharma pALanAra tarIke jaina samAja vyavasthita thayo ane phelAto gayo tyAre teNe laukika niyamovALAM bhoga ane sAmAjiMka maryAdAnuM pratipAdana karatAM aneka zAstro racyAM. je nyAye bhagavAna pachInA hajAra varSamAM samAjane jIvato rAkhyo te ja nyAya samAjane jIvato rahevA hAtha UMco karI kahe che ke - "tuM sAvadha thA, tArI sAme patharAyelI paristhiti jo ane pachI samayAnusArI smRtio raca. tuM eTaluM dhyAnamAM rAkhaje ke tyAga e ja sAcuM lakSya che, paNa sAthe e paNa dhyAnamAM rAkhaje ke tyAga vinA tyAgano DoLa tuM karIza to jarUra marIza, ane potAnI bhogamaryAdAne baMdhabese tevI rIte sAmAjika jIvananI ghaTanA karaje. mAtra strItvane kAraNe ke puruSatvane kAraNe, ekanI bhogavRtti vadhAre che athavA bIjAnI ochI che athavA ekane potAnI vRttio tRpta karavAno game te rIte hakka che ane bIjAne vRttino bhoga banavAno janmasiddha hakka che, ema kadI na mAnato.' samAjadharma samAjane e paNa kahe che ke sAmAjika smRtio e sadAkALa ekasarakhI hotI ja nathI. tyAganA ananya pakSapAtI guruoe paNa jaina samAjane bacAvavA agara to te vakhatanI paristhitine vaza thaI Azcarya pamADe tevAM bhogamaryAdAvALAM vidhAno karyA che. havenI jena smRtiomAM cosaTha hajAra to zuM paNa be strIo paNa sAthe dharAvanArAnI pratiSThAnuM prakaraNa nAza pAmeluM haze; to ja jainasamAja mAnabhera anya dharmasamAjomAM moDhuM batAvI zakaze. havenI navI smRtinA prakaraNamAM ekasAthe pAMca pati dharAvanAra draupadInA satItvanI pratiSThA nahi hoya, chatAM prAmANikapaNe punarlagna karanAra strInA satItvanI pratiSThA noMdhe ja chUTako che. havenI smRtimAM 40thI vadhAre varSanI uMmaravALA puruSanuM kumArI kanyA sAthe lagna e baLAtkAra ke vyabhicAra ja noMdhAze. eka strInI hayAtImAM bIjI strI karanAra havenI jaina smRtimAM strIghAtakI gaNAze; kAraNa ke, Aje naitika bhAvanAnuM baLa, je comera phelAI rahyuM che, tenI avagaNanA karIne jaina samAja badhAnI vacce mAnapUrvaka rahI ja na zake. nAtajAtanAM baMdhano sakhata karavAM ke DhIlAM karavAM e paNa vyavahAranI sagavaDano savAla hovAthI tenAM vidhAno navesara ja karavAM paDaze. A bAbatamAM jUnAM zAstrono AdhAra zodhavo ja hoya to jaina sAhityamAMthI maLI zake tema che, paNa A zodhanI mahenata karyA karatAM dhruva jainatva' arthAt samabhAva ane sa ya kAyama rAkhI tenA upara vyavahArane baMdha bese ane jaina samAjane jIvana arpe evI laukika smRtio racI levAmAM ja vadhAre zreya che. gurusaMsthAne rAkhavA ke pheMkI devAnA savAla vize kahevAnuM e che ke Aja sudhImAM ghaNI vAra gurusaMsthA pheMkI devAmAM AvI che ane chatAM te UbhI che. pArzvanAthanI pAchaLathI vikRta thayela paraMparA mahAvIre pheMkI dIdhI, tethI kAMI gurusaMsthAno aMta na Avyo. caityavAsIo gayA paNa samAje bIjI saMsthA mAgI ja lIdhI. jationA divaso bharAtA Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstramaryAdA - 119 gayA tyAM to saMvegI guruo AvIne UbhA ja rahyA. guruone pheMkI devA eno artha e kadI nathI ke sAcA jJAna ke sAcA tyAgane pheMkI devAM. sAcuM jJAna ane sAco tyAga e evI vastu che ke tene pralaya paNa naSTa karI zakato nathI. tyAre guruone pheMkI devAno artha zo ? eno artha eTalo ja ke atyAre je ajJAna guruone lIdhe poSAya che, je vikSepathI samAja zoSAya che te ajJAna ane vikSepathI bacavA mATe samAje gurusaMsthA sAthe asahakAra karavo. A asahakAranA agnitApa vakhate sAcA guruo to kuMdana jevA thaI AgaLa tarI AvavAnA, je melA haze te zuddha thaI AgaLa Avaze agara to baLIne bhasma thaze. paNa have samAjane je jAtanA jJAna ane tyAgavALA guruonI jarUra che (sevA lenAra nahi paNa sevA denAra mArgadarzakonI jarUra che) te jAtanA jJAna ane tyAgavALA guruo janmAvavA mATe temanA vikRta gurutvavALI saMsthA sAthe Aje nahi to kAle samAjane asahakAra karye ja chUTako che. alabatta, jo gurusaMsthAmAM koI mAIno lAla ekAda paNa sAco guru hayAta haze to AvA sakhata prayoga pahelAM ja gurusaMsthAne tArAjIthI bacAvaze. je vyakti AMtararASTrIya zAMtipariSada jevI pariSadomAM hAjara thaI jagatanuM samAdhAna thAya tevI rIte ahiMsAnuM tattva samajAvI zakaze agara to potAnA ahiMsAbaLe tevI pariSadonA himAyatIone potAnA upAzrayamAM AkarSI zakaze te ja have pachI kharo jaina guru thaI zakaze. havenuM-sAMkaDuM jagata prathamanI alpatAmAMthI mukta thaI vizALatAmAM jAya che. te koI nAta, jAta saMpradAya, paraMparA, veza ke bhASAnI khAsa paravA karyA vinA ja mAtra zuddha jJAna ane zuddha tyAganI rAha jotuM UbhuM che. eTale jo atyAranI gurusaMsthA ApaNI zaktivardhaka thavAne badale zaktibAdhaka ja thatI hoya to temanA ane jaina samAjanA bhalA mATe pahelAmAM pahelI take samajadAre temanI sAthe asahakAra karavo e eka ja mArga rahe che. jo Avo mArga levAnI paravAnagI jaina zAstramAMthI ja meLavavAnI hoya topaNa te sulabha che. gulAmIvRtti navuM sarajatI nathI ane jUnuM pheMkatI ke sudhAratI paNa nathI. e vRtti sAthe bhaya ane lAlacanI senA hoya che. jene sadguNonI pratiSThA karavI hoya teNe gulAmIvRttino burakho pheMkIne, chatAM prema tathA namratA kAyama rAkhIne ja, vicAravuM ghaTe. dhaMdhA paratvenA chellA praznanA saMbaMdhamAM jaina zAstranI maryAdA bahu ja TUMkI ane Taca chatAM sAco khulAso kare che, ane te e che ke - je cIjano upabhoga dharmaviruddha ke nItiviruddha hoya te cIjano dhaMdho paNa dharma ane nItiviruddha che. jema mAMsa ane madya jaina paraMparA mATe varjya lekhAyAM che to teno dhaMdho paNa teTalo ja niSedhapAtra che. amuka cIjano dhaMdho samAja na kare to teNe teno upabhoga paNa choDavo ja joIe. A ja kAraNathI anna, vastra ane vividha vAhanonI maryAdita bhogatRSNA dharAvanAra bhagavAnanA mukhya upAsako anna, vastra Adi badhuM nipajAvatA ane teno dhaMdho paNa Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 * samAja, dharma ane saMskRti karatA. je mANasa bIjAnI kanyAne paraNI ghara bAMdhe ane potAnI kanyAne bIjA sAthe paraNAvavAmAM dharmanAza jue e kAM to gAMDo hovo joIe ane DAhyo hoya to jaina samAjamAM pratiSThita sthAna bhogavato na ja hovo joIe. je mANasa kolasA, lAkaDAM, cAmaDAM ane yaMtro jathAbaMdha vApare te mANasa dekhItI rIte dhaMdhAno tyAga karato haze to eno artha e ja ke te bIjA pAse tevA dhaMdhAo karAve che. karavAmAM ja vadhAre doSa che ane karAvavAmAM temaja sammati ApavAmAM ocho doSa che evuM kAMI aikAMtika kathana jaina zAstramAM nathI. ghaNI vAra karavA karatAM karAvavA ane sammatimAM ja vadhAre doSa hovAno saMbhava jaina zAstra mAne che. je bauddho mAMsano dhaMdho karavAmAM pApa mAnI tevo dhaMdho jAte na karatAM mAMsanA mAtra khorAkane niSpApa mAne che te bauddhone jo jaina zAstra ema kahetuM hoya ke tame bhale ne dhaMdho na karo, paNa tamArA dvArA vaparAtA mAMsane taiyAra karanAra lokonAM pApamAM tame bhAgIdAra cho jato zuM te ja niSpakSa jaina zAstra, kevaLa kuLadharma hovAne kAraNe, jainone e vAta kahetAM acakAze ? nahi, kadI ja nahi. e to khullekhulluM kahevAnuM ke kAM to bhogya cIjono tyAga karo ane tyAga na karo to jema tene utpanna karavA ane teno vyApAra karavAmAM pApa lekho cho tema bIjAo dvArA taiyAra thayelI ane bIjAo dvArA pUrI paDAtI te ja cIjonA bhogamAM paNa teTaluM ja pApa lekho. jaina zAstra tamane potAnI maryAdA jaNAvaze ke - "doSa ke pApano saMbaMdha bhogavRtti sAthe che; mAtra cIjonA saMbaMdha sAthe nathI." je jamAnAmAM majUrI e ja roTI che evuM sUtra jagavyApI thatuM haze te jamAnAmAM samAjanI anivArya jarUriyAtavALA anna, vastra, rasa, makAna Adine jAte utpanna karavAmAM ane teno jAte dhaMdho karavAmAM doSa mAnanAra kAM to avicArI che ane kAM to dharmaghelA che ema ja manAze. upasaMhAra dhAravA karatAM zAstramaryAdAno viSaya vadhAre lAMbo thayo che, paNa mane jyAre spaSTa dekhAyuM ke ene TUMkAvavAmAM aspaSTatA raheze eTale thoDuM laMbANa karavAnI jarUra paDI che. A lekhamAM meM zAstronA AdhAro jANIne ja nathI TAMkyA, kemake koI paNa viSaya paratve anukULa ane pratikULa baMne jAtanAM zAstravAkyo meLavI zakAya che, agara to eka ja vAkyamAMthI be virodhI artho ghaTAvI zakAya che. meM sAmAnya rIte buddhigamya thAya evuM ja rajU karavAno prayatna karyo che, chatAM mane je kAMI alpasvalpa jaina zAstrano paricaya thayo che ane cAlu jamAnAno anubhava maLyo che te baMnenI ekavAkayatA manamAM rAkhIne ja uparanI carcA karI che. chatAM mArA A vicAra vize vicAravAnI ane temAMthI nakAmuM pheMkI devAnI saune chUTa che. je mane mArA vicAromAM bhUla samajAvaze te vayamAM ane jAtimAM game tevaDo ane game te hovA chatAM mArA Adarano pAtra avazya thaze. - paryuSaNaparvanAM vyAkhyAno, 1930 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. zAstra ane zastra vacce zo phera ? hiMdustAnamAM zAstrane utpanna karanAra, tene sAcavanAra, vikasAvanAra, ane te dvArA zakya hoya tevI badhI pravRtti karanAra je varga te brAhmaNa tarIke mukhyapaNe jANIto che. e ja rIte zastra rAkhanAra, vAparanAra je varga te mukhyapaNe kSatriya tarIke jANIto che. zarUAtamAM brAhmaNavarganuM kArya zAstra dvArA lokarakSA eTale samAjarakSA karavAnuM hatuM, temaja kSatriyavarganuM kArya zastra dvArA samAjarakSaNa karavAnuM hatuM. zAstra dvArA samAjarakSaNa ane zastra dvArA samAjarakSaNa e baMne rakSaNa chatAM tenuM svarUpa mULamAM juduM hatuM. zAstramUrti brAhmaNa jyAre koIne bacAvavA mAge tyAre tenA upara zAstrano prayoga kare; eTale tene hitabuddhithI, udaratAthI ane sAcA premathI vastusthiti samajAve. Ama karI te pelA ADe raste janArane kadAca bacAvI ja le ane tema karavAmAM saphaLa na thAya to paNa te potAnI jAtane to unnata sthitimAM sAcavI rAkhe ja. eTale zAstranuM kArya mukhyapaNe vaktAne bacAvavAnuM ja rahetuM, sAthe sAthe zrotAne paNa bacAvI levAnuM banI AvatuM, ane jo koI vAra tema na bane to zrotAnuM aniSTa thAya tevo uddeza to na ja rahe. zastramUrti kSatriya jo koInA AkramaNathI potAnI jAtane bacAvavAno hoya to te zastra dvArA pelA AkramaNakArIne mArIne ja potAne bacAvI le. e ja rIte bIjA koI nirbaLane bacAvavA jAya tyAre paNa pelA baLavAna AkramaNakArIne mArIne ja agara harAvIne ja nirbaLane bacAvI zake. eTale zastra rakSaNamAM ekanI rakSA karavA jatAM moTe bhAge bIjAno nAza saMbhave che; eTale ke sAmAne bhoge ja AtmarakSA ke pararakSA saMbhave che. ATalA taphAvatane lIdhe ja zAstrano artha evo ke zAsana karI eTale samajAvIne koIne bacAvavAnI zaktine je dharAve te zAstra; ane bIjAne haNI ekane bacAvavAnI zakti jemAM hoya te zastra. A taphAvata sAttvika ane rAjasa prakRtinA taphAvatanuM sUcaka che. e taphAvata hovA chatAM brAhmaNa ane kSatriya prakRti jyAM sudhI potAnA samAjarakSaNanA dhyeyane yathArthapaNe vaphAdAra rahI tyAM sudhI te baMne prakRtie potAnI maryAdA pramANe niHsvArthapaNe kAma bajAvyA karyuM ane zAstra ne zastrano mobho sacavAI rahyo. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 0 samAja, dharma ane saMskRti paNa vakhata jatAM e zAstra dvArA prApta thayela pratiSThAnAM phaLo cAkhavAnI ane bhogavavAnI lAlaca pelA zAstramUrti vargamAM dAkhala thaI. e ja rIte zastramUrti vargamAM paNa zastrasevA dvArA jAgela pratiSThAnAM phaLo AsvAdavAnI kSudra vRtti janmI. pariNAme dhIre dhIre sAttvika ane rAjasa prakRtinuM sthAna tAmasa prakRtie lIdhuM athavA emAM tAmasapaNuM dAkhala thayuM, ane evI sthiti AvI ke zAstramUrti varga zAstrajIvI banI gayo ane zastramUrti varga zastrajIvI banI gayo; eTale ke, baMnenuM mukhya dhyeya rakSaNa *maTI AjIvikA pUratuM thaI gayuM. zAstra ane zastra dvArA mukhyapaNe AjIvikA sAdhavI, potAnI bhogavAsanA tRpta karavI - evI vRtti janmatAM ja zAstrajIvI brAhmaNavargamAM taDAM paDavAM, teo ekabIjAnI adekhAI karavA lAgyA. bhakto, anuyAyIo ane ziSyo, jemane ajJAna ane kusaMskArathI bacAvI levAnuM pavitra kAma brAhmaNavargane soMpAyeluM hatuM. teone te rIte bacAvavAne badale pelo zAstrajIvI varga potAnA hAthamAM paDelA abhaNa ane bhoLA varganI sevAzaktino bane teTalo potAnA lAbhamAM vadhAremAM vadhAre upayoga karavAnI harIphAImAM paDyo; eTale zikArInI peThe eka zAstrajIvI potAnI zAstrajALamAM bane teTalA vadhAremAM vadhAre anuyAyIo bAMdhI rAkhavA bIjA zAstrajIvI sAthe vividha rIte kustImAM UtaravA lAgyo ane, AcArya siddhasena kahe che tema, eka mAMsanA TukaDA mATe laDanAra be zvAnomAM kayAreka maitrI baMdhAya paNa be sagA bhAI zAstrajIvI eTale vAdI hoya to teomAM maitrIno kadI ja saMbhava nathI hoto, e sthiti samAjamAM AvIne UbhI rahI. bIjI bAju zastramUrtivarga paNa zastrajIvI thaI gayo hato; eTale temAM paNa bhogavaibhavanI harIphAI ane kartavyasmRti dAkhala thaI hatI. tethI anAtha agara Azrita prajAvarganuM pAlana karavAmAM potAnI zakti rokavAne badale e varga sattA ane mahattA vadhAravAnI pAchaLa gAMDotUra thayo. pariNAme eka zastrajIvI ane bIjA zastrajIvI vacce, koI anAtha agara nirbaLanI rakSAne kA2Ne nahi paNa aMgata dveSa ane verane kAraNe, yuddha zarU thayAM ane e yuddhAgnimAM je lAkho ane karoDonI rakSA vAste te varga sarjAyo hato agara jeonI rakSAne nimitte te vargane ATaluM gaurava prApta thayuM hatuM te ja lAkho ane karoDo loko homAyA che. A rIte ApaNA AryAvartano itihAsa, zAstra ane zastra baMne dvArA vizeSa kaluSita thayo ane potAnI pavitratA akhaMDita rAkhI na zakyo. e ja sababa che ke A dezamAM lAkho nahi paNa karoDo zAstrajIvI varganI vyaktio hovA chatAM ajJAna ane vikhavAdano pAra nathI; eTaluM ja nahi paNa UlaTuM, e varge ajJAna ane vikhavAda vadhAravAmAM ke poSavAmAM paNa nAnosUno bhAga nathI bhajavyo. zUdra ane strIvargane to jJAnanA anadhikArI gaNI te varSe temanI pAsethI mAtra sevA ja lIdhI che, paNa kSatriya ane vaizyavarga ke jemane jJAnanA adhikArI gaNyA hatA temanAmAMthI paNa ajJAna dUra Jain Education Infernational Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra ane zastra vacce zo phera ? * 123 karavAno pelA zAstrajIvI varge potAnAthI zakya hoya tevo koI vyavasthita prayatna vyApaka rIte karelo nathI. zastrajIvI varga paNa aMdaroaMdaranI adekhAI, bhogavilAsa ane klezane pariNAme pararASTranA AkramaNathI potAnA dezane bacAvI zakyo ane chevaTe pote paNa gulAma thayo. vaDavAoe hAthamAM zAstra ke zastra letI vakhate je dhyeya rAkheluM te dhyeyathI temanI saMtati zruta thatAM ja tenuM aniSTa pariNAma e saMtati ane e samAja upara AvyuM. zAstrajIvI varga eTalo badho nabaLo ane peTabharu thaI gayo ke te paisA ane sattA mATe satya vecavA lAgyo. te zastrajIvI rAjA-mahArAjAonI khuzAmata kare ane moTapa mAne. zasajIvI varga paNa kartavyapAlanane badale dAna-dakSiNA ApIne ja pelA khuzAmatI varga dvArA potAnI khyAti sAcavI rAkhavAno prayatna karavA lAgyo. Ama baMne varganI buddhi ane sattAnA tejamAM bIjA Azrita loko cagadAI gayA ane chevaTe Akho samAja nirbaLa thaI gayo. ApaNe Aje paNa moTe bhAge joIe chIe ke koI upaniSada ane gItApAThI te zAstro vAMco pAchaLathI hisAba mUke che ke dakSiNAmAM keTaluM utpanna thayuM. saptAhamAM bhAgavata vAMcanAra brAhmaNanI dRSTi mAtra dakSiNA tarapha hoya che. abhyAsane baLe zloko uccArye jAya che ane AMkha koNe dakSiNA mUkI ane koNe na mUkI e jovA tarapha pharyA kare che. durgAsaptazatIno pATha karanAra moTe bhAge dakSiNA ApanAra mATe kare che. gAyatrInA japo paNa dakSiNA denAra mATe thAya che. eka yajamAna pAsethI dakSiNA meLavavA zAstrajIvI varganI ane eka yajamAnane tyAMthI sIdhuM meLavavA te varganI aMdaroaMdara je mArAmArI thAya che tene roTInA eka TukaDA mATe laDatA be zvAno sAthe sarakhAvI zakAya. jamInanA eka najIvA TukaDA mATe be zastrajIvIo have e ja rIte korTe laDe che. vizeSa zuM? zAstrajIvI vargamAM je svArtha ane saMkucitapaNAno doSa dAkhala thayo tenI asara bauddha ane jainanA tyAgI gaNAtA bhikSukavarga upara paNa thaI. A be vargamAM aMdaroaMdara kasaMpa ane virodha dAkhala thaI na aTakatAM te tenA peTAbhedomAM paNa dAkhala thayo. digaMbara jaina bhikSu zvetAMbara bhikSane ane zvetAMbara bhikSu digaMbarane halakI dRSTithI jovA lAgyo. udAratAne badale baMnemAM saMkucitatA vadhavA ane poSAvA lAgI. aMte eka zvetAMbara bhikSu vargamAM paNa zAstrane nAme khUba virodha ane taDa janmyA ne AdhyAtmika gaNAtAM temaja AdhyAtmika tarIke pUjAtAM zAstrono upayoga eka-bIjI rIte dravya utpanna karavAmAM, virodha sAthe kaDavAza vadhAravAmAM ane potapotAnI aMgata dukAno calAvavAmAM thavA lAgyo. A rIte zAstra zastranuM sthAna lIdhuM, ane te paNa kharI rIte to zuddha zastranuM nahi paraMtu jherI zastranuM sthAna lIdhuM. tethI ja Aje jo kleza-kaMkAzanAM bIja vadhAre dekhAtAM hoya agara vadhAre vyApaka rIte kleza-kaMkAsa Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 * samAja, dharma ane saMskRti phelAvAnI zakyatA dekhAtI hoya to te tyAgI kahevAtA chatAM zAstrajIvI vargamAM ja che ane enI asara jyAM tyAM AkhA samAja upara vyApelI che. A to badhI atyAra sudhInI bhUtakALanI vAta thaI, paNa have vartamAnamAM ane bhaviSyamAM zuM karavuM e eka prazna Ubho thAya che. zuM zAstra nimitte prasareluM viSa ke zastra dvArA phelAyeluM viSa zAstra ane zastra baMnenA nAzathI-dhvasathI dUra thaI zake ? te mATe bIjo rasto che? e baMnenA nAzathI kadI kleza-viSano nAza thaI na zake. yuropamAM zastra ghaTADavAnI ane naSTa karavAnI vAto cAle che, paNa vRtti sudhAryA sivAya e zastronA nAzathI kadI zAnti AvavAnI nathI, AvI zake nahi. koI kahe ke eka vedano jhaMDo pharake to kleza-kaMkAsa ane jhaghaDA, je paMtha nimitte thAya che te, na thAya; koI kurAnabhakta e ja vAta kahe; paNa ApaNe bhramamAM na rahevuM joIe ke eka vedanA anuyAyIo ane kurAnane mAnanArAo vacce paNa eTalI ja mArAmArI che. jyAre eka jhaMDAnI nIce bIjA vadhAre Avaze tyAre paNa atyAre haze te karatAM mArAmArI vadhaze. tyAre evo eka kayo upAya che ke jethI veranuM jhera maTe ? upAya eka ja che ane te udAratA temaja jJAnazakti vadhAravI te. jo ApaNAmAM udAratA ane jJAnazakti vadhe to ApaNe game te zAstrane mAnatA hoIzuM chatAM bIjA sAthe ke aMdaroaMdara athaDAmaNInuM kAraNa ApoApa dUra thaze. Aje paMtha ke samAja je mAgI rahyo che te to zAnti ane ekasaMpI che. A tattva udAratA ane jJAnavRddhi sivAya kadI saMbhavI zakatuM nathI. bhinna bhinna zAstrane anusaranAra judA judA paMtho ane vargo mAtra udAratA ane jJAnavRddhine baLe ja haLImaLI ekasaMpathI karavAnAM kAmo karI zake. ApaNe ghaNAya evA puruSo joIe chIe ke jeo eka zAstranA anuyAyI nathI chatAM ekadila thaI samAja ane dezanuM kAma kare che, ane ApaNe evA paNa ghaNA mANaso joIe chIe ke jeo eka ja saMpradAyanAM zAstrone sarakhI rIte mAnavA chatAM ekabIjA sAthe haLImaLIne kAma karavAnI vAta to bAjue rahI, paNa ekabIjAnuM nAma paNa sahana karI zakatA nathI. A vastusthiti ApaNane zuM sUcave che, te have kahevAnI bhAgye ja jarUra che. jyAM sudhI manamAM mela haze, ekabIjA pratye Adara agara taTasthatA nahi hoya ane leza paNa adekhAI haze, tyAM sudhI bhagavAnanI sAkSIe eka zAstrane mAnavAnAM ane anusaravAnAM vrato levAM chatAM kadI ektA nahi sadhAvAnI, zAnti nahi sthapAvAnI. e vastu jo dhyAnamAM na Utare to kahevuM joIe ke te mANasa ItihAsa ane mAnasazAstrane samajI zakato nathI. ApaNo samAja ane deza klezanA vamaLomAM saMDovAyo che. te ApaNI pAse vadhAre nahi to eTalI AzA rAkhe ja che ke have kleza na poSIe. jo ApaNe udAratA ane jJAnavRtti keLavIe to ja samAja ane dezanI mAgaNIne ApaNe vaphAdAra rahI Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstra ane zastra vacce zo phera ? * 125 zakIe. jaina tattvajJAnamAM anekAMta ane AcAramAM ahiMsA mUkavAmAM Avela che, ane teno uddeza mAtra eka ja che ke tame jaina tarIke aMdaroaMdara ane bIjA samAjo sAthe udAratAthI ane premathI varto. jyAM bheda ane virodha hoya tyAM ja udAratA ane premanuM kAma paDe che ane tyAM ja te aMtaHkaraNamAM che ke nahi ane che to keTalA pramANamAM che enI parIkSA thAya che. eTale ApaNe jainapaNAne jo samajatA hoIe to sIdhI rIte samajI zakIe ke udAratA ane premavRtti dvArA ja ApaNe dharmanI rakSA karI zakIe, bIjI koI rIte nahi ja. zAstranI utpatti ane tenA upayogano uddeza e ja che. jo e uddeza enAthI na sAdhIe to e rakSaNane badale jherI zastranI peThe bhakSaNa karavAnuM kAma karaze ane zAstra potAnuM gaurava naSTa karI zastra sAbita thaze. udAratA be jAtanI: eka to virodhI agara bhinna dhyeyavALA pratye taTasthapaNuM keLavavAnI ane bIjI Adarza mahAna banAvanI. jyAre Adarza taddana sAMkaDo hoya, aMgata ke paMtha pUrato maryAdita hoya, tyAre mANasanuM mana svabhAve ja vizALa tattvanuM baneluM hovAthI e sAMkaDA AdarzamAM gabharAya che ane jheraveranI bahAra AvavA bArIo zodhe che. e mananI sAme jo vizALa Adarza rAkhavAmAM Ave to tene joItuM kSetra maLI jAya che ane tenI zakti kleza-kaMkAsa vAte phAjala rahetI ja nathI. eTale dharmapremI thavA icchanAra darekanI e pharaja che ke te potAno Adarza vizALa ghaDe ane te mATe manane taiyAra kare. bIjI bAju jJAnavRddhi eTale zuM? mANasajAtamAM jJAnanI bhUkha svabhAve ja hoya che. e bhUkha teNe judA judA paMthonAM, dhamanAM ane bIjI aneka zAkhAonAM zAstrono sahAnubhUtipUrvaka abhyAsa karIne ja zamAvavI. jo sahAnubhUti hoya to ja huM bIjI bAjune barAbara samajI zakAya. A rIte ApaNAmAM Aje udAratA ane jJAnavRddhi pragaTAvavAnI bhAvanA ApaNe pedA karIe. - paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno, 1972. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21. saMpradAyo ane rASTrIya mahAsabhA meM lagabhaga pacIseka varSa pahelAM, jyAre baMgabhaMganuM prabala AMdolana cAlatuM tyAre, eka saMtavRttinA vidyApriya jaina sAdhune pUcheluM ke "mahArAjazrI, tame koMgresanI pravRttimAM bhAga kAM na lo, kemake e to rASTrIya svataMtratA mATe laDanArI ane tethI ja jainonI svataMtratA mATe paNa laDanArI saMsthA gaNAya?" emaNe sAcA dilathI pote mAnatA ke samajatA tevo ja javAba vALyo, "mahAnubhAva, e to dezanI saMsthA kahevAya. emAM dezakathA ane rAjakathA ja AvavAnI. vaLI, rAjyavirodha to enuM dhyeya ja che. evI kathAonA ane rAjyavirodhanA ama tyAgIone evI saMsthAmAM bhAga ke rasa levAnuM zI rIte dharma hoI zake ?' kayAreka bIje prasaMge upaniSada ane gItAnA satata pAThI eka saMnyAsIne e ja savAla pUchelo. temaNe gaMbhIratAthI javAba Apelo ke "kakyAM advaita brahmanI zAMti ane kyAM bhedabhAvathI bharelI khIcaDI jevI saMkSobhakArI koMgresa ! amArA jevA advaitapaMthe vicaranAra ane gharabAra choDI saMnyAsa lenArane vaLI e bheda - e daitamAM paDavuM kema pAlave?" purANa ane mahAbhAratanA virarasapradhAna AkhyAno kahenAra eka kathAkAra vyAse kAMIka evA praznanA javAbamAM cokhkhuMTa saMbhaLAveluM ke joI joI tamArI koMgresa! emAM to badhA aMgrejI bhaNelA ane kazuM na karanAra mAtra aMgrejImAM bhASaNa ApI vIkharAI jAya che. emAM mahAbhAratanA sUtradhAra kRSNano karmayoga kyAM che ? jo te vakhate meM koI kharA musalamAna molavIne pUchyuM hota to e paNa lagabhaga evo ja javAba ApatA ke koMgresamAM jaIne zuM karavuM ? emAM kyAM kurAnanAM pharamAno anusarAya che ? emAM to jAtibheda poSanAra, ane sagA bhAIone pArakA mAnanAra lokono zaMbhumeLo thAya che. kaTTara AryasamAjI javAba ApanAra hota to te vakhate ema ja kaheta ke achUtoddhAranI ane strIne pUruM sanmAna ApavAnI vedasaMmata hilacAla koMgresamAM to kaMI dekhAtI nathI. koI bAIbala pI janAra pAdarI sAhebane evo ja prazna karyo hota to hiMdustAnI hovA chatAM paNa te e ja javAba ApatA ke koMgresa kaMI svargIya pitAnA rAjyamAM javAno premapaMtha thoDo ughADe che? A rIte eka jamAnAmAM koI paNa saMpradAyanA sAcA manAtA anuyAyIo vAsta WWW.jainelibrary.org Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpradAyo ane rASTrIya mahAsabhA * 127 koMgresa eTalA mATe pravezayogya na hatI ke temaNe mAnelA khAsa khAsa mUla siddhAMtono amala teo koMgresanI pravRttimAM joI ke vicArI na zakatA. jamAno badalAyo. lAlA lajapatarAye eka jAhera vaktavyamAM pragaTa karyuM ke yuvakone ahiMsAnI zikSA ApavI e temane UlaTe raste caDhAvavA jevuM che. ahiMsAe dezamAM namAlApaNuM ApyuM che. ene pharIthI ahiMsAnA zikSaNa dvArA uttejana ja maLavAnuM. lokamAnya tilake paNa kyAreka evA vicAra darzAvelA ke rAjakIya kSetramAM satyanuM pAlana maryAdita ja hoI zake; emAM cANakyanIti ja vijayI nIvaDe. Ave vakhate ahiMsA ane satyamAM makkama mAnyatA dharAvanAra chatAM Apatti prasaMge agara bIjA ApavAdika prasaMge ahiMsA ke satyane anusaravAno ekAntika Agraha na sevanAra dhArmika varga mATe to anukULa ja hatuM; temane bhAvatuM ja maLyuM. paNa lAlAjI ke tilakanA e uddagAro jainone anukULa paDe tevA na hatA. vicAraka gRhastha ane tyAgI jenI sAme be vastu AvI : eka to lAlAjInA ahiMsAthI AvatI nirmAlyatAnA AkSepano samartha rIte javAba Apavo te ane bIjI vastu che ke je koMgresanA mahArathI netAo hiMsA ane cANakyanItinuM poSaNa kare ane teno pakSa le te koMgresamAM "ahiMsA paramo dharma mAnanAra jaina bhAga zI rIte laI zake? bIjI vastu to koMgresamAM bhAga na levAnI jaina tyAgIonI jUnI manovRttine anukULa ja hatI. eTale e to bhAvatuM thayuM. have pachI koMgresamAM sAcA jainoe-khAsa karI tyAgI jainoe-bhAga levo yogya nathI e sAbita karavAnuM navuM tAjuM sAdhana maLI AvyuM. paNa pelA AkSepanA javAbanuM zuM thAya? javAbo to dezamAMnI judI judI jaina saMsthAoe ghaNA vALyA, paNa e to lAlAjI jevA samartha vyaktitvavALA dezabhakta sAme maccharanA gaNagaNATa jevA hatA. badhAM jaina patro kSaNabhara UkaLyAM ane pachI zamI gayAM. tilaka sAme kahevAnI koI jaina gRhastha ke tyAgInI hiMmata ja na hatI. sau samajatuM ne mAnatuM ke vAta kharI che. rAjakAryamAM te vaLI cANakayanIti vinA cAle? paNa eno sarasa javAba jenI pAse e ja hoI zake ke tyAre evI khaTapaTI saMsthAmAM ApaNe bhAga ja na levo, eTale pApathI bacyA. acAnaka hiMdustAnanA karmakSetranA vyAsapITha upara gujarAtano eka tapasvI Avyo. eNe jIvanamAM utArela siddhAntane baLe lAlAjIne javAba Apyo ke ahiMsAthI namAlApaNuM Ave che ke temAM aparimita baLa paNa samAyeluM che ? vaLI, eNe e paNa spaSTa karyuM ke hiMsA e mAtra vIratvanI ja poSaka hota agara thaI zake to janmathI ja hiMsApriya rahenArI jAtio bIkaNa kema dekhAya che? A javAba jo mAtra zAstrane AdhAre agara kalpanAnA baLe apAyo hota to enI dhajIo uDAvAta, ane lAlAjI jevA sAme kazuM na cAlata. tilakane paNa e tapasvIe javAba Apyo ke rAjanItino itihAsa khaTapaTa ane asatyano ItihAsa che kharo, paNa kAMI e itihAsa tyAM ja Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 * samAja, dharma ane saMskRti pUro thato nathI. enAM ghaNAM pAnAM hajI lakhAvAnAM bAkI ja che. tilake e dalIla mAnya na rAkhI, paNa tilakanA upara eTalI chApa to paDelI hatI ja ke A dalIla karanAra kAMI mAtra bolanAra nathI. e to kahe te karI batAvanAra che, ane vaLI te sAco che; eTale tilakathI e sAmenA kathanane ekAeka uvekhI zakAya ema to hatuM ja nahi ane uvekhe toye pelo satyaprANa kyAM koInI darakAra kare ema hato? - ahiMsA-dharmanA samartha bacAvakAranA valaNathI jainone ghera lApazInAM AMdhaNa mukAyAM. sau rAjI rAjI thayA. sAdhuo ane pATapriya AcAryo sudhdhAM kahevA lAgyA ke juo, lAlAjIne kevo javAba vALyo che? mahAvIranI ahiMsA kharekhara gAMdhIjI ja samajyA che. satya karatAM ahiMsAne pradhAnapada ApanAra jaino vAste ahiMsAno bacAva ja mukhya saMtoSano viSaya hato. emane rAjyaprakaraNamAM cANakyanIti anusarAya ke AtyaMtika satyanIti anusarAya tenI bahu paDI na hatI, paNa gAMdhIjInuM valaNa spaSTa thayA pachI jenomAM sAmAnya rIte svadharmavijayanI jeTalI khuzAlI vyApelI teTalI ja vaidika ane musalamAna samAjanA dhArmika lokomAM tIvra roSavRtti pragaTelI. vedabhakta AryasamAjIo ja nahi, mahAbhArata, upaniSada ane gItAnA bhakto sudhdhAMmAM evo bhAva janmelo ke gAMdhI to jena lAge che. e vaidika ke brAhmaNa dharmano marma tilaka jeTalo jANato hoya to ahiMsA ane satyanI ATalI Atmattika ane aikAntika himAyata na karata. kurAnabhakta musalamAno ciDAya e to sahaja ja hatuM. badhuM game te hoya, paNa A tabakke, jyAre ke koMgresanA kAryapradezamAM gAMdhIjIno hAtha laMbAto ane majabUta thato hato tyAre, sauthI vadhAremAM vadhAre anukULa Ave ane dharma gaNAya evI rIte koMgresanAM dvAro jaino vAste khullAM thayAM hatAM. A sAthe e paNa kahI devuM joIe ke jo hiMdustAnamAM jeno jeTalA ke tethIye ochA paNa lAgavagavALA bauddha gRhastho ane bhikhuo hota to temane vAste paNa koMgresanAM dvAro dharmadaSTie khullAM thayAM hota. huM dhAruM chuM ke uparanuM saMkSipta varNana sAMpradAyika manovRtti samajavA vAste pUratuM che. sAMpradAyika bhAvanAthI mana eTaluM badhuM nAnuM temaja niSkriya jevuM thaI jAya che ke tene vizALa kAryapradeza tarapha vaLavAnuM ane sakriyapaNe dAkhavavAnuM sUjhatuM nathI. tethI ja jyAre tilaka ane lAlAjInI bhAvanA rAjakIya kSetramAM mukhya bhAga bhajavatI tyAre paNa mahAbhArata, gItA ane cANakyanItinA bhakta kaTTara hiMduoe, kaTTara saMnyAsIoe koMgresane potAnuM kAryakSetra na ja mAnyuM. teo eka ke bIjuM bahAnuM karI potAnI dhArmikatA koMgresanI bahAra rahevAmAM ja sAbita karatA. e ja rIte jyAre gAMdhIjInI satya ane ahiMsAnI tAtvika daSTi rAjakIya kSetramAM dAkhala thaI tyAre paNa ahiMsAnA ananya upAsaka ane pracAraka tarIke potAnI jAtane mAnatA-manAvatA kaTTara jaina gRhastho ane jaina sAdhuo koMgresanA daravAjAthI dUra ja rahyA, ane tenI bahAra rahevAmAM ja potAnA dharmanI rakSA karavAno saMtoSa poSavA lAgyA. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpradAyo ane rASTrIya mahAsabhA 0 129 paNa daiva keLavaNI dvArA judI sRSTi ghaDI rahyuM hatuM. dareka saMpradAyanA yuvakomAM ochA ke vattA pramANamAM keLavaNIe parivartana zarU karI dIdhuM hatuM. yuvakonuM vicArabiMdu jhapATAbhera badalAvA mAMDyuM hatuM. keLavaNIe kaTTara sAMpradAyika pitAnA putromAM temanA pitA karatAM moTuM mana ane vizALa dRSTibiMdu nirmANa karyuM hatuM. tethI dareka saMpradAyanI navI peDhIne, pachI te potAnA dharmazAstranA mULa siddhAMto bahu jhINavaTathI jANatI hoya ke nahi chatAM, ema spaSTa jaNAvA lAgyuM ke ApaNA vaDIlo ane dharmAcAryo je je dharmasiddhAMtonI ane sAMpradAyika vizeSatAonI mahattA gAya che te siddhAMtone teo potapotAnA vADA sudhdhAMmAM sajIva ke kAryazIla karatA nathI agara karI zakatA nathI, temaja potAnA vaDA bahAra koMgresa jevA vyApaka kSetramAM paNa teo potAnA siddhAMtanI sakriyatA ana zakayatAmAM mAnatA nathI. eTale navI peDhIe joI lIdhuM ke temane vAte potapotAnA saMpradAyo vyavahAra ane dharma-baMne daSTie mAtra baMdhanarUpa che. A samajathI dareka saMpradAyanI zikSita navI peDhI rASTrIya mahAsabhA tarapha vaLI; ane sAMpradAyika bhAva choDI tene ja potAnuM kAryakSetra banAvyuM. A kSaNe saMpradAyanA kadara paMDito, dharmAcAryo temaja hiMdu mahAsabhAnugAmI navI peDhI vacce vicAraAddha zarU thayuM. kaTTara mullA ke molavI taruNa muslimane kaheto ke tame koMgresamAM jAo cho, paNa tyAM to islAma viruddhanuM ghaNuM bane che. tamArI pharaja sarvathI pahelAM potAnA dIna IslAmane prakAzavAnI ane potAnA dIna musalamAnone vaMdhAre sabaLa banAvavAnI che. temane musalamAna taruNo javAba ApatA ke rASTrIya vizALa kSetramAM to UlaTuM mahammada sAhebanA bhrAtRbhAvanA siddhAntane vizeSa vyApaka rIte jIvato banavAnuM zakya che. mAtra islAmI vADAmAM to e siddhAnta ziyA, sutrI vagere aneka nAnA bhedomAM vaheMcAI khaMDita thaI gayo che, ane samagra dezanA potAnA pADozI bhAIone para manAvato thaI gayo che. mullA ke molavI e taruNone nAstika gaNI ghUrakatA. sanAtana paMDito ne sanAtanapaMthI bAvA saMnyAsIo e ja rIte potAnI nava peDhIne kahetA ke tamAre kaMI karavuM che to hindu komanuM kSetra kayAM nAnuM che? tame koMgresamAM jaIne to dharma, karma ane zAstronA ghANa vALavAnA. navI peDhI temane kahetI ke dharma, karma ane zAstronA nAzanI vAta karo cho te ja dharma, karma ane zAstro have navI rIte jIvavAnAM che. jo jUnI rIte temanuM jIvana zakaya hota to ATalA badhA paDito ane saMnyAsIo hovA chatAM hiMdu dharmanuM teja haNAyuM na hota. jyAre kaTTara mananA jaina gRhastho ane khAsa karIne dharmaguruo taruNa peDhIne kahetA ke tame badhA gAMdhI gAMdhI kahI koMgresa tarapha doDo cho, paNa tamAre kAMI kAma ja karavuM che to potAnA samAja ane potAnI koma vAse kAMI kema nathI karatA? navI peDhIe cokhkhacaTa saMbhaLAvyuM ke jo samAja ane komamAM kAma karavAnuM zakya hota ane tame icchatA ja ho to tame pote emAM Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 * samAja, dharma ane saMskRti kAMI kAma kema nathI karI zakatA? tamArI komI ane paMthI bhAvanAe tamArA nAnakaDA ja samAjamAM seMkaDo bhedopabheda janmAvI kriyAkAMDanAM kalpita jALAMonI vADa UbhI karI tamArA potAne ja mATe jyAre kAMI karavAnuM zakya rAkhyuM nathI tyAre vaLI ame e vADAmAM purAI vadhAre lIluM zuM karavAnA hatA? A rIte jUnA sAMpradAyika ane navA rASTrIya mAnasa vacce saMgharSaNa cAlatuM rahyuM, je hajI paNa cAle che. vicArasaMgharSaNa ane vadhAre UhApohathI, jema rASTrIya mahAsabhAnuM dhyeya ane teno kAryakrama vadhAre spaSTa ane vadhAre vyApaka banyo che tema navI peDhInuM mAnasa paNa vadhAre samajaNuM ane vadhAre asaMdigdha banyuM che. atyArano taruNa khristI ema spaSTapaNe samaje che ke garIbo ane duHkhIonI vahAre dhAvAno khristano premasaMdeza jIvanamAM sAcI rIte utAravo hoya to te vAste hiMdustAnamAM rahI rASTrIya mahAsAbhA jeTaluM bIjuM vizALa ane asaMkucita kSetra maLavAnuM zakya ja nathI. Arya samAjanI navI peDhIno paNa nizcaya che ke svAmI dayAnaMde upasthita karela badho ja kAryakrama temanAya dRSTibiMdu karatAM vadhAre vyApaka dRSTibiMduthI ane vadhAre vizALa kSetramAM amalamAM mUkavAnuM kAma koMgresa karI rahI che. muslima navIna peDhI paNa potAnA pegambara sAhebanA bhrAtRbhAvanA siddhAntane koMgresanA paMDAlamAM ja mUrtimAna thato joI rahI che. kRSNanA vaMzaja ane bhaktonI nava peDhI temanA karmayoganI zakti koMgresamAM ja jovA pAme che, navI jena peDhI paNa mahAvIranI ahiMsA ke anekAMtadaSTinI vyavahAra temaja tAttvika upayogitA koMgresanA kAryakrama sivAya anyatra jotI ja nathI. Ama hovAthI atyAre jaina samAjamAM eka jAtano kSobha Ubho thayo che te, jenAM bIja to ghaNA divaso agAu vavAyAM ja hatAM. atyAre vicAraka yuvako sAme muddo e che ke temaNe potAnA vicAra ane kAryanIti paratve AkharI pheMsalo ghaDI ja kADhavo joIe, jethI jene samajAya te e pheMsalAne anusare, jene na samajAya e bhale jUnI ghareDa tarapha cAlyA kare. have pachInI navIna peDhI vAste paNa taddana cokhA zabdomAM evA pheMsalA ane kAryakramanI anivArya jarUra che. huM spaSTapaNe jouM chuM ane mAnuM chuM ke rASTrIya mahAsabhAnA dhyeya, tenI vicArasaraNI ane tenA kAryapradezamAM ahiMsA ane anekAntadRSTi, je jainatvanA prANa che te, vadhAre tAttvika rIte ane vadhAre upayogIpaNe kAma karI rahyAM che. hA, koMgresanA paMDAlanAM Asano upara pIta ke zveta vastradhArI yA nagnamUrti jaina sAdhuo beThelA nahi dekhAya, tyAM temanA moDhethI nIkaLatI ahiMsAnI jhINAmAM jhINI vyAkhyA temaja ahiMsAnA rakSaNa mATe ja prazasta hiMsA karavAnI vAgdhArA nahi saMbhaLAya e kharuM. tyAM bhagavAnanI mUrtio, temanI pUjA vAstenI phUlanI chAbaDIo, sugaMdhI dravyo, AratInA ghaMTanAdo e paNa nahi ja hovAnAM. tyAM koI cAlatA vyAkhyAne "tahatti, tahatti," karanAra bhakto ke gaphUlI gAnAra baheno paNa nahi maLavAnI. koMgresanA rasoDe upadhAna tapa Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpradAyo ane rASTrIya mahAsabhA * 131 vAstenI AgaLanI taiyArIrUpa vividha miSTAno paNa najare nahi caDavAnAM. tema chatAM jene vicAradaSTi haze te joI zakaze ke koMgresanI ekeeka vicAraNA ane ekeeka kAryakrama pAchaLa vyavahAru ahiMsA ane vyavahAru anekAntadaSTi kAma karI rahI che. khAdI utpanna karavI-karAvavI ane tene ja vAparavI - e kAryakramamAM che te karatAM vadhAre ahiMsAnuM tattva bIjI koI rIte kapaDAM taiyAra karI vAparavAmAM che ema koI jaina sAdhu batAvaze ? mAtra nAnI nAnI jAtio ja nahi, nAnA nAnA paMtho ja nahi, paNa paraspara ekabIjAthI taddana virodhI evI bhAvanAvALI moTI moTI jAtio ane moTA moTA paMthone potapotAnA aikAMtika daSTibiMduthI khaseDI sarvahitasamanvayarUpa anekAMtadaSTimAM sAMkaLavAnuM kAma koMgresa sivAya bIjI koI saMsthA ke bIjI koI jaina poSALa kare che ke kAma karI zake che, ema koI sAco nirbhaya jenAcArya kahI zakaze ? ane jo ema ja che to dhArmika kahevAtA jaina sAMpradAyika gRhastho ane jaina sAdhuonI dRSTie paNa temanA potAnA ja ahiMsA ane anekAMtadaSTinA siddhAMtane aMze paNa jIvato karI batAvavA vAste navIna peDhIe koMgresane mArge ja vaLavuM joIe e eka ja vidhAna phalita thAya che. jaina zAstramAM aneka udAtta siddhAMto hovAnI vAto comera phelAvAya che. dAkhalA tarIke, dareka sAdhu ke AcArya ema kahe ke mahAvIre to jAtapAtanA bheda sivAya patita ane dalitane paNa unnata karavAnI vAta kahI che, strIone paNa samAna lekhavAnI vAta upadezI che; paNa jyAre ApaNe e ja upadezakone pUchIe ke tame ja tyAre e siddhAMto pramANe kema nathI vartatA? te vakhate teo eka ja javAba ApavAnA ke lokarUDhi bIjI rIte ghaDAI gaI che, eTale e pramANe vartavuM kaThaNa che; vakhata AvatAM rUDhi badalAze tyAre e siddhAMto amalamAM AvavAnA ja. e upadezako rUDhi badalAya tyAre kAma karavAnuM kahe che. evI sthitimAM e rUDhi badalI, toDIne temane vAste kAryakSetra nibaMdha karavAnuM kAma koMgresa karI rahI che ane e ja kAraNe vicAraka nava peDhIne koMgresa sivAya bIjo koI sAMpradAyika kAryakrama saMtoSI zake ema che ja nahi. hA, saMpradAyamAM saMtoSa mAnI levA jevI ghaNI vastuo che, je tene pasaMda kare te temAM khuzIthI joDAI rahe. thoDI vadhAre kImata ApI vadhAre jADuM ane kharabacaDuM khAdInuM kapaDuM paherI kAMIka paNa ahiMsAvRtti na poSavI hoya ane tema chatAM naLa upara covIse kalAka garaNuM bAMdhIne ke jIvAtakhAnAmAM badhI jIvAta ThAlavIne ahiMsA pALyAno saMtoSa sevavo hoya to sAMpradAyika kSetra suMdara che. loko tene ahiMsApriya dhArmika paNa mAnaze ane bahu karavApaNuM paNa nahi rahe. dalitoddhAra vAste pratyakSa jAte kAMI karyA sivAya agara te vAte nANAMno phALo ApyA sivAya paNa saMpradAyamAM rahI moTA dhArmika manAvA jevI nokArazI, pUjApATha ane saMgha kADhavAnI kharcALa prathAo che, jemAM rasa Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 * samAja, dharma ane saMskRti levAthI I pALyo gaNAya, saMpradAya poSyo gaNAya ane chatAM sAcuM tAttvika kazuM ja karavuM na paDe. jyAM dekho tyAM saMpradAyamAM eka ja vastu najare paDaze ane te e ke prANa vinAnA koI ne koI kriyAkAMDa, koI ne koI dhArmika vyavahArane vaLagI temAM ja dharma karyAno saMtoSa mAnavo ane vaLI vadhArAmAM tene AdhAre AjIvikA poSavI. Ajano yuvaka kAMIka jIvana jIvavA icche che. ene khoLiyA karatAM prANanI vadhAre paDI che. ene zuSka vAdo karatAM jIvatA siddhAMto vadhAre game che. ene pAralaukika mokSanI niSkriya vAto karatAM aihika mokSanI sakriya vAto vadhAre AkarSe che. ene sAMkaDI zerImAM cAlavA ke doDavAmAM rasa nathI. ene dharma karavo hoya to dharma ane karma karavuM hoya to karma, paNa je karavuM hoya te, khullamakhullAM karavuM che. dharmanI pratiSThAno lAbha laI daMbhanA jALAmAM paDavAnuM e pasaMda karato nathI. enuM mana koI eka veSa, koI eka kriyAkAMDa ke koI khAsa prakAranA vyavahAra mAtramAM goMdhAI rahevA taiyAra nathI. tethI ja AjanuM yuvaka-mAnasa potAnuM astitva ane vikAsamAtra sAMpradAyika bhAvanAmAM poSI zake tema che ja nahi. tethI jaina ho ke jainetara ho, dareka yuvaka rASTrIya mahAsabhAnA vizALa prAMgaNa tarapha hasate cahere, phUlatI chAtIe, ekabIjAne khabhekhabho lagADI jaI rahyo che. jo A kSaNe sarva saMpradAyo cete to navA rUpamAM paNa temanA potAnA saMpradAyo jIve, potAnI navI peDhIno Adara potA tarapha sAcavI rAkhe zake ane jema atyArano saMkIrNa jaina saMpradAya UkaLI UThyo che tema navayuvaka tarapha kharI rIte navayuvakane AkarSanAra rASTrIya mahAsabhA tarapha upekSA ke tiraskAranI bevaDI rIte mota che ema koIne lAgyA vinA nahi rahe. dRSTie jozo to tenuM -- navabhaNataravALI koI taruNI eka gopALamaMdiramAM kutUhalavaza jaI caDI. gosvAmI dAmodaralAlajIne darzane jatI seMkaDo bhAvuka lalanAone joI e taruNI paNa emAM bhaLI. gosvAmIjI bhagataNone ekeeka lakSa karI kahetA ke 'mAM kRSNa bhAvaya AtmAnaM ca rAdhikAm' mane kRSNa samajo ane potAne rAdhikA. badhI bhoLI. bhaktANIo to mahArAjazrInuM vacana kRSNavacana samajI e rIte varatatI AvelI, paNa pelI navazikSita taruNImAM tarkabuddhi jAgI. e cUpa rahI na zakI, namratAthI paNa nIDaratAthI bolI : 'mahArAjazrI, tamane kRSNa mAnavAmAM mane jarAye vAMdho nathI paNa huM jovA mAMguM chuM ke kRSNe kaMsanA hAthIne uchALyo tema tame hAthI nahi, Akhalo nahi to ekAda nAnA gadheDAMne uchALI pheMkI zako cho ke nahi ? kRSNe to kaMsanA muSTika ne cANra e be mahAmallone maradI nAkhelA, tame vadhAre nahi to gujarAtanA ekAda akhADiyA taruNane maradI zako ke nahi ? kRSNe kaMsane paTakI mArelo, to tame tamArA koI vaiSNavapaMthanA virodhI yavanane paTakI zako cho ke nahi ?" tarka jabaro hato. pelA Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpradAyo ane rASTrIya mahAsabhA 7 133 mahArAje manamAM babaDatAM kahyuM ke A nAstika bAImAM to kaliyuganI buddhi AvelI che. huM dhAruM chuM ke e bAInA jevI kaliyugI buddhi dharAvanAra Ajano koI paNa saMpradAyano koI paNa yuvaka potapotAnA saMpradAyanAM zAstrone sAMpradAyika dRSTie jonAra ane tevAM pravacano ka2nA2 potapotAnA sAMpradAyika dharmaguruone evo ja kAMIka javAba Apaze. yuvaka musalamAna haze to te molavIne saMbhaLAvaze ke hiMduone kAphara kaho cho, paNa tame pote paNa kAphara kema nahi ? gulAma hoya te kApha2. tame pote gulAma ja cho. gulAmImAM rAkhanAra kAphara gaNAto hoya to rAjyakartAone kAphara mAno. pachI temanI soDamAM kAM bharAo cho ? yuvaka hindu haze to te vyAsane saMbhaLAvaze ke mahAbhAratanI vIrakathA ane gItAno karmayoga sAco che to atyAre jyAM vIratva ane karmayoganI khAsa jarU2 che te prajAkIya raNAMgaNathI kema bhAgo cho ? yuvaka jaina haze to 'kSamA vIrasya bhUSaLam'no upadeza ApanAra jaina gurune kaheze ke jo tame vIra ho to sArvajanika kalyANakArI ne chatAMya uzkeraNInA prasaMgomAM jaI kSamA kema sAcavI zakAya evo padArthapATha kAM nathI ApatA ? sAta vyasananA tyAgano satata upadeza ApanAra tame, jyAM saue evo tyAga karelo ja che tyAM ja mAtra besI evA tyAganI vAto kema karo cho ? pIThAM u52 jyAM dezamAM lAkho loko karoDo dArUDiyAo barabAda thAya che tyAM, jaI tamAro upadeza kema nathI varasAvatA ? jyAM anAcArajIvI strIo vase che, jyAM katalakhAnAM ane mAMsavikraya cAle che, tyAM jaI kAMI kema nathI ujALatA ? A rIte atyArano kaLiyugI yuvaka koI paNa gurunA upadezane kasyA vinA, tarka karyA vinA sAMbhaLavAno ke mAnavAno che ja nahi. hA, te eka vastu mAnaze ane te e ke upadeza jIvI batAvato hoya te ja vastu. ApaNe joIe chIe ke atyAre upadeza ane jIvana vaccenA bhedanI dIvAla toDavAno prayatna rASTrIya mahAsAbhAe karyo che ane karI rahI che. tethI tamAma saMpradAyo vAstu e eka ja kAryakSetra yogya che. jaina samAjamAM traNa varga che : eka taddana sAMkaDo. tenuM mAnasa evuM che ke tene dareka vastu, dareka kartavya ne pravRtti sAthe potAnuM ke potAnA jaina dharmanuM nAma hoya to te vastu, te kartavya ke te pravRtti game teTalI yogya hovA chatAM tene te varga tiraskAre nahi to chevaTe uvekhe to jarU2 ja. A varga kaTTara tarIke jANIto che. tenA mukhiyA sAdhuo ane gRhastho paNa jANItA che. te kaTTara ane roSIlo hoI tene vize vadhAre nirdeza karavA karatAM mauna sevavuM ja yogya che. bIjo eka varga udArane nAme khape che. te jAheramAM potAnA nAmano ke jaina dharmanA nAmano bahu Agraha sevato hoya evo dekhAva nathI karato. vaLI keLavaNInA kSetramAM paNa gRhastho vAste kAMIka kare che. deza ke paradezamAM sArvajanika dharmacarcA ke dharmavinimayanI vAtamAM rasa laI kAMIka jaina dharmanA mahattva vAste ceSTA kare che. e varga udAra gaNAto hoI tene vize prathama kTara varganA Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 * samAja, dharma ane saMskRti karatAM vadhAre spaSTa vicAravAnuM prApta thAya che. evI bhramaNAmAM ApaNe rahevuM na joIe. A bIjo varga pahelA varga karatAM kAMI sArI manodazA dharAve che, pahelo varga roSIlo ane nIDara hoI mAne tevuM kahI de che, jyAre bIjo varga bIkaNa hoI tema kaheto nathI: paNa te baMnenI manodazAmAM bahu phera nathI. jo pahelA vargamAM roSa ane abhimAna che to bIjAmAM bIkaNapaNuM ane kRtrimatA che. vAstavika dharmanI pratiSThA ane jaina dharmane jIvaMta banAvavAnI pravRttithI baMne ekasarakhA ja dUra che. dAkhalA tarIke, rASTrIya jIvananI pravRttionI kasoTI lo. pahelo varga khullaMkhullA kaheze ke rASTrIya pravRttimAM jaina dharmanuM sthAna kyAM che? ema kahI te potAnA bhaktone te tarapha DhaLatAM rokaze. bIjo varga khullaMkhullA ema nahi kahe, paNa sAthe ja potAnA koI paNa bhaktane rASTrIya jIvana tarapha vaLato joI prasanna nahi ja thAya. pote bhAga levAnI vAta dUra rahI, paNa koI potAno bhakta rASTrIya pravRtti tarapha DhaLyo haze ke DhaLato haze to tenA utsAhane te "guNe mare vaha viSa se na maraNa' e nIti pramANe jarUra moLo pADI deze. udAharaNa joItuM ja hoya to tAjuM che. yuropamAM vizvabaMdhutvanI pariSado bharAya che. tyAM jaina dharma potAnuM sthAna parANe karavA jAya che, paNa te dharma jarA paNa mahenata vinA vizvabaMdhutvanI pratyakSa pravRttimAM sthAna meLavavAnuM A dezamAM zakya chatAM ahIM ja emAM sthAna kema nathI meLavato ? rASTrIya mahAsabhA jevuM vizvabaMdhutvanuM sulabha ane gharaAMgaNAnuM kAryakSetra choDI laMDana ne amerikAmAMnI evI pariSadomAM kema bhAga levA mathe che ? dezanI pratyakSa vizvabaMdhutvasAdhaka pravRttiomAM potAnAM dhana, tana ane manano phALo Apavo choDI e paradezamAM hajAro mAIla dUra bharAtI pariSadomAM mAtra be-pAMca miniTa bolavA ja parANe apamAnapUrvaka kAM phAMphAM mAre che ? Ano javAba zodhIzuM to bIjA varganuM mAnasa samajAI javAze. vAta e che ke bIjA vargane kAMIka karavuM che. te paNa pratiSThita hoya te karavuM che. vaLI te pratiSThA evI hoya ke je anuyAyI lokonA manamAM vaselI hoya ane evI na hoya ke jethI anuyAyIone chaMcheDAvAnuM koI paNa kAraNa maLe. tethI ja A udAra varga jaina dharmamAM pratiSThA pAmela ahiMsA ane anekAMtanAM gANAM gAya che. e gANAM evAM ke jemAM kAMI pratyakSa karavApaNuM ja na hoya. pahelA varge e gANAM mATe upAzrayonuM sthAna pasaMda karyuM, jyAre bIjA varge upAzrayo uparAMta bIjA sthAno evAM pasaMda karyA ke jyAM gANA gAI zakAya ane chatAM kazuM ja karavAnuM na hoya. tattvataH bIjo udAra varga vadhAre bhrAmaka che, kAraNa, tene ghaNA udAra tarIke oLakhe che. nAmadAra gAyakavADa jevA cakora buddhinA rAjapuruSone vAste vizvabaMdhutvanI bhAvanAne mUrtimAna karavA mathatI rASTrIya mahAsabhAnI pravRttimAM bhAga levo eka yA bIje kAraNe na pAlave e vAta samajI zakAya, paNa tyAga ane sahiSNutAno jhabhbho paherI beThela, tapasvI manAtA jaina sAdhuvarga vAste e samajavuM muzkela che ke teo jo vizvabaMdhutvane vAstavamAM ja Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpradAyo ane rASTrIya mahAsabhA - 135 jIvita karavA icche che to tenA prayoganuM sAmenuM pratyakSa kSetra choDI teo kevaLa vizvabaMdhutvanI zAbdika ramata karanAra pariSadonI mRgatRSNA pAchaLa kAM doDe che ? have trIjA varganI vAta karIe. e varga prathamanA be varga karatAM sAva judo paDe che, kAraNa emAM pahelA varga jevI sAMkaDI dRSTi agara kaTTaratA nathI ke jene lIdhe te game te pravRtti sAthe mAtra jaina nAma joIne ja rAce; athavA mAtra kriyAkAMDamAM mUrchita thaI samAja ane dezanI, pratyakSa sudhAravA yogya sthiti sAme AMkha mIMcI besI rahe. A trIjo varga udAra manano che, paNa bIjA varganI udAratA ane tenI udAratA vacce moTuM aMtara che. bIjo varga rUDhi ane bhayanAM baMdhano choDyA sivAya ja udAratA seve che, jethI tenI udAratA aNIne TAMkaNe-kAmanI veLAe-mAtra dekhAva pUratI rahI jAya che, jyAre trIjA varganI udAratA zuddha kartavya ane svaccha dRSTimAMthI utpanna thayelI che. ene lIdhe tene mAtra jaina nAmano moha nathI, agara tenI leze sUga paNa nathI. e ja rIte te udAratAnI sudhArAnI mAtra zAbdika ramatomAM goMdhAto nathI. e prathama potAnI zaktinuM mApa kADhe che ane pachI ja kAMI ka2vAnI vAta kare che. tene jyAre svaccha dRSTithI kAMI kartavya sUjhe che tyAre te koInI rIjha ke khIjanI ciMtAmAM paDyA sivAya te kartavya tarapha vaLe che. te mAtra bhUtakALamAM rAcato nathI; mAtra bIjAonA prayatnanI rAha joI besI rahevAnuM paNa pasaMda nathI karato. tene jAti, saMpradAya ke kriyAkAMDanA cokA bAMdhI rAkhI nathI zakatA. te e cokAomAM paNa rahe ane bahAra paNa vicare. tenI nema mAtra eTalI ja rahe che ke dharmanuM nAma maLo ke na maLo, paNa kAMIka agatyanuM sarvahitakArI kalyANakArya AcaravuM ja joIe. joke A trIjo varga cheka nAno che, paNa tenI vicA2bhUmikA ane tenuM kAryakSetra bahu vizALa che. emAM mAtra bhAvinI ja AzAo nathI samAtI, paNa emAM bhUtakALanA zubha vArasA ane vartamAnakALanAM kImatI temaja preraNAdAyI baLo sudhdhAMno samAveza thaI jAya che. emAM thoDI, paNa AcarI zakAya eTalI ja, ahiMsAnI vAto Avaze; jIvanamAM utArI zakAya ane utAravo joIe evA ja anekAntano Agraha raheze. jema bIjA dezanA ane bhAratavarSanA aneka saMpradAyoe upa2 varNavela eka trIjA vargane janma Apyo che, tema jaina paraMparAe paNa trIjA vargane janma Apyo che. samudramAMthI vAdaLAM baMdhAI chevaTe nadIrUpe banI aneka jAtanI lokasevA sAdhatAM jema aMte samudramAM ja laya pAme che, tema mahAsabhAnA AMgaNAmAMthI bhAvanA meLavI taiyAra thayela ane taiyAra thato A trIjA prakArano jaina varga paNa lokasevA dvArA chevaTe mahAsabhAmAM ja vizrAMti levAno. ApaNe joyuM ke chevaTe to vahelA ke moDA badhA saMpradAyone potapotAnA cokAmAM rahIne agara cokA bahAra nIkaLIne vAstavika udAratA sAthe mahAsabhAmAM maLye ja Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 * samAja, dharma ane saMskRti chUTako che. mahAsabhA e rAjakIya saMsthA hoI dhArmika nathI. sarveno zaMbhumeLo hoI te ApaNI nathI, pArakI che - evI bhAvanA e mAtra bhramaNA hatI. pajusaNanA divasomAM ApaNe maLIe ane ApaNI bhramaNAo dUra karIe to ja jJAna ane dharmaparva UjavyuM gaNAya. tame badhA nirbhaya banI potAnI svataMtra daSTie vicAra karatA thAo e ja mArI vAMchA che. ane te vakhate tame game te mata bAMdhyo haze, game te mArge jatA hazo, chatAMya huM khAtarIthI mAnuM chuM ke te vakhate tamane rASTrIya mahAsabhAmAM ja dareka saMpradAyanI jIvanarakSA jaNAze, tenI bahAra kadI nahi. - paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno, 1938. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22. svataMtratAno artha huM arthazAstra, itihAsa ke rAjakAraNano jJAtA agara abhyAsI nathI. tema chatAM dezanI sthitinA sAmAnya paricayamAM rahevAnuM mane haMmezAM rucyuM che. mAtra ATalA ja AdhAra upara mane AvatI svataMtratA vize je kAMI vicAro Ave che tene TUMkamAM AlekhavA IcchuM chuM. vyavahAramAM ane dunyavI koI paNa kSetramAM svataMtratAno nirapekSa artha zodhavo zakya ja nathI. eTale jyAre svataMtratAnA artha vize vicAra karIe tyAre sApekSadaSTie ja vicAravAnuM prApta thAya che. deza svataMtra thayo che, ApaNe svataMtratA prApta karI che, evA uddagAro kADhavA ane teno pracalita evo sAmAnya artha levo e bahu agharuM nathI temaja svataMtratAnI prApti nimitte thanArA upara uparanA pheraphAro samajavA ane te nimitte thanArA utsavo ne ujavaNIomAM rasa levo e paNa saheluM che. paraMtu AvI rahelI svataMtratA ApaNA jIvanane kaI rIte sparza kare che temaja pratyeka vyaktinA jIvanapradezanA kayA kayA baddha dvArA khullAM kare che temaja e svataMtratAjanita muktimAMthI kayA prakAranI kartavyaparataMtratA anivArya rIte phalita thAya che e samajavuM vadhAre agharuM che ke je svataMtratAnuM kharuM hArda che. svataMtratA AvI, eTalA uparathI ATalI bAbata to saunA manamAM vaselI ja che ke ApaNe aMgrejI hakUmatanI parataMtratAthI agara videzI zAsananI gulAmImAMthI mukti meLavI. videzI zAsananI gulAmIno vicAra AvatAM ja ApaNe e paNa vicAravA prerAIe chIe ke zuM briTiza hakUmata pahelAM ApaNe gulAma na hatA? ane na hatA to te kayA arthamAM temaja jo gulAma hatA to te kayA arthamAM? vaLI e paNa vicAra Ave che ke videzI zAsane A dezamAM gulAmI lAdI ane gulAmI poSI, paraMtu zuM eNe mAtra gulAmI ja poSI che ke eNe svataMtratAnAM bIjo paNa vAvyAM che? A ane AnA jevA prazno ApaNane lAMbA nahi to TUMkA bhUtakALa upara taTastha dRSTi nAkhavA prere che. yuropanA judA judA dezomAMthI videzIo AvyA te vakhatanI ane aMgreja hakUmata sthapAI tyAra sudhInI ja dezanI sthitino vicAra karIe ane tene aMgrejI hakUmata sthapAyA pachInI dezanI sthiti sAthe sarakhAvIe to ApaNane samajavuM vadhAre saraLa * ' che. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 * samAja, dharma ane saMskRti thaI paDe ke aMgrejI hakUmata daramyAna ane te pahelAMnI dezanI sthiti vacce keTaluM ane kevuM aMtara hatuM. vaLI e paNa samajavuM vadhAre saheluM thaI paDe ke aMgrejI zAsane kaI kaI bAbatamAM gulAmI lAdI agara poSI ane kaI bAbatamAM eNe jUnI gulAmInAM mULo ukheDyAM ke DhIlAM karyo. e paNa samajavuM vadhAre saraLa thaI paDe ke videzI hakUmate, ApaNe icchIe tevA arthamAM, svataMtratAnAM navAM bIjo A dezamAM icchAe ke anicchAe, jANyuM ke ajANye kyAM kyAM ane keTalA pramANamAM ropyAM ke jenA pariNAme Aje ApaNe svataMtratA prApta thayAnI kRtArthatA eka athavA bIjI rIte anubhavIe chIe. aMgrejI zAsana sthapAyA pahelAM dezanuM Arthika jIvana svataMtra hatuM, eTale dezanI khetIvADInuM utpAdana, tenI vaheMcaNI, udyoga-dhaMdhA, kaLA-kArIgarI e badhAnuM jIvanadAyI vaheNa mAtra dezAbhimukha hatuM. tethI game tevA duSkALamAM paNa peTano khADo pUravAnuM kAma briTiza zAsananA sukALanA divaso karatAM anekagaNuM saheluM hatuM. mAnavajIvananA mukhya AdhArarUpa pazu jIvana ane vanaspatijIvana taddana AbAda lIlAMchama ane samRddha hatAM, je briTiza zAsananI sthApanA pachI uttarottara hAsa pAmatAM pAmatAM Aje kSINaprAya thaI gayAM che ane sAva sukAI karamAIne vaNasI gayAM che, jene lIdhe saMkhyAnI dRSTie mAnavasamAjanI AbAdI hovA chatAM jIvananI daSTie dezano mAnavasamAja kaMkAla jevo rakta mAMsa ane vIryahIna banI gayo che. aMgrejI zAsana pahelAMnI dezamAM pravartatI dhArmika, sAmAjika ane keLavaNInI sthiti aMgrejI zAsana sthapAyA pachInI te viSayanI sthitinI sarakhAmaNImAM ekaMdara pAmara ane ekadezIya ja hatI. dezamAM dhArmika vAtAvaraNa vyApaka ane ghana hatuM kharuM, paNa e vAtAvaraNamAM jeTalI paralokAbhimukhatAnI ane vahemI kriyAkAMDanI pracuratA hatI teTalI ja aihika jIvananA saLagatA ane tatkALa ukela mAgatA prazno pratye udAsInatA temaja puruSArthahInatA hatI. zraddhAnuM ati ane AMdhaLuM dabANa buddhi temaja tarkanA prakAzane bahu saraLatAthI gUMgaLAvI nAkhatuM. samAjamAM strIzakti sAva upekSita ane suSupta hatI. tenuM svAtaMtrya hatuM to te mAtra gharaAMgaNAnA jIvanane dIpAvavA ke kSubdha karavA pUratuM. varNavyavasthAnuM samagra baLa nAtajAtanA asaMkhya vADAo ane cokAvRtti temaja uccanIcapaNAnI bhAvanAmAM samAI jatuM. brAhmaNa ane anya guruvarganI temaja tene sIdho Teko ApatA itara savarNonI jeTalI mahattA ane mahanIyatA hatI teTalI ja dalita ane aspRzya gaNAtA vargonI kSudratA ane niMdanIyatA rUDha thaI gaI hatI. samagra jIvanamAM mahattvano bhAga bhajave evA lagnanA saMbaMdho aicchika ke guNAzrita bhAgye ja bacavA pAmyA hatA. gharaAMgaNe nyAya ApanArI ane samAdhAna karAvanArI paMca temaja mahAjananI jUnI saMsthAomAM sevA karatAM sattAno dora savizeSa hato. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - svataMtratAno artha * 139 AkhA dezamAM keLavaNInuM dhoraNa sastuM ane sulabha hatuM, paNa e keLavaNI jeTalA pramANamAM ucca gaNAtA varga ane vargane sparzatI hatI temaja tene vArasAgata hatI teTalA ja pramANamAM, balka tethIye vadhAre pramANamAM, te keLavaNIthI dezano moTo varga sAva vaMcita raheto. ane Akhoye strIsamAja to moTe bhAge vidyA temaja sarasvatInI pUjAmAM ja zikSaNanI itizrI samajato. keLavaNInA viSayo hatA to aneka, paNa te badhA viSayonuM mukha moTe bhAge paralokagAmI ja banI gayuM hatuM, ane tethI tevA viSayonI keLavaNI aihika jIvanamAM joIe to rasa pUro pADI zakatI nahi. emAMthI sevA karavAne badale sevA levAno bhAva ja pradhAnapaNe poSAto. brahmanI ane advaitanI gaganagAmI bhAvanAo ciMtanamAM avazya hatI, paNa vyavahAramAM tenI chAyA nAmamAtranI hatI. vaijJAnika kahI zakAya evA zikSaNano cheka abhAva na hato, paNa e zikSaNa mAtra kalpanAthI AgaLa vadhI prAyogika bhUmikAmAM bhAgye ja jatuM. rAjakIya sthiti to sAva chinnabhinna thaI nirNAyaka sainya jevI pravartatI. pitAputra, bhAI-bhAI ane ghaNI vAra svAmI-sevaka vacce rAjyasattAnI lAlaca mahAbhArata temaja gItAmAM varNavatA kaurava-pAMDavanA gRhakalahane sadAya sajIva rAkhatI. AkhA dezanuM to zuM, paNa eka prAMta sudhdhAMmAM saMvAdI kahI zakAya evuM mAtra prajAhitaiSI zAsana bhAgye ja TakatuM. talavAra, bhAlA ane baMdUka pakaDI zake ane calAvI zake tevI eka ke aneka vyaktio game tyAre prajAjIvanane besUruM karI nAkhatI. paradezI ke svadezI humalA sAme pUrepUruM kAma Ape tevI sAmUhika trANazakti sAva nirjIva banI gaI hatI. e ja kAraNe aMgrejo bhAratane jItavA ane hastagata karavAmAM saphaLa thayA. aMgrejI zAsananA prAraMbhathI ja dezanuM Arthika vaheNa paradeza tarapha vahevuM zarU thayuM hatuM. te e zAsananI sthiratA ane ekarUpatAnI vRddhinI sAthe ja eTale sudhI vadhI gayuM ke Aje jyAre aMgrejI zAsana ApoApa vidAya le che tyAre AkhA dezamAM svataMtratAnI prAptino utsava mANavA jeTalI paNa kharI Arthika samRddhi rahI nathI. aMgrejI zAsanathI koI paNa moTAmAM moTo phaTako paDyo hoya to te dezanA Arthika ane audyogika jIvana para paDelo che. aMgrejI zAsane eka athavA bIje kAraNe rUDha ane saMkIrNa dharmabaLone poSyA che athavA to tene TakAvyA che e sAcuM, paNa sAthe sAthe e zAsananI chAyAmAM dezanAM dhArmika baLomAM ghaNo vAMchanIya vega paNa Avyo che. aneka aMze vahemonuM sthAna vicAroe, paralokAbhimukha jaDa kriyAkAMDonuM sthAna sajIva aihika sevAdharmoe, ane bhaktinA vevalApaNAnuM sthAna jIvaMta mAnavabhaktie lIdhuM che. aMgrejI zAsana daramyAna tarkavAdane je baLa maLyuM che teNe jeTale aMze aniSTa karyuM hoya te karatAM vadhAre aMze zraddhA ane buddhinuM saMzodhana ja karyuM che. aMgrejI zAsana AvyA pachI je jAtanI keLavaNI ApavI zarU thaI ane je prakAranI navI saMsthAo UbhI thaI tene lIdhe Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 * samAja, dharma ane saMskRti keLavaNInAM jUnAM dhoraNa ane jUnI saMsthAo upara phaTako paDyo che ema upara uparathI jotAM lAge che, paNa bArIkIthI vicAra karIe to e dekhAI Avaze ke navI keLavaNI ane navA prakAranI saMsthAo dvArA ja bhAratanA AkhA jIvanamAM krAntikArI vAMchanIya pheraphAra thayo che. paradezI zAsanano hetu paropakArI hato ke potAnuM svArthI taMtra calAvavAno hato e prazna ahIM aprastuta che. prazna eTalo ja che ke paradezI zAsane zarU karela keLavaNI, tenA viSayo ane tenI saMsthAo e badhuM ekaMdare zAsana pahelAMnA dezanI keLavaNI viSayaka sthiti karatAM pragatizIla che ke nahi ? taTasthapaNe vicAra karanAra bhAgye ja evo abhiprAya Apaze ke navuM keLavaNItaMtra pragatikAI nathI. A keLavaNItaMtrane lIdhe ane paradezIonA sahavAsa temaja dezAMtaranA vadhatA jatA pravAsane lIdhe aneka sAmAjika bAbatomAM aMgrejI zAsana daramyAna mULano taphAvata paDI gayo. che enI koIthI nA pADI zake tema nathI. dalito ane aspRzyone jIvananA dareka kSetramAM potAnA jevA gaNavAnI ane temane UMcA uThAvavAnI divase divase baLavattara thatI bhAvanA dareka savarNanA manamAM mULa nAkhatI jAya che. suSupta strIzakti jAgrata banI dareka kSetramAM puruSane sAtha ApI rahI che ane teno bojo haLavo karavA sAthe sAthe tenA abhimAnane paNa haLavuM karI rahI che. paMca ane mahAjanonI saMsthA lokataMtranI Dhabe punarjIvana pAmatI jAya che, ane tenI gati sevAnI dizAmAM vadhye jAya che. aMgrejI zAsana sthapAyA pachI ja ApaNe AkhA dezanI akhaMDatA ane ekarUpatAnI kalpanA karavA lAgyA. te pahelAM sAMskRtika ektA hatI e kharuM, paNa rAjakIya ekatAne mAtra sUtrapAta ja nahi, vahIvaTI anubhava sudhdhAM briTiza zAsane jevo karAvyo che tevo bhUtakALamAM kyAre paNa na hato. nAnI moTI rAjasattA mATe aMdaroaMdara AkhaDatA sAMDho. jevA jamInadAro, ThAkora ane rAjA mahArAjAone aMgrejI zAsane ja nAcyA ane prajAjanane kAMIka nirAMta vaLe evI sthiti UbhI karI. briTiza taMtre potAnuM ja jIvana TakAvavA ne vikasAvavA A dezamAM je je karyuM che tenAM aniSTa pariNAmo ochAM nathI, chatAM teNe je lokataMtrano padArthapATha Apyo che ane je keLavaNInuM dRSTibiMdu pUruM pADyuM che, temaja zikSaNa, vyApAra ane pravAsa mATe je moTA pAyA upara paradezanAM dvAra khullAM karyA che, agara to je jaLa ane sthaLanAM baMdhano toDI bhArata ane Itara dezone vadhAre ne vadhAre najIka ANyA che tenI sarakhAmaNImAM bIjAM aniSTo nagaNya jevAM lAge che. briTizataMtra daramyAna sAMpaDela A eka ja lAbha evo che ke jemAM svataMtratAnAM badhAM bIjono samAveza thaI jAya che. atyAre bhAratane svataMtratA prApta thAya che tyAre briTiza zAsana daramyAna pedA thayela aniSTa tattvo ane te daramyAna sAMpaDela siddhio e baMne ApaNane vArasAmAM maLe che. have ogasTanI 15mI pachI ApaNe mATe svataMtratAno zo artha hoI zake e vicAravAnuM kAma ApaNuM che, nahi ke aMgrejonuM. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svataMtratAno artha * 141 uparanI dRSTine anusarI svarAjyaprAptinA maMgaladine svataMtratAno artha saMkSepamAM A pramANe tAravI zakAya: (1) itihAsane vaphAdAra rahI vartamAna paristhitinuM taTastha avalokana karI bhAvi maMgalanirmANanI dRSTi rAkhI je anekavidha pheraphAro karavA paDe te karavAmAM pUrNa ullAsa ne rasa anubhavavo. (2) jIvananAM judAM judAM kSetromAM je doSo ane khAmIo jaDa ghAlI beThela che ema dekhAya tenuM nirmULa nivAraNa karavAmAM, have svarAjya maLyA pachI koI bahAranuM tattva aMtarAyarUpa ke ADakhIlIrUpa nathI e vizvAse, dareka prakAranI khoDo dUra karavA kaTibaddha thavuM. (3) koI paNa vyakti ke prajA potAne prApta thayela siddhio sAcavavAnuM kAma ane navI siddhio meLavavAnuM kAma pUrepUrI javAbadArI uThAvavAnI ane te mATe khapI javAnI kartavyaparataMtratA pacAvyA sivAya sAdhI zake nahi, evI samajaNa aMdarathI keLavavI. upara sUcavela che te artho ApaNane IzAvAsya'nA mULa maMtrane mudrAlekha banAvavA prere che. te mudrAlekha e che ke jo koI vyakti ke prajA lAMbuM, sukhI ane saMvAdI jIvana jIvavA icche to teNe Avazyaka badhAM ja kartavyo karatAM rahevuM joIe; arthAt puruSArthahInatAmAM dharma mAnavo na joIe. vyakti ane samaSTinA madhura saMbaMdho TakI rahe ane vadhe te mATe e maMtra sUcave che ke svakartavyanA phaLano upabhoga tyAgapUrvaka ja karavo ghaTe, ane bIjAnAM zramaphaLanI lAlacanA pAzathI chUTavuM ghaTe. IzAvAsyanA e maMtrano ukta sAra dharma, jAti, adhikAra ane saMpattionA svAmIone svarAjyaprAptine divase ema kahe che ke tame potapotAnI sattAnA lobhe tarehatarehanA dAvAo AgaLa na dharo ane janatAnA hitamAM ja potAnuM hita samajo. nahi to, aMgrejonA zAsana pahelAM hatI te karatAM paNa vadhAre mUMDI arAjakatA UbhI kiravAnA kAraNa banazo ane videzI AkramaNane pharI notarI pote ja pahelAM gulAma banazo. - prabuddha jaina, 1-947. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23. lokataMtrano mukhya pAyo prajAsattAka divasa UjavavAmAM Ave che ane prajAsattAka taMtrane lakSI dezanA dareka bhAgamAM vicAravAnA taMtrIo potapotAnA chApAnA khAsa aMka prasiddha kare che. tene vakhate prajAsattAka ke lokataMtrano mukhya ane sAco pAyo zo che, temaja e pAyo ApaNA lokataMtramAM keTale aMze che, e jANavuM jarUrI che. lokataMtranA bIjA aneka AdhAro che, paNa temAM jo koI eka mukhya ane mahattvano AdhAra darzAvavo hoya to te saravALe samaSTinA hita ane kalyANane ja potAnuM hita ane kalyANa lekhI pratyeka rASTraghaTaka uMmaralAyaka ane samajadAra vyaktie potAnA lAbha ane svArthane samaSTinA hita ane kalyANamAM jatA karavA temaja potAnI zaktione samaSTinA hitamAM vAparavI te che. buddha ne mahAvIranA samayamAM gaNarAjyo hatAM. temAM lokataMtranuM ja tattva hatuM, paNa pramANamAM moTA bhayo upasthita thatAM te gaNataMtro joItuM saMgaThana ane baLa sAdhI na zakyAM. eTale upasthita thatA moTA bhayo nivAravAnuM kAma amuka zaktizALI vyaktioe AgaLa AvI karyuM ane pariNAme vyaktisattAka rAjyanA pAyA vistaratA gayA. samaSTihitanI je dRSTi prathama mukhyapaNe kAma karatI te vyakti-rAjataMtramAM gauNa banI ane vaiyaktika hita temaja vaiyaktika gauravanAM bIjo latAMphAlatAM gayAM. A vAta rAjataMtrapakSe thaI. bIjI bAju dharmataMtrapakSe paNa palluM dhIre dhIre badalAtuM gayuM. veti rati rati varato mAre evI pravRttipradhAna bhAvanA dharmakSetramAM kAMIka gauNa thaI. tenA sthAnamAM nivRttipradhAna AdhyAtmika dharmanI bhAvanA dhIre dhIre pradhAna banavA lAgI. vyaktitaMtra-rAjyamAM divase divase sAmUhika javAbadArInuM tattva prajAsAmAnyamAM osaratuM gayuM ane nivRttipradhAna AdhyAtmika dharmanA puraskartA saMgho ane saMpradAyonA prabhAvane lIdhe prajAsAmAnyamAM nivRttinI sAcI samaja ane tenA vikAsane badale nivRttino AbhAsa karAvanArI, paNa vastutaH samaSTinA hitane bejavAbadAra evI eka prakAranI niSkriya vRtti janmI ane teNe dharmanA vividha svAMgo paheryA. AnuM pariNAma AkhA itihAsakALa daramyAna ekaMdara e ja AvyuM ke ApaNo AvaDo moTo deza, Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokataMtrano mukhya pAyo : 143 ATalI badhI bAhya sAdhanasaMpatti dharAvatAM chatAM ane buddhivaibhava temaja ucca saMskRtino vaibhava dharAvavA chatAM, divase ne divase nabaLo paDato gayo ane gulAmI manovRtti dharAvato thaI gayo. jo ApaNe AkhA itihAsakALa daramyAna dekhAtI dezanI nabaLAI ane gulAmI manovRttinA mULa kAraNanI zodha karIzuM to e jaNAyA vinA nahi rahe ke ekaMdara bhAratanI prajAmAM samaSTi-hita ane kalyANanI sAcI samajaNa ane bhAvanAne badale vaiyaktikahita ane svArthanI vRtti ja pradhAnapaNuM bhogavatI rahI che ane teNe ja badho sarvanAza notaryo che. lagabhaga so varSa pahelAM dAdAbhAI navarojajIe dRSTi ane bhAvanAthI svarAjyanI dizAmAM hilacAla karelI ane 1906nI kalakattAnI mahAsabhAnI beThakamAM chevaTanA je paripakva uddagAro kADhelA te A hatA: eka thAo, khaMtathI kAma karo ane svarAjya meLavo. teo kahe che ke svarAjya-lokarAjya maLaze to ja dezanuM duHkhadaLadara, garIbI-bekArI, roga Adi jaze. jyAre e tapasvIe lokarAjyane lIdhe duHkhadaLadara Adi javAnI vAta kahelI tyAre temanI dRSTimAM lokarAmya viSenI kalpanA zI hatI agara zI hovI joIe e atyAre vicAravuM joIe; kAraNa ke, atyAre lokarAjya to prApta thayuM, paNa bhale kAMIka judI jAtanAM chatAM duHkhadaLadara Adi saMkaTo vadhyAM na hoya toya ghaTyAM to nathI ja. e ja arasAmAM lokahitavAdI upanAmathI lakhatA eka mahArASTrIya brAhmaNa saradAra kuTuMbanA dRSTisaMpanna lekhake badhI jAtanA sudhArAonI spaSTa ane makkama himAyata karatAM svadezI vastuone vAparavA eTale sudhI kahyuM ke bhale dezI cIjo moMghI ane kharabacaDI hoya toya sastI ane suMvALI paradezI cIjono moha choDI lokoe e dezI cIjo ja vAparavI joIe, nahi to dezamAMthI garIbI ane bekArI nahi javAnI ane mUDIvAdanI cUDamAM sAdhAraNa janatA sapaDAvAnI. gaNeza vAsudeva jozI, je "sArvajanika kAkAne nAme jANItA hatA, temaNe to te jamAnAmAM hAthe kAMtelA sUtaranI khAdI paherIne potAnuM svarAjakArya zarU kareluM, eTaluM ja nahi, paNa e ja vezamAM 1877nA dilhI darabAra vakhate tyAM darabAramAM jaIne potAnI kAmagIrI bajAvelI. A badhuM e sUcave che ke svarAjya ane lokarAjyane sthApavA IcchatA te te puruSonAM manamAM mukhyapaNe eka ja vAta ramatI ane te e ke have jo bhAratavyApI lokarAjya sthApavuM ane nabhAvavuM hoya to prajAe potAnA vyakti-hitanA vicAro samaSTi-hitamAM ja badalavA joIe. tyAra bAda to tilaka AvyA, gAMdhIjI AvyA ane gAMdhIjIe potAnI sahaja sUjhathI ane karmayogI vRttithI prajAhitane sparzatA ekaeka prazna vyApaka dRSTie mAtra prakAza ja nathI pheMkyo, paNa temaNe e dizAmAM pratyakSa padArthapATha paNa Apyo che. e ja tapazcaryAnA mULamAMthI lokataMtranuM vRkSa UgyuM Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 * samAja, dharma ane saMskRti che. Aje enI comera ujavaNI thAya che, enAM guNagAna gavAya che, paNa ahIM jovAnuM e che ke zuM eno pAyo kharekhara nakkara che? mUDIvAdIonI dRSTi ane hilacAla, thoDAka apavAdo bAda karatAM nAnAmoTA amaladAronI sAcI javAbadArI pratye beparavAI, kAma karavAnI maMdatA ane aMgata lAbhanI mukhya dRSTi temaja judA judA darajjAnA vyApArIonI mAtra aMgata lAbhanI dRSTie videzI vastuonA dalAla banavAnI jUnI kuTeva ane chelle chelle keLavaNInA kSetramAM kAma karatA temaja lokamata keLavavA patro calAvatA evA bhaNelagaNela gaNAtA varganI mAtra aMgata lAbhanI dRSTie thatI mukhya pravRtti - e badhuM jyAre vicAruM chuM ane tenA maLatA purAvAo yathAzakti tapAsuM chuM tyAre mArI TUMkI ane sAdI samajaNane e cokkasa lAge che ke lokarAjya sthapAyuM che, tenuM baMdhAraNa ghaDAyuM che, tenA utsavo UjavAya che, tenAM gANAM gavAya che, paNa khATale moTI khoTa ke nakkara ane majabUta pAyo ja nathI. eTale udyogapatio, amaladAro, madhyavartI dalAlo, saMskArI ane bhaNelagaNela gaNAtA tyAgIo, paMDito ane vidvAno - e badhA mukhyapaNe lokarAjyane upakAraka thAya ne tenA pAyA majabUta bane evI samaSTihitanI dRSTie kAma karatA nathI ane tethI ja dAdAbhAInI ke gAMdhIjInI svarAjya maLyA pachI prajAnI AbAdInI bhaviSyavANI hajI sAcI paDI nathI. mi. bevAna sAcuM ja kahe che ke sAcuM lokataMtra, garIbI ane saMpatti e traNa sAthe sAthe rahI na zake. lokataMtra, enA kharA arthamAM hoya to, saMpatti ane garIbIno bheda bhUMsAvo ja joIe, ane jo e bheda koI paNa arthamAM cAlu rahe to lokataMtra e mAtra nAmanuM ja hoya. mahAtmAjIe ahiMsaka rAjyataMtranuM svapna joyuM. teno paNa kharo artha e ja che ke jo evuM rAjyataMtra ISTa hoya to garIbI ane tavaMgarI bannenuM saha-astitva prajAmAM rahI na zake. zrI vinobA bhAve kharI rIte e ja sUtranI dizAmAM AgaLa vadhI rahyA che ane gItAnI samatvabhAvanA rAjyataMtramAM mUrta thayelI jovA, garIbI temaja tavaMgarInuM mahad aMtara miTAvavA prayatna karI rahyA che. - saMskRti, jAnyuArI 14. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24. sattAbaLa ane satyabaLa bhArate svataMtratA meLavI. tenA pAyAmAM jo koI mukhya baLe jo bhAga bhajavyo hoya to te bhAga satyabaLano hato ema koI paNa kahI zakaze. gAMdhIjI svataMtratAsaMgrAmanA senAnI na hota to svataMtratA prAptinuM prerakabaLa karyuM hota e atyAre na kahI zakAya. game te ho, paNa AjanI sthitimAM ema kahI zakAya ke bhArate mukhyapaNe satyane baLe svataMtratA prApta karI che, eTale jo e baLa enA pAyAmAM na hoya to enI svataMtratA polI ane jo e baLa uttarottara poSAtuM ke vadhatuM na jAya to eTale aMze lAdhela svataMtratA paNa mAtra nAmanI ja rahevAnI. satyanuM baLa e eka baLa che. jeNe jeNe jeTale aMze jIvanamAM satya utAryuM hoya tene tene enA baLano teTale aMze anubhava hoya ja che; paNa satyanuM baLa pragaTAvavuM, tene TakAvI rAkhavuM ane vadhAre ne vadhAre poSavuM temaja vyApaka banAvavuM e kAma saheluM nathI. satyabaLanAM virodhI ghaNAM baLo che. e badhAM virodhI baLa sAme satyabaLane TakAvavuM e ja kharI muzkelI che. A muzkelI samajavA ane tenAM virodhI baLone mApavA mATe TUMkamAM jANavuM jarUrI che ke evAM virodhI baLo kayAM kayAM che ane te kaI rIte satyabaLanI ADe Ave che temaja svataMtratAnA AtmAne haNe che. jaDa ke cetana badhAMmAM hastI hoya ja che. hastI eTale astitva. dareka vyakti potAnuM astitva TakAvavA mathe che. jyAre astitva TakAvavA mathanAra cetana hoya tyAre enuM e mathana sattAbaLa kahevAya che. astitvanuM bhAna, tene TakAvavAnI vRtti ane te mATe jAye-ajANe yogya ke ayogya thato prayatna e badhuM sattAbaLamAM Ave ja che. jyAre koI jIva ke vyakti zarIrathI majabUta hoya tyAre te zarIrano Azraya laI potA karatAM nabaLA upara kAbU jamAvavA icche ane mathe che. koI vANIzakti dharAvato hoya to te e dvArA potAnuM sattAbaLa ajamAvI bIjAthI caDhiyAto thavA icche che. saundarya, saMpatti, vidyA ke bIjAM tevAM sAdhanomAM je caDhiyAto hoya te te ja sAdhano dvArA bIjA nabaLA upara potAno sikko jamAvavA icche che. nabaLo gaNAto hoya to te paNa potAthI vadhAre nabaLA upara sattA jamAvavA Icche che. A siddhAMta jIvananA Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 , samAja, dharma ane saMskRti pratyeka kSetramAM ane pratyeka samAjamAM ke dezamAM sAmAnya rIte kAma karato dekhAya che. tethI ja UMcanIcano bheda, garIba-tavaMgarano bheda, abhaNa-bhaNelano bheda jevA bhedo eka vargane kacarI nAkhe che to te bIjA vargane kAMIka rAhata ApatA dekhAya che. A eka cAlI AvatI lAMbA kALanI viSamatA che, ne teno ukela muzkela lAge che. AvI viSamatA game teTalI jUnI-purANI hoya toya te nAbUda karI zakAya agara ochI karI zakAya ke nahi e prazna che. eno uttara satyabaLamAMthI maLe che. sattA ne satya baMne satu-hastI sAthe saMbaMdha dharAve che, paNa baMnemAM phera hoya to te e che ke sattA potAthI nabaLA upara kAbU jamAvavAnI vRttirUpe AvirbhAva pAme che, tyAre satya potAthI nabaLA ke sabaLA baMne pratye samAna rahevAnI vRttirUpe AvirbhAva pAme che. jyAre nabaLA pratye samAna rahevAnI vRtti pragaTe che tyAre eno artha eTalo ja ke nabaLAne potAnI UMcI sapATI upara ANI potAnI samakakSa banAvavA satya mANasane prere che. jyAre sabaLA pratye samAna rahevA rUpe satyanI vRtti AvirbhAva pAme che tyAre teno artha eTalo ja ke evI vRttivALo mANasa koI paNa sabaLane aNaghaTatI rIte vaza thato nathI; UlaTuM tene yogya rIte saunI sAthe sthAna apAve che. sattAbaLa amaladArane tumAkhI zIkhave che, dhanikane ataDo ane garviSTha banAve che, paMDitane mithyAbhimAna ane bakavAdI paNa banAve che; jyAre satyabaLa amala, dhana ane pAMDityanA AzrayathI evo koI doSa poSatuM nathI; UlaTuM e adhikAra, dhana, saundarya, vidyA ke pAMDitya jevAM sAdhano dvArA mANasane saunA lAbhamAM kAma karato, ane tethI kharA arthamAM svataMtra banAve che. sattAbaLa dharAvanAra dekhItI rIte svataMtra gaNAvA ke manAvA chatAM kharI rIte ane aMtarathI parataMtra ja hoya che. enA manamAM haMmezAM bIjA taraphano bhaya rahe ja che. jyAre satya baLa dharAvanArane kadI koIthI DaravApaNuM nathI; eTale teno aMtarAtmA taddana mukta rahe che. ApaNe ApaNA ja jIvataramAM A vastu gAMdhIjImAM joI hatI ane atyAre vinobAjI jevA satyaniSThamAM joI paNa zakIe chIe. bhArate prApta karela svataMtratA e to kharI svataMtratA siddha karavA mATenuM prAthamika vibanivAraNa mAtra che. have jo svataMtratA ThIka ThIka rIte pacAvI siddha karavI hoya to samajIne ke dhakkA khAIne chevaTe sattAbaLathI mukta thaye ja chUTako che. enAthI mukta thavuM eTale amaladAro ke sattAdhArIoe prajAnA darekedareka varga pratye vinamrabhAve vartavuM; dhanikoe dhananuM gumAna ne dhananI ekAMgI dRSTi choDI saunA kalyANamAM teno viniyoga karavo. bhaNelA ane vidyAsaMpanna evA varge abhaNa ke nirakSarane sAcI samajaNa ApavAmAM potAnI sarasvatIno upayoga karavo. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattAbaLa ane satyabaLa * 147 kharI rIte A ja svataMtratAno nakkara pAyo che. e pAyA upara UbhI thayela svataMtratAnI imAratane koI zastrabaLa toDI zake tema che ja nahi. zastranI gati ane zakti e sthULa upara cAle che; jyAre satyabaLa e evuM sthULa nathI. dhana, zarIra jAya toya e baLa kadI jatuM ke ghaTatuM nathI. svataMtratAnI ujavaNInA A navA varSe ApaNe evA satyabaLanI upAsanA tarapha vaLIe. - prasthAna, ogasTa, 1955. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. svarAjyane chaThe varSe briTiza amala hato tyAre svarAjya na hatuM. svarAjya na hatuM ema ApaNe kahetA ane atyAre paNa kahIe chIe, tyAre teno artha zo e samajI levuM joIe. sAmAnya prajA, amaladAra varga, rAjya karato ke sattA bhogavato varga ane mUDIdAra varga - e badhAnA avAja karatAM vadhAre prabhAvazALI temaja dhAryuM kare tevo avAja briTiza sattAno hato. briTiza amala jema jema sthapAto gayo tema tema teno kaDapa aneka rIte vadhAre ne vadhAre besato gayo. briTizaro sAmanItithI kAma letA, dAmathI paNa kAma letA, bhedanIti to temanA lohImAM vaNAyelI rahI che, paNa sattAnI jamAvaTa ane pracAramAM temanI daMDanIti eTalI badhI sakhata hatI ke jyAM koIe saheja vadhAre paDatuM mAthuM UcakaryuM ke e mUo ja paDyo che. zarUAtamAM potAnI svaccheda sattA upara aMkuzo mukAyA tethI ghaNA nAnA moTA rAjAo, sAmaMto ke jamInadAroe mAthuM UMcakaryuM, paNa temane evI rIte bhoMyabhegA karavAmAM AvyA ke bIjAonI sAna ApoApa ThekANe AvI. zarUAtamAM potAnA dharmavartulomAM pAzcAtya prabhAva paDavAnI dhAstIthI keTalAka dharmaguruo ane mahaMtoe paNa briTiza sattA viruddha hilacAla karI, paNa chevaTe zANA briTizaroe temane abhayadAna ApyuM ke dharmakarmanI bAbatamAM rAjya hAtha nahi nAkhe. tethI badhA ja dharmapaMthanA AgevAno nirbhaya banI gayA, temaja briTiza sattAnI jamAvaTanA eka athavA bIjI rIte poSaka paNa banI gayA. vyApArI temaja bIjo mUDIdAravarga e mAtra potAnI kamANI icchato. temane paNa videzI mAlanA dalAla thavAnuM navuM dvAra maLI gayuM, ne teone paNa rAjasattA viruddha kahevAnuM kAMI na rahyuM. A rIte AkhA briTiza amala daramyAna joIe chIe ke bhaNela ane vagasaga dharAvanAra Akho varga jANe TharIne ThAma beTho. je moTA vargane bahu ghasAvuM paDatuM, sahevuM paDatuM ne AgaLa vadhavAmAM jene mATe dvAra na hatAM athavA nAmamAtranAM hatAM, te varganA asaMtoSane vAcA ApanAra prathama to koI hatuM nahi; ane jyAre vAcA ApanAra varga Ubho thayo ane vadhato gayo tyAre paNa eno avAja bahu dhIro ane aspaSTa hato. tethI, eka rIte jANe ke, Akho deza saMtoSI ane sukhI hoya evo bhAsa thato. ane chatAM, te vakhate svarAjya nathI ema sahu mAnatAM. jyAre dezamAM ATalI sArI vyavasthA hoya, vizALa pramANamAM Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarAjyane cha varSe * 149 zAnti dekhAtI hoya tyAre paNa loko ema mAne ke svarAjya nathI, paNa meLavavuM che, to eno artha emanA manamAM UMDe UMDe zo hovo joIe e jANavuM ghaTe che. vicAra karIzuM to jaNAze ke "svarAjya nathI' - eno artha saunA manamAM e na hato ke vyavasthA nathI, e paNa na hato ke sAmAnya rItanI zAnti nathI, paNa e hato ke AkhI prajAne potAnuM yathArtha duHkha rajU karavAnI pUrI ane nirbhaya taka nathI. jyAM lagI rAjyakartAo samakSa prajAnA ekeeka varganuM citra nirbhayapaNe rajU karavAnI taka na hoya tyAM lagI taMtravyavasthA ane khAvApIvAnuM sukha hoya topaNa lokone gUMgaLAmaNa thayA sivAya na rahe. mananI vedanA manamAM ja samAvavI ke adhUrI ane vikRta rIte rajU karavI e ja svarAjyano abhAva agara to pararAjya. jyAre mAthA upara evA bhaya jhajhUmatA hoya ke garIba agara tavaMgara kharekharI vAta taddana chUTathI amaladAro samakSa kahI na zake agara DaratAM DaratAM ane te paNa kyAreka ja kahevAnI - ane te paNa parabhASAmAM para dvArA kahevAnI - taka muzkelIthI meLavI zake, tyAre saune svarAjya nathI evo bhAsa thayA vinA na ja rahe. A svarAjyanA abhAvanI ke pararAjyanA prabhAvanI UMDI vedanAe ja chevaTe gAMdhIjInI saradArI nIce anekamukhI vAcA meLavI ne aneka rIte te svarAjyanI dizAmAM prayatna karavA lAgI. chevaTe 1947nA ogasTa 15mI tArIkhe gAMdhIjInA premaLa jIvana daramiyAna ja premaLa mArgathI svarAjyaprAptino utsava prajAe Ujavyo. ahIMthI sAva navo yuga zarU thAya che. pahelAM pararAjya hatuM ane have svarAjyaH e be sthitinuM aMtara koI eka ja bAbatamAM nathI samAtuM. aneka bAbato evI che ke je dvArA pararAjya ane svarAjya vaccenuM aMtara saraLatAthI samajI zakAya. paNa e aMtara samajavAnI sahelAmAM sahelI cAvI eka ja che ke pahelAM loko potAnA dilanuM darada potAnI jabAnamAM sIdhesIdhuM amaladAro samakSa je nirbhayatAthI rajU karI na zaktA te rajU karavAno samaya temane lAdhyo. svarAjya maLyA pachI aneka sthApita vargonA cAlu hita upara sakhata tarApa paDI; jemake rAjAo, sAmaMto, jamInadAro vagere. vaLI aneka rUDhicusta mAnasa dharAvanAra dharmapaMthanA agresaronI svacchaMda nItirIti upara paNa tarApa paDI. e ja rIte pararAjyanA amala upara nabhatA ane pagadaMDo jamAvI beThelA evA aneka amaladAronI amalazAhI upara paNa tarApa paDI. A badhuM chatAM loko to ema ja mAne che ke svarAjya AvyuM che. eka bAjuthI lokonI evI paNa phariyAda che ke briTiza amala daramyAna hatI tevI taMtravyavasthA nathI, zAnti nathI; ane bIjI bAjuthI loko svarAjya AvyuM che, pararAjya nathI ema to mAne ja che. tyAre lokonA manamAM svarAjyano artha je hovo joIe te spaSTa thAya che ane te artha eTale potAnAM duHkhadarada sarakAra samakSa rajU karavAnI pUrI ane nirbhaya taka. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 * samAja, dharma ane saMskRti svarAjyano A artha e to eka prAthamika artha che, paNa temAMthI phalita thatA ane temAMthI siddha ka2vAnA bIjA aneka artho, je prajAnI duHkhadaradanI kahANI pragaTa thayA pachI kramekrame dhyAna upara Ave che te artho, paikI eka artha e che ke prajAnI agavaDo pUrepUrI samajavAnI koziza sarakAre karavI. bIjo artha e che ke e koziza karyA pachI tvarita gatie sarakAre evAM saMgIna pagalAM bharavAM ke jethI prajAnI phariyAdo ochI thAya, vadhe nahi. trIjo artha e che ke sarakAre prajAnA saMparkamAM vadhAre ne vadhAre AvI tenAM dila jItavAM ane teno sahayoga meLavavo. cotho artha e che ke sarakArI taMtramAM koI paNa jAtano saDo na hoya, lAMcaruzavata ne lAgavaganuM pramANa na ja hoya yA nAmamAtranuM hoya. pAMcamo - sauthI mahattvano ane chello - artha e che ke prajAne ema lAgavuM joIe ke sarakAra amArI che ane amane nicovI amAre mAthe besanA2 koI nokarIzAhI nathI, paNa potAnI anivArya jarUriyAta pUrato badalo laI amArI ja sevA arthe nIkaLela eka samaju ne ApabhogI sevakonuM baneluM taMtra che. 1. sarakAra prajAnI agavaDo samajavAnI koziza nathI karatI ema koI paNa kahI zake nahi. alabatta, sarakArI taMtra calAvanAra je saMkhyAbaMdha mANaso che e badhA samAna yogyatAvALA ne sarakhI dhagazavALA che ema koI kahetuM nathI; evA hovA joIe evI mAgaNI prajAnI rahe ja; sarakAra paNa icche ja. chatAM e vastu siddha thavAne vAra che. sarakAra prajAnAM duHkhadarado jANavAnI koziza kare che e arthamAM to svarAjya prApta thayela ja che, paNa e koziza nathI pUrNa ke nathI ekadhArI; ethI eTale aMze svarAjyano e artha prajAne mana siddha thayo nathI. ane e bAbatamAM zuM chApAM ke zuM javAbadAra kAryakartA ke zuM UMcA hoddedAra amaladAro - e badhA ja ekasarakhI phirayAda karatA jaNAya che ke sarakAre prajAnI eTale ke tenA badhA ja vargonI agavaDa pUrepUrI jANavI ghaTe. nahi to je varga AgaLa paDato, vAcALa ane chApAMo para kAbU dharAvanAra tenI agavaDa jaladI sarakAranA dhyAna upara Ave ane bIjA vargo babaDatA rahI jAya ane kahyA kare ke gAMdhIjInuM svarAjya nathI agara to A karatAM 522Ajya sAruM hatuM, to ene doSa daI nahi zakAya. svarAjya maLyuM che evuM jo prajAnA dilamAM ane tenA ekeeka varganA dilamAM ThasAvavuM hoya to sarakAranA nAnAmoTA badhA amaladAroe sahAnubhUtithI potAnA kuTuMbanI agavaDa samajavA rakhAya che tevo khyAla prajAnI agavaDa samajavA rAkhavo ja paDaze, nahi to kadI jaza meLavI zakaze nahi. 2. prajAnI agavaDo kAMI eka ja prakAranI nathI hotI; samaye samaye ane sthAnabhede te badalAtI paNa rahe che. sarakAra e agavaDo jANe topaNa savAla e Ubho thAya che ke tene nivAravA te zuM kare che ? ane je kare che te jhaDapathI ke dIrthasUtritAthI ? Ano javAba sarakArapakSe saMtoSaprada che ja nahi. atyAra lagIno prajAno ja nahi, paNa Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarAjyane chaThuM varSe * 151 javAbadAra amaladAro ane netAono paNa anubhava eka ja che ane te e ke sarakAra vastusthiti samajavAmAM jeTalI moDI paDe che tenA karatAMya tenuM nivAraNa karavAmAM vadhAre DhIla kare che. DaoNkTara darada jANyA pachI daradIne davA ApavAnuM kahe, paNa jo te davA ApavAmAM moDuM kare to eNe darada jANyuM na jANyuM barAbara che. eka ati ucca kakSAnA svargavAsI dezanetAe comAsAmAM paDuM paDuM thaI rahela makAnamAM vasanAra potAnA adhIna nokarane kahyuM ke phikara na kara, makAnanI durastI jaladI thaI jaze. paNa jyAre e netAe jANyuM ke e makAna chevaTe paDI gayuM ne e nokaranA kuTuMbano eka sabhya dabAI mUo tyAre te prAmANika netAne vakhatasara kAma na karyAno UMDo kheda rahyo, ane pelA vaphAdAra nokarano vizvAsa to haMmeza mATe gumAvyo. sarakAra vize jo loko ema dhAratA thaI jAya ke A taMtra navAbI che te ethI vadhAre nukasAna sarakArapakSe bIjuM ekeya hoya zake nahi. amaladAro potAnA kuTuMbanI saheja paNa muzkelI nivAravA jarA paNa DhIla na karatA hoya ane prajAnI agavaDo jANyA chatAM tene nivAravAnI vizeSa phikara sevatA. na hoya to prajAne svarAjyanI dRSTie ema kahevAno hakka che ke teo prajAdrohI che; kemake prajAnuM ana khAI tenI sevArthe nIkaLavAno dAvo karavA chatAM teo te dAvAne vaphAdAra nathI rahetA. eTale jhaDapathI amala karavAnI dRSTie to sarakAra upara ja badhI javAbadArI AvI paDe che. atyAra lagIno anubhava kahe che ke jhaDapathI kAmabajavaNInI AvaData sarakArI taMtramAM nathI. svarAjyane chaThe varSe A AropamAMthI mukta thaI sarakArI taMtre navesara khAtarI karI ApavI joIe ke zarUAtanAM pAMca varSa zikhAupaNAnAM hatAM. have anubhava ThIka thayo che, eTale taMtramAM DhIlAza nahi ja hoya. 3. pahelAM, 1937mAM jyAre prAMtika svarAjya maLyuM tyAre, gAMdhIjI badhA minisTarone kahetA ke tame mAtra oNphisamAM ja ane tenAM daphataromAM bharAI na raho. lokomAM jAo, vizvAsa meLavo. gAMdhIjInuM A kathana keTaluM mahattvanuM che te atyAre to vadhAre spaSTa thAya che. kendranA ane prAntanA maMtrIo ane bIjA rAjapramukha jevA moTA hodeddAro sAmAnya janatAmAM keTale aMze bhaLehaLe che ema jo koI pUche to eno uttara chApA ane loko e ja Ape ke teo aneka jAtanA udghATana samAraMbhomAM ane bIjA prasaMgomAM loko sAme Ave che ane sAdhAraNa loko temanAM moDhAM jovA pAme che. A vastu svarAjyanA mULamAM ja ghA karanArI che. eka to vAMcavA lakhavA ane phAilone uthalAvavAmAM ja buddhizALI maMtrIonI zakti eTalI badhI kharacAI jAya che ke pachI temanI haiyAukalata bahu ja ghaTI jAya che. jo dareka khAtAno maMtrI potAne lAgatAvaLagatA prazno paratve potAne adhIna pradezamAM jAte ja lokone maLe, temanA moDhethI sIdhI vAta sAMbhaLe ane temanI sAthe vAtacIta kare to loko jarUra ema samajavAnA ke sarakAra ApaNI che. jyAre gorAo hatA tyAre teo kadI maLatA Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra * samAja, dharma ane saMskRti nahi, maLe to ruAba eTalo badho ke temane maLavuM eTale devone maLavuM ema loko samajatA. jo Aje paNa lokonA dilamAM A ja dhAraNA cAlu rahe to ethI vadhAre bUruM bIjuM hoya na zake. mAnasazAstranI dRSTie jIvanamAM sauthI vadhAre mahattva sahAnubhUtinuM che. vaidya ke paricaya karanAra narsa jo pUrepUrI sahAnubhUtivALAM hoya to darada na maTyA chatAM, ane ghaNI vAra te vadhyAnuM bhAna hovA chatAM, daradI emanA pratye UMDI mamatA seve che. tene ema thAya che ke vaidya ane narsa sAcAM che, chevaTe daradanuM maTavuM na maTavuM e to bhagavAnane AdhIna che. daradInI AvI lAgaNI e ja sAcA vaidya ane sAcI narsano vijaya che. jo A anubhava sAco hoya to e ja nyAya prajA ane sarakAra vacce lAgu paDe che. sarakAra mAtra ema kahyA kare che ke prajAno sahayoga joIe, te pUro sahayoga nathI ApatI, ItyAdi... paNa eNe vicAravuM joIe ke prajAmAM sahayoga karavAnI pUrI lAgaNI te kema pragaTAvI zakI nathI? jo te sAcA dilathI A vastu upara vicAra kare to tene potAne ja potAnI khAmI jaNAze. prajAne gAMdhIjI pratye mamatA hatI, prajA temane dareka bAbatamAM sahayoga karatI. enuM hArda tapAsIzuM to jaNAze ke gAMdhIjI to prajAnA adanAmAM adanA mANasane paNa chUTathI maLavAno ane tenI kathanI sAMbhaLavAno avasara ApatA. zuM, Aje koI sarakArI hoddedAra ema kahI zakaze ke prajAnI sahAnubhUti meLavavAno A kImiyo tene lAdhyo che ? Aje paNa je gaNyAgAMThyA sevako dezanA koI ne koI bhAgamAM ane koI ne koI prajAnA tharamAM pUrNa rIte khUpyA che temano anubhava paNa e ja kahe che ke lokasaMparka e ja lokono sahayoga meLavavAnI cAvI che. zuM ravizaMkara mahArAja ke zuM saMtabAla ke zuM svAmI AnaMda - e badhAne pUcho to eka ja vAta kaheze ke loko to sAva bhoLA che, kaho te karavA taiyAra che; phakta temanAM dila jItavAM joIe, ne te to saMparka dvArA ja jItI zakAya. sarakArI amaladAro A vastu bhAgye ja jANe che ane tethI javAbadAra lokaAgevAno paNa temanA upara AkSepa mUkatAM pAchA nathI paDatA ke temane to vAlakezvaranI agara navI dilhInI havA ja khAvI che. potAnI muzkelIo dUra nahi thaI hoya to paNa jo prajA evo anubhava kare ke sarakArI amaladAro temanI vAta dhIrajathI sAMbhaLe che to tene bahu phariyAda vinA mukelI sahana karavAnuM baLa jarUra maLavAnuM. tethI sarakArI taMtrane jevo tevo lAbha nathI. 4. sarakArI taMtramAM lAMcaruzavata ane lAgavaga keTalA pramANamAM che enuM pramANa ApavAnI jarUra ja nathI. eka eka khAtAmAM eka eka maMtrI, ene AdhIna bIjA keTalAye ucca amaladAro, temAM paNa AI.sI.esa. jevA hoddA dharAvanArA - A badhA Adhunika zikSaNa pAmelA ane moTe bhAge dezaparadezamAM pharelA. temano ruAba ane damAma jotAM ema lAge ke teo devanA dIkarA che. sAmAnya mANasa to emanI buddhi, emanAM bhaNatara Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarAjyane cha varSe * 153 vize sAMbhaLIne ja Abho thaI jAya. chatAM ApaNe joIe chIe ke emAMthI hajI sudhI to eka paNa mAIno lAla evo nathI nIkaLyo ke je sarakArI taMtranA mukhya saDAne dUra karavAnI jaDIbuTTI batAvI zakyo hoya. AvI sthitimAM chUTathI phariyAda karavA pUratuM svarAjya prApta thayA bAda jo loko ema kahyA kare ke sarakArI taMtra upara AvanArA amaladAro ane nokarI lAMcanI badIthI mukta nathI ane lAgavaga e to tenI bhUmikA che, to prajAne doSa daI nahi zakAya. moTA moTA vyApArIo lobhavaza prajAdroha karI sarakArane Thage to e samajI zakAya, paNa keTalAka sarakArI hodeddAro ja sarakArane Thage to e mahela retI upara Ubho che ema koI paNa kahI zake. jeoe sarakArane dhokho Apyo hoya - pachI te vyApArI hoya ke amaladAra - temane sakhata nasiyata karavAmAM jeTaluM moDuM thAya che teTalo ja lokono ukaLATa vadhe che; ane bIjI bAjuthI lAMca ApanAra ane lenAra ema samajatA thaI jAya che ke cAlatuM hoya tema cAlaze. kAMI Aphata Avaze to joyuM jaze, kemake temane nathI hoto tarata zikSA thavAno bhaya, ke nathI hoto sakhata nasiyata thavAno bhaya. karoDonA goTALA karanAra vyApArIo ane amaladAro sukhe zA mATe sUvA joIe ? temaNe chevaTe to prajAnuM ja lohI cUsyuM che, ane lohI cUsanAra ne eka paNa mANasane phADI khAnAra jaMgalI prANI jo goLInuM nizAna manAtuM hoya to AvA UjaLA dekhAtA vyApArIo ane amaladAro je AkhI prajAnuM sIdhI ke ADakatarI rIte lohI pItA hoya, teo turatAturata sakhata sajAne pAtra kema na banavA joIe? eTale sarakArI saDo dUra karavAnI javAbadArI paNa sarakArI taMtranI ja che. ema kahyuM nahi cAle ke prajA lAMca na Ape to amaladAro na lobhAya. prajA abhaNa che, asaMskArI che, zistabaddha nathI, ema samajIne ja to sarakAra cAle che. eTale eNe potAnA taMtrane vahelAmAM vaheluM saDAmukta karavA tarapha ja lakSa ApavuM ghaTe che. chellAM pAMca varSonI saDAnI phariyAde briTiza amalanA saDAne bhulAvI dIdho che. 5. Aje prajA ema to jANe che ke rAjyakartA amArA ja bhAIo che ne amArAmAMthI ja teo amArI saMmatithI AgaLa AvyA che, paNa sAthe sAthe prajA ema paNa samajI rahI che ke hoddedAro - khAsa karIne moTA hoddedAro - je pagAra le che te sevA arthe nIkaLelane na zobhe tevo che. jo moMghavArInuM bahAnuM AgaLa dharavAmAM Ave to prajA ema kahe che ke moMghavArI to saune che. vaLI sAmAnya prajAjana karatAM ane sAdhAraNa koTinA sarakArI nokarI karatAM UMcI koTinA amaladArone potAnA taMtra vize ane potAnA jIvana vize vadhAre AtmazraddhA hovI joIe. te e arthamAM ke ame kazo saMgraha nahi karIe topaNa kadI bhUkhe maravAnA nathI ke amArAM bALabaccAM herAna thavAnAM nathI. jo temanAmAM AvI UMDI zraddhA na hoya to saheje ja temanAM mana pagAranA dhoraNa paratve DhIlA rahevAnAM ane jeTaluM maLatuM hoya te paNa ochuM lAgavAnuM. e to Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 * samAja, dharma ane saMskRti suvidita che ke sarakArI taMtravAhakomAM keTalAka evA avazya che ke jemane paisAnI leza paNa paDI nathI; UlaTuM ApabhogathI kAma kare che, paNa evAonI saMkhyA najIvI che. ane vahIvaTI kharcanA AMkaDA temaja pagAranAM dhoraNo jotAM ema lAge che ke ATalo bojo have prajA UMcakI zake tema che nahi che teTalA verA paNa prajAnA moTA bhAgane zULa jevA lAge che, tema chatAM navA navA verAnI vAto AgaLa dharAtI ja jAya che. A sUcave che ke sarakArI taMtra karakasaranA tattvane jANatuM nathI. je rAjya potAnI Avaka karatAM vadhAre kharca kare ane 80-85 TakA jeTalA madhyama varganA ane garIba varganA bojAne samajI na zake te sva-rAjya che ema to kharA arthamAM na kahI zakAya. jo koI paNa rIte taMtrano kharca nabhAvavo hoya to enA dekhItA traNa mArgo che: (1) moTA pagAro upara kApa mUkavo ne bIjI ghaNI bAbatamAM sarakAre karakasaranuM tattva dAkhala karavuM. (2) moTA moTA udyogapationI AvakamAMthI vadhAre meLavavuM. (3) rAjA ke bIjA harakoInI vArasAgata amuka milakatathI vadhAre milakata hoya to temAMthI hisso meLavavo. game te rIte sarakAra khAdha pUrI kare, paNa teno bojo madhyama varga ane nIcalA varga para to na ja paDavo joIe. gAmaDAMnuM hIra jarA paNa na cusAya, UlaTuM tenuM teja poSAya e rIte ja paisA meLavavAnI karAmata nANAMpradhAnoe vicAravI joIe. jo Ama na bane to prajA ema kadI nahi mAne ke sarakArI taMtrane ApabhogI sevako maLyA che. jo prajAno e asaMtoSa haze to pachI sAmyavAda, samAjavAda ke bIjA evA koI vAdane khALI nahi zakAya. e judI vAta che ke te vAda AvIne prajAnuM keTaluM lIluM karaze? paNa eka pakaDamAMthI Ubho thayelo asaMtoSa svAbhAvika rIte paDakhuM badalavA mANasane prere che. tethI ApaNe svarAjyane chahe varSe AzA rAkhIe ke jeo lAMbA vakhatathI sevA ApatA AvyA che, jeo gAMdhIjInA jIvanamArgane thoDo paNa samaje che, ane jeo prAmANika che teo gAMdhIjInI svarAjya-kalpanAne potAnI Dhabe paNa mUrtimaMta kare. - prasthAna, ogasTa 1952. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26. svarAjya ane surAjya have deza svarAjyanA sAtamA varSamAM praveza kare che te vakhate prajAe, prajAsevakoe, amaladAroe ane mukhya mukhya rAjyataMtravAhakoe vicAra karavAnI jarUra che ke prApta thayeluM svarAjya surAjyamAM pariNamyuM hoya to e keTale aMze ? temaja e paNa vicAravAnuM prApta thAya che ke Akho svarAjya-saMcAlanano jhoka surAjyanI ja dizAmAM che ke kema? svarAjya ane surAjya eka nathI e kahevAnI jarUra hoya ja nahi. jo eka hoya to koIne phariyAdanuM kAraNa rahe ja nahi. svarAjyanA sAtame varSe pahoMcavA chatAM dezamAM jyAM dekho tyAM phariyAda ja mukhyapaNe saMbhaLAya che. phariyAda mAtra prajAnI ja nahi, prajAsevakonI paNa che, amaladAronI paNa che, ane rAjyadhurAvAhakonI paNa che. phariyAdo badhI sAcI ja ane sAdhAra hoya che ema to nahi ja, chatAM e badhI vAta jUThI ane nirAdhAra hoya che ema mAnI levuM e paNa evI ja bhUla che. phariyAdo sAMbhaLavI, tenAM kAraNonI zodha karavI, temAM yathArthatA keTalI che e tapAsavuM ane jo phariyAdanAM kAraNo hoya to tene jaladImAM jaladI nivAravAM e jIvatI jAgatI ane surAjyanI abhilASA sevatI janatA temaja lokazAhI sarakAranuM anivArya kartavya che. svarAjya e to A kartavya bajAvavAnI bhUmikA pUrI pADe che. badhI jAtanI phariyAdonA hevAlo uparathI temaja ene nivAravAnA prayatnamAM dekhAtI maMdagati uparathI eTaluM to nirvivAda kahI zakAya ke hajI svarAjya surAjyamAM pariNamyuM nathI. surAjya nathI eno artha te kurAjya ja che agara to arAjya yA arAjakatA che evo nathI thato. eTaluM to kabUla karavuM joIe ke svarAjya prApta thayA pachInAM cha varSo eLe nathI gayAM. deza vizALa che, loko aneka saikAonI vahema temaja bhramaNAjALathI grasta che. lokonA hADohADamAM akarmaNyatA, ALasavRtti, bIjAo upara AdhAra rAkhI saMtoSa mAnavAnI vRtti ane e badhA upara dhArmikatAnI paDelI chApa - e badhuM jotAM koI paNa sarakAra ekAeka dhAryo pheraphAra karI ke karAvI zake nahi, tema chatAM maLeluM svarAjya surAjyanI AgAhI to Ape ja che. enI dizA surAjyanI che. teno mukhya purAvo lokazAhI che. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 * samAja, dharma ane saMskRti loko pote ja potAnA pratinidhio cUMTe ane te pratinidhio lokahita arthe ja badhuM vicAre ane kare e surAjyanI dizA che. paNa dizA hovI te eka vAta ane te dizAmAM tvarita gatie sAcuM prayANa karavuM e bIjI vAta che. uMmaralAyaka strIpuruSo mata Ape, paNa te matadAna pAchaLa pUrI samajaNa, viveka ane nirbhayatA na hoya to e matadAna pokaLa jevuM sAbita thAya. cUMTAyelA pratinidhio cUMTAyA pachI saMpUrNapaNe lokahitanA praznamAM jAgatA na rahe te mATe prayatnazIla na rahe, to e paNa eka nATaka bhajavavA jevuM ja thAya. rAjyadhurAvAhako potAnI sattAnA ja gulAma thaI jAya ane lokasaMparkathI vegaLA paDI potAne koI judA varganA ja mAnavA jeTaluM gumAna seve to e paNa lokazAhInI mazkarI ja che. ApaNuM svarAjya lokazAhI upara cAle che e kharuM, paNa surAjya mATe lokazAhInA aMgeaMgamAM je baLa, je tAjagI, ane je skUrti joIe te nathI. eTale surAjyanI dizAmAM hovA chatAM deza AgaLa vadhI zakato nathI, surAjyanuM sukha anubhavI zakato nathI. surAjyanuM paheluM lakSaNa e hovuM joIe ke kAma karI zake evA uMmaralAyaka koI paNa strIpuruSane bekAra rahevuM na paDe. Aje e sthiti nathI. akarmaNyatA hADohADamAM hovA chatAM paNa jIvavA mATe ghaNA loko kAma mAge che ane temane pUratuM kAma maLatuM nathI. gaNyAgAMThyA mANaso kAmanA bojathI ghasAya che to lokono moTo bhAga bekArIthI ghasAya che. gAMdhIjIe potAnI hilacAla daramyAna e vAta dhyAnamAM rAkhelI ke dezanA karoDo mANasone kAmamAM jotaravA hoya to zuM zuM kAma saraLatAthI temane gharabeThAM ApI zakAya. gAMdhIjInI A dRSTinI atyAre upekSA ja nathI thaI rahI, paNa kharI rIte kahIe to jANe-ajANe sarakArane hAthe e daSTino AtmA haNAI rahyo che. eTale atyAre ema kahI zakAya ke svarAjya hajI surAjyanuM prathama lakSaNa siddha nathI karyuM. surAjyanuM bIjuM lakSaNa e hovuM joIe ke dezanA dareka nivAsI pote dhAre tevI keLavaNI - jIvanaprada keLavaNI - saraLatAthI meLavI zake. Aje A sthiti che ja nahi. keLavaNI meLavavAnuM eTaluM badhuM moMghu ane muzkela banI gayuM che ke bahu gaNyAgAMThyA ja saraLatAthI te meLavI zake. bIjAo mATe to keLavaNI levI - mAnasika saMskAro ane yogyatA meLavavAM - eno artha che potAnI juvAnI barabAda karavI; eTaluM ja nahi, paNa potAnA poSako ane vaDIlone arthe peTe rAkhavA. gAMdhIjInA prayatnamAM e paNa eka vastu samAyelI hatI ke loko badhA ja sarakhI rIte keLavAya. A bAbatamAM paNa svarAjya-sarakAra gAMdhIjInI daSTine vikasAvI zakI nathI. surAjyanuM eka lakSaNa e che ke temAM nyAya moMgho na hoya ane te meLavavAmAM jarAye muzkelI na hoya. Aje A bAbatamAM briTiza amala karatAM kazo ja sudhAro Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarAjya ane surAjya * 157 thayo nathI. UlaTuM kAyadAnI gUMco vadhavA sAthe nyAyanA pavitra Asana para beThelAo paNa potAnI pharaja vadhAre bhUlatA dekhAya che. surAjyanuM eka lakSaNa e che ke temAM karanuM dhoraNa evuM hoya ke karane bharanAra ane tene vasUla karanAra bemAMthI koIne hADamArI sahevI na paDe ane saraLatAthI sarakAranA hAthamAM kara Ave. Aje AthI sAva UlaTuM che. kara bharanAranI herAnagatino sarakArane aMdAja ja nathI. enI vasUlAtamAM goTALA kevA thAya che eno paNa jANe pUro khyAla koIne Avato nathI. ane sarakAranA khajAnAmAM kara AvavAne badale moTA pramANamAM te vacce ja kevo bharakhAI jAya che eno paNa sAco tola koIne hoya ema lAgatuM nathI. Ane lIdhe prajA upara karanuM bhAraNa vadhavA chatAM teno lAbha prajAne maLato nathI ane sarakArane paisAnI khoTa UbhI ja rahe che. A mATe bahumukhI vecANaverAno dAkhalo TAMkI zakAya. moTA amaladAromAM haiyAukalata joItA pramANamAM hota to emaNe kyArano ukela kADhyo hota ema koI kahe to tene avagaNI nahi zakAya. surAjyanuM eka lakSaNa e paNa che ke temAM saune vaidakIya sAravAra saraLatAthI maLe ane te posAya tevI hovI joIe. Aje A sthiti nathI. jANe paisAdAro ja jIvavA sarjAyA che ane bIjAne jIvavAno tevo hakka nathI, e vastu atyAranI sarakArI, ardhasarakArI ke khAnagI vaidakIya sAravAra karanAra saMsthAonA vyavahArathI tarI Ave che. madhyama varganA ane tethIye UtaratA varganA loko kevA kaSTa sAravAra meLave che ane e meLavavA jatAM peTe kevA pATA bAMdhavA paDe che ! jo sAravArathI sAjA thavAya to eno kArI ghA kevo lAge che ane te keTalA vakhata sudhI tene mUMjhave che eno khyAla koI sattAbhogIne Avato hoya to paNa eka sAruM lakSaNa gaNAya. surAjyanAM ghaNAM lakSaNo darzAvI tenA astitva-nAstitva vize carcA laMbAvI zakAya, paNa e jarUrI nathI. tema chatAM eka dAkhalo TAMkavo joIe. jo chApAno hevAla jUTho na hoya to te javAbadAra maMtrIo jevAnI vicArasaraNI upara prakAza nAkhe che. muMbaI prAMtanA eka maMtrIne pUchavAmAM AvyuM ke maMtrIono pagAra pUrato che ke nahi ? maMtrI mahAzaye apUrato kahyAnuM chApAmAM AvyuM che. prazna e che ke apUrato kayA arthamAM ? moTA moTA udyogapationI AvakanI sarakhAmaNImAM ke "a' varganAM rAjyonA rAjAonAM sAliyANAMonI sarakhAmaNImAM? jo ema hoya to te apUrato avazya che. paNa janatAnA moTA bhAgane je sagavaDo che te karatAM maMtrIonI sagavaDa ochI che ke vadhAre? jo vadhAre hoya to apUrato na kahI zakAya. chevaTe to teo janatAnA pratinidhi che, nahi ke mAtra mAladAranA. huM dhAruM chuM, maMtrIone rahevAnI agavaDa nahi hoya, pozAka temaja khAnapAnanI nahi hoya, ane aMgata parivArane tAlIma Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 * samAja, dharma ane saMskRti ApavAnI paNa nahi hoya. paNa dhAro ke evI kAMI hoya to te agavaDa ja temane mATe pUrato pagAra gaNAvI joIe, kemake teo chevaTe janatAnI sevA arthe e pade beThA che. loko kahyA kare che ke moTA moTA hoddedAronA pagAra bahu vadhAre che, khAsa karI cIna jevA dezanI sarakhAmaNIe to bahu vadhAre che. bIjI bAju amaladArone e apUratA lAge. to AmAM sAcuM zuM? vicAra karatAM jaNAze ke baMne sAcA che. loko TIkA kare che te potAnA jIvanadhoraNa ane potAnI AvakanI dRSTie. je ucca kakSAnA amaladArone pagAra apUrato lAgato hoya temanuM mana vadhAre AvakavALAne sAme rAkhI vicAra karatuM hoya che. paNa jo svarAjya surAjyanI dizAmAM AgaLa vadhavuM hoya to UMco hoddo dharAvanAra amaladAroe potAnuM mAnasa badalavuM ja joIe. temaNe potAno vicAra karyA pahelAM potAnA hAtha nIcenA agavaDa bhogavatA adhikArIonI sagavaDa vadhAravAno vicAra prathama karavo joIze; ane jyAM lagI sAmAnya janatAnuM jIvanadhoraNa UMcuM na Ave tyAM lagI temaNe agavaDa veThavAmAM katArthatA lekhavI joIze. ema na thAya to teo kadI sAmAnya janatAnI ane agavaDa bhogavatA hAtha nIcenA adhikArIonI sAcI prIti meLavI nahi zake. surAjyamAM AvI sAcI prIti meLavavI e ja dhana lekhAya che. Ama, badhuM cAle che tema cAlatuM hovA chatAM surAjyamAM koI koI lakSaNo spaSTa rIte AvirbhAva pAmatAM jAya che, e eka AzAspada ane jIvanaprada vastu che. AvAM lakSaNomAM, jenuM prabhAta UgyuM che ane je vicAranuM dhyAna kheMce che evAM eka-be lakSaNono nirdeza Avazyaka che. AcArya vinobA bhAvenI bhUdAnayajJa pravRtti e eka krAntikArI mAnasane pUrato khorAka pUro pADe che ane dezazarIramAM ekatra thayela ane jAmI gayela nirarthaka saMpattinA lohIne gati ApI dezazarIranI samadhAraNa tulA rAkhavAnuM kAma karI rahela che. gAMdhIjIe prAraMbhela ahiMsAnA sarvatomukhI yajJane e vistArI ane vikasAvI rahela che. jemAM lAkho ane karoDonI AjIvikAno prazna ukelavAno saMbhava che. gAMdhIjInuM bIjuM cirasevita svapna e hatuM ke buddhinI ekAMgI keLavaNInA sthAnamAM kriyApradhAna sarvAgI keLavaNI dezamAM pratiSThA pAme, ane te prAmAbhimukha paNa bane. A svapnane mUrta karavAno prayatna to keTalAMya varSa thayAM cAlato hato, paNa hamaNAM e prayatna kAMIka moTA pAyA upara zarUAta karI che ane te paNa brAhmaNatvano yathArtha vAraso dharAvanAra AjIvana keLavaNI temaja lokakeLavaNIne varela zrI. nAnAbhAI bhaTTa jevAne hAthe. A vastu Ama to sAdhAraNa lAge, paNa cAlu keLavaNI ane ucca Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarAjya ane surAjya - 159 keLavaNInA paDelA dhorI rastAothI jeo saMtuSTa nathI ane jeo kAMI dezane joIe tevuM ane gAmaDAMne pace tevuM zikSaNa mAgI rahyA che temane mATe Avazyaka kAryakSetra pUruM pADe che. dezanA keTalAye bhAgomAM kAMI ne kAMI nAnA pAyA upara supravRttio cAlatI dekhAya che. paNa uparanI be pravRttio eTalA mATe noMdhI che ke pahelI atyAre bhAratavyApI che, jyAre bIjI gujarAtavyApI chatAM chevaTe bhAratavyApI thavAnI pUrNa zakyatA dharAve che. AvI ja pravRttio kayAreka surAjyanI jhAMkhI karAvaze e cokaksa. prasthAna, oNgasTa 1953. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra7. harijano ane jaino jyArathI muMbaI dhArAsabhAmAM harijana-maMdiavezanuM bila upasthita thayuM che tyArathI, lAMbA vakhata thayAM sUteluM jainonuM mAnasa savizeSa jAgrata thayuM che. e mAnasanA koI eka khUNAthI evo dhvani, paMDitAI zeThAI ane sAdhuzAhI sAthe, UThavA lAgyo che ke harijano to hiMdu samAjano bhAga che ane jaino to hiMdu samAjathI judA che; eTale ke hiMdu samAjane lakSIne ghaDavAmAM Avela harijana-maMdipraveza bila jaina samAjane lAgu paDI zake nahi. e jAgrata jaina mAnasanA bIje khUNethI vaLI evo nAda UThyo che ke bhale jaina samAja hindu samAjano eka bhAga hoya ane tethI jaina samAja hindu gaNAya, topaNa jaina dharma e hindu dharmathI sAva judo che, ane harijana-saMdipraveza bila hindu dharmamAM sudhAro dAkhala karavAne lagatuM hovAthI te jaina dharmane lAgu paDI zake nahi, kemake harijano e hindu dharmanA anuyAyI che, jene dharmanA nahi. ane jaina dharma to mULe hindu dharmathI judo che. A be virodhI sUro uparAMta e jAgrata jena mAnasamAMthI bIjA paNa sUro UDyA che. koI sUra evo che ke te lAMbA vakhatathI cAlu evI jaina paraMparA ane praNAlIne ADe dharI harijanone jaina maMdiavezathI bAkAta rAkhavA e bilano virodha kare che. bIjo sUra vaLI jaina maMdiro upara jaina saMpatti ane jaina mAlikIno dAvo rajU karI e bila sAme moraco race che. bIjI bAju evA ja jAgrata jaina mAnasamAMthI upara sUcavela judA judA virodhI sUrone javAba Apato eka navayugIna pratidhvani paNa spaSTapaNe UThyo che. A lekhamAM mAro vicAra bane teTalA TUMkANamAM, chatAM laMbANanA atibhaya sivAya, e badhA pakSonI yogyatAayogyatA tapAsavAno temaja potAno nirNaya spaSTapaNe rajU karavAno che. have anukrame eka eka pakSa laI vicAra karIe. pahelA pakSanuM ema kahevuM che ke jaina samAja hindu samAjathI judo che te e pakSanI saMkucita dRSTi pramANenI hindu' zabdanI vyAkhyA pramANe to sAcuM che. e pakSa 'hindu zabdano artha mAtra brAhmaNadharmAnuyAyI athavA to vaidika paraMparAnuyAyI samAja eTale ja samaje che. paNa A pakSa itihAsa ane paraMparAnI dRSTie sAva bhIMta bhUle che. itihAsa ane paraMparAnA jJAnane abhAve e pakSe potAnI sagavaDa pUratI "hindu zabdanI Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ harijano ane jaino - 161 saMkIrNa vyAkhyA, ApameLe ja, ghaDI kADhI che. mAruM A vidhAna spaSTa karavA ahIM kAMIka UMDA UtaravuM paDaze. grIko sidhunA taTa sudhI AvyA tyAre teo bhAratanA jeTalA pradezane jANatA tene potAnA uccAra pramANe inDasa' kahetA. bhAratanA aMdaranA bhAgathI jema jema teo vadhAre paricita thatA gayA tema tema teono "InDasa' zabdano artha paNa vistarato gayo. mahamada pegaMbara thayA te pahelethI ja Arabo bhAratamAM AvelA. keTalAka sindha nadInA kinArA sudhI AvI rahelA. bIjA keTalAka Araba vyApArIo mAtra samudraraste bhAratane kinAre kinAre pazcimathI TheTha pUrva sudhI eTale ke jAvA, sumAtrA ane cIna sudhI saphara karatA. A Araba vyApArIoe potAne paricita evA bhAratanA AkhA kinArAne hinda kahyo che. Arabone bhAratamAM banelI talavAra bahu pasaMda hatI ke teo te upara mugdha hatA. bhAratanAM sukha-samRddhi ane khuzanumA havApANI paNa temane bahu AkarSatAM. tethI temaNe bhAratane layalA ane salamA tarIke, eTale ke mAzUka ane salAmata rAkhanAra tarIke, potAnI kavitAomAM gAyo che. bhAratanI talavArane temaNe enA uddabhavasthAna hiMdane nAme ja "hinda kahI prazaMsI che. tyAra bAda pegaMbara sAhebano jamAno Ave che. mahamada-bina-kAsame siMdhamAM thANAM nAkhyAM. mahamada gijhanI ane bIjA AkramaNakArI musalamAno dezamAM AgaLa ne AgaLa vadhatA gayA, ane sattA jamAvatA gayA. e jamAnAmAM musalamAnoe lagabhaga AkhA aMdaranA bhAratano paricaya karI lIdho hato. tethI temanA itihAsakAroe aMdaranA bhAratane traNa bhAgamAM vaheMcyo che : siMdhu, hindI ane dakSiNa. hindathI temaNe sindha pachInA AkhA uttara hindustAnane oLakhAvyo che. akabara ane bIjA mugala zahenazAhonA rAjyavistAra vakhate vahIvaTa ane bIjI sagavaDanI dRSTie temaNe AkhA bhAratane hinda tarIke gaNyo che. A rIte hindu ane hinda zabdano artha, uttarottara teno prayoga ane vyavahAra karanArAonI mAhitI vadhavAnI sAthe sAthe, vistarato ja gayo che. aMgrejI amala daramyAna teno eka ja nirvivAda artha mAnya thayo che te e ke kAzamIrathI kanyAkumArI ane sindhathI AsAma sudhIno badho bhAga te hinda. paNa hinda ke hindustAnano artha game teTalo jUno ane krame krame vistaryo hoya chatAM e prazna to Ubho ja rahe che ke hindu samAjamAM koNa koNa Ave ? zuM hindustAnamAM vasatA badhA ja hindu samAjamAM samAsa pAme che ke temAMthI amuka ja ? ane jo amuka ja vargo hindu samAjamAM samAsa pAmatA hoya to te kayA kayA? Ano uttara zodhavA bahu Aghe javuM paDe tema nathI. joke hindustAnamAM parApUrvathI aneka jAtio ane mAnavakuLo AvatAM rahyAM che ane sthira thayAM che, paNa e badhAM hindu samAjamAM sthAna pAmyAM nathI. ApaNe jANIe chIe ke muslimo A dezamAM vyApArI tarIke ane .. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16ra * samAja, dharma ane saMskRti rAjyakartA tarIke AvIne sthira thayA, paNa teo hindu samAjathI judA ja gaNAyA che. e ja rIte ApaNe e paNa jANIe chIe ke kAMIka musalamAnonA AvyA pahelethI ane tyAra bAda savizeSa pArasIo hindustAnamAM AvI vasyA ane temaNe paNa musalamAnonI peThe hindustAnane mAtRbhUmi mAnI lIdhI che, chatAMye te hindu samAjathI judA gaNAya che. e ja rIte krizciyana gorI jAtio paNa hindustAnamAM rahevA chatAM hindu samAjanuM aMga banI nathI. A badhuM dhyAnamAM laI, tema ja hindu samAjamAM gaNanA pAmela jAtio ane vargonA dhArmika itihAsane dhyAnamAM laI tilaka jevA sujJa vicArakoe hindu zabdanI je vyAkhyA bAMdhI che te taddana sAcI che. te vyAkhyA pramANe jenA puNyapuruSo ane tIrtho hindustAnamAM AvyAM hoya, eTale ke jeo hindustAnane ja potAnA devo ane RSionuM janmasthAna temaja hindustAnane ja potAnI tIrthabhUmi mAnatA hoya te hindu, ane temano Akho samAja te hindu samAja. ApaNA jainone upara kahela hindu samAjanI vyAkhyA mAnya na karavA mATe koI paNa kAraNa nathI. jainonA badhAM ja puNyapuruSo ane puNyatIrtho mAtra hindustAnamAM ja AvelAM che. tethI jeno hindu samAjathI judA hoI zake nahi. temane judA manAvavAnI pravRtti jeTalI aitihAsika bhramaNAvALI che teTalI ja "hindu zabdano vaidika paraMparA eTalo saMkucita artha karI aNasamaju ane saMpradAyaghelA jainone bharamAvavAmAM Ave che. paNa A pahelA pakSanI pokaLatA atyAre bhaNelagaNela gaNAtA keTalAka lokonA dhyAnamAM AvI gaI che. eTale vaLI temaNe eka navo ja muddo Ubho karyo che ane te muddAmAMthI upara sUcavela bIjo pakSa Ubho thayo che. A pakSa pramANe jaina samAja hindu samAjanuM aMga to che ja, paNa te dharmanI dRSTie hindu dharmathI bhinna che. have ApaNe A muddAne tapAsIe. aMgrejono rAjyaamala zarU thayo tyAra pachI manuSyagaNanAnI sagavaDanI daSTie hiMdu dharma' zabda vadhAre pracalita ane rUDha thaI gayo che. hindu samAjamAM samAtA badhA vargo dvArA paLAtA evA badhA ja dharmo hindu dharmanI chatrachAyAmAM AvI jAya che. bhAratamAM janmela, Ucharela ane bhAratane ja mAtRbhUmi mAnela hoya evA ane chatAM jeo potAnAM mULa dharmapuruSo ke mULa tIrthasthAnone hindustAnanI bahAra mAne che te badhAnA dharmapaMtho, jevA ke islAma, jarathostI ane khristI, yahUdI vagerene bAda karatAM bAkInA badhA ja dharmapaMthI hindu dharmamAM AvI jAya che. bauddha dharma, jeno mukhya ane moTo bhAga hindustAnanI bahAra ja che te, hindu dharmano eka bhAga ja che. bhale eno anuyAyI moTo vizALa samAja aneka judA judA dUravartI dezomAM patharAyela hoya, chatAM dharmanI dRSTie to bauddha dharma hindu dharmanI eka zAkhAmAM che. kharI rIte jaina samAja to AkheAkho hindustAnamAM ja pahelethI vasato Avyo che, ane atyAre paNa vase Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ harijano ane jaino - 163 che; eTale jaina jema samAjanI dRSTie hindu samAjanI eka zAkhA che tema dharmanI dRSTie paNa hindu dharmano eka agatyano prAcIna bhAga che. jeo hindu dharma' zabdathI mAtra vaidika dharma eTalo artha samaje che teo nathI jANatA jaina samAja ane jaina dharmano itihAsa ke nathI jANatA hindu samAja ke hindu dharmano itihAsa potAnA sagavaDiyA uparachalA jJAnamAtrathI jaina dharmane hindu dharmathI judo gaNAvavAnuM sAhasa karavuM e to vidvAno ane vidyAnI hAMsI karavA jevuM che, ane kharI rIte kahIe to potAnI ja hAMsI karAvavA jevuM che. bhAratanA ke videzI suprasiddha vidvAnoe jyAre jyAre hindu philasUphI ke hindu dharma viSe lakhyuM che tyAre tyAre temaNe e philasUphI ane e dharmamAM vaidika, bauddha ane jaina tattvajJAna ke dharmanI badhI ja paraMparAone laI vicAra karyo che. jeoe hindu sAhityano ItihAsa lakhyo che temaNe paNa e itihAsamAM jaina sAhityane hindu sAhityanI eka zAkhA lekhe ja sthAna ApyuM che. sara rAdhAkRSNananI InDiyana philosophI ke dAsaguptA AdinI tevI ja philosophIne laIe agara sAkSaravarya AcArya AnaMdazaMkara bApubhAI dhruvanI 'hindu dharmanI bALapothI' laIe, ke dIvAna narmadAzaMkara mahetAno 'hinda tattvajJAnano itihAsa' laIe to jaNAze ke temAM vaidika, bauddha ane jaina e traNa ja jIvatI bhAratIya dharmaparaMparAone hindu dharma tarIke mAnya rAkhavAmAM AvI che, je badhI rIte vAjabI che. ATalI carcA bIjA pakSanuM pokaLapaNuM jANavA mATe basa thavI joIe. A pramANe jaina dharma hindudharmAntargata hoya ane che ja, topaNa e prazna to Ubho ja rahe che ke jo mULe harijano jaina samAjanA aMga temaja jaina dharmanA anuyAyI na hoya to, temane mATe ghaDAto kAyado teo hindu samAjanA je bhAganA aMza hoya agara hindu dharmanI je zAkhAnA anuyAyI gaNAvA yogya hoya teTalA ja hindu samAjanA ke hindu dharmanA bhAgane lAgu paDe tevo joIe, nahi ke AkhA hindu samAja ke AkhA dharmane lAgu paDe tevo. jeno potAnA samAjamAM harijanone atyAra lagI lekhatA ja nathI AvyA ke nathI harijano potAne jaina samAjanA ghaTaka tarIke lekhatA. e ja rIte harijanomAM jaina dharmanuM ekke viziSTa lakSaNa AcarAtuM nathI rahyuM ke nathI harijano jaina dharma AcaryAno dAvo karatA. harijanomAM game teTalI nAtajAtano hoya, paNa temAMthI jeo krizciyana nathI ane jeoe islAma nathI svIkAryo te badhA zaMkara, rAma, kRSNa, durgA, kALI ItyAdi aneka vaidika kai paurANika paraMparAnA devomAMthI ja koIne ane koIne mAnebhaje che ane vaidika ke paurANika gaNAtA hoya evAM ja tIrthone ke parvatithione agara vrata-niyamone pALe che. harijanomAMthI thaI gayela jUnA vakhatanA saMto ke pAchalA vakhatanA Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 - samAja, dharma ane saMskRti saMto paNa vaidika ke paurANika paraMparAmAM ja chevaTe sthAna pAmyA che. tethI harijanone hindu samAjanA aMga ane hindu dharmanA anuyAyI mAnI levA chatAMya temano samAsa hindu samAjanI vaidika-paurANika paraMparAmAM thaI zake, jaina paraMparAmAM to nahi ja. Avo phalitArtha badhI carcA uparathI nIkaLe che, ane te sAdhAra paNa che. tethI bIjA pakSanI rajUAta karanArAoe harijana-maMdipravezanA bilane jaina samAjathI bAkAta rakhAvavuM hoya to ema kahevAnI jarUra nathI ke jaina dharma hindu dharmathI judo che, paNa emaNe bahu bahu to eTaluM ja kahevuM joIe ke hirajanoya hindu che, jaino paNa hindu che, jaina dharma paNa hindu dharmano eka bhAga che; chatAM hirajano jaina samAjanA nathI aMga ke nathI jaina dharmanA anuyAyI. hindu samAja ane hindu dharmane eka zarI2 mAnIe ane tenA bhedo tathA peTAbhedone hAtha-paga jevA avayava agara aMgUThA-AMgaLI jevA peTA avayava mAnIe to hirajano e hindu dharmane anusaratA hindu samAjanA bIjA moTA evA eka vaidika-paurANika dharmAnuyAyI samAjamAM ja sthAna pAmI zake, nahi ke jaina samAjamAM. harijano hindu che, jaino paNa hindu che. tethI hirajano ane jaino e baMne abhinna sAbita nathI thatA, jema ke brAhmaNo ane rajapUto aga2 rajapUto ane musalamAno. manuSya samAjanA brAhmaNa, rajapUta ane musalamAna e badhA aMgo che teTalA mAtrathI te pratyeka, manuSya tarIke eka hovA chatAM, aMdaroaMdara teo bilakula bhinna ja che tema hirajano ane jaina hindu hovA chatAM aMdaroaMdara samAja ane dharmanI dRSTie sAva judA che. Avo vicAra bIjA pakSa taraphathI upasthita thAya to te sAdhAra lekhI zakAya. tethI have A pakSa u52 ja vicAra karavAnuM prApta thAya che. ApaNe atre jaina dharmanA asalI prANane na oLakhIe to prastuta vicAra taddana aspaSTa rahe ane lAMbA kALathI poSAtI AvelI bhramaNAo cAlu rahe. tethI jaina dharmano vAstavika AtmA zo ane kevo che teno TUMkamAM prathama vicAra karIe. jema dareka dharmanuM koI ne koI viziSTa dhyeya hoya che tema jaina dharmanuM paNa eka viziSTa dhyeya che. te ja jaina dharmano asalI prANa che. te dhyeyane saMkSepamAM A pramANe darzAvI zakAya. mAnavatAnA sarvAMgINa vikAsamAM ADe Ave tevA badhA ja pratyavAyo nivAravA mathavuM ane sArvatrika nirapavAda bhUtadayAnA arthAt AtmaupamyanA siddhAMtane AdhAre prANImAtrane ane vizeSe mAnavamAtrane UMca-nIca, garIba-tavaMgara ke evA koI paNa jAtanA bhedabhAva sivAya sukhasagavaDanI ane vikAsanI tako pUrI pADavI. A mULabhUta dhyeyamAMthI ja keTalAMka jaina dharmanAM viziSTa lakSaNo AvirbhAva pAmyAM che, jema ke (1) koI paNa deva devInA bhaya ke anugraha upara jIvana jIvavAnA vahemathI mukti meLavavI; (2) evI muktimAM bAdhA nAkhe tevAM zAstro ke tevI paraMparAone pramANa tarIke mAnavAno sadaMta2 inakAra karavo; (3) evAM zAstro. paraMparAo upara Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hirajano ane jaino 0 165 ekahaththu sattA dharAvatA hoya ne tene AdhAre ja lokomAM vahema poSatA hoya tevA vargano guru tarIke sadaMta2 inkAra karavo; (4) je zAstro ane je guruvarga eka athavA bIjI rIte hiMsAnuM ke dharmakSetramAM mAnava mAnava vacce asamAnatAnuM sthApana-poSaNa karatAM hoya teno virodha karavo ane sAthe ja saune mATe guNanI dRSTie dharmanAM dvAro unmukta karavAM. A ane AmAMthI phalita thatAM bIjAM evAM ja lakSaNo u52thI jaina dharmano AtmA oLakhI zakAya che. evAM ja lakSaNo dvArA jaina AcAra-vicArano ane tenAM pratipAdaka zAstrono deha ghaDAyo che. jaino bhagavAna mahAvIra ke bIjA koI tevA viziSTa puruSane krAMtikAra, sudhAraka ane pUjya tarIke lekhatA-lekhAvatA hoya to emanA e dAvAnI yathArthatA u52 sUcavela jaina dharmanA prANane amalamAM mUkavAnI zakti upara ja avalaMbita che. evI zakti jenAmAM na hoya tene jaina guru ke pUjya tarIke mAnI zake nahi, ane jeo evuM dhyeya mAnatA na hoya agara mAnavA-manAvavAmAM ADe AvatA hoya teo jaina paNa hoI zake nahi. A bAbatamAM koI paNa jaina vAMdho le evo saMbhava ja nathI. A dRSTie ja jaina dharmano vicAra thaI zake. tethI ja ApaNe joIe chIe ke jaina dharma haMmezAM dharmanimitte thanA2 hiMsAno virodha karato Avyo che, ane ahiMsAnI pratiSThAmAM potAno phALo deto Avyo che. tethI ja ApaNe joIe chIe ke jaina dharma potAne ja sarvoparI ane sarvazreSTha mAnanAra brAhmaNavarganA gurutvano inkAra karato Avyo che ane UMca-nIcano bheda gaNyA sivAya game te varNanA dharmajijJAsune potAnA saMghamAM sthAna Apato Avyo che. te eTale lagI ke jeo samAjamAM sAva nIcI pAyarIe lekhAtA ane jeo samAjamAM taddana haDadhUta thatA tevA cAMDAla Adine paNa jaina dharme gurupada ApyuM che; eTaluM ja nahi, paNa je uccatvAbhimAnI brAhmaNo jaina zramaNone, enI krAntikAritAne kAraNe adarzanIya ke zUdra lekhatA, tevA brAhmaNavargane paNa, dhArmika samAnatAno siddhAMta sajIva banAvavA mATe, jaina dharma potAnA guruvargamAM sthAna Apato Avyo che. jaina AcAryonuM evuM valaNa rahyuM che ke teo haMmezAM potAnA dhyeyane siddha karavAmAM bane teTalo vadhAremAM vadhAre jAte bhAga le ane potAnI AsapAsa vadhAre zaktizALI hoya evI badhI sattAono upayoga kare. je kAma teo pote saraLatAthI na karI zake te kAma siddha karavA teo potAnA anuyAyI ke anuyAyI na hoya evA rAjA, maMtrI, bIjA adhikArI ke anya samartha janono pUrepUro upayoga kare. jaina dharmanI mULa prakRti ane AcAryoe ke vicAravAna jaina gRhasthoe lIdheluM dhArmika valaNa e baMne jotAM koNa ema kahI zake ke hirajano pote jaina dharmasthAnomAM AvavA mAgatA hoya to temane AvatA rokavA ? je kAma jaina dharmaguruonuM ane jaina saMsthAonuM hatuM ane hovuM joIe Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 * samAja, dharma ane saMskRti te temanA ajJAna ne pramAdane lIdhe baMdha paDavuM hoya ne bIjo koI ApameLe te kAma karI Apato hoya to kayo evo samajadAra jaina haze ke je e kAmane potAnuM gaNI vadhAvI nahi le, ane potAnI Aja sudhInI ajJAnajanya bhUlane sudhAravA badala e kAma karI ApanArane dhanyavAda nahi Ape ? A rIte jovA jaIe to muMbaI sarakAra je dhAro ghaDI rahI che te kharI rIte jaina dharmanuM ja kAma bajAvI rahI che. jainoe to harijana maMdipraveza bila upasthita karanAra ane tene kAyadAnuM rUpa ApavA IcchanAra sarakAra dvArA hemacaMdra, kumArapALa, hIravijayajI ja kAma karI rahyA hoya ema mAnI cAlavuM joIe. tene badale potAnA mULabhUta dhyeyathI UlaTI ja dizAmAM cAlavuM e to potAnA dharmanI hAra ane sanAtana vaidika paraMparAnI jIva kabUlavA barobara che. harijana-maMdiaveza bila game teNe ghaDyuM hoya ne game te sarakAra adhikAra upara hoya, paNa emAM vijaya to jaina dharmanA asalI AtmAno ja che. Avo vijaya dekhI temAM rAcavA ane tene sAtha ApavAne badale potAnI dharmasmRti ane prAmAdika sthitine ja dharma lakhI satkAryano kalpita dalIlothI virodha karavo e bIjuM game te hoya paNa jenapaNuM to nathI ja. jaino parApUrvanI jema potAnA tyAgI saMghamAM, jAta ke liMgano bheda rAkhyA sivAya, saune sthAna ApatA AvyA che tema teo haMmezAM potAnAM dharmasthAnomAM janmathI jeno na hoya tevAone samajAvIne, lAlacathI, lAgavagathI ke bIjI rIte laI javAmAM gaurava mAnatA AvyA che. koI paradezI gauravarNa bhAI ke bAI, sattAdhArI ke vaibhavazALI pArasI ke musalamAna hoya, koI amaladAra ThAkora ke bhIla hoya ke harakoI, paNa jo te sampatti, sattA ke vidyArthI ucca gaNAto hoya to tene potAnAM dharmasthAnamAM yena kena prakAreNa laI javAmAM jeno jaina dharmanI prabhAvanA mAnatA AvyA che, ane evI vyakti jo ApameLe jaina dharmasthAnomAM AvavAnI icchA pradarzita kare to to jaina gRhastha ke tyAgIonI khuzIno pAra raheto nathI. A vastusthiti Aja lagI sAmAnya che. Ave vakhate koI paNa tyAgI ke gRhastha jaina ema vicAravA nathI thobhato ke maMdira agara upAzraya Adi dharmasthAnomAM AvanAra vyakti rAmanuM nAma le che, kRSNanuM nAma le che, ahuramajhUdanuM nAma le che, ke khudA agara Isu khristanuM nAma le che. enA manamAM eTaluM ja hoya che ke bhalene game te paMthano hoya, game tenuM nAma raTaNa karato hoya, game tenI upAsanA karato hoya, kadAca mAMsabhakSI ane madyapAnI paNa hoya, chatAM jo te ApameLe agara mArI preraNAthI jaina dharmasthAnamAM ekAda vAra paNa Avaze to te kAMI ne kAMI bodha grahaNa karaze, kAMI ne kAI zIkhaze. A udAratA jJAnamUlaka ho ke nirbaLatAmUlaka ho, paNa te poSavA ane uttejavA lAyaka to che ja. hemacandra jyAre siddharAja pAse jatA tyAre zuM teo jANatA nahi ke siddharAja zeva che? jyAre hemacandra Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ harijano ane jaino * 167 somanAtha pATaNanA ziva maMdiramAM gayA tyAre zuM teo jANatA nahi ke A zivamaMdira che? jyAre temanA upAzrayamAM siddharAja ane kumArapALa Adi pahelavahelA Avela tyAre zuM teoe rAma, kRSNa AdinuM nAma levuM sarvathA choDI dIdhuM hatuM ? ane mAtra arihaMtanA nAmanuM ja raTana karatA hatA? jyAre hIravijayajI akabaranA darabAramAM gayA tyAre zuM akabare ane enA bIjA mobhAdAra darabArIoe khudA ne mahamada pegaMbaranuM nAma choDI dIdhuM hatuM? athavA to jyAre akabara hIravijayajInA dharmasthAnamAM Avyo tyAre zuM teNe khudAnuM nAma abharAIe mUkI arihaMtanuM ja nAma uccAravuM zarU karyuM hatuM? AvuM kazuM na hatuM, ane chatAM jeno pahelethI Aja lagI sattAdhArI, prabhAvazALI ane sampattizALI hoya evA game te varganA mANasane mATe potAnA dharmasthAnanAM dvArA khullAM ja rAkhatA AvyA che. tyAre prazna thAya che ke jo jena paraMparAnI prakRti AvI che to te atyAre harijanonA maMdiaveza bila vakhate Avo ugra virodha kema kare che ? je vastu e paraMparAnA prANamAM nathI te vastu atyAre enA hADamAM kyAMthI UtarI ? Ano uttara jaina paraMparAnI nabaLAImAM che. gurusaMsthA pUrato to jAtisamAnatAno siddhAMta jainoe maryAdita arthamAM sAcavyo, kemake atyAre paNa jaina gurusaMsthAmAM brAhmaNa, kSatriya, vaizya, gorAo, pArasIo Adi koI paNa saMmAnya sthAna pAmI zake che. huM maryAdita arthamAM eTalA mATe kahuM chuM ke je gurusaMsthAmAM kyAreka harikezI ane metAraja jevA aspRzyone pUjya pada prApta thayuM hatuM te gurusaMsthAmAM tyArabAda kyAreya aspRzyone sthAna maLyuM hoya tevo itihAsa nathI. eTaluM ja nahi paNa, te aspRzyono uddhAra karI temane spRzya banAvavAno ane mANasAInI sAmAnya bhUmikA upara lAvavAno jaina dharmano mULa siddhAMta paNa jeno sAva bhUlI gayA che. jenone tyAM harijanono praveza che, ane te paNa anivArya. mAtra gRhasthone tyAM ja nahi, paNa dharmasthAno sudhdhAMmAM harijanono, teo Icche ke na Icche toya, anivArya praveza che. paraMtu te praveza svArthaprerita che. jeno potAnA jIvanane TakAvavA, svacchatA ne Arogyano Adarza gulAmInA poSaNa dvArA TakAvI rAkhavA harijanone teo na icche toya, potAne tyAM ane potAnAM dharmasthAnomAM bolAve che, AvavA de che. Ano artha e thayo ke jyAre dharmasthAnonI svacchatA mATe harijano temAM Ave che tyAre teo kayA devanuM nAma le che enI jainone kazI paDI nathI; mAtra temane garaja che eTale temane vize vicAra nathI karatA, paNa jyAre e ja harijano svaccha thaI jaina dharmasthAnomAM AvavA icchatA hoya agara temane ApavAmAM naDatI praNAlikAone toDavA pUrato kAyado thato hoya tyAre ja jainone yAda AvI jAya che ke - are, A AvanArA aspRzyo kayAM arihaMtanuM nAma le che? e to mahAdeva ke mahamadane mAnanAra che. jainonI A dharmaniSThA (!) jevI tevI che zuM? Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 * samAja, dharma ane saMskRti paNa ApaNe eka bIjI rIte vicAra karIe, ane te e ke dhAro ke aspRzyavarga kAle eka athavA bIjA hoddA upara Avato jAya. jema krizciyana thayA pachI Ave che tema ane te AvavAno che e to cokkasa che. e ja rIte aspRzyavarga keLavaNI ke dhaMdhA dvArA samRddhimAna ne mobhAdAra paNa thayo, jema AMbeDakara Adi gRhastho thayA che tema, teve vakhate zuM jeno temane potAnAM dharmasthAnomAM AvavA mATe bIjA lokone AvakAre che tema AvakAraze? ke te vakhate paNa bilano virodha kare che tema virodha ja karaze? jeo jaina paraMparAnI vaizya prakRti jANe che teo niHzaMkapaNe kahI zakaze ke jeno teve vakhate aspRzyavargano teTalo ja Adara karaze, jeTalo Adara Aje ane bhUtakALamAM krizciyano, musalamAno, pArasIo ane bIjA mobhAdAra anya dharmIono karatA AvyA che ane kare che. A carcA eTaluM ja sUcave che ke jenI paraMparA potAno dharmasiddhAnta visarI gaI che, ne mAtra sattA temaja dhananI pratiSThAmAM ja dharmanI pratiSThA lekhatI thaI gaI che. jo Ama che to e kahevAno zo artha che ke harijano hindu chatAM jaina nathI. mATe ja ame jaina maMdiramAM dAkhala thavAnI chUTa Apato dhAro mAnya karI zakIe nahi? harijano sivAyanA badhA ja ajena hinduone jaina dharmasaMghamAM ne jaina dharmasthAnamAM javAmAM koI pratibaMdha nathI. UlaTuM teone potAnA saMghamAM ane dharmasthAnamAM lAvavAnA vividha prayatno thAya che, to hindu samAjanA ja bIjA eka UtaratA aMga jevA harijanone jaina saMsthAo potAnAM dharmasthAnomAM ane potAnI keLavaNInI saMsthAomAM ApameLe ja AvakAre temAM ja temanA dhArmika siddhAMtanI rakSA ane mobho che. jainoe to ema kahevuM joIe ke amAre bila-philanI ke dhArA-dhArAnI kazI jarUriyAta che ja nahi; ame to amArA dharmasiddhAMtane baLe ja harijana ke game tene mATe amAruM dharmasthAna khulluM mUkIe chIe ane sadA e sthAna saune mATe abhaMgadvAra che. Ama kahevAne badale virodha karavA ADIavaLI dalIlonAM phAMphAM mAravAM ethI vadhAre nAmAzI jaina dharmanI bIjI hoI zake nahi paNa potAnI nAmozInI paravA na karavA jeTaluM ja jaina mAnasa ghaDAyuM che tenAM mULamAM itihAsa rahelo che, ane te ItihAsa eTale jenoe vyavahAranA kSetramAM brAhmaNavarganA jAtibhedanA siddhAMta sAme sarvathA namatuM ApyuM che. bhagavAna mahAvIrathI ja nahi, paNa temanA pahelAMthI zarU thayela jAtisamAnatAno siddhAMta cAlu zatAbdInA jaina graMthamAM paNa ekasarakhuM samarthana pAmyo che, ane zAstromAM e siddhAMtanA samarthanamAM brAhmaNavarganI koI paNa jAtanI zeha rAkhavAmAM AvI nathI. ane chatAMya e ja zAstranA lakhAvanArAo, vAMcanArAo ane zrotA jeno pAchA harijano ke bIjA evA dalita lokone dhArmika kSetra sudhdhAMmAM samAnatA arpavAnI ke praveza ApavAnI sApha nA bhaNe che. A kevuM acaraja ! Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ harijano ane jeno * 169 pazcimano sAmyavAda hoya ke samAnatAne dhoraNe racAyela koMgresI kAryakrama hoya, agara gAMdhIjInI aspRzyatAnivAraNanI pravRtti hoya - te badhuM jo dalitono uddhAra karanAra hoya ane mAnavatAnA vikAsamAM paDelA avarodhone dUra karI tenA sthAnamAM vikAsanI anukULatAo karI ApanAra hoya to zuM emAM jena dharmano prANa nathI dhabakato ? zuM jaina dharmanA mULabhUta siddhAMtanI samajaNa ane rakSAno AdhAra mAtra kuLajaino upara ja hoI zake? zuM jaina dharmanA siddhAMtane UgavA ane vikasavA mATe paraMparAthI cAlyo Avato jaina vADo ja joIe? jo nA, to pachI vagara mahenate, vagara kharce jaina dharmanA siddhAMtane punarjIvana pAmavAnI taka upasthita thatI hoya eve TANe jenoe harijana-maMdiaveza bilane vadhAvI levAne badale teno virodha karavo e to sanAtanI vaidika varNAzramI saMghanA jamAnAjUnA jaina dharma ane zramaNa dharmamAtranA virodhI valaNane Teko ApavA barAbara che. A daSTie jeo vicAra karaze temane ema lAgyA sivAya nahi rahe ke je kAma jaina paraMparAnuM hatuM ane che, je kAma karavA mATe jenoe ja pahela karavI joIe ane saMkaTo sahavAM joIe, brAhmaNavarganA varcasvane lIdhe parAbhava pAmela jaina dharmanA tejano je uddhAra jenoe ja karavo joIto hato te badhuM kAma mULabhUta siddhAMtanI zuddhinA baLe ja ApoApa thaI rahyuM che tyAM sAtha na ApatAM virodha karavo emAM to pAchIpAnI karavA jevuM ane kartavyabhraSTa thavA jevuM che. - prasthAna, jeTha, 2006 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 28. rASTrIya sadAcAra ane navanirmANa AjanI samasyAo vize vicAra karanAra hareka samajadAranA manamAM savAla UThe che ke A navI ane dina pratidina jIvanane vyApatI evI samasyAo kayA prakAranA AcAra-vyavahAra ke sadAcAranA niyamothI ukelAvAno saMbhava che ? alabatta, Avo vicAra karanAra e to jANe ja che ke te te kALe ane te te sthaLe paMthabheda, jJAtibheda ane samAjabheda vagerene lIdhe aneka AcAro sadAcArarUpe prajAjIvanamAM UMDAM mULa nAkhIne paDyAM che. navo vicAraka evA pracalita AcAronI avagaNanA to karato ja nathI, paNa e to e tapAse che ke zuM e rUDhamULa thayela AcAprathAo navI ane anivArya evI samasyAono ukela karI zake tema che ? tenI tapAsa ane vicArasaraNI jANyA pachI ja te je siddhAMtane AdhAre navA sadAcAranA nirmANa upara bhAra ApavA mAge che tenuM baLAbaLa ThIka ThIka ApaNI samajaNamAM Utare. tethI TUMkamAM prathama pracalita AcAro vizenI enI tapAsaNI ApaNe jANI laIe. islAma eka khudA-prabhune sarvazreSTha gaNI tenI namAjarUpe pAMca vAra baMdagI karavA pharamAve che ane kurAnanI AjJAone prANAnta paNa vaLagI rahevA kahe che. te lagna ane bIjA dunyavI vyavahAro e ja AjJAomAMthI ghaTAve che; jyAre khristI paMtha bAIbala, jisasa krAIsTa ane carcanI AsapAsa potAnuM AcAravartula race che. mUrtivAdI maMdira, tilaka, mUrtipUjA Adine kendramAM rAkhI AcAprathAo poSe che; jyAre mUrtivirodhI e ja zAstro mAnavA chatAM taddana ethI UlaTuM AcAravartuLa race che. A to paMtha-paMthanA dhArmika gaNAtA AcAranI dizA thaI. paNa eka ja paMthane anusaratA keTalAka samAjo ane jJAtiomAM ghaNI vAra sAmAjika yA jJAtigata AcAro sAva viruddha jevA paNa pravartatA hoya che. eka jJAti aboTiyuM ane cokAne jIvanadharma lekhe che to enA ja paMtha ane zAstrone anusaratI bIjI jJAtine aboTiyA ke cokAno kazo ja vaLagADa nathI hoto. eka ja varNanA eka bhAgamAM punarlagnanI taddana chUTa to bIjA bhAgamAM punarlagna e sAmAjika hINapata ! eka ja zAstra ane eka ja varNanA anuyAyI amuka samAjanA eka bhAgamAM mAmA-phaInAM saMtAnonuM lagna pavitra gaNAya to bIjA bhAgamAM te taddana kalaMka gaNAya. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rASTrIya sadAcAra ane navanirmANa * 171 paMthagata ane jJAti-samAjagata paraspara viruddha jevA dekhAtA AcAra-vyavahAro uparAMta badhA ja paMtho, dharmo ane jJAti ke samAjone ekasarakhI rIte mAnya hoya evA paNa aneka AcAro prajAjIvanamAM paDyA che, jema ke, bhUtadayA--prANImAtra pratye rahemathI vartavAnI lAgaNI, Atithya-game te AMgaNe AvI paDe to teno satkAraiSTApUrtasaune upayogI thAya e dRSTie kUvA taLAva Adi navANo karAvavAM, vaTemArguone Azraya ane ArAma ApavA dharmazALA ane sadAvrata Adi, anAtha mATe Azramo, bImAro mATe svAthyagRho, mAMdA mATe davAkhAnAMo ane lAcAra pazu-paMkhI Adi mATe pAMjarApoLo ane gozALAo ItyAdi. A AcAathAo kALajUnI che ane te navA jamAnAnI jarUriyAta pramANe sudharatI ane vikasatI paNa rahI che. paMtha, samAja ane bRhatsamAjanA jIvanamAM uparanA be AcArastaro uparAMta eka evo paNa AcArastara che ke je samAja ke bRhatsamAjamAM dRSTigocara na thAya chatAM samAjanI viziSTa ane virala vyaktionAM jIvanamAM e ochevatte aMze pravartato hoya; che enuM mUlya saunI dRSTimAM vadhAre aMkAya che, eTaluM ja nahi, paNa upara sUcavela AcAranA baMne staronuM prANatattva prastuta trIjo ja AcArastara che. te stara eTale citta ane mananA maLone zodhavAno AcAra. saMkucitatA, mArAtArApaNAnI vRtti, UMcanIcabhAvanA vagere mananA maLo che. evA maLo hoya tyAM lagI prathama sUcavela baMne AcArastaronuM koI sAcuM mUlya nathI, ane AvA maLo na hoya ke ochA hoya to eTalA pramANamAM e sUcita baMne staronA dhArmika, sAmAjika ane sarvasAdhAraNa AcAro mAnavIya utkarSamAM jarAya ADe AvatA nathI, eTaluM ja nahi, paNa keTalIka vAre te upakAraka paNa bane che. atyAra sudhInA bhAratIya ane itara lokonA AcAra-vyavahArane lagatI A TUMkI racanA thaI. have jovAnuM e rahe che ke atyAranI navI samasyAo mukhya kaI ane tenAM mULa zemAM che ? temaja e samasyAone pahoMcI vaLe evo kayo siddhAMta che ke jenA upara navA sadAcAronI mAMDaNI thaI zake ? AjanI navI samasyA ekasUtrI rASTranirmANanA vikAsa ane tenI sthiratA sAthe saMkaLAyelI che. have koI eka nAnomoTo paMtha ke jJAtisamAja potAno dhArmika ke sAmAjika AcAra agara niHzreyasalakSI dharma tyAM lagI nirviba pALI ke nabhAvI zake tema che ja nahi ke jyAM lagI te pote jeno sabhya che te rASTra ane dezanAM sAmUhika hitanI dRSTie potAnuM vartana na ghaDe. vizvamAnavatAnA vikAsanA eka pagathiyA lakhe ane upasthita ekataMtrI ke ekasUtrI rASTrajIvananA nirvAhanI dRSTie atyAranI badhI ja samasyAo pahelAM karatAM bahu jaTila ane moTI che. Aje eka tarapha sAmyavAda ane samAjavAda sakriya kAma karato hoya tyAre bIjI tarapha sAthosAtha ekAMgI mUDIvAda ke vyaktigata lAbhanI dRSTi Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 - samAja, dharma ane saMskRti ane saMgrahakhorI TakI na ja zake -- tenI athaDAmaNI anivArya che. lAkho nahi, karoDone dalita ane galita jANavA chatAM potAnI jAtane UMcI mAnavAnuM valaNa have kadI khaTakavA vinA rahI ja na zake. sImAnI pelI pAra ane sImAnI AsapAsa ke sImAnI aMdara, bhayanI lAgaNIo thatI hoya tyAre, koI eka vyakti, paMtha ke samAja game tevA rakSaNabaLathI paNa potAnI salAmatI na kalpI zake ke na sAcavI zake. TUMkamAM AjanI Arthika, sAmAjika ane rAjakIya badhI samasyAonuM mULa, samaSTihitanI dRSTie mukhyapaNe vicAra karyA vinA, aMgata ke vaiyaktika hitanI dRSTie ja vicA2 ka2vAmAM ane evA vicArane AdhAre paDela saMskAro pramANe vartavAmAM raheluM che. to pachI prazna e ja vicAravAno rahe che ke evo kayo dRSTikoNa che ke jene AdhAre sadAcAranuM navuM nirmANa jarUrI che ? uttara jANIto che ane te jamAnAo pahelAM aneka saMtoe vicAryo paNa che. dareka paMthanA mULamAM enuM bIja paNa che ane chelle chelle mahAtmA gAMdhIjIe ene jIvana dvArA mUrta paNa karela che. te siddhAMta eTale pratyeka vyaktie samaSTihitanI dRSTie ja vicAratAM ane vartatAM zIkhavuM te. jyAM jyAM vyaktigata ane samaSTigata hitano virodha dekhAya tyAM tyAM samaSTinA lAbhamAM vyaktie aMgata lAbha jato karavo e ja badhI samasyAono ukela che. jema mAtRbhASA ane prAMtIya bhASAnA bhedo hovA chatAM rASTra mATe eka rASTrIyabhASA anivArya rIte Avazyaka che, jema vaijJAnika viSayonuM ane satyonuM zikSaNa saune mATe ekasarakhuM hoya che ne te upakAraka paNa bane che, ane A dRSTie keLavaNInI saMsthAo bALakomAM saMskAra poSe che, samajadAra vaDIlo e rIte bALakone uchera che te ja rIte have kuTuMba, nAta ane zikSaNasaMsthAo badhAM mAraphata A eka ja saMskAra poSavo ane vikasAvavo Avazyaka che ke samaSTinuM hita jokhamAya te rIte na vicArAya, na vartAya. A saMskArane AdhAre ja havenA sadAcAro yojavAmAM Ave to ja AjanI jaTila samasyAono kAMIka ukela AvI zake, anyathA kadI nahi. jeNe AtmaupamyanI vAta kahI hatI. agara jeNe advaitanuM darzana karyuM hatuM ke jeNe anAsakta karmayoga dvArA lokasaMgrahanI vAta kahI hatI teNe to te jamAnAmAM eka darzana ke eka siddhAMta rajU karyo hato ane sAthe sAthe sUcavyuM hatuM ke jo mAnavajAta sukhe jIvavA mAgatI hoya to e darzana ane siddhAMta pramANe AcAro ane vyavahAro yoje. paNa durdeva evuM ke e siddhAMto khUNekhUNe gavAtA to rahyA, paNa gAnArA ane sAMbhaLanArA baMneno AcA2-vyavahAra UlaTI ja dizAmAM ! pariNAma itihAse noMdhyAM che ane atyAre pratyakSa che. have, kAM to e siddhAMto vyavahArya nathI ema kahevuM joIe ane kAM to ene moTA pAyA upara amalI banAvavA joIe. anya rASTronuM saMgaThana jotAM ema mAnavAne kazuM ja kAraNa nathI ke te siddhAMto avyavahArya che. tethI ane jIvana jIvavA Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rASTrIya sadAcAra ane navanirmANa * 173 mATe bIjo koI rasto nathI. tethI e siddhAMtone vizvanA AcAranA pAyA lekhe ghaTAvavAnI vAta karyA pahelAM rASTrIya AcAranA pAyA lekhe ja ghaTAvavA joIe. AmAMthI ja joItuM ghaDatara nIpajavAnuM. A mATe keTalAka rASTrIya kahI zakAya evA AcAro yojI tenI sadAcAra tarIkenI tAlIma zarU karavI joIe. svataMtratA-dina ane prajAsattAkadina jevA keTalAka divasone bhArate parvanuMrASTrIya parvanuM-rUpa ApyuM che. te nimitte prajA ane sarakAre maLI keTalIka praNAlIo UbhI karI che, jene rASTrIya AcAra ja nahi paNa sadAcAra tarIke oLakhAvavAmAM harakata nathI. e parvomAM dhvajavaMdana, rozanI, prabhAtapherI, kavAyata, khelakUda Adi vyAyAma, manoraMjaka kAryakrama, rASTrapati jevAne apAtI salAmI, moTA pAyA upara apAtAM khANAM jevI je prathAo zarU thaI che ane jemAM AbAlavRddha utsAhabhera bhAga le che yA bhAga levA lalacAya evuM vAtAvaraNa sarjAya che te badhI prathAo rASTrIya AcAra ja kahevAya. temAM koI eka dharmapaMtha ke koI eka samAja ke koI eka varganuM prAdhAnya nathI; te samagra bhAratIya prajAe anusaravAno eka jAtano vidhi che. tethI ene rASTrIya sadAcAranI pratIka lekhI zakAya ane te vakhate vyakti rASTrasamaSTinI bhAvanA poSatI thaI jAya evI nema pUla rIte sevAya to te asthAne na kahI zakAya. paNa ahIM ja prANaprazna UThe che ke zuM A ane AnA jevI game teTalI rASTrIya AcAranI praNAlikAo yojavAmAM ke poSavAmAM Ave to tethI garIba, bekAra, dalita, ajJAna ane lAcAra bhAratavAsIonA moTA bhAganuM daLadara phITe kharuM? Ano javAba koI paNa vyakti hakAramAM to ApI nahi ja zake. to pachI bIjo prazna e UThe che ke AvA rASTrIya tahevAro vakhate sarakAra ane prajAe kaI kaI jAtanI bIjI praNAlikAo sAthe sAthe makkamapaNe temaja vicArapUrvaka vyavasthitapaNe yojavI ane poSavI joIe ke jemAM sIdhI rIte samaSTinuM hita poSAya ane bhAratanA sUkA hADapiMjaramAM kAMIka lohI bharAya ? A praznanA uttaramAM bIjo gAMdhIjIe veryA che avazya, paNa ApaNe ene poSyAM nathI. tethI parANe rasa upajAve evI zuSka praNAlikAomAM dezanuM hIra kharcI nAkhIe chIe. ATalAM varSo thayAM deza e pUla praNAlikAo pAchaLa zakti ane dhana kharce che chatAM kharuM vaLatara nathI maLatuM e vAta jo sAcI hoya to rASTra pUla utsavonI sAthe sAthe sajIva kAryakramo paNa yojavA joIe. gAmaDAM, zahera ane kasabAo gaMdakIthI evAM khadabade che ke koI taTastha videzI e nihALI ema kahI bese ke hiMdI gaMdavADa vinA jIvI ja nathI zakato, to ene mRSAvAdI kahI nahi zakAya. tethI saphAIno sArvatrika kAryakrama e prathama AvazyakatA che. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 * samAja, dharma ane saMskRti kUvA taLAva jevAM sarvopayogI navANone durasta ane svaccha karavAM e jIvanaprada che. vizeSa nahi to rASTrIya tahevArone divase koI vaidya ke DaoNkTara phI na le ane pUrI kALajI temaja cIvaTathI badhA darajjAnA daradIonI mamatAthI sAravAra kare. sukhI gRhastho te divasamAM saune maphata davA pUrI pADavA yatna kare. dezamAM, khAsa karI gAmaDAMomAM, banatI jIvanopayogI vastuo, pachI te game tevI rapha hoya to paNa svadezanI che eTalA ja khAtara ane uttejana apAya. zikSako ne adhyApako abhaNa ane dalita vargomAM jAte jaI, saMparka sAdhI temanA prazno jAte samaje. A ane AnA jevA Avazyaka sadAcAro niyamita rIte UbhA karyA vinA bhArata tejasvI banI na zake. - janakalyANa sadAcAra aMka, 19pa3. Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29. monTIsorI paddhati vize keTalAka vAMdhA ane te saMbaMdhI mArA vicAro zikSaNanI aneka navI navI paddhatio pracAramAM AvatI jAya che. mAnTIsorI paddhati temAMnI eka che. hamaNAM hamaNAM te ApaNA dezamAM paNa dAkhala thatI jAya che. temAM bhAvanagaranuM bAlamaMdira saunuM dhyAna kheMcI rahyuM che. A maMdirano kAryakrama jANI, temAM thatA prayogono paricaya karI, tema ja tyAMnA zikSako sAthe carcA karI e paddhatinA saMbaMdhamAM kAMIka savizeSa jANavAnI mArI vRtti to prathamathI hatI. tevI taka maLI. A takano lAbha lauM te pahelAM UMcI keLavaNI pAmelA ane sarakArI UMco hoddo dharAvanAra eka mArA snehI, je A maMdira ane tenI paddhatino paricaya karI AvyA hatA, teono monTIsorI paddhati vize zo abhiprAya che e meM jANI lIdhuM. e bhAIe A paddhati vize mukhyapaNe traNa vAMdhA mane jaNAvyA. e vAMdhA pahelethI ja jANavAmAM AvyA eTale to bAlamaMdira ane tyAMnI paddhatinuM jema bane tema cokkasa jJAna meLavavAnI ane pachI te vAMdhAmAM keTaluM tathya che e vicAravAnI vRtti uddabhavI. A vRttine anusarI bAlamaMdiranA kAryakramanuM savizeSa avalokana ane te upara vicAra karavAmAM traNa divasa vyatIta thayA. pariNAme mAro vicAra e bhAInA | vicArathI judo ja baMdhAyo. traNa divasanA avalokana ane te daramiyAna thayelI carcAne atre ApI A lekha laMbAvavA nathI icchato, paNa monTIsorI paddhati vize zA zA vAMdhA jaNAvavAmAM AvyA hatA ane te dareka vAMdhA upara vicAra karyA pachI zo vicAra baMdhAyo e ja TUMkamAM atre ApIza. A lekhano uddeza eTalo ja che ke dareka yogya vyakti koI paNa zikSaNapaddhatinA guNa-doSano ane tenA lAbhAlAbhano vicAra karatI thAya ane je paddhati vadhAre anuguNa hoya tenuM vAtAvaraNa taiyAra karavAmAM potAthI banato phALo Ape. traNa vAMdhA A che : (1) bahu kharcALapaNuM, (2) svacchanda niyamanano abhAva), ane (3) harIphAInI gerahAjarI. pahelA vAMdhAnA saMbaMdhamAM vicAra karIe te pahelAM Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 * samAja, dharma ane saMskRti bAkInA be vAMdhAo vize pahelAM vicAra karI levo yogya thaze. ghaNAka mAne che ane kahe che ke monTIsaoNrI zikSaNapaddhatimAM niyamana nathI, ane temAM bALako svacchandI bane che. mane teonA kathanamAM kAMI vajUda na jaNAyuM. traNathI cha varSanAM bALako je ekAgratAthI, je adabathI ane je anukULa vAtAvaraNathI AkarSAIne bAlamaMdiramAM zIkhatAM ane prayoga karatAM jovAmAM AvyAM, te uparathI ema jaNAya che ke prastuta paddhatimAM svacchanda nahi paNa sAhajika vikAsanI keLavaNI maLe che. alabatta, jo zikSakanI soTI, karaDI AMkha agara ADuMavaLuM vetaratI tenI vANIne niyamana mAnavAmAM AvatuM hoya to tevuM niyamana monTIsorI zikSaNa paddhatimAM bilakula nathI ja. paNa AvA niyamanano atyaMta abhAva e to A zikSaNa paddhatino aMtarAtmA hoI tenuM bhUSaNa che, dUSaNa nahi. je nAnAM nAnAM bALako mAbApanAM aneka dabANo, lAlaco ane kRtrima bhayo chatAM potAnI caMcaLa vRttine svAbhAvika rIte eka viSayamAM nathI yojI zakatAM, tathA je bALakono karmendriya ane jJAnendriya viSayaka vikAsa sAdhavA zikSakonI yama-daSTi niSphaLa nIvaDe che, te bALako lAlaca, bhaya ane sakhtAI vinA ApoApa azrAntapaNe AnandI cahere potAnI caMcaLa vRttine potAnI pasaMdagInA viSayamAM lAMbA vakhata sudhI roke ane bahAranI preraNA sivAya ja karmendriya ane jJAnendriyano vikAsa sAdhe - e sthitine jo svacchanda mAnIe to sAcI svataMtratA, nirbhayatA ane sAhajikatAne zabdakoSa sivAya kyAMya sthAna nathI ema mAnavuM joIe. monTIsorI paddhatimAM harIphAInuM dhoraNa nathI ane tene lIdhe harIphAIthI thatI jJAnavRddhi e paddhatimAM na thaI zake evo Aropa mUkavAmAM Ave che. A Aropa mUkanAra mAtra ema ja samajatA hovA joIe ke zikSaNanA pradezamAM harIphAI e ekAnta lAbhadAyaka tattva che, paNa kharI rIte ema nathI. koI vAra harIphAIthI harIphone lAbha thAya che kharo, paNa ghaNI vAra harIphAImAM pAcho paDanAra harIpha AtmAmAnanAne lIdhe hatotsAha thaI jAya che, ane pachI te potAnA bIjA zakya ane pasaMdagInA viSayamAM paNa joItuM baLa meLavI zakato nathI. dareka vyaktimAM utsAha e ja kharo prANa che. utsAhane harIphAI dvArA jagADavo temAM lAbha karatAM jokhama ochuM to nathI ja. dareka bALakanI dareka viSaya paratve zakti sarakhI hotI nathI. vRtti paNa judI judI hoya che. tethI pratyavAya vinAnuM taddana anukULa vAtAvaraNa UbhuM karI potapotAnI vRtti pramANe bALakone zakti khIlavavAnI taka maLe to teono utsAha kuvAmAM pANInI sero jhare tema, ApoApa potapotAnI pasaMdagInA viSayamAM jhare che ane kramazaH vadhe che. A svAbhAvika kramathI be lAbha thAya che. dareka bALakane potAnI ruci pramANe potAmAM rahelI viziSTa zakti khIlavavAnI taka maLatI hovAthI potAnuM vyaktitva sAdhavAno Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maoNnTesarI paddhati vize keTalAka vAMdhA ane te saMbaMdhI mArA vicAro * 177 avasara maLe che ane je viSayanI zakti ke ruci na hoya te viSayamAM jarA paNa vyartha zakti ke samaya na kharcAvAthI teno AtmA satata tejasvI ane utsAhamaya rahe che. pharajiyAta harIphAInA dhoraNamAM je viSayanI zakti ke ruci na hoya temAM bALako nicovAI jAya che, ane tethI AvelI nirbaLatA potAnI pasaMdagInA viSayamAM paNa doDatA bALakane kAMIka khalita kare ja che. pharajiyAta harIphAIthI jJAnavRddhi koI koI vyaktine thaI hoya ane thAya che e vAta mAnI laIe, topaNa te harIphAInI pAchaLa keTalAMka evAM aniSTa tattvo rahelAM che ke je zikSaNa lenAramAM ghUsI javAthI tenA AtmAne zikSaNathI maLelA prakAza karatAM paNa vadhAre aMdhakAra arpe che. e aniSTa tattvomAM kAMI maLavAnuM pralobhana ane nAmanA e be mukhya che. A be aniSTa tattvomAMthI (jo zikSaNa lenArano AtmA nirbaLa hoya to) IrSyA ane adekhAI janme che, ane e adekhAI jindagInA cheDA sudhI AtmAne kotarI khAya che. tethI mArA vicAra pramANe monTIsorI zikSaNapaddhatimAM pharajiyAta harIphAIne tilAMjali devAmAM AvI che te, e paddhatinI icchavAlAyaka viziSTatA che. have atikharcALapaNAnA Aropano vicAra karIe. A Aropano vicAra karatAM be prazno udabhave che. te e ke monTIsorI zikSaNa paddhati e bIjI zikSaNapaddhati karatAM UtaratA prakAranI che ke bIjI paddhationI samakakSa ke teothI caDhiyAtA prakAranI che? jo bahu kharcALapaNA sivAyanI bIjI koI kasoTI dvArA monTIsaoNrI zikSaNa paddhati Itarapaddhatio karatAM UtaratA prakAranI sAbita karI zakAya to te UtaratApaNAne lIdhe ja maraNane zaraNa thavA yogya che. paNa hajI sudhI monTIsorI zikSaNapaddhatinuM UtaratApaNuM sAbita karI zakAtuM nathI; eTaluM ja nahi, paNa divase divase vicArakavargamAM tenA caDhiyAtApaNA vize cokkasa abhiprAya baMdhAto jAya che, ane tenA niHsvArtha tathA prAmANika prayogakartAo to bIjI koI paNa zikSaNa paddhati karatAM tene vadhAre zAstrIya ane vadhAre svAbhAvika mAne che. hajI e paddhatinA prayogakartAo karatAM vadhAre anubhava dharAvanAra bIjo koI paNa e paddhatinuM UtaratApaNuM sAbita karI zakyo nathI. tethI bahu kharcALapaNAnA Aropano vicAra bIjA vikalpane svIkArIne ja karavo ghaTe che. monTIsorI zikSaNapaddhatinI pAchaLa je zAstrIyatA ane sAhajikatAnuM baLa che te ja te paddhatinA bIjI badhI paddhatio karatAM caDhiyAtApaNAnI sAbitI che. e paddhatinA prayogo, anubhavo ane niyamono vicAra karatAM mane to tenA caDhiyAtApaNA vize jarAye zaka nathI. tethI jo prAraMbhamAM A paddhatinA akhatarAmAM bahu kharcALapaNuM hoya ane che, toya te jANIbUjhIne calAvI levuM e ja saMskArI prajA taiyAra karavAne mATe yogya Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 * samAja, dharma ane saMskRti che. ApaNe pracalita sarakArI paddhatinAM ochAM ane mAThAM pariNAmo anubhavIe chIe tathA tenuM kharcALapaNuM paNa jANIe chIe. e paddhatithI zikSaNa lenAranAM zarIra ane mana baLavAna thavAne badale keTalAM nirmAlya ane hataprabha thaI jAya che; sarakArI zikSaNa ApavA jatAM mAbApanAM ghara keTalAM khAlI thaI jAya che, teo keTalAM devAdAra thaI jAya che ane chatAMye te zikSaNa lenAra so paikI keTalA jaNa potAne ane potAnI pAchaLa AzA rAkhI beThelAne nizcitta kare che, e praznonA uttara have sau koI jANe che. tema chatAM evI nirmAlya ane gulAmIpoSaka paddhatimAM gaNyAkyAM koI AgaLa vadhe che. e ja pralobhanamAM ApaNI AkhI prajA saMDovAyelI che ane tethI te niSphaLa paddhatimAM bahu kharcALapaNuM hovA chatAM paNa prajA tene nabhAvI le che. AthI UlaTuM, monTIsorI paddhatimAM svAbhAvikatA hoI bALakonAM AtmA, mana ane vANI e traNe vyavasthita rIte khIle evI yojanA che. A yojanA pramANe zikSaNa levA janArane maTAmAM moTuM pralobhana sarakArI pratiSThA nahi, paNa sarvAgINa vikAsa e che. jo A paddhatinA prayogo vicArazIla ane dhairyazALI vyaktione hAthe thoDAM varSa avicchinna cAle to tenAM pariNAmo loka samakSa Ave, ane pariNAma sAme AvatAM vAtAvaraNa te paddhatine anukULa thAya. eka vAra monTIsorI paddhatinuM vAtAvaraNa sAdhAraNa lokonA manane AkarSita kare to bahu kharcALapaNAno prazna rahe ja kevI rIte ? atyAre prajAno je garIba, sAdhAraNa ane tavaMgara varga potAnAM bALakonAM AtmA, mana ane vANInA sAhajika vikAsamAM rasa nathI leto ke vagara kharce te vikAsa sAdhavAno lAbha maLato hoya toye te lAbha uThAvavA lakSa nathI Apato; paNa tethI UlaTuM bhIkha mAgIne, karaja karIne ke sarvasva homIne potAnAM bALakonA upanayana, vivAha vagere prasaMgomAM kRtakRtyatA mAne che, te ja prajA koI paNa zikSaNa paddhatinuM AkarSaka vAtAvaraNa jue tyAre te kharcanI dizA badalAvI e paddhatine jarUra poSe. prajAno moTo bhAga dharmane nAme jaDa saMskAronI abhyarthanAmAM lAkho ane karoDo rUpiyAno kharca kare che tathA dharmaguruo potAnA damAma sAcavavA pAchaLa prajAnI roTImAMthI moTo bhAga core che. prajA paNa potAnA aneka nirarthaka rItarivAjomAM nicovAI kharca karye jAya che. paraMtu jyAre prajAnuM dhyAna koI paNa zikSaNa paddhatinA sundaratama pariNAmavALA vAtAvaraNa tarapha AkarSAya tyAre e prajAne hAthe jaDa saMskAro, dharmaguruonA aNachAjatA ADaMbaro ane nAzakAraka rItarivAjo na ja poSAI zake, e niyama aitihAsika che. jo monTIsorI zikSaNa paddhatinA prayoga karanArAono anubhava teone potAne gherya ane UMDI AzA arpato hoya to kharcALapaNAno prazna ADe AvavAno nathI. alabatta, e kharcALapaNAno prazna tatkALa pUrato hoya to te kaMIka aMze ThIka che, paNa jo kAyama mATe bahu kharcALapaNAne Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ monTesarI paddhati vize keTalAka vAMdhA ane te saMbaMdhI mArA vicAro - 179 A paddhatinA pracAramAM koI bAdhaka mAne to te mArA vicAra pramANe eka bhUla che. jo A paddhati ISTa pariNAma utpanna na karI zake to tenA prayoktAo jAte ja tene daphanAvavAnuM baLa dharAve che, ane jo e paddhati sauthI vadhAre sarasa pariNAma lAvaze (jevo mAro to vizvAsa che) to tene bahu kharcALapaNuM kadI ADe AvavAnuM ja nathI. monTIsaoNrI paddhati kharekhara kharcALa che e vAta mAnya rAkhIne ja ekadezIya rIte atyAra sudhI A carcA karavAmAM AvI che, te khAsa hetusara. e hetuo e che ke parAdhInatA, garIbAI, vahema ane ajJAnanA doSothI pIDAto je deza, e ja doSonA poSaNa pAchaLa AMkho mIMcI apavyaya karye jato hoya ane jyAre tenI samakSa uparyukta doSonuM nivAraNa kare tevI zikSaNa paddhati mUkavAmAM AvatI hoya tyAre, te dezane te paddhati viruddha kharcALapaNAno vAMdho uThAvavAno adhikAra ja kevI rIte saMbhave? potAnAM bALakonA AtmAnI ane zarIranI kharI sundaratA jovAne badale mAtra teonAM zarIrane kRtrima rIte zaNagArI sundara batAvavA pAchaLa ghelAM thaI janAra mAbApano sAcA zikSaNa viruddha bahu kharcALapaNAno vAMdho yogya gaNAya zuM? je dharmaguruo, mullA, molavI ane paMDito potAno ke potAnA bhaktono hitaprazna vicAryA sivAya ja dharma ane zAstra vizenI zraddhArUpa kUMcI pheravI bhaktinuM tALuM ughADI bhaktonI kRpaNa tijorImAMthI paNa paiso kaDhAvI potAnuM Alasya poSya jAya che, teone prajAnI sAcI zikSA viruddha kharcALapaNAno prazna uThAvavo ghaTe ke potAno kharca ocho karI prajAnA zikSaNamAM phALo Apavo ghaTe? je loko ghara vecIne ke devAdAra thaIne dezamAM ke paradezamAM UMcI keLavaNI laI chevaTe nokarInA suvarNapiMjarAmAM purAya che ane binajarUrI kharce vadhArI mUkI devAmAM, sAdagInuM ane svAzritapaNAnuM baccuM khucyuM thoDuM paNa tattva bhUMsI javA jevI paristhiti UbhI karI mUke che, teonA moDhe sAmAnya janatA mATe svAzraya ane sAdagI ApanArI zikSaNa paddhati viruddha kharcALapaNAno vAMdho zobhe kharo ? je dezanI prajA tIrthonA vaibhavo ane rAjAonA vilAso pAchaLa kharcAtA karoDo rUpiyAno bojo hasate moDhe uThAvI zakatI hoya te prajA potAnuM bhAvi ghaDanAra zikSaNapaddhati viruddha kharcALapaNA vize AMsu sAre te sthiti calAvI levA lAyaka gaNAya zuM? paNa kharI rIte A paddhatimAM haMmezane mATe kharcALapaNAno prazna rahI zake ja nahi. jema jema A paddhatinAM pariNAmo vadhAre vyApatAM jaze ane A paddhati dezamAM vadhAre ne vadhAre pacatI jaze tema tema tenAM sAdhano ane upakaraNo ahIM ja sahelAIthI ane sastI rIte UbhAM karI zakAya evI goThavaNa paNa sAthe ja thatI javAnI. je vastu Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 * samAja, dharma ane saMskRti je dezane pace, te dezane te vastu chevaTe potAne hAthe ja pedA karyo chUTako; ane tevI sthitimAM te vastu vadhAre sastI paDe evA spardhAmUlaka prayatna paNa anivArya thaI paDe che. e vastusthiti arthazAstrane jANanAra mANasathI ajANI to na ja hovI joIe. eTale A paddhatinA pariNAmakArI akhatarAo nizcita rIte cAlatA rahe teTalA mATe jarUranuM che ke ApaNe evA akhatarA karanArAonA utsAhane leza paNa dhakko pahoMce tevuM eka paNa pagaluM na bharIe ane sAcA, nirbhaya ane AzAvAdI kAryakartA zodhaka yuvako taiyAra thAya tevuM svaccha vAtAvaraNa karI mUkIe. - zrI dakSiNAmUrti, me 1925. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30. vicArakaNikA gujarAtamAM zrI kizoralAlabhAIne na jANe evo samajadA2 koI bhAgye ja hoya. gujarAta bahAra paNa badhA ja prAntomAM temanuM nAma ochevatte aMze jANItuM che. enuM mUla kAraNa temanAM aneka bhASAomAM lakhAyelAM ane anuvAdita thayelAM lakhANonuM vAcana che ane keTalAke karela temano pratyakSa samAgama paNa che. pU. nAthajIne jANanAra varga pramANamAM nAno che, kA2Na ke temaNe bahu ochuM lakhyuM che ane lakhyuM hoya te paNa pUrepUruM prasiddhimAM AvyuM nathI, chatAM je varga temane jANe che te paNa kAMI nAnosUno ke sAdhAraNa koTino nathI. pU. nAthajInA pratyakSa paricayamAM je Avyo na hoya tene emanA sUkSma, spaSTa, sayuktika ane mAnavatApUrNa vicAronI kalpanA ja AvI na zake. tattvanuM talasparzI ciMtana, jIvananuM sva-paralakSI zodhana ane mAnavatAnI sevA evA eka ja raMgathI raMgAyela guruziSyanI A joDI je kAMI lakhe ne bole che te anubhavasiddha hoI pratyakSa koTinuM che. AnI pratIti A saMgrahamAMnA lekho vAMcanArane thayA vinA kadI nahi rahe. meM prastuta lekhone ekathI vadhAre vAra ekAgratAthI sAMbhaLyA che ane thoDAMghaNAM anya suprasiddha bhAratIya tattvaciMtakonAM lakhANo paNa sAMbhaLyAM che. huM jyAre taTasthabhAve AvAM ciMtanapradhAna lakhANonI tulanA karuM chuM tyAre mane niHzaMkapaNe ema lAge che ke ATalo ane Avo krAntikArI, sacoTa ane maulika vicAra karanAra kadAca bhAratamAM virala ja che. Akho saMgraha sAMbhaLatAM ane te upara judI judI dRSTie vicAra karatAM mane AnI anekavidha upayogitA samajAI che. jyAM jue tyAM sAMpradAyika-asAMpradAyika mAnasavALA badhA ja samajadAra lokonI evI mAgaNI che ke UgatI prajAne tattva ane dharmanA sAcA ane sArA saMskAro maLe evuM koI pustaka zikSaNakramamAM hovuM joIe, je navayuganA ghaDatarane sparzatuM hoya ane sAthe sAthe prAcIna praNAlikAonuM rahasya paNa samajAvatuM hoya. huM jANuM chuM tyAM lagI mAtra gujarAtamAM ja nahi paNa gujarAta bahA2 paNa A mAgaNIne yathAvat saMtoSe evuM AnA jevuM koI pustaka nathI. koI paNa saMpradAyanuM vidyAlaya hoya ke chAtrAlaya hoya agara asAMpradAyika kahI zakAya evA Azramo hoya, sarakArI ke gerasarakArI zikSaNasaMsthAo hoya tyAM sarvatra uccakakSAnA Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 * samAja, dharma ane saMskRti vidyArthIone temanI yogyatA dhyAnamAM rAkhI A saMgraha paikI te te lekha samajAvavAmAM Ave to huM mAnuM chuM ke temanI ja mAtRbhASAmAM tattva ane dharma vizenI sAcI vyApaka samajaNa maLI rahe ane vArasAgata jamAnAjUnI granthino bheda paNa thavA pAme. vidyArthIo uparAMta zikSako ane adhyApako mATe paNa A saMgrahamAM eTalI badhI vicApreraka ane jIvanaprada sAmagrI che ke teo A pustaka vAMcIne potAnA sAkSarajIvananI mAtra kRtArthatA ja nahi anubhave paNa vyAvahArika, dhArmika ane tAttvika aneka prazno paratve teo navesara vicAra karatA thaze, temaja sAkSarajIvananI pelI pAra paNa kAMIka prajJAga... vizva che evI pratItithI vadhAre vinamra ane vadhAre zodhaka thavA mathaze. vidyArthI ane adhyApaka sivAya paNa evo bahu moTo varga che, ke je hamaNAM tattva ane dharmanA prazno samajavAno UMDo rasa dharAvato hoya che. AvA loko tattva ane dharmane nAme maLatA bhaLatA ja rUDhigata zikSaNa ane pravAhamAM taNAtA rahe che ane teTalA mAtrathI saMtoSa anubhavI potAnI samajaNamAM kyAM bhUla che, kyAM kyAM gUMca che ane kyAM kyAM vahemanuM rAjya che te samajavA pAmatA nathI. tevAone to A lekho netrAMjanazalAkAnuM kAma Apaze ema huM cokkasa mAnuM chuM. judI judI bhASAomAM eka temaja aneka dharmonuM ane eka saMpradAya ke aneka saMpradAyanA tattvajJAnanuM zikSaNa ApavAmAM madada kare evAM aneka pustako che, paNa moTe bhAge te badhAM praNAlikAo ane mAnyatAonuM varNana karatAM hoya che. evuM bhAgye ja koI pustaka jovAmAM Avaze, jemAM ATalAM UMDANa ane ATalI nirbhayatA temaja satyaniSThAthI tattva ane dharmanA prazno vize AvuM parIkSaNa ane saMzodhana thayuM hoya. jemAM eka koI paNa paMtha, koI paNa paraMparA ke koI paNa zAstravizeSa vize avicArI Agraha nathI ane jemAM bIjI bAjuthI jUnA ke navA AcAravicAranA pravAhomAMthI jIvanasparzI satya tAravavAmAM AvyuM hoya evuM mArI jANa pramANe A paheluM ja pustaka che. tethI game te kSetranA yogya adhikArIne huM A pustaka vAraMvAra vAMcI javA bhalAmaNa karuM chuM, temaja zikSaNakAryamAM rasa dharAvanArAone sUcavuM chuM ke teo game te saMpradAya ke paMthanA hoya toya AmAM batAvelI vicArasaraNIne samajI potAnI mAnyatAo ane saMskAronuM parIkSaNa kare. ema to A saMgrahamAMno pratyeka lekha gahana che. paNa keTalAka lekho to evA che ke bhAremAM bhAre vidvAna ke vicArakanIye buddhi ane samajaNanI pUrepUrI kasoTI kare. viSayo vividha che. daSTibiMduo anekavidha che. samAlocanA mUlagAmI che. tethI AkhA pustakanuM rahasya to te lekho vAMcI vicArIne ja pAmI zakAya. chatAMye baMne lekhakonA pratyakSa paricaya ane A pustakanA vAcanathI huM temanI je vicArasaraNI samajyo chuM ane jeNe mArA mana upara UMDI chApa pADI che tene lagatA keTalAka muddAnI mArI samaja pramANe ahIM carcA karuM chuM. A muddAo temanAM lakhANomAM paNa eka athavA bIjI rIte carcAyelA ja che. te muddA A che : Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicArakaNikA * 183 1. dharma ane tattvaciMtananI dizA eka hoya to ja baMne sArthaka bane. 2. karma ane tenA phalano niyama mAtra vaiyaktika na hoI sAmUhika paNa che. 3. mukti, karmanA vicchedamAM ke cittanA vilayamAM nathI, paNa baMnenI uttarottara zuddhimAM che. 4. mAnavatAnA saddaguNonI rakSA, puSTi ane vRddhi e ja parama dhyeya che. 1. tattvajJAna eTale satyazodhananA prayatnamAMthI phalita thayelA ane phalita thatA siddhAMto. dharma eTale evA siddhAMtone anusarIne ja nirmANa thayelo vaiyaktika temaja sAmUhika jIvanavyavahAra. e kharuM che ke eka ja vyakti ke samUhanI yogyatA temaja zakti sadA ekasarakhI nathI hotI. tethI bhUmikA ane adhikArabheda pramANe dharmamAM aMtara hovAnuM. eTaluM ja nahi, paNa dharmAcaraNa vadhAre puruSArthanI apekSA rAkhatuM hovAthI te gatimAM tattvajJAnathI pAchaLa paNa rahevAnuM. chatAM jo A baMnenI dizA ja mULamAM judI hoya to tattvajJAna game teTaluM UMDuM ane game tevuM sAruM hoya chatAM dharma enA prakAzathI vaMcita na rahe ane pariNAme mAnavatAno vikAsa aTake. tattvajJAnanI zuddhi, vRddhi ane paripAka jIvanamAM dharmane utAryA sivAya saMbhavI ja na zake. e ja rIte tattvajJAnanA AlaMbana vinAno dharma, jaDatA temaja vahemathI mukta thaI na zake. eTalA mATe baMnemAM dizAbheda hovo ghAtaka che. A vastune ekAda aitihAsika dAkhalAthI samajavI sahelI paDaze. bhAratIya tattvajJAnanA traNa yuga spaSTa che. pahelo yuga AtmavaiSamyanA siddhAMtano, bIjo AtmasamAnatAnA siddhAMtano ane trIjo AtmAtanA siddhAMtano. pahelA siddhAnta pramANe ema manAtuM ke dareka jIva mULamAM samAna nathI, pratyeka svakarmAdhIna che ane darekanA karma viSama ane ghaNI vAra viruddha hoI te pramANe ja jIvanI sthiti ane teno vikAsa hoI zake. AvI mAnyatAne lIdhe brAhmaNakALanA janmasiddha dharmo ane saMskAro nakkI thayelA che. emAM koI eka vargano adhikArI potAnI kakSAmAM rahIne ja vikAsa karI zake, paNa te kakSA bahAra jaI varNAzramadharmanuM AcaraNa karI na zake. indrapada ke rAjyapada meLavavA mATe amuka dharma Acaravo joIe, paNa te dharma harakoI AcarI na zake ane harakoI tene AcarAvI paNa na zake. Ano artha e ja thayo ke karmakRta vaiSamya svAbhAvika che ane jIvagata samAnatA hoya toya te vyavahArya to nathI ja. AtmasamAnatAnA bIjA siddhAMta pramANe ghaDAyelo AcAra AthI sAva UlaTo che. emAM game te adhikArI ane jijJAsune game tevA karmasaMskAra dvArA vikAsa karavAnI chUTa che. emAM AtmaupajyamUlaka ahiMsApradhAna yamaniyamonA AcaraNa upara ja bhAra apAya che. emAM karmakRta vaiSamyanI avagaNanA nathI, paNa samAnatAsiddhinA prayatnathI tene nivAravA upara ja bhAra apAya che. AtmAdvaitano siddhAMta to samAnatAnA siddhAMtathI paNa AgaLa jAya che. temAM vyakti-vyakti vacce koI vAstavika bheda che Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 * samAja, dharma ane saMskRti ja nahi te advaitamAM to samAnatAno vyaktibheda paNa gaLI jAya che. eTale te siddhAMtamAM karmasaMskArajanya vaiSamya mAtra nivAravA yogya ja nathI manAtuM, paNa te taddana kAlpanika manAya che. paNa ApaNe joIe chIe ke AtmasamAnatA ane AtmAdvaitanA siddhAMtane kaTTarapaNe mAnanArA sudhdhAM jIvanamAM kramavaiSamyane ja sAhajika ane anivArya mAnI varte che. tethI ja to AtmasamAnatAno ananya pakSapAta dharAvanAra jaina ke tevA bIjA paMtho jAtigata UMcanIcabhAvane jANe zAzvata mAnIne ja vartatA hoya ema lAge che. tene lIdhe sparzAsparzanuM maraNAntaka jhera samAjamAM vyApyA chatAM te bhramathI mukta nathI thatA. temano siddhAMta eka dizAmAM che ane dharma-jIvanavyavahAranuM gADuM bIjI dizAmAM che. e ja sthiti advaita siddhAMtane mAnanAranI che. teo dvaitane jarA paNa namatuM ApyA sivAya vAto advaitanI kare che ane AcaraNa to saMnyAsI sudhdhAM paNa dvaita temaja karmavaiSamya pramANe kare che. pariNAme ApaNe joIe chIe ke tattvajJAnano advaita sudhI vikAsa thayA chatAM tenAthI bhAratIya jIvanane kazo lAbha thayo nathI. UlaTuM te AcaraNanI duniyAmAM phasAI chinnabhinna thaI gayuM che. A eka ja dAkhalo tattvajJAna ane dharmanI dizA eka hovAnI jarUriyAta siddha karavA mATe pUrato che. 2. sArInarasI sthiti, caDatI paDatI kalA ane sukhadu:khanI sArvatrika viSayamatAno pUrNapaNe khulAso kevaLa IzvaravAda ke brahmavAdamAMthI maLI zake tema hatuM ja nahi. eTale svAbhAvika rIte ja parApUrvathI cAlyo Avato vaiyaktika karmaphalano siddhAMta, game te pragatizIla vAda svIkAryA chatAM, vadhAre ne vadhAre dRDha thato ja gayo. "je kare te ja bhogave, "darekanuM nasIba juduM" "vAve te laNe' "laNanAra ne phala cAkhanAra eka ane vAvanAra bIjo te asaMbhava' - AvA AvA khyAlo kevaLa vaiyaktika karmaphalanA siddhAMta upara rUDha thayA ane sAmAnya rIte prajAjIvananA ekeeka pAsAmAM eTalAM UMDAM mULa ghAlI beThA che ke koI eka vyaktinuM karma mAtra tenAmAM ja phala ke pariNAma utpana nathI karatuM paNa tenI asara te karma karanAra vyakti uparAMta sAmUhika jIvanamAM jJAtaajJAta rIte prasare che ema jo koI kahe to te samajadAra gaNAtA vargane paNa coMkAvI mUke che, ane dareka saMpradAyanA vidvAno ke vicArako enI viruddha potAnA zAstrIya purAvAono Dhagalo rajU kare che. Ane lIdhe karmaphalano niyama vaiyaktika hovA uparAMta sAmUhika paNa che ke nahi ane na hoya to kaI kaI jAtanI asaMgatio ane anupapattio UbhI thAya che ane hoya to te dRSTie ja samagra mAnavajIvanano vyavahAra goThavavo joIe, e bAbata upara koI UMDo vicAra karavA thobhatuM nathI. sAmUhika karmalanA niyamanI dRSTi vinAnA karmaphalanA niyame mAnavajIvananA itihAsamAM Aja lagI kaI kaI muzkelIo UbhI karI che ane tenuM nivAraNa kaI dRSTie karmaphalano niyama svIkArI jIvanavyavahAra ghaDavAmAM che, e bAbata upara koI bIjAe ATalo Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicArakaNikA * 185 UMDo vicAra karyo hoya to te huM nathI jANato. koI eka paNa prANI duHkhI hoya to huM sukhI saMbhavI ja na zakuM, jyAM lagI jagata duHkhamukta na hoya tyAM lagI arasika mokSathI zo lAbha? evA vicAranI mahAyAna bhAvanA bauddha paraMparAmAM udaya pAmelI. e ja rIte dareka saMpradAya sarva jagatanA kSemakalyANanI prArthanA kare che ane AkhA jagata sAthe maitrI bAMdhavAnI brahmavArtA paNa kare che; paraMtu e mahAyAna bhAvanA ke brahmavArtA chevaTe vaiyaktika karmaphatavAdanA daDha saMskAra sAthe aphaLAI jIvana jIvavAmAM vadhAre upayogI sAbita thaI nathI. pU. nAthajI ane mazarUvALA baMne karmanA niyamane sAmUhika jIvananI dRSTie vicAre che. mArA janmagata ane zAstrIya saMskAra vaiyaktika karmala-niyamanA hovAthI huM paNa e ja rIte vicAra karato, paraMtu jema jema te upara UMDo vicAra karato gayo tema tema mane lAgyuM ke karmaphalano niyama sAmUhika jIvananI daSTie ja vicAravo ghaTe ane sAmUhika jIvananI javAbadArInA khyAlathI ja jIvanano pratyeka vyavahAra goThavavo temaja calAvavo ghaTe. eka kALe vaiyaktika daSTi pradhAnapada bhogavatI hoya tyAre te ja dRSTie te kALanA ciMtako amuka niyamo bAMdhe. tethI te niyamomAM arthavistAra saMbhavita ja nathI ema mAnavuM te dezakALanI maryAdAmAM sarvathA jakaDAI javA jevuM che. sAmUhika dRSTie karmaphalano niyama vicArIe ke ghaTAvIe tyAre paNa vaiyaktika dRSTino lopa to thato ja nathI; UlaTuM sAmUhika jIvanamAM vaiyaktika jIvana pUrNapaNe samAI jatuM hovAthI vaiyaktika dRSTi sAmUhika dRSTi sudhI vistare che ane vadhAre zuddha bane che. karmalanA kAyadAno sAco AtmA to e ja che ke koI paNa karma niSphaLa jatuM nathI ane koI paNa pariNAma kAraNa vinA utpana thatuM nathI. jenuM pariNAma tevuM ja tenuM kAraNa hovuM joIe. sAruM pariNAma icchanAra sAruM karma na kare to te tevuM pariNAma pAmI zake nahi. karmaphaLaniyamano A AtmA sAmUhika dRSTie karmalano vicAra karatAM leza paNa lopAto nathI. mAtra te vaiyaktika sImAnA baMdhanathI mukta thaI jIvanavyavahAra ghaDavAmAM sahAyaka bane che. AtmasamAnatAnA siddhAMta pramANe ke AtmAdvaitanA siddhAMta pramANe game te rIte vicAra karIe toya eka vAta sunizcita che ke koI vyakti samUhathI sAva aLagI che ja nahi, ane rahI zake paNa nahi. eka vyaktinA jIvanaitihAsanA lAMbA paTa upara najara nAkhI vicAra karIe to ApaNane tarata dekhAze ke tenA upara paDela ane paDatA saMskAromAM sIdhI ke ADakatarI rIte bIjI asaMkhya vyaktionA saMskArono hAtha che, ane te vyakti je saMskAra nirmANa kare che te paNa mAtra tenAmAM ja maryAdita na rahetAM samUhagata anya vyaktiomAM sAkSAt ke paraMparAthI saMkramaNa pAmya ja jAya che. kharI rIte samUha yA samaSTi eTale vyakti ke vyaSTino pUrNa saravALo. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 * samAja, dharma ane saMskRti - jo pratyeka vyakti potAnAM karma ane phala mATe pUrNapaNe javAbadAra hoya ane anya vyaktiothI taddana svataMtra hoI tenA zreya-azreyano vicAra mAtra tenI sAthe saMkaLAto hoya to sAmUhika jIvanano zo artha ? kAraNa ke, sAva nirALI, svataMtra ane paraspara asarathI mukta evI vyaktiono sAmUhika jIvanamAM praveza e to mAtra Akasmika ja hoI zake. jo sAmUhika jIvanathI vaiyaktika jIvana sAva alaga rIte jivAtuM nathI, e anubhava thato hoya to tattvajJAna paNa e ja anubhavane AdhAre kahe che ke game teTalo vyakti-vyakti vacce bheda dekhAto hoya chatAM, te dareka vyakti koI evA eka jIvanasUtrathI otaprota che ke te dvArA te badhI vyaktio AsapAsa saMkaLAyelI ja che. jo Ama hoya to karmaphaLano niyama paNa A dRSTie ja vicAravo ane ghaTAvavo joIe. atyAra lagI AdhyAtmika zreyano vicAra paNa dareka saMpradAye vaiyaktika dRSTie ja karyo che. vyAvahArika lAbhAlAbhano vicAra paNa e ja daSTi pramANe thayo che. Ane lIdhe je sAmUhika jIvana jIvyA vinA cAlatuM nathI tene lakSI zreya ke preyano mULagata vicAra ke AcAra thavA pAmyo ja nathI. Dagale ne pagale sAmUhika kalyANanI ghaDAtI yojanAo e ja kAraNane lIdhe kAM to paDI bhAge che ane kAM to nabaLI paDI nirAzAmAM pariName che. vizvazAMtino siddhAMta nakkI thAya che, paNa tenI himAyata karanAra dareka rASTra pAchuM vaiyaktika dRSTie ja vicAre che. tethI nathI vizvazAMti siddha thatI ke nathI rASTrIya AbAdI sthiratA pAmatI. A ja nyAya dareka samAjamAM paNa lAgu paDe che. have jo sAmUhika jIvananI vizALa ane akhaMDa dRSTino unmeSa karavAmAM Ave ane te dRSTi pramANe ja pratyeka vyakti potAnI javAbadArInI maryAdA vikasAve to tenAM hitAhito anyanAM hitAhita sAthe athaDAmaNamAM na Ave, ane jyAM vaiyaktika geralAbha dekhAto hoya tyAM paNa sAmUhika jIvananA lAbhanI daSTi tene saMtoSa Ape. tenuM kartavyakSetra vistRta bane ane tenA saMbaMdho vadhAre vyApaka banatAM te potAmAM eka mUHI nihALe. 3. duHkhathI mukta thavAnA vicAramAMthI ja tenA kAraNa manAyela karmathI mukti pAmavAno vicAra Avyo. ema manAyuM ke karma, pravRtti ke jIvana-vyavahAranI javAbadArI e pote ja svataH baMdhanarUpa che. enuM astitva hoya tyAM lagI pUrNa mukti saMbhavI ja na zake. A dhAraNAmAMthI karmamAtranI nivRttinA vicAre zramaNaparaMparAno anagAramArga ane saMnyAsaparaMparAno varNa-karmadharmasaMnyAsa mArga astitvamAM ANyo. paNa e vicAramAM je doSa hato te dhIre dhIre ja sAmUhika jIvananI nirbaLatA ane bejavAbadArI vATe pragaTa thayo. jeo anagAra thAya ke varNakarmadharma choDe teone paNa jIvavuM to hatuM ja. banyuM ema ke jIvana vadhAre pramANamAM parAvalaMbI ane kRtrima thayuM. sAmUhika jIvananI kaDIo tUTavA ane astavyasta thavA lAgI. A anubhave sujhADyuM ke mAtra karma e Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicArakaNikA * 187 baMdhana nathI. paNa tenI pAchaLa rahela tRSNAvRtti agara dRSTinI saMkucitatA ane cittanI azuddhi ja baMdhanarUpa che. mAtra e ja duHkha Ape che. A ja anubhava anAsakta karmavAda dvArA pratipAdana thayo che. A pustakanA lekhakoe emAM saMzodhana karI karmazuddhino uttarottara prakarSa sAdhavA mATe ja bhAra Apyo che, ane temAM ja muktino anubhava karavAnuM temanuM pratipAdana che. pagamAM soya vAge ane pachI tene koI bahAra kADhI pheMkI de to sAmAnya rIte ene koI khoTuM na kahe; paNa jyAre soya pheMkanAra pAcho sIvavA ane bIjA kAma mATe navI soya zodhe ane na maLatAM adhIro thaI duHkha anubhave tyAre samajadAra mANasa ene jarUra kahe ke te bhUla karI. pagamAMthI soya kADhavI e to barAbara che, kemake te asthAne hatI, paNa jo tenA vinA jIvana cAlatuM ja nathI to tene pheMkI devAmAM bhUla avazya che. teno yathAvat upayoga karavA mATe yogya rIte teno saMgraha karavo e ja pagamAMthI soya kADhavAno sAco artha che. je nyAya soya mATe te ja nyAya sAmUhika karma mATe che. mAtra vaiyaktika dRSTie jIvana jIvavuM e sAmUhika jIvananI dRSTimAM soya bhoMkavA barAbara che. e soyane kADhI teno yathAvat upayoga karavo eTale sAmUhika jIvananI javAbadArI samajapUrvaka svIkArI jIvana jIvavuM te. AvuM jIvana vyaktinI jIvanamukti che. jema jema pratyeka vyakti potAnI vAsanA zuddhi dvArA sAmUhika jIvanano mela ocho karatI jAya tema tema sAmUhika jIvana duHkhamukti vizeSa anubhavatuM ja javAnuM. A rIte vicArIe eTale karma e ja dharma banI jAya che. amuka phaLa eTale rasa uparAMta chAla paNa. chAla na hoya to rasa Take kema? ane rasa vinAnI chAla e paNa phaLa to nahi ja. te ja rIte dharma e to karmano rasa che, ane karma e mAtra dharmanI chAla che. baMne yathAvatu saMmizrita hoya to ja e jIvanaphaLa pragaTAve. karmanA AlaMbana vinA vaiyaktika temaja sAmUhika jIvananI zuddhirUpa dharma rahI ja kyAM zake ? ane evI zuddhi na hoya to te karmanuM chAlathI vadhAre mUlya paNa zuM? A jAtano karmadharmavicAra emanAM lakhANomAM otaprota che. sAthe vizeSatA e che ke muktinI bhAvanA paNa temaNe sAmudAyika jIvananI dRSTie ja vicArI ane ghaTAvI che. karma-pravRttio aneka jAtanI che, paNa tenuM mULa cittamAM che. kayAreka yogIoe vicAra karyo ke jyAM lagI citta hoya tyAM lagI vikalpo UThavAnA vikalpo UThe to zAMti na ja anubhavAya, tethI "mUne vIraH' nyAye cittano vilaya karavA tarapha ja jhUkyA, ane ghaNAe mAnI lIdhuM ke cittavilaya e ja mukti che ane e ja parama sAdhya che. mAnavatAnA vikAsano vicAra ja bAju upara rahI gayo. A paNa baMdhana lekhe karma tyAgavAnA vicAranI peThe bhUla ja hatI. e vicAramAM bIjA anubhavIoe sudhAro karyo ke cittavilaya e mukti nathI, paNa cittazuddhi e ja mukita che. baMne lekhakonuM vaktavya e che ke cittazuddhi e ja zAMtino ekameva mArga hovAthI te mukti avazya Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 * samAja, dharma ane saMskRti che; paNa mAtra vaiyaktika cittanI zuddhimAM pUrNa mukti mAnI levI e vicAra adhUro che. sAmUhika cittanI zuddhi vadhAratA javI e ja vaiyaktika cittazuddhino Adarza hovo joIe ane e hoya to koI sthAnAntaramAM ke lokAntaramAM muktidhAma mAnavA ke kalpavAnI jarAya jarUra nathI. evuM dhAma to sAmUhika cittanI zuddhimAM potAnI zuddhino phALo Apavo e ja che. 4. dareka saMpradAyamAM sarvabhUtahita upara bhAra apAyo che, paNa vyavahAramAM mAnavasamAjanA hitano paNa pUrNapaNe amala bhAgye ja jovAmAM Ave che. tethI prazna e che ke prathama mukhya lakSya kaI dizAmAM ane kayA dhyeya tarapha ApavuM. baMne lekhakonI vicArasaraNI spaSTapaNe prathama mAnavatAnA vikAsa bhaNI lakSya ApavA ane te anusAra jIvana jIvavA kahe che. mAnavatAno vikAsa eTale teNe Aja sudhI je je sadguNo jeTalA pramANamAM sAdhyA hoya tenI pUrNapaNe rakSA karavI ane tenI madadathI te ja saguNomAM vadhAre zuddhi keLavavI ane navA saddaguNa khIlavavA, jethI mAnava-mAnava vacce kaMTha ane zatrutAnAM tAmasa baLo pragaTavA na pAme. jeTalA pramANamAM A rIte mAnavatA-vikAsanuM dhyeya sadhAtuM jaze teTalA pramANamAM samAjajIvana saMvAdI ane sUrIluM banatuM javAnuM. tenuM prAsaMgika phaLa sarvabhUtahitamAM ja AvavAnuM. tethI dareka sAdhakanA prayatnanI mukhya dizA to mAnavatAnA saguNonA vikAsanI ja rahevI joIe. A siddhAMta paNa sAmUhika jIvananI dRSTie ja karmaphalano niyama ghaTAvavAnA vicAramAMthI ja phalita thAya che. uparanI vicArasaraNI gRhasthAzramane kendramAM rAkhIne ja sAmudAyika jIvana sAthe vaiyaktika jIvanano sumeLa rAkhavAnuM sUcana kare che. gRhasthAzramamAM ja bAkInA badhA AzramonA sadguNo sAdhavAnI taka maLI rahe evuM e sUcana che, kemake temAM gRhasthAzramano Adarza ja evo badalAI jAya che ke te kevaLa bhoganuM dhAma na rahetAM bhoga ane yoganA sumeLanuM dhAma banI jAya che. ethI gRhasthAzramathI vicchinnapaNe anya Azramono vicAra karavApaNuM rahetuM nathI. gRhasthAzrama ja caturAzramanA samagra jIvananuM pratIka banI jAya che. te kevaLa naisargika paNa che. zrI mazarUvALAnuM eka nirALuM vyaktitva emanAM lakhANothI sUcita thAya che. e lakhANo vAMcI-vicArIne mArI khAtarI thaI che ke emanAmAM koI antaprajJAnI akhaMDa sera vahyA kare che. cittazuddhinI sAdhanAnI amuka bhUmikAmAM pragaTa thato e satyamukhI prajJodaya che. emanI keTalIka lAkSaNikatA to AMjI nAkhe tevI che. jyAre teo tattvaciMtananA UMDA pradezamAM UtarI potAnA vaktavyane sphaTa karavA koI upamA vApare che tyAre te pUrvopamAnI koTinI hoya che ane te sthaLanuM lakhANa gaMbhIra tattvaciMtanapradhAna hovA chatAM suMdara ane saraLa sAhityika namUno paNa banI jAya che. AnA be eka dAkhalA sUcavuM. pR. 37 para gaMgAnA pravAhane akhaMDa rAkhavA mATe potAnA Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicArakaNikA * 189 jIvananuM balidAna ApanAra jalakaNanuM datta, ane cittasthitino citAra ApavA prasaMge vAparela jaMgalamAM UgI Avela jhADIjhAMkharAMnuM dRSTAnta pR. 126). AvAM to aneka dRSTAMto vAcakane maLaze ane te ciMtanano bhAra haLavo karI cittane prasannatA paNa Apaze. jyAre teo koI padya race che tyAre ema lAge che ke jANe te mArmika kavi hoya. Ano dAkhalo pR. 56mAM maLI Avaze. 'nayAmeM nInA ro vinA' e brahmAnaMdanI kaDInuM kaTAkSapUrvaka rahasya kholatAM je navuM bhajana temaNe racyuM che teno bhAva ane bhASA je joze te mArA kathananI yathArthatA samajI zakaze. prAcIna bhakto ke prAcIna zAstronA uddagArono UMDo marma teo kevI rIte darzAve che eno namUno pR. 35 para maLaze. emAM haMsalo nAno ne devaLa jUnuM to thayuM e mIrAMnI uktinuM eTaluM badhuM gaMbhIra rahasya pragaTa karyuM che ane tene gItAnA 'mApUrvamAnavanapratiSTha' e zlokanA rahasya sAthe saMvAdI banAvyuM che ke vAMcatAM ane vicAratAM tRpti ja thatI nathI. pharI pharI enA saMvAdano raNakAra citta upara UDyA ja kare che. zrI mazarUvALAnAM badhAM lakhANomAM najare caDe evI nIrakSIravivekI lAkSaNikatA e che ke teo vArasAgata ke bIjI koI paNa paraMparAmAMthI sAra-asArane bahu khUbIthI tAravI kADhe che ane sAra bhAgane jeTalI saraLatAthI apanAvI le che teTalI kaThoratAthI asAra bhAganA mULa upara kuThArAghAta kare che. AvuM to atre ghaNuM darzAvI zakAya, paNa chevaTe to virAma lIdhe ja chUTako." 1. zrI kizoralAla dha. mazarUvALAnA pustaka saMsAra ane dharmanI bhUmikA. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31. yuga samAnatAno che tulasIkRta rAmAyaNamAM doho che : prabhu bhala kInha mohiM sikha dInhI; maryAdA saba tumharI kInhI / Dhosa-saMvAra-zUdra-pazu-nArI, sava tADano dhArI ! - sundarakAMDa AmAM nArIne pazutulya kahI tADana-tarjanane yogya lekhI che. tulasIdAsa eka viziSTa saMta che. temane potAne strI ke puruSa pratye khAsa pakSapAta haze ema bhAgye ja kahI zakAya. chatAM temaNe strIne tADanayogya varNavI che e eka hakIkata che. emanA A varNana pAchaLa zuM tattva hatuM eno vicAra karatAM te vakhatanI ane atyAre paNa moTe bhAge cAlu evI sAmAjika sthitinuM citra ApaNI samakSa upasthita thAya che. citra e che ke je samAjamAM Arthika upArjana ane sattAnAM sUtro mukhyapaNe puruSanA hAthamAM rahyAM che te samAjamAM strInI dazA gharakUkaDI jevI thaI jAya che. zakti, utsAha vagere enuM badhuM sattva kevaLa sAMkaDI ghara-kuTuMbanI maryAdAmAM rUMdhAI rahe che ane te zakti chatAM lAcAra banI jAya che. strI ghara-kuTuMbavyavahAramAM jeTalI kuzaLa, puruSa te bAbatamAM teTalo ja akuzaLa ane lAcAra hoya che; chatAM jIvanavyavahAranuM AdhArabhUta mukhya baLa je arthabaLa che, tenAM kSetro puruSahastaka hovAthI strI oziyALI banI jAya che. te eTale sudhI ke e potAnI zakti ane AvaDatanuM mUlya sudhdhAM bhAgye ja AMkI zake che. enI zakti ane AvaDatanuM mUlya tyAre ja kharuM aMkAya che jyAre puruSa strI vinA lAcAra dazAmAM AvI paDe. Ama chatAM nArI gamAra ane pazunI peThe tADanane yogya manAI te sUcave che ke tenuM kAraNa ekamAtra enI zArIrika ke mAnasika sthiti nathI, paNa Arthika parataMtratA che. je komo ke vargomAM kamANInI bAbatamAM strI-puruSa sAthe ja gharabahAranAM kSetro kheDe che, te komo ke vargomAM strIono darajjo sukhI gaNAtI paNa gharabeThADu strIo karatAM vizeSa svamAnI hoya che. eTale tulasIdAse je nArIno ullekha karyo che te Arthika rIte parAvalaMbI hoya evI nArIno ullekha che ema mAnavuM rahyuM. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuga samAnatAno che * 191 A rIte vicArIe to puruSa joke upArjita dhana paNa chevaTe strInA hAthamAM soMpe che, chatAM icchAe ke anicchAe te tene pazu jevI lAcAra to karI ja mUke che. Ama tulasIdAsanA dohAnI nArI e puruSe banAvela pazunArI che, ane evI nArInuM astitva Aje paNa anekarUpe ApaNane jovA maLe che. A sAmAjika viSamatAnI eka bAju thaI. paraMtu AnI eka bIjI paNa bAju che. te bAju evI che ke jemAM strI puruSane pazu banAvI marajI pramANe cAre che ane phAve tyAre ja ene manuSyarUpa ApI teno upayoga kare che. A sthiti kayA prakAranA samAjamAM saMbhave che e jANavAnuM kutUhala paNa rokI zakAtuM nathI. eka to Ano javAba e che ke je samAjamAM strI ja mukhyapaNe mahenata ane upArjananuM kAma karatI hoya, puruSa mukhyapaNe strInI kamANI upara nabhato hoya te samAjamAM puruSa strInI marajI pramANe vartI ane pazu jevo banI rahe. AvA samAjo Aje paNa parvatIya pradezomAM, brahmadeza ane bAlI jevA TApuomAM che. bIjo uttara tethI UlaTo che. te e ke puruSapradhAna samAjamAM paNa nArI narane pazu banAvI cAre che ane teno upayoga kare che. A bIjo uttara vAcakane navAI upajAve kharo. jo puruSa ja artha ane sattAnuM kendra hoya to strI ane pazu kema banAvI zake ? paraMtu mAnasatattvanI dRSTie joIzuM to emAM kAMI navAI jevuM nathI, e to ApaNA rojanA anubhavanI vAta che. - puruSa kamAto hoya, sattAvAna paNa hoya tyAreya e chevaTe badhuM lAvIne gharamAM ja mUke che ne strIne bharose jIve che. enA vizrAma, vinoda ane AnaMdanuM dhAma ekamAtra nArI banI rahe che. A vAtAvaraNamAM nArImAnasa evI rIte ghaDAya che ke te kaI kaI rIte puruSane vadhAre jItI ane vaza karI zake, temaja tenI ane tenI saMpatti upara vaNamAgyuM svAmitva bhogavI zake. AvI manodazA ene tarehatarehanAM AkarSaNo UbhAM karavAnI kaLAmAM nipuNa banAve che. e kaLAthI nArI puruSane aneka jokhamo kheDavAnI preraNA paNa Ape che ane pRthvInA bIjA cheDA sudhI vihAra paNa karAve che. chevaTe e ja kaLAthI te pAchI puruSanI nAtha evI rIte kheMce che ke te pAcho gharamAM AvI strIne saMtoSavAnuM ja kAma kare che. A rIte arthopArjana, sattAprApti jevAM bahAranAM kSetromAM vicarIne paNa te pAcho gharamAM nArInuM ramakaDuM paNa bane che. A dazA e ja nArI dvArA puruSane pazutulya carAvavAnI dazA che. nArI e paNa naranI peThe cetana che. enAmAM paNa aneka asAdhAraNa zaktio che. je samAjamAM e zaktione muktapaNe kAma karavAnI taka nathI maLatI te samAjamAM strIonI e zaktio marI nathI jatI, paNa mAtra juduM ane kyAreka vikRta svarUpa barobarI le che eTaluM ja. jo strIzaktine svataMtrapaNe kamANI, sattA ane barobarInA Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 * samAja, dharma ane saMskRti prasaMgo na maLe to e zakti gharamAM rUMdhAyA chatAM potAnuM varcasva judI rIte jamAve che. te jamAvaTa eTale puruSArtha vinAnAM nakharAM, hAvabhAva, zRMgAra sajAvaTa ane bIjAM navanavAM AkarSaNo. A AkarSaNonI nAthathI nArI narane nAthe che, potAnI icchA pramANe tene saMcarAve ke vicarAve che ane pAcho tene potAnI pAse kheMcI le che. puruSa strIne pazu banAvI che e hakIkata che to strIe paNa puruSane potAnI kaLAmaya kAbeliyatathI pazu banAvela che e paNa hakIkata che ane te AjanA zaherI, ardhazaherI vilAsI jIvanamAM jovA paNa maLe che. have to eTaluM ja vicAravAnuM rahe che ke bemAMthI koI bIjAne pazu na banAve enI cAvI zemAM che ? eno TUMko ne Taca uttara eTalo ja che, ke strI ane purUSanAM jIvanakSetro amuka aMze judAM hovA chatAM te baMnenI samAna zaktione dabAyA vinA kAma karavAnI badhI tako pUrI pADavI. puruSanI peThe strI paNa kamAI zake ane strInI peThe puruSa paNa keTalIka gharanI javAbadArIo saMbhALI zake. strI kamAya to eno AtmavizvAsa vadhe ane puruSanI avivekI sattAno bhoga banavuM na paDe. vaLI, strI kamAI zakatI hoya to ene puruSopArjita dhana upara kabajo meLavavAnI dRSTie aneka kRtrima AkarSaNo UbhAM karavAM na paDe. sAthe ja puruSano boja paNa halako thAya. - gRhamAdhurI, me 1956. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa darzana ane ciMtana' bhA.1-2mAM samAja ane dharma, jainadharma ane darzana, parizIlana, dArzanika ciMtana, artha nAmanA vibhAgomAM prakAzita thayela tamAma lekho cha bhAgamAM prakAzita karavAmAM AvyA che. te uparAMta 13lekho je 'darzana ane ciMtanamAM chapAyA nathI tevA lekhono paNa ahIM samAveza karavAmAM Avyo che. 'darzana ane ciMtana' bhAga - ramAM aMte pravAsakathA ane Atmanivedana vibhAgamAM chapAyela lekho anubhavakathA svarUpa hovAthI ane "mAruM jIvanavRtta' nAmanuM temanuM AtmakathAnuM pustaka alaga pragaTa thaI rahyuM hovAthI ahIM teno samAveza karyo nathI. samAja, dharma ane saMskRti (darzana ane ciMtana' bhAga-1mAM "samAja ane dharma vibhAgamAM chapAyela lekho) 1. maMgaLa pravacana [ prabuddha jaina : 8 - 1945] 2. maMgaLa pravacana [buddhiprakAza' : navembara, 195ra ] 3. jIvanazilpanuM mukhya sAdhana [ 'jIvanazilpa': 8, 1953] 4. jIvanapatha [aprakAzita ] 5. dharma kyAM che ? [ zrI muMbaI ane mAMgaroLa jaina sabhA, suvarNa - mahotsava aMka] 6. dharma pravAho ane AnuSaMgika samasyAo [ dharmonuM milananI prastAvanA ] 7. dharma ane paMtha [paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 21-8-1930 ] 8. nIti, dharma ane samAja [ paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1932 ] 9. dharmanI ane enA dhyeyanI parIkSA [ paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1937] 10. dhArmika zikSaNa [ "akhaMDa AnaMda' : 1951] 11. dharmadaSTinuM UrdhIkaraNa [ prabuddha jIvana' : okTobara, 1955] 12. pravRttilakSI kalyANamArga [ prabuddha jIvana' : sapTembara, 1954 ] 13. yuvakone [ jaina yuvaka saMmelana, amadAvAda, svAgata pramukha tarIkenA bhASaNamAMthI : 1935] 14. pAMca prazno [gRhamAdhurI' : 12, - 1954] 15 samyagdaSTi ane mithyAdaSTi [ prabuddha jIvana' : 19-9-1952 ] 16. jaina samAja: hiMdu samAja [paMDita zrI mahendrakumArajI nyAyAcArya upara lakhela patra : 18-9-1949]. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 * samAja, dharma ane saMskRti 17. jaina dharma - jaina samAja: hiMdu dharma - hiMdu samAja [ prabuddha jaina' : 15-1-1949] 18. puSya ane pApa : eka samIkSA [ prabuddha jaina' : 15-3-1945]. 19. zAstramaryAdA [paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1930] 20. zAstra ane zastra vacce zo phera ? [paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 193ra ] 21. saMpradAyo ane rASTrIya mahAsabhA (paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1938 ] 22. svataMtratAno artha [ prabuddha jaina' : 1-947] 23. lokataMtrano mukhya pAyo [ saMskRti' : jAnyuArI, 1954] 24. sattAbaLa ane satyabaLa [ prasthAna : oNgasTa, 1955] 25. svarAjyane chahe varSe [ prasthAna : ogasTa, 195ra ] 26. svarAjya ane surAjya [ prasthAna' : oNgasTa, 1953] 27. harijano ane jaino [prasthAna' : jeTha, 2006 ] 28. rASTrIya sadAcAra ane navanirmANa [ janakalyANa' sadAcAra aMka : 1953 ] 29. mosorI paddhati vize keTalAka vAMdhA ane te saMbaMdhI mArA vicAro [ "zrI dakSiNAmUrti': me, 1925] 30. vicArakaNikA [zrI. ki. gha. ma.nA "saMsAra ane dharmanI bhUmikA | 31. yuga samAnatAno che ['gRhamAdhurI : me, 1956 ] jaina dharma ane darzana ("darzana ane ciMtana' bhAga-1mAM jaina dharma ane darzana vibhAgamAM chapAyelA lekho 1. itihAsanI agatyatA | jaina : zrAvaNa, 2009 ] 2. bhagavAna RSabhadeva ane temano parivAra [paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1942] 3. dharmavIra mahAvIra ane karmavIra kRSNa | jaina prakAza' : caitra, 1990] 4. bhagavAna mahAvIra : emanA jIvanane sparzatI vividha bhUmikAo [ "akhaMDa AnaMda : jUna, 1948] 5. bhagavAna mahAvIrano maMgaLa vAraso ["akhaMDa AnaMda : navembara, 1949 ] 6. bhagavAna mahAvIra ane jamAlinA matabhedanuM rahasya [ jenayuga": caitra, 1982] 7. bhagavAna mahAvIrano trividha saMdeza : ahiMsA, aparigraha ane anekAnta [ prabuddha jaina' : 15-10-1945] Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 195 8. mahAvIrano saMdeza [ prabuddha jaina' : 15-10-1950] 9. vIraparaMparAnuM akhaMDa pratinidhitva [zrI AtmArAmajI janmazatAbdI graMtha : 1936 ] 10. bhagavAna neminAtha ane kRSNa [ prabuddha jaina : 15-11-1941] 11. AtmadaSTinuM AntaranirIkSaNa [ prabuddha jaina 15-11-1947] 12. paryuSaNa parva ane teno upayoga [paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1930] 13. dharmaparva ke jJAnaparva ['sughoSA' : azvina, 1984] 14. vahemamukti ['jainaparyuSaNAMka : zrAvaNa, 2002 ] 15 ApaNe kyAM chIe ? [ jaina : paryuSaNAMka : zrAvaNa, 2003] 16, mahatparva [ "jaina" paryuSaNAMka : zrAvaNa, 2012 ] 17. vizvamAM dIkSAnuM sthAna ane teno upayoga [paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1930] 18. jJAnasaMsthA ane saMgha saMsthA tathA teno upayoga [paryuSaNa parvanAM - vyAkhyAno : 1930]. 19. AjanA sAdhuo navIna mAnasane dorI zake ? paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1937] 20. ziSyacorInI mImAMsA / paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno, varSa bIju] 21. sAdhusaMsthA ane tIrthasaMsthA tathA teno upayoga [paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1930]. 22. tIrthonI pratiSThA kema sacavAya ? [paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno, varSa bIjuM] 23. traNe jaina phirakAonA paraspara saMbaMdha ane meLano vicAra [ paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno, varSa bIjuM ! 24. dhArmika zikSaNa [paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno, varSa bIjuM ] 25. tapa ane pariSaha [ paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1930] 26. ahiMsA ane amAri [ paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1930] 27. aspRzyo ane jaina saMskRti [paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1932 ] 28. aspRzyatA ane hArajIta [paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1932] 29. jIvanazuddhi ane bhagavAna mahAvIra [paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : 1930 ] 30. gRhasthadharmIne nirvANa saMbhavI zake kharuM ? [ prabuddha jIvana' : 1-2-1954 ] 31. sAco jaina ['jainayuga' : bhAdra-azvina, 1983] 32. zuddhiparva [ prabuddha jaina' : 1-9-1945] 33. ApaNI zruta pratyenI javAbadArI [ jaina paryuSaNAMka : zrAvaNa, 208 ] birAra Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 * samAja, dharma ane saMskRti 34. kalpasUtranuM vAcana ane zravaNa ['jena' : 13-9-1936 ] 35. jaina dRSTie bahmacarya vicAra [svataMtra pustikA ] 36. punaH paMcAvana varSe ( zrI ratilAla dIpacaMda desAInA vArtAsaMgraha abhiSekanI prastAvanA ] 37. gAMdhIjI ane jainatva [ prasthAna' : gAMdhImaNimahotsavAMka : 1985] 38. jaina jana [ prabuddha jIvana' : 1-11-1954] 39. kalikAlasarvajJane aMjali [ "jaina' : 28-11-1948] 40. vijayadharmasUri ane zikSaNa saMsthAo ['samayadharma : varSa 16, aMka 20] parizIlana (darzana ane ciMtananA bhAga-1 tathA ramAM chapAyela lekho) 1. vidyAnI cAra bhUmikAo [buddhiprakAza': julAI-sapTembara, 1947] 2. naciketA ane navo avatAra ['naciketA' : me, 1953] 3. hindI saMskRti ane ahiMsA [ zrI dharmAnandakosammIjInA pustakanI prastAvanA ] 4. gItAdharmanuM parizIlana ( [ saMskRti' : eprila, 1956 ] 5. tathAgatanI viziSTatAno marma ['akhaMDa AnaMda' : me. 1956 ] 6. buddha ane gopA [ "akhaMDa AnaMda : julAI, 1954] 7. sugatano madhyamamArga : zraddhA ne medhAno samanvaya | janmabhUmi' : 24 me, 1956 ] 8. siddhArthapatnIno puNyaprakopa [gRhamAdhurI' : julAI, 1954 ] 9. hiMsAnI eka ADakatarI pratiSThA [prabuddha jIvana' : 15 jUna, 1949] 10. Astika ane nAstika zabdanI mImAMsA [paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno : - 1932 ] 11. vArasAnuM vitaraNa 12. cetana-graMtho 13. vikAsanuM mukhya sAdhana 14. samullAsa [ "zrI. manubhAI paMcoLI - 'darzaka'nA pustaka ApaNo vAraso ane vaibhavanI prastAvanA ] [ prabuddha jIvana' : 1 navembara, 1947 ]. [ "buddhiprakAza' : navembara-Disembara, 1949 ] [zrI. paramAnaMda kuMvarajI kApaDiyAnA pustaka satyaM ziva sundarama'nuM purovacana ] [zrI. nAnAbhAI bhaTTanI AtmakathA "ghaDatara ane caNataranuM purovacana ] 15. kharo keLavaNIkAra Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 197 16. anadhikAra ce. [zrI jayabhikhunI navalakathA "masyagalAgalanI prastAvanA ] 17. triveNInAna [ zrI darzakonA pustaka triveNItIrthanI prastAvanA ] 18. smRtizeSa [zrI. mohanalAla mahetA "sopAnanA pustaka dIpamaMgalanI prastAvanA ] 19. biMdumAM siMdhu [ "saMskRti : ogasTa, 1952 ] 20. sarvAgINa saMzodhana ane samAlocanA [ DaoN. dhIrubhAI ThAkaranA pustaka maNilAla nabhubhAI : sAhityasAdhanAno pravezaka ] 21. jIvato anekAnta [ zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, rajata mahotsava graMthamAMthI ] 22. vaTabIjano vistAra | gujarAtanAM zaikSaNika pragati tathA vikAsa : amadAvAda ejyukezana sosAyaTInA prayatna' (1951)nI prastAvanA ] 23. ucca zikSaNanI bodhabhASAno prazna [buddhiprakAza' : jAnyuArI, 1949] 24. ucca zikSaNanI bodhabhASA ["buddhaprakAza' oNgasTa, 1947) 25. ucca zikSaNanI bodhabhASA : eka praznottarI[ saMskRti' : eprila, 1954] 26. "saMsmaraNonI AlocanA [zrI. ga. vA. mAvaLaMkaranI AtmakathAnI samAlocanA ] 27. strI-puruSanI baLAbaLanI mImAMsA [ "jainayuga' : yeSTha, 1985] 28. parivrAjikAnuM romAMcaka lagna ane tenA putrano buddha sAthe saMlApa [ naciketA' : sapTembara, 1954 ] 29. daMpatIjIvananAM dastAvejI citro [gRhamAdhurI' : mArca, 1956 ] 30. yAyAvara : [ 'zrIraMga : eprila, 1956 ]. dArzanika ciMtana 1. bhAratIya darzanomAM AdhyAtmika vikAsakrama [ purAtattva', pustaka mAMthI udyuta ] 2. gujarAtI bhASAmAM dArzanika tattvajJAna ['navamI gujarAtI sAhitya pariSadamAM Avelo nibaMdha ] 3. saMsAra ane dharmanuM anuzIlana [zrI kizoralAla mazarUvALA kRta "saMsAra ane dharma graMtha - 8 paMDitajIe karela anuzIlana ] 4. strI jAtine dRSTivAda aMga bhaNavAnA niSedha para [ jaina sAhitya saMzodhaka, eka vicAra khaMDa - 3, aMka - 3] Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 * samAja, dharma ane saMskRti 5. brahma ane sama [gujarAta sAhitya pariSadanA tattvajJAnanA pramukhapade Avela pravacana ] 6. bhAratIya tattvajJAnanI rUparekhA [ amadAvAdamAM maLela bhAratIya tattvajJAna pariSadanA 33mA adhivezananA gujarAtI vibhAganA adhyakSa tarIke Avela bhASaNa - 1958 ] 7. svastha ane utkrAnta jIvananI kaLA 8. tattvajJAna ane dharmanI paraspara asara [akhaMDa AnaMda - phebruArI - 1959] 9. dArzanika kSetramAM saMzodhana [jIvana mAdhurI navembara - 1960] 10. sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana (1) purAtattva : pustaka 4-5] 11. sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana (2) 12. sAMpradAyakatA ane tenA purAvAonuM digdarzana (3) 13. cArvAka darzana [ aMkhaDa AnaMda me, 1957] 14. aMtaH samRddhinuM mUlya 15. mAnavatAnA pAyA, enuM mUlyAMkana ane [prasthAna - 1959 ] jIvanamAM eno vinIyoga 16. maMgaLa AzA [ prasthAna - 1963] 17. Adi maMgaLa [ buddhiprakAza ] 18. jIvanadaSTimAM maulika parivartana [ jIvanamAdhurI - nave. - 1957] 19. dArzanika vivaraNa [1957mAM sneha saMmelanamAM Apela pravacanamAMthI ] 20. mAnava mananI bhItaramAM [ola InDiyA reDiyo, amadAvAda uparathI 1960mAM vArtAlApa mATe taiyAra karela lakhANa ] arthya (darzana ane ciMtananA bIjA bhAgamAM chapAyela lekho) 1. karuNA ane prajJAmUrtinuM mahAprasthAna [ saMskRti' : mArca, 1948] 2. aMte AzvAsana konAthI maLe che ? [ saMskRti' : mArca, 1948 ] 3. gAMdhIjIno jIvanadharma [ "janmabhUmi' vizeSAMka ]. 4. baMne kalyANakArI : jIvana ane mRtyu [ prabuddha jaina' : 1 mArca, 1948 ]. 5. vibhUti vinobA [ bhUmiputra' : 15 sapTembara, 1954 ] 6. Ajano yathArtha mArga : bhUdAna [ prasthAna' : kArataka, 2013] Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 199 7. kAntaprajJa zrI kizoralAlabhAI [buddhiprakAza' : jAnyuArI, 1950] 8. sarvamitra gRhastha-saMta [ buddhiprakAza' : sapTembara, 1952 ] 9. brAhmaNa-zramaNa dhruvajI [AcArya dhruva smAraka graMthamAMthI ] 10. sva. kozAbIjInAM preraNAdAyI smaraNo [ prabuddha jaina' : 15 julAI, 1947]. 11. zAMtidevAcArya ane adhyApaka kozAMbIjI [ bodhicaryAvatAranuM purovacana ]. 12. AcArya zrI AtmArAmajI [saM. 1985mAM zrI. mahAvIra jaina vidyAlayamAM AtmArAmajInI jayaMtI prasaMge Apela vyAkhyAna ] 13. AcArya jinavijayajI [prasthAna' : yeSTha, 1984] 14. smRtizeSa dAdA [[ buddhiprakAza' : mArca, 1956 ] 15. paricaya thoDo paNa chApa ghaNI UMDI [ zrI. jhaveracaMda meghANI smRtigraMtha "sauno lADakavAyo'mAMthI ] 16. Avo ne ATalo AghAta kema ? prabuddha jaina : 15 phebruArI, 1947] 17. smRtipaTa [ "zrI jaina dharma prakAza" : vaizAkha, 2007]. 18. saumAM vRddha paNa sauthI juvAna [ prabuddha jaina' : 1 ogasTa, 1952] 19. traNa smaraNo [ prasthAna' : yeSTha, 1983 ] 20. keTalAMka saMsmaraNo [ prabuddha jaina' : 15 phebruArI, 1946 ] 21. aMjali [ "jaina" : 21 julAI, 1956 ] 22. eka bIjA mistrI [ prasthAna' : phAgaNa, 1992] 23. sva. lADubahenanI jIvanarekhA [ pAlaNapura patrikA' : 1926 ] 24. tejomUrti bhaginI ['apaMganI pratibhA"mAM "be zabda' ] 25. bAbu dayAlacaMdajInAM keTalAMka saMsmaraNo [ "jena' : tA. 11-2-1956 ] 26. tejasvI tAraka AcArya zrI narendradevajI [ jaina' : tA. 25-2-1956 ] 27, zAstroddhAraka sva. munizrI caturavijayajI [ "prabuddha jaina' : tA. 31-12-1939] anekAnta ciMtana 1. jaina tattvajJAna [ prabuddha jaina' : 15-6-46 ] 2. jaina nyAyano kramika vikAsa , [ sAtamI gujarAtI sAhitya pariSada, bhAvanagaramAM vaMcAyela ane jene sAhitya saMbaMdhI lekhono saMgraha (jai. dha. pra. sa. bhAvanagara)mAM prakAzita ] Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 * samAja, dharma ane saMskRti 3. saptabhaMgI [eka vidyArthIne patra ] 4. prAmANya svataH ke parataH ? [ 'kAntamAlA' : 1924] 5. bhAratIya darzanonI kALatattva saMbaMdhI mAnyatA [ purAtattva' : pustaka 1] 6. kathA paddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ purAtattva : pustaka 3] 7. nigoda jAtinA jIvasamUha viSayaka praznottaro | jaina sAhitya saMzodhaka khaMDa 3, aMka 2] 8. AvazyakasUtranA kartA koNa ? jaina sAhitya saMzodhaka, khaMDa-3, aMka-2) 9. sanmatitarka ane tenuM mahattva [ jaina rIpya mahotsava aMka ] 10. hetubinduno paricaya [ gAyakavADa oriyenTala sirIjhamAM prakAzita - bahetubindu-TikAnI prastAvanA ] 11. stutikAra mAtRceTa ane temanuM adhyardhazataka AnaMdazaMkara dhruva smAraka graMtha ] 12. "harSacaritanA sAMskRtika adhyayananuM avalokana [ saMskRti' : phebruArI, 1954 ] 13. zrImad rAjacaMdranI AtmopaniSada : [ zrI. rAjacaMdranA Atma siddhizAstranuM purovacana ] 14. zrImad rAjacaMdra - eka samAlocanA | zrI. rAjacaMdranAM vicAraratnomAMthI ] Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUci akabara - 16 1, 16 7 akiMcana - 41 ajAgalastanavatuM - 77 atIndriya - 88 - 106 adhyetA - 12 anavasthAcakra - 57 anAsakta karmayoga - 71 anekadhA - 93 anekAMgI - 82 antardaSTi - 66. aphaghAnIstAna - 102 abhipreta - 87 amadAvAda - 81 amerikA - 96, 134 arabastAna - 31 araviMda - 25 arihaMta -16 7 arjuna - 12 avestA - 6 6, 110 aSTApada - 34 asAmaMjasya - 76 asaMdigdha - 130 ahuramajhUda - 166 Akalana - 4 Agama - 110 Atmaupampa - 99 AnuSaMgika - 25 AnaMdazaMkara - 163 AnaMdazaMkara dhruva - 66, 101 AphrikA - 96 Abu - 80 Araba - 66 AsAma - 102 Astika - 90 AMbeDakara - 168 inDiyana philosophI - 163 Indra - 66 indriyagamya - 88 IrAna - 66 IzAvAsya - 141 IzAvAsya ghoSaNA - 67 Izu khrista - 30, 66, 16 6. uDheka - 14 upaniSada - 10, 25, 110, 111 uSasu -66 UrdhvadaSTi -- 6 6 RSabhadeva - 105 ekaniSTha - 72 ekAMgI nivRtti saMskAra - 7ra eDavarDa kerDa - 65 aikAntika - 51 aihika - 16 aipriya - 16 kanyAkumArI - 102, 16 1 kapila - 93 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 * samAja, dharma ane saMskRti karmayoga - 126 jaMtaraDA - 4 kalakattA - 143 jAdavAsthaLI - 22 kavivara ravIndra - 25 jApAnI - 30 kaMsa - 132 jAvA - 16 1 kALI - 163 jina - 93 kAzI - 22, 34 jisasa krAIsTa - 17, 170 kAzamIra - 16 1 jerUsalema - 22, 34 kizoralAlabhAI - 181 jaina Agamo - 111 kuThArAghAta - 4 jaiminIyanI - 111 kumArapALa - 16 6, 167 tattvazraddhA - 94 kurAna - 110 tattvasAkSAtkAra - 94 kurAnapATha - 40 taman - 14 kRSNa - 12, 126, 132, 163, 16 7 tarkapATava - 25 kaupIna - 72 tibeTa - 72 krodhabhAvanA - 15 tulasI - 190 kSipta gati - 14 tulasIgaNi - 72 gayA - 22 tejohInatA - 23 gaMgA - 22 teMdulakara - 104 gAyatrI - 123 trikALAbAdhita - 53 gAMdhIjI - 7, 17 dattacitta - 15 gItA - 12, 25, 111 dalasukhabhAI - 95 gItApATha - 40 dazA trizaMku - 70 gujarAtavyApI - 159 dAdAbhAI navarojajI - 143 guNasthAno - 29 dAsaguptA - 163 gurudeva ravIndranAtha - 85 dIvAna narmadAzaMkara mahetA - 163 gokazI - 36 durgA - 163 gosvAmI dAmodaralAlajI - 132 durgAsaptazatI - 123 jJAtavya - 3 devavAcaka - 93 grIko - 16 1 draupadI - 107 grIsa - 31, 66 dharmaniSTha - 34 cANakayanIti - 127 dharmaziratAja - 4 cIna - 31, 16 1 dharmAgAmI - 34 cokAvRtti - 34 dharmonuM milana - 31 jarathustra - 66 dhruva niyama - 6 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUci 0 203 bauddha piTaka - 29 brAhmaNagraMtho - 111 briTiza - 136 bhagavAnadAsa - 25, 98 bhArata - 7 bhAvanagara - 81 makkA-madInA - 22, 34 madinA - 22 dhruva siddhAMta - 117 narendradevajI - 98 nAthajI - 181 nAlaMdA - 72 nAstika - 90 nivartaka - 6 8 nivRtti vi. pravRtti - 28 naiSpharmesiddhi - 71 parigrahakAMkSA - 15 parimArjita - 106 parimArjana - 100 pavriAjaka - 71 paMDAla - 130 paMDitajI - 95 paMthamAM bahirdarzana - 33 pAkistAna - 30 pApanI AtmakathA - 106 pAlaNapura - 81 pAlItANA - 22, 80 piTako - 110,111 purANa - 110 pUrvadrAviDiyana - 95 pUrvamImAMsA - 111 prakRtibheda - 35 prajJaprAsAda - 92 pratimAzataka - 29 bahirdaSTi - 66 baMgavAsI - 102 bAIbala - 110 bApubhAI dhruva - 163 buddha - 17, 93 buddhagayA - 34 buddhiprAgabhya - 99 bevAna - 144 manuM - 28 mazarUvALA - 185 mastiSkazakti - 11 mahamada gijhanI - 16 1 mahamada-bina-kAsama - 16 1 mahAdeva - 16 7. mahArASTrIya - 6 mahAvIra - 17, 67, 74 mahaMmada pegambara - 66 maMtraveda - 111 mAnamatsara - 15 mAMgaroLa - 24 mithyASTi - 90 mImAMsA - 111 mIrAM - 189 muMbaI - 24, 160 mekola - 4pa motIcaMdabhAI - 3 pleccho - 98 yazovijayajI - 29, 105 yahovAhe mUsA - 6 6 yuropa - 28, 137 yogadaSTisamuccaya -- 93 yogazAstra - 14 rajas - 14 . rasAnubhUti - 15 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 * samAja, dharma ane saMskRti rAjagRha 22 rAdhAkRSNana 25, 29, 163 rAdhikA - 132 rAma - - rAmAyaNa roma 31 lAlA lajapatarAya lokamAnya tilaka - 163, 167 190 varuNa - vinipAta - 91 vinobA 68, 71, 146 viparyAsa 100 1 - vizRMkhalatA veda - 110 - 6 6 - veda-smRti-purANa - 91 vedAMta - 71 34 vaikuMTha vaitasI 91 vaidika vaiyaktika bhoga 84 vyAsa 126 vrajalAla meghANI -- 106 zatruMjaya - 34 163 zaMkara zaMkarAcArya - 71 zAMka tattvajJAna zAMtarakSita -72 zirohI 81 samatvabuddhi samaSTi 141 samucita sametazikhara samyagdaSTi - - 127 127 59 - - - 76 106 14, 25 22 90 71 samaMtabhadra 72 saMkIrNatA 28 saMkrAmaka 29 saMtabAla - 72 saMpUrNAnaMdajI saMbhUyasaMvAda sAdhanA sAranAtha 22 siddharAja - 166, 167 siddhasena 122 - 1 - - 67 siMdha - 102 subhUma cakravartI - 114 98 12 sumAtrA 161 suvidita - 74 sokreTisa 17, 66 somanAtha pATaNa sthUladarzI 53 111 smRti smRtizAstra svAmI dayAnaMda hiradvAra - 22 haribhadra 93, 105 39 16 7 130 hinda 161 hindu tattvajJAnano itihAsa 163 hindu dharmanI bALapothI - 101, 163 hindustAna - 80, 161 himAlaya 102 hiMdu jaina dharma -- 101 hiMdu bauddha dharma 101 101 hiMdu vedadharma hInamArgI - 71 hIravijayajI - 166 hemacaMdra - 16 6 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita sukhalAlajIno janma 8 Disembara 1888mAM surendranagara pAse , Avela lImaDI nAmanA nAnakaDA gAmaDAmAM thayo hato. 16 varSanI uMmare temaNe zItaLAmAM AMkho gumAvI tyArathI, temanA ja jaNAvyA mujaba, temano bIjo janma zarU thayo. A pachInuM temanuM jIvana akaya puruSArtha jevuM hatuM. sane 1904thI 1921 sudhI kAzI ane mithilAmAM prathama saMskRta bhASA ane pachI bhAratIya darzanano abhyAsa karyo ane adhyApanakArya karyuM. 1921thI 1930 sudhI gUjarAta vidyApIThamAM rahIne sanmatitarkanA pAMca bhAgonuM saMpAdanakArya karyuM. te samagra bhAratIya darzananA itihAsamAM ananya ghaTanA hatI. 1933thI 1944 sudhI banArasa hindu yunivarsiTImAM adhyayana ane adhyApanakArya karyuM. A daramyAna tarkabhASA, pramANamImAMsA ane jJAnabiMdu jevA graMthonuM saMpAdanakArya karyuM. 1944 bAda yunivarsiTImAMthI nivRtta thaI satata vidyApravRtti karatAM karatAM 97 varSanI uMmare bIjI mArca 1978mAM avasAna pAmyA. paMDita sukhalAlajI vIsamI sadInA eka maulika philasUpha hatA. emaNe jIvanamAM vidvattA, sAdAI ane manuSya-premano saMgama sAdhyo hato. bhAratanA vidhavidha dharmomAM raheluM samanvayabIja emaNe zodhyuM ane dharmane kriyAkAMDathI mukta karyo. je dharma samAja mATe upayogI na hoya e dharma aprastuta che e vAta temaNe aneka graMthomAM samajAvI che. eka prajJAcakSu asahAya yuvAna bhAratIya darzanano vizvavikhyAta vidvAna kevI rIte banyo tenI gAthA mAnavajAta mATe sAcavI rAkhavA jevo vAraso che. temaNe adhyAtmavicAraNA, bhAratIya tattvavidyA, samadarzI AcArya haribhadrasUri jevA graMtho tathA "mAruM jIvanavRtta' nAmanI AtmakathA lakhI. A uparAMta aneka dharma, samAja, rAjanIti, keLavaNI vagere para je asaMkhya lekho lakhyA te traNa bhAgamAM darzana ane ciMtana'mAM pragaTa thayA che.