Book Title: Krushi Shabdakosh
Author(s): Narhari K Bhatt
Publisher: Gujarat Vidyapith
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020444/1
JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRSi zabdakoza (aMgrejI-gujarAtI) narahari ke. bhaTTa bhA. vi. gUjarAta vidyApITha vadhAyAdita Raa che . @ gUjarAta vidyApITha amadAvAda-380 014 For Private and Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaSi zabdakoza (aMgrejI-gujarAtI) narahari ke. bhaTTa bhA. vi. gUjarAta vidyApITha vidhAyA gUjarAta vidyApITha amadAvAda-380 014 For Private and Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mUjarAta vidyApITha caMzavali 50 203 kRSi zabdakoza (aMgrejI-gujarAtI) narahari ke. bhaTTa bhA. vi. gUjarAta vidyApITha gUjarAta vidyApITha amadA -380014 For Private and Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakAzaka vinoda revAzaMkara tripAThI maMtrI, gUjarAta vidyApITha maMDaLa gUjarAta vidyApITha amadAvAda-380014 mudraka jitendra ThA. desAI navajIvana mudraNAlaya amadAvAda-380 014 (c) gUjarAta vidyApITha prathama AvRtti, mArca, 1989 - nakala 1000 kimata rU. 210-00 mArca, 1989 For Private and Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prastAvanA gujarAtamAM mAtRbhASA dvArA zikSaNa vyApaka thatuM jAya che. A mATe gujarAtImAM vijJAna-paribhASAkozanI AvazyakatA tAkIdanI banI che. vijJAnaparibhASAkozanA AdhAre cokkasa vaijJAnika paribhASAno sArvatrika upayoga zikSakoe tathA lekhakoe karavo joIe, jethI zikSaNamAM tathA pustaka-lekhanamAM ekasUtratA pravarte. vyApaka upayogathI ja vaijJAnika paribhASA pracalita thaI zakaze. gujarAtanI 14 grAma vidyApIThomAM ane 300 jeTalI uttara buniyAdI zALAomAM kRSino viSaya zIkhavAya che. ene anulakSIne vijJAna-paribhASAkozano prAraMbha kRSi-vijJAnathI karavAnuM ame nakkI karyuM. zrI naraharibhAI bhaTTe khUba ja jahemata uThAvIne A "kRSi zabdakoza taiyAra karI Apyo che. A kozamAM kheDakAryane lagatI khetIvADI uparAMta kRSivijJAna sAthe saMkaLAyelA kRSi bhautikavijJAna, kRSi rasAyaNavijJAna, kRSi vanaspativijJAna, kRSi ijanerI vijJAna, kRSi bhUmivijJAna, dugdhAlaya vijJAna, pazusaMvardhana, pazuroga cikitsA vijJAna, kRSi arthazAstra jevA viSayonA zabdo, pado ane zabdagucchonA paryAyo ane temanI vistRta samajUtI ApavAmAM AvyAM che. gujarAtI bhASAnA sakSama vikAsa mATe A khUba ja mahattvanuM pagaluM che. A mATe zrI naraharibhAI bhaTTanA ame khUba ja AbhArI chIe. A kRSi-koza gujarAtImAM adhyayana, adhyApana ane saMzodhanakAryamAM saMkaLAyelA sahu koIne upayogI banaze evI AzA che. navajIvana mudraNAlayanA paNa A kozanA jhINavaTabharyA mudraNakArya mATe ame AbhArI chIe. A koza taiyAra karavA mATe yu. jI. sI.nI sahAyatA maLI che te mATe tenA paNa ame AbhArI chIe. rAmalAla parIkha kulanAyaka gUjarAta vidyApITha For Private and Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra nivedana meM zarU karelI zabdakoza zreNIomAMnA prathama koza - vinayana koza pachI, kRSi zabdakoza pragaTathaI rahyo che, tyAre mane harSa thAya che. A mATe mane taka ApavA mArI vidyAsaMsthA gUjarAta vidyApIThano huM RNI chuM. mane protsAhana ApavA mATe tenA kulanAyaka zrI rAmalAlabhAIno atre huM AbhAra mAnI lauM, A kRSi zabdakozamAM, kheDakAryane lagatI khetIvADI uparAMta kRSivijJAna sAthe saMkaLAyelA, kRSi bhautikavijJAna, kRSi rasAyaNavijJAna, kRSi vanaspativijJAna, kRSi IjanerI vijJAna, kRSi bhUmivijJAna, dugdhAlayavijJAna, pazusaMvardhana, pazuroga cikitsAvijJAna, kRSi arthazAstra jevA viSayonA zabdo, pado ane zabdagucchonA paryAyo ane vistRta samajUtIo ApavAmAM AvI che. sAthe sAthe vanaspativijJAna aMgenI AMtararASTrIya paripATIne anusarIne dvinAma paddhati anusAra vanaspatinA leTina zabdo ane tenA paryAyo ane samajUtIo ApavAmAM AvI che. ATalo A sarvagrAhI kRSizabdakoza hoI te adhyayana ane adhyApana--kAryamAM rokAyelAone upayogI banaze to mArI mahenata phaLI eno huM saMtoSa mAnIza. www.kobatirth.org ullekha karyA vinA nirmANa borDe dhAryuM suparata karI hatI. AnA saMbaMdhamAM eka du:khada ghaTanA banI hatI teno huM rahI zakato nathI. mArA A kozane prasiddha karavA graMtha hatuM ane A mATe meM mArI badhI ja hastaprato borDane borDe mArI hastaprato doDha varSa karatAM vadhAre samaya rAkhI mUkayA pachI kRSi yunivarsiTIe bodhabhASA tarIke gujarAtInA sthAne aMgrejI bhASAne sthAna ApyAnuM bahAnuM kADhI mArI hastaprato pAchI mokalI hatI. sau viSayomAM kRSi jevA viSaya mATe aMgrejI bhASA bodhabhASA bane e behUdI ghaTanA to che ja paraMtu gujarAtamAM teno svIkAra thAya te zikSaNano viSaya saMbhALanAra mATe koI rIte gauravaprada nathI. pAnuM t vAraMvAra prUpho maMgAvavAnA mArA Agrahano svIkAra karI mane saMtoSa thAya tema karI ApavA mATe navajIvana TrasTanA maeNnejiMga DirekaTara zrI jitendrabhAI desAIno huM AbhArI chuM. narahari bhaTTa zuddhi Conidiophore Conidium jamInamAM khADA d. breed 130 167 176 kAlama bIjI khIjI pahelu. bIju Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zuddhi patraka paMkita azuddhi 33 Condiophore :: Condium 17 jamInamAM DA 27 d. bread For Private and Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kRSi zabdakoza aam. karI. a. haldi. AMbAhaLadara. vanaspatimAM thatA pheraphAra; je tenI saMtatimAM abaca. keLanA resAmAMthI banAvavAmAM utarato nathI. AvatuM zaNa; juo manila hem. a. abi. me-janamAM vAvela ane navembarabanana ogul manila hemp. DisembaramAM laNAta DAMgarane pAka. abaka. yo manila hemp. Abies bindroo Royle. pharanuM jhADa, aattoir. katalakhAnu. pharAdi kuLanuM pazcima himAlayamAM thatuM UMcuM abaxial. akSathI dUra, apakSa. vRkSa, jenuM kASTha ImAratI kAma, relavenA ABC Sol. e, bI ane sI saMstare salepATa ane peTIo banAvavAnAM kAmamAM sametanI spaSTa bhUmi paricchedikA. Ave che. 4. doebbliana. tAlIsapatra. abdomen. jaThara, udara, peTa; pRSThavaMzI abiogenetic. achavajanana viSayaka, prANIonA pAcana aMgavALuM zarIra-aMga. sahasAjanana viSayaka. abiogeny. abdominal. jaTharane lagatuM. a. dro- ajIva-janana ghaTanA, sahasAjanana ghaTanA. psy jaLadara, dehajalano jaTharamAM bharA abiotic, aLavI. . disease, jIvaMta thavAnI vikRta avasthA-ga. a. viscera. na hoya tevA kAraNe thato kaI roga, binaudarAMga. parajIvInA kAraNe thate kaI rega. Abelmoschus esculentus (L.) abjection. apakSepa; phUga dvArA bIjANune Moench. (Syn. Flibiscus esculen- vRttathI alaga karavAnI ghaTanA. tus (L.) kAryAsAdikuLanI zAkIya vanaspati, abjunction. paDadA dvArA bIjAne bhIMDA, jenA prakAMDanA resA banAvavAmAM vRttathI dUra karavAnI ghaTanA. Ave che . culneus(L.) raNabhIMDI. ablactate. (baccAne dUdha pItuM - mAne A. manillot (L) Medic (Syn. dhAvatuM DAvavuM. Hibiscus malhot (L.) raNubhIMDI, abluent. parimArjaka, sApha karavA mATe kArSAsAdikuLanI pa. baMgALa, pazcima ghATa, da. upayogamAM AvatuM kAraka - abhikarmaka. kAnaDA ane keraLamAM thatI zAkIya vanaspati, abnormal. asAdhAraNa, vilakSaNa, ajenA resAnAM deraDAM banAvAya che. A. mos- sAmAnya. a. egg. kecalAnI bhUlabharelI chatus (L) Medic. (Syn. Hibiscus 22101 al $1207 all adidi Odgi : abelanoschus (L.) mazada, kasturI bhIMDI; bevaDI jaradI, lehInA DAgha, mAMsanA DAgha eka vanaspati, jenA resAnuM kApaDa banA- ke anya raMganI jaradIvALuM IMDuM. a. nilk. vavAmAM Ave che; jenA bInuM tela sugaMdhI apasAmAnya dUdha; mAMga ane suMvALuM dravyamAM upayogamAM Ave che, ane je hevAne badale pANI jevuM, cIkAza paDatuM, dakhaNanA DuMgarALa vistAramAM thAya che. ghAsanA raMga jevuM, vAsa mAratuM dUdha, je aberrant. asAmAnya racanA dharAvanAra dUdha denAra prANune thayelA keI rega, tene (vanaspati); sAmAnya prakAra karatAM bhinna apAyelA cArA ke davA-dArU, tenI raktalakSaNe gharAvanAra (vanaspati). alterra- vAhinI phATI gaI hoya ke tene kaI IjA tion. paryAvaraNIya kAraNe vyaktigata thaI hoya, asvaccha dehavAnI prathA ke gaMdA ku. ke -1 For Private and Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org abnus Macassar vAsaNa - AmAMnA kAI eka ke ghaNAM kAraNAnA piraNAme AvA prakAranuM thavA pAmyuM hAca tevuM asAmAnya dUdha. abnus. abanUsa; jue ebony. abomasum. vAgeALanAra prANInuM ceAthuM ke sAcuM AmAzaya, jyAM khAdhelA khArAka para pAcaka raseA prakriyA karI khArAkane cAve che. aboospore. laiMgika samAgama vinA peTTA thatA aMDakAya. abortion. garbhasrAva, garbhapAta; akALe bhraNa ke garbhadhAraNa karelA garbhAzayamAMnAM dravyeAnA hinikAza, je kAI cAMtrika Inta, gabharATa, garbhAzayamAMnA kAI viziSTa cepanA pariNAme banavA pAme che. (2) vanaspatimAM kAI aMganA vikAsa rUSita thavA. (3) ceDAM ke muddale khI nahi thavAM. (4) akALe thatuM phaLanuM patana. (5) vRddhimAM AvatA avarAdha. abortive. avikasita, pUghdhati, vardhita, niSphaLa, vaMdhya. abrasion. apaNa, ujharaDA, cAmaDI para uparachallI IjA ke zleSmIya tvacAne thayelI Indra. (2) dhasArAthI kRSi entarane lAgelA ghasarakA. Abroma augusta(L.)L.f., mucukaMdAdi kuLanA ulaTakaMbala nAmanA bhrupa, jenA resAnAM deraDAM banAvavAmAM Ave che, ane je uttara pradeza, khAsI TekarIo ane AsAmamAM thAya che. abruptly, ekAeka, pacchinna. a. acurminate. apacchinnAgra (paN). a. bulbous. apacchinna kaMdavALu. a. pinnate. pacchinna pakSavat aMtya lapaNuM vinAnuM saMyuktapaNuM, Abrus procatorius (L). caNAThI, ratI; palAzAdikuLanA AreAhIbhrupa, jenAM phaLa sUkSma ke kiMmatI vastuenuM vajana karavA mATe sAnIe ke jhaverIe upayAgamAM le che; vajana karavAnuM eka sAdhana. abscess. gUmaDuM, vidraSi, zarIranA game te bhAgamAM paru jAmI javuM. a. knife. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir absorb gUmaDuM cIravA mATenI charI - rAsra. abscissed. viyeAjita, apacchedita. abscission. apacchedana, viyeAjana. (2) parNa, phaLa ke phUlanuM patana ke tADana. a. layer. viyeAjana stara. a. tissue. viye!jana pezI. a. zone. viyejana pradeza. .. Absidia ramosa. gAyane thate TrUgajanya gabhaeNpAta; jue bovine mycotic abortion. absolute nirapekSa, parama, zuddha. 3. deviation. nirapekSa vicalana. error. nirapekSa truTi-doSa - bhUla - kSati.. a. frequency. nirapekSa AvartanavAraMvAratA. cai. growth rate. vRddhine nirapekSa dara; cAkkasa samaya ane saMbaMgAmAM vanaspati ke tenA aMganI thatI vRddhine 62. a. humidity. avakAzanA eka ghanaphaLa dITha pANInI bASpanA jaththA. (2) pANInI bASpadvArA thatuM vAcavIya dabANa. (3) nirapekSa ArdratA-bheja, a. immunity. nirapekSa roga pratirakSA; cekasa prakAranA dardanI sAme samasta prANIjannatanI pratirakSA, jemAM regeAtpAdaka sajIvanI meTI mAtrA ApavA chatAM kAI phera paDato nathI. a. measure of dispersin. nirapekSa prasaraNa mApa. . scracity. atyaMta achatanI paristhiti. a. temperature. nirapekSa-parama uSNatAmAna; a. transpiration. nirapekSa usvedana; vanaspatima thI pANInuM thatuM nirapekSa ujvedana, bASpIbhavana. a. water require ment. ekara IMcanA pAkanI meAsamadIDa pArka zeAdhelA pANInI sAme pAka utpanna karatI jamIne bASpIbhavanathI gumAveluM pANI. absorb. zeSavuM. avazeSaNa karavuM. absobate. avazeSya; avazeSita. absorbed. avazeSita. asoret. pANI ke havAne grahaNa karI pAtAnI aMdara tene vitarita karanAra dravya, avazeAdhaka, a. cotton. pANI ke anya pravAhI auSadhane zASI lenAra 3. For Private and Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir abstract Acacia absorbing zeSaka, avazeSaNa kara- (Syn.A. avicennae Gaertn). nAnI nAra. a. organ. avazeSaka aMga. a. khapATa; vAyavya bhArata, kAzamIra ane pa. region. avazeSaka pradeza. 3. state. baMgALamAM thatI kA. kuLanI vanaspati, je zeSika rithati-avasyA. absorption. zaNa tarIke oLakhAya che, ane jenA kAmaLA sakriya avazeSaNa. (2) pAcita khorAkanuM banAvavAmAM Ave che. pAcana mArgamathI parivahana taMtramAM thatuM Acacia antara F. Muell. babbezeSaNa. a, active. sakriyaava- lAdi kuLanI mULa osTreliyAnI vanaspati, zeSaNa. a, maximum. gurutama- jenAM pAMdaDAne ghAsacAre thAya che. A. adhikatama avazeSaNa, a passive. aurabica (ank.) Wild. bAvaLa; ba. niSkriya avazeSaNa. a. apparatus, kuLanuM jhADa, jenI siMgane ghAsacAre bane, avazeSaNa upakaraNa. a. coefficient. chAla cAmaDa kamAvavA mATe upayegI nIvaDe, avazeSaNa guNAMka.a. hand. avazeSaNa guMdara khAdya dravya che ane te mIThAI banApaTa. a. incles, avazeSaNAMka. vavAnA kAmamAM Ave che, jenAM DALAMa. loss. avazeSamAM thatI hAni. a. DAMkhaLanAM TepalA-TepalIo bane ane jenA ratio, avazeSaNa guNottara. a. spec- kASTanA kolasA bane. A. auriculiformis trum. avazeSaNa varNavaTa. absorp- A. Cunn. oNsTreliyana bAvaLa, ba. tive. avazeSaka, zeSa, a root. kuLanuM sadAharita vRkSa, jenAM phUla suMdara zeSaka-cUsaka mULa; pANuM, khanija dravya i.nuM che ane je zubhA mATe vithI banAvavA avazeSaNa karatuM mULa. absorptivity. ugADavAmAM Ave che. A. catechu(...) avazeSakatA, zeSaNa karavAnI zakti- Willd. lAlariye bAvaLa; khera, khadIra; kSamatA. ba. kuLanuM vRkSa, je para lAkhanAM jaMtu abstract. sAra, sArAMza. (2) sattva, tattva. vasAhata banAvI rahe che, jeno rasa abstriction. vRttathI-dAMDIthI khAsa karIne raMgakAma ane vAnagI sAcavavA upayogI saMkucanathI thatI mukti. bane, jene kAthe bane, jene guMdara plAyavUabutsaMsakta thavuM. Dane cuMTADavAmAM kAmamAM Ave che, jene Abution asiaticumP. Don. kAMsakI, rasa kenavAsa, mAchalA pakaDavAnI jALa makhamalIkhapATa -kApasAdi kuLane supa, jenA raMgavA mATe upayogI bane, jenA kASTha resAnAM deraDAM banAvavAmAM Ave che. A. majabUta hoya che ane je moTAbhAge paMjAba, auicennae. Gaorta kA. kuLanI nAnI madhya pradeza, uttara pradeza, AMdhra pradezamAM khapATa, khAja khAjavaNI. A* frulic- thAya che ane jene kAthAno udyoga barelI, oun. Guill & Perr. kA. kuLanI gvAliyara ane muMbaImAM kendrita thayuM che. jhINI khapATa.A. indicum(L.)Sweet. A. concinna 0.0. zikAkAI, vana kAMsakI, nAnakaDI khapATa; kA. kuLanI vana- arIThAM ba. kuLanI pazcimanA kAMThALa pradeze, spati, jenA resAnAM doraDAM banAvavAmAM Adhrapradeza, AsAma ane bihAramAM thatI Ave che. Amatican Sweet (S).. A vanaspatinAM phaLane upaga vALa ane asiaticus. PDon) makhamalI khapATa.A. rezamI, UnI vastro jovAmAM thAya che. A. polyandum. G. Don. makhamalI khapATa; dealbata Link. mULa osTreliyA kAkuLanI vAyavya bhArata, pazcima dvIpakalpIya ane TAsmAniyAnuM paNa nIlagirI ane pradeza ane himAlayamAM thatI vanaspati, pAlanImA vAvavAmAM AvatuM ba. kuLanuM vana jenA prakAMDanA resAnAM deraDAM banAvavAmAM nirmANa mATe upalebI vRkSaA. decurrens amla 3. A. ramosum. Einn Willd var. dealbata F. Muell 04912. A. theophrastii Mepci (Syn. A. decurreus Willd. var. For Private and Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acacia acanthocarpus mollis Lind. (Syn. A. mollissima rimAM thatuM jhADa, jenuM kASTa baLataNa mATe Willd. ba. kuLanuM aMgrejImAM Black upayogI bane che. A. nilotica (L). Wattle tarIke oLakhAtuM nIlagirimAM Willd ex. Del. subsp indica BenthatuM vRkSa; jenI chAla cAmaDAM kamAvavA th. (Syn. 1. arabica (Lamk) mATe kAmamAM Ave che ane jenA kASTanA Willd. bAvaLa, kALe bAvaLa, ba. mAvAnA kAgaLa bane che. 2. ebannea kuLanuM vRkSa, jenI sigAne cAre bane, taTakiyA bAvaLa. . jarnesiana (L). chAlacAmaDAM kamAvavA mATe upayogI bane Willd. jharI bAvaLa, gaMdha bAvaLa, tala ane jenAM DALakhAMnA TopalA-TapalIo bane bAvaLa; ba. kuLanuM mULa vesTaInDijhanuM paNa A. peruantha Benth. w169 Hi bhAratabharamAM thatuM vRkSa jenAM phalamAMthI Goldea tooltle tarIke oLakhAtuM, mULa sugaMdhI dravya maLe che. A. Crazginea. osTreliyAnuM paNa nIlagirimAM thatuM vRkSa. D.C. zaNakhera; ba. kuLanuM guMdara ApatuM A. Senegal (L) Willd. (Syn. gujarAta, AMbya pradeza, ane pazcimaghATamAM A. verek Guill & Perr). 51123; thatuM eka vRkSa. A, Jacquenontin. ba. kuLanuM mULa u. AphrikAnuM paNa paMjAba Benth. rAte bAvaLa, talabAvaLa, kiMkara; ane rAjasthAnamAM thatuM vRkSa; jene guMdara ba. kuLanuM gujarAta, paMjAba ane rAjasthA- kApaDa kAma, mIThAI ane piliza karavA namAM thatuM vRkSa; jenAM pAMdaDane ghAsacAre mATe upayogI che. A. tomentosa bane, chAlanA resA ane cAmaDAM kamAvavAnuM Willd. ba. kuLanuM aMjAra nAmanuM vRkSa. dravya maLe; je khAMDa ane vADImathI spiriTa A. tortilis. ba. kuLanuM IjharAIla bAvaLa banAvavA mATe upayogamAM Ave che ane nAme oLakhAtuM vRkSa. A. Derek. je paMjAba, rAjasthAna ane madhyapradezamAM Guill. & Perr. ba. kuLanAM paMjAba thAya che. . lesbek. Willd. ba. ane rAjasthAnamAM thatA bAvaLano prakAra; kuLanuM pAnakhara vRkSa; jenuM kASTha kRSi ojAro, jene guMdara kApaDa, pesTa, poliza ane pharnicara, peTIo, pATiyAM, nakazIkAma, mIThAImAM upayogamAM levAmAM Ave che; paiDAM i. mATe upayogamAM Ave che ane je mumatA nAme paNa oLakhAya che. chAlanA resAnI mAchalanI jALa bane che. acalycine. chAla vinAnuM. AcchAdana A. leucophloea (Roxb.) Willd. adlaj flag. a, calycinous. 2016(Syn. Mimosa leucophloea rahita, (Roxb.). sapheda kiMkara; ba. kuLanuM paMjAba Acalypna aaspula. Burm. f, rAjasthAna ane madhyapradezamAM thatuM vRkSa, AmakalyAkuLanI zaNagAra mATenI zAkIya jenI chAlanA resA bane, cAmaDAM kamAvavAmAM vanaspati. (2) bilADInuM chuM, dAdarI,chALo upayegI bane, ane je khAMDa ane deraDo. A. indica L. bekalI. dAdara, tADIma thI spiriTa banAvavAnA upagamAM vaichI kaTe; A. kuLanI vanaspati. A. 2012 . A. melanoxylon R. Br. wilkesiana Muell-Arg. Ollsol osTreliyana bAvaLa. A. molesta Nal. ekeliphA; A. kuLanI eka vanaspati. ba. kuLanuM paMjAbamAM thatuM vRkSa, jenA kAchanAM Acanthaceae. vAsAdikuLanI vanaspazeraDI pIlavAnuM keluM, kRSi ojAra banA- tio, jemAM kaNejara, araDUsI, kariyAtu vavAmAM Ave che uparAMta te baLataNamAM I.ne samAveza thAya che. acarmthacekhapa lAge che; patharALa pradezamAM vananirmANa thas kAMTALu mATe A vRkSa upagI che ane te guMdara Acanthiophilus heliantli. karaDIne paNa Ape che. A. mollissima Willd. lAgu paDatuM eka prakAranuM jaMtu. ba. kuLanuM mULa osTreliyAnuM paNa nIlagi- acanthaocarpus. kAMTALA AvaraNa For Private and Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acanthospermum chAlavALuM phaLa. Acanthospermum hispidum. sahadecAdikuLanuM vAyu ghAsapAta; jue star burr. Acanthus. kAMTALI vanaspati. A. ilcifolius L. nIpaguru. acariasis. ja ane ItaDhInA upadravavALI vanaspati ke prANInI zagAvasthA. acaricide. ja ane ItaDIne nAza karanAra prakriyakadravya. acarids. ja ane ItaDI varSoMnAM jaMtu. acarocecidium. ItIthI vanaspatine thatI gAMThane rAga. acarology. jra ane ItaDInuM vijJAna. acarpous. davihIna, garbhaputra vinAnuM, anaDapa, annAkesarIca (vanaspati). acarpous. aphaLa, aphalIya. acaudate. puvihIna. acaryllagic. kendrIya parivartanavALuM (punarjenana). accelerate. pravegita karavuM, tvarita karavuM. accelerated. pravegita, tvarita. a. growth. pravegita vRddhi, a. soil erosion. pravegita jamIna- dhAvANa; rakSaNa AvaraNa vinAnI dhasArA pAmelI jamInanuM mAhyAvaraNa mAnavA ke pazunA kAyathI dUra thaI javuM, je jamIna nirmANa thavAnI kriyA karatAM ya vadhAre jhaDapathI khanavA pAme che. acceleration. pravega. accelerator. pravegaka. (ra) koIpaNa utsecakanI kAryakSamatAmAM vadhAro karatuM dravya. 5 acceptor. grAhI, svIkAranAra. accessory sahAyaka, vadhArAnuM Argatuka, anuSaMgI. a. ua. vadhArAnI akSIya kalikA, upakalikA, anuSaMgI upakalikA. a. cell. upakeSa, sahAyaka keba. a character. kAIpaNa jAtinA prANI ke vanaspatinA nidAna mATe Acakana hoya tevuM (rAga) lakSaNa, a. chromosome. sahAyaka raMgasUtra. (ra) liMgI sUtra. 2. food factors. pravA- viTAmIne jevA khArAkanAM vadhArAnAM athavA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir acetabulum sahAyaka kArakA-drujyeA. a. fructiication. nimna kaeNATinI vanaspatinI aliMgI prajAjana mATenI game te prakriyA. a. multiplication, aliMgI prajanana mATenI game te prakriyA a. organ. sahAyaka aMga. a. process. upa-prava. (2) anuSaMgI prakriyA. a. spore. aliMgI khInnaNu. (ra) sAdhAraNa prakAra karatAM truduM arliMgI khIjANu. a. transfusion tissue. upasaMkrAmaka taMtu, samUha kASa, samUha pezI acclimatization. dezAnukUlana, dazAnuvartana, paristhiti anukUlana; badalAyelA vAtAvaraNamAM sahanazIlatAmAM thatA vadhArA, je navA vAsasthAnamAM anukUlana sAdhavAmAM sahAcabhUta thAya che. accommodation. paryAvaraNamAMnA pheraphArane anukULa thavAnI vanaspati ane prANInI kSamatA, samAnukUlana. accrescence. abhivRddhi. accrescent. vardhamAna, varSanazIla. accrete. saMrUDha, accretion. abhivRddhi, saMcaya, umerAyeluM dravya. accumbent. mUlAbhimukha. (ra) -ne aDhelIne. (3) mUlakanI sAme bIjapatronI kinAra dharAvatuM (bhraNa). accumulate. saMcita karavuM, ekaThuM karavuM. accumulated, sUcita. accumulation. saMcaya. a. of energy. kAryazakti athavA UrjAnA saMcaya. 2. of salt. lavaNa saMcaya. a. of silt. kAMpanA saMca. acellular. akASIya. acentric. kendra vinAnuM. (ra) raMgasUtrakendra (vinAnA raMgataMtukAnA eka hissA). abiMdu raMgasUtra). acephalous. zISavihIna, a-zIr. (2) suvikasita parAgAsana vinAnI (parAgavAhinI). (6) UrdhvamukhI. acerose. se.cAkAra. acervulus. khIjANupAtra. acetabulum. zrANi ullekhaa. For Private and Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir acid acetarious plants acetarious plants. kacuMbara mATenI L. cIku. vanaspati, salADa vanaspati. Achreia misella F. madhapUDAmAM thatI acetic acid. eseTika eNsiDa, eka prakAranI IyaLa je madhapUDe khAI proligenous acid tarIke paNa oLakhAtuM jIvana gujAre che. jalladavAsavALuM, sparza karatA dAjhI javAya achromatic. avaNa, raMgavihIna. a. tevuM, raMgavihIna, masAne nAza karavAnI spindle. SavibhAjanamAM bejhika raMgathI kSamatAvALuM ane sarakArano mukhya sakriya raMgAyelA na hoya tevA tatuo - trAka. ghaTaka banatuM azla-pravAhI, je jaMtudhana che. achromatin. bejhika raMgathI raMgI na AthavaNanI je pedAza che ane je ghaNI zakAya tevo kendrIya rasa. achromic khAdya padAzane suvAsita kare che. a. raMgavihIna. bacteria. A kehela-madhyAkaMmAMthI Achyranthes aspera L. aMghADI, eseTika esiDa banAvanAra jIvANuM. aMdheDe, sapheda aMdheDe; apAmArgAdikuLanI acetonaemia. baccAne janma ApyA zAkIya vanaspatine eka prakAra. A. bAda-prasUti pachI gAya i. ne thato eka murisata. a. kuLane kaNeja re. ga, jemAM ghena caDe, bhUkha marI jAya, Achyrontias stylx. talanuM eka uzkerATa vadhe; gAbhaNa gAya che. ne pUratAM prakAranuM kR6. pramANamAM kArbodita padArtho maLyA na hoya acid, tejAba, eNsiDa, azla. (2) beIjhanI te AvI regAvasthA thAya che. sAthe saMyojAtA taTastha banatuM amlIya dravya, acetone. kITanane eka prakAra. (2) svaccha je kArbanika ke akArbanika haya, je vAnapaNa jhaDapathI UDI jatuM pravADI. (3) dUdha spatika raMgane jemake liTamasane bhUrA parathI ApatAM prANImA A dravya mAluma paDe te lAla banAve (3) jaladrAvya hAIDrojana mAnavuM ke A prANune ApavAmAM AvatA sajanane lagADavAmAM Avato-rAsAyaNika kherAkanuM te upacayana-oNkisaDAIjha karI asla. a, boric. barika eNsiDa.a, zakatuM nathI. je avasthA paNa kArboditanA outiric byuTirika eNsiDa, berIvAsaabhAvanuM sUcaka che. vALo raMgavihIna medIya eNsiDa, je bagaDelA acetogas. sarakAnA guNa dharAvatuM, khATuM. mAkhaNamAM thAya che. a, capric. keprika Achattina futica. rokaLagAya. eNsiDa. a, caprile. keprAila esiDa. ache. satata cAluM rahevA pAmatI ke a, capsic. keika eNsiDa. a, laMbAyamAna pIDA, dukhA, zULa. citric. lIMbumAMthI banAvavAmAM Avato actere. carmaphaLa, zuka apheTika phaLa; sAITrika esiDa. a, diut.. maMda nAnuM sUkuM phaLa, jenuM bAhyAvaraNa, phaLa pAke esiDa. a, fatty. nehAmsa, mekIya tyAre phATatuM nathI. achenial. carmaphaLa eNsiDa. 1, formic. phermika eNsiDa. sadaza. achenium. carmalikA, eka- a lactic. dugdhAnsa, lekiTaka eNsiDa. bIjI asphoTaka phaLa. a, Hinolenic. linolenika esiDa. achlamydeous, vaja ke phUlamaNi a, myristic. miriTika eNsiDa. vinAnuM, anAcchAdita, anAvRta, apari- a, nonvolatile. anunazIla - dalIya, paripuSpa vinAnuM. abASpazIla eNsiDa. a, oleic. eNlika Achoea janala.eraMDAne nukasAna karate eNsiDa; jallada vAsavALe ghaNAMkharAM carabI kITaka, dravyamAM jaNAtuM raMgavihIna tailI pravAhI, Achorion gallinae. maraghAM - batakane je sAbu banAvavAnA kAmamAM Ave che. eka cepI - saMkAmaka rega. a, oxalic. ghaNI vanaspatiomAM jovAmAM Achras sapota. L. 23; A. zapota 2012! Blolly wlas.a., palmitic. For Private and Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra acid www.kobatirth.org mAkhaNanI carakhImAMnA eka medIya eNsiDa. a, stearic. vAnaspatika ane prANI telanA saMyeAjika svarUpamAM levAmAM AvatA eNsiDa. a,, sulphuric. salphyurika eNsiDa; H,SO. saMjJA dharAvatA bhAre kSAraNakartA eNsiDa, je vAnaspatika ane prANIja pezInuM apaghaTana kare che ane je suparaphAspheTa khAtara banAvavAmAM upayAgamAM Ave che. a, uric. yUrika esiDa, sapheda sphaTikIya saMyeAjana, je cApagA prANIonA mutramAM jovAmAM Ave che, ane pakSIo ane sarIsRpeAnA pezAkhanuM je mukhya ghaTaka che. ., volatile. uDDacanazIla--AzAla eNsiDa. a. casein. eNsiDa umeravAthI ke amlatA vadhAravAthI dUdhanAM phodAMphedAM thavA ke dahIM jAmavuM te, je khArAka tarIke upayogamAM Ave che. (2) ThaMDA jalaraMge, gudara, AvaraNa kAgaLa ane plAsTika banAvavA mATe je upayAgamAM Ave che. a. clay. amla mRttikA. 3. dye. amlIyaraga, eNsiDa raMga. a. Havour. kheArA svAda, khATI suvAsa. 2. fwuts. kAgadI lIMbu, saMtarA jevAM khaTa-madhurAM phaLa, jenAM ThaMDAM pINAM khane che, je khArAkane masAledAra khanAve che ane jene murabbA ane sAiTrika eNsiDa ane che, uparAMta je sauMdaryaprasAdhano banAvavAmAM upayAgI bane che. a forming fertiizer. jamInanI avazeSI amlatAmAM vadhAre karavAnI kSamatA dharAvatuM khAtara. a. lime. khATuM lIMbu. a. piosphate. suparapheAspheTa. a. proof. amla avarodhaka, amla pratikAraka...a.radical. amla mUlaka. a. reduction. amlIya apacana. a. rocks. beIjhathI saMyAjita thayA vinAnA mukta silikA dharAvatA zaila; jemake grenAITa, jemAM mukhya ghaTaka tarIke kAcaNi eTale kvArTjha hAjara heca che, ane je sAdhAraNa varasAdamAM retALa jamIna manAve che. a. soils. amlIca jamIne; pH7.0 karatAM ochI amla prakriyA ApanAra jamIne (2) kelziyama, 7 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aciniform megneziyama, poTeziyama ane soDiyama AyanavuM satata nikSAlana (leaching) thavAthI ane moTAbhAge AkasAiDanA rUpamAM ke eNkasAiDanA sayeAjananA silikeTanA anelA hoya tevA pramAmamAM adrAvya eNsiDa avazeSa. (3) elyuminiyama ane lehanA jamAvavALI jamIne solution. eNsiDa drAvaNa. a. tolerance. jamInamAMnI amlatAne sagha gaNanAra (vanaspati), (ra) ghauM, java, tamAku, rajakA, kAkhI, keliphalAvara, kAkaDI, gAjara, spAIneka (pAlakha), rIMgaNI, maracA ane bhIMDA i. amlIya jamIna mATe saMvedanazIla hoya che ane AvI jamInamAM vAvavAmAM Ave te temane hAni paheoMce che. (3) DAMgara, eTa, rAI dhAnya (rye), makAI, tamAku, vaTANA, magaphaLI, seAcAkhIna, eraDA, baTATA, zakkariyAM, TameTAM, salagama (snipa), mULA, sTroberI, drAkSa ane taDabUcane amlIyatA sahya bane che. 2. value. eNsiDa mUlya. acidic. amlIya. a. soil. amlIya jamIna. acidify. khATuM banAvavuM, eNsiDamAM parivartita karavuM. amlatA mAyaka acidimeter. sAdhana; koI saMyeAjanamAM eNsiDanuM pramANa keTaluM che tenuM mApa levA mATenuM sAdhana, acidity test. amlatA kaseTI. (2) jIvANunI sakriyAthI dUdhamAM keTalA pramANamAM khaTAza AvI che te jANavAnI kaseTI. (3) AlkalI sayeAjanenI sAme anumApana-TAITrezana vaDe amlatAnuM mApa levAya che. (4) dugdhAJla-lekiTaka eNsiDanA sAdhAraNa 0.14 thI 0.16 TakA karatAM 0.20 TakA jeTaluM mApa maLe tA dUdha halakA prakAranuM gaNAya che. acidophilic. amlatArAgI. (2) eNsiDa saMyeAjanane sahana karI zake ke temAM jIvI zake tevA (jIvANu), je aciduric paNa kahevAya che. acidosis. amlaraktatA. aciduric. amlatArAgI; jue acidaphilic. aciniform. drAkSanAM lUmakhAM jevuM (2) drAkSa jevA nAnA gara dharAvatuM. acinus. guccha kASThaka; jue alveolus. For Private and Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir acne 8. acroinflorescence acme, khIla. thatI saMracanAkIya asaMgati. Aconitum chasmanthum Stapf acquisition. adhigrahaNa, prApti. ex Holmes. moharI; vansanAbhAdi acrandrous. keTalAka prakAranI lIlanA kuLanI zAkIya vanaspati, jenAM mULamAMthI prakAMDanI Teca para jovA maLatI puMdhAnI. ekonAITa' nAmanuM auSadha maLe che, je acre. ekara; 43,560 ce phUTa, 1/640 saMdhivA, tAva ane dukhAvAmAM kAmamAM ce. mAIla, 4,840 ce. vA2 ke 4,047 Ave che, ane je pazcima himAlaya - co. mITara jeTaluM jamInanA mApanuM ekama. hajhArAthI kAzmIra sudhInA pradezamAM thAya che. a. furrow-slice. 2412 2412491 A. ferox Wall ex ser, vachanAga, mATI. a. inch. siMcAInA pANInA va. kuLanI vanaspati. A. heterophyllum mApanuM ekama; eka ekara sapATI para Wall, ex Royle ativiSa nAmanI eka IMca UMDuM hoya teTaluM pANI eka himAlayamAM thatI va. kuLanI vanaspati je kalAka sudhI kyuseka pANI vahe te eka zaktivardhaka, rasnAyusaMkeca mATe tathA zaradI IMca jeTaluM thAya, jenuM vajana 11 Tana ane atisAramAM auSadhi tarIke upayogamAM ane mApa 3,630 ghana phUTa ke 27,1542 Ave che. A. Dalmatum. vakhamA. gelana thAya. a. foot. eka phUTa UMDuM Acorus calamus L. gheDAvaja; vAdi- eka ekarane AvaratuM pAchuM, mATI ke kuLanI kAzmIra, maNipura ane maisuranI anya dravya, je 43,560 ghana phUTa ke bhejavALI jamInamAM thatI suvAsita zAkIya 3,25,850 gelana jeTaluM thAya. a. values vanaspati, jenI jaDa-mULa vAtahara, uttejaka ekaramUlya. a. yield. eka ekaradITha ane zaktivardhaka auSadha tarIke upayogamAM pAka-pedAza. acreage. eka phUTa UMDuM 2014 . A. gramineus Soland. hoya tevuM eka ekara jeTalI jamInane khAsI TekarIomAM thatI vakuLanI jaMtuna AvarI letuM pANI, jamIna ke anya dravya; tarIke upayogamAM AvatI vanaspati. Ama 48,560 ghana phUTa athavA 3,25,850 acotyledon. adala, nirdala, bIjapatra- gelana pANuM thAya. rahita, bIjakhaMDa rahita. acotyledo- acro- agrIya. agrastha, zikharastha, nous. bIjapatra--bIjakhaMDa vinAnI arthasUcaka pUrvaga.- acro. carpous, (vanaspati). agra-phalIya, zAkhAnA agrabhAga para raheluM. acquired. meLaveluM. upAjita. a. Acrocarpus fraxinifolius. Wight character. upArjita guNadharma-lakSaNa; & Arn. pUtikaraMdAdi kuLanuM AsAma, paryAvaraNIya saMjogonA pariNAme upArjita pa. baMgALa, pazcimaghATa, maisuramAM thatuM vRkSa, karavAmAM AvatAM lakSaNe, je vaMzAnugata jenA kASTanuM plAyavUDa, pharnicara i. bane che. kAraNenA pariNAma svarUpa hotA nathI paraMtu Acrocercops ongramma M. vyaktigata jIvana, kaI sajIva saMracanAtmaka kAjamAM thatI IyaLane prakA2, je aMdara ane kArya saMbaMdhI pheraphAra pAme che, paraMtu je dara banAvI rasa cUse che. tenI saMtatine vArasAmAM prApta thatuM nathI. acrodont. agradatI. a.immunity. upArjita roga pratirakSA: acrodromous. parNanI kinAre samAMtara koI vyakti sAdhAraNa rIte roganA prabhAva rahelI ane Tee maLI jatI (parNa-zirA). heThaLa Ave ane tene rogane sAmane acrogene, agravardhaka. karavAnI kSamatA Ave che. AvA prakAranI acrogens, pharna-pallava ke lIla. pratirakSA rasI levA i.thI zarIramAM prati- acrogenous. Teca para beTheluM. piMDa racAvAthI Ave che. a. varia- acrogynous, ajhenika. tion. vyaktinA vikAsanI sAthe UbhI acroinflorescence. agrAbhivardhI For Private and Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Acronychia Adansonia puSpavinyAsa. activated charcoal. sakriyakRta Acronychia bedunculata(L.)Miq kolase; vAyu, gadha ke raMga dravyanuM (Acronychia laurifolia Blume) zeSaNa thAya te mATe kelasAnI karavAmAM nAraMgIvarganuM uttara pradeza, pa.baMgALa, pazcima- AvatI eka prakAranI mAvajata, jene ghATa ane khAsI TekarIomAM thatuM bASpazIla upayoga atisAra, viSAktatA ane jaThara tela ane masAlA ApatuM nAnuM jhADa. tathA AMtaraDAnA sejAmAM karavAmAM Ave che. acronychius. nahera jevuM. a. sludge. sakriyakRta avamala (2) acropetal. agrAbhivadhI, agrAbhisArI; sepTika TaeNkamAM maLa Thare che, jemAM taLathI Taca tarapha kramaza: nIpajatuM, jemAM ga6 pANI i. rAkhavAmAM Ave che ane janAmAM janAM aMge taLiye rahe, jyAre Taca vadhAre bhAre dravyo nIce bese che, jenuM pare navAM aMge heya. AthavaNa thatA gesa nIkaLe che, jethI kArbaacrosome agrapiMDaka. nika dravyanuM apacayana thAya che. activaAC soil. "e" ane "sI" sastara dharA- tion. sakriyIkaraNa. activators. vatI jamInanI paricchedikA, jemAM spaSTa sakriyakAra. (2) kabATa, nikala, rIte "bI" saMstara vikAsa pAmyuM hotuM megenIjha ane megneziyamana dvi-sAjana nathI. Acane, je prANuomAM ubhecakane uttejita actinobacillus. kiraNadaMDANa nAmanA kare che. active, sakriya. a. acidity. sajIvathI Dhera, gheTAM ane Dukkarane thatA jamInanI jalIya avasthAmAM hAIDrojananI rogane eka prakAra, jemAM cAmaDI heThaLa sakriyatA, je pH mUlyamAM darzAvavAmAM sakhata gAMTha thAya che, jIbha kaDaka bane che Ave che. sakriya amlatA. aagent, ane jaDabuM phUlI jAya che. sakriya abhikartA-prakriyaka; jaMtudana sUtrane Actinodaphne hookeri Meissn' ghaTaka, jemAM viSane guNa hoya che. a. karparAdikuLanuM pIsA nAmanuM jhADa. congestion of brain. magajamAM actinomorphic. arIrarUpI. (2) lehInI sakriya saMkulatA. a.immunity. samamita rIte ke arayarUpe nIkaLatAM (phUlo i.) sakriya roga-pratirakSA. (2) pazunA zarIramAM actinomyces. kiraNakavaka; arIya- rasI ApavAthI regotpAdaka sajIvanI sAme daMDanI mAphaka thatAM sUkSma sajIvone samUha, maLatI kAyamI roga pratirakSA. a. imjenA kAraNe pazuomAM aneka prakAranA munization. rasIdvArA pazune saMkAroga thAya che. actinomycetes. maka ke cepI roganI sAme rakSaNa ApavuM jamInamAM thatAM kiraNakavaka sUkSma che, te. a. ingredient. sakriya ghaTakaje dehadharmIya rIte phUga jevAM lAge; sUkI dravya. a. principle. sakriya siddhAMta. paristhitimAM jamInamAM UMDe Utare, jethI (2) kacane evA prakArano hise. jene varasAda paDayA bAda jamInamAMthI eka prabhAvita karI zakAtuM hoya, paNa je temAM prakAranI suvAsa Ave. Actinomy- umerAtAM anya dravyonA kAraNe na hoya. cosis, kiraNakavaka rujA, Actinomyces aculeate. kAMTALu, dezavALuM, aNIdAra, bouis. athavA ra) funguS. -kiraNagathI chedaka. ghoDA, Dukkara, bakarAM ane gheTAne thato acuminate. koI biMdue aNIdAra Lumpsjou', Rap Fungus nAmane banavuM. (2) lAMbI aNivALuM. roga, jemAM jaDabuM meTuM bane, gUmaDAM thAya, acute. sUkSyAgra, taNa. (2) dIrdhakAlIna ane cAvavAmAM muzkelI paDe che. na hoya paNa tIvra hoya tevuM (darda). Actinopteris dichotoma. Hy2rov. Adansonia digitata (L.) 51274 action. kArya, kAryavidhi. AMbalI, rUkhaDe, aMgrejImAM monkey bread For Private and Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adaptability 10 adnate tree; kahevAmAM Ave che. AmalyAdi asamAna kA vaccenuM AkarSaNabaLa, kuLanuM mULa AphrikAnuM paNa bhAratamAM Araba (2) sejo AvavAthI zarIranI be judI vepArIoe ANeluM jhADa, jenA rasanuM ThaMDuM judI pezIo ke judAM judAM aMgenuM coMTI pINuM bane che, chAlanA resAnAM doraDAM banAva javuM. adhesive. AsaMjaka, cuMTADanAra. vAmAM Ave che, kASThane mAvAne kAgaLa banA- a. agent. A saMjaka; be ghana drayane vAya che ane je atidIrdhAyu jhADa gaNAya che. cuMTADanAra padArtha. (2) chaMTakAvamAM parNo adaptability. anukulanIyatA. adap- ane phaLane pravAhI ke bhUkAne cuMTADI table. anukUlanazIla. (2) paryAvaraNane rAkhatuM dravya. a. plaster, AsaMjaka anukUla vanaspatinuM nirmANa karI zakanAra. plAsTara. adhesiveness. AjakatA, adaptation. anukUlana, anurUpana; caTADavAne guNa. paryAvaraNa anusAra saMracanAtmaka tathA deha. adiabatic. ruddhobsa, sthirama; uSmAdhamaya anukUlanIyatA. (2) keI vyakti ke garamInI mAtrAne sthira rAkhanAra. jAtinI cekasa paryAvaraNIya saMjogomAM Adiantum lumulatum. kALI dAMDIne jIvaMta rahevAnI saMracanAtmaka ke dehadharmIya haMsarAja, kALe haMsarAja; haMsarAjAdi kuLanI kSamatA. adaptive. anukUlanakSama. a. vanaspatine eka prakAra. enzyme. 392018192021 804alyal Adina cordifolia (Roxb.) Hook kAraNe jIvANudvArA nirmANa thato ubhecaka. f. ex Brandis haLadara, haLadaLo; additive. yegazIla; khorAkamAM umera- maMjiSThAdikuLanuM maisura ane madhya pradezamAM vAmAM AvatuM kaIka, athavA khorAkanI thatuM jhADa; jenuM kASTa nirmANa kAmamAM, tathA kAryakSamatA vadhAravA ane vadhAre icchavA- relavenA DabbA banAvavAmAM upayogI bane che. gya guNadharma lAvavA mATenuM pratikriyAtmaka Adipose. prANIcarabI. (2) madIya, mizraNa. carabIvALuM. Adenanthera pavonina (L.) Rai- Adisura. atkinsoni. M. Clad's jalI, rAtavAla; pUtikaraMdAdi kuLanuM kITa, jenI icaLa siMge vadhe che ane dANa pAnakharaMtu jhADa, jenA kAjhanI bhUkImAMthI khAI jAya che. lAla raMga maLe che, je dhArmika kAmamAM adjacent. samIpa, nikaTavana. upagamAM Ave che; jenAM bI lAla che, adjustable. samAjanIya, meLa bese ane jene jhaverIe vajananA mApa tarIke tevuM. a. hitch. samAjanIya pejaka. ke mALA banAvavA mATe upayogamAM le che adjusted. samAyojita, sarakhuM besAane je dakSiNa bhArata, pazcimaghATa ane DeluM. meLa besADeluM. a. price sarakhI pUrva bhAratamAM thAya che. karelI - ThIka karelI hiMmata. adjustAdenoon indicum Datz. #luciull; ment. Huovat in sahadevyAdikuLanI vanaspati. adjuvant. kaI paNa rasAyaNa ke Adhatoda basica Nees (Syn. kherAkanI tIvratA vadhAranAra ke tene maMda L7ustidia adhatoda L.) araDUsI karanAra, temAM umerela anya padArtha. (2)vAsA dekuLanuM u. bhAratanuM sadAharita administer. davA ApavI. (2) jhADa, jenAM DALAM-pAMkhaLAM ane pAMdaDAM vyavasthA - prabaMdha karavo. lIlA khAtara tarIke upayogamAM Ave che admixture. adhimizraNa. ane kapha nismAraka tarIke Ayurveda cikitsA adnascens. anya kazAka para UgatuM - anusAra auSadhanI garaja sAre che. thatuM - vadhatuM. adhesion. A saMjana; pAse pAsenI adnate. abhilagna; prakAMDa ke parNavRttanI sapATI dvArA sakhata rIte cUMTI gayelA be sAthe saMlagna; (2) samagra laMbAIthI laI For Private and Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adobe soil 11 Aegyptianella infection paNa aMganuM joDAvuM. 3, stipule. abhi- (2) saMgika rIte vyatA prApta karI lagna - joDAyeluM - saMlagna baneluM anupatra hoya tevuM prANI ke jaMtu. adnation, saMlagnatA; eka aMganuM anya adulterate. bheLaseLa karavI; anya aMganI sAthe tenI saLaMga laMbAI sAthe thatuM dravya umerIne keAI dravyanI guNavattA ochI joDANa karavI - maMda karavI - bagADavI. aduladobe soil. IMTa banAvavA mATe upa- terated milk. bheLaseLa kareluM dUdha. gamAM levAmAM AvatI mATI. adulteration. bheLaseLa, apamizraNa Adoretus duvauceli, 245 zorroj 414 advelorem duty. 4914264 ane phaLa khAnAra kITaka. A. lasio- mUlyAnusArI - mUlya pramANenuM zulaka. bhyas. drAkSanI vela khAtuM kITaka. adventitious. AgaMtuka, sthAnika A. :rs atus. sapharajananAM pAna ane phaLa (2) anaurasa, asAdhAraNa. (3) dvitIya khAnAra kITaka. ke gaNa vardhanazIla pezImAMthI nIkaLatuM - adrenal glands. adhika grothao; UgatuM (havAI mULa). a. bud. asAGlandula suprarenalis, suprarenal Pe! $13. a. root. 2072411215gland; nAmanI pratyeka mUtrapiMDanI uparanI mULa. Toca paranI nalikArahita graMthio, jemAMthI accidium. phUgavargamAM bIjANu utpanna thata aMtaHstrAva - enalina ane keTina karanAra saMracanA. lehInA dabANamAM vadhAre kare che. adre- Aegiceras corniculatum (L.) naiin. epinephrin, magki2211- Blanco (Syn. Rhizophora cornimAMthI maLatA sapheda ke badAmI raMgano culata L. ALyrsnaceae kuLano suMdara saMzleSata mUke, jeno upaga lehInuM vana ane AMdAmAnamAM thato eka kSaya, dabANa vadhAravA thAya che. jenI chAla cAmaDAM kamAvavAmAM upayogI adsali. DisemabarathI eprilanA gALAmAM bane che. A. majus Gaertn. kajale; vAtI ekarasAlI zeraDI. Myrsinaceae kuLanI vanaspati. adsorb. adhizeSaNa karavuM. (2) sapATI- Aegilops cylindrica C.A. Vey. pRSTha para ekaThuM thavuM. (3) saMjanamAMnA bakarAnuM ghAsa, tRNakuLanI vanaspati. koI dravyane ghana sapATI para juduM pADavuM Aegiaetia indica. zeraDIne bhaMga. 4941H14194. adsorbed. Aegle marmelos (L.) Corr. (Syn. Dukilaa. a. cation. icad Cralaeva marmelos L.) unclluaj dhanAyana. alsorbent. adhizeSa, vRkSa, jene aMgrejImAM elephant abple, pitAnI sapATI - pRSTha para anya dravya - Bael fruit, Benga quince nAme padArthane dhAraNa karanAra - adhizeSita oLakhavAmAM AvatuM nAraMgI varganuM UMcuM, karanAra dravya ke padArtha. adsorption. pAkA khAdya ane peTanAM dardomAM auSadha adhizeSaNa; vAyu, pravAhI ke dravita dravyanA tarIke upayogamAM AvatAM phaLanuM jhADa, jenAM pAtaLA rastaranuM kAI ghana sapATI - pRSTanI bImAMthI sravata cIkaNe rasa vArnizamAM sAthe thatuM AsaMjana - joDANa. (3) pRSTha upayogathAM levAya che. 21921. a. complex. 814099 Aegyptianella infection. yal saMkula: jamInamAM rahelAM dravyane samUha Aegotianellosis. Aegyptianeje adhizeSaNakSamatA dharAvato hoya che. a. ilosis, pakSIomAM thatI ItaDIthI maraghAne potential. adhizeSaNa vibhava. thatA ragane eka prakAra; A ItI adulsa. araDUsIne cheDa. Argas persicus nAmanI che, ane tenA adult. prauDha, pIDha, pUrNa rIte vRddhi pAmeluM. kAraNe thatA regathI maraghAne tAva Ave, For Private and Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Aeluropus bhUkha marI jAya, sustI caDe ane lakavA thAya che. Aeluropus illosis Trin. khAriyA, tRNakuLanI vanaspatinA eka prakAra, aeolian. vAtaja, havAI, vAtADha. a. deposit. vAtADha nikSepa. a. soil. vAtADha jamIna, je kRSinI dRSTie bahu sArI gaNAtI nathI ane je rAjasthAna, kaccha ane paMjAbanA naiRtya pradezamAM AvelI che. aerate. vAyuno bharAvA karavA, vAyu ApavA. aeration. vAyu mizraNa, (2) ekavAra, vAraMvAra ke samayAMtare athavA Adhika havAnA karavAmAM AvatA pheraphAra. a. porosity. drava tanAva. (2) kAI viziSTa mUlye hoya tyAre vAyu bharelI mATInA jaththAnuM pramANa, A tanAva pANInA 40 thI 100 se.mI.nI vacamAM darzAvavAmAM Ave che. aerial. vAcavIya, jamInanI sapATI dhara UgatuM (mULa). (2) koI paNa akSa para dekhAtAM (nAnAM kaMdile). 2. dusting. vimAnamAMthI bhUkArUpe jaMtudhna, phUganAzaka ke vanaspati saMhAraka dranca veravuM athavA AvA dravyane chaMTakAva karave. a. growth. vAcavIya vRddhi. a. irrigation. Exhead sprinkler irrigation. nALacAkArA, paMkhAnA dabANanA baLa vaDe pANI chAMTavuM athavA siMcAI karavI, AvA prakAranI vyavasthAmAM pAvara janareTara, paMpa, pAIpa lAIna, chaMTakAva karanAra sAdhana i.nA samAveza mAya che. pAvara janareTara vIjaLIka athavA cAMtrika hoya. a. propagation. kalama karavAnA eka prakAra, jemAM kalama mATe karavAmAM AvelA kApa para mATI nahi paNa lIla jevuM dravya lagADavAmAM Ave che. a. root. havAI mULa; prakAMDamAMthI jamInanI sapATI para ugeluM mULa je havAmAM khulluM hAya che. (2) vRkSArAhI vanaspatinuM mULa, je keTalAka kissAmAM prakAza saMzleSaNanuM paNa kAma kare che. a. stem. havAi prakAMDa. Aerides crispun Lind. pAna siMga. 12 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aerophyte aerobes. vAyujIvI sajIve. (2) jamInane mukta eNksijana maLatA hoya ane temAM havAnA saMcAra thate hoya tevI jamInamAM jIvI jANatA jIvANuo, je havAno saMcAra baMdha thatAM akriya banI jAya che; AvA prakAranA jIvANue vanaspatinAM vikAsa ane vRddhi mATe upayAgI ane che. aerobic. vAyujIvI, jArakajIvI, vAyupekSI, Araka. (2) AvIya AksijananI hAjarImAM ja jIvatA rahetA ane sakriya thatA hoya tevA (jIvANuo). (3) vAcavIca-vAyunA kAraNe saDA thAya tema jAraka jIvANu aMgenuM ke temanAthI prerita banatuM. . bacteria. vAyujIvI vAcavIya - Araka jIvANu. 2. come posting. vAyavoya kArakathI mitrakhAtara taiyAra karavAnI prakriyA, jemAM DhArane pathArA, tenA kADhama nA kacarApuMjo, mUtramizrita mATI, chANa i.ne darAja kADhI A saune 12-18 IMca UMcA ane 16 phUTa paheALA taiyAra karelA khADAmAM nAkhavAmAM Ave che; Ama caiAmAsu bese te agAu AvA khADA bharavAmAM Ave che. varasAda paDacA pachI varasAdamAM A khADAnAM dravye palaLI jAya tyAre tene cAra phUTanI TImAM vAraMvAra pheravavA ane uthalAvavAmAM Ave che. traNa cAra aThavADiyAmAM A sau dravyeA saMkocAI jAya che. Ama cAreka mahinAmAM khetIkAma mATe mUlyavAna mizra- kAsTa khAtara taiyAra thAya che. a. decomposition. vAyuthI thate saDe. a. nitrogen fixing bacteria. vAyuvI nAiTrojana sthira karanAra jIvANu 2. phase. Araka avasthA. a. respiration. naraka zvasana, aerobiosis. kisajananI hAjarImAM astitva. aerogrowth. havAIvRddhi. aer0* meter. vAyunI ghanatA mApavAnuM sAdhana, vAyu tatva mApaka sAdhana aerophyte. vRkSArAhI, dehadharmIya rIte svataMtra hovA chatAM anya vanaspatinA havAI bhAganI sAthe saMkaLAyelI vanaspati, For Private and Personal Use Only -
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aerosole 13 Agave havAIvanaspati. pAmAdi kuLanuM tela ApatuM pazcima Aphriaerosole. jaMtuna, pratijaiva ke jIvANu- kAmAM thatuM eka jhADa, jenA kASTanuM tela nAzaka rasAyaNanI evI racanA, je sUma sAbu banAvavAmAM tathA DIjhala eNnjinanA TIpAMrUpe chAMTavAmAM Ave to, ghana svarUpe hoya baLataNa mATe kAmamAM Ave che; A vRkSa to dhumADA jevo ane pravAhI rUpe hoya te keraLamAM paNa ugADavAmAM Ave che. dhummasa jevo dekhAva thAya, vAyuliya. African pepper, AphrikAnI pIyara. Aerva tamala(L).Juss. ketakI,kapUrI, afor birth. janmatta2. (2) jarAya, madhurI, gorakhago; apAmArgAdi kuLanI e2; juo placenta, after birth vanaspatine prakAra. A. standens velAre. growth. janettara vRddhi. Aescitynomene aspera (L.) 4411- Afzelia palembinica Baker. SielzAdi kuLanI vanaspati, jenA pocA kAchanI mAnanuM eka vRkSa selaheTa banAvavAmAM Ave che, uparAMta gamete. ayugmaka, ajanya, anya jagyutena ramakaDAM, namUnA, bATalIonA bUca, janatA, saMga vinA prajananakSama prajanana, taravA mATenuM jekeTa, jIvana - rakSaka paTTA agnots.aliMgI, liMga vihIna, janyubanAvavAmAM Ave che. bhayaIDa. A. vihIna. agamy. ayugmatA, ajanyatA. indica (L.) 5. kuLanI kAzmIra, pa. Aganosma dischotoma (Roth.) baMgALa, AsAma ane da. bhAratamAM thatI K. Schum (Syn. Echites lisvanaspati, jenI salAhaTa bane che. chotomo Roth.) mAlatI; kuTajAdikuLane Aesculus indica Colebr. ex zaNagAra mATeno ArahI supa. Cam' saia, 4141; Hippocastana- Agapanthus africanus Hofngg. ceae kuLanuM kAzmIra, paMjAba ane uttara apAmArgAdikuLanI zaNagAranI vanaspani. pradezamAM thatuM khAdya phaLadhArI ane ghAsacArA agar. agAra, agAramAMthI banAvavAmAM mATenuM jhADa; jue Indian horsechestnut. AvatuM jIvANu ke anya saMvardhana mAdhyama, A. hippocostanum maMdAra nAmanuM jhADa. je jIleTIna jevuM dravya che jene lAla lIlaaesikasiology. jJAnendriya vijJAna. mAMthI banAvavAmAM Ave che ane je khAdyaaestivation. puSyadaLa vinyAsa, kalikA mUlya dharAve che. vinyAsa. (2) grI masamAdhi. agastoya, yol agati sesbaria. aeterio. samUhaphaLa. Agati grandiflora Desv. 46811Eaetiology. ctiology. rogahetu vijJAna, kuLanuM AsAma, 5. baMgALa, gujarAta, reganAM kAraNenA mULanA abhyAsanuM zAstra. Adhra pradeza ane tAlImanADumAM thatuM eka affinitty. saMbaMdha, AkarSaNa, baMdhutA. jhADa, jenAM pAMdaDAM, phaLa ane phUlanI zAkaafforest. vana nirmANa karavuM, kRtrima bhAjI bane che, ane je nAgaravelanA sAdhananI madadathI vananuM punanirmANa karavuM. AlaMbananI garaja sAre che. afforestation. 9r Calvizi, 944: agati sesbania, sesbania grandisarjana. flora L. Pers (Robinia grandiflora aflagellate. akazAMgI, kazA vinAnuM. L, Agati grandflora Deyo.. A-frame ridger. aMgrejI varNa "A' sAma, 5. baMgALa, Astrapradeza, gujarAta, AkAranuM baMdha ane kinAra banAvavAnuM tAmIlanADumAM thatuM, palAzAdikuLanuM jhADa sAdhana. jenAM phUla, pAMdaDAM ne phaLanI zAkabhAjI African millet. nAgalI. bane che ane je nAgaravelane Teko Ape African oil palm. oil palm, red che,agathi. oil palm, Elaeis gaineensis Jacq. Agave. ketakI, kuMvAra; majabUta, mavALI For Private and Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org age marubhUmimAM ane paDatara jamInamAM ugADa vAmAM AvatI vanaspati, je vADa tarIke paNa upayogI bane che ane jenA sapheda rezama jevA taMtu maLe che ane je American aloe, carata, century plant,hankal (H.) Agcave americane . . nAme paNa oLakhAya che ane je ketakIkuLanI vanaspati che. A. americana . ketakI; mULa 6. amerikAnA ka.kuLane zaNagAra mATe bagIcAmAM ugADavAmAM AvatA majabUta supa. A. augustifolia. Haw. aDabAu ketakI. A. cantala Roxb. mULa meksikonI TUMkA prakAMDavALI kAchIya zAkIya vanaspati, jenAM pAnanA taMtunAM doraDAM anAvavAmAM Ave che ane je mahArASTra, bihAra, tAmIlanADu, uttarapradeza ane paMjAbamAM thAya che. A. com)- coides. esADI. A. rigid Mill. sIsala ketakI. A. sisalana Perr. ex Englm sIsala kuMvAra, ke. kuLanA mULa meksikA tathA amerikAno paNa ahIM AsAma, bihAra, pa. baMgALa, tAmIlanADu, mahArASTra ane maisuramAM ugADavAmAM AvatA zrupa, jenAM pAMdaDAMnA taMtunAM doraDAM banAvavAmAM Ave che ane jenA mINanA upayAga kArbana kAgaLa manAvavA mATe karavAmAM Ave che. A, era- crux Miu. kekuLanI vanaspati jenAM pAMdaDAMnA taMtunA deraDAM panAvavAmAM Ave che. (2) kuMvArakhuTI. A. vivipara . jaMgalI ketakI. A. ighti Prain. nAnI ketakI. saha age. jIrNa thavuM, vRddha-meTI uMmaranA thavuM. (2) vaca, AyuSya, yuga. a, glacial. himayuga. a. group. vaya samUha, Ageratum conyzoides L. devyAdikuLanI sahadevI. dhALI sADI, AMsADI, ajagaMdhA i. nAmanI vanaspati. agglomerate. puSpazIrSanI mAphaka gucchita - gucchAdAra. (2) prajIva samudAyanA sUkSma prajIvAne lagatuM. agglutination. raktakaNanuM ke sUkSma 14 agrarian savenuM, egluTininathI joDAvuM. (2) dehakApe pedA kareluM pratipiMDa. . test. keTalAka zaganA nidAna mATe karavAmAM AvatI kaseTIne eka prakAra, jemAM rogagrasta prANImAMthI lehInA namUnA laI, tenA gaThThAmAMthI rakta jaLane chUTuM pADavAmAM Ave che, jemAM pratijana ke regAtpAdaka sajIvane dAkhala karavAthI, sUkSmasajIvane samUha jovAmAM Ave che. aggregant. samuccayI. aggregate. samUha, samudAya. (ra) judA judA muddA - mATInA kaNanuM daLa - samUha. (3) ekaThuM karavuM. a. fruit. samUha phaLa. ekapuSpI phaguccha. samUha saMracanA - mALakhuM. aggregation, samUhana, samUha banAvavAnI kriyA. aghya grass. tRNakuLane mahArASTra, maisura ane keraLamAM thatA dhAsanA eka prakAra, jena' pAnamAMthI suvAsita tela maLe, ane je saudarya prasAdhanamAM vaparAya che. agi. juvAra, bAjarI, makAi, zeraDI ane anya tRNa dhAnyanI parajIvI vanaspati, Agais dralissima niMbAdikuLanI eka vanaspati. A roxburgiiiana Miq. priyaMgu; niMkhAdikuLanuM pazcima dvIpakalpIca pradezamAM thatuM suvAsita phUlavALuM jhADa, jenAM phUla sauMdarye prasAdhano mA vaparAya che. structure. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAmanAkAra Aginema onstatum veitch suraNAdikuLanI zebhAnI vanaspati. Agmark. kRSi ane pazusaMvardhananI pedAzanI guNavattAnA pramANapatra jeve! tenA namUnA para mAravAmAM Avate mArakA. A. grades. 1937nA kRSipedAza (vargIkaraNa ane vikrI) adhiniyama anusAra kRSi pedAzonuM karavAmAM AvatuM vargIkaraNa. agnijal. drAkSa jevA phaLanuM erisA ane bihAramAM thatuM nAraMgI varganuM vRkSa agrarian. kRSi viSayaka. (2) kheDUtane lAbhaprada(kArya). a. revolution. For Private and Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir agrestal 15 a. profit kRSikrAMti. agrestal. kRSya bhUmi, vaNa sAthe saMkaLAyelI jamIna, mRdA, siMcAInI kheDAyelI jamInamAM ugatI (vanaspati). anukuLatA mATe jamInanA prakAra, tene jaMgalI rIte ugatI (vanaspati). agri- DhALa, jamInanA saMstare, paridikAe cultural. kRSi saMbaMdhI, kheDa saMbaMdhI. i. aMgenI bhU-vijJAnanI zAkhA. a.impa, account. kRSi hisAba, kRSine lements..kRSi kAryanI sAthe saMkaLAyelAM, lagatuM khAtuM. a. chemistry. kRSi temAM sahAyabhUta thatAM saghaLAM prakAranA rasAyaNa; vanaspatinI racanA, tenA pari- ejAre, upakaraNe, saraMjAma I. a. vartana ane kheDUtanI arthavyavasthA, jenA improvement. kRSi sudhAraNA, a. para AdhArita hoya tevI rasAyaNavijJAnanI income. kRSi kAryane pariNAme maLatI sAthe saMbaMdha dharAvatI zAkhA. a. com- Avaka. a labour. kRSi kAryanI sAthe modity. khetInI game te pedAza. a. saMkaLAyelA kAmadAra, kheta-maja re. a credit. kRdhi dhirANa - zAkha. A. land. kRSikSama jamIna; pAka-kRSi pedAza Credit Society, kRSi dhirANa maMDaLI. ane pazusaMpattinI pedAza sAthe saMkaLAyelI A. Debt Relief Act. platse saghaLA prakAranI jamIne, jemAM khetara rAhata adhiniyama. a. depression. paranAM makAne, khetInI jamIna, rastA, kRSi maMdI. a development. kRSi pANIno nikAla, siMcAInI khetara paranI vikAsa. a. economics, kRSi prabaMdha suvidhA, jaLAza, jaLasaMgrahasthAne ane kRSi utpAdananI sAthe saMbaMdha dharAvatI taLA, pANI puravaThe che. ne samAveza arthazAstranI zAkhA. a, economy. thAya che. A. Law, kRSi kAryonI sAthe kRSi arthavyavasthA. a, engineering. saMkaLAyelI saghaLI bAbatenuM niyamana karatA kiSi IjanerI; kRSi ane grAmajIvananA adhiniyama. a. machinary. kRSi praznone niveDo lAvavA mATe ijanerI kAryanI sAthe saMkaLAyelI saghaLA prakAranI vidyAnAM takanikI jJAna ane anubhava i.no yaMtra-vyavasthA. a. marketing. upaga karo, jethI zrama ocho tha ya, kheDUtanI pAsethI kRSi pedAza kharIdI tenuM kAryakara dITha kRSi pedAzamAM sudhAre ane vecANa karavuM, kheDUtoe utpanna karelI vadhAre thAya, kheDUtonuM jIvanadhoraNa UMcuM padAza, tene vAparanAra - upabhetA sudhI Ave ane kAmadAranI AvakamAM vadhAre pahece tyAM sudhI atyAranI arthavyavasthAmAM thAya. (2) kRSi Ajare, upakaraNo, sara. tene aneka mAdhyamanA hAthamAMthI pasAra jAma ane makAnanI DijhAina, racanA, thavuM paDe che. (2) kRSi bajAra - vikI - upaga ane siMcAIne prabaMdha, vIjaLIne vecANanA vizALa arthamAM A sau bAbaupaga, ane kRSi pedAzonI prakriyAH tone samAveza thAya che. a. operaekaMdara kRSi vyavasAya sAthenI A sau tion. SinI sAthe saMkaLAyela saghaLAM ghaTanAonA zAstrIya abhyAsane A kRSi prakAranAM kAryo - kAmakAja.a.ol cy. ijanerImAM samAveza thAya che. a, exten- kRSi kAryanuM niyamana karatI nIti. a sion. kRSi vistaraNa, kRSi kArya aMgenI produce. kRSi kAryanA pariNAme maLatI prakriyAo ane sudhArAone kRSi kAryanI saghaLA prakAranI pedAza. A. Produce sAthe saMkaLAyelA saune vyavahAru tAlIma Grading Act. kRSi pedAza vagIkaraNa maLe tevI vistRta vyavasthA. a. fore- adhiniyama.a. product. kRSi utpAdana. castine. kRSi pedAza, ekaMdare kRSi a profit. kRSi kAryamathI maLatI pedAzanuM kAryonAM vividha zakya pariNAme aMgenI je mUlya upaje temAMthI A kAryanI sAthe pUrva gaNatarI -- AgAhI - pUrvAnumAna. . saMkaLAyelA badhA ja prakAranAM kharcAne bAda Geology. kRSi bhU-vijJAna; kRSi kAryanI karatAM zeSa rahetI cokhkhI Avaka-na. For Private and Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir agriculture 16 Ailanthus a. regions. kRSi kAryonI daSTie mAM paDatuM kITa je sigamAM IMDAM mUke che. samAna guNadharmo dharAvatA pradeze. eka A. bhaseola. ceLAmAM paData kITa. samAna varasAda, akSAMza, kudaratI vana- Agropyron repens (L.) P. Beauv spati, jamIna, pAka ane pazunI daSTie (Syn. Triticum repens L) tRNakuLanI dezanA pADavAmAM AvatA kRSi vistAra, vanaspati, jenAM mULane kADhe mUtrajanana jemAM samazItoSNa himAlayane vistAra, mArganA roge tathA zaradInA dardInI sArazuSka uttarIya ghauM pedA karate vistAra, vAramAM upayogamAM Ave che. pUrvane Dagara pakavate vistAra, malabArane Agrostis flammalia Schiff caNA, nAriyeLInI khetIne vistAra, dakSiNane baTATA, juvAra, bAjarI, ghauM, java, rajako, juvAra - bAjarAne vistAra che. jevA tamAku i.mAM paDato kITa, ke. procera vistArone samAveza thAya che. AvA Retz. tRNakuLane ghAsacAre; juo vistAranA paNa peTA - vistAre pADavAmAM Erochloa procera. A. Isilon. caNA, Ave che, je pratyeka piTA - vistAramAM baTATA, juvAra, bAjarI i.mAM paDate kITa. kRSi pedAzane lagatI samAna anukULatA Agrostology. tRNavijJAna, tRNa varganI hoya che. AvA vistAro ane piTA - vanaspatine lagatI vanaspativijJAnanI vistAra pADavAthI kRSi saMzodhananA kArcane eka zAkhA. anukuLatA maLavAthI kRSi sudhAraNAne vega aguacate. dakSiNa bhAratamAM thatuM mULa ApI zakAya che. A. Revolution. amerikAnuM phaLaH juo avocado. vikrAMti. 4. society. kRSi maMDaLI A. horizon. jamIna paricchedikAne (sahakArI). a. stage. kRSi avasthA. Taca stara, je paridikAnI sAthe a.year. kRSi varSa, pAka varSa, Agricul- satya jamIna banAve, A paridikAnA ture. kRSi, khetI, kRSivijJAna. (2) paNa 11 ane evA peTA - vibhAge mAnavInA upayoga ane upabhega mATe paDe che; je paikI , piTA - vibhAgamAM vanaspati ane prANInI pedAza, prakriyA UMcA prakAranuM kArbanika dravya hoya che, jyAre ane mAvajata. a., mechanical. A, peTA - vibhAgamAM vizeSa pramANamAM caMtrika khetI. agriculturist.vizALa nikSAlana ane ochA pramANamAM kArbanika arthamAM kRSi kArya karatA kheDUta. agrobi- dravya hoya che. ology. kRSi jIvavijJAna; vanaspati poSaNa ahu. zarada ane grISmamAM thatI DAMgara. ane vRddhi, pAka pedAza ane bhUmi prabaMdhane aduaate. eka prakAranuM dakSiNamAM thatuM lagatI jIva-vijJAnanI zAkhA. agr- phaLa; juo lauecado. oecology. su 415 4 41420 Ailanthus excela Roxb. 121 sAthenA saMbaMdhano abhyAsa; kRSi paristhiti araDUse; i. gulAdi kuLanuM vRkSa, jenA vijJAna. Agrology. bhUmi vijJAna, kASTanI dIvAsaLI ane vartamAnapatronA jemAM bodology (eTale jamInane prakAra, kAgaLa banAvavAmAM Ave che. A. malabaritenI utpatti ane vargIkaraNa) ane ela- ca D.C. guggala dhUpa; gujhulAdi kuLanuM phology (eTale jamIna ane tene upa- da. bhAratamAM thatuM jhADa, jenI chAlamAMthI vega karatA mAnavI sudhdhAM chavaMta vastuo maLatI rALane dhUpa tarIke upayoga karavAmAM ne saMbadhane samAveza thAya che). Ave che, ane chAlamAMthI maLatA kALA agronomist. kRSi niSNAta, kRSi tajajJa. raMgane upaga sATina raMgavA mATe karaAgronomy. kRSi pedAza aMgenuM vijJAna, vAmAM Ave che, ane kASTramAMthI dIvAsaLI kRSivijJAna. banAvavAmAM Ave che. A. trophysa Agromyza obtusa. 2011 24a ga 2. (Dennst) Alston. (Syn. A. For Private and Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 17 ak air natabara LC,.) gUgaLa dhUpa. juo pANI chAMTavAmAM Ave che, jethI temAMno Ailanthus malabarica DC. bheja jaLavAyelo rahevA pAme. a. pore. air, havA, vAta, vAyu. a. bladder. vAta raMdha. a. sac mite. Cytodites mAchalIone taravAmAM madadarUpa thatuM vAtA- (Cytoleichus) nudus nAmanI maraghAMzaya nAmanuM eka aMga. a. blast spr- batakanA zvAsamArgamAM thatI ItaDI. a. ayer. saMkedrita rIte phUganAzaka ke sacs, pakSIone vAtapUrita avakAza jaMtunane chaMTakAva mATenuM sAdhana, je dRga je pheraphAranI sAme joDAyela hoya che. (2) nAzaka ke jaMtuna dravyane atisUkSma svarUpamAM ghaNAM jaMtuomAM zvAsanaLImAM thate phulAvo. havAne pravAha banAvI chAMTavAmAM Ave che; (3) ghaNAM prANIonI zvAsanalikAnA aMtya ja mist sprayer. a. borne vAta ke. (4) vanaspatinA prakAranA plant disease. vAtavAhita phUganA vAta vivara. a. shutter. vAtaredhaka. bIjANuthI vanaspatine prasarato roga, jemAM 2. slaked lime. bALelo cUno jeNe phUganA bIjANu vanaspatinAM pAna ane havAmAM khullo rahevAnA pariNAme kArbanaprakAMDa para jAme che. a. breather. DAyokasAIDa ane pANI grahaNa karyA hoya che. zvasana mATe vAtAvaraNamAMthI sIdhe sIdhe Aira daryophyllea L. tRNakuLanuM zaNagAra kisajana grahaNa karatI (mAchalI). a. mATenuM ghAsa cavity. vAta keka, vAta viva2. a. cell. ajmud. ajameda; Trachyspermium vAtaSa. (2) IMDAnA dravyane saMkoca thavAthI jaburghianum (DC.) Craib. tenA cheDA para thate vAtarita kaSa. (Corum rozburghinnum Benth a. chamber. vAta-keSTa, vAyuma. ex Kuri). 2kAdikuLanI mahArASTramAM a. cleaner. vAyuthI zuddha karanAra thatI zAjhIya vanaspati, jenAM bIarthAta sAdhana. a. cured hide, vAta- ajame masAlA tarIke ane auSadha mATe zuSka cAmaDuMa. curing. khullAmAM thoDo upagamAM Ave che. ajmuda. ajame. samaya ane tyAra bAda chAyA heThaLa tamAkune ajowan. ajame; charakAdi kuLanI sukavavAnI paddhati; A rIte tamAkunAM madhyapradeza, Adhrapradeza, gujarAta, mahApAnanA AkhAya gune sUkavyA bAda te rASTra ane uttara pradezamAM thatI zAkIya parathI pAna dUra karavAmAM Ave che. a. vanaspati, jemAMthI auSadhIya guNa dharAvatuM dry. lAMbo samaya khullAmAM rahevA daIne tela kADhavAmAM Ave che, jemAMne thAImola sUkavavAmAM Avate (padArtha). (2) ghAsa, nAmanuM dravya mentholanI avejImAM upalIlo cAre I.ne sUkavI bhejarahita banA- yugamAM levAmAM Ave che; ajame vAtahara, vavAnI prakriyA). a. dry-soil. bAppI- zaktidAyaka, ane apaco dUra karanAra bhavana athavA bAnnayana dvArA pitAne dravya tarIke vaparAya che. bheja gumAvyuM hoya tevI jamIna, jemAM kevaLa Ajuga bracteosa Wall ex Benth. rAsAyaNika rIte je pANI rahevA pAmyu ratapAna, nIlakaMThI. hoya te ja hoya.a, layering. lAchI, ak. arkAdikuLanI uttara bhAratanI zAkIya lIMbu, kAja ane dADama jevAM phaLanI khetI vanaspati, jenA taMtu ghAsapAta tarIke ane mATe upayogamAM levAmAM AvatI paddhatino daDAM i. bharavA mATe upayegI bane che, prakAra, jema pasaMda karelA prahanI kalikAnI e madar. a. grasshopper. nIcenA bhAgamAM eka iMca jeTalI chAla Poecoloceras pictus Fab. nAmanuM dara karI tenA para mATI, zevALa, lIla ke papaiyAnuM kITa, je aMjIra, rIMgaNI, dIvelA, evuM dravya lagADI te para AvaraNa karavAmAM TameTAM ane ak nAmanI vanaspatine hAni Ave che ane A AvaraNa para vAraMvAra pahoMcADe che, jenAM Dimbha pAna khAya che. For Private and Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir akee 18 albumen akee. Blighia sapida Koenig. (Syn. A. wightii Grah; (Cupania sapida Voigt.) alla Mimosa amara Roxb.). (gelui oLakhAtuM mULa pazcima AphrikAnuM paNa lAlI nAme oLakhAtuM babulAdi kuLanuM tAmIlanADumAM thatuM khAdya phaLavALuM jhADa. dakhkhaNa, karNATaka ane dakSiNa keraLamAMnAM akene. ekabIja zulaka apheTI phaLa. pAnakhara jaMgalamAM thatuM jhADa, jenuM akhrot, akharoTa. kASTha baLataNa ane ejArenA hAthA Akola hoe. mahArASTranA akelAmAM banAvavAnA kAmamAM Ave che, sUkAM pAMdaDAMnuM kALI jamInamAM kapAsanI vAvaNI mATe khAtara bane che ane sAbunI avejImAM upayogamAM levAmAM AvatuM eka ojAra. upayogamAM Ave che. 4. cinensis Akund. Calotropis procera (Ait.) (Osbeck) Merr. Syr.. A. R. Br. (Asclepias gigantes L.) stipulata (Roxb.). hiMdImAM sirana nAmanuM ekadi kuLanuM Adhra pradeza ane nAme oLakhAtuM ba. kuLanuM himAlaya, paMjAbamAM thatuM jhADa, jenA taMtunAM doraDAM pazcima dvIpakalpIya pradeza ane nikebAramAM banAvavAmAM Ave che. thatuM jhADa, jenAM pAMdaDAM ane DALAM-DAMkhaalae. pAMkha, pakSa. LAne ghAsacAre bane che, ane jenA Alambadi. tAmIlanADunA sAlema ane kASThanA mAvAnA kAgaLa bane che. A. keImbatura vistAramAM thatI pazunI eka lebbeck (L.) Benth. (Syn. olAda. Mimosa lebbeck L; Acacia Alandi. pazcima bhAratamAM thatAM dADamane lebheck Willd.). kALe zirISa, kALe eka prakAra, jemAM phaLa madhyama kadanAM, gherA sarasa, sarasaDe, ba. kuLanuM rastAnI bAjue lAla raMganA dANuM, kaThaNa bI ane mIThA para ugADAtuM jhADa, jenAM pAMdaDAM ane DALasvAdavALAM hoya che je dhoLakAmAM thatAM khAMne ghAsacAre ane khAtara bane che, dADama karatAM saheja vadhAre alIya hoya che. jenAM kASTha pharnicara, relavenA DabA ane Alangiaceae. ekalAdi kuLanI vana ImAratI kAmamAM upagamAM Ave che. spatio. A. lucida Benth. hiMdImAM galavaMga Alangium lamarchin Thwait. nAme oLakhAtuM ba. kuLanuM bihAra ane AMkalanuM jhADa, kela. A. decapetalum AsAmamAM thatuM jhADa, je lAkhanAM jaMtuLam pillad 315. A. salvii- enI vasAhata tarIke kAmamAM Ave che. folium (L.f.) Wang. (Syn. A. A. odoratissima (L.f.) Benth. lamarckia Thw). AMkela; aMkelA- (Syn .Mimosa odoratissima L.f.). dikuLanuM bhAratanA zuSkapradeza khAsa karIne kALe zirISa, ba. kuLanuM jhADa jenAM DAkhaLAno dakSiNanAM jaMgalamAM thatuM jhADa, jenAM kASTanAM ghAsacAre thAya che. A. procera (Roxb.) vAjIMtro banAvavAmAM Ave che ane jenI Benth. sapheda zirISa, vadhAre majabUta jhADa, chAlamAMthI kADhavAmAM AvatA AlabeloiDa jenI chAlamAMthI jhera bane che. A. stimulata dravya lohInA UMcA dabANamAM upayogI Boiv. ba. kuLanuM da. bhArata, AsAma, bane che. pa. baMgALa ane da. himAlayamAM thatuM moTuM alib ne raMgavihIna,vivarNa.albinism. pAnakharaMtu vRkSa, jenuM kASTha ImAratI vivarNatA, raMgavihInatA. (2) vanaspatimAM kAmamAM, baLataNa pharnicara ane ghareluM haritaparNarahitatA ane prANIomAM raMga- ojAre banAvavAmAM upayogamAM Ave che, vihInatA. albino. haritaparNa vinAnI ane jenAM pAdaDAM ane DALakhAM khAtara vanaspati athavA raMjakadravyarahita prANa. tarIke upayogamAM Ave che. Albizzia amara (Roxb.) Boic. albumen. vetaka, IMDAnA cIkaNA padArtha For Private and Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir albuminoides 19 Alexandaian lanrel jevo padArtha. (2) IMDAnI saphedI, jenA cAra jora-, 4, 4 e, 5, 8, 8 e-hekajhA thara hoya che, je AghAta jhIle che ane bhraNanA hAIDro-1, 4-enDo ekajhe 5, 6, DAI kherAkanI garaja sAre che. (3) prANIja mIthena uthAlIna nAmanuM spezaya ane ghanadra che ane pravAhIe, bI ane kaMdila jaTharIya viSa, je khAtaranI sAthe bheLavI mULanuM ghaTaka dravya. (4) ghaNu bInAM braNa zakAya che ane je bhUkAnA rUpamAM, jala ane AvaraNa vacceno khAdya bhAga vyAsRta thatA bhUkArUpe, pAcasarUpe maLI zake albuminoides. prANIonAM kaMkAla, che. te DI.DI.TI. karatAM vadhAre jherI che ane saMracanA ane saMjaka pezImAM raheluM viSama tIDa, tItIgheDA, UdhaI i.nI sAme upayogamAM proTIna, je taTastha drAvaNamAM adrAvya che, Ave che ane baTATA, makAI, ghauM ane zera ane jemAM sureza (leTina) ane kAsthi tathA DInAM jaMtuonI sAme upayogamAM levAya che. 20242 2841 1Corral 2171221 Aleurites fordii Hemsl. China 914 0. albuminoid ratio. gall wood oil, Tung-oil tree, oyolcd 2017nutritive ratio. reTa, AmalyAdi kuLanuM TuMga nAmanuM tela ApatuM albuminous. saphedIvALuM. a. cell AsAma, pa. baMgALa, bihAra ane maisuramAM saphedIvALa ke. a. seed. mIMja, magaja- thatuM jhADa, tenA bInuM TuMga tela vArniza banAvavALuM bIja. albumins. jaladrAvya vAmAM upayogI bane che. A. moluctana saraLa proTIna, je tapAvatAM audita thAya (L.) Willd. (Syn. A. triloba che. A proTIna dUdha, lehI, IMDAnI saphedI, Forst)). dezI jaMgalI akharoTa; aMgrejImAM snAyuo, zAkabhAjI I.mAM hoya che. candle nul ke warnist tree tarIke albuminuria pezAbamAM jatuM enyU- oLakhAtuM, mULa malAyA ane prazAMtanA mIna, je rogane eka prakAra che. dvIpanuM paNa ahIM dakSiNa bhArata ane albumoses. TInanuM jaladrAvya AsAmamAM thatuM eka jhADa, jena bImAMthI yutpanna-proTiyosIsa. ! kADhavAmAM AvatuM tela raMga ane vArniza alburnum sadArU, usakATha. banAvavAmAM kAmamAM Ave che, jyAre Alcides mali Marshal. sapharajananAM chAlathI cAmaDAM kamAvavAmAM Ave che. prakAMDane vedhaka kITa. A. tribela Forst. jaMgalI akhaTa. alcohcl. 2015. a. alizarin-test. Aleurocanthus spiniferus. 242 dUdhamAM preTInanI sthiratAnI kasoTI, jemAM madhurAM phaLamAM paDatuM sapheda kITa. A. dUdhamAM alpehela umeravAmAM AvatAM, haoglumi. khaTa madhurAM phaLane kITa. sAdhAraNa prakAranA dUdhamAM keI pheraphAra ke Aleurolobus barodensis. zeraDImAM vikRtti AvatI nathI, paraMtu dUdhamAM amlatA paDatI sapheda mAkha. thavA pAmI heca te, dUdha phATI jAya che. aleuron, aleurone. proTIna tatva A kaseTImAM elijherina nAmanA dravyanI dharAvatuM, samItAcA; sAmAnya chavadravyamAM madada levAmAM Ave che. A kaTI jovAmAM AvatuM proTIna, je anAmata daramyAne dUdha lAla raMga darzAve te dUdha khAdya dravya tarIke upagamAM Ave che ane sAdhAraNa prakAranuM gaNAca, pIta-badAmI je ekadaLI vanaspatimAM bhraSanA proTInaraMga thAya te dUdhamAM khaTAza AvelI gaNAya vALuM stara hoya che. ane jAMbuDI raMganuM thAya che, jenuM dUdha Alexander. pIca phaLano eka prakAra, lIdhuM hoya te prANInA AMcaLane seje jenAM phaLa meLa ane meTAM hoya che; ane Avelo gaNAya che. alcoholic fer- jenI chAla lIlAza paDatI sapheda, gara paNa mentation. madyAkIMya AthavaNa. tevA ja raMgane ane mIThe heca che. adin. 1, 2, 3, 4, 10, 10-hekajhA- Alexandrian laurel. nAgakesara; For Private and Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra alfalfa www.kobatirth.org Mammea longifolia Planch & Triana Ocrocarpus longifolius (Wight) Benth & Hook f.. nAgapuSpAdikuLanuM da. bhAratamAM thatuM khAdyaphaLadhArI jhADa, jenI sUkI puSpakaLI lAla raMga Ape, je vaDe rezamane raMgI zakAya che. alfalf.... gAma, rajakA. algae (alga e.va.). kAI, lIla, ritadravyavALI sUkSma ke meTI vanaspati, je meTA bhAge pANImAM thAya che, ane je harita, vAdaLI, pILAza paDatI lIlI ane DAyeTAma tarIke ALakhAya che. DAMgaranA khetara jevI satata bhejavALI jamIna para te ovAmAM Ave che. keTalIka lIla vAtAvaraNamAM rahelA nAiTrojananuM sthirIkaraNa karI zake che, jamInanuM vAtAyana sudhAre che ane jamInamAM kArbanika dravyone umeza kare che. algal. lIlane lagatuM, lIlavALuM. a. bloom. pANI saMpUrNapaNe lIluM thaI jAya teTalI hade temAM thate lIlanA bharAvA. a. crust. lIlane thara. a. scum, tAjI ke saDAnI avasthAe paheAMcelI lIlane pANI para taratA thara. algin. elphina; phUgovALa jevuM dravya, lIlamAMthI maLatA enjinika eNsiDa, Algology. phUgavijJAna, Phycology. algarroba. kAmUlI kiMkara, mULa 6. amerikAnuM khammulAdi kuLanuM nAnuM madhyama kadanuM eka jhADa. Alhagi camelorum Fisch. javAse aMgrejImAM camel thorn nAme oLakhAtA, palArAdikuLano maru bhUmimAM thate kAMTALA 5, UMTano ghAsacArA bane che ane jenAM DALakhAM caka-jALI banAvavA mATe upayeAgamAM Ave che. A. maurorum Baker javAse. A. pseudalhagi javAse. 20 aliar. vilAyatI medI. alienation. svatvApaNuM, a.of land. jamInanuM svASa~. aliform. pakSavat, pAMkha jevA AkAranuM. (2) jaMtunA snAyu jevuM. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only alkali alignment. saMrekhaNa, alimentary canal. pAcana nalikA, annamArga, alimentation. peSaNa ApavAnI ke pASaNa meLavavAnI prakriyA. alkali. alkalI. Usa, khAruM. (2) seDiMcama, peTeziyama, kaeNlziyama ane maeNgneziyama ke eNsiDane taTastha karI zake tevA aMme niyamanA mUlaka jevA eka tattvanI sAthe kisajana ane hAiDrojananuM rAsAyaNikasaMyeAjana. (6) jamInamAM vividha kSArAno saMcaya, jenI kSArIya pratikriyA thAya, tenA be prakAra che: (a) zveta, kalImAM ane (4) racAma. zveta seDiyama ke poTeziyaca kArboneTa sivAyanAM eka be lavaNA hAca che. secima ane pATeziyama lavaNA racAma alkalI che kemake te jamInamAM kArbanika drancane drAvya banAvI dheza badAmI raMga Ape che ane te vanaspatinI vRddhi mATe hAnikAraka che. (4) kAsTika seDA, seDicama hAiDroksAiDa, kAsTika peATAza, seDiyama kArboneTa mATe vaparAtA sAmAnya zabda che. a. claypan. vinimayakSama seADiyamanA 15 TakA ke tethI vizeSa hAca tevuM bhUmisaMstara. a. earth metals. kSArIya mRdA dhAtue. a. soil. Usara bhUmi. seDiyama kArboneTa sametanAM lavaNA ekaThAM thayAM hoya tevI bhUmi. A pramANe seDiyama mATInA jalavizleSaNathI paNa thavA pAme che, je akalI pratikriyA kare che; kSAra jamIna saraLatAthI akalI bane che. a. seepweed. vAstukAdi kuLano paMjAba ane rAjasthAnamAM thatA kSupa, je ghAsacArA tarIke upayeAgamAM Ave che, je hiMdImAM leAniyA kahevAya che, jenuM zAstrIya nAma Sueda fruticosa L. Forsk. (Chemopodium fruticosum L.) che. a. soils, mule vanaspati vinAnI atyaMta kaThaNa ane saMghanita jamIno. alkaline. 7 karatAM vadhAre pH dharAvatI-kSArIya (jamIna). alkalinity. kSArIyatA. alkalization. jamInanAM vinimayakSama seDicama
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir alkaloid 21 alluvial soil ka vadhavAnI prakriyA. viviparum (Metz), A. Lef. sy. alkaloid. $2b19ile (Solanaceae), ziyana kAMdA tarIke oLakhAtI, lasUnAdi ahiphenAdi (Paperberaceae), zilbAdi kuLanI, nAnA kaMdanI DuMgaLI dharAvatI vana(Leguminoseae), 9c24AHLILE (Ranun- 46. A. porrum L. (Syn. Alliumculaceae), seolle (Apocynoceae) ambeloprasum L.) vilAyatI lasaNa. ane maMjiSThAdi (Rubiaceae) kuLanI A. sativum L. lasaNa, lasUnAdi kuLanI vanaspatiomAM sAmAnya rIte jovAmAM vanaspati, jenI kaLIo masAlA tarIke AvatuM saMkula cakrIya nAiTrojana-kSAraka-beIjha upayogamAM Ave che, lasaNane bhUke jaTharane jemAM nikaTIna, kivanAina, brasIna, mekaeNina, uddIpta karavA vAtahara tarIke upayogI che. epIna, TrikanIna, jevAne samAveza A. schoenoprasum L. C hi thAya che ane jemAMnAM ghaNAM auSadha athavA piyAjhI nAme oLakhAtI aMgrejI Chave viSa tarIke upayogamAM Ave che. nAmanI himAlayanA kAzmIrathI kumAu alkusi. palAzadikuLano zAka tarIke upa- pradezamAM thatI lasUnAdikuLanI vanaspati. yogamAM levAtAM phaLane supa, jenuM zAstrIya A. tuberosum Rottl. ex Spreng. 91144 Mucuna prurita Hook. lasUnAdikuLanI pa. baMgALamAM thatI ane (Mucunapruriens Baker non suvAsa ApatI vanaspati. A. alginosum D.C.) che. Don. (Syn. tuberosum Rottl. Allamanda cathanica L. kuTajadi ex spreng pa. baMgALamAM thatI, baMgakuLano kASThIya ArehI supa. gaMdhIna nAmanI lasUnAdikuLanI vanaspati. allele. samajanIna. (2) ekatara vizAgata all mash. pUrA rAzanavALe maraghAM lakSaNenI game te jeDImAMnuM eka; cekasa batakAne barAka. raMgasUtramAM anya janInanuM sthAna dharAvI allo-, para arthasUcaka pUrvaga. zakanAra janIna. (2) vikalpI. allelic. allocarpy. para-phalanathI thatuM phaLa. samajanInika. allelism. samajanInanI allogamy. 5ra-niSecana, para-phalana, nikaTatA. allelomorph. samajanIna, saMkara-phalIkaraNa-phalana, allometry. juo allele. a. characters. sApekSa vRddhino abhyAsa. (2) kada samajanInika lakSaNe. vadhatA pramANamAM paNa te pheraphAra, alligator pear. mULa amerikAnuM gheraNasaranA vRddhidara ke samagranA vRddhipaNa have dakSiNa bhAratamAM, haLavAM darathI jude paDate amuka bhAganI vRddhino ziyALAmAM thatuM phaLa, jenuM kacuMbara thAya dara. (3) paramiti. allopolyploid. che, te tAja khAI paNa zakAca che ane apara-bahusaMkhyaka. allosone. viSama jemAM prajIvake e, bI, sI, ane cha che -raMgasUtra, liMga-raMgasUtra; heterochromotathA 14 TakA proTIna che. some. allosyndesis. para-puzmana. Allium ambeloprasum L. vilAyatI allotetraploid. parayuta-saMkhyaka. lasaNa lasunAdikaLanA dvivarSAyu cheDa. A. allotropus flower. phalanI evI ascalonicum L. vilAyatI lasaNa, racanA, jethI jaMtu tenA madhurasa sadhI hiMdImAM gaMdhana ane aMgrejImAM Shallot saraLatAthI pahecI jaI zake. nAmadhArI, kaMdila mULa dharAvatI mukhyatve alluvial soil. jaleDha-jaLavAhita tAmIlanADumAM thatI, khAdya pAnavALI, jamIna. (2) khUbaja vistRta ane kRSinI lasUnAdi kuLanI vanaspati. A. cepa L. daSTine agatyanI InDo-gejeTika ane DuMgaLI, kAMdA, lasUnAdi kuLanA khAdyakaMda- nadImukhatrikeNa jamIno. AvA prakAranI vALI vanaspati. A. Cebua L. var jamIno paMjAba, uttara pradeza, bihAra, For Private and Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir almond 2) Alpinia pa. baMgALa, AsAma, orisA ane da. nADu, malabAra ane keraLamAM thatI sUraNAdi bhAratanA nadImukhatrikoNa pradezamAM AvelI kuLanI zAkIya vanaspati. A. macrohoya cheAvI jamIno meTA bhAge parvata hiza (L.) Scott. meTI mANakaMda; ane DuMgaronA dhovANanA pariNAme nirmANa mukhyatve AsAmamAM thatI khAdyakaMdadhArI thaI hoya che ane temAM DuMgara, ghauM, sUraNAdi kuLanI zAkIya vanaspati. zeraDI,kapAsa i. jevA pAke levAmAM Ave aloe. kuMvAra, kuMvArapAThuM; mULa pekisakanI che. AvI jamInomAM nAITrojana, khAda TUMkA prakAMDavALI kAThIya zAkIca vanaspati, mATI (humus) ane phepharika esiDanuM jenAM pAnanA resAmAMthI deraDA banAvavAmAM pramANa ochuM hovA chatAM temAM poTAza Ave che ane je mahArASTra, bihAra, ane cUno vizeSa pramANamAM hoya che. tAmIlanADu, uttarapradeza ane paMjAbamAM thAya almond. badAma, jenuM zAstrIya nAma 3. A. barbadensis Mill. (Syn. A. Prunus amygdalus Batsch. (P. vera (L.). Webb & Berth. communis L. Arcang; Amyg- (non Mill.. kuMvAra, kaDavI kuMvAra, dalus communis L.) che ane te hiMdImAM dhIkuMvAra nAme oLakhAtI mULa vesTa padamAdikuLanuM mULa pUrva bhUmadhya pradezanuM InDijhanI paNa da. bhAratamAM jaMgalI rIte paNa ahIM thatuM kAThIya phaLadhArI pAnakhara thatI vanaspati, jenA pAnane rasa recaka che. vRkSa; jenAM phaLa-badAma puSTidAyaka ane aloo (hiMdI) AluM. baTATA. auSadhIya guNe dharAve che, jenuM tela sugaMdhI Alopecurus patensis L. aMgrejImAM dravyamAM upagamAM Ave che. A vRkSa leadoo fotail tarIke oLakhAtA kAzmIra ane simalAmAM thAya che ane tene tRNakuLane dIrdhAyu ghAsacAre. kalama karIne ugADavAmAM Ave che. badAma alpaca. alpAkA, dakSiNa amerikAnA mIThI tema ja kaDavI evA be prakAranA para rAjyanA AlpAkA nAmanA prANInA svAdavALI hoya che. a. moth. Ephe- vALanA resA, jene vaNIne kApaDa ane stia cautela Walker nAmanuM badAma astara banAvavAmAM Ave che.. uparAMta ghauM, DAMgara, cokhA, akhareTa, alpha. AlphA. (2) grIkavarNamALAno nAriyeLa, pistA, aMjIra, kAja ane prathama varNa. a. humus. kALAraMganA kacUkAmAM paDatuM phaM, jenI IyaLa leTamAM kArbanika dravyonuM aokasa saMyojananuM bAcakAM banAve che ane khAdya padArthane mizraNa khAvA mATe agya karI mUke che. Alphonso. pazcima bhAratamAM thatI Alnus nitida Endl. hiMdImAM kunisa (phense) aphasa nAmanI lokapriya ane saralI nAme oLakhAtuM pazcima kerInI jAta, je gujarAtamAM valasADa ane himAlaya ane paMjAbamAM thatuM meTuM jhADa, mahArASTramAM ratnAgirimAM thAya che. jenAM kAThanI dIvAsaLIo bane ane Alpine strawberry. padamakAdichAlamAMthI raMga maLe ane DALakhAMnI kuLanI mULa yuropanI paNa kumAuM, kuluM, TepalIo bane che. himAcalapradeza ane mahArASTramAM thatI locasia. vilAyatI aDa. A. cucu- khAdyakuLanI zAkIya vanaspati. llata (Lour.) Schott. Rouregui Alpinia galanga (L.)Willd.(Syn. 4. villa wh 0412142i um 2418 Languas galanga (L.) Stuntz.). mULadhArI zAkIya vanaspati. A. indica kulijana, AduvarganI aMgrejImAM greater (Roxb.) Schott. kALI aLavI, galangal nAme oLakhAtI mULa ImANakaMda, khAdya prakAMDa ane kaMdavALI neziyA ane malAcAnI vanaspati, jenAM AsAma, pa. baMgALa, mahArASTra, tAmIla kaMdano masAlo ane bASpazIla tela bane For Private and Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir alsi 23 alveolate che, jenAM kumaLAM phUla khavAya che. A. prakAranI vanaspati athavA prANuM. natans Rosc. pannagacaMpa, nAga dAmaNI, alternating males. maraghAM karatAM AduvarganI eka vanaspati. A. speciosa maradhInI saMkhyA bevaDI hoya tyAre pratyeka (Wendi. K. Schum. (Syn. maraghA dITha be maradhInA yumananI ekAMA. nulans Rose.). 249Hi Shell af c44741. frodel tarIke oLakhAtI ane hiMdImAM alternating current (a.c.). panagacaMpA nAme jANItI, AduvarganI pratyAvarta prakArane vIjaLIka pravAha-karaMTa. TaTAra, parNadhArI vanaspati. alternation. ekAMtaraNa. a. of alsi. aLasI. generations. ekAMtara janana, Alstonia scholaris (L.) R. Br saMtationuM ekAMtaraNa, liMgI ane aliMgI sAtvina, saptapaNuM, kuTajAdikuLanuM zaNagAra svarUpanuM ekAMtaraNa, athavA kezIya dRSTie mATe vavAtuM nAnuM jhADa. ekaguNita ane dviguNita avasthAnuM Alternanthera amoena Voss. ekAMtaraNa. (2) evA prakAranuM prajanana jemAM (Syn. Telanthera amoena Regd.) pratyeka bIjI peDhImAM samAna lakSaNe jevA kaMcarI, nAdaraMga, apAmArgAdi kuLanI 5. maLe che, eka peDhI vaTAvI tyAra pachInI baMgALa, orisA ane tAmIlanAmAM thatI eTale bIjI peDhInAM dazyamAna thatAM lakSaNe zAkabhAjI mATe upayogI thAkIya vanaspati. dharAvatuM prajanana. alternative. A. Sessiles (Linn.) 2. jaLajAMja, vikalpI, vaikalpika. (2) saMnika, AyApANabhAjI, Dina, keDalivara tela, leha ane pArAnA AlternariasAmAnya mRtApajIvI phUga, saMjano jevuM taMdurasta kArya sthApanAra je saDe kare che. A. brassicae. gavAra, auSadhi. rAI tathA rAjakAdi kuLanuM vanaspationA Althaea rosea (L.) Cav, gulakhera, pAnane saDe karanAra jaMtu. A. brassi. kArpAsAdi kuLanI aMgrejImAM Hollyhock nicola. rAjakAdikuLanI vanaspatinAM pAnane nAmanI zAkIya vanaspati, jenAM pAnamAMthI saDe ka2tuM jatuM. A. carthami. karaDIne entha sAyenina nAmanA raMge bane che. thatA eka roga mATe javAbadAra jaMtu. altimeter. UMcAI unaMgatAmApaka sAdhana A. lini. aLasIne thatA eka roga mATe Altingia excelsa Noron, silarasa javAbadAra jaMtu. A. balanduit. DuMgaLInA nAmanI, AsAmamAM thatI eka vanaspati. pAnanA roga mATe javAbadAra jeta. A. alubelu. khATI cerI, padamakAdikuLanuM paMjAba phaseola. vaTANunApAnane thatA eka himAcala pradeza ane kumAuMmAM thatuM eka rega mATe javAbadAra jaMtu. A. borri. jhADa. DuMgaLInAM pAnanA roga mATe javAbadAra alu-bukhara padamAdikuLanuM samazIjaMtu. A. solani. rIMgaNuM, maracI, baTATA, toSNa pradezanuM phaLa. TameTAne thatA eka roga mATenuM jaMtu. A. alumina. elyuminiyama TrAkasAIDa, teuis. sUryamukhInAM pAnane thatA eka rega phesphaTalanI azuddhi, jethI suparaphosphaTa mATe javAbadAra jatu. bhejavALA ane cIkaNe bane che. alumialternate. ekAMta2, ekAMtarika. a. nium phosphide. anAjane bearing. dvivarSAyuphala, ekAMtara varSe ApavAmAM Avato jherI vAyu, je TikaDI phaLa ApanAra. a, grazing. ekAMtara rUpamAM maLe che. carAI. a. host, jIvanacakranA eka ja alveolate vAyukeSita, athavA kAThAvALuM. bhAga daramiyAna gotpAdaka sajIva, je alveolus (alveoli ba.va). vAyuvanaspati ke prANI para parajIvI bane tevA keTarikA; nAnuM gata ke kee. (2) dAMtane For Private and Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Alysicarpus 24 Americans khADe. (3) phephasAmAM vAyu kaSTa. (4) A. tenuijolius Willd. tAMdaLajAnI graMthimAM garta. (5) jaTharanI dIvAla paranI bhAjI. A. tricolour L. (Syn. A. gartikA. gangeticus L) meTI celAI, tAMdaLajo, Alysicarpus longifolius Wight 414 211. A. viridis Linn. 4731, & Arn. palAzAdi kuLanI ghAsacArA DAbhe, hiMdImAM jaMgalI celAI nAmanI mATenI zAkIya vanaspatti. A. rugosas. bhAjI. (Will) Dc. zevarA, palAzAdi kuLanI amarphal. amaraphala, sUraNAdi kuLanuM ghAsacArA mATenI zAkIya vanaspatti. mULa mekisakenuM phaLa. amalanch. pASANabhedAdi kuLanI mULa amasesis. cAvI ke meMmAM mamaLAvI yureziyAnI pazcima himAlayanA kumAuMthI na zakAya tevuM. kAzmIramAM thatI phaLa mATenI vanaspati. amatangulu. kuTajAdikuLane kAMTALe Amalonado. kekane eka prakAra. supa, jene cerI jevaDAM khAdyaphaLa thAya che amaltas, garamALe. ane jenuM zAstrIya nAma Carissa around aman crop. 1411Hi al sical Lamk. (Carissa bisponosa Desf. pAka. Arduina bispinosa L.) 3. amantmul. hiMdImAM kuMdarI tarIke amati. AmakalyAdi kuLanuM AsAma, oLakhAtI Melothria heterophylla khAsI TekarIo ane pazcimaghATamAM thatuM Cogn. nAmanI paTelAdikuLanI ArahI nAnuM jhADa. zAkIya vanaspati, jenAM pAna ane phaLa ambady. aMbADI, kAryAsAdi kuLanI khAdya che. vanaspati jenA taMtunAM deraDAM, mAchalA amaranth. tAMdaLaje, kAMTALo dA. pakaDavAnI jALa, khAMDanA kethaLA i. bane. Amaranthaceae eTale apA- ambara. maravAnA ghATanA geLa ke mArgAdi kuLanI vanaspati, jemAM adheDe, aMDAkAra phaLanuM AgrAdikuLanuM jhADa, jenAM geramagA, jalajaja ne samAveza phaLanuM athANuM bane ane je paMjAba, mahAthAya che. Amaranthus argensis. rASTra, pa. baMgALa ane AsAmamAM thAya che. apAmArgAdi kuLane kaNejaro. A. ambia bahar. keTalAMka jhADamAM Dise. blatum L, war oleracea Duthie. jAnyuArImAM bIjIvAra besatAM phUla. aDabAu tAMdaLajo, aMgrejImAM Amaranth ambient. parivezI, AsapAsanuM, a. tarIke oLakhAtI apAmArgAdi kuLanI temperature. pariveza uSNatAmAna. Allo. A. caudatus L. (Syn. A. Ambri Kashmiri. 512712Hi hai paniculatus I, A. cruentus (L). sapharajanane eka prakAra. hiMdImAM celAI tadIke oLakhAtI apA- ambulatory. paribhrAma, cAlatuM, cera, mArgAdi kuLanI lIlApAnanI bhAjI. A. asthira, asthAyI, gangeticusinn. hiMdImAM maTI celAI ameiosis. anadhIkaraNa, keSavibhAane lAla sAga tarIke oLakhAtI paMjAba, janamAM raMgasUtranuM adhakaraNathatuM na hoya te. AsAma, mahArASTra ane tAmilanADumAM thatI American aloe, jaMgalI kuMvAra. bhA.A. oleraceous Willd. tAMdaLajAnI American beach. nAraMgIvarganuM Hley. A. paniculatus L. 21090131, Evodia fraxinifolia Hook f. 414.j anArANA.A. polygamusL. tAMdaLaje. himAlaya ane khAsI TekarIomAM thatuM A. spinosus L. hiMdImAM kAMTALI cAlAI khAdya phaLanuM jhADa. athavA kAMTevAlI celAI tarIke oLakhAto American Lotus, kamaLa. kAMTALe DAbhe, ke kAMTALe DhImaDo. Americans. paMjAba, uttarapradeza, For Private and Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org am haldi ----- rAjasthAna, Andhrapradeza, ane madhyapradezamAM thatA kapAsanuM vepArI nAma. am haldi. AMbAhaLadara. Amherstia mobilis Wall. pUtikaradAdi kuLanuM mULa brahmadezanuM suMdara phUlAnuM jhADa. amide. nAITrojana dharAvatuM kArbanika saMyeAjana, jenuM vAgALanAra prANIonA prathama amArAyamAM sUkSma sajIve preTInamAM rUpAMtara kare che. amino acids. eminA eNsiDA; nAITrojana dharAvatAM kArbanika saMyeAjane, meATA bhAganAM je preTIna aNunuM nirmANa kare che. AmAM keTalAMka jarUrI che, jyAre khIjAM keTalAMka ardha-Avazyaka che, ane khIndra nivAyaeN che. amitosis. asUtrIbhAjana, kAvibhAjanamAM raMgasUtranuM samavibhAjana thatuM na hoya te. amla. AMmaLAM. amli, AmalI, amlok. khajUrI. Ammannia bacifera L. aganabUTI, jaLagiyA. ammi. ajamA ammonia. emeniyA; 80 TakA nAITrAjana dharAvatA jaladrAvyavAyu, je emeniyA (pravAhI) athavA jalIya emeniyA tarIke khAtaramAM vaparAya che. mUtranA vidhaTanathI paNa emeniyA pedA cAtha che. a. ixation. jamInadvArA emeniyA AyananuM adhioSaNa athavA jaladrAvya na hoya ke vinimayakSama na hoya tevAM khanijonuM adhizeSaNa ammo niated superphosphate. 2 thI 4 TakA nAiTrojana ane 14 thI 20 TakA phaeNspharika eNsiDavALuM saMceAjita khAtara. ammonification. emeniyIkaraNa. (2) sAmAnya hetuvALA jIvANudvArA preATInanuM saraLa eNmine eNsiDamAM parivartana ane tyArabAda emeniyA, kArbanaDAyekasAiDa ane pANImAM parivartananI thatI prakriyA, ammonium emeniyama, nAcana NH. a. chloride. sAla Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir | / / amoeba emAniyA, myUriyeTa emeniyA. 26 TakA emeniyama nAITrojana dharAvatuM sapheda sphaTika saMyeAjana, jene meATAbhAge Adyogika hetu mATe upayoga karavAmAM Ave che. a. nitrate. 33 thI 35 TakA nAi For Private and Personal Use Only Trejana (ardhuM nAiTrojana rUpamAM ane ardhuM emeniyamanA rUpamAM) dharAvatuM sapheda sphaTikIya lavaNa, jene jaladI prabhAva paDe che, jaladI jalAnvita thatuM hoI tene saMdharI rAkhI zakAtuM nathI paNa je khAtara tarIke upayAgamAM Ave che. a. phosphate. eNmeniyAnI sAthe phAspharika eNsiDanI mAvajata karatA maLatI nIpaja, jemAM menAe~meniyama phaeNspheTa, DI-emeniyama phaoNspheTa athavA Abe lavaNAnuM mizraNa, je khAtara ane che. a. phosphate sulphate. phospherika eNsiDa ane salphaphyurika eNsiDanI emeniyAnI sAthe mAvajata karatAM maLatI nIpaja, je mukhyatve ameniyama salpheTa ane emeniyama phaoNspheTanA mizraNarUpa hoya che, je khAtara tarIke upayAgamAM Ave che. a, sulphate nitrate. emeniyama nAiTreTa ane emeniyama salpheTanuM mizraNa, je sapheda sphaTika rUpe maLe che ane jemAM 26 TakA nAiTrojana hoya che, jenA pANA bhAga emeniyama svarUpamAM hoya che ane khAkInA bhAga (6.5 TakA) nAiTrojana rUpe hoya che. badhA pAkA mATe te khAtaranI garaja sAre che. ammophos. 16 TakA nAiTrojana ane 20 TakA phospharika eNsiDa dharAvatuM khAtara, amnion. sarIyA,pakSIo ane sastanAnA bhrUNanI kalA. (2) jaMtuenI aMta:stha kalA, (3) keTalAka aMDAzayanuM zyAna AvaraNa. (4) uljha. amnionic. gaDI, puTikA, vivarane lagatuM. (ra) pravAhIne lagatuM, utkhIya. amniotie sac. bhrUNapu, mAdA janyujanaka athavA gurubIntaNu. amoeba (amobae kha.va.). amIbA, bahurUpI. (2) sUkSma ekakASI prajIva, prANIonI mAtra dIvAlamAM jaNAtuM
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Amomum Amsacta parajIvI sajIva, anukULa saMjogomAM, je " a. plant. ubhayavAsI vanaspati. ammaraDA kare che. phibiotic ubhayajIvI. (2) Dilsa tarIke Amonum aromatican Roxb. jalacara ne patAvarathAnuM sthaLacara. meTI IlAyacI, aMgrejImAM jene Bengal amphicarpogenous, meM casiMga tardamom ke Nepal cardamom kahe jevuM phaLa, je paripakava banavA agAu che; uttara baMgALa ane khAsI TekarIomAM jamInamAM daTAya che. amphicribal. thatI dIrdhAyu zAkIya vanaspati, je masAlA madhyadArUka. amphimixis. ubhacA tarIke upayogamAM Ave che. A. dealbatum saMjana, saMyuzmana samaye bhegAM maLelAM Roxb. khAsI TekarIo ane pa. baMgALamAM janyuonI punaHracanA. amphiphloic thatI vanaspati, jenA dANuM elacI tarIke siphonstele. ubhaya annavAhinIkIca upayogamAM levAya che. A. subulatum naLAkAra raMbha. Roxb. meTI elacI, muruga elacI, amphisara. kAcalIvALuM phaLa. baMgALa ke nepAla elacI tarIke oLakhAtI Amphistome, vAgeLanAra prANuonA 5. baMgALa, sikkima, bAsAma ane tAmIla- AgalA AmAzaya ane yakRtamAM rahetuM zaMkunADunA bhejavALA vistAramAM thatI vana- AkAranuM parajIvI jaMtu, jene kAraNe spati, jenAM dANa miThAI banAvavA mATe prANInA jaDabAyara seje Ave che. upayogamAM levAya che. amphithecium. paristara. Amoora rohituka wight & amphitropous. DuM, anuprastha. Arm. ragatarohiDA, pa. baMgALa ane amphoteric. ubhayadhamAM. AsAmamAM thatI nibAdi kuLanI vanaspati, ampich. agnijala, uttarapradezamAM thatuM jenAM bInA telanI dIvAbattI thAya che. khAdya phaLanuM jhADa. Amorphophallus campamulatus amplification. pravardhana, zAvardhana. (Roxb) Blume ex Dene (Syn. amplitude. Elpis. Arum campanulatum Roxb.). amplixicaul. Mul 2019 357507 jaMgalI sUraNa, sUraNAdi kuLanI gujarAta, sparzatuM (pUrNa). mahArASTra, pa. baMgALa, malabAra, tAmIla- ampule. kaLaza, caMbu. nADu ane uttarabhAratanI kaMdIya vanaspati. amputation. vicchedana, aMgachedana. a. A. commulatus Engles. lcd of style. 421919116N DEN. sUraNa. amra. goLa ke aMDAkara phaLavALuM jhADa. amorphophyte. aniyamita phUla- Amritmahal. maisuranI nAnI gAyanI vALI game te vanaspati. olAda, amorphous. guMdara, kAca . jevuM amrood. jamarUkha. cekasa svarUpa vinAnuM, sphaTikIya. amrul. tAmilanADumAM thatI zAkIya Ampelocissus latifolia (Ro- vanaspati, jenAM pAna ane bI khavAya che. xb.) Planch (Syn. Vitis latifolia om sajuta 4225 22 Riina 12 Roxb). pANIvela, pazcimaghATa, nIlagiri rIte khavAya che. ane amalAI sudhI thate khAdyaphaLane Amsacta albistriga. juvAra, makAI karehI kASThIya supa. bAjarI, maga, tala, sIMgadANA, kapAsamAM amphibian. jaLa ane sthaLa ema paDatI IyaLa, je pAna khAya che ane baMnemAM rahetuM ubhayajIvI (prANu ke vanaspati). jene upadrava vadhe te vanaspatine nAza amphibious. ubhayacara, jaLa-sthaLa- thAya che. A. moorei. jue .Ansacta cara. a. animal. ubhayacara prANa. albistoria. For Private and Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Amygdalus 27 analyser Amygdalus communis L. badAma. kApaDaudyogamAM upayogamAM Ave che. A. paMjAba ane kAzmIranI vanaspati. A. orientale L. bhIlAme. (2) paMjAba, persica L. mULa cInanI paNa have AsAma, khAsI TekarIo, madhyapradeza ane kAzamIra, paMjAba, himAlaya pradeza, kula ane pazcimaghATamAM thatuM jhADa, jenA phaLanA kumAuMnAM thatI khAdya phaLanI vanaspati, paridhyAvaraNamAMthI maLatuM rejhina kApaDa jenA bInuM tela rAMdhavA ane dIvAbattI para raMgIna mArake karavAmAM vaparAya che mATe upayogamAM Ave che. ane jenAM bInuM tela UdhaIne mAravA amylase. kAMjIne DikisranAmAM ane mATe upayogamAM Ave che. kAmarI. DisTrinane mATosamAM pheravanAra ubhecaka. anarthartic. vamanakArI cauSadhI ke amyoplast. maMDaplavaka, kAMjI banAva- dravya. nAra mukhya dravya. Anadrographis paniculata Neamylopsin. kAMjInuM zarkarAmAM vighaTana es. lIluM kariyAtuM - kAlamegha, zebhAnI karanAra anyAzayane ubhecaka, je anyA- zAkIya vanaspati. zaya rasane mukhya kArbodita che. anaerobe. bajAramajIvI - avAtajavI amylum. sUtra (CHjO3) vAnaspatika jIvANuo; jamInamAM rahetA jIvANuo je pitAnuM jIvana TakAvavA svataMtra rIte Anabas testudineus. rehI parca. okisajana levAne badale okisajana nAmanI khAdya mAchalI. dharAvatAM saMjamAMthI okisajana grahaNa Anab-e-shahi. mAlyA nAme oLa- kare che. anaerobic. ajAcaka, vAta khAtI, haidarAbAdamAM thatI, sapheda, aMDAkAra, jIvI. (2) avika kisajananI gerapAtaLI chAlavALI mIThI, madhyama prakAranI hAjarImAM sakriya rahetA (sajIva). a. lumavALI drAkSane eka prakAra. composting. khetaramAnAM nakAmAM anabiosis. pratikULa avasthAmAM niSkriya dravyone 15 x 15 x 3 phUTanA khADAmAM nAMkhI banI rahevAnI vanaspatinI kSamatA. tenA thara para thara karI, te para pANI, anabolic phase. 24/19241. ana- chANa ane mUtra nAkhyAM karI kamposTa bolism. caya, vidhAyaka prakriyA, sarjaka- khAtara banAvavAnI eka prakriyA; AvA kriyA. (2) kherAkanA pAcananI pedAze khAtaramAM eka TakA jeTaluM nAITrojana hoya bApelAM dravyomathI zarIranI pezInuM ghaDatara che. a, respiration, ajAcaka-avAta karatI prakriyA. zvasana. a. yeast, jA2ka yIsTa. Anacardiaceae. amrAdikuLanI vana- anaesthesia. cetanAnuM pUrNa ke aMzataH zyra. Anacardium occidentale $201. anaesthetic. Gists, L. kAju; AmrAdikuLanuM mULa brAjhilanuM saMvedanAhAraka. paNa have keraLa, maisura, tAmIlanADu, ane anal fin. gudamInapakSa. AdhrapradezamAM thatuM jhADa, jenAM kAju analgesic. vedanA ochI karanAra mAphiyA nAmanAM phaLa khAdya che; jenuM tela vArniza, jevI auSadhI. TAIparAITaranA rola, audyogika TAIla, analogous. samadhamI, sadaza, tulyarUpa. guMdara, zAhI. telI kApaDa eNsiDa ane analogues. eka sarakhAM kArya karatAM alkalIne sAmane kare te simenTa, judI judI vanaspati ke prANuonA aMge. rALa, rabara mATe upayogI rejhina banAva- analogy. sAdazya, samavRttitA. (2) vAmAM Ave che, jenuM tela paganA saMracanA ke vikAsamAM nahi paraMtu kAryamAM vahADiyAmAM, pANuvALA beIlara, erakanDi- samarUpatA. zananA ghaTako, baraphanAM kArakhAnAM ane analyser. vizleSaka. analysis. For Private and Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Anamirta 28 androcyte pRthakkaraNa, vileSaNa, saMjananuM saraLa anastomosis. jAlakaraNa. ghaTakomAM vighaTana; saMjananI racanAnuM anatomy. zarIraracanA zAstra; AkArasUkSmaparIkSaNa. vijJAna; (2) prANIo ane vanaspationI Anamirta cocculus (L.) Night saMracanA, moTAbhAge sUkSmadarzakanI sahAya & Arn. (Syn. Menispermum vinA jovAmAM AvatAM ge. cocculus L.). kAkamArI. (2) khAsI Teka- anatropous. adhomukhI. a. ovule. rIo, erisA, maisa2 ane malabArane kSupa, adhamukhI bIjAMDa. jenAM phaLa mAchalIone ghenamAM lAve che ane ancient crystalline and je jaMtuna ane dIrdhakAlIna cAmaDInA metamorphic rocks. prAcIna rogamAM auSadha tarIke upayogamAM Ave che. sphaTikIya ane vikRta khaDake, bhAratanAM 2. panaculata, Cobbr. kAkaphaLa, dvIpakalpIya vistAranA talastha khaDake, je kAkamArI. grenAiTa, nIsa, sphaTikIya zIsTa che. jevAM ananas. wal12. A. comosus (L.). hoya che, ane jenA kAraNe jamIna rAto Merr. (Syn. A. sativus Schult. raMga dhAraNa kare che. f.; Bromelia comosa L.). waid 124; ancipitous. Elledig. anenAsAdi kuLanuM mULa da. amerikAnuM Ancona. ledhana maraghAMnI olAda. paNa have tAmIlanADu, AMdhrapradeza, keraLa, Ancylostoma. aMDA kRmi. maisura, pa.baMgALa tripurA, uttarapradeza ane Andaman Dwarf. AMdAmAnanuM mahArASTramAM thatuM khAdya phaLanuM jhADa, jenAM jaladI phaLatuM vAmana nAriyerInuM jhADa. pAnanA taMtumAMthI kapaDuM banAvavAmAM Ave Andaman Giant. mATI phaLadAyI che. A. Satus Schult f. anenAsa. nAriyerI. anandrous. puMkesaravihIna. Andrews Cotton, keraLa ane anaphase. koSakendra vibhAjana darami- mesaramAM saphaLatApUrvaka ugADavAmAM Avela. cAnanI bhAjanettara avasthA, je ardha- sI AIleDa nAmane kapAsa. karaNamAM padmAvasthA heca che. andre-. narajAtisUcaka pUrvaga. anaphrodisia. mAdAprANunI eka androcyte mother cell. jorary zArIrika vikRta avasthA, jemAM nAnA HQ $14. androecium (androaMDAzaye hoya che ane meTI yUnikA ecia ba.va.). puMkesara maMDaLa; vanaspatinuM banavA pAmatI nathI. narajanana aMga, jmaMga. androgen. anaplasmosis. Anaplasma nara aMtaHstrAva, narakArI dravya. andromarginale nAmanA jaMtuthI Dhera temAM paNa genesis yoyola. androgerous. khAsa karIne bahArathI lAvavAmAM AvelAM yordls. androgonial cell. 42 pazune thatuM eka gaMDikA-ga, jemAM rega- prajananakeSa a. tissue. jjanaka pezI. grasta prANu bhUkha gumAve, baMdhakoza thAya, androphore. naradeDa, puMsaradaMDa, raktakSINatA Ave, kamaLo thAya, ane chevaTe jmaMgavRtta. androsome. puMsUtra. prANI mRtyu pAme. androsporangial mother anar. E15H. a. butterfly. cell. yuflores Hi $14. andro Virachola isocrates Fabr. 1 Hej sporangium. yoyrfall. andADamanuM jaMtu. drospore. narajanya, narabINu, Anasphal. mULa cInanuM jhADa, jenuM tela nAradaMDa. androzoid. narajanyu. anraI, miThAI ane sugaMdhI dravya tathA drogynophore. naranArI daMDa. auSadha tarIke upayogamAM Ave che. androgynous. ubhayAlagI puMkesara For Private and Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 29 andrographis kuM ane strIkesaravALI (vanaspati). Andrographis paniculata (Burm f.) Wali. e Nces; kariyAtuM. zaNagAra mATe vAvavAmAM AvatI zAkIca vanaspati. Andropogoa annulatus Forssk. mAravela, tRNukuLanI vanaspati, meTu mIMdaDiyu. A. caesius (Nees.). gujarAta, mahArASTra, madhya pradeza, vyAdhra pradeza ane uttara pradezamAM thatA tRNukuLanA ghAsanA eka prakAra-jenAM pAnamAMthI suvAsita tela maLe che. A, citratus DC. lIlI cA;, mahArASTra, maisura ane keraLamAM thatI suvASita tela dharAvatI vanaspati, jenuM tela sugaMdhI dravye ane prasAdhanAmAM vaparAya che. A. contortus L. DAbhasULiyuM pIMchuM ghAsa, ghAsacArA ane resA maTe upayeAgamAM AvatuM ghAsa, je kAgaLa ane sUMDA banAvavA mATe upayogamAM Ave che. A. filiformis. kaNeruM. A. flexuosus Nees. keraLamAM thatuM ghAsa, jenAM telano upayeAga sugaMdhIdravye ane prasAdhanAmAM karavAmAM Ave che. A. gryllus L. ghAsacArAnu dhAsa. A. halehensis Brot. kharU dhAsa. A. martinii Andropogon caesius. A. muricatus Retx. kALAvALe, khasa. moTAbhAge rAjasthAna, uttara pradeza ane pazcima kAMThAnA pradezeAmAM thatuM dIrdhAyu ghAsa, jenAM sukAyelAM mULanI suvAsita sAdaDIo, paMkhA, TApalA-TApalIe, garama RtumAM ThaMDI havA mATe TaTTIe manAvavAmAM Ave che. mULamAMthI maLatA khApazIla telane sugaMdhI dravye, prasAdhanA, sAmu ane zarabatane suvAsita karavA mATe upayoga karavAmAM Ave che. uparAMta kAgaLa ane pUMThA banAvavA mATe paNa A vALAne upayAga karavAmAM Ave che. zarIra para seALe caDaco hoya te, vALAnI pesTa ce paDavAmAM Ave che. A. nervosus Rottl. pAvanA, uttara pradeza, madhya praderA, mahArASTra ane tAmIlanADumAM thatA eka prakArane ghAsacAro, A. pertusus (L.) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir angelica Willd. khetarAu jiMjave A unibus Roxb. gAviMdavela. A. preysericeus Hochsto ex A. Rich. muMbaImAM thatA ghAsacAre. A. vannGe L. UMcuM UgatuM ghAsa, jenA prakAMDanA paisA khurazIo, muDA, chappara ane deraDAM banAvavA mATe upayeAgamAM Ave che. . schoenanthus L. rezA, rArAvAsa, A. sorghum (L.) Brot. juvAra. A. squarrosus Hook f. non L. f. vALa, khasa, kALAvALe. anemia (anaemia). rakatakSINatA, lAla rakatakASanI saMkhyA ochI thaI javI, jenA, pariNAme pAMDuroga thAya che. anenometer. vAyugati mApaka sAdhana. anemophilous. vAta parAgita, pavana pAgita. anemoscope. 1nanI dizA darzAvatI yukita, anesthesia. jue anaesthesia. Anethum foeniculum L. variyALI, suvAsita zAkIya vanaspati, jenAM khI mIThI suvAsa ane svAdavALAM hoya che, variyALInuM pANI kapha mikasacaramAM vaparAya A vanaspati gujarAta, paMntama, AsAma ane mahArASTramAM thAya che; viracALImAMthI khASpazIla tela kADhI lIdhA bAda rahetA avazeSa DhAranA cArA tarIke upayegamAM Ave che. A. graveolens L. (Syn. Peucedanum graveolens. (L.) Hiern. f., suvA, savA, jammu ane kAzmIramAM thatI vanaspati, jenAM khIsavA masAlA mATe vaparAya che tathA te vAtahara che. A. sowa Kurz. sA. aneuploid. viSamakIya, viSamaguNita. aneurine. Aneurin, thAyemIna, prajIvaka-khI. che. angaru. hiMdurAdikuLanI Diosbyros ferrea (Willd.) Bakh. Maba buxifolia (Pers.). zAstrIya nAmavALuM pazcima dvIpakalpIya pradeza, orisA ane koromaMDala kAMThApara thatuM khAdya phaLanuM jhADa, angelica hiMdurAdikuLanI Angelica For Private and Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir angio-, 30 anion circhangelica L. (Syn. Archangelica anu digzza 28cf12. a. husbanof icinatis Hoffm.)nA zAstrIya nAma dry. prANI prajanana; khorAka prabaMdha dharAvatuM kAzamIramAM thatuM suvAsita zAkIya ane rega niyamana mATenI vaijJAnika vRkSa. A. glauca Edgew. hiMdurAdi- paddhatine amala, jethI temanI dvArA Arthika kuLanI carA nAmanI kAzmIranI vanaspati. lAbha maLyA kare. pazu saMrvadhana. A. angio-, mAcchAdita, Avarita arthasUcaka- Husbandry Regions. 922016, pUrvaga. angiospermae. AcchAdita uSNatAmAna, pazudhananI guNavattA jALavI bIjadhArI (vanaspati). angiosper- zakanAra jamInanA AdhAre saMkalita rIte mic parasite. 42000 yel42196 pazu saMvardhana aMge saMzodhana kArya karI zakAya sapuSpa vanaspati. angiospermous. te mATe dezanA pADelA anukuLa vistAre; AvRta bIjadhArI (vanaspati). jemAM himAlayane vistAra, uttarI sUko angiology. raktasaMcAravijJAna. vistAra, pUvaca bhejavALA vistAra, Angola grass. tRNukuLanuM dIrdhAyu ghAsa, pazcimane bheja ane varasAdavALA vistAra, je gAMThamAMthI mukta rIte phUTI jhaDapathI UgI madhyama varasAdane bhAratane madhya vistAra nIkaLe che. i. vistArone samAveza thAya che. a. angoor. aMgUra, drAkSa. hygiene. pazunA svAthya aMgenA Angora goat. mULa tukI ane eziyA- niyame ane pAlatu prANInI AgyakArI mAInoranI olAda, jenA saMkarathI bhAratamAM paristhiti aMgenuM vijJAna. a. induUbhI karAyelI bakarAMnI olAda. stry. prANadvArA meLavavAmAM AvatI angoumois grain moth. Sito- pedAzanI prakriyA sametanuM pazu saMvardhana troga cerealella Oliv. nAmanA, kAmakAja, prANIudyoga. a. kingdom. ghauM, java, DAMgara, makAI, bAjarI, juvAra prANIsRSTi; saghaLAM samUhagata prANuo. jevAM chaDayAM vinAnAM saMgharAyelAM dhAnyamAM prANu sRSTinI zAkhAo ke samudAya che, paDatAM kITa. jemAM prajIvathI mAMDIne merudaMDI prANIAnguina tritici. Anguina tritici eno samAveya thAya che. merudaMDInA upa G. nAmanA kRmithI ghauMne thato eka rega. samudAya; pRSThavaMzImAM sastana prANIone angular, keca. (2) moTA bhAganAM samAveza thAya che. a. science. prANI pRSThavaMzI prANIonA nIcalA jaDabAnuM vijJAna; juo animal industry. a. tvacIya asthi. a. leaf spot, koNa- starch. sUtra 85), kArbo dita prANI kAMjI, vanaspatimAM jema anhydrosis. prANIomAM parasevAno dextrins hoya che tema prANIomAM AvI abhAva thAya tevI temanI avasthA. glycogen (kAMjI) hoya che. A dravya animal. prANa. a. dispersal. kAMjI ane zarAmAMthI vyutpanna thAya che. prANaprasaraNa. a. fat. prANuM carabI, AvI jarUra paDaze zarIra vAparI zake te cIjha, Telo jevI prANInA zarIramAMthI mATe tene yakRtamAM saMgraha thAya che. meLavelI carabI. a. health. prANuM animacule. sUkSma prANI, jaMtu; narI svAzya. (2) jIvaMta dehanuM rasAyaNa ane AMkhe dekhAya nahi tevuM prajIva jevuM sUkSma tenI saMracanA ane kAryanI paristhiti, prANI. jemAM, sAdhAraNa saMjogomAM ke paryAvaraNamAM anion. enAyana; esiDa, beIjha ane prANapoSaNa, cayApacaya, pracalana, prajanana lavaNe, keTalAMka drAvakemAM ogaLe tyAre jevA vividha kAryo karavAnI kSamatA dharAvatuM temanA thatA vighaTanathI banatA vidyutabhArita heya, jenA kAraNe te becenI anubhavyA ghaTake. pIMDAdha. For Private and Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anise 3 annual anise Pimbinella amisum L. nAmanI resAnAM doraDAM bane che ane guMdara vArniza hiMdImAM sAM ke seripha tarIke oLakhAtI banAvavA mATe upayogamAM Ave che. A mULa bhUmadhya samudranA vistAranI paNa vRkSa marabhUmimAM vana nirmANa mATe upayogI uttara pradeza, paMjAba, AsAma ane eriTa che ane te Adhrapradeza, mahArASTra ane sAmAM thatI zAkIya vanaspati, jenuM tela keremaMDala kinAre thAya che. 1 sou 240 ml 0411901911 $1441 annato. pisil. annato Bixa orelevAya che ane jenAM phaLa sepArInI llana. hiMdI siMdhUriyA nAmanA jhADanAM avejImAM mukhavAsa tarIke khAvAmAM Ave bImAMthI kADhavAmAM AvatuM tela, mAkhaNa, che. aniseed. anise nAM bI. dhI, mArgerIna, ane cIjha jevI khAdya Anisochilus carrosis. (A) sAmagrIne raMga ApavA tathA Una, raMga, Wall. Ubhe ratave . vArniza ane sAbumAM upayogI bane che Anisomeles indica (L.) O. a. tree. Bixa orellana L. siMdhUriyu Kuntze Syn. A. ovata R. nAmanuM nAnuM jhADa ke supa. Br) dhAre nAmanI zAkIya vanaspati, Annona chermola Mill. hanumAnaje ghAsacArA ane suvAsa ApavA va5rAya phaLa, lakSmaNaphaLa; sItAphalAdi kuLanuM mULa. che. kALobhAMgarA a, malaberia. makha- 6, amerikAnuM paNa mahArASTra, nIlaga malI codhAro. . @uata R. B. ane pAlanI TekarIomAM thatuM, khAdyaphaLa cAdhAra, kALo bhAMgare, lasUnAdikALanI dhArI vRkSa. A. diversifolia Saff. vanaspati. mULa da. amerikAnuM da. bhAratamAM thatuM khAdyaanisomorphic, AkAra, kada ke phaLadhArI vRkSa. A. municata , mAmasaMracanAnI daSTie bhiva. phaLa; mULa vesTa InDijhanuM paNa AsAma, Anisoptera scaphula (Roxb.). mahArASTra ane dakSiNa bhAratamAM thatuM phaLaPierre (Syn. Hopea scaphulla jhADa. A. reticulata L. rAmaphaLa, mULa Roxb). AsAmanuM moTuM guMdara ApatuM vRkSa. vesTa InDijhanuM paNa da.bhAratanuM phaLajhADa. A. anjan. gegund 412. a. grass. squamosa L. sItAphaLa, aMgrejImAM desnoj Cinchrus setigerus Vahl. Sweet sop, sugar apple 78 LenAmanuM vAyavya bhAratanuM ghAsacArA mATenuM khAtuM mULa da. amerikAnuM paNa AsAma, tathA jamIna jALavaNI mATe khapanuM ghAsa. 5. baMgALa, uttara pradeza ane mahArASTramAM Anjar. aMjAra. thatuM phaLajhADa jenAM bIne bhUko vALanI anjeer, aMjIra. ja mAravA mATe upayogI bane che, pAna aniri. charI; Ficus balmata paNa jaMtudhana che. Forsk. (Ficus irgata Roxb). annual. vArSika, varSa daramiyAna pUrNa nAmanuM vAyavya bhArata ane rAjasthAnanuM thatI saMracanA ke aMgavALuM, eka varSAyu khAdyaphaLadhArI vRkSa, jenI kumaLI kaLInuM (vanaspati), varSe varSe thatuM. a. hearzAka thAya ane AkSIra dahIM banAvavAnA ing. El q $424144412. a. cut. kAmamAM Ave che. eka varSa daramiyAna jaMgalamAM kApavAmAM anjun. aMjuna; pUtikaraMdAdikuLanuM Hard- AvatuM (jhADa). a. half-hardy. wickia binata Roxb. 91Hej Hig ardhadaDha vArSika (choDa). a. layer. pAnakhara, lAla majabUta kAThavALuM jhADa, jhADa ke anya kAcamI vanaspatie dara varSe jenuM kASTha pula, ghara, paiDAM, kRSi ojAre shej $1814 42. a. precipitation. che. banAvavAmAM upayogI bane che pAna varasAda, hima, jhAkaLa, karA, dhummasa cArA tarIke kAmamAM Ave che. chAlanA ane anya prakAranA avakSepa dvArA varSa For Private and Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org annuity daramiyAna dharatI para paDatuM pANI. a. rainfall. vaSa~ daramiyAna paDate iMca ke mi.mI.mAM mAte varasAda. a. ring. dvidaLa vanaspatinA ADachedamAM dekhAtuM valaya, je varSa daramiyAna dvitIyaka vRddhi darzAve che; vArSika valaya. a. shoot. vArSika prarAha. a. yield. vArSika Upaja. annuity boad. vArSikI bheTa. annulus. valaya. anodyne. zULazAmaka, vedanAzAmaka auSadha. arvestorm, ancestrus. sastana prANIenAM e madda samaye vacce Avate liMgIca kAmukatAne abhAva sUcavate vizrAmaneA samaya, jyAre mAdA prANI mamAM AvatuM nathI. Anogeissus acuminata (Roxb.) Wall, ex Bedd. hiMdI bavurA, da. nAme eLakhAtuM arjunAdi kuLanuM jhADa, jenuM kASTa muLa ane AdhAta jeravavAnI jarUra hoya tevA kAmamAM tathA entarenA hAthA anAvavAmAM upayeAgamAM Ave che. A. imberhis. eka prakAranuM ghAsa. A. latifolia (DC.) Wall. ex Bedd. dhAvaDA, hiMdI dhAvaDA nAmanuM adi kuLanuM bhAratanA sUkA pradezamAM thatuM vRkSa, jene guMdara kApaDa raMgavA tathA pAna cAmaDAM kamAvavAmAM upayegamAM Ave che, kASThanAM paiDAM anAvavAmAM Ave che ane je himAlaya, madhya pradeza, nIlagiri ane pazcima dvipakalpIya pradezamAM thAya che. A. pendula Edgew arjunadi kuLanuM hiMdImAM ghA nAmanuM vithInuM jhADa. anoint. tela, carabI ke malama copaDavuM. Anomala dimidiata Hope. khaTATAmAM paDatuM sapheda jaMtu. A. lineatopennis. sapharajananAM pAna ane phaLa khAtuM jaMtu. A. holita BL. sapharajanamAM paDatuM jaMtu. A. rugosa, sapharajananAM pAna ane phaLabhakSaka kITa. anomaly, visaMgati. Anomis sabulifera Guen, rANanuM 32 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Antherea jaMtu. Anonaceae. sItAphalAdi kuLa(nI vanaspatie!). anoplra. cUSaka varganAM jaMtunI zreNI. anorexia, bhUkha marI javI, kSudhA nAza. anshphal. aMzaphaLa nAmanuM Euphoria longan (Lour.) Steud. (Syn. E. Longana Lamk; Nephelium longana Camb. haiM. bhAratanuM nAsAma ane pa. baMgALamAM thatuM khAdyaphaLanuM jhADa. antacid, antiacid. amlatAviAdhI nauSadha. For Private and Personal Use Only antagonism. pratibhAva, virodha. antagonistic medicine, anya saauSadhinA kAryanI viruddha kAma karatI auSadhI. antecedent. purogAmI, antenna (antennae. kha.va.) sparzaka, jaMtunA zIrSa paranuM saMdhivALuM, calana, saMvedana aMga. (2) enTenA. antepenultimate. pUrvepa'tya anterior. gra, khAuM. a. pitui. tary. brahmagraMthinA magajanA tala pradezamAM AvelA saMgra bhAga ke grakhaMDa, je viziSTa aMta:srAva sraveche, je zarIranI vRddhinuM niyamana kare che; galagraMthi, adhivRkbAhyaka, aMDArAya ane vRSaNanuM je niyamana kare che. antero-posterior., agra-prazna. anthelmintic. AMtaraDAmAMnAM kRminA nAza karatuM game te auSadha. anther. bIjadhArI vanaspatine parAga rajane kALI jevA bhAga, parAgArAya. 2. lobe. parAga khaMDa. antheridial cell. puMjanaka kASa, puMdhAnI kASa. antheridium (antheridia kha.va.). krUgamAM naraliMgI aMga. antheriflorus. parAMga kAdhara.antherodiophore. puMdhAnIdhara, naradaMDa, puMdhAnI vRtta. antherozoid. calapuMjanyu. a mother cell. calapuMjanyu mAtR koSa. Antherea assama mugA nAmanA
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anthesis 38. Antidesma rezamane kaDe. ch. (Syn. A. saccidora Dalz.), anthesis. puddabhava samaya, pUrNa karavata jAsuda, upAsa, aMgrejI Upas-tree, puSpoghubhava, puSpakalikAnuM khulavuM, kalikodu- nAme oLakhAtuM pazcima ghATa ane tAmIlabhavathI phaLa besavA sudhIno samaya. nADumAM thatuM jhADa, jenI chAlanA resAnAM Anthistiria amberbis. Retz, deraDAM ane sAdaDIo bane che. tRkuLanuM himAlayanA medAnI pradezamAM anti-bacterial serum. regetpAdaka thatuM dIrdhAyu ghAsa. sUkSma sajIvone nAza karanAra ke temane Anthocephalus indicus A.Rich. niSkraya banAvI denAra pratipiMDavALI rasI. (Syn. Anthocephalus cadamba antibiosis. Brandofaal. (?) (Roxb) Mig; Nauclea cada- khAsa karIne jamInamAMnA rogatpAdaka mba Roxb.). kadaMba, madhyama kadanuM, be sUkSma sajI vacce vidha. sonerI pILA raMganAM phUlavALuM zaNagAra antibiotic feed supplement. mATenuM khAdyaphaLanuM jhADa. pratijevadravya gharAvate pazu ane maraghAM- anthocerotal. aMgikA. batakone AhAra, jethI A prANuonI anthocyanin. jaladrAvya - raMjaka vRddhine dara vadhe che ane AvaravA laMbAya dravya. che. antibiotics. pratijevadravya(2) anthophilous, pappathI AkarSAtuM prANInA zarIrane kaI mAThI asara ni. (jaMtu). javyA vinA, temAM rahelA sUkSma jInA anthophore. puMkesara nalikA. an- jIvana-cakramAM aMtarAya karanAra dravya, je thophorous. puSpadhAraka. keTalAka roga mATe upayogamAM levAmAM Ave anthophyte. sapuSpa vanaspati. che ane jemAM salphA varganAM penisilIna, Anthorea mplitta. Tasara rezamane ramAIsIna, sTreTemAIsIna, kalarakIDe. mAIsIna jevAM drane samAveza thAya che, anthotaxy. puSpavinyAsa. antibody. pratipiMDa. (2) Akramaka sUkama anthoxanthin. vanaspatinA jhAMkhA- sajIvo, viSa ke pratijananI sAme pratirakSA pILAthI sapheda raMga mATe vanaspatinA rasamAM mATe jIvaMta pezImAM pedA thatuM viziSTa raheluM pILuM sphaTikIya raMjakadravya. rakSaNAtmaka dravya, jemAM ezleTinina, pratianthracnose. rUkSarega, viziSTa prakAranI viSa ane presipiTino samAveza thAya che. phUganA kAraNe vanaspati para dekhAte anticlockwise. vAmAvataghaDiyALanA vraNa, je vanaspatinA cokasa prakAranA kAMTAnI viruddha dizAmAM. reganuM lakSaNa bane che. anticoagulant. sAdhAraNa rIte lehIne anthrax. Dhera tathA gheTAM-bakarAMne Bacil- jAmatuM ke gaThTho thatuM aTakAvanAra game te lus anthracis nAmanA daMDANuthI thatA 2121401 fou anticoagulin, regane eka prakAra, jemAM mAM, nasakorAM hiryuMDina jevuM nIkaLatA lehIne gaThTho thatuM ane gudAmAMthI lehI mizrita phINa nIkaLe aTakAvanAra dravya. bane chevaTe rogagrasta prANInuM maraNa anticyclone. praticakravAta. nIpaje. Antidesma acuminatum Wall. anthropic soils. ghaNA lAMbA samayathI kALe bilanI nAmanuM khAdyaphaLadhArI kheDavAmAM AvatI jamIne. AsAma, 5. baMgALa ane bihAramAM thatuM anti- prati ke virodhI artha sUcaka pUrvaga. $13. A. binius (L.) Spreng. antiacid. yil antacid. aMgrejImAM Chinese laurel nAmanuM khAdyaAntiaris toxicaria. (Pers.) Les- phaLavALuM ane deraDAM banAvavAmAM upayogamAM ku. ko.-3 For Private and Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org antidiuretic AvatI chAla dharAvatuM khAsI TekarImAM ane pazcimadhATamAM thatuM eka nAnuM jhADa. A. ghesaembilla Gaertn. (Syn. A. paniculata_Roxb.). umatAu nAmanuM himAlaya, AsAma ane pa. baMgALamAM thatuM jhADa, jenI chAlanA resAnAM doraDAM banAvavAmAM Ave che. A. paniculata Roxb. jue A. bunius (L.) Spreng. antidiuretic. pratimUtratA, mUtranuM pramANa ghaTADanAra (auSAdhe). (2) brahmagraMthinA pAchalA khaMDanA aMta:srAvane lagatuM. antidotes. vighna, viSanI asara dUra karanAra prakriyaka, mAraka dravya. antienzyme. utsecakanI prakriyA aTakAvanAra dravya. anti-friction bearing. dharSaNa rAdhaka dhAraka. 34 antihaemorrhagic vitamin. prajIvaka bI', thAyemIna hAiDroklorAIDa, je rakatasrAva virodhI prajIvaka che. antiinefective. salphAnemAiDa, penisilIna jevA cepanI sAme ajamAvavAmAM AvatA IlAja. antilog. prati. antilogarithm. pratilaguNaka. antimetabolic praticayApacayaka. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aonla antiphlogistic. zeAthahAraka; sAne dUra karanAra ke maTADanAra, antiphlogistine. Atha-se dUra karanAra dravya. antipodal. pratidhruvIya. 2. pratimukhakASa, pratipravakASa. antipuritic. khaMjavALamAM rAhata Apa cell. tAra dravya. antipyretic. tAva ke zarIranuM uSNatAmAna dhaTADanAra (auSadha ke dravya). antirinderpest serum. Dhorane thatA rinDarapesTa nAmanA rAganI sAme kAmacalAu pratirakSA sApanuM dravya. antiscorbutic vitamin. eskAbika eNsiDa athavA prajIvaka sI'. antiseptic. pratipUcakArI. (ra) jaMtunAM vRddhi-vikAsane kAmalAu rIte zakanAra rAsAyaNika ke bhautika prakriyakara antiserum. cekasa prakAranA viSane taTastha khanAvanAra pratipiMDavALI rasI, (2) vAraMvAra pratijananI mAtrA meLavyA bAda pratipiMDA pedA karanAra prANInA leAhImAMthI banAvavAmAM AvatI rasI. antispasmodic. tANarAdhaka, AMcakI anti-fungal chemical. phUgana rasAyaNa. (2) AvAM rasAyaNemAM sADiyama bAcakArboneTa, seDiyama silikeTa, phormAlhIhAIDa, drAvya khereTa ane seDiyama prakAranA kalerAiTane samAveza thAya che, je phaLa sevAnA kAmamAM upayAgI ane che. Antigastra catalaunalis Diys. talanAM pAna ane dANAne khAnAra iMcaLa. rAdhako antisterility vitamin. q virAdhI prajIvaka che.' antigens, pratijana..(2) Akramaka roge!-antitoxins. raNetpAdaka sajIve e tpAdaka sajIve dvArA utpanna thata viSa ane anya dravya, je pratiSiDA pedA kare che ane jenuM kArya cekasa hoya che. Antigonon leptopus Hook & Arn. mULa 6. amerikAne zezabhA mArTane kSepa. utpanna karelA viSane taTastha karanAra prANIzarIranA pratipiDAe pedA karela kanye. (2) pratijIva viSeA, antiviral. viSANurodhaka (dravya), antivitamin. pratiprajIvaka. antu. uMdara mAranAra AlphAnethila thAyeyariyA, je Dukkara, kUtarAM ane anya mAMsAhArI prANIo mATe jherI che. jo ke pALelAM maraghA-batakAM, vanaspatyAhArI prANI ane saMbhavataH mAnavIo mATe jherI nathI. Anuraphis eliclysi salt. pIcanAM pAna vALanAruM malAmAM nAmanuM jaMtu. anus. gudAddAra aonla. AMbaLAM, For Private and Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aorta 35 apocarpous aorta. mahAdhamanI; hRdayamAMthI lohIne vasAhata. apiculture. madhamAkha zAkhAdhamanIomAM laI jatI mukhya rakata- Uchera. (2) madhapUDe banAvo, madhamAkhane vAhinI. uchera kare va. nuM vijJAna. Apidae. apang. apaMga, tRNakuLanuM Dichanthium madhamAkha parivAra, jemAM peTA-parivArane annulatum (Forsk) Stapf. 11H0401 2241921 412 9. apiology. ghAsa, madhamAkhAnA abhyAsa mATenuM vijJAna apatite (CRF) Ca (PO,), madhumakSikA vijJAna. sUtra dharAvatuM zeDAM kalorIna ane phalerIna apical. agrIma, agrastha, zikharastha. a. sametanuM sphaTikIya keziyama phosapheTa, je bud. agra kalikA. a. cap. agra TepI. khANane virodha kare che, ane je ghaNe a cell. agrastha kaSa. a. dominkhaDakema jovAmAM Ave che. jamInamAM ance, agrastha prabhutva. a. merisrahelA phospharasanuM mULa strota. tem. agrastha vardhanazIla pezI. apepsy. aruci. apicula (apiculus eva0). tI aperient. recaka, AMtaraDAne pravRtta kara- aNi. apiculate, tIkSyAgra. nAra auSadha. apleate. atraka. aperture. 744, Rose, Mh. Apion corchori Marshall. Quat apetalous, dalavihIna, puSpamaNi vinAnuM, kITa. apex. Teca, agra, zikhara. a. bank. Apis dorsata . khaDakomAMnI madhamAkha. TocanI beMka. A. florea. F. 011 74714. A. Aphanamixis polystachya(Wall.) indica F. ellar 214211711721 7447124. Parker (Syn.Amoora rohituka A. mellifera. y 140 4434124. Wight & Arn.). 2.1831, fereast Apium graveolens L. var dulce nAmanuM pa. baMgALa ane AsAmamAM thatuM eka (Mill.). ajameda, boDo ajame; hiMdImAM jhADa, jenAM bInuM tela dIvAbattInA kAmamAM ajamuda tarIke oLakhAtI mULa yurepanI Ave che. paNa ahIM himAlaya, uttara pradeza, paMjAba aphid. malAmazI nAmanuM sUma jaMtu, je dakSiNa bhAratamAM thatI vanaspati. A. 44246a 42 25 al 22 Olallah graveolens L. var. rapaceum vanaspatine hAni pahocADe che. viSANu- (Mill.) DC (Syn. A. rapaceum janya roganuM vAhaka jaMtu. Mill). ajamuda. aphim. aphINa. aplano. 212.4. a. gamete. 74244 Aphis, malomazI. A. cractivora K. yugmaka. a. sporangium. acala kapAsa, ceLA I.mAM paDatuM malomazI jaMtu. bIjANudhAnI. a. spore.ala bIjANu. A. gos:6) ii. kapAsanuM malamazI jatu. Apluda aristata L. tRNukuLanuM dIrdhAyu aphosphorosisphospharasanI UNapa. baMge nAmanuM ghAsa. A. mutica L. aphtha, AMcaLa para, meM nI aMdara ke (Syi.. A. aristala L.). uttara pradezanuM keTalIkavAra kharIdhArI pazunAM AMgaLAMonI tRNukuLanuM ghAsa aMge. vacamAM thatI phellI. apo- apa, viyukta I. artha sUka pUrvaga. aphyiious. parNa. apobasidas. viyukata prakaNI. apiarisi. madhamAkhapAlaka. apiary. apocarps.s. viyukata strIkesarI, madhuvATikA, madhumaNizALA. (2) madha pedA vilagna garbhathI, pRtha aMDapI, pRthaga ke karavA mATe madhapuDA ke anya sAdhanomAM aMzataH saMlagna strIkesara vALuM. arorANI madhamAkha ane kAmadAra madhamAkhanI carpy. viyukta strIkesarI. For Private and Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Apocynaceae 36 apple (2)Apocynaceae kuTajAdikuLa(vanaspati), appendiculum. upAMgikA. jemAM karamadI, kareNa, Tagara cAMdanIne apple sapharajana. padamakAdi kuLanA Malus samAveza thAya che. ke Pyrus prajAtinuM jhADa ke phaLa; Malus apenzyme. apa-unsecaka. sylvestris L. Mill. (Malus punila apogamic. suyor. a. seedling. Mill. Pyrus malus L.). 44 usca ayugmI re. (2) kAgadI lIMbu jevI eziyAnuM paNa ahIM himAcala pradeza, vanaspatinAM bIjathI vAnaspatika rIte pedA kAzamIra, kula, kumAu, AsAma ane nIlakaravAmAM Avate repa, cAnAM bI bahu girimAM, kalikA ke upare5saMkara dvArA thatuM zreNIya heca che, jethI pratyeka bImAMthI jhADa. (1) sapharajana jevAM phaLane lagate traNAra ropA Uge che, jemane ekaliMgI elus. a. brown rot. Sclerotinia la vuit *4ru didaurais na 4921 fructigena Aderh & Ruhl.-11344i he che; apayazmI re. apogamy. jaMtuthI sapharajanane lAgata saDe. a.fruit ayugmajanana; phalana vinA liMgIya aMge borers. Dysterus fletcheriMshll. ke evI saMracanAthI pedA thayeluM bI ke D. malignus Mshll. 11H4i 212074 saMtati, jenAM bhUNa ekaguNita hoya che. karatAM jaMtuo. a. leaf and fruit apogenic. apakanika, apalaiMgika. -eating beetles. Melolontha apogeny. dtual. apogyny. 1122 nepalensis Bl., Adoretus duvauceli prajanana aMgenI vaMdhyatA. BI., A. versutus Har., Anomala apogeotropism. apabhUkhyAvartana. polita Bl., A. lineatopennis Bl. aomisis. phalIkaraNa vinA prajanana, nAmanAM sapharajananAM pAna ane phaLa khAtAM asaMyogIjanana. ogol. a. pink disease. Pelliapopetalous. pRthagdalIya, viyukatadalIya. cularia salmonicolor (B & Br.) apophysis. nikAvara, apasUtra. (2) DasturTa nAmanAM jaMtuthI sapharajanane thato lIlanA bIjANudhAnIne kulela dUra che. a Real. a. powdery mildew apnospore. abIjANu, aMDa bIjANu. Podosphaera leucotricha (EU & aposperous. bIjANu nirapekSa, apa- Everh) Salm. nAmanA jaMtuthI bIjANuka. apospory abIjANutA, sapharajanane thate eka rega. a. root bIjANujanana. (2) jIvana-cakramAM borer. Dorysthenes hugelii bIjANujananane abhAva. Redt. nAmane sapharajanane karate kITa. apothecium. vivRtakAya. (2) pyAlA- a. scab. Venturia inaequalis kAra phalIkaraNa (Cooke) Wint. 11441 origen apotracheal parenchyma. sapharajanane thato eka roga. a. shoot apadArUvAhinI mRdUtaka. borer. Alcides mali Marshal. apparatus. upakaraNa, pragasAdhana. nAmane sapharajanane kITa. 2. sootyapparent. 0331642N, Eug. a. den blotch and fly-speck. Leptosity of soil. 2442 222 74877Leloj thyrium pomi (Mont. Fr.) Sacc. ekama dITha vajana, je satyaghaTatva karatA ochuM nAmanA jaMtuthI sapharajanane thato eka rega. hoya che. mRdAnuM AbhAsI gurutva. a. a. stem black. Contothenium specific gravity. -9101121 Calele chomatosporum Corda. 114441 gurutva. jaMtuthI sapharajanane thato roga. a. stem appendage. 64in. (3) 2011 a / borer (1) Linda nigroscutata dhaDa ke ghaDanI sAthe joDAyeluM aMga. Fairm. nAmane sapharajanane kITa, For Private and Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 37 appliance ararut (2) Zuzera sp. nAmane sapharajanane kITa. kRtrima jaLAzaya ke TAMkI. (3) masyAlaya. a. stem brown. Botryosphaeria aquatic. jalacara, jalIca, jalaja. (2) ribis G & DthI sapharajarane thato rega. pANIne lagatuM, pANImAM jIvatuM. a. haappliance. sAdhana. itat. caf19124 7214. a. plant. applicable. 04461221144. appli- jalIya vanaspati. aqueous, jalIya. a. cation (manure). (khAtara) lagAvavuM root. (14 76. a. tissue, ovellu te. applied. vyAvahArika, prayojaya, pezI. (2) pAtaLI dIvAlane vAtaradhra ke prayukta. a. insect control. jaMtu hariNakaNa vinAnI vanaspati. aquifer, niyaMtraNa mATe chaMTakAva, jaMtunadra bhUmigata jalanirmANa, je pUratA pramaane te mATenI paddhatine upaga. a. NamAM pANI ApatuM hoya che. economics. 343-32Cora Con Aquilaria malaccensis. Lamk. zAstra. a. force, prayukatabaLa, lagADa- agara. pUrva himAlaya, 5. baMgALa, AsAma, vAmAM AveluM baLa. a. statistics. gAre ane nAga TekarIomAM thatuM eka prayukata AMkaDAzAstra. jhADa, jemAMthI bASpazIla tela maLe, je appraisal. aMdAja. sugaMdhI dravya ane auSadha banAvavA upaapproach grafting, AMbo, jAma- yegI bane che. phaLI i. jevAM sadAharita jhADanI kalama aquisition. adhigrahaNa, saMpAdana. karavAnI eka paddhati. a. road. pahoMca- Arab. savArI ane bhAravahI gheDAnI mArga. eka olAda, arabI ghoDo. approved variety, 245d-colage Arabian coffee. Coffea arabica namUne-prakAra. LnAmane supa, je mULa IthiyopiyAne approximate. Azare, aMdAje, lagabhaga che paNa bhAratamAM nIlagiri, mesara ane apricot jaradALu; padamakAdikuLanu Pru- keraLamAM thAya che. ekara dITha tene UtAra was armeniaca L. (Armeniaca 600 ratala sudhI thAya che. vulgaris Lamk). nAmanuM simalA, arable. kheDavANa, kheDavAne gya. a. kAzamIra, kulu ane kumAumAM thatuM jhADa, land. kheDavANa bhUmi, kRSigya jamIna. ane Kaisha, Netu Castle, Royal, Araceae. vacAdikuLa (vanaspati), jemAM Shipley Early, St. Ambroine jevA ghoDAvaja ne samAveza thAya che. tenA keTalAka prakAre. phaLa kumaLuM hoya Arachis hypogaea L. magaphaLI; mULa tyAre pIca jevuM lAge che. a. pink brAjhilanI paNa gujarAta, mahArASTra, da. disease, jaradALune thato eka roga. bhAratamAM vistRta rIte vAvavAmAM Ave che, a, sun scald. jaradALune eka jenAM bI (magaphaLI) khavAya che, jene lUMchane ga, je prakhara sUryanAM kiraNothI thAya che. upayogamAM levAya che, jene vATIne tenuM dUdha Apsylla cistellata Buckton. kaDhAya che ane tela kADhI lIdhA bAda rahelA bAbAnuM regakArI jaMtu. kheALane upayoga khAtara tarIke tathA DheranA apterous. pAMkhavinAnuM. kherAka mATe thAya che. aqua. pravAhI, jala, pANI; dvAvaNa. a. arachnids. aSTapAda varganuM saMdhipAda ammonia. ekavA emeniyA. a. samudAyanuM prANI, jemAM kALiyA, culture.kuMDAmAM repa vAvavAnI prakiyA. vIMchI, ja, ItaDI i.ne samAveza thAya che. aquarium. jalaja sajIvone ucheravAnuM Araliaceae. jinsana varga (vanaspati), pANI bhareluM kAcanuM pAtra. (2) jalaja jemAM jinsano samAveza thAya che. pANu ke vanaspatine jIvatAM rAkhavA mATenuMararut. ArArUTa. For Private and Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aratdar 38 Arenga aratdar, ADatiyo, dalAla, kamizana mahArASTra, tamilanADu ane nIlagirimAM ejanTa, thatI khAdyaphaLanI vanaspati, jenA phaLamAMthI Araucaria cunninghamii D. maLatA AkSIramAMthI cUIMga gama banAvaDon, zaNagAra mATenuM jhADa. A. exce- vAmAM Ave che, tathA mAMsane narama lsa R. Br. bagIcAmAM ugADAtI banAvavAmAM paNa tene upayoga thAya che. te vanaspatine eka prakAra. sauSadha tathA kRmidana tarIke upayogamAM arbitrary, svaiccha, svaicchika. a. levAya che. correction svaccha sudhAre. a. area vistAra, kSetraphaLa. correlation. svaiccha sahasaMbaMdha. Areca. catechu L. sepArI; pAmAdiarbitration. lavAdI, madhyastha (nirNaya). kuLanuM pAtaLuM, UMcuM, tADa jevuM, mULa malAyAnuM arboreal. vRkSa nivAsI, vRkSaya. arbo- paNa ahIM maisura, tAmIlanADu, pa. baMgALa, rescent,vRkSa saza, jhADanI mAphaka zAkhA- AsAma ane mahArASTramAM thatuM jhADa, jenI yukata. arboretum. vRkSa samUha. ar- sepArI pAnanI sAthe khavAya che. tenAM boriculture. khAsa karIne zaNagAra ane choDAM pUThAM ane kAgaLa banAvavAnA kAmamAM chAyA mATe kAchIya vRkSanuM karAtuM saMvardhana. Ave che. arecanut. sopArI. a.anarbour. latAkuMja, latAmaMDapa. (2) drAkSanI thracnose. Colletotrichum caledu velane Teko ApavA ane chAyA karavA karAtI nAmanI phUgathI sopArIne thato rUkSa rega. on alat2 22101. a. system of a. foot-rot. Ganoderma lucidum training. drAkSanI jelanI eka prakAranI (Leyss ex Fr)thI sopArInA jhADane mAvajata, jemAM jAlIdAra saMracanAnI baMne te rega jemAM pAMdaDAM pILAM thAya che. bAjupara velane cha phUTanA aMtara para 30 a. fruit rot. Phytophthora arecae phUTa pahoLI ane 8 phUTa UMcI rAkhavAmAM (Coleman) Pethi nAmanI phUgathI Ave che. mULanA TUkaDAne phebruArImAM sopArIne te roga, jemAM sopArI tathA repavAmAM Ave che ane jamInathI traNa phUTa kumaLI kaLI para DAgha lAge ane sopArI upara tenI mukhya traNa zAkhA thavA devAmAM sukAI jAya che. a. koleroga, juo Ave che. mukhya zAkhAne be samakSitija arecanut fruit rot. a. mites. tAranI sAthe paMkhAkAra baMdhavAmAM Ave che. 211412 Hi Hat Raoiella indica, kAma karAtI zAkhAnuM dara varSe kartana Hirst ana Oliogonychus sp. 146i karavAmAM Ave che, nabaLI zAkhAone dUra kITa, je tene rasa cUse che. a. stem karavAmAM Ave che ane Ama thatAM prava- bleeding. Ceratostomella paramAMthI navA praha Uge che. doxa (de Saynes) Dadex Archangelica officinalis Hoffm. sepArIne thato roga, jemAM jhADanA taLiye suvAsita zAkIya vanaspati, jenAM mULa ane tirADo thAya ane kALo rasa jhame che. a. bI suvAsa ApavA upayogamAM levAya che. stem-breaking. 31298all 41441 Arctim lappa L. sahadevyAdikuLanI sepArInA jhADane thato eka roga, jemAM himAlaya, kAzmIra ane simalAmAM thatI jhADanA uparanA bhAga para tirADo paDe, zAkIya vanaspati, jenAM mULane upayoga je vadhI tenA thaDa para cIrA pADe che. auSadha tarIke thAya che. arecoline. sopArInA jhADamAMthI maLatA Ardisia solanacea. Roxb. DikanA. rAkeleIDane eka prakAra, jene upayoga Arduina buspinosa L. kuTajAdikuLanI kRminAzaka tathA reca mATe thAya che. mULa da. amerikAnI paNa have ahIM uttara Arenga pinnata (Kurms.) pradeza, gujarAta, paMjAba, rAjasthAna, Merr. (Syn. A. saccharfena For Private and Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org areola Lab), yAmAdi varganuM gamatIpAma nAmanuM jhADa, jenA rasamAMthI khAMDa banAvavAmAM Ave che ane je AAsAma ane erisAmAM thAya che. A. saccharifera Lab. jue Arenga pinnata. areola (areolae kha.va.). kSetrikA, pAdaDAMnI nase vaccenA nAnA vistAra. (ra) vartuLa jagyA. (3) vanaspatinuM kASa kendra. (4) stananI DIMTaDInI AsapAsanuM vartuLa, stanAgravalaya. (5) AMkhanI pUtaLInI aAsapAsanA vistAra. areolar. avakAzI. 39 areole. vALa ke kaMTaka samUhe rokelI jagyA. Argas persicus. maradhA para thatI ItaDI, ke ja. (2) A jaMtuthI tAva Ave che. Argemone mexicana L. dArUDI, pILA dhatUrA, ziyAlakaMTI, kAMTALI, hiphenAdi varganA kAMTALA kSupa, jenAM khAnuM tela dIvAbattI ane UMjaNa tarIke kAmamAM Ave che, ane je usara jamInane navasAdhya karavA upayAgamAM Ave che. argemonin dArUDI, pILe! dhatUro. Argyreia nervosa (Burm f.) Boj. (Syn. Convolvulus neroosus Burm. A. speciosa Sweet; f. cAkhela; samudrazekha, zaNagAra tarIke vavAtA ArahI kSupa. A. splendens Sweet. (Syn. Convolvulus splendens Hornem. varadhArA, Silver morning-glory nAmanuM zaNagAra mATenuM jhADa. Argyroploce illehida lAchInA geTalAne vaidaka kITa, arhar. tuvera. arid. ardha-maru ke raNa jevI ati sUkI (AhavA ke vistAra). a. climate. ardha-maru ke raNa jevI atisUkI AbehavA. a. reigon. varasAda dvArA pANI maLe te karatAM vadhAre pramANamAM pANI ke bhejanuM khASpIbhavana thatuM heAya tevA vistAra. aril. khIjepAMga, adhyAvaraNa. (2) lanakhAda keTalAMka khI para thatuM vadhArAnuM khIjAvaNa. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only armature arinj. ilcacia leucohoea (Roxb.) Willd. (Mimosa leucophloea Roxb.). sapheda kikara, haramA khAvaLa, jenAM pAnanA ghAsacArA ane che, chAla cAmaDAM kamAvavAmAM upayAgamAM Ave che. Arisaema murrayi Hook. sama~kaMda. A. tortuosum (Wall.) Schott. UMcI zAkIya vanaspati, jenA kadanA upayAga jaMtughna mATe thAya che ane je khAsI TekarIo, maNipura, bihAra, tAmIlanADu ane samazIte himAlayamAM thAya che. arista (aristae kha.va.). anAja ke dhAsane thatA dADhI jevA pravardha, tRNa-DhADhI. Aristida adscencionis L, tRNakuLanA la MpaTA, UThe la MpA nAmanI vanaspati. 4. depressa Retz. tRNakuLanI vanaspati, jenI sAvaraNIe manAvavAmAM Ave che, A. funiculata Boiss. lAJA lAMpaDe nAmanI vanaspati, A. hystricula Edgew. bhe Mca lAMpaDe. A. setacea Ret. (Syn. Chaetaria setacea. (Retz.) P. Beauv. jhADu ane braza anAvavA mATe upayeAgamAM AvatI vanaspati. Aristolochiaceae. kITamAdikuLa. Aristolochia bracteolata Lamk. kIDAmArI; uttara pradeza, pa. baMgALa, macapradeza ane mAndhrapradezamAM thatA kSupa, je recaka ane kRmina tarIke auSadharUpe upayeAgamAM Ave che. A brasiliensis Mart & Zucc. peAtalavela nAmanI vanaspati. A. grandiflora Sw. Poison hogmeat nAmanA zaNagAra mATenA ArAhI kSupa. A. indica. L. ravela nAmanI vanaspati. A. macroura Gomez. zaNagAra mATenI vanaspati. arm. hAtha, bhujA, khAtu. (2) jhADa ke kSupanI mukhya zAkhA ke vistAra. (2) dvivarSAyu ke tethI vadhAre AyuSya dharAvatI drAkSanI velanI zAkhA. (3) prANInA bhA ane grAhu vaccenuM aMga, armature. eka prakAranA haMsarAjanA prakAMDa ane parNadaMDa para thatAM kASTIya bhIMgaDAM.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Armeniaca 10 artificial Armeniaca vulgaris Lamk. tarIke upayogamAM Ave che. A. marijaradALu. tima L. kiramAnI, aMgrejImAM Worm Armoracia rusticana Gaertn; seed 1229 54241 Santonica Mey. & Schreb. (Syn A. lapa- nAmanI kAzmIrathI kumAuM sudhInA himAthifolia Gilib. (Syn. Roripa armo- layamAM thatI vanaspati, jemAMthI senina racia (L.). Hitchc., Cochlearia nAmanuM dravya maLe che. A. pallens armoracia (L). aMgrejImAM Horse-ra- Wall. ivaMda, nAmanI sarabhika zAkIya haish nAme oLakhAtI mULa yurepanI paNa qazula. A. parviflora Roxb. uttara bhArata ane da. bhAratanA DuMgarALa teladavaMda nAmanI vanaspati. A. Scobara, vistAramAM thatI zAkIya vanaspati, jenAM Waldst & Kit. Olval 1 Hall mULa, kherAkI cIne suvAsita karavA vanaspati. A. mulgaris L. kIramAnI, mATe upayogamAM Ave che. DhAra davaMda nAmanI vanaspati. army worm. lazkarI kITa. artery. dhamanI, rahiNI. (2) hRdayamAMthI Arnebia hispidissima (Lehm.) 2-72411 041 4411Hi algaj 461 D.C. ratanajota nAmanI zAkIya vanaspati, karanArI nalikA. jenAM mULamAMthI lAla raMga maLe je keza- artesian well. pAtALakUvo, bhUgarbhatelane raMga ApavA mATe kAmamAM Ave che. jaLa meLavavA dharatI pheDIne banAveluM . aroma 1912, 211241. aromatic. Arthraxon inermis Hook f. suvAsita, saurabhaka. (2) suvAsa ApavA aMgrejImAM Ianguain tarIke oLakhAtI ka auSadhIya IlAja mATenuM (dravya). 2. vanaspati. A. lanxceolatus Hochst. spirit of ammonia. emoniyAne goviMdara nAmanI vanaspati. eromeTika spiriTa. 2. cardamom arthritis. saMdhivA, saMdhika 5; zarIranA sugaMdhI elacI. sAMdhApara Avate je. a. rheumarrangement, goThavaNI, racanA, atic. vAtaja saMdhi5. a. trauvinyAsa, matic. ghaNaja saMdhikopa. arrhizal. 22415 420441 481246 Arthrocnemum indicum Mog. nAphaka sAcA mULa vinAnuM. hiMdImAM macura tarIke oLakhAtI vanaspati. arrowroot, ArArUTa, Arthropods. saMdhipAda pazu parajIvI, arsenic. somala. As saMjJAdhArI rAsA- jemAM aSTapAda ane jaMtuone samAveza giNita tattva, je jaMtudana dravyomAM hoya thAya che. che ane je jamInamAM paNa hoya che. artichoke. 5. baMgALa, AsAma, mahAArabotrys untinatius (am) rASTra, uttara pradeza ane AMdhra pradezamAM Merr. (Syn. A. odoratissimus R. 4d muiy Jerusalem artichoke Br) haricaMpA nAmanI sugaMdhI puSpavALI nAmanI vanaspati. bagIcAnI vanaspati. articular. sAMdhAvALuM, cheDAyeluM, saMlagna. Artemisia absinthium. aMgrejImAM a, facet. saMdhimukha. a. rheum Worm good ane hiMdImAM vilAyatI atic. saMdhivAtIya. articulation. aphasaMtina nAmathI oLakhAtI vanaspati, asthio ane khaMDa athavA thaDanA khaMDo. jenA phUlamAMthI senina nAmanuM auSadha vacce sAdhe. banAvavAmAM Ave che, je uttejaka ane artificial. kRtrima. a, broodingpauSTika che. A. dracanculus, pazcima maradhInI madada vinA baccAnI karAtI himAlayamAM thatI vanaspati, je masAlA mAvajata, je kRtrima rIte garamAvo ApIne For Private and Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Artocarpus Arundo karAya che. A mAvajata varSamAM game te samaye jenuM kASTa pharnicara, cAnI peTIo ane zakya che, jethI uSNatAmAnanuM niyamana pekiMga DabA banAvavA upayogI che. A. karAya che ane je vaDe Arogyaprada vAtAvaraNa communis Forst. juo A. altitis 221 21514 14 042249 0912 (Park) Fosb. A. heterophyllus kherAka paNa mApI zakAya che. a. farm hamk. (Syn. A. integr (Thumanure. kRtrima kArbanika-seMdriya nb.) Merr, A. integrifolia uct khAtara. a. fertilizer. kRtrima khAtara. (L.) nonL.F.) phaNasa; mULa pazcimanuM a. hatching. kudaratI sivAyanI anya phaLa jhADa, jenAM phaLa ane bI zAkakaI rItathI IMDAnuM karavAmAM AvatuM sevana, bhAjImAM vaparAya, chAla cAmaDAM kamAvavA jemAM A mATenAM sAdhanane vadhAre lAbha- upayogI bane, ane aMtaHstha kASThamAMthI prada upaga karavAmAM Ave che. a. hyb- pILA raMga nIkaLe che. A jhADa uttara ridization. kRtrima saMkarana. a. inc- pradeza, pa. baMgALa, bihAra, AMdhra pradeza culation. kRtrima rIte rasIne karavAmAM ane orisAmAM thAya che. A. harstatus Avato aMtaHkSepa. a.insemination. Lamk, jaMgalI phaNasa, jenAM phaLa kRtrima vIryadAna, bIja sthApana. (2) nara moTAM saMtA karatAM moTAM thAya che, jenuM kASTha prANImAMthI vIrca laI mAdA prANInI nimAM ImAratI kAmamAM upayogamAM Ave che. A. khAsa sAdhananI madadathI tene ApavAnI incisa. phaNasa. . lakoocha Roxb. prakiyA. a. manure. kRtrima khAtara. khAdyaphaLanuM jhADa. a. pollination. kRtrima parAganayana. aru. pIca. a. regeneration. 919011, iyerlarua. Ailanthus excelsa Roxb. 215 ane anya kRtrima rIte vananA pAkanuM moTuM suMdara jhADa, jenAM pAna Dha2, gheTAMnavasarjana karavuM. (2) A rIte navasarjana bakarAM khAya che. karAyelI vanaspati. a. selection. arum. aLavI. katrima pasaMdagI. a. silk. kRtrima rezama. Arundinaria falcala Nees. a. surface irrigation. 9824- (Syn. Bambusa falcata Hort.). tinAM mULanA vistAramAM jamIna heThaLa tRNakuLanuM himAlayanuM vAMsa nAmanuM vRkSa, chidrovALA naLa nAkhI, te dvArA siMcAI jenAM DAkhaLAMnAM TepalA-TepalI bane che. A. ApavAnI paddhati. A paddhatithI jamIna racemosa Munro. bhutAna ane azlIya ke kSArIya banavA pAme tathA pazcima himAlayamAM thatuM jhADa, jenAM paDozanI jamInamAM pANI jhamavAthI bheja TepalAM- TelIo bane che ane gharanAM chAja thAya. 6. vagina, kRtrima yAni. (2) banAvavAmAM aAve che. A spathaflord naraprANInuM vIrya levA, eka cheDe koI pAtra Trin. nAne vAMsa, jenAM TepalA-TeparAkhelI rabaranI be dIvAlavALI Taba, lIo bane che. A. eightiana Nees. be dIvAlanI vacamAM garama pANI rAkhavAmAM trAvaNakaranI tRNakuLanI vanaspati, jenAM Ave che jethI naraprANInuM vIrya chuTuM karI TepalA-TopalIo, sAdaDIo ane lAkaDI zake che. bane che. Artocarpus altilis (Park.) Arundinella intricata. Hughes. Fosh. (A. communis Forst) da. AsAmamAM thatuM jamInane jakaDI rAkhatuM bhAratamAM thatuM 2 kaTA jeTalAM kArbodita eka jhADa. drA dharAvatuM phaLa; juo bread fruit, Arundo domax I, kAzmIra, AsAma A. chaplasha Boxb. AsAma, ane nIlagirimAM thatI eka vanaspati jenA 5. baMgALa ane AMdAmAnamAM thatuM jhADa, prakAMDanAM TepalA-palIo ane sAdaDIo For Private and Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arusa 42 asparagus bane che. A. dna. L. zaNagAra mATenuM rega mATe javAbadAra kITa. 2. sorghi. ghAsa. jenasana tRNa ane sudAna tRNanA eka arusa. Adhatoda vasica Nees. PL HIZ GYALVEL? 112. (Justicia adhatoda L.) 91211EUR y con ascospore. U word. vanaspati. jenAM pAnano upayoga auSadha ascorbic acid, prajIvaka "sI"; hekatarIke thAya che. renika esiDa, CHOs sUtra dharAvatuM arvi. aLavI. phaLa ane zAkabhAjImAM raheluM jaladrAvya Arytaina punctipennis Cr. 0101 prajIvaka, je prazItAda aTakAve che. jhADane rasa cUsate kITa. Aseel. dezI olAdanuM maravuM. asafetida (asafoetida). hiMga asepsis. sUkSma sajIvathI mukata. asFerula assafoetida L.nAM mULamAMthI eptic, apUcita; jIvANu ke anya regamaLatA AkSIramAMthI hiMga banAvavAmAM tpAdaka sUmasajIvathI mukata. Ave che. A vanaspati paMjAba ane asexual. aliMgI, sakriya liMgI aMga kAzamIramAM thAya che. rasa kaDe ane tIkha vinAnuM, puMkesara, strIkesara, DeSa che. hoya che. khAdya sAmagrIne suvAsa ApavA vinAnuM (phUla). a. propagation. ene vaghAramAM te vaparAya che. aligI prajanana, vAnaspatika prajanana. asan. Terminalia tomentosa Wi- ash. rADI , bhasma; vanaspati ke kherAkI ght & Arn. himAlaya ane dvApa- padArthane dahana bAda pANI ane kArbanika kalpIya vistAranI aneka prakAranI dravya baLI rahyA pachI raheto zeSa bhAga, jamInamAM thatuM pAnakhara jhADa, jenuM kASTa jemAM khanija ta rahelAM hoya che . kaThaNa ane majabUta che ane te baLataNa, content. khanija ghaTaka. a. gourd. gADAM banAvavA, ghara-aMdhakAma mATe upa- $eFler. Benincasa hispida (ThgamAM Ave che ane pAMdaDAM Tasara rezamanA unb.) Cogn. (B. cerifera Savi). kIDA khAya che. phaLane upayoga raMgakAma eka zAjhIya ArohI vanaspati, jenuM phaLa ane cAmaDAM kamAvavA mATe thAya che. zAkabhAjI tarIke upayogamAM Ave che; ascariasis. kRmikuLanA goLakRmithI phaLamAM prajIvake "e", "bI" ane "sI" maraghA-batakAne thato eka rega, jemAM heca che. a. pumpkin. bhUruM keLuM. rogagrasta paMkhIne jhADA thAya che. Asc- Asiatic class. pIchAMvALA paga dharAvatAM arid. kRmikuLane parajIvI goLakRmi, je maraghA-batakAM, jenAM IMDAM badAmI hoya che. prANInAM AMtaraDAmAM hoya che. Ascar- Asiatic cotton Gossypium herbaidia galli. maTe gaLakRmi, je prANuM- ceum L. mahArASTra, tAmIlanADu, maisura enAM AMtaraDAMmAM rahe che. ane zAstra pradezamAM thato kapAsa, ascites. jaLadara. asparagine. ziSmI ane anya bIAsclepiadaceae. arkAdikuLanI vana- mAMnA emine eNsiDanuM sajana, je vana24. Asclepias curassavica L. spatinA nAITrona cayApacayamAM mahatvanuM che. arkAdikuLane kSupa, je zaNagAra mATe asparagus zatAvarI. Garden vavAya che. asparagus, halyum, Asparagus Ascochyta phaseolorum. 4210110 officinalisL. nAmanI lasUnAdikuLanI mULa thatA eka roga mATe javAbadAra jaMtu. A. yuropanI zAkIya vanaspati A. adscenbinodella. vaTANAnA eka roga mATe dens Roxb. sapheda mUsaLI nAmanI javAbadAra jaMtu. A. binoodles. vaTANAne lasUnAdikuLanI mahArASTra ane madhya pradezamAM gakArI jaMtu. A. Dist. caNAne thatA thatI vanaspati, jenAM mULa atisAra ane For Private and Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org aspect maraDAmAM upayogamAM Ave che. A. fficinalis L. zatAvarI; A vanaspatinA prazaha khavAya che. A. plumosus Baker. paradezI kalakA nAmanI sArAhI vanaspati. A: racemosus Willd. rAtAvarI, zatamULI, kalakA najavela. A. sarmentosus L. zatAvarI, jenAM mULa khAya che. thatA aspect. DhALAvanI bAju. aspergillosis. maraghAM-batakAMne phephasAMne eka roga, je Aspergillus miger nAmanI phUgathI thAya che, jemAM zleSma Ave, zvAsa caDe ane marahyuM zvAsAvarAdha thaI javAthI maraNa pAme Aspergillus niger. maradhA-batakAMnAM phephasAMnI rAgakArI phUga. Asphodelus tenuifolius Cav. DuMgarA. 43 asynapsis Assam lemon. liMbuno eka prakAra Assam rubber. razkaranA eka prakAra, Assam tea. bhAratanI vikhyAta cAna eka prakAra. assay, vizleSaNa. assessment. mUlyAMkana, nardhAraNa, AAMkaNI. assets. akayAmate. assimilation. paripAcana.(2) bahArathI lIdhelAM dravyenuM vanaspati ke prANInI pezImAM thatuM parivartana, saMzleSaNa, svAMgI karaNa. Aspongopus bruneus N. paTela!dikuLanI vanaspatine cUsaka kITa. aspurk, dhAsacArAnI vanaspati. ass. gadheDuM, Equus asinus nAmanuM bhAravAhI pAlatuM pazu, jene upayAga khaccara anAvavA mATe thAya che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir association. samAna vRddhi AvazyakatA dharAvatI vanaspationA samUha, je temAMnI mukhya vanaspatithI ALakhAya che. (2) jamInano samUha. (3) sahanivAsa. assumption. svIkAra, kalpanA. (2) pUrvAnumAna, dhAraNA. cAnAM pAna khAtA kITa, aspirate. zarIranA koIpaNa vivara ke vidraSimAMthI cUsIne pravAhI ke vAyune dUra karave. (ra) cUsavuM, zvAsa leve. aspiration. cUsaNa. (ra) zvasana. aspirator. zeSaka sAdhana, cUsaka. Aspondylia sesami Felt. talamAM paDatI mAma. asphyxia. zrvAsAvareSTha. asphyx-assured mean. cekasa mAdhya. ation. zrvAsAvaredha; kisajana ane assurgent. vanaspatinA prakAMDanAM TocanuM kArbana DAyeksAIDanA apUratA vini- vaLavuM, zIrSavalana. mayathI zvAsa levAmAM paDatI muzkelI. (2). Aster, amellus L. zeAbhAnI eka kisajananI UNapanA kAraNe vanaspatimAM prakAranI vanaspati. A. chinensis L. thatI eka dehadhA~ca avasthA, jemAM khI zeAbhA mATenI vanaspati. aMkurita banatAM nathI ane cheDa sukAI astral, tArAkAra. jAca che, phaLa tUTI paDe che ane mULa astrocyte. tArakANu. sukAI jAya che. Asteracantha longifolia (L.) Aspidomorpha miliaris F. zara- Nees. ekhare, talamAkhaNa nAmanI kamaLe, saMdhivAnA dardImAM upayegI anata pAna, mULa ane khI dharAvatI zAkIya vanaspati, asthenia. akitta, nakhaLAI. Astragalus heratensis Bunge. glejha karavA upayogI banatA guMdara Apate meTA supa. A. prolixus Sieb. paMjAbamAM thatA eka zrupa, jene guMdara sauMdarya prasAdhanA mATe upayAgI che. A. strobiliferus Royle. mIThAImAM upayeAgI anatA guMdaranuM kAzmIramAM thatuM jhADa. astringent. saMAcaka, pezI saMkocaka auSadhi. asymmetrical. samamita, samarUpa. asynapsis. sUtrayugmana. For Private and Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Asysta sia 11 attenuate Asystasia gangetica (L.) T. An- ! 0401991. atomizer. 3910 9 ders. (Syn. A. coromandeliana ghana padArthane sUkSma kaNamAM pheravanAra sAdhana. Nees; Justicia gangetica L. QH atresia. 25 ] Pose Canidi nizu, mATe supa. je janmajAta kheDa che; bAkInA acaLa ata. bhUsA sAtheno loTa, ATe. kaDaka ke garama thAya ane dukhavA lAge Atalantia monophylla (Roxb.) tyAre A kheDa parakhAya che. DC. (Syn. Limonia monophylla Atriplex hortensis L. vier jaar, Roxb non (L.). nAraMgIvargane pAlakhanI bhAjI, cIlanI bhAjI; 5. baMgALa, zupa, je maisura, mahArASTra, tAmIlanADu, mahArASTra, mesura, kAzmIra ane Adha pazcimaghATa, Alva pradeza ane AsAmamAM pradezamAM thatI bhAjI. A. mummalaria thAya che, jenAM phaLanuM tela dIrdhakAlIna Lindi, ghAsacArAnI eka zAkIya vanaspati, saMdhivA ane lakavAmAM upayogamAM Ave che. Atropa acuminata Royle ex atavism. pUrvajatA pratyAvartana. (2) eka indley. hiMdImAM sAga aMgUra, aMgrejImAM ke be peDhI pasAra thaI gayA pachI saMtatimAM Indian belladonna nAme oLakhAtI pUrvajanAM lakSaNenuM thatuM punarAvartana. vanaspati, jenAM mULanAM TiMkacara ane ataxia. pracalana zakitane thato hasa. plAsTara bane che, ane je kAzamIra ane atenoya. sItAphaLa ane ceriyaranA himAcala pradezamAM thAya che. A. bellad saMkarathI thatuM sItAphalAdikuLanuM rasALa phaLa. onna L. beleDonA, aMgrejImAM Deadly Athalia broxima Klug. rAInuM kITa, nightshade nAmanI sAga aMgUra vanaspati, je kobI, Tartipa, mULA i.mAM paNa paDe che. je mULa yurepanI paNa kAzmIramAM thAya che Athel tamarisk. Tamarix aphylla ane jenAM mULa zAmaka ane uttejaka che. 1. Karst (Tamaric articulata atrophy. apakSa; anupagathI pezI Vahl.). marubhUminuM vRkSa, jenuM kASTa haLa, ke koI aMga ke aMgene thato apakSa, 2TanuM cakra, nAnAM sAdhane banAvavA ane kSINatA, puSTi. (2) keAI roganA kAraNe baLataNa tarIke upayogamAM Ave che. A samagra choDa ke tenA koI bhAga ke bhAganA vRkSa verAna bhUminA vanIkaraNa mATe upa- kadamAM thato ghaTADo ke tenA koI aMgenI yegI che. sAmAnya rIte te uttara pradezamAM thatI kSINatA. thAya che. attachment. saMlagnatA. altas joint. parIne Teko Apato Attacus ricinus. eraMDAnAM pAna khAto garadanane prathama kazeka, zidhara kazeka. AsAma, pa. baMgALamAM thato rezamane kiDe. atmometer. 04104114194 82 H1441) attah bor. 2012. sAdhana. attendant bee. paricArikA. kAmadAra atmosphere. vAtAvaraNa, pRthvIne madhamAkha. AvaratuM vAyunuM AvaraNa, jemAM nAITro- attenuate. kSINa karavuM, maMda karavuM, jananA 78 TakA, okisajananA 21 TakA meLuM banAvavuM, pAtaLuM karavuM. (2) ghaTatva, baLa ane anya vAyuonA 1 TakAno samAveza ke regakArI kriyAzIlatA ochI thavIthAya che. (2) mRdAbheja tanAvane ekama, banavI; koI sajIvanI tIvratA kamI karavI. je varga IMca 15 pAuMDa barAbara thAya che. (3) rAsAyaNika kriyAthI regetpAdaka atmsopheric pressure. vAtA- saMjIvanI zakitane maLI pADavI. A varaNIya dabANa. siddhatane upayoga rasI banAvavA mATe atomize. kaNita karavuM, cUrNa karavuM. (2) karavAmAM Ave che. attenuated. maMdIchaMTakAvanA sAdhanamAM pANInAM TIpAMnA jhINuM kRta, tanUta. attenuation. kSINatA, For Private and Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir attractants 4-5 autolysis maMdIkaraNa, tanUkaraNa. auricle. karNAkAra upAMga. (2) bAhyakarNa, attractants, AkarSaka, prabhaka. (2) karNapallava. (3) hRdayanuM aMta:stha keTara, jaMtuo ke prANIone jherI dravya tarapha AkarSa. ahiMda. auriculate. prakAMDanI AsapAsa nAra ane te khAIne ke tenA sparza, svAda paheLA parNatalavALuM. (2) karNAkAra. ke gaMdhathI maraNa nipajAvatuM dravya ke prakriyaka. auriform. karNAkAra, kAnanA jevA Atylosia. Alylosia scarabaeoides 1812414. Benth.ApameLe aMkurita thate ziSmI- aus. zaradanI DAMgara. kuLane ghAsacAre. Australian black-wood. wilzeatypical. 217101 2 1Hi 2101201 R41Hi 4a. Acacia melanoxylon R. rIte jovAmAM AvatA AkAra, sthiti Br, nAmane bAvaLa. ke paristhiti sAthe meLa na khAnAra, Australian pea. vAla. aprArUpakIya. Australorp bleka epiMngaTana dvArA aubergine. rIMgaNuM. taiyAra karelI maraghAnI eka olAda. Aucklandia costus Falc. 1197112 Austro-white. Australorp H2Quma ane himAcala pradezamAM thatI. Saussurea White Leghorn maradhInI saMkara olAda. lappa C.B. Clarke 4174-11 211814 autecology. 746fura Caell. vanaspati, jenAM mULamaMthI bASpazIla tela authentic, pramANabhUta, adhikRta. maLe, jenAM mULa auSadhIya guNa dharAve che. aut, sva, svayaM arthasUcaka pUrvaga. auction. lIlAma, harAjI. autoallopolyploid. sva-apara bahuauditory. zrAvya, zravaNa sAdhanane lagatuM. guNita. auger. zAraDI; kANuM-chidra pADavAnuM autoblast. svataMtra sUma sajIva ke kaSa. sAdhana. autocarp. svaphalita phaLa. augite. eka khanija; nebleDanI sAthe autocatalytic reaction. svaubhepRthvInA popaDAmAM 1 TakA khanija rUpe 2ka pratikriyA. rahe che, je kelziyama, silikeTa, megneziyama, autochthonous bacteria, svaleha ane seDiyamanAM judAM judAM pramA. sthAnika jIvANu. a. flora. sthAnika NamAM hoya che. vanaspati. Aalacophora foreicollis Lucas. autoclave. bASpajaMtuna. (2) prezara lAla keLAnuM jaMtu. A. internmedia phakara. Jac. lAla keLAnuM kITa. autogamoussvajavuka, sva-yugmaka. Aurantium leumana Mill, nAraMgI- (2) svaphalanathI janita thanAra. autogavaganuM khaTamadhUruM phaLa, jemAM prajIvake "e', mic. svajAta. autogenous svajAta, "bI" ane "sI" che; jue cheummelo. svayaM jAta. autogeny. vyakitavikAsa A maximum (Burm.). nAraMgIvarganuM vRtta. khaTamadhuru phaLa, jemAM prajIvake "e" "bI" ane autograph. Qlekha, sva-akSara. sI" che. A. vinensis will. nAraMgI- autohaploid. svae guNita. varganuM dakhkhaNa, mahArASTra, paMjAba tathA autoinfection. piSadanA pitAnA ja rAjasthAnamAM thatuM khaTamadhuruM phaLa. parajIvIthI lAgato cepa-saMkramaNa. aureomycin. vRddhiniyAmaka tarIke autointoxication. svadeha viSAkatatA. pazunA AhAramAM ApavAmAM AvatuM prati- autoirrigator. svayaMsaMcaka. jaiva dravya, je keTaleka dardInI sAravAramAM autolysis vizleSaNa.(2)keSanA mRtyu paNa upayogI bane che. bAda jalavizleSaNa dvArA proTInanuM thatuM For Private and Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir automatic 46 Averrhoa svavilacana. (2) cUMTayA bAda phaLa ane jIvANuMone samAveza thAya che. zAkabhAjInuM athavA katala karyA bAda prANInA autotoxin. sajIvamAM ja thatA pheraphArathI mAMsanuM ApameLe narama banavuM. pedA thatuM viSavALuM dravya. automatic seed drill. svacAlita autumn. zaradaRtu, pAnakhara Rtu. bI eravAnI zAraDI. ' a, season, zarada-pAnakhara Rtu. automatic planter. baLada karSita auxanometer. vanaspatinI vRddhi sAduM ApameLe bI ane khAtara pAthara. mApavAnuM sAdhana. auximone khAdya nAra sAdhana. vanaspatimAM vRddhi-preraka sAdhana, je alpa autonacrosis. svanirmita kArbana- pramANamAM jarUrI bane che. auxins. DAyokasAIDanA kAraNe thatI viSAkatatA, C8 B C sUtra dharAvate vRddhikAraka suSuptAvasthA ke kuMThitAvasthA thavI. vanaspati aMtaHstrAva. autonomic. svAyatta, svayaMprerita. available. upalabdha thatuM. 2. energy, autonomous. svAyatta, svayaMprerita, cayApacaka zakita. a.moisture. upasvayaMcAlita. labdha bheja. a nutrients. vanaspatinI autooxidation, svata: upacana, vRddhi mATe vyAvazyaka heya teTaluM jamInamAM svata: okasIkaraNa. rahelA poSaka dravyanA pramANane hisso, autoparasite. anya parepajIvI paranuM upalabdha poSaka dravya. a. phospho52chavI. pic aci9. jamInamAM rahela jaladrAvya autophagy. svAyatta AvI. phaoNspharika esiDa (mana keziyama phepheTa) autophyte. prakAza saMzleSaNathI pitAne ane sAITreiTa drAvya phepherika esiDa DAya rAka jAte batAvanAra vanaspati, je nathI ke ziyama phosapheTa); upalabdha phepherika parajIvI ke nathI mRte jIvI. eNsiDa. a. water, vanaspatinAM mULa autopolyploid. sva-bahuguNita. zeSI zake teTaluM jamInamanuM paNa. autopsy. zaba parIkSA, maraNottara parIkSA. ave. pakSI, vihaga. aviat. pakSIne lagatuM autoregressive series. sva- , macoco it . pakSIne viSANuthI thate lakasamAzrayI zreNI. vAne eka prakA2, jemAM laMgaDApaNuM Ave, autotetraploid. svatuguNita, sva- cAla aniyamita bane, agA rahI jAya hRdaya catuHsaMkhyaka. baMdha paDe, zvAsa levAmAM muzkelI jaNAya, autotroph, qullast. autotzo- pAcanataMtra bagaDe, aMdhApe , ane phic. svaSita. (2) kArbananA sAdhana nisteja bane, raktakSINatA vartAya, abda tarIke kArbana DAyekasAIDano upayoga thAya, ane hADaka phUle. aviarint d karavAne zakitamAna athavA gaMdhaka, hAI- avccine pakSIne rinDara pesTa reganI sAme Drojana, emoniyama ane nAITrika lakSaNe rakSaNa ApavA vAparavAmAM AvatI rasI. jevAM akArbanika tattanA apacayamAMthI afar: pakSI uchera gRha, pakSIne rAkhavA ane jIvaprakriyA ane kArbanaDAyokasAIDanA ane tenuM saMvardhana karavA mATe vADo. upacaya mATe zakitamAna. 1. bacteria. aviculture. pakSI saMvardhana. vAtAvaraNamAM kArbanaDAyekasAIDamAMthI Avena jatus. pAkama thatuM varSAyu nIMdAkArbana meLavanAra ane sadA kArbanika maNa. . ludoviciosa Burricu. mULa dranA upacayathI zakti meLavanAra jIvANu. unuM ghAsa - oTa. A. Salva L. (2) sva-nirbhara jIvANuM yAmAM agatyanA eTa; vAyavya himAlayanI vanaspati. jIvANuomAM nAda Trejina banAvanAra athavA A.. sterilis L. tor culto mama emoniyAne nAiTreTamAM upaca karanAra eTa, ghAsacAranI zAkIya vanaspati. For Private and Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Avicennia 47 : babul Averrhoa acida . AmakalyAdi- kakSa, kaNa. (2) vanaspatinuM mukhya prakAMDa. kuLanuM aMgrejI Stargooseberry, hiMdI hara (3) bIjuM zaiva kazeka. pharerI, hariphUla nAmanuM pa. baMgALa ane da. Axonopus compressis (Swartz) bhAratamAM thatuM khAdya phaLa dhArI jhADa, jenAM P. Beauv. mULa dakSiNa amerikA pAna paNa khAdya che. chAlano upayoga ane brAjhilanuM ghAsa, je AsAmanI bhejacAmaDAM kamAvavA mATe thAya che. A. vALI jamInamAM thAya che ane te lona mATe bilimbi L. khAdyaphaLadhArI jhADa. A. ane ghAsacArA mATe uttama gaNAya che. carambola L. khAdyaphaLadhArI jhADa. Ayrshire. mULa skeTaleDanuM dugdha-vyavaAvicennia alba Bhume. tivAra, sAyamAM upayogI pazu, jenuM puccha sapheda, tavariyA. A. resinifera. tivAra, je ziMgaDAM moTAM, samamita AMcaLa, bhAreghATanuM pa. baMgALamAM suMdaravana, keramaMDala kinAro ane tAkAtavAna che. ane aMdAmAnamAM thAya che. chAla cAmaDAM Azadirachta indica A. Juss. kamAvavAmAM kAmamAM Ave che. (Syn. Melia azadirachta L.). avirulent strain. cekasa poSada lImaDe, mULa brahmadezanuM paNa bhAratamAM jAti ke prakAramAM rega karavAnI zakita badhe thatuM jhADa, jenAM pAna ane anya na hoya te sAdhAraNa rIte regatpAdaka bhAga auSadha tarIke upayogI che; pAna gaNAto sajIva. jaMtune dUra rAkhe che. libeLIonAM tela avitamic acid. prajIvaka - sI. ane rasane upaga sAbu ane Tutha pesTa avitaminosis. prajIvakanI UNapathI banAvavA mATe thAya che, ane te jaMtudana che. thatI zarIranI avasthA ke rega. azonal soil, mULa zailathI mula pariavocado. butterfruit, alligator acint 41741 radio ama cascadal or pear, aguocate, ahuocate, avocat, zei AHOL U2196 vihet. avocato n. H er rensi Persea Azotobacter. Azotobacter chrooamericana Mill. P. gratissima. cocum illal slou slealdir. P. digifolia Cham & Schlect. namAM upayoga karIne, nAITrojanane sthira i. nAmadhArI mULa amerikAnuM phaLa, jenuM karanAra jIvANu. kacuMbara thAca, tAjuM paNa khavAya. ane azygons. ayugmaka. temAM prajIvake "e", "bI", "sI" ane "jI" tathA 1-4 TakA proTIna Avela che. avocat. you avocado, avocato. El avocado. awn. tRNakeza, ghaNI tRNa vanaspatimAM jaNAtA vALa-dADhI jevAM chaMcha. Babcock test. Do.esa.ema. bebakemake axial feather. pakSInI paMkhanI dUdhamAM rahelAM carabInAM to jANavA madhyamAM vAveluM TUMkuM pIMchuM, je dvitIya mATe vikasAvalI kase TI. pIMchAne prAthamika pIchathI chUTuM pADe che. Babesia. Dhera, gheTAM-bakara, ghoDA i.mAM ax. akSa, jemathI 5 daDuM ke zAkhA thAya rega pedA karate eka ekaSI prajIva. B. tenI sAthe paMdaDAM ke zAkhAne khUNuM bisemind. ekakevI jIva, je hera thAya. axillary. akSIya, kakSIya. . ane ghoDAne parajIvI heI rakatavAhinInA bud. akSa kalikA. a. flower. akSa roga pedA kare che. Babesioses. Dherane pappa. a. meristem. akSIya vibha- Babesia prajIvathI thato cepI rega. jayA-vardhanazIla pezI. axis. akSa, dharI, babul. bAvaLa, babulAdikuLanuM Acacia For Private and Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Baccaurea B. cenitrificans arabica Wild. (A. nilotica (L) ApeluM ke bhUjeluM DukkaranuM mAsa. Del.). nAmanuM madhyama kadanuM, sapheda kAMTALuM, bacteria (bacterium e. va.). senerI phUle gharAvatuM, kALI chAlavALuM jIvANu. (2) ekaSI haritapaNuM ane kaSavRkSa, jenA aneka prakAra che. tenuM lAlAza kendra vinAnuM vanaspati jIvananuM sAdAmAM paDatuM badAmI kASTa, sakhata, majabUta ane sAduM rU5, jenuM kada sAdhAraNa rIte kRSi ojAra, gADAM, paiDAM va. banAvavA tathA 1 | 1000 mi.mI. jeTaluM hoya che. baLataNa ane kelisA banAvavAnA kAmamAM anukULa saMjogomAM te laMbAyamAna banI be Ave che. chAlamAMthI Tenina maLe, tenA vibhinna cheSamAM vibhAjita thAya che. te rasane guMdara bane ane siMgane cAra geLa (gelANu), sarSila (kuMtalANu), laherabane. verAna bhUminA vananirmANamAM te dAra ke vaLelA ke daMDAkAra (daMDANa), vALA upayogI bane che. b. acacia. bAvaLa. jevuM (kazA) pravaI dharAvatuM hoya che. je b. gum. kAgaLa banAvavA, kApaDanI naLAkAra bIjANu na banAve te daMDANa prakriyA karavA ane raMgarogAnanA ghaTaka hoya che, jayAre bIjANu banAve te tarIke upayogI banate bAvaLane guMda2. jIvANu bane che. te vanaspati ane prANI Baccarea courtallensis (Wt.) pezImAM vRddhi-vikAsa pAme che, usecaka Muell. Arg. pazcima ghATamAM thatuM ane viSa strave che; mRta kArbanika dra khAdyaphaLanuM jhADa. para te mRtayajIvI jIvana gujAre che. bacciferous. badarIphaLa - berI pedA varasAda, pavana ke jaMtuo dvArA te phelAya karanAra, che. pezImAM te sIdhuM pravezI zakatuM nathI Bachaur. bihAranA sItAmaDhI jillAnI paNa ghA- vraNa ke kudaratI kSati dvArA temAM bhAravAhI pazunI olAda, jenI mAdA praveza meLave che. b, aerobic. havAdUdha Ape. vAtajIvI jIvANu. b, anaerobic. baciliform. 831512. bacillary avAta-AhavAchavI jIvANu.b, denit jIvANujanya, daMDANujanya. b. white ryfying. vinAITrIkAraka jIvANu. b., diarrhoea, maradhAne thato atisArano symbiotic, vanaspatinAM mULa paranI R10l. bacillus (bacilli 14.9.). gAMThe, gaThikA ke kaMdamAM raheluM sahajIvI daMDANa. (2) eka kelI daMDAkAra sajIva, jIvANu.b. activity. jIvANunI sakribIjANu nirmANanI zakyatA dharAvato eka catA. b. count. keI dravyanA ekama prakArano daMDAkAra sajIva. ghanaphaLamAM jaNAtA jIvANunI saMkhyA ane baciccross. saMkara ane pitRmAMnA prakAra. b. counting. jIvANunI eka sAthe saMkarane ke viSamaphalitAMDa ane gaNatarI. b. culture. jIvANu saMvardhana. samaphilitAMDa sAthe saMkarana, pitR saMkarana. B. denitrificans. ajhATebekaTara b.c. parent. saMkaranA pitu je para ane kalasTriDiyamanI sAthe rahetA jIvANu pharI pAchI saMkaranI prakriyA karavAmAM Ave nAITrojana ejananuM vibhAjana karI, athavA varavAra temanI saMkara prakriyA nAITrojanane mukata kare che. te anAraka thAya; AvatI saMkarana. backcros- paristhitimAM saMvardhita thAya che ane sing. saMkara bI meLavavA apanAvAtI jamInamAM tathA khAtaranA khADAmAM nimna. eka paddhati. ghanIbhUta paDamAM sakriya bane che. bactBacopa monniera (L) Pennell. erial. jIvANuja, jIvANivaka, jIvANu[(Syn. Herpestis mouniria (L) janya, jIvANune lagatuM. b. bean H. B. S. K. brAhmI. blight. Xanthomonas phaseoli bacon. pITha ane bAjue dhUmADe indicus nAmanI phUganA kAraNe vAla, maga For Private and Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 49 bactrocear ane aDadane thatA roganA eka prakAra. b. gall. peASada para parajIvI jIvANuthI thatI gAMTha. . growth. jIvANuja vRddhi b. gummosis. jIvANunA cepathI thatA guMdara jevA srAva. . ooze. vanaspatine jIvANujanya rogathI thatA guMdara jevA srAva. 5. soft rot. saMgraha karelA ke anya sthaLe mekalAtA mArgastha zAkabhAjI ke kaI vanaspatine jIvANunA kAraNe thate hAnikAraka rAga, jemAM vanaspati dhIme dhIme saDavA mAMDe che ane cIkaNI bane che. OM. standard. cokasa prakAranA dUdhanA ekama pramANamAM vadhumAM vadhu Avazyaka khanatA jIvANuo. b. stripe. anAja ane ghAsane thatA jIvANujanya paNlRAga. bacte Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir baisuri ara budranga Roxb. (Zanthoxylum rhetsa (Roxb.) D.C. nAmanuM pazcimaghATa ane 5. aMgALanuM meDhuM jhADa. bael. bIlIpatranuM jhADa; Aegle marmelos (L.) Corr. (Crataevamarmelos L.). nAmanuM Bengal quince, bel apple, elephant apple i. nAmeAthI oLakhAtuM, khAdya pAkA phaLanuM jhADa, jenuM kAcuM phaLa, peTanAM darado ane atisAramAM auSadha tarIke upayAgamAM Ave che. tenAM mULa AgaLa sravatuM dravya simaTa ane vArnizama upayAgI bane che. . fruit. khIluM. bagasse. zeraDImAMthI rasa kADhI lIdhA bAda avazeSa rahetA kUcA, jene upayAga dIvAlAnAM pATiya, garamI asaMvAhaka dravye ricidal substance. jIvANu- ane DhAranA cArA mATe thAya che. nAzaka dravya. bactericide. jIvANu-hage. zirISa. nAzaka prakriyaka, jaMtudhna, acteriemia. lehImAM jIvANunI hAjarI. bacterine. taMdurasta zarIramAM pratipiMDa pedA karavA temAM aMta:kSepa karavA mATenA mRta rAgAtpAdaka sajIveAnI pedAza; Ama karAtA saMkramaNanA sAmanA karI zakAya che. Pacteriology. jIvANuvijJAna. bac teriophage. jIvANune nAza karanAra ane nAnA, sakriya ane saMvedanazIla jIvANuthI svaprajanana karanAra ati sUkSma viSANu, jIvANubhA(viSANu).bacteriosis. jIvANujanya rega; jIvANurujA: bacteriostatic. jIvANune mAryAM vinA temanuM praguNana aTakAvanAra (prakriyaka) ke AvI (prakriyA). bacterium. (bacterianuM e.va.) jIvANu. bacteroid. keTalAka jIvANunuM aniyamita rUpa. Bactrocera persicae sItAphaLanuM jaMtu, jena! baccAM phaLamAM dara banAve che. badeola. Stellaria aquatica Scop. nAmanI jalaja vanaspati, jene sapheda phUla thAya che. Badi chaulai. khAdyabhAjI, baghu gosha. Citron Des Care mes- nAsapatine eka prakAra. Bagrada cruciferarum Kirk. rAI, TarniMpa, kAkhI, kAliphalAvara ane mULA jevI vanaspatimAM paDate kITa, jena Dimba rasa cUse che. Bahama grass. tRNakuLanuM dIrdhAyu Asa. Mahapatia. tRNakuLanuM Sutaria palmifolia (Koenig.) Stapf. nAmanuM, paheALa pAnanuM, InTAneziyAmAM thatuM dIrdhAyu ghAsa. bahera. khaheDA. Bahia grass. Paspalum untatum Fluegge. nAmanA mULa amerikAne ghAsacArA. baichi. Flacourtia indica Burm f.) Merr. (F. rame tchi L. Herit.). nAmanuM mAsAma, mahArASTra ane pa. baMgALamAM thatuM khAdyaphaLanuM jhADa, baikunti. Ribes gross nAmanuM mULa yureApanuM jhADa, baingan. rIMgaNI, rIMgaNa. ria L. badrang. ciraphaLa; nAraMga kuLanuM Fig baisuri. Pluchea Lanceo ka. ko.-4 For Private and Personal Use Only 1 OF
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bait 50 ball ver & Hieun. nAmanI paMjAba ane garis Moench). nAmanI vAcavyA uttara pradezanI zAkIya vanaspati, je bhAratamAM thatI zAkIya vanaspati. khetaramAM ghAsapAta rUpe hoya che. bakula. bakula nAmanuM vRkSa. bait. pakSIo, pazuo, mAchalIo ane Balaminaceae. gulamaMdI varganI jaMtuone pakaDavA ane pakaDI mArI- vanaspati. nAkhavA temane dharavAmAM AvatuM pralobhana- balance. samatulA, samatala. (2) bhAra kArI AkarSaka dravya. ke vajananuM samAna vitaraNa. (3) jamIna, Bajoon. Corypha elata Roxb. majarI, mUDI ane vahIvaTanAM sAdhanonI nAmanuM pa. baMgALamAM thatuM tADanuM jhADa, jenA samatulA. (4) jokhavA mATenuM sAdhanathaDamAMthI kAMjI banAvavAmAM Ave che. tAjavAM. b. sheet. saravaiyuM. balanbajra. ubora. b. ergot. Clavi- ced. samatola, saMtulita. s. ferti. ceps microcephala (Wallr.). 11Hall ize. vanaspati ke pAkanA vikAsamAM bAjarImAM paDatA jaMtuthI tene thato roga. u5yegI banatA jamIna mATenA poSaka b. greenear disease, Sclero- dravyanuM sugya pramANa dharAvatuM khAtara. spora graminicola (Sacc.) Sch. b. ration. pUrNa svArtha mATe jarUrI rote thI bAjarInA kaNasalAne thate banatA kherAkamAM samAviSTa thatAM poSaka eka rega. b.leafspot. Curpularia dravyanuM gya pramANa tathA tenAM gya Denniset nAmanA jaMtuthI bAjarIne te prakAra ane pramANanuM rAzana. 19. b. rust. Puccinia penniseli Balanites aegyptiaca (L.) Delile 24ora yat galt 11. b. smut. (Syn. B. roxburghii Planch.). Tolypostorium benicillariat ane Igari, gokSurAdikuLanuM nAnuM jhADa, T. senegalensethI bAjarIne thato aMgA- jenAM phaLa kapaDAM dhevA tathA mALA banAriyAne roga. vavAnA kAmamAM Ave che. je dArUgeLe bakal-bip. palAzAdi kuLano Derris ane phaTAkaDA banAvavAmAM paNa upayogI elliotica (Wall.) Bent. nAmane bane che. tenAM bInuM tela ghA rUjhAvavA eka ArahI supa, je AsAma, keraLa, upayogamAM levAmAM Ave che. B. roamaisura, tAmilanADu ane paMjAbamAM thAya che. burghia Planchs. Igeriye. bakar. 04152; Premma latifolia Balanophora indica. 2' 2404 Roxb. nAmanuM pa. baMgALa ane da. bhAra- vanaspati, jenI gaMDikA, kephInA pAzva tamAM thatuM nAnuM jhADa, jenAM pAna kaDhImAM mULa para parajIvI bane che. nakhAya che. Balansia or) cae. DAMgaranA eka rega baked clay tile-lined channel. mATe javAbadAra kaTa. bhaThThImAM pakavelA mATInA TAIlsanI dIvAla bala tagra Valeriana wallichia dharAvatI siMcAInI nIka. D.C. nAmanI himAlaya, kAzmIra ane baked soil. sUryanA tApathI sukAI khAsI TekarIomAM thatI zAkIya vanaspati, gayelI caLakATa dharAvatI jamIna. jenAM mULamAMthI bASpazIla tela maLe. bakhar, dakSiNamAM upayogamAM AvatA Baldwin. kuluma thatuM amerikana prakAranuM haLane eka prakAra. sapharajana. baking soda. seDiyama bAyakArbo- bals. gAMsaDI; rU.ghAsa, Una i.nuM majabUta neTa; rasAImAM upayogamAM levAto bekiMga rIte bAMdheluM poTaluM. seDA. ball. phera ropaNImAM repanAM mULanI sAthe bakla. Vivia faba L. (Faba al- vaLagelI rahetI mATI. (2) maTI geLI. For Private and Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir balling banana (3) piMDa. b. copra. 8-12 mahinA 'Barsa arundinacea (Retz.) Oldai radial area22745091 291 Willd. (Syn. B. spinosa Roxb.). tenI aMdara raheluM kaparuM chuTuM paDI kAcalI nadIkAMThe ane bhejavALAM sthAnamAM thata toDatAM AkhuM ne AkhuM nIkaLe te. 5. kAMTALe vasa, je kAgaLa banAvA mATe planting. kumaLA repane jamInamAMthI upayogI che, jenI kumaLI kaLI khavAya che. mATI sameta ukheDI tenI thatI phera repaNuM. B. baccifera Roxb. khAsI TekarIomAM balling. cekasa uSNatAmAne saraLa ual qiz. B. balooca Roxb. 4. cAsaNImAM zarkarAnA pramANanuM mApa. baMgALa, AsAma, bihAra ane uttara pradeballistic. dhaDAkA sAthe phUTatuM ane bIne zamAM thato vAMsa, je ImAratI kAmamAM vIkheratuM (phaLa). upayogamAM Ave che. B. bamboche. vAMsa. balm. Melissa officinalis L. B. falcata Hort. himAlayamAM thato nAmanI dIrdhAyu zAkIya vanaspati, je vAMsa, jenA prakAMDamAMthI TepalA-TopalIe, kherAkI cIjone seDama ApavA upayogamAM tIra-kAmaThAM, mAchalAM pakaDavAnA daMDa banAvavA levAya che. ane gharanAM chAparAM chAvavA mATe upayogamAM balmota. 440 geran Sesbania all@ 3. B. polymorpha Munro. sesban (L.) Merr, (S. aegyptiaca 5. baMgALa ane AsAmane vasa. B. Poir). nAmanI pavananA sapATAnI sAme | spinosa Roxb. kAMTALe vasa. B. ADaza tarIke ugADavAmAM AvatI vanaspati. talda Roxb. AsAma ane 5. balraja, quegual Eleusine indica baMgALamAM thato vAMsa, jenAM kAgaLa, (L.) Gaertn. nAmane ghAsacAre. TepalA-TapalIo, paMkhA da. bane che. B. Dalbalsam. 4424Cell 71498 49a garis Schrader ex Wendland. rAkha ke gaMdara jevuM kAvya; AvA strAvanuM vaMsInI vAMsa nAmane vAMsa, jenI cIpanI jhADa. 6. apple. Momordica bal- sAdaDIo ane TepalA-TepalIo bane che. samina L. nAmanI gujarAta, paMjAba, bamethi. paMjAba ane uttara pradezamAM thatI @H2 yella collab HE Hi ad Melilotus parviflora Desf. (M. khAdyaphaLanI vela. b. pear. kArelAM. india All.). nAmanI zikhI vanarapati. Balsamodendron caudatum banadrak. 241EUR yung 4120412 Hi Wight & Arn. gugulAdi kuLanuM thatuM Adu, je masAlA tarIke upayogamAM jhADa ke supa, je Adhra pradeza, tAmIla- Ave che. nADu, maisura ane keraLamAM thAya che; jenI banana. keLAM. Musa paradisiacaL, chAla ane pAnamAMthI maLato guMdara auSadha, M. sapientum L.). nAmanuM tAmIladhU5 i. mATe upayogI che; phaLa khAdya che. nADu, mahArASTra, AMdhra pradeza, pa. baMgALa, B. mukul. Hook ex stocks. maisura ane bihAramAM thatuM jUnAmAM jUnuM aMgrejI Indian bdellium tree nAmanuM phaLajhADa. khorAkImUlya ane pezI-2canAnI gujhulAdi kuLanuM gUgaLa, jene dhUpa thAya dRSTie uttamamAM uttama phaLa, jenA jhADane che. B. rozburghi Arn. gugulAdi garama, bhejavALuM ane varSo vAtAvaraNa mAphaka kuLanuM gugaLanuM vRkSa. Ave che. keLanAM pAna khAvAnI patarALI balursag, gujarAta, paMjAba, rAjasthAna tarIke upayogamAM Ave che. kAcu keLuM zAka ane tAmIlanADumAM thatI Gisekia phar- mATe upayogI che. prakAMDamAMthI kAMjI-sTArca naceoides I. nAmanI zAkIya vanaspati. maLe che. keLAne bhUko bALakonAM khorAka bamboo, vAMsa; tRNakuLanI Bam- banAvavAnAM upayogamAM Ave che, uparAMta baseae prajAtinI dIrdhAyu vanaspati. tenI cokaleTa paNa bane che. 6. anthr For Private and Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Banarasi aonla 52 bank acnose Gloeosporium musarum. avellana L. HIH $127 12 ayat nAmanI phUgathI keLane thato rUkSoga. b. kumAumAM thatuM eka meTuM phaLa. beetle. Nodostoma subcostatum band application. Hissi 48737 Jac. nAmane keLane kITa. b. black khAtara ApI te para mATI pAtharI devAnI finger. Macrophoma muscae. Hla. phUgathI keLane thato roga. 5. bunchy bandicoot. Bandicota indica.nAmane top and mosaic. keLAne viSANuthI khetare ane gaMdA AvAmAM jovAmAM thate eka roga. b. cigar-end di- Avato keLa, je pAkane bhAre hAni pahesease. Stachylidium theobromne- 2113 03 28 2011 4141 674374191 49 thI keLAne thato phagajanya roga. b. fibre. che. Bandicota indica. meTe keLa. keLanA resA, jenuM rezama jevuM kApaDa bane. banding. pazupakSIonA page pATA pAnamAMthI maLe che. 3. f, bAMdhI vecANa mATe taiyAra karavAM. (2). chAla kALI thAya tyAM sudhI keLAMne pAkavA jaMtuo ane kITane sapaDAvI mArI nAkhavAM. devAmAM Ave che, tyArabAda chAla kADhIne (3) jhADanA thaDane jherI dravyavALe pATe sUrajanA tApamAM tapAvI, khaja2 ke aMjIra bAdhavA. jevA banAvavAmAM Ave che. . flour. bandorhulla. khAsI TekarIo, 5. purA vikasela kAcAM keLane loTa, paMca- baMgALa, maNipura ane aAMdAmAnamAM thatuM miniTa garama pANImAM keLAne boLI, chAla Daobaaga granniflora Walp. kADhI, sukavI daLI leTa banAvavAmAM Ave nAmanuM meTuM jhADa, jenAM phaLa khAdya che. 3. b. leaf spot. Mycospherella bandra. Qelyanci Setaria glauca musicola 24a Cercospora musae $ (L.). Beauv. (Panicum glaucum ne te eka rAga. *, main stalk Lche. nAmanuM ghAsa, jenA dANA khavAya che. and finger stalk rot. Botry- Bangalora. alalyal on 2011 odiplodia sp. 242 Glocosporum sp. 31412. phUgathI kaLAnI lUma ane keLAne thatA saDAne Bangalore Blue.fograp nAmanI ga. . meal. keLAne loTa. b. Pan- drAkSa. ama wilt. Fusarium oxysporum Bangalore chiku. E.HRHI yal var. cubense (E. F. S.) Wr. ane cIkune eka prakAra. Reink. phUgathI keLane thatA rogane Bangalore Purple. maisuramAM thatI prakAra. b. stem weevil. Odio- drAkSane Bangalore Blue nAmane prakAra. borus longicollis ol. nAmanI Banganapalle. suvarNarekhA nAmanI keLanI IyaLa. b. sucker. keLane AdhrapradezamAM thatI karIne prakAra. cUsaka kITa. b. weevil borer. banga sarson. sarasavane eka prakAra. Cosmopolites sordidus Germ. Bang's bacillus. elleLaLa's 34512 nAmane keLanAM mULamAM dara karI, cheka prakAMDa jethI gauvaMzanA prANIne garbhapAta thAya che. sudhI pahoMcate kITa. B.'s disease pildiga siena ual Banarasi aonla. meTuM pILAza paDatuM garbhapAta. abaLuM. _bania. vANi, gAmaDAne vepArI. Banarasi rai. kALI rAi. Banisteria laevifolia Juss von bandage. jakhama para bAMdhavA mATe cAne eka ArehI supa. jaMturahita karelo pATe. | banj. oka. 'bandak. Bhatia badam, Corplus bank. beMka. (2) nALuM, nahera, nadI, taLAva, For Private and Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bankalami 53 Barus jaLAgAranI baMne bAju para DhoLAvavALa L. nAmanI gujarAta, kaMkaNa ane Adma kinAre. (3) cAsane uparane bhAga. (4) pradezanI zAkIya vanaspati, jenAM pAna choDa vAvyA pachI mArI pAtharavI. b. khAdya che. erosion. nadI, sarovara, taLAva, khADI, baramasi. (1) bAramAsI. varSabharanuM. athavA naheranI kinArIne pANInA vaheNathI (2) bAramAsI AMbA, je para varSabhara mera thatuM ghevANa. besI phaLa Ave che. 5. chiku. 5. bankalami. vanakSamI Ibomoea baMgALamAM thatA cIkano eka prakAra. maxima (L.f.) G. Don ex Sweet Baramasia lemon. allegan 's (I. sepieria Koening exRoxb.). prakAra. zupane eka prakAra. barani. varasAdI pAka. bankanas disease. silad udi bara nimbu. aley. saDAne eka rega. bara sem. Canavalia gladialu bankapas. 4d54124; Hibiscus (Jacq.) D.C. (C. ensiformis Ba| pitifolius L. nAmane u. bhArata tathA ker non D.C. Dolichos gladiatus madhyapradezamAM thate kapAsa (Jacq.). nAmanA bhAratabharamAM thatA Bankel. vanakeLa, rAMdhavA mATe upayogI vaTANA, jenuM lIluM khAtara bane che. keLAne prakAra. bara zergi. bahuvarSAyu ghAsa. banmethi. raNamethI. barb. (1) pIInA akSaparathI tirthaka rIte ban-nil. 214941, Tephrosia pur- vistaratI resA jevI racanA. (2) vaLavA burea Pers. nAmanI zAkIya vanaspati. vALa je kAMTe. (3) gAyanI jIbhanI jenuM lIluM khAtara thAya che. heThaLa upahanu graMthine raMdhra banAvavA mATe Bannur sheep. maisuranI gheTanI eka tvacIya pravadhe. (4) ghAsa ke keTalAka dhAnyanA jAta, dANuM jevI racanA. (5) koTe. banogol. Fagopyrum cymosum Barbados cherry. Malpighia Meissn. nAmanI himAlaya ane glabra L. khAdya phaLadhArI vRkSa ke supa khAsI TekarIomAM thatI zAkIya vanaspati, | barbai. eka prakArane ArehI supa. banritha. arIThA. Barbarea prattox R. Br. mULa yurebans. kAMTALo vAsa. b. kuban. panI zAkIya vanaspati.B. Derma (Mill.) nakkaravAMsa. Aschers. (Syn. b. praecox R. bansi. ghAsano eka prakAra. Br. nAmanI mULa yurepanI zAkIya vanaspati. bantam. pALeluM vAmana maradhuM. Barbari goat. phAcara AkAranA zarIbanti. vid; Echinochloa stagnina 01021 0421071 34512. (Retz.) Beauv. tRNakuLanI vanaspati. barbate. dADhIvALuM, vALanI kalagI jevuM. banyan. vaDa; Ficus bengalensis , barbel. mAchalInI mUcha jevuM, me paranuM Moraceac. nAmanuM vaDavAiovALuM pAtaLuM, narama sparzaka. vizALa chAyAvALuM vRkSa, jenI vaDavAImAMthI barbule. pIMchAnA resAomAM keDA navA praha phUTI jhADa UgI nIkaLe che. je pravadha. ba0. madhyama prakAranI UMDA pANImAM thatI Barbus carnaticas. eka prakAranI kAryuM DAMgarane prakAra. mAchalI. 8. dubius. kArya mAchalIne prakAra. baobao. gorakha AMbalI. B. hexagonolobia. Hochwe als bar. vaDa. (2) saLiye, daMDa. prakAra. B. sarand. eka phUTa lAMbI bara gokhru. Pedalium munres mUchALI mAchalI. For Private and Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Barcelona nut 54 barren Barcelona nut. vi hazel-nut. sclerotial disease. Pellicularia bargad. 43. rolfsii. 31% orqa xal Biol. b. stem Bargur. keImbaturanA DhoranI olAda. rust. Puccinia graminis tritici Bar harrow. trikaNa dAMtAnI daMtALI. (Pers) Eriks & Henn. thI javane Barhee. IrAkanuM narama khaja2. ual Riol. b. stripe. Helminthobari chaula. khAdya bhAjIne prakAra. sporium gramineum Rabenh. 181 barium carbonate. jaladrAvya, sapheda javane thato roga. s. stripe rust. drAvaNa, jene upayoga uMdarane mAravA mATe javane phUgajanya roga, je Puccinia thAya che. glumarum (Schdin) Eriks & bark. chAla. (2) vAdha edhAnI bahAranI Henn. (P. striformis). thI thAya pezI, sAmuhika rIte je annavAhinI, bAdhaka che. b. water, javanuM pANuM. . ane phalAvaraNa bane che. (3) kaI vanaspatinI yellow rust, javane eka roga, bAhya nijIva pezI ane vaca. b. barn. ghAsa, anAja, ejAre i. eating caterpillar. Indarbela rAkhavAnuM khetara paranuM ghara. ke. cured. quadrinotata Wak. nAmanI jAmaphaLanI sUraja ke havAnI sUkavaNIthI judI rIte thatI chAla khAtI IyaLa. 5. grafting. jUnAM kRSi gharanI sUkavaNI. . yard. kRSigharanuM ane regagrasta jhADane navapallavita AMgaNuM, jene vADa karI kRSipazu ane anya karavA mATenI kalama karavAnI eka paddhati. prANa 2khAya che. b. yard fowl. Barleria alba Lodd. zobhAnI vana- pALelAM maraghA-bataka i. b. yard spati. B. ciliata L. (raktapu5) kAMTA- grass. Echinochlou cruss-galli zeri. 3. cristata L. zebhAnI vanaspati (L.). Beauv. Panicum cruss-galli (nIlapuSpa) kAMTAzeriye. 8. brionitis (L.). sAme, je ghAsacArA mATe upagI che. (L.). Bizela. B. grandiflora b. yard millet. Hal. b. yard (AtapuSpa) kAMTAzeriye. millet leaf spot. 271741 912102 barley. 09. Hordeum vulgare L. 41 & 3208-4219.b. yard millet (H. sativum Pers). tRNakuLane uttara shoot smut. Ustilago crusgalli pradeza, paMjAba, rAjasthAna, madhyapradeza, 5. nAmanI phUgathI sAmAne thato phUgajanya roga. baMgALane garIba lekene mukhya dhAnya- b. yard millet smut. UstipAka, je Dhera ane ghoDAne paNa khavaDAvavAmAM lago panic frumentace ane L. paraAve che, uparAMta tenI bIra ane viskI dosa, phUgathI sAmAne thato rogane prakAra. bane che. 5. black rust. juo berley Baroda hee, sudhArelA kRSi ojArane stem rust. p. covered Smut, eka prakA2. phUgathI javane thato eka rega. b. barred. maraghAnA zarIra paranA caTApaTA foot rot and root rot. 219g. orad ud as 3191. b. leaf Barred Plymouth Rock. H24 rust. Puccinia hordei. phUgathI javane ane IDA mATe ucheravAmAM AvatAM thata rega . loose smut Usi- maraghA-batakAM. Barred Rock. jue lago nuda. 10 orqa qal feat. Barred Plymouth Rock. b. netblotch. Helminthiasporam barrel. pALelA prANInuM dhaDa. (2) naLAteres sace. phUgathI javane thato roga. kAra lAkaDA ke dhAtunuM pAtra, pIpa. b. powdery mildew Erysiphe barren. vaMdhya. (2) saMtati, bI ke phaLa pedA graminis. phUgathI javane thato roga. b. karavA mATe akSama. (3) verAna, ujajaDa For Private and Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Barring tonia 55 basella (jamIna). b. and unculturable tala gata. b. placenta. tala jarAyuwaste. pahADa, parvata, raNa che. je vinyAsa. b. not. tala kSaya. ke. mahesUlI copaDe noMdhAyelo jamInane khetI soil. aAdhAra-talastha jamIna-mRdA. b. thaI na zake te kharAbAne prakAra. saturation. hAiDrojana sivAyanA Barringtonia acutangula (L) vinimayakSama dhanAcanathI saMtRpta thatA Gaertn. tivAra, samudraphala nAmanuM dravyanI kSamatA. b. species, mULa nAnuM jhADa, jenA kASThanAM vahANa baMdhAya, jAti. b. sterile filament. phaLa auSadhIya guNa dharAve, ane pAnanA Adi vaMdhya taMtumaya koSa. base. taLa, rasane upaga atisAramAM thAya che. taLiyuM, pAye, mULa. (2) proTIna meLavatuM B. asictica (L.) Kurz. (Syr. tava, hAIkisalena banatA pANImAM B. racemosa (L.) Spreng. 24 kAvya tattva, gesa kADhayA vinA lavaNa phaLa. . speciosa (Forst.). vADa mATe banAvatuM aslanI sAthe prakriyA karatuM upagamAM AvatI vanaspati. tava, samAkSAra. (3) parNa ke zAkhAne barrier avaregha, ADaza. b. reef. prakAMDa ke tharanI sAthe saMlagna bhAga. b. avarodhaka zaila. exchange jamInanI eka rAsAyaNika barrow. khasI karAyeluM naraDukkara. (2) bhautika prakriyA, jemAM avazeSelA keTAcananuM nAnuM gADu, gAllI. sthAna rAsAyaNika rIte tevAja keTAyane bar share. eka prakAranuM haLanuM phaLuM. le che; keTAcana ke dhanAcana vinimaya. - Bartlett. pIara phaLane eka prakAra. exchange capacity. Hidal Bartra miya jhapaTI, chAparI. pratyeka 100grAma ekame jamInanI dhanAyana baru. baru. avazeSavAnI tulyAMkamAM vyakata thatI barwari. ArohI ghAsa. kSamatA. , exchange reaction. basak. ubhAratane sadAharita kSupa. dhanAyana vinimaya pratikriyA. basic. basal. talatha. (2) mULa. AgaLanuM, 5. mULa, talastha, AdhArabhUta. . croarea. talastha vistAra. . cell. ps, kRSi arthazAstramAM ekara vistAra, talastha kaSa. b. cavity. talastha mUlya, vAtAvaraNa i.nI daSTie agatyanA puTIvivarab. disc. talastha cakatI. pAka, jemAM DAMgara, ghauM, kapAsa, zeraDI i.ne. 5. dose. mULa mAtrA. . dres- samAveza thAya che. b. number. mULasing. mULane khAtara ApavuM. 6. saMkhyA. b. price. AdhAra kiMmata. b. growth. akSa taraphathI thatI vRddhi. rock. AdhAra zaila, alpa silika b. leaf. prakAMDanA talastha bhAgamAM thatuM zaila. b. slag. kSArIya dhAtuma, paNa. 6. manure. mULa khAtara, tala- (2) lokhaMDanA kArakhAnAnI ADapedAza, khAtara. 6. metabolic rate. mULa jene AdhAra lehanI kAcI dhAtumAM cayApacaya da2; virAmI sajIne temanI rahelA phaoNspharasa para che, supara phesleTa deha sapATInA corasa mITara para pedA tarIke te drAvya nathI banatI, tenI thatI garamInI TakAvArI dvArA vyakata thato pratikriyA akIya che, ane teno upayoga cayApacaya dara. 3. metabolism. karavA agAu tene bhUke banAvA jIvana TakAvavA mATe Avazyaka ane pUratuM joIe. hoya tevuM zarIramAMnuM rAsAyaNika bhautika basalt Agneya zailane eka prakAra. parivartana. b. nerved. 5NanAtala- basella. pAI. B. alba. L. zAkIya mAMthI nIkaLatI zirAo dharAvatuM (paNa). vanaspati, pAI. B. rubra L. (Syn. b. nucleus, tala kendraka. b. pit B. alba) L. peI. For Private and Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org basidial fungi b. basidial fungz. prakaNIphUga. basidio. prakaNIarthasUcaka pa. mycetes. eka prakAranI prakaNI phUga, b. lichen. prakaNI zaivAka. h. phore. prakaNIdhara. h. spore. prakaNI bInaNu. basidiun. prakaNIdhara. (ra), keTalAka prakAranI phUganuM paTTI ke paTTI vinAnuM aliMgI prajanana aMga. 56 basil. tulasI. basin. pAtra, pANI rAkhavA mATene khADA; jhADane pANI maLI rahe te mATe jamInamAM karAtA khADA, kathArI. (ra) nadInuM pAtre. h. irrigation. phaLa bAganI siMcAI paddhati, jemAM kacArA karI te dvArA pANI apAya che. . ister. ochA varasAda ane sUkI khetInA vistAramAM upayegI AjAra, je vaDe kacArIe banAvI, varasAdanuM pANI saMgharavAmAM Ave che. basini bans. garama pradezamAM thatA vAMsa. basipetal, adharAbhivRddhi, TocathI taLa tarapha vikAsa pAmatuM, taLAbhisArI. . succession. adharAbhivRddhi krama, basket brooder. sAdhAraNa dhUmaTa AkAranI TApalImAM IMDAM sevavAnI yukti, jemAM, TApalInA taLiye kAthaLAnuM kApaDa ke simenTanuM astara karI Toca sudhI khulluM rAkhavAmAM Ave, je dvArA sevavA mATenA dIvAne dhUmADA cAyA jAya che. b. planting. TApalA-TopalImAM karAtI vAvaNI. basna. Sesbania grandiflora L. Pers. (Rohinia grandiflora L. Agati grandiflora Desv.. gujarAta, yu. baMgALa, andhra pradeza, tAmIlanADunI vanaspati, jenAM phUla, phaLa, pAnanI zAkabhAjI thAya che, ane je nAgaravelane TakA Ape che. Basrai dwark. vAmana keLAM ke meAriziyasa keLAM jevI keLAMnI eka jAta. keLAMnI lUmanuM vajana 6 ratala jeTaluM ane keLAMnI saMkhyA 130 heAya che. Bassia butyracea Roxb. mahUDA; uttara pradeza ane bihAranuM mAruM jhADa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir batavi nimboo jenAM phUla khavAya che, ane jena bInuM tela rasAimAM vaparAya che. chAla raMgavAnA kAmamAM Ave che. B. elliptica Dalz. bhAratIya gaTTAparcAnuM pazcimaghATa, uttara kAMkaNa ane tAmIlanADumAM thatuM jhADa, jena! bInuM tela sAbu banAvavA tathA dIvAbattInA kAmamAM Ave che. B. latifolia Roxb. mahuDDA. B. longifolia L. mA. bast. keTalAMka jhADanI aMtaHstha taMtumaya chAla. (2) annavAhinI. b. soft. narama chAla. b. fibre. chAlamAMthI maLate rANa jevA upayAgI rese. bastard cedar. rUdrAkSa. Guauma tomentosa Kunth. nAmanuM mULa amerikAnuM paNa have pa. baMgALa, bAndhrapradeza ane tAmIlanADumAM thatuM khAdya phaLanuM jhADa, jenA taMtunA ukALA zrI banAvavAmAM upayegI ane che. bastard myrobalan. baheDA, jue belleric myrobalam. bastard oleaster. rUdrAkSa kuLanuM Elaeagus latifolie meM. nAmanuM sadA harita jhADa ke bhrupa, jenAM phaLa pAkatAM khAI zakAya che. bastard tree. Erythrine variegala L. var. orientalus (L.) Merr. (E. indica Lamk.). nAmanuM AsAma, tAmIlanADu, erisA, AMdAmAna ane vikAbAramAM thatuM khAdyaphaLa ane khInuM jhADa, jenI chAlanA resAnAM doraDAM bane, phUlamAMthI lAlaraMga maLe, ane je vADa mATe vavAya che. bat. cAmAcIDiyuM, tvaSpakSa zreNInuM sastana prANI. b. guano, cAmAcIDiyAMnI saDelI dhAranuM khAtara. Bata. Labeo bala, bhangen bata, raj poda, raj bala i. nAmadhArI chu phUTa lAMkhI kArya prakAranI mAchalI. Batatas ellis, zakkariyuM. Batavian orange. eka prakAranI meAsaMkhI. batavi nimbco. nAraMgavarganuM, Citrus maxima (Burm.). Merrill (C. For Private and Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bath-tub farming grandis Osbeck. C, decumenus L.; C. aurantium subsh, sinensis var. decumana Engl. Auriantium decumana Mill, A. maximumm (Burm.). 4. nAmanuM khaTa madhuruM phaLa, jemAM prajIvaka e', khI' ane sI' hAca che. bath-tub farming. mATI vinA cheDa ugADavAnI paddhati. hathma, Chenopodium album L. nAmanuM ziyALu ghAsapAta. Bati. 130-150 se.mI. samAsarAktivALuM pyAlAnA AkAranuM mApa. Batocera fomaculata. akhAnA thaDane vedhaka kITa. B. ugra. khAnA thaDane vedhaka kaTa. battery. beTarI. . brooder. maradhI vinA baccAMne ucheravAnuM sAdhana, jemAM gheADe samaya, maryAdita jagyAmAM khamAMne rAkhavAmAM Ave che, je sthAnane telanA dIvAthI garama rAkhavAmAM Ave che. b, knapsack spraye. hastacAlita ke bAhya UrjA dvArA cAlita chaMTakAva mATenA paMpa. b. reare. jue ballery booter, Bauhinia acuminata L. sapheda kacanAra nAmanuM ze|bhA mATenuM nAnuM jhADa, B. Candida Rox. kacanAra nAmanuM jhADa. B.comosa Roxb. sapheda kacanAra nAmane kSuSa. B. galpinii N. E. B1. bhUsapI bagIcAnI vanaspati. B. malabarica Roxb. AMbalI; 6. bhArata, AsAma ane pa. baMgALamAM thatuM jhADa, jenI chAla cAmaDAM kamAvavA upayAgI ane che. B. monandra Kurz. Jesuslem date nAmanuM vRkSa. B. purpuree . rakta karanAra nAmanuM jhADa, jenI chAla raMgakAma ane cAmaDAM kamAvavA upayegI ane che ane je uttara bhArata, AsAma, khAsI TekarIe ane pazcimATamAM thAya che jenI chAlamAMthI Tenina ane che. B. racemosa Lamlk. AsuMde nAmanuM nAnuM jhADa, jenI chAlamAMthI resA maLe che, ane jenI kaLI ane phaLa khavAya che. 57 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bean B. etus Buch-Hem. kaMDalA nAmanuM bihAra, madhyapradeza ane paMjAkhama thatuM jhADa, jevA guMdaranA upayAga kApaDane ke jI pAvA ane kAgaLa banAvavA mATe thAya che. B. tomentosa L. jaMgalI pILA caMpe, pILe| AsuMdo. B. ahli. Wight & Arn. camelI; Camee's foot chimber nAmanuM AsAma, madhyapradeza, bihAra ane paMjAbamAM thatuM jhADa, jenI chAlanA resAnAM deraDAM ane che ane chAla cAmaDAM kamAvavA upayeAgI che. B. variegata L. (Syn. B. candida Roxb.). kacanAra, nAmanuM sapheda phUlAvALuM jhADa, jena pAna ane phUla khavAya che, chAlama thI raMga bane che ane cAmaDAM kamAvavA je upayegI bane che. bay. badAmI chAyAvALA gheADAne raMga. bay-berry. mULa cInanuM ane have himAlaya, khAsI TekarIe ane AsAmamAM thatuM [rice nagi Thunh. (M. run Sie & Zucc.). nAmanuM jhADa, jena phaLa khavAya che ane chAla cAmaDAM kamAvavA upayogI bane. BC soil. . paricchedikA vinAnuM jamInanuM saMstara. Bdellonyssus burs'. eka prakAranI pIMchAmAM thatI itarI. beaded. maNakAkAra. b. jegume. maNAkAkAra zimba. . rot, maNakAkAra mULa. beak. cAMca, pakSInuM uparanuM ane nIcenuM jaDabuM, (2) ghauMnA uparanA paDanuM phetaruM. beai. zarada DAMgara, beam, haLanuM vacaluM lAkaDuM, khIma. (2) meAla, pATaDA. bean. kaDhALa; mAnavI ane pazumATe ugADavAmAM AvatI pASaka dravyavALI zimbI varganI vanaspati, jenI sIMga lIlI, sUkavelI ane daLIne paNa khavAya che. b. anthracnose. Glomeralla lindemuthianu. thI maga ane aDadane thatA phUgajanya kSarAga. h. blight. zasccyte phaseolorum.thI maga ane aDadane For Private and Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir beard 58 bee thato phUgajanya roga. b. dry root Bedana. kisamIsa, AyAta karelI rot. Macrophomina phaseolie? Sleva 34312. b. litchi. (M012 Hi vAla, maga ane aDadane thatA rogane eka thatI lAchIne prakAra. 34312. 5. leaf spot. Cercospora bee. 447104; Prospidae, Megacruenta 24a C. dolichiel 701, chillidae, Xylocopidae, Cerati2015EUR 2122 2127 21 Ris. b. pow. nidae, Colletidae, Nomadidav, dery mildew, 421091641 410 451 Andrenidae, Anthophoridae, Bomjevo thato eka rega. b. not. Ascochota bidae, Abidae. I. kuLonI upayogI, phaseolorum. phUgathI vAla, maga ane parajIvI prarAgavAhaka ane madha ane aDadane thato roga. b. rust Uromyces mINa banAvanAra madhamAkhIo. b. appendiculatusthI vAla, maga ane bread. madha ane madhurasa sAthe bhaLelI aDadane thatA phUgajanya roga. b. yellow ane madhamAkhIe ekaThI karelI parAgaraja, mosaic. maga ane aDadane thato jene madhamAkhI madhapUDAmAM mUke che. b. viSANujanya roga. brush. madhapUDAmathI madha levA agAu beard. mANasanI dADhI jevI anya madhamAkhIone uDADI mUkavAmATe upayogamAM prANunA mAthA para thatI vALa jevI racanA. levAmAM AvatuM, sAdhana braza ke sAvaraNI. (2) kaMTA jevuM aNadAra pravadha. h, candy. zarkarA ane madha jevAM beast. copagu prANI. dravyamAMthI madhamAkhIo mATe banAvela beastings. prasUti bAda mAdA pazune khorAka. 5. colony. madhamAkhI vasAAvatuM prathama dUdha. hata.. culture. madhamAkhI saMvardhana. 5. beaten rice. pa . DAMgarane be traNa eater. H44144241012. S. escape. divasa pANImAM palALI rAkhyA bAda madhapUDAmAM ApameLe baMdha thatuM madhamATInA vAsaNamAM devatA para te phUTe tyAM mAnI avara-javara saraLa karatuM hAra. sudhI rAkhavAmAM Ave che; tyAra bAda b. farming. madha ane mINa lAkanA dastAthI khaDatA cokhA capaTA mATe tathA parAganayana mATe madhamAkha bane che; phetarane UNapI chUTA pADyA saMvardhana. . forage. madhapUDA pAsenI bAda piA bane che. vanaspati, jemAMthI madhamAkha madhurasa cUse beating up. kRtrima rIte punaHjIvita che. 3. glue. madhapUDAnuM mINa. ke. karAyelA vana vistAranAM nAza pAmelAM hive. madhapUDe. 6. keeping. jhADanA sthAne navAM jhADa ke ropA ugADa- madhamAkhI pAlana, madhamAkhI uchera. . vAnI prakriyA. milk. kAmadAra madhamAkha Dilmane je Beaumontia grandiflora Wall. khorAka Ape che. b. pasturage. eka ArahI supa. B. jeraoniana madhapUDA pAsenI vanaspati, jemAMthI Wat. zebhAnI vanaspati. madhamAkha madhurasa cUse che. 6. smoBeauty. plamane eka prakAra. phaLa ker. madhapUDAmAMthI madhamAkhene uDADI madhyama kadanuM, gheTuM lAla, svAdamAM mIThuM hoya che. mUkavA mATe karAto dhUmADe. . space. B. of Bath. eka prakAranuM sapharajana. mekaLAzapUrNa madhamAkhe avara-javara bed. re5, zAkabhAjI, phUlajhADa ke kSaya kare tevA madhapUDAmane mArga. b. ugADavA mATeno nAnakaDo jamInano TukaDo, v.iii. rezamI makhamalana halake madhaje sAmAnya rIte jamInanI sapATIthI mAkhI uDADatI vakhate me para paheravAmAM saheja UMco hoya che. (2) pazune Avato paDado. b. wax. madhapUDAnuM pathAro. . rock. AdhAra zaila. maNa. (2) kAmadAra madhamAkhInA pRSIya For Private and Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org beedi khAjunA chellA cAra khaDAnI graMthimAMthI savatuM kArbanika saMyeAjana, jenA upayAga madhamAkhI madhapUDA banAvavAmAM kare che. (2) madhamAkha uMchera vyavasAyanI mA eka ADa pedAza che, tene raMga pILAza paDatA bhUkharA, ane suvAsa madha jevI che, ThaMDA paData, je kharaDa bane che, tapAvavAthI te zuddha bane che, Ithara klArAma ane bASpazIla teleAmAM te drAvya che paNa pANImAM adrAvya che ane tene upayoga soMdaryaM prasAdhane, mINabattI ityAdi anAvavA mATe thAya che. 59 beel. bIDI. hee, eka varSa ke teTalI uMmaranA pazunuM mAMsa, beefwood. jaMgalI saru. beestings. prasUtikhAdanuM mAdApazunuM prathama dUdha beet, Bela praznati ane vAstukAdi kuLanI vanaspati. (ra) jue sugar beat, (3) jueheet root. B. heart bot and internal black spot. khArezananI UNapathI khITane thatA eka rAga. B leaf spat. Unromyces mucunae. phUgathI khITane thatA rAgano eka prakAra. b. root 3; Beta vulgaris L. nAmanI drivarSAyu khAdya mULadhArI zAkaca vanaspati. 2) Beta vulgaris L. par. bengalensis Roxb. zAkabhAjI mATe upayogamAM AvatAM pAnavALuM khITarUTa. . sugar. sugara khITamAMthI banAvavAma AvatI zarkarA-khAMDa. b tops, kApaNI vakhate sugara khITanA dUra karavAmAM Avata kumaLAM parNo. beggarweed, Desnudan tortuosum D.C. nAmanI zAkIya vanaspati. bego-molasses. ghauMnA cUlA karatAM evaDuM khAdya mUlya ghaTAvatA gheADA ane DhAranA khArAka. Begonia. zebhAnI vanaspati. bel. bIlIpatra. bel apple. khILere. belch. oDakAra. belching. eDakAra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Bengal cardamom khAvA te. Belladonna. kaMTakadi varganuM khelADAnA. B. extract. khelADInAne arkeTiMkacara. bellati. sapheda zirISa, Belle Isle cress. Barbarea verna Aschers. (B. hyaecox R. Br.). nAmanI mULa yurepanI nIlagirinI zAkIya vanaspati. For Private and Personal Use Only belleric myrobalan. baheDAM. Terminalia bellerica (Gaertn.) Roxb. (Myrobalanus bellerida Gaertn.).nAmanI stard iyrobalam vibhitika tarIke paNa eLakhAtuM gebhAnuM vRkSa, jeta phaLa-baheDAM raMgakAma ane cAmaDAM kamAvavAmAM upayAgamAM levAya che, ane phaLane rasa khAsajaka che. bell pepper. Capsicum fruiescens va. gross!. nAmanI varSAyu vanaspati. bell shaped. ghaMTAkAra, belly. jaThara . fleece. dheTAnA peTapara thatuM Una. belt ekaja prakAranI jamIna ane AkhehavA dharAvatA ane cAkasa prakAranI vanaspati mAne jamInane anukULa paTTo. Bermisia gossipiparida. TameTAna pAnane eka rega. ke. hai Ge;n. tamAkumAM paDate sapheda kITa. Bench cross-section. pALA bheMsanA anuprastha vibhAga, je siMcAi mATe anukULa bane che. . terrace. sepAna racanA, jethI DhALa paDatI jamInane khetI mATe upayegI banAvI zakAya che. Ben Davis. sapharajanane eka prakAra, jemAM phaLa madhyama kadanuM, laMbageALa, jADI chAlanuM pILAza paDatuM lIluM, pILArA paDatA garavALuM ane suvAsita hoya che. benders. madhyama laMbAInA rUne tAMtaNe. bending. AmaphaLanA utAra vadhAravA dakhkhaNamAM hAtha dharavAmAM AvatI eka paddhati. Bengal cardamom. meTI ilAyacI,
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir beushan Bengal gram ela. Amomum aromaticum kharADa; lavADiyuM ekharADa. Roxb. nAmanI utta2 baMgALa ane Berkshire. DukkaranI eka elAda, khAsInI IlAyacI. Bermuda butrer cup,, Oxalis Bengal gram. 0. Cicer arieti- pes-caprae L.(O.Cernua Thunb.). num . nAmanuM agatyanuM kaThoLa jenA gheLe dhoLaka nAmanuM lekhana mATenuM dhAsa. pAnamAMthI maLatA melika ane ekajhelika berry. (1) berI, rAspaberI jevuM esiDa peTanI gaDabaDamAM upayogI bane che. badarI phaLa. (2) kaoNphI jevuM ke buMda. Bengal king. palAza, kesUDe. Berrya ammonilla Rox. nAgaBengal quince. bIlInuM jhADa. belAdi kuLanuM dAmAnanuM vRkSa, jenuM kASTha Bengai.. paMjAba, uttara pradeza ane pharnicara, peTIo, relavenA DabA ane vegana rAjasthAnamAM thate kapAsane eka prakAra. banAvavAmAM upayogamAM lAve che. Bengal sage. $424C 3424? berseem. Egyptian clover, TrifoMerivtra benghalensis Benth. lium alexandrinum Juslen. 1901 masAlA tarIke upayogI vanaspati. rabI ghAsacAre. b. clover. rabI ghAsahenig . binahAnikAraka (darda). b. cAre. dis?ase. bhAre hAni vinAne rega. beru. lImaDo. b. tumour zarIranA cekasa bhAgamAM Best of All. madhya mosamanAM TameTAM. sthira thato abuda. Beta pulgaris . bITarUTa, gArDana bITa, Benincasa celife 2. sapheda koLuM. B. zyagara bITa; dvivarSAyu zAkIya vanasvati; Thispideo, sapheda keLa. jenAM mULa ane pAna zAkabhAjI tarIke beyt spike Pennisetum. q 01 14914 2. B. vulgaris var. bengaJudi Pennisetum norvosum Trin. lensis Roxb. bITarUTa, jenAM mULa sAkara nAmanuM ghAsa. banAvavA upayogamAM levAmAM kAve che. B. Benzene hexachloride BHC. vulgaris L. var. rapu Dum. jaMtunAzaka bhUkI, je pANI chAMTI, dhUmADo zyagara bITa, jena mULanI khAMDa banAvavAmAM -vApIne, pAcasa-Imabrana banAvIne upa- kAve che. gamAM levAya che. betel nut. 214.1 betel pepber. 12. b, fruit fli. Cipomivia per. 1101294. betelvine. vesuviana Costa. Laaj yg. nAgaravela. b. v. bug. DisphiBerberis aristata DC. 32101 nus politius W. nAgaravelane kITa. @5, je vAyavya himAlaya, nIlagiri, b. v. foot rot. Phytokula ane kumAumAM thAya che, jena mULa |phthora parasitica var. piperina ane prakAMDamAMthI pILo raMga maLe che. 8. Dast. nAmanI phUgathI nAgaravelane thato /cima Roy , zakitadAyaka ane recaka eka roga. b. . leaf rot. tatva dharAvatI vanaspati. B. nepalensis nAgaravelane thato eka roga. 5. v. Spreng. raMga bApatI chAlavALI vanaspati. wil.. nAgaravelane thato eka roga. B. vulgaris L. 3'4024, ai betua. Bambusa polymorpha MukASTa bane chAlama thI pILe raMga maLe. nro, nAmano pa. baMgALa ane AsAmamAM Bergera koenigi .. mITho lImaDe. thato vAMsa, jenA kAgaLa banAvAya che. Bergia ammannoides Roxb. 74- Betula alnoides. 0412_1121 04 of 11H01 ekharaDa. B. odorala E {w. (Syn eka vanaspati. B. utilis. bhAjapatra. B. saa:/raticosa Fenil.) gadhAre bershan.verelI DAMgaranI AMtara-repaNuM. For Private and Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhadi | 6 Bigarreau bhadi. zarada DAMgara. | bhusa. dhAnya pAka, khAsa karIne ghauM bhaggachura. da. bhArata ane 5. ane kaThoLa chaDyA bAda rahetuM bhUsuM. baMgALanI zAkIya vanaspati. Bhatia. nepALanatibeTa sarahada paranA Bhakarwal himAlayanI taLeTImAM bhAravAhI dheDAnI olAda. thatI dheTAnI eka elAda. Bhutia badam. 24164 $180 bhalia bush. Moghania maero kAzmIra ane kumAunuM jhADa. phylla. nAmane TaTA2 supa je pa2 lAkhanAM bhutta. makAIne deDo. jaMtu vasAhata jamAve che. biasi. verelI DAMgaranI aAMtarareNI. Bhaluka., que en al 871120 11771 bichloride of mercury. Avate vasa. HgCl,. marika kalorAIDa nAmanI bhang. bhAMga. jherI jaMtunAzaka bhUkI. bhanjura grass. Apluda mu- bicollateral bundle. 442tica I. (A. paria Hack; A. aris- pAzva pula. tata L.) nAmanuM uttara pradezanuM ghAsa. bid. bolI. bharangi. Clerodendrum serratum bidari-kand. 5. himAlaya, kumAuM, Spreng. nAmane AsAma, pa. baMgALa, orisA ane 5. bhAratamAM thate eka madhya pradezane supa. supa. bharband. bhAratamAM thatI vanaspatine sidentate. dvi-datI. eka prakAra. bidha. DAMgaranI phera repaNamAM upayogamAM bhasa badha fishery. pa. baMgA- AvatA haLane eka prakAra. LanA suMdaravanane bharatIoTavALe kaLaNa biennial. dvi-varSAyu, dvi-vaSa, be RtunA pradeza, jemAM mAchalI pakaDavAmAM Ave che. AyuvALI vanaspati, je eka varSa ke bhat. seyAbIna.. eka RtumAM khorAka saMcita kare che, jyAre bhat karela. HZ 31241. Momor- bIjA varSe ke bIjI RtumAM phaLa-phUla dhAraNa dica cochinchinensis Spreng. (M. kare che. (2) aMkura phUTavAthI mAMDI bIja dhAraNa mixta Roxb.). zAkIya vanaspati prakAra. karavA sudhInuM jIvanacakra be varSa ke be bhatua. bhUku keLuM. RtumAM pUruM karanAra vanaspati che. bhatwar. soyAbIna. bearing. ekAMtara varSe phaLa-phUla dhAraNa BHC. benjhIna hekajhAkalorAIDa. karanAra (vanaspati). b. plant. dvibhemal. Grewia oppositifolia quly 4424. Buch. Ham. ex Roxb. nAmanuM biestings. prasUti bAda mAdA prANInuM khAdyaphaLanuM nAnuM jhADa. prathama dUdha. bhillar. ajamo.. bifacial. dvi-pRthvI, eka sarakhA bahiBhilawra. bhIlAmAnuM jhADa. carmavALAM pAMdaDAMvALuM. bhilmora. Rame: hastatus D. biflaggallate. dvi-kazAdhArI, dvi-5ma. Don. nAmanI vanaspati, jenAM pAna bifoliar. dvi-parNa. b. spur, dvimasAlA tarIke vaparAya che. paNazaMka. bifoliate. dvi-paNa. Bhokri. muMbaI ane dakhkhaNamAM thato bifurcate. dvibhAjita, dvi-zAkhI. (2) nAsIka-grIna nAmanI drAkSane prakAra. be bhAga karavA, bemAM vibhAjita karavuM. B horizon "e saMsta2 bAdane Bigarreau de Schecken. jamInane tha2. cerIne eka praznAra, B. Napolean. bhuklka. bIDInI tamAkunAM pAnanA TukaDA. cerIne eka prakAra. For Private and Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Big Japanese 62 binucleale cell Big Japanese, magaphaLIne eka prakAra. ment.dvi-pakSI karAra. b. symmebig jaw. jaDabuM phUlI jAya te try. dvi-pArzva samamiti. actinobacillosis, actnomycosis bile pitta; lIlAza ke pILAza paDatuM nAmane roga. yakRtamAMthI stravatuM pravAhI. bignay. AmaTI; AsAma ane khAsI biharziasis. prANIonA lohImAMnA TekarIomAM thatuM khAdyaphaLadhArI vRkSa. jaMtuthI thatA rogane prakAra. bilharBignoniaceat. Heldule yuan ziosis. ayan bilharziasis. vanaspati. biliary fever. 2gramlsalat BorreBignonia adenophylla Wall ex. lia gallinarumell H24107 galas G. Don. vIthimATe ugADAtuM vRkSa. B. roga. caprusis Thunb. 274 27674511 bilimbi 161 $49412 313, Averrhoa zebhA mATe vavAta ArohI supa. B. bilimbi. L. capitoletta L. kesavAIna nAmane bilipped. dvi-AThI. bare supa. 5. crispa Buch-Ham. bill hook. chADa kApavA mATenuM tIrNa suvAsita phUlanI vanaspati. B. graid - aNI ane vAMkA pAnAvALuM ejAra. flo Thunt. mULa cInane zebhAne billy goat. bakare. zupa. . incarnata Aubl. bagIcAmAM bilocular, dvi-vivarI, sAdhAraNa phaLamAM vavata kSupa. B. radicans L. zebhAnI javAmAM AvatA bevaDA vivare. 94. B. speciosa R. Grah. 70 bilra. ue. brAjhila ane ArjenTinAno paNa bagIcAmAM Bimli. aMbADI nAmane resAne pAka. vavA supa. B. stans L. vADa tarIke che. jute. aMbADInuM zaNa. 442 44. B. undulata Smith. Bimlipatam jute gati mesta. vADa tarIke vavAto kupa. B. anguis- bin. kAThI. cati. L. HU 417Ccial 291218 bina Avicennia officinalis L. (A. 4. B. venusta Ker-Gawl. tumentosa; Jacq. A. resinifara AreThI kupane prakAra. Forst. AMdAmAna ane kore mAMDalanA Bihar hairy caterpillar kinArA para thatI vanaspatine eka _Diacrisia obliqua W. nAmanI nAraMgI prakAra. raMganI IyaLa. binary. dviguNita. b. compobihi. Cydonia oblonga Mill. (C. und. dvi-mULa saMyojana. s. fission. vulgaris Pers). pazcima eziyAnuM paNa dvi-vikhaMDana. paMjAba, kAzmIra, ane nIlagirImAM thatuM binder. UnanA resAne joDanAra khAdya phaLa jhADa. tAMtaNe. (2) mATI, kherAka i.nI saMsabijsar. Pterocarpus marsupium jatA vadhAranAra dravya. b. tobacco Roxb. nAmanuM vRkSa, jenA kASThanuM siMgAranI tamAkune AvaratuM tamAkunuM pharnicara bane, jene guMdara auSadhIya guNa- pAna. gharAvate, jyAre phUle ane bI khAdya che. binomial. dvi-nAmI; prANu ke vanaspati blaikand. kSAravidArI nAmanuM cArA mATe upayogamAM levAmAM AvatI zAstrIya tarIke upayogamAM AvatuM jhADa. dvi-nAmI (paddhati), jemAM prajAti ane bilangra. AsAma, mahArASTra ane jAtine ullekha heAya che. . distri5 baMgALamAM thatuM vRkSa. bution. dvi-nAma vitaraNa. bilateral. dvi-patha. b. agree. binucleare cell. dvi-kendrIya kaSa. For Private and Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bio 63 Biota bio-. jaiva, jIva arthasUcaka pUrvaga. b. phenomenon jaiva ghaTanA.. Broassay. jaiva pRthakkaraNa, jaiva parIkSA, race. jaiva jAti. biologicals. jaiva vastunI zaktinI prayoga dvArA karAtI jIvaMta prakriyA ke jIvaMta dravyamAMthI pedAze. kaseTI. (2) davA, aMtaHstrAva ke prajIvakanI upalabdha karavI. AmAM sIrama, rasI, kAryakSamatAnI prAgadvArA karAtI kaseTI. jIvANu saMvardhana pedAza, prativiSa dai.ne (3) AvA kaLe ke saMyojanonuM dhoraNa- samAveza thAya che. Biology. jIvazAstra, karaNa. jIvavijJAna; jIvaMta sajIvonA abhyAsanuM biochemical activity. jaiva rAsA- vijJAna. biolysis. jIvaMta sajInI caNika sakriyatA. (2) jIvaMta sajI, pezIo pravRttithI kArbanika dravyanuM thatuM vighaTana. ke koSamAM thatI rAsAyaNika prakriyA. (2) sajInuM vighaTana. bioluminiBiochemistry. jaivarasAyaNa vijJAna. scence. jevadIpti, jaiva prakAza. biobiscimatics, jIvaMta sajIvo para metry. jaivamiti; jaiva anveSaNa mATe AbehavAnI asaranuM vijJAna, jaiva AkaDA paddhatine thato upayoga. bichohavAmAna vijJAna, mics. jIvaparisthiti vijJAna. (2) sajIve biolocculations. jIvaguMphana. ane vAtAvaraNa sAthe temanA saMbaMdhane bio-gas plant, gebaragesa plAMTa. thata abhyAsa. (2) paristhiti vijJAnanI biogenesis. chavajanana. biogenic eka zAkhA. bioromyjIvaparisthiti lav, jIvanajanana niyama. biogeny. vijJAna. biophysical. jaiva-bhautika; jIvajanana. jIvaMta sajIva ane vAtAvaraNanI ja sthitine biological. jaiva, jIvazAstrIya. b. lagatuM. Biophysics. jaiva bhautikaactivity. 4 2l4a. b. ba- vijJAna. bioplasm. chavadravya, jIvarasa. rrier. jaiva kavaredha. b. con- biopsy. jIvaMta sajIvamaMthI kADhI lIdhelI trol. jaiva niyaMtraNa, jaMtu, vanaspati pezInI vaijJAnika parIkSA, Uti parIkSA. ke prANu jevA anicchanIya kArakenuM biosequence. sajIvanAM kAryonI Guita. b. cycle 74245. b. effe- sAthe saMbaMdha dharAvatI vividha jamInane ct. jaiva prabhAva. b. erosion. uMdara krama, je jamIna racanAnuM kAraka bane che. jevA dara karatAM sajIvanA kAraNe khullI biosi. jIvanakrama. biossay. juo Ofell oriflacjag 01961. b. factor bioassay. Biosynthesis. 74 jaivakA2ka. b. fixation. jevI sthirI- saMzleSaNa. (2) jIvaMta zarIranAM sa2La drakaraNa. b. immobilization. koI mAMthI jaTila saMjanuM thatuM saMleSaNa. aMganuM kheTakI javuM. b. interchange. biotic. jaiva; jIvananI sAthe saMbaMdhita. jaiva prakriyAthI jamInamAM kArbanika ke b. community. jaiva samudAya. b. akArbanika avasthAnI vacce tanuM factor. jaiva kAraka.. imluence. thatuM AMta25rivartana. (2) kArbanika vanaspati para thatI jaiva asare, je sAjanenuM jaiva vidhaTana. eka tarapha AbohavAkIya prabhAvathI bhinna hoya che. - kArbanika dravyanI mukti ane bIjI tarapha . potential. prajanana karavA tathA sUma pezI saMleSaNamAM temane thato TakI rahevAnI sajIvanI janmajAta samarthatA. upayoga. A baMne prakriyAo jamInamAM biotore jIvakSetra. biotype. jIvasAdhAraNa rIte cAlyA karatI hoya che. ke. prarUpa. mineralization. jaiva vighaTananI biotire mica. abarakhane eka prakAra. (W11 ROUW ug sluira's icyari Biota orientalis Endl. (Syn. tanuM akArbanika rUpamAM parivartana. Thuja orientalis L.. bagIcAmAM For Private and Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir biotin 64 black-berry ugADAtuM eka nAnuM jhADa. biting lice sastane ane pakSIomAM biotin. prajIvaka - bI' saMkulane eka paDatI, karaDatI ja. ghaTaka, je prajIvaka - eca" tarIke paNa bitmara. Gardenia campawalata oLakhAya che, je TAliyApaNuM dUra kare che. Roxb. nAmane AsAma ane bihAramAM biparous. dvi-zAkhI. thate khAdya pAna ane phaLadhArI supa. bipartite araci104. b. distri- bitter gourd. $1241, Momordica bution. dvibhAgI vitaraNa. charantia L. nAmanI bAreTI zAkIya bipetallous. dvidaLI, be pAMDaDIovALuM. vanaspati. jenAM phaLa-kArelAnuM zAka thAya bipinnate. dvipakSIya, dvi-picchAkAra, che, temAM e, "bI" ane "sI" prajIvake dvipakSavata. (2) dvibhAjita prakAMDa para hoya che. jeDamAM UgatI parNikA. bitter orange. khATuM saMta. bir. bIDa, ghAsa banAvavA mATenI tRNabhUmi. bituminous material lined bird, pakSI, paMkhI. (2) maraghA-batakAM jevAM channel. ochA kharce, biTayumIna pALela paMkhI. . pollinated. pakSI kavALI mATInA astaravALI bAjue pagita. 5. scarer. pakSIone bhagADI dharAvatI nAnI, nahera ke te jalapravAha. mUkavA mATenI caMtrika yukti. (2) gheDA biul. juo hemal. thoDA vakhate avAja karavAnI yukti. (3) bivalent. dvi-saMjaka. b. bactekeziyama kArboneTa para AdhArita yukti. rin. be prakAranA roga pidA karanAra b.'s eye grape drAkSane thato rUkSa- jIvANunI banAvelI rasI, jethI baMne ga. Ps-foot trefoil. Lotus prakAranA roganI sAme pratirakSA maLe che. cornicillatus I. nAmanI 5. himAlayamAM 5. chromosome. ardhasUtrIkaraNa thatI kAyamI ghAsacArA mATenI vanaspati. daramiyAna hAjara mAMga raMgasUtra jemanuM Bischofia jatanica Blume. eka raMgasUtra. jAvAmAM thate devadAra, jenI chAlamathI lAla- bivoltine. varSamAM be phAla Apate raMga maLe che. rezamanA kIDA. bisect. samadvibhAjana. (2) mULa ane 8ixa orrellana L. mULa madhya amerikAne prahanI Urve ane pArzvaya saMbaMdha darzA- da. bhAratamAM te mATe supa ke nAnuM jhADa, vatI jamIna ane vanaspatinI pArzvabAju. jenAM bImAMthI maLatA raMgane upaga biseriate. dvi zreNika. mAkhaNa, ghI, mArgerIna ane panIra jevI bisexual. dviliMgI, ubhayaliMgI, dvi- khAdyasAmagrIne raMga mApavA mATe thAya che, jAtIya. (2) nara ane mAdA ema bane uparAMta tethI Una, vArniza ne sAbune jAtinAM prajanana aMge dharAvatuM. paNa raMgI zakAya che. Bishop's weed. Zoyal. black. kALuM, zyAma. bishop wood. jAvAnuM devadAra. juo black alkali. akalI jamIna, jemAM Bischofia jawanita Blume. seDiyama kArboneTa, kArbanika dravyane Bissetia steniella. zeraDIne prakAMDa- egaLI, bheja UDI jatAM sapATI para vedhaka kITa, kALAza paDatA badAmI raMgane paDe Biston suppressaria Guen. cAnA jAme che. (2) kSArIya jamIna. choDane kITaka. black arm. kapAsane te eka roga. bit. ghoDAnA moMmAM mukAte lagAmane bhAga. black bean of coffee. kephinA (2) kuhADInuM pAnuM. baMdane thatA rogane eka prakAra. bitch. kutarI. black-berry. kALuM badAmI phaLa. For Private and Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir black caraway black zedoary black caraway. kAzamIranI bahu- bI-rAI masAlAmAM tathA plAsTara ane varSAyu vanaspati. piTIza banAvavAmAM upayogI bane che; ane black cherry. Rabus moluccanas jenuM tela-sarasiyuM rAI ane athANAMmAM L. (R. alcaefolius Poir). nAmane vaparAya che. AsAma, khAsI TekarIo, nIlagIri ane Black Arpington. maraghA-batakane keraLamAM thato khAdyaphaLane supa. eka prakAra. black cumin. kALIjIrI. black pepper. kALAM marI, Piper black currant. himAlaya, AsAma migrum L. nAmanI vanaspati. ane pazcima baMgALamAM thatuM Antidesma black plum. jAbunuM jhADa, juo ghesaembilla Gaertn (A. pani- Jambolana. culata Roxb.). 11440 1414150aj Black Prince. lalu sla. jhADa, jenI chAlanAM deraDAM bane che. black-quarter. Pseudo-anthblack cutch. 414 Ral 441914, rax 170! Clostrium chauvoeien khera, khadIra; Acacia catechu (L.f). Dhorane thato eka roga, jemAM tAva Ave Willd. nAmanuM jhADa, jenA kASThanAM ane zarIranA pAchalA bhAgamAM sajA thAya, thAMbhalA, kRSi ojAre, paiDAM, hAthA bane che; pazu 48 kalAkamAM ja maraNa pAme. jemAMthI raMga bane ane cAmaDAM kamAvavAmAM black roan. kALA ane sapheda vALa Ave che. temAMthI kAze ane guMda2 maLe parasparamAM bhaLI jatA pazune banata raMga. che, ane je sUkI, verAna jamInanuM vanI- Black siris. kALA zirISa; Albizia karaNa karavAmAM upayogI bane che. odoratissima (L.f.) Benth. black flies. nAnI kALI mAkhI, je nAmanuM meTuM, lagabhaga sadA harita vRkSa, karaDIne lohI cUse che. jenA kASThano upayoga baLataNa mATe tathA black gram aDada; Phaseolus mungo gADAM ane tenAM paiDAM banAvavA mATe par. radiatus .. nAmanuM phespharika thAya che. eNsiDavALuM kaThoLa, je madhyapradeza, uttara black soil, gujarAta, mahArASTra, pazcima pradeza, paMjAba, mahArASTra, gujarAta, 5. madhyapradeza, brapradeza ane tAmilanADunI baMgALa, AMdhrapradeza ane maisuramAM thAya 2 thI 20 phUTa sudhI UMDI, keziyama che ane jenA kALA ane lIlA aDada kArboneTanA mizraNavALI poTAza, megneziyama evA be prakAra che. ane leha dharAvatI jamInane eka prakA2. black-leg. Dherane thato eka roga, black tea. mAthe AvelI vyApArI syal black quarter. mUlya dharAvatI cAne prakA2. black mulberry. Blut Qida. black wattle. Acacia decurrens Morus nigra L. 4170 44 8210. Willd var. mollis (A. molljhADa, jenAM zetura anya karatAM meTAM, issima Willd.). nAmanuM mULa osTrakALAM ane rasadAra hoya che. liyAnuM jhADa, jenI chAla cAmaDAM kamAvablack musale. kALI mUsaLI, Cur- vAmAM upayogI bane che. culigo orchioides Gaertn. 112447 black-wood acac a. oral AustkAyamI zAkIya vanaspati. ralian black wood. black mustard. $100 215, Bra- black zedoary slim &mPSl. Curcssica nagra Koch. nAmanI uttara- uma caesia Rosb nAmanI pazcima pradeza, paMjAba, Adhrapradeza, maisura ane baMgALamAM thatI vanaspati, jena kaMdane tAmIlanADumAM thatI vanaspati, jenAM upaga sauMdarya prasAdhanamAM thAya che. For Private and Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra bladder www.kobatirth.org 66 bladder. kothaLI, mUtrAzaya, game te kecha. bladderdock. khArI bhAjI, Rumex vesicarius L. nAmanI zAkIya vanaspati, jenAM pAna khAdya che. blemish. DAdhra; dekhAvane asara kare chatAM upayeAgitA ghaTADe nahi tevA DAgha, blemished yoke. DAghavALI jaradI. blend. baMne pitRenAM lakSaNA saMtatimAM utare te mATe saMkara karavuM. (2) dheAraNasaranI pedAza prApta karavA e ke vadhAre ghaTakone mizra karavA. blended. mizrita, saMmizra. b. character. sa`mizra lakSaNa. b. inheritance. mA-bApanAM lakSaNAnA vArase. blendings. mizraNa. Blenheim, jaradAlunA eka prakAra B. Orange. sapharajananA eka prakAra. Blepheris ellis Pers. UMTIMgaNa, ceApAnIvela. (2) paMjAbanA eka kSuSa, jenAM A mUtrasrAva, kapha nissAraka ane vAjIkaraNa mATe upayogamAM levAya che. B. molluginifolia Pers. jhINuM UMTIMgaNa. Blighia sapida Koenig. (Syr.. Guharia said Voigt). nAmanuM mULa 5. AphrikAnuM paNa have tAmIlanADumAM thatuM phaLadhArI jhADa. khablight. pAna ke khuda samasta vanaspatine cImaLAvI mUke teve tene thatA eka rAga. (2) vanaspatinAM phUla, pAna, phaLa. da. jevAM tenAM aMgenuM thatuM mRtyu. blae check. IMDAmAM paDatI sUkSma cirADa, je mINabattInA prakArA dvArA ke khInna IMDAnI sAthe saheja TapAravAthI pArakhI zakAya che. blind gut. andhAMtra. blind teat. chidra ke raMghavinAnuM AMcaLa. blind weed plant. /homot aquatica Forsk 1. replans Poir non Convolvules reptans L.). nAmanI jalIca rASTrIya vanaspati. blister. phalle. (2) prANInI aMtaHtvacAmAM baLatarAthI thatI phollI. . beetles. vanaspati khAtuM jaMtu, jemanA zarIramAM eNsiDa, gherAiDA hoya che. b. in the mouth, mukhAya. bli blade. patra, phula, phalaka, pAnuM; ghAsa ke pAnanA sapATa bhAga. (2) maradhAnI kalagInA pAchalA bhAga. (3) hathiyAranuM pAnuM. b. harrow. vaLelA pAnAvALu` AMtarakheDa mATenuM sAdhana. blanching. prakriyA karavA agAu phaLa ane zAkabhAjInI garamI dvArA karAtI mAvajata, A pedAzAne varALa ke garama ukaLatA pANImAM bAphI 10-12 sekaMDa ThaMDA pANImAM meLavAmAM Ave che, ane tema karIne temAM rahelA sUkSma jIveAne dUra karavAmAM Ave che; utsecakAne niSkriya karavAmAM Ave che, seDama ane pAtamAM sudhArA karavAmAM Ave che. (2) kAgaLa ane anya AvaraNathI DhAMkIne vanaspatine raMgavihIna banAvavAmAM Ave che. blanket application. samagra vistAra para pravAhI ke bhUkArUpe rasAyaNane chAMTavuM-veravuM. Blastania kuTAmaNI. cerasiformes blastoderm. iMDAmAM aMkuranuM sthAna, blastodermic vesitle. bhrUNapura. blastodisc. IMDAnI jaDhImAM janataaMkura kASa, je, narajanyuthI phalita thAya te sakriya banI vikAsa sAthe. Blattaria. vaMdAnI zreNInuM jaMtu. bleaching. viraMjita-raMga viheNuM karavuM. (ra) harita parNanA nAza karIne ke vanaspatine sUryanA prakAza maLatA aTakAvI, tene raMga dUra karavAnI prakriyA. h. powder. klerineTeTa lAIma. blIciMga pAuDara. bleat. gheTAM-bakarAM ane vAcharaDAnA avAja. bleeding. vanaspatine thatAM kaeN karavAmAM AvatA kApamAMthI, mULanA dabANanA kAraNe pANInuM thatuM sravaNa. (2) raktasrAva. b. from nose. tatkArI phUTavI. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only blister
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bloat [67 Blumea stering ointment. baLatarA karavA bloom. drAkSa, pIca jevAM phaLonA ane tethI thatI baLatarAnA IlAja tarIke bAhyAvaraNanI sAthe dekhAtI suvALI sapATI. lagADavAmAM AvatA malama. (2) kaLI, puSpakuMja, la. (3) mosamamAM bloat. kavivara roga, jethI AthavaNuM dekhAtA pANInA sUma sajIvo. (4) thatuM lIlu ghAsa khAvAthI prANunA memAM tAjagI, paripakavatAnuM joma. b. of sAMje bAve. fruit. phaLanI tAjagIbharyuM jema. block. khaMDa. (2) vanane vibhAga. (3) blossom, puSpa maMjarI. grAma vikAsa mATe nakkI karelAM gAmane blotch. vanaspatinuM rogagrasta aMga. saMmUha. blow fly mAkhIne eka prakAra. blood. rakta, lehI. (2 prANI zarIranA Blue Andalusian. spenanA maradhAnI badhA bhAga para poSaNa ane oNkisajana laI eka olAda. jatuM ane nakAmAM dravyonuM vahana karatuM pravAhI blue butterfly. (Cosmolyce (fol) - (3) vanaspati ane prANanI olAda. p. omnatu5) baelious L. nAmanI kaThebay. gheDAnA zarIrane rAtI chAMyavALo LamAM paDatI IcaLa. 231. b. ciot. Sic Hiloloy tilal blue elephant aloe. Agave prakAzamAM thatI parIkSA daramiyAna temAM iera-cruz Mill. nAmanI vanaspati, jovAmAM Avato lehIne gaThTha. (2) lohIne jenA taMtunAM deraDAM bane che. gaTTo. b.fluke. prANa zarIranA lehInuM blue-green algae. nIla-harita lIla. jaMtu, je lohI cUse, jethI tene bhega blue-gum. Eucalyptus globulus banelA prANune raktakSINatAne roga lAgu Labill. lavaMgAdi kuLanA yukelipTasanI paDe che. bline. olAda, vaMza; sagAI, eka jAti, je nIlagirinA nAme paNa parivAra. b. meal. lehIne bhUke, oLakhAya che. raktacUrNa. prANI-lehIne sUkavI tene banA- blue lotus of India. nIlakamaLa. vavAmAM Avate bhU ke, jemAM pacavAmAM Nymphata stellala Wild. nAmanuM muzkela proTInane 80 TakA hise heya kamalAdi kuLanuM kamaLa, jenAM mULa ane che. . plasma. raktajaLa. B. Red. bI khavAya che. Cast: De' s Staple nAmane saphara. Blue Orpington. epiMgTana elAjanane eka prakAra, je kAzamIramAM thAya danuM maravuM. che. b. rings. IMDAnI jaradImAM blue panic grass. tRNakuLanuM PaidekhAtuM valaya. p. serum, raktajaLa, cum antidotale Retz. nAmanA ghAsane b. spot. IMDAmAM dekhAto lehIne eka prakAra, je paMjAba, uttara pradeza, ane DAgha. . stock. UMcI elAdanA pazcima dvIpakalpIya vistAramAM thAya che. 2131. b.-sucking insect. blue panicum. all blue panic machara, mAkhI, ja che. jevuM leAhI grass. cUsatuM jaMtu. -sucking lice. blue roan. prANInA rogane eka prakAra. sastanenI parajIvI lehI cUsatI ja. blue rock pigeon. Columba bloody discharge. zarIramAMthI lata nAmanuM ghara ane khetaranuM kabUtara. thata lohIne ke lehI mizrita anya bluestone. salphaTa opha kopara, morathuthuM colla! 2114. b. egg. na 212 yil Sulphate of copper. blue bhaLelA lehIvALuM IMDuM. b. scours. vitriol. merazUyuM. vAcharaDAne thatA lohIvALA jhADAne ati- Blumea. kapUriye. Blumea ample sA2, etes DC. sahadevyAdikuLanuM baraMbI For Private and Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra boar www.kobatirth.org B. balsamifera (L) D.C. (Syn. Conyza balsamifera L.) sahadevyAdikuLanuM patrIkapUra, kapUriyuM; je himAlaya, AsAma ane khAsI TekarIemAM thAya che. jenAM pAna suvAsita che, ane jemAMthI kapUra anatuM mAnavAmAM Ave che. B. criantha DC. sahadevyAdi kuLanuM nimUraDI, B. glomerata DC. sahudevyAdikuLanuM bhAMbharaDA, bhamaraDA.B. lacera DC, sahadevyAdikuLanuM kapUriyuM B. membranaceae DC. sahudengAdikuLanuM mahAvIra. B. twighibiana. sahudevyAdikuLanuM mAMkaDamArI. hoar. khasI karAcA vinAnuM Dukkara, b. pig. eka varSanI heThaLanuM nara Dukkara. bobbi. Calophyllum apetalum Willd (C. wightianum T. Anders.). nAmanuM karNATaka, mahArASTra ane keraLamAM thatuM khAdya phaLadhArI jhADa. obtail. TUMkI pUchaDIvALuM (pazu). body, melTArDa haLanuM mALakhuM. (2) madha, cIjha, mAkhaNa jevAM dravyanI samAMgatA. (3) zarIra, deha. b. cell. dehukoSa. b. check. garbhAzayamAMja IMDuM tUTyuM hoya ne tenA kocalA para anya dravye jAmyA hoya te. b. louse. zarIrapara thatI janA prakAra. Boehmeria diffusa L. sATADI, vakhakhAkharA, punarnavA, rAte vaseTA, B. macrophylla D. Don. uttarapradeza ane bihAramAM thatI vanaspati, jenA prakAMDanA resAmAMthI mAchalAM pakaDavAnI kALa banAvavAmAM Ave che. B. nivea (L.) Gaud. AsAma ane 5. baMgALamAM thatA kSupa, jenA majabUta resAnA kothaLA, dvArA, doraDAM, kAgaLa ane gesa mATenA menTala banAvavAmAM Ave che. B. rehanda Willd. sATADI, vase3. B. verticullala Poir. zero, vakhakhAkhaze, meADA vaseDA. bog. TraMka, kaLaNa, rovALa paMka. boggy. rovALa paMkila. 68 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Bombay hemp boil. gUmaDuM, vidraSi. boiling point. utkalana biMdu, kavatha nAMka; pravAhInuM bASpIbhavana thAya tevuM uSNatAmAna. bole. nALiyerIne nimnatama pradeza, jhADanuM mukhya prakAMDa. jyAM mULa sthAnIya thAya che. b.area. jhADanA thaDanA taLanA vistAra, je paridhanI UMcAI sAthenA bhAgAkArathI gaNAya che. boll. jIMDavu, jemAM rU heAya che. b. period. jIDavAM khAjhacA hoya paNa phrUTathA na heAya tevA kapAsanA cheDanA samaya. bolling. kapAyelI zAkhAnuM jhADa. bolt, cAkasa saMjogAmAM kAMdA jevI vanaspatinA akALe phUTatA aMkura bols. cAvele khArAka ke gaLelI davAnA le. (2) pazunI vAnI meATI gALo. Bombaceae. zAhsalyAdi nAmanuM vanaspatinuM kuLa. bombardment. varSo, AvaSaeNNa. Bombax. zImaLA. Bombax ceiba L. (Syn. B. malabaricum DC; Salmalia malabarica DC.) Schott & Endl.). simUla, semUra, zImaLA, rAtA zImaLe!, je paMjAba, uttara pradeza, pUrva ane pazcima dvIpakalpIca vistAramAM thAya che, jenAM phUla khAdya che, khIne cAre thAya che, phaLamAMthI maLatuM drabya gAdalAM bharavAmAM upayeAgI ane che. thaDamAMthI maLatA guMdarane Asa'jaka tarIke upayoga karavAmAM Ave che. B. ellipticum H. B. & K. kesarI zImaLe. B. insigne Wall, simUla, pazcimaghATa, AsAma ane AMdAmAnamAM thatuM meluM jhADa, jenA kASThanI dIvAsaLIe bane che. B. mori. jue zetUranA pAna khAtA rezamanA kIDI. For Private and Personal Use Only Bombay Bold, magaphaLIne eka prakAra. Bombay Green. uttara pradezanI vahelI pAkatI mAdA nAmanI kerIne prakAra, Bombay hemp. AN
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Bombay locust 69. borecole Bombay locust. Palanga succi- B. flabelliformis Murr.). MIS; ncta L. harita-pILAza paDatAM tIDa, pAsAdikuLanuM UcuM, TaTAra, tADI, nIra, tADaBombay mace. Myristica mala- geLa ane resA ApatuM jhADa, jenA resAnA barica Lamk. mAMthI maLatuM halakA brA ane sAvaraNI bane, pAMdaDAMnAM paMkhA, prakAranuM jAyaphaLa. chatrIo, TapalA-TopalIo ane sAdaDIo Bonavist bean. 414. bane. je bhAratabharamAM jovA maLe che, jenAM bond. baMdha, pAza. bonding. baMdhaka. pAna tADapatrane agAu lakhavA mATe upayoga bone. hADakuM, asthi, pRSThavaMzI prANI- thato hato. enA hADapiMjarano bhAga. ma. che- borax. bereksa; seDiyama TeTrAboreTa; ins, marelA prANInAM hADakAM cAvavAM. maMda cepa rakSaka tarIke upayogI banata b. marrow. asthimajajA, ghaNAM dravya; bhAre sAMdra hoya to vanaspatine hAni kharAM hADakAMnA vivaramAM rahetuM narama, pahoMcADe che. pILuM ke rAtuM dravya. b. meal, hADakAne Bordeaux mixture. vividha pramAbhU ke, jeno upayoga khAtara tarIke thAya NamAM cUnAnA pANInI sAthe kepara salapheTache. 6. products. sareza, guMdara, morathuthAne bheLavIne banAvavAmAM AvatuM phosphorika khAtara, esIna, hADakAno bhUke, phUganAzaka dravya. A mizraNa lAkaDAMnAM, baTana, kAMsaka, peparakaTa2, siMgareTa holDara, mATInAM ke tAMbAnAM pAtromAM banAvavAmAM ramakaDAM i. jevI hADakAMnI banAvaTanI Ave che. 4-4.50 TakAnuM 50 gelana jeTaluM vastuo. bonysteo dystokia mizraNa banAvavA mATe 4 2tala kopara alikaSTa prasava. sapheTanA bhUkAne 25 gelana pANImAM booi. maru bhUmine supa. ogALavAmAM Ave che ane bIjA pAtramAM boom sprayer vizALa vistAra 4 ratala cUnAnuM pANI nAMkhIne barAbara para chaMTakAva mATenuM ghaNAM nALacAMvALuM halAvI baMne mizraNane trIjA pAtramAM bhegAM karavAmAM Ave che. tAtkAlika upayoga boora sugar. bhAratamAM prAcIna karavAne na hoya to baMne mizraNane judAM samayathI banAvavAmAM AvatuM bUru-khAMDa, judAM pAtromAM rAkhavAmAM Ave che. B. boot. kavaca jevI dANA ke ghAsanI Toca paste. eka gelana pANImAM eka ratala paranI paNa racanA, je puSpavinyAsa thAya merathuthuM ogALavAmAM Ave che, tyAra bAda te agAu tene AvarI le che. h. stage. eka ratala kaLI cUnAmAM pANuM umerI eka dhAnya ke tRNa vanaspatine puSpavinyAsa gelana jeTaluM banAvI temAM maracU thAnuM thavA agAunI vyavasthA. mizraNa umerI baMnenuM mizraNa jhADanA thaDane boota. Ibomoea listida (Vah). braza vaDe paDI levAmAM Ave che, jethI R & S. (l, trtotanpa R. Br. jhADane phaga lAgatI nathI. Convolvulus hispidus Vahl). border. kinArI, sarahada, nIcI kinAnAmanI zAkIya vanaspati jenAM pAna ane rInI. baMne bAju para AvelI jamInanI prakAMDa khAdya che. paTI, jemAM siMcAI karI zakAya che. (3) bor. jaMgalI boranuM jhADa. (2) inDiyA jamInanI hada para vAvelAM jhADa ke supa. rabara. b. irrigation. nIcI kinArIo bora. borI, kathaLe; 200-300 pAunDa banAvI kacArI jevA khetaranA bhAga pADI 3 mAya te kothaLa. borah. kathaLA. siMcAI ApavAnI paddhati. dha. strip boracic acid, borika eNsiDa. irrigation. Orail border irrigation. Borassus flabellifer L. (Syn. borecole. Alesict $234 21101; Bra sAdhana. For Private and Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org boric acid ssica oleracea L. war. acephala D.C. rAjakAdikuLanI zAkIya vanaspati, jenAM pAna bhAjI tarIke khavAya che. boric acid. jaMtughna erika eNsiDa. boring. pANI meLavavA jamInamAM karAtuM zArakAma. (2) zArakAma bAda pANI maLatA anAvelA vA. 70 bor. vasaMta DAMgara. boron. berezana; khAreTa (BO-3) tarIke vanaspatine maLatuM pASaka dravya, je mULa dvArA zoSAtA kelziyama sAthe saMbaMdha dharAve che ane prATIna saMzleSaNa, peTaeNziyama cApacayanI sAthe paNa tenA saMbaMdha che. b, defficiency. kheArezananI UNapathI vanaspatine thatA roga. Borelia serina. kuMtalANuthI DhArane lAgu paDatA eka prakArane rega. B. gallium, rakta viSANutAthI pakSIone thatA eka rAga. B. ishila Schum. madhurI jaDI. kharasaTa zRMkhale; maMjiSThAdi kuLanI eka vanaspati. ex Bes bhalis, bheMsa. B. indus. bhAratIya geAvaMzIprANI, B. tus, dhUMdha vinAnuM yuropanuM ge!vaMzIprANI, Boswellia serrata Roxb. Cler. gUgaLa, lAkhAna; sAleDI, gugnulAdi kuLanuM jhADa; jenI chAla cAmaDAM kamAvavA upayeAgI bane che: jenuM gudara jevuM drazya-raMga anAvavA, tathA saMdhivA tathA dhUpa karavA upayeAgamAM Ave che. phUla ane khI khAdya che. kASDamAthI pATiyAM manAvAya che. madhyapradezanuM kAgaLanuM kArakhAnuM-nepA phekaTarI A vRkSanA kASThane upayAga kare che. hot. kheTa nAmanI mAkhanuM Dimbha. h. fly Oestridae kuLanI mAkhI. botanic garden. vaijJAnika mUlya dharAvatA vanaspati udyAna, Botany. vanaspati vijJAna; vanaspatinI deharacanA, kAvijJAna, AkAravidyA, phUgavijJAna, purAvanaspatizAstra, vanaspati rogavijJAna, dehadhavidyA, vanaspati bhUgALa, nAmakaraNa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Bougainvillea vidyA che. khAkhate nA abhyAsane AvaratuM vijJAna. Bothriochloa insulpta (Hochst.) A. camus. tRNakuLanuM mULa brAjhilanuM kAyamI zvAsa, je jamIna saMrakSaNa mATe upayogI ane che. B. odorala (Lis. boa A. cams. tRNakuLanuM suvAsita zvAsa. B. her L.) A. anus [Syn. Androugon perhusus (L.) Willd.]. saMdhAra; tRNakuLanuM uttara pradezamAM thatuM ghAsa. Botryodiplodia cAnA cheDa ane sikAnAnA thaDane vedhaka theobromae. kITa. botryose. vanaspati nirmANaka phUla, gucchAdAra phUlane che! . Batryosphaera ii. sapharajananA prakAMDanA vedhaka kaTa. bottle cap. khATalIne khUca. bottle gourd. dudhI; Lagenia siceraria (Mol. Stand! L. leacante; l ulgaris Seringe . nAmane zAka tarIke upayegamAM levAtA phaLane vele. dUdhIne upayoga halave banAvavAmAM paNa thAya che. h. g. plume moth. Sphenarches caffer Z. paTAlAdikuLanI vanaspatimAM paDatI kAMTALI daLanA prakAra. bottom. melDameDa haLanuM pAnuM, cokaThuM i. sametane haLanA bhAga, (2) taLiyuM. . bar. haLanA cekaThAnA daMDa, b.dve lling fauna. taLAvAnA taLiye kAdavamAM rahetAM prANIe h, feeder. pANInA taLiye khArAka meLavatI mAchalI. botulism. sAcavaNI karelA kheArAkI dravya ke pazuAhAramAM thayeluM viSIkaraNa, je prANahAraka che. Bouea oppositifolia (Roxb.) Meissn. khAdya phaLadhArI vRkSa. AAmrAdi kuLanuM khAdya phaLadhArI jhADa. Bougainvillea ttiann Hoittum & Standley. Nyctaginacea For Private and Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bough 71 brake horse-power kuLane kAMTALe boganavela nAmane vele. peTI-tabele. B. glabra Chois. bagIcAnI vana- brace. baMdhanI. (2) haLane dAMDe. (3) spati. B. Decleabilis Willd. bega- TekaNa, Teke ApatI yukti. b. roots, navela. avalaMbana mULa, havAI mULa. bough. 3101. Brachiaria brizantha (Hochst.) bougie. saMkecAyelA aMgane paheluM Stapf. tRNakuLanuM kAyamI ghAsa, je jamInakaranAra sAdhana, bUcha. b. Uterine. ne bAMdhe che, je ghAsapAta thavA detuM nathI. garbhAzaya bUjI. B. deflexa (Schumach) C.E. boulder gALAma, meTe geLa 10-12 Hubb. ex Robyns. tRNakuLanuM uttara IMca vyAsane paththara. pradeza, ane paMjAbamAM thatuM ghAsa,jenA dANA bouli, i kinkar. achatamAM khavAya che : B. mutica boundary. sarahada. b. mark. (Forsk.) Stapf. Hi Para grass sImAcihana. tarIke oLakhAtuM tRNakuLanuM mULa da. amerikA bound moisture, BSa dIvAlanAM ane pazcima AphrikAnuM AsAma, da. bhArata, kASTIya tanI sAthe saMkaLAyela bheja, mahArASTra ane dilhImAM thatuM ghAsa. jethI bASpa dabANa haLavuM bane che. b. brachiate zAkhAyukta, zAkhita; ekAMtara water. baddha jala; kalilanuM pANI, je bAjue sAmasAmI zAkhAvALuM. sahejamAM karI jatuM nathI. Brachus indi. kaThoLamAM paDatuM jatu. Boussingaultia baselloides H. B. phaseoli. lindj vd. B. & K. mahArASTra ane da. bhAratanI Brachycome iberidifolia Benth. ahI zebhAnI vanaspati. zebhA mATe vAvavAmAM AvatI vanaspati. Bovicola bonis. Dhorane karaDatI ja. brachy meiosis. laghu ardhasUtrIkaraNa. B. tapra'. bakarAne karaDatI ja. B. brachysm aMtaragAMThane TuMkAvIne vanaequi. ghoDAne karaDatI ja. B. ouis. spatine vAmana banAvavAnI prakriyA. gheTAne karaDatI ja Brachytrypes achatinus Stall. Bovimyces pleuro-pneumoniae. HESHi 400 org. govaMzI prANIne lAgu thato eka roga. bracken. himAlayamAM 4,000thI 12,000 bovinege vaMzIya. (2) vaMzI (Bouidae phUTanI UMcAI para thatI haMsarAja vanaspati. kuLa) prANuM gAya, sAMDha . b. masti. bract. nipatra, puSpaparNa. b. scale. tis. dudhALAM DhoranAM AMcaLane thato eka nipatra zaka. bracteate, sapuSpaSaNa, roga, jemAM Dhorane tAva vAve che, jenI dadha nipatrI.bracteole. nipatracakra, nipatrI. para mAThI asara thAya che. . mycotic bracelet. nipatra cakra. abortion Absidia pramosa nAmanI BrahmahalakuM, kALuM madhuM. phUganA cepathI govaMzI prANIne thate garbha. Brahmani. govaMzI prANI. pAta. b. tuberculosis. tubercle brahmi sag. chIcharA pANImAM thatI bacillus nAmanA jIvANuthI herane thatA zAkIya vanaspati. kSayaroga. brain. magaja, mastiSka (2) cetAtaMtranuM bowel. aMtaraDuM. ke; pRSThavaMzI prANuomAM kareDarajajunA box. peTI, maMjaSA, kASTa. b. hive. aMtaHstha cheDA para AveluM cetA dravyanuM daLa. khaseDI na zakAya te madhapUDe. b. brake horse-power. cAlaka caka myrtle, kAyaphaLa. b. stall bAMdhyA para eka dvArA apAtuM enjinanuM upayogI vinA pazune pUrI zakAya tevuM sthAna, baLa. For Private and Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org bsakish brakish. bhAMbharuM pANI. bramble. kAMTALe ArAhI bhrupa. (2) Rubus praznati ane padmamakalArdi kuLanI bleka berI ke rAspaberI jevI vanaspati. bran. zU yuM, khInAM checharAM. h. bait. jaMtu mAravA mATe cU yuM, viSa ane gaLapaNavALuM mizraNa. . mash. cUlAne prANI AhAra. branch. zAkhA, DALI; vanaspatinA mULa prakAMDa - thaDanuM pAca aMga. branching. zAkhAvinyAsa. branchlet. nAnI zAkhA, DALakhI. brand. DhAra, gheADA ane dheTAM - khakarAMne eLakha mATe garama leAkhaMDathI DAma ApI lagAvavAmAM AvatuM cihna, (ra) leAkhaMDanuM khIjuM, jethI prANIne cinita karavAmAM Ave che. (3) vastuone lagAvavAmAM AvatA mAraka! - cihna. branding equipment. prANIne cilDranita karavA mATenuM upakaraNa. brashy soil, kharabacaDA, aNIdA2 paththaravALI jamIna. Brassica alba (L.) Boiss. sapheda rAI. B. campestris . war. dichotoma Watt. kALe sarasava, paMjAkhamAM thatI telIbiyAMnI vanaspati. B. campestris L. var. sarson Prain (Syn B. compestris L var galuca Duth & Full). pILA sarasava, rAjIkATvikuLanI telIbiyAnI vanaspati je uttarapradeza, paMjAba, bihAra ane AsAmamAM thAya che, jenuM tela raseAI tathA dIvAkhattImAM upayegI mane che; kheALa DhArane apAya che, B. compestris war. raha, juo !urnip; sarasava. B. compestris var. sarson, pILeA sarasava. B. compestris var. toria sarasava. B. chinensis. uttara bhAratanA DuMgarALa pradezemAM thatI vanaspati. B. hirta Moench. (Syn B. alha (L. Boiss). sapheda rAI, kumaLAM pAna ane kaLI khavAya che. InuM jADuM tela maLe che. B. Juncea 72 breadfruit (L.) Czern & Ccss. rAI, jenuM tela raseAImAM upayAgI che, ane je pu. aMgALa ane uttarapradezamAM thAya che. B. juncea (L) Czern & Coss. var. cuneifolia Prain. (Syn, B. Engosa Prain var. cuneifolia Prain.). nainItAla, uttara pradeza, pa. aMgALa ane AsAmamAM thatI rAI. B. nabus L. sapheda rAI, jenAM pAna khAdya che, je paMjAba, pa. baMgALa ane bihAramAM ugADAya che. B. nigra. paMjAba, (L.) uttara pradezanI kALA rAI. B. oleracea L. var.acephala D.C. karamasAga nAmanI AsAma, kAzmIra, mahArASTra ane gujarAtamAM thatI vanaspati. B. oleracea L. . botitis L. rAjIkAdikuLanuM kAkhI phalAvara. B. oleracea L. ar capilala . rASTrakAdikuLanI kAkhI. B. olercear L. war. cauloraha. rAchakAdikuLanuM nAlakAla. B. oltracea L. par. gemmifera D.C. rAjIkAdikuLanI kAkhI. B. oleracea L. gongylodes (Syn var. caulorapa Pasq.) nelakAla. B. pekinensis (Lour) Rupr, cinAI kAkhI. B. raha L. (Syn. B. campestris L. raba Met.) zalagama, je paMjAba ane uttarapradezamAM thAya che. B. rugose a. cuneifolin. meTA pAnanI rASTrakAdikuLanI rAI. brassicas. rAjIkAdikuLanI kAkhI, zalagama, nelakAla, phalAvara, sarasava, rAI . jevI vanaspati. braxy. gheTAne thatA sena jevA rAga, jemAM rAgI prANInuM ekAeka maraNa nIpaje che. var. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Brazil cherry mULa brAjhilanuM paNa have nIlagirimAM thatuM phaLa. Brazilian lucerne. palAzAdikuLanuM mULa brAjhilanuM dhAsa; rajako. breadfruit. Artocarpus altilis (Park.) Fosh (A. communis For Private and Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bread graind [73 brilliantly PSane ghauMne hAnI thI , anicchanatimAM eka ja saMvardhana Forst; A. incisa L..). nAmanuM sudhAraNA niSNAta. (3) olAda sudhAmukhyatve da. bhAratamAM thatuM phaLa, jemAM raNa ke saMvardhana mATenI vanaspati, prANI. 28 TakA zarkarA, e ane bI" b. in-and-in. najIkanuM sagapaNa dharAprajIvake heya che; phaLa seImAM vaparAya vatAM prANI ke vanaspati vaccenuM prajanana. che ane kAcha ImAratI kAmamAM Ave che. breeding. saMvardhana, prajanana, olAda b.f. fruit rot Phylophthora sudhAraNA. (2) vanaspati ke prANInI palmiporathI brekaphUTane thate rega. sudhAraNa ke parivartananA abhyAsanuM b.f. pink disease. (Corticium vijJAna. b. chute. lAkaDAne mAcaDe, salmonicolor nAmanA jaMtuthI brekaphUTane je gAya, bhesa ke anya prakAranI mAdAne thato eka rega. b.f. soft rot nara sAthenA laiMgika yugmana mATe jakaDI Rhizopus artocarputhI brekaphUTane thato rAkhe che. 5. index. DerI pazunA garbhA2101. bread tree. Syul bread fruit dhAna dITha laiMgika yugmananI sarerAza saMkhyA bread grain. roTalI banAvavA leTa sUcaka mAhitI. A saMkhyA sarerAza karatAM thaI zake tevuM dhAnya. vadhe te gAya ke sAMDhanuM niyamana karI bread wheat. Trilium veulgare zakAya che. b. pond. matsya saMvardhana mATenuM kAyamI ke samI jalasaMgraha sthAna. bread yeast. reTInI yIsTa. b. out saMtatimAM eka sarakhI rIte break UnanuM nabaLuM thAna. (2) ghoDA anicchanIya lakSaNe dUra karavA. b. jevA prANune paloTavAnI prakriyA. (5) true. saMtatimAM eka sarakhAM lakSaNe kuMvArI ke paDatara jamInane kheDavI. ApavAnI kSamatA. . type, saMvardhana breast. stana, thAna, stanapradeza; gaLuM lakSaNa. ane peTa vaccenuM zarIranuM aMga. (2) bressia. kharabacaDA kAne aNiyALA maraghAM - batakAM ane gheTAnuM chAtInuM hADakuM, TukaDA joDAIne banele paththara. ane tenI basapAsane mAMsala bhAga. brewer's yeast, juo ) Rast. (3) melDaborDa haLane agrabhAga. brewery. pAsavanI. breech. pUchaDInA talathI paga sudhIne Bridelia retusa. Spreng. ekalaprANIne zarIrane bhAga. (2) gheTanA kaTe. jAmakalyAdikuLanuM rAjasthAna, madhya pAchalA aMga para thatuM Una. pradeza, pazcima dvIpakalpIya vistAra ane breed. elAda. (2) samAna mULa bihAramAM thatuM khAdya phaLavALuM jhADa 8. ane anya prANI karatAM bhina lakSaNe stibuluris H & A. paththara peThA. dharAvatuM prANI samudAya. (3) niyaMtraNa- bridge grafting regagrasta ke nukadvArA vanaspati ane prANuonAM lakSaNomAM sAnI thaDavALI vanaspatine bacAvavA sudhAraNA karavI, saMvardhana karavuM. upayogamAM levAmAM AvatI kalamanI eka b. association. prANInI e lAda paddhati, jemAM kalamanA baMne cheDA nukasAnasudhAraNA mATenI saMsthA, je olAda vALA bhAga para seturUpa bane tema chAlamAM sudhAraNAnAM lakSaNe, dharaNe nakkI karI besavAmAM Ave che; jeDANa thaI jatAM te anusAranAM prANuonI nedha rAkhe che. kalama ugI vikAsa pAme che. b. character. BIS 402ura bridie. all clevis. prANInI olAdane bhinna darzAvatI mAhitInI Bright Red Burbank. jApAnamAM vigata, olAdanAM lakSaNe. breeder, thatA plamane eka prakAra. prajanana mATe laiMgika rIte taiyAra thayelI Brilliant Gardenia, dIkAmarI. mAchalI. (2) pazusaMvardhana ane olAda brilliantly clear juice. khe For Private and Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra brimstone www.kobatirth.org 74 phaLa rasa. brimstone. gaMdhaka. brine. khAruM jaLa, samudranuM jaLa. brinjal. rIMgaNa, veMgaNa; Solanum melongena L. var. esculenium. nAmanI zAkIya vanaspati. b, bacterial wilt. Pseudomonas solanacearum nAmanA jaMtuthI rIMgaNane thate jIvANujanya rAga. h. blight. Pellicularia (Sclerotium) rolfithI rIMgaNane thata rAga. . bud worm. Gnorimo.shema (Phthorimaea glapsigna M. nAmanuM rIgaNanuM jaMtu, b. damping off. Pythium sppPhytophthora spp. Pellicularia filamentosthI rIMgaNIne thata rega. b. dry root rot, Macropomina phaseoli thI rIMgaNIne thate rAga, jemAM tenAM mULa marI jAya che; b. early blight. Alternaria solanien rIMgaNIne thatA roga, b. leaf caterpillars. Eublema olivacea M; Psara hitenc!alis F. Patia clientella 7. nAmanA rIMgaNamAM paDatI IcaLe. b. leaf-eating beetle. Epilachna spp. nAmane rIMgaNIne kITa . leaf spot Cercospora melongenae phUgathI rIMgaNane te rAga. . leaky fruit rot, Pythium aphanidermatumthI rIMgaNane thatA rAga. . little leaf virus. rIMgaNane thatA viSANujanya roga.. phomopsis blight and fruit rot. Phomopsis exams thI rIMgaNane thate rAga. . powedery mild. ew. Erysiphe cichoracearum D C nAmathI phUgathI rIMgaNAne thatA eka rAga. b. shoot and fruit borer. Leucinodes orbonalis Gren. nAmanA rIMgaNInA prakAMDa ane phaLane vedhakakITa. b. stem borer. Euzphere herticella R. nAmanA rIMgaNanA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir broken orange peoke prakAMDane vedhaka kITa. . sucking insects. Eurentins echinus D. Phenacoccus insolitus G. nAmanAM rIMgaNane rasa cUsatA kITa. brisket. cepagA pazunA AgalA paga vaccenI chAtI, adharavakSa. (2) A bhAganuM mAMsa, bristle. |Dha lAma. (2) DukkaranA kaDaka NIvALA vALanI saMkhyA, pramANa i, prANInA prakAra, dezakAla ane vAtAvaraNa para AdhAra rAkhe che. varSamAM be vAra te kADhavAmAM Ave che. (ra) vanaspati paranA kAMTA jevA pravadha. bristly foxtail. tRNakuLatuM Setaria verticillata(L.)nAmanuM tAmIlanADu ane AndhrapradezamAM thatuM dhAsa, brix. zeraDInA rasamAM dhanadravyanI TakA vArI, je brixometerthI jANI zakAya che. brixometer. zeraDInA rasanA ghanadravya jANavAnuM-mApavAnuM sAdhana. broad-base ridge terrace. jamIna saMrakSaNanI pALA paddhati, jemAM e! varasAdavALI jamInanI baMne bAjue nIce paheALe pALA banAvavAmAM Ave che. broad bean, Vicia faba L. (Fahe ulgaris Moench). nAmanI vAcavya bhAratamAM thatI zakIca vanaspati. b.b. leaf spot. Alternaria brassicae phaseolithI breDakhInane thane ga. b. b. powedery mildew. Erysiple polygon phUgathI threDanane thatA rega. . . rust. Uromyces jab.ae nAmanI phaeNgathI breADakhInane thate eka rAga. broadcast. vanaspati vAvavA vereluM (bI), (2) au veravuM. broccoli. kaeNAliphalAvara. broiler. 8-13 aThavADiyAMnuM thI 2 ratala vajanavALuM nara bacyuM. h. mash. baccAMnA erAka. broken orange pekoe. ereMjapIke! nAmanI cAno prakAra. b. pekoe. cAnA eka prakAra. b, tea, cAne eka For Private and Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir broken rice 75 Brownian movement prakAra. rakSaNa apAya che ane yogya baLataNatI broken rice. kaNakI. Avazyaka garamI apAya che. b. house. Bromelia comosa. walalar you brooder. broodiness. kuLanI vanaspati). Bromelia ananas. IMDAM para satata besavAne prayatna karatI anenAsAdikuLanuM anenAsa, maradhI aMgenuM. brooding. IMDAMmAMthI Bromus catharticus Vahl. 101 baccuM nIkaLe tyArathI te puta bane kuLane ghAsacAre. tyAM sudhI kRtrima ke kudaratI rIte temane bronchi. (ba.va.) zvAsanaLI.bronc-. karavAmAM aAvate uche2. 5. coop. hia pratyeka zvAsanaLInI zAkhA. bronc marathI ene baccAne zatruo, havAmAna, hiole. zvAsanaLIne peTA-vibhAga. bro- thI rakSavA tathA temane niyamita sUkI nchitis. zvAsanaLInA sejAne rega havA, ujAza i. maLe te mATenuM pAMjaruM. jemathI nyUmeniyA paNa thAya che, phephasAMnI b. hen. IMDAM sevatI ane baccAne pezImAM jIvANu-vRddhithI A roga thAya che, ucheratI maradhI. Hi $1282 414 417 ne2022 broom rape. Orobanche ernua 214414. broncho-pneumon- Loef L. var. desertorum Beck. ia. zvAsanalikA kusake dhAsanaLI tamAku ane rIMgaNa para AkramaNa karato ane phephasa ne seje, jemAM tAva , parajIvI jaMtu (2) Orobainull? Limit zvAsa bhAre thAya. sapheda vhema sUve, nADIne tene Orob anche maica nAmane vega jhaDapI bane, ane roga ugra heya rIMgaNIne parajIvI. al on 310 7201 4131 2121; Broussonetia papyrifera L.). yogya sAravArathI be aThavADiyAmAM maTe LHerifier in Vent. uttara bhAratanuM paNa khare. broncho-pulmonary. eka vRkSa jenA majabUta rerAnA kAgaLa, zvAsanaLI ane phephasAne lagatuM. bro kAgaLanAM phAnasa ane chatrIo banAvavAmAM nchus (e. va.) (bronchi ba.va.) Ave che. zvAsanaLI. brown. badAmI. b. algae bhUrI lIla. brood aMDajata bacyuM. (2) game te b. hay. ati bhejavALA vAtAvaraNamAM prANInuM baccuM. (3) madhamAkhInAM IDA, rAkheluM ghAsa, je AthavaNathI badAmI raMganuM Dibha ane zeSa. (4) IDA sevavA ke bane. b. hemp. jae mela. b. vAtAvaraNathI temane rakSavA. (5) saMvardhana knol khol. nalakalane eka prakAra. mATe rAkheluM prANuM. (6) IMDAM sevavA te h. leaf spot. bhUre paNa DAgha. b. para besatI maradhI. b. capping. sarson. 21951 saj. Passica madhapUDAmAM chidravALA dvavyathI tenAM khAnAM cambestris L. var. dichotoma baMdha karavA mATenuM vya. b. cell. madha- Watt, telIbiyA, sarasava, zalagama. b. mAkhIne Diane uchera ke. 5. cha sugar. zeraDIne rasa Thare tyAre TharatI mber madhamAkhanAM baccAMne uchera cAsaNI para lAkaDAnuM sAdhana ghasatAM thatI keSTha. b. comb. madhapUDAmAM lAkaDAne khAMDa vadhAre garamI bApatA teno geLa bane. banAve che.... b. frame. IMDAM Brownea aria Benth. pUtikarasevavAnuM lAkaDAnuM ekaThuM. b. nest. dAdi kuLanuM zabhA mATenuM nAnuM jhADa. B. oporte brood comb. brooder. coccinea Jacq. 74 972 afrej IMDAne kRtrima rIte sevavAnuM sAdhana, jethI jhADa. B. grandiceps Jacq. mULa uSNatAmAnanuM niyamana karAya che, niyamita vesTa inDijhanuM jhADa. havAnI avara javara karAya che, cepa sAme Brownian movement. ati For Private and Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra browse www.kobatirth.org sUkSmadarzakathI nilaMkhita kalilamAM levAmAM AvatI vyAsutakAnI ADI avaLI 76 halacala. browse dhAsa, prarAha, DALAM ane vanaspatinA anya kumaLA bhAga carI khAvA, (2) AvI rIte caravAmAM AvatI vanaspati. Brucella. gALa daMDANu, je mAnavI ane pazune rogagrasta kare che. B. abortus. garbhapAta gALa daMDANu. B. melitensis. annavara geALa daMDANu. brucellosis. gALa daMDa!NuthI pazumAdAne thatA garbhapAta. Bruguiera conjugata (L) Merr. (Syn B. gymnorrhiza (L.) Lamk. Rhizophora gymnorrhiza L.). 5. baMgALa ane AMdAmAnamAM bharatIvALI bhUmimAM thatuM jhADa, jenI chAla cAmaDAM kamAvavAnA kAmamAM Ave che. B. Clindrica Wight & Arn (Syn. B. caryophylloides Blume). eka jhADa, jenI chAla cAmaDAM kamAvavA upayegI ane che. B. parviflora Wight & Arn. bAMdAmAnanuM jhADa, jenAM pAna ane chAla cAmaDAM kamAvavA upayeAgI ane che. bruise. ujharaDA; ghA paDacA vinA pezIne thatI Indra. Brunfelsia americana L. bagIcAmAM vAvavAmAM AvatA zAbhane bhrupa. B. hopeana Benth. (Syn. Franciscea topeana Hook) zelAnuM nAnuM jhADa. B. latifolia Benth. bagIcAmAM ugADavAmAM AvatuM. zebhAnuM jhADa, brush. kASTha pedA na karatAM kSupa ke vRkSa. (2) gAya ke gheADAnA pUMDAne vATe Avele vALavALe bhAga, (3) ghauMnA kaNasalAne Tocane bhAga. . drag. jue brush harrof. b. harrow. lAkaDAnA DhImAne lagADelA TUMkA ane kaDaka DAMLakhAnI kharapaDI. b. matting. bheja jALavavA ane dhAvANa thatuM aTakAvavA jamIna para DALAM pAMkhaLAM pAtharavAnI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bucket pump yukti. b.wood. nIcA cheDanI vRddhi. (2) jhADanAM paDelAM ke kApelAM DALakhAM i. brushing. sevelA rezamanA kIDAne ekaThAM karavAnI prakriyA. Brussels sprouts. Brassica oleracea L. var. gemmifera D.C. kAkhI mAphaka vAvavAmAM AvatuM ane ezrcimamAM vikasAvavAmAM AveluM mahArASTra ane gujarAtamAM thatuM kAkhI jevuM zAka. Bryonoposis laciniosa Nand. zivaliMgI nAmanI paTAlAdikuLanI vanaspati. Bryophyllum calycinum Salish. pAna phUTI, dhAmArI. Brytophytum sensitivum. surerA, bucca. gAla. Buchanania augustifolia Roxb. AmrAdi kuLanI hiMdImAM piyAlA ane aMgrejImAM Cuddapah almond, Buchanan's mange nAme oLakhAtuM madhyapradeza ane pazcimadvIpakalpIya pradezanuM khAdyaphaLanuM jhADa. B. Jancifolia Roxb. AmrAdi kuLanuM pUrvabhArata ane AMdAmAnamAM thatuM jhADa. B. lanzan_Spreng. (Syn. B. latifolia Roxb.). cAroLI svAmrAdikuLanuM hiMdImAM cirejI ane aMgrejImAM Cuddapah almond tarIke oLakhAtuM jhADa, jenI chAla cAmaDAM kamAvavAnA upayeAgamAM Ave che, khI khAdya che, guMdara kApaDa raMgavA upayAgI bane che. B. latifolia cAroLI, Buchanan's mango. jue Cuddapah almond. rhubarb. Bucharian pracura dugdhAdakuLanI Rheum rhabarbarum L. (Rheum undulalum L.). nAmanI zAkIya vanaspati. buck. haraNa, bakarAM, sasalAM i.nuM naraprANI. bucket pump. bAladI sAthe joDAcele 55, je vaDe chaMTakAva karavAmAM Ave che. . sprayer. chaMTakAva pravAhIvALI khAladI sAthe joDAyelA paMpa. For Private and Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bucklancia 77 b. tunicated Bucklandia populnea R. Br. 2119 3. b. w.storage. 4inzula's e Griff. pIpaLI. vanIkaraNa mATe dravyane jALavavAnI paddhati. buddingupayogI jhADa, je pUrva himAlaya, khAsI kalikAro paNa; AMkha caDAvavI. (2) prakAMDanI TekarIomAM thAya che. chAlamAM kalama dAkhala karI kalama karavAnI Buck scraper. asamatala jamInane paddhati je khaTamadhurAM phaLajhADa, jAMbu samatala banAvavA mATenuM tathA kSArIya ane pAnakhara jhADa mATe vaparAya che. pApaDI dUra karavA mATenuM sudhAreluM ojAra. (3) yIsTamAM prajanana paddhati. b.cloth. buckwheat. Fagopyrum escute- mINakApaDa, jene upayoga kaLIo ne ntum loTa banAvavA ane pazu AhAramAM sukAI jatI aTakAvavA tathA AvaraNa vaparAtu rAjagarAnuM dhAnya. tarIke thAya che. bud. mula, kalikA, kaLI, prakAMDa kalikA, Buddleia asiatica tour, eka puSpa kalikA. (2) sUkSmaparNa ke phUlavALuM prakArane UMce kSupa B. lindleyana prakAMDanA cheDA paranuM pravadhe. (3) avika- Fort. zaNagAranI vanaspati. B. madasita praha ke prakAMDa. (4) anya choDanA gascariensis amkzaNagAranI prakAMDamAM kalama karavI. --bearing vanaspati. cabbage. rAjakAdikuLanI vanaspati. huff pazuone badAmI paLe -bepha raMga. b. chip. 5475791 H120 slast, buffalow. &a, Bos bubalis. b. kalamakalikA. b. grafting, kalikA gnat. Simultidae. kuLanI kALI mAkha, repaNa, AMkha caDAvavI. b. inhibi- je jathamAM Dhera para humalo kare che, temane tion. kalikAnirodha. b. muta- karaDI temanA zarIra para DhImaNa kare che. tion. kalikAmAM thatuM daihika parivartana, . grass, juo paragrass. b.pox. jemAM sAdhAraNa zAkhA phUTe che. b. of bheMsamAM viSANuthI thatA mAtAne rega. inflorescence puSpavinyAsa kalikA. bufer. (1) amla avasthApaka. (2) B. proliferalion kalikA praguNana- baphara dharAvatAM saMjananA pH mUlyamAM b. rot. kalikAmAM saDo lAvate rega. pheraphAra lAvyA vinA esiDa ane akalIne b. selection. 5474 H2 2134 0224 4419412 502. b. soil comkalikAnI pasaMdagI. b. sport. kalikAmAM pounds, mATI ane jamInanI pH daihika parivartana, jethI sAdhAraNa zAkhA mUlyanA pheraphArane vidhi karI zakanAra phUTe che. b. stick. praha jevI kalikAne kArbanika dravya ane kArboneTa tathA sapheda prajanana mATe dUra karavAmAM Ave che. jevAM saMjane. b. strips. kAyamI ghAsa b. union. ucheragRhanA ro5 repatAM ke anya devANa vidhI vanaspativALI kalikA jamInathI adhara rahe tevI yukti kheDANanI jamInanI sarahada vaTI. paNa je jamInanI aMdara rAkhavAmAM Ave bufo. bheMsanAM cAmaDAM mATenuM vepArI te kalikAnAM mULa phUTe ne jhADa tenAM nAma. mULa para rahe paNa te icchavAyevya Buff Orpington. epiMgaTana nathI. b. variation. kalikA prakAranuM marachuM. vividhatA. (2) prakAMDa, parNa athavA phaLamAM bulb. kaMda, kuM baneluM bheAMya bhItaranuM AliMgI prajanananA pariNAme thatI prakAMDa, jema ke DuMgaLI, lasaNa, je prajanana vividhatA. b. wood. phaLa ke anya mATe khorAkane saMgraha kare che ane vRkSonI kalika kalama mATe upayogamAM levAnuM vanaspatinI akriya avasthA sUcave che. (2) vAnaspatika dravya, je taMdurasta, jemavALA kaMda je vanaspatine kaI paNa bhAga. ane bhAre phaLadAyI jhADamAMthI meLavavAmAM . tunicated vRtakaMda. b. veg For Private and Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bulbel 78 burn etables. kaMdamaya zAkabhAjI, jemAM viSANujanya roga, jethI choDane vikAsa kAMdAM i. ne samAveza thAya che. udhAya che ane phaLa besatAM nathI. bulbel. vanaspatinA prajanana mATenuM bahu- bund. khetaranI sarahada para nIcI kinArIkelI aMga, ladhukaMda. bulbil. e vALe banAvela baMdha. b-former, bulbel. jala ane jamInanA saMrakSaNa mATe ane bulk. pramANa, ja, vipulatA. siMcAInI sagavaDa karavA khetaramAM bhAgalA b. density. mATInA ekama paDe tevI kinArI karanAra baLadakarSita kadanuM avakAza sahita bhaThThImAM sUkaveluM sAdhana. vajana. b. fertilizer. peka karyA bundh. kApa mAchalInA uchera mATe vinA grAhakane vecavAmAM AvatuM ghana ke baMgALanAM nAnakaDAM jalAza, pukura. pravAhI khAtara. bulky manure bundhies. nAnA baMdha. jamInanI bhautika paristhitimAM parivartana bundle. pUla, samUha. lAvavA, prANIja ke lIlA khAtarane Bunium persicum. Boiss.) FeumeravAmAM Ave . dts Carum bulbocastanum bel: khasI na karAyele sAMDha, b. Clarlie non Koch). kALI jIrI. exerciser, sAMDhane kasarata ApavAnuM, Bunostomum. aMkuzakRmi. tene goLa goLa pheravavAmAM madadarUpa banatuM bunt. ghauMne thate eka rega. sAdhana. bur clover. lIluM khAtara ane ghAsabell dozer. moTA pramANamAM mATI cArAnI palAzAdikuLanI Medicago khaseDavA mATenuM meTA pAnAvALuM TrekaTara hishida Gaertn. nAmanI vanaspati. jevuM sAdhana, bUlaDejhara. Burdizo castrator. 221 $291 bullock. baLada: khasI kareluM govaMzI mATenuM sAdhana. prANI. Burgandy mixture. #12440 Bullock's Heart. rAmaphaLa, sItA- ke voziMga seDa sAthenuM mizraNa, je phalAdi kuLanuM Amond reticulata L. jaMtunAzaka tarIke upayogI che. pAnakharaMtu jhADa. burlap zaNanuM banAveluM jADuM kApaDa, bulrush millet, bAjarI. Penni. je bAradAna tarIke upayogI che. sohur: typhoides (Burm.f.) Stapf Burlock clover. Helleille surat &C. E Hubb Pertislim Uplo- ghAsacAre. deur L.C. Rich. Alopecurus Burmese Satoon. Ouald's | Lplodes Burmf. tRNakuLanuM dhAnya. karelI gaLapharatI naLInI dharIvALuM ejAra. humble foot. maraghAnA paga para thata naLInI sAthe lokhaMDanAM ATheka pAnAM sene ke gUmaDuM. jaDelAM hoya che. bA sAdhanane be baLada bumper. puSkaLa, vipula. Teca parathI khecI zake, jethI DAMgaravALI jamInamAM ubharAI jAya eTaluM badhuM. 6. crop. sArI kheDa thaI zake che. naLI sAthe vipula pAka. DelAM pAnAM phare tethI jamInanI mATInI bunch. choDa ke phaLane samUha, (drAkSanI UthalapAthala thAya che ane mULiyAM daTAI lUma, kuLanuM) jhUmakhuM. b. grass. jAya che. divasa daramiyAna traNa ekara tRNakuLane Pennisetum tiliane L. jeTalI jamIna para A kAma Ape che. Centhra.5 tila L.). nAmane ghAsa- burn. agni ke tapAvelI dhAtunA saMsargamAM cAre. b. groundnut magaphaLI. bAvavAthI prANI dAjhI jAya che. tethI bunchy top. keLAM ke zaNane te zarIramAM jhera bheguM thAya, prANI marI For Private and Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Burnihut orange 79. butyrin paNa jAya. (2) ati khAtara ApavAthI buttamgobhi juo Bhussels vanaspatine lAgate ha. (3) bhejanA sprout. abhAve vanaspati cImaLAI jAya tevI butter. mAkhaNa. b. bean. nAnA tenI avasthA. lIlA vaTANA. b. culture. jarUrI Burnshut orange -mAsAmamAM thatI suvAsa lAvavA mAkhaNa banAvatI vakhate nAraMgIna prakAra; dugdhAztanA jIvANu saMvardhanane upayoga burr. (1) phaLanuM kharabacaDuM, cIkaNuM ke karavAnI yukti. b. fat. byuTirina, kAMTALuM AvaraNa. (2) kapAsanAM jIDavAnuM olIva, pAmiTika eNsiDa ane anya pAkuM choDuM. (3) ghAsapAta. (4) Una gliserAIDenA mizraNavALI duSpa - carabI, sApha karavAmAM chotarAM jevuM dUra karavuM. je mAkhaNane mukhya ghaTaka che. b. fruit b. weed. gADara, gADare. (2) saha juo avocado. b-head lettuce. devyAdikuLanuM Kantium strumarium L. lesa-pAlakha prakAranI vanaspati, je varSAyu comAsAmAM thaI unALAmAM karamAI cIkaNI lAge che. b. milk. chAza, jatI vanaspati. mAkhaNa kADhI lIdhA pachI rahetuM pravAhI. burrow. prANI zarIramAM parajIvI jaMtuo 6. oil. prakriyAtmaka mAkhaNa banAvavA kareluM dara. (2) sasalAM, uMdara jevA prANI- upayogamAM levAmAM AvatuM zuddha kareluM ee jamInamAM banAveluM dara. mAkhaNa, jemAM thoDu pANuM ane carabI bursa. yUna, zarIramAM pravAhIvALuM vinAnAM ghana dravya hoya che. paNa temAM vivara - kaSTa - kothaLI, khAsa karIne sAMdhA ghInI soDama hetI nathI. 2910109 aglu ). bursitis. 2443441 butterfly pea. Centrosema puAvo seta. _best elus, Benth. palAzAdikuLane Bursera pencillala (Sesse & zibI cAre, jene ghaNAM bI thAya che, Moc ex. D.C.) Engl. (Sorn.B. AvI jamInanuM saMrakSaNa thAya che. delibe anam Poiss). da. bhAratanuM button. traNa mahinA karatAM ochI jhADa, jemAMthI maLatuM suvAsita tela, uMmaranuM nALiyeranuM mAdApuSpa. (2) aniyasugaMdhI dravyamAM upagamAM be mita kASaphaLa. che, tathA barachI cIne kAne paNane buttress roots. AdhAra mULa. suvAsita banAve che. B. Demicillata. jamInanI bahAra prakAMDamAMthI kamAna oyul Mexican linaloe. B. serrala AkAramAM nIkaLatAM jamInamAM praveza meLave Wall. ex Colebr. 5121146IEL te agAunA mULa, uSNakaTibaMdhanAM jaMgalomAM phaLadhArI jhADa. AvA mULa sAmAnya rIte hoya che. Butea frondosa. Koenig ex Butwal orange. 12 Med! Roxb. palAza, khAkhare, palAzAdakuLanuM saharAnapura jillAmAM thatA sapharajanane nAnakaDuM jhADa, je para lAkhanAM jaMtu eka prakAra. vasAhata banAvI rahe che, phUla - kesUDAmAMthI butyric acid. byuTirika esiDa; pILe raMga maLe. sukAyelAM pAnanA bagaDelA ke kharAba mAkhaNamAM thato raMga patarALA bane che. B. monosperma. vinAne carabIyukta berI vAsavALe (Lamk. Taubert palAzAdikuLanuM eNsiDa. palAsAvRkSa. B. saptiba Roxb. butyrin. glisarIna ane byuTirika palAzAdikuLanuM palAzalatA, kiMzuka, kASTIya esiDamAMthI meLavavAmAM AvatuM game te ArI vele, jenAM phUla - kesUDAne pILo saMjana, khAsa karIne dUdhanI carabI ane ga ma. mAkhaNamAM te cAra TakA sudhI raheluM For Private and Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Buxus 80 caecal coccidiosis he che. Buxus wallichiana Baill (Syn. B. semperorens ). aMgrejImAM Box tree ane hiMdImAM vikarI tarIke oLakhavAmAM AvatuM nAnuM jhADa, jenA kASThamAMthI kekeTa baeNla, magarI, kotarakAma, saMgItanAM vAdyo che. banAvavAmAM Ave che, ane je pazcima himAlaya ane paMjAbamAM thAya che. cabbage. kebI, rAjakAdikuLanI Bra- bAda jADAM dUra karI garamAMthI tela ane ssica oleracea , var. cabilata medIca tattvone kADhI levA dabAvavAmAM Ave I. nAmanI nAnakaDA prakAMDanI sAthe saMghanita che ane temAMthI keka banAvavAmAM Ave rIte viMTaLAyelAM pAnavALI e, bI" che. bAkI rahelA kheALamAMthI thAyabromIna ane "sI" prajIvaka dharAvatI ThaMDI ane AlkaleiDa kADhavAmAM Ave che. c. bhejavALI AbohavAmAM thatI zAkIya tree. kekanuM jhADa; Theobroma vanaspati. (2) nAriyerInI TocanI madhyamAM cacoa L. nAmanuM pILAM phUla, thaDa ane narama ane baraDakaLI, jemAM phospharasa meTI DALIovALuM vRkSa, tene laMbagoLa ane piTAza hoya che. c. bacterial sige thAya che. A jhADa nIlagiri ane leaf spot. Xanthomonas campes- 41611 2521741 42 E'LLAH tris ear. armoriaceae. phUgathI buMdadANAmAMthI paNa mATe keka ane kebIne thato eka roga, jemAM pAna cekaleTa banAvavAmAM Ave che. buMdanAM sukAI jAya. c. borer. Hellula cheDAM Dherane khavaDAvavAmAM Ave che. bI undali F. A. nAmanI kebInI vAvavAthI jhADa ugADI zakAya che. pAna karatI IyaLa. c. butterfly. cachexia. aMga dorbalya, nabaLAI. Pieris orasicae L. kebIne kITaka. Cactus indicus Roxb hAthale vo2. c. palm. Livistona australis Cadaba farinosa Forsk. area Mart. (Corypha australis R. hemakaMda, dhAniyu, kALe kaTakaTiya. Br). nAmanuM pAsAdikuLanuM vRkSa, jenAM c. fruticosa (L.) Druce Syn. pAna khavAya che. C. farinosa Forsk). supa ke nAnuM cabinet-type incubator. Ssi jhADa, je paMjAba, rAjasthAna, gujarAta, sevavAnuM havAnI avara - javara dharAvatuM madhyapradeza ane AMdhrapradezamAM thAya che. cAMtrika sAdhana. jemAM paheLe bhAga upara pAna khAdya che. kASTha kharAdImAM vaparAya che. rahe che, jemAM IMDAM goThavAya che. Cadastral surveys. erhalen cacao curing, kekanA buMdane sUkava- sImA ane peTA-vibhAganuM tene mAlikI vAnI prakriyA, jemAM buMdane khAsa banAvelI hakaka nakkI karavA hAtha dharavAmAM AvatuM peTIomAM sAvavAmAM Ave che, jethI sarvekSaNa tene kaDavo svAda cAlyA jAya che ane cadacous. zIdhrapAtI, vanaspatinA thAyabromIna nAmanuM rAsAyaNika saMyojana pAna jevA bhAganA vahelA patana saMbaMdhI. taiyAra thAya che. arthe AvyA pachI buMda- caecal coccidiosis. eka prANadANAne taDakAmAM sUkavavAmAM Ave che, ghAtaka roga, jemAM maraghA-batakAMnI Ava For Private and Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra caecum www.kobatirth.org 81 calamus temanAM baccAne rAkhavAnuM tAranI jALIevALuM sthAna. Cainito. madhukAdi varganI zAbhA mATenI vanaspati. cajan pea. tuvera, Cajanus cajan (L.) Millsp (Syn. C. indicus Spreng). tuverane trupa, je madhya bhArata, bihAra, Andhrapradeza, mahArASTra, uttarapradeza ane maisuramAM ugADAca che, jenI ziMga ane dANAnuM zAka thAya che. pAna ane DAMkhaLAM cArA tarIke upayeAgamAM Ave che. temAMthI maLatA yuriyesa nAmane utsecaka mULamAM yuriyAnuM pramANa jALavavA jarUrI mane che. tenAM DAMkhaLAMnI TApalIe ane che. uparAMta te para lAkhanAM jaMtu vasAhata banAvI rahe che; A vanaspatine aMgrejImAM Pigeon hea kahe che. C. indicus. tuvera. cake. kheALa; telIbiyAMnuM tela kADhI lIdhA bAda avazeSa rahetuM tenuM dravya, jene upa yeAga khAtara tarIke ane mukhya tathA puravaNI kheArAka tarIke thAya che. caked. sUkuM, sakhata banAvAyeluM daLa. c. udder. AMcaLa kaDaka thaI jAya tevI avasthA. calabash gourd. dUdhI. Caladium amabile. cInAga u. Calamintha hortensis L. 5 prakAranI vanaspati, jenAM pAna ane prakAMDa khAdya sAmagrIne suvAsita karavAmAM sAraNImAM sejo Ave che, leAhI paDe che ane ekAeka maraNa nIpaje che. c. worm. mAM-khatakAMnAM AMtaraDAM ka vasAraNImAM thatA Heterakis gallinae nAmanAM goLakRmi,caecum. avasAraNI; meTA AMtaraDAnI zarUAtanuM prANI-zarIramAM rahetuM kAthaLI jevuM aMga, jemAM utsarjana mATenAM dravyeA ThalavAya che. Caesalpinia bonduc Roxb. kAkacicA; kAMTALI vADa tarIke ugADavAmAM AMvatA kSaya, jenAM bI-kAkaciyA saMdhivA ane atisAramAM upayAgamAM levAmAM Ave che. C. bonducella Fleming. kAkacAnI velI ke kAMTALA kSupa, jenAM bInI mALA ane che ane kALA marInI sAthe Tonika tarIke upayeAgamAM Ave che. chAlanA paNa pauSTika davA tarIke upayoga karAya che, C. coriaria (Jacq.) Willd. lIlI DADI nAmanuM mULa vesTa InDijha ane 6. amerikAnuM paNa have vAyavya bhAratamAM thatuM jhADa. C. crista L. (Syn. C. nuga (L.) Ait. naktamAlA nAmanA da. bhArata ane pa. baMgALAmAM thatA kSupa, khInA garane upayAga saundarya prasAdhanAmAM thAya che, C. digyna Rottler. vAkerI mULa nAmanA pa. baMgALa, AsAma ane AMdAmAnanA kSupa, jenAM mULa ane phaLane cAmaDAM kamAvavA upayAgamAM levAmAM Ave che. G gillies: Wall. zAbhA mATe bhrupa. C. hulcherrima(L.) Swtz.zaMkhAsura,zaMkhezvara, galateArA. C. sapiaria Roxb. cIlAra nAmanI vanaspati. C. saphan L. pataMga nAmanuM 5. baMgALa ane da. bhAratamAM thatuM jhADa, jenA kAmathI lAlaraMga maLe che. je sutarAu, ane UnI kApaDane raMgavAmAM kAma lAge che ane jenI lAla zAhI paNa ane che. Caesarian section. zastrakriyA dvArA karavAmAM AvatI prasUti. caffeine. kephina, cA ane kAphImAM raheluM dravya. cage. pAMjaruM. (2) marAM-batakAM ane 6. .-6 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaparAya che. Calamus. gAMThe vinAnA kharU jevA pAlA prakAMDa. (2) pIMchAnI dAMDI. C. acanthospathus Griff. IzAna bhAratanI vanaspati, jenA kASThanI cAnI peTIe khane, uparAMta pula, khurazIo ane lAkaDI paNa bane che, C. grandis Kurz. hIrAdukhI, aparaMga nAmana AMdAmAnano AAhI tADa jene guMdara jevA srAva lAkhane raMgavA upayAgI ane che. netara. Griff. C. jenkinsianus UMcA tADa. For Private and Personal Use Only AsAmane
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir calcareous rock 82 calcium C. latifolius Roxb. 5. baMgALa eka rAsAyaNika piSaka dravya, je hADakAMnuM ane AsAmane ArehI tADa, jenAM mukhya khanija tattva che. vanaspati tene DALakhAMnI lAkaDIo bane che. c. rotang Ca++ keziyama Ayana tarIke zeSe che L. netara, vetasa, madhya pradeza ane da. ane kelizayama pekaTeTa banAvavA pikiTana bhAratanI vanaspati, jenI TapalIo bane sAthe saMye jAya che tathA vanaspatinI keSache. C. tenuis Roxb. AsAmanI dIvAla banAvavAmAM te mahattvane bhAga vanaspati, jenI lAkaDIo bane che. C. bhajave che. jamInanA mukhya nAiTrojananA viminalis Willd. var. fasciculatus sthirIkaraNa mATe jIvANune te sakriya Becc. mATe vetasa, neta2, 5, baMgALa, banAve che, je mULataMtranA vikAsa mATe erisA ane AMdAmAnanI vanaspati, Avazyaka che. tenuM vadhAre pramANa hoya jenI lAkaDIo bane che. te keTalIka vanaspatine roga aTakAve che. calcareous rock, cUnAne zaila. paraMtu baTATAmAM heba nAmane rAga kare c. soil. megneziyama kArboneTanI sAthe che. jamInane kelziyama ApavAthI tenI puratA pramANamAM kelizayama kArboneTavALI amlatAnuM je2 taTastha thAya che ane bhAre jamIna, jenA para hAiDrokalerika esiDanI mRdA jamInanI sthiti sudhare che ane mAvajata karatAM phINa vaLe che. calci- te saphaLatApUrvaka kheDa karavA yogya bane cole, cUnAvALI jamInamAM thatI che. c. arsenate. kaMziyama AseneTa, vanaspati. calciferol. prajIvaka "D.; sUtra Ca(AsO)., jaThara viSa tarIke C " "H" OH dharAvatuM dravya. jaMtuna rasAyaNa, jeno chaMTakAva karatA calciferous. kArboneTa opha lAima pAna khAnAra jaMtune kAbUmAM le che. pidA karanAra ke te vALuM; cUnAyukta, cUnA- bhUkAnA rUpamAM te upalabdha bane che. c. vALuM. calcification. pezImAM drAvya carbonate. keziyama kArboneTa. sUtra cUnAnA lavaNa, khAsa karIne keziyama CaCO3, je cUnAnA paththara da. tarIke kArboneTane thato nikSepa. (2) sUkI Abe paNa oLakhAya che; khanija khorAkamAM havAmAM rAjasthAnanI mAphaka mRdA-paridi- keziyama pUruM pADe che. ane amalatAne kAmAM cUnAnA paDanI thatI jamAvaTa. te dUra kare che. c. chloride. keziyama calcifuge. alpa pramANamAM kelziyama kalerAiTa, sUtra CaCl; viraMjana prakriyaka. kArboneTavALI jamInamAM thatI vanaspati. c. cyanide. keziyama sAthenAIDa, calcify. kAsthi sakhata banI sthimAM sUtra Ca(CN)a, jaMtuo ane uMdarane pheravAI jAya tema, cUnAnA lavaNa sakhata nAza karanAra jherI vAyu. c. defici banavA pAme che. calciphilous. cUnA- ency keziyamanI UNapanA pariNAme vAgI. calciphobous. cUnA virodhI. prANIo ane vanaspatimAM nIpajatI dehacalciphyte. kelizayamanI jarUra ghara- ghamIya paristhiti, jemAM mUlA sukAI vatI vanaspati. calcite. CaCO3 jAya che, pAkanI vRddhi jokhamAya che. AnI sphaTika rUpamAM kelizayama kArboneTa, je sAthe sAthe amlatA vadhe che. prANIonA jalakata khaDakAmAM hoya che ane jamInane lehImAM kelziyamanuM pramANa ghaTe to vAite dvArA kalziyama maLe che ane raMge te raDAnI vRddhi kuThita bane che, hADakAM narama sapheda hoya che, paDe che ane sahejamAM te bhAgI jAya che. calcine, rezamanA kIDAne thato phUgajanya dUdhanuM pramANa ghaTe che. A avasthAne rega. aTakAvavA mATe lIle cAre, zimbI varganI calcium, keziyama, saMjJA Ca; vana- vanaspati, jaMturahita banAvela hADakAne patimAM vRddhi - vikAsa mATe Avazyaka bhUke ane khanija dravyonuM mizraNa upayogI For Private and Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir calculation 83 Calla aethiopica L. bane che. c. gluconate. kelziyama ne. gaNakayaMtra c. of datt AdhAra myukoneTa. c. hydroxide, keziyama sAmagrInI gaNatarI. hAIDrokasAIDa,sUtra Ca(OH), jalAnvita calculi (ba.va.) (calculus e.vI. ke pANI siMcita cUne, je jamInanI pH amarI, patharI, sthirIbhUta pravAhI ke anya vadhAravA te upayogI bane che. c. hyd. strAvathI zarIramAM thatI patharI rovide solution. cUnAnuM pANI. CalcuttaLitchi.pazcima uttarapradezamAM c. metabolism. kelziyama cacA thatI lAchIne prakAra. pacaya. vAnaspatika ane prANIja ke Calcuttia. hukkA mATenI tIvra vAsavALA keziyamane upayoga karI zake te mATenI tamAku. bhautika ane rAsAyaNika prakriyAo. c. Calendula of icinalis L. sahadevyAdi meta-phosphate. keziyama meTA kuLanI zebhAnI vanaspati. urpheTa, rAva (a(PO)2; phaoNspharasa calf. vAcharaDuM. meTA sastana prANInuM zailanI vAyavIya kaeNpheTa eTekasAiDa khAsa karIne govaMzanA prANInuM traNa mahinA 50;)nI sAthe UMcA uSNatAmAne karatAM meTu paNa liMgIya draSTie paripakava mAvajata karatAM nIpajatI kAcita pedAza; bacyuM. (2) vAcharaDAnuM cAmaDuM. c. crop. vyApArI khAtaranA upayoga mATenuM te eka mosamamAM DheranA samudAye jaNela phospharasanuM vAhaka che, c. oxide. baccAM. c. diphtheria. vAcharaDAne kaMziyama okasAiDa, sUtra Ca0; te pitheriyA athavA ghaTasarpa nAmane bALale cUno, kaLIcUno athavA cUne, saMkrAmaka roga, je Fastormis necrojene upayoga keziyama vAhaka bhUkAnuM phorus nAmanA daMDANuMthI thAya che, jemAM maMdana karavA mATe ane jamInanuM pH mUlya tAva Ave, emAM vedanA thAya, kapha thAya, kAcuM lAvavA mATe thAya che. co-phos- bhAre zvAsa caDe, menAM lema tvacA thAya; pherous metabolism. ggart soy! 20% necrotic stomatitis 4223 sajIvamAM kelziyama ane phosapharasana paNa oLakhAya che. c. rumen inoasthi nirmANa karatAM tenI paraspara culation. pAcananI sAthe saMkaLAyelA pherabadalI. c.-phospherous ra. rege prazna ukelavA vAcharaDA vahelA tio. iSTatama svAthya jALavavA prANIone vAgoLavA mATe te aMgenI eka prakriyA, jarUrI banatAM kelziyama ane phospharasane jemAM gAyanA memathI vAgoLavA mATe guNottara, jenI prANInA poSaNa mATe rAka kADhI laI tene gheADe cheDe hisso bAvazyakatA che. vadhumAM vadhu upayoga kara- vAcharaDAnA meMmAM mUkavAmAM Ave che, jethI vAmAM Ave tyAre tene guNettara 1: jIvANu ane prajIvo jevAM sUkSma jIvothI ane 9:1 heya che; anya prANIo jeTalAM vAcharaDA paricita bane che. c. scours. pazuo asAdhAraNa keziyama - phospharasa vAcharaDAne thato sapheda jhADAne atisAra. guNottarane saMvedanazIla hatAM nathI. c. juo ushile scours. sulphate. kaeNlizayama salapheTa, sUtra Ca caliche. mRdA saMjanamAM avakSipta SO, vividharUpamAM rahetuM rasAcaNa; majalI- thayela dvitIyaka keziyama kArboneTa kRta kelziyama salphaTa eTale ciDI athavA athavA megneziyamathI sajajaDa banele jipsama, ane zuSka keziyama salphaTa eTale thara, je narama ane pAtaLI paridikA plAsTara opha perisa. jamInamAM keziyama rUpe ke sakhata hoya che. ApavA ane alakalIdravyane ghaTADavA te California Advance. uttara pradeza upayoga che. ane bihAramAM thatuM lokeTa. aclculation. lol. c. michi- Calla aethiopica L. 43N21141 6911 For Private and Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Callicarpa lanata L. 84 calycifloral 1914:21194 4hzula. C. aromatica Callophyllum apetalum Willd. Roxb. Yara 211514 4674Ca, (Syn. C. wightianum T. AndejenAM mULa tamAku ane chIMkaNunI banAvaTamAM rs). be bI. nAmanuM mahArASTra, karNATaka upayogamAM Ave che. keraLa ane uttara kAnaDAmAM thatuM khAyaphaLanuM Callicarpa lanata L. $242. C. jhADa, jenA kASTanI peka karavAnI peTIo, longifolia Lamlk. nirgaDiyAdi kuLane pharnicara, ane plAcaDavUDa bane che. C. vADane cheDa. elatum Bedd (Syn.. C. tomentoCallistemon citrinus (Curtis) sum T.Anders proparte non Skeels. (Syn.C. lanceolatus DC.) Wight..] en 11H4oj 41474412, zebhA mATenI vanaspati. C. rigidas R. uttarakAnaDAthI keraLa sudhI thatuM jhADa, jenAM Br, zebhA mATenI vanaspati. bInuM tela dIvAbattI, kASTha pharnicara banACallistephus chinensis (L.) vavA, vahANanA bAMdhakAma ane relavenA Nees. sahadevyAdi kuLane zaNagAra mATe sapATa banAvavA upayogamAM levAya che. zupa. C. hortensis Cass. lavaMgAdi C. inophyllum L. sa25na, sulatAna kuLanI zobhAnI vanaspati. ca, nAmanuM da. bhArata, ane mAMdAmAnamAM callose. kuprAmeniyAmAM adrAvya thatuM jhADa, jenAM bInuM tela dIvAbattI ane kArbohAiDreTa.callous.sakhata baneluM. ca- sAbu banAvavA upagI bane che, ane Ilus kiNaka, upadhAnI.(2)ghAnI AsapAsa kASTa ImAratI kAmamAM, pharnicara ane plAyajamatA pezIone samUha, annavAhinInI vUDa banAvavA upayogI bane che. C. Big cAlaNI paTTI AgaLa jAmato jADe thara. httianum. A, Anders. nAgapuSpAdi (3) prANuomAM sakhata, jADe ke zagIya kuLanuM jhADa. camIya vistAra. (4) vanaspatinA kApa, vraNa Calopogonium mucunoides ke ghAvALA bhAga para jAmatuM rakSaNakArI Desv. pazcimaghATamAM thato ghAsacAre, AvaraNa. (5) bhAMgelA hADakAnA cheDA para je jamInanuM saMrakSaNa kare che. thata sakhata srAva, je Akhare hADakAMne bhAga calorie, umA ekama; eka grAma pANInuM banI hADakAMne sAMdhe che. (5) keTalAMka ghAsamAM 1 se. jeTaluM uSNatAmAna vadhAravA mATe thata pravardha. c. tissue. kiNaka pezI. jarUrI banatI uSmA. calorimeter, Calocarpum Sapota (Jacq) umA mApaka sAdhana Merr. (Syn. Lucuma mammo- Calotropis gigantea (L.) R. sa Gaertn f.) mAmaeNleDa plama nAmanuM Br. ex Ait. meTe cAkaDe, dIrdhAyu khAdyaphaLanuM jhADa. vanaspatine eka prakAra, G. procera Calocoris angustatus. gniade (Ait.) R. Br. (Syn. Asclepias kITaka. gigantes L.). meTe AkaDo, sapheda calomel. rasakapUra; sUtra HgCl, AkaDe, AMdhra pradeza ne paMjAbamAM makaryuMrasa kalorAIDa, svAdavihIna sapheda thatI vanaspati, jenA resAnAM deraDAM bane jalAba mATe mUko. che ane prakAMDa ane pAnanuM lIluM khAtara calomorphic soils. vanaspatine bane che. vadhumAM vadhu kelizayama maLe tevI jamIna. Calpe emarginata Fabr. khaTamadhurA Calonyction municatum G. phaLano cUsaka kITa. Don. uttarapradeza, macapradeza, pa. baMgALa calycifloral. vajanI aMdara dAkhala ane bihAramAM thatI zAkIya vanaspatine thatAM hoya tevAM pAna ane puMkesaravALuM eka prakA2. phUla dharAvatuM. calyciform. vaja' For Private and Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Calycopteris 85 can jevA - pyAlAnA AkAranAM (phUla). caly- c. thorn. javAsA, raNa pradezanI cle. keTalAka phUlomAM vajanA talanI kAMTALI vanaspati, palAzAdikuLanI Alhagi AsapAsa samAna akSaparNone samUha, je pseudabhagi (Bieb.) Desv. bAhya vaja jevo dekhAya che. calyx, (A. maurorum Baker). vaja, phUlane bahAra bhAga Camellia kissi Wall (Syn. C. Calycopteris floribunda Roxb. drupifera Dyer non lour.). eka bArahI supa. UkSI. jaMgalI cA, jene nA choDa thAya che, cambial. vardhamAna, edhA jevuM. c., jenAM pAna cA tarIke vaparAya che. jaMgalI cA. initial. prAraMbhika edhA jevuM. c. c. sinensis (L.) 0. Kuntze ring.z4444.cambiformcell. (Syn. C. thea Link, C. theifera edhAkoSa. cambium. evA; jhADanA Griff. Thea snensis L.). cA, je kASTa ane tenI aMtaHstha chAla vaccenuM AsAma, nIlagiri, malabAra, pa. baMgALa, leSIya paDa, je aMdaranI tarapha kASTa bane deharAduna ane kumAuMmAM thAya che. che ane bahAranI tarapha chAla bane che. camouflage. kuTa-AvaraNa, mAdvidaLI vanaspatiomAM te pArvIya vardhana- raNa zIla pezI hoya che, je dvitIyaka anna- campanulate. ghaMTAkAra. vAhinI ane dArUvAhinI banAve che. camphor. 342; Cinnamomum Cambodias. keImbatura, sAlama, camphort mAMthI nIkaLatuM raMgavihIna tirucira5llI, madurAI. rAmanAthapurama athavA sapheda phaTikamaya Ithara, Alkala, ane tirunelavelImAM thato kapAsa. vAnaspatika telamAM drAvya paNa pANImAM camel. UMTa; Camelus prajAtinuM vanaspa- adrAvya gaMdara jevuM dravya, je rudhirAbhi tyAhArI zigaDAM vinAnuM, samapAda gula - saraNa ane zvAsa mATe upagI che c. bekI saMkhyAnAM gaLAvALuM vAgoLanAruM, basil. kapUra tulasI, Ocimum killmuMdavALuM, sastana, cepaguM prANI,(Camelas mandscharicum Guez-ke. tulasyAdiactriati. be khaMdhavALuM UMTa che. Cam- kuLane kapUra ane kapUranuM tela Apate 4thI 5 elus aromedi #d. eka khUdhavALuM UMTa phUTa sudhI ugato su5; bI ane mULane che). bhAravAhI pra uga hovA uparAMta te kheDa TukaDAmathI A kSupa UgI nIkaLe che, kAma, pANI ane vAhana khecavAmAM upayegI pAnamathI kapUranuM tela nIkaLe che. c. ola I. c.bot Cephalopsis tilillator tree.Cinnamomum camphora (L.). nAmanI TanA nasakorAmAM IMDAM mUkatI T. Nees & Eberm. suvAsita mAkhI, jyAMthI tenAM bIjAM kaMDanaLImAM pAnavALuM vRkSa, pAnamAMthI kapUra maLe che. 215 2112Hi !! 14 ). c. hair. Campsis grandiflora (Thunb.) caMnnenA pATA, bana oIla presa bega K. Schum (Syn. Bignonia banAvavA mATe upayogamAM levAtA UMTanA gradiflora Thanb; Tecoma kaDaka vALa, jyAre narama badAmI raMganA Candiflora Lois). mULa cIna ane vALa ochA utare che. c.'s foot jApAnane zaNagAra mATe kSupa. C. tree. devacana: pUtikaraMdAdikuLanuM radicans (L.) Seem (Syi.. Bauhinia our punca .. nAmanuM jhADa, Bignonia radicans L.). laTakaNiyuM, jenI chAla cAmaDAM kamAvavA upayogI nAmanI mULa uttara amerikAnI zebhA bane che tathA raMgavA mATe tathA taMtu mATenI vanaspati. tarIke paNa te upagI che; jhADanI kaLI campylotropus. vakramukha. ane pAna pATA tarIke kAma lAge che. can Dabbo, pAtra. For Private and Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Canada thistle 86 canine Canada thistle. Cnicus arvensis Canvalia gladieta Jacq.) nAmanI kAcamI, kAMTALA pAnavALI havAI B.C. (Syn. Deliches gladiatus praha gharAvatI ghauMnAM khetaramAM thatI Jacq.). bhAratabharamAM thatI vanaspati, vanaspati. Canadian thistle. juo je lIlA khAtara tarIke kAmamAM Ave che. Canada thistle. cancer. mAnavI ane anya prANIone canal. nahera. (2) siMcAInuM pANI ane thatuM duSTAbuMda- kensaranuM da. nakAmA pANInAM vahana ke apavAha mATe candle. saLagAvelI mINabattI ke anya banAvavAmAM AvatI nALI. (3) pAcana- ke prakAza ane vyAkhanI vacce IMDuM naLI jevI prANInA zarIramAM naLAkAra rAkhI te tAja hovA viSe karAtI kasoTI, racanA. (4) vanaspatimAM vAhInalikA. he, jemAM tenI khAdya guNavattA, sevI inundation. pUranahera. c., irri- zakAvAnI guNavattA, havAkaSanuM kada, jaradInuM gation. siMcAI mATenI nahera. c, sthAna, lohI ke carabI hovApaNuM da. perennial. ;!41 12. C., sea- aMge parIkSaNa karI zakAya che. candle sonal. mosamI nahera. canaliza- out. mINabattInA prakAzamAM IDAnI tion nahera banAvavI. (2) pANI ubharAI kaTI karI temanuM vargIkaraNa karavuM. canna jAya mATe nALI banAvI 5 | dling. mINabattInI madadathI iMDAnuM mATenI karavAmAM AvatI yukti. karavAmAM vAvatuM parIkSaNa. Cananga odorata (Lam.) Hook candle nut. sold 3724212; f & Thoms. (Syr. Canangium Aleurites moluccana (L.) Willd. odorantum King). Raisal Eguna 1. tribola Forsi.. 11Hej ? jhADa, jenI pasaMdaDIomAMthI maLatA telane malayAnuM jhADa. jenAM bInA telamAMthI raMga sugaMdhI dravyamAM upayoga karavAmAM Ave ane vArniza bane che, kAla cAmaDAM che, A hetu mATenI A vanaspatine kamAvavA upayegI che. philipIna, IDeneziyA ane mAlAgAsImAM candy. mIThAI, cAsaNImAM phaLa ke zAkaugADavAmAM Ave che. bhAine jALavI zakAya te rIte banAvela Canarium bengalense Roxb. murabba. (2) madhamAM khAMDane masaLI banAnarebI nAmanuM sAma, uttara pa. baMgALamAM vavAmAM AvatuM snigdha mizraNa, je madhathatuM jhADa, jene guMdara vArniza mATe mAkhInI rANI mATe barAka bane che. kAmamAM Ave che. C. commune L. cane. keTalAka phaLa choDane mIThe jaMgalI badAma, nAmanuM keraLamAM thatuM jhADa, banele sAMThe. (2) vAMsa, baru, juvAra jenAM bInuM tela dIvAbattI mATe upayogamAM jevI vanaspatine sAThe. (3) game te Ave che. enabhyllum Kuri. pAtaLe pile sAMThe. (4) zeraDI. (5) dhUpa nAmanuM vAMdAmAnanuM jhADa, jenuM kASTa netara, vetasa. c. fruit. bleka berI, zebhAnA kAmamAM upayogamAM Ave che tathA rAspaberI i. jevA nAnA phaLa, c. sugar. tenI peTIo bane che. c. sikkimense ITsa zarkarA, zeraDInA rasamAMthI banAvelI King.gekuLa dhUpa nAmanuM dakSiNa bhAratanuM khAMDa- sAkara. c. system of jhADa, jene chedatAM maLa guMdara suvAsita che. training. drAkSanI jelanI mAvajatane C. strictum Roxb. kALA DAmara eka prakAra. nAmanuM jhADa, jenuM rejhina vArniza banAvavA Canadio sborang m. kagI bIjANu upagamAM Ave che, ane bargaDI picanA ghAnI. sthAne te auSadha tarIke kAmamAM levAmAM canine. katarAM, ziyALa che. kuLa, thAnakuLa. Ave che c. madness. 14. c. tooth. For Private and Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir canker capillary kuMtaka dAMta ane prathama dADha vacce upalA zayamAM dhAtunI naLI dAkhala karI zarIranA ane nIcalA jaDabAmAM AvelA aNIdAra kaI vivaramAM bharAI rahelA pravAhI ke dAMta, rAkSI. Canis aureus. ziyALa. vAyune bahAra kADhavAnuM sAdhana. canker, kASTIya vanaspatinI chAla ane canopy. chatra; jhADanI ghaTAthI DALIe aMta:stha pezIne regamasta vaNa. (2) meMmAM i.nuM AvaraNa. AvatuM cAMduM. cantala. Sasl; Manila maguey, Canna edulis Ker-Ga wl. Jai, aloe, Agave cantala Roxb. si kivansaleDa ArAruTa, jenAM maLamAMthI kAMjI prakAMDavALI zAkIya vanaspati, jeno upayoga maLe che. C,orientalis Rose (Syn.C. deraDAM i. banAvavA mATe thAya che. indica). khAdya kaMdanI eka vanaspati. cantaloupe. sakaraTeTI, Cucumi Cannabis sativa L. cuiul, Lon; melo var. cantalupensis. dihej 5 uttara pradeza, pa. baMgALa, mahArASTra phaLa. madhya pradeza, tAmIlanADa, orisA ima canthardin. prajanana mArganI vadhArAnI thata kSapa, jenA rasathI na karAya graMthinuM ane blisTara bITalanA lehInuM che; sUkAM pAnanI bhAga bane che. prakAMDanA viSa. resAmAMthI deraDAM, sAdaDIo bane che, bInuM Canthium parniflorum Hamk. tela sAbu banAvavAnA khapamAM Ave che. sUpa ke nAnuM jhADa, je keramaMDaLa kinAre canned fruit. DabbAmAM bhareluM phaLa. ke pazcima dvIpakalpIya pradezamAM thAya che, cannery. havAbaMdha pAtramAM phaLane jenAM pAna ane phaLa khavAya che, kASTa bharavA mATenuM sthAna. canning majabUta heI tenAM ramakaDAM bane che. industry. phaLane DabbAmAM bharavAne canvas. kaMtAna, TATa; zaNanA taMtumAMthI udyoga. pAse pAse vaNelA taMtunuM kApaDa, kenavAsa cannibalism. svajAtibhakSaNa. (2) cap. mINathI madhapUDAnA kaSTane baMdha maraghAM - batakAM, TakI jevAM pakSInAM eka karI de. c. cell TapakeSa. bIjAnAM ke potAnAM pIMchAM, AMgaLAM, cAMca, capacity kSamatA, dhAritA, sAmarthya. mAthAM, kalagI, gudA che. jevA zarIranAM Cape gooseberry. meTI pipaTI; aMge ane bhAge para cAMca mArI, kheMcA- Physalis berapiana L. (P. edulis kheMca karI lohI kADhI tene cAkhI parasparane sims.). nAmanI mULa perunI paNa have khAvA dhAya tevA prakAranI vRtti. AmAM nIlagirimAM thatI svAdiSTa, azlIya, ghaNA kissAmAM prANInuM mota nIpaje che. suvAsita phaLadhArI vanaspati, jenAM phaLane. badhiyAra vADAmAM prANIone pUravA, piSaNa- murabdha bane che. rahita kherAka Apavo, karaDatAM jaMtuone caperbush keraDe; Cabbar is zarIra para upadrava tha i. kAraNethI AvI spinosa L. nAmane gujarAta, paMjAba rIte pitAne ke anyane bacakAM bharavAnI ane pazcimaghATa pradezamAM thate supa, jenI Teva paDe che. AnA upAya tarIke AvI kaLIone murabbAne suvAsita karavA vRtti jAge tevAM kAraNe dUra karavAM, khorAkamAM upagamAM levAmAM Ave che. capers, lavaNanuM tatva umeravuM ke cAMcane kApI caperbusnI phUlakaLI. nAkhavI. capillary. kezikA, keza sadaza, vALa cannon bone. piMDInuM hADakuM, prANI jevuM. (2) mATInA kaNanI AsapAsa ane zalAkA asthi; ghoDAnA AgalA ke pAchalA temanI vacce (raheto bheja). (2) zarIranA paganuM hADakuM. vividha aMgomAM pAtaLI dIvAlavALI cannula. pravezaNuM prANInA Ama- nalikAonI jALa gUMthaNuM. c. action. For Private and Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir capital investment 88 capsular kezikAnuM kArya, kezAkarSaNa. (2) jamInanI Ave che athavA cAmaDI heThaLa mAdA aMdara ke vanaspatinI upara chidro mAraphata aMtaHstrAvathI karAya che. pANuM ke anya pravAhInuM thatuM vahana. c. caponette. oestrogennA saMyoattraction. kezAkarSaNa. (2) jamIna jananI madadathI ucheravAmAM AvatuM ane pANe vaccenuM AkarSaNa jethI pANe maraghInuM mAMsala banyuM. vadhAre sUkA bhAga tarapha jAya che. c. Capparis aphyla Roth. keraDAM, capacity. kezAkarSIya kSamatA. c. kerAM. c. decidua (Forsk.) condensation. $2115Mellu 991. Edgew. (Syn. C. aphylla c. conductivity. asakita mATInI Roth). pazcima dvIpakalvIya vistAra pANI vahana karavAnI kSamatA. (2) asAM- ane paMjAbamAM thate parNavihIna supa, kita mATInAM pANInA vahananI gatine jenAM phaLa, kaLIo, pAkAM ane kAcAM phaLa tene dhakko ApanAra baLanI sAthe guNAtta2. khavAya che. kASTa majabUta che, jene upayoga (3) kezAkarSaNIya vAhakatA. c. haemo- ojAronA hAthA banAvavA mATe thAya che. rrhage. sUkSma rakta nalikAkezikAmAMthI C. grandis L. 1. Dumaro, ghuMTI nAmanuM thatuM raktastravaNa. c. potential. rAjasthAnamAM thatuM nAnuM jhADa, jenuM tela ekama jamInamAMthI ekama pANIne kheMcavA dIvAbattI mATe kAmamAM Ave che. C. mATe jarUrI banatuM cUsaka baLa, je senTi- horrida. L. 1. kAMTALe supa. c. mITa2 kalama UMcAI anusAra vyakta thAya sebuania L. kathA, kathArI nAmanA che. c. water kezikAjaLa. (2) guruvA- ArohI supa. C. Spinosa. L. keraDe kaSaya pANI vahI gayA bAda jamInamAM rahevA nAmanuM gujarAta ane paMjAbanuM jhADa. c. pAmatuM pANI, je nAnAM kezikA raMdhomAM kueylaica L. (Syn. C. horrida ane binakezikA 2dhanI sapATI para L... girana nAmano kAMTALe supa. hoca che, jeno upayoga vanaspatio temanI jenI vADa bane che. goviMda mULa. vRddhi mATe kare che. Capric acid, keprika esiDa; sUtra capital investment. saghaLI kRSi CH CO,H. (2) mAkhaNamAM rahelo milakatonI nANa varSanI zarUAtamAM medIya eNsiDa, je cIjhamAM mAkhaNa jevI kiMmatanI yAdI; A milakatamAM kRSi suvAsa Ape che. gAyanA dUdha karatAM mATenAM ojAre, badhAM makAne, yaMtrasAmagrI, bakarInA dUdhamAM te vadhAre pramANamAM upakaraNe, pazusaMpatti, pAka puravaThe da. hoya che. caprinic acid, keprinika samAveza thAya che.c, resources. mUDI eNsiDa; juo cabric acid. caproic sAdhane. capitalized value mUDI- acid, keika esiDa; sUtra CHkata mUlya. capitalistic far- CO,H; keprika eNsiDanI sAthe mAkhaNamAM ming. mUDIpradhAna khetI. jovAmAM Avato medIya eNsiDa, tenI capitular. nAnA guccha ke zIrSamAM vAsa keprika eNsiDa jevI mIThI nathI. phaLa ke phUlanuM UgavuM. Capsicum annuum L. moTAM vaDhaCapnodium rumostum. kerIne thatA vANI gulera maracAM; lAMbAM lIlAM maracAM. rAMgane kITa. c. frulescens L. laviMgiyA maracAM, capon. nara maraghA, jenAM vRSaNa dUra eka kSupa, jenAM maracAM ghaNAM tIkhAM karavAmAM AvyAM hoya, jenuM mAMsa suvA- heAya che ane je masAlA tarIke upayogasita, narama, svAdiSTa ane sAruM hoya che. mAM Ave che. caponisation. maraghAnAM vRSaNa dUra capsularprAvara saMpuTikA, saMpuTa jevuM karavAnI kriyA, je zastrakriyA dvArA karavAmAM (sUkuM, apheTa ghaNI bAjuovALuM phaLa) For Private and Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir capsularis jute 89 carbon capsulated. chavaMta pezImAM saMpuTamAM thAya che ane vanaspatinA sUkA vajanane purAyeluM ke Avarita, saMpuTika. cap- paNe bhAga tene ja hoya che, mATe sues saMpuTa, prAva2. (2) kei. aMgane prANIe tenA para AdhAra rAkhe che, AvaratI saMpuTa jevI tvacA. (3) zarkarA tenuM sAduM rUpa che, jyAre tenAM keTalAka jIvANune AvaratuM jADuM zleSIya paDa. jaTilarUpamAM kAMjI eTale sTArca, kASThaka (4) bIjANu, bI ke phaLavALuM peTI jevuM baMdha eTale selyulojha,pekiTana, guMdara, myusileja pAra. (5) apheTI bahukoSI phaLa. i.ne samAveza thAya che. prANIzarIranI capsularis jute. Corchorus zaktinuM te mukhya sAdhana che, je zarIranuM capusularis L. MIHAL 64120Hi uai uSNatAmAna jALavI rAkhe che ane ene zaNane eka prakAra, je UMcI ane nIcI evI kriyAzIla banAve che. c. metabobaMne prakAranI jamInamAM thAya che, ane lism. zarkarA du - kArboditonuM jenAM pAna kaDavAM che. 2241424 c. - nitrogen ratio Capulin. cInAI cerI. C.N. kArbodita ane nAiTrojanane Carallia branchiata (Lour.). guNottara. vanaspatinAM prakAMDa ane parNomAM Merr. 5. baMgALa, AsAma, da. bhArata ekaThA thayelAM kArbodita ane nAITrojananuM ane AMdAmAnamAM thatuM khAdya phaLadhArI vRkSa. sApekSa pramANa, je vanaspatinAM joma, phaLaCaralluma fambriata Wall, makara. besAro I.thI pheravAya che. sIMga, arkAdikuLane bAndrapradezamAM thate carbolic acid, kArbolika esiDa. supa, jene upayoga zAkabhAjI tarIke thAya che. carbon.kArbana saMjJA C.vanaspatio ane carambola. Averrhoa carambola De La polcall 42'3 By AL H674 L. nAmanuM uSNa kaTibaMdhanuM pILAM rAsAyaNika tattva, je jamIna, khAdamATI, AkarSaka phaLadhArI vRkSa, jene mIThe tAje vanaspatinA avazeSomAM rahelo hoya che. c. rasa pIvAya che, jayAre khATe rasa mAMbalInI assimilation. kArbana svagIkaraNa. garaja sAre che. c. bisulphide. kArbana be isalaphAiDa, Carapa moluccensis Lamk. sUtra CS2. svaccha,dahanazIla pravAhI je uMdara nibadikuLanuM AMdAmAnanuM jhADa, jenAM mAravAmAM upayegI bane che. c. cycle. bInA telane sAbu banAvavAmAM Ave che. kArbana caka; sajI kArbanano upayoga Carassius ulgaris. kApe mAchalIne kare, temAM AvatAM parivartanane krama, jemAM eka prakAra. eka sajIva kArbanane upayoga kare che, caraway. kALI jIrI, charakAdikuLanI je marI jatAM saDavAthI kArbanamukta thAya Carum carvi L. nAmanI bihAra, che ane mULa avasthA tarapha pAcho vaLe erisA, paMjAba, . baMgALa ane Andra- che, tene pharI anya cha upayoga pradezamAM thatI zAkIya vanaspati, jenAM phaLa kare che, AvI rIte kudaratamAM kArbananI masAlA tarIke upayogamAM Ave che tathA ghaTamALa - caka cAlyA kare che. c. auSadha tarIke paNa kAmamAM Ave che. deposition. kArbana nikSepa. c. carbeen. Eucalyptus tesselaris dioxide. kAMgAravAyu, sUtra CO. nAmanuM yukelipTasanuM jhADa. kArbonika eNsiDavAyu. vAtAvaraNamAM rahelA carbohydrate. zarkarA dvavya, kArbo- raMgavihIna bhAre vAyu, je kArbanika dravya dita, jemAM kArbana, hAIDrojana ane saDavAthI pedA thAya che ane vanaspati okisajananA ghaTako hoI tene aMgrejImAM jene grahaNa kare che. c. disulphide. kArbohAITa kahevAmAM Ave che; vanaspati- juo carbon bisalphide. c. niomAM prakAza saMzleSaNathI tenuM nirmANa trogen ratio. kArbana nAiTrojana For Private and Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir carbuncle 90 Careya guNottara; setriya kArbananA vajanano Malon pair. ninor Watt. nAmanI jamInamAM rahelA kula nAITrojana ke kArbanika bhAratanA bhejavALA sadA harita jaMgalamAM dravyanA vajanane guNottara. c. tetra- thatI vanaspati, je tenA elacIchloride. kArbana TeTrAkala rAiDa, sUtra dANa mATe vAvavAmAM Ave che. elacI CCI. dhumADe ApavA mATe ghaNIvAra dANAne upayoga khAdya sAmagrIne suvAupayogamAM levAmAM AvatuM rasAyaNa, sita banAvavA tathA pauSadha mATe zvAsamAM tenI jherI asara thAya che. c. thAya che; samagra pUrvadhATanAM DuMgarALa tool steel. ati alpa ke muddale jaMgala, karNATaka ane keraLamAM A mizradhAtu na hoya tevuM pilAda, jene upa- vanaspati thAya che. c. clump rot, vega kApavA mATenA eAra banAvavAmAM Rhizoctonia balalicola (Taub) thAya che. carbonaceous. kArbanane Butl ane Pythium spp.thI lagatuM, kAna dharAvatuM. c. feeds. elacInA choDane thatA rogane eka prakAra meTA bhAge sTArca dharAvato kherAka, jema- jemAM maLane saDe lAgatAM pAna kharI jAya ke dhAnya. carbonate. kArbonika che. c. foorti disease. elacInA eNsiDanuM lavaNa. carbonation. choDane thate viSANujanya roga. c. jamIna vikAsanI rAsAyaNika prakriyA, jemAM karte disease. juo 9ardamom. kArbanika dravyeno saDe thatAM kArbana DA- marble disease. c. marble diskasAIDa bane che. carbonize, kArbanI- ease. viSANu ane keLane kALA karaNa, kArbana banAvavuM, kArbanathI Avarita taDataDiyAthI elacInA choDane thato eka roga karavuM. carbnoxing wool. UnAmAM jemAM pAna pILAM paDe che ane kharI jAya che. rahelA vAnaspatika dravyone dUra karavAnI c. mosaic- elacInA cheDane thato paddhati; jemAM Unane salphayurika eNsiDamAM viSANujanya roga. c. thrips. Toenio DubADavAmAM Ave che, bAda tene sUkavavAmAM thip cardamomi R. nAmanA Ave che; sAdaDI banAvavA upagamAM elacInA choDa para paDatAM jaMtuo. levAmAM AvatA na mATe A prakriyA cardia. annanaLI ane jaThara vaccenuM karavAmAM AvatI nathI. dvAraka. carbuncle. pATuM dehika pezImAM Avato cardiac. hRdaya - hRdayanuM - ne lagatuM - ne sojo. arthasUcaka pUrvaga. (2) hRdayane uttejita karanAra. carcase, carcass. zaba, marelA Cardiaca vulgaris Moench. DhoranuM zaba. kAzamIra, kumAU ane paMjAbamAM thatI card. Una, zaNa ke kapAsanA resAne kAyamI zAkIya vanaspati, jemAMthI ghare sIdhA karavA mATenuM tAranA dAMtAvALuM ojAra. oliva je harita raMga maLe che, ane carding. pIjavAnI prakriyA. (2) datA- jaTharanAM dardomAM auSadha tarIke upayogamAM dAra ejArathI rUne sApha karI tenA taMtune Ave che. sIdhA karI pUNIo banAvavAnI prakriyA. Cardiospernum halicacabum (3) Unane sApha karavAnI prakriyA, jemAM .. kAnapheDI, kAnaTI, kAgaDeLiyo UnanI sAthe bhaLelAM anya dravyAne dUra nAmanI vanaspatine prakAra. karavAmAM Ave che. c. wool. TUMkA careya arborea Roxb. kuMbhI, vAresAvALuM Una. kuMbhA nAmanuM 5. baMgALa, madhyapradeza, cardamom.elacI; Zingiberaceae mahArASTra ane orisAmAM thatuM moTuM kuLanuM Elettaria cardamomum (L.) jhADa, jenI chAlanA resAnAM deraDAM bane che, For Private and Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arica (1] carpog'onial Sypia 914 4144 371991 supen Carnatic carp. Barbus carnabane che ane raMga bApe che. pAMdaDAMnI tics nAmanI kAverImAM maLI AvatI bIDIo bane che. | muchALI mAchalIne eka prakAra; ' je Carica tandamarcensis Hook. paurI nAme sthAnika rIte oLakhAya che, f. papaiyAdikuLanuM mULa da. amerikAnuM jene mAthuM nAnuM ane meTAM bhIMgaDAM hoya che paNa phanura ane uTAkAmaMDamAM thatuM khAdyaphaLanuM ane je khAudharI che. nAnuM jhADa. C. papaya L. papaiyu papaiyA- carnivora (ba.va.) carnivore dikuLanuM mULa vesTa inDijha ane madhya (e.va.). mAMsabhakSI sastana prANIo. amerikAnuM paNa have uttara pradeza, paMjAba carnivorous, mAMsabhakSI. rAjasthAna, gujarAta, mahArASTra, tAmIla- Carob. Ceratonia sila qua . nADu ane nIlagirimAM thatuM khAdyaphaLa- nAmanuM paMjAbamAM thatuM eka jhADa, jenA papaiyAnuM jhADa, jenuM AkSIra myuiMga gama phaLane cAre thAya che, bIne proTInabanAvavA ane mAMsane narama karavA kAmamAM yukta loTa bane che, bhUNaSamAM rahele levAmAM Ave che. guMdara rabara-udyogamAM, kAgaLa banAvavAmAM caries. dAMtanA saDAne eka rega. Ave che. Carissa arduina Lamk (Syn. C. bispinosa, Desf. Arduina carotene, carotin. proviTAmInabishinosa L.). kuTajAdi kuLane nAne e; paNa pItaka; vanaspatinA harita ane kAMTALo choDa, jenAM phaLa khAdya che. C. pILAM bhAgamAM raheluM raMjaka dravya, je bipinosa Desf. kurAdikuLane khAdya khAvAthI prajIvaka - "emAM tenuM parivartana phaLavALe kAMTALe cheDa. C. carandas thAya che. A dravya gAjara, zakakariyAM, L. karamadI; kuTA kuLanuM nAnuM bhAratabharamAM dUdhanI carabI ane IDAnI jaradI tathA thatuM kAMTALuM jhADa, jene vADa banAvavAmAM harita parNamAM raheluM hoya che, upayoga thAya che. . congesta Night. carpel. bIjapatrayukta aMDapa, maNibaMdha, kuTajAdiphaLanI eka vanaspati C. eduliDa strIkesara, jAyaga.carpellary strIkesarI, Vahl. kuTajAdi kuLanA karamadAnI eka khaMDapI, jAyegI, c. scale.Dapaza9. jAta. c. ramdiflora A. DC.(Sy: carpellate. ThaMDapayukta strIkesarIya, Arduina grandiflora E. May). jayAgI. nAtAlapsama nAme oLakhAte kuTajAdikuLane carpet grass. sAdaDI mATenuM ghAsa, mahArASTra ane gujarAtamAM thato khAdya tRNakuLanuM Avonobus compressis phaLane supa. C. ooate. karamadAnI eka (Swartz.). P. Beauv. nAmanI jAta stunarum L. kudajAdikuLanuM AsAmamAM thatI vanaspati. paMjAba vane kAramIramAM vADa mATe vavAtuM carpogonial, prAvadhAnInuM -ne lagatuM. jhADa. caronda. karamadAM. c. filament. prAvadhAnI taMtuM. carminative. vAta sA2ka peTa tathA carpogonium, prAvadhAnI. carAMtaraDAMnI pravRttine prerIne temAM thayelA pology. phaLa ane bIjanI saMsthAnAtmaka vAyunA bharAvA tathA tethI thatA mULane dUra deharacanAne abhyAsa. carpophore. karanAra. prAvadhAnI daMDa. carpophore. carnallite. kArnelAiTa; piTeziyama asAmAnya phaLa pAta.carrosperangane megneziyamano jalarahita kalorAiDa, ium prAcara bIjANudhAnI. carp0je anya selAina ninI sAthe maLI spore. prArabIjAnuM - prAvadhAnImAM Ave che. phalita banatuM aMDapa - bIjANu. carp0 For Private and Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 92 carriage sporophyte. prAvarakhIjANu avasthA. carriage. prANInAM Dhekha, zArIrika niyaMtraNa ane vartAva - vataeNna. (2) vAhana. carrier. vAhaka. (2) je kAI rAganI sAme pratirakSita hoya tevA rAganA utpAdaka sUkSma sajIvane peAtAnA dehamAM dhAraNa karanAra, athavA tenuM vahana karanAra game te vyakti, prANI ke vanaspati. (3) kAI paNa rasAyaNanAM saMgraha ke vahana mATe saraLatA karI ApanAra ane tenA kadamAM vadhAre karanAra, temAM umerAtuM dravya. carrion. saDatuM rAkha. carron oil. dAjhavA para upayeAgamAM levAmAM AvatuM cUnAnuM pANI, aLazInuM tela athavA dUdha, gALa, madha, pravAhI perikana ane garama vinegaranuM sarakhu pramANa dharAvatuM saMcejana, carrot. gAjara; jIrakAdikuLanuM Daucus carot . ar. su{iya DC. nAmanI mULadhArI vanaspati, je DhAranA cArA tathA mAnavInA khArAka tarIke upayegamAM Ave che; kAcuM athavA rAMdhIne te khAda zake che, temAM prajIvaka 'e', 'bI' ane 'sI', zarkara dravye! ane lehatattva hoya che. c. pronginess. gAjaranA mUlAgranI sAme sakhata jamIna ke bhejanI aDacaNa paDe ke vadhAre paDatuM khAtara apAI gayuM hoya tyAre tenAM mULa arthAt gAjaranA ghATaphUTamAM AvatI vikRti. carrying capacity. sarerAza meAsamI paristhitimAM pedA thayelI vanapati para nabhAvI rAkAta dvAra ane gheTa bakara nI saMkhyA; enuM mApa ekama vistAramAM paDatA varasAdathI meLavI zakAya che. cart. gaDuM. . load. gADuM bharAya temaNe bhAra - khAja. carting. gADuM bharavuM, laI javuM carthamin. karaDI, kasuMbIna khe mukhya raMjaka dravyeAma'nuM lAla raMga dharAvatuM dravya, je pANImAM adrAvya che. Carthamus oxycanthus M. Bieb. jaMgalI kasuMbI, karaDI, sahadevyAdikuLane Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Caryota uttara pradezamAM thatA kAMTALA kSupa; jenAM bInuM tela rasei ane dIvAbattI mATe upayeAgamAMlevAmAM Ave che. C. tinctorius L. kasuMbI, karaDI; sahadevyAdi kuLanA tAmIlanADu, madhyapradeza, AMdhrapradeza, karNATaka ane mahArASTramAM thate kSuSa, jenAM phUlamAMthI maLatA raMgane upayega kApaDa ane khAdya sAmagrIne raMga ApavAmAM karavAmAM Ave che, khInuM tela raseAI, dIvAbattI ane sASu banAvavAnA kAmamAM Ave che. cartilage. kAsthi, sUryA; hADakA aMge tevAmAM AvatI naUpAradarzaka, sAmAnI sapheda, dRDha ane pratyArtha pezI; keTalAMka kAsthi cUnAmaya hADakAmAM pheravAca che. Carum bulbocastanum Clarke non Koch. RI. C. carvi L. jIrakALinI bihAra, ArisA, paMnnakha, 5. baMgALa ane ndhrapradezamAM thatI zAkAya vanaspati, jenAM phaLa masAlA tarIke vaparAya che tathA peTanA ane gesanAM dardImAM auSadha tarIke upayegama Ave che C. coplicam Beth & Hook f. jirAkAdikuLane ajame, "jamade. C. petroselinum (L.) Benth. jI. kAdikuLanI drivarSAyu zAkIca vanaspati, jenAM pAna suvAsita che ane je khavAca 3. C. roxburghianum Benth ex Kurz. ajamAdi rASTrIya vanaspati. caruncle. khIjacAla Carya illinuensis.(Wang.)Koch (Sy... C. pecan Eng & Graeb C. oliyaejomis Nutt.). uttarapradeza, himAcalapradeza, ane paMktamanuM khAdya khIjadhArI jhADa. caryopsis. UMcA prakAranuM, eka koSI, eka bIjadhArI, aphI, bInI sAthe saMyukta thayelA phalAvaraNavALuM, ghauM ke java jevuM dhAnyaphaLa Caryota mitis Lour. AMdAmAnamAM thatA UMcA tADa, jenAM pAna zAkabhAjI tarIke upayeAgamAM Ave che. C. uies L. zivajaTA nAmanuM ArisA, uttara For Private and Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir casein 93 Cassia pa. baMgALa ane pAsAmanuM ucuM jhADa, eating caterpillar. Cicula jenAM pAnanA resAnAM doraDAM, TepalA- trifenestrata H. nAmanI kAjunAM pAnane TopalIo ane narama braza bane che, jenA 4. Pichta 8210.c.n.leaf-miner. rasane geLa bane che. Acrocercops syngramma M. 412-11 casein. kesIna; dUdhanuM eka ghaTaka; dUdhane kAjunAM pAna khAtI iyaLa. c. 1. leaf kula nAiTrojananA te 75-80 TakA jeTaluM thrip. Selenotirits rubrotinctus hoya che, ane dUdhanAM sapheda raMga tathA C nAmanuM kAjunAM pAna khAtuM zipa-kaTa. pula 412 a 074104612 slal . Casimiroa edulis La llave & eNsiDa, amlIya lavaNa ane reneTathI te maex. nAraMgI kuLane mULa mekasike ane avakSipta thAya che. bheMsanA dUdhamAM tenuM bhavya amerikAne paNa have da. bhAratamAM pramANa 4.3 TakA ane gAyanA dUdhamAM 3.0 thato khAdyaphaLane supa. TakA hoya che; preTInanA saMzleSaNathI, casing. Dukkara, Dhera i.nA AtaraDAnA temAM paNa mukhyatve globyulIna athavA cekha karelA bhAga, je sesa tarIke rakatajalanA hIme glebInathI te bane che. upagamAM Ave che. caseinogen, phospharasa dharAvatA dravyanI cassava, kasAvA cheDamAMthI thatA sAthe preTInanuM joDANa. sAbakhA jevA dANA. Caseo-lymphadenitis. 221- Cassia absus L. 179, vlastele 0421 41 Corynebacterium geof arzula. C. accidentalis L. ovis 294991 Preiz-Nocard bacillus (Syn. C. occidentalis L.). thate rega. kAsunda, sapheda kAsundro. C. alala , cash crop. kharAka, cAre ithI dAdamuddana nAmane pa. baMgALa mane tAmIbhinna ta2taja bajAramAM vecI zakAya te lanADumAM thatA nAne supa, jenAM pAna rU, tamAku, zeraDI i. jevo rekaDiye pAka. dAdara ane cAmaDInA rogamAM upayogamAM cashew. sloy; 113111e5andi Anaca- 2412 . C. angustifolia Vahl, rdium occidentale nAmanuM bhAratamAM senAmukhI nAmanI mULa arabastAnanI thatuM phaLa, tenuM tela, murabbA ane dArU paNa tAmIlanADu ane karNATakamAM thatI banAvavAnA upayogamAM Ave che, temAM vanaspati, jenAM pAna recaka che, ane jalAprajIvaka-jI', 7 thI 9 TakA zarkarA ane bamAM te apAya che. c. artemisioides 0.5 TakA Tenika esiDa rahelAM che. Gaudich.exDC.maLa oNsTreliyAne moTA bhAge te dakSiNa bhAratanA kAMTALA paNa ahIM zabhA mATe ugADatA kSapa. C vistAramAM thAya che. c.apple.kAjane auriculata .bAvaLa, taravAra, nAmanI kulela, narama, rasALa ane khAdya "sI" madhyapradeza, tAmilanADu ane rAjasthAnamAM prajIvakavALe bhAga, jemAM kereTIna thatI vanaspati, jenI chAla cAmaDAM kamArahela hoya che, tenA rasane AthIne havAmAM upayogI bane che. C, fistula L. dArU banAvavAmAM Ave che. c. borer. garamALe, nAmanuM zabhA mATe vAvavAmAM Plocaederus ferruginous L. nAmanuM AvatuM vRkSa, jenI siMgenA garane javAba kAjane keratuM jatu. c. gum. kAjunA mATe upayoga thAya che..glauca.amlk. jhADamAMthI sravatuM gaMdara jevuM dravya, garama K. (Syn. C.sanattensis Burm. pANImAM te drAvya che ane havAmAM khulluM metha taravara nAmanuM vRkSa. C. grandir zakhatA te sakhata thaI jAya che. pustake Af. vADa banAvavA ugADavAmAM AvatuM jhADa. bAMdhavAM ane cAmaDAM kamAvavAmAM te upayegI C. japanica L. jovAnI rANI nAmanuM bane che. c. nut, kAju. c. 1. leaf- nAnuM zabhA mATe vAvavAmAM AvatuM jhADa. For Private and Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Cassumunar ginger 94 castrate C.nodosa Buch-Ham.ex Roxb. auSadha, dIvAbattI, UMjaNa udyomAM ane mULa brahmadezanuM paNa ahIM zA mATe vAvavA- jalAba tarIke upayogamAM levAmAM Ave che; mAM AvatuM jhADa. C. obtausa Roxb. tenA baLane khAtara tarIke upayoga cameDa, cameDI nAmanI vanaspati. C. oc thAya che; sAMThAnuM baLataNa banAvavAmAM cidentalis L kAsundro, kAsundrI, nAmanI Ave che uparAMta te chAparA chAvavA mATe vanaspati. c. renigera Wall ex paNa kAmamAM Ave che. c. bean. Benth. vADa mATe vavAtuM jhADa. c. divela. c. butterfly. Ergolis stamet Lamk. kada nAmanuM khAdyaphalanuM merione C. nAmanuM eraMDAnuM jhADa. C. Sophera .. jaMgalI kuvADiye, lIluM, vALavALuM pataMgiyu, je tenAM pAna kAsundrA, kAsundro, kALe kAsundro, nA mane 214 3. c. hairy caterpillar. bagIcamAM vAvavAmAM Avato supa. . eraMDA para thatI vALavALI Eurocks ore, davA, lihiye, cakaMda nAmanI tamata Wik. nAmanI gherA lAla raMganI bhAratabharamAM thatI zAkIya vanaspati, jenAM pAna khAtI IyaLa. c. le spot. bI mIThAI banAvavAmAM kAmamAM Ave che Cercospora ricinella thI eraMDAne te bane kumaLAM pAnanI zAkabhAjI banAvavAmAM phUgajanya rega. c. oil. divela, eraMDiyuM. je julAba levAmAM, kAMjaNa tarIke ane Cassumunar ginger. Yell cAmaDIne sarakhA karavA upagamAM levAmAM *946, angiber cassumunar Roxb. lAve che. c. 0. cake. dIvelAne kheLa, je nAmanI bahuvarSAyu zAkIya vanaspati. jenA khAdya che paraMtu khAtara tarIke upayogamAM mULane upayoga masAlA mATe thAya che. levAmAM Ave che. jemAM 1 TakA Cassytha formi L.karparAdikuLanI nAITrojana, 1..) P,05, 1.4 K) amaravela. ane 2thI 15 TakA avazeSI tela hoya che. cast, janma ApavAmAM vAvetA baccAnI c. o. cake. divelIne kheLa. saMkhyA. (2) kApavA bagAu gheTAnA zarIra c. pod borer. Dichocrocis parathI kharatuM Una. (3) prANIne kAMkuzamAM punctiferatis Guen. nAmane eraMDAmAM lAvavA jamIna para tene suvADavuM. paDato kITa. c. powdery mildew, Castanea benadu. jApAnI cesTa- Leveillula taurica? sasia de Coatira Mill Syn. C. vesca thate rega. c. rust eraMDAne MelamGaertn; C. vulgaris Lamk. spora ricini (Bivi) Pass, 128 yurepIyana cesTanaTa. eraMDAne thato gesane roga. c. seedling Castanopsis indica (Roxb.)A. blight. Phytophthora para D.C. khAsI TekarIomAM thatuM meTuM jhADa, sitica phagathI eraMDAne thato rega. c. jenAM pAna bIDI vALavAnA kAmamAM levAmAM semi-looper, Achoea anala Ave che. L. eraMDAmAM paDato kITa Castanospermum ausdale A. castrate. khasI karavI; naraprANInA Cunn. & Fraser. mULa osTreliyAnuM vRSaNa dUra karavA athavA tene upayoga khAdya bIvALuM bhAratamAM thatuM vRkSa. nakAme Tharavo. kUlamAMthI puMkesara dUra karavAM. castings. aLasiyAnI hagAra. castration. naraprANInI khasI karacastor. eraMDe, divelI, nAmakalyAdi. vAnI ke cekasa prakArane cIpiyAthI tenI kuLanuM Ri inus communis L. nAmanuM zukravAhinIne baMdha karavAnI prakriyA, je nAnuM jhADa, jenAM phaLa - eraMDAmAMthI kADha- bacce 8thI18 mahinAnuM hoya tyAre karavAmAM AvatuM tela- eraMDiyuM ke divela, vAmAM Ave che. nAnapaNamAM khasI karAvathI For Private and Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra casuarina www.kobatirth.org prANI meTAM ane lAkhA hADakAnuM bane che. casuarina. jaMgalI saruM; zaMku AkAranuM sadA harita, khIrthI UgatuM jhADa, jenuM kANDa baLataNa tarIke upayegamAM Ave che. c. equaselifolia L (Syn. C. munical Roxb.). jaMgalI saru. c. suberse jaMgalI saruM. Ott. & Diet. nIlagirimAM thatuM jhADa, jenI chAla cAmaDAM kamavavA mATe upayAgI bane catolic phase. apacayI avasthA. catabolism. Katabolism. cApacayamAM apacaca -vidhaTananI che; va stha catalase. hAiDrojana perokasAiDane viirata karI pANIne vika aikisajanamAM parivartita karanAra utseyaka. catalyse. utpreraka karavuM. catalyser. catalysor, utpreraka, catalysis. utpreraNa, ughdhakanI hAjarImAM pratikriyAmAM navA pravega athavA pratikriyAne! abhAva. catalyst. utpreraka, pratikriyAne pravegita karatAra ke aTakAvanAra ke zarU karanAra prakriyaka. catalytic. utpreraka, cataphoresis. vidyuta saMcAra. cataphyll, rehanAM prAthamika parNo. cataract. prANInI A MkhamAM AvatA metiye, je AMkhanI vhevAnI zaktimAM bAdhArUpa bane che. catarrh. zleSmakalA, khAsa karIne mAthA, gaLA ke jaDaranI kalAne AvatA sALe, jethI pAtaLA pANI jeve srAva thAya, saLekhama, zaradI. c. fever. zaradIne tAva, zleSma javara. catch crop. aMtavartI phasala- pAka, be vArApharatI AvatI meAsamanI vacamAM vAvavAmAM AvatA pAka. (2) eka pAka niSphaLa gayA pachI vAvele pAka, athavA sAdhAraNa pAka mATe meDuM thayuM hoya tyAre yAchetarI vAvelA pAka. (3) eka ja RtumAM nayamita pAkanI vacamAM vAvele pAka. catching net. pakSIne pakaDavAnI enI. 95 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir catla catchment area. srAvakSetra, vAhakSetra. (2) kAI jaLAzaya, sarezavara ke taLAva athavA nadIne pANI ApanAra kSetra, c. basin. jalavAhanuM kSetra. catch up, ketch up. TAmeTAnuM masAledAra kacuMbara, kecapa, catech. (1) keTalIka vanaspatinAM chAla, kASTha ke phaLamAMthI TeninavALuM dravya. (2) kAze. For Private and Personal Use Only category. kakSA, keTa, va. catena. mRrzekhalA . caterpillar. caLa. (2) pataMgiyAnuM kRmi jevuM Disla. (3) pUraka peMDAnI sAthe joDeluM vAhana athavA saLaMga zukhalAvALI sAMkaLavALuM vAhana. Cateshsea shinosa L. kAMTALe! supa je bagIcAmAM vavAya che. catface. TAmeTAnI dehadharmIya vikRti. (ra) jhADane: rujhAte ke rujhAI gayele traNa, catfish. Mystus seengala nAmanI bhAratabharamAM levAmAM AvatI nadInI mAchalI. cathartic. recaka, AMtaraDAne maLa sApha karanAra dravyu. catheter. mUtra nalikA, (2) mUtra ke anya pravAhIne zarIramAMthI bahAra kADhavA ke kAI pravAhI athavA kRtrima vIryaM sthApanAnI prakriyA daramiyAna yunizrIvAmAM dAkhala karavA mATe upaye!gamAM levAnI dhAtu, rabara ke plAsTikanI naLI ke tevA prakAranuM sAdhana. cation. dhanAcana - c. exchange. dhanAcana vinimaya; drAvaNamAM rahelA dhanAcana ane kalila para rahelA dhanAyana ke tala - sakriya dravyeAnI vacce thate vinima. c. exchange capacity. jamInamAM roSAyelA vinimayakSama dhanAcananI kula saMkhyA, je militulyAMkamAM darzAvavAmAM Ave che, catkin. ekaliMgI puSpAno sUkSmAgra, eka prakArano aiDAlamukhI puSpavinyAsa. catla. Calla cala. nAmanI kA
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir catsup cautetize bhAchalI. c. fin. puchIya mInapakSa. c. fold. catsup, kacuMbara. puchIya gaDI, pRccha ane ghaDanI saMdhi cat tail millet. 407 4124, Seta- 411100? 12. c. peduncle. ria glauca L.) Beauv. Panicum- mAchalInuM nitaMba - gudamIna pakSathI puccha glaucum L.). nAmanuM ghAsa, jenA dANa mInapakSanA tala sudhIne tenA zarIrane khavAya che, bhAga. c. spot, mAchalInA pucchamIna cattle, pazu, 2; gevazI proDha pazu, pakSa pa2nuM raMjaka dhAbuM caudate, jemAM pALelAM sau prANuone paNa samA- pucchIe. veza thAya che. c. census, pazu gaNa- caudex. tADa staMbha. (2) parNAkSa. (3) tarI, kaI pradeza ke dezanA kula pazuonI pharna - haMsarAja stabha, zival. c. distemper 497 4at caulescent. oville upon yola eka saMkrAmaka rega. c. feed. pazu. prakAMDa sarjana. AhAra, cAre, dANa. c. influenza. caulicle. kumaLApraha ke braNa - garbhanuM pazune thato eka saMkrAmaka rega. c. prAraMbhika vRta. manure. DheranAM maLa - mUtra i.nuM banA- cauliflower. phUla kebI, phalAvara; ad 24142. c. plague. 252922 Brassica oleracea L. var. nAmane Dherane thato cepI rega. c. botnytis nAmanI agatyanI zAkIya shed. 4912 c, s, dou- vanaspati. jenI zAkabhAjI banAvavAmAM ble row, ki-paMkitaka - be hAthamAM Ave che. ane jemAM prajIvaka - bI" ne AvelI pazuzALA. c. s, head proTIna rahelAM che. tene ThaMDI, bhejavALI tratu to head, sAma sAme mAthA hoya tevI anukULa Ave che, ene eprila-julAI, jana - abhimukha zazALA. c. s. si- - sapTembara ane saTeba2 - navembaramAM nle row, eka paMkitaka - eka hAranI vAvavAmAM Ave che. c. buttons, pazuzALA. c. s, tail to akALe zIrSana thavAthI phalAvara para thatA til, pazunA pAchalA bhAga sAma sAme nAnA mAthAne ghATa. c. fuzzy head. Ave tevI - abhipucha pazuzALA, c, makhamala jevI phalAvara para thatI mAthA trail. pazunI avarajavarathI thato mArga, jevI vikRti. c. leafy head. phalAkharI mArga, c, urine. pazu mUtra, varanA zIrSa para thatAM parNa jevA bhAga. jemAM nAiTrojana jhaDapathI jIvANu kriyAthI c. ricey head. dANAdAra mAthA jevuM emeniyama kArboneTamAM parivartita thAya che phalAvara. paNa bASpIbhavanathI tenuM emeniyA UDI auline. prakAMDanuM, staMbhIya. caulis. jAya che, jene aTakAvavA mATe pazunAM zAkIya vanaspatinuM prakAMDa ke thaDa. ghAsapAta I. nA pathArAmAM bheLaveluM mUtra causal organism. phUga, jIvANuM, kAmamAM Ave che. kRmi I. jevA raMganuM kAraNa thanAra cattley-guava. Psidium callle- sajIva. causative agent. regechaanum Sabine, P. littorale Rad. FAdaka kAraka - prakriyaka. di. nAmanI mULa brAjhilanuM ThaMDI sahana caustic. pezIne kSayakAraka prakriyaka. karatuM nIlagirinAM kAcA sthAnamAM ugatI (2) dAhaka ke kSArakAraka. c. Ime. jAmaphaLIne eka prakAra. kelizyama ekasAIDa, bALale cUne. c. candal. puchIya, zarIranAM pAchalAM kAMgamAM potash. peTeziyama hAIDrokasAIDa. c. athavA tenI pAse AveluM. (2) puccha soda. soDiyama hAiDrokasAiDa. saddaza zarIranI racanA. cauterize tapAvelI dhAtu ke dAhaka For Private and Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra C.C. www.kobatirth.org 97 auSadhathI prANInI cAmaDIne bALavI ke DAma deveza. cautery. rasAyaNa ke garamIthI cAmaDI athavA pezIne kApavA ke bALavA mATe upayAgamAM AvatA prakriyaka ke tethI pedA thatI ec. cubic centimeternuM saMkSepa senTimITara levAmAM sthiti. rUpa; ghana cecidiology. vanaspati para jaMtue, itaDI athavA phUgathI thatI gAMThe aMgenA abhyAsanI jIvavijJAnanI eka cecidium. gAMTha. zAkhA. Cedrela toona Roxb ex. Rottl & Willd. hiMdImAM khUna nAme oLakhAtuM pAkha, AsAma, bihAra, pazcimaghATa, mahArASTra, madhyapradeza, ane nIligiramAM thatuM pILAM raMga ApatAM phU leAvALuM jhADa, jenA kASThanA pharnicara, cAnI peTIe, zaTala, lAkaDI, sigAranI peTIo banAvavAmAM sAve che. chAlanA cAmaDA kamAvavAmAM Ave che. jue celela boona. Cedrus leodara (Roxb ex Lamb). Svn. Pinus deodara Roxb; .1bies deodar Lindley.); devadAra, dAru, kAzmIrathI gaDavAla sudhInA himAlayamAM thatuM UMcuM, sadA harita jhADa; jenuM kADa imAratI kAmamAM tathA relavenA sakSepATa banAvavAnA kAmamAM Ave che. kASThamAMthI maLatA telathI sugaMdhI dravyeA, anAvavAmAM ane cAmaDInA ge ane cAMdAmAM te upayegamAM levAmAM Ave che. Ceiba pentandra (L.) Gaertn. (Sy1. Eriolendron anfractuosum DC. }Bombex pentandrum (L.). sapheda zImaLe: jenA phaLamAMthI maLatAM chA athavA zImaLAnA nA nAme eLakhAtA dRDhanA upayega gAdI, kriyA bharavAmAM thAya che. ph chAnA gaThThA vaLatA nathI; uparAMta paradezemAM tenA jIvana rakSaka ghaTAe manAvavAmAM thAya che kemake te ghaNA halakA hoya che ane pANIthI te bhIMndratA nathI. A rephrIjareTaramAM visaMvAhaka - insyuleTara kRparAMta paNa sUko-cha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir con a. tarIke tenA upayAga karavAmAM Ave che. Celastrus paniculata Willd. mAlakAMkaNAnI vela tarIke oLakhAte kSupa, jenAM khImAMthI tela maLe che. celeriac khADA ajamA jameda. Apium graveolens L. rapaceum DC. (A. rapaceum Mill), nAmanI dvivarSAyu khAdya vanaspati, jenuM tela kADhavAmAM vyAve che ane bI-ajame masAlA tarIke vaparAya che, je vAtasAraka che, celery. ajameda, ajame, Apium graveolens L. vr. dulce nAmanI dvivarSAyu zAkIya vanaspati, je zAkabhAjI tarIke upayAgamAM Ave che. For Private and Personal Use Only .. cell. kASa, game te sajIvanuM nAnAmAM nAnuM saMracanAtmaka ke kAryakArI ekama, je varasa, koSakendra ane anya sUkSma dravye dharAve che. ghaNI kharI vanaspatiomAM A ghaTaka thavA kASanI pharate kASa dIvAla AvelI hoya che. (2) madhapUDAno SaTa kANIya kASTha. (3) ati nAne! baMdha khaMDac. alongation, keSa dIrdhIkaraNa. c. as a unit. eka ekama tarIke kASa, ekama koSa. c. conjugation. koSanuM yugmana saMcana. content. kASa aMtargata dravyeA. da. count. lehInA cekasa pramANamAM temAM rahelA sapheda ke lAla kASa! ke rakatakaNAnI saMkhyA, gaNatarI rakatakSINatA athavA pAMDuroga jevA rAganuM nijJAna karavA mATe Avazyaka bane che. c. division. kASa vibhAjana. c. doctrine. kASasidhdhAMta, c, dynamics. kASa gativijJAna. c. formation. koSa nirmANa, c. inclusion. kASAMtara dravye lumen. keA kATara. c. membr ane. kASakalA, koSa tvacA. . mul. tiplication. keSa praguNana. c. plasm. keASarasa. c. product. kASa nIpaja. c. proliferation. Sa bahuguNana. c. sap. kASarasa, kASThanuM
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cellulose 98 central pravAhI vya, rasadhAnIne sa. c. spe- C. setigerus Vahl. aMjana nAmane cialization. kaSa viziSTIkaraNa. c. vAyavya bhArata ane tAmIlanADumAM thato substance, 919608. c. theory. dhAsacAre. keSa siddhAMta. c. vacuole, keSarasa- cenozoic era, nUtana chavayuga. dhAnI. c. wall. kaSadIvAla, keSakavaca. Centaurea cyanus L. kaMdarpa; (2) vRddhi pAmatI vanaspatinA keSa rasa dvArA nAmanI eka vanaspati c. imperisavaMtuM tvacIya AvaraNa, je moTA bhAge ales L. sulatAna nAmanI vanaspati. c. kASThakanuM baneluM hoya che, paNa keTalIka moschata L. mIThI sulatAna nAmanI phagamAM te kAITIna ane keTalIka lIlamAM bagIcAmAM ugADavAmAM AvatI vanaspati. a Presto da 3. cellular. 51414, Centaurium ramosissimum (Pe. 319-a dog. c. plant. all rs.) Druce (Syn. Erythrae a rapezI vinAnI apuSpa vanaspati. mosissima Pers.). 20cond 1144412 cellulose. kASThaka. (2) akriya, jaTila zebhA mATe vavAtI zAkIya vanaspati. zarA kArbodita dvavya. (3) vanaspatinA koSa Centella asiatica (L) (Syn. ane sAmAnya rIte kaMkAlanI dIvAlane Teke Hydrocotyle asiatica L.). brAhmI je ApanAra AdhAra vanaspati paripakava bane, kolerAnI sAme upayogamAM Ave che. ELM41414 zyran alusta aforlat centigrade thermometer. sAthe bhaLIne vadhu kASTaka pedA kare che. senTigreDa mApakrama darzAvatuM uSNatAmAna Celosia. argentina L. 4451 om mApavAnuM sAdhana - tharmomITa2, jemAM 0deg zebhA mATe ugADAya che, aMza pANI mATenuM kArabiMdu ane 100 Celtis australis L. chAyA ane cArA aMza utkalana biMdu che, jenA mApakramane mATe ugADavAmAM AvatI vanaspati, jenA pherahanahAiTa mApakramamAM pheravavA mATe, 95 kASTanI hakInI tathA cAlavA mATenI vaDe guNI je javAba Ave temAM 32 lAkaDIo banAvavAmAM Ave che. C. umeravA Ave che, jayAre kevina mApakrama orientalis L. bihAra, madhyapradeza, uttara- meLavavA 273-15 umeravAmAM Ave che. pradeza, AsAma, pazcima dvipakalpIya vistAre Centipeda minima (L.) A. Br ane pa. baMgALamAM te kSupa, jenAM & Aschers. eka vanaspati, jenI phaLa khAdya che ane chAlanA resAnAM deraDAM chiMkaNI banAvavAmAM Ave che. banAvavAmAM Ave che; kASThamathI dArU geLA central. kendrIya, kendrastha, madhyastha. c. mATe upayogamAM levA mATe kolase banA- cell. kendrIyakaSa. C. Cooperative vavAmAM Ave che; kASTanA mAvAne kAgaLa Bank. madhyastha sahakArI beMka, prAthamika banAvavAmAM Ave che. zAkha maMDaLIonA samavAyI taMtramAM tenI Cenchrus biflorus Roxb. aMjana, kendrastha beka tarIke racanA karavAmAM Ave dhrAmaNa, brAmaNaghAsa; jenAM bI achatanA che, je prAthamika maMDaLIone nANAM sahAya, samayamAM ke khAya che. C. ciliaris L. mUDI che. Ape che, je prAthamika maMDaLIo (Svn.Pennisetum ciliare(L)(Link) pAsethI DijhiTanI rakamo rAkhe che, uparAMta aMjana,dhrAmaNa, brAmaNa nAmane mukhyatve mahesUlI jillAnI te kendrastha sahakArI paMjAba ane da. bhAratamAM thato ghAsacAre beMkanuM kAmakAja kare che. C. Food > jamInane sthi2 ka2vA upagamAM Ave Technology Research Insche ane jenAM bI khAvAnA kAmamAM vAve che. titute, maisuramAM bhArata sarakAre sthApelI C. prieurii (Kunth) Maire. W1215 H as allein 2241. C. tukaLanI adhuM marubhUmimAM thatI vanaspati, India, madhyapradezamAM thatA kapAsanuM For Private and Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir centrifugal 99 Cephalandra vepArI nAma. C. India Medium apakendrI. (2) kendrathI dUra dhakelAtA Rainfall Region. mukhya pAka (baLane siddha ta). (2) vanaspati vijJAnamAM tarIke juvAra, bAjarI jevAM dhAne kendra parathI bahAranI tarapha UgatuM. c.. kALI mATIne kapAsane madhyama sarane force. kendrotsArI baLa; geLa pharatA varasAda meLavato vistAra; jemAM madhyapradeza, piMDa, gatinA akSa parathI phekAI jAya te padmapradezanA keTalAka bhAge, madhya pAchaLa raheluM baLa, jenA kAraNe nimna mahArASTra, gujarAta, pazcima tAmIlanADu, viziSTa gurutvavALA pravAhImAMthI ghana ane dakSiNa taraphane uttarapradeza i.ne samAveza pravAhI dravye chUTAM paDe che, A ja baLanA thAya che. A vistAramAM anya pradeze karatAM kAraNe dUdhama thI mAkhaNa chUTuM paDe che. c. gheTanI saMkhyA vadhAre hovA chatAM tenuM Una pump. pharatA praNAdakanI madadathI pANI $221 345120 sig 18. C. Inland 81 21stu aa 44.c.f.separation: Fisheries Research Station. judA judA ghaTavALA padArthonuM apakendrI aMtardezIya matsya sAdhanAnI vaijJAnika baLathI chUTA paDavuM. cf. xylem. apatapAsa ane saMzodhana karavA tathA A kendrI dArUvAhinI. centrifuge. evA mATenAM sAdhano thagya rakSA, prabaMdha prakAranuM sAdhana ke upakaraNa, jemAM pravAhI ane vikAsanI paddhati ghaDI kADhavA 1950mAM pUrepUrI rIte bharI ati jhaDape geLa goLa kalakattAnA barAkapuramAM racavAmAM pheravavAmAM Ave che temAMnA vadhAre gurutva AveluM mathaka. c. leader. phaLajhADanI dharAvatAM drA chUTAM paDI nIce bese che. mAvajatanI eka paddhati, jemAM jamIna centromere. raMgasUtra kendra, keSataLa parathI tenuM thaDa jhaDapathI ane kendrane vibhAjana samaye koSakendranI trAkanI vadhAre je sapUrvaka vadhe che, ane nIcenI sAthe jaDAyelo raMgasUtrane bhAga. zAkhAo ochI jemavALI bane che. CentrosemazAkIya zikhI ghAsaC. Marine Fisheries Re- 2131. C. pubescens Benth. 211512 search Station. dariyAI mAsya vanaspati, je ghAsacArA tarIke upayogamAM sAdhane nAM vaijJAnika abhyAsa, saMzodhana Ave che, ane je jamInanuM dhevANa reke che. ane vikAsa mATe 1947mAM sthApavAmAM centrosome. tArAkendra, keSakendranI AveluM mathaka c nervous system, sAthe saMkaLAyeluM sUkSma aMtargata jIvadravya, madhyastha cetAtaMtra; je pRSThavaMzI prANI- jenuM paNa koSakendranA vibhAjana samaye enAM magaja ane kareDarajajanuM baneluM hoya vibhAjana thAya che. che, je saMvedanA grahaNa kare che ane jemAMthI century plant. ketakI. cala - saMvedane apAya che. c. nodule. cepaceous, DuMgaLI ke lasaNa jevI kendrIya graM che - gAMTha. C. Potato Re- vAsa ke te svAda dharAvatuM. search Institute. 02121411 ZIL - Cephaelis ipecacuanha (Brot.) dhananI sAthe saMkaLAyelI 1949mAM sthA5- A. Rich (Syn. Psychotria ibevAmAM AvelI madhyastha saMsthA. C. Rice cacuanha Stokes). mULa amerikAne Research Institute. 1946mAM dArjiliMga, nIlagiri ane sikkimamAM thatA DAMgaranA pAka aMge saMzodhana karavA sthA- nAne supa, jenAM mULa vamanakAraka ane pavAmAM AvelI madhyaratha saMsthA. c. si- emIbika maraDA ane daMtapU-pAyeriyAmAM phon. kendrIya nitAla. centre. kendra, vaparAya che. sla centric. Sosila. c. meso. Cephalandra indica Naud. phyll. kendriya madhya parNa. TiMDerA; AsAma, bihAra, orisA, 5. centrifugal. kendrotsArI, ketyAgI, baMgALa, mahArASTra ane AzvapradezamAM For Private and Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Cephaleuros 100 Ceropegia thata kRpa, jenAM phaLanuM zAka thAya che. regakArI jaMtu. C. daisii. vanamethInA cephaleuros parasiticus. cAne roganuM jaMtu. C. dolichi. maga, aDada i.nuM thatA roganuM kArakad. regakArI jaMtu. C. hibisci. bhIMDAne thatA Cephalewios. khAsa karIne cAnAM reganuM kAraNa bananAra phUga, C. kopkei. pAnanI parajIvI vanaspati. zeraDIne thatA roganuM kAraNa bananAra phUga. cephalocaudal. zIrSa-pucchIya, c. melongenae. il ya lolj kaI paNa prANInAM zIrSa ane puccha saMbaMdhI. kAraNa bananAra phUga. C. musae. keLane cephalothorax. zivakSa. thatA roganuM kAraNa bananAra phUga. C. Cephalopsis titillator 1148 nicotinue. tamAkune thatA roganuM kAraNa UMTanA naskerAmAM DikSa mUkatuM jaMtu. bananAra phaga. C. Oryzae. DAMgarane thatA Cephalosporium sacchari. roganuM kAraNa bananAra phUga. C. personzeraDIne thatA roganuM kAraka jaMtu. ata. magaphaLInA raMganuM kAraNa bananAra Cephalostachyum pergracile phUga. c. ricinella. eraMDAnAM pAnane thatA Munro. tRNakuLane vAMsa, jenI cI reganuM kAraNa bananAra phUga. C. Sojina. sAdaDI banAvavA, ane ImAratI kAmamAM seyAbInane thatA reganuM kAraNa bananAra vaparAya che. phUga. C. sorghi. makAI ne thatA roganuM Ceratochloa cathartica (Vahl) 51281 0912 gol. C. traversiana. Hert.(Bromus catharticus Vahl). methIne thatA roganuM kAraNa bananAra phUga. mULa amerikAnI ghAsacArAnI vanaspati. Cercosporalla theat. cAne thatA Ceratonia siliqua . makkAnI roganuM kAraNa bananAra phUga. aAMbalI nAmanuM mULa pUrva bhUmadhya pradezanuM cercus. pucchikA. paNa have paMjAbamAM thatuM jhADa, jenAM phaLane cereal. dhAnya; tRNukuLanuM kAcha - sTArca ghAsacAre bane che; jenAM bImAM UMcA samRddha, zakti saMcAraka dhAnya, jemAM prakAranuM proTIna raheluM che; prajIvaka, carabI che. ApelAM che. (2) Ceratostomella fimbriata. 21* dhAnyamAMthI banAvelo khorAka. riyAne thatA eka roga mATe javAbadAra cerebellum. anumastiSka. cerekITa. C. paradoxa. anenAsa, zeraDI, bral. pramastiSkIya, mastiSkIya. c. sepArI, nAriyeLa i.ne thatA roganuM kITa. haemorrhage. magajane raktastrAva. Cercospora. apUrNa phUganI prajAti, cerebro-spinal. mastiSka merudaMDIya. je vanaspatine aneka prakAranA roga c. sp.fluid. mastika mejalamagaja mATe kAraNabhUta bane che. C. arachidi- ane karoDarajajumAM jaNAtuM pravAhI, je cola. magaphaLIne thatA roganuM kAraNa bana- kareDarajajunI vAhinImAM vahe che. cerenA2 phaga. C. Detatae. zakkariyAne thatA brum. pramastiSka. Bladej 5122 04912 l. C. beticol,. Cereus grandiflorus Mill. RICH! bITanAM pAnane thatA roganuM kAraNa bana- mATe ugADAtI kAMTALI vanaspati, jene nA2 phaga. c. canaraliae. juo AkarSaka, suvAsita phUla thAya che, je rAtanA Soord bean leaf-spot. C. capsia. khIle che ane divasa ugatA bIDAI jAya che, maracInA roganuM kAraNa bananAra phUga, C. Ceriops can dolleana. Arn. gerana. carthami. karaDInA raMganuM kAraNa bananAra c. rozburghiana Arn). baDA gerana. $1. C. coffeicola. $112 44! Blolaj Ceropegia hirsula Wight & kAraNa bananAra phUga. juo coffee broon Arn. khAnatoDI nAmane Adhra pradezane eye-spot. c. cruenla. maga, aDada i.nuM rahI bhupa, jenA kada khavAya che.C. lawi For Private and Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Cerotellium 101 chakku thAya, cern, zrAva, cAvA jevA gama Shetochloa nail yva. Hook. suMDhiyA muDhera nAmanI da. bhAratanI ce vitamic acid, prajIvaka "sI". 2210 211314 424. c. oculata Ceylon olive. Elaeocarpus serraHook. mahArASTra ane tAmIlanADunI tus L. nAmanuM rUdrAkSakuLanuM karNATaka ane khAdya kaMdadhArI zAkIya vanaspati, dUdhiya keraLamAM thatuM khAdya phaLadhArI vRkSa. C. ra 22. C. tuberosa Roxb. udia spberry. 212401. Rubus lasiotuMbI nAmanI Adhrapradeza ane tAmIla- carpus Sm. nAmanuM pazcima himAlaya. nADumAM thatI khAdanI zAkIya vanaspati. sikkama, khAsI TekarIo, pazcimaghATa, Cerotellium desmium. $4!2402 karNATaka ane pAlanI TekarIomAM thatI thatA gerunA paga mATe javAbadAra kITa, C. khAdya phaLanI vanaspati. c. spinach. fici. aMjIrane thatA eka roga mATe javAba- Talinum triangulare Willd. dA2 jaMtu. nAmanI vanarapati, jenAM pAna ane DeDInI certified seed. pramANita bI., zAkabhAjI thAya che. yogya aMkuraNa, dhAsapAtanI hAjarI, chabeni. gaMjerI nAgavela. Gleisia azuddhio, rogavAhI jaMtu i.nI daSTie tenax (Forsk.) Fiori (G. popubI aMge pramANapatra ApanAra adhikArI lifolia Vahl) chandar; tenax taraphathI pramANaprApta thatAM bI. (Fork). nAmano khAdya phaLa ane bIne cervical. grIvAne lagatuM, naiva. c. 5. vertebra. zaiva kazekA.cervicitis, chabrobe. ciTa mATenI AdhrapradezamAM garbhAzaya grIvA para Avela seje, grIvAne thatI tamAkune prakAra. zotha. cerix. grIvA, grIvA jevI game te racanA, vizeSa karIne garbhAzayanI chafer, eka prakAranuM jaMtu, je pAkane nIceno bhAga. c. uteri. garbhAzaya grIvA. hAni pahoMcADe che. cespitis. mULa gUMca ke ghAsathI jakaDAyelI chaff. bhUsuM, anAjanA dANA, siMgadANAne jamIna tala paranI mATI. taMespitose. chaDavAthI chUTuM pADI zakAya che. (2) gADha vRddhivALuM. Dherane khANa tarIke upayogamAM levAmAM cess, vera AvatuM sarasa rIte kApeluM ke sUkuM ghAsa ke cess pit. kacarAne khADe, jemAM maLa, sAMThA. c. cutter,ghAsa kApanAra sAdhana, kacara i. nAkhavAmAM Ave che. cess pool. khAbociyuM; gharanuM apavAhita chaffy. khUba bhUMsAvALu ke halakA pravAhI, kacare che. jemAM ThalavAya te khADe. vajanavALuM, cestode. kRmi, paTIkRmi. chain. sAMkaLa khalA. (2) jamInanI Cestrum aurantiacum Lindl. mApaNI karavA mATenI 66phUTa lAMbI paTTI baLa vATemAlAnI zobhA mATenI vanaspati. ke sAMkaLa jevuM sAdhana. c. harrow, c. diurnum L. dina kA rAjA sAMkaLavALI kharapaDI. . pump. saLaMga nAmanI mULa vesTa InDijhanI zobhA mATenI sAMkaLanI madadathI calAvavAmAM Avate paMpa, 9d24fa. C. elegans Schlecht. sarakhA aMtare tenA para bAdalI ke anya maLa mekisakanI bagIcAnI vanaspati. kaI pAtra bAMdheluM rahe jethI pANI kheMcAya C. nocturnum . rAtarANI, muLa rAtarI che ane pAkane pANI ApI zakAya. vesTa InDijhanuM rAtane khIlI suvAsa phelava. chakawat, pAnadhArI vanaspatine eka nA phUlovALe choDa. . par qui I prakAra. Herit. rAtarANI, mULa da. yurepane chakku. hu; baLada ke yaMtrathI tela zebhA mATe vavAta cheDa. kADhavA mATenuM dezI banAvaTanuM sAdhana, For Private and Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir chakotra 102 charring ghANI, je vaDe 30-35 TakA tela kADhI vanaspati. zakAya che. chani bor. caNIbora. chakotra. bIjeru. chanihari. khAdya pAnadhArI vanaspati, chakunda. cameDa varganI zAkIya vana- jaMgalI methI. spati. channa. chanA. chalazae. bIjaka tala, nAbhi, aMDa5nuM channel. nahera ke nAnI nadI. (2) tala, jyAM pAchaLathI aMDakavacanuM nirmANa pANInAM be sAdhanane joDanArI nALI. thAya che, bIjAMDa koSa. (2) sapheda elakhyuM- (3) pravAhI ke havAnuM vahana thatuM hoya mInane jADAvIMTA, je jaradInI AsapAsa tevo sAMkaDe mArga. c. terrace, jamIna heya che. chalaxogamy. talayuti. saMrakSaNa mATe karavAmAM AvatI paheLI ane chalcid ly. eka prakAranI mAkhI. pramANamAM chIcharI yogya aMtare khedavAmAM chalk. cAka, narama sapheda cUnAne paththara, AvatI sepanika 2canA. pioNla tarIke jamInane spaSTa lakSaNa Chanos chanos. cAra phUTa lAMbI mikabakSe che. phiza nAmanI dariyAI mAchalI. Chamaerops ritchiena. tAlAdi. chaor. jaMgalamAM sApha karAyele tRNa kuLanI vanaspati. vistAra. chamber. kakSa, keSTha. c, brood. chapari land. bhAre pANI bharAyelI maraghAMnAM baccAM rAkhavAne kakSa.c, food. jamIna. AhAra kakSa. c, honey. madhukakSa. chapati. reTalI. chameli. camelI, baTa magare. character. guNa, lakSaNa. (2) keIna champa. eka prakAranI methI. racanA, prakAra, AkAra, athavA kArya i. champac. rAyacaMpa, sena; Mich- aMgenI vigate, jethI tene anyathI pRthaka elia champaca L nAmanuM sadAharita, rIte jANI - oLakhI zakAya. (2) I jaMgalanuM sugaMdhI phUlanuM jhADa, jenAM phUle- prANI ke pedAzanI IcchanIya, vazyaka ke mAMthI bASpazIla sugaMdhI tela nIkaLe che, vAkarSaka guNavattA nakkI karavAnuM sAdhana. je saMdhivA che. dardomAM upayogI bane che, c, acquired. upArjita lakSaNa - champamethi. caMpA methI; amala. guNavattA. c, inherited. vAgata champion. anya harIphene parAjita lakSaNa - guNavattA. characteristic. karanAra prANI lakSaNa vizeSatA, lAkSaNikatA. characchamsur. zeLiye. terize. darzAvavuM, varNavavuM, rajU karavuM, chance. saMga, saMga, bhAgyavazAta. -nuM lakSaNa banAvavuM. (2) taka. c. seedling. pavana ke charcoal. kolase. c. tree. Trema pakSIvAhita bIthI UgatuM phaLa jhADa; meTA orientalis Blume (Celtis orientbhAganAM phaLajhADanI utpatti A pramANe alis L). nAmane bihAra, madhyapradeza, thAya che. c. speed gear. cAla rAsAma, ane 5. baMgALamAM thatA khAdya badalatuM giyara. phaLane supa; jenI chAlanA resAnAM deraDAM chandraki. rezamanA kIDA paripakava ane kharabacaDuM kApaDa bane che, kASTanA bane tevI pharatI rakAbI. lasA ane mAvAnA kAgaLa bane che. change agent. bIjI paddhatinI charged. bhArita, (vidyata) bhAravALuM. himAcata karanAra vyakti, zikSaka, kRSi charkoni-sem. palAzAdikuLanI vistaraNa kAryakara. (2) khuda navI paddhati. zAkIya vanaspati. chanseri. khAdyapAna ane bInI zAkIya charring. aMzata: bALavuM, bhaDathuM For Private and Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir charsa 103 chemical karavuM te. c. method of irrigation. If charsa. cAmaDAne pANI kheMcavA mATene kinArIovALI kyArIomAM siMcAInuM koza. pANI pahoMcADavAnI paddhati; ghAsa ane chasmophyte. khaDakanI tirADamAM dhAnya pAka mATe A paddhati anukULa che, UgatI vanaspati. jemAM jamIna dhIme dhIme pANI zeSe che, Chatham. sarasa sUkvIne sApha karelI jethI te lAMbo samaya Take che. c plot. tamAku, jene utA2, herisana speziyala kRSi praganI tulanA karavA mATe taiyAra nAmanI tamAku karatAM vizeSa hoya che. karele nAne pleTa. chattel. jaMgama - cala saMpatti. cheddar. gAyanA dUdhamAMthI banAvelI chau, `kA cAuM. cIjhane eka prakA2, jene cha mahinA mATe Chaubattia clay mud. 3474 sUkavIne sakhata banAvavAmAM Ave che. karavA upayogamAM levAmAM AvatI khAsa cheek. gAla. (2) prANInA menI carabImAvajata karavAmAM AvI che tevI mATI. vALI bAja. C. paste-phUganAzaka rasAyaNa, be sa cheena narunga. nAraMgI kuLanI ke para kArboneTa ane be sa linalIna vanaspatine eka prakAra. bheLavIne banAveluM phUganAzaka mizraNa. cheese. panI 2 cIjha; dUdhane phADIne tene chaudhaari-phal. eka prakArane mAMthI pANI dUra karI banAvavAmAM AvatI cArehI vele. vAnagI, jene mIThuM chApavAmAM Ave che ane cekasa prakAranI suvAsa maLe te chaulai. rAmadANA, coLI; Amaran mATe tene jIvANu ane usecakanI kriyAthI thus caudatus L. (A. paniculatus pAkavA devAmAM Ave che. tenA narama, L; A. cruentus L.). nAmanI khAdya ardha-sakhata ane sakhata evA traNa prakAra bhAjI. c. sag. khAdya tAMdaLajAnI bhAjI. che. mA piSaka padArtha lAMbA samaya mATe chaulumugra nugra oil. comugarAnuM oil. caulamugarAnuM rAkhI zakAya che. c., green. kAcI tela, je Hydnocarpus twightiana cIjha, cheesiness. bagaDelI chAza, nAmanI vanaspatinAM bImAMthI kADhavAmAM jenI vAsa cIjha jevI hoya che. Ave che ane te janA samayathI raktapittanA Cheranthus cheiri L. mULa da. IlAja tarIke upayogamAM Ave che. yuropanI bha mATe ugADavAmAM AvatI chaumarsa. i chaulai. zAkIya vanaspati. chayote khAdyaphaLavALI zAhI vela. chekur manis. khAdya pAnavALA chebulic myrobalan. 623, fast. Sauropus androgynous Merr. check. pANInI sapATInuM niyaMtraNa karavA nAmane supa. mATe siMcAInI khAI para mUkeluM mALakhuM, chelwa. celavA, jenA resAnAM deraDAM jemAM pravAhanA niyaMtraNa mATe daravAjA bane che. mUkelA heca che. (2) aMdaranI tvacA tUTI chemical. rAsAyaNika dravya. (2) na heya paNa kocaluM tUTavuM hoya tevuM IMDuM. rAsAyaNika. c. analysis, rAsAyaNika c. cross, parIkSArtha saMka2. c. dam. pRthakkaraNa; kaI rasAyaNanuM tenA ghaTakamAM nIce ADazavALe baMdhAre, je pANInA vighaTana karavAnI prakriyA. c. balance, pravAhane dhImo pADI, kAMpane nikSepa thavA rAsAyaNika samatulA. c. caponizing. de che. A baMdhAro paththarane heya, I ne maraghAmAM mAdAnAM lakSaNe nIpaje te heca, lAkaDAne heca, vAMsane hoya ane mATe tenI garadanamAM DAIIthAIla sTila pravAhanA baMne cheDA sudhI pahoMcato heca. besTrola aMtaHstrAvane aMtaHkSepa kara, For Private and Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Chen Kadali 104 cheshunt compound jethI cha aThavADiyAmAM ja laDavAnI tenI chaar. anthelminticum (L.) A. vRtti marI jAya che, kalagI pILI paDe che, Gray. mULa vesTa InDijha ane da. piMDI, cAmaDI I. meTAM thaI vajana vadhe che. amerikAnI da. bhArata, pa. baMgALa, kAzmIra (2) maraghAnI rAsAyaNika rIte khasI jene mahArASTramAM thatI kRmidana vanaspati. $2414 446 . c. composition. C. fruticosum L. alan yeral Model rAsAyaNika 2canA. c. control. rAsA- ane rAjasthAnamAM thato ghAsacAre. C. caNika niyaMtraNa. c. dehorning. murale L. ghAsacArAne eka prakAra. vAcharaDAnAM zigaDAnAM mULamAM rasAyaNa mukI cherells. kekane thato eka roga, jethI tenI vRddhi thatI rokavI, zigaDAne UgatAM tenAM buMdadANuM jhaDapathI sukAI jAya che, aTakAvavA. c. disintegration. cherimoya. juo cherimoyer. rAsAyaNika vighaTana. c. efect. rAsA- cherimoyer. hanumAna phaLa, lakSmaNa caNika prabhAva. c. elaviation. vighaTana phaLa, sItAphalAdi kuLanuM Annoma cherithatA mukata thatI pedAza, satya kalilamAM dUra mola Mill. nAmanuM madhyama kadanuM uSNathaI anya saMstaramAM tene thate nikSepa, kaTibaMdhamAM thatuM khAdya aMDAkA2phaLanuM jhADa, rAsAyaNika nikSepa. c. fertilizer, jenAM phaLamAM 18 TakA zarkarA ane 1.8 rAsAyaNika khAtara. c. gardening, TakA proTIna hoya che. bI vAvIne ane- yol hydroponics. c. manure. athavA kalama karIne ema baMne rIte A rAsAyaNika khAtara. c. property. jhADa vAvI zakAya che. rAsAyaNika guNavattA. c. reaction. chernozem. kALA ane gherA badAmI rAsAyaNika pratikriyA. c. theory. raMganA saMstaravALI jamInane prakAra, rAsAyaNika siddhAMta. c. treatment, cheroot. cirUTa sigAra je tamAkune rAsAyaNika upacAra - mAvajata. c. wea- vITa. thering. rAsAyaNika khavANa. c. cherri. juo cherry. cherry. weed control. rasAyaNika ghAsapAta cerI, padamAdi kuLanuM Prunus prajApatinuM Glaizal. chemi-culture. you! 24141567. Prunus avium L. Ha hydroponics. chemolysis 21211- 51; Prunus cerasus L. 211 yaNika prakriyake vaDe kArbanika dravyanuM vidha- cerI. (2) cerInuM vRkSa gaLAkAra ke hRdayakAra Tana. chemotherapy. rasAyaNika phaLavALuM hoya che. tenAM phaLano raMga pILe cikitsA auSadhadvArA roga nivAraNa athavA lAla hoya che. 5,000 phUTanI cikitsA. chemotropism. rasAyaNa UMcAIvALA pradezamAM A vRkSa uge che. c. anuvartana, rAsAyaNika anuvartitA. apple. kAzamIra ane khAsI Tekachemurgy. kRSi pedAzane audyogika emAM thatuM sapharajana. c. coffee. kephInA hetuo mATe upayoga karavA mATe athavA buMda dANAnI sukI prakriyAthI banAvAtI vanaspatimAMthI navI mUlyavAna pedAza meLa dezI kephI. c. crab. kAramIra ane vavA karAtuM rAsAyaNika saMzAdhana. che- khAsInI TekarIomAM thatA sapharajanane monasty. rasAyaNa preraNa. eka prakA2. c. pit. cerI phaLane Chen Kadali. da. bhAratamAM thatAM geTale, jemAM tenuM bI raheluM hoya keLAne eka prakAra. che. c. sun scald. sUryanA prakhara Chenopodium ablam . cIlanI tApathI cerInA vRkSane thato eka rega. bhAjI, zAkIya vanaspati, jenAM pAna ane cheshvnt compound. phUganAzaka kamaLAM DAMkhaLAM ghAsacArA ane zAkabhAjI saMyojana, je kepara sapheTa (merathuthu) tarIke upayogI che. c. ambrosioides L. be pAuMDa, ameniyama kArboneTa 11 pAuMDane For Private and Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra chest www.kobatirth.org bhegAM karI mikSaNane 24 kalAka sakhata baMdha bATalImAM rAkhavAmAM Ave che. sthA mizraNa athavA saMyeAjana jalAnca che. dhAtunA pAtramAM tene rAkhI zakAtuM nathI. chest. chAtI, nAgalI cAra pAMsaLIo ane vakSAsthi vaccenuM aMga, chestnut. cesTanaTa phaLane maLatA gheADAnA raMga, AvA gheADAnI kerAvALI ane pUchaDI kALAM hotAM nathI. (2) sakhata kASThavALuM vRkSa ane te vRkSa para thatuM phaLa - cesTanaTa. c. soil. cesTanaTa jamIna. chewing the cud. vAgeALAtuM khArAkI dravya; vAgeALanAra prANI eka vAra khAI prathama AAmAzayamAM gayelA A khArAkane bahAra kADhI vAgALI, puna: gaLI jAya te dravya, chhanna. annA, bhAve; gAya ke bheMsanA ukaLatA dUdhamAM dugdhAla (lekTika eNsiDa) ke sAITrika eNsiDane nAMkhI tene phADIne banAvavAmAM AvatI vAnagI, je mIThAI banAvavAnA kAmamAM levAmAM Ave che, jenA peMDA, kharaphI . ane che. chhatri chiku. mahArASTramAM thata khIjA naMbarane cIkunA eka prakAra, jenA jhADanI DALIe goLa cakrAkAra - chatrI jevI hoya che. 105 chhirvel. khAravela; Holostemma annulare (Roxb.) Schum (H. rheedia Wall.). nAmanI pazcima dvIpa kavvIya vistAramAM thatI zAkabhAjI tarIke upayegamAM levAtAM pAna ane phUlavALI zAkIya vanaspati. chhota pilu. pilvAdi kuLane Saladora perisica L. nAmane gujarAta, rAjasthAna, paMjAba ane kAMkaNamAM thatu zAkabhAjI tarIke khAI zakAya tevAM pAna dharAvatA meTA supa. chhota sundi. kamalAdi kuLanuM Nymphaea esculenta Roxb. nAmanI jalIca zAkIya vanaspati, jenAM kaMda ane khI khAdya che. chhoti chaulai. unALAnI zarUAtamAM Chicory vAvI zakAya tevI naranthus (chaulai) prakAranI zAkIya vanaspati, jene nAnAM pAna thAya che, ane kartana karavAthI phAyade thAya che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir chhoti jergi. tRNakuLanuM Bothrio chloa pertusa (L.) A. Camus. (Andropogon pertusus (L.) Willd.). nAmanuM kAyamI ghAsa. chian. Entada phaseruloides (L.) Merr (E. scandens Benth; Lens phaseoloides L... nAmane madhya ane pUrvIya himAlaya, pa. baMgALa, erisA, bihAra ane uttara pradezamAM thate khAdya khI vALe ArAhI bhrupa, je sAbunI avejImAM vALa ghevAnAM kAmamAM Ave che. chichenda. pavaLa. chichinga. paravaLa. chick. maradhInuM baccuM, c.-embryo vaccine. raMDarapesTa nAmanA nI sAme prANIone zaga pratirakSA ApavA mATe taiyAra karavAmAM AvatI jIvaMta viSANunI rasI . chicken. pALelAM maraghAM - batakAM, Phasianidae kuLanI Gallus domesticus nAmanI maraghAM - khatakAMnI jAta. c, mite. maraghAM - batakAM tathA zaNa ane cAnA cheADane upadrava ka2nAra ItI. chickenpox. achabaDA. chickna. saharAnapuramAM thatI saMkara mesaMkhI; jemAM mIThAza ane amlatA AchAM hoya che. chick pea. caNA, chickweed. Stellaria qcuatica Scop. nAmanI sapheda phUlavALI jalIya ziyALu zAkabhAjI. Chicory. cikArI; sahadevyAdikuLanI Cichoroum intybus L. nAmanA cikArI phaLa ApatA cheDa, jenAM mULane kApIne sUkavavAmAM Ave che, ane tyAra bAda tenuM vargIkaraNa karI, pharatA leAkhaMDanA naLAkAra sAdhanamAM bhUMjavavAmAM Ave che, tyAra bAda tene daLI tenA bhUkA banAvavAmAM Ave For Private and Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org chigna che. AA bhUkAne phrenca kAphI nAmane kophIno prakAra banAvavA mATe kAphImAM bheLavavAmAM Ave che; AvA anAvavAmAM AvatA mizraNamAM 60 TakA kophI ane 40 TakA cikArI hoya che. chigna. sapheda zirISa. Chilean nitrate. seDiMcama nAITreTa, surAkhAra. chiku. cIku. madhukAdikuLanuM sapota tarIke oLakhAtuM Achras zapota L. (A. sapota L; Sapota achras Mill; Manilkara capota (L.) Van Royen.). nAmanuM mULa meksikAnuM paNa bhAratanA bhejavALA pradeza (valasADa, sUrata ane mahArASTra)mAM 50 thI 100 IMca varasAda dharAvatA uSNa kaTibaMdhanA vistAramAM aneka prakAranI jamIna para ugADavAmAM AvatuM phaLajhADa, jenAM mULa UMDe jatAM nathI, ane jenI vRddhi - vikAsa dhImAM che. tenuM phaLa - cIku gALa, aMDAkAra ke zaMku AkAranuM hoya che. pAkeluM tAjuM cIku madhanA jevA badAmI raMganuM hoya che, tene gara narama, gaLye, dANAdAra hoya che. kAcuM cIku khAI zakAtuM nathI. vAnaspatika rIte cIkunA jhADane vAvavAmAM Ave che. chill, dhuntarI Ave tevI zaradInI saMvedanA. (2) kAI paNa pedAzanuM uSNatAmAna ghaTADIne tenI guNavattA ane AvaradA vadhArI zakAya che. chilling injury. nIcA uSNatAmAnathI, phaLa ane zAkabhAjIne thatI hAni. 106 chilli.maracAM. Capsicum annum L. C, frutescens L. nAmane maracIne cheADa, jenAM phaLa eTale maracAM lIlAM ane pAkAM ema baMne prakAranA khAvAnA kAmamAM Ave che. sUkavelAM maracAMne bhUkA khAdya vastune tIkhI anAvavA mATe vAparavAmAM Ave che. kerInuM ke anya kArya phaLanuM athANuM banAvavAmAM paNa tenA upayoga karavAmAM Ave che. UMDI, kALI kapAsa mATe anukULa jamIna maracI vAvavA mATe anukULa che. Ch. anthracnose Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir China and dieback Colletotri chum capsicithI maracIneA thatA rega. ch. bacterial leaf spot Xanthomonas vesicatoriathI maracIne thatA eka roga jemAM pAMdaDAM para kALAM dhAmAM paDe che. ch. blight. Allernaria solami nAmanI phUgathI maracIne thatA eka rAga jemAM pAna para DAdhA paDe ane cheDa akALe marI jAya che. ch. damping off. Pythium aphanidermatum, Phytophthora spp Pellicularia filamentosathI maracIne thatA roga, jemAM aeDanI pezI saMkAcAya ch. leaf curl. (0idium sp.) maracIne thripa, viSANu ane bhUkArUpe thatI UkhathI lAgu paDate rAga, jemAM choDanI vRddhi kuMThita bane che, pAMdaDAM cImaLAI vaLI jAya che. ch. leaf spot. Cercospora capsicithI maMracIne thatA rAga, jemAM maracInAM pAna para pANI bharelA gALAkAra DAgha dekhAya che. ch. mosaic. maracIne thatA viSANujanya roga, jemAM pAna para DAdha dekhAya che, ch. thrip. Scirtothries dorsalis Hood. nAmanA maracIne kITa, ch. wilt Fusarium annuumthI maracIne thatA roga jemAM cheADanAM mULa ane khAhya sapATI sare che. Chilotrea uricilia. zeraDInA sAMThAne vedhaka kITa. Ch. infuscalellus, zeraDInA aMkurano vedhaka kITa. Chilo umidicostalis. zeraDInA sAMThAne vedhaka kITa, ch. zonellus, makAInA vedhaka kITa, vibhinna chimaera vicitrAtakI, janIna khaMdhAraNa dharAvatI echAmAM ochI e pezIovALI vanaspati. China cIna; cInanuM, cinAI, Ch. clay. cinAI mATI . Ch. grass. tRNakuLanI vanaspati. Ch. jute. jue Indian mallow. Ch. litchi. bihAramAM thatI lAchInA eka prakAra, Ch. Pearl. phlAvarane sudhArelA eka prakAra, For Private and Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir chini 107 chitin Ch. tea. vAmana cheDa 52, bhAratamAM thatI das mahorasi Gaertn. (S. detecAno prakAra, Ch. wood oil tree. rgens Roxb.). nAmanuM uttarajae tungtoil tree. Chinese. bhArata, paM. baMgALa ane AsAmamAM thatuM cinAI, cInanuM, cInane lagatuM. Ch. cab- jhADa, jenAM arIThAM rezamI ane UnI bage. Brassica bekinensis nAmanI vastro ane vALa dhovAnA kAmamAM Ave che. uttara bhAratamAM thatI ke.bI. Ch. ch- Ch. sumac.Rhus chinensis Mill aste tree. nirgadhI, nageDa, Viter nAmanuM jhADa. Ch. water chestnut negundo L. nAmane paDatara jamIne Eleocharis dulcis (Burm. f.) ane nadIonI kinA2 pa2 thate pAnakhara Trin. ex Henchel (E. plantasupa, jena DAkhaLanAM Te 5lA - TapalIe ginea R. Br.; E.tuberosa SchbanAvavAmAM Ave che. Ch. cherry. ft. (L.). nAmanI uttara pradeza, bihAra, rudrAkSa kuLanuM Municingia calabara L. pa. baMgALa, AsAma ane erisAmAM nAmanuM khAdya phaLa ApatuM jhADa. Ch. chi- thatI khAdya kaMdila zAkIya vanaspati. ve vil bladl, Allium uliginosum chini. 781 vagall 'y 3512; ch. Don(A. tuberosum Roxb). 4140 orange 4781 Wallat au 31512. 5. baMgALamAM thato suvAsita DuMgaLI Chionachne koenigi (Spreng.) tarIke oLakhAto choDa, jene anya dravyane Thw. tRNamuLanuM jhADa jenAM phaLanAM suvAsita banAvavA upayogamAM levAmAM aAve chekhAM, mALA, maNakA, zebhA mATenI . Ch. date. 412. Ch. guava a 981241 048 9. Ch. semiteres yul cattley guava. Ch. laurel. (Benth.) Henr (Sy... Polytoca kAmaTI, 1ntilesma bunius (L.) semiterres Benth.). eka prakArane Spreng. nAmanuM AsAma ane khAsI ghAsacAro. TekarIomAM thatuM nAnuM jhADa, jenAM phaLa chip budding, drAkSamAM saphaLa banele khavAya che ane chAlanA resAnAM deraDAM banA- kalikA kalamane eka prakAra. vavAmAM Ave che Ch. layering.jae chirchinda. paravaLa. air layering. Ch. open-leaf sar. chiria-ka-dana. Sporobolus diason. Brassica chinensis nAmane nder (Retz.) Beau. nAmane kAyamI uttara bhAratanA DuMgarALa pradezamAM thato ghAsacAre. 545 4512. Ch. pear. 4643 [EUR Chiridia sernotata, 21424141 432. kuLanI Pyrus pyrifolia (Burm. f. kITaka. Nakai var. culta (Mok.) Nak- chironji. Buchanania lanzan ai. (P. serotina Rehd var. cul- Spreng (B. latifolia Roxb.). ta Rehd.). nAmanI nAsapati, je mULa nAmanuM jhADa, jenI chAla cAmaDAM kamAvavA cInanI che paNa ahIM AsAma, 5. baMgALa ane phaLa ane bI khAvAnA kAmamAM vAve kAzmIra, kumAu, nIlagIri, himAcala che. guMdara kApaDa raMgavA mATe upayegI pradeza ane dilhImAM thAya che. jene vAraM- bane che. vA2 upaga saMka2 ne upara saMkara chironomid. DiTerA zreNInuM jaMtu, mATe karavAmAM Ave che. Ch. preserv- jenAM baccAM taLAvanA taLiye rahe che. ing gourd. Ze giej. Ch. chital. Notopterus chitala 117101 Shanghai Fowl. eziyAnI ThIka eka prakAranI khAdya mAchalI ThIka cheDA ApatI maradhIne prakAra. Ch. chitin. saMdhipAda prANInuM kaMkAla dravya soap berry arIThAnuM jhADa; Sabin. banAvatuM kArboditanuM nAITrojana vyutpanna. For Private and Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 108 Chittagong choke Chittagong. A nAmanuM moTuM marachuM. nIlarasa, haritaparNa. (2) vanaspatinuM harita Chittidar. uttara pradezano jAmaphaLane raMjaka dravya; be harita rAsAyaNika saMyeeka prakAra jananuM baneluM dravya, je vaDe vanaspati chive. Allium schoenoprasum L. prakAza saMzleSaNa dvArA kArbana DAyokasAiDa nAmanI DuMgaLIvarganI vanaspati. ane pANImAMthI zakti meLave che. bA be chlamydospore, jADI dIvAlanuM rAsAyaNika dravyo eTale kalerephila - aligI vizrAma bIjANu. e ane kalerephila - bI" che, je chloranthus.. haritaparNadhArI (vana- kereTIna ane jhabbephila jevA be pIta spati). konI sAthe saMkaLAyelAM che. chlorochlordane, (2,3,4,5,6,7,8, 8- phyllase. 4724ADHIHI las ou okaTekore 2, 3, 3a, 4, 7, 7a sAthe jovAmAM AvatuM eka usecaka. hejhAhAi - 1, 7-mIthenaIDIna), jemAM chlorophylogen, haritaparNajanaka. 64thI 67 TakA lerInayukta Tana heca chloroplast, nIlakaNa, haritakaNa, che, jaThara ane saMparka viSa tarIke A haritaNu. ch. plastid. haritadravya jaMtunAzaka dravya sastane mATe jherI che. sapaDAyeluM hoya tevI vAdaLI sadaza saMracanA, chlorenchyna. nIlattaka, nIlapezI. je khorAka, kAMjInA kaNa ane raMjaka dravya chloride of time. kelziyama kalo- banAve che. chlorosis haritadravyahInatA, rAIDa, karInayukta cUne, je regahAraka patimA; paNanA uparanA bhAgamAM zirAonuM prakriyaka tarIke varte che, keziyama hAIpa- pILA paDI javuM, A prakAranI vanaspatimAM 212182. chlorinated lime. thatI dehadhamAMya vikRti. chlorotic juo kalerAIDa opha lAIma. haritadravyane abhAva. chlorination. rIna vaDe ke blIciMga Chlorophytum tuberosam pAuDara vaDe kaI dravyane jaMturahita banA- Baker.karalInI bhAjI,karalIne madhyapradeza, vavAnI prakriyA. chlorine. kalerIna; brapradeza, tAmIlanADu ane keraLane vanaspatinuM khAdya tattva, je kalerIna (cl) kSaya, jenAM pAnanI zAkabhAjI thAya che. Ayana tarIke grahaNa karavAmAM Ave che; chloropicnin avAyu. pILA raMganuM karInavALAM saMjane ceparakSaka ane jamInane dhumAyamAna karanAra kRminAzaka, gaMdhahAraka dravya tarIke upayogamAM Ave uMdara saMhAraka ane ghAsapAtane nAza karache. c. deficiency. kalerInanI nAra dravya; mANase mATe te jherI che. UNapathI TameTA jevI vanaspatinI dehadhamIya chloroxylon sapietenia D.C. vikRti. c. solution gAya-bhesanA nAraMgIkuLanuM pazcima bhArata, tAmIlanADu pAMcaLa chevA mATenuM cAmaDIne badAhaka ane nIlagirimAM thatuM nAnuM jhADa, jenA dilerIna saMjana. kAchanI peTIo ane pharnicara bane che. Chlorosis barbata Sw. Hilely 1174. chocolate mahaseer. 4221124, Ch. gayamu Kunth. mULa brAjhilanuM himAcala pradezamAM thatI mAchalIne prakAra. roDajhagrAsa tarIke oLakhAtuM ghAsa. cholkargond. paMjAba, rAjasthAna, madhya chloroform. kalorepharma. raMga vihIna, pradezanuM nAnuM jhADa, bhAre, adAha, atibASpazIla, zAehela, choke. gaLAmAM kherAka aTakI javAthI Ithara, tela ane anya kArbanika drAvakamAM thatI gUMgaLAmaNa. ch. weed. anya kAvya, je zvAsa dvArA ApavAmAM vAvatuM vanaspatine haDaselI mUkanAra ghAsapAta. nizcatanAkA2ka, cepahAraka dravya che. cholking. zvAsAvadha, kacharodha; chlorophyll. harita dravya, nIladravya, gaLAmAM kaI dravya ke khorAka aTakI javAthI For Private and Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Chokla sheep www.kobatirth.org 109 thatI gUMgaLAmaNa, jethI khecenI thAya, lALa gaLe ane zvAsa rokAI jAya. Chokla sheep. rAjasthAnamAM dheTAnI eka elAda jenA UnanA galicA bane. cholera. vibhUcikA; pazuo ane paMkhIemAM thatA eka prakArane kAlerA, cholesterol. pItadhana; sau prANI pezImAM jovAmAM AvatA sphaTikIya sTezala, paNa moTA bhAge pittArUNa, IMDAnI jaradI, cetApezI ane dUdhamAM te hoca che. choline. prajIvaka 'bI' saMkulane eka ghaTaka; vanaspati ane prANIomAM raheluM kAnika saMyeAjana, je vRddhi mATe aga tyanuM che. chomophyte tirADA, phrATa ane zaila kATamALamAM ugatI vanaspati. Chonemorpha fragrans (Moon) Alston (Syn, C. macrophylla G. Don). zebhA mATenA eka kArehI zrupa, jenA resAnI mAchalIo pakaDavAnI naLa anAvavAmAM Ave che. chora. Angelica glauca Edgew. nAmanI kAzmIramAM thatI zAkIya vanaspati jenAM mULa masAlA tarIke upayogI bane che, chorion. jarAyu, (2) IMDAnA kocalAnI aMdaranI taMtumaya e tvacA paikAnI bahAra taraphanI tvacA, (6) satanAnA saMprabhuta bhraNane AvarI letI bAhya tvacA - jarAyu, Ara. (4) vanaspati khIjanA mULaka ba kendranuM medIya narama dravya Chorioptes symbiotes i chorioptic mange nAmanI vikRti pedyA karanAra ItaDI.chorioptic mange. Chorioptes symbiotes nAmanI ItaDIthI DhArane thate rAgane eka prakAra; pUchaDAnAM mULamAM ItaDI lAgelI hoya che ane jemAM masA jevI vikRti thAya che. Chorizon. muddA paricchedikAnuM nimnatama saMstara, jema khavANa pAmelA zailadravya ane khavANa nahi pAmeluM zailadravya anukrame uparanA ane nIcenA bhAgamAM hoya che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir chronic chota halkusn. Leacas aspera Spreng nAmanuM ghAsapAta. christophine, eka sArohI vela. Christ's thorn, Cariassacraindas L. nAmanI rakSaNAtmaka vADa banAvavAmAM upayegI manAtI vanaspati. jemAM prajIvaka sI' hoya che. chromatid. raMgataMtuka, chromatin. raMgakSama raMgagrAhI. ch. fibre. raMgagrAhI taMtu. chromatophore. mAchalInI tvacAmAM jovAmAM AvatA. raMjaka koSa. chromogen. raMgajanaka. chro mogenic bacteria. dravyamAM raMga banAvatAra jIvANu, raMgajanaka jIvANu. chromoproteins. hImeTIna evA kAI dravya sAthenuM preATInanuM saMyeAjana, je lehImAMnA hImeAglAbInanuM lAla raMga nAtuM dravya che. chromosome. raMgasUtra, guNasUtra, koSakendranA vibhAjananA samaye, kASakendramAM dekhAtuM sUkSma raMjaka sUtra, je sUtra janIna dharAve che. koI paNa sajIvanI AtimAM tenI saMkhyA nizcita hoya che ane te vaMzAgata lakSA mATenA setunI garaja sAre che; laiMgika yugmana samaye banatA phalitAMDamAM, nara ane mAdA pitRe taraphathI samAna bhAge nA sUtra janmanAra saMtatimAM jAya che. ch. behaviour. raMgasUtra vartAva. ch. group. raMgasUtra samUha. ch. map. raMgasUtra citra. ch. ring. raMgasUtra valaya. ch. theory. raMgasUtranA siddhAMta. ch. theory of heredity. AnuvaMzikatA aMgenA raMgasUtrane siddhAMta. For Private and Personal Use Only chronic. (1) (rAganI) tIrthaMkAlInatA. (2) chaC, purANu, lAMbA samayanuM. ch. bacillary diarrhoea dIrthaMkAlIna daMDANujanya atisAra, ch. bacterial dysentry. dIrghakAlIna mara. ch. bovine haematuria. prAraMbhamAM gheADe thADe ane tyAra bAda satata DhAranAM
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Chrozophora plicata 110 chute mUtramAM lehI ke lehInA gaThThA jatA hoya kADhI zakAya che.Ch. fulcus (Spreng). tevA prakArane rega; ekaleTavALI (Syn. Androbogon montamus vanaspati, phinaleTa, silikeTa, khanija Koen ex Trin.). geriyA, ka.nI UNapa, phUga, jIvANu, vanaspati- gegara nAmanI tRNakuLanI kAyamI zakIya viSa, halakA prakAranuM ghAsa: e sau A vanaspati. Ch. gyllus (L.) Trin roga mATenAM kAranI garaja sAre che. (Syn. Androbogen grollus L). ch. intestinal catarrh, dIrgha- tRNamuLane ghAsacAre. kAlIna mAmaleSmadeSa. chua oil. bhAratanA pAnakhara jaMgalanA Chronophora plicata, Dalz. agatyanA vRkSa - sAlamAMthI kADhavAmAM kALe ekharADa. AvatuM tela. chrysalis. (574147417412 16- chuka. Croton oblongifolius Roxb. vasthAmAM parivartana pAmanAra pataMgiyAmAM nAmanI recaka ane jaMtuna tela ApanAra bavatI eka daihika avasthA. vanaspati. (2) Rame Desicarias , Chrysanthemum cinerariiafo- nAmanI zAkIya vanaspati, jenA pAna khAdya lium (Trev.) Vis. (Syn. Pyreth- . (3) (Leyen Rumex acetosa rum cineriifolium Trev.). kAzmI2, L. nAmanI zAkabhAjI tarIke upayogamAM nIlagiri ne vAyavya himAlayamAM thatI eka levAtAM pAna dharAvatI vanaspati. zAkIya vanaspati, jenAM phUle jaMtunAzaka chukkan. Ramex crispus.. nAmanI dravya tarIke upayogamAM Ave che. Ch. vanaspati, jenA pAna zAkabhAjI tarIke upacoccineum Willd. -AsAmamAM thatI yugamAM levAmAM aAve che. vanaspatine eka prakAra, jenAM phUla jaMtu- chukundar, bITa rUTa. nAzaka dravya tarIke upayogamAM Ave che. chuni. cUnI; tuveramAMthI dALa banAvatI c. indicum (Syan.Ch. jabonicum vakhate maLatI mADa pedAza, jemAM bhUsuM Thunb, Pyrethrum indicum D ane bhAgelA dALanA dANA che.ya che, ane C.). guladAudI, nAmanI mULa cIna ane je DheranA khANa tarIke upayogamAM Ave che. jApAnanI paNa have ahIM thatI zobhA mATenI choprialu. gujarAta, AsAma, tAmIlavanaspati. nADu, pa. baMga.La, madhyapradezamAM thatA Chrysobalanus icaco L. 44- Dioscorea alata L. Hal wikitest bArama thato hRpa; jenAM phaLa khAdya che. supa, jenA kaMda zAkabhAjI tarIke upaye gamAM Chrysophyllum coinito L. mULa Ave che. vesTa InDijhanuM paNa have ahIM gujarAta churn. mAkhaNa meLavavA dUdha, chAza ke ane mahArASTramAM thatuM madhyamakadanuM khAdya dahIne sakhata vAvavA AvatuM hoya te phaLanuM jhADa, je tulasI phaLa tarIke oLakhAya mATenuM vAsaNa, maMthanapAtra. churning. che. Ch. roburghai G. Don. tulasI vAvavuM, maMthana karavuM. (2) valAvavAnuM phaLa, nAmanI karNATaka, tAmIlanADu ane sAdhana, maMthanayaMtra, valeNuM, ch. acidityAdhrapradezamAM thatI khAdyaphaLadhArI vanaspati. maMthana amlatA. churnmilk. chAza. Chrysopogon aciculatus (Retz.). churs. 4*41. Trin. ati UMcA varSAvALA pradezamAM chute. siMcAInI nALImAM, DhoLAvavALI thatuM tRNukuLanuM kudaratI na ghAsa, je bAjue bAMdhelI khAI. jethI pANInA khAvAthI pazune cAMdAM paDe che. kUtarAnA paDavAne vega dhIme pADI zakAya che; AvI mAMsanA parumAMthI aMkurita thatAM bI kheMcI khAI kekITa, paththara ke IMTanI banAvavAmAM For Private and Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org chutney Ave che. chutney. caTaNI; kApelAM phaLa ke zAkazAjInI masAlA bheLavIne tIkhI ke mIThI banAvavAmAM AvatI vAnagIne prakAra. chyle. lasikA pravAhI, jemAM medrIya tattva vizeSa heAya che. chyme aMzata: pacelA kheArAka ane pacelA rasavALuM, jaTharamAMthI grahaNImAM jatuM pravAhI. cicataix. vanaspatimAM dekhAtuM kSatacihna. Cicca acida (L.) Merr. (Syn. Phyllanthus acidus (L.) Skeels; Averrhoa acida L.), haraphArevaDI, rAyakAMkaNa, khATAM AAMkhaLAM, 5. baMgALa, ane da. bhAratamAM thatuM nAnuM jhADa, jenAM phaLa ane pAna khAvAnA kAma Ave che, chAla cAmaDAM kamAvavA mATe upayegamAM levAmAM Ave che. C. disticha. khaLAkuLanA zAbhAneA cheDa. icer arietinum . caNA; mULa 6. yuropanI paNa have uttara pradeza, rAjasthAna, bihAra ane madhyapradezamAM thatI zAkIya vanaspati, jenAM khI khAya che ane je salADa ane dhAsacArA mATe upayAgI mane che. 111 Cichorium endivia L. uttara bhAratamAM thatA zAkIya cheADa, jenAM pAnanI zAkabhAjI thAya che. C. intybus L. mULa yuropanI paNa ahIM yaMAkha ane andhrapradezamAM thatI vanaspati, je zAkabhAjI tarIke upayeAgamAM Ave che. cigarette beetle. Lisioderma serricorne Fab. nAmanuM saMgharelI tamAku, dhANA, rAI, jIrU, haLadara, sUMTha i.mAM paDatuM jaMtu. Cigar filler. sigAranI vacamAM mukAtAM tamAkunAM pAna. c. wrapper. sigArane viMTALavA mATe upayogamAM levAtA tamAkunAM pAna, cilia (kha.va.) (cilium e.va.). kezavaMtu, calana rAma, rAma,lema, padma, pAMpaNa, khAdhu tvacA paranA vALa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Cinnamomum jevA prava, je jalIya ane eka kASI savamAM pracalana kriyAmAM sahAya kare che ane anya prANIomAM zleSIya dravyanuM utsarjana kare che. (2) pAMpaNa. (3) pAMdaDAMne kinArI para vALa jevI racanA, ciliate. rAmila aMganI madadathI cAlatA prajIva. ciliated. pakSma - pAMpaNa - rAmayukta, mila. Cimex rotundatus. mAMkaNa. cinchona. kvinAIna; Cinchona nAmanuM sadArita vRkSa, jemAMthI kvinAIna salpheTa ane anya AkeleIDa dravye kADhavAmAM AAve che. mULa, prakAMDa ane chAlamAMthI vinAIna maLe che. 5 thI 6 pH dharAvatI jamInamAM vyA vRkSa thAya che. c. black root rot. sikAnAne Resellinia sph.thI thatA eka prakAranA rAga. c. brown root disease. sikAnAne Fomes noxiutthI sikAnAne thatA rAganA eka prakAra. C. calisaya Wedd. kvinAIna; mULa da. amerikAmAM paNa have nIlagiri ane sikkimamAM thatuM sikAnAnuM jhADa, jenI chAlamAMthI kvinAIna maLe che, je malericAnA IlAja tarIke auSadhanI garaja sAre che. C. ledgeriana Moens ex Trimen, kvinAIna; paM. baMgALa, khAsI TekarIo ane da. bhAratamAM thatuM siMkAnAnuM vRkSa, jenuM vinAIna maleriyAmAM auSadha tarIke sthApavAmAM Ave che. c. pink disease. Corticium salmonicolor nAmanA jaMtuthI siMkAnA vRkSane thatA roganA prakAra. c. seedling blight and damping off. Phytophthora sph. ane Macrophomina phaselithI siMkAnAne thatA eka rAga. c. stem canker Botryodiplodia theobromathI siMkAtAne thatA rAganA eka prakAra. c. succirubra Pavon ex Klozesc kvinAIna; madhyapradeza ane da. bhAratamAM thatuM sikAnAnuM jhADa, jenuM kvinAIna male. riyAmAM auSadha tarIke ApavAmAM Ave che. For Private and Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Cinnamomum 112 citrange Cinnamomum camphora (L.) sAdhana, 1. Nees & Evem. kapUrAdikuLanuM circulation. zarIranI mukhya vAhinIe kapUra, cinAI kapUra. kapUranuM mULa- dvArA (lerI ke lasikAnuM) pravAhInuM cIna ane jApAnanuM vADa tarIke vAvavAmAM abhisaraNa. (2) vanaspati keSanA jIvathiAvatuM jhADa, jenAM pAnamAMthI kapUranuM tela rasanuM paribhramaNa. circulatory. parimaLe che, je sugaMdhI dravyuM banAvavA mATe bhrAmaka, abhisA2ka; prANuzarIramAM raktAupayogamAM levAmAM Ave che; e telanuM bhisaraNane lagatuM. c. stimulant kunnuramAM nityaMdana karavAmAM Ave che. hadayanI kAryazakti - kAryadakSatA vadhAravA C. Cassia, fordi 31 501 743!2. C. mATenuM prakriyaka - bhikartA. c. system iners. tajanA jhADane prakAra. C. prANInA zarIramAM raktavAhinI, lasikA obtasiform. tajanA jhADane prakAra vAhinI ane tenAM aMge sahitanuM vibhic. tamala (Buch-Ham. T. saraNa taMtra. Nees & Eberm. 14414421; H2H1H41 Circula trifenestrala. 3!Mi 414 DuMgarALa pradezamAM thatuM nAnuM jhADa, jenAM khAnArI IyaLa. pAna masAlA tarIke upayogamAM Ave che. circum boreal. pariuttarIya. c. zeylanicum B. taja, dAlacI nI, circumneutral. 7. 0 pH karatAM mULa zrIlaMkAnuM paNa have nIlagiri, 4. saheja UMcI ke nIcI jamInanA mUlyane kAnaDA, malabAra, asAma, ne kuma kumAM lagatuM, je jallada amlIya ke jallada thatuM vRkSa, jenI chAla arthAta taja suvAsa elkalI nathI. circum polar. mApavA upayogamAM Ave che ane tenuM paridhruvIya, dhruvapradezanI kAsapAsanuM. tela auSadha tarIke upayogamAM Ave cirum sessile. pariSadaMDI. che, ane te jaMtudana paNa che. Cirrhina irrhosa. sapheda kAI nAmanI cinnamon, taja, dAlacInI; kapUdi mAchalI. c. mnagala. eka prakAranI yezali cinnamomum zeylanicum BI. kApamAchalI. c. reba. eka prakAranI kArya nAmanA jhADanI chAla. A uparAMta C. mAchalI. cassia, C.ners ane C. obtus formnI cirrhosis. AdhitaMtrujA. (2) cakRta ane chAlamAMthI paNa taja maLe che. chAlane anya keTalAMka aMgenuM thatuM sthalana. jhADa parathI utArI kathaLAmAM bharI, eka cirrus. taMtu, taMtuka saMracanA. divasa sUkavavAmAM Ave che. eka ekare Cissampelos parea L. vegIla, 50-100 ratala chAla utare che. chAlamAMthI ekanadI, nAmane paMjAba, uttarapradeza, tela kADhavAmAM ve che, jene upayoga madhyapradeza ane dakSiNa bhAratamAM te sugaMdhI dravyamAM thAya che, je jaMtunAzaka, narahIzupa, jenAM mULa atisAra, maraDe, vAtahara ane uttejanAkAraka che. c. zaradI, kapha ane pezAbanI takalIphamAM bark. jhADanA jaDA thaDamAMthI kADhavAmAM niSadha tarIke upayogamAM Ave che. bhAvatI chAla, je cAvavA mATe upayogI cistern. varasAdanuM pANI ke anya pravAhI nathI. paNa tajanuM tela kADhavA mATe te saMgharavAnuM kudaratI ke kRtrima sthAna. 34Hi 2914 3. c. oil, goyal Citharexylum subserratum St. jhADanI chAlane varALanA nizcaMdanathI meLa- zubhA mATe vAvavAmAM AvatuM jhADa. vavAmAM AvatuM tela, je auSadha tathA citrate. sAITrika esiDanuM lavaNa. - jaMtudana tarIke upayogamAM levAmAM Ave che. soluble (reverted phoscircular fodder cutter. mukhya [phoric acid. pANImAM drAvya, paNa mAcaDAvALuM paiDAM dharAvatuM ghAsa kApavAnuM emeniyAnA sAiTreTamAM drAvya. khAtaramane For Private and Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir citric acid 113. citrus kula phospharika esiDane, DAyakelziyama swing. Lond aurantijotha pha pheTanA rUpamAM dekhAte bhAga. Christm; L. vicdisima Houtt; citric acid, lIMbu, gUjhaberI varganAM pa. tane maun; C. acada Roxb; C. phaLa, rAspaberI varganAM phaLa i.mAM raheluM medica var. acida Hookf.; C. phaTikIya sapheda alIya dravya, je vadhe, aystrix sabsp acida End.). i. nAmaraMgakAma ane lemana banAvavA mATe upa- dhArI nAraMgIkuLanuM lIMbu; kAgadI lIMbu nAmanuM gamAM Ave che. lagabhaga bhAratabharamAM ugADavAmAM AvatuM citron. Cons. Citrus medica L. C. nAnuM jhADa, paraMtu vadhAre to te Azvatuberosia Mill; C. Cedrata Raf; pradeza, mahArASTra, maisura, AsAma, bihAra, C. aurantium var. medica Waght uttarapradeza, paMjAba, 5. baMgALa, madhya7 Arn; C. methva var. medica pradeza ane rAjasthAnamAM thAya che. pUrva proper Hook. . khAsI TekarIo, khAnadezamAM A lIMbunI chAlamAMthI kADhavAmAM mAlanada, pazcimaghATa . pradezamAM thatA AvatuM tela mIThAI, auSadhe ane sauMdarya suvAsita phaLadhArI lupaphaLanA vaDA garanuM prasAdhane banAvavA upayogamAM levAmAM athANuM bane che. Ave che. C. aurantium . khATuM lIbu, Citronella grass. Cymbopogon vyApArI rIte te svataMtra rIte ugADavAmAM winterianus Jowitt. 11 Hej enoj avatuM paNa A prajAtinAM anya vRkSonI bASpazIla tela ApatuM ghAsa; tela kArbanika sAthe ugADavAmAM Ave che. tenAM pAnamAMthI saMyojanane saMleSaNanA kAmamAM Ave bASpazIla tela kADhavAmAM Ave che, je che. (2) Cymbopogon nardus (L). mIThAI, sauMdarya prasAdhana ane sugaMdhI Rendle Andropogon nardus dravya banAvavAmAM upayogamAM Ave che. (L.). nAmanuM tRNakuLanuM ghAsa, jemAMthI C. japonica Thunb. mULa pUrva silona prakAranuM bASpazIla tela nIkaLe che, je eziyAnuM paNa have uttara bhAratamAM thatuM sauMdarya prasAdhano mATe upayogamAM levAya che. khAdyaphaLanuM jhADa. c. limetticides Citrullus colocynthis (L.) Tanaka (Syn. C. medica Kuntze. IMdrAcaNa, IMdrANa nAmanI mULa var. limetta Wight & Arn). eziyA ane AphrikAnI paNa uttara uttarabhArata ane madhyapradezamAM thatuM mIThA bhArata, madhyapradeza, gujarAta ane da. lIMbunuM jhADa, jenAM pAnamAMthI bASpazIla bhAratamAM thatI zAkaya vanaspati, jenAM tela maLe, je sauMdarya prasAdhana, mIThAI phaLa jalAba mAMTe upayogamAM Ave che. i.mAM upayogI bane che. c. Limon C. vulgairs Schrad ex Ecki. (L.) Burm f. (Syn. C. medica & Zeyh. t. . vulgaris L. var. limon L; C. limonum var. istriosas Duth & Full. Risso; C. medica var. limonum uttara pradeza, paMjAba ane rAjasthAnanI Wight & Arn.). paMjAba, uttaravanaspati, jenA phaLanuM zAka thAya. pradeza ane mahArASTramAM thatuM pATa lIMbunuM Citrus. nAraMgIkuLanI agatyanA jhADanI ADa. c. margarita Lour. khAdhyaprati, jena vRkSa dakSiNacIna, malAyA, phaLanuM zebhAnuM jhADa. C. narma ane AsAmanA himAlayanA pradezamAM thAya (Burna. Merril (Syn. C. gredche. bhAratanA agatyanAM phaLomAM A prajAtinAM ails Osbeck; c. decimenus L; pho trIjuM sthAna dharAve che. C. C. an entiam subsp. sensi, ucida Rox's. 'olynoj 41 clicy. var. decumuna Engl; Aurantium C. curantifolia Christm.) decumuna Mill; Aurantium maxi For Private and Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir citrus aphis 114 citrus aphis mum Burm.). citrA nAmanuM jhADa tathA tenA kumaLAM pAnamAM rahetA kALA tAmIlanADu, karNATaka, mahArASTra, paMjAba, mAthAnA malomazI jaMtu. c. barkuttara pradezamAM thatuM khAdya phaLadhArI jhADa. c. eating caterpillar, Indarbela medica L. (Syn. C. tuberosa quadrinotata Walk. nAmanI lIMbunA Mill: C. cedrata Raf.; C. Bisoll us24 sau c. brown aurantium var. medica Wight rot. citrus gummosis all Hall 5'5 21941. & Arn: C. medica var. medica c. canker. Xanthomonas citri proper Hook f). baDA lIMbu nAmanuM (Hass.) Dowson. 114041 32241 khAsI TekarIo, AsAma, kumAu, uttara lIMbune thatA roga, jemAM tenA lIlA bhAga pradeza, gaDhavAla, pazcimaghATanuM jhADa. C. para jADA lIsoTA jevuM thAya che. c. paradisi Macf. (Syn. C. deumana decline. lIMbune eka dehadhamAMya re, var. racemosa Roem; C. je jamInamAM bhejanI UNapa hevAthI thAya decumana var. paradisi Nichols). 3. c. diplodia gummosis, paMjAba, uttara pradeza, madhyapradeza ane Diplodia natalensisthI lIMbune thata 5. baMgALamAM thatuM grepaphraTanuM jhADa. C. rega. c. exanthema. tAMbAnI reticulata Blanco. (Syn. C. UNapathI lIMbune thato eka rega. c.luted nobilis Andrew). 41200guci 2 scale. Icerya purchasi Mask. TekarIo, pa. baMgALa, gaDhavAla, sikkima, alicui usal s12 c.foeliocellosis. daherAdana. triparA, sirama2, guradAsapu2, jasata ane/athavA megenIjhanI UNapathI ziyArapa2 ane kAMgaDA, pharga, kulavelI, lIMbanA jhADane thato eka roga. c. foot palanisa, zevaroya, tAmIlanADu, vidarbha rot. lIMbunA jhADane eka rega. c. fruitane mahArASTramAM thatuM khAdya phaLanuM jhADa, sucking moths. Othreis fullonjenI chAla mA meleDa banAvavA tathA I- id Cl.; O. ancillia; Cl; O. matelarane baLataNamAM upayogI bane che. nAga- rna L.; Achoea janata A Culbe 2 ane kargamAM tenAM cheDAMmAMthI bASpazIla emarginata Fabr nAmanAM lIMbanAM tela kADhavAmAM Ave che, je mIThAI, sauMdarya phUdAM, je lIMbune kerI tene rasa pI jAya che. prasAdhana ane auSadha udyogamAM upayogamAM c. green bug, Rhynchocoris 19 3. C. sinensis (L.) Osbeck humeralis Thunberg 1991 legal (Syn, C. aurantium var, sinensis Bal . c. gummosis.o? L; Aurantium sinensis Mill; C. citrus brown rot, citrus foot rot, aurantium Lour; C. aurantium H ual Phytophthera palmivar. aurantium proper Hook f; vora igo P. parasitica Dastur. C. aurantium sub sp. sinensis lIMbu varganAM jhADane thatA regenA prakAre, documana var. sinensis Thell.). jemAM jhADanA taLiye pANI bharAyeluM lAge mosaMbI, nAraMgakuLanuM dakhkhaNa, mahArASTra, ane jhADamAMthI badAmI raMgane rasa ane paMjAba, ane rAjasthAnamAM thatuM khAdya phaLa che ane thaDane cIrA paDe che. c. leaf jhADa, jenAM phaLa - mosaMbInA cheDAMmAMthI fall and fruit rot Phytophthor bASpazIla tela kADhavAmAM Ave che. C. balmiuora Butler.thI lIMbune thatA trifoliata; juo trifoliate orange. rogane prakA2, jemAM jhADano nAnI zAkhAC. tuberosa yil citron. emAM A kITa pezI saDe pedA kare che. citrus aphis. Toxoptera citricidus c. leaf miner. Phyllocnistis Fab; T. aurantiiFab, Hai cfly ai citrella Stainton. clleycul 313412 For Private and Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir civet fruit 105 clay meTI IyaLa, je jhADanAM pAna khAI jAya guNadharmo dharAvatI jamInono samUha. (3) che, je mosaMbI, lIMbu I. phaLamAM paNa samAna lakSaNe ke guNadharmo dharAvatAM paDe che. c. mottle leaf. juo prANIo, vanaspatio, taMtuo, resAe citrus folliocellosis. c. pink dis- i.ne samUha - varga, classification. ease, Corticum. salmonicole thI saMbaMdhita samUha anusAra ghaTakanI vyavalIMbune thato roga c. powdery mil. sthita goThavaNI, cesa yojanA pramANe dew.Oidium tangitanium Carter.thI vanaspatio, prANue, jamIne, taMtuo, lIMbune thato eka roga, jemAM jhADanAM resAe i.nI beThavaNI, vagIkaraNa. kumaLAM DAMkhaLAM, pAna ane phaLa para sapheda Clausena dentata (Willd). R & 1 og 412. c. psylla. Diapho- Schult (Syn. C. willdenowii rina citri Kuw. clicyai wai Wight & Arn.). 2005 noj 4947312. c. sooty mould. Melliola ghATa ane AsAmamAM thatuM khAdya phaLanuM eka butlerin aleya 411@14. C. trist- 313. C. excavata Burm f. (Syn. eza. lIMbune thate viSANujanya rega. c. Cookia punctata Retz.). -doret white fiy. Aleurocanthus spini- nAmanuM orisA ane bihAranuM khAdya ferus Quaint. (A. woglumi phaLanuM jhADa. C. lansium (our) Ashby. Dialeurodes citri As- Skeels.(Syn. C. wampi Oliver). hm). nAmane lIMbuno kITa, jenAM nAraMgIkuLanuM mULa cInanuM paNa have uttaraDigsa ane baccAM rasa cUse che. pradezamAM thatuM khAdya phaLanuM jhADa. C. wither tip. Colletotrichum Claviceps microciphala (Wallr.). gloeosborioidethI lIMbune te roga, bAjarIne thato eka rega. C. purpurea jemAM tenAM pAna kharI paDe che. (Fir.) Tul. parajIvI phUga, je nIlagirine civet fruit. malAyAnA eka UMcA ghAsa para thAya che, jemaMthI maLatuM dravya vRkSanuM phaLa bauSadhIya guNa dharAve che ane te garbhAcladode. parNa saza capaTuM baneluM prakAMDa. zayane saMkecavA mATe upayogamAM levAmAM (2) parNanA pakSamAMthI thatI zAkhA. Cladosporium fulvum. 22!! clavate. 181512. rogakarI kITa. . zerbarum. ghauMne clavicle. hasaDInuM hADakuM. rogakArI kITa. clavas, dhAnyane thatA phUgajanya rogane clamny cheryrAjasthAna, madhya- eka prakAra. pradeza, khasI TekarIomAM thatuM nAnuM vRkSa claw, nahera; koI paNa pazu ke pakSInI Clari (Taner. cAna che!DanuM jaMtu. agaLIo para tIkSNa nakha. (2) keTalAMka Clapps Favourite. pIarane eka phalomAM paDIne pAtaLa, laMbAyele nIceno prakA2, bhAga. Clarias bathrachit5. eka prakAranI clay mAdI, mRdA. (2) vAgyeyazailana mAchalI. vidhaTanamAMthI racAyeluM jamInanuM jhINuM svarUpa; Clarkia ulclaelle Pursh, zobhA moTA bhAge temAM bAyarna ekasAIDa, mATe vAvavAmAM AvatI zAkIya vanaspati. kavArTajha, phebrupa2 ane abarakhanI sAthe class. vanaspatio ane prANuonA kArbanika dravya hoya che; rAsAyaNika rIte vagIkaraNamAM samudAyane vibhAga, je nirjalIkRta elyumIniyama silikeTa ane zreNIomAM vibhAjita thAya che. (2) vividha pramANamAM kelziyama, megneziyama, svitA, pravaNatA, prakAre che. jevA vizeSa seDiyama ane leha hoya che. AvI mATI For Private and Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir clean 16 Clerodendrum jamInanA bhautika ane rAsAyaNika guNa- jaMgalamAM rapa vAvavA pUrve nakAmAM ke dharmo para asara kare che. te traNa vidyuta ninIya cheDa, velA che. vanaspatine bhArita hoya che. sUkI hoya tyAre sakhata dUra karavAM te. (2) sAphasUphI. bane che ane bhInI thatAM DhIlI bane che. clear. jamIna navasAdhya karavA mATe jhADa, (3) {}.002 mi.mI. karatAM ochA vyAsa- jhADI, dhupa, patharA ane kheDamAM DacaNarUpa vALe te jamInane kaNa che. c. com- banatI saghaLI vastuone dUra karavI. :position. mATInI racanA, je meTA cutting. jaMgalanA koI bhAgamAMthI bhAge silikeTa mATIthI thayelI hoya che ghaLAM vRkSo, choDavA ne dUra karavAM. c. ane tethI te silikeTa mATI kahevAya che egg. philita IMDuM. paNa elyumIniyama ane bAyarna hAiDro- cleavage. phATa, phalitAMDane bhraNamAM kasAIDayukta hoya to te serikava - parivartita karatuM ke vibhAjana. sAIDa kahevAya che. silikeTa mATI cleft-footed (cloven-footed). keelinI, menTa merIliniTI ne gAya mAphaka phATelI kharIvALuM. cleft hAphUsa mAIka ke dalliTika evA traNa grafting. phAcara jevI kalama karavI. bhAgamAM hoya che. c. complex. Cleistanthus collinus Roxb.) paraspara sarakhA jevA dekhAtA mATI kone Benth ex Hook f; tAmIlanADu, khAdamATI (misana banele mRdA saMkula malabAra, bihAra, orisA ane madhya hoya che. clined channel, kudaratI pradezamAM thatuM nAnuM jhADa, jenAM chAla, maTInI kinAravALI siMcAInI nALI. c. pAMdaDAM ane lIlAM phaLa cAmaDAM kamAvavAmAM pan. ghaTTa mATInuM saMsta2, jemAM mATInuM kAmamAM levAmAM Ave che. tattva vizeSa hoya che. c. struc- cleistogamy. svaprajanana kSama, saMskRta ture. ilekaTrona sUkSmadarzakathI jovAmAM puSya. (2) anumilita parAganayana. (3) pAvatI mATInA kaNanI racanA, je saMvRta phUlamAM thatA phalananI avasthA. cekasa rIte sphaTikIya, niyamita paTa- cleistothecium, saMvRta prAva2ka. Belly mac opel @214 9. cleyey Clematis gouriann. Roxb. soil. retALa mATI, kAMpavALI mATI ane morala. Cl, panicalata Thunb. kevaLa mATI jevA vargavALI mATIvALI mULa japAnane paNa ahIM zabhA mATe jamIna, ugADavAmAM Avate supa. Cl, triloba clean. truTi, DAgha ke bAhya dravya vinAnuM. Heyne. maravela. (2) koI dravyamAMthI anicchanIya vastune cleome brachtycan ja Vahl. kari. dara karavI; sApha karavuM. (3) ghAsapAsa yAdI kuLanI kastUrI. Cl. chelilonia L. kADhI nAMkhIne khetara kheDavuM. c. boled. taLavaNuM. Cl, acosandra L. pILI jhADanuM DALAMDAMkhaLAM vinAnuM thaDa, cured, taLavaNuM, kAnaphUTI. CI. pinosa L. zuddha olAdanuM. c. cotton. badhAM ja suvAsita vanaspati. Cl. pist osa .. prakAranAM nakAmAM ke vadhArAnA pratye jaMgalI rAI, jenAM bI kaDhImAM upayogamAM vinAne kapAsiye. c. cultivation. levAmAM Ave che. badhA ja prakAranuM ghAsapAta dUra karavAmAM Clerodendrum ragrans Vent. - vyuM hoya tevuM ghana kheDakAma, je clean gulabakAvalI, mAravADI magare, attara. cultivation, clean culture into clean dANA i. nAmane mULacInane zA mATe tillagenA nAme paNa oLakhAya che. c. ugADavAmAM vAvate kSapa. CI. indicum. rice. Blaa!! la la 29! L.) Kuntze Syn. Cl. sibho. chaDele cekhAne dANa. clearning. Ramus R. Br.) bhAraMgI, zaMbha For Private and Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir clevis 117 cloaca mATe ugADavAmAM AvatI vanaspati. Cl. sAdhavAnI kSamatA dharAvate khUbaja vikasita inerme (L.) Gaertn. dariyAI maTaNI. prakArane vanaspati samudAya. CI. alans Wall. paradezI sIvaNa. Cl. climber. vela, taMtu vaDe ke viMTaLAI phloidis L. raNa. cl. serratum jaI anya vanaspatine vaLagatI game te (L.) Spreng. bhAraMgI, AsAma, 5. lebI ane pAtaLI zAkhA dharAvatI baMgALa ane madhyapradezamAM thatI eka vana- vanaspati. cl. cutting. velanuM kartana. spati, jenA phUla ane pAnanI zAkabhAjI thAya climbing plant. rehI vanaspati. che. 1. siphonanthus R.Br. bhAraMgI. cl. root. ahI mULa. CI. t[ntamatum Vahl. mULa cInamAM cling. koI namUnAne vaLagI rahetA rUnA thatI paNa ahIM zobhArUpa banatI vanaspati. taMtue. (2) atisAra. Cl. viscosum Vent 3. Cl. zeb- clingstone. 4121791 al bize! rina. paradezI zIzamULa. ke bIja, jenI sAthe, phaLa pAkeluM heya clevis. haLanuM uMDANa ane paheLAI ThIka tyAre paNa tene gara coTela rahe. (2) karavA mATe menDaborDanA pATiyAnI sAthe bAvA geTalAvALuM phaLa. lagADelI UbhI ke nADI brakeTa. clinical. naidAnika avalokana dvArA koI Clianthus dampieri A. Cunn paNa vyaktinA raMganI karAtI tapAsane ex indizebhA mATenI vanaspati. Aug. c), abnormalities, olaj climacteric. zvasana parAkASThA. (2) lakSaNa; bImAra prANamAM jovAmAM AvatI avasthA parivartana. CI. peak. paripakava, asAdhAraNa hAlata ke vartAva, je reganuM khAsa karIne sapharajana jevA phaLanA zvasana nidAna karavAmAM madadarUpa bane che. cl. daranI vadhumAM vadhu avasthA - parAkASThA. evidence. sIdhA avale kAnamAM nakkI climate. AbohavA; vAtAvaraNIya ka karI zakAya tevuM reganuM lakSaNa cl. form. havAmAnI asarane saravALe, jemAM regana lakSaNe jovAmAM Ave tevI roganI mukhyatve uSNatAmAna, bheja, pavana, dabANa, avasthA. cl. infection. dAnika bASpIbhavanane samAveza thAya che, je bhegA lakSaNe AgaLa vadhe te cepa. cl. symmaLI kaI vistAranuM lakSaNa race ane ptoms, naidAnika lakSaNe. te pratyeka dhaTaka jamInanA prakAra, jamIna Clinogyne licheloma Salisb. vanaspati . para prabhAva pADe che. cl. 5. baMgALane kAThIya supa. index. bAbohavAkIya AdhAra sAmagrInI clip. kAtara. (2) (a) TUMkuM Una. (o) saraLa rajavAta karate sUcakAMka. clima- Una utAravAnI prakriyA. (I) varSabharanuM tic stratification. cekasa havA- UnanuM utpAdana. (3) koIpaNa prANunA mAnane anukuLa banelI prANI ke vana- cAmaDI sudhInA vALa utAravA. (4) vana spatinI jAtio. climatography. spatinI kApakUpa karavI. (5) vRddhinA havAmAnanuM varNana. climatology. havA- prAraMbhika samayamAM pAkanI Teca kApavI. mAna vijJa na. Clisiocampa indica. 24520dej climax. parAkASTa; garamAvasthA. (2) jaMtu. cAlu nAhavAnI paristhitimAM vikAsa Cliteria formalet L, gaNI, ge kaNa. sAdhavAnI kSamatA dharAvato khUbaja vikasita bIbaDI, prakArane vanaspati samudAya. c. domi- clitoris. bhagazizna; zikSaka. (2) zizna nant. sthita jaiva samudAyamAM bAgaLa jevuM mAdA prANInI ni uparanuM mAMga paDatI koI paNa jAti. cl. vegetation. aMga. cAlu AbehavAnI paristhitimAM vikAsa cleaca. avasAraNuM, utsargadvAra. (2) For Private and Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir clod 118 clove AMtramArga ane mUtramArga dvAra khulatA rIte vRddhi pAmatI, sAmAnya rIte ghAmAM heya te sastana sivAyanAM pRSThavaMzI banatI bIjANudhArI jIvANuonI jAti, prANIonA zarIramAM Avela kASTha. clo- jema thI ghaNI jAtio regotpAdaka he ja che. acitis, maraghAnI avasAraNane zotha. c). pasteurianum. tiellorota 142 clod. haLa calAvavA ke davAthI bahAra karanAra a-sahajIvI jIvANu, je bajAraka paDatuM DhekuM, jene pAchuM Apata DhIluM bane paristhitimAM jIvI zake che. c. septicum. che. cl. - crusher. DhephA bhAganAra pUyaka gadANu. ct. letami. dhanurvAha mATe R142, cl. - crushing roller. javAbadAra gaNu. cl. noelcul. aMti lokhaMDanA valaye ke relaro, tArAkAra ghaniSTa khAvAthI gheTAnAM baccAMne thatA roganuM gadANu. saLiyAvALuM DhephAM bhAMgavA mATenuM sAdhana. closure. nimilana. (2) samApti. cloddy DhephAMvALI (jamIna). clot. gaThTho, mAkhaNanA laMdA ke lohInA clonal selection. kalena pasaMdagI. gaThThA jevuM badhaMdhana daLa. (2) gaThTho vaLa, clone. janaka vanaspatinAM vAnaspatika ont il avg. cl.-on-boiling test. aMge dvArA svataMtra rIte UgelI paNa janaka ukaLatA pANImAM dUdhanA namUnAne 10 vanaspatine maLatI AvatI vanaspati. (2) miniTa mATe rAkhI tenI amlIyatAnI samAna pitRthI aliMgI rIte utpanna thayelI karavAmAM AvatI kaTI; A daramiyAna saghaLI vanaspatinuM sAmahika nAma. paDI dekhAya to temAM azlIcatA AvI close. najIkanuM, ghaniSTha, gADha. (2) baMdha, hevAnuM pramANa maLe che. clotted saMvRta. (3) baMdha ka2vuM, DhakI devuM. cl. milk. jADA gelAvALuM dUdha. breeding. nikaTanAM prANuo vacce clothing wool. ati TUMkA taMtunuM karAtuM prajanana. (2) pitA-putrI, bhAI- Una, tenA taMtu eTalA badhA TUMkA hoya ke bahena jeTalA khUbaja najIkanA saMbaMdhathI tene sarakhA karI zakAya nahi paNa tenuM UnI prANIonA yugmanathI karavAmAM AvatuM kApaDa banAvI zakAya. prajanana. c-centred tree. jhADanI clouding. pravAhInI apAradarzaka anikaravAmAM AvatI geLa kApakUpa, jemAM thaDa 7nIca avasthA. cloudless, nirabhra, madhyamAM jaNAca. cl. community. vAdaLa vinAnuM svaccha (kAza. clousaMvRta samudAya. cl. cropping. carANa dy juice. sapharajana, drAkSa, anenAsabhUmine hAni pahe ce tevI rIte vanaspa- ke saMtarA athavA mosaMbIne, dAba kApI tinA mukhya bhAga sudhI prANuone tene kADhavAmAM Avato rasa ane jhINA caravA devAM. c. fertilization kapaDAM ke gaLaNIthI gALale rasa. svaphalana, svaphalIbhavana. c. grazing. clove, laviMga; Eugenia croplayliata qul close cropping. cl. pairins Thunb. (Sycygiun aromaticum spices. basanna yumita jAti, (L.) Merr. & Perry; E. taddana najIkanAM pitRo dvArA pedA aromatica O. Kuntze) di Hall thatI jAtio. closed. baMdha, vanaspatinI sukAyelI kaLI, jene upaga saMvRtaH edhAvALuM. cl. bundle. baMdha suvAsa ApavA karavAmAM Ave che. (2). pUla. ch. herd. prANI samUha, jemAM lasaNanI kaLInI mAphaka jude karI zakAya bahAranuM prANI saMvardhana ke olAda mATe tevo ne bhAga. c. oil. laviMganuM tela, upagamAM levAmAM AvatuM na hoya. cl. je lavaMganuM niyaMdana karavAthI maLe che, market. vid 04012. closing bane te auSadhIya guNa dharAve che ane tethI layer. kAMtima stara - paDa - thara. auSadhemAM, sugaMdhI dravyamAM ane sAbumAM clostridium. gadagu. (2) ajA2ka upagamAM Ave che. For Private and Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org cloven footed cloven footed. phATelI kharIvALuM, clover. zimmI kuLanI Trifolium prAtinI halakA prakAranI vanaspati, jene sAre cAre ane che. (2) Medicago, Lespedeza ane Melilotus prajAtinI vanaspati AgaLa lagADavAmAM AvatA zabda. cl. crown wart. Physoderma lifoli cloverne thate rega. c, dwny mildew. cloyerne thatA rAga.. rootrot.Pellicularia filamentosathI cloverne thatA rAga. cl. rust. Uromyces trifolia ane Uminor. nAmanI phUgathI thate rAga. cl. sooty blotch. Cymadothia trifoli cloverne thatA roga. club. magadaLa, magadULa jevuM jADuM. cl. root. magadaLI mULa. cl. wheat. ghauM Triticum compactum Host. nAmanI tRNakuLanI cArA mATe ugADavAmAM AvatI vanaspati. clue. saMketa. clump. vanaspatinuM jhUMDa. (ra) mULa ke mULa prakAMDanA jaththA. 119 cluster. ekaThI thayA pachI athavA ziyALA daramiyAna madhamAkhIo ekabIjAne vaLagI rahe tevuM svarUpa. (ra) parasparanI khUba ja pAse pAse UgatA, gaDhavelA, saMkhyAbaMdha cheDane samUha. cl. bean. gavAra; zimbI varganI Clyamosis soraoides DC. C. tetragonolaba (L.). Taub. Psoralea tetragonoloha (L.). nAmanI vanaspati, je cArA tarIke paNa upayegamAM Ave che. dANA Dhorane vaDAvAca che, lIlI gavAranuM zAka banA vavAmAM Ave che, temAM prajIvakA e' ane sI' tathA leha che. cl. h. bacterial leaf spot. Xanthomonas cynopsidithI gavArane thate eka rAga; cl.. dry root rot. Macrophomina phaseolthI gavArane thatA rAga. cl. . leaf coagulant spot. Alternaria brassicaethI gavArane thatA rAga, cl. b. ozonium wilt. Ozonium texanum var. parasiticumthI gavArane thatA rAga. cl. b. powdery mildew. Lereiklula tauricathI gavArane thatA rAga. cl. b. root rot. Pellicularia filamentosathI gavArane thate rAga. cl. h. sclerotial disease. Pellicularia rolfithI gavArane thatA raMga cl, fig.umare; Ficus goolereea Roxb, nAmanI khAdya phaLanI vanaspati, jenAM pAnanA cAre ane che ane chAla - cAmaDAM kamAvavAmAM upayogI ane che. cl, primordim. drAkSanA jhUmakhAmAM vyAkhare pariNamatI prAthamika vRddhi. cl. thinning. drAkSa khAjhavA mAMDe tyAre sArA pAka thaI zakAya te mATe pasaMagIyukta drAkSanA makhAne dUra karavAnI prakriyA.. clutch. IMDAMne samUha. (2) maradhAnAM accAMne samudAya. Clytostoma callistegioides (Cham) (Syn. Bignonia speciosa R. Grah). mULa khAjhila ane ArjenTinAnA paNa ahIM bagIcAmAM ugADavAmAM Avate kSuSa. cm. senTimITara; centemeternuM saMkSeparUpa, IMcanA lagabhaga 2/5meA bhAga. Cnemidocoptes gallinae. maradhAkhatanA parajIvI kITa. Cn. mutans, maracAnA pagamAM jaMtunA kAravAthI thatI rAgAvasthA. coagulant. pravAhIne ghanIbhUta karanAra dravya, jema ke nainina. (ra) lehIne namI jatuM banAvanAra prazcika ke kAraka, coagulate. dhanIbhUta banAvavuM, kuMti karavuM. coagulated protein. keMdbhuita - nIbhUta preTIna. coagulation. ghanIbhavana, spaMdana, (ra) dUdha, lehI . jevA pravAhInuM gaThThAmAM thatuM rUpAMtara. coagulin. dhanIkAraka prakriyaka, coa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra coal ash www.kobatirth.org 120 gulum. dhanIbhUta - saMdita baneluM game te dravya. coal ash. kAlasAnI rAkha. coalescence. saMmilana, sahavardhana coalescent. sahavardhanazIla. coaltar. DAmara, .. coarse. game te mATuM apramANa (lakSaNa). (2) kharabacaDuM (dhAnca ke ka). (3) naDuM. c. fragments. be mi.mI. karatAM vadhAre vyAsa dharAvatA jADA khanija ke raoNla dravyanA kaNa. -grained wood, virAALa ane dRzyamAna vArSika valayavALuM kASTha. c. grains. naDuM dhAnya, jenA leTanI reTalI khanI zake nahi paNa je DhArane khavaDAvavAmAM Ave che. c. sands. jADI maTI retI, ratInA moTA meTA kaNa. c. sandy loam. 45 TakA jhINA kaMkara ane meTA kaNavALI retI dharAvatI mRdA, c. soil. kharabacaDI jamIna, kharabacaDI maTI. texture, jADu pAta. c. variety. mATe! - nnaDA prakAra. coat. AvaraNa, lekha. (2) kAI paNa prANI ke vanaspatinuM khahya AvaraNa, coated, Avarayukta, Avarita. c. ginger. sUkavaNI daramiyAna chAla kADhI nAMkhI na hoya tevuM AduM - saM. cob. makAI no DeDe. (ra) mAdA puSpadbhava athavA skaMdhathI dUra graMthimAMthI thatA prarAha. (3) narahaMsa. c. flbert. jue cobnut. c. nut. geALAkAra, kokavAra sapATa jevuM aneluM hejhalanaTa. cobalt, kobAlTa, saMjJA Co; jamInamAM jovAmAM AvatuM. virala dravya, je prajIvaka khIrUnuM ghaTaka che, ane je vanaspati karatAM prANInA pASaNa mATe vadhAre mahattvanuM che. c. deficiency disease. kAkhAlTanI UNapathI prANIAne thatA rogane prakAra, jemAM zleSmIkalA pILA paDe che, dUdhanuM pramANa ghaTe che ane vAcharaDAne atisAra thAya che. AnA IlAja tarIke kAbAlTane klerAiDa ke salpheTavALuM khAvAnuM tene Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Cochlearia ApavuM jeI e. coca, je kAkaMna vanaspati nAme paNa eLakhAya 'che. Eythroxylaceae kuLanI Extleroxylon (Eythroxylum coca, Lam. nAmanI mULa peru ane liviyAnI vanaspati, jenAM pAnanA nisyaMdanathI kAkaMna kADhavAmAM Ave che. A vanaspatine bhejavALI AkhAhavA mAphaka Ave che; bI vAvIne ke kalama karIne tene ugADI rAkAya che. cocaine. kArTuna. c. plant, kA vanaspati. cocci (a.va.) (coccus.e.va.). geLANu; geLa jIvANuja kASa. coccidia. prANInA pAcanataMtra para Akra maNa karatAM sUkSma parajIvI prajIva, jenuM AMtaraDAnI aMta:kalAnA kASamAM praguNana thAya che ane yajamAnanA zarIramAM tenuM jIvana cakra pUruM thAya che, IMDA sadA kASTha pedA kare che. ane yajamAnanA maLanI sAthe utsa fod 4. coccidiosis, coccidia varganA prajIvAnA kAraNe prANIone lAgu paDate roga, jemAM vAcharaDAne leho vALe! maraDA thAya che. Coccinia. cordifolia.(L.) (Cgn. C. indica Wight and r,,, TiMDArAM. For Private and Personal Use Only cocculiferous, bephaLadhArI, Cocculus lea hu DC, A25. C pendulus (Forsk) Diels (Svn. '. lcaeba DC.) Apa. . willosus DC. vevarI, bheAMcavela. Coccus iridis. Gr. kAphIne chATa, coccygeal, puskIya. c. vertebra. pukazeru kA. Cochi. meTAM iMDAM mUkI maradhIne eka prakAra, je Chinese Shanga Fool, Co}:in China Fo/ ane Shanghai Fol nAme paNa oLakhA che ane je raMge khapha, sapheda, kALAM hoya che C. Cia, juA Cochin. C. oil lemana grAsanuM tela. Cochlearia armoracia L. H
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Cochliobolus... 121 coconut yuropanI zAkIya vanaspati, jenAM mULa masAlA tarIke upayogamAM Ave che. Cochlioholus mpabe ands Ito- et Kurib. DAMgarane rogakAra kITaka. Cochlospermum gosspyium. DC, dhrapradeza, bihAra, madhyapradezamAM thatuM jhADa. jenAM phUlanA resAmAMthI maLatA rezamI dravyathI gAdI takIyA bharavAmAM 2141 3. C. religiosum (L.) Alston (Syn. C, gossypium DC. juo C. "ossyphium DC. mAghapradeza bihAra, ane madhyapradezamAM thatuM jhADa, jemAM phUlamAMthI maLatA resAmAMthI maLatA dravyathI gAdI-takiyA bharavAmAM Ave che; jhADa khAdya guMdara paga pe che. cocl. eka varSanI vaya karatAM meTe kUkaDe, mara. cockrel. eka varSa karatAM ochI vayane kakaDe, maradhe. cockle. kRmina bakramaNathI ghauM upara thate gaThThA. cockscomb. 4deg431; Celosia argentea nAmanuM varSAyu ghAsapAta, jenAM ghaNAM bI UgatI vanaspatine aDacaNarUpa bane che. (2) maraghAnA mAthA para thatI kalagI. Cochispur grass, mahArASTra ane azvipradezane ghAsacAre. cock-up. Lates calcurifer 11Hell kAMThALa bhAbharA jaLanI mAchalI. cocoa. Sy@t vacas. c. butter. kokane pAuDara banAvatI vakhate konA buMdamAMthI ThADhavAmAM AvatuM vadhArAnuM carabI dravya. kAkA pAdara, khAMDa ane keke baTaranA mizraNamAMthI cokaleTa banAvavAmAM Ave che. mIThAI banAvavAmAM tene upayogamAM levAmAM Ave che. c. nib. konA buMdadANAne sApha karI, sekIne maLatI pedAza, jemAM khAMDa bheLavI kAka pINuM banAvavAmAM Ave che. Cocomyces prunophurdi. 247] regakArI jaMtu. coco-plum. Chrysobalanus icaco L. nAmane kSupa. coconut. nAriyerI; Cocos acijera . nAmanuM kAcamI UcuM UgatuM jhADa, jenA phaLa nAriyeLa ane tenA kAparAne cheka bane che, tene sUkavI temAMthI koparela nAmanuM tela kADhavAmAM Ave che, je raseI ane sAbu banAvavA upayogamAM levAya che. sUkavelA kAparAne chINuM tenuM chINa khAvAnA kAmamAM Ave che. nAriyeLana che-kAthInAM deraDAM ane sAdaDIe banAvavAmAM Ave che. vRkSanAM pAnanI sAvaraNIo, paMkhA che. banAvavA uparAMta te chAparA chAvavAnA kAmamAM Ave che. tenA prakAMDa-staMbha gAmaDAnAM gharanA staMbha ane TekaNanI garaja sAre che. tenA kAcalane ardha baLI je kelase bane te sayikRta kolase kahevAmAM Ave che, je vAsa ane raMga dUra karavA uparAMta khaMDanA zuddhIkaraNamAM ane anya rAsAyaNika prakricAomAM upayegI bane che. puSe dubhavamAMthI rasa jhare temathI geLa banAvavAmAM Ave che. lIlA nAriyeLanuM pANI azakta ane mAMdAne mATe pauSTika pINAnI garaja sAre che. mULa auSadhi mATe kAmamAM Ave che. sUkavelA parAmAMthI tela kADhI lIdhA bAda zeSa rahelA dravyane kheLa bane, je khAvA tathI khAtara mATe u5yegI bane che. A bahuvidha kalpatarunI upamA pAmeluM jhADa dariyAkAMThe ane bhejavALA vAtAvaraNamAM Uge che, tene sUryane prakAza anukULa Ave che. eka varSAyu repanI phera ropaNI karI tene vAvavAmAM Ave che ane tene avara 60 varSane gaNavAmAM aAve che. eka ekaramAM varSa te 3,004 jeTalA nAriyeLane phAla Ave che. c. beetle. rhinoceros beetle, Oryctes rhinocerus L. nAmanA nAriyerInA kITa, je kumaLA jhADane mArI nAkhe che. c. blackheaded caterpillar, nAriyeLanI kALA mAthAnI IyaLa. c. bud rot. syott coconut red rot. c. fruit rot. al coconut red rol. c. grey leaf rot. Pestalotia palmarumin For Private and Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Cocoon 122 Coffea nAriyerIne thato rega. c. leaf rot. tela, je prajIvakathI samRddha che, ane Helminthosporium halodes Dreck, auSadha tarIke puSTidAyaka che. Colletotrichum paucisetum Petch codominant, 934021 91501 Bei ane Gliocladium roseum BainthI pAse koI jhADanuM UgavuM, jethI tene sUryane nAriyeLane thato rega. c. nutfall. e prakAza maLavo muzkela bane. (2) koI oconut red not. c. oil. keparela; pradezanI anya jAtionI sAthe prabhutvamAM sUkavelA koparAnI kAcalImAMthI kADhavAmAM bhAgIdAra bananAra game te vanaspati AvatuM tela, je khAvAmAM, sAbu, mArgerina ke prANI ane vanaspati dhI banAvavA mATe upagamAM coefficient. guNAMka. c. of correlevAmAM Ave che.. . cake. kepa- lation. sahasaMbaMdhane guNAMka. c. of relane baLa, jemAM 2 TakA proTIna hoya che, digestibility. pAcanane guNAMka. c. jenuM khAtara bane che ane je khAvA mATe of discharge. vAstavika ane paNa upayogamAM levAmAM Ave che. c. saiddhAMtika rIte pANInA pravAhane guNAMka. pit. nAriyerInAM choDAM, kAthI , mAMthI (2) raMdhro, ADabaMdha ane anya jalazaktinI 434 207. c. red palm weevil. saMracanAomAMthI vahetA pANInuM guNana karI Rhyncophorus ferrugineus Fb. meLavAtA vAstavika pravAhane karavAmAM nAmane nAriyeLamAM paDato kITa. c. red Avate guNAMka. c. of purity. zerarot. bud rot, fruit rot nut DinAM kula ghana dravyuM ane tenI zarkarArot nAme paNa oLakhAto nAriyeLane thatA eTale IkSa zarkaza vacce vyakta thatI 2101, Phytophthora palmivora TakAvArI dvArA darzAvavAmAM Avato guNAMka. Butler nAmanA kITathI thAya che, jemAM zeraDI vadhumAM vadhu paripakava banI heca vRkSanAM pAna cImaLAI jaI phIkAM paDe che tyAre A guNAMka adhikatama hoya che ane ane taLa pradeza para saDe lAgavAthI te tene AMka 85-90 sudhI 5he ce tyAre tuTI paDe che. c. root disease. zeraDI pIlavA lAyaka banI gaNAya che. nAriyeLanAM mULane lAgato eka rega. c. Coelomycetes. apUrNa phagane eka root rot. Ganoderma lucidum 1121 2176. nAriyerInAM mULane lAgate saDe. c. Coenurus cerebrati. gheTA-bakarAne stem bleeding. Ceratostomella 4at Blolej avg. paradoxuthI nAriyerIne lAgato rega, co-enzyme. usecakanuM uttharaka ke tene jemAM tenA thaDamathI lAlAza paDatA badAmI sakriya banAvanAra dravyaH sahausecaka. raMgane cIkaNe rasa ave che ane thaDamAM Coffea arabica L. kephI; mULa dhAbIcirADa paDe che. c. wilt. nAriyerIne siniyAnuM paNa nahIM nIlagiri, pharga, thate viSANujanya eka roga, jemAM tenAM karNATaka ane keraLamAM thatuM jhADa; jenA pAna karamAvA lAge ane mULa saDavA mAMDe bImAMthI binamadyAkIya pINAM bane che. che. Cocos nucifera L. nAriyerInuM C. liberica Hiern. lAIberiyana jhADa. nAmanI kephI; mULa krikAnA pazcima cocoon. pheze; kIDo zezanuM rUpa kAMThAnA pradezanuM paNa nahIM, karNATaka dhAraNa kare te agAu tenA Dilmane ane keraLamAM thatuM jhADa, jenAM bInuM rahevA mATe thatuM rezama jevuM ke9. pINuM banAvavAmAM Ave che. C. cod-liver oil. Oleum morrhuae robusta Linden. mULa kaMganuM nAmanuM keDa nAmanI mAchalI (GaduDa paNa vahIM keraLa, tAmIlanADu ane morrhage)ne yakRtamAMthI kADhavAmAM AvatuM karNATakamAM ugADavAmAM AvatuM jhADa, jenAM For Private and Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org cohort colic kANunI sAthe jevuM AkarSaNa hAya tevuM eka sarakhAM lakSaNe vALa dravyonuM AkarSaNa; saMsaMjana saMlagnatA. c. tension theory. saMyoga tanAva siddhAMta. c. of water. jalIya saMlagnatA. cohesive force. saMlAgI aLa, saMlagnakhaLa. cohesiveness, saMlagnatA. rage. zItAgAra, mAchalIe i.ne tAjI rAkhavA mATenuM zItaghara, Coldenia procumbens L. lAsariyA Akhara. Colemania sphenareoides Bol. nAmanA makAI, bAjarI, rAgI, vAla, mA, maga, magaphaLIna jaMtu. cohort. getra (prANI ane vanaspati Coleoptera. tamArA varganAM jaMtuone vargIkaraNane eka vibhAga). coincidence. saMpAta, saMbhAnupAta. coincident. samAnupAtI. coir, kAthI: nAriyerInA kAcalAthI chUTA pADelA resA, jenAM doraDAM, sAdaDIe i. ane che. coitus. maithuna, liMgIya yugmana. Cois gigantca Koen ex Roxb. Syn.C. lingulata Hack.) tRNakuLanI vanaspati, jenAM phaLanA kAcala'nI maLa, raNagAranI rakAbI ane peTIemane che . lac/ry - jabi. L. tRNakuLanuM UMcuM ghasa. cola nut. 2 TakAphina dharAvatuM kASThaphaLa, jenA upayAga kAlA nAmane dArU, kAlAcokaleTa ane auSadha banAvavAmAM thAya che. Colchicum luteum Baker. kAcanI zAkIya vanaspati,je kAzmIrathI caMbA sudhInA himAlaya ane paMnnakhamAM thAya che; jena mULa auSadha tarIke saMdhivAmAM upayogamAM Ave che. 124 cold. zAMta, zaradI, (2) ThaMDu. c. blocdel. ThaMDA lehIvALa (prANI); paryAvaraNa para lehInuM uSNatAmAna nirbhara rahetuM hoya tevAM (prANIo). (2) ghAtakI rIte, krUra rIte. . branding. keATika lepiDarI vadhu pazuone cihinata karava, jethI pazune kAI asukha thatuM nathI. ane cihana kAyamI rahe che. c. brooding. avara-javara mATe nAnakaDA daravAvALuM peTI jevuM sthAna, jenI dIvAla para ghAsa huM pIchAM hoya ane jemAM maradhInAM baccAMne rAkhavAmAM AvatAM hoya, je hay-box rooding paNa kahevAya che. c. sto Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samUha. coleorhiza coleoptile. ekadaLI vanaspatinA rUpanuM paheluM pAna; bhraNAgracAla, Adi skaMdhAvaraNa, mULAvaraNa, mULace la, AdimULa varaNa, bhrUNamULapUTI. Coleus amboinicus Lour (Syn. C. aromatics Benth.. za kIca vanaspati, jenAM pAna kherAkI vastuene suvAsa ApavA upayAgamAM levAma Ave che. C. forskohlii (Willd) Briq. (Syn. harbat Benth.),mULa aAphrikAnI paNa kahI de. bhArata, gujarAta ane mahArASTramAM thatI vanaspati. jenAM mULa masAlA tarIke vaparAya che. C. hariflorus Benth. (Syn. C. rotundifolius (Poir.) A. Cheval. Blumet Perr. aMgrejImAM jene Madagascar plato kahevAmAM Ave che, te vanaspati ke kSepa, jenA kaMda (ratALu) khAvAmAM Ave che. Cole vegetables. kAbI, phalAvara ane nolakala varganA zAkabhAjIno samUha, je Brassica praznati ane rAjakAdi kuLanAM te hoca che; meTA bhAge A zAkabhAja ziyALu pAka che. colic, zULa, peTanI garabaDanA pariNAme thatuM zULa-cUMkanuM chuM. (2) sthirAMtranuM - tene lagatuM. coliforni. sthitaMtrana ma savaMta kaeNAli samUhanuM, jenuM AthavaNa thaI esiDa ane vAyu ane c. test. dUdhanA namUnAmAM kAliphema jIvANu jANavA mATe karavAmAM AvatI kasoTI. colitis.sthira varunta; sthirataMtranA vacAmAM Avate sAbara For Private and Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir collagen 125 colocasia collagen. prANI zarIramAM raheluM kolejana bhAga athavA eka mAI kAna karanA sUkSma nAmanuM dravya ke prANIonI kaMkAla saMra- kaNavALuM adrAvya dravya, je pANImAM navacanA ane saMjaka pezIomAM raheluM laMbita rahe che ane avakSepanI mAphaka viSamagI chUTIna che ane te taTa taLiye besatuM nathI. sukAI jatA te sela drAvakAmAM drAvya banatuM nathI. Sol) avasthA prApta kare che. Ama collapse. avasa, AghAta jevI tUTI mATI ane bAdamATI-misana kaNa kaNa paDavA jevI avastha. vIjabhAra dharAve che. (2) ) !!ii2 dama.mI. collar. prakADa ane mULanI vayama bele zvAsa dharAvate khanidhya karyuM. (3) 5gImAM vanaspatine saheja upasele bhAga. c. jenuM satya drAvaNa thatuM na hoya athavA rot. jamInanI pAsenA vanaspatinA prakAMDa 'prANI ke vAnaspatika tvacAmAM :*DayathI ke thaDane thate kSata. prasaratuM na hoya tevuM dravya. kAvAgamAM te collateral. eka pArzva, saMpartha, pAya. hoya tema chatAM drAvaNanA utkalana biMdu ke c. bundle. pAzcayapUla. c. credit. bALyAyanamAM koI phera paDato nathI. c., jAmIna sAthenI zAkha-dhirANa. c. rela- irreversible. aparivartanIya kalIla. tionship. samAnapUrvaja dharAvatAM prANI c. state, kalIlAvasthA. colloidal. ke vanaspati vacceno saMbaMdha. kalIlIya; sphaTikanA sAdhAraNa rIte hoya collective. sAmUhika. c. farming te karatAM meTA kaNavALuM (dravya), ghana tarIke society. sAmUhikakRSi sahakArI maMDaLI lIlI avasthA sAmAnya rIte askATakIya evA prakAranI sahakArI maMDaLI, jemAM tenA hoya che, jemake kAMjI, leTina, guMdara i. sabhyonI mAlikInI jamInane ekama leSma. lehI, lasikA ane mUtramAM jaTita karavAmAM Ave che athavA sahakArI maMDa. kArbanika saMyojana. c. clay. eka LInA nAme gaNavAmAM Ave che. c.fruit, mAI kona ke 0.(101 mi.mI. che tethI zetUra che anenAsa jevuM pUrNapubhavathI AchA vyAsavALA kaNane nAnAmAM nAne thatuM phaLa. aMza. c. sulphur, gaMdhakanuM asthira collenchyma. sthUlakoNettaka. svarUpa; phUganAzakanI mAphaka tvacIya gaMdhakanuM Colletotrichum agate sisala- atyaMta asarakAraka svarUpa. hempanA rUkSaroganuM jaMtu. C. Camelliae. Collosobrucus thinensis L. kaThocAno regakArI chaTaka. c. caleclau. baLanuM jaMtu. sepArIne thatA phakSarega mATe javAbadAra colluvial soil. DhoLAvavALI gurutvAkITa. C. Jaltaltun. Went. zeraDIne karSaNanA kAraNe TekarIo tUTavAthI thatI thatA eka roga mATe javAbadAra kITa.C. bhUmi racanA.(2) moTAbhAge parva ane DuMgagloeosborole. khaTamadhura phaLa ane ranI taLeTIe nikSepita thatA zela TukaDAthI gAMbAne thatA roga mATe javAbadAra racAtI jamIna. colluvium. guruvAkITa. C. riminicolam. jenasana ghAra. karSaNanA baLanA kAraNe DhaLAvanA taLiye sudAnaghAsa ne thatA rogane kITa. C. nikSepita thatA zailaTUkaDA. indicum, kapAsane thatA rU gane kITa. colocasia. ALavI, jene reuro, tv aim, C. Lindemntliwami. mAbInanA rUkSa- elephant zar paNa kahevAmAM Ave che. puolat 12. C. pauciselum. Retri C. esculenta (L.) Schott Syn. thatA gane kITa. C. pipeli. marIne thatA C. Inligitorum Schott.). mULa agni rogane kITa. C. Dsali. jAmaphaLane thatA eziyAnI paNa bhAratabharamAM thatI zAkIya rakSaregane kITa. vanaspati, jenA kAjImaya aLavI nAmanA collod kalIla: eka mi.mI.nA hajAramAM kaMda thAya che; ane jenAM pattaraveliyA na manAM For Private and Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir colon 126 Commelina pAna zAkabhAjI tarIke khAvAmAM Ave che. c. structure. staMbhIya mALakhuM -bA vanaspatine rasa kapaDane lAge te saMracanA. tene kALe DAgha paDe che, je sahelAIthI colvillea racemosa Boj.mULa mAlAjato nathI. c. blight. Phytophthora gAsInI, paNa ahIM vADa mATe ugADavAmAM colocasiac RachthI baLavIne thatI AvatI vanaspatine eka prakAra. rAga. . leaf eaters, Monolepta colga oil. rAI, dIvAbattI ane signata O Prodenia litura F. * athANAmAM upayogamAM AvatuM sarasiyuM. nAmanAM pataraveliyAne khAMtAM jatuM coma, yiel.19241. comatose. colon. sthiratra, bRhadaMtra. (2) jaMtuonA bebhAna, bebhAnAvasthA. AMtaraDAne bIjo bhAga. (3) pRSThavaMzI comate seed, lakhA suMvALA roma prANIonuM meTuM AMtaraDuM. ke kAMTAthI karAvarita bIja. colony. vasAhata. (2) saMvardhana mAdhyamamAM UcharanA sUkSma sajIvana samUha, je moTA comb. maraghAnA mAthA paranI kalagI. bhAge jIvANu ke rasImAMthI pedA thAya (2) madhapUDAmAM SaTakoNakaSanI sapucchAche. (3) sAthe rahetAM kAmadAra madhamAkhIo, vasthA, c. foundation. madhamAkhanA naramadhamAkhI ane madhamAkharANuMne samudAya. mINanI chA5, je para madhamAkha madhapUDo c. brooders. kerosIna, kelasA, banAve che. c. honey. madhapUDAmAM lAkaDAM, tela, gesa ke vIjaLIthI umA sacavAyeluM madha. c. out.kapAsiyAmathI rU bipI senI saMkhyA sudhI baccAne Uche. chUTuM karavuM. combination control. vAnuM sAmUhika sthAna siMga niyaMtraNa.c. spray.eka ke vadhAre colostral milk. vivAyA bAda gAyanuM jaMtudana ke vanaspatine nAza karatAM rasAtaratanuM dUdha; jue colostrum. colo caNAne sAmUhika chaMTakAva. combing. strum. prasUti bAda taratanuM gAyanuM dUdha, loDhavAnI kriyA. c. wool. leDhavAnuM Una. jeno raMga ratAza paDate pILe hoya che, combine. pAkane laNanAra, UpaNanAra, svAdamAM te kaDavuM ane sthAna hoya che, sApha karanAra; ba sa kAryo karanAra bahujenI pratikriyA amlIya che. cheDA tApe lakSI yaMtra. combined water. te jAmI jAya che, temAM pANI, dugdhazarkarA, jamInamAM jovAmAM AvatuM rAsAyaNika carabI ane kesIna ghaTakonuM pramANa ochuM racanA dharAvatuM pANI, je rAsAyaNika he che ane tenAM kula ghanadra rAkha, baLanA kAraNe tyAM rahe che; lAlALA ebhUmina, lebyulina, binajheTIna taDapathI te bahAra Ave che. combing nAITrojana ane keTalIka vAra peTIna ability. aMtarjanita sajIvanI tenI ta sAdhAraNa dUdhamAM hoya tenAM karatAM saMkara saMtatima icchanIya lakSaNe mApavAnI vizeSa hoya che. tene eka aThavADiyA kSamatA. sudhI avavA devAmAM Ave che. te recaka daombustible. dahanazIla, velanazIla. ane navajAta baccA mATe jarUrI che. tenI combustion. dahana, valana. regapratikAra zakti vadhAre hoya che. come in (inco) heat. mAdA prANInuM cot, vachere. (2) ghoDI, gadheDI inuM cAra madamAM AvavuM. varSanI heThaLanuM baccuM. Comillas. asAmanA DuMgarALa pradezamAM cole (coulter). mATInA Dhephane thatA kapAsanuM vepArI nAma. ka patuM haLanuM pAnuM. Commelina. nudiflora L. 2021column. re, 49112. columnar. Hon. C. obliqua Buch-Ham. bApa rekhA staMbhaya hoya tevI (vanaspati). kaMjarA nAmanI kumaLA khAdya saMkuravALI For Private and Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir commensal 127 community zAkIya vanaspati duSkALa ane achatane sAmano karatI, commensal. sahabhejI.(2) yajamAnamAM paMjAba, uttarapradeza, madhyapradeza, gujarAta, sAthe rahetA ane sAthe khorAka letA bina, mahArASTra, Admapradeza, karNATaka, ane parajIvI sajIvo. commensalism. tAmilanADumAM thatI vanaspati, je pAchotarA sahabhejitA, parasparane bAdhA karyA vinA comAsAmAM siMcAI vinA paNa thAya che. samAna kherAka khAnAra prANI samudAya. c.m. downy mildew. ScleroCommiphora caudata (Wight spora graminicola (Sacc.)20A & Arn.) Engl. (Syn. Balsamo aat 101.c.m. head smut. dendron caudatum Wight & Sphacelotheca destruensen 2010 Ann.). bAndrapradeza, tAmilanADu, maisura thato eka rega. bane keraLamAM thato supa, jenI chAla ane common mulberry. zeturanuM jhADa; pAnamAMthI maLato guMdara athavA gUgaLa je Morus australis Poir. (M. acidosa srAva auSadha ane dhUpa tarIke upayogamAM Griff., M. indica auct, non L.). levAmAM Ave che ane phaLa khavAya che ane nAmanuM khAdyaphaLa - zeturanuM jhADa. aal zpact your exa 3. C. mukul common murrel. Ophiciphalus (Hook ex Stocks) Engl.(Syn. striatus nAmanI mAchalI, Balsamodedron mukul Hook. common pear. Pyrus communis ex, stocks). gUgaLa, dhUpa tarIke tathA L. nAmanI nAsapatIne eka prakAra. auSadhanA sthirIkaraNamAM upayogamAM Ave common salt. seDiyama kalerAiDa 3. C. roxburghii (Arn.) Engl. nAmanuM darajanI va5rAzanuM mIThuM; sUtra NaCI., jene upaga DheranA khorAkamAM, rAjasthAna ane gujarAtamAM thato gUgaLa, je. sugaMdhI dravyanA sthirIkaraNa mATe upayogamAM rAkane svAdiSTa banAvavA ane khAdya levAmAM Ave che. drAnI sAcavaNI mATe . thAya che. common sow thistle. gulin, common carp. Cyprinus carpio 21431 StSonchus oleraceus L. nAmanI zrIlaMkAmAM thatI kApe mAchalIne nAmanI varSAyu zAkIya vanaspati. prakAra. common thyme. Thynius vulcommon custard apple. garis J. nAmane supa, jemAMthI vadhIya rAmaphaLa. guNavattA dharAvatuM bASpazIla tela kADhavAmAM common field cricket. Rrachy mAve che. trypes achatinus Stall. 11Hoj HIS common vetch. Vicia sativa L. ane zaNamAM paDatuM jaMtu. nAmane ghAsacAre. conmon field rat. Gerbillus common wheat. 46; Triticum indicus nAmane juvAra ane bAjarInA vulgare L. nAmanI ghauMnI eka jAta. khetarano uMdara. community, samAja, samRdAca, C. common jujube. O12; Ziziphus Development Programme. sation aertn; A. Dil garis 1952mAM bhAratanA pasaMda karAyelA grAma Lamk. nAmanI paMjAba ane 5. vistAramAM zarU karela sAmudAyika vikAsa baMgALamAM thatI khAdya phaLa be ranI vanaspati kAryakrama. C.Development Proje common methi. methI. cts. 1952mAM zarU karavAmAM AvelI common millet. Boll; Panicum B ella's (93124012 Elevation. c. milliaceum . nAmanI jhaDapathI pAkatI, spirit. samUhabhAvanA. For Private and Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra comose www.kobatirth.org comose. guccha zI, 'zamaya, phamatAkAra, le bhaguccha, c. seed. mala bIja, keza - taMtumaya khIja. compact. saMghana, susaMhata. (ra) vavavA agAu jamInanA kaNane dabAvI jamInane saghana banAvavI. (3) saghana rIte saMnita karelI jamIna, companion cropping. pAka. c. cell. sAthI kASa tara compartment. vahIvaTa, varNana ane noMdha mATe kAyamI rIte nakkI karelA jaMgalane! prAdezika bhAga. (2) khaMDa. compatibility, saMgatatA, (2) pAganayana ane phalIkaraNanI dehadharmAMca ane janika zacatA. (3) phaLa cheDamAM evI vyavasthA, jemAM naranyu mAdRAjanyune phalita kare che. compatible. saMyeAjya, saMgata. (2) saraLatAthI phalita banI zakanAra. compensation. (1) saMmaMjana. (2) vaLatara. competition, spardhA, harIphAI, pratiyAgitA. ka crop. pAka competitive plant, khetaramAMthI khIjI jAtanI vanaspatine haThAvI denAra spardhA vanaspati. . market. pratispI bajAra. complemental feed. carANa uparAMta vadhArAne ke tene pUraka khorAka, complementary crop. pUraka pAka. .. factor. eka ka sahaye!gathI cAkkasa lakSaNanuM niyaMtraNa karanAra kAraka, c, genes. vyaktigata prabhAvanI dRSTie eka sarakhAM hoya paraMtu paraspara maLIne kyAMtarakriyA dvArA navA lakSaNanuM nirmANa karatAM jinana, complete. pUrNa, c. fertilizer'. pUrNa khAtara; nAI Trojana, phospharika eNsiDa ane peTAza dharAvatuM khAtara. c. flower, vajra, phulapuMja, puMkesara ane strIkesaravALuM puSpa, pRrNapuSpa. completely saturated. pRrNa rIte saMtRpta, dhAraNa karI 128 compound zake te saghaLAM sAcano dharAvatI (jamIna). complex virus. jaTila viSANu; rAganuM kAraNa bananAra ke tethI vizeSa viSaNu;khA roganuM lakSaNa tene mATe javAbadAra viSANuo paikAnA vyaktigata viSANu parathI agolu taNI roya nahi. complicated fracture. rakta vAhinIo, cetA athavA snAyuone paNa ijA pahecI hoya tevA prakArane jaTila asthibhaMga. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir taiyA component materials of soil horizons dhana, pravAhI ane vAcavIya kanyAnuM baneluM bhUmi saMta; tenAM akArbanika dravye mULa zailana rAsAyaNaka ane bhautika khavANathI banelAM hoya che, jyAre kArbanika dravye jIvaMta vanaspati, prANIo ane temanA avazeSa mRdA saMyojana ane pravAhI tathA vAyavIca padArthonAM banelA hoya che: vAcavIya dravye mRdA raMdhromAM hoya che. composite disease. viSANu - saMkulathI thayele rAga, composition. saMgaThana, baMdhAraNa, saMracanA, banAvaTa, (2) cAkasa vistAramAM vividha vanaspatinuM sApekSa utpadana. (3) khArAka, khAtara i. kAI paNa mizraNanA ghaTako compost. kArbanika nakAmA padArthonuM mizraNa, (2) nakAmA kArbanika padArthone kAhavaDAvavA. composting. jamInanI phaLadrupatA sudhAravA ane tene aLavI rAkhavA mATe gAmaDAM ane zaheranA vAnaspatika ane prANIja maLe ane kalcarane upayogI anAvavAnI prakriyA. anAjana sAMThA. ghAsapAta, magaphaLIna cheDA, dhAsa, pAMdaDAM pAMdaDAMnI kaMga, gharane karaze. lAkaDAnI rAkha, maLa-mUtravALI mATI ane Ava drabyAmAMthI khetaranA jevuM khAtara banAvavAnI prakriyA; bhAva dravyonuM khAtara banAvavAna lagabhaga be mahinA jeTale samaya lage che. compound. yaugika, saMyejana, aneka tavAnuM yaugika, (2) saMyukta (puSpa, kaLe For Private and Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir compress 129 condensation sI kesara i.). ce, carbon. kArbana anAjanI ADa pikAza ane prANuMja ADasaMjana. c., nitrogen. nAiTrojana pedAza jevA ochA taMtuo dharAvatuM pazu sAjana. c. aporophere. saMyuktAkSI khANa. (2) pioSaka dravyanI sAthe upayogamAM bIjANudhara. c. corymb. saMyukta sama- levAmAM AvatuM UMcI poSaNazakti dharAvate zIkha. c. fertilizer, emaphasamAne khANa, Dhera ke anya prANIo mATe emeniyama phosapheTa, DAya emeniyama phosphaTa, khorAka. c. sprayer. kendrita emoniyeTeDa suparaphopheTa ane poTeziyama svarUpamAM phUganAzaka ke jaMtunAzaka dravyanA nAITa jevAM sAdhAraNa be ke tethI vizeSa chaMTakAvanuM sAdhana. concentrated. pioSaka dravyanuM banAvavAmAM AveluM khAtara. saMkendrita, saMghanita. c. organic c. fracture. cAmaDIne toDIne bhAMgeluM manure. bALa, hADakAne bhUke, mUtra, hADakuM bahAra AvyuM hoya te asthibhaMga. lehI, saMkendritarUpamAM vAnaspatika dravya c. fruit. saMyuktaphaLa. c.layering. jevA kArbanika prakAranAM dravyanuM baneluM sarpila starIkaraNa. c. leaf. saMyuktaparNa. khAtara. concentration. saMkendraNa, c. nwiddle Namella. saMyukta madhya- sAMdratA. (2) keI drAvakamAM sakriya padArthanuM paTala. c. sieve plate. saMyukta cALaNI pramANa. c. of produce. khetara paTTI. c. stomach. saMyukta jaTha2. vAge parathI bAra ke sarvamAnya sthAna para LanA2 prANIone jaDaranA prathama, dvitIya, pedAzane ekatra karavI ke temanuM parivahana tRtIya ane caturtha evA cAra khaMDeramAM karavuM. AmA velAM hoya che; pahelAM traNa conchicle zaMkhAkAra. AmAzaye annanaLIne ja vistAra che, concomitant, sahavartA. jyAre cothuM satya jaThara che. c. struc- concrete. saghana.(2)kenjhITa. c. frost, ture. eka karatAM vadhAre prakAranI jamIna maTIne saghana kheDa banAve te rIte barapha jevuM nanA vyaktigata kaNenAM samUhanAM kada, sakhata thayeluM jhAkaLa ke tuSAra. c. lined thAkAra ane vibhinnatA. c. umbel. channel. kendrITa castaravALI siMcAI saMyukta chatraka. mATenI nahera, je lAMbA samaya mATe Take compress. zarIra para AvelA sejAne che ane pANIno bagADa aTakAve che. e che karavA ke raktastrAvane niyaMtraNamAM concretion. kaMkara. (2) sravatA pANInA lAvavA mATe upayogamAM levAmAM AvatuM drAvaNathI lavaNa avakSepathI banele kaNene. game te dravya, geja, pATe, paTTI . (2) samUha. (3) bAyarna eksAIDanuM kelziyama gAdI, rUnI paTTI. compressed air kArboneTa jevAM keTalAka rAsAyaNika saMyesprayer. hAtha paMpathI aMta lAvIne jananuM sakhata thayeluM saMghaTTana. (4) mANasa rasAyaNa chATavAnuM sAdhana. compres- ke pazunI dehaguhAmAM patharI jevo banele sion. dabANa, dAba. c. ratio. dAba- akArbanika dravyane gaThTha, patharI. guNottara. c. wood. dabAyeluM-dAbeluM concurrence. sahagamana, saMgamana. kATha. concurrent, sahugAmI. concave. avatala, aMtargoLa. condensation. saMghanana, saMghananIbhavana. conceive. garbhadhAraNa kare, garbha rahe. 2) bASpanA pravAhIkaraNanI prakriyA. conception. garbhadhAraNa, koI paNa condensed milk. nirvAha heThaLa prANInuM thatuM phalana, bhraNanA vikAsanuM dUdhamAM pravAhI dravyane dUra karI temAM prathama pagathiyuM. c. rate. paheluM milana, zarkara umerI saMghanita banAveluM dUdha pIvuM ke jethI garbha rahe tene dara. dUdha labe samaya sacavAyeluM rahe che ane concentrate. dhAnya, anAja, kheALa, dUranA aMtara para mokalavA mATe tenuM kada ku. ke.-9 For Private and Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir condiments 130 Coniothecium paNa nAnuM thayeluM hoI sugama thAya che. conformation. kaI kAcaMkArI lakSaNanA condiments. masAlA. saMdarbhamAM jIvaMta prANInAM prakAra ane condition. kaI prANuM, bIja, phaLa svarUpanI anurUpatA. conformity. ke phUlane sAmAnya dekhAva ane athavA anurUpatA. tenA svAsthanI sthiti. conditioned. confounding. saMkaraNa. niyaMtrita, anukUlita, anubaMdhita. condi- Conged tomentosa Roxb. var. tioner, orthlalo 31220121 alat azurea Clarke (Sya C. azurea bhAratuM, temAM lagADavAmAM AvatuM game te Wall.) mATe supa je bagIcAmAM dravya ke khAtaramAM bheLavavAmAM AveluM dravya. vAvavAmAM Ave che. conditioning, prANIo, vanaspati congenial, sahelAIpUrvaka parasaMkaraNa ke temanI pedAzonI prakriyA karavAmAM Ave kSamatA dharAvanAra. (2) saraLatAthI joDAI ke chevaTe temane upayoga karavAmAM Ave zakanAra. te agAu temanI karavAmAM AvatI mA- congenital. janmajAta; janma vakhate jata. c. of wheat. ghauM ke ghauMnI hAja2 ke te samacathI, paraMtu AnuvaMzika vividha pedAne upayogamAM levA agAu arthamAM nahi. c. dystokia. janmajAta te para karavAmAM AvatI prakriyAo. kaSTa prasava conduct. saMvahana, vahana. conduc- congestion. jamAvaTa lehInI. tion. cAlatA, vAhakatA, saMvAhakatA. c. of brain. Hoprati ishall conducting.vahana karanAra, vahana karatuM thatI jamAvaTa. c. of b, active. saMvAhaka. c. cell, saMvAhakakoSa, vAhakaSa. sakriya rIte magajamAM thayelI lohInI c. tissue, pANI ane annanuM jamAvaTa. c. ofk..passis jamAvaTa. c. ofb passive. niSkriya vahana karatI vanaspatinI jalavAhinI ke rIte magajamAM thayelI letInI jamAvaTa, rIte magajamAM thayelI yAdIna anavAhinI pezI. conduction. c. ofudder. dUdhALAM DhoranAM AMcaLamAM vahana, saMvahana. (2) pravAhI piSaNa, pANuM Avate seje ke temAM thatI lohInI dhanuM eka sthAnethI bIje thatuM vahana. con- jamAvaTa, jemAM jamAvaTa thayela bhAga ductivity, vAhakatA, saMvAhakatA. garama bane che. ghaNuM dUdha ApanAra prANunA conduit. pANInA vaheNa mATenI khullI saMbaMdhamAM A vikRti banavA pAme che. ke DhakelI naLI. (2) dhAtune naLa. Congo coffee. 1511 $1$?; Coffeu cone. pis c. of depression. robusta Linden. 11H0l C SILI UMdhA vaLelA ghaMTAkAre vadhatI jatI pANInI paNa ahIM keraLa, tAmIlanADu ane karNApravaNatA. c. wheat. bhAratamAM thatA TakamAM thatI ke, je bhAratamAM thatI traNa aneka prakAranA ghauM paikIne eka prakAra prakAranI kephI paikInI eka prakAranI che. conicle AMka akA2. condiophore. kazuM bIjANu, aliMgI Conference. nAsapatIne eka prakAra. bIjANune udbhava bahita paddhati mujaba phaLa madhyama kadanuM, lIlI chAlavALuM ane viziSTa kavakasUtra upara thAya che. hoya che. condium (24.4.) (conidia 04.9.,. configuration, samAkRtika racanA, phUgane game te aliMgI bIjANu, je anuvinyAsa. kULa mAdhyama maLatA aMkurita thAya che. confirm. anumodana ApavuM, puSTi conifer, zaMku AkAra (jhADa ke supane ApavI. confirmation. anamedana, samUha). Coniferous. zaku AkAra puSTi. dharAvatuM (vRkSa ke supa). confuent. saMlagna, saMgAmI, sahagAmI. Coniothecium chomalosborum For Private and Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Coaiotyrium 131 contagious Corda. sapharajanane thatA rogane kATa. (2) utsarjanamAM paDatI muzkelInA kAraNe jarUra Consothyrium aretae. sepArInA karatAM vadhAre samaya mATe AMtaraDAMmAM rahI vRkSanA pAnane thatA rogane kITa. javA pAmate maLa; sUke ke apAcya khorAka conjugated nucleus.yamita kendraka. khAvAthI prANImAM pedA thatI AvA prakAranI avasthA, conjugationyumana, samakoSa saMyoga, constituent. koI dravya ke saMjananA saMyugmita bIjANu nIpaje te mATe be sarakhAM janyuonuM ekIkaraNa. constitution, baMdhAraNa, saMracanA. (2) conjunctiva. AMkhanA DoLAnA draya paraspara saMbaMdhita aMge ke bhAgonuM taMtra. (3) bhAgane AvanA2, popacAnI Avazyaka tvacA, svAstha, zakti che. jALavavA mATenI koI netrastara, yu. conjuctivitis. prANanI kSamatA. netrayajakApa, netrastara kepa, netrazleSma ko5. construction, AkuMcana, saMkeca. (2) connecting. joDatuM, jaka. c. rod. khAMce. RLY'S 83, c. tissue alor's uga. consuming markets. 4zgariat conservancy. malasaphAI. conser- upabhega thato hoya tevuM bajAra. consuvation. saMrakSaNa. (2) atyAranA ane mption. vyaya, upabhega. (2) kSayaga. bhaviSyanA samaya mATe karavAmAM AvanAra consumptive use. emloyal upayoga mATe kudaratI sAdhanonuM niyaMtraNa jamInamAMthI jalabASpa UDI jAya te sAthe ane saMrakSaNa. (3) jamInanI utpAdakatA, bASpanayana ane vRddhidvArA vanaspatidvArA jALavaNuM ane ghasArAnuM karavAmAM AvatuM pANIne thato upabhega. c. a. of niyaMtraNa c. of forest. vana saMrakSaNa. water. juo absolute 0.ater conservative grazing. 212IQL requirement. bhUminA maryAdita bhAgamAM Dhorane caravA contact. saMparka. c. herbicide. deza jethI AgAmI mosamamAM A vistAra saMsparzaka vanaspatinAzaka, AMtarika avazebAlI thaI na jAya. conservatory. paNa karatAM vanaspatinI pezInA sparzamAtrathI nidarzanAlaya, vanaspatinA nidarzana mATenuM vanaspatine nAza karanAra dravya. c. kAcaghara. conserve, jamIna ane temanI insecticide. cUsaka jaMtuone sparza sudhAraNa karavI, ane tene tArkika ane thatAM temanAM zarIramAM pravezIne temane mArI samajapUrvaka upayoga karo. nAMkhanAra saMsparzaka jaMtudana dravya, jemAM considerable. ThIka ThIka, gaNanApAtra. nikoTAIna salphaTa, pharnAsula, sparsela, gaMdhaka, DIDITI ane bIesasI, elphina, DAya consistence. susaMgatatA. (2) mRdAdaLanuM elDrina ane enjinane samAveza thAya che. saMghanana ke saMjana, jemake cIkaNuM, sughaTatha c. spray. sparzathI mAranAra ke jaMtune DhIlI, daDha ka. mATI. consistant. nAza karanAra chaMTakAvanuM dravya. contagious. saMkrAmaka, sparzathI janAra, consociatio]. upasahavAsa. cepI. c. agalacti, hyu-nyUmeconsolidation. ekIkaraNa. c. of niyA samUhanA sajIvo dvArA gheTAM-bakarAne agricultural holdings, kRSi thato roga, jemAM AMcaLa, AMkhe ane sAMdhA khAtAonuM ekIkaraNa. c. of hold. para sojA Ave che, nabaLAI jaNAya che. ings. khAtAonuM ekIkaraNa. sukAI javAya che, AMcaLa para sejA Ave constant, acara, acala. (2) alaka. che, dUdhane UtAra ghaTe che ane chevaTe garbha (3) niyatAka sthirAMka. pAta paNa thaI jAya che. c. bovine constipation sullevuld, og sledl. abortion. Brucella abortus 412011 susaMgata. For Private and Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra contaminant www.kobatirth.org jIvANuthI gAya ke bheMsane pAMca ke ADama! mahine thate garbhapAta. c. bovine pleuro-pneumonia. Bovimyces pleuro-pneumoniathI DhArane thate nyUmeniyAnA roga, jemAM chevaTe gITAranuM maraNa nIpaje che. c. caprine pleuro-pneumonia. dheTAne thatA rogane eka prakAra, jemAM regI prANIne tAva va, zUnyamanaska khane, nAka sabyA kare, kapha thAya ane chevaTe te marI tAya. c. disease (infectious disease),saMkrAmaka roga, cepI rAga. c. ecthyma, gheTAMnAM khaccAM i. ne thateA viANujanya rAga, jemAM mAMnA khUNA ane Apara sena AvI, masA jevuM bane che. c. pustular dermatitis. ju contagious 132 echyma. contaminant duSaNakAraka. contaminate. saMparka dvArA ke hAnikAraka jIvANu, phUga ke rasAyaNA i. ne bheLavIne kRSita karavuM. contamination. kRSNa, pradUSaNa. contiguous, nikaTastha, saMnihita, jeDAjoDa AveluM. continual, avirata, satata. c. constituent, satata ghaTaka. continuity. sAtatya. . of life. jIvana sAtatya. c. of species. prANI ke vanaspatinI jAtinuM sAtatya. continuous. satata, avirata, niraMtara, cAlu. c.-action atomizer. satata chaMTakAva karanAra sAdhana; hAthapaMpa, jemAM pUratuM dabANa apAyA bAda chaMTakAva cAlu rahe che. c. brooders. hArAnI saMkhyAmAM sevAtAM IMDAMne kAlo, gesa, ke tela dvArA satata garamI ApIne sevanAra sAdhana. c. cropping. varSoMvarSa enI e ja jamIna para enA e ja pAka levA, c. cultivation, varSovarSa enI e ja jamIna para enA e ja pAka levA. c. grazing. samasta meAsama daramiyAna enI e ja jamIna para dvAra carAvatA. c. phase. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only contour c. variation. avirata avasthA. avirata vibhinnatA. contorted. vyAvRtta, amaLAyeluM, vAlacita. contour. samecca rekhA. (2) jamIna paranI sarakhI UMcAInAM sthAnAne bleDatI kAlpanika rekhA.(2) pakSInA zarIrane AvaratAM bahAranAM (pIMchAM). c. bench levelling. DhoLAvavALI jamInamAM yogya siMcAI thaI zarka te mATe tene taMcAra karavAnI prakriyA, jemAM jamInanA paTTA paDI pratyeka paTTo svataMtra vistAra hoya tema tene samatala karI temAM sApAna - pagathiyAM anAvavAmAM Ave che. c. border irrigation, saheja DhoLAvavALI jamInane siMcAI ApavAnI paddhati, jemA samasta vistAranI paTTI banAvI, sAmAna ane cAkaDIo jevA pALA karavAmAM Ave che, jethI pALAthI paTTImAM pANI bharAya tyA sudhI pANI rezakAya che. c. checks. 6thI 12 se.mI.nA aMtara para UbhI samecca rekhA anAvI pANI rokavA mATe UbhI karavAmAM AvatI ADaze. c. farming. pALA khetI. (2) jamInanA pALA banAvI khetI karavI. UbhA pAkanA sAMThA ke prakAMDathI vahetuM pANI aTakAvAya che, tenA vega dhIme banAvIne dhovANa aTakAvAya che, jethI pAka mATe jarUrI bheja saMgharI zakAya che, dheAvANathI thatI hAnine rokI zakAya che ane pAkanuM utpAdana vadhArI zakAya che. c. feathers, pakSInA piccha kalApa, c. furrow. mALAnI sAthe sAthe ke sarakhA prakAranA banAvelA. cAsa. . furrow method..pALA dvArA cAsamAM siMcAI ApavAnI paddhati.c. interval, UMcAImAM taphAvata athavA pALA vaccenuM UbhuM aMtara. c. planting. sameAccarekhA AgaLa hArabaMdha pAka vAvave. c. ploughing. sarakhA naLanI rekhA kesameccarekhA para kheDa karavI. . strip ploughing. pALA paTInI kheDa. c. system of
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra contractible www.kobatirth.org 133 planting. TekarI ke DhoLAva para phaLa jhADa ke anya pAka vAvavAnI paddhati, jemAM eka sarakhA DhALAva para DhALAvanA kATakhUNe jhADanI hAra vAvavAmAM Ave che, jethI kevANane aTakAvI zakAya che. c. terracing. mATInA Dhera racI, DhoLAva para seApAna - pagathiyAM banAvavAnI paddhati, c. trenching. vaNakheDa jamInamAM pALA AgaLa khAI kheAdavAnI paddhati. contouring. bhAre varasAdavALA pradezomAM ghevANa aTakAvavA mATe athavA ochA varasAdavALA pradezomAM bhUmigata bheja jALavavA pALA AgaLa haLa pheravI cAsa, kinAra ke khAI banAvavI. contractible. saMkocanazIla. c. vacrole. saMkAcanazIla rasadhAnI. contributory. sahAyakArI, pUraka. contrivance. yukti, control, niyaMtraNa, aMkuza. (2) vAnaspatika ke prANIja rAga, jaMtu, ghAsapAta ithI thatI hAni rokavAnI game te paddhati. (3) prayAgamAM tulanAnA hetu mATe upayegamAM levAmAM AvatuM dheAraNasaranuM controlled price. niyaMtrita kiMmata, aMkuzita kiMmata. controversial. vivAdAspada. mAya. contasion. aMta:kSata, mUDhamAra. (2) prANIna! zarIranI bahAranI sapATInI nIcenI pezAne thatI hAni. (ka) ujharaDA, convalescence. sAnna thavAnA samaya; mAMgI bAda dhIme dhIme puna: svAsthya meLavavAnI avasthA, regeApazamanano samaya - avasthA. convalescent. mAMgI khAda sAjI thaI rahelI vyakti. convergent improvement. ekAnmukhI kramennati; kendragAmI sudhAraNA. convex. uttala, bahirgoLa. convolute. cita, viMTaLAyeluM, suMvalacita (paNa). convolution. vacana. (2) mastiSka ke AMtaraDAnuM vIMTaLAI javuM, Convolvulus aryensis L. cAMdavela, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir co-op* velaDI, khetarAu kudaratI, haraNa, nArI. C. batatas. zakkariyA. C. ispidus Vahl. eka vanaspati. C. microphyllus Sieb. dheALI zaMkhAvalI. C. nervosis Brm. f. dhAvela, zAbhA mATe vAvavAmAM AvatI vanaspatine eka prakAra. c. pluricaulis Choim. zaMkhAvalI, zaMkhapuSpI. C. retans. vanaspatine eka prakAra. C. splendens Hornem. vanaspatine eka prakAra. convulsion. tANa, AMcakI. (ra) kAI prANInA magaja ke karoDarajjumAM viparIta kAryonI naidAnika avasthA, jemAM snAyue saMkAcAya che, ane zarIramAM bhAre jakharA AMcakA Ave che. Conyza balsamifera L. hiMdImAM jene kakAMdA kahe che te himAlaya, AsAma ane khAsI TekarIomAM thatA nAnA cheDa che, jenAM pAna suvAsita che ane jemAMthI kapUra nIkaLatuM hovAnuM mAnavAmAM AvatuM hatuM. Cookia punclala Retz. agnijaLa; orisA ane bihAramAM thatI eka vanaspati, jenAM phaLa khAvAnA kAmamAM Ave che. coop. tAranI nAnI vADa, jemAM baccAMne rAkhavAmAM Ave che. co-op. sahakArI (maMDaLI). co-operation, cAkasa prakAranI Arthika AAvacakatA pUrI pADavA mATe svaicchika rIte ekaThA thaI kAI saMsthAnI racanA karavAnI eka paddhati. 1904mAM grAma RRNa rAhata mATe AvA prakAranI saMsthA racavAnA prAraMbha thaye| manAya che. (2) sahakAra, sahayoga. co.operative. sahakArI, sahayAgI. c. administration. sahakArI prabaMdha, sahakArI vahIvaTa. C. Credit Societies Act, 1901nI sAlamAM sahakArI dhirANamaMDaLInA kAmakAjanuM niyamana karatA ghaDavAmAM Avele kAcA, sahakArI dhirANa (sahakArI) maMDaLIone adhiniyama. c. enterprise. sahakArI sAhasa. (2) sahakArI dhAraNe keAI audyogika ' For Private and Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Coorg Honey Dew 134 coral saMsthAnI karavAmAM AvatI racanA. c. nathI. c. deficiency. nAbA jevuM farming society. sahakArI kRSi yelpa khanija tattva pUratA pramANamAM maMDaLI. (2) svAzraya ane pArasparika saha zeSAtuM na hai tethI vartAtI UNapathI kAranA dhoraNe racavAmAM AvatI kRSi saMsthA. vanaspatine te eka prakArane roga, jemAM c. marketing.societies. 4651.22 771246 2140115 on . c. fungibajAra maMDaLIo; kRSi pedAzanuM vecANa cides. phUgane nAza karavA mATe upayogamAM karavA mATenI sahakArI maMDaLIo. c. levAmAM AvatuM tAMbAnuM eka sAjana, movement. sahakArI AMdelana; artha jemAM mukhyatve borDomikara, kepara vyavasthAmAM sahakArI dhoraNe pravRtti kara- kisakala rAITa, yuprasa okasAIDa, vAne prayAsa karavA mATe hAtha dharAtuM pIrIne kasa (tAbA para AdhArita chAMTavAne delana. c. organisation, sahakArI mUke) i.ne samAveza thAya che. c. iodide. saMsthAnA sahakAranA pAyA para racavAmAM oNpara ADAIDa. c. sulphate, AvatI saMsthA. c. principle. saha- morathUtha, jene upaga jaMtuone nAza kArI siddhAMta. c. society. sahakArI karavA mATe thAya che. maMDaLI, c, undertaking. saha- coppice. jamInanI sapATI sudhI jhADa kAranA gheraNe racavAmAM Avato udyoga. pADavA, jethI tenA mULamAMthI praha thAya. cooperator. sahakArI maMDaLane sabhya. (2) tAjetaramAM vRkSo kApI nAkhyA hoya Coorg Honey Dew. madhubiMdu nAme te vistAra, jemAM navA aMkura phUTayA paNa oLakhAtuM, uttara bhAratamAM thatA, laMba- heya. (3) gulmavana. c. forest.dvitIgoLa, eThAM mIThAM, bI vinAnAM papaiyAnuM jhADa; yaka prahathI nirmANa pAmatuM vana. c. jenA prakAMDa para pramANamAM nIce phaLa bA mound. marakSapanI AsapAsa jAmato che ane jenI suvAsa vozigTana nAmanA mATIne thara. c. shoot. jamInanI papaiyA jevI che. jhADa khUba ja phAla Ape che sapATI sudhI kApavAmAM aAvyAM haiya, Coorg orange. kRrga ane keraLanA bALavAmAM AvyAM heya tevAM jhADanAM ThUMThAMvAyanADamAM thatAM saMtarAno eka prakAra, mAMthI phUTa aMkura. jenuM jhADa bI vAvIne ugADavAmAM Ave copra. 5. sukAyelA nALiyeranuM kAcaluM; che, je pulI ane nAraMganAM nAme paNa bhaMDAramAM be-traNa mahinA sudhI kaparAne oLakhAya che, jenuM jhADa moTuM, bhAkAra sukAvA devAmAM Ave to, koparAne gaLe UMcuM, saMhata-5Ne bhAvALuM ane khUba chUTo paDe che, je temAMthI koparelaDha kADhavA phaLa ApanAruM che. mATe upayogI bane che. c. oil ke parela; Copenhagen Market, kebIne cUlA ke sUkAyelA zaparAmAMthI kADhavAmAM sudhArele eka prakAra. bAvatuM tela, je khAvAmAM, vejITebala, copper, tAMbu, Cu saMjJA dharAvatuM vana- mArgarina ane sAbu banAvavA, UMjaNa tarIke spatinuM alpa khanija piSaka dravya; je ane mAthAnuM sugaMdhI tela taiyAra karavAmAM (Ci++) para Ayana tarIke levAya che. upayogI bane che. c. acetoarsenite. oNpara esI- coprophagous. malabhalI, malajIvI, ArsenAiTa, je parisa grInanA nAme oLa- viSTA khAnAra. khAya che; je lIlA raMganA DAkaNane copulation. liMgIya yugmana, maithuna. bhUke che ane jene jaThara viSa tarIke jaMtu coral. paravALAM. c. tree. pADeravAM; 71291 212 EYLHi 29141-94199 og Erythrina variegata L. var. paraMtu pAMdaDAMne hAnikAraka jaNAtA tene orientalis (L.) Merr. nAmanuM 5. have phaLabAgamAM upayoga karavAmAM Avate baMgALanA suMdaravana, AMdAmAna ane nike For Private and Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Corallocarpus... 135 corm bAra, tAmIlanADu ane orisAmAM thatuM gujarAta, paMjAba, rAjasthAna ane annajhADa, jenI kumaLI sige ane bI khAvAmAM pradezamAM thatuM eka jhADa, jenAM phaLa khavAya Ave che, jenI chAlanA resAnAM deraDAM bane che. C. Totad. Roem & Schult. che, phUlamAMthI lAla raMga maLe che. A jhADane guMdI nAmanI vanaspati. c. sebestan. vADa mATe tathA kALA marInA velAne Teke . lAla lasUra nAmanI nAraMgI raMganAM ApavA mATe vAvavAmAM Ave che. phUlavALI zebhAnI vanaspati. Corallocarpus epigatus (Rottl cordial. badhA ja prakAranAM ga2, bI, I. & Willd.) Clarke; gujarAta, paMjAba vinAno caLakate svaccha phaLa rasa, jene Adhrapradeza ane karNATakamAM thatI zAkIra maMdana karIne upayogamAM levAmAM Ave che. vanaspati, jenAM mULa maraDe tathA saMdhivAmAM cordon system of training. auSadhi tarIke upayogamAM Ave che. be phuTa jeTalI drAkSanI vela vadhe tyAra pachI Corchorus capsularis L. meTI chUcha, tAranI jALI para tene samakSitija vIMTALazaNa; pa. baMgALa, AsAma, bihAra, utta 2- vAnI paddhati. pradeza ane orisAmAM thate 5, jenA Cordyline terminalis Kunth. resA kethaLA, guNapATa, deraDA, sAdaDIo bagIcAmAM thato supa. ane kAgaLa banAvavA mATe upayogamAM Ave che; tenI lAkaDI auSadhIya kolase core. sapharajana, nAsapatI i.ne bIvALo banAvavAnA kAcA mAlanI garaja sAre che, aMta:stha bhAga. (2) DabAmAM bharavA ke jemAM vAyu ane pravAhInuM adhizeSaNa murabba banAvavA phaLanAM bInI sAthenA karavAnI UMcI kSamatA rahelI che. C. aMta:stha bhAgane dUra karavo. (3) gA. fascicularis Lam. all 0442M. C. Coreopsis basalis Blake, Rile! olitorius . bora chuM; pa. baMgALa, mATe vavAtI vanaspati. AsAma, bihAra, orisA ane uttara coriander, dhANA, kethamIra, CorianpradezamAM thatI vanaspati, jenA prakAMDamAMthIdium sativum L. nAmanI, mULa bhUmamaLatA resA jADuM kApaDa banAvavA mATe nA pradezanI paNa ahIM madhyapradeza, kAmamAM Ave che. C. tiloculari L, karNATaka ane bihAramAM thatI suvAsita nAnI rAjagIrI, kaDavI che, lAMbI che. zAkIya vanaspati, jeno upayoga khAdya vAnagIne Corcyra tebhalonica. nAmanuM DAMgaranuM suvAsita karavA mATe thAya che, jenAM phaLa-dhANA uttejanAkAraka che ane te, vAtacord. nALa; garbhastha bALakane tenI mAtAnI hara, jaTharanA dardI mATe ane pauSTika dravya sAthe ora vaDe jeDanAra rajaju. (2) vRSaNa- tarIke upayogamAM Ave che. (2) dhANa. ce dhAraka rajaju. (3) doraDuM. powdery mildew. Erysiphe cordata. merudaMDI (prANuM). polygoni mAMthI ghANAne thato eka rega. cordate, hRdayAkAra. Coriaria nepalensis Wall. 341Cordia dichotoma Forst f. (Syn. laya, sikkima, bhutAna ane maNipuramAM C. myxa Auct plur; non L. thatI vanaspati, jenAM pAna cAmaDAM mAC. obliqua Willd.). paMjAba, rAjasthAna, vavA kAmamAM Ave che. madhyapradeza, pazcima dvIpakalpIya pradeza ane cork. bUca, kSA. (2) kASTIya vanaspatinuM khAsI TekarIomAM InDiyana cerI nAme bahAranuM kaThaNuM AvaraNa. thatI vanaspati. C. gharaf (Forsk.) corn. kAMtala kaMda; goLAkAra, ghana, lAge, Ehrenh & Asch (Syn. C. Tothat be ke traNa AMtaragAMThavALe prakAMDa-kaMda, Roem & Schult.) guMdI nAmanI ghanakaMda, cormed, junA ghanakadathI banela For Private and Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 136 cormophyte dvitIyaka dhanakaMda. cormlet. jue cormel. cormous. narkavALI (vanaspati). cormus. dhanakaMda. cormophyte. thaDa, mULa ane parNamAM bina khanelA bhAgavALI vanaspati. cormorant, mAchalI khAnAra jalavAsI paMkhI, je mAchalI pakaDavA DUbakI mAre che. corn. ghauM ke java jevA dhAnyanA dANA: tAja. c. cob, makAInA DADAne kASThIya aMtaHstha bhAga, je DhArane khAvA mATe apAya che. c. on the cob. makAInA kAcA dudhiyA dANA. (2) dANA kADhI lIyA vinAne makAInA DADA, cormlet. makAinA kAcA DADA. cornea, AMkhanA DALAnA agrastha talanuM pAradarzaka vyAvaraNa. (ra) saMyukta AMkhana pAradarzaka bhAganuM pratyeka tattva. (3) svacchA, zukala maMDaLa. corneous. bhRMgI, bhRMgIya. cornicle. maradhInA paganA pravadhuM, je vaca vadhatAM sakhata ane che, paNa maraghInA pravarSa jevA nathI hAte. Cornish, bhAre, mAMsa ApanAra maraghAnI iMgleMDanI AlAda, cornua. garbhagrIvAmAMthI garbhAzayane khe bhAgama vaheMcanAra be nalikAo. corolla. dalapuMja, lacakra, phUlamaNi, puSpamaNi. Coromandel. eka prakAranI bheAMcasiMga, jenAM phephAM nAnAM hAya che, temAM eka ke be ja dANA hoya che ane tenI siMgamAMthI 49 TakA tela nIkaLe che. C. ebony persimmon. TImaruM. Diosbyros melanoxylon Roxb. D. Tupru Buch-Hem. nAmanuM madhyapradeza, mahArASTra, bihAra, ane pazcima bhAratamAM thatuM khAdya phaLadhArI vRkSa, jenAM pAna bIDI banAvavAmAM, chAla ane ardha pAkAM phaLa, cAmaDAM kamAvavAmAM upayAgI che. corona. puSpamugaTa, keTalAMka puSpAnA dhvapuMjanI aMdaranA bhAgamAM thatA upAMgA, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only cortex coronet. coronal root, mugaTa sadaza ke cakrIya mULa, je jamInanI sapATI para hoya che. coronary. mugaTa jevuM, mugaTa saMdeza athavA cakrIya ke gALa. puSpa mugaTa. corporation, farming.kRSinigama, corpus, nikAya, saMsthA. (2) koI paNa aMganA samAMga bhAga. c. luteum. lehInA gaThThAmAMthI banelI ane mAdA prANInA khIjamAcana bAda phATelA kASTanA avakAzamAM bharAI jatI aMta:srAvI saMracanA; je gAyAmAM pILI ane bheMsAmAM kesarI hoya che ane je prAjekzana nAmane srAva srave che. corpuscle. koI paNa pravAhI ke AdhAra dravyamAM taratA rahetA jIvarasIya kASa. (2) raktakaNa, correlation, sahasaMbaMdha. c, nega tive, RRNa sahasaMbaMdha. c., positive. dhana sahasaMbaMdha. c., significance of sahasaMbaMdhanuM mahattva. c coefficient. sahasaMbaMdhaguNAMka, c. ratio sahasaMbaMdha guNAttara. corrosion. khavANa, kSAra, saMkSAraNa corrosive sublimate. Hg Cl3; makarkyurI khAcakalerAiDa ke makaryuMrika klerAiDa. (2) taMbalI raMganuM viSa, je raMga vinAnuM, gaMdha vinAnuM ane sapheda dANAdAra ke bhrakArUpe jaladrAvya che. cepa pratikAraka ane jaMtunAzaka tarIke te asarakAraka che. corrugated, nALIdAra, laheradAra. 80rrugation irrigation. siMcAinI nALA paddhati, je pAsepAse UgatA pAka mATe upayogamAM levAya che. corrugations, pAse pAse UgatA ghAsacAra ke nAnA anAja jevA pAkane siMcAI ApavA mATe karavAmAM AvelA nAnA cAsa. cortex. vaTa, khAtmaka, khAdhastarIya prAMtasthA. (2) prAthamika dehanA madhya nalikAne bahArathI bAhyAvaraNathI ane aMdarathI aMtaHstha carma - kalAthI Avarata bhAga. (3) pramastiSkanuM dhUsara dravya. corticu
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Corticium... www.kobatirth.org 137 lar. bAdhakanuM -ne lagatuM. Corticium salmonolor. sItAphaLa, siMkAnA, greMDaphrUTa, khaTamadhurAM phaLe, AMkhe, ksa ne thatA roga mATe javAbadAra kITaka C inwitm. cAnA cheDane thatA rAgane kATaka, C. solani. kAkhI, kAlilAvarane rogakArI kITaka. cortisone, adhivRgraMthinA bahAranA bhAge lepTImAM saveleA aMta:srAva, je zarI ranAM mahattvanAM kAryAnuM niyamana kare che, zarIramAM prATIna ane carabInI jamAvaTa kare che tathA zarkarAjyenuM cayApacaya kare che. Corum bulbocastanum Clarkenon Koch. kALAjIrA nAmanI kAzmIranI vanaspati. (ra) bheAMca siMga. Corvus macrohynchos. kAgaDA, C. splendens. kAgaDA. Corylus telana L. biMduka nAmanI bhAratanAM parvatIya sthAna para ugADAtI naspati. C. colunna L. bhUtiyA badAma; mULa yuropanuM paNa have kAzmIra ane kumAuMmAM thatuM eka jhADa. corymh, nIcalA puSpabhraMtta paranI kalagI. Corynebacterium is, dheTAMmAM thatA eka rogane kATa. C. litici, ghauMnA kaNasalAnA rAga mATe javAbadAra jIvANu, e. michiganese, TameTAne gakArI kITaka Corypha ustralis R. Br. UMce tADa. C. ebata Roxb. 5. baMgALamAM thatA, UMcA tADa; jenA rasa-tADImAMthI khAMDa, si25 ane sarakA banAvavAmAM Ave che; thaDamAMthI kAjI maLe che; kaLIe ane A khAvAnA kAmamAM Ave che. C. taliera Roxb. tAmIlanADunA IzAna khUNAnA pradezamAM thatA UMcA tADa, jenAM pAna chAparAM AvavAM tathA sAdaDIe ane TApalA-TopalIo manAvavA upayogamAM Ave che. C. umbraculife L. pa. baMgALa ane AMdAmAnamAM thA UMcA tADa, jenAM pAnanAM paMkhA, sADI, chatrIe banAvavAmAM Ave che Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir costus ane bImAMthI baTana ane nAnakaDAM alaMkAraza banAvavAmAM Ave che. C. utan Lamk. AMdAmAnamAM thate tADa, jena! puSpAd bhavamAMthI maLatA rasane! sarake ane tADI khanAvavAmAM Ave che ane pAnanI sAdaDIA ane kothaLA banAvavAmAM Ave che. coryza. zaradI, jemAM nAka gaLyA kare. (2) zleSmIya zaradI, A ga maravAna baccAne thAya che. Coscinium enestratum Gaertn.) Colebr. jADI huLadara; kASThIya vanaspati, 67 6. bhArata khAsa karIne pazcimaghATa, nIlagira ane karaLamAM thAya che; jenA prakAMDamAMthI pILA raMga maLe che. cos lettuce. Lactuca saliva van longifolia, nAmanI leTarsa prakAranI zAkIca vanaspata. Cosmolyce baelicus L. kaTheLamAM paDatI nAnI lIlA raMganI IMcaLa. cosmopolitan. sarvadezIya. Cosmopolites sordidus. keLanA thaDane kArI khAnAra kI. For Private and Personal Use Only Cosmos sulphureus Cav. mULa amerikAthI paNa ahIM bagIcAmAM vAvavAmAM AvatI vanaspati. Cosmostigma racemosum(Roxb.) Wight. eka AAhI kSupa, je pazcimaghATa, karNATaka ane andhrapradezamAM thAya che, jenAM pAnane cAMdA para kAmamAM levAmAM Ave che, cost, paDatara, koI paNa vastu banAvavA mATe karavAmAM AvatuM kharuM. c. of living. jIvanakharca. c. price paDatara kiMmata. costa. zirA, costate, zirayukta. costus. Saussurea lappa C. B. Clarke.(Aucklandia costus Falc.). nAmanI rASTrIya vanaspati, je kAzmIra ane himAcala pradezamAM thAya che, jenAM mULamAMthI bASpazIla tela maLe che, je sugaMdhI dravyo banAvavA mATe upayAgamAM levAya che. mULa auSadhIya guNa dharAve che. C. Spectosus (Koen. ex Retz.) S. yu. baMgALa
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Cotinus 138 cotton ene da. bhAratamAM zabhA mATe ugADavAmAM karIne I - gejeTika kAMpanI, madhya AvatI vanaspati. bhAratanI kALI, dakhaNanI madhyama prakAranI Cotinus cuggygria Scopyyn. kALI ane pUrva tathA da. bhAratanI lAla Rhis colina L.). vAyavya himAlayamAM leTarAITa jamInamAM thAya che. kapAsane thane lU5, jenAM pAna cAmaDAM kamAvavAmAM vAvavA agAu gAyanA chANa ane gaMdhakanI upayegI bane che. mAvajata ApavAmAM Ave che. tenA rasACotoneaster acuminala Lindl. mAMthI kApaDa bane che, tathA rabaranA TAyaranA himAlayamAM te eka kSupa, jenAM DALakhAMnI utpAdanamAM paNa tene upayoga karavAmAM lAkaDIo banAvavAmAM Ave che. Ave che. kapAsiyA ane kapAsiyAne cottage. kRpaDuM, grAma pradezanuM nAnuM ghara, bALa Dherane - khAsa karIne dUdhALA Dherane kuTIra. c. cheese. kAcA ke prArIkRta khavaDAvavAmAM Ave che ane kapAsiyAnuM malAI kADhI lIdhelA dahIMmAMthI banAvavAmAM tela khAvA tathA sAbu banAvavAmAM upayogamAM AvatI narama cIjha-panIra, je banAvavAnI Ave che. c country. dezI prakriyA daramiyAna chAzane dUra karI mIThuM kapAsa-3. c, foreign. paradezI devAmAM Ave che. evI cIjha Dutch kapAsa - rU. c. abroma. abroma cheese 24491 smierkase dia 401 augusta L.f. nAmanuM nAnuM jhADa, jenA oLakhAya che. c. industries. kuTIra resAmAMthI deraDAM banAvavAmAM Ave che ane udyoge. je uttarapradeza, khAsI TekarIo ane cotted. 1991 . c. fleece. Aziall AsAmamAM thAya che. c. angular pITha para gUMcavAI gayeluM Una. c. wool, leaf spot, .c. bacterial gUMcavAyeluM Una. blight By c. black arm. cotton. $4174, Gossypium Horta Xanthomonas malvacearum (Smi. tine game te choDa. duniyAmAM thatA th) Dowson. nAmanA kITathI kapAsane resA ApatI vanaspatiomAM ati lAgu paDatA raga, jemAM pAna para pANI mahattvanI vanaspati; 68 TakA AvA prakAranI bharelA DAgha paDe, kumaLA aMkura sukAvA vanaspatinA resA upayogamAM levAmAM Ave mAMDe ane rUpILuM paDavA mAMDe. c. anthche. choDa varSAyu athavA kAyamI prakArano racnose. Colletotrichum indicum che. bhAratamAM thatA kapAsanA mukhyatve Dastur. nAmanA jaMtuthI kapAsane thato 2112 4812 : Gossypium arboreum rUkSa rega, jemAM jIDavA nAnAM thaI kharI L.; G. herbaceum L.; G. hirsutum 43 9. c. aphid. Aphis gossypii L. ane G. barbadense. pahelA bene Glow. nAmanuM kapAsane lAgu paDatuM maledezI kapAsa kahevAmAM Ave che, jenuM rUpa 420. c. areolate mildew, TUMkA tAranuM hoya che. 6. hirsalam L. Cotton grey mildew. Ramuamerikana ane kamboDiyana kapAsa kahevAya laria weola Atk, 11791 ogen che, jenA taMtu bArIka ane madhyamathI kapAsane thato eka roga. c. bale, lAMbA prakAranA thAya che. G. barbudnse kapAsa athavA rUnI gAMsaDI. c. baling. ijiziyana ane envajha prakAranuM rU jInamAM lelA kapAsane phane bajAramAM kahevAya che ane tenA taMtu lAMbA heca mokalavA mATe hAIDrolika presathI gAMsaDI che. 30thI 300 IcanA varasAdavALA banAvavAnI prakriyA. c. boll. kapAsanuM uSNa vistAramAM kapAsa thAya che, jene DavuM, jemAM rU ane kapAsiye hoya che. pramANamAM sUkI havA mAphaka Ave che. c. bollworm. colion spotted kapAsa badhA prakAranI, temAM paNa khAsa boll worm, cotton pink be/toorm For Private and Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cotton 139 cotton nAmanAM kapAsanAM jIDavAmAM paDatAM jaMtuo. swamithI kapAsane thato eka roga, jemAM c. bugs. red cotton bug, 3135220191 H13 J. C. rust, Dysdercus cingulalus Fb. 24 Cerotelium desmiumes 34124 uat dusky cotton bug, Oxycarenus laelus 51321313.. sclerotial disease. Kirby. nAmanAM kapAsanAM jaMtu, je jIDavA, Pellicularia rolfsil thI kapAsane thato tathA choDane rasa cUse ane rUna raMga rega. c. seed. kapAsiyA; rUne loDhIne bagADe che. c. burs. rUne vaLagI bI ane rUne chUTA pADI bAkI rahetuM bIja, rahetA jIDavAnA bhAga. c. cake. jenI sAthe rUne cheDe bhAga vaLageluM rahe kapAsiyAne khoLa, je Dhorane khavaDAvavAmAM che. kapAsiyAmAM kArbodita, proTIna, ane Ave che ane jene khAtara tarIke upayogamAM prajIvake ThIka ThIka pramANamAM hoya che, je levAmAM Ave che. c. damping khAsa karIne dUdhALAM Dhera mATe Avazyaka off. Phytophthora parasitica del rAka bane che ane tene pIlIne kADhavAmAM Pythium sp. thI kapAsane thato eka AvatuM tela, rAImAM tathA sAbu Rel. c. dry root rot. cotton sore banAvavAmAM upayogamAM levAmAM Ave che. shin athal Macrophonina phaseolien c. s. cake. $4124211a ne da kapAsane thato roga. c. fibre. kADhI lIdhA bAda avazeSa rahetuM dravya, je kapAsiyAmAMthI thato eka kezI, selyulosa - kapAsiyA khoLa kahevAya che ane je kASThakavALe taMtu, je tAMtaNArUpe ane pila- Dhorane khAvA mATe ApavAmAM Ave che rUpe maLe che. c. fuzz. rUnuM pila. c. ane khAtara tarIke paNa je upagamAM gin. kapAsamAMthI rUnA tAMtaNAne leDhI Ave che. c. s. oil, kapAsiyAne pIlIne judA pADavAnuM yaMtra, A mATenuM kArakhAnuM - kADhavAmAM AvatuM tela, je khAvAnA na kahevAya che. c. grey weevil. kAmamAM AvavA uparAMta sAbu ane Mollecting spp. nAmane kapAsamAM UMjaNa banAvavA upayogamAM levAya che. paDate kITa, je rasa cUse che. c. assid. c. sore shin. you cotton dry Empoasca devastans Dist. E. root rot. c. stem borer. Sphenoflavescenes Dist. nAmanAM kapAsamAM ptera gossypii G. nAmane kapAsamAM paDatAM taDataDiyAM jaMtu, jenAM Dimbha ane paDato kITa je prakAMDa kare che. c. stem baccAM rasa cUse che cleaf roller. weevil. Pempheres offinis F. 1170 Sylepta derogata Fabr. 114ml kapAsamAM paDatuM jaMtu. c. stenosis. kapAsane kITa, je kapAsane bhAre hAni kapAsane lAgu paDato viSANujanya roga, jemAM pahoMcADe che. c. leaf spot Myco- pAna cImaLAI pILAM paDe che. c. tirak. sphaerella gossypina MlHal igen kapAsane dehadhamaya roga, jemAM pAna khare kapAsane thato roga. c. lint. rU. c. oil. ane jIDavAM pILAM paDe che. c. wet rot, kapAsiyAnuM tela, je khAvAmAM tathA sAbu cofion damping of iha: Phyto21011941 642100 od 9. c. powdery phthora parasitica a Pythium mildew. Leveillula aurica ama sp. 54124774a1 Rist. c.white fly. Oidium spp.thI kapAsane thato roga, jemAM Bemisia tabaci Genn. nAmane tenAM pAna para gheLo pAuDara je bhUke paMjAbamAM kapAsamAM paDatA kITa, je pAnane thAya che. c. red leaf. amerikana rasacUse che ane cIkaNe rasa sUve che. c. kapAsane lAgu paDato eka roga, jemAM wilt. Fusanium oxys borum FthI dezI kapAsanAM pAna pILAM paDe che. c. root kapAsane thato eka rega, jemAM choDa kararot Rhizoctonia bataticola ane R. mAvA mATe che. For Private and Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org cotype. sahurUpI. coalter. haLanuM pAnuM. cotyledon cotyledon, bIjapaNuM, bIjala; saMpuSpa vanaspatimAM bhraNamAM zarUAtanI avasthAmAM lAgatAM prathama parNo, bIjapatra. (ra) keTalAMka stana prANIomAM bhrUNIya jarAyu, mAtR jarAyu sAthe beDAya te vistAra. cotyledony. bIjapatrIya. 140 count. AMka. (2) eka ratala UnanAthI kAMta pratyeka 560 vAra tAranI hoya tevI AMTIonI saMkhyA, je parathI kaMtAyelA UnanA tAra keTalA pAtaLA che te naNI zakAya che, je mAMkamAM darzAvavAmAM Ave che. Aja rIta kAMtavAmAM AvelA sUtarane AMka jANavA mATe upayAgamAM levAmAM Ave che, jemAM eka ratala rU kAMtIne 840 vAranI AMTIne gaNatarImAM levAmAM Ave che. c. mber. pratyeka 840 vAra tAranI eka ratala sutaranI AMTIonI saMkhyA, je sutaranA AMka darzAvI, sutara keTaluM bArIka che tenA aMdAja Ape che. canterfire. vanamAM dAvAnaLa thayA hAya tyAre AgaLa vadhatI AganI sAthe, vRkSAnI hArane paNa Aga lagADavAmAM Ave che, jethI dAvAnaLanI Aga AgaLa vadhI phelAtI aTakI jAya. counterirritant, cAmaDI heThaLa thatI vedanAne haLavI banAvavA cAmaDIthI uparanA bhAga para koi davA cADavI jethI bahAranI manue jhaNajhaNAtI thavAthI aMdara thatI vedanAnI tIvratA ochI lAge. Ama bahAra lagAvavAmAM AvatI davAomAM rAInuM plAsTara, emeAniyA, kapUra, kepsikama, kyArephAma, AyADina, kArAva sablimeTa, mAthAne khAma i. ne samAveza thAya che. country (1) deza. 2) gAmaDu, grAma vistAra, grAma pradeza. (3) dezI gADiyuM amaisUcaka pUrvega, c., native. mAtRbhUmi. c. cotton. dezI rU. c. fowl, dezI marahyuM. c. life movement, grAma vananI himAyata karatuM AMdolana. mallow. Abutilon indicum L. .. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cowa Sweet. nAmanA pa, jenA resAnAM dedaraDA banAvavAmAM Ave che. kapATa, kAMsakI, peTArI. c. plough. dezI haLa. couple. joDavuM, dvetaravuM, saMlagna karavuM. (ra) yugma, joDI. coupling. yugmana,saMlagnatA (2) kamara. (3) yugmIkaraNa, saMvardhana. (4) maithuna. c. phase. saMlagnAvasthA, Couroupita guianensis Aubl. robhAnuM eka jhADa, cousin mating. pratyakSa janaka-janetA na hoya paNa ekaja kuLanA najIkanA pitR saMtAnanuM saMyugmana. covariance. sahaparivartana. covariant, sahaparivar. covariation. savicaraNa. For Private and Personal Use Only cover. dhAsa, tRNa, nAnA kSupa i. jamIna dhovANa aTakAvavA bhUmipara, UgyAM haiya tevI vanaspatinuM AvaraNa. (2) mAdAnI sAthe karAtA saMbhAga c. crop. bhUmi saMrakSaka pAka. (2) varSARtunI zarUAtamAM ke te AvavAnI agAu, jamInanA dhAvANanI sAme bhUmine rakSaNa ApavA mATe vAvavAmAM AvatA pAka. unALAmAM Ave pAka vAvavAthI jamInanA bheja meLavavAmAM mukhya pAkanA harIpha bane che, jyAre varSA daramicAna vAvavAmAM Ave te! te vadhArAnA bheja cUsI leche. covering. AvaraNa.(2) bAradAna, vegTana, AcchAdana. c. device. AcchAdana yukti. c. pox. zItaLA. covert. pakSInAM pIchAne DhAMkatAM pIchAMne lagatuM. (ra) DhAMkelu, chUchyuM, gupta. covey. pakSInuM TALuM; tetara. cow. gAya; govaMzI prauDha mAdA c.heifer. ekavAra baccAne janma ApyuM! heya tevI gAya. c. hide. gAca, haraNa ke sAMDhanuM cAmaDuM. cowa. Garcinia cowa Roxb. (G. kylie Roxb.). nAmanuM pu. bagALa, AsAma, nIlagirI ane AMdAmAnamAM thatuM khAdya phaLadhArI jhADa; jenAM thaDa ane zAkhAmAMthI sravate guMdara vArniza banAvavA mATe upayogamAM Ave che
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Cowasji Patel 141 Cream Cowasji Patel. mATI kerIvALuM bAnuM prANIne tAva Ave ane phelA thAya. je jhADa; jenAM athANa bane che, jene mAla- ApameLe ja zamI jAya che. gobA nAmanI prakhyAta karIe thAya che. Cox's Orange Pippin. madhyama cowpea. ceLA, cALI; Vigua sinensis kadanA, geLa, laMbagoLa ane samamita (L.) Savi ex Hassk (Dolachos sapharajanane eka prakAra, jenI chAla lAla, sinensis L.; Igna catjang Walp.. gara pILA, narama, rasALa ane suvAsavA nAmanI ziSmI zAkIya vanaspati, je hoya che. bhejanAMta phaLAhAra mATe uttama jhaDapathI Uge che, vArApharatI pAka levAmAM prakAra, utAra sAre Ape che. te upayegI bane che, ane jene dANA, crab, karacale, Gecancinutas jacqt - lIlA khAtara, lIlA cArA mATe vAvavAmAM emonic nAmanuM starakavI prANI, Ave che. dANA ane cArAmAM proTIna DAMgaranA choDanA taLane kApI bhAre hAri raheluM che ane cAre Dhorane mIThe lAge che. pahoMcADe che. c. grass, Digitaria c. p. anthracnose. Glomerella prAtinuM ghAsa, je lonamAM ugADavAmAM indemutlianmthI cALIne thato rUkSaroga. AvatI vanaspatine bhAre hAni pahoMcADe c.p. aphid. Aphis craccivora K. . c. stock. $44 5241 H2 Et. nAmanI cALInAM pAna, prakAMDa ane siMgomAM vegI banato sapharajanane praha. Hud He1421. c. p. bacterial Craig's Defiance. 04212105 blight. Xanthomonas vignicolul 345%. cALIne te aka roga. c.p-die-back. cramp. khAlI caDavI; zarIranI pezInuM Colletotricum capsicuthI veLIne saMkocAvuM. thato roga, je uparathI cheka mULa sudhI phelAI, craniotomy. parInI zastrakriyA sigAne cImaLAvI mUke che. c. p. dry kapara chedana. cranium. parI, kapara, root-rot. Macrophomina phaseoli asu. thI cALIne thato roga. c.p. leaf spot, crank-type duster. pharatuM rasAyaCercospora tanescens ane C.crauenlathI Nika bhUkI chAMTavAnuM sAdhana. cALIne thato roga. c. p. mosaic. Crataeva marmelos. bIje; bilI: coLIne thato viSANujanya roga, jemAM juo bael. tenAM pAna para pILAM ane lIlAM dhAbAM crawler tractor, asamatala bhInI. thAya ane choDane vikAsa aTakI jAya che, ane paiDAM kAma karI na zake tevI c.p. powdery mildew. Er)... jamInamAM piDAM vinAnuM bhAre vajana khecatuM. sible polygonithI cALIne thato roga, dhImI gativALuM TrekaTara, je UMDI kheDa, jemAM dANa para pAuDara jevo bhUko lAge jaLanikAsa ane jamInane navasAdhya karavA che. c.p. root rot. Pellicularia jevAM kAmo mATe upayogI bane che. filamenosa nAmanI phUgathI coLIne thato cream. malAI, mAkhaNa; dUdhanI sapATI eka roga. c. p. rust. Uromyces para jAmatI dugdha carabI, je kendrotsArI appendiculatus nAmanI phUgathI cALIne paddhatithI dUdhamAMthI kADhI zakAya che. c. thata gerUne roga. c. p. stem ly. regulation screw. malAI - Agromyza phaseoli C. <
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir credit 140 critical kendrotsarI yaMtra. creamery. malAI crepitating. cAmaDI heThaLa vAyunI ghara, jemAM dUdha ane mAkhaNa ane dUdhanI mAphaka kaDAkAne avAja. pedAza banAvavAmAM Ave che. c. butter, cresol. DAmara ke kacchamAMthI banAvavAmAM DerImAM malAImAMthI banAvavAmAM AveluM AvatuM game te telI ane raMga vinAnuM mAkhaNa. bhAratamAM pedA thatA dUdhamAMthI mAtra pravAhI ke ghana padArtha, jene upayoga 6 TakA dUdhane ja A mATe upayoga karavAmAM jaMtuna lAyasela banAvavAmAM thAya che. Ave che. cress. tIkhAM, khAdyapAna dharAvatI khAdya credir. zAkha, dhirANa, udhAra. c., vanaspati. collateral jamAnatI zAkha.c, land crest. choguM, kalagI. (2) keTalAMka pakSIonA mortgage. jamInagI dhirANa - mAthAparanuM pIMchAnuM choguM. (3) maraghAnI zAkha. c. agency. dhirANa ke zAkha kalagI. (3) pazunI garadananI kinArI. (4) ApanArI saMsthA. c. co-operative. keTalIka vanaspatiomAM pAMdaDAMnI dAMtAdAra dhirANa (sahakArI) maMDaLI. c. corpo- kinArI. ration zAkha nigama. c. institute. crib. pazune cAre ke khANa rAkhavAnuM pAtra. dhirANa - zakha saMsthA. c. society. cribose. cALaNI jevAM chidrovALuM. dhirANa - zAkha (sahakArI) maMDaLI. credi- Cricket Ball. dakSiNabhAratamAM thatuM tor, leNadAra. RNadAtA. eka prakAranuM cIku. creep. mukhyatve gurutvAkarSaNanA baLathI Cricus argensis. dIrdhAyu ghAsapAta. heLAva para bhUmi ke bhUminAM dravyonuM crimp. UnanA taMtumAM jovAmAM AvatI sarakavuM; pANInI saMtRptatA, kAraNa ane kudaratI lahera. crimpiness. laheriyAbarapha ogaLavAthI paNa sarakavAnI A paNuM. prakriyA bane che. (2) pANImAM phespharasa crimson clover. Trifolium ondravyanI UNapathI prANuone thato eka carnatum L. nAmanI ghAsacArA mATenI ga, jemAM hADakAM pocAM paDe che, rakta- vanaspati, jenuM mULa vatana amerikA che. ailerat osta 337 Hell 2114 in Crinum defixum Ker-Gawl bane che. Syn C. asiaticum ) piMDAra, creeper. mULa ke zAkhA pravardhathI jamIna sukhadarzana nAmanI moTI, kadila zAkhIya pa2 vistaratI vanaspati. (2) vela. (3) vanaspati, jene zobhA mATe vAvavAmAM viMTaLAvAnI TevavALI game te vanaspati. Ave che. creeping sorrel. caMpAmethI Criolo. kokone eka caDiyAta prakAra. cremation. marelAM prANunI dAha kriyA, crippled. apaMga, vikalAMga; roga, IjA (2) baLIne rAkha thaI javuM. ke anya prakAranI dehadharmIya avasthAna creenate. nAnA geLa dAMtavALuM. kAraNe cAlavAmAM muzkelI anubhavatuM prANuM crosote. kAchanA niyaMdanathI nIpajatA 2 apUrNapuSpa. DAmaramAMthI banAveluM tela ane raMgavihIna crispledhead lettuce, bI jeva pravAhI, jene upayoga prANuone bhagA- mAthAvALuM. (2) leTasa jevuM. DavA, kAranuM saMrakSaNa karavA ane auSadha criss-cross. tiryaka, tIra (saMkaraNa). banAvavAmAM thAya che; te maMda jaMtuna ane crissum. avasAraNI pAsenAM pakSInAM ceparakSaka che. c. emulsion, pArasa pIchAM - ke zarIrane bhAga. eTale malTananA rUpamAM kASTha saMrakSaka cristate. sazikha, kalagIvALuM. dravya, je kriseTa ane pANInA criterion. lakSaNa, kaTI. janathI banAvavAmAM Ave che. critical. kAMtika. c.day length: For Private and Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Crocus... 148 crop kAMtika dinAvadhi; keTalIka vanaspatione , rabi. ravi pAka. , shallow temanAM vRddhi-vikAsa mATe I to nimnatama kira mULavALo pAka. c. soil binddivasanA prakAzane samaya, nimnatama prakA- ing. jamInane sthira rAkhato - jakaDI zAvAdhi c. light period. jue rAkhato pAka. c. staple mukhya pAka. critical day length. c. photo per- c, supplementary pUraka pAka. iod. nimnatama prakAzavAdha, krAMtika c. bound. ati kharAka, apAcca prakAzAvAdhi da. point. krAMtika biMdu. khorAka, pIchAM, ghAsa, taMtuvALe kherAka c. temperature. krAMtika uSNatA- 1. khAvAthI prANunA zarIranI avasthA, mAna. (2) bASpIbhavana jevA bhautika kAraNe jemAM peTa phUle ane bhUkha marI jAya che. c. kaI prANu je uSNatAmAne tenA zarIranI calendar, pAkanuM samayapatraka. c. garamI gumAve te uSNatAmAna, AMtarika competition. pAka spardhA, pAka darya ane pezI upacayana dvArA maLatI harIphAI. c. estimate. pAkane aMdAja, garamI samatola bane ane jenI heThaLa keTalo pAka utaraze tene aDasaTTo. c. nuM sAdhAraNa uSNatAmAna TakAvavA forecast, keTale pAka Utaraze tenI mATe pezI upacayana jarUrI hoya te. dhAraNuM - AgAhI. c. index, pAkane Crocus sativus L. kesara, kAzamIra, sUcakAMka. c. insurance, pAkane ane uttarapradezanAM bharsara ane caubatti- vImo. land, pAka heThaLa rokAte cAmAM thatI zAkIya vanaspati, jenA tAMtaNA - bhUmi vistAra. c. loan society. eTale kesara masAlA ane raMjakadravya tarIke pAkanI sAme dhirANa ApatI (sahakArI) upayogamAM Ave che. maMDaLI -saMsthA. c. mortgage systcrop. pakSInI ananaLIne kAthaLI banA- em. pAkane gIro mukI dhirANa meLavavAnI vata vistAra, je khorAkanA saMgrahanI garaja paddhati, pAka gira paddhati. c. plant. sAre che ane jenA kAraNe pakSI vadhAre phaLa, taMtu, mULa, phUla che. mATe levAmAM pramANamAM khAI zake che, AvAja prakAranuM avato pAka. c. ratio. pAka guNottara. aMga jaMtuo ane kRmimAM paNa hoya che. (2). c, residue laNaNI bAda pAkanA sAmahika rIte vAvavAmAM AvatI vanaspa- 2hetAM avazeSa dravya, jevAM ke pAMdaDAM. tine samUha. (3) jamInanI game te pedAza, sAMTha, mULa, ghAsa i. c. response, pAka. (4) madhamAkhanI madhuSTikA. (5) pAka pratikriyA. c. rotation. vArawNI karavI ke kApavuM. (8) pAka vAva. pharatI levAmAM Avate pAka. (2) varasAda ane c, bumper. vipUlapAka. c. cash. sicAInI sagavaDa hoya tyAM varSamAM be ke Rosa 414. C., complementa- tethI vadhArevAra pAka levAnI prathA hoya che, ry. 52ka pAka. c., diversified, jethI jamInanI phaLadrupatA khalAsa thaI jatI vividha pAka. c, erosion resista- nathI. majarInI sArI vividhatA jaLavAI mt. dhevANa nivAraka pAka. c, exhau- rahe che; AmAM DAMgaranI sAthe haLadara stive, phaLadrupatAno nAza kare tevo - DAMgaranI sAthe zeraDI :garanI sAthe keLa jamInanI pAka utpAdana mATe jarUrI hoya ane zeraDI, juvAranI sAthe tamAku ane tevI zaktine hAsa karate pAka. c., marI javAranI sAthe na galI ane tamAka foodgrain. dhAnya pAka.c, forage. juvAranI sAthe magaphaLI ane kapAsa, ghAsacArAne pAka. c. fruit phaLa pAka. bAjarInI sAthe tamAku, juvAra ane c, harvested. lagela pAka. c., kapAsa; baTATAnI sAthe ghaNuM da. AnA kari. kharIpha pAka. c, lgumi- uttama udAharaNe che. c. sharing. nous ziSmIvarganI vanaspatine pAka. pAkamAM bhAgIdArInI prathA; jemAM For Private and Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cross 144 crotch joDAnAra TharAvelA raNe parasparamAM parAganayana, eka choDanI parAgaraja bIjA bhAga vahecI le che. c. statistics. cheDanA strIkesara para mUkavAnI prakriyA. pAka aMgenA AMkaDA. cyear. vAvaNuthI. c-section. anuprastha che. . mAMDIne laNaNI sudhInI samayAvadhi. sterility. AMtaravaMdhyatA. c.-un. (2) eka phasalathI bIjI phasala sudhIne ruitfulness. yAMtara-aphaLadra5tA. c. samaya. c. yield. cekasa pAkane eka walls. anuprastha dIvAle. crossing eka re maLato utAra - ekara dITha pAkane over janIna-vinimaya. *912. cropping system 21524 Crossandra infunuiiuliformis bhUmi - vistAramAM pAkane prakAra, cekasa (L.)Nees (Sy. (. undulae folia samayamAM koI bhUmi vistAramAM levAmAM Salisb). priyadarza nAmanI kAzmIra vAvatA pAkane krama; bhUmi vyavasthA, kheDA ane uttarapradezamAM zubha mATe ugADavAmAM paddhati, khAtara, siMcAI, kheDUtanuM hita, AvatI zAkIya vanaspati jamIna paranA tenA adhikAra, jamInane Crotalaria anayroid 5 H.A. vistAra, jamInane prakAra, AhavA, & K. lIlAkhAtara mATe ugADavAmAM pAkanA prakAra, kAmadAre ane vIjaLIka tathA AvatI vanaspati. . burnia Buch. rAnya prakAranI UrjAnI upalabdhatA, kheDUtanAM Ham. vagaDAuzaNu, ghughariyA; nAmane pitAnAM sAdhana - sAmagrI, berAkanI paMjAba, gujarAta, uttarapradeza, ane rAjaTeva ane AvazyakatAo, kRSi pedAzanA sthAnamAM thato marUbhUmine supa; jenA vecANanI vyavasthA: A kAkAne pAka DALakhAM ane pAnane ghAsacAro bane che, praNAlImAM samAveza thAya che. (2) bhAratamAM ane prakAMDanA resAmAMthI doraDAM bane che. pAkanI traNa praNAlI athavA paddhatio che; C. jantea L. zaNa, bhAratabharamAM thatA eka vastupAka mizrAvastu pAka ane vArApharatI UMco kUpa jenA prakAMDanA resAnAM sAdaDIo, vastuone pAka. croppy. TecanA cheDA doraDAM ane kAgaLa banAvavAmAM Ave pramANamAM sakhata ane kaDaka heya tevA che. phUla ane phaLa khAvAmAM Ave che ane (zaNanA taMtu). (2) me TI kherAkasaMgraha lIlA prakAMDa ane pAMdaDAMne lIluM khAtara keNavALuM pAlatuM (pakSI). eta 9. C. medicaginea Lamk. cross. saMkara; janInIya rIte judA raNamethI, aDabAu methI; c. mult/unctta pitRo dvArA thayelI siMtati). c. Desv. (Syn. C. striata D.C.). c. breeding. be judI olAdanAM zuddha zaNa, bhAratabharamAM thatI vanaspati, jenA prANIonuM saMkarana; judI judI jAtionA prakAMDanI chAlanA resAmAMthI doraDAM ane nara - mAdA prANIonuM ke vanaspationuM kenavAsa banAvavAmAM Ave che. c. etvse. 252. c. cultivation. yisel Lotust. C. sericea Retz. Hur kheDanA kATakhUNe bIjIvAranI karavAmAM liyAnI paNa ahIM lIlAmRta2 mATe vAvamAvatI kheDa. c. fertility. 52 mAM AvatI vanaspati. c. sirial D.. parAganayanathI karavAmAM AvatuM prajanana, zaNa, bhAratabharamAM thatI vanaspati, jenA c-fruitfulness, AMtara phaLadrupatA, resAnAM doraDAM ane kenavAsa banAvavAmAM (2) bIjA cokasa prakAranA parAganayana dvArA Ave che. C. Asaramesis Bak, phaLajhADanI phaLa ApavAnI kSamatA. c.- mULa osTreliyAnI paNa bhAratamAM lIlA immunity. eka prakAranA parajIvI khAtara mATe vAvavAmAM AvatI vanaspati, ke jIvANunI sAme yajamAna prANInI bIjA crotch. phaLajhADanI meTI DALIonI evA prakAranA parajIvI ke jIvANunI sAmenI samAna saMdhi jemAMthI pAzvIMca DALIo pratikSA. c.-pollination. para phUTe che. (2) pazune pagane pAchale bhama. For Private and Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra eroton www.kobatirth.org 145 c. injury. sakhata DInA kAraNe phaLajhADane paheAMcatI hAni. croton. jamAlageTA. C. aromaticus . Syn. . lacciferus L.). Andhra pradezamAM thatA suvAsavALA kSupa, jemAMthI guMdara-rejhina maLe che, jene upayAga vArniza anAvavA mATe thAya che. C. lacciferus L. juo Cholm aromaticus, C, oblongi/olius Roxb. cUkA nAmanI vanaspati, jenAM bImAMthI kADhavAmAM AvatuM tela jaMtunAzaka tarIke ane julAba levAmAM upayAgI bane che. C, tiglium L. jamAlageTA; nepALA nAmanA mULa agni eziyAnA paNa AsAma, pa. baMgALa ane 6. bhAratamAM thate bhrupa, jenAM bImAMthI kreTona nAmanuM tela nIkaLe che, je julAba tarIke upayeAgamAM Ave che. croton oil. pIMchuM, lagabhaga gyAna, jherI pravAhI; je bhAre julAba - nepALAnA jalAkhanI garaja sAre che; je jamAlageTAnuM tela tarIke oLakhAya che. crow. kAgaDA, Corous macrohynchos. C. Splendens nAmanuM sarvatra jevAmAM AvatuM ane kALA raMganuM DAMgara ane makAi, phaLo ane bheAMcasargine khAI jaI A pAkane bhAre nukasAna paheAMcADanAra pakSI. crow bar. kArA, parAI crowd. ToLuM, bhIDa, (2) khetaramAM gIcAgIca ugatI vanaspati. (3) eka bIjA para dabANa karavuM, dhakkAmukkI karavI,crowd out. bIjI vanaspati marI jAya tema tenA para AkramaNa karavuM, tene SakelI mUkavI. crowder. jamIna saMrakSaNa mATe DhoLAva para khAMdha karavA mATenuM sAdhana. crowfoot, kA; tRNakuLanuM 1)acly - loctenium aegyptium (Desf) Beauv. Eleusine aegyptiaca Dest.). nAmanI khAdya vALI vanaspati, jenA ghAsacArA ane che, crown. mugaTa, zikhara, ghaTA. kuM. ka.-10 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only crude dAMtane khullA bhAga. (3) jhADanA pIya TocanA bhAga. (4) cAsanA Tocane bhAga, (5) khIjadhArI vanaspatinA mULa ane prakAMDane joDatA bhAga. (6) prANInA mAthAnA TocanA bhAga. c. canopy. paryAvaraNa; vanamAM sau jhADanI racAtI ghaTA c. cover. parNAvaraNa. c. grafting. chAla-kalama. Cracian carp, mAchalIno eka prakAra, crucible. mUsa. crucifer rAjIkATTikuLanI game te vanaspati, jemAM kAkhI, rAI, kresa, phlAvara, niMpa i.ne samAveza thAya che. cr. black rot. rASTrakALinI vanaspatine Xanthomonas compestristhI thatA rAganA prakAra. cr. black vein. rAchakATTikuLanI vanaspatine Xanhomonas compestriDathI thate eka rega c. boron deficiency. jamInamAM beArezana tattvanI UNapathI vanaspatine thatA roga, jemAM prakAMDanA garamAM kALI pezInuM mRtyu thAya. cr. club rot, rAjakAdi kuLanI vanaspatinAM mULane Plasmodiophora brassicaethI lAgatA saDA. cr. damping off. na Pythium aphanidermatumthI (Eds.)Fitz.tha ga. cr.flea beetle, rAjIkALinI vanaspatine Phyllotrela crucifarae nAmanuM jaMtu. cr. leaf spot and blight. rAkALinI vanaspatine Alternaia brassicicola ane A. brassicathI thatA eka rAga c. molybdenum deficiency. jamInamAM melibDenama tattvanI UNapathI rAjIkAdikuLanI vanaspatine thatA eka rAga cr. white blister. rAjIkAkuiLanI vanaspatine Cystope candidusthI thatA eka rAga. cr. white rust. crucifera white blister. cruciform. svastikAkAra, crude. kAcuM, aparipakva, cr. fat. je ether extract nAme paNa oLakhAya che te kheArAkamAM rahelAM meda ane medIya
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra crumb www.kobatirth.org 146 cai.cr.fibre. kaThaNa resA; vanaspatine kaDaka, kASTIya taMtune bhAga, kArbodita, jemAM mukhyatve selyuleAjha, lignina, penTAsAna ane anya drAvya ane apAcya kanyA hoca che, je khe!rAkanuM kada vadhAre che ane pAcanakriyAmAM madadarUpa khane che. cr. oil, *Da peTrolicamanI eka pedAza-krUDa oIla, je prasaravAnA, cAMTavAnA ane saMrakSaka guNa dharAve che. cr. sap. vanaspatimAM Toca tarapha caDatA vAnaspatika peka dravyavALe rasa. crumb. (1)jamInanI kudaratI saMracanA. (ra) nAnA gALAkAra, chidrALu ane sahelAIthI kacaDI zakAya tevA kakara, mRdukaNa, cr. structure. jamInanI kudaratI saracanA. crumpled. kokaDuM vaLI gayeluM. crusher. vanaspatimAMthI tela, rasa i. kADhavA mATenuM sAdhana ke yaMtra. crust, pAtaLuM, sakhata ane bhAgI jAya tevuM jamInanuM uparanuM paDa, peDA. crustacea. starakavacI prANIonA samudAya jemAM karacalA, nAjhA, zrImsa i.nA samAveza thAya che. crutch. gheTAnA pAchalA paganI vaccene bhAga. (2) meluM athavA gheTAnA maLavALuM Una, je gheTAnA pAchalA paga parathI utArI levAmAM Ave che. cryolite. kriyA lAiTa; sUtra Na2 A1F6; seDiyama phalueelyumAITa athavA seDicama elyumIniyama phaluerAIDa nAmanuM jaMtunAzaka rasAyaNa, jene karaDatAM ke rasa cUsatAM jaMtuonI sAme bhrakArUpe ke chaMTakAva tarIke upayegamAM levAmAM Ave che. cryophilic bacteria. SaeN ane prakriyA mATe ochA uSNata mAnamAM ucharatA jIvANu. Cryophytum cristallinum (L.) N.E.Br. ex E.P. Phillips. bagIcAnI zAkIya vanaspati. cryoscope. dUdhanuM kArabiMdu jANavA mATenuM sAdhana, cryptogam. apuSpa vanaspati; a Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cubeb bIjadhArI apuSpa vanaspati; puSpa ane bIja vinAnA aspaSTa prajananAMgAvALI vanaspati; jema lIla, phaga, zaivAka eTale lAI kena, zevALane samAveza thAya che ane je bInnaNu dvArA prajanana kare che. Cryptolepsis buchanani R. & S. sthAnika mahattva dharAvatAM chAMvALI vanaspati. Cryptomeria jahonira (L.F.) D. Don.pazcima himAlaya, svAsAma, nIlagira ane dArjiliMgamAM thatuM eka vRkSa, jenA mAvAmAMthI krAphaTa kAgaLa - vAMsa kAgaLa banAvavAmAM Ave che. crytophyte. jamIna para athava pANImAM UgatI vanaspati, jenI kaLI, prarAhu Toca ke bIjANu pratikULa RtumAM paNa jIvatAM rahe che. cryptorchid. vRSaNa kothaLImAM jenA vRSaNa utaratA na hAca tevuM nara prANI. Cryptorphychus gravis. kerImAM paDatuM jaMtu. Cr. mangijarae. karImA paDatuM jaMtu Cryptostegia grandiflora(Roxb.) R.Br. khara vela. criptoxanthin, makAI ane anya dhAnyAmAMnuM kereTInavALuM pILuM raMjaka dravya. crystal. sphaTikIya, 5AsAdAra. cr. sugar.zuddhazarkarA, IkSuzarkarA je kArakhAnAmAM yaMtrAnI madadathI dANAdAra banAvavAmAM Ave che. crystallised fruit or vegetable. pAsAdAra zarkarAnuM AvaraNa dharAvatI mIDI vAnagI ke mIThAI, crystalloid. prANIja tvacA dvArA drAvaNamAM saraLatAthI prasaratuM drazya. (2) keTalIka vAnaspatika pezImAM levAmAM AvatuM preTIna sphaTika, For Private and Personal Use Only Cuban bast. Hibiscus tiliaceus L. (Paribium tiliaceum St. Hill.). nAmanI padhArI vanaspati, jenI chAlanA resAmAMthI doraDAM bane che. cubeb. C. officinlis Raf. zItalacInI, kakhAkha cInI nAmanI karNATakamAM
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra cucullate www.kobatirth.org thatI reDI vanaspati, jenAM badarI phaLa sugaMdhI chyA banAvavA tathA masAla tarIke upayogamAM Ave che. 147 cu337, trIvALuM. CLE CUT DAY", kAkaDI; jenAM phaLa eTale kAkaDInuM zAka thAya che, jene AthIne khArica nAmanuM athaNuM banAvavAmAM Ave che, ane jema prajIvakA-khI' ane 'sI' che. Cucumis anuria L. mULa keneDAnI AreAhI vanaspati, jenAM phaLanuM zAka thAya che. Cosus, kAThImaDAM, Cu, mel L. taDaae. vAyavya bhAratamAM thatI vanaspati. u.melo var. agrestis. Nauk, takamaka; nAmanI khAdya phaLadhArI vanaspati..melo,var. cantalupensis geALa, sarasa suvAsa dharAvatuM cIkaNa kAkaDI nAmanuM phaLa.Ca. melo L. v momorlica Doth & Full. uttara bhAratamAM thatuM phaLa, jene zAka banAvIne khAvAmAM Ave che. Cu. melo L. var. utilissimus. Duch & Full kAkaDI; bhArata bharamAM thatuM leAkapriya phaLa, je AchA lIlA raMganuM hoya che. Cu. satiS.. kakaDI. Cucurbita maxima Duch. ad kALuM aMgrejImAM jene winter squas kahe che. Ca. aschatt (Duch Poir. keLuM. Ct pho L. sapheda kALu, jene aMgrejImAM Punhkin kahe che. Cu. siceraria Molina. . cucurhitaceous vegetables. paTe lAdi kuLanA kAkaDI, keLuM, dUdhI, taDabUca jeva zAkabhAjI. cucurbit bags. paTAlAdi kuLanI vanaspatimAM paDate spongopus janu .&A. nAmane cUMsaka kITa. cm, doon) mild-10 paTAlAdi kuLanI vanaspatine Pseudoperonszon cubensisthI thate eka rega. cu. fusarun root rat. paTelAdi kuLanI vanaspatinA mULane Fusarium solami nAmanA jaMtunA kAraNe thatA saDAne rAga. cu. mosaic. paTelAdikuLanI Cullenia vanaspatine thate viSANujanya rAgane prakAra cis. powdery mildew. paTAlAdikuLanI vanaspatine Erysiphe cichoracearum DC. i gel thate eka rega.cu.stem rt, 5TelAdi kuLanI vanaspatine Pellicularia (Sclerotium rolfsi nAmanA jaMtuthI thatA saDAne rega. cud. vAgeLanAra prANI kherAkane cAvI ekavAra gaLyA khAda prathama AmAzayamAMthI bahAra kADhI vAgeLe te kheArAka chewing. vAgeALanAra (prANI). Cuddapah almond. AmrAdikuLanuM Buchanania Lamzan Spreng (B. latifolia Roxb.). nAmanuM vRkSa, jenI chAla cAmaDAM kamAvavA upayAgI bane che ane guMdara kApaDa raMgavAnA kAmamAM Ave che, (2) Buchanan's mango, Piyala M.) B. angustifolia Roxb. madhya pradezamAM thatuM eka jhADa. jenAM phaLa khAdya che. Cudappahs and Vindhyas. bhAratamAM prAcIna zaila nirmANa, jenAthI paripakava jamInanuM baMdhAraNa nIpajyuM che. Cudrania javanensis Trecul, uttara pradeza, orisA ane AsAmamAM thatA kAMTALA kSupa, jenAM phaLa khavAya che, ane kASThamAMthI pILe raMga maLe che. culinary. seinuM, raseI aMgenuM. cull. kuLa, elAda, prakAra ke anya ghaTakomAMthI anicchanIya vyaktione dUra karavI. (2) 29 karAyelI vyakti. culling. dhaNamAMthI ke maracAnAM samUhamAMthI aphaLadAyI ke anicchIya prANIne dUra karavuM te. (2) cAkkasa lakSaNA dharAvatAM na hoya tevAM phaLa ke zAkabhAjIne temanuM vargIkaraNa karatI vakhate dura karavAM. Culleria exce/sa Wight. pazcimaghATa, malabAra, keraLa ane tAmIlanADumAM thatuM eka jhADa, jenuM kASTa peka karavAnAM pAtrA, pharnicara, peTI, pensi, thAMbhalAM, relavena salepATa, ane plAcavUDa banAvavAnA kAmamAM Ave che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only cr.
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir culm 118 Cupressus culm. phaNage, kalama, gAMTha vinAne pari- upayogamAM levAmAM AvatI pravAhI ke pakava banatAM pole ane garavALe sAMThe. ghana banAvaTe, saMvardhana mAdhyama. cu. solcultigen. jaMgalI avasthAmAM jovAmAM ution. vanaspatine ugADavA mATenuM AvatA na hoya tevI bAgAyata pAkano rasAyaNe dharAvatuM drAvaNa. cultured game te prakAra. butter milk. A bAveluM dUdha. cultivarsaMvardhita vanaspati, je culturing. poSaka mAdhyamamAM ghana, cultural variety, culti- vated variety pravAhI ke vAnaspatika raMgotpAdaka ke nAme paNa oLakhAya che binaregajanaka kRtrima sajInuM saMvardhana cultivate. kheDa karavI, vAvavuM, saMvadhita karavAnI prakriyA. karavuM, saMvardhana karavuM. (2) jamInane DhIlI culvert. gharanALuM. 2) khetaranAM pANInuM karI te parathI ghAsapAtane dUra karavAM. (3) vahana karatI nALIe, nahere i.ne rastAnI saMbhALavuM, laNaNI karavI. cultivated sAmenI bAju para laI javA te para bAMdhavAmAM variety. saMvardhita vanaspatine prakAra. AvelI dhAtu, kenkiTa ke pilAdanI naLI. cultivations. khetI, kRSi. (2) cumin. 2. (2) cuminum cyminum repaNuM, saMbhALa. (3) saMvardhana, culti- . nAmanI mULa bhUmadhyanA pradezanI vator, haLanAM kAryo karanAra sAdhana, paNa have paMjAba ane uttarapradezamAM haLa. (2) kheDa karanAra, vanaspati ke dhAnya ugADavAmAM AvatI zAkIya vanaspati, jenAM vAvanA2, tenI saMbhALa lenAra, ane pAka phaLa eTale jIrAne kaDhI, sUpa I. pINAmAM tathA vanaspatine phAla lenAra vyakti, kheDUta. vaghAra karIne ke anya rIte soDama culturble waste. mahesulI copaDAmAM, ApavA mATe upayoga karavAmAM Ave che; khetI thaI na hoya athavA eka vAra khetI uparAMta tene auSadha tarIke paNa upayoga thatA aphaLadAyI mAluma paDavAthI noMdhavAmAM karavAmAM Ave che. c. powdery miAvelI aphaLadrupa jamIna. (2) kheDa heThaLa dev. jIrAne Erysiolue polygoniD.C. lAvI na zakAya tevI sImAMta paDatara jamIna. nAmanI jIvAtathI thatuM, gheLA bhUkA je cultural, vanaspati saMvardhananA pariNAme roga. Cuminum cyminum L. cha. pedA kareluM ke tenA aMgenuM. (2) kheDanI cumulose soil. sarevara, taLAva ane rIta aMgenuM. cu, practice. kheDa, kaLaNa bhUmi para ke tenI AsapAsa UgatI sAcavaNI, laNaNI i. saMbaMdhInA vyaktigata vanaspati kehavAthI tAjetaramAM banelI ke sAmUhika kAme. cu. variety. saMva. jamIna. (2) kArbanapradhAna jamIna. dhiMta vanaspati. culture. saMvardhana. (2) cuneate. phAcara jevuM, phAnAkAra. canagAuthI taiyAra karelA piSaka mAdhyamamAM eiforn. phAcara jevuM, phAcarAkAra. sUkSma sajIvonuM karavAmAM AvatuM saMvardhana. cup copra. keparanI kAcalI; nALi(3) bhAvI rIte saMvardhita thayA hoya tevA yeLane teDatA thatI khyAlAkAra be kAcalIo, sUkSma sajIve. (4) pAka levA jamInanI jene sukavatA, koparu sukAI jaIne karavAmAM AvatI mAvajata. (5) kRSi. (6) kAcalIthI chUTuM paDe che ane jene sUkA dUdha ane dUdhanI pedAzamAM upayogamAM levAmAM sthAnamAM sAcavI surajamAM sUkavavAmAM AvatA jIvANuo. (7) vanaspati ane mAve che, jethI tene pIlIne koparela kADhI prANuonAM vRddhi ane vikAsa pratye zakAya. 291Hi 232964 $149. cu. butter. Cupania sapida Voigt. Hu 4243 malAImAM saMvardhana mATenA jIvANune umerIne AphrikAnuM paNa koka kokavAra tAmilanADumAM banAvavAmAM AveluM mAkhaNa. cu. jovAmAM AvatuM khAdyaphaLadhArI vRkSa. media. 746 H Halal jarin H2 Cupressus funebris Endl. Her For Private and Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 149 cuprocide cInanI Geeping ypress nAmanI vanasmRti. Cu.glue LamkgAvAmAM thatI sAyaprasa vanaspati. Cu. semperorens . mULa da. yuropanI paNa ahIM vAyavya bhAratamAM thatI zebhAnI vanaspati. Gu. torulose D.Don. gaDhavALaane kumAunuM jhADa, jenA kASTanuM phrAnacara, pensile da. banAvavAmAM Ave che. cuprocide. jaMtughna tarIke upayegamAM levAmAM AvatuM nAnuM drAvaNa, curative. rAgane ilAja, (2) reganA IlAja aMgenuM. Curculigo lifolia Dry. dezamAnamAM thate zerabhA mATenA kSupa, jenAM phaLa khAdya che ane jenA pAnamAMthI mAchalIe pakaDavAnI jALa banAvavAmAM Ave che. C, orcioides Gaertn. kALImusaLI nAmanI kAyamI zAkIya vanaspati, je pazcimaghATa ane himAlayamAM thAya che ane jenAM mULane daLIne tene leTanI mAphaka upayeAga karavAmAM Ave che. Curcuma umada Roxb. AAMbAhaLa62; 5. baMgALa, sAndhrapradeza ane tAmIlanADumAM thatI zAkIya vanaspati, jenAM mULane masAlA tarIke upayeAgamAM levAmAM Ave che. Cu. angustifolia Roxb. da. bhArata, bihAra, 5. baMgALa ane mahArASTramAM thatI vanaspati, jenAM mULamAMthI kAjI maLe che. Cu. aromatica Salisb. (Syn. C. doearnu Roxb. non Kosc.). jaMgalI haLadara, raNahaLadara; pa. baMgALa ane keraLamAM ugADavAmAM AvatI vanaspati, jenAM mULa puSTikAraka dravya ane vAtahara tarIke upayAgamAM levAmAM Ave che. .Cu. caesia Roxb. kALI haLadara; 5. maMgALamAM thatI vanaspati, jenAM mULa saurye prasAdhana tarIke upayegamAM levAmAM Ave che. Cu. domestica_Vale (Syn. Cu.L,onga. Koenig non L.) haLadaraH mahArASTra, pa. baMgALa, tAmIlanADu, Andhrapradeza ane erisAmAM ugADavAmAM AvatI vanaspati, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only curliness jenAM mULane sUkA eTale haLadara masAlA tarIke tathA kapha nissAraka tarIke upayegamAM levAmAM Ave che; pahelAnA samayamAM strIe aMga - sauyaeN mATe haLadarane! eka prasAdhana tarIke upayoga karatI hatI.Cu. leucoria Roxb. bihAramAM thatI vanaspati, jenAM mULamAMthI kAMjI maLe che. Ca. zedoaria (Berg.) Rosc. (Svn. Cu. Cerumbet Roxb). kacUrA, kaceArA; jaMgalI haLadara; bhAratabharamAM thatI vanaspati jenAM mULa sugaMdhI dravya ane sauMdarya prasAdhane banAvavA mATe upayegamAM levAmAM Ave che. Cu. Revumbet Roxb. y Cu. Zedoaria Rosc. curdle. dahIM jevuM namI javuM, phAMphAdA thaI javuM, kaMdhita banI javuM. curds. dahIM; kRtrima ke kudaratI rIte dudhanuM dahIMmAM thatuM parivartana. (2) sapheda raMganA kAliphalAvarane zASabhAga, je sUrajanA taDakA, varasAda, hima ke jaMtunA kAraNe badAmI pILA paDe che. (3) reneTanA kAraNe, kudaratI ke kRtrima rIte athavA meLavaNa nAkhIne dUdhanuM banAvavAmAM AvatuM dahIM. cure. koI paNa pedAzanI sUkavaNI karIne, dhUmADA ApIne, mIThuM daIne ke tenuM athANuM banAvIne tenI jALavaNI karavI. (2) ilAja karavA. (3) svAsthya pAchuM meLavavuM, sAjA thavuM. (4) IlAja, upAya. curing. sUkavaNI i. dvArA jALavaNI, cu. of cheese cIMjhanI sUkavaNI che. dvArA karavAmAM AvatI jALavaNI.. cu. of chillies. sUkavaNI i. dvArA maracAMnI karavAmAM AvatI jALavaNI. cu. of fruits. sUkavaNI idvArA phaLanI karavAmAM AvatI jALavaNI. cu. of tobacco. sUkavaNI i. dvArA tamAkunI karavAmAM AvatI jALavaNI. curled dock. Rumex crispus L. nAmanI zAkIya vanaspati. curliness. vAMkaDiyApaNuM, laheriyAM. (2) gheTAMnA zarIra para Una ugatA tenA paDatAM laheriyA; kharabacaDA Una karatAM laheriyA
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra currant www.kobatirth.org 150 vALuM Una ekama - laMbAImAM vadhAre lAMbu ane niyamita hoya che. curling. mukhya zirA AgaLa pAMdaDAMnuM vaLI javuM, pavalana. currant. khI vinAnA sUkavelA aMjIra, (2) Ribes prAtinI zAbhA mATe ugADavAmAM AvatI vanaspati. current. cAlu. cu, annual incre ment, caoNkasa varSa daramicAna vRkSAnI thatI vRddhi. c. cross. saMkaranI prathama mesamamAM thayelI vanaspati ke prANInI saMtati. 1. fallow. mahesUlI vargIkaraNamAM noMdhAyelI jamInane eka prakAra, je kheDANa heThaLa gaNAca che paraMtu saMdarbhe varSa daramicAna temAM vAvaNI karavAmAM AvelI hotI nathI. curry leaf tree. mIThA lImaDAnuM jhADa; Murraya koenigii (L.) Spreng Bergera coenigi L.) nAmane meTA bhrupa ke nAnuM jhADa, je tAmIlanADu, mahArASTra ane uttarabhAratamAM thAya che, jenAM pAna kaDhIne suvAsita karavA upayeAgamAM levAmAM Ave che. Curtis. nAnA kadanA, paNa sArI jAtanA pekananaTanA prakAra. Curvularia penniseti. khAjarInA pAnane thatA rogane kITa. cuscuta. viSNu graMtha. Evolvulus alsinicles nAmanI vanaspati, je yajamAna vanaspatinA prakAMDane viMTaLAi yajamAnanA prakAMDane rasa cUse che. cu. chinensis Lamk. cIDiyA, amaravela, parajIvI vanaspatine prakAra. cu. healina. amaravela, eka parajIvI vanaspati. cuses. prati sekaMDe eka ghanaphUTa jeTala vahetA pANInA dara; A dara siMcAInA mApanA ekamanI garaja sAre che, A dara anusAra eka kalAkamAM 10 Tana pANInuM vahana thAya che. cushion. pakSInA pRSTha paranAM pIMchAM. (2) takiye. cu. comb. nIcI, rUNI vinAnI, saMgItakalagI cusp. dAMtanI aNI, daMtAgra. cuspi Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cuticle date. sUkSmAtra, kaMTakAgra, kaMTakI, tIkSNa. custard. dhelI dUdhanI pedarA, custard apple. sItAphaLa; Atika ', 11amose L. nAmanuM phaLa; jenAM pAna ane sUkavelA ThaLicA nauSadhIya guNa dhara ve che. A phaLanA jhADane garama, sUkA havA mAphaka Ave che. pANI bharAI javathI mULane hAni pahoMce che. paricALa ke kakara jamInamAM kyu jhADa thAya che, bI vAvIne ke kalama karIne tene vAvavAmAM Ave che. cu. apple fruit fly. sItAphaLIne lAgatuM Brocera persicae nAmanuM jaMtu, cu. apple mealy bug Pseudococcus digali C. P Irrisit virgat Cll. nAmanuM sItAphaLamAM paDatuM jaMtu. cu, apple pink disease. sItAphaLanA Crticrum salmondclthI thate rega. cutaneous. ca, vIya. CU. abscess. tvacIya viddhi.cu, form. tvacAne thatA rogane eka prakAra. C. myiasis. bloc lisnAM DimbhathI prANIonI cAmaDIne lAgatA eka prakArane rAga. cu. stimulant. tvacAne uttejita karatuM madyArka ke garama snAna jevuM prakriyaka For Private and Personal Use Only cut back. prAha - DALIonA aMtya bhAganI karAtI TaNI. (2) nasalanI saMkhyA ke kada AchuM karavuM. cut over Avele dha jhADa kApI nAkhavAmAM vistAra. ka cuttage cutter var. kApaNI yaMtrane kApate phreMDa. cutting. vanaspatine kApele ane mULa karavA. thavA devAmAM AvatA game te bhAga, jethI navI vanaspati UgI zake che. cutch. Acacia cucclu - lAla kheriyA khAvaLanA madhye kAmAMthI meLavavAmAM AvatuM Tenina, je A kASTane ukALIne khanAvavAmAM Ave che. cu. dye. lAla kheriyA khAvaLamAMthI meLavavAmAM Avate vAnaspatika raMga. cuticle. bAhya carma, rakSaka tvacA, za Mkhala
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cuttails and tules 151 Cymbopogon stara. (2) badhirmanI sakhata banelI Cydonia oblonga Mill. (Syrs. tvacA. (3) IMDAnA kecalAnA cAra mukhya cy. bulgaris Pers). paMjAba, kAzamIra bhAgamAM eka bhAga. (4) bAhya keSanA ane nIlagirimAM thatuM khAdya phaLanuM jhADa. kaThaNa thavAthI banatuM UnanA taMtunuM bAhya cy. nulgaris Pers, juo Cydon & AvaraNa. cutin. bAhya staranI dIvAla oblonga. Mill. para jAmeluM mINa jevuM dvitIyaka stara; dymadothia trifolia phalAvarane thatA adhicarmanA zUlita banelA cheSanuM kASThaka raMganuM jaMtu. (selyulojha) jevuM bAhyAvaraNa, je akelI Cymbopogon caesius (Nees) 2001 met orci 312 3. cutinization. Stapf (Syn. Andropogon caesius bAhyatvacIkaraNa. cutis. cAmaDI, tvacA. Nees). tRNakuLa kuLanuM aMgrejImAM jene cuttails and tules, or cloy $1472 Ginger grass kahe che te keraLa ane dhAsa; ghAsapAta. tAmIlanADumAM ugADavAmAM AvatuM kAyamI cutworm. phUdAnI DimbhAvasthA, je. ghAsa, jenAM pAnamAMthI bASpazIla tela maLe narama IcaLa jevI hoya che AvI keTalIka che, jene upaga sAbu banAvavAmAM IcaLa choDa para caDe che, keTalIka phaLane $291H1 9419 3. Cy. citratus(DC.) cAvI khAya che, keTalIka jamInanI sapATI Stapf (Syn. Andropogon citrated tarapha vanaspatine kApI khAya che. DC.). tRNakuLanuM sugaMdha rahizA nAmanuM Cyamopsis tetragonoloba (L.) mahArASTra, karNATaka ane keraLamAM thatuM Syn. aMgrejImAM Taub. West Indian lemongrass psoraliordes C. (Lamk.) DC,Psofalea tetragono tarIke oLakhAtuM ghAsa, jemAMthI suvAsita oba L.) gavAra; bhAratabharamAM thato supa; tela kADhavAmAM Ave che, je sugaMdhI dravya, jenI siMgonuM zAka thAya che, tathA siMge sauMdaryaprasAdane ane cIjavastune suvAsa ane tenA dANuM Terane khavaDAvavAmAM bApavA mATe upayegI bane che. Cy. flexuosus (Nees ex Steud.) kAmamAM Ave che; jene guMdara kherAka, kAgaLa ane kApaDa udyogamAM upagamAM Ave che. Wats (Syn. Andropogon flexulosis Nees ex. Steud Hook, cyanogenetic plant. 5912512611 1. aMgrejImAM jene East Indian vanaspati, je prANuo khAca tyAre jonasana lemongrass kahe che te tRNa kuLanuM ghAsa, sudAnatRNa, vAMsanI kupaLAnI mAphaka mukhyatve keraLa ane tAmIlanADumAM ugADahAIDrosAnika nAmanuM viSa kADhe che. vAmAM AvatuM ghAsa, jenA pAnamAMthI cycas circanalis L. nAgaphaNuM tADa, kADhavAmAM AvatuM tela sugaMdhI dravya ane jaMgalI madana mastaka phala nAmanuM mULa sauMdarya prasAdhano banAvavA mATe upayogamAM AphrikAnuM paNa ahIM bagIcAmAM vAvavAmAM levAmAM Ave che. cy. joan unca.sa 391198 515. Cy. revoluta Thunb. (Jones) Schult. pIparamIMTa jevI sAge pAma; mULa jAvAnI paNa nahIM suvAsa dharAvatA paNa ochI pedAza bApatA bagIcAmAM ugADavAmAM AvatI vanaspati. telanI tRNakuLanI vanaspati, jenAM mULa Cyclanthera peciala(L.)Schrad. tAvanI mAMdagImAM auSadha tarIke ApavAmAM mIThAM kArelA: mULa madhya amerikAnI paNa 3412 . Cy. martinii Roxb.) ahIM uttara bhAratanA DuMgarALa vistAramAM Wats. (Syn. Andropogen marttnii ugADavAmAM AvatI vela, jenAM phaLa-mIThAM Roxb.). aMgrejImAM jene Gingergrass kArelAnuM zAka thAya che. ane hiMdImAM gadheja ghAsa nAmadhArI cycle. cakra. khAnadeza, nAsika, haidarAbAda, ane uttara For Private and Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Cyme 152 Cyperus pradezamAM ugADavAmAM AvatI vanaspati, pAnane upayoga mAkhInAM nAnAM baccAne jenAM pAnamAMthI kADhavAmAM AvatuM suvAsita mAravA mATe thAya che. tela sugaMdhI dravyo ane sauMdarya prasAdhane Cynara stotymusL. hAthI cUka nAmanI banAvavA upayogamAM levAmAM Ave che. mULa bhUmadhyanA pradezanI paNa ahIM bhArataA vanaspatinuM ghAsa metiyA" ane bharamAM ugADavAmAM cAvatI vanaspati, jenAM sephiyA" evA be prakAranuM che, metiyA" phalanI kalagI zAka tarIke khAvAmAM Ave ghAsamAMthI kADhavAmAM AvatuM bASpazIla tela che ane jemAMthI Isyulina banAvavAmAM UMcA prakAranuM gaNavAmAM Ave che, jyAre Ave che je madhupramehamAM upayogI bane che. sephiyA' ghAsamAMthI kADhavAmAM AvatuM tela Cynodon dactylon (L.)Pers. dhare, halakIkeTinuM ane jiMjaragrAsa tela tarIke dhrokhaDa; aMgrejImAM Bureaula rass ane oLakhavAmAM Ave che. bhAratamAM thatAM sau Bahama grass ane hiMdImAM dUdha tarIke prakAranA bASpazIla telomAM A telanuM oLakhavAmAM AvatuM kAyamI ghAsacArAnuM sthAna caMdananA tela ane lemanagrAsa tela tRNu, jene moTA bhAge Tenisa ramavA mATenA 40170219 . Cy.nardus (L.) Rend- cogAnamAM vAvavAmAM Ave che. C. le (Syn. Andropogon nardus L.) pleclostachyus(k.Schum) Pilger. tRNukuLanuM aMgrejImAM Citronella grass. ghAsacArA ane jamIna saMrakSaNa mATe ane hiMdImAM gaMjanI ghAsa tarIke oLakhAtuM vAvavAmAM AvatuM East African silena prakAranuM ghAsa, jenAM pAnamAMthI stagras tarIke aMgrejImAM oLakhAtuM ghAsa. kADhavAmAM AvatuM tela sugaMdhI dravya ane Cynometra. cauliflora L. khAdyakuLa sauMdarya prasAdhane banAvavA upayogamAM dhArI jhADa. levAmAM Ave che. uparAMta tene upayoga Cyperus alliculatus L. gujarAta, macharene dUra rAkhavA mATe paNa thAya che. pa. baMgALa, tripurA, ne maNipuramAM thatI te, peTanI garabaDa ane peTanA vAyumAM vaparAya kAyamI zAkIya vanaspati, jenAM kaMdila che. Cy. schoenanthus (L) (Spre- mULane upaga sugaMdhI drA banAvavA ng (S, Androbogon schoeam. ane prakAMDa sAdaDI banAvavA mATe karavAmAM thus L.) tRNakuLanuM aMgrejImAM (Camel Ave che.Cy.bulbosus Vahl. dhrakhaDiye. har za lolhi 3241 60124 0029 Cy, corymbosus Rottb. (Syn.C. eDaLakhAtuM paMjAba ane da. bhAratamAM thatuM legeliformis Roxb.. aMgrejImAM ghAsa; jenA pAnamAMthI maLatuM bASpazIla tela Chinese malgrass 7:25 1974 1g sugaMdhI dravya banAvavA upayogamAM levAmAM pa.baMgALa, karNATaka ane tAmIlanADumAM thatuM la . Cy. winterianus Jowitt. ghAsa, jenI sAdaDIo banAvavAmAM Ave che. tRNakuLanuM aMgrejImAM Citronella grass Cy.esculentus L. ZIUA de Hoje ti tarIke oLakhAtuM jAvA prakAranuM ghAsa jemAM pradeza, paMjAba ane dakSiNa bhAratamAM thatI AvelAM kA kArbanika saMyojanonA eka vanaspati, jenAM mULa khorAka tarIke saMzleSaNamAM upayogI bane che, AmAM 241941 19 3. Cy.exellatus Retz. saMzleSita mentholane samAveza thAya che. ghoDAciye DuMgare nAmanI vanaspati. C. cyme, game te puSpavinyAsa, akSapUra haspan Benth. wale 114. Cy. thAya tyAM te puSpavinyAsa. aria L. bhAratabharamAM thatI vanaspati, je cymose. Hacy. infloresce. sAdaDIo banAvavAmAM upagamAM Ave che. nce. parimita puSpavinyAsa cy. long as L. moTA bhAge rAjasthAnamAM manchum arnottamum Night thatI vanaspati, jenAM mULa sugaMdhI dravya kAzmIrane eka prakArane supa, jenAM sUkAM banAvavA upayogamAM Ave che, Cy-malar For Private and Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Cyphomandra 153 Dacus tensii Lamk. da. bhAratamAM thatI kramanI eka avasthA, jemAM te kaI paTI vanaspati, jenuM prakrAMDa caTAI e. heTa ane ke kacchamAM purAyeluM rahe che, A koika TepalA banAvavA upayogamAM levAmAM Ave che. A parajIvIne tenA yajamAna pezIthI dy, Polumelis L. (Sy': 1. hexasla- galaga rAkhe che, clipo Rotb.). metha cI, ciyA; cystine. proTInane sapheda sphaTikA, emine aMgrejImAM ful grass tarIke oLakhAtI eNsiDa, je zigaDA, vALa i.nI vRddhi mATe bhAratabharamAM thatI vanaspati, jenAM sUkAM Avazyaka che. mULiyAM sugaMdhI dravya banAvavA upayogI cystolith. vanaspatinA koSamAM yUlita bane che. Cy. scariosas R. Br. nAgara- banele kelziyana kArboneTane nikSepa. motha nAmanI pa. baMgALa, uttara pradeza ane cystopus candidas. rAIne thatA dheLA pUrva ane dakSiNa bhAratamAM thatI vanaspati, gerunA roga mATe javAbadAra kaTa. cy. jenAM mULiyAM vALA devA mATe upayogamAM cordidas. jue cutie tale levAmAM Ave che. blister. Cyphomandra betacea (Cav.) Cytodites nudus. 122141 42 saa. Sendt. (Syn. Solanum betaceum cytogamy. koSanuM yugmana, saMkalana ke Cav.). mULa pa2nuM paNa ahIM pa. baMgALa, vilinIkaraNa. cytogenesis. BSanAM mahArASTra AsAma, tAmIlanADu, karNATaka nirmANa, vRddhi athavA vikAsa. cytoane keraLamAM thatuM khAdya phaLanuM jhADa. genetics. Sa saMracanAnI daSTie Cypress. Cupressus Hom a vita AnuvaMziktAnI ghaTanAnuM nirUpaNa. cyto_Pina eae kuLanuM game te vRkSa. kinesis. $14224 Guloyd. cyto Cyprinus. carbo. kArpa mAchalIne eka logy. koSa vijJAna; kaSa vidyA; vAnaspa3512. Cy. carpio var, com munis. tika ane prANIjakoSane cana, dehadharma, bhIMgaDAvALI kApe mAchalIne eka prakAra, vikAsa ane prajanana aMge temAM paNa Cy. carpio var. specularis. $14 khAsa karIne kuSanA raMgasUtranA saMdarbhamAM mAchalIne eka prakA2. abhyAsa. cytolymph. koSarasa; cyst. kepTa; jIvaMta sajIva, rasa ke ardha- koSanuM vadhAre tarala athavA pravAhI Tika. ghana dravyavALI pUTI. cytolysis. 14 Caluiorri, cytocystase. kASTaka - selyulesane kavita phagy. anya kaSadvArA keSanuM varita karanAra kasecaka, je moTA bhAge ghAsanAM banI javuM. cytoplasm. koSakendrane bImAM heca che. bAda karatAM kaSano samagra jIvasa. cystic ovary. kharAba keSThavALuM cyto-reticulum. $142210ner. aMDAzaya, c. stage. parajIvInA vikAsa- cytotaxonomy.keSa nAmakaraNavidyA. dab. kuza dhAsa. (Desf. Beauv. (Syn. Elousine dactyl. mAMgaLI, aMgUTho. tes notiaca Desf). vaDocAmaNa, Dactylis glomerate L. paMjAba, cAmaNa (eTalo); makara bIvALI ane kAzmIra, AsAma ane nIlagirimAM thato ghAsacArA tarIke upayogI vanaspati. ghAsacAro. Dacus ciliatus Loew. 1347 istot Dactyloctenium (Regyptium paTeladikuLanAM anya phaLamAM paDatI mAkha. For Private and Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Daedalacanthus 154 dairy che. daunturbitae Coq. taDabUca ane d. conformation. DerI pazu paTeladikuLanAM anya phaLamAM paDatI mAkha. tarIke yogya gaNAya tevI gAya mATenAM D. drsalis Hendel. kerI, jAmaphaLa, lakSaNe. gAyanA zarIranI samakSitija ane leTa, dADama, jaradALu, plama, pIca, zirva sapATI phA2 jevI hoya te vaTANA, aMjIra, sapharajana, keLAM ane gAya vadhu dudha kApavAnI kSamatA dharAve khaTamadhurAM phaLamAM paDatI mAkha. D. che te samajI zakAya che. sAre khorAka zontus Saunders. 2141 45cl letI jaNAya che, AMcaLa barAbara vikaselAM mAkha. hoya che ane tenI zirA spaSTa dekhAya che, Daedalacanthus nervosts(Vahl) ane tenA kadanA pramANamAM tenuM zarIra T. Anders. dazamULI nAmanI vanaspati, vikaseluM hoya che. d. cow. DerI Daemia extensa R.Br.camAra dUdhelI. olAdanA lakSaNe dharAvatI dUdha ApatI Daemonorops jenkinsianus 114. d. equipment. Bilal $17Mart (Sin. Calamus jenkinsianus Boy Hi 642.EUR425. d. farm. Gi.). AsAma, khAsI TekarIo ane AvakanA mukhya sAdhana tarIke dudha heya sikkimamAM thatA UMcA tADa, jenA prakAMDanA tevuM phArma. d.farmer. dugdhAlaya udyoganI Topala-TapalIo banAvavAmAM Ave che. A sAthe saMkaLAyelA prANIone pALIne D. Kurzianus Becc & Hook tene ucheranAra ane dUdhanA vecANa dvArA f; D. Pandis Kurz; Calamus AjIvikA ke bAvaka meLavanAra kheDUta. rantij Kurz.. hirAdukhI, aparaMga; d. goat dUdha ApatI bakarI. d. herd. nAmanuM mAMdAmAnamAM thatuM pAtaLuM rehI dudhALAM DheranuM ghaNa. d. husbandry. tADanuM jhADa, jenAM phaLane rasa lAkha dugdhAlayanAM prANInI saMbhALa, saMvardhana, raMgavA ane vArniza banAvavA upayogamAM temanAM khANa-kherAkanI vyavasthA, ane levAmAM Ave che. dudhALAM Dherane dehavA sameta DerI udyoganI dahi. dahIM. sAthe saMkaLAyelAM saghaLA kAmakAja, jemAM dashan. jaMgalamAM DheranI chAvaNuM. d. dUdha-utpAdana ane vecANano paNa samAcattle. jaMgalamAMnI heranI chAvaNanAM veza thAya : A sau kAryo. d. indus try. dUdha ane dUdhanI saghaLI pedAzonA dairy. DerI; dUdhanI vividha kriyA, tenI utpAdanane udyoga, dudha udyoga. d. man, vividha pedAza ane tenA vecANanuM sthAnaH DerI phArma saMbhALanAra, dudha udyoganI dugdhAlaca. (2) dUdha ane dUdhanI pedAzanAM sAthe saMkaLAyele kheDUta. d. plant. utpAdana, prakriyA ane vitaraNa aMgenuM. dUdhanuM pAzcarIkaraNa, bATalIomAM yaMtra d. bacteriology. DerI jIvANu- dvArA dUdha bharaNa, tenuM vecANa tathA dUdhanI vijJAna, DerI udyoganI sAthe saMbaMdhita vividha banAvaTe taiyAra karavAmAM AvatI jIvANuvijJAnanAM abhyAsa ane tene hoya tevuM dudha udyoganI sAthe saMkaLAyelI viniyoga. d. breed. pUratuM dUdha badhI prakriyA karatuM kArakhAnuM. d. proApavAnI kSamatA dharAvanAra, pALavA duct. malAI, mAkhaNa, samagIkRta paravaDe tevAM ane viziSTa lakSaNa dharAvatAM (homogenised) dUdha, chAza, cIjha che. dudhALAM DheranI olAda; moTA bhAge vadhAre jevI dUdhanI pedAza. d.ratiaa dugdhAlayanAM dUdha ApatAM Dhera: jemAM siMdhI, sahivAla, prANIonI AvazyakatA anusAra game te tharapArakara ane gira olAdanAM dUdhALAM khANa ke khANanuM mizraNa. d. type herane samAveza thAya che. d. chara. dugdhAlaya utpAdana mATenAM Adarza lakSaNe cter. DerI pazunAM ivAga lakSaNe. dharAvanAra prANune prakAra. For Private and Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Dak, a 15 Darjeeling orang Daksh. eTA bhAge paMjAbamAM thatI bhAratamAM thatI madhamAkhane prakAra, je drAkSane praka2. jemAM TAkSa goLa khumakhAmAM jhADanI bakhela, khaDake ke dIvAlamAM hoya che. madhaMpUDA banAve che, je AchuM madha Ape da. dALa, kaThe LanA dANamAMthI chaDIne che, je meLavavuM muzkela bane che. chUTA paDelA tenA bIja5trA - Dadhiya, dairnp. vAtAvaraNamAM athavA ghana vastunI. je gheTIna pracura che. sapATI para jAmate bheja, (2) bhejavALuM. dalal. dalAla, bajArane karma karI. damping down. Hdra - bhejavALuM Dalbergia laliyolia Roxb. karavuM - banAvavuM. d. off. kaleda galana; kAlA sIsama nAmanuM jaMgalI sIsama, vanaspatinA keI reganAM lakSaNa tarIke pa. baMgALa, bihAra, madhyapradeza ane repanuM ekAeka gaLI javuM ke mRtyu pazcima dvIpakalpIya pradezanuM jhADa, pAmavuM, je vividha phUgane lIdhe thavAne jenA kASTanuM pharnicara ane peTI tathA saMbhava che. dampness. sApakSa bheLa . kabATa banAvavAmAM Ave che. ). melano- bArhatA. damp wood termite. ty i Gai & Perr. da. krikAmAMnuM jIvaMta jhADa ke bhejavALA lAkaDAmAM dara sIsama nAmanuM tAmIlanADu, mahArASTra karI rahetI UdhaI. ane pa. baMgALamAM thatuM jhADa, jene kASTa- dandruff. kheDe; adhaH tvaka graMthionI mAMthI saMgItanAM vAdya, lAkaDIo ane ati sakriyatAne kAraNe cAmaDI para pe paDI ramakaDAM banAvavAmAM Ave che. D. sissoo bAkavI, je kharajavuM, ADIna viSAktatA, Roxb. sIsama; paMjAba, uttarapradeza, ja bane pAcananI sAthe saMkaLAyelA koI pa. baMgALa ne AsAmamAM thatuM jhADa, dIrghajIvI roganA pariNAme banavA pAme che. jenuM kAi kAtarakAma ane sTI ramatanAM darig. paripakava khajuranI avasthA, jyAre skI banAvavA upayogI bane che ane jenA tenI Toca narama banavA mAMDe che. mAvAmathI lakhavA bane chApavA mATenA Dangi. mahArASTranA ahamadanagara ane kAgaLe banAvavAmAM Ave che. nAsika jillAnI DAMgI nAmanA TheranI daicali. dAlacina, taja. olAda, je sAruM kAma Ape che paNa jene Dalechampia ali a Wigat. dUdhane utAra e heya che. khAjavaNunI vela. dantalu. pAka repavA mATenuM sAdhana. Dallis grass. Paspalam dilatatum & nig. Poir. 11Hej 769 waresloj 401 46' Daphne olevides Schreb. 444 ghAsacArA tarIke vAvavAmAM AvatuM ghAsa. himAlaya ane kAzmIramAM thate supa. Dalmaitan borellum. eka prakAranI jenAM mULa recaka che ane phaLamAMthI spivanaspati, jenA phUlamAMthI pAcarethama nAmanuM riTa maLe che. 2. baby atta Wall jaMtuna dravya maLe che. X. Steud. (Syn D. cannavina dalua. vasaMta ke grISma mesamamAM thatI Wall.). hiMdImAM jene sAtapUDA, mahAdevakA DAMgara. phUla i.nA nAme oLakhavAmAM Ave dam. paga mAdA pazu. (2) jaLa che te himAlaya, khAsI TekarIo, ane saMgraha, pUraniyaMtraNa, sicAI che. mATe maNipuramAM thatI vanaspati, jene prakAMDapANInA pravAhane avarodha karavA taiyAra mAMthI doraDAM, kAgaLa che. banAvavAmAM ka2vAmAM AvatuM baMdha. bhAve che. Damalinia touis karaDatI jane prakAre dapple gray. ghoDAne rAkheDI raMga. dammar bee. DaMkha vinAnI madhamAkha. darcheena, taja, dAlacinI. Melipona spp; Trigona spp. 114- Darjeeling orange. (all azad For Private and Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dark 156 daura, dauri nAmanAM kalakattAnA bajAramAM maLatAM nepALa tene ugADI zakAya che. vAvyA pachI cAra ane AsAma prakAranAM saMtarane eka varSe baja2 bese che. d. plum. prakAra. D.Red Round uttara bhAratamAM. Dios/byrd olus L. nAmanuM khAdya moDa ugADavAmAM AvatA baTATAnA phaLadhArI vRkSa pAkane eka prakAra, jemAM madhyama kadanA Datisca cannabia L. akalabera pILI chAlanA, rAMdhatI vakhate tUTI na jAya nAmanI kAzmIrathI nepALa sudhInA tevA baTATAne eka prakAra. himAlayamAM thatI zAkIya vanaspati, jenAM mULa dark. aMdhAruM, a-prakAza, aMdhakAra. (2) UnI ane sutarAu kApaDa raMgavA mATe kALuM, zyAma. d. chamber. aMdhAre raMga Ape che. khaMDa. d. period. aMdhakArAvadhi; vana- Datara albu Nees. dhULe dhatUre. spatinA vikAsamAM gaNatarImAM levAtI D. Jaslucy. L. kALe ghature. eka kALagaNanA. d. section. aMdhakAra (Sr. D. me/el L. gheLe dhatUre. -nubhAga. D. innovia Mill.). sAdo dhatUro, darnel grass. Lolium temulentum mULa mekisakAnI pazcima himA. nAmane ghAsacAre, jenAM bImAM deva laya ane da. bhAratamAM thatI vanaspati, pramANamAM hosAyenika esiDa rahele hoya che. jenAM pAna dama para apAya che. D. meted Dasyneura lini Barnes. :940211 Hi L. gheLe ghatUro, damamAM upayogamAM levAmAM paDatI mAkhane prakAra. kAvatAM pAnavALo dhatUre. D. suramodata 04.7.. datum 51.4.)24.2. minum L. dhatUro: mULa eziyAnuM eka kAmagrI. prakAranuM ghAsapAta, jenAM pAna ane bI date. khajUra, khajUrInuM miSTa ane poSaka mAdaka che ane gunAIta viSIkaraNamAM tene '; dale palm, Phoenix dacirli fra upayoga karavAmAM ve che. damanA dardamAM L, nAmanA jhADanuM phaLa, jemAM 75-30 auSadha tarIke paNa tene upayoga karavAmAM TakA zakarA dravya hoya che, dUdhanI sAthe 12 2. D. suarcolens Humb & te khAvAmAM Ave te khorAka samatola Bonpl. (Sy. Bumansia saageya 3. d. curing. Prid 41474 lens Humb & Bonpl. ex Wild. vathavA kRtrima rIte khajaranI jALavaNI dhatUrAne eka prakAra, jene suvAsita mATe karavAmAM AvatI tenI sUkavaNI; nA phUla mATe bagIcAmAM vAvavAmAM Ave che. prakriyAmAM 1 thI 7 divasa sudhI khajarane Daucus arola L. varsalapaD0. sUryanA tApamAM khullAM rAkhavAmAM Ave gAja2; varSAyu ke dvivarSAyu paMjAba, uttara che; jyAre kRtrima rIte tenI sukavaNI pradeza ane madhya pradezamAM thatI khAdya mULa karavA mATe khajUrane eka TakA ukaLatA dhArI vanaspati. sTika seDAnA drAvaNamAM eka miniTa daughter. duhitA, anugAmI pharajaMda. mATe rAkhI jALIvALA pAtramAM mUkI 54.5" (2) game te vanaspatinuM prAthamika vibhAjana se. uSNatAmAne rAkhavAmAM Ave che. ke tenI prathama saMtati. d. cell. duhitA. palm. 147; Phoenix dactylifera England $14, d. chromosome. L. nAmanuM pAma dikuLanuM mULa arabastAnanuM duhitA ke manujAta raMgasutra. d. colony. paMjAba ane rAjasthAnamAM thatuM UMcuM jhADa. anujAta sahavAsa. d. nucleus. jhADane rasa nAza karavA mAM upayogamAM anujAta kendraka. d. plant. anujAta levAmAM Ave che. A jhADane lAMbe unALe cheDa. bALa cheDa. ra1ne divasa tathA rAtrinuM UMcuM uSNatAmAna daura, dauri. baLadakarSita 5 repavA Avazyaka bane che. bI vAvIne ke prahathI mATenuM sAdhana. For Private and Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daw 137 decay daw. charI ke dAtaraDuM. vikSArIyakaraNa. day length. vIsa kalAkanA eka death. mRtyu koI paNa sajIvanAM jIvanadivasamAM sUryane prakAza ApatA kalAke.(2) kAryone saMpUrNapaNe ane kAyamI aMta. vanaspatinAM vRddhi-vikAsa mATe je samayane debeaking. caMcuchedana maraghA-bataka prakAza agatyanA kArakanI garaja sAre che te. parasparane khAvA ke karaDavA mAMDe tyAre d.-neutral plants. dainika prakAza tenI upalI cAMcane aNIdAra charI vaDe maLavA para jenA pu bhava ke anya kApI nAkhavAnI prakriyA. vikAsa gatine AdhAra na hoya tevI debilitating. nabaLuM banavuM ke zaktine vanaspati. d.-old chick. eka divasa ThAsa tha. debility.azakti, zaktine karatAM paNa ochI vaya maryAdAvALuM maradhInuM hAsa. bacyuM, je kharIdavAmAM Ave che. debit. hisAbanI udhAra bAjue deya dazed. nijIva, halakA prakArane (zaNane rakamanI noMdha-noMdha karavI; udhAra. ta8). deblossom, vanaspatinuM jema vadhAravA DC (direct currentnuM saMkSeparUpa). vIja- te parathI kalIone dUra karavI. LIne ekadiza pravAha Debregeasia hypoleuca Wedd. D.D. DAikalere prApana ane DAiklere kAzmIra ane kumAumAM thato UMce supa, prApilIna, pravAhI rUpe jamInane dhumAmAna jenA resA deraDA banAvavA ane phaLa karanAra, peTroliyamamAMthI banAvavAmAM AvatuM khAvA mATe upayogamAM levAmAM Ave che. rasAyaNa, je ochuM bASpazIla hoI, tene D. longifolia (Burm. f.) upayoga salAmata che. Wedd. saMsAru; khAsI TekarIe, DDT DAiroDiphinAila Trikloreithena nIlagiri ane pazcima ghATamAM thatI vanaspati, (Dichlorodiphenyl trachtoroethane)nuM jenA prakAMDanA resAnAM doraDAM banAvavAmAM saMkSeparUpa; cetA-viSa, je saMparkathI jaMtuone Ave che. mArI nAMkhe che, saMparka uparAMta jaThare viSa debris. kATamALa; zela cUrNa je sthAne tarIke paNa te kAragata nIvaDe che. temAM hoya tyAM, athavA te nikSepita thaye heca rahelI viSAktano temAM hAja2 P. P. tyAM, tenA vighaTananA kAraNe jamA thata Aisomarane kAraNe che, je 80 TakA bhaMgAra. (2) marelA thaDiyA, pAMdaDAM ane sudhI hoya che. A dravya mUkArUpe, pANImAM kApaNI karI lIdhA bAda khetaramAM paDI vyAcuta ke pAyasarUpe upalabdha che, te rahevA pAmatAM avazeSa dravyuM paTeladi kuLanI vanaspati mATe saMvedanAtmaka decalcification. nikSAraNadvArA che ane mAchalI mATe jherI che. DIDITI jamInamAMthI kelziyama kArboneTa ke kelzichAMTavAmAM AvelI vanaspatine chAMTayA bAda yama Ayanane dUra karavAnI prakriyA je mRdA paMdara divasa pachI ja la zakAya che. niyaMtraNanA kudaratI kArca paikInI eka prakriyA dead ripe. ati paripakva (dANe che. (2) kaNa Teziyama samatulAmAM prANunA athavA phaLa). hADakAMmAMthI keziyamanuM dUra thaI javuM. dealkalization. R14141 214Decalepis hamiltonii Wight & jata ane nikSAraNa dvArA jamInamAMthI Arn. annAmalAI, tAmIlanADu ane vinimeya seDiyamane dura karavAnI prakriyA cAndra pradezamAM thate eka kSupa, jenAM soDiyama jevA eka saMyejaka dhAtvIya suvAsita mULa masAlA tarIke upayogamAM AcanA sthAne kelziyama ke hAIDrojana levAmAM Ave che. Ayana jevA kalAIna mRduSkaTAyana decay. vighaTana, chAsa ke apakSaya sakatha rAkhavAmAM Ave che; vi-kalIkaraNa, banAve tevI game te rAsAyaNika ke bhautika For Private and Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Deccan deep prakriyA. (2) narakaga ke jIvANu dvAra vighaTana. (3) bhautika ane rAsAyaNika kArbanika dravyane apakSaya. (3) khavANa parivartana dvArA gelanuM vikhaMDana. dvArA zailanuM vighaTana. (4) apakSaya, saDe, decompound. vibhAjana karavuM. [:viNa. D. hemche. bAkI saMjanane vikhaMDita karavuM janana D. Trap. bhAratamAM zailanirmANane eka ghaTakone chUTA paDava'. prakA2, jemAM pheromegneziyama ane elyu- econic acid, kaprika esiDa. (2) minAnA sAjanothI samRddha vAlAmukhIne mAkhaNamAM rahele medIya esiDa, jethI lAvAne samAveza thAya che. A prakAramAMthI mAkhaNane tenI viziSTa suvAsa saMpaDe che. regura ke kapAsa mATenI kALI jamInanuM decore. phaLanI mIMja dUra karavI. nirmANa thAya che. D. Wingless decorticate. chAla ke bAhyaka dUra karavuM. Grasshopper. Colemania site- decorticated. chAla cholakAM, bAhyaka purpoides Bol. juvAra, makAI, bAjarI, ke. rahita. rAgI. vAla, maTha, magaphaLInAM jaMtu, decrement. kSaya, apakSaya. sa. Deccani sheep, nAnAM, majabUta, decrescent, ghaTatuM, kSayamAna, e chuM thatuM. rAjasthAna ane madrAsa UnanAM mizraNa decrepitate. tirADa paDavI, tirADa. jevuM Una ApatA, dakhaNanAM kALAM ane decubital ulcer, pathArImAM ghaNuM bhUkharA raMganAM gheTAMnI elAda. samaya sudhI eka ja paDakhe ke cattA paDI deciduous. parNapAta karatI kAyamI rahevAnA pariNAme paDatuM cAMdu. kAThIya vanaspati. (2) kharI paDatAM (pAna, decumbent. avarohI, bhUstarI prakAMDaphaLa, phanAM daLa ke dudhiyA data). d. vALI (vanaspati). forest. moTAbhAge parNapAtI-pAnakhara decussate. X-AkAra, catuSka; upara vRkSonuM vana. d. tree. vRddhi mesamamAM ane nIcenI kalikA ane parNanI jeDInA ane dara varSe parNapAta karanAra vRkSa, kATakhUNe joDImAM goThavAtAM kalikA ane pAnakhara vRkSa, pa: svastikAkAra. deck feather. pakSInI pUchaDInAM madhya dedifferentiation. -vibhinnI pIMchAM paikInuM eka, karaNa. declination. apakSa. decline. deep. UMDuM, gahana. (2) UMDuM pANInuM kramaza: apakSaya tha; kramika rIte zaktine pAtra, dariye i. d. feeder. UMDe sudhI thato kSaya. (2) nIcenI tarapha DhaLAva, pahecelI mULa dharAvatI vanaspati. d. pravaNatA. (3) khaTamadhurAM phaLajhADanI eka freeze. --dhizataka; 9degphe. uSNatAmAne 26441 0949741. declinous flo- barAkI vastumane jALavavA mATe ThaMDI wer. nyeiyou. declivity. 2014- pADavI ane uSatAmAna 30 se. sudhI vALI jamIna sapATI. jALavI rAkhavuM. I. litter system. decoction. kADhe, ukALe. (2) keI paNa Ica UMDA jalAnvita cUna nI sAthe vyane ukALIne tenA drAvya ghaTakane dUra lAkaDAnA vahera, ghAsa i.nuM mizraNa karI karavAnI prakriyA. tenuM taLiyuM banAvI te para maraghA-batakone decode. saMketa ukelave, saMketanI bhASA rAkhavA; A badhuM varSa pUruM thaye dUra karI ukelavI. navesarathI A pathAra banAva. d. decolouration. viraMjIkaraNa, viraMgI- seated. UMDuM, pAtAlIya. . soil. karaNa, raMga dUra kara. jamInanuM jADuM khAdamATI - dhamasanuM paDa. decomposition, vighaTana. (2) jaTila (2) zailanA thara para jADI pradAnuM paDa. d. rAsAyaNika saMyejanenuM saraLa sAjanemAM water rice. nIcANavALA vistAromAM For Private and Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir deer's foot 150 deformation 15-phUTa DA pANImAM gara vAvavAnI deficiency. UNapa. guTi: pramANa jaze eka prathA. varSA Ave te pahelAMnA vara- i.nI daSTie pUratuM. ta. disease, sAdamAM DAMgaranAM bI veravAmAM Ave che, khorAkamAM puratA pramANamAM piSaka tattva ne pAnI sapATI UMcI pAvatAM bI na maLavAnA pariNAme prANIe ke vanaUgavA mAMDe che. heDImAM besIne DAMgarane spationI thatI gAvasthA. defiant. lakhavAmAM Ave che. koI lakSaNa ane athavA bhautika vikAsa deer's foot. harapadI, Connoullas e che hoya tevuM prANI ke vanaspati). d. arpensis nAmanuM ghAsapAta, jenAM mULa element. apUrNa tattva. 4. soil. UMDA jaI ghAsapAta phelAya che, AvI vana- nyUna piSaka jamIna. spati mATIne jakaDI rAkhavAmAM madadarUpa definite. sa. (2) prAthamika kakSa para thAya che, vahelA phUla bAjhavA. d. infloresdefaecation. ma tsarga. cence. parimita - cokasa puSpavinyAsa. defect, game te prANI, marachuM - batakuM ke definition. vyAkhyA. (2) prANInA kRSi pedAzamAM jovAmAM AvatI Ti, kSati, saMvardhanamAM icchanIya lakSaNe darzAvatI aniyamitatA ke apUrNatA, jenA kAraNe rUparekhA ane svarUpanI cokasatA ane tenI upagitA ghaTe che ane tenuM mUlya spaSTatA. definitive host. parajIvI, ochuM Upaje che. (2) koI paNa pazu ke je yajamAnAmAM pukhtatA meLavI, ligIya maraghAM - batakAMne prakAra ke elAdamAM prajanana karI zake tevo yajamAna. jaNAtI khAmI ke aniyamitatA, defea. cAMcaDane prANI zarIra parathI deferred grazing. Dhora carAvavAnI dUra karavA. eka paddhati, jemAM carANabhUminA sarakhA deflocculate. rAsAyaNika rIte kaI traNa khaMDa pADI bemAM Dherane caravA devAM saMjanamAMthI vyaktigata ghaTakane judu pADavuM. ane eka khaMDane khAlI rAkho. AvI kalila avasthAmAMthI kaNane vikheravA. rIte vArApharatI be khaMDa para carANa karavAmAM democculation. visAmUhIkaraNa. Ave ane eka khaMDa khAlI rAkhavAmAM deflorate. choDa parathI phUlane dUra karavA. Ave. AnA pariNAme carANabhUmi sArI (2) puSapAta. deliorated. puSpaTuta. rIte jaLavAya che. eka bIjI paNa paddhati phUla dUra karAyAM hoya ke puSapAta thaye che, jemAM samasta caraNabhUmine ekavAra hoya tevuM. deloration. puSpAta, cAyA vinAnI rahevA daI te para bI puSamyuti. veravAmAM Ave che, je DhoranA cAlavAthI defoliant. patrapAtaka. (2) koI paNa dravya, paga nIcenI jamInamAM jaI UgI nIkaLe je choDane lagADatA tenAM pAMdaDAM kharI paDe che, je mATe caratAM DheranA maLa-mUtra madada- te. defoliation. parNapatana, patrapAta, rUpa bane che. bI UgI nIkaLyAM bAda defoliater. parNapAtaka.(2) vanaspatinAM Dhorane caravA devAmAM Ave che. d, sho- pAMdaDAne nAza karanAra jaMtu ke game te jhADa. ots. suSuta kaLImAMthI praha kaTI nIka- deforestation. vanamUlana. vanano La; vilaMbita kAMkurana, mukulana. nAza karavAnI, jaMgalanA jhADane nAza defertilization. viphalIkaraNa, jemAM karavAnI prakriyA. iMDAne 13 thI 15 phe. uSNatAmAnavALA deformation. samasta zarIra ke tenA pANImAM 1 miniTa mATe rAkhavAmAM Ave keAI bhAgane thatI vikRti ke virUpatA, je che, jethI IDAnI aMdaranuM dravya nAza pAmyA ghaTanA vArasAgata ke akasmAtanA kAraNe vinA tene aMkura nAza pAme che ane nIpaje. deforming leg weakIMDuM lAbuM Take che. ness. megneziyamanI UNapanA pariNAme For Private and Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir degeneration 160 delivery maraghAnAM baccAMmAM AvatI paganI vikRti, Dehra Rose. bihAramAM thatI lakhIne pariNAme bacce paga para kAbU gumAve eka prakAra. che. A beDa dUra karavA tenA khorAkamAM dehumidification. viAdrIkaraNa... megneziyamavALuM dravya ApavuM joIe. dehusk. dANa ke bImAMthI che ke deformity. vikRti, virUpaNa. phetarAM dUra karavA. degeneration. zarIranI kaI pazI ke dehydration.nirjalIkaraNa. (2) saMsthA aMgane apakSa. jethI te tenAM kAryo mATe jema phaLamAMthI bheja dUra karavAmAM bajAvI zake nahi. (2) koI paNa dravyane Ave che tema keI dravyamAMthI tene bheja bagADa, apakSaya, hAsa. d. disease. ke jalIya dravya dUra karavuM te. dehydrakamika apakSaya thAya te vanaspati athavA tor. kaI vastune saMgharavA ke tenuM kada prANIne thato roga. athavA vajana ochuM karavA temAM rahele degerm. anAjamAMthI prAMkura kelane bheja dUra karanAra kAraka ke sAdhana. alaga karavA. dehydrogenation. vi-hAIDrojanIDelet Noor, ardha-sUkuM khaja2, je karaNa. (2) telanuM vihAIDrojanIkaraNa karI saMgharavAmAM upayogI bane che. tene ThArI vanaspati ghI banAvavAnI deglutinate. anAjanA dANAmAMthI prakriyA. myuTena nAmanA dravyane dUra karavuM. derionization. anAmenIkaraNa, deglutition. gaLI javAnI prakriyA. bAcanone dUra karavA. degradatian of soil. jamInanuM delactation. dUdha ApavAnuM baMdha karavuM apaghaTana - nignIkaraNa. ke baMdha thavuM. (2) baccAne dhAvatuM DAvavuM. degree. aMza, pramANa, koTi. (2) upAdhi. delayed. vilaMbita. d. action. d. brix. 21231 che lord hi facilia ylei. d. dormant spray. rahelAM zarkarA dravya - sAkaranuM pramANa, je suSupti bAdane chaMTakAva. d. response. saccharimeter nAmanA sAdhanathI vilaMbita pratibhAva. mapAya d. of accuracy, ekasAI Delima sarmentosa L. 5. baMgALa, - yathArthatAnuM pramANa - Ti. d. of AsAma ane AMdAmAnanuM jhADa, jenAM pAna freedom. svataMtratAnuM pramANa - aMza. dhAtune polIza karavA upayogI che. d. of hardness. kaThaNatAne aMza. delinting. leTayA bAda kapAsiyAne d. of hydrolysis. jalavizleSaNane vaLagI rahelA rUnA tAMtaNAne dUra karavA, za. je yAMtrika ke rAsAyaNika rIte thaI zake deniscence. pheTana, phATavuM te phaLa che; jethI roga para niyaMtraNa lAvI zakAya ke bInuM phATavuM. d. of fruit. phaLanuM che, kapAsiyAne vAvatA sArI rIte te phATavuM. d. of sporocarp. bIjANu aMkurita thaI zake che ane tene vAvatA prAvaranuM phuTana. deniscent. pheTa, jarUrI jagyA choDI zakAya che. skuTanazIla. d. fruit. pheTaka phaLa. deliquescence. prakaledana. (2) I dehorming. prANuM nAnuM hoya ane dravyanuM vAtAvaraNamAM bhejanuM grahaNa zigaDuM phUTavA para hoya athavA kuTayuM heca karavuM ane evI rIte pravAhI banavuM. paNa komaLa hoya tyAre te para I deliquescent. prakadanIya. rasAyaNa ke vIjaLInA mAMcakone pravega delirium. sannipAta. (2) tAva, dhana, karI zigaDAne phUTatuM ke vikAsa pAmatuM ciMtA ke viSAktatAmAM nIpajatI mAnasika aTakAvavuM prANI moTuM thAya tyAre tenA tanAvanI sthiti. zigaDAne sAMDasI ke karavatathI dUra karavuM. delivery. prasava. (2) oNpAgI. For Private and Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Delonix 161 dense Delonix claia Gamble prANInA khabhA ane gaLAnI bAjuo para gAMThe (Syn. Punciana lala L.). sapheda thaI zarIra para phelAya che, gAMThemAM ItaDIgulamahera, mULa AbIsiniyAnuM paNa vALuM paru thAya che. Demodex follipILA - sapheda phUla mATe ahIM zebhA mATe colorum. upara jaNAvyA pramANenI vAvavAmAM AvatuM nAnuM jhADa. D. regta DheramAM paruvALI gAMThe banAvanAra ItaDI. (Boj.) Raf. (Syn. Pounciana demonstration. nidarzana, pratipAdana, regia Boj cx. Hook.). gulamahe2, pradarzana. mULa mAlAgAsInuM paNa ahIM zobhA mATe demulcent, glisarAina jevuM pIDA vAvavAmAM AvatuM jhADa. zAmaka auSadha. Delphinium jatis L.bhA mATenuM dendriform, vRkSasadaNa, zAkhita. 113. D.brunonianium. Royle, 22'Dendrobium agregatum Roxb. lArkaspara nAmanuM pazcima himAlayanuM jhADa, jenAM jeravaMzI. 410! 324 iddial's 48 eullhi Dendrocalamus giganteus Munro. vAMsa, AsAma, pa. baMgALa levAmAM Ave che. D. caeruleum Jacq. -ne malabAramAM thate bhAratamAM meTAmAM cx. Camb. dhAkaMgu nAmanuM himAlaya, meTe gaNAya te kumAu ane paMjAbamAM thatuM jhADa, jenAM vAMsa, jenA 25 se. mI. jeTalA phagaNuM phUTe che. D. tamilmULa jaMtunAzaka tarIke upayogI bane che. tonia Nees & Arn. kAgadI vAsa; D. denudatum Wall. Gacoval daherAdUnamAM thatuM UbhA chogAvALuM ghAsa, nAmanI vanaspati. jene kAgaLa, TepalA-TapalIo ane caTAI delousing. pazu, pakSInA zarIra parathI banAvavAmAM Ave che. D. stactus DIDITI, beecasI, kaleDena, mIthekisakora Roxb Nees. vAMsa, kabana naravAsa; TekasAphIna i.thI jUne dUra karavI. uttara bhArata, madhyapradeza ane da. bhAratamAM delta. trikoNa nadI mukha. deltoid. thate vAMsa, je TepalA-palIo, kAgaLa trikoNa sadRza. ane braza banAvavA upayogamAM Ave che. demagnetize. vicuMbakita karavuM. dendrochronology. vRkSakAlAnukrama demand., stable. 242HIDL. astid. dendroid demarkation. bhedarekhA nirdhAraNa, venation. vRkSAkAra zirA vinyAsa. Dendrology sImA nirdhAraNa. bAhya lakSaNe dvArA oLakhavA sameta vRkSone demeton. O-diethyl 2-ethylthio) ethyl plaosphorothioale nAmanuM Dendrophthoe. sadA harita, supa jevuM, orgao-phosphorus (kArbanika phespharasa) Azika parajIvInI prajAti. D. falcata saMjana, je raMgavihIna sthAna pravAhI (L) Ettinghsh. vAMde. che, jene pANI, kArbanika drAvake ane e- denitrification. vinAITrIkaraNa, meTika pravAhIonI sAthe mizra karI jaMtudana nAITreTa ke nAITrAITanuM vAyavIca nAITrojanamAM tarIke upayogamAM laI zakAya che. A jaiva apacayana; A prakriyAthI nAITrisajanane perAphinanI sAthe mizra karI jana havAmAM uDI jAya che, je kRSi mATe zakAtuM nathI. bA jaMtulana malamazI ane icchavA joga nathI denitrifying ItaDI jevAM sUkSma jaMtuonI sAme upayogamAM bacteria. vinAITrIkAraka jIvANu. laI zakAya che. dense. gADha; keAI dravyanA ghaTakonI ghaniSTa Demodectic mange. Demode. racanA. (2) pramANamAM ochI jagyA rokatAM follicalorum nAmanI ItaDIthI Dherane chidrovALI (jamIna). density. ghanatva; thate eka prakArane rega, jemAM rogagrasta ekama ghanaphaLe daLa. (2) keAI dravyanI ke. kA.-11 For Private and Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dental 162 depraved appetite dhanatA. zakanAra ke alpa vikasita vanaspati. dental. srz, sind. d. pad. 212, dependent. 481984. d. plant. gheTAM, bakarAM ane anya vAgoLanAra prANI- pate petAne rAka banAvI na zakanAra enA upalA jaDabAnA kaThaLa avALAM. ane poSaNa mATe anya jIvaMta ke mRta dentate. dAMtavALuM, daMtya. (2) tIkSNa dra para AdhAra rAkhatI vanaspati. d. karavatI (jevI kinAravALuM parNa). denti. variable. bAdhArita cara. ne. dAMtane mATe bhAga dharAvanAra, dephosphorylation. vi-pherIrAsAyaNika rIte dAMta jevuM kaThaNa pratyastha karaNa. dravya, DenTAIna. dentition. daMta vinyAsa, depilate. cAmaDI parathI vALa dUra karavA. databhedana. (2) keIpaNa prANImAM dAMtane depilatory. beriyama salphaTa jevuM, prakA2, goThavaNI ane saMkhyA; dAMtanI cAmaDI parathI vALane dUra karanAra rasAyaNa. racanA ane vRddhi. deplasmolysis. rasAhaNathI - ke dent maize. tRNakuLanuM Zea mays rasAskRtithI koSamAMnuM pANI ochuM thAya samUhanuM Zea maps var. indentata te pachI puna: koSanuM thatuM nava sarjana. makAIne eka prakAra. depleted soil. jamInane evo denudation. jamIna ke dharatInA uparanA kharAba upayoga thavo jethI pAka pakavavA paDane ghasAre karanAra kudaratI prakriyA, mATe tenI Avazyaka phaLadrupatAno nAza jemAM kudaratI ane sAmAnya ghasArAne thaye hoya; phaLadrupatA gumAvelI jamIna. samAveza thAya che. (2) keI vistAramAM depletion. avakSaya, niHzeSaNa badhA ja prakAranA kudaratI AvaraNane deplume. pakSInAM pIchAMne dUra karavAM. dara karavA; anAcchAdana, anAvaraNa. depluming mite. maraghA-batakone denude. jamIna paranI vanaspatine lAgu paDatI Chemidocoptes gallinae AvaraNa dUra karavuM. denuded. anA- nAmanI parajIvI ItaDI, je pakSInI cAmaDImAM chAdita, anAvarita, anAvRta. dara karI tenAM pIchAM kheravI nAkhe che. A denutrition. khAdya tanuM poSaka jaMtu karaDayA kare, jethI te sthAne satata drAmAM parivartana lAvavAnI niSphaLatA. khaMjavALavAthI pIchAM kharI paDe che. deo-dhan. qoyun. Sorghum depolarization. Canals 201 vulgare Pers. var. saccharatum Deporaus marginatus. Pillai L) Boer1. nAmanI javA2. pAna kApatuM jaMtu. deodorant. gaMdhahAraka durgaMdhane dUra deposit. nikSepa. (2) jamA. (3) nikSepa karanAra ke tenI tIvra vAsa ghaTADanAra kare. (4) jamA karavuM. deposited. dravya, moTA bhAge kArbanika dravyanA saDAne nikSepita. (2) jamA karAveluM. deposiupacaya - oNkisaDAIjha karI tenI durgadhation. nikSepana. (2) pUranA kAraNe navI dUra karavAmAM Ave che. deodorize. mRdAne umere. (3) jaMtuna rasAyaNanA gaMdha - vAsa dUra karavI. chaMTakAvamAM vanaspati para rahI javA pAmata Deoni. pazcima telaMgaNamAM jovAmAM AvatI jaMtudana bhUke ke pravAhI, kALI ane sapheda, lAla ane sapheda, gira depraved appetite. sAdhAraNa rIte ane DogI jevI olAda, jenA baLada khAvAmAM AvatAM na hoya tevAM dravya khetIne upayogI bane che ane gAye sAruM khAvAnI pazu ke pakSIne thatI icchA ke dUdha Ape che. vRtti. AmAM anya prANI ke rajane cATavAne depasture. carANamAM Dherane caravA devAM. samAveza thAya che. A lakSaNa khorAkanI depaperate kudaratI kada meLavI na UNapa sUcave che. For Private and Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org depreciation depreciation. avamUlyana, mUlyahAsa, makAna, yaMtrA i.nA ghasArAnA kAraNe tenA mUlyamAM thatA ghaTADA AvA ghasArAnuM mUlyAMkana ane aMdAja kADhI tene saravaiyAmAM ullekha karI tene gaNatarImAM levAmAM Ave che. 163 depressant. upazAmaka, avasAdaka, depressed.TeluM, hAsita. depression. maMdI, vanamana. (ra) prANInI carakhImAM ke jamInanA talamAM khAre garbha. (3) kAI vistAra ke dezanI Avaka athavA mUlyamAM thatA ghaTADe. (4) avasAdana, vanamana. depressor. avamaMdaka, maMdaka, avasAdakAraka. depth. koI paNa prANInI TAMca rekhAthI nimna rekhA sudhInuM UMDANa, (2) UMDANa. depulp. phaLamAMthI gara ke mAve! kADhI levA. dequeen. madhapUDAmAMthI rANI madhamAkhane dUra karavI, madhapUDAne rANI madhamAkhathI vaMcita karave. derivation. vyutpanna, avakalaja, (2) kAI rAsAyaNika saMceAjananA sUtramAM pheraphAra karIne temAMthI vyutpanna karAtuM (tene saMbaMdhita anya saMyeAjana). derma. dermis. dermal myiasis. eka prakAranI mAkhAnA Dimbha prANInI cAmaDImAM dara karI rahe te. dermatitis. tvacAzetha. (2) bakarAM - gheTAMne thatA viSANujanya cAmaDIne roga A rAga rasAyaNA, vanaspati, sUryanA taDakA ke poSaka tattvAnI UNapathI paNa thAya che. dermetogen, adhicamaMjana, (2) vaSa~nazIla pezInuM nirmANa karanAra Adyatara. dermetomycosis. phUgathI cAmaDIne lAgate eka prakAranA cepa. dermetophytes. mAtra cAmaDIne ja upadrava karanAra phUga. dermetosis. cAmaDIne game te rAga. dermis. satyavacA - cAmaDI, adhicarma ane dheAcarma vaccenI tvacA, Dermanyssus gallinue, eka prakAra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir deshi nI ItarI. Derris elliptica (Wall. Benth. ArohI bhrupane prakAra, je AsAma, keraLa, karNATaka, tAmIlanADu ane paMjAbamAM ugADavAma Ave che, ane jenAM mULa jaMtughna tarIke upayAgamAM levAmAM Ave che. D, ferruginea (Roxb.) Benth. pUrve himAlaya ane AsAmamAM thatI vanaspatine prakAra, jenAM mULamAMthI jaMtughna dravya maLe che. D. powder. Derris spp. nAmanI vanaspatinAM mULamAMthI banAvavAmAM Avata jaMtunAzaka bhUkA, jemAM nAmanuM viSa heya che ane te mAla'nA viSa tarIke upayegamAM levAmAM Ave che, D. trifoliata Lour. mahArASTranA dariyA kAMThA para, tAmIlanADumAM, erisA, AsAma ane pa. baMgALanA suMdaravanamAM thatI vanaspati, jenAM mULamAMthI jaMtughna dravya maLe che. D. uliginosa Benth. muMbaI, madrAsa, erisAnA dariyAkAMThA, suMdaravana ane AsAmanI vanaspati. desalinization. pakSArIkaraNa, vilavaNIkaraNa, jamInamAMthI nikSArana dvArA kSArane dUra karave. For Private and Personal Use Only descaling. bhIMgaDAM - pApaDI dUra karavAM. descending. avarehI, adheAgAmI, d.axis. nimnAkSa, avarehI akSa. descendent. saMtati. descent. anuvaMza.(2) avaraha. desert. raNa, marubhUmi; kevaLa verAna athavA chUTIchavAyI vanaspati dharAvatA vistAra. d. ccimate. marusthaLI bAbAhavA. d. locust. Schistocerca gregaria Fors. nAmanI bhAratamAM jaNAtI tIDanI traNa jAtio paikInI eka jAti, je jhUMDanA jhUMDamAM AvI vistRta rIte pAka khAI nukasAna pahe!cADe che, vizALa pAcA para prajanana kare che, lAkhAM lakhAM aMtara kApe che, bhAratanA vAcavya vistAromAM phUlephAle che. deshi. dezI, jemake dezI haLa. d. butter. dahIMnI chAza banAvI sthAnika
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir desi 164 detoxicant rIte banAvavAmAM AvatuM mAkhaNa, je moTA AsAma ane orisAmAM thatuM khAyaphaLanuM bhAge ghI banAvavA mATe taiyAra karavAmAM jhADa. Ave che. jAthI dUghanuM 70-80 TakA Desmostachya hi bannala (L.) z28's sou212.41414 . D. litchi. Stapf. (Syn. Poa cynosuroides bihAramAM thatI lAchIne eka prakAra. Retz.). kuza ghAsa, darbha; chAparAM chAvavA desi. dezI... d. fowl. zuddha olAdanuM upayogamAM levAtuM bAramAsI ghAsa, jenAM na hoya tevuM, judAM judAM kada, svarUpa, doraDAM bane che. hiMdue A ghAsa temanI raMganuM marachuM. d. orange. paThANakoTa dhArmika vidhiomAM upayogamAM le che; saMtarA tarIke oLakhavAmAM AvatAM saMtarA. maraDAmAM te pauSadha tarIke kAmamAM Ave che. d. plough. 041901 41551j vall dessert fruit. Qlorria 5091812 vavAmAM AvatuM dezI haLa. d. tobacco. mATenuM game te phaLa, cA cheDa, pahoLAM pAna, gulAbI phUla destructive distillation. garamIthI dharAvatI tamAkune prakAra, je bIDI, kArbana saMjananuM thatuM vighaTana ane sigAra, sigAreTa ane hukkAnA kAmamAM zeSa bASpazIla pravAhI ne telanuM thatuM Ave che. tenI chikaNI bane che tathA khAvAnA ekatrIkaraNa. d. erosion. ghasArAne kAmamAM Ave che. hAnikAraka banate tvarita vega. desiccate. yo na 2454g. desic- detailed reconnaissance soil cated coconut. nAriyeLanuM sapheda, survey. vigatavAra jamInanuM nirIkSaNa svAdamAM mIThuM ane suvAsita sUkaveluM dvArA hAtha dharavAmAM AvatuM sarve kSaNa kopara, je moTA bhAge rAI ane mIThAI jemAM sarvekSaNa karavAmAM AvatA eka banAvavAmAM upayogI bane che. nALiyeLanA vistArane nakaze banAvavAmAM Ave che chetarAM kADhI kAcalI bhAMgI, temAMthI kepaDyuM ane bAkInAnuM nirIkSaNa dvArA sarvekSaNa kADhI, dhoI sApha karI tene chINavAmAM Ave karavAmAM Ave che. I. soil survey. che. chINane sUryane taDakAmAM athavA 160deg- sarvekSaNa karatI vakhate nirIkSaNa dvAra 180deg phe. garamI ApavAmAM Ave che ane nakkI karAtI jamInanI hada. bAmAM bharavAmAM Ave che. d. milk. detasselling. saMkara bI teyAra karavA sUkaveluM dUdha. mAdA tarIke kAma lAge te mATe makAInA Desirable. becaun mutnI sArA chUchAM dUra karavA. prakAranI eka jAta detergency. game te ghAtvIya ke kAcita Desmodium diffusum. DC, jhapaTI, tala parathI badhA prakArano mela dUra karo. pAMdaki same re D. gaganticum (2) dUdhanA saMparkamAM AvatAM badhAM ja L.) D.C. nahAne pAMdaDiyo. D. sAdhanAnI bhautika sAphasUphI detergent. lariflorum. jaMgalI gAMje. rUMchALe pAMdaDiye. prakSAlaka; sApha karavA ke mela dUra karavAne D. baleateum Guill & Perr. guNa dharAvatuM game te rasAyaNa, paraMtu temAM maLa nAIjIriyAne kAcamI ghAsacAre. mukhyatve sAbu jevuM rasAyaNa hoya che, D. tortuosum (Sw.)D.C. ghAsacAre, jenuM phINa vaLe ane te balkalI salphaTamAMthI je jamInane jakaDI rAkhe che.D. triflorum banAvavAmAM Ave che. L)jamInane jakaDI rAkhata ghAsacAre. determinant. nirdhAraka. deterdesmogen. prAthamika varSanazIla pezI, minate growth. parimita ke nizcita jemAMthI vAhIpulanuM nirmANa thAya che. vRddhi . Desmos longiflorus (Roxb.)Saff. detipped. 2920ed. (Syn. Unona longiflora Roxb.). detoxicant. 3.1 40411 212420 For Private and Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir detritus 365 dholamudra taTasthIkaraNa karanAra (dravya). teetoxi- dextrose nAma pADavAmAM AvyuM che. fication. nirviSIkaraNa. dhaincha. 843, Sisbania cannadetroitus. kacare. bina (Retz.) Pers. (S. aculeatadeutoplasm. Relhi 28c4145 Pers. var. cannabina Baker.). divya nAmanI vanaspati, je zaNa jevI che ane development, vRddhi, vikAsa. (2) atibhejavALI, atisUkI ane atigarbhAvasthAthI mAMDIne paripakavatA bhAve kSAravALI jamInamAM thAya che, jenAM bI tyAM sudhI vanaspati ke prANInAM vRddhi ane meLavavA DAMgaranI pALI para ke UMcI parivartananI prakriyA. developmental. jamInamAM tene ugADavAmAM Ave che. vikAsane lagatuM. . cycle. vikAsacakra, dhak. kesUDe, palAza. d. farming (93124411 slu- vid. dhamani. Grewia tiliifolia Vahl devenalization. -vAsaMtIkaraNa. nAmanuM uttarapradeza, madhyapradeza, tAmIlanADu deviation. vicalana. d, mean. bihAra ane erisAmAM thatuM khAdyaphaLavALuM mAdhya - sarerAza vicalana. d stand. jhADa. ard. dhoraNasaranuM vicalana. d. range. dhania. dhANA, kothamIra. vicalana parisara. dhar, dhAra, kinArI. device. (1) karAmata, yukti. (2) sAdhana. Dharwar guava, karNATakanA dhAravADa deil grass, - 1:uda grass tarIke jillAmAM thatAM laMbageLa, sakhata mAvAvALAM paNa oLakhAtuM. jamIna para phelAI jAmaphaLanI eka jAta. iwiazais gia! Ortahi t ui 45 dhaura. Anogeissus latifolia Wall. vizALa vistAra para phelAI upagI vana- nAmanuM bhAratanA sUkA vistAramAM thatuM spatine hAni pahoMcADanAra tRNakuLanuM pAnakhara jhADa, jenA prakAMDamAMthI maLatAM ghAsapAta. guMdarane kApaDa kApavA mATe upayoga karAya dew. jhAkaLa; vanaspati, jamIna i. para che ane pAna cAmaDAM kamAvavAmAM upayogI vAtAvaraNamAM bheja TharI TIpAMrUpe paDe. bane che. (2) aI-verAna pradezamAM A prakArane bheja dhencha. Seshanit ispinosa cheDe hevA chatAM vanaspatinA vikAsamAM (Jacg)W..Wight. S. aculcala te upayogI bane che. ta. grarn. maTha. Pers.). nAmanuM jhADa, jenAM kALA-pAMkhaLAM d. point. jhAkaLabiMdu 1ra thAya che. dewlap. geraMzanA prANInA gaLAnI dhenki. 15 phUTa UMDA kUvAmAMthI pANI heThaLa labaDatI cAmI, godaDI. kADhavA tAmIlanADu, uttarapradeza ane desi.ins. kAMjInuM jalavibhAjana thatAM bihAramAM upayogamAM levAmAM racAtA piDe. je kAMi ne zarkarAnI sAdhana. jemAM Dola bAMdhI uttalakathI pANI vaccenI vistha gaNAya che; SIca kADhavAmAM Ave che. unsecakone kAraNa vanaspatimAM paNa te Dholaka. moTuM kada, lIlI kIla, gulAbI bane che. de 21. kAMjIne guMdara ane sapheda dANA ane mAM svAda dharAtavA dextro-rotatory. dakSiNAvatI pharatuM - dhULakomAM thatA dADamane prakAra. dhUmatuM, dakSiNAvata (bramaNa.) dextrose. Dholeras. uttara gujarAta, saurASTra drAkSa zarkarA; vanaspatinAM rasa ne mULa- ane kacchamAM thatA kapAsane eka prakAra. dhArI pAkamAM paNa te jaNAya che. dhruvita dhol phulio. Eragrostis tremula prakAzanA kiraNane jamaNI tarapha vaLAMka Hochst. nAmane ghAsacAre. bAvAne te guNa dharAvatI hovAthI, tenuM dholamudra Leea macrophylha ane pAna For Private and Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir D. horizon 06 diastase Roxb. ex. Hornem. 11Hell 315. avg. zAkIya vanaspati, jenAM mULa SadhIya dialysis. ahana, pAraleSaNa. guNa dharAve che ane phaLa khAdya che. diammonium phosphate 21 D. horizon. mRdA nirmANamAM mULa ke TakA nAiTrojananI sAthe 53 TakA phephepariNAma na hoya tevuM jamInanuM stara. rika esiDa dharAvatA saMyojanavALuM diacetyl. DAI esITila; mAkhaNuM pari. rAsAyaNika khAtara. pakava bane tyAre banatuM saurabhIya rAsAya- diamondback moth. rAjakAdi Nika saMjana, je mAkhaNamAM rahelI kuLanI vanaspatiomAM paDatuM Pluteld. suvAsanuM mukhya ghaTaka che. maculipennis Curt. 11 Hoje Diacrisia obliqua. ramila IyaLane diandrous. piMkesarI. eka prakAra. Dianthus barbalus L. RICHL 42 diad. draya, drika. vAvavAmAM AvatuM jhADa). carboplayllas diadelphous. dvi-gucchI, bena samUhamAM . mULa da.yurepanuM paNa ahIM zebhA taMtu dvArA joDAyelA (puMkesara). maTe vAvavAmAM AvatuM jhADa. D. chaneldiageotropisn. 330913 Laila sis L. (5:... D. irensis Hort.). vanaspati aMganuM prakAzAnuvartana anusAra zobhA mATenuM jhADa. kATakhUNe vaLavuM. diapause. jaMtuna braNa ke DimanA diagnosis. nidAna, roganAM lakSaNena vikAsakramamAM AvatI kAmacalAu rukAvaTa, nirIkSaNa ane abhyAsa dvArA tenAM kriyAzithilatA. prakAra ane kAraNe jANavA, je tenA diaphoretic. pravedaka. (2) piTeziyama upacAramAM madadarUpa bane che. diagno- nAITreTa jevuM parasevAne strAva karatuM stic agent. dardInuM nirdhAraNa karavA prakriyaka. karI karatI vakhate - nidAna karavAnA Diaphorina tilr. Kuw. khaTamadhurAM samaye upagamAM levAmAM nAvatuM phaLanuM jaMtu, jenAM Dimbha ane meTAM jaMtu kaI dravya ke siddhAMta. d. antigens, phaLane rasa cUse che; nihAnika pratejana. cekasa prakAranA dardanA diaphragm. madhyada, udarapaTala nidAna mATe jevakA2kane karavAmAM Avate jaTharIya ane vakSIya guhAnI vacamAM upayoga. (2) pazumAM thatA kSayareganA AveluM pAtaLu, snAyavIya paDa, je saMke - nidAna mATe upagamAM levAmAM AvatuM cAtA vakSaguhA paheLI thAya che, je Tayubarakayulina. diagnostics. zvasanakriyAne sahAyabhUta bane che. prANIomAM keTalAMka dardo ke cekasa saMjoge diarch. dvi-pazcika, be jalavAhinI jANavA upayogamAM levAmAM AvatA va samUhavALuM raMbha. kArano samaha naidAnika prakriyake. diarrhoea. atisAra; pANI jevA diagonal system of plan- pAtaLA jhADA thatA hoya tevI prANInI ting. pratyeka kAcamI jhADanA cerasanI zArIrika avasthA, je daramiyAna dastamAM madhyamAM eka jhADa vAvavAnI prathA, A lohI bhaLe tyAre maraDo thaye kahevAya. rIte vAvavAmAM AvatA jhADanI saMkhyA jonasana rega ke rinDara pesTa jevA saMkrAmA cerasa karatAM bevaDI thAya che; kAyamI regathI AvI avasthA nIpaje che. jhADanI vaccenuM aMtara 25 phUTa karatAM diary. reja-ba-rojanA banAvanI noMdhavadhe tyAre A prathA hAtha dharavAmAM Ave che. vahI. diagonally. vikarNAbhimukha. drastase. kAMjInuM zarkarAmAM bhajana karaDialeurodes citri. khaTamadhurAM phaLa- nAra ubhecaka. For Private and Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org diaster diaster. padma-dvibhAjana vyavasthA, jemAM ardha - sUtrAnI joDI koSakendranI trAkanA baMne cheDA para hoya che. diatorm. silikAnI kASadIvAla dharAvatI lIla; game te sUkSma kASIya lIla, je vipula pramANamAM jamInamAM heAya che. sajIve marI jatAM temanI kASa dIvAleA pANImAM DUbI jaI DAyeTAmI mATI banAve che. diatomaceous earth. sajIve marI jatAM temanI kASadIvAle pANImAM DUkhe tyAre temAMthI nirmANa thatI muddA. diazinon. 0,0-dietliyl-0-(2-isoprophyl-1-methyl-b-playrimidyl) pltoshlorolio:te nAmanuM jaMtuna rasAyaNa,pANI ane amlIca dravyamAM drAvya ane che. dible. khI vAvavA ke rAya rAkhavA jamInamAM DA karavA mATenuM aNIvALuM sAdhana. (ra) AvA sAdhanathI vAvavuM athavA ropavuM. ibbling. kacArIomAM cekasa aMtara para khI vAvavA, jenA mATe lekhaMDa ke kASTanI lAkaDIne upayoga karavAmAM Ave che. dicalcium phosphate. CaHPO4 sUtravALA supara phospheTano prakAra, jemAM 35-38 TakA phosphorika eNsiDa hoya che ane je rAsAyaNika khAtara tarIke upayogamadicot. levAmAM Ave che. dice. nAnA corasa TUkaDA karavA, TUkaDA kareluM gAjara. Dichanthium annulatum (Forsk) Stapf. jhIMjhuvA nAmanuM paMjAba, rAjasthAna, uttarapradeza ane madhyapradezamAM thatuM kharamAsI zvAsa D. aricosum (L.) A. Camus. dhAsacArAne eka prakAra 167 dichasial. dvi-zAkhIya, be zAkhAvALuM. dichloroethyl ether. jamInane dhrumAyamAna karanAra ane kRminAzaka rasAyaNa, dichloropropylene. jamInane dhrumAcamAna karanAra ane kRminAzaka rasAyaNa, dichocrosis punctiferalis. nAmane divelAne kAranAra kITa, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir die.back dichogamons. pRthakakSavAtmaka. (2) svalana zakaca ane nahi te mATe eka ja puSpamAM puMkesara ane strI kesaranI judA judA samaye thatI pakvatA saMbaMdhI, bhinna kAlapakavatA nirmANaka. dichogamy. bhinnakAla pavatA; pRthaka pakvatA. (2) koI phUlamAM puMkesara ane strIkesara eka sAthe paripakava ta ane, jethI temanI paripakavatA parasparane AvarI na le ane para5rAganacananI zakayatA ane. Dichopsis elliptica. Indian gutta pereha tree. dichotomous.dvi-zAkhI.dichoto, my. dvi-zAkha, vardhanazIla pezI sAthe thatI be zAkhA. Dichrostachys cinerea (L.) Wight.&Arn. vellaMtA, mera, huMDhiyuM. marUDha, vartulI che. nAmanA vAyavya bhArata, madhyapradeza, rAjasthAna, AAndhrapradeza ane karNATakamAM thatA nAnA kAMTALe trupa, jenI chAla cAmaDAM kamAvavA ane mULa saMdhiva ane mUtra geAmAM kAmamAM Ave che. Dicoma tomentosa Cass. navaraMgI dhoLA haraNA. dicliny. puSpaekaliMgatA. (ra) judI liMgIcatA dharAvatuM. dvidaLa, e bIjapatra. dicotyledon. dvi-dRLa, dvi-patra, dvi-bIjapatra. (ra)vRta khIjadhArI vanaspati, jemAM prathama be bhrUNIya patrA athavA bIjapatrA hoya che. dicotyledonous. dvi-daLI, dvi For Private and Personal Use Only khIjapatrI. dicumbent. bhUstarI, bhUmIca sI. didhen. Aeschynomene indica L. nAmanI vanaspati, jenA kASTamAMthI seAlAheTa ane ane je kAzmIra, pa. baMgALa, ane AsAmamAM thAya che. die-back. mAthA taraphathI zarU thate kSaya; kASTrIya ke zAkIya vanaspatiemAM Toca parathI zarU thaI kramazaH cheka nIce sudhI prasaratI thaDa ke prakAMDa ane zAkhAone lAgu paDatI kSucanI khImArI; thaDa ane zAkhAone lAgu paDatA sukAze.
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 168 dieldrin prasaraNa dAkha. dieldrin. 1,2,3, 4, 10,10-lexachlorocx6-6, 7-epoxy-1,4,4a, dig. khAvuM, utkhanana karavuM. 5,6,7,8, 8-octahydro-1, 4- dharatImAMthI kheAdIne bahAra kADhavuM. endo, ex-5, 8-dimctlanona-digamete. dvi- janyu, dvi-yugmaka plataline nAmanuM jaMtunAzaka elphinanIdigenome, dvi-janina samUha. sAthe saMbaMdha dharAvatuM eka rasAyaNa, jenI Digera murila(L.)Mart.(Sy, avaroSI viSAkatatA lAMbA samaya rahe che, D. arvensis Forsk; chyranthes je jAra ane saMparka viSa tarIke kAragata muricata (L.) kaNajarI, kukhAI; bane che ane je bhkArUpe, pANImAM byAsta nAmanI zAkAya vanaspati, jenAM kumaLa ane te rIte pAyasIkAraka saMcAjanarUpe DALAM - pAMkhaLAM ane phUlAnI zAkabhAjI ane che. upalabdha bane che. stanadhArI prANIo mATe te jherI hAI tenA saMbhALapUrvaka vaparAza karavA kALajI levI joI e. die-off. pAMdaDAM kharI paDe te rIte marI jaI jamIna para kharI paDavuM. die-out. astitvane - jIvananA aMta vave. diet. kAI prANInA sAdhAraNa rIte ApavAmAM AvatA khArAka ane pINAnAM prakAra ane pramANa. diethylstilbestrol. 1 laoOa sUtravALe saMzleSita aMtaHstrAva ane aneka prakAranA IsTrojana nAmanA strI aMta:srAveAnuM mULa sAdhana, jenA kAraNe mAdA pANI madamAM - kAmezmAmAM Ave che. vibhinna. differential. bhedakAraka, d. gain. bhedakAraka lAbha. d. host. cekasa prakAranA viSANu pratye viziSTa pratikriyA darzAvanAra vanaspati, jethI viSANu - viSANu vacce bheda pArakhI zakAca che. differentiation. viziSTIkaraNa, vibhedrIkaraNa. diffraction. vivartana, diffuse. prasArita thayuM, prasaravuM. (2) athAnIca. (3) sImAMta AgaLa aspaSTa. d. parenchyma. prasArita apaTTAvAhinI mRtaka. . porous wood. vikIrNa chidriSa $12. diffused run offDhALAvanA samasta vistAra para eka sAthe varasAdanA pANInuM vahI javuM. diffusible. prasaraNazIla. diffusion. prasaraNa. d. pressure. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only digest digest. pacAvavuM, AtmasAta karI zakAya tevA rUpamAM zarIramAM lIdhelA khArAkanuM parivartana karavuM. (2) uSmA ane rAsA yaNika kAryathI kAI dravyane narama banAvavuM; drAvya karavuM ke tenuM parivartana karavuM. digestant. pAcanamAM sahAca karanAra kAraka, Digested sludge. zeSita avamala. (ra) nagaranA kAcA avamalane, meATA pAtramAM be aThavADiyAM sudhI antaraka vighaTana dvArA parivartita karI banAvelA zedhita vamala. digester. koI paNa dravyane uSmA, dAba ApI ke rAsAyaNika kriyAthI rAMdhI zakAya, narama karI zakAya ke viTita karI zakAya tevuM baMdha vAsaNa ke pAtra. digestibility. supAcyatA. prANInA zarIramAM pAcaka raseAnI prakriyA thaI zake tevA tene apAyelA kheArAka tathA anya ghaTakonI TakAvArI. (2) zarIramAM AtmasAta svarUpamAM pheravI zakAya tevI kAI dravyanI guNavattA. digestible. supAcya; zarIramAM AtmasAta karI zakAya tevA (kherAka), d, crude protein. DhArane khavaDAvavAmAM AvelA kula nAiTrojana saMyeAjanemAMthI bAda karAyelA jhADA - pezAba dvArA utsarjita thayelAM nAiTrejana saMyAjane. d. energy. pAcyakti-Unta, d. nutrient. pASaka dravyane pacI zake ane AtmasAta karI zakAya tevA bhAga, digesting capacity. pAcanakSamatA. digestion. pAna; kheArAkane lasikA ane raktataMtramAM avazeASI zakAya tevI rIte tenuM pramANamAM
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra digitalis www.kobatirth.org saraLa rasAyaNAmAM vighaTana thavAnI prakriyA. (2) uSmA ane rAsAyaNika krizrcAthI kAI paNa dravyane narama karavuM, dravya khanAvavuM ke parivartana karavuM te. d.,salivary. lALa dvArA pAMcana. d., stoma ch. jaTharapAcana. d. coefficient. koi prANIne pacAvelA pratyeka pASaka tattvanI sarerAza TakAvALI, je prANInI jAta, vaca ane anya dehadharmAMca paristhiti anusAra zinna bhinna vhAya che. A TakAvArI prayAgadvArA naNI zakAya ane khAvAmAM AvelA kula jaththA anusAra tene darzAvI zakAya che. digestive pAcanamAM sahAya karanAra kAraka d. juice. pAcaka rasa, kherAkane pacAvavAmAM madadarUpa banate rasa. d. tract. prANInA zarIramAM antane pasAra thavA mATenAM saghaLAM aMge, pAcana mAga. digitalis. longi tarIke oLakhAtI, Digilli purpurea L. nAmanI mULa 5. yurepanI paNa kAzmIra ane anya khINa vistAramAM thatI zAkIya vanaspati, jenAM pAna hRdaya ane parivahana taMtranAM dardomAM sauSadha tarIke upayAgamAM Ave che; A vanaspati kuMDA ane bhejavALa vAtAvaraNamAM Uge che. ane temAM glAyakAsAiDa, DijiTAkisana, jikisana ane jiTelina AvelAM che. D. an Ehrh. mULa yurepanI paNa kAzmIramAM ugADavAmAM AvatI zAkIya vanaspati, jenAM pAnamAMthI banAvavAmAM AvatuM auSadha hRdayanA raMgamAM tathA pauSTika drazca tarIke upayAgI che. D, purpura L. mULa pa. yurepanI paNa kAzmIramAM vAvavAmAM dhAvatI zAkIya vanaspati, jenAM pAna hRdayaroga ane Tonika tarIke upayogamAM Ave che. Digitaria cruciata (Nees) A Camus var. esculenta Bor. ghAsacArA tathA tenA dANA mATe khAsa TekarIomAM dugADavAmAM AvatI tRNakuLanI vanaspati. D. sanguinalis Scop. 169 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir diluent AratA. digitate. paitanA akSaparanA saghaLA parNikAo aMgenuM.d. pinnate. paeNnakAra pakSavat digression. viSayAMtara. dihybrid, dvi- saMkara. dikamali. kAmALI; Brillini Y=~ denia, Gardenia resinifera Roth. {u. {uida Roxb.). nAmanA karNATaka ane mahArASTramAM sugaMdha mATe ugADavAmAM AvatA zrupa, jenA guMdaramAM bASpazIla telI dravya che, je ghaNAM dardImAM upayogI ane che. ane mAkhA tathA kRmine dara For Private and Personal Use Only rAkhe che. dikaryon. dvi - kendraka. d. phase dvi - kendrakAvasthA. dilation. vistaraNa, maMdana. dill. ; Anethum graveolens. L. (Peucedanum graveolens Benth. Hook f.).nAmanI jammu ane kAzmIramAM thatI vanaspati, jenAM bI masAlA tarIke tathA vAtAraka tarIke vaparAya che. Dillenia indica L. AsAma, pa. baMgALa, madhyapradeza ane dakSiNa bhAratamAM thatuM madhyama kadanuM khAdya phaLa, phUlavALuM jhADa jenA kAnA relavenAM salepATa ane plAya vUDa banAvavAmAM Ave che. hAthIe tenA khInuM prasaraNa kare che, kemake hAthIe ne tenAM phaLa khUba bhAve che, mATe aMgrejImAM tene lehlal apple kahevAmAM Ave che. D, hen{agyna Roxb. pazcima bhArata, bihAra ane khAsamamAM thatuM karamAla nAmanuM khAdya phaLanuM jhADa, jenI chAlanA resAmAMthI doraDAM banAvavAmAM Ave che ane jUna pAnanA kAcakAgaLa ane che, diluent. sAndra, jaMtughna rasacaNane chAMTavA mATe upayAgamAM levA mATe tene mada karanAra dravya, jema pANI, tela, mATI i. pAiphAilAiTa, zaMkhajIrU, benTonAiTa i.no samAveza thAya che. dilute, tanU kRta, maMdIkRta, apasAMdrita. (ra) maMda karavuM, tIvratA ke sAndratA ochI karavI. talu
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dimefox 170 Diospysos tion. apamizraNa. khAdya mULadhArI vanaspati. D. lettoidea dimefox, Steila's $12$221 word, Wall.ex.Kunth. Yodeyma s1274 mai N, N, N', N', - tetramethyl thatI khAdya mULadhArI vanaspati, jemAMthI phosphorodiamic fluoride, keTina nAmane reIDa aMtaHstrAva maLe nAmanuM bASazIla spazIya jaMtudana, jene 9. D. esculenta (Lour.) BurvanaspatinI sapATI para lagAvavuM salAmata kill (Syn.D. fasciculata Roxb.). nathI. kanaka, gheLuM gorADu nAmanI tAmIlanADu, dimension. parimANa, vistA2, mApa. madhyapradeza, uttarapradeza, erisA, 5. dimethoate 0, 0 dimethyl baMgALa ane AsAmanI khAdya mULadhArI S(N-methyl carbamoyl methyl) arzula. D. pentaphylla L. siel. phosphorothiolothionate, kArbanika Alu nAmanI khAda mULadhArI vanaspati - phospharasa jaMtuna, jene upayoga D. prazeri Prain & Bark. 4. mala mazIne kAbUmAM levA mATe karavAmAM baMgALa, AsAma ane pUrva himAlayanI Ave che, uparAMta koLiyA, ItaDI ane zAkIya vanaspati, jenAM mULa vALa dhovA pAna karanAra jaMtuo para paNa te kAragata mATe upayogI che. 2. solina. bhAratanIvaDe che. bharamAM thatI khAdya mULadhArI vanaspati, Dimocarpus litchi. juo litchi. jenAM mULane upayoga zAkabhAjI tarIke dimonoecious. eka ja vanaspatimAM ane Unane dhevA mATe karavAmAM Ave che. puMkesara ane strIkesara ema baMne prakAranA Diospysos assimilis Bedd. abajanyuSadhArI hoya tevuM. saMpUrNa phUladhArI. nUsa nAmanuM Adhrapradeza ane keraLanuM dimorphism. dvirUpatA. (2) eka ja khAdya phaLanuM jhADa. D.cinensis Blume jAtimAM be vibhinna rUpAnI ghaTanA. (3) himAlayanA 3,000 thI 5,000 phUTa para eka ja choDamAM be vibhinna phUlonI racanA. UgatuM phaLa. D. ebenan Koenig. Dindigal Cheroot. amargt gp0442. D. embryopteris Pers. DiMDigalamAM thatI sigAra mATenI tamAkune 5. dvIpakalpIya pradeza ane madhya pradezanuM eka prakAra khAdya phaLadhArI vRkSa. D. ferred dioecious, vibhinna eka liga cheDa (Willd.) Bakh. 5. dvIpakalpIya para nara ane mAdA (pu). (2) judA vistAranuM ane orisAnuM khAdya phaLanuM jhADa. judA choDa para judA judA puSpanAM DuM D. Make L. M. halataMdu. D. lotus ane strIkesara. (3) dvi-liMgI, dvi-sadanI, L. paMjAba ane kAzmIranuM amalaka nAmanA pathaligI khAdya phaLanuM jhADa. D. melanoxylon dioestrum. mAdAna avasthA cakramAM Roxb. ma. pradeza, bihAra ane pazcima be mada avasthA vaccene samaya dvIpakalpIya pradezanuM TiMbaru nAmanI pAnadhArI diorite Agneya zailane eka prakAra. vanaspati, jenuM kANa daMDa, vaLI, lAkaDIo Dioscorea alata L. sapheda ratALuM; ane biliyaDanI cAvI banAvavA gujarAta, AsAma, tAmIlanADu, pa. baMgALa upayogI che ane pAna bIDI vALavA ane madhyapradezamAM thato khAdya kaMdane upayogamAM levAya che. D. Peregrina mulaid 24. D. aculenta Ham. (Gaertn.) Gurke Syn. D. kanakadhaLuM geraDuM; madhyapradeza, uttara pradeza, embryobteris Pers). madhyapradeza ane orisA, pa. baMgALa ane AsAmamAM thatI pazcima bhAratamAM thatI TiMbara nAmanI khAdya khAdya mULadhArI vanaspati. D. bulbiera phaLanI vanaspati, jenAM phaLamAMthI kADhavAmAM L. Srn. D. satina Thunb.). AvatA raMgane upaga sutara ane lAkaDuM For Private and Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dip. 171 disafforest raMgavA mATe karavAmAM Ave che. D. dipterous. be pAMkhadhArI, be pAMkha sabota, abanUsa.D.tomehtasa Roxb. sadaza upagavALuM. madhya pradeza, bihAra, rAjasthAnamAM thatI Dipterocarpus atatus Rossb, vanaspati, jenAM pAnanI bIDIo vALavAmAM (Syn. D. costatus Gaertn.). Ave che. D. Rubra Ham. bIDI AMdAmAnamAM thatuM garjana nAmanuM vALavAnA pAnanI vanaspati TiMbarU. vArnizamAM upayogamAM AvatuM dravya. D. dip. sAcavI rAkhavA taiyAra karele game indicus Beld (Sy... turbnatas te padArtha, jemAM pidAza DubADavAmAM Ave che. Dyer). gajuna nAmanuM pazcima ghATamAM dipping. pazupaMkhI parathI jaMtu, ItaDI, thatuM jhADa, jenA kASThanuM tela vAniza jaI. jaMtuone dUra karavA temane jaMtuna ane zilApresa mATenI zAhI banAvavAnA rasAyaNamAM thoDo samaya DubADI rAkhavAnI kAmamAM Ave che. kASTa moTA bhAge ImAratI prakriyA. kAmamAM Ave che. D. pilosuas Roxb. Diplococcus pneumonia?. U1911 (Sin. D. macrocarpus Vesque). thatA yUniyA mATe javAbadAra silphaTa, caTagAMva ane adAmAnamAM thatuM yugmagelANu. moTuM jhADa, jenA kASThane upayoga cAnI Diplodia corchion". zaNanA eka roga peTIo, peka karavA mATenI peTIo ane mATe javAbadAra jaMtu D. i lalensis. relavenAM sapATa banAvavA mATe thAya che. khaTamadharAM phaLanA jhADane thatA eka roganuM . turbercaulana Roxb. garjana jaMtu. nAmanuM AMdAmAnanuM jhADa, jenuM kASTa ImAratI diploid. dvikIya, dviguNita. d. ap- kAma ane cAnI peTIo banAvavA upayogI ple. pitAnI ja parAgarajathI phalita thatuM bane che. sapharajana. d. cell.dviguNita koSa. d. direct. sIdhuM, pratyakSa. d.counting. condition. dviguNita avasthA. d. pratyakSa (jIvANu) gaNatarI che. cultivanucleus. dvikIya kendraka. d. num- tion. sIdhI - pratyakSa kRSi-khetI, d, ber. dviguNita saMkhyA. diploadi current. ekadIza (vidyuta) pravAha. zation. dvi-sUtrIkaraNa. D. Microscopic Count. $121 Diploknema butrracea (Roxb.). takatI para dUdhanA namUnAne lepa karI tene H. J. Lam (Sv. Bassia but- abhiraMjita karI temAM rahelA jIvANunI ryacea Roxb. Madhuca bi tryacea sUkSmadarzaka sAdhana vaDe karavAmAM AvatI (Roxb.) Macb. madhukAdi kuLanuM kaseTI, je meca kameTI athavA platform uttarapradeza ane bihAramAM thatuM moTuM jhADa, Best kahevAya che. d. receipt. pratyakSa jenAM phUla khAdya che, jenAM bInuM tela prApti. d. relationship. saMvardhanamAM rasAImAM kAmamAM ane chAla raMgavAmAM pitRonI saMtatio vacce sIdhe saMbadha. kAmamAM Ave che. dirsanam. zirISa. dipont. dvi-sUtrI. disaccharides. C12 H22 011747 Dipsacus fullonum L. (Syn D. dharAvatAM Izna zarkarA (sucrose) ane yluestris Huds.). mahArASTra, paMjAba, dugdhazaza (lactose) ane dhAnya zarkarA uttarapradeza ane kAzmIramAM thatI zAkIya (maltose) samUhanAM zarkarA dravya - vanaspati, jenAM phaLa Una udyogamAM upayogI kArbodito, je dvi-zarkaza tarIke oLabane che. khAya che. Diptera. macchara ane mAkhI zreNInAM disafforest. vanabhUminuM sAdhAraNa jaMtuono samUha dipteral be pAMkhavALuM. bhUmimAM parivartana. For Private and Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org disassimilation disassimilation. echA jaTila ke nakAmAM dravyeAmAM pAcita dravyenuM parivartana. disbudding. cheDa parathI puSpakalikA ane/athavA prAhakalikAne, anya kalikAnA hitamAM athavA anicchanIya prarAhanI vRddhine aTakAvavA mATe dUra karavAM. disc-cultivator. cakatIvALuM haLa. Disc-drum Type Corrugator Farrower. retALa jamInamAM eka sarakhA cAsa ane laheradAra paMkita banovavA mATenuM sAdhana, jene upayAga khetI thaI gayA bAda jamInane sarakhI karavA mATe paNa thAya che. discharge. vibhAra, srAva, ni:saraNa pravAha. (2) ekama samayamAM jalAgAramAMthI pasAra thatA pANInA pravAha, kAMpa ke anya cala dravya. (3) ghA ke zarIranA game te lAga ke vaMdhra-chidramAMthI thatA srAva. isc harrow. cUkatIvALI kharapaDI. disciform. biMbAkAra, cakatI AkAra discoloration. vivarNana, viraMjana, discontinous phase.khaMDita vyavasthA. discrepancy. asaMgati, Disc-ridger. TrekTara karSita kinAravALuM sAdhana. disease. raMga: sAmAnya svAsthyama pheraphAra, jethI prANI ke vanaspatina sAdhAraNa kAryamAM paDatA vikSepa. A avasthA viSANu, ragatpAdaka jIvANue, parajIvIe, alpa ke -pASaNa, vaMzAnugata kAraNe ke paryAvaraNIya kAraNAthI peda thAya che. uM. carrier, regavAhaka . 172 control, regetpAdaka kAranAM kAryo ke prabhAvane aTakAvanAra kAIpaNa pravRtti, je rogAvasthAmAM anukULa parivartana lAve che. d. cycle. sAdhAraNa sajIvane cepa lAge tyArathI mAMDIne gAvasthAne kramapUre thatA sudhInI zRMkhalA; rogacakra. d. outbreak. gALe kATI nIkaLave. d. producing microorganism. regAtpAdaka sUkSma sajIve. d. resistant. cokasa prakAranA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dispersal rAgane! bhAga na bananAra ke rogane sAmane karI zakanAra prANI athavA vanaspati. disinfect. gatpAdaka jaMtu, hAni kAraka sUkSma jIvonA nArA karavA ke temane niSkriya banAvavA ane parajIvIone! nAza karavA. disinfectant. metpAdaka jaMtue, sachavA ane temanA khIjANuone nAza karatA rAsAyaNika ke bhautika kArakA. disinfection. jaMtughna rasAyaNanI madadathI vanaspati, prANI ke makAnane ceparahita banAvavuM, rogANu nAza, disinfest. jaMtuo, parajIvIo, udare ka.nA nAza karavA ke temane mArI haThAvavA. disinfestant. peTrAliyama, nikoTIna, salpheTa saMyeAjana, soDiyama phaluerAiDa, jaMtunA jevAM game te dravyeA kAipaNa prANI, pakSI i.ne ceparahita banAve: nAmAM gAtpAdaka sajIveAne nArA karanAra ane temane niSkriya banAvanAra dravyezane paNa samAveza thAya che. disinfestation. parajIvI AnI pravRttine aTakAvanAra ke temane nAza karavA mATenAM cAMtrika athavA mautika sAdhana. dislocation. asthibhraMza, akasmAta - atizramanA kAraNe koIpaNa prANIna hADakAnuM khasI javuM, pariNAme vedanA thAya, sevDa Ave ke vikRti thavA pAme. disorder. garabaDa, vanaspati ke prANInI raMga jevI akudaratI zArIrika avasthA. disorganization. vighaTana, gera vyavasthA. diapyy'. asamatA. disperse'. vanaspati ke prANIonuM prasaraNa-vistaraNa.isperset, vyasta. vistarita. .soil,nimna pAragamyatAvALA kalilAvasthAvALI jamIna, sukAI jatAM saMkocAya. tUTe. ane sakhata ane jyAre bhInI thatA jhaDapathI narama banI suca ane. d.state. vyasta avasthA. dispersing agent. jalIya byAsuta jaMtughna ane saMkendrita pesTa jevI For Private and Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Disphinctus 173. diversion box ane vistRta rIte chaMTakAva thaI zake te prakriyAonI sAthe saMkaLAyeluM bajAra. mATe temAM umeravAmAM AvatuM keIpaNa distributary. upanahera, vitaraNa dravya. dispersion of produce. nalikA. (ra) sahAyaka nadI. distriaMtya - chevaTanA barataramAM utpAdananI butor. vitaraka. le-veca sAthe saMkaLAyelI pravRtta. disturbed profile.jamInanAM saMstare dispersive action. vikSepa kriyA. gUMcavAI gayAM hoya tevI jamInanI pari. Disphinctus politius W. nAgaravelane kikA. kITa, ditch. khAI sicAIna ke apavAhita displacement. sthAnaphera. pANInA vahana mATe davAmAM AvelI disposition. (prANune mijAja. nALI ke khAI. disproportionate. - pramANa, pramANa Ditylenchus angustus Butter. bAhya, pramANa vinAnuM. DAMgaramAM paDatI IyaLane eka prakAra. dissect. parIkSaNa mATe koI prANI ke diuretic. gurtA ke mUtrapiMDamAMthI srAvanuM vanaspatine cheda karo, jIvaMta prANI pramANa vadhAranAra auSadha, mUtranA pramANamAM vanaspatine cIravuM. dissected. vibhA vadhAre lAvanAra mauSadha, mUtravardhaka (nauSadha jita, vicchedita, khaMDita. dissection. vyavadana. dissemination. regiSTa sajIvamAMthI diurnal. dainika, divasa daramiyAna khIlI rAtri daramiyAna biDAI jato (kaLIvALA taMdurasta sajIvamAM rasI laI javI. (2) vikIrNana. (3) bInuM kudaratI rIte thatuM choDa). d. change. divasa daramiyAna prasaraNa - vikheraNa. thatuM parivartana. dissolved bone. Allad 24/24. diva. Hitchenia caulina Baker. distal. dUravatI, dUrastha, (2) mULa akSathI nAmane supa. dUranuM (bhAge). divalent. dvi-saMjaka. distiii. niyaMtrita karavuM, keI dravyamAMthI divergence. apasAra, bAbarakatA. garamI dvArA havA ke varALa dUra karI, te d, angle. apasArI kendra. taiverrIte dUra karavAmAM AvelA vAyu ke varALane gent. apasArI, vigAmI. sAnita karavA. distillate nicaMdanathI diversification. kRSimAM vividhatA - AsavanathI meLaveluM dravya, distilled ANavAnI ghaTanA. (2) vividha prANIo water. nisyadanathI - varALathI meLaveluM ke vanaspationuM saMvardhana. diversified pANI. distillery AsavanI. 4. farming. khetImAM karavAmAM AvatI vividhatA. waste. khIra ane Asavana karela spiriTanA AthavaNa ane niyaMdana bAda diversion box. eka ja sthAnamAMthI meLaveluM avazeSa dravya, jemAM ThIka pramANamAM mukhya nahera ke nALIne be ke traNa khAIne peTAza ane thoDe emeniyA hoya che, jene pANI ApavAnuM hoya tyAre gya ke jarUrI khAtamAM upayoga karavAmAM Ave che. khAImAM pANIne vALavA mATe karAtI distortio saMracanA. d. chamber.siMcAI mATe distribution. vitaraNa. (2) pRthvI pUrepUruM ke huM pANI vALavA mATe para sajInuM vitaraNa - prasaraNa. d. of kakSa. d. channel. TekarI para karelI seed. bInuM prasaraNa - vitaraNa. d. nALI, jethI dhovANa ochuM thAya ane system. vitaraNa paddhati. distri. vadhArAnuM pANI ekadama vahI na jAya tevI butive market. vitaraNanI saghaLI nALI. I. dam. eka pravAhamAMthI bIjA For Private and Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir diversity 17 domoor pravAhamAM pANI vALavA mATe racAyela dolkra. 200-300 ratala sudhInA rUnI baMdha. d. ditch. pANInA pravAhane DhIlI gAMsaDI. $2991 Hier 2418. d. terrace. Dolichos biflorus Roxb. 4481, pANInA pravAhane rokavA ane tenI gatine kaLathI bhAratabharamAM ghAsacArA mATe vAvavAmAM dhIrI karavA khetaranA DhaLAva para nIcI AvatI zAya vanaspati. D. dissectus. pravaNatAvALI pahelI ane pramANamAM maTha. 2. gladiatus Jacq. vaTANA chIcharI pAna racanA. eka prakAra. D. Lablab L. vAla diversity. bhinnatA. zAkIya vanaspati, pApaDI; DuMgarAu kaLathI. division. vibhAga. (2) janaka choDamAMthI D. lablab var. lignosus. 2115141 kudaratI rIte judI rIte thatI vanaspatinuM vanaspati. D. lablab Vi, typicas. prajanana, jemAM mULa, cUsake, mugaTa i.ne jue chaanden bean. D. sinensis. samAveza thAya che. d. board, cALI, zAkIya vanaspati. madhapUDAmAM rakhAte vibhAjaka lAkaDAne dolomite. sutra MgCO3Ca paDada. d. box. pANInA pravAhanA badhA CO; sUtra dharAvatuM keziyama megneziyama bhAge ke cheDAne nALIomAM judA pADatI kArboneTa nAmanuM khanija jalanirmita zailane 2canA. ghaTaka; cUnAnuM pramANa vadhAre hoya tyAre doache. be pravAhanI saMdhinI vacamAM ane te DAlomAITa lAIma sTona kahevAya tenI upara rahete jamIna mArga. che. d. limestone. DelomAITavALe dock. pucchamULa. (2) pazunI pUchaDImAM cUnAne paththara. rahele mAMsala bhAga. (3) pazunI pUchaDI dome. ghUmaTa, kApI nAMkhavI ke TuMkAvavI. docking. domestic. pAlatuM, ghareluM. (2) pALelAM pUchaDIne kApavAnI prakriyA. ghoDA, khaccara, maraghA-batakAM, Dukkara, gAya, Doctorfish. ThaMDA pANInI 22 IMca bheMsa, kutarAM jevAM gharanI AsapAsa mANasane lAMbI mAchalIne eka prakAra, jenAM bhIMgaDAM upayoga ane sevAmAM AvatAM prANIo, nAnAM hoya che ane ghere sonerI raMga (3) paradezathI bhinna evuM sthAnIya, heca che. svadezI. d. animal. pAlatuM-pALeluM Docynia indica Wall. Decne prANuM. I. fowl. maraghInAM baccAM; (Sy. Pyrus indica Wall.). pUrva pAlatuM maraghAM. domesticate. himAlaya ane khAsI TekarIomAM thatuM khAdya jaMgalI prANI, pakSI ke vanaspatine niyaMphaLadhArI vRkSa. traNamAM lAvI, saMbhALapUrvaka tenuM saMvardhana dodders. viSNukaMtha nAmane yajamAnane karI ucheravuM. pALavuM. vIMTaLAte AhIM velo. dominance. prabhAvitA, osTriyana Dodonaea viscosa (L.) Jacq. pAdarI gregara menDele sUcavelA lakSaNayugma vilAyatI maidI, jakhamI nAmane vADa paikInA ekane prabhAva. dominant. banAvavA mATe upayogI supa. prabhAvI, eka saMvardhita prabhAvazALI lakSaNa. doe. haraNuM. (2) mAdA sasaluM. (2) kaI vistAranI lAkSaNika prabhAvazALI dolasti. daphasalI, be mosamanuM. (vanaspati). d. trees. vRkSarAjImAM dbagouse. kRtarAnA zarIra para thatI ja, sarerAza karatAM moTAM jhADa, jenI ghaTA bagAI. sAmAnya vRkSa sapATI upara chavAI jAya che. teoka. khajura pUrepUruM kada gharAve ane domoor. cArA mATenAM pAna, kamAvA tene lIlA raMga badalAI lAla thAya tevI mATenI chAla ane AI zakAya tevAM phaLanuM tenI paripakva banavAnI vyavasthA. jhADa, For Private and Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir don 175 doura don. bihAra ane uttara pradezamAM cha phUTa dotted. biMdumaya, biMdUkita. sudhI pAchuM kheMcavA ke UcakavA mATe double. bevaDuM, dvi-guNita. d. Bond. hoDI AkAranuM sAdhana. bevaDuM baMdhana. d. cover. mAdA prANInI dona planting. pAMdaDAna paDiyA sAthe divasamAMtare judA judA eka eka naranuM banAvI temAM bI ke dharu rAkhI paDiyA maithuna kArya, jethI garbha rahyAnI khAtarI sametanI karavAmAM AvatI repaNI. droNa maLe. d. crop. eka ja khetaramAM be ro5NI. vakhata levAmAM Avato pAka. d.c. area. donar molecule. dAtA aNu. bevaDA pAkane vistAra. d. croppirig. donkey. gadheDuM, bhAravAhI prANuM. eka ja khetaramAM be vakhata pAka levAnI doob. bhUstarI ghAsapAtane prakAra. prakriyA - ghaTanA. d. cross. be ekala doodhi. -ll. saMkarathI nIpajelA bInuM saMkara, be viSama Dorking. maraghAnI Igliza olAda. yumita ekala saMkara vacce karavAmAM dormancy. prasuptAvasthA, taMdrAvasthA, AvatuM saMkara. d. eye. vanaspati para suSupti. (2) prANuM, jaMtu ke vanaspatinI be kaLInI sAthe vAnaspatika prajanana mATe virAmAvasthA, jemAM vadhAre anukuLa pari. karavAmAM AvatuM kApa d. fertilizasthiti nIpaje tyAM sudhI tene vikAsation. dviguNa phalIkaraNa, dvi-saMcana. aTakI jAya che. (2) kArbana DAyokasAiDa d. mating. double cover, d. sAMdratAnA kAraNe jIvarasanI kriyAzIlatAmAM roller gin. be rolaravALuM jIna, je AvatI maMdatA. dormant. prasupta, benI vacamAM loDhavA mATe kapAsiyAne dvita, suSupta, virAmita, akriya (prANa- mUkavAmAM Ave che. d. top cross. onA vikAsamAM AvatI eka avasthA). saMkara bI meLavavA mATe karavAmAM AvatuM d. bud. sAdhAraNa rIte akriya paNa saMka2, jemAM kRSinI rIte megya, ekala keTalIka paristhitimAM vikasita banI ane vadhAre pAka ApanAranI sAthe vizALa zakanAra kaLI, je sAmAnya rIte ziyALAmAM ane vividha janina dharAvanAranI sAthe akriya rahe che. d. grafting karavAmAM AvatuM saMkara. d. transpla. vanaspati dehadhamaya rIte apriya hoya ntation. lAMbI avadhinI DAMgaranA tyAre tenA para karavAmAM AvatI kalama. dharunI karavAmAM aAvatI bevaDI phera ropaNI; d. prunning. vanaspati dehadhamIMya cha aThavADiyAMnuM dharu thatAM tene eka ucherarIte akriya hoya tyAre tenI karavAmAM gRhamAMthI kADhI bIjA ucheragRhamAM repavAmAM bAvatI kApakUpa. d. spray. vanaspati Ave che, tyAra bAda A bIjA ucheragRhabakiya hoya tyAre tene para karavAmAM mAMthI kADhI pharI pAchI eka mahinA bAda Avate chaMTakAva. tenI repaNI karavAmAM Ave che. dyoke dorsal pUchIca, abhipRSTha; zarIrane pAchale egg. be jaradIvALuM IMDuM. athavA uparano bhAga (pUrNa). d. fin. douche. khUza, bastI. (2) pANIne mAre pRSIya mInAkSa, dorsa-lumbar. ApI zarIraguhAnI karavAmAM AvatI pRSIya kaTIya. mAvajata. Dorysthenes hugelii Redt. 2152- dough stage. dhAnya dANanA vikAsanI 'jananA jhADanA mULane vedhaka kITa. eka evI avasthA, jemAM tene aMta: dose mAtrA. , lethal. ghAtaka, gara bAMdhelI kaNaka jevAM hoya che. maraNamAM nIpaje tevI-teTalI mAtrA. d., Goura. dezI banAvaTanuM eka ojAra. maximurt. adhikatama mAtrA. d., (2) eka ja samaye be baLada joDIne tene toxic. viSAktamAtrA. pAkanI hAramAM kAmamAM levAmAM Ave che. For Private and Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 176 down. down, esika ke pharnicaramAM upayogamAM vatuM pIMchAnuM eka prakAranuM dravya. downy mildew. phuga dvArA vanaspatine lAgu thate raMganA eka prakAra, jemAM cajamAnanAM pAMdaDAM, prakAMDa, phUla ane phaLa para phUga jAme che. Doyenne du Comice, pIcarane eka prakAra, jemAM phaLa madhyama kadanuM heca che. Dracaena daco L. vilAyatI vAMsa. Dracontomelon mangiferum Blume. AthrATTikuLanuM nAdAmAna ane nikAbAramAM thatuM khAdyaphaLanuM jhADa, draft. gatinI samAMtare karSaka entaranuM samakSitija karSaNa, zika karyuM, ta. animal. bhAravAhI pazu; bhAre vajana, AAra ke yaMtra kheMcavA mATenuM pazu. d. breed. bhAre vajana kheMcavA mATe saMvadhita kareluM game te elAdanuM prANI, jemAM amRtamahAla, kRSNAvelI, khallarI ane hallIkara nAmanAM prANIone samAveza thAya che. d. hook, kheMcavAmAM madadarUpa thatA aMkADA. d. link, karSaka kaDI, kheMcavAmAM madadarUpa banatI kaDI. drag. jamInanI sapATI para vahetA pANI : pavanane aMtarAya katAra khaLa. (2) kheMcavuM, ghasaDavuM. d. harrow. lAMkhA vaLelA aNIdAra aMkADAvALI kharapaDI, je jamInanI aMdara rahelA ghAsapAtane kheMcI kADhavA mATe upayogI bane che. dragon fly. vANiyA; ()lmala gotranuM hAnikAraka mAkhI jevuM jaMtu, baccuM hoya ke avikasita avasthAmAM hoca cAre te jalavAsI jIvana jIve che. drain. apavAhikA, nALI, merI, gaTara, (2) kRtrima ke kudaratI nALI, je vadhArAnA ke nakAmA pANInA nikAla kare che. (3) sravaNathI ekaThuM thayeluM pANI. (4) jamIna parathI DhoLAva dvArA ke talIya rIte pANIne pavAha karavA mATe nALI ke nIka banAvavI. ta., lateral pArzvIca - bAja parathI pavAhI nIka. d., main. mukhya pavAhI nIka. drainage gaTara, sravaNa, jala Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Dregea nikAla, pavAha. (2) kRtrima rIte nakAmA pANIne karavAmAM Avate nikAla. ta., open, khullI merI, khullI gaTara, khullI pavAhI nIka. d., tile. TAilavALI gaTara d, underground, bheAMcabhItara jala nikAla mATenI merI - nIka, gaTara. d. coefficient. koI vistAranA pANIne apavAha, jenI UMDAI 24 kalAka dITha IMcanA mApamAM darzAvavAmAM Ave che. d, modulus drainage coeffi cient. d. terrace. AchAmAM AkhuM dhAvANa thAya te rIte pANIne! pavAha karavA mATe seASAnAkAra karavAmAM AvatI nIka. d. water. gurutvAkarSaNanuM khaLa hovA chatAM, je pANInuM roSaNa jamIna karI zakatI na hoya tevuM pANI. d. tile khullA sAMdhA sAthe joDavAmAM bAvelA TUMkI laMkhAI dharAvatA jamInamAMthI pANInA nikAla mATene kAMkrITa ke taLiyAnA pAIpa. Drake. pecA kAcalAnI badAmanA eka prakAra, jenuM mIMja laMkhageALa hoya che. (2) nara mataka. Draschia megaslma. gALakRmi, je prANIo ane pazuomAM parajIvI tarIke rahe che. draught. jue draft. d. animal. bhAravAhI pazu.d. bread. bhAravAhI pazunI olAda. drawdown. kUvAnAMthI pANI kADhavAmAM AvatA pANInI sapATInuM kAmacalAu rIte nIce UtaravuM.(2) kUvAnI pANI dhAraNa karavAnI kSamatA athavA pANIne paMpa dvArA kheMcavAne dara pANInI sapATInA nIce UtaravAnA ke pANInA sravaNa thavA para AdhAra rAkhe che. d. hoe. agIcAnA kAmamAM upayegamAM levAmAM AvatuM entara, d. well. pANI kheMcI tene bahAra kADhavAno vAra dredge. nIkAne UMDI karavA ane merI, gaTara ke khAI ene sApha karavA mATenuM sAdhana. Dregea wohilis. Benth, mAlatI, DADIvela. For Private and Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arench 177 Drosicha drin drench. meM, nAka ke gaLA mAraphate vAmAM Ave che. (4) zAraDI. (5) prANIne pravAhI davA ApavI te. (2) zAraDI pheravavI, chidra pADavuM, vIMdhavuM. taraboLa karavuM, palALavuM, drilling. chiddha pADavuM te. (2) zAraDInI dressing, gaMja, rU ane davA na pATA madadathI bI vAvavA ke khAtara pAtharavuM. jevuM ghAnI AsapAsa bAMdhavAmAM AvatuM dr planter. ghauM ane java jevA jaMtunAzaka dravya. (2) khAtara che. lagADavuM. dhAnya pAkane vAvavA mATenuM yaMtra, je (3) bIne phuganAzaka bhUkAmAM rAkhavAM. TrekaTara ke baLadanI sAthe lagADI zakAya 4) marI gayelA pakSI parathI le hI bane che, khAtara pAtharavA mATe paNa tene pIchAM dUra karavA. (5) zaba parathI vadhArA nI upayoga thAya che. carabI ane hADakAM dUra karavAM. (6) pATA- drinking vessel. pIvAnuM pAtra piMDI karavI. drip of a tree. varasAda daramiyAna dried. sUkaveluM, dr. blood. katala jhaDapathI pANI paDatuM heya-pANI TapakatuM karavAmAM AvelA prANInuM sUkavI, daLIne heya te sthAna. (2) jhADanuM parisara. khAtara tarIke vecavAmAM AvatuM bhUkArUpanuM drizzle. jharamara varasAda varasava, lehI, jemAM 10-12 TakA UMcA prakAranuM pANInAM jhaNajhINAM TIpAM jANe havAmAM nAiTrojana ane 1-2 TakA phospharika taratAM heca te varasAda varasavo. esiDa hoya che, jenI tarata ja asara Dr. Jules-Guyot. eka prakAranI thAya che. badhA ja prakAranA pAka ane nAsapatI, jenAM phaLa meTAM, chAla pILI, badhAja prakAranI jamIna mATe te upayogI gara rasALa, sarasa suvAsavALAM hoya che bane che. tene kheALanI mAphaka ja khAtara ane phaLane utAra sArA heca che. tarIke upayoga karavAmAM Ave che. dr.egg, drone. aphalita iMDAmAMthI nIkaLato paTA, chaMTakAva ke kuMDI mAraphate sUkavelAM kAmadAra madhamAkha karatAM moTe, madhane IDAM, je lAMbA samaya ane pramANamAM ekaThuM na karanAra ane dukha vinAne UMcA uSaNatAmAnamAM paNa sAcavI rAkhI nara madhamAkha. (2) kAma karyA vinA zakAya che. dr milk. dUdhanI bhUkI beThADuM khAnAra. dUdhane pAuDara, jene jarUrI pramANamAM droop. piSaNa ke pANInA abhAve namI pANImAM ogALI puna: dUdhanuM rUpa ApI javuM-DhaLI paDavuM, zakAya che, lAMbo samaya jene sAcavI drop. eka taLa parathI bIjA taLapara zakAya che, jenI herapheranuM kharca ochuM Ave siMcAInuM pANI paDI zake te mATe UbhuM che ane bALaka mATe dUdha tarIke ke anya karavAmAM AvatuM mALakhuM. dinlet dam kaI khAdya sAmagrInI sAthe jene upayogamAM vega niyaMtraka merI-bAMdha. dropper. laI zakAya che. keTalIka kaMdila vanaspatinA vAnaspatika drift. vicalana. (2) suraMganI dizA. (3) prahanuM nIce UtaratuM pravadhe, je Toce aniyamita apavahana. dr.map. upa- navuM pravadhU banAve che. dropping suraMgane nakaze. 3. sand. aSADha retI board. maraghAnA carakane paDavA mATe dr.sprayer. havAnA sapATAthI chaMTakAva pATiyAnuM banAvavAmAM AvatuM pleTaphema. karavAnuM sAdhana. d.theory. sthAnAMtara droppings. prANI ke pakSIonuM utsasiddhAMta. jita dravya, caraka. drill. bI vAvavA mATe kathArImAM doravAmAM dropsy. jalazotha, jalasaMcaya- (2) AvatI rekhA. (2) cAsamAM ropelAM bInI zarIranI game guhA ke pezImAM vadhAre paDato hAra. (3) bI vAvavA mATenuM sAdhana, jene thato pANI bharAve. khAtara pAtharavA mATe paNa upayogamAM Dresicha magnifarae. AMbAne For Private and Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 178 drought madhiyA. drought. lAMbA sukArA. (ra) vanaspatinA mULa pradezamAM bhejanI UNapa darzAvatA samaya; vanaspatinI vRddhimAM gaMbhIra khAdhA UbhI kare tevA lAMbA samaya sudhI jamInanA bheja dUra karanAra sukArA. (3) jaLadukALa, anAvRSTi, d. resistance. zuSkatA varAdha. (2) sukArAmAM paNa TakI zakanAra (vanaspati). drove. eka ja atinA pazuone samUha. drum. karNapaTala, kAnane paDade. (2) nagAruM. dr.-head cabbage. laMbageALa kAkhIne prakAra. d-stick tree. sekatA, saragavAnI siMgAnuM jhADa jenI sigAnuM zAka bane che ane khImamAMthI tela nIkaLe che. drupe. akiLa; eka bIvALuM-ThaLiyAnuM phaLa; evA prakAranuM phaLa jevA phalAvaraNane kASTaka aMtarAvaraNa hoya che. (3) asphaTI phaLa. UMcA prakAranuM eka keASI, eka ke be bIvALuM phaLa. (4) mAvAdAra pIga, plama, cerI i. jevuM phaLa. drupel. nAnuM STiThaLiyAvALuM phaLa. (ra) rAspaberI jevA phaLa-gucchanuM vyaktigata phaLa. drupeole. nAnuM aSTi-liyAvALuM phaLa. dry. zuSka, sUkuM. (ra) vAcharaDAne janma Ape tenA gheADA samaya agAu gAbhaNI gAyane dudha ApatI baMdha karavI. (3) vasUkI gayelI (gAya). (4 bhejane dUra karI kAI pedAzane sArAvavI, d. basis, sUkA dravyanA AdhAre ghaTakonI gaNatarI karavA mATe pRthakkaraNa karAtuM (khAtara ke DhAre mATenA kheArAka), dr. bun%0a. unALA dAmAna sukAI jateA aMdhArA--baMdha. dr, date. zarkarA dravyanuM pramANa vadhAre ane bhejanuM pramANa echuM huMya tevuM khajura, khAreka. dr. Fateming. eTA, acekasa ane aniyamita varasAvALA pradezamAM karavAmAM AvatI khetI. (2) bhAratamAM Ave pradeza kula khetI lAyaka pradezanA trIA bhAga jeTale che; Arthika rIte ane eka sarakhA dheAraNe ISTatama pramANamAM pAka meLavI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dry zakAya te mATe AchA ane kaveLAnA varasAdane vadhumAM vadhu bheja jaLavAI rahe te mATe sudhArelI kRSipaddhati, jemAM pALA banAvavA, pALAdvArA khetI karavI, khAtara ApavuM 4. ne samAverA thAya che. dr. feeds. bhUsuM, dhAsa i. jevAM sUkAM khANa. dr. fruit. sakhata phalAvaraNa dharAvatuM phaLa, sUkA meve. dr. gangrene, lehI nahi maLavAnA pariNAme sukAI ke marI jatI pezI. dr. habitat. zuSka nivAsa sthAna. dr. hand milking. AMcaLamAMthI pUrepUruM dUdha dohavAI jAya te rIte dehavuM. dr. heat. ochA bhejavALI garama havA. dr. Iand. kudaratI varasAda (siMcAInA nahi)nA pANIthI pAka vAvavAmAM nAvatA heAya tevI jamIna, (ra) verAna ke ardha-verAna vistAra, marubhUmi. dr. land. farming. jue dry farming. dr. mash. koIpaNa prakAranA pravAhIne umeryA vinAja pIselA dhAnya ke anya khAdya pedAzanuM maracAMbatakAM mATenuM paNa. d". matter. zukadravya. d. milking. jue hand milking. Dr. Northern Wheat Region. sUkA uttarane ghauMnA pradeza; paMjAba, uttara pradeza, pazcima madhyapradeza ane rAjasthAnanA keTalAka vistAra sameta bhAratanA uttarana I vagADAtA vistAra, jene kRSisaMzodhana mATe vargIkRta karavAmAM Ave che; jema vArSika varasAda 762 mi. mI. karata! eche. paDe che, jenI jamIna jaleADha mATInI banelI heca che ane jemAM ghauM. java, caNa, makAI ane kapAsanA mukhya pAka thAya che. ". salt curing. mIThAmAM cAmaDAne rAkhI havAmAM sUkavavAnI prAkraya . dr. season. ochAmAM echA varasAdavALI Rtu. dr. substance. sUku drazya-padArtha. . weight meth:1. koipaNa padArthanA bhejayukta dravyane khuda karyAM pachI tenuM vajana karavAnI paddhati, nirjala zuSka taiAla paddhati. dr. wood termite. sukA lAkaDAmAM For Private and Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir drying oil 179 duodenum vasAhata jamAvanAra UdhaI. drying duct. vAhinI, nalikA, nADI. (2) pravAhI oil. 120 uparAMta ADIna mUlya ke game te dravyanuM vahana karatI naLI. dharAvatuM tela, je khulluM rAkhatA rAkha- (3) saMparka sthAne dIvAla gumAvanAra rejhina jevuM sukAI jAya che ane jene kenI zreNI. ductless glands. linelicama i. mATe upagamAM levAmAM nalikArahita graMthie. strAva mATe jene Ave che. AvA telamAM aLazInA tela naLIo letI nathI ane je pitAne jevA telane samAveza thAya che. srAva sIdhoja lehI ke lasikAmAM ThAlave dvad, kAcA ApatI vanaspati. che tevI graMthione aMgrejImAM Endocrine duab. e doache. glands eTale aMtaHstrAvI graMthio Duahanga soneratioides Buch - kahevAmAM Ave che. Ama sIdhe sIdho ja Ham (Syn. D. grandiflora ThalavAta aMtaHstrAva zarIramAM paribhramaNa Walp). AsAma, khAsI TekarIo, kare che. AvA prakAranI graMthiomAM gala baMgALa, maNipura ane AMdAmAna nike- (thyroid), upagala, (parathyroid), brahma bAramAM thatuM mATe jhADa, jenAM phaLa khAdya bluntary), bAlya (thmus), adhiche ane jenA kASTanI cAnI peTIo vRka (adrenal) i. graMthione samAveza ane heDakAM banAvavAmAM Ave che. thAya che. teuctule. nAnI nalikA; jhINI dual-purpose cattle breeds, trAkA2 nalikAno aMtya cheDo. bevaDA hetuvALI DheranI olAda, jemanI dudhiaikalnii. Ibomota alba L. mAdA dUdha vApe che ane nara bhAravahana I. bond-now L.). dUdhiyAkalamI nAmanI ane khetI karavAmAM upayogI bane che. zebhAnI vanaspati. AvI elAdamAM hariyANA, kAMkareja i. due. deya, devuM. prakAranAM prANIone samAveza thAya che. AMkhafa. e paMkti ka bI vAvavAnI zA2DI. dup. fowl. sArI saMkhyAmAM IMDAM ane Date of York. pIcane eka prakAra. UMcAM prakAranuM mAMsa ApanAra maraghAM - dulari. kumaLA choDanI AMtarakheDa mATenuM batakanI olAda, jemAM reDa-lAI laMDa, sAdhana. plimaNe reMkanyUhempazAyara I.ne samAveza dumb rabis, haDakavAne eka prakAra. thAya che. dumrav. madhapUDAmAM lAkaDAne paDade, Duchesnea is : ( Rocle (Sy. jethI madhamAkhanuM dumanothI rakSaNa thAya che. agar tu nd r: Andr.. bAra- (2) kRtrima vIrya sthApana mATe naraprANunuM mAsI zAkIya vanaspati. je moTAbhAge vIrya ekaThuM karavA mATe mAdAnI meninI samazItopaNa himAlaya, paMjAba, sAma, garaja sAre tevI lAkaDAnI mAdA prANIne khAsI TekarIo ane nIlagirima thAya che dekhAva Ape tevI ane ghaNuM vAra jenA ane jenA phaLa khAdya che. para mAdA prANInuM cAmaDuM oDhADeluM hoya duck. bataka; intidot kuLanuM mAMsa ane tevI kRtrima mAdA. iDAM mATe ucheravAma bhAvatuM pakSI. (2) Tue, pazune eka prakArane raMga. mAdA bataka. dhu. foot. roganA kAraNe thaurcats. grepaphraTane eka prakAra. kharI pahoLI banI jAya te pazune dune, said. retIne dvave. pagane AkAra. du. footed. pAchalI durg. chANa, gebara. (2) pazu ke pakSInuM AMgaLI AgaLa tarapha laI janAra pakSI utsarjita dravya. saMbaMdhI. du-weeds. taratI vanaspatine duntage. bhaMDAremAM, kothaLAnA DhagalA samUha, du-wheat, TATarI baka prakAranA heThaLa pAtharavAmAM AvatuM ghAsa, retI, jALI i. ghauM, duckling. batakanuM baccuM. duodenum. grahaNI. agrAMtra. (2) For Private and Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org duplex sastana prANIenAM nAnA AMtaraDAne, jaThara pUruM thAya tyAMthI zarU thate! ane madhyAMtra AgaLa cheDA dharAvatA bhAga. duplex. dvi-prabhAvaka. duplicate factor. samagraka kAraka, du. gene. samaNuka janina. duplication. pratirUpa, nakala, dviguNIkaraNa, samaguNana. dramen. jhADanA thaDanA madhyane, kALe!, sakhata bhAga, kendrastha kASTha. Duranta rehens L. (Syn. D. plumieri Jacq.). eka kSupa athavA nAnuM jhADa, je vADa banAvavAnA upayAgamAM Ave che. 130 dunian. 80-100 phUTa UMcuM thatuM, kAMTALu, svAdiSTa phaLavALuM malAcAnuM jhADa, jenAM kAcA phaLane rAMdhI tenuM zAka banAvavAmAM Ave che. Durio zibethinns Murr. mULa malAcAnuM paNa ahIM nIlagirimAM thAya che ane jenAM phaLanuM zAka bane che. durra. juvAra durum wheat. jenI mekarAnI nAmanI vAnagI khanI zake tevA leTa ApanAra ghauMne prakAra; Triticum durum Desf. Durama ghauM, meATA bhAge AA prakAranA ghauM mahArASTramAM thAya che. durva. kurA dhAsa, durvA; hiMduonI dhArmika vidhimAM upayAgamAM levAmAM AvatA ghAsano eka prakAra. Duseri, uttarapradeza ane paMjAbamAM thatI leAkapriya kerInI eka jAta jemAM phaLa lAMbuM, pAtaLuM ane resAvinAnA rasavALuM hAya che, rasa mIThe ane suvAsita hoya che. dusky cotton bug. Oxycarenus tus Kirby. nAmanuM kapAsamAM paDatuM jaMtu; jenAM baccAM jIMDavAne kArI khAya che. ust, dhULa, raja; pavanathI UDI zake tevA mATInA jINA rajakaNA. (2) jaMtughna havAne bhU kA, je vanaspati ane prANIe para chAMTI zakAya che. dt. bath. TyUlisnAta. du.formulation. koI jaMtughna davAmAM TAlkama-zaMkhajIru ke anya Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only dwarf cegya vastunI joItA pramANamAM meLavaNI, jemAM jaMtughna davAnuM pramANa sAmAnya rIte 5thI 10 TakA DrAya che. du. much. jamIna parathI banAvelI mATInI raja du. tea. cAnI bhUkI. duste. jaMtughna ane phuganAzaka bhUko chAMTavA mATenuM hAtha-cAlita cAMtrika sAdhana. du. cum-sprayer. spray duster tarIke paNa oLakhAtuM jaMtughna pravAhI ane bhUkI ema be prakAranAM rasAyaNAnA chaMTakAva karI zakAya tevuM sAdhana. dutch cheese. cottage cheese. duty of water. siMcAinA pANIne upayAga, pAkanI samagra mesama daramiyAna satata ApavAmAM AvatuM eka kayuseka Avarita thatA ekaranI saMkhyA, A saMkhyA pAka ane jamInanA prakAra, mAsama ane siMcAInI paddhati anusAra pheravAya che. Dwarapudi, krikeTanA beAlanA AkAranA cIkunA eka prakAra, dwarf. (2) vAmana, eka ja jAtinA anya cheADa, jhADa ke prANInI tulanAmAM paripakava ke prauDha banatA nAnuM kada dharAvanAra (breDa, jhADa ke prANI. (3) rAga, pANInA abhAva. khanijadravyanI UNapa.i. jevAM kAraNAne lIdhe vanaspati ke prANInI kuMThita banatI vRddhi, pariNAme nAnuM rahevA pAmatuM kada. . coconut palm. vAmana nALayerI; vAvyA pachI mAtra traNa ja varSamAM phaLa yunAra kadamAM nAnuM hoya tevuM nALiyerInuM jhADa, UMcI jAtanA taLiyerInA kAparA jevAM A vAmana vRkSanA kAyara hAtAM nathI; vA vAmana vRkSAmAM caughaTa vAmana, lakSadIva ane mAladIva vamUna, mAMdAmAna vAmana, 6. vAmana nALayera vRkSAne bhAveza thAya che. . at. bhAratamAM thata ghauMne eka prakAra [icum spherocum Perciv. iwaring. rega, pANInA abhAva, khanijadravyanI anupalabdhatA, vAvavAnI, pravidhi che. kAraNeAsara vanaspatinI thatI kuMThita vRddhi. dwam sm, mAnavatA.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Dyscerus 181 early Discerus let her . sapharajanane vedhaka. dysentery. maraDe, lehI ke zleSma ke kITa. D. malisuus. sapharajanane vedhaka baMne sAthe thatA pAtaLA jhADA. dyspepsia. apa. (2) pAcanakriyAnI Dye Reduction Test. dUdhanA garabaDa, je pAcanataMtranA game te bhAgane namUnAmAM jIvANunI sakriyatA mATenI asara pahoMcADe che. kaseTI. dudhamAM jIvANunI vRddhi ane sakriyatAnA kAraNe dUdhamAM okisajananA dysphagia. gaLavAma-khorAka gaLe utAravAmAM naDatI muzkelI. vaparAzanA daranuM mA5; dUdhamAM oNkisajananI sapATInI nIce Utare tyAre mithilina dyspnea. dyspnoea. 84124 241Hi dhU athavA resakayUrina jevA sUcane paDatI muzkelI, kaSTazvasana upayoga karavAmAM Ave che. dystoria. kaSTa prasava; baccAnI dynamic. sakriyatAdarzaka ke sakriyatA prasUti karavAmAM garbhiNI mAdAne thatuM kaSTa, utpAdaka; gatizIla gatyAtmaka. muzkelI.d, bonyoste0. asthila kaSTa dynamometer. DAyanemITara. (2). prasava. d, congenital. janmajAta kRSi sAdhananA karSaNa ane jamInamAM kaSTa prasava. d foetalzrI kaSTa Utare tyAre tenA jamIna taraphathI thatA prasava, avarodhane mApavAnuM sAdhana. dystrophia. deSita poSaNa, doSapUrNa Dysfercus tingulatus. kapAsanuM rAtuM poSaNa dystrophy, deSapUrNa peSaNa. cUsiyuM che. D. Ameniti. kapAsanuM rAtuM dysuria. kaSTa mUtrastrAva, pezAba karatA cUsiyuM. thatuM kaSTa - muzkelI. ear. kAna, karNa, zravaNedriya. (2) dhAnyanuM kaNasaluM. (3) kaNasaluM banAvavuM. e-covert, pakSInA kAnane DhAMkanA2 pIchAM. e. -leaf bIjapatra. e. leaved. kAna jevAM pAMdaDAMvALI (vanaspati). e. notcher. oLakha mATe prANIonA kAnamAM chidra pADavAnuM sAdhana. e. stage. kaNasalA bAge tevI vanaspatinA vikAsanI avasthA. e. tag. oLakha mATe prANInA kAnane lagADavAmAM AvatI ciThThI. Earkas Jabia Ste. kapAsanI IyaLa, je ugatA prahane kerI choDane nukasAna pahecADe che. E. sulund. kapAsanI IyaLa. early. sAmAnya karatAM jene vahelAM phaLa pAke ane parNa vAve tevI (vanaspati). E. Beatrice. pIcaphaLane eka prakAra, jenI chAla caLakatI lAla hoya che. E. Drumhead. kebIne sudhArela prakAra. e. lamb. samaya pahelAM janmeluM gheTAnuM 0422]. E.large Red litchi. 672 pradezamAM thatI lAchIne eka prakAra, e. maturity. anya karatAM vahelA vanaspati ke prANIne thatAM vRddhi - vikAsa, temane AvI jatI vahelI paripakavatA - praDhatA. E. Rivers. bhAratamAM thatI uttama cerI, jenuM phaLa meTuM, suvAsita ane nAnA ThaLiyAvALuM hoya che, je vaheluM Utare che ane vipula pramANamAM thAya che. (2) eka prakAranuM meTA kadanuM, tRNa jevA raMganuM suvAsita pIca. E. Shanbury. sapharajananI madhyama kadanI geLa kAranI eka jAta, jenI chAla suMvALI pILA raMganI heca che. E. Transport. Gage. plamane eka prakAra. e variety. sAmAnya samaya karatAM vaheluM pAkatuM (phaLa). For Private and Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir earth 18) Echhornia crassipes earth pRthvI. (2) mATI. (3) choDanAM pradeza, pUrva tAmIlanADu, keraLane banele mULa ke tenI AsapAsa mATI lagADavI. 50 iMca karatAM vadhAre varasAda meLavate e. channel. khetaramAM siMcAInuM pANuM pazu saMvardhana ane kRSi saMzodhana mATe pahoMcADavA karavAmAM AvatI arekhita bhAratane mahattvano vistAra. mATInI UMDI nIke, jemAM pANI prasarI East Indian Arowroot, kajI javAno bhaya rahe che ane tenI AsapAsa ApatAM mULa dharAvatI bihAra, pa. baMgALanI lIla ke ghAsapAta jAmI na jAya te mATe vanaspati. satata kALajI rAkhavI paDe che. e. nut. East Indian men grass. $10!02 1901 Bunium persicum Cymbopogon flexuosus (Nees ex (Boiss.) Fedts. (Carim bulbocas- Steud.) Wats, (Indropogon lanum Clarke HON Koch. lexuosus Nees).1134039124, a au kAzamIramAM thato bahuvarSAyu choDa, sauMdarya prasAdhana ane sugaMdhI dravya jenAM kaMda zAkabhAjI tarIke ane bI banAvavAmAM upayogI bane che. E.I.Lg. masAlAmAM upayogamAM Ave che. (2) oil. lemana ghAsamAMthI kADhavAmAM AvatuM bheyasiMga. earthing blade. mATI vepArI dRSTie upayogI tela, je kecIna pUravA ke caDAvavAnuM (ejaranuM ke yaMtranuM) telathI paNa oLakhAya che, jemAM 70 TakA pAnuM. e. up. mATI caDAvI zakAya tevuM Alkohela hoya che ane je saMdarya karavAmAM AvatuM kheDANa. prasAdhane ane sugaMdhI dravyo banAvavAmAM earthworms, aLasiyAM, lakhuM, bhInI upayegI bane che. jamInamAM dara banAvI rahetuM nizAcara, East Indian lotus. kamaLa; VirtusajIvanI sAthe mATI khAnA jaMtu, je mbo nucifera Gaen . Nymph.edu jamInanI phaLadrupatAmAM vadhAre kare che nelumbo L.; Nela:not speciosana ane kheDUtanuM mitra banIne rahe che. e, Willd.). jalIya vanaspati, jenAM mULa, cast, aLasiyAnuM utsarjita dravya -maLa. bI, kumaLAM pAna khAdya che. ear-to-row selection. 3121 eau-de-cologn. 1449:22. kaNasalAM pasaMda karI, te dvArA sudhArelI ebans. abanUsa. khetI karavAnI rIta. echolic. zIdhra prasavakArI dravya. East African star grass, 4210, Ecbolium linnun Kurz . vistAramAM thatuM kAyamI dhAsa. tentali : Clarke . bagIcAmAM thato Easter Beurre. nAsapatIno eka eka supa. prakAra, eccentric, apakendrIya Eastern Rice Region. pUrvabhAratane 2cdysis. vanirmona, nirmocana, apAcokhA pakavato pradeza; jemAM AsAma, varaNa, AvaraNanA bAhya starane dUra karavAnuM 5. baMgALa, bihAra, orisA, pUrva madhya- kRtya pradeza, pUrva uttara pradeza ane banne pradezanA ecosis. susthiti. . vanaspati zaMkurita thoDA bhAgane samAveza thAya che ane je bane, vRddhi pAme ane prajanana karI zake saMkalita saMzodhana kArya mATe upayogI tevI rIte navA 50 varaNamAM tenuM thatuM bane che. Eastern Spanish Sparrow. Schhornia i tes Solms. dhamAkha. bahuvarSAyu,taratI, mULadhArI, jalIya vanaspati, Eastern Wet Region. AsAma, je moTA bhAge taLAva, khADIo, nahera ane pa. baMgALa, bihAra, orisA, pUrva-utta2. dhImI vahetI nadImAM jovA maLe che ane je anukUlana For Private and Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir echinate 183 ectoderm pa. baMgALanA DAMgaranA pAkane bhAre nukasAna ene temanA paryAvaraNanA saMbaMdhamAM karavAmAM Avato abhyAsa. echinate. kAMTALuM, kAMTAvALuM. ecosystem. G192140 ecotype. Echinochloa culona (L.) Link. 21534 34812411 441420101 914419721 (Syn. Panicum colonum L.). sAme; vanaspatimAM AvatuM parivartana. tRNakuLane meTA bhAge mahArASTra ane economie. Arthika. e. adjustAdhra pradezamAM thato ghAsacAro, jene ment. Arthika samAyojana. e. dANA - sAme achatanI avasthAmAM loko botany. Arthika vanaspativijJAna. bacu che. . crasgulla (L.) Beauv.. e. capacity. Arthika kSamatA. e. Syn, Panicum crusgalli L.). character, Arthika lakSaNa. e. sAme ghAsa: tRNakuLanI mahArASTra ane class. alles qui. e. effect. Adhra pradezamAM thatI vanaspati, je ghAsa- Arthika prabhAva. e, efficiency, cArA ane dhAnya pAka tarIke vAvavAmAM Arthika dakSatA. e. end. Arthika pra9919 . E. frumenlacea (Roxb.) jana - udeza. e. enquiry, Arthika link. Syn. Panicum crusgalli tapAsa. e. entmology. mANasane L. var. frumeninceum Roxb.). thatA nukasAnane dUra karanAra ane tenA tRNakuLanI uttarapradeza ane madhyapradezamAM lAbhamAM vadhAro karanAra jaMtuzAstranI eka thatI vanaspati, je ghAsacArA ane dhAnya zAkhA. e function. Arthika kArya. pAka tarIke vAvavAmAM Ave che. E. e. goods. Arthika - mUlyavAna padArtho, danin Retz. P. Beauv. e, holding. lAbhakAraka jamInanuM tRNakuLane ghAsacAro, jenAM bI khavAya khAtuM. e. ideal. Arthika Adarza. e. che, prakAMDa svAde mIThuM ane Dherane te bahu interest, Arthika hita. e. motive, bhAve che. Arthika prayajana. e. need. Arthika Echinops echinatus Roxb. AvazyakatA. e. phase. Arthika AvazaLiye utkaTe. sthA. e. poison. game te jaMtuna ke Echites caryophyllala Roxb. phuganAzaka rasAyaNe. e policy. Arthika Hana4. E. dichotoma Roth. niti. e problem. Arthika samasyA. mAlatI. e productivity. Arthika utpAdakatA. eclampsia. garbha apasmAra (2) garbhakSepa e. recovery. Arthika upalabdhi. eclipta erecha L, bhAMgaro. e, reform. Arthika sudhAraNa - ecobiotic adaptation. 21524 sudhAro. e. sense. Arthika dRSTikoNa nivAsasthAnamAM cokasa jIvana DhabanuM anu- e. stability. Arthika sthiratA. e. 44. ecoclimatic adaptation.. status, selles perone. struc. koI cokkasa vistAranA bhautika ane ture. Arthika mALakhuM. e. transibAbohavAkIya saMjogomAM sadhAtuM anukUlana. tion. Arthika saMkramaNa - saMkRti samaya. ecological. paryAvaraNuya. (2) prANIo e. unit. lAbhakArI ekama. e rised. ane vanaspatinA paryAvaraNa ke nivAsasthAnane lAbhakArI Upaja. Economics, thelagatuM. e. eradamcs, paristhitikIya - zAstra. paryAvaraNIya nivAsI. e. factors. ecto... bAhya arthasUcaka pUrvaga. paryAvaraNIya - pAristhitika kAraka. e ectoblast. bAhya paDa, bAhyAvaraNa. unit. pAristhitika ghaTaka, Ecology. ectoderm. bahukoSI prANInuM bAhyAvaraNa. paristhiti vijJAna, vanaspati ane prANuM- (2) ucca koTinA sastananuM adhicarma. che, For Private and Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ctoparasite 184 egg ectoparasite. cAMcaDa, ja. i. jevAM Ave che. prANInA bAhya aMga para thatA parajIvIo. edible. khAdya, khAvAne yogya. e. ectophloic siphonost. 044 amaranth. imaranthus tricolor annavAhinI naLAkAra. L. (Amaranthus gangelicus L.). ectophyte. bAhya vAnaspatika parajIvI. kuMDAmAM vAvavAmAM aAvatI vanaspati, ectoplasm. bAhya jIvarasa, bAhya koSa prajIvake bI" ane "sI" dharAvatI rasa. bAhya ke dravya. vanaspati, je paMjAba, AsAma, mahArASTra ectosite bAhya parajIvI. ane tAmilanADumAM thAya che . oil. ctotrophic. bAhya piSaka AvRta mANasane khAvAmAM kAma lAgatuM vAnaspabIjadhArI vanaspatinA mULanI bahAranuM tika tela. e. passion fruit. mULa 30'Gourhaid ing. e. mycor- e All Passiflora edulis Sims. rhiza, bAha poSaka kavaka misItatu. nAmanI nIlagirimAM thatI phaLadhArI vanaspati. ectozoan. bAhya prANIparajIvI. eelworm. eka prakAranI IyaLa. e. eczema. kharajavuM. (2) binaparaMpachavI disease. mULagAMThane kRmithI thato roga. cAmaDIne eka roga, jemAM cAmaDIne khUjalI effloresce. kalikA sarjana. (2) AvyA kare, sojo Ave, jhINI jhINI havAmAM khulluM rAkhavAthI thato mUke. phollIo thAya, rasa ave, vALa kharI (3) sapATI para AvuM sphaTikamaya banAvavuM. paDe. (3) viziSTavayatA (allergy), prakAza efflorescence. puSpodubhava. (2) saMvedanazIlatA, rasAyaNe pratye ati khullI jamInanI sapATI para keIpaNa saMveditA, ALApaNuM, deSapUrNa kherAka che. drAvya lavaNanI pApaDI ke AvaraNa, je A roga thavAnAM kAraka che. jamIna paranA bhejanA bApIbhavanathI edaphic. paryAvaraNIya prabhAvathI bhinna thAya che. vanaspatinI vRddhi aMge jamIna ne effluent. meTe pravAha. (2) sarovara, tevA prakAranA mAdhyamanA prabhAva aMgenuM. gaTaranI TAMkI daDamAMthI vahete pravAha, edaphology. bhUmivijJAna. (2) (3) gaTaranuM gaMdu pANa. vanaspatinAM vRddhi-vikAsanI sAthe effoliation. parNapAta. saMbaMdha dharAvatA bhUmivijJAnanAM aMge, gg. IMDuM, aMDa. (2) vanaspatimAM pakavamAdA vividha prakAranI jamIna ane jamAnonA janana kaSa, bIjAMDa. (3) mAdA prANumAM mAnavI dvArA thatA upayoga sameta jIvaMta aMDa, je phalita thatA bhraNa - garbhanuM rUpa vastuo vaccenA saMbaMdhane vaijJAnika dhAraNa kare che. (4) pakSIo, sarIsa ane abhyAsa, keTalIka prANI jAtionI mAdAoe pedA RDCT. IthilIna, DAIklorAIDa ane kale aMDAkAra prajanana deha, je cUnAkArbana TrAklorAIDanuM 75 :35nA pramANamAM maya AvaraNa bathavA majabUta kalAmAM mizraNa, je pravAhI rUpamAM maLe che, bA5- DhaMkAyelo hoya che ane jemAM baccuM zIla che ane je dhUmADe karavAmAM upa- rasiat 417 3. e., fertilized. yogamAM levAmAM Ave che. phalitAMDa. e. albumen. IMDAnI saphedI. Edgeworthia buxijolia Falc. e. albumin. Suraj cuyrua sou khAdyakuLanuM nAnuM jhADa, E. toniatosa e. apparatus. DekaparaNa. e. (Thunb.) Nakai (Syn. E. bound. IMDAne bahAra AvavA mATe gardnery (Wall.) Meissn.). mAga pUratA paheLe thAya te agAu nAnI AsAma ane maNipurane zobhAne supa maradhI pahelIvAra baLapUrvaka IMDA mUkavAne jenA aMtaH resAnA kAgaLa banAvavAmAM prayatna kare tyAranI tenI dehadhamaya For Private and Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir egg 15 Elaeagnus avasthA. je daramiyAna maradhI becena bane vALuM jhADa, jenAM kAcAM phaLa raMgakAmamAM che, aMDalikA gudAmArga ke avasAraNImAM upayogI bane che. e. tube, aMDavAhinI. UtarI Ave che ane chevaTe maradhInuM . type fowl. lerna, mAino, maraNa thAya che. AnA upAya tarIke aMDa- enkanA, kespina I. jevI meTAM IMDA mArgamAM AMgaLIe ghusADI iMDAne bahAra ApatI maradhIne prakAra. e. white. kADhavAmAM Ave che. e. canding. IDAnI saphedI. e-yolk. IDAnI jaradI; IMDAnI parIkSA karavA mINabattInA prakAzane maraghInA IMDAne madhyastha pILe bhAga, thata upayoga. e-case. IMDAnA parivahana jemAM aMkaSa heya che. mATe sagavaDakAraka IMDAM mUkavAnI peTI. Egyptian IjiptanuM. 5. clover, e. cell. (2) aMDakeSa; prANuo ane uttara bhAratamAM thatuM ghAsa, E. cotton. vanaspatione mAdA prajanana koSa, mAdA Ijiziyana 3- kapAsa; kArpAsAdikuLane Yay $14. e.-cycle. Bacual el Gossypium arboreum L. var. thayA vinA satata IMDAM mUkavAnI sakriya nadam (Watt) Prokh; (G. ghaTanA.e. Hat. peTImAM IMDA bhAge nahi barbadense ). nAmane keraLa ane te mATe nIcalo IMDAne thara thayA bAda te karNATakamAM thato kapAsano choDa; jenuM para mUkavAmAM AvatuM pUThA ke kAgaLanuM mULa vatana amerikA che; je kapAsa, stara. e. grader. prakAra ke varga banu deva-kapAsa tarIke paNa oLakhAya che. sAra IMDAne TAM pADavAnuM sAdhana, jemAM E. henna. meMdI. E. indigo. pharatA paTAnA kAryathI kramAnusAra IMDAnuM Indigofera articulata Gouan. (I. vagIkaraNa thAya che. e killing wash. argentea L. Var.caerulea Baker). IMDAne nAza karate chaMTakAva. e.laying. aDabAu gaLI nAmane supa, je ghAsacAra. maradhI ke mAdA madhamAkha IMDA mUke che. mATe upayogamAM Ave che. E, onion, e-membrane. IMDAnA kocalAnuM DuMgaLIne eka prakAra. E. privet. meMdI. sakhata pezInuM AvaraNa, aMDAkalA. e. Ehretia acuminala R. Br. khAdya plant. vegaNI, rIMgaNa, rIMgaNa. 9. phaLa jhADa. producing station. Bicule' Eichhornia crassipes Solms. mathaka. e. production. aMDotpAdana. jaLakuMbhI. e, shell. IMDAnuM kocalu; IMDAnuM bahAranuM ejaculate. prati vIrya. (2 zarIrapAtaLuM, sakhata, baraDa AvaraNa, je mAMthI vIrya bahAra kADhavuM, tenuM niSecana mukhyatve keziyama kArboneTanuM baneluM heca karavuM. ejaculation. vIryanuM prakSecana - che, jethI baMDadravya rakSAya che, kecalAmAM khalana. ejaculatory ducts. mUtra hajAre sUma naLAkAra chidro hoya che, naLImAMnuM chidra, je dvArA pracana daramiyAna jenA be stara hoya che. eka pAtaLuM ghADuM ka pasAra thAya che, zukravAhinI. sakhata bahAranuM stara ane bIjuM aMdaranuM elkdania. Bridelia retusa Spreng. khulluM tathA dANAdAra stara. e-tooth. nAmanuM rAjasthAna, madhyapradeza, bihAra garbhastha bIcAnA upalA jaDabAne nAna- ane pazcima bhAratamAM thatuM eka vRkSa, kaDe aNudAra bhAga ke cAMca, je vaDe te jenI chAla cAmaDAM kamAvavAnA kAmamAM kocalAne toDIne kocalAnI bahAra Ave -bAve che ane pAnane cAre bane che. 3. e. tree. Garcinia xantho- eksali. 217042813 41011 Hi chomas Hook. f. (G. tinctoria vAvavAmAM AvatI zeraDIne prakAra. Dunn.. nAmanuM erisA, mahArASTra, Elaeagnus angustifolia L. (Syn. karNATaka ane nIlagirimAM thatuM khAdya phaLa- E. hortensis Bieb). rUdrAkSaphaLane 5. For Private and Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Elaeis guineesis Jacq. 186 elephant himAlaya ane kAzmIramAM thato khAdyaphaLa- charge. vIjabhAra. e. circuit, dhArIkSapa. E. latifolia L. Adhrapradeza, vidyuta paripatha. e current. vIja - khAsI TekarIo ane pazcima ghATamAM thatI vidyApta pravAha. e. field, vIja - vidyuta bALa dhArI vanaspati, E, umbellata 2. electricity.cloun. electroTheb. maNipura ane kAzamIramAM thatI vidyuta arthasUcaka pUrvaga. electrokhAdyaphaLanI vanaspati. culture, vIja saMvardhana.ec. experiElaeis guineensis Jacq. 144 ment. doy mala el. AphrikAnuM, have keraLamAM thatuM tADanuM jhADa, electrode. vIjAjha, ilekaTroDa. jenA phaLamAMthI kADhavAmAM AvatuM tela electrolysis. vidyuta vizleSaNa. sAbu, mArgerIna ane tathA DIjhalathI cAlatI electron. vIjANu, ilekaTrona. e. maTara gADIo mATenuM baLataNa banAvavAmAM microscope. ilekaTrona suhamadarzaka upaye gI bane che; je eIla pama tarIke electro-osmosis. vIja rasAkarSaNa. paga eLakhAya che. electrophoresis. vidyuta saMcAra, Eneocarpus floribundus Blume. vidyuta kSetranA prabhAva heThaLa laTakatA kaNonuM jalapAI bAsAma ane pa. baMgALamAM thatuM saMcAlana. khAdyaphaLanuM jhADa. E. ganitrus Roxb. electrostatic bond. sthiravIja rUdrAkSanuM jhADa. E. lanceatfolia Roxb. baMdhana. rUdra kSAdi varganuM khAsI TekarIo ane electro-valency. vIja saMyojakatA. AsAmamAM thatuM jhADa, jenA phaLanI mALA electuary. madha jevI ke ghana avasthA ane baTana banAvavAmAM Ave che. E. thaI zake tevI rIte jeThImadha- lirAITanAM errelus che. jalapAI; kAnaDA ane keraLamAM mULane bhUko, goLa, cAsaNI ke evI thatuM khAdya phaLadhArI jhADa, E. sphatricus pedAzanI sAthe auSadhanuM mizraNa. (Gaertn.). K. Schum. Syn. D. element. tattva, mULabhUta rAsAyaNika gamitrius Roxb.). rUdrAkSa, bihAra, 5. tattva. e, deficient. apUrNa tasva. baMgALa, AsAma ane madhya pradezamAM thatuM e essential. Avazyaka tatva. e, jhADa, jenA kASaphaLanI mALA, berakhA, ane major. Yuz 479. e., minor. baTana banAvavAmAM Ave che ane jenAM phaLa gauNa tattva. e, rare. virala tAva. khAvAmAM Ave che. E. 1maertillatus elemental. tasvIca, tattvane lagatuM. Roxb. keraLamAM thatuM eka jhADa, jenA (2) zuddha, mULa svarUpa dharAvatuM, mULa kAphaLanI mALA banAvavAmAM Ave che. svarUpanuM. e. nitrogen. zuddha nAiTrojana. elastic. pratyArthI, sthitisthApaka. e, sulphur, zuddha gaMdhaka, (2) Uba elasticity. pratyArthatA, sthitisthA- i.nA niyaMtraNa mATe upayogamAM levAmAM pakatA. bAvate gaMdhakane bhUke. elastin. Helal s'$!4 4100041 8141 Eleocharis dulcis Burm. f.) saMjaka pezImAM rahelA proTInane eka Trin. ex Henschei (Syn. E. prakAra. jemAM jIleTina ane kolejanane plantagineus (Ratz, ?oem. & samAveza thAya che. Schul. E. tuberosa Schule). hate : ytu vthis, jaMgalI khaja2. uttarapradeza, bihAra, 5. baMgALa AsAma Sl-ta, pIca phaLane eka prakAra. ane orisAmAM thatI bagha kaMdavALI electric vidyuta.(2) vIja barthasUcaka pUrvaga. zAkIya vanaspati. e nder, vIjaLIthI garama karavAmAM elephant. hAthI e. apple. Dille AvatuM IMDAM sevavAnuM sAdhana. e. mia indica L. karaMbala nAmanuM himAlaya, For Private and Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Elephantopus AsAma, pa. baMgALa, madhyapradeza ane da. bhAratamAM thatuM madhyamakadanuM khAdya phaLaphUlavALuM vRkSa. (2)jue bael ane wood apple. e.ear. aLavI; vAcAdikuLanI Clocus, ssculenta L.) Schott. . anlizuorum Schott.). nAmanI khAdya kaMdavALI vanaspati, jaina pAna - pattaraveliyA zAkabhAjI tarIke upayegamAM Ave che, mULa kRmighna che. e. footyara, saraNa; Amarphophallus campanulatus (Roxb.) Blume CX. Done Arum ampanulatum Roxb.. nAmanI khAdya kaMdhArI vanaspati, je gujarAta, mahArASTra, pa. baMgALa, keraLa, tAmIlanADu ane uttarabhAratamAM thAya che, e. grasOM, hAthIbhRNa; tRNakuLanuM Pami seem pipureum Scusa. nAmanuM mULa da. aAphrikAnuM ghAsa. Elephantopus sthor. .. bheAMpAtrI, kharasara, gaLajIbhI. Elettaria cardamomum Maton. nAnI ilAyacI, elacI; keraLa, karNATaka, mahArASTra, AsAma ane tAmIlanADumAM thatA elacIne cheDa, jenA dANA khAdya vastuene suvAsita banAvavA, masAlA tarIke, auSadha mATe ane uttajanA mATe upayeAgamAM levAmAM Ave che. Eleazine aegyphic DesfL .bahuvarSAyu zakAya vanaspati, jenAM bI khAvAnA kAmamAM Ave che. ane trAsane ghAsacAra ane che. . corna (L.) Gaekw nAgalI. Andhrapradeza, tAmIlanADu, karNATaka, erisA, bihAra, uttarapradeza ane mahuH - rASTramAM thatI zAkIya vanaspati, je rR. bhAratanA kheDUtanA mukhya kherAkI tattvanI garaja sAre che; uttarabhAratanI DuMgarALa game paNa te khaca che; tenI bakharI ane mIThAi paNa bane che. DuMgarALa kAme tenA dANAna 62 banAve che; aMkurata TANA gAmaDAM parathI vALa dUra karavA ane gAmaDAM kamAvavA upayeAgamAM Ave che . lice L.) Gaertn. aDakhAuM nAgalI, Da 187 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khAu cAmaNa, bhAratabharamAM thatA dhAsacArAnA eka prakAra. emaciation elevation. (2) UMcAI, utsedha, unnayana, (3) dariyAnI sapATIthI UMcAI. elevator, nIcA sthAna parathI UMca sthAna para vastu ke vyaktione caDAvavAnuM sAdhana - yukti - liphaTa (2) anAjanuM gegAma. enination. vilepana, nirasana, apanayana. elixir. surabhita rasa. elliptical. laMbage!La, dIvalacita, kuMDa! kAra. elongation. dIdhIkaraNa. Eshotzia cristata Will. nIlagirimAM thatI zAkIya vanaspati, jena pAnamAMthI bASpazIla tela maLe che. Elty. laMbageLa, lAla chAlavALA suvAsita cerInA prakAra, Eiaropus illosus. khAriye, khAriyuM dhAsa. 2. elcidation. spaSTIkaraNa. eluvial horizon. drAvaNamAM ke jalanilakhanamAM jhINAM dravye| dUra thAya tevuM bhUminuM saMstara. e. layer. nikSAlita stara, eluviation.tikSAlana; jamInamAM eka sthAnethI bIjA sthAne athavA eka saMstarathI bIjA saMstare, pANInA saMcAlana dvArA drAvaNamAM, kalila drAvaNamAM ke nilaMbanamAM dravyanuM sthAna tara; sAmAnya rIte sthAnAMtara nIcenI tarapha thAya che, je cAMtrika hoya athavA rAsAcaNika paNa heya. eluvian. ka5.2) gela khavANanA paraNAme avazeSa rahetuM dravya, je te jamIna hoya ke jamInanuM nirmANa karanAra he che. che.yors &; jaMgalI endation, kRzatA, zarIra parathI carabI ghaTI javAthI farA khanavuM, zarIranI dhasArAnI avasthA. For Private and Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir emanation 18 eminer wheat ermanation. nirgama, utsA. keSa ane aMDakoSanA yugmanathI pedA thatA emarginate. agragata, natAgra. (2) bIjANujanaka. e. cell. bhraNa koSa. e. parNAgramAM gartavALuM parNa). culture. bhraNa saMvardhana. e. factor. emasculation. khasIkaraNa, vipuMsI- embryo sac. bhraNa saMpuTa, braNapuTa, karaNa, napuMsIkaraNa. (3) kaLI ke puchyuM- bIjAMkurAza. (2) ucca vanaspatimAM mAMthI puMkesara dUra karavA, emascu- paripakava mAdA prajanana koSa. (2) sastalatome. lehI kADhayA vinA khasI nenA jIvanamAM ati zarUAtanA samayamAM karavAne cIpi. emasculator. racAte puTa. bhravRddhikAraka. embryo. khasI karavA mATenuM sAdhana. geny, ele49. Embryology. Embelia ribes Burm f. vAvaDiMga bhRNavijJAna garbhavidyA: bhUNanirmANa ane nAmane supa, jenAM bI kRminAzaka che. tenA vikAsa aMgenI jIvavijJAnanI zAkhA. Emblic. zuivent. Indian gooseberry, embryonated.nAnA, apakava parajIvI myrebalan, Aonla, Phyllanthus gharAvatuM parajIvI aMDavALuM. embryoPmblica L. (Emblica oficinalis nic. braNaya. (2) pakava, kAcuM. e. Gaertn.). i. nAmanuM uSNa kaTibaMdhIya sac. braNIya saMracanA banAvanAra bhAratIya pradezanuM madhyama kadanuM, jaMgala ke avikasita keSane eka varga. embryoDuMgarapara thatuM vRkSa, jenAM phaLane murabba nomy. bhraNa vikAsa. embryothAya che. jemAM prajIvaka - sI" raheluM tomy. bhRNa vicachedana, garbhachedana. che, ane jenI chAla, pAna ane phaLa emergence. ugamana.(2) vanaspatimAM cAmaDAM kamAvavAmAM kAmamAM Ave che. prathama parNone thato ubhava.(3) zeTAmAMthI Emblica fischeri Gamble. ke kezita avasthAmAMthI jaMtunuM nirgamana. AMbaLA. khAdya phaLanuM jhADa, je aMgrejImAM emetic. vamanakArI. UlaTI karAvatuM kopara Myrobatam emblic tarIke oLakhAya che. salphaTa jevuM dravya. E. officinalis Gaertn. (Syn. emerine. uSNa AphrikAno tADa, jenAM Phyllanthus emblica L.). vieteniaj mULamAMthI ekeka nAmanuM auSadhIya guNanuM jhADa, jenAM phaLa atisAra ane maraDAnA dravya maLe che. IlAja mATe vAparavAmAM Ave che, jenI EMF. Electro Motor ForcenuM chAla, pAna ane phaLa cAmaDAM kamAvavA saMkSeparUpa, jene arthe vidyuta cAlaka baLa upayogI bane che. thAya che. embolism. lehInA bhramaNamAM thate Emile d'Heyst. laMbageLa, zaMkaLAkAra avadha, raktavAhinImAM Avate ava- ane rasadAra pIrane eka prakAra. rAdha, zalya redhana. embolus. rakta- Emilia sagittata D.C. (S.:. E. vAhinI avaredha, zalya. flammea Cass; Cacalia sagiembrocation. sejA ke vedanAvALA Hata Vahl). Qui 4424Ca. E. zarIranA bhAga para copaDavAmAM AvatuM onchalolia DC. sadA maMdI nAmanI pravAhI, avaleha. vanaspati. embryo. bhraNa, garbha. (2) AvRta eminence. dekhI zakAya te ubhA bIjadhArI vanaspatinA bIjanI aMdara ke se . nirmANa thate bALa choDa. (3) garbhAzaya emission. utsarjana. ke zarIramAM rahele vikAsanI prakriyA Emmal cera depressella. zeraDInA daramiyAnane avikasita sajIva. (4) sAThAne vedhanAra kITa. narajanya ane mAdAjanya athavA zukra- emmer wheat. ghauMnI pAMca jAte For Private and Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir emollient 19 endive piMkInI Tril undicotton Schrank. vyAmRta avasthA, vyAsaraNa mAdhyama sAthe (T. dioccuum Scloup. * nAmanA saMbaMdhita avasthA. (3) evA prakAranuM karNATaka ane mahArASTramAM thatI sajI 2 pAyasa. jenA nilaMbita kaNo kapila banAvavA mATe upayogI banatI ghauMnI jAta, hoya che ane temAM te nilaMbita hoya te emultient. lepa, bAhya lepa mATenuM telI pravAhIne avazeSa che, dAkhalA tarIke dravya, je snAyuone narama banAvI za ta ukALatA pANImAM nAkhavAmAM AvatI pADe che, je ane pIDA dUra kare che. kAMjI. Emperor, uttarapradezanA saharAnapuramAM enarthrosis. ukhala sAdhe. thatAM AkarSaka raMgavALAM eka prakAranAM enamel. daMta 19ka. saMtarAM. enation. phUga, jIvANu ke viSANu jevA Emperor Francis. meDI thatI parajIvInA kAraNe vanaspatinA aMgapara moTA phaLavALI cerIne eka prakAre. thatI bahiddhi. emphysema. zarIranI pezImAM, khAsa encephalc. mastikanuM, mastiSkakIca. karIne phephasAmAM vAyune thato bharAvo. encephalitis.mastiSka rujA, mastika empirical. prAthamika. (2) ajamAyaza zatha. (2) puMjagolANa, mAlAgelANu jevA ane bhUla para AdhArita, prAyogika, Anubhavika. e. formula. prAyogika jIvANunA cepane kAraNe magajamAM Avato sojo, jemAM uzkerATa, aniyamita halanasUtra. calana, avasAda, adhagavAyu ane chevaTe Empoasca devastans Dist.54124H mRtyu nIpaje che. EncephalomyepaDatuM taDataDiyuM, bhIDAnuM taDataDiyuM. E. itis. mastiSka majajAkoSa. (2) flacescenes. kapAsamAM paDatuM taDataDiyuM. prANuonA mastiSka dravya ane karoDarajajune E. karri var. motli Pruthi. jIvANu, prajIva, viSANu, viSa ke viSAkta baTATAmAM paDatuM taDataDiyuM. kherAkanA kAraNe thatA rogane prakAre. empty bract. apupI puSpaparNa. (3) viSANunA kAraNe A roga gheDA, e. seed. bhravihIna bIja, khAlI bI. Dhera, gheTa, kUtarAM ane anya prANIone empyema. zarIranA game te vivaramAM paNa thAya che. thatuM parU. enclosure. vADe. emulsidable concentrate. idnAzaka dravyanI sAthe pANI ke bIjI koI encrastation. zarIra para sakhata pApaDI pravAhI bheLavatA thatuM pAyarasIkAraka pravAhI. vaLavI. emulsification. pAyarasIkaraNa. em Bacyst (1) saMpuSTa, ziSTa I.mAM purAI ulsiNA, pAcasIkAraka. emulsi. javuM. (2) pArakeSTa, encystrinent. fying agent. keI jatudana pAyasama purIbhavana, parikeSThIbhavana. keI dravya umeratA telanA golake bane che kaarch. aMtarAraMbha, vanaspatinA kendra anya kAvya pravAhama pANI umeratA tarapha Adya jalavAhinInI gati, pariNAme saMghanita thavAnI vRttine vadha kare che bAdya jalavAhinI kendrathI dUra vikase che. ane kAma pAyasane sthira kare che. erleinic. I cekasa vistAramAM satata emulsion. pAyasa. 2) jalIya banyA karatuM, mATe sthAnika. e. species. pravAhImAM medIya ke rejhanayukta dravyone ekasa sthAnanAM prANIo ke vanaspationI nilaMbita rAkhanAra padArtha. 2. Spray. tio. endennism. sthAnIyatA. chaMTakAva mATenuM pAyasIkRta jaMtudana. eradive. dictorium endivia L. kasanI emulsoid. pAsa dRza. (2) nAmanI khAdyapAnanI zAkIya vanaspati, For Private and Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org endo endo --. aMtaH sUcakapUrvAMga endoblast. gabhAMta25, endocardium. hRdayAvaraNa, hradayane AvaratI kalA - vacA. endocarp, aMtaHphalAvaraNa, kaI paNa phaLatA carmanuM aMdaranuM paDe. endochrome. koSanI aMdaranuM raMjaka dravya ke game te raMjaka drazya. endocrane. khAparInuM aMdaranuM paDa. endocrine. aMtaH strAvI (nalikA rahita graMthimAMthI thate aMtaHsrAva, je leDDImAM sIdheAja bhaLe che ane dehanI keTalIka prakriyAenuM niyamana kare che.). e.glands. aMta:srAvI graMthi, nalikA rahita graMthi; zarIranI keTalIka prakriyAnuM niyamana karatAM aMta:srAveA sravanAra zarIramAM AvelI brahma gala, upagala, khAlya, azvibhraka, atyArAya jevI graMthie. eradogerm. aMtazrameM, aMta:tvaka, eulo skermis. aMta:stara, bAhyaka - pratasthAnuM aMdaranuMpaDa, jemAM koI vAra sTArcanA hoya che. enlodermoid, aMta:tvacA5. 190 engine plasmic reticulum, aMtarasAla endosmosis. aMtarAsRti, aMtarAbhisaraNa. (ra) kASakalAnI aMdara pravAhI ke ane drAvaNanuM aMta:prasaraNa (3) chidiSTa tvacA dvArA pravAhInuM gamana. endosperm. bhraNASa. (2) magaja, mIMja, khIjamAM poSaNa saMgharanAra pezI je bhraNane Avare che. endospermic. bhraSAyukta, sapuSpa, bhruNASaka. cha. seed, bhrUNapavALuM bI. endospore. aMtakhtANu, aMtaraMja, keSamAM rahele khIjANu, endothelium. raktavAhinIe i. ne varatuM kApaDa, aMtaHstara, aMta:prAvara. endothermic. uSmAzoSaka. e. reaction. uSmAzeSika abhiTTicA, endotrophic. aMta:peSaka. (2) keTalIka navRta bIjadhArI vanaspatimAM bAhyakamAM mULanI aMdara rahetI kavakamULatA. endproduct, aMtyapredAza kaedrin. 12,1 0, { : hekajhAkalA - ekasesa 6, 7 - epAkasI - 1, ',4,5,6, ,, . " ekaTa hAllR ? - 1, 4, 5, 6 anhADacamethenA nekathelIna; eka jaMtunAzaka rasAyaNa, je saMparka ke jaThara vidha tarIke kAma kare che. enema, bastI. gudAdvArA prANIne apAtA lAkha. energy. UrjA, zakti, e., gross, kula Urdhva. da., 133 cApI dharma. e. 4 . prApya UrjA. chu. kAme lagADavuM. Lage:laaktii che. pUrva himAlaya ane sAmamAM tevAma AvatuM jhADa, jenI mAla kamAvavA upayogI ane che. udgen. saMtanita, aMtarjana. (2) prakAMDanI aMdaranA kASThane vikasAvanAra vanaspati. enaogenus. aMtarjAta; mukhyatve mULanI madhyanI pezIma thI uddabhavatA (aMge, je aMgeA aMtarAraMbhamAMthI uddabhave che). eroxnetritis, garbhAzaya kalAze". exnd smitosis. aMta:sutrabhAjana, aMta: samamAta. 12-91pak, anyamAM purAyeluM khAne caparasite. yajamAnanI aMdara rahIne dhASaNa meLavatuM puchavI, aMta:parajIvI, adophallockerm. aMta:upa, endophyllous. putra veSTita, endophyte. aMtajI vI, anya sajIvanI -aMdara jIvatI vanaspati. endophytic saMtajI vI(vanaspati). endoplasm. varasanI aMtaHstha komaLa kalA, aMtardUnya, aMtarasa, endo Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gine. enjina, aMjina. ., exte rnal combustion, mArthana enjina. e., internal combustion, aMtardahana enjina, e., petrol. peTrola sAlita enjina, e., steam. varALa cAlita enjina. e. room. For Private and Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org English Walnut enjina kakSa. English Walnut. akhare.. engrait. kalama banAvavI. Enicostema verticillatum Engl. (Syn E. Yittorale Bl.). mAmejavA, nAnuM kariyAtu nAmanI zAkIya vanaspati, je peTanAM dardInAM jalAkha ane TAnika tarIke upayeAgamAM Ave che. enology. dArU khanAvavAnuM zAstra ane kalA, vidyA. enphytic. cekasa sthAnanA (vanaspatinA rAga). emich. mUlyavAna drA umeravAM. (2) jamInane khAtara ane khanija ApavAM, guNavattAsudhAravI. ensheathing leaf base. pariveSTa parNatala. ensiform. khaDagAkAra ensilage. sAileja khanAvavuM, lIlA cArAne aMdha khADAmAM rAkhI sAileja khana vavuM. esikaging lIlA cArAne sAcavavAnI aneka prakAranI prakriyA paddhati. Entika thi senoides (L.) Merr. ( brnlen (3;. Benth. eins hashitles iL). pUrva himAlaya, 5. baMgALa, risA, bihAra ane uttara pradezane mATe mArehI zrupa, je vALa dhAvAna kAmamAM Ave che. ents AMtra, AMtaraDAnuM, AMtaraDAne lagatuM, `trIca. ateritis. tra zetha, khAsa karIne nAnA AMtaraDAnI aMta: kalA parakhAvate seDo, jethI pravAhI jhADA thAya. naLa durgava mAre; A sente viziSTa prakArana jIvANu, viSNu vanaspati, ke rAsa caNika viSe, parajIvI ke aiti AhArathI thAya che. enteron, pAcanataMtra, maMtrataMtra. Erotokaemia, AMtra viSAktata. 2) dheTa ane temanAM nAnAM opad Clostidium welchii A gaThThANuthI thate vRkrane hAnikAraka, prANaghAtaka rAga. Enterolobium saman Prain 191 enzymatic cx King. lAyatI zirISa, mULa madhya amerikA ane vesTa InDijhanuM paNa ahIM karNATakamAM levAmAM AvatuM meTuM vRkSa, jenAM phaLa DhArane khAvA mATe ApavAmAM Ave che. entomogenous. kITaka Ata. entomologist. kITakavijJAnI. Ento mology. kITakavijJAna, jaMtune lagatI prANI vijJAnanI eka zAkhA entomophagous. kITabhakSI, jaMtubhakSaka, entomophilous kITa prAsaMgata (puSpA). entozoz, peTanAM kRmi jevA aMtaHstha parajIvI. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir entails. aMtaraMga; zarIranI aMdaranAM, khAsa karIne dehivavamAM Avela, pAcanamArga hRdaya, cakRta, vRkta, nyArAya, pliha, phephasA . jeva aMge. Entylormz yyza H & P. * garana pAnane thata gerUnA rega mATe javAbadAra kITa. emucdote, "keSakendrIya. envoy, DAvaraNa. (ra) game te cyAvaraNavALI saMracanA. nveying. pariveSTi, sAvarita. environment. paryAvaraNa, 2 sUrya prakAza, kruSNatAmAna, bheja, i. jevI banI ja prakAranI bAhya sAmahika asara, je jIvana, vRddhi, svAsthya ane sajIvanI prAMtta para prabhAva paDe che. entai varia, paryAvaraNIya vividhatA. 29. kAI cAkasa vistAramAM pazuene to koI rega athavA koI vistArama vAraMvAra dekhA dete pazuone lAgu thate rAga. enzym: kAi utsecaka - utsakana samUhana utpreraka kArya saMbaMdhI pratikriya ke prakriyA, utsecakAya. Syne, utsecaka, vikara. (2) jIvaMta savema cApAMcaka parivartanAthI vegavAna banAva nAra jaiva utpreraka tattva! (3) jIvaMta zaSAe nirmANa karela jaTila rAsAyaNika drazye, For Private and Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir eocene 192 epinephrin je pite parivartana pAmyA vinA anya e branch. suSupta ke vAgaMtuka dravye mAM cekasa parivartana lAve che. e kaLImAMthI jhADanA thaDanI upara UgatI substrate complex. ulleka zAkhA. abhikriyA saMkula. epicotyi. adhi bIjapatrAkSa. 2) prathama ene. nUtana (yuga). bIjapatra uparanA prakara prakAMDane bAga. colation. bhUmitalamAM pheraphAra lAvanAra, epidemic. vizALa rIte jhaDapathI phelAI pavananAM sarjanAtmaka ane vinAzaka kAryo. jAte (roga). eolian. pavananAM kAryo aMgenuM, jema epiderm. adhistara, adhicarma, adhipavanathI thate jamInane ghasAre. (2) tvacA. epidermis, adhistara, adhivAyu - ke pavanavAhita bhUstarIya nikSepe). carma, badhitvacA, bAdhavA . (2) prakAMDa, Ephedra gerardiana Wall. ephIDrIna. mULa ane pAnanuM bahAranuM rakSaka paDa. (3) (2) parvatIca himAlayamAM thato nAne choDa, prANunI cAmaDInuM bahAranuM paDa. jenA prakAMDamAMthI banAvavAmAM AvatuM auSadha epididymis, adhivRSaNa. (2) zukrakoSane dama, zaradI ane hephIvara nAmanA dardoma saMdharanAra vRSaNanA upalA cheDA paranI iupacAra tarIke kAmamAM levAmAM Ave che. kuMDalita nalikA. E. intermedia Schreak & Mey. epigeal. uparibhUmika, adhibhUmika. (2) kAzamIra ane kalamAM thatuM su5, jenI je choDanA bIjapatre jamInanI upara Uge davA damamAM kAmamAM Ave che. . Pachy- te choDa saMbaMdhI clata. hama nAmane supa. E. vulgaris epigenesis. janana vikAsavAda; prazcaHook. f. non ARich. soma, janana. hama nAmane supa. epiedrine. epigynous. uparijAta. (2) je puNenA ephIDIna; Ephedra gerardiana Wall. aMDArAya puSpAsananI aMdara DubelA hoya nAmanA supanA prakAMDamAMthI dama, zaradI, te puche aMgenuM. epigyny. uparijAyatA. tAva mATe maLatuM auSadhIya dravya. Epilachna sp. rIMgaNanAM pAnane khAtI ephemeral. alpajIvI, svalpAyu IyaLa. E. circularis. baTATAmAM paDato (vanaspati ke prANuM). Ephemeral kITa. E. dodecastigma. baTATAmAM paDato fever. traNa divasanI avadhine jva2; kITa. E. ocellata. baTATAmAM paDate kITa. pazu ane kekavAra gheTAne thatA tAvane E. Digintioclopenclata. baTATAmAM roga, jemAM nAyuo, paga, mAthuM, garadana paDatA kITa. ane kamara kaDaka bane che. epilation. maLama thI vALa Dhara karavA. Ephestia cautella Walke . badAmanuM epilepsy. prANIone, khAsa karIne kR6, aMjIranuM phUduM. kutarAne thato dIrghajIvI cetAtaMtrane eka epi-. adhi -, upari arthasUcaka pUrvaga. roga, jemAM rogagrasta prANInI cetanA epibasal. adhitala, tattara. ekAeka cAlI jAya che, e kI kAve epiplast. adhistara. che, jaDabAM kaDaka banI jAya che. khe epiblema. adhistara. phATI jAya che, lALa jhare che, zvAsa levAmAM epicalyx. upavaja, bhUmiupavaja; (2) paDe che ane che!DA -- pa thaI keTalAMka puSpomAM tenA sAdhAraNa vajanI jAya che. (2) apasmAra. bahAra jovAmAM AvatuM vadhArAnuM vaja. epinasty. Urdhvagati kama. (2) vanapatinA epicarp. bAhya phalAvaraNa, bAhyAvaraNa, kaI aMganI uparanI bAjue thatAM vRddhi, bAhya stara; phaLamAM phalAvaraNanuM bAhyastara. jethI nIcenI tarapha vakrakriyA thAya che. epicormic. suSupta kaLImAMthI UgatuM. epinephrin. prANIne adhika graMthi For Private and Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org epiphyte mAMthI ke saMzleSita rIte taiyAra karavAmAM AvA sapheda ke badAmI bhrakA, jene upayega leAhInuM dabANa vadhAravA ke cetA taMtrathI uttejanA i. mATe ka2vAmAM Ave che. epiphyte. vRkSArADI, upari ArahI; dehadharmIya rIte svataMtra hovA chatAM anya vanaspatinI upara UgatI vanaspati. epi phytic root. vRkSArAhI - upaparajIvI mULa. epiphytotic. ekAeka ane nukasAna thAya te rIte rAganuM vadhI javuM. (ra) vanaspatimAM vyApaka ane sarva sAmAnya roga. epiphytotis. rAgakArI parajIvInA praguNanathI vanaspatimAM rAganuM vadhI javuM. epiderm. khItuM khAghAvaraNa, khAdhu bIjAvaraNa. epitaxis. nasakArI phUTavI. (2) DhAra, gheADAM, kUtarA ane anya prANInI nasArImAMthI lehI nIkaLavuM, je parajIvI, cAkasa rAga, IjA ke ati zramanA kAraNe banavA pAme che. epithelioma. adhicchada koSanA aNu . epithelium. adhicchada; samasta deha sapATIne AvarI letI pezI, jene kASanA eka ke vadhAre thara hoya che, je AkAra ane gAThavaNI ke racanA saMbaMdhI vividhatA dharAve che. epithem. srAvIkAba. epizootic. eka sAthe aneka prANIone mANasAne thatI mahAmArI jeve rAga. e. abortion, gAyAne thatA saMkrAmaka - cepI garbhapAta. e.phtha. prANIene thatA kharavAsAne - mAM ane yuganA rAga. epizootiologist, prANIemAM thatA vyApaka rAganA niSNAta. epizootiology. prANIomAM thatA vyApaka rAganAM kAraNe ane kArakAnuM vijJAna. epsome salt. jalAkhamAM levAmAM AvatuM vilAyatI mIThuM; sUtra MgSO4 H,O. nirjalIkRta megneziyama salpheTa, equation. samIkaraNa, equilibrium. samatulA; ka.kA.-13 kAI paNa dravya 193 eradicant para game te dizAmAM lAgatAM maLeAne bhautika saravALA zUnya ane te avasthA. equalization of produce. bhAvi vecANa ke vitaraNa mATe vastune AgaLa para laI javI, sAcavI rAkhavI. equine. azva ke tenA kuLanAM prANIe gheADA, gadheDA, muccara, vA. . encephalomyelitis. gheADAnA madhyastha cetAtaMtrane asara karatA viSANujanma rAga, jenAM lakSaNA haDakavAnAM lakSaNA jevA hoya che. e infuenza, dhADAM ane khaccarone thatA cepI ke saMkrAma reAganA eka prakAra. equinoctial plant, divasanA cAkasa samaye khule ane miDAca tevAM phUlanA cheDa equipment. uparakara, saraMAma; pArthA, sAMdhAo, yuktio, yaMtra, entara che. e, immoveable acala - sthira uparakAra. e., moveable cala - jaMgama uparakara, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir equitant. madhyazirA AgaLa kalikAmAM vaLatAM (parNA); Ama parNo vaLatAM pa kinAra khAjaparanI paNa kinAra para AvI jAya che. equivalent. tulya. e. acidity. tulya ammalatA. (2) upayAgamAM levAmAM AvatA khAtaranA pramANanA kAraNe jamInamAM thatI amlatAne taTastha manAvavA Avazyaka anatAM zuddha kelziyama kArboneTanuM vajanama pramANa; yuriyAmAM 1.6 ratala, kelziyama salpheTa nAiTreTamAM 3.6 ratala, emeniyama kalerAIDamAM 5.1 ratala ane emeniyama salpheTamAM 5.2 ratala. e. basicity. tulya kSArIyatA. 9. point. tulyAMka. Equus asis. gadheDuM. E. cahallus. gheADuM. era. yuga. eradicant. ga thayA khAi te mATenA sajIvanuM niyaMtraNa. (2) vanaspatinA nAza karavA mATe upayAgamAM levAmAM AvatuM game te rasAyaNa ke saMyeAjana. eradication. For Private and Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Eragrostis... 194 Eriodendron... umalana, (2) rega thayA pachI regatpAdaka aMta:strAva jevuM dravya. $125 $125121 121 5 Blold ergot. nic; Claviceps purpurea niyaMtraNa (3) saMbhAvya yajamAna Tal. nAmanI kaMgathI dhAnyane thato roga, vanaspatine nAza. (4) kITa, rega ane jenI puddabhava para mAThI asara paDe che. ghAsapAta I. nuM niyaMtraNa ergotism. argaTanA saMkramaNavALe, Eragrostis abyssinica (Jacq.) 1215 219187 H1441 and Highlai Link. tuNu kuLane uttara pradeza, thatA rogane eka prakAra, jemAM lALa jharyA mahArASTra ane gujarAtamAM thatA ghAsacAre, kare, meM lAla lAla thaI jAya, UlaTI Ave, jene aMgrejImAM Lovegrass kahe che, La UpaDe ane jhADA thaI jAya che. za ari of 24000! 21744i ais! Erianthus arundinaceus (Retz.) MUY D. E. cilianensis (All) Link. Tesw.ex. Heyne (Syn. SacchatuNakuLane aMgrejImAM Lovegrass nAme rum arundinaceum Retz.). 43, oLakhAtA ghAsacAre E. cursula rAmasara nAmanuM tRNakuLanuM bhArata bharamAM (Schard.)Nees. qeyd Weeping thatuM bahuvarSAyu ghAsa, jenAM pAnamAMnA lovegrass nAmanuM mULa amerikAnuM paNa resAnI khurazIo, sTala, Tebala, TepalA ahIM ghasArA ane chevANane revA ugADAtA TApalIo ane paDadA-cIka banAvavAmAM 41217131512. E.interrupta (Lamk.) Bola J. E. munja (Roxb.) Jesw. Beauv. tuNakuLanuM ghAsa, je sAvaraNa (Syn. Saccharum munja Roxb.) banAvavA upayogamAM levAmAM Ave che. muMja, tRNakuLanI paMjAba ane uttara pradezamAM E. lehmanniana Nees. quindi thatI vanaspati, jenA prakAMDanA resA Lehmann lovegrass 12 2190018 TapalI - TapalIe, caTAI che ane deraDAM jamIna dhovANane niyaMtraNamAM levA vAvavAmAM banAvavA mATe upayogamAM levAmAM Ave che; AvatA ghAsane prakAra. E. lef pAMdaDAM chAparAM chAvavA ane kAgaLa banAva(Zuccagni) Trotter. (Syn. E. vAmAM upayogamAM Ave che, ane ghAsa abyssinica (Jacq.) Link. 7462 jamInane thatA ghasArA ane chevANa amerikAnI mahArASTra, gujarAta ane para niyaMtraNa kare che. E. ravenue uttarapradezamAM thatI tuNakuLanI vanaspati. (L.)P. Beauv. (Syn. AndroE. tremula Hochst. ex steud pogon ravennae L; Saccharum dhalakuli nAmane ghAsacAre. rauennae L. muMja. tRNakuLanuM vAsa, erect. TaTAra (vanaspati). e ground jenA prakAMDanA resAnI khurazIe. mUDA, nut. magaphaLIne eka prakAra. chAparA ane deraDA banAvavAmAM Ave che. eremacausis. slots goudi sezd Eriobotrya japonica. (Thunb.) dahana, jethI verAna pradezanI jamInamAM indii. lokeTa nAmanuM mULa cIna ane khAdamATI- dhumasane pUre abhAva thAya ke jApAnanuM sadAharita vRkSa. tenuM pramANa ochuM thAya. Eriochloa procera (Retz.) C.E. eremium. 43064all dazyfa 29EUR14. Hubb. (Syn. E. polystachya ergastic substance. Sliazda Hook f. non H. B. & K., nijIva padArtha. Agrostis procera Retz.). legend! Ergolis merione. divelAmAM paDate kITa. ghAsacAre. ergone. Hoyal :219 225 Eriodendron anfractuosum DC. vagIta thaI na zake tevuM prajIvaka athavA gheLe zemaLe; vAyavya bhAratamAM thatuM jhADa, For Private and Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Erioglossum... 195 Erythrina... jenAM phaLanA chUchAM ezikAM ane sephA pavanathI thate ghasAro. e. class, bharavA mATe upayogamAM Ave che; jamInanA ghasArAne nakazo banAvavA paradezamAM jeno upayoga jIvana rakSaka paTA mATe karAtuM ghasArAnuM vargIkaraNa. e. ane evAM anya sAdhano banAvavA mATe ratio. ghasArA-guNettara. e. resis karavAmAM Ave che. A uparAMta rephrijareTaramAM tant crop. vistRta mULatatra, ghADI uSmAdhaka tarIke tene upayogamAM levAmAM lIlacarI che. dvArA jamInanA ghasArAne Ave che. niyaMtrita karatA pAka. erosive. ghasAre pAmanAre. Erioglossum rubiginosum (Rosb.) Bume, madhya pradeza, AsAma error. guTi, bhUla. Erica sativa Mill. mULa yuropanI ane da. bhAratamAM thatI khAdya phaLadhArI ahIM mukhyatve uttarabhAratamAM thatI vanaspati. vanaspati, jenAM bImAMthI kADhavAmAM AvatuM Eriolaena quinguelocularis Wt. tela dIvAbattI mATe upayogamAM levAmAM bAjarI dhAmaNa nAmanI vanaspati. Ave che ane vanaspati cArA tarIke eriophyes. AbAmAM paDatI ItI $14H1 2412 . E. vesicaria (L.) Eriosoma langerum. phemila mala- Cav. eka vanaspati. mazI.. eructation. oDakAra khAvo, peTamAMthI eri silk. eri silkworm 11170! any steal. kIDAnA kezeTAmAMthI maLatuM sapheda rezama. Eruum lens. masura. eri silkworm. Attacus ricinis Erwinia carotovora. 04212121 2124nAmanA AsAma, pa. baMgALamAM thatA kArI kITaka. pALelA rezamanA kIDA, je eraMDAnAM pAna Ervatamia coronaria StaplTagara khAya che. cAMdanI. erode. Hien, 496 24 ore su tufl Erycibe wightiana Grah (Syn. dvArA jamInane ghasAre tha. (2) ghasAre E. paniculata Roxb. var. githa, keSa ane tenA paDa ghasAvA. ero- ghtiana C.B. Clarke.). zobhA mATe ded area. ghasAre pAmela vistAra thato meTe ArahI supa erodible, 924121 414412. erosion. Erysiphe cichoracearum. DC ghasAre, dhovANa. (2) varasAda, vahetuM pANuM, bhIMDA, tamAku ane rIMgaNune thatA eka pavana ke bhUstarIca kAraNe dvArA jamInanI reganuM kITa , graminis. java ane ghauMne sapATIne lAgato ghasAre. (3) mRdda dravyo thatA eka roganuM jatu. E. polygoni. eka sthAna parathI bIjA sthAna para aneka vanaspatione thatA bhU kIvaLatA ghasaDAI jAya te mATe javAbadAra saghaLA rega mATenuM jaMtu. prakAranI prakriyAo. (4) pANa, pavana erythema.atiraktimAM, cAmaDI parane hima, barapha, gurutvAkarSaNa che. baLanA seje. kAraNe jamIna ke zailanuM vighaTana ane Erythraea ramosissima Pers. heraphera. (5) dabANa, se, khaMjavALa, ratana jota. I.thI zarIranI pezIone thatA kramika Erythrina blakei Hort. ex ParnAza. e, geological bhUstarIya ker. suMdara lAla kula mATe vAvavAmAM AvatA ghasAre. e, ully galI ghasAro. e. choDa. E. crista-galli L. mULa brAjhilanuM sheet 48 420121. e., wind ell ellej 313.E.Indica Lamk var. par For Private and Personal Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org esrythrocyte celli. Hort. pAnaravA nAmanuM zebhAnuM jhADa. E. suberosa Roxb. pAma ane rAjasthAnanuM nAnuM jhADa, jenI chAlanA rasAnAM doraDAM banAvavAmAM Ave che. E. variegata L. var. orientalis (L.) Merr (Syn. E. indica Lamk.). pAnaravA, aMgrejImAM Coral tree nAmanuM AMdAmAna, nikAbAra, AsAma, tAmIlanADu ane orisAnuM khAdya khInuM jhADa, jenI chAlanA resAnA doraDAM ane ane phUlamAMthI lAla raMga maLe, erythrocyte. lAla rakta kASa. escape. mULa ugADelI paNa have jaMgalI avasthAmAM dekhAtI vanaspati. Eschscholzia californica Cham. uttarabhArata, keraLa ane nIlagirimAM thatI lIMbunI suvAsa dharAvatI vanaspati, jenAM pAnamAMthI bASpazIla tela maLe che, jene upayoga sugaMdhI drabyA mATe thAya che. esculent. khAdyatA. (ra) mAnavakhAdya mATe yAgya vanaspati. escutcheon. AMcaLanI kharAkhara upara taraphanA ane pAchaLanA bhAga, je upara tarapha vaLe che. eskar. himanaH mRkaMTaka. espalier. phaLajhADanI eka prakAranI mAvajata, jemAM dIvAla AgaLa cheDa vAvavAmAM Ave che ane tenI DALIe ne dIvAlanI samAMtara bhaumitika AkRtimAM rahe tevI tene mAvajata ApavAmAM Ave che. essence. sAra, sattva, tattva. (2) bASpazIla tela ke vanaspatinAM saMgrahIta peTTArAnuM kendrIbhUta meDhuM pramANa. essential, Avazyaka, sArabhUta, sAttvika, sattvamaca. (2) bASpazIla. e. amino acid. anya emine eNsiDa ke anya dravyeAthI zarIramAM jevuM sazleSaNa thatuM na hoya athavA zarIranA upayAga mATe jarUrI heAya teTalI mAtrAmAM banAvI zakAya tevAM na hAca tevAM emino eNsiDa; Avazyaka eminA 196 estivate... da eNsiDa. e. commodity. atijarUranI vastu. e. element. Avaracaka tattva. (2) koI prANI ke vanaspatinAM vRddhi -- vikAsa mATe Avazyaka tattva, jevAM ke critical element (kratika tattva), race elements (gheADI mAtramAM virala khanija tatttA). floral organs. vanaspatinA prajanana mATe prAthamika rIte Avazyaka ke javAbadAra aMge, jevAM ke puMkesara, sI kesara i. e. host. jenA vinA parajIvI vikAsa pAmI pukhta banI zake tema na hAya tevA tenA vikAsa mATenA eka tabakkA mATe yajamAna e. oil. ethereal volatile oil. uDDayanazIla tela, khASpazIla tela. vividha dhaDhakAvALuM ane vanaspatinAM aMgAmAM raheluM, viziSTa suvAsavALuM game te bASpazIla tela, je havAnA sparza thatAM UDI jAya ke jenI bASpa ane che, jenA upayeAga isensA, sugaMdhI drabyA, attara, apAkarSaka ke AkarSaka dravyeAnI banAvaTamAM thAya che. e. organ. jan nAMga. (2) maulika ke Avazyaka aMga. Essex. nAnuM, saraLatAthI carabIvALuM banAvI zakAya tevA DukkaranI elAda. estate tax, saMpattiveza. established market. susthApita Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mAra. ester. esTara; Alkohela eTale madyArka ane kArbanika eNsiDanI AMtarakriyAthI thatuM kArbanika lavaNa; pANI dUra karIne kArbanika ke kArmenika eNsiDamAMthI banAveluM saMyeAjana, e. number. esTara aMka; carakhI ane mINanA sthirAMka. estimate. (pAkanI pedAzanA) aMdAja kADhaveA. (2) aMdAja, aDasaTTo. estimation, aMdAja, Akalana. estivate (aestivate). grISma nidrA karavI, grISma zayana karavuM. estivation. (aestivation). grISma nidrA, grISma zayana. For Private and Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir estuary 197 eucalyptus estuary. nadImukha, khADI. raMganuM lAla TakAu kASTha dharAvatuM jhADa. etaerio. samUhaphaLa. e. of berries. E. citriodora Hook. uttara bhArata, berIguccha. e. of achenes. bIjaphaLa keraLa ane nIlagirimAM thatuM lIMbunI gu7. suvAsa dharAvatuM, bASpazIla tela ether. $242 e. extract. $22Hi 2014 di Haj 313. E. coolabah. ogaLI jatuM pazu AhAranuM eka ghaTaka, yukelipTasa prajAtinuM mULa eNsTreliyAnuM je carabI ke carabIjanya ghaTaka che. e. majabUta, TakAu kASTa dharAvatuM extractive. gyll fat. ethereal baLataNa mATe upayogI vRkSa. E. oil. bASpazIla tela. globulus Habill. mULa oNsTreliyAnuM ethmoid bones. nAsA - vivaranI paNa nIlagiri, anamalAI, pAlanI dIvAlane ThIka ThIka bhAga rekatAM hADakAM. TekarIo, simalA ane zilagamAM thatuM jhADa, jenAM sUkavelA pAnamAMthI ethylene dibromide. oyihala yukelipTasa tela nIkaLe che, je dama, dhumAmAna karanAra dravya, je vajanadAra zaradI tathA sugaMdhI dravya banAvavAmAM ane raMgavihIna che paNa echuM bASpazIla, upayogI bane che, kASTha mukhyatve baLataNa echuM viSAkta ane ochuM jokhamakAraka che, mATe kAmamAM Ave che. pANI bharAI rahetA je maLamAM rahelAM kRmi sAme vAparavAmAM hoya te vistAramAM maleriyAnI sAme rakSaNa Ave che ane jene jamInamAM aMta:kSepa thAya tarIke tene vAvavAmAM Ave che. tenA kASTane che. e. oxide. pavana karatAM bhAre, vAsa mA breIla lipi mATenA kAgaLa banAvavinAnuM, dhumAyamAna karAya tevuM rasAyaNa, je. 0101 $1771 2412 3. E. melanophloia. ochA uSNatAmAnamAM vaparAya che. sUkavelAM F. Muell. sizefauld ysrlardan phaLe, me, telIbiyAM ane vanaspati prajAtinuM gherI chAlavALuM, baLataNa, ImAratI telane vAyu ApavA mATe te upayogamAM lAkaDuM ane vADanA thAMbhalA ApatuM jhADa. E. levAmAM Ave che. obosa. yukelipTasa prajAtinuM mULa oNsTraetiolation. pAMDuratA; vanaspati ke vana liyAnuM kharabacaDI chAlavALuM jhADa. E. spatinA keI bhAgane harita banavAmAM rostrata Schlecht. ysraum Blon radi maLatI niSphaLatA; aMdhakAramAM cheDane mahArASTra, AsAma ane paMjAbamAM thatuM jhADa, ucheravAmAM AvatA ke regathI AvI jenAM pAnane ghAsacAre bane che. E. salmopAMDuratA nIpaje che. nophloia. F.Muell. ys22224 3lertetiology (aetiology). Blonde tinuM, pAtaLuM, suMvALI chAlanuM bASpazIla tela kAraNenuM vijJAna. (2) prayajana vijJAna. dharAvatuM, chAyA ApatuM jhADa.Exterminalis. Eublema olivacea. Tunai 414 Hi yukelipTasa prajAtinuM mULa osTreliyAnuM paDatI IyaLa. jhADa. E. tesselaria. yukelipTasa prajAtinuM eucalypt. yukelipTasa. eucalyptus, kharabaDI chAlanuM jhADa. eucalyptus e ja prajAtinuM, osTreliyAmAM thatuM game te oil. yukelipTasa jhADanAM pAnanuM bASpajhADa, jemAM yukelipTasanuM tela, kine ane zIla tela, jenI viziSTa vAsa hoya che, je Tenina maLe che. A prajAtinuM bhAratamAM madyArka ane telamAM drAvya che, je kapha thatuM eka mAtra vyApArI jhADa Eucalyptus nismAraka ane jaMtuna che; nIlagirimAM globulus che. E. canaldulensis. maLa tene gRhaudyoga che ane tethI te nIlagirinA osTreliyAnuM madhyama kadanuM, moTuM, sapheda nAme paNa oLakhAya che. For Private and Personal Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Euchlaena... 198 European Euchlaena mexicana Schrad. 212. E. pulcherrima Willd. ex. mULa madhyaamerikAnuM paNa AsAma, Klotz. zebhA mATe vavAte mULa da. mahArASTra ane paMjAbamAM thatuM ghAsacArAnuM amerikAne supa. E. resufera. pAMca UMcu ghAsa. dhAre ghera. E. tiricalli . kharasANuM Eugenia alba. 2$EUR miey. E. aqura thera, jenAM mULano upayoga mAchalIo ane Burmf. lAlajAMbu, khAsI TekarIo ane pakSIone jhera ApavA mATe thAya che. Hej 313. E. aromatica O. Euphoria longan (Lour.) Steud. Kuntze. lavaMgAdi kuLanuM nIlagiri aMzaphaLa nAmanuM da. bhAratamAM zabhA mATe ane keraLamAM thatuM jhADa, jenAM ugADavAmAM AvatuM khAdyaphaLanuM jhADa. sUkelAM phaLa eTale laviMga masAlA Euphrasia officinalis L. AMkhanA ane auSadha tarIke upayogamAM Ave che. dardamAM lezana tarIke upayogI banatI eka E. carbophyllata Thunb. juo vanaspati. Egenia aromatica. E. cuspidata Euproctis lunata Wlk. 4231741 Berg, zobhA tarIke ugADavAmAM AvatuM paDatI vALavALI IyaLa. $13. E. formosa Wall. (Syi. Eureka. pANInI achatavALI athavA Syzygium mappaceum (Korth.) halakA prakAranI jamInamAM thate badAmane Mansf. AsAma ane 5. baMgALamAM eka prakAra. E. lemon. lIMbune eka thatuM khAdyaphaLa - jAMbunuM jhADa. E. fruticosa prakA2. Roxb. gylch oroj. E. jambolana Iamk. bhAratabharamAM thatuM khAdyaphaLa - European yurepanuM-ne lagatuM. . bee. jAMbunuM jhADa, E. jambos L. AsAma, Apis mellifera. nAmanI yurepamAM thatI bihAra, Admapradeza, tAmIlanADu, mahArASTra madhamAkhane eka prakAra. E. Beech. ane 5. baMgALamAM thatuM jAMbunuM jhADa. Fagus pluatica L. kulu ane nIlaE. japanica Lamlk. khAsI TekarIo girimAM thatuM UMcuM khAdyaphaLa dhArI vRkSa. ane sikkimamAM thatuM lAla jAMbunuM jhADa. E. black-berry Vilaiti anchu, E. malaccensis L. 74 Hellstoi HSE Rubus fruticosus L. i. nAmane jAMbunuM jhADa. Euniflora L. pitaMga kAzamIra, AsAma ane nIlagirimAM thata nAmanuM da. bhAratamAM thatuM khAdyaphaLa dhArI jhADa. zupa. E. black currant. nAbara. Ribes nigrumL.nAmane kAzmIramAM thata Eulaliopsis binala (Retz.) C.E. khAdyaphaLadhArI bhupa. E. chestnut. Hubb. bibanI nAmanuM ghAsa. Castanea sativa Mill (C. umsca Elophia bratensis Lindii. zatAvarI. Gaertn; C. vulgaris Lamk.). Euphorbia antiquorumL. bhAratanA IliMga, khAsI TekarIo, paMjAba ane garama pradezamAM thato vidhAre nAmane himAcala pradezamAM thatuM kacuM jhADa. E. 4. E. cerifera. 21121121212. E. hirta elder. El goal 4. E. gooseL. lAladUdhI, rAtIdhI athavA nAgalA berry. hiMdImAM vaikuMThI nAme oLakhAtuM dUdhelI nAmanuM varSAyu jhADa, E. ligularia. eka jhADa. E. meal worm. loTa, zerane eka prakAra. E. mili Ch. bhUsuM, bhAMgelA dANA va. mAM paDatuM jaMtu. des Moulins. 01221212121 E. pennyroyal. Mentha pulebhAga. (2) mAlAgAsImAM thato eka bArahI gium L. bASpazIla tela ApatI pAnavALI 44. E. neriifolia. auct. pl. non. L. 211414 4.24sa. E. white water For Private and Personal Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Euryale... lily. sapheda pAcaNuM, je kAzmIramAM thAya che. Euryale ferox Salisb. makhANA nAmanI kAMTALI jaLanivAsI vanaspati. Eurytrema pancreaticum. agnIzayanuM parajIvI jaMtu, 199 eutrophy. taMdurastIjanaka poSaNa. (2) ISTatamASaka tattvA dharAvatAM mR saMyeAjane ke pANI. eutropy. sUryanAM kirAnI tarapha vanaspatinuM thatuM Avartana. Euzophera hericella, rIMgaNInA prakAMDane vedhanAra kITa evolute. khulluM thavuM, khulavuM, pAchuM vaLavuM, Evolvulus alsinoides L. kALI zaMkhAvalI. E. aryensis L. velaDI, khetarAu phudaraDI. E. linifolius L. jhIkI kudaratI. ewe. dheTI, mAdA gheTuM, exanthema. mAMdI pezImAMthI thatA guMdara ke anya dravyanA strAva. (2) cAmaDI para sAjo Ave tevuM game te . exarch. ahirAraMbha. excavation. vivara nirmANa. (2) utkhatana. evaporated. bASpIbhUta. e. milk. bASpIbhUta dUdha. (2) saMnita karAyeluM hoya tevuM paraMtu gaLyuM khanAvyuM na hoya tevuM, ucca uSNatAmAne jaMturahita karavAmAM AvyuM excess. vadhArAnuM.ex.profit. vadhArAnA napho. ex. water. vadhArAnuM pANI, vanaspatinI vRddhi mATe jarUrI hoya te karatAM paNa vadhAre pramANamAM rahetuM - khAsa karIne varasAdanuM pANI. hoya tevuM dUdha, jenA mukhyatve upayega exchange. vinimaya, Apale. (2) TelI khALakone khavaDAvavA mATe karavAmAM Ave che. evaporation. bASpIbhavana, varALa vI. evapo-transpiration. vanaspatinA uaTTana ane bASpIbhavanathI gumAvavAma Avate pANInA kula jaththA, jemAM vanaspatie meLavelA pANInA kula jaththAne ane khAlI jamIna ane pANInI sapATI parathI bASpIbhavana thayelA pANInA paNa samAveza thAya che. evergreen. sadAharita. (2) sadApaNita. (3) lIla pAna i.thI saMpUrNapaNe vaMcita na thanAra jhADa. .. forest. sadArita phona ke zerAnuM mathaka. ex., bases of vinimayanA AdhAra. ex. capacity. vinimaya kSamatA.ex. market. vinimaya khAra, ex, ratio. vinimaya guNeAttara. ex. value. vinimaya mUlya. exchangeable vinimaya thaI rAke tevuM, vinimeca, ex. phosphate. vinimeya phaoNspheTa ex. potassium vinimeya peTeziyama, excision apacchedana, cIza. Excoecaria acerifolia F. Didr. saMdhivAnA dardamAM upayAgI banatA pAnavALA himAlayamAM thatA kSuSa. Ex. agallocha L, Tagara, jenA kASThanA dIvAsaLInAM kheAkhAM banAvavAmAM Ave che. excrescences. keAI rAgathI vanaspatine AvatI vikRti. vana. eve's apron. khihAra, erisA, khAsI TekarIe ane maNipuramAM jovAmAM AvatuM jhADa, jenI chAlanA resAnAM doraDAM ane che, jenAM phaLa khAdya che, je kaDhI ane murabbA banAvavAnA kAmamAM Ave che ane jenAM pAnane cArA thAya che. Evodia fraxinifolia Hook f. khAsI TekarIe ane pa. baMgALamAM thatI vanaspati, jenuM kASTha pAcuM hoI tenI cAnI peTI banAvavAmAM Ave che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Exelastis... For Private and Personal Use Only excreta. zarIra ke zarIranI kAI paNa pezImAMthI utsarjitathatuM drabya.(2)vanaspatimAM thatuM nakAmuM dravya.(3) maLa. excretion. maLatyAga.(2)vanaspatinA nakAmAM dravyene tyAga. Exelastis atmomosa. plama tathA caNAmAM paDatuM jaMtu,
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org exfoliation exfoliation. pAna athavA kalikAnI patarI kheravavI. exhaustion, thAka, zrAMti. (ra) pAkanA utAra eche! thAya tevI rIte vanaspatinAM pASaka dravyane thatA kSaya. erine. bAhya svaca, bAhya paDe, mAhyAvaraNa, exo-. bAhya arthasUcaka pUga. Exobasidium vexans Massee. cAnuM rAgakArI jaMtu. exocarp. phalAvaraNanuM mAghastara. exogonium purga (Hayne) Lindii. pUNe ane nIlagirinI zAkIya vanaspati. jenAM mULanI auSadhi julAma mATe kAmamAM Ave che. exosmosis. tvacAmAMthI vAyu ke taralanuM pAragamana (thavuM). exostosis. asthinI khaddhivRddhi. exotic. gata (vanaspati); bahArathI lAvelI - ANavAmAM AvelI (vanaspati). expectorant,zvasanamArgamAMthI kapha ane zleSmane dUra karanAra (auSadha), kapha nissAraka. 200 expeller. khImAMthI tela kADhavAnuM yaMtra, jethI tela ane kheALa chUTA paDe che. expiration. phephasAMmAMthI havA bahAra kADhavI, ucchavAsa. (2) vanaspatti ane prANIo dvArA aMgAravAyu - kArTUna DAyeA*sAIDanuM nirgamana. exposure. pravaNatA ke DhALanI taraphanI dizA. extension zALetara zikSaNa. (2) kRSi saMzAdhananA pariNAme kheDUtane nidarzana ane anya mAdhyama dvArA mAhitagAra karavAnAM vistaraNa zikSaNa, tAlIma ane Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir eye sevA. ex. agents. sudhArelI kRSi rItathI kheDUtAne mAhitagAra karanAra karmacArI, external. mAruM, bahAranuM. ex. seed-borne disease vanaspatine thatA rAga, jemAM khImAMja rAgeSAka sajIva ekarUpa banyA vinAnA heca che. phUganAzaka dravyathI A rAgane niyaMtraNamAM lAvI zakAya che. ex. seed treatment. mI dvArA kUMgavAhI zaganA saMkramaNane aTakAvavA mATe karavAmAM AvatI tenI mAvajata. extract. sattva, (2) kAcu auSadha kAI paNa drAvaNamAM palALI, akriya dravyamAMthI pIgaLeluM sakriya draca chUTuM pADI tene kendrIbhUta karavuM athavA te pUrepUruM sukAI jAya tyAM sudhI tenuM bASpIbhavana karavuM - thavA devuM ane Ama karIne tenuM meLavavAmAM AvatuM sattva. extremity. aMga, upAMga, aMgane dUra stha bhAga. exudate. prANI ke vanaspatinI rogagrasta pezImAMthI thatA pravAhI srAva, sravaNa. exudation, game te thA ke chidramAMthI guMdara, rejhina, bheja jevA thatA srAva. (2) prANI zarIranuM skhalana ke sravaNa. ex. pressure. vanaspatimAM taralane UMce caDavA madadarUpa banatuM mULa taraphanuM dabANa. eye. dRSTi mATenuM aMga. (ra) vividha prANIe ane nimna vanaspatine! raMjaka bhAga, (3) kaMdanI kaLI. c. cancer. AMkhanA adhicchadIya kASamAM ke prANIonA evA aMgamAM thatuM kensara - duSTAbhuMi. e. spots. dhaNI nimna vanaspati ane prANIomAM dekhAte! raMjaka bhAga, je jovAnuM kArya kare che. For Private and Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir F. prathama peDhInI satati athavA prathama Fagara budrunga Roxb. pazcima saMkaranI saMtati, jyAra pachInI saMtati. F, ghATe ane pa. baMgALanuM moTuM jhADa, jenAM F... kahevAya che. phaLa masAlA tarIke upayogamAM levAmAM Faba vulgaris Moench. B4120411 Ave che, jenAM bImAMthI saurabhika tela maLe vAyavya sarahada vistAramAM TaTAra UgatI che ane jenA kASThamAMthI sutarAu kApaDanA vanaspati. fabaceous. zibI ke udyoga mATe zaTala banAvavAmAM Ave che. 421911 (2424a) fabiform F.oxyphylla(Edgew.)Engl.(Syn. vaTANA AkAranuM. Zanthoxylum oxyphyllumEdgew.). fabricating property. gaDhAI. timA nAmane kumAu ane khAsI TekarIface. pAsuM, pA. (2) cahere. fto- emAM thato supa, jenA kumaLA aMkura face. pazu AhAra ApavAnI kuDInI zAkabhAjI tarIke khAdya bane che. evI vyavasthA, jenI baMne bAjuenI sAme Fagopyrum cymosam Meissn. sAme pazunI hAra goThavAI zake. himAlaya ane khAsI TekarIomAM thato factor. muddo, aMga, (2) kAraNa, kA2ka. UMce supa, jenAM pAnanI zAkabhAjI bane (3) ghaTaka, upAdAna, guNaka. (4) pariNAma 3. F. esculentum Moench. 46 lAvatuM jaiva, vAtAvaraNIya ke peSaNakAraka. madhya eziyAnI uttara bhAratanA DuMgarALa factorial. kamaguNita. f experi- vistAramAM thatI vanaspati, jenAM bI khavAya ment, 148 EUR4LEI Mell. factors. J. F. tataricum (L.) Gaertn. paribaLe, kArake. rAjagaro. factory. 51224!.j.f.farm. 03142169 Fagus sylvatica L. 245 241 Reel 44. kRSi phArma. f. method. kArakhAnA jene zobhA mATe ugADavAmAM Ave che. paddhati. f. waste. kArakhAnAnI rahI. falcate. dAMtAdAra. (2) dAMtaraNuM AkAranuM. facultative. anAgrahI, aicchika, vaka- fair price. vAjabI kiMmata. lpika. (2) koI viziSTa lakSaNathI ja fall. pAnakhara. (2) parNa ke phaLa jevA maryAditapaNe lakSaNa prApta karI zake vanaspatinA bhAganuM patana. (3) jamInane tema hoya te aMge). f. organisms. DhALa. (4) varasAdanuM pramANa. (5) janma eka karatAM vadhAre sage ke paristhitimAM Apa. f. of potential. sthitimAjIvI zakatA sajI. (2) ajaraka zvasana nane taphAvata, vibhavane taphAvata. dharAvatA ane jarUra UbhI thatA anArakafallage. jhADa kApavAnuM kArya. zvasananI paristhitimAM paNa TakI zake fallen hides. katala sivAyanA kAraNe tevA sajIvo. f. parasite. vaikalpika marelA DhoranAM meLavavAmAM AvatAM cAmaDAM. parajIvI. sAmAnya rIte phUga che. jevuM falling sickness, apasmAra, vAI. kArbanika dropajIvI hovA chatAM parajIvI fallopian tube, aMDavAhinI nalikA; banI zake te sajIva. f. saprophyte. garbhAzayanAM zaga sAthe joDAyelI samakSitija vaikalpika mRtopajIvI, vaikalpika mRtabhakSI. nalikA, je dvArA aMDanuM vahana thAya che. (2) vaikalpika kArbanika dravyApajIvI. fallow, paDatara. . land paDatara faecal. maLa saMbaMdhI. faeces, maLa, jamIna; khetI mATe anya jAhera AMtaraDAmAMthI utsarjita thatuM dravya. karavAmAM AvelI paDatara ane vaNakheDa 201 For Private and Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir false 202 farm jamIna; ghaNIvAra temAM jaMgalanI vanaspati dezamAM thatA kRSi utpAdana, tene karavAmAM ugADavAmAM Ave che. (2) jamInamAMthI Avato upabhega, vyApArI kAryakrama ane ghAsapAta dUra karavA ane pachInA pAka rAkanI jarUriyAta aMge vicAraNuM bane mATe bheja jaLavAya te mATe kheDa karIne sUcana kare che. 424rarasta wc 039121 orifla. Faraday's Laws of Electrolyfalse. asatya, kUTa, nakalI, beTuM, ja ThuM. sis, vidyuta vizleSaNa aMge vaijJAnika f. annual ring. nakalI vArSika valaya phereDee ghaDelA niyamo. (que). f. branching. kd 2141 Faradaya splendida F. Muell. vinyAsa. f. fruit. phUTa phaLa. (2) kAju mULa oNsTreliyAne zebhA mATe ArohI jevuM parAgAsana ke phaLanA anya bhAga supa. para thayeluM phaLa. f. moult. kALajI nahi farash. jhAupharaza tarIke oLakhAtuM rAkhavA jevA kAraNathI pIchAM kharI paDavAM. madhyamakadanuM jhADa, jenI gaMDikA cAmaDAM f. 0estrus. garbhavatI athavA Rtu kamAvavAmAM upayegI bane che, jenA kASTanAM vinA mAdA prANIne thate mada - kAmamAM, haLa, pANuM kADhavA mATenI heTanuM cakra, je taMdurasta prANumAM banavA saMbhava che. nAnAM ojAre banAvavA tathA baLataNa regagrasta aMDAzayanA kAraNe A pramANe tarIke kAmamAM Ave che, uparAMta te ma2banavAnuM zakya che. f. safron. bhUminuM vanIkaraNa karavAmAM paNa upayogI kasuMbIne mizra pAka. f. tissue. phUTa pezI. bane che. f. yeast. mithyA - kUTa yIsTa- khamIra. faridbuti. zeDhA azeLiye, DabAu family. kuLa, kuTuMba, parivAra. (2) varga- azeLiye; phadikhUTI tarIke oLakhAtI karaNamAM paraspara saMbaMdhita prajAtine samUha, rAjasthAna ane uttarabhAratamAM thatI kuLane samUha gotra bane che. f. farm. vanaspati. pArivArika khetara- phArma. . labour, farinaceous, maMDamaya, maMDAtmaka, pArivArika zrama. kAMjIyukta. famine. dukALa, dukALa, kALa. (2) farm. khetInA hetu mATe jamIna kheDavI. vistRta rIte khorAkanI tIvra achata. F. (2) pAka ane 1thavA prANInI pedAza Commission.duSkALanI paristhitimAM mATenA kAmamAM upayogamAM levAmAM AvatuM rAhatanAM pagalAM sUcavavA sarakAra taraphathI jamInane bhAga. (3) phArma, khetare. f, nImavAmAM AvatuM Aga- kamizana. factory phekaTarI phArma, vyAvasAyika fan. 5. (2) paMkhAkAra goThavAI javuM. kRSiphArma. f, diversified vividha f. belt. paMkhAne paTTo. fanning. vyavasAyAtmaka phArma. f, industrial cAnI prakyiAne eka prakAra, jemAM cAnAM audyogika phArma.f, owned mAlikInuM cUMTelAM pAnane havAnI avara javara thatI. pAtikuM phArma. f, rented bhADe-gaNete hoya tevA sthAnamAM 18-24 kalAka rAkha- bApeluM phArma. f, specialized viziSTa vAmAM Ave che. kArca mATenuM phorma. f. animals, fancier. cokasa prakAra ke olAdanAM kRSinI sAthe saMkaLAyelAM baLada, gAya, jevAM prANu ke vanaspatinA saMvardhana - olAdanAM mai 2017. f. book-keeping. 2sa lenAra saMvardhaka, khetIvADI aMgeno hisAba rAkhavo. f. FAO. Food and Agriculture building. khetara para ojAra, kRSi Organisation.A nAmanI rASTrasaMghanI saraMjAma, mAla sAmAna i. rAkhavA rAka ane kRSi saMsthAnA aMgrejI zabdanuM mATenI ImArata; hathiyAravADe, sTAra, saMkSeparUpa. A saMsthA dvArA tenA sabhya maraghA-batakAMghara. f, businesskRSi For Private and Personal Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir farm 203 fasciation kArya aMgenAM utpAdana ane nabhAvanI pravRtti, AvA maLa-mUtrayukta jaththAmAMthI nAITranANAM-vyavahAra che. je vyavasAya. f. jana jevAM dravya UDI na jAya te mATe, capital. $1747231. f. costings. temane khADAmAM saghana rIte saDI jAya tema khetI kharcane abhyAsa. f. credit. saMgharavAmAM Ave che. prANIone kevaLa kRSikArya aMgenuM dhirANa. . crops. ghAsa ke cAre kherAkamAM apAya ane temAM khetI sAthe saMkaLAyelA pAka. f. econo- maLa-mUtra maLe te karatAM temane ziSmImics. kRSi arthazAstra. - economy. varganA dANA, ghAsa, kheLa i. ApavAmAM kRSi-barthavyavasthA. f. equipment, Ave ane temAM maLa-mUtra bhaLe te tevA kRSi kAryonI sAthe saMkaLAyelAM upakara. maLa mUtramAM guNavattA vizeSa hoya che. AvA f. expenses. khetIvADIne aMgenA saDatA khAtaramAM rAsAyaNika khAtara umerI kharcA'. f. forestry. baLataNa, nAnA te phaLa jhADane ApavAmAM Ave to tenAM pAyApara ImAratI lAkaDuM, carANanI sagavaDa, sArAM pariNAma maLe che. farming ghAsacAra, pAnanA khAtaranI bAbatamAM phArmane kRSikArca, khetIkArca. f, capitalist Atmanirbhara banAvavA tathA vAvAjheDA mUDIpradhAna-mUDIvAdI khetIkArya. f, colane jamIna ghasArA para niyaMtraNa karI lective sAmUhika khetIkArya. f, zakAya te mATe, sAmAnya khetI kArya uparAMta cooperative sahakArI khetIkArca. khetara para nAnA pAyApara vananuM nirmANa f., developmental (951214912 karavuM-jhADa vAvavAM, A mATe kula phArma khetIkArya. f, diversified vividha vistArane 10-15 TakA bhAga upagamAM laI vyavasAyalakSI khetIkArya. f, exhauszakAya. . hand kRSi kAmamAM rokavAmAM tive phaLadrupatAne nAza thAya tyAM sudhI jAvatA karmacArIe.f, implements. karAtuM khetIkArya. f, intensive khetI aMgenAM ojAra . f, income. zrama ane mUDIpradhAna khetIkArya. f, khetI kAryamAM thatI Avaka. f. manage- joint saMyukta khetIkArca. f, jointment. cokhkhI Avaka maLI rahe te stock saMyukta javAbadArI AdhArita rIte kRSi kAryanI vyavasthAnuM zAstra ane khetIkArya. f, restorative phaLadrupatA sell. f. manure. il farmyard punaHsthApaka khetIkArya. f, sewage manure. fmaps.khetaranuM kada, jamInane maLa-mUtra, maLa-jaLa kRSikArya. f, small prakAra, tenI guNavattA, pAkanI mAvajata scale nAnA pAyA paranuM khetIkArca. i. nI vigato darzAvate nakaze. f. stead. farmer. kheDUta, khetIne vyavasAya mukhya makAne, bAjune vADe, zAkabhAjI karanAra game te vyakti. che. vAvavAnI jagyA sameta khetaranehise. farrow. DukkaranAM baccAMnI bhuMjAra. f, yard. khetaramAM prANIo rAkhavAne farrowing. bhUMDaNanuM vivAvuM. vADe. f. 9. manure khetaranA vADAmAM rAkhavAmAM AvatAM prANIonAM maLa-mUtra, Farsetia jacquemontii Hook temanAM A maLa-mUtravALe ghAsane pathAre, f. pharidabUTI nAmanI rAjasthAna ane uttaratemane ApavAmAM Avate dhAsacAre, bhAratamAM thatI vanaspati, jenAM kumaLA lIlotarI, kaThoLa, gAtuM. dANA, i. ne paDI aMkurane masAle thAya che. raheto jaththa; mA sau mahatvanuM kArbanika fasciation. prapaTTana. (2) vanaspatinI khAtara banI rahe che ane bhAratamAM tene varghanazIpezInA saMyukta vikAsanA pariNAme vizALa pAyApara upayoga karavAmAM Ave che. aMgenI thatI yuti, jenA kAraNe rAkSasI bAvA kArbanika khAtarama nAITrojana I. vRddhi thavA pAme che. (3) ghaNI zAkhAo khanija dravya puSkaLa pramANamAM hoya che. ekatra thaI gaI hoya tevuM tenuM vistRtIkaraNa. For Private and Personal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Fascicle... 204 fascicle. jhUMDa, guccha. (2) parNo, kalikAo ane phaLanuM gADha saMkRta. fascicular cambium. gucchIya edhA. f. tissue system. gucchIya pezItaMtra. (ra) vAhI UtakataMtra, fascicu<< lated. gucchAdAra, f root. gucchAdAra mULa. fasciculation. pulIkaraNa. (2) gucchIya vinyAsa. fasciculum, snAyu* pezI samUha - guccha. Fasciola gigantica. Dhera, bheMsa, dheTAMbakarAMmAM thatuM eka prakAranuM parajIvI. F. hepalica. DhAra, bheMsa, dheTAM-bakarAmAM thatuM eka prakAranuM parajIvI. F. jacksoni. hAthIomAM jovAmAM AvatuM eka prakAranuM paravI. fascioliasis, mAse ane anya prANIemAM eka prakAranI parajIvI (Fasciala hepatica)thI thatA eka rAga. Fasli year. phasalI varSe. (2) julAI tA. 1 thI juna tA. 30 sudhInuM kRSi va. fastigate. sAvaraNI jevuM UbhI ane samAMtara zAkhAvALuM; zAkhAyukta. fat. med, carabI, snigdhanehaka drazrca, tevA padArtha. (2) kASa~na, hAiDrojana ane oNksijananuM saMceAjana, jemAM phrAspharasa ane nAiTreAjana paNa saMbhavI zake, jemAM zarkarASTrabyA karatAM aikisajananuM pramANa ochuM hoya che. sarakhA pramANamAM zarkarA dravyeA karatAM temAM aDhIgaNI vizeSa zakti heca che. (3) dUdhanuM tailI dravya, je mAkhaNanuM mukhya ghaTaka bane che. (4) kAparela, aLazInuM tela i. jevAM vanaspatinAM telI dravyeA. (5) prANIja ke vAnaspatija carakhImAMthI meLaveluM game te kheArAkI dravya, (6) sUkA khArAkamAMthI Ithara vaDe niSkarSita karAtAM dravye. f content. TakAvArImAM darzAvavAmAM AvatA dUdhamAMne carakhIne ghaTaka. f globules. dUdhamAMnAM kudaratI carakhI geAlakA-kaNe. f. metabolism.carakhI cayApacaya. . soluble vitamins. carakhI tela drAvya prajIvakA. f. test. kAI paNa pedAzamAM rahelA carabI ghaTaka jANavAnI kaseTI. fattening. prANI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir feather Achorion ke pakSI jADAM thAya tevI rIte temane khavaDAvI tagaDa banAvavAM. fatty. carabIyukta, meyukta, medIya. f. acid. snehAmsa. (ra) kArbanika me'ne bejhika eNsiDa, jemAMnA keTalAMka esiDa glisarAInanI sAthe saMyennaIne carakhI ane tela bane che. , oil, carabIyukta tela. fatigue. zrAMti, thAka, (2) ke.I maMganA kaiASanI lAMbI uttejanAnuM pariNAma. (2) jamInanI utpAdakatAne pahe!catI hAni, faces. galaphAra. (2) pra. fauna. samagra prANI samUha. (2) koIpaNa deza, pradeza, vistAra ke samayanAM saghaLAM prANIone samUha. favoid, madhukASTha. favourable anukULa. favus. maraghAM - batakAMne gallinae nAmanI phUgathI thatA cepI rAganA eka prakAra; jemAM temanI kalagI, kAnanI bUTa che. jagyA para sapheda DAgha jaNAya che, je phelAI jatAM samagra zarIra para sapheda pApaDI khAjhe che. fawn. prANInI cAmaDInA raMga. (2) haraNanuM baccuM. feather. pIMchuM. (2) pakSInI RSicarmIya saMracanA, je tenA samasta zarIrane AvarI le che. f, eating. ja karaDavAthI, ke khATA pASaNathI pIMchAM khecavAnI pakSIonI Teva; Ama karatAM lehI nIkaLe te pakSIomAM parasparane khAI javAnI vRtti thAya che. f follicle. cAmaDImAMnI gaI, jemAMthI pIMchAM UgI nIkaLe che. f. legged. paga ane AMgaLAM pa2 pIMchAM hoya tevAM baccAM. bursa f. mite. Bdellonyssus Liponyssus bursa) nAmanAM maraghAM - khatakAM para thatAM parajIvI, je pIMchAM ane gudAdvArA AgaLa IMDAM mUke jethI, A upadravavALAM prANIone khaMjavALa Ave che. f. pecking. eka bIjAne karaDI temanAM pIMchAM kheMcavAnI Adata, jemAM AgaLa vadhatAM parasparane khAI jvA sudhI For Private and Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org feature paheAMcI javAca che. f pulling. parasparanAM pIMchAM kheMcavAnI kriyA. f. rot. pakSIone thatA zaganA eka prakAra, jemAM pIMchAM kharavA mAMDe che. feathering. pIcchIkaraNa, pIMchAM AvavA - UgavAM - khesava. feathery bamboo. aMsinI vAMsa; udAvAMsaBombusa oulgaris Schrader. nAmanA vAMsa, jenI cIpeAnAM TapalA - TopalIo banAvavAmAM Ave che, ane lIle vAMsa khavAya chaeN, A vAMsa dezanA garama pradezamAM thAya che. feature. cihna, lakSaNa. febrifuge. zarIranuM uSNatAmAna dhaTADanAra, tAva utAranAra, pratijvara. febrile. tAvane lagatuM, zarIranuM uSNatAmAna vadhAranAra. fecund. urvara, phaLadrupa, prajananakSama. fecundate. garbha dhAraNa karavA, kulita karavuM. (2) parAgananita manAvavuM, saMmeyana karavuM. fecundity. kuvaMratA, prajananakSamatA, phaLadrupatA. feed. dhAsa, dANa ane anya prakAranI prakriyAkRta khArAka. (2) jarUrI peSakadravya pUrAM pADavAM. (3) khavaDAvavuM. f. back. pratiSI. f grain. Turane kheArAkamAM ApavAmAM AvatA game te dANA, f. hopper. maradhAne khArAkamAM ApavAnuM pAtra, khADA I. f. stuff. ane prANIe mATe peASaka khArAka tevAM dravyA ke dravyenuM mizraNa. f. supplement. prANInA ArAkamAM ApavAmAM AvatAM drajgyAmAM rahela preSaka tavA karatAM vizeSa peASaka tattvAvALA khArAka, jemAM eka ke tethI vadhAre peASaka kanyA hAI zake, A dravyeA prANIne sAdhAraNa khArAka ApavA agAu temAM umeravAmAM Ave che. (ra) pUraka khArAka. feeder. pUraka. feeding. prANI ke vanaspatinuM anna - khArAka grahaNa. (2) prANIne kheArAka upalabdha ka2ve. falley. cAza nAMkhavAno mArga. . root. jamInamAMthI pANI ane peASaka dravye 1 205 femur zeSanAra kumaLAM mULa. f schedule. khAdyanI cAdI, khAdya anusUci. f. standard. khAdya dhAraNa. (2) kRSi-prANI pAsethI ISTatama kAma laI zakAya ane temanI vRddhi thAya te mATe temane Avazyaka pASaka dravyA ApavA mATenuM svIkRta dhAraNa. f. stuff. khArAkI dravyA. feeler. sparze. (2) prANI ke jaMtunAM mAM AgaLanA vALa ke rAma, je vaDe te sAmenI vastune pArakhI zake che. Feijoa selloriana Berg. mULa 6. amerikAnA paNa tenAM khAdya phaLa mATe da. bhAratamAM ugADavAmAM AvatA zrupa. feldspar (felspar). pRthvInA 48 TakA pepaDAnuM nirmANa karatAM mRdA nermANaka silikeTa khanijane agatyanA samUha, je peTeziyama, sADiyama ane keeliniTika muddAne prAthamika srota che; jenAM be agatyanA samUho che. A khanija sapheda raMganuM haeNca che ane saraLatAthI tenuM khavANa thAya che ane jala-vizleSaNathI tenI mATI mane che. fell. jhADa pADavuM, felling cycle. vana saMvardhana paddhati anusAra koI eka vistAramAM jhADa pADavAnA kramika kAryakramanI vacce pasAra thate samaya; vRkSapAtacakra. felt, prANIonAM baccAMnuM bahyAvaraNa, vALa, pIcha!, Una sametanuM samagra cAmaDuM. female. aMDa prasavI ke apatya prasavI IMDAM mUkanAra ke baccAMne janma ApanAra mAdA prANI. f, cell. strIliMga koSa, nArIkASa. f cone. nArI zaku. f fiora. nArIpuSpa, mAdApuSpa , flower. nArI puSa.f. gamete. mAdAjanyu, strI prajanana kASa. f. gametangium. mAdAjanyudhAnI. f. genital organ. mAdAnuM janana aMga. f. like. bhrUNa, zrI jevuM, f. organ. strI prajanana aMga, yAni. . prothallus. strI sUkAya. femi. nine. saiMNa, strIliMgI, nArIndratIya. femur. sthi; pRSThavaMzI prANIonuM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only -
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir fen 206 fertile jAMghanuM hADakuM. (2) jaMtunA pagane trIje dUdha jevAM saMkula saMyojananuM AthAnA prabhAva sAMdho. heThaLa vAyu nirmANa dvArA thatuM vighaTana. fen. daladala. (2) saMgharavAmAM AvelI tamAkunI usecakIya fence, vADa. fencing. vADa banAvavI. sUkavaNI, je tenI guNavattAmAM sudhAre fenestrate, gavAkSita. lAve che. (3) sUma sajInuM prathama fennel. afalm. (Foeniculum vulg- AmAzayamAM thatuM pAcana. (4) jIvANu are Mill;F. foeniculum Karst;F. ane phUganI vividha jAtonA cayApacayanA ffiocinale All; Anethum foeniculum aMge jevI vividha upacaya prakriyAo. f. L). suvAsita dvivarSAyu vanaspati; je cycle. 2414901 21*. fermented mukhyatve gujarAta, paMjAba, AsAma ane milk. AthavaNa karAyeluM dUdha. (2) mahArASTramAM thAya che, jenAM bI eTale saMvardhita chAsa. (3) dugdhAsla - lekTika variyALI vAyuhAraka ane uttejanAkAraka eNsiDa jIvANuthI dUdhamAM khaTAza ANI che. temAMthI bASpazIla tela kADhI levAyA tenAM svAda, suvAsa ane prakAramAM thatuM bAda vadheluM avazeSa dravya Dhorane khorAka parivartana. bane che. fern. hasarAja, haMsarAjakuLanI zreNInI fenugreek. methI; Trigonella game te apuSpa vanaspati, jene mULa, prakAMDa foemungraecum L. nAmanI zAkIya ane parNa heI bIjadhArI vanaspati jevI vanaspati, jene ghAsacArA tathA zAkabhAjI dekhAya che. paNa te bIjANu pedA kare che. mATe bhAratabharamAM ugADavAmAM Ave che, Feronia limonia (L.) Swingle, je jhaDapathI UgI nIkaLe che; tenAM pAnamAM keThI nAmanI vanaspati, jenuM phaLa - ke prajIvaka emAM raheluM che, uparAMta prajIvaka khAya che, ane jene cIkaNe strAva guMdara sI" ane leha paNa che. A vanaspatinA tarIke upayogamAM levAmAM Ave che. be prakAra che: methra nAmane eka prakAra Ferrisiana pingata. sItAphaLane ghAsacArA mATe ane bIje methi nAmane cIkaTa kITa. zAkabhAjI mATe vAvavAmAM Ave che. A ferrud. Erythrina oregala Luvar. ziyALAne pAka che; tenAM bI - eTale orientalis (L.) Merr. (E. indica methI raImAM vaparAya che. f. downy Lamk.). nAmanuM AsAma, tAmIlamildew Peronospora trigonellaethI nADu, erisA, AMdAmAna ane nikobAramAM methIne thato eka roga. f. leaf thatuM pAMDaravA nAmanuM jhADa; jenI chAlanA spot. Cercospora trauerisanuthI resAnAM deraDAM bane che ane je vADa methIne thato roga. f. powdery tarIke vAvavAmAM Ave che. mildew. Erysiphe polygoni 414 ferruginous soil. Related and phUgathI methIne thato roga. . rust. hemeTAITa jevAM leha khanijavALI jamIna, Uromyces antholidas phUgathI methIne thate je rAtA raMganI hoya che. gerUne rega. fertile. avaMdhya, phaLada, phaLadrapa, urvara. feracious, urva2, phaLadrapa. (2) jIvaMta saMtAna pedA karavAnI kSamatA feral. jaMgalI, apAlatuM. dharAvanAra. (2) IMDAnuM, bIjanuM. (3) ferment. khamIra, Ubhare; AthavaNa vikAsakSama. 6. egg. bhUNIya vikAsa karanAra kArbanika dravya, unsecaka. (2) mATe kSamatA dharAvanAra phalitAMDa, fertisaMkula saMjananuM sAdA saMyojanamAM vighaTana lity. urvaratA, prajananakSamatA. (2) thavuM. (3) AthavaNa. fermentation. vanaspatinAM bIne paripakava banAvavAnI AthavaNa. (2) kArbohAiDreTa- kAbaoNdita ane tathAM prANI ane pakSInI baccAM pedA For Private and Personal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir fertile 207 fetlock karavAnI kSamatA. (3) anya paryAvaraNIya AvatI yukti. f. brand. khAtarane kAraNe anukULa hoya tyAre viziSTa vana- cokasa prakAra darzAvatI - sUcita karatI spatinI vRddhi mATe yogya guNavattA ane chA5. f. formula. mizra khAtaramAM yogya samatulAmAM yogya sAjane pUrAM khAtaranAM dravyonI meLavaNI karavA mATe pADavAnI jamInanI kSamatA. f, soil jarUrI banatuM tenuM pramANa ane tene prakAra jamInanI phaLadrupatA. 6. erosion. ke keTi. f grade. nAiTrojananI kula phaLadrupatAnuM dhovANa. . exhaustion. saMkhyAnI daSTie khAtaramAM rahelA vanaspati utA - phaLadrupatAne kSaya. f. ita- mATe piSaka ghaTake viSe ochAmAM ochI min. urvaratApreraka prajIvaka I. khAtarI darzaka khAtaranI keTi. nAITrojana fertilization. niSecana, phalIkaraNa mATe N lakhAya, phepharasayukta eNsiDa (2) be janyuonI yuti. (3) jamInane mATe P,0; ane jaladrAvya piTAza mATe khAtara ApavuM. (4) garbhAdhAna.fertilize. KO lakhAya. phalita karavuM, vanaspatinAM vRddhi ane Ferula assafoetida L. hiMga, paMjAba vikAsane sahAyabhUta bane te mATe jamInane ane kAzmIramAM thatI bahuvarSAyu zAkIya jarUrI khanija ane kArbanika poSaka dravya vanaspati, jenAM mULamAMthI jharate ke ApavAM. (2) koI prANunA aMDane ke kADhavAmAM Avate gaMdara je rasa eTale vanaspatine phalita karavuM athavA puSpanA hiMga kherAkI vastuone suvAsa ApavA strI kesarane parAganayanita karavuM. ferti- upayogamAM levAmAM Ave che; uparAMta tene Hized. phalita, niSecita. f, eg, dama, zaradI ane vAyu-gesa tathA apacAmAM phalitAMDa, niSecita aMDa, fertilizer. * auSadha tarIke upayogamAM levAmAM Ave che. khAtara; vanaspatine nAITrojana, phosapharasa, F. galbaniflua Boiss. & Buhse. pioTAza che. jevAM eka ke vizeSa Avazyaka gauzira, gaMdha biraja; bhAratamAM thatI vanapiSaka dravya maLI rahe te mATe jamInane spati, jenA telI guMdarane upaga sugadhI kudaratI ke kRtrima prakAranA kArbanika dravya banAvavA ane dIrdhakAlIna zaradI athavA akArbanika dravya ApavAM, jemAM tathA damamAM auSadha tarIke karavAmAM Ave kAvya rUpamAM ke tarata ja bhaLI zake tevAM che. F. jaeschkeana Vatke. hiMga; rAsAyaNika saMyojane hoya che. (2) kAzamIramAM thatI vanaspati, jene telIguMdara sAmAnya vyavahAramAM rAsAyaNika, kRtrima ke kherAkane suvAsita banAvavA kAmamAM levAya akArbanika khAtara tarIke oLakhAtAM dravya. che. . northex Boiss. hiMga f, artificial kRtrima - saMzleSita fescue. khUNakuLanuM Festuca prajAtinuM khAtara. f, chemical rAsAyaNika game te ghAsa. khAtara.fmineral khanija khAtara.f, Festica elation L. tuNakuLanI da. natural kudaratI khAtara. f, phos. bhAratamAM thatI dIrdhAyu ghAsacArAnI vanaphate oNspharasavALuM khAtara. f. spati.Fgigantea, ()villtRNamuLane potash poTAzayukta khAtara. 6. kAzmIrathI kumAu sudhInA himAlayamAM thatA analysis. pragazALAmAM pRthakkaraNa ghAsacAra.F. ovina L. tRNakuLane ghAsakarIne, khAtaranA ghaTakonI kharekharI TakAvArI cAre. . rubra L. himAlaya ane jANavI. f. application vanaspati khAsI TekarIomAM thato vRkuLane ghAsamATe Avazyaka dravya jamInane ApavA, cAra. khAtara ApavuM. f. attachment. fetid (foetid.) saDeluM, durgadha mAratuM. jamInamAM khAtara pAtharI zakAya te mATe, fetlock. ghoDAnA sAMdhAnI pAchaLanA yaMtra ke anya u5skaranI sAthe lagADavAmAM vALa. (2) gheDAnA DAbhaDAnI uparane sAMdha. For Private and Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir feudal... 208 Ficus feudal levies. sAmaMtazAhI vasUlI. fibula. bahinalAsthi. fever. tAva; zarIranuM UMcuM uSNatAmAna. icus. Moraceae kuLanI khAdyaphaLanI (2) regotpAdaka sajIva ke jherI vanaspatithI- vanaspati. E. altista Bhame, Avato tAva. f. tick. pazune lAgu AsAma, khAsaTekarIo ane AMdAmAnamAM paDatI ja. thatuM jhADa, jenAM vAcavIya mULe deraDAM fibre. tatu, tAMtaNe, sUtra, rese. (2) banAvavA ane chAla kAgaLa banAvavA cetA, snAyu, sejakapezIne taMtu. upayogamAM Ave che. . auriculata (2) was upen H1221 4424 tall Lour. (Syn. F. roxburgii Wall; laMbAyele pratyArthI koSa, je moTA bhAge . macrophyla Roxb.). aMgrejImAM baMne cheDA para pAtaLe bane che ane je Epes apron ane hiMdImAM timalA, tiramala prakAMDane Take ane rakSaNa Ape che. (3) nAmanuM bihAra, orisA, khAsI TekarIo prANIja khorAkanuM pRthakkaraNa karatAM ane maNipuramAM thatuM jhADa, jenI chAlanA zarkarA dva, eNsiDa, proTIna ane resAnAM deraDAM bane che, phaLa khAvAnA rAkhIne dara karAyA bAda avaziSTa kAmamAM Ave che ane jenI kaDhI ane rahetAM adrAvya dravya, je moTA bhAge murao banAvavAmAM Ave che. pAnane kASThaka eTale selyulejha ane linina koSa cAre bane che. F. benghalensis L. vaDa dIvAlanA banelA hoya che. . board. (nyAdha) nAmanuM meTuM vRkSa. . carica saMghanita taMtu- resAnuM ImAratI dravya. . aMjIranuM jhADa; mULa arabastAnanuM 1. crop. kapAsa, zaNa che. jevA paNa ahIM uttara pradeza, rAjasthAna, risAvALA pAka. fibrillae. mULanI paMjAba, Adhrapradeza, ane mahArASTramAM taMtu jevI zAkhA keTalAka koSomAM avatA thatuM khAdyaphaLa - eTale aMjIranuM jhADa. sUkSma pratyArthI taMtue. fibrosis. aMjIranA AkSIramAMthI maLatA seneTane taMtabhavana. (2) zarIranA aMge mAMthI tatvIya upaga cIjha ane auSadhI banAvavA racanA. fibrous. resAmaya, taMtumaya. mATe karavAmAM Ave che. 5. clastica f. drupe. 321144424041. f. layer. Roxb. rabaranuM jhADa, jenA bakSIranuM resAmaya stara. f. root system. rabara banAvavAmAM Ave che. F. glomerata saMkhyAbaMdha pAca mUlikAo dharAvatuM Roxb. umare, uMbaraDe, gulera nAmanuM mULataMtra, fibro-vascular. resAmaya jhADa, jenAM pAnane ghAsacAre bane che, phaLa vAhaka-vAhIpula saMbaMdhI, jemAM detaka ane khavAya che ane hAla cAmaDAM kamAvavAnA vAhakatAne samAveza thAya che. f.v. kAmamAM Ave che. T. Delereta bundle. resAmaya vAhIpula prakAMDa, Roxb. umare, uMbaraDe. . tapic parNa ane vanaspatinA bIjA bhAgamAM . . heDa uMbaraDe, kALe umare, kazuMbara. rasavAhI ane annavAhI ke parNamAM F. infectoria Roxb. (1450 11 Hej je zirA kahevAya che. zebhA mATe ugADavAmAM gAvatuM jhADa, jenA fibrin. phibrina; rakta, raktajalIya para lAkhanAM jaMtue vasAhata banAvIne pravAhI ane snAyavIya pezImAM jaNAtAM rahe che. . krishnae C.D. prayAstha, saMghanita, adrAvya, sapheda proTIna. mAkhaNa kaTArI nAmanuM vADanuM nAnuM jhADa. fibrinogen. prANInAM lehI ane F. lacor Buch-Hem. 441584 dehadravyane drAvya preTIna, je throbinanI nAmanuM jhADa jenA para lAkhanAM jaMta kriyAthI phibrina bane che. fibrinous, vasAhata karI rahe che. F. macrophylla. phijhinayukta. f, exudate. saMghanita aMgrejImAM Eve's apron nAmathI oLakhAtA phizvinane pezImAMthI thato strAva. jhADa. F. balmata Forsk. aMjIrI. For Private and Personal Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org field F. religiosa L. pIpaLe. . repens. vaDavela. F. rumphai Blume. paMjAba, madhyapradeza ane AsAmamAM thatuM khAdya phaLadhArI jhADa. F. lsjakela Burm, f. (Syn. IF yenosa Dryand), 6. bhAratanuM jhADa, jenAM pAna rezamanA kIDAnA khArAkanI garaja sAre che. F. virgata aMjIrI. 209 field. khetara, kSetra. f bean, vAla pApaDI. Hyacinth bean. Doliclos lablab L. var. lignosus (Lablab niger Medic.), nAmanI vanaspati jevAM ii - vAla khAvAnA kAmamAM Ave che. . bindweed. Convol. vulus aroensis. nAmanuM cAMdavela, velaDI, khetarAu phudaraDI, haraNapageA, nArI i. nAme oLakhAtI UMDAM mULadhArI vanaspati. f. capacity. kSetra kSamatA; gurutvAkarSIya khaLathI pANIne apavAha thayA bAda paNa kezAkarSaNa khaLathI vadhumAM vadhu pANI jALavI rAkhavAnI jamInanI kSamatA. f, condition, khetaranI paristhiti. f crop. vistRta khetI paddhatithI kheDavAmAM AvelA khetaramAM vAvavAmAM AvatI zAkIya vanaspati. f. 1nint. kudIne Metha arvensis L. nAmanI vanaspati, jemAMthI khazIla tela maLe che, ane je khArAkane suvAsita banAve che. f. at. kALa, uMdara. Nsokia indica nAmanA moTA dara banAvIne khetImAM rahetA ane dANA khAI pAkane hAni paheAMcADatA uMdara. f strip cropping. eka sarakhA DhALAvavALA khetaranAM samAMtara paTTImAM vAvavAmAM AvatA pAka. fig. aMjIra. Ficus carica L. nAmanuM zetUra ane jekaphrUTa varganuM jhADa, jemAM prajIvakA e' ane 'sI' tathA kelziyama ane leha AvelAM che. sukAyelAM aMjIramAM 45thI 65 TakA zarkarA dravya hAya che. aMjIrane DabbAmAM puravAmAM Ave che. f. beetle. Olenecambtus biolobus Fab. nAmanA aMjIranA DhAlapakSa kITa. f. ..-14 filter mosaic. aMjIrane viSANujanya rAga, jemAM pAna kharI paDe che. f rust. Cerotelum fici (Cast)Arth, nAmanA jaMtuthI aMjIrane thatA eka gaf sunburn. sUryanA taDakAthI aMjIrane lAgatA vAha. filament. taMtu, tAMtaNeA. (2) puMkesara daMDa. (3) parasparane vaLagI rahetA kASa, je lIla ane jIvANumAM banavA pAme che. filaria. hAthIpagAnA roga. f, worms. raktavAhinI ane lasikAvAhinImAM rahetA sAmAnya rIte lakhA ane resA jevA kRmi, jenA kAraNe prANInAM khUMdha ane kAna para dhA jevA DAdha paDe che. filial generation, prathama saMtati, F. fiiform. taMtu saddeza, sUtrAkAra. (2) roganA kAraNe keTalIka vanaspatinAM pAna taMtu AkAra dhAraNa kare tevI avasthA. filler. khAtaranA sUtra anusAra tenA ghaTakA meLavavAmAM AvyA bhAra vajana sarakhuM karavA mATe temAM umeravAmAM AvatAM dravyeA, jemAM ratI, lAkaDAnA vahera, DAlemAiTa, cUnAnA paththara, kheALa i.nA samAveza thAya che. sAdhAraNa rIte jamInanI sudhAraNA ke khAtaranI AvazyakatA jevAM dravyeA umeravAmAM Ave che. f. leaf. sigArane madhya bhAga banAvanAra tamAkunA bhAga athavA aa hetu mATe vaparAtI viziSTa prakAranI tamAku. filly. dheADAnuM mAdA khacyuM. film. dUdhanA upayAga karI lIdhA bAda tenA pAtrane vaLagI rahetI sukAI gayelA dUdhanI kinArI. f, water. basaMtRpta jamInamAM sapATInA kaNane vaLagI rahetuM pANI. filter. cALaNI, gaLaNI. (2) pravAhI ke vAyumAMnA ghana padArthone judA pADavA upayeAgamAM levAtuM chidrovALuM sAdhana. (3) gALI levuM. r. point. jamInamAMthI pANI kheMcI levA mATe 2 IMca vyAsavALA 10 phUTanA khaMDamAM gAlvenAIjha karelA leAkhaMDanA pAIpane jamInamAM UtAravAmAM Ave che. tene nIcenA cheDA zaMku Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir fimbriated 210 first AkArane heya che, sapATI chidrovALI hoca vyAsavALA kaNa gharAvatA grevala. . che. jamIna heThaLanA pANInI sapATIe plucking. cAnA choDanAM chevADAM pAna pAIpa pahece tyAre pANI ghasI Ave che, ke saMkurane cUMTavAnI prakriyA. f. prunjene hAtha vaDe ke yaMtranI madadathI kADhI ning. jhADa parathI nAnAM DAMkhaLAM ane levAmAM Ave che. f. press mud. pravarthone dUra karavAM - kApavAM. f. sand. khAMDanA kArakhAnAmAM philTara presamAM bArIka retI. f. texture. bArIka plAsTika sthitimAM zeraDInA rasane rahevA gAna. f. variety. sarasa prakAra. pAmato kacare, jenuM khAtara bane che. finger. AMgaLI. . millet. nAgalI, filterable 91101 21514 ag. f. 241921. Eleusine coracana Gaertn. virus. sAdhAraNa jIvANune jenAthI nAmanI tAmIlanADu, Adhrapradeza ane gALI zakAtA nathI, tenAM chidrovALA mahArASTramAM meTA pAyA para ugADavAmAM sAdhanamAM gaLAIne pasAra thatA viSANu. AvatI vanaspati, je 20-40 Ica timbriated. jhAlaradAra. (2) pAMkhaDI, varasAdavALI, rAtI, kALI ke rAkhaDI Tayaba, nalikA, sparzaka mAphaka kinArI raMganI jamInamAM thAya che ane jene AgaLa vaLeluM. f. arrangement, dANe piSaka che. . print. AgaLanI jhAlara vinyAsa, 2014. F. pr. cherimoyer, 2219 Fimbristylis globulosa (Retz.) gara ane eka bIvALuM hanumAna phaLa. 0. Kuntze. pUrva himAlaya ane fingerling. mAchalInuM 1thI 6 IMcanI AsAmamAM thatuM eka jhADa, jenAM TepalA - laMbAI dharAvatuM baccuM. TepalIo banAvavAmAM Ave che. fire. Aga, agni, F. Ball. uttara imetarius, chANa ke khAtaranA DhagalA pradezamAM thatuM sarasa, goLa, gherA rAtA raMganuM, 12 ThIka ThIka kadavALuM lakeTa nAmanuM phaLa. fin, mInapakSa. (2) mAchalInuM aMga, je firing. geLI cheDavI. (2) baratarapha vaDe te tare che ane pitAnI samatulA karavuM, kaDhI mUkavuM. (3) javalana, dAjhI jALavI zake che. (3) haLanI sapATa pleTa. javuM, dAjhavuM. f. order. javalana krama. 1. ray. mInapakSa kiraNa. (2) khaMDamaya, firm. daDha. (2) aMgUThA ane tarjanI vaDe vALI zakAya tevA zAkhita ke azAkhita dAbI zakAya paNa dAbane pratikAra karatI DAkAra mAchalInA mInapakSane Teke A5- (bhInI mATI). (3) peDhI, vyApArI nA2 tvacA. . rot jIvANu ane pratiSThAna. sabrolegnia a gyenge Hecha Firmiana colorata (Roxb.) thatA rogane eka prakAra. R.Br. (Syn. Sterculia colorata final. aMtima, chevaTanuM. . cut. mukhya Roxb.). tAlIsapatrI, AsAma, madhya pAkanI kApaNI vakhate dUra karAtAM dravyonuM pradeza, da. bhArata prazcimaghATa ane AMdApramANa. f. felling. chAyAvRkSa paddhati mAnamAM thatuM eka jhADa, jenI chAlanAM heThaLa punarnimANa thayA bAda chelluM bI deraDAM ane pAnano ghAsacAre bane che. athavA chAyAvRkSane dUra karavAnI prakriyA. first paheluM, prathama. f. bottom. paheluM 1. host. jemAM parajIvI paripakvatA taLiyuM. (2) keIpaNa nadI ke pravAhanA meLave te yajamAna. . intake of pUranuM sAdhAraNa taLiyuM, je pUranA samaye water. aMtagrahaNane sthira dR2 prApta dhovANa pAme che. f. filial generthayA bAda jamInamAM avatA pANInuM pramANa. ation. prathama saMtati. . law of fine. sarasa. (2) jhINuM, bArIka, sUphama. thermodynamics. umAgatif. Travel. 2 mi.mI.thI 12 IMcanA zAstrane uma ane UrjAne pArasparika For Private and Personal Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir fish 211 fixation vinimayane samajAvate pahele niyama. barAka mATe ADakatarI rIte je plenkana f. milk. prasUti bAda levAtuM prathama jevA dariyAI sajIva para AdhAra rAkhe tevA dUdha. f. service conception sajIva utpanna thaI zake tevuM maTyAlayamAM rate. pahelIvAra saMyumanabAda ghaNamAMnAM nAMkhavAmAM AvatuM dravya. f. powder mAdA prANune garbha rahe tenI TakAvArI. juo fish manure. f. seed. matsya f, watering after germina- saMvardhanamAM upayogamAM levAmAM AvatA tion. aMkura phUTayA pachI apAtI pahelI mAchalInAM kUlita aMDe, kAya ke nAnI siMcAI. . w. before sowing. mAchalIe. fishery, masnAlaya. (2) vAvaNI karavA agAu apAtI pahelI siMcAI mAchalIne vyavasAya. fish. mAchalI, matsya, mIna, mInapakSa vaDe Mission. BSa vibhAjana, vikhaMDana. (2) pracalana karatuM ane potAnI samatulA jALavatuM prajI ane jIvANumAM sarva sAmAnya rIte jalIya pRSThavaMzI aMDa-prasavI prANI, je jovAmAM AvatI prajanana paddhati jemAM kepanuM cUIdvArA pANImAM okisajananuM kramika rIte sAmasAmI bAjue saMkocana zvasana kare che. f. berry. kAkamArI. thAya che ane tenA be khaDa paDI kASanA Anamirta cocculus . Wight & be bhAga bane che, jemAM vibhAjita khare Arn.(Memispermum cocculus.). bhegA maLe che; A krama be bAjuo gI nAmane ArahI supa, je khAsI TekarIo, maLe ane be navA koSonuM nirmANa thAya tyAM erisA, karNATaka ane keraLamAM thAya che, sudhI cAlu rahe che. jenAM phaLa mAchalIne bebhAna banAve che fissure, phATa, cirADa. tathA jaMtudana tarIke upayogamAM levAmAM fistula. nAlIvaNa. (2) zarIranA polA Ave che. f. manure. sUkavelI viva2 athavA vidhine cAmaDInI sapATInI mAchalI, mAchalInuM cUrNa, matsya tela kADhI sAthe athavA taLa-vacAne joDanAra kudaratI lIdhA bAda avazeSa i.nuM banAvavAmAM daihikamArga. AvatuM khAta2, jemAM 8 TakA kArbanika fits, apasmAra, vAI, tANa. nAITejanaane 4-6 TakA kepherika esiDa fitting reaction. ... pratiSiA . hoya che ane je sau prakAranA pAka ane fixation rAsAyaNika ke bhautika prakriyaka sau prakAranI jamInamAM kAmamAM Ave che. dvArA koSane mAravAnI ke saMghanita karavAnI f, meal. svaccha, sUkavelI kehavATa prakriyA. (2) drAvya prakAre eka kAvya lAgyuM na hoya, keDa, sArDina, helibaTa ke adrAvya bane tyArabAda poSaka dravyone ane anya prakAranI tela kADhI lIdhelI ke jamInamAM sthira karavA, jema ke nAITrojana tela kADhayA vinAnI mAchalI ke tenA sthira bane. (3) sthirIkaraNa, caugikIkaraNa. karavAmAM AvelA TukaDAne bhUko, je f. of nitrogen. sahajIvI ane maraghA-batakAM mATenA proTIna kherAka tarIke asahajIvI jIvANu dvArA vAtAvaraNamAM rahelA ane pAka mATe khAtaranI garaja sAre che. nAITrojananuM jamInamAM thatuM sthirIkaraNa. moth. kaMsArI. f. oil. mAchalImAMthI fixed sthira baneluM-karavAmAM AveluM. kADhavAmAM AvatuM tela. keDa, sArDina, f. ammonia. jamInamAM sthira helibaTa ane aneka prakAranI mAchalInuM baneluM emoniyA, je jaladrAvya nathI tela. jemAM e" ane "DI" prajIvaka che ke jene sahelAIthI vinimaya paNa thata ane khAdya mizraNamAM upayogI bane che. nathI. f. phosphorus. jamInanI : 0. soap- mAchalIne telamAMthI sAthe pratikriyA thavAnA pariNAme e banAvela sAbu. f. poison. mIna viSa. drAvya banele phospharasa. (2) upalabdha - pond fertilizer. mAchalI pitAnA banate sAdhAraNa phaoNspharasa. (3) lagADavAmAM For Private and Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir flaccid 212 flatulence Avela phespharasa. (4) phasalanI pahelI flake. 55DI, zAka, patarI. mosamamAM vanaspatie grahaNa karyo na heca Flame of the Forest. khAkhare, te phospharasa. (4) drAvya phospharasa. (5) palAza, kesUDAnuM jhADa; palAzAdi kuLanuM 41547 24301204 293431 ofertele Butea monosperma (Lamk.) avasthAnI sAthe bhaLela pherapharasa. (6) Taubert. (B. frondosa Koenig anupalabdha phAspharasa. (7) jhaDapathI ke ex. Roxb.). nAmanuM lAla puSpadabhava sAdhAraNa rIte upalabdha svarUpamAM na ca dharAvatuM pAnakhara vRkSa, je lAkhanI khetI te phespharasa. f. potassium- mATe upayogI bane che, jene guMdara auSadha jaladrAvya na hoya ke jhaDapathI vinimaya tarIke upayogamAM Ave che ane jene retIne kSama banI zakatA na heca te jamInamAM bAMdhanAra tarIke naheranI kinAra para rahelo Teziyama. vAvavAmAM Ave che. flaccid, zithila, DhIluM. flame thrower, javALA karavA mATe, flacherie. rezamanA kIDAne thatA tegane kerosIna bharelI TAMkIvALuM chaMTakAvanuM sAdhana; eka prakAra. vanaspati para jAmelA tIDa ane nakAmA Placourtia indica (Burm. T) ghAsapAtane bALavA mATe teno upayoga Merr (Syn. P. ramantchi L karavAmAM Ave che. He'rit). kaMsAI, tAlisapatrI, AsAma, flange. kinAra. mahArASTra ane pa. baMgALamAM thatuM khAyaphaLanuM flank. phakha, paDakhuM, pAMsaLInI pAchaLa nAnuM jhADa. F. inermis Roxb. da. ane kamaranI uparane bhAga. Hlaj 21!44! Hidd 313. f. jango- flap and patch budding. $0 mas (Lour) Raeusch. pANI ane anya beDanA kalikAsarjananI eka AMbaLA. . ramoutchi Herit. 5ddhati, jemAM prakAMDanI bAjae cheDanI chAla bilagA, kaMtAI, tAlIsapatrI. utAravAmAM Ave che. huM joDANa thAya flag, lIlA jhADa para marelAM ke raMgavinAnAM te mATe kAlanI pAchaLa kaLI dhUsADavAmAM pAMdaDAM vALI DALI.(2) namI javuM. f.leaf. Ave che ane tene bAMdhI devAmAM Ave che. Eraldi Youle 1961-den sloj flash 21743121. f. pasteurization. paheluM parNa. (2) makAInA taMtu dekhAvA paththarIkaraNanI jhaDapI - tvarita prakriyA. lAge te pahelAMnuM makAInA choDaparanuM vaja flat sapATa. f. grain beetle jevuM parNa. f. Smut. aMgAriyAnI phUgathI Laemophloeus miniatus ov. nAmanuM ghauM ane bIjI tRNavarganI vanaspatine thato lAlAza paDatuM lAMbA sparzaka dharAvatuM anAja eka rAga. . stone. 6 thI 15 IMca para AkramaNa karatuM DhAlapakSa jaMtu. f. lAMbe rUti, cUnAne, sleTa, zeIla ke key. capaTI cAvI. f planting. zisTane pramANamAM pAtaLe paththara. samataLa vAvaNI. f. roller. sapATa flagella(ba.va) flagellum.(a.va.). relara. 6. sowing. samataLa vAvaNI. sUma, cala, vALa jevA, keTalAka pracha f type incubator. daDAM para ane jIvANamAM jovAmAM AvatA prava, sapATa rahe tevuM eka paDavALuM daDAM sevatuM je sajIne pracalanamAM madadarUpa bane che. sAdhana, jemAM 50-500 DAM samAI zake (2) kazA, rAma. padma. flagellates che, ane jene bahArathI garamI ApavAmAM kasAvaDe pracalana karatA ekakevI chalIya Ave che. sajI. flatulence. vAyu - vikAra; zarIranAM Flagellaria indica , ArohI vRkSa, vivaramAM vAyu bharAI jAya te prakArane je baMgALanA suMdaravanamAM thAya che. pAcanataMtrane vikAra. For Private and Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org flavour 213 flavour. suvAsa, seDama. f. fermentation, suvAsa AthavaNa. flavoured milk. skIma karelA dUdhamAM ceAkasa carabInI TakAvArI dharAvatuM dheAraNasaranuM dUdha, jemAM suvAsa ApanAra dravye, ekaleTa, phaLanuM sirapa, prajIvakA i.ne umeravAmAM Ave che. flaw. kSati, doSa, truTi flax. aLazI, aLazImAMthI kADhelA taMtu. (2) zaNane eka prakAra, f, seed, aLazI. flaying. mRta prANInuM cAmaDuM - khAla utAravI. flea. cAMcaDa; nAnakaDuM, kUdatuM, sakriya traNa breDa paga dharAvatuM, gherA khadAmI raMganuM, pApAca sapATa deharacanA dharAvatuM Pulicidae kuLanuM, prANInuM lehI cUsatuM jaMtu; je khilADAM ane kUtarAMnA zarIramAM paTTI kRmi ane mANasanA dehamAM plega ane DhAI phAIDanAM jaMtune dAkhala kare che. maraghAM - khatakonuM te bAhya parajIvI che ane zarIranAM vividha aMgAne vaLagIne rahe che. f. beetle. cAMcaDI; vanaspatinA mAM kANAM pADatuM kUdatuM, nAnuM Chrysomelidae kuLanuM jaMtu, fleece. gheTAnA samagra zarIra parathI maLatuM Una. (2) kapAsiyAne loDhayA pachI rUnA peAla jeve! tene vaLagI rahetA bhAga. flesh. mAMsa, snAyuovALe! prANI zarIranA bhAga, (2) phaLa ke baTATA jevA kaMdane mAve, gara ke rasavALA bhAga. f, fly. eka prakAranI mAkha. f. layer. rombA ledhara banAvavA upayegamAM levAmAM AvatuM mAMsanuM paDa. f, side. cAmaDI ke cAmaDAnI aMdaranI bAju. fleshing. prANInA zarIra para mAMsanuM vitaraNa. fleshy mAsala. (2) garavALuM, mAvAdAra, daLadAra. (3) narama, mRdu, f. fruit. mAvAvALuM phaLa. f udder. mAMsala AMcaLa. flex. vALavuM, namAvavuM. (2) aMganA halanacalanane lagatuM. flexibility. vALI zakAya Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir flocculation teveA guNa, namyatA, sunamyatA. flexible. nasya, sunamya. flight feathers. pAMkhanAM pIMchAnA bAhya samUha. flights. pakSInI pAMkhanA trIjA sAMdhA para AvelAM bahAranI taraphanI pAMkhanAM pIMchAM, pAMkha baMdha hoya tyAre dekhAtAM nathI. flint. cakamaka; mukhyatve silikA dharAvatuM SiO sUtrane baTTa asphaTikIya ke phrUTa sphaTikIya zaila; cAka ane cUnAnA khavANane avazeSa. f. maize. a mays var. indurata makAInA eka samUha; echI kAMjI ane narama ke kaThaNa dANAvALI makAI, je maraghAM - khatakAMnA caNa tarIke upayeAgI bane che. flinty. makAInA sakhata, ardhapAradarzaka bhraNapeSa ke ghauMna mAvA. float. bhAyuM. (ra) jamInane samataLa anAvavA mATenuM lAkaDAnuM sapATa sAdhana. (3) suthAranA radA jevuM lAMbuM, sapATa kheMcavAnuM sAdhana. fl. control, plava niyaMtraNa floatation method. vAvavA agAu ghauMmAMthI rAgeSAdaka kRmi ane jIvANuvALA bhAga dUra karavAnI rIta, jemAM ghauMnA dANAne mATInA athavA dhAtunA pANI bharelA vAsaNamAM rAkhI, pANIne satata halAvavAmAM Ave che, jethI pANInI upara taratA kRmi ke jIvANuvALA bhAgane dUra karI zakAya che; sAthe sAthe ghauMne taDakAmAM sUkavavAmAM Ave che. floating rice. UMDA pANImAM vAvavAmAM AvatI DAMgara. flocculation. saMsadana; aMtarakaNa AkarSaNanA pariNAme thatA saMdhAtathI banatA kalila kaNeAnA samUhana; kalilamAM kaNAnuM byAsaraNa thavAne khadale tene thate samUha. focculent. Una jevuM dekhAya tevA narama mINa jevA dravyathI Avarita. (2) jhINA UnI tAMtaNAthI AcchAdita precipitate. UrNA avakSepa 'occulus (e.va.) (flocculi kha.va.). nAnuM vAdaLa jevuM daLa. (2) jamInamAM For Private and Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir flock 214 flow jhINA kaNone nAne samUha, je cUne ane parAganayanamAM madadarUpa bananAra puSpIya anya dravyono umero thatAM samUhamAM ekatra madhu rasa.f, mechanism. puSparacanA. thAya che. (3) gu . f, receptacle. puSpane AdhAra flock. ghaNa, samUha. (2) eka ghaTaka banato prakAMDane kulele bhAga. f. stin. tarIke pALavAmAM AvatAM pakSIo ke prANI ulation. youlu 86744. floresene samUha. f. mating. maradhIenA cence. pupodubhavana.floret. puSpaka. meTA samudAyamAM maraghAne rAkhI saMvardhana gucchIya puThThabhavamAM nAnakaDuM puSpa, pupikA. floriculture puSpAhupAdana; karavAnI rIta. phUla ane zobhA mATenI vanaspatinuM udpAdana flood. pU. (2) kudaratI rIte ke mAnava ane saMvardhana; puSpadyAna, phUlevAnanI vidyA. sarjita khetaramAM pANIne thato dhasAre. floriferous, ghaNuM puSpa pedA karanAra (3) vanaspatine bheja ApavA, ghAsapAtanuM (vanaspati). florigen puSyanakara. niyaMtraNa karavA ke himathI pAkane bacAvavA florist. mALI, phUlene vyavasAya karanAra. mATe zeDA IMca jeTalA pANIne khetaramAM Florida velvet bean. Mucuna vahevaDAvavuM. (4) paDezanA ke dUranA deeringiana (Bort.) Merr. vistAramAM pahoMcI jAya tema kudaratI (Stizolobium deeringianum Bort.). jaLAzayamAMthI pANInuM vizALa pramANamAM nAmanI zAkIya vela, je cArA ane UbharAI javuM. f. irrigation. pUra khAtara tarIke upayogamAM Ave che. siMcAI f plain. nadInA kAMpathI bAMdhelI floscular. syant flosculous. pALanI kinArI najIkanI jamIna, je flocculous. guchIya, puSpadhArI. rakSaNanA upAyo karavAmAM na Ave te floss. narama dravya. (2) kezamAM rezamanA pUrane bhega bane che. chUTA TUkaDA. (3) Una jevA kapAsa ke Flooded Box tree. Eucalyptus anya vanaspatinA taMtu. coolbah nAmanA yukelipTasa jhADane prakAra. flour. leTa; ghauM jevA dhAnyanA dANAne floor. jamInanA taLa para ekaThuM thayeluM daLelo leTa; jemAM mukhyatve bhULanI nakAmuM vAnaspatika dravya, jemAM kacare - kAjI ane glaTana hoya che. f. beetle. pUje ane bAdamATIne paNa samAveza leTanuM jaMtu. . moth. leTanuM phU6. thAya che. (2) jaMgalamAM jamInanuM taLa. floury. loTa jevuM bArIka. (2) jhINI 1. price, taLiyAnI kiMmata, nimnatama mA. jemAM makhya kAMpa athavA kAMpanA kiMmata. kaNa AkAranI ekatra thayelI mATI hoya che. flora. pAdapajAta, vanaspati samudAya, flow, naLa, daravAje ke nAkamAMthI cekasa vanaspati. (2) keI eka dezanA cekasa saMgemAM dabANa heThaLa vahetuM pANI, vistAra ke samayanI vanaspati. (3) je dara sekaMDe ghana phUTe, dara divase eka vanaspati, jamIna ke pANImAM rahelA phUTa lekhe che. rIte ullekhAya che. (2) jIvANuo.floral. puSpIya, phUlane lagatuM. cekasa samayamAM gAya ke bheMsanA samUha f. apical meristem. you ApelA dUdhanuM pramANa (3) naLamAMthI agrastha vardhanazIla pezI. f. axis. pANInuM paDavuM. f, contron, pravAha - puSpakSa. f. bud. vikasyA vinAnI pUranuM niyaMtraNa. . rate. gAya ke kaLI. f. diagram. puSpAkRti. bhesa je dare dUdha Ape te dare.. velof, envelop. puSpAvaraNa. f. for- city. pravAhanI dizAmAM sAdhAraNa rIte mula, puSpasUtra. f. leaf. puSpapatra. pradezanA ekame ane ekama samayamAM f, nectary. jaMtune AkarSanAra ane vahetA pANInuM pramANa. For Private and Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir flower 215 flute budding flower phUla, puSya. (2) puMkesara, strI- fluid, tarata, pravAhI. f, resources, kesara ke baMne dhAraNa karanAra prAMkura. (3) tarala - pravAhI sAdhana. fluidity. bIjadhArI vanaspatinI prajananakSama vAyu ke pravAhIne vahevAne guNadharma, saMracanA, jemAM nara, ane/athavA mAdA pravAhitA, pravAhIpaNuM. aMge hoya che, jenI AsapAsa vaja bane fluke. pAMdaDAM je, zaMku AkAra ke dalapuMjanA eka ke be AvaraNe heca che. naLAkA2 kRmi, je pAlatuM prANIo ane f, complete purNa puSpa, puSpa jemAM pakSIonAM atratatra, lehI, yakRta ane puMkesara ane strIkesara bane che te pu5. anya aMgenAM parajIvI banIne rahe che. f., solitary 543131 404. f. bea- (2) gokaLagAyane vacagALAne yajamAna. ring. puSpadAyI, sapuSpa, puSpa dhAraNa flurne. nALIne rakSavA mATe mATInI karanAra. f. bud, puSpakalikA, phUlakaLI. nIke ke kinArI banAvavI zakya na hoya f, cluster. puSpasamUha, puSpaguccha. tyAM nIka, nALI ke anya vistArone f, head. guchita banyA che tevA pANI pahoMcADavA mATe lAkaDuM, dhAtu ke madhyama kadanAM bane nAnAM phUle sametane kenjhITanI banAvavAmAM AvI hoya tevI puSpabhava. f. stock. puSpadaMDa, puSpa nALI. vRta. flowerless. pupavihIna. flowering. puSpana, sapuSpa, puSe fluorescence. pratidIpti. (2) ApAta prakAza karatAM vadhAre taraMga laMbAI dharAvatA bhavana. f hormone, puSpa aMta:strAva. f. plant. 240440246. f. shoot. prakAzamAM, ekavAra prakAza grahaNa karI sapuSpa praroha. f. stage, phUla besavAnI tenI karavAmAM AvatI pratidIpti. zarUAta thAya tevI vanaspatinI avasthA. fluorine. prANInAM dAMta ane hADakAMmAM fluctuation. vadhaghaTa. sAdhAraNa rIte hAjara rahetuM rasAyaNa. flue. tamAkune sUkavavAnI prakriyA daramiyAna (2) rezanamAM tenuM pramANa vadhAre hoya garama havAne bhaMDAramAM pasAra thavAne te tenuM pariNAma anicchanIya bane che. Hoi. f. cured tobacco. 2ui fl. poisoning you fiuorosis. garama havAthI sUkavelI tamAku, f curing. fluorosis. lAMbA samaya sudhI berekamAM khAsa bhaMDAramAM sigAreTa mATe tamAka phalorIna levAnA pariNAme pazune thatA sUkavavAnI prakriyA, jemAM niyamita uSNatA hAnikAraka roga, jethI tenI vRddhi kuti mAne tamAkune pILI banAvI tene cekasa bane che, paga kheDaMgAya che, dAMta vAMkAcUMkA raMga thAya tyAM sudhI sUkavavAmAM Ave che, Ave che, jaDabuM ane hADakAM jADAM je mATe 5-6 divasa prakriyA cAlu rahevA bane che. devAmAM Ave che ane jenA pariNAme flush. jamInanuM paDa narama bane tema tamAku caLakato lIMbunA jevo raMga dhAraNa khetarane pANI pAvuM. (2) jerahAra ekAeka kare che, temAM nAI TrejananuM pramANa ghaTe thatI navI vRddhi. (3) jhaDapathI pANuM ApIne che ane zarkare maLe che. keIpaNa dravyane khAlI karavuM, sApha karavuM ke Fluggea leucopyrus (Koen.) dhoI nAMkhavuM. fl, cut. DALI ke prakAMDane Willd. zIvaNe. F. microcarba. samAMtara rahe te rIte kaI paNa jhADanI peLI phaLI, zIvaNI. DALIne sarakhI rIte kApavI. fl. seafluff. pIMchAne narama TuvA je bhAga. son. vadhumAM vadhu saMkhyAmAM IDA pedA thAya (2) pakSInA pAchalA bhAga tathA jAnu te samaya Rtu. paranAM pIchAM. 1. lice. pakSInA pIMchAmAM flute budding. chAla kApIne AMkha rahI pakSIne karaDatuM jaMtu. karavI athavA kalama caDAvavI-fluted, For Private and Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir fly 216 fog khaTa madhurAM phaLanI asamAna chAla, jemAM bhAjIne pAka. f. jowar, Andropogon pArakhI zakAya tevI UbhI kinArIo sorg/uum. guvAra, kulathI, maga, i.nI sAtheheya che, tene lagatuM. sAtha ugADavAmAM thAva, sAIleja karavA fly mAkha, mAkhI; Muscidae kuLanuM be mATe uttama pAka. (2) javAra. f. pAMkhavALuM jaMtu, jemAMnA keTalAMka lehI methra. methI, methI dANA; Trigonella cUse, keTalAMka roganA vAhaka bane che, Joenum-gratum L. nAmane ochI keTalAMka parajIvI hoya che ane keTalAMka sicAI dharAvate rabi pAka. f. anoth kare che. sApha karanArAM hoya. che. 1. maTha; Phaseolus aconilifolius Jacq weevil. Angoumois nAmanuM anAjanuM nAma bAjarI ane juvAranI sAthe UDatuM dhane. 1. wheel. yaMtrane pharatA ugADavAmAM Avato kaThoLane pAka f. daMDanI sAthe joDeluM bhAre cakra, jene bhramaNa oats. Avena ludoviciana Durieu. dara eka sarakhe heca che. flying nAmanuM ghAsa. (2) Avena sarigosa foxes. cAmAcIDiyAM, vAgoLa. (2) Schreb. nAmanuM eka prakAranuM ghAsa. UDavA mATe tvacAdhArI - tvaka pakSa sastana (3) Avena sativa L. Hoj 2131 prANI, je jathacArI ane nizAcara hoya che. DI e to ya e mATe lazkaranA khetaramAM ugADavAmAM AvatA Hi Pteropus gigenteus Brunnich. oTa ane javano pAka. . panivamukhya che. A prANuM phaLaphUlanA bagIcAne ragu. Panicum miliaceum L. nukasAna kare che, nAmane varI, cINe nAmane jhaDapathI Ugate foal. vachere, ghaDAnuM baccuM. foaling. ghAsacAre. . raj. bAvA, nAgalI. ghaDInuM viyAvuM, vacherAne janma Apa, f. senji. Nielilotus parviflora Desf. paMjAba ane utta2pradezanI kAMpavALI fodder. pAkanAM sUkAM prakAMDa ane pAMdaDAM jamInamAM thatuM ghAsacAra. f. shaftal. athavA lIle ghAsacAre athavA Dherane ApavAmAM Avate vanaspatino kApele sapTembaramAM paMjAbamAM ugADavAmAM AvatuM hi . f. bajra. bAjaro, bAjarI, ghAsacAre. 6. soyabean. soyAbIna. f. velvet-bean. 0704714a(ezull Pennisitum typhoideum 4141 auf vargane ghAsacAre. samane gujarAta, paMjAba, tAmIlanADu ane Foeniculum vulgare Mill. (Svn. mAdhra pradezane jhaDapathI UgI nIkaLatA ghAsa F. foeniculum Karst; . officArA dhAnyane pAka, je juvAra ke makAInA cinale All; Inethum foeniculum ghAsacArA karatAM svAdiSTa che tathA temAM L. gujarAta, paMjAba, AsAma ane proTIna raheluM che. 1. cluster bean. mahArASTramAM thatI zAkIya vanaspati, jenAM guvAra. f cowpea, coLA, ceLI. phaLa eTale variyALI masAlA tarIke Vigna sinensis (V. catjang). upayogamAM Ave che. uparAMta tene vAtahara nAmane kharipha zibI vargane dhAsacAre, tarIke paNa upayogamAM levAya che. variyALIbI ane lIlA khAtara mATe vavAtA pAka. mAMthI tela kADhI lIdhA bAda rahelA avajavAra ane makAIne joItI AbehavA zeSa ghAsacArA tarIke upayogamAM Ave che. A pAkane mAphaka Ave che; f. Italian foetal circulation. bhUNa raktAbhimillet. siol; Setaria italica (L.) 21224. f. membrane. le 64541. Beauv. (Syn. Panicum italicum. foetus. braNa, garbha. (2) mAdA prANInA I.). nAmane kAMga ane cINe tarIke garbhamAM vikAsa pAmatuM baccuM. oLakhAto gujarAta, mahArASTra, tAmIlanADu fog. dhummasa. (2) havAmAM nilabita ane A pradezamAM thato jhaDapathI Ugate pANInA ati sUkSma kaNa, je ochI dazyatA proTIna dharAvate ghAsacAre ane zAka- dharAve che. f. drip. jhADa, supa I. For Private and Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir fold food 217 vanaspati parathI jamIna para Tapakata bheja. mite. Demoder folliculorum f, or smoke generator- havAmAM (Simon). nAmanI ItaDI, je DheranA lAMbo samaya nilaMbita rahe tema pravAhInA zarIra para khaMjavALa lAvI DhImaNAM banAve ati sUkSma kaNAne chAMTavAnuM sAdhana, jene che. F. Stimulating Hormone gIca jhADI mATe upayoga karavAmAM Ave (E.S.H.). prANIomAM zukaSi pedA che ane je jhADapAna para barAbara patharAI karanAra aMtaHstrAva. follicular horjAya che. mone. aMDavAhinInI puTikAmAM pedA fold. gaDI. karacalI, (2) Dhera, bakarAM - thato strI aMtaHstrAva. f. mange. gheTAne rAkhavAne vADo. Demodectic mange, Domodex follifoliaceous. paNa daza, paNa. calorum nAmanI ItaDIthI Dherane thata f. bract, paNa daza puSpaparNa. folia eka roga, jemAM prANInA khabhA para gAMThe ge. pallava, satya parNa. (2) vanaspati thAya che, je samasta zarIra para phelAI para sAmUhika rIte thatAM parNone jAya che. samUha. . plant, raMga ane/athavA fomentation. vedanA dUra karavA mATe pazebhA mATe vAvavAmAM AvatI vanaspati, bahArathI karavAmAM Avato varALano zeka. foliar application. vanaspatinI Fomes nocus. siMkenA, kephI, cA, upara rAvaNarUpe khAtarane karAto chaMTakAva. jekaTa - phaNasa ane rabarane lAgu paDatA f. nutrition. parNoddhAra vanaspati rega. mATe poSaNa ApavuM, jene parNaraMdhro ane food. kherAka. f. animal. gAya, paryAvaraNa zoSI le che. kAThIya ane bheMsa, Dukkara, gheTAM - bakarAM I. jevAM katala zAkIya ema baMne prakAranI vanaspati karIne jemanuM mAMsa khAvAnA upagamAM prakAMDa parathI peSaNa zodhI zake che. levAmAM Ave tevAM prANIo. f chain. nAITrojana, phospharasa, poTeziyama, annazaMkhalA. (2) koI paNa pradezanAM ziyama, megneziyama, gaMdhaka, leha, jasata, prANIo ke vanaspatinI zreNI, je kramamAM borona, tAMbu, megenIjha, meliDenama i. pachIthI AvanAra zreNInAM prANIone vanaspatinAM vRddhi - vikAsa mATe Avazyaka barAka bane che; jema ke lIle tarIne piSaka dravyo che. f, spray. vanaspatinAM prANIo khAya, A prANIone aneka hisra parNo para karavAmAM Avate chaMTakAva. (2) prANIo khAya. f, constituent. paNa para sIdhI rIte khAtara ane piSaka proTIna, zaza dro, carabI che. jevAM dravyane chaMTakAva. foliate. paNamaya. kherAkamAM rahelAM ghaTake. f, crops. foliation. paNabhavana, pallavIbhavana. mAnava upaga mATe mukhyatve ugADavAmAM folic acid. prajIvaka "ema". "bI"10 ane AvatA dhAnya pAke. f. nutrient. bI' ane prajIvaka bI' saMkulane eka kherAkanA piSaka ghaTake. f. poisoning, ghaTaka, je keTalAMka parNomAM tathA yIsTa ane anna viSAktatA. f. preservation, yakRtamAM levAmAM Ave che ane je rakta- khAdya vastuonI sAcavaNuM. (2) khorAka koSa ane jIvANunI vRddhi kare che. bagaDyA vinA tAjo rahe tevI tenI follicle. puTikA, puTikA jevI saMracanA, karavAmAM AvatI mAvajata. f. spoijemAMthI vALa ke pIchAM Uge che. (2) lage. kudaratI ke sAcavaNInI avasthAmAM, aMDAzayamAM pravAhI vivara, jemAM IMDuM sukAI javAthI, sUma sajIva thavAthI, vikase che. (3) eka pheTaka phaLa. (4) phUga, jIvANuo, yIsTa, ubhecaka, rAsA eka strIkesarIya zuSka phaLa, je tenAM bIne caNika prakriyA, upacaya (oNksiDezana), vikheravA madhya sevanImAMthI phATe che. 1. apacaya (rIDakazana) i.thI kherAkane thato For Private and Personal Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir foot... 218 forest bagADe. . stuffs. khAdya padArtho. f. forecast. koI cokkasa samaya pUratA technology. kherAkI padArthonAM pramANa, bananAra havAmAnanI paristhitinI karAtI mUlya, banAvaTa, samUha, vecANa i. nuM AgAhI. (2) pUrvAnumAna, pUrva dhAraNA, vijJAna ane kalA. f. units kula pAcaka pUrva kathana. paSaka dravya. f. vacuole. khAdya rasa- foreground. agrabhUA. dhAnI, khAdyadhAnI. foreign material. 481201 404, foot and mouth. kharIdhArI prANI- a-sthAnIya dravya one thato eka viSANujanya jIvaleNa forelg. agra pAda, Agale paga. ga, jemAM rogagrasta prANIne tAva Ave, foremilk. dehavA agAu levAmAM meM, AcaLa, kharI i. para phellA thAya. f. AvatuM dUdha, je rAsAyaNika ane jIvANanI and tail necrosis. bhejavALA gaMdA dRSTie halakA prakAranuM hoI tene tyAga vADAmAM rahevAnA kAraNe prANIne thato karavuM joIe. eka roga, jemAM paga para traNa thAya forepastern. pazunI kharI pachIne ane kharInI pezI marI jAya che. 1. hills. tenA AgalA pagane bhAga. parvata ke parvatamALAmAM tenI taLeTI ke forequarters. pazunA AgalA be DheLAva paranI TekarIo. . rot. pazunA caturthAMza aMge - AMcaLa I. pagamAM thatA saDAne rega. (2) vanaspatine foreries. pAlatuM prANunA aMdhAsthi mULane phUganA kAraNe thato rega. f. pachInI pAMsaLIo. sprayer. paga cAlita chAMTavAnuM sAdhana. forerunner. purogAmI. forage, vanaspatinAM prakAMDa ane pAnavALe foreshank. kharI nIcene AgalA ghAsa, pULA je kherAka. (2) caravA paganA nIcene bhAga javuM. 1. crop. ghAsacArAne pAka. f foreudder. DheranAM AgalA be AMcaLa. fish. moTAM prANIne rAka banatI forest, jaMgala, vana. (2) jamInane mAchalI. . value. pazunA kherAkamAM vizALa paTa rekate moTA bhAge jhADa ane AvatAM dravyamAM ghAsacArAnAM anya anya kAchIya vanaspatine samudAya, jenuM drAnI tulanAmAM rahetuM piSaka mUlya. vizALa rIte uSNakaTibaMdhIya sadA harita, forager, kAmadAra madhamAkha; khorAka uSNakaTibaMdhIya bhejavALA pAnakhara, uSNameLavavA jatI madhamAkha. kaTibaMdhIya sUkA pAnakhara, uSNakaTibaMdhIya foramen. raMdha, dri. kAMTALa, uSNakaTibaMdhIya cIDa, bhejayukta Forastero, eka prakArane keke. samazItoSNa ane parvatIya jaMgala anusAra force. u4u, Pulst. f. of adhesion. vargIkaraNa karavAmAM Ave che. f cover, saMsaMjana baLa, saMzakti baLa. jaMgalanI jamInane AvaratAM badhAM ja forceps. cIpiyo; pakaDavA, dabAvavA prakAranAM vRkSa ane saMbaMdhita vanaspati. I. kAryo mATenuM sAdhana. f. floor. khanija jamIna para badhAM ja forcing kRtrima prakAza, siMcAInuM pANI mRta vanaspati dravyuM, jemAM nakAmI ApavAnuM baMdha karavAM I. jevI prakriyAo vastuo ane bhaLyA vinAnI khAdamATI dvArA sAdhAraNa karatA vadhAre jhaDapathI (Amasa)ne samAveza thAya che. (2) jaMgalanI vanaspatine paripakava banAvavAnI ghaTanA. khanija jamIna paranAM badhA ja prakAranAM fore - AgaluM, agra arthasUcaka kArbanika dra. . fly. jaMgalanI eka pUrvaga. prakAranI mAkhI. . influence. forearm. agra bAhu, agra hAtha-paga. jaMgalane tenAM pANI, jamIna, AbohavA forebrain. agra mastiSka. i.ne svAthya para paDato prabhAva. For Private and Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org forfeiture land. jaMgalanI vanaspativALI khIjA upayeAgamAM AvatI na hoya tevI jamIna. f litter, jaMgalanI jamIna para paDelAM pAMdaDAM, marI gayelI DALIe, chAla, saDatuM kAae '. f. management. jaMgala prabaMdha-vahIvaTa. (2) jaMgala aMgenI nItine amala karavA vyApArI rIte ane Tekanikala siddhAMtAnA karavAmAM AvatA viniyoga f protection. vana saMrakSaNa.. Research Institute. vana saMzAdhana saMsthA, jenI 1906mAM herAdUna khAte sthApanA karavAmAM AvI hatI. f, soil. vanavanaspatinA prabhAva ane tethI nirNita manatI jamIna. f. type. vanane - jaMgalanA prakAra. f, utilization, vanamAM thatA pAka ane tenI vividha pedAze! laNavA, vecavAnI sAthe saMbaMdha dharAvatAM sadhaLAM kAryo. forester. vanavidyAnI tAlIma dharAvanAra dhaMdhAdArI vyakti, vanarakSaka, vanapAla, forestry. vanavidyA; vana nirmANa ane vana saMvardhananAM kAryuM, vyavasAya ane kalA. (2) sAmUhika rIte vanamAM thatAM vRkSAnI utpAdana kSamatAnI vyavasthita upayeAgitA, punarnirmANa ane sudhAraNA, jemAM vRkSArApaNa tathA navA vana nirmANanAM kAryAnA samAveza thAya che. forfeiture. japtI. fork. e DALIe bhegI maLatI hoya te sthAna. (2) hAthAvALuM ejAra. (3) kAMTe forkert budding. kalikA ropaNanI eka paddhati. 219 form, prakAra, rUpa, AkRti. formation. nirmANa, racanA. f. of cells. kASa nirmANa. f. phase. nirmANa avasthA. f, region. nirmANa pradeza. formaldehyde. jaladrAvya vAyu, jenuM jalIya svarUpa joradRAra visaMkrAmaka che, je methIla AkahelamAMthI meLavavAmAM Ave che, phArmAlDIhAIDa. formalin. phormAlDI hAIDanuM 40 TakA saMyeAjana, je vanaspati ane prANIja pezInA rakSaNa mATe vapa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir fowl rAya che. formic acid. phArmika eNsiDa formula sUtra; khAtara, khANa, ane anya mizrA ke saMyAjanA banAvavAmAM upayogamAM levAmAM AvatAM dravyeAnAM pramANa, kiTa i. darzAvatuM paTTa. formulation. nirUpaNa, fortified. mULamAM na hoya tevAM umeravAmAM AvatAM peSaka dravyeA dharAvatI pedAza, jema ke prajIvaka - 'DI'umeravAmAM AvyuM hoya tevuM dUdha. Fortunella japonica Thunb.) Swingle (Syn. Citrus japonica Thunb.). nAraMgI kuLane mULa pUrva eziyAnA paNa ahIM uttara bhAratamAM thatA khAdyaphaLanA zAbhAne bhrupa. F. margarita (Lour.) Swingle (Syn. Citrus margarita Lour.). nAraMgIkuLanA khAdyaphaLanA zAbhAnA bhrupa. fossil. vanaspati ke prANIne azmIbhUta avazeSa. Foster. grepaphrUTane prakAra. (2) pALavuM, ucheravuM. f, mother. pAlaka mAtA. (2) IMDAne kRtrima rIte sevavA mATenuM sAdhana. For Private and Personal Use Only foundation. vikAsArthe saMvardhana ke uchera mATe upayAgamAM levAmAM AvatAM vanaspati, prANIe ane pakSIe. (2) pAye, AdhAra. f. seed, khInA jaththA, jemAMthI khInI saMkhyAvRddhi evI rIte karavAmAM Ave, jethI tenI zuddhatA ane tenAM AnuvaMzika svarUpa ane guNavattA jaLavAyelAM rahe. f. spur. phaLa jhADamAMnuM eka kaLIvALuM pravarSe, je eprila mAsamAM kartana karavAmAM Ave tema chatAM jaLavAyeluM rahe, je tyAra pachInA pAka mATena prarAha ane che. fountain. satata pANInA puravaThA jaLavAyeleA rahe tevuM sAdhana. (2) kuvArA. four-way hybrid. e ekAkI saMkaramAMthI pariNamatuM saMkara. fowl. marahyAM--khatakAM.(ra) paripakva
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir fowl 220 free maraghAMnAM baccAM. (3) game te huM pakSI. fox glove. dvivarSAyu zAkIya vanaspatine fbreed. maraghA prakArano upavibhAga, eka prakAra; e digitatis. jemake reDa AI leDa, lena 1. foxgrape. Wilis laura nAmanI cholera. maraghAM i.ne lAgu thato jIvANu kAchIya vela. raktatAne roga, je Pasteurella noise foxtail millet. kAMga. ptica nAmanA jIvANuthI thAca che, jemAM fracture. asthibhaMga, hADakuM bhAMgI javuM. rAganA bAhya lakSaNe varatAya te bagAu Fragaria chikoensis (L.) DuchprANI marI jAya che. 1. class. vividha esne.kumAu, kuLa ane himAcala pradezanI prakAranAM pakSIothI bhinna rIte maraghAM i.nuM khAdyaphaLanI zAkIya vanaspati. F. indica dharaNIkRta vargIkaraNa, je bhaugolika rIte Andr, himAlaya, paMjAba, AsAma, karavAmAM Ave che. f. diphtheria, khAsI tathA nIlagirinI TekarIomAM thatI maraghA-batakAMne thato mAtAne eka rega. Indian strawberry nAmanI zAkIya f. flu. maraghA-batakAMne thato eka vanaspati . nilgenrensis Schlecht. cepI-saMkrAmaka roga. f. gapeworm, ex, J. Gay. khAsI TekarIo ane Syngamas trachea nAmanuM pakSInI nIlagirimAM thatI khAdyaphaLanI vanaspati. zvAsanaLIne cepa lagADatuM goLakRmi. H. . iesca L. khAdyaphaLanI eka vanaspati. house. maraghA-batakAM gRha, kukakuTa ghara. fragment. TUkaDo, khaMDa. fragmen1. leukaemia. 5kSIne raktakaNane tation,vikhaMDana, khaMDIbhavana, saMvibhAjana thate eka rega. f. paralysis. fragrance. suvAsa, mIThI sugaMdha, maraghA-batakAMnA raktakoSane thatA rogane sugaMdha. fragrant albizia. kALe prakAra.f. pest. Bgagrasta maraghAM i.nAM zirISa. . wintergreen. 5. caraka ane khorAkathI dUSita baneluM pANI baMgALamAM thatI DuMgaLInA varganI eka pIvAthI maraghA-batakAMne thato jabare, cepI , vanaspati. ane jIvaleNa roga, jenAM lakSaNe jhaDapathI framework. mALakhuM. (2) mukhya varatAya che, cAla nabaLI bane che, mAthuM prakAMDanA saMbaMdhamAM vRkSanI Teca, zAkhAo DhaLI paDe che ane zarIra para sejA caDe ke DALakhAMne AkA2-prakAra frame> 2. f. plague. Syai fowl pest. f. working. janAM phaLajhADanuM puna:sarjana pox. maraghA-batakAMne thato jIvaleNa karavAnI rIta athavA koI eka prakArane viSANujanya mAtAne rega. f. shed. TakAu banAvavAnI rIta, jemAM Toca paranI vadhArAnI zAkhA ke pAtaLI DALIone kukakuTa zALA. f. strain. maraghAnA vikAsa mATe javAbadAra pAlakanA nAme kApI bAkInA mALakhAne jemanuM tema rahevA devAmAM Ave che. oLakhavAmAM Avate kukakuTa prakAra. f. tick. Argus persicus 114, 742411 frass. kITamala, kacare. (2) DilmanuM batakonuM lohI cUsatuM jaMtu f. tuber utsarjita dravya. (3) dara karanAra kITane kare. culosis. maraghA-batakAne thate kSayarega. fraternal twins. dvi-gAMDI samaja f, type. vyApArI dheraNe upayoga ane jeDakAM. pedAza anusAra maraghA-batakonA vargIkaraNa freak. saMvardhanamAM jovAmAM aAvate pramANene tene prakA2, jene AdhAra vanaspatine asAdhAraNa prakAra. IMDA, mAMsa jevI tenI pedAza para rahe che. f, freckle. vanaspatine thatuM kALA raMgane typhoid. maraghA-batakone thato aMta ghaNa. raDAnA rogane prakAra. f. variety. free. asaMlagna, mukta. (2) vanaspatine maraghA-batakAMnI elAdane peTA-vibhAga. asaMlagna, nahi jaDAyele bhAga. f. For Private and Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir freeze 221 frost acidity. jamInanI jalIya vanaspatinI fresh. hamaNAM ja baccAne janma ApanAra anumApanI amlatA. (2) mukta amlatA. (gAca). (2) hamaNAM ja kApaNI karelA khAdya f. air. vAtAvaraNanI mukta havA. . (pAka). (3) tA. fr, cow. hamaNAM ja cell formation. mukta koSanirmANa. vAcharaDAne janma ApyuM hoya tevI gAya. f. central. mukta kendrastha. f. flow. fr. water grey mullet. Mugil vALavAmAM AvyuM na hoya tevuM sIdhuM corsala nAmanI khADI ane bhAbharApANIvaheNa. (2) muktavaheNa. fhold. vALA pa. baMgALa ane orisAmAM thatI jamInane dhAraNa karavAnI jIvanabharanI mAchalIne eka prakAra. fr, w.leech. ghaTanA. (2) mukta dhAraNAdhikAra dharAvatuM yajamAnanA zarIranA tAjA bhAga para (khAtuM). f. lateral stipule. humale karatI zAMta pANImAM rahelI jaLa, asaMlagna pAzvIya upaparNa. f. placen- jenA kAraNe yajamAnanuM lehI sUve che. tation. mukta karAyuvinyAsa. f. fr. w. shark. Wallago attu play. He 044612. f. water. nAmanI cha phUTa sudhI vadhatI tAjA pANInI gurutvAkarSaNaya pANuM. (2) vadhArAnuM pANuM. keTa nAmanI mAchalI. (3) apavAhI pANI. f. weir. phUkhyA friability. TI paDI jAya tevI mATInI vinAne ADabaMdha. f, yard. khulluM saraLatA. friable. saraLatApUrvaka sTA kukakuTa ghara. (2) khulo (pazuo mATe) thaI javAne guNa. 9131. f. world market. wes fringe-lipped carp. Labeo vizva bajAra. fumbriatus nAmanI kA5 mAchalI. freeze. 32 phe- ke 0 se. sudhI utarelA frog. taLiyAnA bhAgane ekaThA rAkhI zake uSNatAmAnavALI AbehavA. (2) 0 phe. te haLane bhAga. (2) dhAtune aniyamita sudhI uSNatAmAnane utArI daIne perAkI AkArane bhAga, jenI sAthe haLanA bhAga vastuonI jALavaNI karavI ane 32 phe. joDAyelA rahe che. (2) maMka, meDala, deDake. sudhI uSNatAmAnane jALavI rAkhavuM. - frond. pallava ke tADanuM pAMdaDuM, paNaga drying. nita dvArA ThArelI pedAzamAMthI patra. bASpazIla dravyane uDADI devAM. freezing front. AgaluM. ekharAnuM. (2) mokhare. mixture. 1545 GHBALL. f. fr. axle. 24242481. fr. mounted. point. himAMka, ThArabiMdu agrArUDha. frontal. lalATIya. (2) French bean. phaNasI. Phaseolus agrastha. (3) kharAnuM. . parietal. pulgaris L. zAkIya vanaspatine eka lalATa pArthikA. ' prakAra. Fr. b. anthracnose. frost. hima. (2) nina uSNatAmAnanuM phaNasIne Colletotrichum lindemiulia- pariNAma, jene vanaspati para prabhAva paDe um (Sace & Magn Brir. che ane vanaspati tathA prANIonI ghaNI cav). nAmanA jaMtuthI thate eka rega. jAtionuM vitaraNa kartha bane che. (2) French crab. eka prakAranuM sapharajana, uttara bhAratanA UMcANa para AvelA je kalama karavA mATe anukULa che. pradezamAM dara ziyALe paDatuM hima. fr. frenching. pAkane thate binaparajIvI damage. vanaspati, tathA sadA harita ga, jemAM pAna sukAya che ane skUlita phaLajhADane himanA kAraNe thatI bhAre hAni, banI vaLI jAya che. jethI kumaLAM phaLa-jhADa marI jAya che; lIMbu frequency. vAraMvAratA, Avartana. ft. jevAM khaTamadhurAM phaLa ane jAmaphaLanA group. Avatana samUha.fr. table. jhADanAM praha ane phaLane nukasAna thAya Avarta keka, che. AvA prakAranuM nukasAna rokavA aneka For Private and Personal Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir fructification 222 fumaria... upAye hAtha dharavAmAM Ave che, jemAM besavA. (2) phaLa dhAraNa karanAra (zAkhAhimane sAmane karI zake tevA choDa DALa ke zeraDI). fruition. phalana, vAvavAmAM Ave che. hima sAmenA rakSaNa phalIbhavana, phalIkaraNa. mATe ADA AvaraNarUpa vanaspatine ugADa- frutescent. dekhAvamAM su5 sadaza. vAmAM Ave che. (2) himahAsa. fr fry. eka IMca jeTalI lAMbI mAchalIne ifting. jamInanI aMdaranuM pANI karI eka prakAra. javAthI jamIna phUle ane pariNAme nAnAM fuel oil. baLataNa tarIke upayogamAM choDa jamInanI bahAra Ave. frosted AvatI kerosIna karatAM vadhAre jhaDapathI teat. atiThaMDIthI AMcaLane thatuM nukasAna. saLagI UThatI peTroliyamanI pedAza. frozen. ThIMgarAI gayeluM. (2).80 phe. ke . fugacious. jhaDapathI nAza pAmatuM, se. uSNatAmAne vanaspatinI TharI ke marI alpajIvI (phUla). javAnI avasthA. fr. gg. jIvANunI fulcrum. AlaMba, upaparNa ke taMtu jevuM vRddhi na thAya te mATe ThAravAmAM AvatAM Teke Apa aMga. (2) uccAlananI IMDAM. nIcene AdhAra. (3) AdhAra biMdu. fractification. phalana, pha tpatti, full. pUrNa. . blood a-saMkarita phalanakArya. fructify. phaLavuM, phalita thavuM. (prANuo), (prANuonI). zuddha olAda. f. fructose. phaLa zarkarA, kArboditanuM saraLa bloom. puddabhavana pAmelA cheDanI rU5, sUtra CHO. 244241. f. cream cheese. fruit. phaLa. (2) vanaspatinuM phalita ane malAI kADhI lIdhA vinAnA dUdhanI banAvikAsa pAmeluM aMDa. (3) paripakva baneluM velI cIjha-panIra. f. feed. prANunI bIjAya.fr, aggregate saMyukta phaLa. bhUkha saMtoSe teTalA pramANamAM tene ApavAmAM fr., composite Hyset $4. fr. Avato kherAka. f. fleece. kApI simple saraLa phaLa, sAduM phaLa. fr- zakAya teTaluM vadhavA devAmAM AveluM Una body. bIjANudhArI saMracanA.fr.cake. vALuM (gheTuM). f. fleshed. mAMsala (pazu $4155. fr.crop. $441$. fr. drop. ke pakSI). f, hand milking. pUrA kAcA ke pAkA thavA AvelAM phaLanuM paDI hAthamAM AMcaLane samAvI laI dehavAnI javuM - patana thavuM. fr fall. kAcA ke prakriyA. f mouth. pUrA kRtaka dAMtapAkA phaLanuM thatuM patana.fr fly. phaLamAkha. vALuM (prauDha pazu). f pink. sapharajananI frfl. of mango. kerInI phaLamAkha. kaLI pUrepUrI khIle tevI avasthA. f. fr. pit. Prunus Horladi suai un slip stage. 485042412 ufusadial ane aMtaHphalAvaraNa, fr, product. evI avasthA, jemAM phaLane vRta-deDIthI phaLanI pedAza. fr rot. phUga ke jIvANuthI saraLatAthI laI zakAya. (2) upalega mATe phaLane thate saDe. fr spot. phaLane pAkanI laNaNI karI zakAya tevI avasthA. DAgha. fr spur. phUla ane phaLa besatA . water capacity. pUrNa jaLadhAraNa heca tevI majabUta DALI. fr, sugar. kSamatA; pANuM dhAraNa karavAnI khetaranI phaLa zarkarA.fi.sweating. ThaMDAgAramAMthI kSamatA. 2481241 44191H 127 alala2017 Fuller's teasel. Dipsacus fullonphaLane lAvatAM tenA narama bhAga para vaLatAM unn L. (D. syluestris Huds.). pANInAM TIpAM, jenA pariNAme Uba ke Dosadaceae kuLanI vanaspati, jenI sa thavA mAMDe che. fr vegetables. pedAza UnI kAmamAM upayogamAM Ave che. TameTAM, rIMgaNa, maracAM, bhIMDA i. jevAM Funaria officinalis , pittapApaDe. zAkabhAjI. fruiting. choDane phaLa (2) pittAzayanA rogamAM upayogamAM AvatI For Private and Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org fumigant furrow zAkIya vanaspati. furnigant, jaMtue ane vanaspatine jherarUpa nIvaDe tevuM vAyurUpamAM ApavAmAM AvatuM ghana ke pravAhI dravya, jene upayoga baMdha bhaMDAra, taMbu ke bhAcalItaranA sthAnamAM saraLatApUrvaka karI zakAya che. AvuM dravya anAvavA mATe sAcamega, kArbana khAca salphAiDa, perADikleArAbena, kilepTerA, ithilIna, DAcaQAmAiDa ane ithilIna DAcakalorAiDane upayAga karavAmAM Ave che. fumigate. regetpAdaka sajIve, jaMtuo ine nAza karavA vAyu ke khASpa cheDanAra jherI dravyeAnA upayega karavA. (ra) jherI dravyathI dhrumAyamAna karavuM. fumigation. jaMtunA nAza mATe jherI vAyuona upayeAga, meTA bhAge kITakA ane uMdarAnI sAme tenA upayAga karavAmAM Ave che. function. game te aMga ke bhAganuM kArya. functional. sAdhAraNa rIte thatuM (kArya). (2) bAkInA bhAgathI bhinna evuM kAyaeNkArI ke sakriya (aMga). (3) kAI kAryuM ke kartavya bajAvavA mATe prAthamika rIte anukulita ke ceAjita. f. disease.. jIvaMta vanaspati, jene! deha sahata zarIra khanAve tevA parasparathI gUMcavAyelAM sUtra ke kavakataMtune khanelA hoya che ane je aliMgI khIjANu, khIjANudhAnI ane khIjANu peTTA kare che; jemAMthI ghaNIphUga viziSTa prakAranA jADI dIvAlavALAM aMgeA manAve che, je jADI dIvAlavALA bIjANu aMDa - - bIjANu i. banAve che. vanaspati ane prANIomAM te rAga pedA kare che; keTalIka phUga mAnavI ane vanaspatimAM parajIvI banIne rahe che ane temanAmAM rAga pedA kare che. fungicidal. phUganAzaka. fungicide. phUganA kAraNe vanaspati ke prANIne thatA roganuM niyaMtraNa karanAra ke tene aTakAvanAra dravya, jemAM meTA bhAge tAMbu ane gaMdhaka tathA pAza ane kArbanika gaMdhaka saMceAjanA hoya che. fungiform. phUga jevuM, phUganA svarUpanuM. fungistat. phUganI vRddhi ane prajanana aTakAvanAra - tene sthagita karanAra paNa mAraka na hoya tevuM prakriyaka ke rasAyaNa. fungus (e.va.) (fungi.kha.va.). f. spores.phUganA prajanana kASa; phUga bIjANu. koI paNa jAtanI, pezAmAM parivartana darzAvyAfunicle khIjaka vRMta, khIjanALa, khIjavinAnI geravyavasthA, je cAlu rahevA pAmatA oLakhI na zakAya tevuM AMgika parivartana thAya. functionaries. utpAdako pAsethI upabhaktAe sudhI kAI mAla, sAmAna ke pedAzane pahAMcADanAra utpAdaka, gAmaDAnA ke pharate vepArI ke prAthamika bajAranA kamizana ke vAhanavyavahAranA ejaMTa - abhikartA. (ra) nikAsa ke aMtya murane vepArI vizleSaka ke zipiMga ejeMTa. (3) mAla caDAvanAra AtiyeA. fundamental tissue. AdhAra pezI. fundus. jaThara, mUtranaLI jevA aMganuM AdhAra taLa. (2) vanaspati akSanA bhItara ane bahAranA aMganI hrada. fungaceous. phUga jevuM, phUga saddeza. fungal disease. phUgathI thatA rAga. fungi (ba.va.) (fungus e.va.). harita dravya vinAnI parajIvI ke mRtabhakSI daMDa. (2) bhaMDArAyanA jarAyumAMthI nIkaLatA daMDa, jemAM aMDaka hoya che. funnel-shaped. gaLaNI AkAranuM. Furcraeafoetida(L.) Haw.(Syn. F. gigantea Vent.). ketakI vargane mULa amerikAnA paNa ahIM da. bhArata, pa. baMgALa ane mAsAmamAM thatA. Green Aloe nAmane bhrupa, jenAM pAnanA resAnAM deraDAM, sADI, kAthaLA ane bUTanAM taLiyAM banAvavAmAM Ave che. furious rabis. haDakavAnA tIvra khanele rAga, tIvra haDakavA, bheAMca-furrow. haLa kheDacA pachI jamInamAM khullI thatI rekhA, cAsa. f. bank (f, crown), cAsanI kinArInI dhAra, cAsa pUryA pachI thatA uparanA bhAga. . drain. haLathI karelA cAsa - DhALiyAM dvArA khetaramAMnuM vadhArAnA pANIne vaheva 223 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir furuncle 224 fuzz DAvavuM. f. face. cAsa pAW. (2) jaMg. H. cucurbitae. palAdikuLanI jamInamAM karelA cAsanI UbhI bAju. f. vanaspatine saDe lAvanAra jaMtu. . liai. grade. siMcAI mATe cAsanI pravaNatA - aLazIne thatA roganuM jaMtu. ra. monoli21919. f. irrigation. 24124 &121 niforme.si"12010341 442 441 2310 nAnA vaheNa vaDe khetarane pANuM pAvAnI g. F. orthoceras var. ciceri. vyavasthA. (2) makAI, juvAra, zeraDI, kapAsa, caNAne regatpAdaka jaMtu.. orfioceras tamAku, magaphaLI, baTATA, vividha zAkabhAjI var. entidis. kaThoLane regotpAdaka jaMtu. jevA kAcA pAkane pANI pAtA, pANI jamI- F. orthoteras par, lethori. lAMganuM namAM UtarI jAya che. f. press. cAsanI rogakAraka jaMtu.. oxysporum. kapAsa, mATI dabAvanAra sAdhana. f. slice. TameTAne cImaLAvI nAkhatA roganuM jaMtu. 2412422 24113 SS 243. f. sole. F. oxysporum var. cubense. Fuat haLanI aNu phare te cAsane taLiyAne rogakArI kITa.F. solani. paTelAdikuLanI bhAga. f. stream. cAsamAM laI javAtA vanaspatinuM rogakArI jaMtu, F. adum. siMcAInA pANInuM vaheNa, f; system. tuveranuM regakAraka jaMtu.F. udium car. cAsa dvArA karavAmAM AvatI siMcAI crotalariae. zaNanuM rogakArI jaMd. F. aMgenuM taMtra. f. wall. cAsanI bane asinfectium. kapAsa ane talane roga bAju parathI dIvAla. (2) cAsanI bAjanI karanAra jaMtu. kheDayA vinAnI jamIna. f. Wheel. fusiifoun. trAkAkAra, trAkanI AkAranuM. cAsa cakra. (2) bane cheDe pAtaLuM banatuM. furuncle. vidradhi, gumaDuM. Fusiform nodosus. 2011 yola Fusarium. phUganI eka prajAti; meTa thato saDAne eka roga. bhAganI tenI jAtionI phUga mRtopajIvI Fusiformis europhorus. vAcharaDAne hoya che, jyAre ghaNI phUga vanaspati paranI thatA DiphariyAne roga mATe javAbadAra parajIvI hoya che, jene pariNAme vanaspati jaMtu. cImaLAI jAya che, phaLane saDo lAge che. futures (markets). cokasa bhAvi prakAMDa, maLa, pAMdaDAM ane anya aMge mahinAmAM mAla vecavA ke kharIdavAne pILAM paDe che. AnI sAmenA asarakAraka kaMTrAkTa, vAyadAne de. upAyamAM, AvI phUgane sAmane karI zake Fuyu. jApAnanuM phaLadhArI vRkSa. tevI vanaspati vAvavI joIe ke te fuzz, 1/64thI 1/16 IMca lAMbo rUne mATenA Avazyaka pagalAM levAM joIe. tAMtaNe, jene vaLa mApavAmAM Avyo hato F. annum. maracInuM plAnIbhavana karanAra nathI, ane laDhatI vakhate je kapAsiyAthI jaMtuF. coeruleum. baTATAno eka chUTe paDatuM nathI ane vepArI daSTie tene prakAranA sukArAnA roga mATe javAbadAra keI upaga paNa nathI. For Private and Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gab. khAdyaphaLanuM eka jhADa. thate lehIne eka roga, jemAM ekAeka gabbro. agnikRta khaDaka - zailane eka uSNatAmAna vadhI jAya che, bhUkha marI jAya che, prakAra. sustI Ave che, kabajiyAta ane pAMDuroga gable valabhI, chAparAnI bAju para traNa thAya che ane kamaLo thaI prANI maraNa thAya che. khuNiye uparane bhAga. Galleria mellonella. madhapUDAnI IyaLa. Gaddi. himAlayanI taLeTI ane kAzmIranuM gallery. gelarI, suraMga. (2) khAvA ke sapheda vALanI olAdanuM gheTuM. IMDuM mUkavA mATe vanaspatinI chAla ke gad-fly. ghaDAne vaLagatI Tabanidae lAkaDAmAM jaMtuo dvArA karAto gaLa kuLanI mAkhane prakAre. mArga - da2. Gallardia bulchella Foug. gallinaceous. pAlatuM maraghAM - batakAM, zebhAnI eka vanaspati. phejhaMTa, tetara che. jevA Galliformes gait. prANInI cAlavAnI Dhaba. samUhanAM (prANI). gaithi. khAdya mULadhArI zAkIya vanaspati; gallon 277.3 ghana IMca ke 4.546 ratALuM. liTara pravAhInuM mApa. 4-per minute. galactagogue. prANInA dUdhane strAva siMcAI ke apavAhamAM pANInA pravAha. vadhAranAra game te dravya. galactin. ApavAnuM ekama ke sUcakAMka. dutpAdaka aMtaHstrAva. Gallus gallas murghi. jaMgalanuM maravuM. galactose. kudaratamAM dvi- ane tri- G.g. sonnerati. 48474 24a creures zarkarAnI sAthe maLatI I zake. bhAratanuM jaMgalI marachuM. gale. jhaMjhAvAta, jamInathI 32 phUTa UMce galwang. Albizia lucida Benth. 40 ke tethI vizeSa mAIlanI jhaDape phUMkA nAmanuM lAkhanAM jaMtunI vasAhata dharAvatuM pavana. lAlaviMga nAme hiMdImAM eALakhAtuM jhADa. galea. 2419, $128 24291 2414 orl gama grass. Gautemala grass racanA dharAvatuM daLa ke anya vastu. nAme oLakhAtuM eka prakAranuM ghAsa. Galerucella birmanica. It's ovd. Gamboge tree. Galud wordl; galgal. lIMbu. Garcinia cambogia Desr. 170 galia. bIDI mATenI tamAkunAM pAna, madhyama kadanuM, vArniza banAvavAnA kAmamAM gall. seje; (2) anya sajIvanA Akra. Ave tevA guMdarane strAva karatuM recaka maNathI vanaspati pezI para thata seje. phaLanuM jhADa, (3) pitta; yakRtane srAva. (4) phUga, game. khorAka ane zikAranAM prANa. jIvANu ke jaMtunA kAraNe vanaspati para (2) ramata. g. bird. kUkaDA laDAI mATe Avarte che. (5) dUsarI ghasAvAthI pALavAmAM AvatuM pakSI. (2) kherAka ke baLadanI garadana para thata vaNa. g. zikAra mATenuM game te jaMgalI pakSI. bladder. pittAzaya, prANInA zarIramAM garnete. prajanana koSa, janya kASa; pitta saMgharanAra vaTANA jevI kethaLI. puMkeSa, liga keSa; guNita phalitAMDa banAg.sickness.Anaplasma marginale adi 244 alle y loha ual fla; nAmanA parajIvInA kAraNe AyAtI pazuone kendrayukta jIvarasIya koSa; paripakva nara ke 225 ka, kI.-15 For Private and Personal Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gamma globulin 226 garbage mAdA prajanana keSa. (2) yugmaka. game- tamAkune eka prakAra. tic, janyujhIya. g. lethal factor. gandhina. vilAyatI lasaNa. janyujhIya ghAtaka kAraka.g, mutation. gandora. raMge lIluM hovA chatAM pAkavA janyakIma utparivartana. p. sterility. jevI asara dharAvatuM khaja2. jansakIya vAgatA. gametocyte, gang. TeLakI. (2) kheDavAnA samaye janyu mAtRkoSa. gametogenesis. upayogamAM levAmAM AvatAM ojArene janyujanana. gametogony. yugmaka samUha. janana. gametophore. janyudhara. gangativa, zAka tarIke upayogamAM gametophyte. janyujanaka, prajanana levAmAM AvatI zAkIya vanaspati. koSajanaka. gametophytic legika, ganghanian. prakAMDanI chAlamAM resA janyujananakIya. meLavavA mATe ugADavAmAM AvatI vanaspathaamma globulin. keTalAMka saMkramaNo tine prakAra. -cepanI sAme rakSaNa ApanAra piMDe ganglion. cetAkIda. (2) cetA taMtuo, dharAvatuM pravAhI, lehInuM proTIna. jemAMthI nIkaLatA hoya te cetA koSane kaamma rays, gAmA kiraNe. (2) samUha. (3) cetAkendra. (4) cetAkendra IlekaTronanI sAthe sAthe keTalAMka kiraNetsaga dharAvatuM kendrIya cetAtaMtramAMnuM dhUsara dravya. dro dvArA apAtA laghutaraMgI kSa - kiraNe, gengrene. vibhana; UtimRtyu, pezIpAranabI kiraNe jevAM kiraNe. mRtyu, ketha. (2) jIvANu saMkramaNa, IjA, gammerane. jaMtuna tarIke upayogamAM cepa, I.nA kAraNe moTA pAyA para zarIranI AvatuM enjIna hekajhAkala rAiDanA paramANunI pezInuM thatuM mRtyu. (3) jIvANuthI nIpajatA gAmA racanA dharAvatuM dravya; gemekasena. mRtyune bhejayukta pezI mRtyu kahevAya che, gamodesmic. nirmANanA samaye ja jyAre sUkuM pezI mRtyu te vinA thAya che. DAyelI (vAhakapezI). ganja. gAje. amopetalae. puSpadabhavamAM vajanI ganna. zeraDI. sAthe pAMdaDIo joDAyelI hoya te uanoderma lucidum. nALiyerI vidaLI vanaspatino samUha gannopeta- ane sepArInA jhADanAM mULane lAgatA lous, eka sAthe joDAyelAM haLavALA puSpa saDAnuM jaMtu. mugaTa dharAvatAM pu. g. corolla, ganthian. madhyama prakAranAM, suvALAM, saMyukta puSpa mugaTa. gamophyllous, lIlAM pAnanI jalIya vanaspati. parasparanI sAthe joDAyeluM (parikala vaja), Gaolao. vardhA ane cidavADAnA bhAragamosepalous. yukta vajapatrI, vAhI panI olAda. joDAyelA vaja5trI saMbaMdhI. 6. calyx. gaorani. abrapradezanA haidarAbAda saMyukta vaja, g. corolla. saMyukta puSpa- vistAramAM thate eka prakArane kapAsa. mugaTa. gape. mAchalIo ane pakSIonA khullAM gamut. pUrNa svarAvelI. jaDabAne avakAza. gandana. 1 2812011 aviy 90 gapes. yapeworm 117411 Chall spati. kAraNe maraghAne thatA rogane eka prakAra. gender, narahaMsa. gapeworm. maraghAne thate kRmi, je sandhela. mIThA lImaDAnAM pAna. lehI cUse, jethI zvAsanaLImAM ceLa lAve. gandhybug. cekhAnuM gaMdha mAratuM jaMtu. garbage. kacare pUje. (2) prANuonuM gandhyghas juo ginger grass. utsarjana, nakAmI zAkabhAjI che, je Dukkarane gandice. gujarAtamAM thatI bIDI mATenI kherAka bane che. For Private and Personal Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Garcinia... Garcinia atroviridis Griff. ex T, Anderson. AsAmamAM thatuM eka jhADa, jenAM phaLa khavAya che ane je raMgakAmamAM phaTakaDInI sAthe raMga sthApanamAM upayeAgI bane che. G. biuc4o Choisy. khAdyaphaLanI vanaspati. G. cambogia Desr.yar, cambogia vilAyatI nAMbalI; kAMkaNathI trAvaNakAra sudhInA vistAramAM thatuM khAdyaphaLanuM jhADa. G. coa Roxb. ex DC. (Syn. G. kydia Roxb.). 5. baMgALa, AsAma, nIlagiri ane AMdAmAnamAM thatuM khAdyaphaLanuM jhADa, jenAM prakAMDa ane DALIo parathI maLate guMdara vArniza mATe kAmamAM Ave che, G. echinocarpe Thw. mukhyatve trAvaNakAramAM thatuM jhADa, jenAM bImAMthI maLatuM tela dIvAkhattI ane sAbu banAvavA mATe upayogamAM Ave che. G. indica. (Dupetit-Thouars Choisy. kokamanuM jhADa, mahArASTra ane dakSiNa bhAratamAM thatA A jhADanAM phaLa ane dhI khAdya che. G. mangostana L. maMgu stAnA nAmanuM nIlagiri, mahArASTra ane tAmIlanADunA pazcima bhAgamAM thatuM khAdya phaLanuM jhADa. G. morella Desr. khAsI TekarIo, pazcimabATa, da. kAnaDA, karNATaka, trAvaNakAramAM thatuM jhADa, jenAM gara, pAMdaDAM, phUle ane phaLeAmAMthI levAmAM AvatA goAja nAmane rasa jalaragA - veTara kalara tathA dhAtu para seAnerI raMgane spiriTa anAvavA mATe upayogamAM Ave che. G. xanthochymus Hook f. ex T. Anderson. tumula, tamAla; erisA, mahArASTra, karNATaka, nIlagiri, 5. agALa ane AMdAmAnamAM thatuM khAdya phaLanuM jhADa, jenAM kAcA phaLamAMthI sravatA rasa raMgakAma mATe upayeAgamAM Ave che. garden. bagIcA, bAga. (2) zAkabhAjI, phaLa, phUla, zAkIya ane zAbhAnI vanaspati ugADavA alaga rahete jamInanA bhAga. (3) bagIcAnI vanaspati, g. asparagus, mULa yupa ane 5. eziyAnI zAkIca 227 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only Gardenig... vanaspati. g. bean. vAla, pApaDI; Dolichos lablah var. typicus nAmanI vela. chu. heet. bITarUTa. g. celery. jue celery. g. cress. aroLiyA, zAkabhAjI tarIke upayogI vataspati. chu. crop. bagIcAmAM ugADavAmAM AvatAM zAkabhAjI, phaLa, phUla i.nA game te pAka. g. heliatrope. kAzmIramAM thatI vanaspatine eka prakAra. chu. land. liphTa siMcAI dvArA jarUrI pANI ApIne pAka ugADavAmAM AvatA hAca tevI jamIna, g. 1. crop. bagIcA mATenI jamInamAM thate pAka. g. pea. mAra, vaTANA, Picum sativum L. var. aryense Poir. (P. aryense L.). zAkIya pAka, jenA lIlA vaTANA khAvAnA kAmamAM ane anya vastu lIlA khAtara tarIke upayogamAM Ave che. vaTANAmAM preTIna uparAMta pravakA e', bI', ane sI' heca che. tene ThaMDA havApANI mAphaka Ave che, himathI tenI sigAne nukasAna thAya che. A pAkane oNkTobara - navembaranA gALAmAM vAvavAmAM Ave che. g. rhubarb. dIrghAyu meTAM paNAvALuM eka vRkSa. g, snail. Helix prajAtinI bagIcAnA pAkane hAni pahoMcADatI geAkaLagAya. chu. sorrel Rumex acetosa L. nAmanI zAkIca vanaspati, jenAM pAnanuM zAka thAya che. g. strawberry. Fragaria chiloensis (L.) Duchesne. nAmanI rASTrIya vanaspati, jenAM pAnanI zAkabhAjI thAya che. g. tool. pAvaDA, kharapaDI, haLa i. jevAM bagIcAnA kAmamAM upayAgamAM levAmAM AvatAM ejAra. Gardenia campanulata Roxb. khAdya pAna ane phaLanuM AsAma ane bihAramAM thatuM eka jhADa. (2) dIkAmALI. G. gummifera .... dIkAmALI, mAlaNa, 6. bhAratamAM sAmAnya rIte thatuM jhADa, jenA rasane vAtahara, uddIpaka ane apacAmAM auSadha tarIke upayoga karavAmAM Ave che. G. jasminoides Ellis. (Syn.
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir garlic 228 gear G. florida L.). gadharAja; mULa cIna graMthi. g. juice. jaThararasa. p. sti. ane jApAnanuM paNa have ahIM vAvavAmAM mulant. jaTharamAM khorAkanuM pAcana AvatuM zA mATenuM jhADa, jenAM phaLamAMthI karanAra prakriyaka gastritis. jaTharanI pILA raMga maLe che ane skUlamAMthI bASpazIla kalA-tvacAne thatA tIvrasetha, jaThararujA. tela maLe che, je sugaMdhI dravyonI banA- gastroenteritis,jaTharanI kalA-vacA vaTamAM upayogamAM Ave che. G. latifolia ke AMtaraDAne aMdara rahelA parajIvInA Ait. pApaDA, pAphara; vADa mATenuM nAnuM jhADa. kAraNe Avate je, jethI thatA jhADA G. lucida Roxb. dIkAmALI, mAlaNa, UlaTIne rega. Dieu 13. G. resinifera Roth. Gastrochilus pandurata Ridley. (Syn. G, lucida Roxb.). dIkA AMdAmAna ane kekaNamAM thatI tIrdhAyu mALI. zAkIya vanaspati, jenAM mULa masAlA tarIke garlic. lasaNa, lasUnAdikuLanI Allium upayogamAM Ave che. sativum . nAmanI masAlA tarIke gather. pAka laNa. (2) IMDAne ekatra upayogamAM AvatI vanaspati, jenI kaLI karavAM. zAkabhAjIne suvAsita karavA mATe vaparAya Gattine. pazamanA kIDAne thato roga, che. uparAMta te uTATiye, peTanAM dardo, jemAM AMtaraDAMmAM barAka na hovAthI kIDA prasUti bAdanI mAMdagI, lohInuM dabANa i. ardhapAradarzaka dekhAya, kIDAvALA oraDAmAM dardomAM auSadha tarIke upayogamAM Ave che. UMcuM uSNatAmAna hovAthI A pramANe tenA telamAM gaMdhakanuM saMyojana heca che. bane che. g. blight. Alternaria palandui gauge. mA5. nAmanA jaMtuthI lasaNane thato eka rAga. gauj. Milletia auriculata Baker g. thrip. lasaNanA choDamAM thatuM priya ex. Brand, 41411 Bloslu miRISI nAmanuM jaMtu. dhAsacArA mATenI vanaspati, jenAM mULane Garuga pinnata Roxb. 5.1312 bhUke DheranAM jaMtu dUra karavA mATe upayogamAM nAmanuM khAdya phaLanuM jhADa. levAmAM Ave che. gas. diy. g. disease. Hului nAITrojana ane okisajananuM pramANa Gaultheria fragrantissima Wall. viMTaragrIna vargane khAsI TekarIo, nIlagiri vadhI jatAM thato vAta roga, jemAM zarIramAM ane keraLamAM thatA suvAsadhArI bhupa, vAyune bharAvo thavA pAme che. gaseous jenAM phaLa khAdya che ane jenAM pAnamAMthI exchange. vAyu vinimaya. Gascoynes Scarlet. eka prakAranuM kADhavAmAM AvatuM bASpazIla tela anya drane suvAsita banAvavA upayogamAM kAzamIramAM thatuM sapharajana. levAmAM Ave che. uparAMta te aneka gasp. thAka lAgatAM meM vaDe zvAsa le, jaMtudhana drA banAvavAnA kAmamAM Ave che. Gasterophilus intestinalis benga- Gautemala grass. Tripascum lensis and G. nasalis. Hoj austat laxum Nash. 1140j qoyudi 83480 memAM jaThara sudhI jatuM jaMtu. UgatuM ghAsa. gesteropod. udarapadA. (2) capaTA gauze. geja; ghA para bAMdhavA mATe pagavALA sapila chIpavALA mRdukAya prANI. UpayogamAM levAmAM AvatuM jALIvALuM gastropod. udarapAda prANI. malamala ke rezamanuM - jaMturahita banAveluM gastric jaTharanuM, -ne lagatuM. p. catar- kapaDuM rh. jaTharazleSma. g, land. jaThara gear. giyara, dAMtA. For Private and Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gel 229 geniculate gel. jela, avakSepita kaNavALuM kalila avarodha. p. cell. janina koSa. g. sAjana. complex. keI sajIvamAMnAM AnuvaMzika gelatine.sareza; prANIonI pezIomAMthI kArane prakAra, g. equilibrium. meLavavAmAM AvatuM jelI jevuM dravya, jene janina samatulA. s. factor- janinaupaga AIsakrImanA sthirIkaraNa tathA kAraka. g. gene. AnuvaMzika janina. jIvANunA kherAka tarIke thAya che. g, isolation. janina pRthakatA. g. geld, vaMdhya prANuM. (2) khasI karavAmAM method. janina paddhati. s. selecAveluM prANI. (3) prANune khasI karavI. tion. najaramAM na Ave tevA guNanA gelding. khasI karavAmAM Avyo hoya dhoraNe pasaMdagIyukta saMvardhana. g signite ghaDe. ficance. janina rahasya. g. variaGelonium multiflorum A. Juss. tion, orfani raftaadi. genetics. vana nAraMgI; vADa banAvavA mATe ugADavAmAM AnuvaMzikatA vidyA; anuvaMzikatA vijJAna; AvatuM jhADa. janina vijJAna. (2) eka vaMza dvArA sajI gemma (e.va.) (gemmae ba.va.). je lakSaNe darzAve tenI vaccenAM sAmya ane navA sajIva tarIke vikasatuM vanaspati ke vividhatAnA abhyAsane lagatuM vijJAna. (3) prANInuM pravaI, kalika ke aMkura. (2) lIla koI cokasa sajIva ke vanaspatinA pUrvajo nuM paranuM kaSIya aMga, je lIlathI chUTuM paDI vijJAna. svataMtra rIte vikase che. gemmate, genealogy. vaMzAvalI, eka pitRnI aMkuravALuM, kalikAvALuM, gemmation. peDhIe. aMkuraNa, kalikAsarjana. gemmie general. sAmAnya, sAdhAraNa, sarva rous, aMkuradhArI, kalikAdhArI. gem sAdhAraNag anaesthetic. zvAsamAM miform. aMkura sadaza, kalikA sadaza. letAM nizcatana banAvanAra kalopharma ke gemmiparous, aMkurathI pedA thatuM, Ithara jevuM dravya. g. combining aMkurajanya, kalikAjanya. gemmule, ability. saMkara saMyojanamAM cekasa aMtaH vanaspati bhUtuM ugatuM aMga. (2) ladhu prajanitanuM sAmAnya kArya. - infestakaNikA. (3) mIThA pANIne chidrakAca sajIva gene. chana, janina. (2) raMgasUtramAM tion. meTA vistAramAM jaMtuone upadrava rahelo proTInane sUvama aNu, je anu. g. purpose. cokasa ke ghaNA hetu vaMzikatAne ekama bane che ane pachInI mATe upayogamAM levAmAM AvatuM (prANuM, peDhIne AnuvaMzika lakSaNe ApI tenuM hathiyAra ke ejAra). gop. tractor, niyaMtraNa kare che A janina raMgasUtra para saghaLAM kRSi kAryo mATe upayogamAM AvatuM rakhIya rIte goThavAyelAM hoya che. g. TrekaTa2. change janina parivartana. g. com- generation. prajanana, jAti vikAsa. plex. orfan 154. g. frequency. (2) kudaratI ke kRtrima rIte karavAmAM AvatuM janina Avartana. p. interaction. prajanana. (3) peDhI ke elAda AgaLa janina AMtarakriyA. g. locus, janina vadhAravAnuM pagaluM. (4) peDhIegenerative. sthAna. s. manifestation. janina prajananika, prajananakSama, utpAdaka. g. AvirbhAva 9. mutation. janina organs. Hoydal 04511. generic. utparivartana. s. pair. janina yugma. eka ja prajAtinI badhI jAtiomAM sarva gsubstitution. janina avejI. 81714.generitype.ugenotype. genetic. utpatti saMbaMdhI. (2) AnuvaMzikata genesis. utpatti, jamIna, vanaspati saMbaMdhI. . association. janina ke prANInI utpatti ke utkrAMtimaya vikAsa, sAhacarca. barrier, AnuvaMzika geniculate. ghUMTaNa jevuM vaLeluM. (2) For Private and Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 230 genital ghUMTaNa jevI saMdhi. genital. prajanana aMga saMbaMdhI. chu. eminance. naraprANInA prajanana jevuM nAnuM, caLakatuM, prAthamika upaseluM aMga, narapravardha. g. organs, gene rative organs, genitalia. janatAMgA, mAtha jananAMge genitals mAdhu prajanana aMge. Genoa lemon,nbAndhrapradezanA kuDAppAmAM thatAM lIMbunA prakAra, je bI vinAnAM hoya che. genome. raMgasUtranI saMkhyA; janina samUha; raMgasUtreA ane tenA kAraNe jananAne pUrNa samUha, je bemAMthI eka pitR taraphathI vArasAmAM maLe che. genotype. biotype. generitype. kAI paNa vyaktinuM janinIya ke kArakIya baMdhAraNa. (ra) samAna janinIya baMdhAraNa dharAvatI vyaktinA samUha, narUpa progression. geometrical bhaumitika zreNI. liMgageophagous. mRd bhakSI, mATI khAnAra; mATI para jIvanAra (sajIva). geophyte. jamIna paranI vanaspati. (2) kaMda, mULa i. jevA jenA aMge bhUgabhAca hoya tevI vanaspati. geoponics. kRSi vijJAna, bhUSaNa, genus (e.va.) (genera kha.va.). prajAti; vanaspati ane prANIonA vIkaraNamAM gADha rIte saMkaLAyelI jAtione samUha; AvI prajAtionA samUha kuLa ane che. Gentiana kuroo Royle. kAzmIra ane vAyavya himAlayamAM thatI zAkIya vanaspati, jenAM mULa jaThara ane mUtra mArgIya garabaDamAM tathA Tronika tarIke upayegamAM levAmAM Ave che. environment. geo - ,bhU -. jamIna arthasUcaka pUga. geographic bhaugAlika paryAvaraNa. (2) Rtuo, varasAda, uSNatAmAna, pUra, anAvRSTi, jamIna, sthAna i. jevI koI eka vistAranI, prANI ane vanaspatinI jAti para prabhAva pADatI kudaratI ghaTanA. geologic erosion, bhUstarIya dhasArA, sAmAnya dhasArA, Geology. bhUstara vijJAna, bhUvijJAna; khaDakAmAM abhibhUta thatAM pRthvInAM saMracanA, pravRtti ane itihAsanuM vijJAna. geometric mean. bhaumitika mAdhya. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir germ For Private and Personal Use Only bhU kRSi geotropic. bhU-liMka. geotropism. bhU - anuvartana, gurutvAnuvartana, bhU-abhivartana, (ra) mULano vikAsa thavAmAM ane che te gurutvAkarSaNanA uddIpanane anurUpa prakriyA; jenI viruddhanI prakriyA prakAMDa (je gurutvAkarSaNanA baLanI viruddha rIte vikase che)nI vRddhi dvArA vyakta thAya che. geranium. khakacaMcukuLanI game te zAkIca vanaspati. Geranium nepalense Sweet. hiMdImAM bhaMDA tarIke oLakhAtI samazIte himAlaya, khAsI TekarIo ane nIligarimAM thatI vanaspati, jenAM mULa auSadhIya teleAne raMga ApavAmAM upayogI bane che. g. oil, sugaMdhI dravyAnA utpAdanamAM upayogamAM levAmAM AvatuM tela, je pelArage niyamanI aneka jAtiomAMthI kADhavAmAM Ave che. Gerbera jamesonii Bolus ex Hook f. zAbhA mATenI vanaspati. Gerbillus indicus juvAra ane bAjarAnA khetarane uMdara. germ. garbha, aMkura. (2) eka kASI sUkSma sajIva. (3) khI, kaLI, kalikA. (4) vikrasatuM IMDuM. g. cell aMkurakoSa, janakakAya. (2) navI vyaktimAM vikAsa pAmatA koSa. g. nucleus, aMDa athavA zukra kendraka. g. plasm. bhAnuvaMzikatAnuM dravya athavA tenA bhautika AdhAra. chu. pore. janina chidra, janina raMdhra. g. spot. aMDanI ninika cakatI, je jaradInI sapATI paranA nAnA vartuLa vistAramAM dekhAya che ane jyAMthI bhraNIya
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 231 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir egyser vikAsanA prAraMbha thAya che. chu. tube. janananalikA, aMkuranalikA (2) aMkurita thatA khIjANu dvArA thatI TUMkI pAtaLI nalikA (kavakasUtra), (3) zukrakeSakendra. aMDa ane bhrUNapoSanA koSakendranA saMparkamAM Ave che. germen. prajanana graMthi. germinal. aMkura viSacaka, vikAsanI prAthamika avasthAmAM. g. apparatus, bhraNIya sAmagrI, bhraNIya upakaraNa, g. disky germ spot. g. epithelium. janana adhicchada. g. spot. aphalita aMDanuM kaiSakendra. germinate. vRddhi ane vikAsane prAraMbha thave, (ra) bI ane bhraNa saMbaMdhI. germination. aMkuraNa, sphuraNa, kalikA sarjana. (2) vRddhinA prArabha. (3) khI ke bhrUNanA vikAsa, aMkura nirmANa. g. percentage. cekasa paristhitimAM banA aMkura phUTavAnI TakAvArI. g. test. cekasa samUhamAM kAryakSama bInI TakAvArI jaNAvatI kaseTI. g. tube. aMkura nalikA. germinative energy. nAmanuM jhADa, jenAM pAnanI gAMTha cAmaDAM kamAvavAnA kAmamAM Ave che ane kASThanuM pharnicara banAvavAmAM Ave che. gia kaddu. dudhI. aMkuraNa samaye prarAha ane mULanI sApekSaghogar. Garuga pinnata Roxb. zakti. germinator. bIne vAvavAmAM bAve te agAu tenI kasATInI yukti. germicile. jaMtughna, jIvANuna. gestate. garbhAdhAnathI janma sudhI garbhArAyamAM baccAne vahana karavuM. gestation. garbhAdhAna; bhrUNanuM garbhAzayamAM vahana karavuM, garbhAzayamAM bhraNanuM vahana thAya tevA garbhAdhAna ane janma daramiyAnanA samaya. (2) garbhAvasthAnI avadhi. g. period. garbhanA vikAsane samaya, je gAyamAM 22 divasane, bheMsamAM 310 divasanA, gheADImAM 340 divasanA, bakarImAM 115-152 divasane, UMTaDImAM 365 divasane, dheTImAM 140-150 divasanA, haraNImAM 112-116 divasanA hoca che, geyser. garama pANIne jharA - phuvArA. Ghagus. paga para pIchAM hAca tevA giant. rAkSasa. (2) rAkSasI, mADhuM. chu. bee. khaDakAmAM thatI madhamAkha. chu. fescue. Festuca gigantea (L.) Vill, nAmanuM 5. himAlayanuM dhAsa. chu. granadilla. Passiflora quadramgularis L. nAmanuM mULa amerikAnuM khAdyaphaLanuM jhADa. G. Kew. pAchaLathI phaLatA, mAyA anenAsanA eka prakAra. g. leaf hill mustard. rAI; Brassica juncea (L.) Czern & Cross var. cunneifolia Roxb. (B. rugosa_Prainvar. cuei<< foliaPrain). nAmanI uttara bhAratamAM thatI pAna dharAvatI zAkIya vanaspati, jenAM pAna khAdya che. chu. mallee. Eucaly maradhAne eka prakAra. ghain. Elaeagnus umbellata Thu giant For Private and Personal Use Only nb. nAmanI sAkIma vanaspati, maNipura ane kAzmIramAM thAya che, ane jenAM phaLa khavAya che. ghamar. eka prakAranuM dhAsa. ghaneri. dIrdhAyu vanaspatinA eka prakAra. ghattigum. bhAratanA sUkA pradezanA pAnakhara vRkSamAMthI maLatA guMdara. ghee. dhI; dharamAM banAvelA mAkhaNane tapAvI banAvavAmAM AvatI dudhanI snehala pedAza. gheran. bIDI mATenI tamAkunA parNanA nAnA TukaDA. gherkin Cucumis anguria L. nAmanI kAkaDI, ghiabato. Ihomoea hispida(Vahl) R & S. (I. eriocarpa R.Br.). nAmanI pAna ane prakAMDa zAkabhAjI mATe upayAgamAM levAmAM Ave tevI bhAratabharamAM thatI zAkIca vanaspati. ghia torai. galakAM ghiwain, bhAratanA paryaMtIya vistAranI. tAnI sadAharita vanaspati.
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Gibberalla 282 ginger ptus obosa nAmanuM mULa osTreliyAnuM gall. cUI mAchalI ane anya prANuonuM yukelipTasanuM jhADa. G. Snowball. uttara zvAsa levAtuM aMgag.membrane. bhAratanuM sudhAreluM kebI phalAvara. g. star cUInuM bAhya pAtaLuM paDa. g-rot. cUIne grass. tRNakuLanuM Cynodon plecto- thato eka rega. stachyus Pilger. 410 41471121 gilla Entada phaseoloides (L.) HIT 48 huly 2012. g. taro. Aloca- Merr. (E. Scandens Benth. sia cucullata Schott. 94161 5E HIE Lens phaseoloides L.). 11441 5. baMgALa ane AsAmamAM vAvavAmAM himAlaya, 5. baMgALa, orisA, bihAra AvatI zAkIya vanaspati. (2) Alocasia ane uttara pradezamAM thato khAdya bane macrorhiza Schott. AsAma, 5. meTe AhI supa, jenAM bI vALa baMgALa, mahArASTra, tAmIlanADa, malabAra devAnA kAmamAM Ave che. ane keraLamAM thatI khAsa prakAMDa ane flt. DukkaranuM mAdA bamyuM. kiMdhanI vanaspati. gin. kapAsa loDhavAnuM yaMtra, (2) A mATenuM Gbberella fujikaroi saw. DAMgara- kArakhAnuM, jana. ginning. loDhavAnI nAM mULane thatA aDAnA rogane kAraka kITa. kriyA. g outrun. eka prakAranA fbberelic acid. GH0, kapAsiyAnI sAthe leDhelA rUnI TakAvArI. sUtravALuM TeTA-sAIkilaka DAIhokasI - gingelly. tala. lekaTenika eNsiDa, vanaspatinI vRddhine preratA ginger, Adu, sUMTha. 2ingiber offici. aMtaHstrAva paikIne eka aMtaHstrAva, jamInane male Rosc. masAlA ane auSadha tenA vaDe saMtRpta banAvIne maLane te tarIke upayogamAM levAtA kaMdavALI zAkIya pahoMce tema karavAmAM Ave che, jethI praha vanaspati. sukAI jatA ane pAMcamA bhAganuM lAMbA vadhe che ane utAra vadhe che. vajana dharAvatuM Adu sUMTha bane che. g. bberellins. keTalAka sajImAMthI curing, AdunI sUkavaNanI prakriyA. tAravelAM vanaspatinI vRddhine preranArA (2) jamInamAMthI Adune kADhI, pANImAM kone samUha, je vanaspatinA kudaratI palALI chAla ukhADI lIdhA bAda sUryanA aMtaHstrAvanI garaja sAre che. taDakAmAM tene sUkavavAmAM Ave che. ku. abbets. khArAka tarIke upayogamAM grass. tRNakuLanuM gaMdhIdhAsa tarIke oLaAvatAM hadaya, yakRta, jaTharaghaMTI (gizzard) 2418 Cymbopogon martinii (Roxb.) jevAM maraghInAM aMta:stha aMge. Wats. (Andropogon martinii gid. 221_043Ria Multiceps multi- Roxb.). nAmanuM gujarAta, mahArASTra, ceps (Coenurus cerebralis) 114011 Adhrapradeza ane uttara pradezamAM thatuM ghAsa, tathI thata magajane regag.bladder jenAM pAnAmAMthI suvAsita tela maLe che, je worm. gheTA-bakarAnA magajane rega sugaMdhI dravya banAvavA upayogamAM Ave $2012 avg Multiceps multiceps che, jene motiyA" nAmane prakAra pAma(Coenurus cerebralis). rAjhA eIla kahevAya che, jyAre "sephiyA" gigantism vizALatA. (2) rAkSasI prakAra nigna kaTine jiMjara grAsa oIla AkAranI vanaspati. (3) rAkSasI kadanI kahevAya che. (2) tRNakuLanuM Cymbopogon prANI-hi. Caesius (Nees) Stapf. (AndrogascerI.. pogon caesius Nees). $29Hi ag Gilia rubra (L.) Heller (Syn. dIrdhAyu ghAsa. g grassoil. jijara Polemonium rubrum L.). dIrdhAyu tRNanuM tela.g, rhizome rot. AdunA zekSA mATenI vanaspati. maLa-kadane thatA saDAne phaga. g soft For Private and Personal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Gink0... 233 glass rot. Pythium spp. thI Adune gizzard. peSaNa, daLaNa, jaTharaghaMTI. (2) thatA saDAne rega. gtincture. 90 pakSInA pAcanataMtranuM snAcavIya dIvAle, TakA madyArkamAM Adune khAMDIne kADhavAmAM zRMgI paDavALuM kherAkane daLa, aMga. AvatuM tenuM TiMkacara, jene cUnAnA drAvaNamAM Givotia rottleriformis Griff. da. satata halAvI tene raMga dUra karI gALI, bhAratanuM jhADa, jenAM bImAMthI UjavA vadhelA kacAne pharI spiriTamAM palALI tene mATenuM tela kADhavAmAM Ave che. gALavAmAM Ave che ane agAunAM gALaNamAM glabrous. vALa vinAnuM sarakhI, suMvALI bheLavavAmAM Ave che. sapATI dharAvatuM. inko biloba L. kuMvArI, bAlavArI glacial. himane lagatuM. g age.himayuga. nAmanI mULa cInanI vanaspati, jene zAbhA g drift. himapravAhanA kAraNe thayela mATe vAvavAmAM Ave che. nikSepa. pu. soil. hima nadInA vahevAnA in. rAjasthAna ane gujarAtanuM moTuM kAraNe barapha ane tuSAranA ghasAvAthI banelI majabUta gevazI prANuM - jenI gAya ghaNuM jamIna. glaciation. himanadanuM bhUtadUdha Ape che ane sAMDhanA baLada bhAra rIya kArya, himAcchAdana. khece che. G. type bread. vAMkaDiyA glacis. meTI nadIne kudaratI DheLAva. zIMgaDAMvALAM gAvaMzI prANuM - gAya sAMDhanI glade vanamArga. olAda. gland. grathi. (2) zarIramAM upayogamAM Girardinia palmata (Forsk.) AvatA ke zarIramAMthI utsarjita thatA dravyane Gaud. (Syn. G. heterophylla savatI graMthi, jemAMthI savatA sA (Vahil). Decne. kAzamIra, AsAma paikI keTalAka cetAthI uberita thAya che, ane khAsI TekarIomAM thatI zAkIya jyAre bIjA aMta:strAthI uberita thAya vanaspati, jenA resAnuM jADuM kApaDa, deraDAM che. prANI zarIramAM rahelI AvI graMthiomAM che. bane che. brahma, gala, upagala, bAlya, adhivRka, girdling. vanaspatine jhera ApavA tenA pakvAzaya i.nI agatyanI graMthio che. i. para karavAmAM AvatA ghA-kApA. (2) chAlane cistern. AMcaLanI barAbara pachavADe, pharatAM kuMDALAM karavAM. jayAM dugdha graMthimAMthI dUdha ekatra thAya che ironniera cuspidata (BI.) Kurz te sthAna, jenAM AkAra ane kSamatA eka (Syn. 3. retitulala Thw-). sikkima, sarakhAM nathI hotAM. glandiferous. pazcima ghATa, khAsI TekarIo ane karNa graMthi dharAvatuM. glandiform. graMthinA TakamAM thatuM khAdyaphaLanuM meTuM jhADa. jevuM, graMthinA AkAranuM. glandular, girth. gherA. (2) prANunA khabhA graMthimaya, graMthila. g hair. graMthila vALa - pachavADene zarIrane gherAvo. rema. 4. pubescent, graMthila ramila. Gsekia pharmacioides L. gujarAta, g, tissue. graMthila pezI. (2) eka ke paMjAba, rAjasthAna ane tAmIlanADumAM thatI aneka kaMpanI madatakIya ane dANAdAra khAdyapAnadhArI dIrdhAyu vanaspati. varasathI bharelI pezI, je vanaspatimAM git. ghAsane eka prakAra. sugaMdhita strAva kare che. gitoran. ou le fun. Capparis zeye glass 5121. .g. eye. 0421042 $EUR lonica L. (C. horrida LM). nAmane kIkI hoya tevo kAca je prANIne vADa mATane kAMTALe supa, jenAM pAna AMkhane DALe. (2) kAcanI banAvaTI kaDhImAM nakhAya che ane khAvAnA kAmamAM AMkha. g. house. kAcaghara. (2) paNa Ave che. vanaspatinAM uchera ane saMvardhana mATenuM kI zarAba, For Private and Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir glauconite 234 glucosides kAcanuM banAveluM ucheragRha. glassy (Delacr). jAmaphaLanA rUkSaroga mATe shell ghAtvIca avAja karatuM pAtaLA javAbadAra jaMtu. kavacavALuM (IMDuM). glomerate. saghana rIte gucchAdAra. glauconite. Ple4 HHIRL Hi or 7274Glomerella lindemuthianum. mAMthI maLatuM jhAMkhA lIlA raMganuM khanija, vaTANA, caNA, i.ne thatA rUkSarogane kITa, (2) leha ane poTeziyamanuM nirjalIkRta g. tucumanensis Art ( Muller elyuminiyama silikeTa glaucoscent. zeraDIne thatA lAla saDAne kITa. AsamAnI harita. glaucous. Asa- glomerule. puSpazIrSane guccha. (2) mAnI harita. nAnA sajIvo, pezI, raktavAhinI i.no glazed fruit or vegetable. gabi. sukAI gayelI cAsaNInA AvaraNavALuM Gloriosa superba L. dudhi vachanAga caLakatuM phaLa ke zAka. nAmanI zebhA mATenI mArehI vanaspati, Gleditsia triacanthos L. tri- je vachanAga, khaDanAga, kaMkAsanI, kalagArI pAMkhiyA bAvaLa nAmanuM kAMTALu uttara i. nAme paNa oLakhAya che. amerikAnuM jhADa, jenI siMge Dherane khAvA glottis. kaMThaddhAra, cAsanaLInuM dvAra, jenI mATe apAya che. AsapAsa svarataMtu hoya che. lenoid cavity. skaMdha kUpa. (2) glucase. dhAnya zarkarAmAMthI Izna kare skaMdhAsthi likhela. banAvanAra vanaspati ubhecaka. glucogliadin. nAjamAM byuTena banAvavA corticoids. adhivRkra graMthinA bAhyAglanika sAthe AMtarakriyA karatuM dravya; varaNanI pezImAMthI sravata aMtaHstrAva, je je ghauMnA bIjamAM rahelA premIna rUpe raktavAhinImAM ThalavAtA proTIna ane medanI hoya che. drAkSa zarkara - lujha banAvavAnA daramAM gliding joint. sarakata sAdho. vadhAre kare che. gliricidia. Gliricidia maculata gluco-proteins. 117 ani (H.B. & K.). mULa amerikAnuM lIlA levAmAM AvatA proTInane samUha. khAtara tarIke upayogamAM AvatAM pAnavALuM glucose. drAkSa zarkarA. Dextrose, C Hp0sUtra dharAvatI eka zarkarA, SaTazarkarA globate. gaLAkAra. globular. geLA tarIke vistRta rIte phelAyeluM dravya, anekakAra. globule. galaka, gALI. (2) TIpuM. bazarkarAnA jala vileSaNanI aMtya globe artichoke. Cynara scoly- peidAza. sTArca (kAMjI), kASTaka (selyulojha), mus L. nAmane zAkIya dIrdhAyu choDa. Dekirta, rephinejha, IhyuzarkarA, dhAnya Globocephalus. aMkoDA kRmi. za , dudhdha zake che. aMzata: ke pUrNapaNe globulin. saraLa proTInane samUha; je drAkSa zarkarAnA avazeSa rUpe heca che. A jala adrAvya che paNa mIThAnA drAvaNamAM zakarAne prakAra, vanaspatinAM bI ane drAvya bane che, ukALatAM spaMdita bane che; pAnamAM heya che. pAkI drAkSa, gaLyAM phaLa, vanaspatinA bImAM elabUmIna tarIke madhurasa, iMDAnI jaradI ane saphedI, lohI heya che. ane mUtramAM paNa te heya che; tenA sapheda glochidiate. vAMkI aNIvALuM. sphaTike pANImAM drAvya che. Gloeosporium ampelophagum glucosides. 2420 1521 22 221(Pass.) Sacc. drAkSanI velane thatA jAtA nAiTrojInasa paDe. vanaspati sRSTimAM rUkSaroganuM jaMtu. G. masarium. keLane A sarva sAdhAraNa rIte hoya che, jemAM thatA rUkSaroga mATenuM jaMtu. G. Psidiu. pioSaka tattva bilakule najIvuM hoya che. jhADa. For Private and Personal Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org glue glue. guMdara; saMsaMjana guNa dharAvatuM sthAna vya. glutamin. jae amino acies ane amides. 235 glutelins. saraLa preATInanA samUha prANI ane taTastha drAvaNeAmAM je drAvya nathI jyAre eNsiDa ane alkalImAM te drAvya ane che. gluten. ghauMnA dANAmAM rahele preATIna pracura Taka, narama ghauMnA dANAmAM te 8 TakA ane kaThaNa dANAmAM 26 TakA jeTale hoya che ane ghauMnA leTanA padArthane bhUMjavA ke zekavAmAM te mahattvanA prabhAva pADe che. glutenin. gluTena banAvavA gliadinnI sAthe AMtaraprakriyA karatuM dhAnyanuM dravya. glutinous. cIkaNI ke caLakatI sapATI dharAvatuM suvALuM (dravya). glycerine. gliserIna je vAnaspatika ane prANIja tela ane carakhImAM hoya che ane sAbUnIkaraNa dvArA tene meLavavAmAM Ave che. svaccha, taTastha svAdamAM mIThuM ane cAsaNI jevuM pravAhI, je pANImAM drAvya che; malama banAvavA tathA auSadhanA vAhaka tarIke te upayogI bane che. glycerol. gliserIna. Glycine jawanica . da. bhAratamAM thatI eka vela, jenA upayAga jamInane sthira karavA tathA anya pAkAne AvaraNa ApavA mATe thAya che. G. max L Merr. [Syi. G... soja (L.). Sieb & Zucc; G. hispida Moench Maxim; Soja max (L.) Fiper.] sAcAkhIna; mULa agni eziyAnI paNa bhAratamAM paMjAba, pa. baMgALa, khAsI TekarIA, AsAma, maNipura, himAcala pradeza, kAzmIra ane bihAramAM ugADavAmAM AvatI zAkIca vanaspati, jena khInI dALa banAvavAmAM Ave che, jenAM khImAMthI maLatuM tela rasAInA kAmamAM tathA mINabattI, vArniza, sAbu, raMga ane jaMtughna banAvavA mATe upayegamAM levAmAM Ave che. tela kADhI lIdhA bAda rahetA khALane khAtara tarIke kAmamAM levAmAM Ave che, Gnet.m... glycogen. prANIja kAMjI; (2) camRtanI kAMjI; sUtra CH1Os, eka zarkarA dravya. (3) vanaspatimAM rahelA dravyanuM prANI zarIramAMnuM pratidravya, je kajI ane zarkarAnuM vyutpanna che ane zarIrane jarUra paDe tyAre kAmamAM Ave te rIte te cakRtamAM saMgharAya che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Glycomis penlaphylla (Retz.) DC. kiramIrA. (2) vana lIMbu. Glycophyte. khe vAtAvaraNa karatAM rasAkarSaNa dabANa vadhavA pAme tyAre kSArIya mRdu drAvaNamAM kharAkhara vadhatI na hoya tevI vanaspati. glycoproteins. y glucoproteins. Glycyrrhiza glabra L. jeThImadha; mULa bhUmadhya pradezanI paNa ahIM paMjAba, jammu ane kAzmIramAM thatI zAkIya vanaspati; jenAM mULamAMthI kADhavAmAM AvatA rasa mIThAImAM ane tamAkune suvAsa ApavA mATe upayAgamAM levAmAM Ave che; uparAMta tenAM mULa recaka che ane kapha tathA gaLAnA dardImAM auSadhanI garaja sAre che. Glyptotermis dilatatus Havil. rabaranA'vRkSanA prakAMDa para AkramaNa karate kITaka, Gmelina arborea L. (Syn. Premaa arborea Roth.). zIvaNa, sevana; mahArASTra, pa. baMgALa, tAmIlanADu, Andhra pradeza ane malabAramAM thatuM mehuM. khAdyaphaLanuM jhADa, jenAM kASThane ImAratI kAmamAM ane pharnicara banAvavA upayegamAM levAmAM Ave che ane jenA mAvAnA kAgaLa bane che. gnat, DAMsa, mATe macchara. (2) lAhI cUsavA mATenA mukhAMga dharAvatuM UDatuM jaMtu. gneiss. grenAiTa zailamAMthI banelA Agneya khaDaka. (2) vividha paheALAI dharAvatA paDhAvALAM, kvArTjha ane phelDassAra tathA bAyelAITa ane DraoNrnaMgleMDa khanijavALAM zaila. Gnetum nemom L. mukhyatve maNipura, AsAma ane khAsI TekarIomAM For Private and Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 236 Gnorimoschema... gonad fly. Hypoderma crossi nAmanI bakarAnI cAmaDIne bhAre hAni pahoMcADatI mAkhI. thatA khAdya khIne kSupa, jenI chAlanA resAnAM dAraDAM ane che. G. ula Brongn. khAdyakhIne supa, jenAM bImAMthI kADhavAmAM AvatuM tela saMdhivAM mATe ane dIvAbattI karavA mATe upayAgI ane che, Gnorimoschema glapsigona. rIMgaNInuM jaMtu. G. heliopa. tamAkunA daMDane kAranAra kITa. G. operculella. baTATAnuM chuM. Goa bean. cAdhArI phaLI, cAra khuNI siMga; Psophocarpus telragonolobus (L.) DC. nAmanI AAdI vela, jenI kAcI siMgA zAka tarIke khAvAmAM Ave che. goat. bakarI, bakarI; gAvaMzanI Cara prajAtinuM zIMgaDAvALuM vAgALanAra pAlatuM, dUdha, mAMsa ane vALa ApatuM prANI. chuadapted virus disease. pazune thatA riDarapesTa nAmanA rAgamAM ApavAmAM AvatI bakarImAMthI kADhelI rasI; jue goat virus vaccine. g. and sheep brucellosis. mAlyA ane bhUmadhya tAva tarIke jANItA bakarAM-gheTAMne thatA saMkrAmaka-cepI roga, jethI akALe garbhapAta thAya, dUdha ochuM Ave, AMcaLa para seAjA caDe ane naraprANIna vRSaNa para seAjA Ave. g. hair. 1 thI 5 iMcanI laMbAIvALA bakarAMnA vALa, jenI sAthe halakA prakAranuM Una ke rUne bheLavI halakA kAmaLA ke braza banAvavAmAM Ave che. bhAratamAM tenAM dedaraDAM, mAAM, kAmaLA, sAdaDIe, UMTanA jInanA paDhA ane kADa anAvavAmAM Ave che. g..hair dressing. bakarAMnA vALane vecavA agAu gobar gas plant. bio gas plant. dIvAbattI ane rAMdhavAmAM upayugamAM laI zaThAya tevA chANa ane prANIja kacarAne bAka pAcanathI banAvavAmAM AvatA geAbaragesanA plAMTa, Gods morruse. keDa nAmanI mAchalI. goiter (goitre) najale. (2) jamIna ane kherAmAM AADInanI UNapathI galagraMthine AvatA seo, jemAM rogagrasta baccAnuM maraNa nIpaje che. Gola. baDhATAne eka prakAra, jene gara sapheda heAya che ane je rAMdhatA eka sarakhA rahe che. (2) karIne eka prakAra, golden. seAnAnuM, seAnerI, G. Acre. kAkhInI sudhArelI eka jAta. G. Ball. uttarabhAratamAM thatA TarniyanA eka prakAra. G. Carp. crucian carp. Carassius vulgaris nAmanI mAchalI. 4. nematode. Heterodera rostochiensis Woll. nAmanuM uTAkAkhaMDamAM baDhATAne hAni karatuM kRmi. chu.- shower. garsALe. chu. wattle. Acacia bycamtha Benth. nAmanuM jhADa, jenI chAlanA rasa Indian catechunI barAbarI karI zake tene heAya che. g. yellow. mukhya lekeTano vepArI prakAra. g. y. sweet pea. dhrudharA, Crotalaria vetusa .. nAmanI bhAratabharamAM thatI vanaspati, jenI chAlamAMthI resA maLe che. gol mirch, kALA marI, tenI karavAmAM AvathI jarUrI mAvajata,golphul. suMdaravana ane AMdAmAnanuM jemAM tene dheAvA, sApha karavA, jaMtu rahita banAvavA, sarakhA karavA, peka karavA sudhInAM kAryAnA samAveza thAya che. chu. herd, bakarAMnuM dhaNa, g. pox, bakarAMne thate viSANujanya mAtAne rAga, g. virus vaccine, rinDarapesTa nAmanA gamAM pazune ApavAmAM AvatI bakarAmAMthI kADhavAmAM AvatI rasI. g. warble TAra tADanuM vRkSa. Gomuti palm. Arenga pinnata (Wurmb.) Merr. gematIpAma- nAmanuM tADanuM jhADa, jenA rasamAMthI khAMDa banAvavAmAM Ave che, gonad. jananagraMthi, prajananakoSa banAvanAra liMga-graMthi, je aMDAzaya hAya ke vRSaNa paNa heya. gonadectomy. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gonag 237 Gossypium... jananagraMthi che; vRSaNe ena. gona gooseberry. moTuM lIluM kALuM, lAla din. gauNa liMgIlakSaNenuM niyaMtraNa karato phaLa. liMga-graMthine mukhya ane sakriya siddhAMta. gootee. juo air layering. gonadodrophins. prANInI brahma- gopali. codhAra, kALa bhAMgaro; Ani silgai wiat:2119. gonadotrophic someles indica (L.) O. Kuntze hormone. jananagraMthine uttejita karato (A. ooata R. Br). kAThIca vanagame te aMtaHstrAva. spati, jene ghAsacAre thAya che ane je gonag. jaMgalI DAMgara. suvAsa mATe kAmamAM levAmAM Ave che. gondi. Cordia gharof (Forsk.) gorakhimli. 31127 snivell. Ehrenh Asch (C. rethi gore. rakta, lehI. (2) prANunAM zIMgaDAM Roem & Schm.). nAmanuM gujarAta, vaDe zarIramAM chidra pADavuM. paMjAba ane AdhrapradezamAM thatuM khAdya Gordonia excelsa Bhume. khAsIphaLanuM jhADa. TekarIomAM thatuM jhADa, jenI chAlamAMthI gondni. paMjAba, rAjasthAna ane tAmIlana kALe raMga maLe che, je TapalIone raganADumAM thato eka supa. vAnAM kAmamAM Ave che. gondwana. His9141 du. () gorgan nut. Euryale ferox SabhAratanA dvIpakalpIya vistArane ati lisb nAmanI khAdha kAMTALI zAkIya purA nadI nikSepita kAMpajanya zaila, vanaspati, je kAzamIra, bihAra, AsAma, jemAM phaLadrupatA ochI hoya che. maNapura, tripurA, 5 baMgALa ane uttara Goniocotes gallinae. karaDatI ja. pradezamAM thAya che, jenAM bI zekIne khAvAnAM gonidium. aliMgI bIjANu. kAmamAM Ave che. good. sA. g. drainage. UgatI gorge. akarAMtiyAnI mAphaka khavaDAvavuM. vanaspati ke anya jarUrI lIlotarIne goria. Chrysobogon falous (Spregballe 4g 244519121514 a ng.) Chiov (C.montanus Trin.). rIte jamIna paranA ke bhUgarbha pANIne nAmanI dIrdhAyu zAkIya vanaspati. nikAla karavAmAM AvatI sArI vyavasthA. gorru. eka prakAranI zAraDI. g, mouth. sArA daMtavALuM (prANI). gorrukalapai. eka prakAranI zAraDI. g, tilth. bIne aMkura phUTe ane gosadan. gharaDAM, nakAmAM banelAM prANIvanaspatinI vRddhi thAya te mATe anukULa enI khasI karI temane alaga rAkhavAno bane tevI jamInanI sthiti. vADo. gosadana, pAMjarApoLa. goshala. goods. mAlasAmAna. g perma- ge zALA, dharmAthe pAMjarApoLa. nent kAyamI mAlasAmAna. g, tem. gosling liMga nakkI thavA agAunuM porary kAmacalAu mAlasAmAna. haMsanuM baccuM. go off feed. taMdurasta ane sAdhAraNa gossamer, halakuM pAtaLuM dravya. bhUkhamAM khAvAnuM baMdha karavuM; ceksa mAtrA Gossypium. arboreuum L. (Syn. ane cokkasa prakAranuM khANuM ApavuM. G. nanking Meyen; G. indicam goose. hasa; jALavALA pagavALuM bataka Tod; G. neglectum Tod.). kapAsa, ane haMsa vaccenuM prANuM. (2) mAdA dezIkapAsa, deva kapAsa; kApoMAdikuLane hasa. s. grass, aDabAu cAmaNuM, bhAratabharamAM thato choDa, jenA kapAsiyAcArA tarIke upayogamAM levAmAM AvatuM mAMthI kADhavAmAM AvatuM rU kAMtIne badhA Eleusine indica (L.) Gaertn. ja prakAranAM kApaDa, rabara TAyaranA astara nAmanuM ghAsa ane anya vaNATanA kAmamAM levAmAM Ave For Private and Personal Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir got-ber 288 grade che. tenA sAMThAne kAgaLa banAvavA mATe go to seed. upayogamAM laI na zakAya upayoga karavAmAM Ave che. tenA kapAsiyA teTalI hadanuM (phaLanuM paripakava banI javuM. ane tela kADhayA bAdanA kheALane Dhera go to stalk. bI ke phaLanA bhAge mATenA khorAka tarIke upayoga karavAmAM vAnaspatika rIte vadhavuM. Ave che. klAsiyAnuM tela khAvAnA tathA gourami. Osperonemus gorami sAbu banAvavAnA kAmamAM Ave che. G. nAmanI jAvA ane mereziyasanI mAchalI. arborem L. var nadan (Watt) gourd. Galau 241512 4214g, Prokh. (Syn. G. barbadense gara dharAvatuM tUmaDAM, AkAranuM zAka, phaLa i, L). ijipriAyama rU-kapAsa tarIke jANIto jemAM dudhI, galakuM, keLuM i.no samAveza mULa amerikAne paNa ahIM malabAra thAya che. , ash bhUkuM keLuM , ane da. kAnaDAmAM thato choDa, jenA rUnuM bitter $1341. g., bottle N. kApaDa bane ane kapAsiyAnuM tela khAvAnA ! ane kapAsiyAnuM tela khAvAnA g, pumpkin keLuM. g, ridge tathA sAbu banAvavAnA kAmamAM Ave che. tUriyuM. g, snake cIbhaDuM, g. c. barbadens , amerikana rU. G. spunge galakuM. herbaceum L. kapAsa; mahArASTra, rout. lohImAM yurika esiDa jamA thavAthI tAmIlanADu, Azva pradeza ane karNATakamAM maraghAM ane TakI pakSIne thato saMdhAne thata cheDa, jenA kapAsiyAnA resAnuM rega. (2) ala vA. jemAM paga, kenA kApaDa banAvavAmAM Ave che, ane kapA- sAMdhA paraseja Ave ane jene kAra siyA tathA tene pIlI banAvelAM khoLa badalyA kare ane gUmaDA jevI gAMTha thAya che. Dherane khAvA mATe ApavAmAM Ave che. sAMdhAne rega. G. hirsutum L. (Syn. G. mexi- governing. 641945. canum Tod; G. religiosum Governor Wood. Hig, non (L.). amerikana kapAsa, paMjAba, uttara- chAlavALuM, caLakatA raMganuM, suvAsita cerI. pradeza, rAjasthAna, madhyapradeza, ane mahA- gowshala. zALA. rASTramAM thate kapAsajenA rUmAMthI kApaDa, rade. keTi, kakSA, varga. (2) DhALa. (3) rabara, TAyaranuM astara ane anya aMtaH ane AMtarakula saMsaMjana ke sthiratAnA vaNuTanI vastuo banAvavAmAM Ave ghera jamIna racanAnuM vargIkaraNa athavA che; tenA kapAsiyA ane kapAsiyAne sAmUhIkaraNa. (4) samAMgatA, kada, sAce pIlIne tela kADhathA bAdane avazeSa rahelA prakA2, roga ke DAgharahitatA, guNavattA kheLa Dherane khAvA mATe ApavAmAM Ave i. dhoraNe utpAdita mAlanuM vargIkaraNa. che, tenuM tela khAvAnA kAmamAM Ave che. (5) bemAMthI eka zuddha olAdanuM ane G. indicum Tod. kapAsa, dezIkapAsa. bIjuM saMkara olAdanuM heca tevA pitRonuM G. mexicanum Tod. Zarasa prANuM. g. up. zuddha olAda dvArA 154121; G. nanking Meyen. prANInI olAdanI sudhAraNA karavI, kapAsa, dezI kapAsa, devakapAsa; G. graded. vargIkaraNa karAyeluM. g. negl ctumn Tod. kapAsa, dezIkapAsa, eggs, kada ane guNavattAnI dRSTie devakapAsa, G. stockisan Mast. hIrA- vagIkRta karI, alaga karI lebala lagADavAmAM gudI kapAsa, gossypol. kapAsiyAmAM AvyAM hoya tevAM IMDAM. g. terrace. jevAmAM AvatuM caLakatA pILA raMganuM pALAbaMdhI ropAna. gradient. kramikatA, sphaTIkamaca jherI dravya. pravaNatA, DhALa. (2) ucAI, dabANa, got-ber madhya pradezanuM lAkhanA jaMtunI uSNatAmAnanA parivartanane dara. gradivasAhatavALuM jhADa. ng. cekasa zuddha olAdanA narane peDhI For Private and Personal Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 239 graft dara peDhI olAda sudhAravA mATe karavAmAM AvatA upayAga. (2) ka, AkAra, vajana, bhautika ane rAsAyaNika lakSaNA jevI guNavattAnA AdhAre utpAdita vastuonuM vargIkaraNa. (3) jamInanI sapATIne sarakhI karavI. graduated. *macihnAMkita, azAMkita. graft. kalama, uparAya sakara. (2) juThThA judA prakAranuM vAnaspatika joDANa ke ekIkaraNa, jemAM mULavALA prakAra keMda (stock) kahevAya, jyAre tene joDavAmAM AvelA bhAga kalamakura ke kalama kahevAmAM Ave che. (3) AvI rIte kalama karavAthI thavA pAmatI vRddhi. g. chimaera. kalama saMkara. chu.-hybrid. kalama ane sakaranA joDANathI ane baMnenAM lakSaNa dharAvatI saMkara pedAza. g. union. mULa prakAMDa ane kalama karelA bhAganuM joDANa. graftage. vAnaspatika rIte vanaspatine ugADavI. grafting. skaMda dharAvatA cheADanI sAthe anyanI kalama joDavI, kalama karavI; mULa kaMda ane kalama evA be bhAgathI vanaspati UbhI karavAnI paddhati, kalama karavAnI paddhati. g, saddle kAThI kalama mAMdhavI. g., side pArsIMca kalama karavI. gy slice trAMsI kalama karavI. g, tongue jINI karavI g, top Toca kalama karavI. chu., wedge or cleft phAcara kalama karavI. g. by approach. AMbA jevA sadA harita jhADanI kalama. g. clay. kalamabaMdha mATI. (2) kalama karelA sAMdhAne joDavA banAvelI mATI. * pHnI 75*krA mRtatattva dharAvatI mATI jemAM ekabhAga gAyanuM chANa ane eTalI ja gheADAnI lAda hoya che. A baMnene pANImAM bhIMjavI; kalama svAthe Ave tyAM sudhI mizraNa rAkhI, tene masaLI manAvavAmAM AvatI kalama khAMdhavA mATe viziSTa prakAranI mATI. jI. knite. kalama karavAnA kAmamAM levAmAM AvatI sIdhA pAnanI charI. chu. wax. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gram madhapUDAnuM mINa, TeleA, rejhinanuM mizraNa, je kalamanA bhAgane sAMdhavA mATe vAparavAmAM Ave che, jethI kalama karelAM aMgAmAM pANI ke pavana pravezI rAke nahi. grain, anAjanuM bI ke dhAnyanuM phaLa, jJAA, anAjane kaNa. (2) mAkhaNa anAvavAmAM mAkhaNanI banatI dANAdAra avasthA. (3) kAchanA taMtunI gAThavaNI, dizA ane tenA prakAra, kASThanI dANAdAra vasthA. g, sound akSata dANA. g. binder. dANAbhaMdhaka. g. box, khIne AravA mATe, zAraDInI sAthe joDavAmAM AvatI khIne rAkhavAnI peTI. 4. crop. anAjanI dhAnyanI phasala. g. density. dANAnuM dhaTatva, g. drill, dANA- eravA mATenI zAraDI. g. dryer. laNelA dANAnA bheja dUra karavAnI cAMtrika yukti, jemAM garama karyA vinAnI havA pasAra karavAmAM Ave che. g. moth. dhAnyamAM paDatuM kuduM. g. pan. anAja bharavAnuM pAtra, koThI. g screenings. anAjane vINavAnI paddhati, jemAM bhAMgelA, halakA prakAranA dANA ane anya prakAranI azuddhione dUra karavAmAM Ave che. DhArane tenA khANamAM anAjanA dANA AMdhyA pachI A rIte anAjane sApha karI tene vINavAmAM Ave che. g. smut. dhAnyane thatA aMgAricAnA zaga. grainage. rezamanA kIDAnAM bI pUrAM pADanAra saMsthA graineur. rerAmanA krIDAnA khInI saMsthAnA saMcAlaka. gram. caNA, Bengal gram. (2) 0,035 ausane meTrika paddhatimAM vajana mATenA ekama. gr. blight. Mycosphaerella pinodes (B & Bolx) Niess! (Ascochyta sisi Lib.). nAmanA kITathI caNAne thatA rAmanA eka prakAra, jemAM caNAnAM pAna, prakAMDa ane dANAne badAmI zaganA DAgha lAge che. gr.caterpillar. caNAmAM paDatI Heliothis armigera Hubn. nAmanI For Private and Personal Use Only -
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org graminens IMcaLa, A IcaLa kapAsanAM jI`DavAmAM paNa paDe che. gr. cutworm. Agrostis ypsilon Rott; A. flammatra, Schiff; nAmanI caNA, baTATA, ghauM, ja, tamAku, khasakhasa, rajakA i. mAM paDatI IMcaLa, je A vanaspationAM mULane kApI khAya che. gr. dry root rot. Macrophomin phaseoli nAmanAM jaMtuthI caNAne thatA eka rAga. gr. podfly Agromyza obtusa M. nAmanuM caNAmAM paDatuM jaMtu. gr. root rat. Opercullela by dfickithI caNAnAM mULane thatA roga. gr rust. caNAne Uromyces cicerisariemtimithI caNAne thatagerunA roga. gr. stem rot. Sclerotinia sclerotiorumthI caNAnA cheDanA prakAMDane lAgatA saDA. gr. wilt. Fusarium orthoceros var. ciceri nAmanI phUgathI caNAne thate eka rAga. gram (me). senTimITara-grAma-sekaMDa paddhatimAM daLanA mApa mATene ekama Gram H.C.V. DenmArkanA jIvANuvijJAnI, jeNe 1884nI sAlamAM kasoTI heThaLanA namUnAne madyArkathI raMjita karI temAM rahelA jIvANunI cAkasatA jANavAnI grAma nAmanI paddhati vikasAvI. gram negative. namUnAmAM jIvANunI hAjarI jANavA madyArkanI madathI karavAmAM AvatI kaseTImAM jo raMga pakaDe nahi te tene grAma negeTIva-grAma tyAgI kaseTI kahe che. gr. positive, A kaseTImAM namUne tene asala jAMbalI raMga gumAvatA nathI mATe tene grAma-peAjhiTIva grAma-rAgI kaseTI kahevAmAM Ave che. gr. stain, DenmArkanA grAma eca.sI.vI.nAmanA jIvANu vijJAnIe namUnAmAM rahelA jIvANu jANavA, madyArkanI madadathI vikasAvelI kaseTImAM namUnAne raMjita ke viraMjita banAvavAnI paddhati. gramineus. tRNanI zreNIne lagatuM graminivorons. tRNabhakSI, dhAsa khAnAra. graminology. tRNa vijJAna. 240 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir grape gram pasand. eka prakAranuM dhAsa. granary. chaDelA dANAne jALavI rAkhanAra bhaMDAra. (2) mabalakha anAja pedA karatA pradeza. Grand Duke. plama phaLane eka prakAra, jemAM phaLa meTuM, aMDAkAra, viSama adhicAvALu, capaTI Toca ane kALI chAla tathA lIlA garavALuM hoya che. granite. amla, Agneya, sphaTikIya kharabacaDA dANAdAra raula, jemAM phelsapA2, kvArTsa, akharakha ane hembrenDe mukhya hoya che. g. chips. grenAiTa zailanA nAnA TukaDA. grant, anudAna. granular. dANAdAra, kaNIdAra. chu. fertilizer. dANAdAra khAtara. g. soil. nAnA gALa kaNavALI muThThA, g. tissue. rujhAI rahelA dhAma thatI dANAdAra pezI racanA. granulate. dANAdAra-kaNIdAra banavuM. (2) dANAdAra, kaNIdAra. granulation. dhA rujhAtA thatI sUkSma lAla carakhIja racanA. (2) kaNa tarIke daLanuM saMdhanana. (3) madhamAM drAkSa zarkarA jevA sphaTika jAmavA, athavA zarkarAnI anya cAsaNImAM sphaTika banavA granule. dANe, NI. granuloma. khaMjavALa AvatI hoya te sthAne akhUMda ke pezIne kaNa thavuM, granum. haritadravya. grape. drAkSa; Vitis inifera L. drAkSAdi kuLanI mIThA, peASaka, amakhAdAra phaLa pedA karanAra velA; je paMjAba, uttara pradeza, mahArASTra, karNATaka, AMdhrapradeza ane tAmIlanADumAM TUMkA ziyALA dharAvatA sUkA pradezamAM thAya che; pAnakhara ane ziyALAmAM virAma karI vasaMtamAM khIlI UThI unALAmAM paripakva bane che. varSamAM te e phAla Ape che gr. sugar. glukAsa nAme naNItI drAkSa zarkaza. gr. vine. drAkSane vele. gr. . anthracnose. Gloeosperium ampelophagnum (Pass) For Private and Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir grape fruit 241 gravimetric method Sacc. nAmanA jaMtathI drAkSanI velane mane jakaDI rAkhI tene thatA ghavANane thato rUkSa rega. gr.v. black rot. aTakAve che. gregg. badAmI athavA Guignardia_bidioelli thI drAkSanA ghesasileTiyA raMganI jaradI ane temAMnuM velAne thato roga. gr-v- brown sapheda tattva harita hoya tevuM I. AvA leaf spot. Cercospora viticola prakAranI ghaTanA jIvANuthI banavA pAme drAkSanI velanAM pAnane lAgate eka che. gr- farming. cArA mATe rega. gt. v. chafer beetle. ugADavAmAM AvatuM dhAsa. gr- land. Adoretus lasiophygus E. 11H tRNabhUmi, bhUmi je para ghAsa UgatuM heca drAkSanI velane thatuM DhAlapakSajaMtu. gt. v. paNa je para khetI kAma thatuM na hoya. downy mildew. Plasmopara gr. .. management. tRNabhUminI vilicola Berl. and de Toni? vyavasthA ane mAvajata. gr-pea. laga. drAkSanI velane thato roga. gr, v. fea gr. poisoning. 5101 21$EUR 201 beetle. Scelodonta strigicollis 210al Herria e r ai Mots. nAmanuM drAkSanI velane nukasAna prakArane roga, je AchA raMganA prANIkaratuM jaMtu. gr.v. girder beetle. enA cekasa prakAranuM ghAsa khAvAthI thAya sthenias grisator FabrTa nAmane che; AvAM prANuo A prakAranA ghAsa drAkSanI velane kITa, gr. v. powdery pratye saMvedanazIla hoya che. gr- stagmildew. 618101 42 Uncinula gers. grass tetany hypomagnenecato (Schw.) Burr. 17onen saemia, grass staggers, lactation drAkSanI velane thato rega. gr .v. tetany. I. nAme gAyane thate jIvaleNa rust. Phakospora vitis nAmanI roga, jemAM megneziyamanI UNapa ane kugathI drAkSanI velane thato gerune roga. lehImAM keziyama megneziyama guNettaramAM gr, v. thrips, Rhibibliorotrips thatA vikSepathI ziyALAnA pAchalA bhAgamAM cruentatus M. nAmanAM drAkSanI velamAM AvA prakArane roga thAya che. AnI sAme paDatAM zipa jaMtu. gr, v. zinc dUgha para nabhatAM vAcharaDAne megneziyama ane deficiency disease. jasatanI lAhavALo pUraka khorAka Apavo joIe. UNapathI drAkSanI velane thato roga. gravel. zaila ke khanijanA, retInA grape fruit. cepa kraTa nAmanuM phaLa. Pa- kaNa karatAM moTA dANa. gravelly mparabanasa, chna bombilimaas, loam. 25 thI 50 TakA grevala ane Citras paradisi Macf. (C.documa- vadhAre pramANamAM retI, ane alpa na var. racemosa Roem; C. pramANamAM kApa dharAvatI vAtoDha mRdA. decumana var. paradisi, Nichols; gr. soil. HLN 50421901 C. racemosa Marc i. nAma dharAvatuM cevalanA kadanA TukaDAvALI jamIna. nAstA vakhate khavAtuM phaLa, jemAM prajIvako gravid. aMDavALI ke garbha dhAraNa karelA "sI" ane "bI" heca che. esiDa ane garbhAzacavALI (mAdA). thAmIna dharAvatuM phaLa. gravimetric method. bhAramitIca grass, tRNa, ghAsa; jemAM tRNakuLanA paddhati. (2) pANIne bheja mApavAnI paddhati, varSAyu ke dIrdhAyu velA prakAMDavALA ghAsane jemAM mATInA namUnAne 105-110deg se. samAveza thAya che ane jemAM zeraDI, vAMsa, uSNatAmAne sUkavavAmAM Ave che, jethI bAjarI, juvAra jevA dhAnya pAkane paNa temAMnuM pANI dUra thayAnuM ane sUkI mATInuM samAveza thAya che gr, cover. vipula vajana meLavI zakAya che. graviUgelA ghAsathI racAtuM AvaraNa, je jamI- tational water. gurutvAkarSaNathI ka. ko.-16 For Private and Personal Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir graze 242 green jamInamAM pharatuM pANI. (2) paMpathI bhinna (2) apakva, kAcuM, lIluM. (3) sApha rIte gurutvathI ApavAmAM AvatuM pANI. karyA vinAnuM. (4) lIlI vanaspati, lIloraze. ghAsamAM Dherane carAvavAM. gra- tarI. (5) lIlo (raMga). gr- almond. pier, DhAra cAranAra. pistAM, Pistacia Dera L. nAmanuM grease. akhAdya DukkaranI carabI, je 40deg uttara bhAratamAM thatuM jhADa, jenAM bI eTale se. karatAM nIcA uSaNatAmAne ghanIbhUta pistAM khavAya che ane tene mIThAImAM thAya che ane hera ane gheTAnI Telo suvAsa ApavA upayogamAM levAmAM Ave nAmanI carabIthI bhinna hoya che.(2) marelAM che. gr, belt. manaraMjana ke kRSi mATe prANInI pigALelI carabI. (3) UMjaNa alaga rAkhavAmAM Avato jamInano paTTo. mATe upayogamAM levAmAM AvatI carabI. gr, feeds. sUkavyA vinAne lIlo cAre. greasy. cIkaNuM. peTroliyamanI pedAza. gr. fodder. alal2121. gr. gram. gr, wool. mAvajata karAyA vinAnuM, HL. Phaseolus aureus Roxb. (P. ane mINa, prasveda, retI, vAnaspatika mung auct, non I; P. radiatus drazna, chANa, bheja I. dharAvatuM Una. aucts on L.). nAmanuM lIlA dANA, greater cardamom. moTI elacI, zAkabhAjI tathA kaThoLa tarIke rAMdhIne ela. Murrang elaichi, Amom- khAvAmAM AvatuM dhAnya; tenI dALa khAvAnA am sabulatum Roxb. nAmanI elacI, kAmamAM Ave che ane ghAsa herane cAra jenA choDa 5. baMgALa, AsAma, tAmIla tarIke ApavAmAM Ave che. gr-hay. nADu ane sikkImamAM thAya che ane jene sUkavyA vinAnuM ghAsa. (2) sApha karyA pachI mIThAImAM suvAsa mATe upayogamAM levAmAM paNa lIluM rahetuM ghAsa. gr honeyAve che. madhapUDAmAMnuM, bheja dUra tha na hoya tevuM madha. gr- house. vanaspatigRha, pAdapagreater galangal. Alpinia gala gRha, vanaspati ucheragRha. (2) umA nga (L.) Willd; (Languas gala ApavAmAM AvatuM hoya tevuM kAcanuM ke nga (L.) Stuntz). 11Hell sluit plAsTikanuM gRha grinol khol. nAjukavanaspati, jenAM mULa masAlA tarIke ane Thu 214514. gr.leaf manuring. bASpazIla tela kADhavA upayogamAM levAmAM ulai 4100 4182. gr. leafy vegeAve che; jenAM kAcAM phaLa khAya che, ane tables. piSaka pAna dharAvatI lagabhaga bI masAlA tarIke vaparAya che. 20 prakAranI bhAjI, jemAM prajIvaka ane greater wax-moth, Galleria khanija lavaNa hoya che ane je bIthI mellonella L. nAmanI madhapUDAnI vAvavAmAM Ave che. (2) lIlAM pAnavALI IyaLa. zAkabhAjI, bhAi.g, manure crops. greater yam AsAma, gujarAta, khAtara tarIke pAka ugADa, jemAM meTA tAmIlanADu, pa. baMgALa, madhya pradeza i.mAM bhAge zaNanA pAkane samAveza thAya che. thate kaMdadhArI ArahI supa. (2) lIlA paDavAsanuM khAta2. gram. reat Scot, nIlagirimAM thato trampler. lIlu khAtara dabAvavAnuM baTATAno eka prakAra. ejAra - sAdhana. gr, manuring. recian foxglove. Digitalis lIluM khAtara ApIne pAka pakavo. 9 lanata Enrh. nAmanI mULa yuropanI mint. kudIne. gr, onion. kaMda goLa paNa kAzamIramAM thatI vanaspati, jenAM ane paripakava bane te pahelAM ja kADhI pAnanuM auSadha bane che, je hRdayaregama lIdhelI DuMgaLI. (2) lIlI - kAcI DuMgaLI. kAmamAM Ave che. gr. peach aphid.Myzus persicae green. tRNAcchAdita jamInane TUkaDe. Sulz. nAmanuM tamAkumAM paDatuM mAM mazI For Private and Personal Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir greens 248 grit. nAmanuM jatu, je tamAkunAM pAna, prakAMDa, bhAratIya dvIpakalpanA pUrva ane pazcima kaLa. prAvara i.ne rasa cUse che, jethI chADa pradezamAM thatuM jhADa, jenI chAlanA resAnAM regiSTa dekhAya che; pAna sUkavavA akSama deraDAM bane che. Gr. histula Vahl. bane che, ane te parathI baTATAne viSANane khaDabrAmaNuM nAmanI vanaspati. Gr. 314&tha 414 3. gr. peas. cui laevigata auct., plur. non Vahl. vaTANa, apakava vaTANAnA dANA. gr- katha bevala nAmanI vanaspati, Gr, microcos pepper. lIlAM maracAM. gr- scale. L. nAmanI eka vanaspati jenA sigAreTane Coccas oiridis nAmanAM jaMtu. gr. viTALavAnA kAgaLa banAvavAmAM Ave tea. Oleh 941. go. tinged 0. Gr. oppsitifolia Buchaolna. aai zivni. gr. vege Ham. ex. Roxb. alha coyuyul tables. lIlI zAkabhAjI. gr- nAmanuM himAlayamAM thatuM nAnuM jhADa, jenAM vitriol. $2214 2142. gr. wattle. phaLa khavAya che, chAlanA resAnAM doraDA Acacia decurrens nAmanuM jhADa, jenAM banAvavAmAM Ave che, ane pAnane cAro kUlamAMthI sugaMdhI dravya maLe che, je grIna bane che. Gre tena (Forsk.) veTala tarIke oLakhAya che, jenuM kASTha Aschers & Schwt. (Syn G. baLataNa mATe kAmamAM Ave che ane jene populifolia Vahl; Chadara tena vanIkaraNa mATe vAvavAmAM Ave che. gr. Forsk). gajethI, nAgavela ane jItelI wood. sUkavyA vinAnuM kASTha. grow nAmanI paMjAba, rAjasthAna ane tAmIlacutting. narama kASTane kApavAnI prakriyA. nADumAM thatI khAdya bI ane phaLavALI vanagreening. sUryanA taDakAmAM baTATAne spati. Gr. tiliaefolia Vahl. brAmaNa khullA rAkhI tene raMgamAM parivartana lAvavuM. nAmanI uttarapradeza, madhyapradeza, tAmIlameens. mAnavInA khorAkanA upayogamAM nADu, bihAra ane orisAmAM thatI khAdya AvatAM lIlAM pAna, AvI vanaspati. phaLanI vanaspati, jenuM kASTha biliyarDane gregarious. jathacArI, (2) juthamAM karyu ane krikeTanI ramatanAM sTampa banAUgatuM gr, flowering. eka ke vadhAre vavAnA kAmamAM Ave che. Gr. villosa varSomAM thatAM pupedabhava. Willd. pArekhaDA nAmanI vanaspati, je Grevillea robusta A. Cunn. gujarAta, Adhrapradeza ane tAmIlanADumAM ex R. Br. Hi Silver oak thAya che ane jenAM phaLa khAvAnA kAmamAM athavA Silky oak tarIke oLakhAtuM zobhA Ave che. mATe ugADavAmAM AvatuM jhADa, jenAM pAna grey jungle fowl. Gallus sonecA ane kephInA bagIcAmAM khAtara tarIke jaati. nAmanuM pazcima ane dakSiNa bhAratanuM upayogamAM Ave che; jenuM kASTha kaThaNa che jaMgalI marachuM. ane kabATa che. banAvavA mATe tene upayoga- Grey mullet. Mugal cephalus, mAM levAmAM Ave che. thirutha, chaala madavai 1140 Grewia asiatica L. (Syn. G. mAchalIno prakAra. elastica Royle). phAlasA, khAdya phaLa grinder. dANuM pIsavAnuM yAMtrika sAdhana, mATe bhAratabharamAM ugADavAmAM AvatI eka ghaTI. vanaspati, jenA kASThamAMthI golphano daMDa grinders. dADha. banAvavAmAM Ave che. Gr. elastica tripes, zULa, dukhAve Royle. $1471. Gr. glabra Blume gristle. $124. (Syn. Gr. laevigata auct.; plur. grit. dia! 242042131 4242041 2331, non vahl. katha bevaLa nAmanuM da. je maradhInAM baccAMne, tene khorAka jaTharamAM For Private and Personal Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir groin 244 groundnut daLAya te mATe ApavAmAM Ave che. TakA bhAga tenAM bI mATe, 8 TakA bhAga gritty- dANAdAra. khAvA mATe, ane 70 TakA bhAga khAdya groin. jaThara ane jAMga vaccene prANunA tela kADhavA mATe upayogamAM levAmAM Ave che. zarIrane bhAga, kaTipradeza. vAvavAmAM AvatI tenI vividha jAto, Gos Colman. AyAta karelI drAkSane vRddhine prakA2, tene UgavA ane phaLavA eka prakAra, je goLa ane kALA raMganI mATe jarUrI banato samaya, tenAM pAnanAM hoya che. kada ane prakA2, phaLanAM kada ane AkAra, gross, kula, samagra. gr, change. dANAnA AkAra ane tene AvaratuM che, sUkSmadarzaka sAdhananI madada vinA najare raMga i.nI daSTie te vividhatA dharAve che. tenI dekhAtuM parivartana. gr- energy. mukhya jAtomAM koramaMDaLa, belDa, pI naTa kula garamI, kula UjA, kula dahana. (2) ane reDa nAtAla che. mukhyatve te kharIpha vastunI saghaLI upacayana pedAzanuM pUrepUruM pAka tarIke vAvavAmAM Ave che. tenI siMga dahana thatAM UrjAnuM je pramANa rahe te vAtAvaraNamAMthI nAITrojana le che paNa UrjA, AvI vastunI uSmAnuM kula nahi moTAbhAge te poTAza ane cUnAmAMthI tenI paNa tenAM poSaka tattvanuM mUlya sapaDe che. vRddhi mATe Avazyaka poSaNa meLave che. gr. pathological change. grn. cake. Huna vida anill roganA pariNAme koI aMga ke pezImAM tela kADhI lIdhA bAda zeSa rahetI tenI pedAca, najare dekhAya tevuM AveluM parivartana. je magaphaLInA kheLa tarIke oLakhAya che; ground bhUmi, AdhAra. gr. colour. temAM UMcA prakAranuM poSaka tattva ane pAkatAM ane pAkelAM phaLane lAla raMga. proTIna rahelAM che. tene daLIne tene loTa gr coverjaMgalamAM zAkIya vana- banAvavAmAM Ave che, je bALako ane spati ane nIcA UgatA supa. (2) meTerAMo mATe piSaka khorAka bane che. jamInanI najIka UgIne tene Avarita tenuM sahelAIthI pAcana thAya che. madhupramehanA karatI vanaspati. gr, curing, jamIna rogIo mATe te anukULa rAkanI garaja para pAtharI keAI dravyanI karavAmAM AvatI sAre che. ghauM ane bIjAM dhAnyanA leTanI sUkavaNa. gr, meristem. AdhAra sAthe bheLavI tenI khAdya vastu banAvI zakAya vibhajyA, AdhAra vadhanazIla pezI. che. magaphaLIne kheALa Dherane khAvA mATe gr sulphur, 325 2dha dharAvatI apAca che, uparAMta tene sAru khAtara bane cALaNImAM cALavAmAM Avato gaMdhakane 3. grn. collar rot. Pellicularia bhUke, je kaMganAzaka tarIke upayogI bane rolfsizthI magaphaLIne thato roga, jemAM che; bhUke jema bArIka tema tenI guNavattA choDa pILo paDI sukAI jAya che. grn. vadhAre heca che. gr- water, jamInane dry root rot. Macrophomina zArI ke khedIne meLavavAmAM AvatuM phaseoli thI magaphaLIne thato eka roga. bhUgarbha pANa. grew. How- jalIthI grn. haulms. magaphaLIne kADhI pravaNatA anusAra bhUgarbha jaLane pravAha. lIdhA bAda rahetA bhAgane DheranA cAra grow. level. bhUgarbha jaLanI sapATI. tarIke upayoga karavAmAM Ave che. groundnut. magaphaLI, bheyasiMga; rajakA karatAM te halake hovA chatAM temAM Arachis hypogaea L. 414422 orci ThIka pramANamAM poSaka tattvo rahelAM che. mahattvanI telIbiyAMnI vanaspati, jenuM mULa grn. irregular leaf spot. vatana brAjhila che, jene mukhyatve gujarAta, Mycosphaerella arachidicola HlmahArASTra, Adhra pradeza ane tAmilanADumAM phaLIne thatA rogane prakAra. grn. ugADavAmAM Ave che. A pAkane 12 kernels. magaphaLInA dANA, jemAM sastu For Private and Personal Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org group ane samRdhdha 25thI33 TakA vAnaspatika proTIna raheluM che, 10-20 TakA zarkarA drazye, ane 40-56 TakA. carakhI hoya che. temAM raheluM preTIna supAcya che, uparAMta magaphaLamAM phespharasa, cUne ane prajIvakA e' ane 'bI' rahela che. magaphaLIne vATIne tenuM dUdha ane A dUdhanuM dahIM banAvavAmAM Ave che. grn. leaf mi ner. magaphaLInA pAna karate Stomopteryx nerteria M, nAmane kITa. grn. mosaic. magaphaLIne thatA viSANujanya rega. grn. oil, magaphaLInuM tela, je rAMdhavAmAM vaparAya che. vanaspati dhI anAvavA mATe paNa te upayegI mane che. te sAbu, sauya prasAdhane, mANakhattI, malama i. banAvavA mATe kAmamAM Ave che grn. peg, phalita thayA pachI aMDAzaya vistAra pAmI meATA phaLarUpe jamInamAM bhAgaLa vadhI jene phaLa khajhe che te. grn. quality. magaphaLInI guNavattAnuM mAya temAM phAM, tenuM kudaratI vajana, dANAnuM kada, tene raMga, temAM rahelA telanuM pramANa i. ghaTakA dvArA nIkaLe che. magaphaLInI guNavattA. grn. root rot. Pellicularia filamentosathI magaphaLIne thatA eka rAga. grn. rosette. magaphaLIne thA viSANujanya rAga, grn. shell. magaphaLIna phAM,phe je magaphaLInA kula vajananA 20-40 TakA dharAve che ane je khALavAmAM kAmamAM Ave che, tenI rAkhamAM 1.5 TakA peTAza ane 3 TakA cUnA hoya che. kRtrima khAtaramAM maMdaka tarIke te upayegI khane che. grn, stem horer. Sphenoplera perroteti G. nAmanI magaphaLInA prakAMDane kAratI gAbhamArA IMcaLa. gm. tikka disease. Cercospora personala (B & C) Ell & Everth C. arachidicola Hori, magaphaLIne thA eka rAga. gm, thrip magaphaLIne thripa nAmanA kITa. group. jatha; samUha. gr. variation. 245 grub. eja jAtanA samUhanI vividhatA, je vyaktie.nI vividhatAthI bhinna heAya che. grove. nAnuM vana, vRkSasamUha, bagIcA, jhADa. (ra) AMkA grow. vRMgatA. ane jADAImAM vadhavuM. (2) UgavuM (3) khetI karavI, vAvavuM. gr. wild. game tema UgavuM. growing. UgatuM, vadhatuM, vardhanazIla, meTuM thatuM. gr. conditions. jamIna, varasAda, sUryanA prakAza, uSNatAmAna, khetI i, jevI jIvavA ane vadhavAmAM kAraNabhUta khanatI paryAvaraNIya paristhiti. g". mash.meTAM thatAM pakSIene ApavAmAM AvatuM khANuM. gr.period. vIkALa, vadhavAne-vRddhinA samaya. gr. point. vadhI agra, vardhanazIlapezI, sarjaka biMdu, agrakASavardhana. gr. region. sarjakSetra, vardhIpradeza. growth. vRddhi. (2) jIvaMta sajIvanA kadamAM thatA vadhAre. (3) arju, seAo i. (4) prAthamika avasthAthI mAMDI paripakvatA dhAraNa karavAmAM Ave tyAM sudhI sajIvana thate vikAsa. gr., sliding visarpI vRddhi. gr, vegetative vAnaspatika vRddhi gr. correlation. vRddhi sahasaMbaMdha. gr. habit. vRddhikrama. g. hormone. vRdhdhikAraka aMta:srAva, g. inhibitor. vRddhi nirodhaka. gr. layer. vRddhinA vArSika krama darzAvanAra stara, g. movement. vRddhi gati. gr.percent. vananAM pramANa ane guNavattA vaccene guNAttaranI zarUAtanA samaya ane tyArapachInI samayanI dRSTie TakAvArI. chu" promoting vitamin. vRddhipreraka prajIvaka-e.' gr. regulating stystances. vanaspatinI vRddhina niyAmaka dravyo. chu". rings. vArSika vRddhidarzaka vanaspatinA ADachedamAM dekhAtAM valA, g. stages. vanaspatinI vRddhinAM cAsa tamamAe - samayeA. gir. substance. vRddhi dravya. gruh. (2) DALa, DhAla pakSa sajIvanuM Digsa. (3) jhADa ke bhrupane kApI lIdhA pachI jamIna Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gruel 246 Guizotia... para paDI rahevA pAmatuM haMThuM ane tenAM mULa. jhADa, jenAM phaLa khAdya che, chAlanA rubber. mULanI sAthe vanaspatine resAnAM deraDAM banAvavAmAM Ave che, ane ukhADanAra cAMtrika sAdhana. chAlanA kADhAne upaga khAMDane zuddha karavA gruel. garama ke ThaMDA pANImAM taiyAra mATe thAya che. G. almifolia Lamk. karavAmAM Avate Dherane khorAka, zetuM. rUdrAkSa. Guaiacum officinale L. Rilele gugal. 7111010; Commiphora jhADa. roxburghii Arn. Engl. (BalsaGualtheria fragmentissima Wall. modendron roxburghii Arn. 11 Hej eka saurabhika choDa. rAjasthAna ane gujarAtamAM thatuM jhADa, guanabara. mAmaphaLa. jenI chAlanA rasano upayoga sugadhI guano. perumAM AvelA dvIpamAM maLatI dravyonA sthirIkaraNa mATe karavAmAM dariyAI pakSIonI hagAra, je nAITrojana Ave che. guggul. gUgaLa. g. ane kemphirika esiDathI samRddha hoya che dhup. Allanthus triphosa (Deane je khAtara tarIke upagI che. mAchalI- nns.) Aston (A. malabarimAMthI banAvavAmAM AvatA khAtarane paNa ca Dc.). gUgaLa dhUpa nAmanuM da. bhAratanuM A nAma ApavAmAM Ave che. jhADa, jenI chAlamAMthI nIkaLatA rasane uar, gavA2. dhUpa karavAmAM Ave che, pAnama thI kALe guard cell. rakSakakoSa. raMga maLe che, jenA vaDe sATina kApaDane Guatemala gama grass. raMgI zakAya che ane kASTanI dIvAsaLIo, Tripsacum laxum Nash. 4140 banAvavAmAM Ave che. tRNakuLanuM ghAsa. Guignardia bidroelli. Salah guava, jAmaphaLa, jamarUkha; Psidium, velanA eka roga mATe javAbadAra jaMtu. guajava L. nAmanuM mULa amerikAnuM G. camelliae. 24101 31307 401 54 paNa bhAratabharamAM khAsa karIne gujarAta, roga mATe javAbadAra jaMtu. paMjAba, uttara pradeza, bihAra, mahArASTra Guilandina moringa. saragavAnuM jhADa. ane AMdhra pradezamAM thatuM phaLa, jenuM jhADa guinea. Numida meleagris. nAmanuM madhyama kadanuM, majabUta ane dIrdhAyu hoya uttara AphrikAnI jAtanuM pAlatuM pakSI. che. jAmaphaLa svAdiSTa, amlIya che ane g.grass. G. 4121. Panicum maxitemAM prajIvaka sI', kelziyama ane mum Jacq. nAmanuM mULa badrikAnuM EUR124224 $143. g. anthracnose. dIrdhAyu ghAsa, jene ghAsacArA mATe ugADaColletotrichum psidii (Delacr) vAmAM Ave che. ghaNA prakAranI jamInamAM Sheld. ane Gloeosborium bsidit te UgI zake che, paNa baMdhiyAra pANuvALI Delacr. thI jAmaphaLane thato rakSaroga. jamIna tene mAphaka AvatI nathI. g. g. fruit canker.Pestalotiopsis squash. Xe. pridii (Pat) Venkatakrishni Guizotia abyssinica Cass. 242ah. nAmanA kITathI jAmaphaLane thato rega. sANI, rAmata, kALA tala tarIke g. mealy scale. Pulvinaria 2107 musi 442 4 Bloi yet a 21621 psidii Maskell. 11401 on 744all pradeza, Andra pradeza ane orisAmAM cIkaTa kITa, thatuM jhADa, jenAM bImAMthI kADhavAmAM AvatuM Guazuma tomentosa Kunth. tela raInA kAmamAM Ave che, uparAMta rUdrAkSa mULa amerikAnuM paNa ahIM pa. baMgALa. dIvAsaLI, sAbu ane raMgamAM paNa tene Adhrapradeza ane tAmIlanADumAM thatuM upayogamAM levAmAM Ave che. For Private and Personal Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 247 Gujhia... Gujhia weevel. Tanymecus indicus Faust, nAmanuM ghauM, khasakhasa, jaya, vaTANA, caNA, DAMgara ane rAImAM paDatuM dhaneDuM, uparAMta te juvAra, makAI, kapAsa, rANa, dALa, karaDI, baTATA, tamAku, kAkhI, phalAvara i.ne paNa hAni paheAMcADe che; rAtanA no vanaspatinAM kumaLAM mULane kApI temane bhAre nukasAna pahoMcADe che. gujjar. gujara; uttara pradezane cAyAvara gheTA ane DhAra cAranAra ane pALanAra. gujur. pILAM phUlanI gujarAtamAM thatI eka zAkIya vanaspati. Gulabi grape. gulAmI drAkSa nAmanI gALa, jADI chAla, naramagara ane gulAma jevI vAsa dharAvatI drAkSanA eka prakAra, je bleka priMsa tarIke oLakhAya che. gulabilitchi. uttara pradezanI lAchInA eka prakAra. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Gurber's test phora. nAmanI prajAtinuM lavaMgAvikuLanuM eka jhADa. g. tree. yukelipTasa. chu. turpentine. jIvaMtacIDanA jhADamAMthI savatA AliyA rejhinamAMthI maLatuM khASpazIla tela. gums.kAchIya vanaspatimAM jharatA atipAradarzaka rasa, vanaspatine cheda thatAM rasa jharavAnuM jhaDapI ane che. gummy. guMdara jevA dravyavALuM (Una). gumarabic acacia. 3, Acacia senegal (L.) Willd. (Syn, A. vere Gill & Perr.). nAmanuM jhADa, jenI chAlamAMthI guMdara nIkaLe che. gumbo. bhIMDAM. che. gum gatti. Anogeissus latifolia Wall. dharuA, bhUtadhAvaDA, pAnadhara nAmanuM pAnakhara jhADa, jenA prakAMDamAMthI maLatA guMdara kApaDa raMgavAmAM vaparAya che, je gaTTIMgama' kahevAya che. A jhADa himAlaya, madhyapradeza, nIlagiri i.mAM thAya gumming. jue gummosis. gumosis. vanaspatinA mAMthI jharatuM cIkaNuM dravya. je vanaspatinA rAganA lakSaNarUpa che; phUga, jaMtu, jamInamAM atizaya nAiTrojananuM pramANa i. AvA rAganAM kAraNeA hoya che. Gundapuro. khAsI TekarIo, nIlagiri ane keraLanI saurabhika zAkIya vanaspati. gulab jaman. gulAbajAMbu. gular. ghAsacArA mATe pAna, cAmaDAM kamAvavA mATe chAla ane khAvA mATe phaLadhArI eka vRkSa. gulga. zaMkheDA, gull. mAchalI khAtuM dariyAI pakSI-gala. gullet. annanaLI. gully. jamInanA DhALa para varasAdanA pANIne vahI jatI nIka. (ra) vahetA pANInI nIka. chu. control. cAtrika rIte ke vanaspati vAvIne pANIne vahI gundhy bug. DAMgarane kITa. jatuM aTakAvI jamInanA dheAvANane niyaM-gunera. eka prakAranuM ghAsa. gunj. bhujAra, maMDI. trita karavAnI yukti. g. erosion. nIdrArA pANI vahevAthI thatuM jamInanuM dheAvANa. chu. head. pANI vahetuM hoya tevI nIkane Tocane lAga. g. plug-guntaka. mATI bhAgavAnuM sAdhana, ging. sthirIkAraka vanaspatine vAvIne guol. upahimAlaya, ArisA ane nIkdArA thatA dhAvANane aTakAvavAnI AsAmamAM thatuM khAdya phaLanuM jhADa. yukti. gullying. nIkanA vahetA gur. gALa. pANIthI thatuM dhAvANa, Gurbers test. dUdhamAM carakhInI gum, guMdara; pANImAM drAvya paraMtu sukAI TakAvArI jANavA mATenI kaseTI ceDA jatAM saMsaMjananuM kAma karatA jhADa ke kSepanA salphyurika eNsiDa, kAhola ane dudhane jharate cAna rasa. chu. myrtle. Ango- meTricAmITara nAmanA sAdhanamAM rAkhI, gunny. tAja, khAtara i. bharavA mATenA zaNanA kathaLe.. For Private and Personal Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gurgura halAvI gheADA gheADA samaya senTrikayUjamAM 3 miniTamAvavAmAM AvatAM dUdhamAM raheluM carabInuM tattva chUTuM paDe che. mAvI rIte dUdhamAM rahelI carabInI TakAvArI jANI zakAya che. 248 gurgura. Raptonia buxifolia A. DC. (Monotheca muscatensis A. DC., Edgeworthia buxifolia Falc.). nAmanuM khAdya phaLanuM nAnuM jhADa. gurial. eka taMtudhArI jhADa, jenI kaLIe ane phaLa khAdya che. gut. prANI racanA anusAra lAMbuM ke TUMkuM tenA pAcanataMtranuM aMga, AMtaraDuM. gutter. nIka, gaTara, merI, gaMdA pANInA apavAhanI nALA. .-Ay. sutarAu kApaDanI mileAnI eka ADa pedAza, je khAtara tarIke kAmamAM Ave che. gutting. mAchalInA vakSa para charIne cIre mUkI tenAM aMtaraMga bahAra kADhavA. Gymnema sylvestre. (Retz.) Schult. mAdhumAzI, je madhu pramehanA dardamAM upayAgI bane che. Gymno-. anAvarita, anAcchAdita artha. sUcaka pUrvega. gymnocladus assamicus U.N. ex. P.C. Kanjilal. AsAmanuM eka jhADa, jenAM khI vALa dheAvAnA kAmamAM Ave che. Gymnosperm. anAcchAdita khIja dhArI vanaspati. (ra) aMDAzayamAM vidyuta - khulluM - anAvarita bIja, Gymnosporia montana Roxb. vikarA, vikaLe. gyn-, gynaeco- gyno-. strI, mAdA arthasUcaka pUga. gynaeceum, jAcAMga, strI kesara cakra, puSpanA strIkesaranI yuti ke sahavAsathI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gyrate thatI racanA, je parAgAsana, parAgavAhinI ane aMDArAyathI oLakhAya che. gy. cover. strIkesarIya vena, gynaecomastia. strIsadRza. gynaecomoxph. strI jevI dekhAtI naravyakti. gynandromorph, zarIrane eka bhAga nArInAM lakSaNA ane bIjo narana lakSaNe dharAvatI vyakti, ubhayaliMgI svarUpI vyakti. (2) nara ane mAdAnAM lakSaNA dharAvatuM prANI. gynandrous. eka ja kalamamAM puMkesara ane strIkesara dharAvatuM, pujAyAMga; puSpA jemAM puMkesara cakra ane srIkesara cakra joDAyelAM hoya te. gynandrophore. pujAyAMgadhara. gynandrosporous. strI-puM khIntaNuM sahAyaka. gynobase. strIkesara tala, nayAMgatala, aMDAzayamAMthI vRddhi pAmatI paNa tenAthI mukta vanaspati. Gynocardia odorala R.Br. caoNlamugarA, nAmanuM khAsI TekarIe ane sikkimanuM jhADa, jenAM bInuM tela - cAla mugarA tela raktapittamAM upayogamAM Ave che. gynogenesis. jAya!gIkaraNa, jAcagI janata. (2) phaMDamAM puMjanyu pravezavA chatAM phalIkaraNa thatuM nathI tema chatAM thatA jhUMDane vikAsa, gynophore. jAcAMgadhara, nArI aMgavALA akSanuM anulaMbana, nArIjanyu ghara. gynostemium. pujAyAMgaka, puMkesara cakra ane strIkesara cakranA yugmatathI thatI racanA. gypsum. ciraiDI nAmanuM khanija. gyrate. sarpila, cakrAkAra vinyAsa, For Private and Personal Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir H habit. vanaspati jAtinI vyaktionAM haematite. FO, rasUtra dharAvatuM sAmAnya kAra, dekhAva ane vRddhine lohanI kAcI dhAtumAM jaNAtuM lohanuM jalaprakA2; vanaspatinuM sAmAnya svarUpa. (2) vihIna seskavAIDa; sphaTika rUpamAM te bAdata, Teva, svabhAva, (3) AvaraNa. jamInane lAla raMga Ape che. (5) zAka. Haematopinus asini. lehI cUsatI Habitant. koI sthAna ke vibhAganuM ja. H. eurosternus. lohI cUsatI ja. kAyamI nivAsI prANu ke vanaspati. H. tauberculatus. lohI cUsatI ja. habitat. vAsasthAna, nivAsasthAna, Haematoxylon campecianumL. vAsa, raheThANa. kaI eka sajIvanuM pataMga nAmanuM zebhAnuM kAMTALuM jhADa, jenA paryAvaraNa. h. factor, keI sajIvanI kASThamAM hImeTekisalina nAmane raMga vRddhi para paryAvaraNanI ke raheThANanI thatI Avelo che, 24342. h. of growth. SLS 24's haemoglobin. 33016140207 vAsasthAnanI vanaspatinAM mULa, prakAMDa dravya, jemAM proTIna sAthenuM hImeTIna heca zAkhA i.ne sAmAnya AkAra ke vinyAsa. che. zvAsamAM levAmAM AvatA kisajanane Habronema. Habronema mega a BiLQ 3. haemoglobinuria. stoma, (Droschu megastoma), pazunA mUtramAM hImoglobInanI hAjarI, Habronema microstoma, Habro- om prolal ( 10 39 S14 . haemonema mastan, i. nAmanuM pazu ane lysis. lAla rakta koSane nAza ane pakSIomAM thatuM parajIvI goLakRmi, jene hImoglobInanuM cAlI javuM. vacagALAnA cajamAna tarIke gharanI ke haemorrhosis. meTAM udaramAM thatA tabelAnI mAkhanI jarUra paDe che. A kaminA kami athavA Trichostrongyles nAmanA kAraNe jaTharamAM abuMda thAya che ke tenI Haemonthus prajAtinA jaMtuthI thata AvaraNa tvacAne khaMjavALa Ave che ane eka roga. A prajAtinA Haemonthus jhADA thayA kare che. contortuDathI Dhera, gheTAM ane bakarAne, Hachiya. jApAnanuM aMDAkAra, zaMkuvALuM, Haemonthus longistipesthI UMTa ane moTuM phaLa, jenI chAla caLake che, raMga ghere gheTAne, Haemoncleus smilis ane nAraMgI ane gara pILA raMgane hoya che. Mecislocirrus digiiatusen aina Rial hackberry. Cellis australis L. thAya che. rogagrasta prANune raktakSINatA thaI nAmanuM uttara bhAratanuM chAyA mATe thatuM eka - nIcalA jaDabAmAM je Ave che, peTa jhADa, jenA kASThanAM ramatanAM sAdhane phale che, jhADA thAya che, kabajiyAta rahe banAvavAmAM Ave che. che ane dhIme dhIme karatAM prANI nabaLuM haematic. raktanuM, lehInuM, lehIne paDI chevaTe maraNa pAme che. HaeannalagatuM. claus contortas. Dhera, gheTAM-bakarAMmAM haematin, himoglobInanA vighaTananA rega lAvatuM kRmi. H. logistites. UMTa kAraNe thatuM raMjaka dravya, jemAM leha hoya ane gheTAne rega ApatuM kRmi. H. similis. che ane kisajananuM vahanane te guNa Dherane regiSTa banAvatuM jaMtu. dharAve che haemophilia. eka prakArano vaMzAnugata 249 For Private and Personal Use Only
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir haemorrhage 250 haldi. roga, jemAM lehI gaThAtuM nathI ane cheDe saDavA mADayuM che tenI prathama nizAnIrUpa paNa ghA paDatAM puSkaLa lehI vahevA mAMDe heca che. h. weeds. pANImAM DubelI che, je keme karatuM baMdha thatuM nathI; e rega lIla, je mAchalIne khorAka bane che. h. strI taraphathI tenAM saMtAnone lAgu paDe che. worm. vividha prakAranI kRmione haemorrhage. ghA ke reganA pari- lAgu paDatuM sarva sAmAnya nAma. h. me raktavAhinImAMthI thatuM puSkaLa rakta caterpillar. Diacrisia vbli ua strAva. (2) lehInuM vahevuM, raktastrAva tha. WK. nAmanI zaNa, kaThoLa, tala, haemorrhagic. lehIyALa. h. aLazI, magaphaLI ane dhAnyanI IyaLa, je filariasis, Parafilaria bonicola pAna ane aMkurane khAya che. jenAM upadravathI nAmanA jaMtuthI Dhorane thate parajIvIjanya choDa paranAM saghaLAM pAna kharI paDe che. roga, jemAM garadana, paga, kAna, khabhA haldi. haLadara. ane jaTharamAMthI raktastrAva thAya che. A haldu. Adina cordifolia (Roxb.) rega baLadamAM vizeSa thAya che. H. septi- Benth & Hook. nAmanuM karNATaka caemia. Pasteurella septica nAmanA ane madhyapradezamAM thatuM jhADa. daMDANathI Dhera ane bhesene thato jIvANu- half. adhuM. h-breed. eka ja jAtanA raktatAno gaMbhIra prakArano roga, jemAM be vanaspati prakAranI olAda. (2) tAva Ave che, mAthA ane gaLA para sejA be jAtio vaccenuM saMka2. h.-broAve che ane mAtra 24 kalAkamAM ja there ke h. sister. eka ja maraNa thAya che. regI prANI bacI javA mA paNa judA pitA athavA eka ja pAme te tene tIvra AMtrapa thAya che, pitA paNa judI mAtAonuM saMtAna; sAvake jhADAmAM lohI paDe che, nyUmoniyA thAya bhAI ke sAvakI bahena. h. hardy che, AMkha ane jIbha kALAM paDI sUjhI annual. ardhadeDha vArSika choDa. h. jAya che. haemostatic. raktastrAvane life. ardhajInakALa. h. shovel. badhuM aTakAvanAra prakriyaka. pAvaDe. h.-slip stage. maska melananI hail. karo, jethI UbhA pAkane nukasAna avasthA, jemAM vratathI phaLane apUrNa rIte 41210. h. stones. $21. h. storm. ke velamAMthI khecIne chUTuM karAya che. karAnuM tophAna; karo, ane vAvAjhoDAnI (2) dUranA bajAramAM mokalavA mATe sAthe thatA varasAda pAka laNavAmAM Ave tevA prakAranI pAkanI hair, vALa, lema, keza. (2) eka ke tethI avasthA. vizeSa kaSanuM adhicarma paranuM taMtu AkAranuM halganne. bhAratIya guTTaparcAnuM jhADa. pravardha. ghaNAM prANIonA vALa UnanI Halkar. karNATakamAM thatuM bhAravAhI mAphaka taMtu tarIke upayogamAM levAmAM pazu paraMtu tenI mAdA ochuM dUdha Ape che. Ave che. h. balls. gAya jevAM prANInA halminthes. 52jIvI kRmi samudAya. peTamAM jaNAtA vALanA geLA; pitAne ke halo. keI vanaspatinA vraNanI AsapAsa anya prANIone cATavAnA pariNAme meM ghaNIvAra jaNAto regagrasta pezIne sAMkaDe. dvArA peTamAM jatA vALanA banatA goLA. paDho. h. length. kapAsiyAne h. fibre. vALane taMtu, je kaDaka hevAthI viMTaLAIne rahelA taMtunI vadhumAM vadhu kAMtI zakAya nahi ke tene vaLa paNa ApI mi.mI.nA mApanI laMbAI zakAya nahi. kaMtAya te tene tAMtaNe halophyte. dariyA kinAre thatI kharabacaDe bane che. h. slips tAjA ke vanaspati, je kSArIya jamInamAM thAya che, kharAba rIte uta2DavAmAM AvelA cAmaDA- lavaNAbhida. kSArIya pANImAM UgavAnI mAMthI gucchamAM vALa chUTA paDavA, je cAmaDuM kSamatAvALI vanaspati. For Private and Personal Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Halopyrum... 251 hard Halopyrum macronatum (L.) paheluM ane eka IMca jeTalI jADAI dharAvatuM Stapf. retInA DhuvAne navasAdhya karavA pATiyuM, jenI madhyamAM 5 phUTa laMbo vAMsa mATe upayogamAM AvatI vanaspati. jelo hoya, jene eka vyakti sIdhuM Haloxylon recurvum, (Moq.) 5kaDI, bIje kheMcI, jamInane sarakhI karI Benge ext Boiss. khAre, khArIlANI 213 3. k. niating. you hand breenAmanI vanaspati, je kAcA soDiyamane ding. h. pollination. 232 un srota dharAve che. meLavavA hAthathI parAganayana karavAnI prathA. haiter. ghoDA ane DheranI lagAma. (2) h. pounding. hAtha chaDa. (2) DAMgarane prANIone kAbUmAM rAkhavA mATenuM doraDuM khAyaNa, parAI, cakkI i.thI chaDavAnI rIta, jethI milanAM yaMtra dvArA cheDavAmAM Ave te halvu. mULa yurepanI nAnI zAkIya karatAM cekhA ThIka pramANamAM prApta thAya vanaspati, jenuM zAka bane che. che. h. pump. eka vyakti dvArA ham. DukkaranA paganA maMsane TukaDo. chaMTakAva karavAnuM sAdhana, hAthe calAvI Hamalin. Yon 0471 401 asal ulsa 21514 aal 14. h. weeding. saMtarAne eka prakA2. hAthathI ghAsayAta-dUra karavAnI rIta. Hamelia patens Jacq, cIDiyA hank. Una ke sutaranI AMTI. (2) sAdhAraNa jhADa. jene nAraMgI-lAla raMganAM phUle mATe rIte 560vAranuM mApa. bagIcAmAM vAvavAmAM Ave che. hanumanphal, hanumAnaphaLa. hamerophyte. ugADavAmAM AvatI hapa. mAchalIne kAma calAu rAkhavA mATe vanaspatine eka prakAra. kApaDanI banAvelI ane pANumAM rAkhavAmAM Hamiltonia suaveolens Roxb. AvatI jalasaMgraha TakI. gAgadama, gIhasa nAmane zobhA mATe haploid eka saMkhyaka, ekakIya, eka vAvavAmAM Avato cheDa. guNita; prANunA daihika keSamAM sAdhAraNa hamulus (e.va) (hannuli ba.va.). rIte rahetI pratyeka raMgasUtranI joDI paikInuM nAne keDe ke aMDA jevuM pravardha. eka raMgasUtra. hand. wala 42 $172 159111 Haplophragma adenophyllum AvatI vyakti, kAmadAra, maja2. (2) (Seem.) P.Dop (Syn. Bignonia 490 or later dal 261! yun adenophylia Wall ex. G. Don). UcAI mApavAne 4 IMca jeTale ekama vithI mATe ugADavAmAM AvatuM jhADa. (3) keLAnI adhama. (4) tamAkunI bAMdhelI harara. madhyama kadanuM haraDenuM jhADa, eka thapI. (5) hAthathI upayogamAM levAmAM Terminalia chebula Retz. jenAM AvatuM game te e jAra. (6) hAtha. h. phaLa eTale haraDe auSadhIya guNa dharAve breeding. pazu-paMkhIonI maithuna che, uparAMta haraDe tathA A jhADanI chAla kriyAnI saMkhyA niyaMtrita karanAra mAladhArInuM cAmaDAM kamAvavA mATe upayogamAM levAmAM saMvardhana aMgenuM kAma. h. duster, Ave che. hAthathI jaMtudana dravya chAMTavAnuM sAdhana. harbour, Azraya Apa. (2) baMdara. h. feeding. cokasa mApa anusAra hard. kaThora, kaThaNa, majabUta. h. bast. maraghA-batakone rAka ke caNa ApavuM, kaThe2 aMtala. h. breeder. mukela je A prANI svataMtra rIte dhAre teTaluM prajananakSama (mAdA). h. centres. khAca tethI bhinna prakAra. m.hoe. baMne bAju svaccha ane narama hovA chatAM bagIcAnuM upakaraNa, kha25DI, khUrapI. h. vacamAM kaThaNa tvakSA jevAM dravya hoya te leveller. 3-4 phUTa lAMbu, 5 IMca zaNane taMtu. h. cheese. alpa bheja For Private and Personal Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Hardwickia... vALI kaThaNa cIjha. h. dough stage. kaThaNa ane pakavavAmAM AvatA phaLanI avasthA. h. fruit. rasa vinAnuM kaThaNaphaLa. h, palate, kaThera tALavuM. h. pan, kaThaNa stara, (2) kArbanika dravye kaeNsilikA sekavI ekasAiDa ke kelziyama kArboneTa jevAM dravyenA kAraNe kaThaNa thaI gaI hoya tevI jamInanuM saMstara, je pANI maLavA chatAM sahelAIthI narama manatuM nathI. 1. sap. AlkalI seDiyama saMyeAjananI mAvajatavALI sTIerIna carakhInuM banAveluM prakSAlaka prakriyaka thavA sAmu . solder. pAkI joDa, pA! sAdhe, pAkuM rUNa. h. starch. dANAnI mIMjanI bAjunA sTArca athavA kAMjInA koSa. h, variety. kaThaNaprakAra. h. wart. bhRMgI koSanA AvaraNavALA kaThaNa mase. h. water. kelziyama ane kArboneTanuM pANImAM eTaluM pramANa hoya, jethI temAM sAbu detAM tenuM phINa thavAne badale avakSepa thAya. (2) bhAre jala. h. wheat. preATInanA vizeSa pramANavALA ghauMnA leTa. h, wood, kaThaNa kASTha. (2) jhADanA thaDanA madhyabhAga, jenuM kASTha kaThaNa hoca che. h.w, cutting. kaThaNa kASThane kApavAnI kriyA. Hardwickia binala Roxb. aMjana; andhrapradeza, mahArASTra ane kAzamaMDaLanA kAMThe thatuM eka jhADa, jenI chAlanA resAnAM doraDAM banAvavAmAM Ave che, kaThaNa kASThamAMthI maLatA eliyArejhinane upayega vArniza banAvavA mATe thAya che ane kaSTa pule, thAMbhalA, relavenA sale pATA banAvavA tathA ze|bhA mATe upayegamAM Ave che. H. pinnala Roxb. pazcimaghATa, keraLa ane karNATakamAM thatuM jhADa, jevA thaDamAMthI maLatuM eliyArejhina kASThanI sAcavaNI karavA mATe upayegamAM levAmAM Ave che. ane tenA telana sAbu ane vArniza banAvavAmAM Ave che. hardly. pratikULa ke vividha paryAvaraNIya kArakAne sAmane karI zakanAra. . 252 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir harrow animal, asahiSNu prANI, haThIluM prANI h. annual. jyAM ugADavAmAM AvatuM heya tyAM pheraNI vinA varSAyu vanaspati vAvavI. (2) pratikULa havAmAnamAM TakanAra auly you anzufa. h. bottoms. sakhata mULa dharAvanAra (vanaspati). h orange. triparNI saMtarAM. hare. zazakavarganuM Lepps spp. sasalA jevuM paNa kadamAM tenAthI moTuM; kRdaMtaka, lAMbA kAnavALuM ane khaMDeSTha cApaNu prANI. harfarebari. hiphUla. nAmanuM khaLA kuLanuM zezabhA mATe vAvavAma AvatuM vRkSa. hariali. hariyALI. Hariana. haricANAnA rAhataka, hissA2, karanALa, guragAMva i. jillAnI bhAravATI tara ane dUdha ApanAra mAdAnI AlAda. Harichal, eka prakAranAM keLA, jenA eka lUmakhAnuM vajana lagabhaga 60 ratala thAya ane jemAM lagabhaga 160 keLAM hAya che. Harija. bihAramAM thatAM eka prakAranA jAmaphaLa. harir. raDe, haritakI. haritaki. haraDe. For Private and Personal Use Only harness. lagAma. Harrison Special. sigAreTanA kAmanI tamAkunA eka prakAra, jenAM pAna lAMbuM huM!ca che, vipula pramANamAM te Uge che, jene sarasa raMga thAya che, je kAThAramAM saMgharI rAkhavAmAM Ave tyAre paNa A raMga jhAkhA paDatA nathI. harrow. rAM5DI ke kharapaDI nAmanuM dezI entara, jene riva ane ripha pAka mATe pUrvataiyArI mATe upayogamAM levAmAM Ave che, je vaDe mATInAM DhephAM bhagavAmAM Ave che, jamInane samataLa banAvI zakAya che, khI ane khAtara para AvaraNa karI zakAya che ane ThaMDAne dUra karI zakAya che. , bar daMDa rApaDI, h., chain sAMkaLa rAyaDI. ., drag karSaka rAMpaDI. . heavy bhAre rAMpaDI. h., lever
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hart 253 hay uttalaka ropaDI. h, light halakI DuM.h. membranenirgamana tvacA. rAMpaDI. h., medium. madhyama rAMpaDI. h. pit. mAchalInAM phalita IDAM ekatra h, seed bI vAvavA mATenI rAMpaDI. thatAM hoya tyAre garla-khADo, jemAM pANI h., zigzag 24131 as ziust. h. hoya che. h. tray. IMDAM sevavA mATenI cart. Riustaus: h. plough. ziua 2kAbI. hatching. IDAmAMthI sadya haLa. harrowing. pAMpaDI calAvavI. nIkaLatuM mAchalInuM baccuM. hart, naraharaNa. hathichuk, eka prakAranI dIrdhAyu Hartho. Securingena leucopyrus zAkIya vanaspati. (Willd.) Muell.Arg. (Phyllan- haulm. ghAsanuM prakAMDa. (2) vanaspatinuM thus leucopyrus Koen ex Roxb., prakAMDa. (3) vaTANuM i. nuM prakAMDa. Flueggea leucopyrus (Koen.) haustellum. 421911 $1471 2412 Willd.). nAmane uttarapradeza, paMjAba, tevuM jaMtunuM sUMDha jevuM aMgahaustorium mahArASTra ane tAmIlanADumAM thato khAdya- (e.vI (hausteria ba. va.). khorAkane phaLane supa. grahaNa karavA mATe karakasUtranAM jIvaMta harvest, keIpaNa phasalane kApavI, laNaNuM keSane khAsa bhAga. (2) yajamAna prANInA karavI. (2) A pramANe laNelI phasala ke pAka. vAhakataMtranI sAthe joDAyeluM parajIvInuM rasa h. cut. kApele pAka athavA jaMgalamAM cUsavA mATenuM sUtra jevuM aMga.(3)cUsaka mULa. jhADa samudAyamAMthI kApelAM jhADa. harvest- havallige. devadAra, rAto devadAra; ed crop. Ada 413. harvester. AsAma, pa. baMgALa, pazcimaghATa ane phasala kApanAra, pAka laNanAra, ghAsanA karNATakamAM thatuM eka UMcuM jhADa, jenA pULA ekatra karanAra yaMtra; kApaNInAM saghaLAM kASThanI cA mATenI peTIo, pATiyAM ane kAma karanAra yaMtra, pharnicara banAvavAmAM Ave che. hashish. bIDI tarIke athavA cAvavA haw. ghoDo, kUtarAM i.nuM AMkhanuM trIjuM paDa. mATe bhaganAM TocanAM pAMdaDAM ke kumaLAbhAga. hawk moth. Achyroatia styx hassock. gUMcavAyelAM ghAsanAM chUchAM. Wist, nAmanI talamAM paDatI IcaLa, je. hastate. bhAlAkAra. talanA cheDanAM pAna khAya che, uparAMta hat. hATa, maMDI, bajAra. (2) grAma dhAraNa rIMgaNa, baTATA i.mAM paNa te paDe che. prAthamika bajAra, hay. Dherene khAvA mATene sUkA ghAsa hatch. kudaratI ke kutrima rIte iMDAM athavA pAnavALe tRNaya cAre. sUkavasevI temAMthI baccAM bahAra lAvavAM. (2) vAmAM AvelA AvA ghAsanAM poSaka iDane sevyA bAda bahAra AveluM baccuM. tane kaI hAni pahecatI nathI. (2) sUkuM (3) IMDAM sevavA. h. out. pUrepUrI ghAsa. h. bale. sUkAghAsanI tA2 bAMdhelI rIte vikasIne IMDAmAMthI bahAra AvavuM. corasa AkA2nI gAMsaDI. h. box hatchability. sAmAnya rIte phalita brooding. khUba ja ThaMDI na hoya tyAre aMDanA bhrIya vikAsa ane sevAyA bAda maraghInAM baccAMne ucheravAnI eka rIta. IMDAMnI bahA2 baccuM nIkaLavAnI kSamatA. h. cock. nAne zaMku AkArano khetara(2) sevavAmAM AvatAM phalita IDa nI TakA- parane ghAsane jaze. h. crop. kudaratI vArI. hatcheryjyAM IDAM sevAI baccAM rIte Ugela ke vAvela ghAsane pAka. nIkaLatAM hoya te sthAna. (2) mAchalIne h.fever. kaDaba javara.h-makingsevavAnuM sthAna. hatching. IMDAM. sevavA. kudaratI rIte ke taDake ane pavananI kriyAthI h. egg. sArI olAdanA paMkhInuM seva- athavA garama havAne pasAra karIne lIlA vAmAM saphaLatA prApta thaI zake tevA prakAranuM ghAsane sUkavavAnI prakriyA, jemAM ajalI. For Private and Personal Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org hazel-nut karaNa kASThamAM dhAsane rAkhI sUkavavAne paNa samAveza thAya che. h-m. crops. sukuM ghAsa banAvavA mATe vAvavAmAM AvatI tRNakuLathI vanaspati, jemAM seAyAbIna, eTa, sudAna dhAsa, roDadhAsa, rajakA ine samAveza thAya che. 254 H tethI temAM hazel-nut. Barcelona nut, Bhuti badam, Corylus avellana L. nAmanI kAzmIra ane kumArTInA 5thI 10 hajAra phUTanI UMcAInA pradezeAmAM thatuM kASTa phaLadhArI vRkSa, jene khI vAvIne ugADavAmAM Ave che, ane jemAMthI khAdyatela maLe che. H-budding. aMgrejI varNa AkAranA prakAMDa 52 cheda mUkI, paDelA kApanI chAlane UMcI karI kalama besADavAnI rIta. head. mAthuM, zIrSa, TocanA bhAga. (2) DhAranI kula saMkhyA. (3) zAkhA chUTI paDatI hAca tevA prakAMDanA lAga. h. in. mAthuM pAchaLa karavuM. . land eka cAsa athavA paMkti pUrI thAya tyAre kheDa karatA enjarane paNa pheravavAmAM saraLatA rahe te mATe vaNakheDa rahevA devAmAM AvatA khetaranA bhAga. . louse. mAthAnA vALamAM paDatI Y maggot fly, Oestrus ouis nAmanI mAkha, je tenAM Digsane gheTAM-bakarAMnAM naskArAMmAM mUke che, jyAMthI A Di ane mAkhanAM baccAM nAsAmArga vATe, nAsAvivaramAM paheoMce che, jethI nAkamAMthI sAva thavA mAMDe che ane ekaMdara prANIne hAni thAya che. h. mould, phUTa - khATA aMgAriyAnA roga, h. kalikA phlamanI mAka prakAMDa para UgavuM. h. out. puSpa-mugaTanI mAphaka vinyAsa thavA. h. prunning. drAkSanI velanI mAphaka DanuM evI rIte kartana karavuM, jethI paripakava prakAMDa tenI Toca para aMtalita zaMkunI mAphaka valacanI racanA kare. . row. khetaranA cheDApara. niyamita paMktinA kATakhUNe karavAmAM makAI AvatI vAvaNI. h, smut. h - com. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir heart ane juvArane thateA phUgajanya aMgAriyAnA rAga. . space. phaLanuM pAtra bharAI jAya tyAre pachI tenI Toca paranA khAlI rAkhavAmAM AvatA bhAga, h. system of training. paMAmamAM drAkSanI vela para kAmamAM AvatI eka prakAranI prakriyA, jemAM velanI Toca parane keTaleAka bhAga kApI eka ke be aMkura rahevA devAmAM Ave che, jemAMnA ekane unALAmAM phUTavA devAmAM Ave che ane tene TakA ApIne sIdhe UgavA devAmAM Ave che. DisembaramAMnI suSupti avasthAmAM paDakhAnI zAkhAone UgavA devAmAM Ave che. h.-to-row. anAjanA pAkamAM uttama prakAranA khInI pasaMdagI karavAnI prathA, jemAM judA judA prakAramAMthI khIne pasaMda karI tene judI judI paMktimAM vAvavAmAM Ave che. dareka dasamI hAra vadhAre utAra ApanAra khI vaDe vAvavAmAM Ave che, jethI thatI peddArAnI tulanA karI zakAya. AvI rIte vAvaNI karavA AvelI hoya te pratyeka hAranA pAkane alaga alaga UpaNI sApha karI tenAM bI tAravavAmAM Ave che. prakriyA vAraMvAra karavAthI uttama prakAranA ane vadhAre utAra ApanAra khI meLavI zakAya che. header. dhAvANa thatuM aTakAvavA nIkanA upalA bhAga para karavAmAM AAvatI eka prakAranI racanA. heading back. nAnA jhADane punopaNI mATe kApavAM, uparAMta icchita UMcAI ane AkAra meLave te mATe jhADanI Toca kApavI, jethI tenA pratyeka bhAgane sUryanA prakAzane maLI zake, rAsAyaNika dravyeA chAMTavAnI saraLatA thAya ane saraLatApUrvaka phaLa vINI ke utArI zakAya. h. stage. vanaspatinI vRddhinI avasthA, je daramiyAna, dhAnya pAkanA kaNasalAmAMthI navA phUTate zISabhAga dekhAve zarU thAya che. lAbha heart. hRdaya; prANIonuM vividha saMkhyA dharAvatA kAvALuM, samasta zarIramAM For Private and Personal Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir heat 255 heavy lohInA paribhramaNa mATe tAlabaddha rIte USmA. (2) drAvakane eka grAma aNu pUratA saMkecAtuM piluM snAcavIya aMga. (2) jhADa pramANamAM drAvaNamAM drAvya thAya te mATe ke phaLane kendrastha bhAga, garbhabhAga. h. jarUrI banatI umA - garamInuM pramANa. h. burn. amlapitta dAha. h. centre. period. H6514. h. prostrgaranI tadana AsapAsanuM kASTa. h. ation. sUryAghAta, 9 lAgavI. (2) sUryanA girth. prANInA aMdhAsthinI pachavADenA taDakAmAM khullA rahevAthI athavA ati tathA AgalA paganI pAchaLanA bhAganuM zramanA pariNAme pazu, paMkhInA sAmAnya senTimITaramAM karavAmAM AvatuM mA5, je svAzya para thatI mAThI asara, jemAM parathI tenA vajanane aMdAja kADhavAmAM tenI asara pAmanAra prANu asvastha bane ve che. h. muscle. hRdayanI snAyu che, tenA zarIranuM uSNatAmAna vadhe che, pezI. h. rot. vanaspatine thatA roganuM zvasanakriyA jhaDapI bane che, cAlatAM cAlatAM eka lakSaNa, jemAM tenA prakAMDanA madhya bhAgane te paDI jAya che, tANa Ave che ane chevaTe saDo lAgavA mAMDe che. h. wood.. maraNa nIpaje che. h. regeneraaMta:kAcha, madhya kASTa; kASTIya vanaspatinA tion. umAnuM punarutpAdana. h. resprakAMDanuM kendrastha kASTha, je sAdhAraNa rIte stant. umAne pratirodha karanAra. h. kALuM ane ghaTTa hoya che ane jemAM jIvaMta r, spore. garamI-umAne pratirodha pezI hetI nathI. karanAra bIjANu. h. reversible. heat. uSmA, garamI. (2) vividharUpe umAprativartaka. h. rigor. umA-prerita darzAvavA mAM AvatI UrjA. (3) ekasa kaThinatA - akkaDatA. h. sensitive. aMgenuM mardana karavAthI utpanna thatI saMvedanA. umAvazyatA, umAnI jene ta2ta saMvedana(3) kAmamAM, mada; naranI sAthe maithuna zIlatA lAgatI hoya te (prANI ke vanakaravA mAdA prANumAM jAgatI kAmukatAnI spati). h. spot, IMDAnI eka prakAranI avasthA. h. specific viziSTa garamI, khAmI. (2) mINabattInA prakAzanI sAme viziSTa umA. h. compressor IMDAne dharavAmAM Ave tyAre pakava IDAnI evaporator. umA saMkecaka bA5ka. aMdaranI jaradImAM jovAmAM AvatI lAlAza, h, exchanger. umA vinimayakAraka, je akALe athavA samaya agAu IMDuM garamImAM vinimaya karanAra prakricaka. h. paripakava banavA mAMDathAne pariNAmarUpe increment. cayApacayanI prakriyAmAM heya che. IMDAne ekasarakhuM uSNatAmAna khAvA ane pacAvavAnA kAmamAM uSmAnA maLavAne badale vadhAre UMcuM ke nIcuM rUpamAM Ujane te vadhAre ane vyaya. uSNatAmAna maLavAnA pariNAme tenA h. injury. UtimRtyu. (2) ati kudaratI vikAsamAM bAdhA paDavAthI AvI garamInA pariNAma svarUpa vanaspatine avasthA nIpaje che. h. stroke. , pahoMcatI hAni, jenA lakSaNa tarIke tenI sUryAghAta; jae heat prostration. h. vRddhi aTake che, pAna para dAhanAM cihane panstable. umA - garamInA pariNAme jaNAya che, pAna kharavA mAMDe che, phaLa nIpajatI asthiratA. heater, hITara, kavakhate pAkavAnI zarUAta kare che ane tApaka. (2) kaI padArthane garamI ApanAra - A prakriyAmAM chevaTe te sukAI jaI kharI tapAvanAra sAdhana. heating. garamI paDe che. h. of combustion. dahana- ApavAnI prakriyA. uSmA. h. of destrus. RtukALanI heaves (in horses). (gheDAne thato) umA. (2) nara prANI sAthe maithuna karavAnI damane vyAdhi. mAdA prANIne thatI kAmecchA, kAmamAM, heavy, ekama ghanaphUTe pramANamAM vadhAre mada, h. o reaction abhikriyAnI vajana dharAvatuM (dravya ke utpAdana). (2) For Private and Personal Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hectare 256 Helianthus kheDavAmAM muzkelI jaNAya tevI kaThaNa bhUmi. vAyadA levaDadevaDa. h. boned. pramANamAM vadhAre meTAM hedge selling. hAninuM nivAraNa hADakAM dharAvatuM prANI, je tenI olAda karavA vAyadAnuM karavAmAM AvatuM vecANa. 3251240 z4rd f 211212e 3100 Hedychium coronarium KoetulanAmAM vizeSa heca che. h. float. nig ex Retz. senaTakA nAmanI IMDAnI jaradImAM dekhAtA moTA havA-koSa; zebhAnI dIrdhAyu vanaspati, je da. bhArata sUryanA taDakAmAM athavA garamImAM IMDAM ane khAsI TekarIomAM thAya che, jenA rAkhavAthI AvA prakAranI ghaTanA banavA prakAMDanA mAvAne upayoga kAgaLa banAvavA pAme che. h. metal. bhAre vajana mATe karavAmAM Ave che. H. spicalam dharAvatI dhAtu. h. soil. kheDavAmAM Buch.Ham.ex Smith. kapUrakAmuzkela kaThaNa bhUmi. h. textured. calI; himAlaya, ane kumAumAM thato vanaspati mATI ane kAMpanuM vadhAre pramANa dharAvatI prakAra, jenAM mULa sugaMdhI ApavA upayogamAM bArIka kaNavALI (mATI) levAya che, tenA mULamAMthI kADhavAmAM hectare. 100 a2, 10,000 corasa AvatuM bASpazIla tela sugaMdhI dravyo ane mITa2 athavA 2.47 ekara jeTaluM jamIna auSadhanirmANa kAmamAM upayogI bane che. nanuM mApa, heel. eDI, cepagA prANInAM aMgane hedgehog. jaMtu AhArI zuLiyuM nAmanuM pAchale bhAga. (2) vanaspatinA prakAMDanA copagu prANuM, je dumananI sAme sva- kopane jana prakAMDa sAthene taLa bhAga. bacAvamAM daDe banI jAya che. h. in. phera ropaNI mATenA dharUnA mULane hedges. vADa; khetaramAM anicchanIya kAma calAu rIte mATIthI DhAMkavAnI rIta. vyaktionA pravezane aTakAvavA khetaranI h. of landside. haLa para jamIAsapAsa karavAmAM AvatI vADa, AmAM nane pAchalo bhAga. paNa tAranI vADa karavAmAM Ave te hira. javArane dANe. rakSaNa sAruM maLI zake che. bhAratamAM heifer, vAcharaDAne janma bApya na hoya khetaranI vADa banAvavA mATe mukhyatve tevI govaMzI prANInI mAdA. Inga dulcis (42ERI picted SS height of head. 31311 artta ekAdazI jhADa), Parkinsonia aculcata paranA nimnatama bhAgathI tenI Taca sudhInA L. (rAmataru athavA vilAyatI bAvaLa), bhAganuM rAta. (2) jhADanI UMcAI. Prosopsis juliflora (SW.)DC;($104Helianthus annuus L. zu, lI kIka2), Carissa carandasL. (karama- sUrajamukhI; mULa keneDAnuM paNa nahIM zobhA dina jhADa), Casuarina equictifolia mATe vAvavAmAM Avato choDa. jenA Forst (jaMgalIsaru); Kirpus spp bImAMthI kADhavAmAM AvatuM sUrajamukhI tela Duranta plumieri Jacq, Cactus 22116 217049101 64210H (2); Sesbania aegyptiaca (sevarI levAmAM Ave che, uparAMta tenI madadathI jayaMti); Acacia modesta Wall. sAbu, vArniza ane raMga banAvavAmAM Ave (eka prakArano bAvaLa); ane Acacia che. H. rigidas. nAne sUryamukhIne choDa. spp. Commiphera berryi Engl. H. tuberosau. L. aMgrejImAM jene (bAvaLano eka prakA2)Ibomoea carna, Jerusalem artichoke wa Tani na Phnica granatum L. (dADamaDI); hAthIcUka kahe che te pa. baMgALa, AsAma, The petia nerifolia Schum (pILI mahArASTra, uttara pradeza, ane AMdhrapradezamAM karaNa) I. jevAM vRkSone upayoga karavAmAM thato khAdya kaMdane cheDa, kaMdamAMthI audyoAve che. (2) bhAvi Apale athavA gika kehela banAvavAmAM Ave che. For Private and Personal Use Only
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 257 helical helical. sarpila, kuMDalita. helicoid. Helminthosporium kuMDalita racanA saMbaMdhI. helix, sarpila. (2) gAkaLagAya sametanI prAti. Helichrysum bracteatum Andr. amaraphUla nAmane mULa AsTreliyAnA, ahIM zebhA mATe vAvavAmAM AvatA cheADa, Helicteresisora L. maraDAsiMgI jenAM pAna ane kumaLI DALIone upayoga maraDA tathA atisAramAM thAya che. helio-. surya arthasUcaka pUga. heliophyte. pUrepUrA sUryanA prakAza sahana karI zakanAra vanaspati. heiosis. vanaspatinAM pAna para sUryanA prakAza kendrita rIte paDavAthI tenA raMga UDI jAya ke tenA para DAgha paDI jAya teve tene thatA rAganA eka prakAra. heliotherapy. sUryAMpacAra, sUryanAM kiraNA dvArA karavAmAM AvatI cikitsA. heliotropism. sUryaprakAza prerita vanaspatine thatA vaLAMka. (2) sUryAnuvartana. Heliothis armigera Hubn qui paDatI IMcaLa. heliotrope tree. Ehnetia acuminata R. Br. nAmanuM hiMdImAM guala nAme oLakhAtuM himAlaya, erisA ane kAramIramAM thatuM khAdya phaLanuM jhADa, Heliotropium arborescens L. sUryagaMdhA nAmanA mULa perunA paNa ahIM zezabhA mATe vAvavAmAM AvatA Da. H. indicum. .. hAthI sUMDhA. H. marifolium. jhINaku hAthI sUrUM . peruuianum L. sUyaeNgaMdhA nAmanA mULa perune cheDa, H. oyalifolium. velALA hAthI sUMDhA nAmanA cheDa. a. supium. dhADiyA AkharADa nAmane cheDa. Hellula undalis. F. A. kAkhIne kAranAra kITa. helaainth. game te parajIvI kRmi, jemAM sUtrakRmi, aMDAkRmi, gALakRmi i.ne samAveza thAya che. helmintic. kRminuM, kRmine lagatuM. aelminthiosis. zarIramAM rahetA parajIvI kRminA kAraNe thatA rAga, kR. ko.-17 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Hemieryptophytes For Private and Personal Use Only avenge. eTanA pAnane rAga karanAra kRmi. H. blight. DAMgarane thatA rU|ga mATe javAbadAra mi. H. frumentacei. mAjarI - juvAra jevA dhAnyanA pAnamAM gakArI kRmi. H. gramineum. javanI rogakArI kRmi. H, Jhalodes. nALiyerane kRmi. H. heeae. rabaranA jhADanuM rUAgakArI jaMtu. H. leucostylum. rAgI dhAnyane rUAga karanAra kRmi. H. nodulosum. rAgI dhAnyane kRmi. H. ory]Zae. DAMgaranA rAganA kRmi. H. sacchari. zeraDImAM paDatA kRmi. H. sativum. javanA kRmi. H. sigmoideum var. irregular ae. DAMgarane kRmi, H. teres. javanA kRmi. H. tetramera. rAgIne kRmi. H. turcicum makAI nA kRmi. Helopetis antoniiWLK. cAmAM paDatuM jaMtu, H. theiyora. cAmAM paDatuM jaMtu. helophyte. kalaNamAM UgatI vanaspati. help cell. sahAcaka koSa. hematin. (haematin). kArbanika leAhu saMyeAjana, je preATInanI sAthe saMyeAjAI leAhInuM hImeglAkhIna banAve che. (2) jue laemakin. hemeranthous. divasa daramiyAna praphullita banatuM - khIlatuM. Hemerocallis fulwa L, divasa daramiyAna khIlatA zAbhAnA cheADa. hemi-. ardha arthasUcaka pUrvaga hemi-cellulose. rAsAyaNika rIte selyulesanI sAthe saMkaLAyelA na heAya tevA bahu zarkarA dravyeAmAMnuM eka zarkarA dravya, je khIjapatranI kASa dIvAla, bhrUNa pASa ane kASThIca pezInA ghaTaka tarIke heAya che ane je vanaspati mATe saMdharalA ke anAmata khArAkanI garaja sAre che. Hemicryptophytes. dIrghAyu dhAsa ke anya vanaspati, jenA prarAha, pratikULa RtumAM jamInanI sapATI para marI jAca
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hemicycle 258 herb che paraMtu je prajananakSama aMkurane jALavI bhAgatA maLatI sarerAza; A gaNatarI varSa rAkhe che. anusAra karavAmAM Ave che, jethI vArSika hemicycle, ardhacakIca. Avakane aDasaTTo meLavI zakAya che. Hemidesmus indicus (L.) henny, maradhI sadaza kukaDe. Schult. sArasAparilA, anaMtamULa kApUrI henna. hInA, medI; Egyptian privet, I. nAmadhArI da. bhAratamAM thato supa, jenA Egyptian henna, mignonette tree mULa TAnika, ane mUtrala che. va. nAmathI oLakhavAmAM AvatI medIne Hemileia vastrix Birk. Bila Lawsonia inermis L. (L. alba LachoDane thatA gerunA rogane kITa. mk.). nAmane mULa arabastAna ane hemiparasite. aMzataH pa2vI. IrAnane choDa, je bhAratamAM badhe ja thAya hemiplegia. ardhapakSAghAta. (2) ardhaga che, jenAM lIlAM ke sukAyelAM pAnane vATIne ghAta - lakavo. hAthe page medI mUkavAmAM Ave che, jene hemiptera mAMkaNa, malomazI, kALI lAla raMga thAya che. medInAM pAna ghAsacArA mAkhI I. jevA lehI cUsanAra jaMtuonuM kuLa. mATe upayogamAM Ave che ane tenAM phUle Hemp- gAje, carasa, bhAga. Cannabis sauMdarya prasAdhana banAvavA upayogI bane che. satina L. nAmanI mULa eziyAnI paNa hepatic. cakRtanuM, cakRtane lagatuM. hepaahIM uttara pradeza, 5. baMgALa, mahArASTra, tic lobe. cakRtIca khaMDa, cakRta khaMDa. madhyapradeza, tAmIlanADu, orisAmAM ugADa- H. Necrosis. pezI mRtyu nipajAvavAmAM AvatI vanaspati, jenAM mAdA phUla nAra cakRta daMDANunA kAraNe Therane thata ane pAnamAMthI carasa nIkaLe che, jethI naze eka roga, je thavAnuM kAraNa rogagrasta karavAmAM Ave che; jenAM nara ane mAdA prANa marI jAya tyAra pachI ja jANI ema baMne prakAranAM phUlo ane sukAyelAM zakAya che, jethI roga daramiyAna nidAna pAnanI bhAga bane che; jenA phasAmAMthI - ane upacAra karI zakAtAM nathI. heparANamAMthI deraDAM, sAdaDIe i. banAvavAmAM titis. yakRta kepa, cakRta para khAvo Ave che ane jenAM bImAMthI kADhavAmAM seje, je cepI roganA kAraNe thAya che. AvatuM tela sAbu ane raMga banAvavA (2) kamaLAne eka prakAra. upayogI bane che. heptachlor. hepTAkara; kalerInayukta Hemti. metihArI nAmanI pa. baMgALamAM hAIDrokArbana, 1, 4, 5, 6, 7, 8, 8thatI khAvAnI tamAku. hepTAkore 3a,4,5, 5a-TrAhAIDro-4, hen. eka varSanI maradhI. h. battery. 7-enDo - thAne IDenanuM rAsAyaNika maradhInAM samUha ane hAzamAM goThavelAM saMyojana; jemAM BRC (benjhIna hekajhApAMjarAM, jemAM prANu, khArAka, IMDAM ane klorAIDa) karatAM vadhAre viSAktatA che ane caraka dUra karavAnI sagavaDa hoya che. h.- te jaThara ane saMparka viSanI garaja sAre day average. ekasa samaya daramiyAna che ane te jaladrAvya bhUkArUpe ke pAsa saMkhyAbaMdha maradhIoe mUkelAM IMDAne te tarIke maLe che ane tene upaga tIDa, samayanA divasanI saMkhyAthI bhAgatA tItIgheDA, thripa, DhAlapakSa jaMtuo, IyaLa, AvatI sarerAza; A gaNatarI mahinA sapheda 3La jevAM jaMtuonI sAme karavAmAM anusAra karavAmAM Ave che, je dvArA banAve che, A uparAMta paNa te UdhaI ane maLatI Avaka viSe aMdAja karI zakAya che. kuMtakavarganAM kRmionI sAme paNa kAragata h-house average. ekasa samaya nIvaDe che. daramiyAna saMkhyAbaMdha maradhIoe mUkelAM herb. cheDa, cheDa; zAkIya vanaspati, IDAne te samUhanI maradhIonI saMkhyAthI sapuSpa vanaspati; jenA prakAMDamAM kASTrIya For Private and Personal Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir herd 259 Herpestis pizI letI nathI ane je phaLa ane phUla hereditable. vaMzAnugata, bhAnuvaMzika. thAkatA nAza pAme che, jenuM mULa varSAyu, (2) vArasAmAM ApI zakAca tevuM. heredvi - varSAyu ke dIrdhAyu hoya che paNa tene ditary. vazAnugata, AnuvaMzika, peDhI uparano bhAga varSAyu ja hoya che. (2) dara peDhI atUTa UtarI AveluM. (2) janikeTalIka vanaspati saurabhika - suvAsita ane nIca taMtra dvArA niyaMtrita vyavasthA, jemAM auSadhIya guNa dharAvatI bheSajIya ke jaDI- peDhI dara peDhI guNadharmo UtarI Ave che. buTTI hoya che. h. of grace. sadA; h. causes. cekasa guNadharmane vikAsa Ruta graveolens. L. 1Han din athavA AviSkAranuM niyaMtraNa karanAra dIrdhAyu vanaspati, jenAM pAna tIvra suvAsa janinIya kArake - kAraNe. heredity. dharAve che ane je masAlA tarIke upayogamAM anuvaMzikatA. (2) pitRthI saMtati tarapha Ave che, ane jenAM bI vAvIne ke cekasa lakSaNe laI jatuM taMtra. hereta. cheda dvArA ugADI zakAya che. herba- bility. eka peDhI parathI bIjI peDhI tarapha ceous. kAchIya saMracanA viheNI - guNadharmo, lakSaNe vahana karavAnI kSamatA. zAkIya (vanaspati). herbage. sAmUhika heretable. pitR taraphathI saMtati tarapha rIte zAkIya vanaspati (khAsa karIne prANI laI jaI zakAya te, AnuvaMzikatAkSamatA khorAka tarIke tenA mUlya saMbaMdhI). (2) vArasAmAM meLavI zakAya tevuM. 214--151811 98246. herbarium Heritiera fomes Buch.Ham. (e.va.) (heirbaria (ba.va.). vanaspati (Syn. H. minor Roxb.). suMdarI saMgrahAlaya, ubhijAlaya. vAnaspatyam . h. nAmanuM nAnuM athavA madhyama kadanuM sadAharita sheet. udUbhijAlaya patra, vAnaspatyama jhADa, je suMdaravana ane kalakattAmAM ugADapatra, jenI upara vanaspatinAM namUnA, tenAM vAmAM Ave che, jenuM kASTa heDIo, pharninAma, jAti, prajAti, kuLa sameta aneka cara, pATiyAM, thAMbhalA ane pATaDAM banAvavA prakAranI vigato sAthe nedha caTADavAmAM tathA baLataNa tarIke upayogamAM levAmAM Ave che ane jene upayoga vanaspati Ave che. H. littoralis Dry. suMdarI. vijJAnanA abhyAsa ane AMtararASTrIya hermaphrodism. ubhayaliMgatA. (ra vyavahAra mATe thAya che. herbicidal. eka ja vyaktimAM nara ane mAdA ema zAkIya vanaspatione nAza karanAra ane jAtinAM jananAMge hoya ane eka (dravyo).herbicide. zAkIya vanaspatine ke baMnenI bAhya ane AMtarika prajanana d!320112 404. herbivore. 211314 3123101 $14. hermaphrodite. vanaspatyAhArI, herbivorous. zAkIya nara ane mAdA ema baMnenA jananAMge vanaspatibhakSI, tRNabhakSI. dharAvatI vyakti. herd. Dhera, ghoDA, Dukkara jevAM prANuone hermetic saMlayana dvArA havAcusta baMdha. samUha - dhaNa. h. book. jANItA pitRtva hermetically sealed. havAcusta tathA vividha samUhanAM pazuonuM patraka, baMdha (pAtra). jemAM dUdhALAM prANInI noMdha rAkhavAmAM hernia. sAraNagAMTha; udaranA kudaratI Ave che ane je parathI TakAvArI ane vivaramAMthI kaI aMganuM khasI javuM. guNavattA jANI zakAya che. h. impro- heroin. herAIna nAmane dazAmaka ane vement test. samagra varSa mATe mAdaka padArtha. - samasta dhaNanI pedAzanI noMdha dvArA tenI Herpestis monnieria (L.) H.B. kaseTInI noMdha rAkhavAmAM Ave che. h. & K. (Syn Bacopa monnieri (L.) test. samasta dudhALAM DhoranI dUdhanI Pennell. bAmabrAhmI, jalanevarI nAmanI peidAzanI karavAmAM AvatI parIkSA. eka vanaspati. For Private and Personal Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Herse... Herse convolvuli, zakkariyAmAM paDatI IMcaLa. 260 hespiridium. adhi vyAvaraNa ane madhyAvaraNa, ema baMne joDAyelAM huAya tevuM ucca keATinuM, ghaNA kASThavALuM, AchAM khI vALuM saMtarA prakAranuM apheTI phaLa. hessian. zaNiyuM; UMcA prakAranAM sapheda zaNanuM vaNeluM kApaDa, jene upayeAga kAI padArthane viMTALavA mATe karavAmAM Ave che. Heterakis gallinae. maraghAnAM baccAMnA kejImAM rahetA kRminA eka prakAra, hetero-, viSama arthe sUcaka pUrvaga. heteroantagonistic. itara vidhI. heterocarpus. eka karatAM vadhAre prakAranAM phaLa pedA karanAra. heterocellular. vibhinna kASIya. heterochlamydeous. vibhinna daLavALuM. heterochromosome, viSama raMgasUtra. heterochromous. vibhinna raMgavALuM. heterocytotropic vividha kASAnu vI. Heterodera rostochiensis. seAnerI kAryaM mAchalI. Heterocloxus spiniger. karaDatI ja, heteroecious. bhinnAzrayI, eka karatAM vadhAre peSada sajIvA para peAtAnuM jIvanacakra calAvatuM (parajIvI). (2) eka prakAranI vanaspati para rahI, bhinna prakAranI vanaspati para UgI nIkaLe tevA khIjANu pedA karatI (phUga). heterofermentation. viSama AthavaNa. heterogametes. vibhinnajanyue, vibhinnajanana kAryo, janyue. heterogamous. vibhinna jAtIya. (2) eka ja puSpadabhavamAM be ke tethI vadhAre AtanAM puSpA pedA karanAra, je ghaNIvAra eka liMgIya parisarIya samUha ane saMpUrNa kendrastha samUha hoya. heterogamy. vibhinna janyutA, vividhaliMgI puSpatA. Heteropogon heterogen. vanaspati ke prANInA saMkaradvArA, utparivartanadvArA thatA samUha heterogeneity. vijAtIya guNa ke paristhiti. heterogeneous. viSamAMga, viSamarUpa, mizrantatIya, viSamaguNadharmo ke lakSaNe dharAvatuM. h. data. viSamaprakAranI AdhAra sAmagrI, h. form. viSamarUpa. heterogenesis. eka ja prakAranA pitRo savAcanI rIte sajIvane thatA janma; viSameAbhava, heteromorplic.viSamarUpI. heter omorphism. viSamarUpatA. heteronomous. vRddhinA vividha niyamene adhIna. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir heterophase. bhinna prabhAvI. heterophile antibody. viSamarAgI pratipiMDa. (2) sUkSma sajIve athavA kASAnI asaMbaMdhita jAtienI sAme saMpUrNapaNe praticiA karatA pratipiMDe. h. antigen. viSamarAgI pratijana; asabaMdhita jAtidvArA uttejita thatA pratipiMDAnI sAme pratikriyA karatA pratine. Heterophragma quadriloculare (Roxb.) K. Schum, vAIpara sarpadaMza para auSadhanI garaja sAratI mULadhArI vanaspati. heterophyllous. vibhinnapI, eka ja cheDapara thatAM judA judA AkAranAM pAMvALu. heterophylly. vibhinnapaNI, eka ja cheDa para thatAM judA judA AkAranAM parNovALuM. heteroploid. viSama saMkhyaka, viSamakIya. (2) satya ekakIya (eka saMkhyaka) athavA dvikIya (dvisaMkhyaka) saMkhyAvALAM raMgasUtrA dharAvatA sava. heteroploidy. viSadhasUtratA, viSamakIyatA. heteropnuestes fossilis. sAmAnya keTa nAmanI mAchalI. Heteropogon contortus. (L.) Beauv. ex Roem et. Schult, (Syn. Andropogon contortus L.). aMgrejImAM Sheargrass ane hiMdImAM For Private and Personal Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Heteroptera 261 hexachlorophene tarIke oLakhAtuM dIrdhAyu ghAsa, je cArA che. h. organisms. pitAnI zakti tarIke ane caTAI banAvavA upagamAM mATenI jarUra mATe kArbanika dravyamAM rahelA Ave che. uparAMta jamInanA saMrakSaNa tathA zarkarA dravyane upaye ga karatA sajI. kAgaLa ane pUThAM banAvavA upayogI bane che. heterotypic. vibhinnarUpI. Heteroptera. mAkaNa jevA jaMtu- heteroxenous. bahupoSaka. h.paraenI zreNI. site. pitAnA saMpUrNa vikAsa mATe ghaNA heterosis. saMkara joma. athavA vibhinna yajamAnonI AvazyakatA. heterosomal factor. viSamasUtra dharAvatA parajIvIe. kA2ka. heterozygote. viSama yugmaka, viSama heterosperous. vibhinna bIjANuka, phalitAMDa. (2) viSama lakSaNe dharAvatA asamabIjANuka heterospory. pitRone janinanA liMgI yugmananI pedAza. vibhinna - asamabIjANukatA. heterozygous. viSama yugmI. (2) heterostyly. vibhinna parAgavAhinI prabhAvI ane prabhAvI prakAranA eka eka aMgenuM. (2) ekaja jAtinAM puNemAM judI janinanI banelI janinanI joDa dharAvatI jadI laMbAI dharAvatI parAgavAhinI aMgenuM. (paristhiti, ghaTanA). heterothallus. (947424314. Heterusia cingala Moore. 211 heterothallium. viSama sUkAyatA. choDa para thatI IyaLa. H. magnifica. heterothalism. amuka phUgamAM evA cAnA choDa para thatI IcaLa. prakAranI sthiti hoya ke eka choDanAM janya H.E.T.P. hekajhAIthila TeTrAphenseTa nAmanuM bIjA cheDanA janyunI sAthe yugmita thAya. mamazI, thripa, bhIMDagAMvALAM jaMtuo, heterotic vigour- saMkara joma. cUsake ane ItaDI para niyaMtraNa lAvanAra heterotroph. anya kArbanika dravyamAMthI kArbanika phepharasa sAjana, je bhUkArUpe pitAnuM poSaNa meLavanAra vanaspati. he- jalavizleSaNathI pANInI hAjarImAM tenI terrotrophic. viSama piSaka (parajIvI), lAkSaNikatA gumAve che. sastana prANIo para piSita (52chavI.)(2)kArbanika mAdhyamanI mATe A dravya viSamaya che. hAjarImAM vRddhi pAmavAnI kSamatA dharAvanAra. Hevea brasiliensis (H. B. &.K.) (3) kArbanika kArbana saMyojananA vighaTanathI Muell.-Arg. perA rabara, hIviyA jIvana prakriyA mATe zakti meLavavAnI rabara nAmanuM mULa brAjhilanuM paNa ahIM kSamatA dharAvanAra. (4) kaSa saMzleSaNamATe keraLa, tAmIlanADu, karNATaka ane IzAna ekamAtra kArbanastrota tarIke kArbanaDAyoka- AsAmamAM thatuM UMcuM jhADa; jenI chAlamAMthI sAiDane upayoga karavAne asamartha. h. maLatA AkSIra-leTekasano upayoga rabara bacteria, paraSita jIvANu, parAvalaMbI banAvavA mATe thAya che. A pramANe jIvANu. (2) jamInamAMnA moTAbhAganA banAveluM rabara TAyara, Tayuba, voTaraprapha jIvANuo, je temanA zakti-strota mATe kapaDAM ane anekavidha vIjaLInAM sAdhano kArbanika dravyo para AdhAra rAkhe che ane banAvavAnA kAmamAM Ave che. H. selyulojha ane anya zakerA dravya, proTIna, rubber. hIviyA rabara. carabI ane mINanA vighaTananI sAthe saMbaMdha hexa-. , SaTa, vaDu cha arthasUcaka - gharAve che. vanaspatine upalabdha banI zake pUrvaga. tevA svarUpamAM nAiTrojana, phospharasa ane hexachloride of benzene. anya poSaka dravyane mukta kare che. A benjhIna hekajhAkalorAiDa. sau jIvANuomAM nAITrojanane sthirI- hexachlorophene. jaMtudana tarIke karaNamAM saMkaLAyelA jIvANuo mukhya heca upayogamAM AvatuM eka rAsAyaNika saMyejana For Private and Personal Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 262 hexagonal... hexagonal system of planting. vAvaNInI SaTakANIya paddhati nAmanI bagIcAmAM phaLajha Di vAvavAnI eka paddhati; jemAM samabhUja trikANanA pratyeka khUNAmAM phaLajhADa vAvavAmAM Ave che. jethI cha jhADane Take!Na bane che ane sAtamuM jhADa vacamAM vAvavAmAM Ave che. puSkaLa pANI dharAvatI, phaLadraya ane meMdhI jamInamAM A paddhati phAyadAkAraka ane che, pratyeka jhADa anya jhADathI eka sarakhA aMtara para rahe che. jhADa vAvavAnI cerasa paddhati karatAM paddhatimAM 15 TakA vadhAre jhADa vAvI zakAya che. hexamerous, DavacavI, ka aMge dharAvatuM. A hexaploid. raMgasUtrAnuM (kendra). (2) SaguNita. hexonic acid. y caproic acid. hexose. eka zarkarA; sUtra CH2O jemAM TekasTrIjha, lebyulAjha, gelekaTojha ane menejhane samAveza thAya che. hibernate. zIta samAdhimAM javuM, zIta samAdhimAM paDavuM; zIta nidrA levI. hiberanation.zIta samAdhi, himarAyana, ziyALAnI suSuptAvasthA. Hibiscus abelmoschus. L. bhIMDI bhIMDA, juo musk melon. garama pradezanA cheADa, jenA resAnuM kApaDa banAvavAmAM Ave che; bInA telamAMthI sugaMdhI dravye banAvavAmAM Ave che ane je dakhkhaNa ane kokama thAya che. H. cannabinus.. A~khADI, bhIMDI. 5. baMgALa, svAndhrapradeza, AsAma, bihAra ane pAkhamAM thatA cheADa, jenA prakAMDanA resAnAM doraDAM, kAgaLanA mAvA bane che ane khInuM tela khAvAnA kAmamAM Ave che. H. collinus Roxb. zobhA mATe ugADavAmAM AvatuM nAnuM jhADa. H. esculentus L. bhIDAM; mULa AphrikAnA paNa bhAratabharamAM thatA chADa, jenAM phaLa eTale bhIMDAnuM zAka banAvavAmAM Ave che ane prakAMDanA resA banAvavAmAM Ave che, H. jiculneus L. (Syn. Abelmos Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Hibiscus.deg chus ficulneus(L.)Wight & Arn.)* raNabhIMDI; gaMjAma, pa. baMgALa ane 6, bhAratamAM thate cheDa, jenA lIlA prakAMDamAMthI AvatA zleSIya rasane mAMDa sApha karavA mATe upayoga thAya che ane khI suvAsa ApavA upayeAgamAM Ave che. X {ucaus hi. AsAma, nAgapura, erisA, Andhrapradeza, pa. baMgALa ane karNATakamAM thatA khAdya pAnanA cheDa, jevA resAnAM doraDAM banAvavAmAM Ave che. . lampas Cav. vanakapAsa: UMcA cheDa jenA prakAMDanA resAnAM doraDAM manAvavAmAM Ave che. H. macrophyllus Roxb. 5. baMgALa ane pUrva dvIpakalpIca vistAramAM thatA nAne zrupa, jenA prakAMDanA resamAMthI deraDAM banAvavAmAM Ave che. H. mamihot, vagaDAu bhIMDI, raNabhIMDI, jenA resAmAMthI viMTALavAnuM kApaDa banAvavAmAM Ave che ane je 5. baMgALa, pazcimaghATa. da. kAnaDA ane keraLamAM jovAmAM Ave che. H. micranthus cIkaNA bhIMDA, H. mutabilis L. guliyA jaikha nAmanA mULa cInane kSupa, jenI chAlanA resAnAM doraDAM anAvavAmAM Ave che. H. rosa-sinensis L. gulara, zelAnA Da, jenA pAnamAMthI chUTa pAlizamAM kAma lAge teve raMga maLe che. H. sabdariffa L. cha, paTavA nAmanA mULa vesTa InDijhane paNa ahIM Andhrapradeza, bihAra, paMjAma, AsAma ane tAmIlanADumAM thatA Da, jenA prakAMDanA resAnAM deraDAM manAvavAmAM Ave che. H. schizopetalus (Mast.) Hook. f. (Syn. H. rosa-inensis L. var. schizopetalus Mast.). mULa pUrva AphrikAne paNa ahIM tenAM lAla phUla mATe zeAbhA tarIke ugADavAmAM AvatA kheDa. H. surattensis L. raNabhIMDI; pa. baMgALamAM ugADavAmAM AvatA khAdya pAnane cheADa, jenA resA jADuM kApaDa ane deraDAM anAvavA mATe upayeAgamAM levAmAM Ave che, H. syiaus L. zveta java; mULa jApAnane paNa ahIM tenA khAdya phUlA mATe vAvavAmAM AvatA cheDa. For Private and Personal Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hidden hunger 263 hill H. tiliateus L. (Syn. Paritium che, jethI divasamAM 20 ekara jeTalI tilacem St. Hil.). celavA nAmane bhUminA pAkane AvarI zakAya che. h. suMdaravana ane dakSiNa bhAratamAM thato choDa, temperature short time jenI chAlanA resAnAM deraDAM banAvavAmAM pasteurization. @211 Gobalaa Ave che. 1. pitifolius L. vanakayAsa TUMkA samayamAM pAzcarIkaraNa karavAnI prakriyA. nAmane uttara bhArata ane madhya pradezamAM h. volume spraying. 2452 18 thatA majabUta resAne cheDa. lagabhaga 50 gelana chaMTakAva karavAnI paddhati, hidden sunger. jamIna ke khorAkamAM jemAM pAna upara moTAM TIpAMnuM AvaraNa keTalAMka jarUrI kAnI UNapanI paristhi- thaI drAvaNa bAda, jamIna para TapakyA kare che. tithI thatI vanaspati ane prANInI vyavasthA, highly evolved. ati utkrAMta. je kaI bAhya lakSaNethI pArakhI zakAtI hiii. nAne DuMga2, TekarI. (2) DhagalA, nathI; jene UNapanA roga tarIke oLakha TIMbo. (3) AsapAsanI jamInathI saheja vAmAM Ave che. UMco karavAmAM Avele Dhagala, kinA2 i. hide. prANInuM, khAsa karIne hera, gheDA, h. banana. tAmIlanADu ane karNAgheTAM, bakarAMnuM keLavyA vinAnuM ke keLaveluM TakanA DuMgarALa DhALa pa2 thatAM keLAM, jene cAmaDuM h. bound. zarIranI sAthe mAvo sapheda, mAkhaNa jevo ane saheja cAmaDI cuMTI gayelI hoya tevuM (prANI). khATe hoya che ane tenI chAla jADI hoya h. curing. cAmaDuM kehavAI jAya nahi. 3. h. bunt. Tilletia foetida ane tene sAcavIne rAkhI zakAya ke bIje (Wallr) Liro. 2 T. ceries mekalI zakAya te mATe tenI karavAmAM DC.) Tul.thI ghaune thato roga. AvatI sUkavaNInI mAvajata, jemAM mukhya- h, coconut, jaMgalI badAma khAva cAra paddhati che; te bhejavALuM heya bIvALuM da. bhAratanuM eka jhADa. Stercularia tyAre tene mIThuM apAya che, sUkavaNuM karI foetida L. h. frost. tuSAra. h. mIThAnI prakriyA karavAmAM Ave che ane gooseberry. hill guava. havAmAM khulluM sUkavavAmAM Ave che. h. guava. Rhodomyrtus tomentosa Hieroglyphus banian. DAMgarane Wight nAmanuM dakSiNa bhAratanA DuMgarALa tItIghoDe. H. ignorepletens. makAI vistAranuM jhADa, jenAM phaLa khAdya che, ane ane juvAra - bAjarInuM jaMtu. chAlathI cAmaDAM kamAvavAmAM Ave che. h. high staj. h. blood pressure. lemon. 46111 alloj. h. mango. aleldi etaj sulu. h. count. $1241 Commiphora caudata (Wight prakAranuM jIvANu cepa dharAvatuM (dUdha). h. & Arn.) Eng. (Balsamodendron. grade.mizra olAdanuM prANI, jemAM zuddha caudatum Wight & Arn.). A olAdanuM lehI prabaLa hoya che. (2) madhya pradeza, tAmIlanADu, karNATaka ane keraLamAM karatAM UMcI koTinuM rU. (3) vanaspati thatuM eka jhADa, jenI chAlamAMthI maLatA mATenA UMcA prakAranA khorAkI dravyavALuM suMdara oSadha tarIke ane dhUpa mATe upakhAtara. . grading. uttama prakAranA yogamAM Ave che, phaLa khAdya che, ane jhADane anya jhADanA jathamAMthI alaga karavuM. tene murabbo banAvavAmAM Ave che. h. h, pressure high volume system. sTroberI, rAspaberI ane nAnAM sprayer. UMcAM ane gADha rIte UgelAM phaLajhADane vAvavAnI eka paddhati, jemAM jhADa ke pAka para chaMTakAva karanAra sAdhana, choDane hAramAM chuTTA chUTA vAvavAmAM Ave jenI TAMkI meTI hoya che ane UMcA che. h. type cattle, nAnAM sapheda dabANe vadhAre pramANamAM chaMTakAva karI zakAya TapakAMvALAM, kALA aNiyALAM zIMgaDAMvALAM For Private and Personal Use Only
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Hillawi 264 Hissar prANa. hilling. TekarI banAvavI. hilly eka aMga. h. limb. pAchaluM aMga. climate. parvatIya AbohavA h, quarter. cepagA prANInI 13mI Hillawi. IrAkamAM thatA khajUrane eka pasaLInI pAchaLa zarU thatA pAchalA cothA prakAra. bhAganuM kaI eka aMga, pAchaluM dhaDa. h. hilograss. Paspalum conjugatum quarter udder. pAchaluM yAramAMnuM Berg. tRNukuLane ghAsacAre. eka AMcaLa. h. right quarter hilium bIjanAbhi, nAbhi. (2) kAMjInA pAchaluM jamaNI taraphanuM caturthaka, pAchaluM kaNanuM agika kendra. (3) vRtathI alaga jamaNI taraphanuM paDa. paDe tyAM bIjanA kavaca paranuM kSata cihana. hing. hiMga. (4) bIjanI AMkha. (5) vAhinI cetA hinny. TaTTanI sAthe gadheDInA saMkarathI che. praveze tyAM nAnakaDuM dvAraka. thatuM prANI. Himalayan. himAlayanuM. H. bam- hip. (1) zrANi. (2) pagA prANIne boo. Arundinaria falcata Nees. kaTi ane jAnu asthine upale bhAga. (3) (Bambusa falcata Hort.). deland pagA prANIne pAchale paga kaTine spaze himAlaya, ane sikkimamAM thatuM vAMsanuM te pAchale caturtha bhAga. (4) mAvAdAra jhADa, jenA prakAMDanA TopalA TapalIo, peluM phaLa. h. joint. zroNi saMdhi; tIra ane gharanAM chAparAM bane che. H. kaTimekhaLA ane urvasthine joDato sAdhA. black cedar. Kunis, saroli,Alnus Hippobasca. capensis. syil ticknitida Endl. faze, 24RICT 11H0 fly. H. masculata. zz tick fly. himAlaya ane paMjAbamAM thatuM eka jhADa, Hippophae rhamnoides L, dUracUka jenA kASTanI dIvAsaLI banAvavAmAM Ave nAmane supa ke cheDa, jenAM phaLa khAdya che che ane chAla cAmaDAM kamAvavA mATe upa- ane je himAlayamAM thAya che. H. salici. 2100 40 . H. Region. (414421 folia D. Don. (HIGHHI 4g diej vistAra, jemAM bhutAna, nepALa, kumAu, pAnakhara jhADa, jenI chAla, kensaranA dardamAM gaDhavAla, simalA, kAMgare, kula, jammu ane auSadhi tarIke upayogI nIvaDavAnI kAzamIrane samAveza thAya che ane jyAM saMbhAvanA che. gheTAMbakarAMne ucherI Una utpanna karavAmAM Hiptage benghalensis (L.) Kurz, Ave che, jenAM gheTAMnuM Una sapheda hoya (Syn. H. madabluta Gaetn.). che. gheTAM uchera e A praderIno mukhya madhumAlatI, mAdhavIlatA; bagIcAmAM ugADavyavasAya che. H. yelow tasp. vAmAM AvatI suMdara phUlanI vela. berry. Rubus ellipticus Smith. hirankuri. vara or Hota oss nAmanA 5. himAlaya, . bhArata. pazcimaghATa. rAkhanAra vanaspati. ane khAsI TekarIone khAdya phaLano su5. hiran padi. khetaranI jamInane jakaDI H. rhuburb. Rheum emodi 2124412 4azyla. Wall. nAmane parvatIya himAlayane choDa, hirsute. kaDaka mila AvaraNavALuM; jenAM mULa ane kaMdamAMthI julAba mATenI mila pIchAthI Avarita. auSadhi maLe che, je Tenika ane recaka hirudinea. jaLe. paNa che. hisalu. yol Himalayan yellow hind. haraNuM. (2) pAchalI taraphanuM, pAchaluM, rasberry. pazca. h. leg. cepagaprANune pAcho Hispa armigera. DAMgarane kITa. paga. h. left quarter. pAchaluM nAma hispid. kaDakavALa, zULa ke kaMTakavALu. caturthaka, pAchaluM DAbI taraphanuM cAramAMnuM Hissar. hariyANAnA hisAra ane For Private and Personal Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir histamine 265 holding hasInuM kAMkareja ane hariyANA olAdanI hock. pagA prANIne ghUMTaNane pAchale vaccenuM bhAravAhI prANI bhAga, ghUMTaNane pAchale sIdhe. h. joint. histamine. kArbana, hAIDrojana ane pAchaLanA ghUMTaNane sa che. na TrenanuM baneluM ekalI prakAranuM rAsA- hodding. AMtarasaMvardhana. caNika saMye jana, hisTaDIna nAmanA emine hoe. kharapaDI, pAvaDe. (2) jadI judI esiDathI prANI zarIramAM dAkhala thAya che, laMbAI dharAvatA hAthAvALuM, hAthathI upaje lehIMmAM dabANa thatA lohInuM dabANa yogamAM levAmAM AvatuM, pAnAvALuM ejAra, ochuM thAya che. je ghAsapAtane dUra karavA mATe, bagIcA ke histo-. pezI, Uti arthasUcaka pUrvaga. khetaranA pAkanI hAra vaccenI mATIne histogen. pezIjana. h. concept. dUra karavA vAparavAmAM Ave che. hoeing. sAMgika pezInuM utpAdana, histogeny- gADavuM, pAvaDA ke kharapaDI vaDe ghAsayAtane pezI utpatti. histological differe- dUra karavA ke mATIne sarakhI karavI. ntiation. pezIviSayaka vibhinnatA. his- hog khasI karavAmAM AveluM Dukkara, jene tology. pezIvijJAna.(2) prANI ane vana- katala karavA mATe ucheravAmAM Ave che. spatinI racanAnI vigatonA abhyAsanuM zAstra- h. bristles DukkaranA kaDaka vALa.h. histolysis. pezI vizleSaNa. histo- cholera. Dukkarane thate saMkrAmaka jIvaleNa pathologic. asAdhAraNa athavA roga- rAga, jemAM tAva Ave, bhUkha marI jAya, prasta pezInA chedanI sUkSmadarzaka parIkSAmAM nabaLAI Ave ane maraNa thAya. h. midaihika saMracanAmAM thatuM (parivartana). llet. 3101. h. plum. Spondias histones. saraLa proTInane samUha, je manifera Willd. (S. pinnata a5kava zukrakeSamAM jovA maLe che. (Koen.) Kurz; Mangifera hitch. kAmacalAu bAMdhavAnA upayogamAM pinnata . f.) aMbADa; goLa, aMDAlevAmAM AvatAM aMkADA, deraDAnI gAMTha kAra, kerI jevuM phaLa, jenAM bInI ke gALe. (2) ojAra ke yaMtrane UrjAnA AsapAsa resA hoya che ane jenAM srotanI sAthe joDanA2, jema ke TekaTa2 phaLane murabbo banAvavAmAM Ave che. ane prANInI jeDa. (3) khUTAnI sAthe Holarrhena antidy enterica . pazane bAMdhavuM. Wall ev. DC. kUracI, kuTaja, kaDa Hitchenia caulina (Grah.) IMdrajava, i. nAmanuM nAnuM jhADa jenAM pAna, Baker. ava2; kaMkaNa ane mahAbaLe- chAla ane bI maraDAnA dardamAM auSadha tarIke zvaramAM thatA nAne cheDa, jenAM kaMda upayogI bane che; khAdya che, ane pAnanA kAgaLa banAvavAmAM Holcus halepensis. L. jenasanatRNa. Ave che. hold. pAke tyAM sudhI phaLane jhADa para hive. madhamAkhanA uchera mATe banAvavAmAM rahevA devuM. (2) keTalIka jamIne bheja Avate kRtrima madhapUDo. h. body. saMgharI rAkhe che tema jALavavI. (3) kRSi madhapUDAnuM madhamAkhanA uchera mATenuM sthAna. pedAza tarIke koI dravyane saMdharavuM, bhaMDAra h. tool. cheDAne TIpIne sapATa karavAmAM ke koThAramAM sAcavI rAkhavuM. (4) anukula AveluM ejAra, je vaDe madhapUDAnA ke lAbhakAraka bajAra kiMmata maLe tyAM sudhI ekaThAne chUTuM pADI zakAya che ane madha- kRSi pedAzane vecavI nahi paNa saMgharI pUDAnA mINa ane nakAmAM dravyAne dUra 2AkhavI. karI zakAya che. holding. jamInanuM khAtu; vyakti ghAraNa hoar. varSabhara pANune saMgharI zake tevuM karatI hoya tevI jamInane bhAga. h. nIcuM sthAna. method of pasteurization. For Private and Personal Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Holigarna... 266 homonomous pAzcarIkaraNanI dhAraka paddhati. paNa potAnA khetara ke vADAmAM vAveluM. Holigarna caustica (Dennst) sthAnIya rIte ugADavAmAM AveluM. h. Oken (Syn. H. longifolia Buch. stead. khetara sameta temAM AveluM Hain ex Roxb.). pa. baMgALanuM kheDUtanuM ghara. jhADa, jenAM phaLamAMthI kALA vArniza maLe che. hormo - samAna, eka bartha sUcaka pUrvaga. hollock. Terminalia myriocarpa homocellular. ekaSI, samadhI. Heurck & Muell-Arg. Qor. homochlamydemus. 21784. vALA sthAnamAM UgatuM UMcuM sadA harita homogamous. eka puSpI: samajhADa, jenuM kASTha baLataNa, imAratIkAma, pupI. (2) ubhayaliMgI bathavA ekaja heDIo, pharnica2, cAnI peTIo ane liMgatA dharAvatAM puSpavALuM. homga plAyavUDa banAvavA upayogI bane che. my. ekaja phUlamAM nara ane mAdA holophyte, lIlo cheDa. (2) prakAza tattanuM eka sAthe paripakava banavuM. (2) saMzleSaNathI potAne khorAka banAvanAra ekaja prakAranAM phUla thavAM. vanaspati. homogeneous. samaga, badhI rIte Holortelea integrifolia (Roxb.) eka sarakhAM lakSaNo dharAvatuM. Panch. pAparI, kaNaje, kAMjI nAmanuM homogenetic. samAna vaMza ke mULa jhADa, jenA kASThanuM pharnicara, peTIo ane dharAvatuM. homogeny. samAna pUrva plAyavUDa banAvavAmAM Ave che, je, jenA kAraNe eka sarakhAM lakSaNe ke himAlaya, ajamera, bihAra, AsAma ane samAnatA, keraLamAM thAya che. homogenization. dUdhanI malAI Holostemma annularis (Roxb.) jAmavAnI prakriyA aTake te rIte tenI K. Schum (Syn. H. rheedii punti hizi nasla oldi 1e1Hi Wall.). cirala; khaNera nAmanI vana- vibhAjita karavAnI prakriyA, jethI dUdhathI spati, jenAM pAna, phUla ane phaLanI zAka- tenI carabI TI paDatI nathI. (2) dUdhane bhAjI thAya che. jaMtuna banAvatI eka mahatvanI prakriyA. Holotrichia longibennis BL. sapheda (3) samagIkaraNa. DALa nAmanuM baTATA, zeraDI ane makAImAM homlogous. samajAta, samadhama. paDatuM jaMtu. h. chromosome. samadhamI raMgaHomalomena aromatica Roxb). sUtre; kada, AkAra ane kAryomAM eka Schott (Syn. Cella aromatica Vi blu aai res $14H141 21(Roxb). suvAsavALe che, jenAM mULanI sUnI jeDI, je paikI eka janaka taraphathI tamAku ane chIMkaNuM banAvavAmAM Ave che, ane bIjuM janetA taraphathI maLeluM hoya che. ane je AsAmamAM thAya che. H.rubescens h. organ. samadhama aMga. h. Kunth. sikkima ane khAsI TekarI- pair. samAnadharmI yugma. h. series. emAM thate cheDa, jenAM mULamAMthI samajAta zreNI. h. theory. samajAta - bASpazIla tela kADhavAmAM Ave che ane samadhamavAda. homology. samAna AnutenAthI sugaMdhI dravya banAvavAmAM Ave che. vazikatAnA kAraNe thatAM samadhamitA, home. ghara, potAnuM ghara. h. farm. samajAtatA, ke samAna lakSaNe. patinuM phArma-khetara-kRSikArca mATenuM sthAna. homemorphic. samarUpI. homoh.garden. potAnA ghara AgaLa, AMgaNuM morphism. samarUpatA. homlma ke vADAmAM zAkabhAjI ugADavA mATene morphous. samarUpa. bagI. h. -grown. kharIdeluM nahi hormonormous. vRddhinA samAna For Private and Personal Use Only
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org homophyllous niyama dharAvatuM. homophyllous. samaya. homoplastic. samAna saMracanAvALuM, Homcptera. malemarI, sapheda mAkha, taDataDiyA ane bhIMgaDAMvALa jaMtue nI eka zreNI. homspory. samakhIjANukatA. (2) eka sarakhAM hoya tevAM aliMgI khIjANu 267 enI racanA. homotallic. nara ane mAdA baMnenuM kAryuM kare tevuM kavakasUtra pedA karanAra kavakALavALI phUga. (2) samaslRkAcaka, honothalism. samasUkAcatA, homotype. saMracanAnA khInna bhAga ke aMga jevA bhAga ke aMga. homotypic divisi. samarUpa vibhAjana, homozygote. samayugmaja; koIpaNa bhinna yugmanI eka sarakhI kalA dharAvatAM raMgasUtrAvALA sajIva, jenA prajananakeSa sarakhA hoya che ane tenI vyaktie satya prajanana kare che; samayugma, samalitAMDa, (2) evuM liMgI yugmana jemAM pitRomAMthI maLatI janinanI joDI eka sarakhI hoya che. homozygous. samayugmaja, samayugmI; eka prakAranA prabhAvI ke niSprabhAvI janinanI banelI (joDI). hz. allolomorph. samayugmI vibhinna yugmaka. honey. madha; madhamAkhI dvArA ekatra karavAmAM AvelA ane vadhu ghaTTa pravAhI tarIke madhapUDAmAM saMdharAyelA vanaspatinA madhurasamAthI vyutpanna karavAmAM AveluM suvAsita, zyAna ane svAdu dravya; jemAM ikSu zarkarA (glukAjha) ane phaLazarkarA (legyulejha) hAca che, jemAM vadhAre saMkIrNa zarkarAdraSye, bheja, rAkha,, vanaspatiraMja ka dravya, amla, utsecaka, prajIvakA ane parAgaraja paNa heAya che. A drazya-madhu, recaka, raktazuddhIkAraka, zaradI, kapha ane varahAraka, AMkha, jIbhanA traNa maTADe che ane gaLAne sArja tathA dAhane ThaMDaka Ape che. h. bee. madhamAkha, madhumakSikA, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hook h. chamber. madhukSa, madhupUDAmAM madha ane madhamAkhanuM sthAna, madhukASTa h. comb. madhapUDA. (ra) madhamAkha ma sadhare te mATenI mINanI teNe anAvelI saMracanA. (4) pAMca ke ma khAntu dharAvatA vibhAgeAvALI jamInanI kudaratI racanA. nc. frost. sphaTikIya prakAranuM jamInamAMnuM tuSAra, jenA kAraNe jamInamAM pANI pravezI zake che. . c. steach, jAlataMtra, h. crop. madhapUDAmAMthI meLavelA mane jaththA. h. dew, madhu esa; ghaNI vanaspationA paNa vRMta,paNaeN para jovAmAM AvatA miSTa srAva. (2) apeTanA vakasUtre sraveluM cAna pravAhI. (3) maleAmazI jevAM jaMtuoe savele miSTa rasa. h. extractor, madhuniSkabaeNMka; kendrApasArI paddhatithI madhapUDAmAMthI madha kADhavAnI yukti. h, flow. madhusrAva h.guide. madhusUcaka. h.locust. kAMTALu jhADa jenI siMgeA DhArane cArA tarIke apAca che. h. sac. madhudhAnI; jue honey stomach. h. stomamadhamAkhanI annanaLImAM phUlele pAchaaA bhAga, jemAM te madhurasa tathA madhanuM vahana kare che. h. tree. TUMkuM prakAMDa ane vistRta ghaTAvALuM, upa himAlaya pradezanuM jhADa. ch. hood. chatra. hoof. kharI; keTalAMka prANIonA paganA agra bhAge AveluM kaThaNa zRgIca AvaraNa. h. and horn meal, kharI ane zIMgaDAMne sUkavI tathA daLIne banAvavAmAM AvatuM khAtara. h. and mouth disease. mAM ane kharavAsAnA ga; kharI ane memAM thatA eka prakArane rAga. h. rasp. Dhorane nALa jaDavA, kharIne ghasIne sApha karavAnI kAnasa, hook. aMkoDA, aMkuza, kaDI. h. climber. aMkuza ArAhI. h. worm. aMkuzakRmi; Bunosto mure sp. Globocephalus sp. ke Ancylostoma s. nAmanAM DhAra, gheTAM, For Private and Personal Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org hookah. bakarAM, Dukkara ane kUtarAMnAM AMtaraDAmAM paDatAM kRmi, jenAM Dimbha prANIonuM lehI cUse, jethI raktakSINatA, sejA, ruci, nabaLAI thAya ane chevaTe mRtyu paNa nIpaje che. h. disease. aMkuzakRminA kAraNe thatA zaganA eka prakAra. hokkalk. hA, pANImAMthI dhumADA pasAra thAya tevI rIte tamAkune dhumADA levAnuM sAdhana. hoove. jaThara para sAje Ave tevA prakArane DhArane thatA eka rAga. hop. Humulus lupus L. nAmanI mULa yuropa ane eziyAnA zAkIya vargaspati, jene zaMku AkAranAM phaLa thAya che, ane je auSadha tathA dArU banAvavAnA kAmamAM levAmAM Ave che. h. clover. Medicago lupulina L. nAmanI vanaspati, jenuM lIlu dhAsa thAya che. Hopea odorata Roxb. da. bhArata ane AMdAmAnamAM thatuM madhyama prakAranuM jhADa, jenA rejhinamAMthI vArniza banAvavAmAM Ave che. H. scaehula Roxb. AsAmamAM thatuM meATuM jhADa, jemAMthI guMdara maLe che. hopper. ii ke khAtara rAkhavA mATenI zAraDI athavA khAtara vitaraka lAkaDAnuM banAveluM sAdhana, je dvArA khI ke khAtara pAtharavAmAM Ave che. (2) kRSi enaza rAkhavAnI peTI. (3) kUdatAM tItIdheADA ke tIDa. 268 hordein. saraLa preATInane samUha. Hordeum sativum Pers). (Syn. H. vulgare L. java; meTA bhAge uttara pradeza, paMjAkha, rAjasthAna, madhyapradeza, bihAra, ane 5. baMgALamAM thatI dhAnya vanaspati; jenAM pAna ane prakAMDanA ghAsacAra ane che. tene udyogamAM ane dhAnyazarkarA tathA dArU banAvavAmAM upayega karavAmAM Ave che. horizon saMstara. h. A. e saMstara. h.B. bI saMstara. h.-C. sI-saMstara. -d DI - saMstara. horizons. jamInamAM UbhA cheda karatAM jaNAtA kudaratI stI. hormonal jamInanA nirmANa daramiyAna cekasa kramamAM AvA saMstara bane che; duniyAbharamAM badhI ja bhUmi paricchedikAmAM vividha rIte vargIkRta karelA saMstare heHca che, jene peTA-varganI sAthe vizALa rIte e', 'khI', sI', ane DI' evA saMtarAma vargIkRta karavAmAM Ave che. (2) kSitija. horizontal. samakSitija kSitija, anuprastha. bench.terrace kheMca seApAna. h. coil pasteurizer. anuprastha kuMDalita pAkSarIkaraNa mATenuM sAdhana. h. eluviation. e'saMstara. h. engine. anuprastha enjina h, illuviation. 'khI'-saMstara. h, silo. jamInanA taLane sapATa rahe tevI samAMtara bAju dharAvatI lAMkhI sAIlA saMracanA, jenA baMne cheDA para ghAsa bharavA mATe dvAraka hoya che. h. suction, cAsa mATenI Avazyaka pahoLAI karI zakanAra haLanI aNIneA vaLAMka. . training. samakSitija tAra, jALI vagere para vanaspati phelAI zake, tevI tene ApavAmAM AvatI mAvajata. hormonal weedicides. ghAsapAtanAzaka aMta:srAva. (2) ugatA ghAsapAta, prakAMDa ke pAnane aMtaHsrAva ApavAmAM AvatAM prakAMDa jADu khanI cirAI jAya che ane tenI vRddhi aTakI jAya che, pariNAme vanaspati Akhare marI jAya che. hor. mone. aMta:srAva, vRddhikAraka dravya. (2) aMgamAM nirmANa pAmatuM eka dravya, je khIna aMganI dehadharmAMca kriyAne uttejita kare che; UgatI vanaspatine aMta:srAva ApavAmAM Ave tyAre tenI vRddhi kuMThita kare che, vRddhimAM parivartana lAve che; AvI aneka prakAranI dehadharmIya kriyAonI te utpreraka bane che. zvAsapAtane nAza karavA mATe paNa tenA upayegamAM levAmAM Ave che. ., lectogenic dugdhatpAdaka aMta:srAva; evA aMta:srAva je mAdA prANInI kSIragraMthiomAM dUdhanuM nirmANa kare che. h. of pregnancy. garbhovasthA daramiyAna aMDAzayamAM saMdharAtA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir horn 269 horse projesTIna nAmane aMta:strAva. ghAta athavA ane ati tAyanA horm. zIMgaDuM, jaMga; ghaNAM prANuonA pariNAme paNa A rega thAya che. h. mAthA paranuM kaThaNa, jADuM baneluM pravardha. (2) stomach blot. Gastrophilus zIMgaDA jevuM game te pravardha. (3) pratyeka intestinalis bengalensis24.G. nasalis. garbhAzayane agrabhAga. (4) mAchalIne nAmanAM jaMtuthI ghoDAne thato roga, jemAM kAMTe. (5) gekaLagAyane agrabhAga. (6) A jaMtunAM Dimba gheDAnA meMmAM ghUsI vanaspatine game te kaMTaka jevo agrabhAga. dara banAve ane jaThara sudhI pahoMcI h.cancer. prANInA zIMgaDAne lAgu paDatuM jAya che, jenA pariNAme ghoDAnI pAcana kensarane roga, jenA upAya tarIke zIMgaDAne kriyApara mAThI asara thAya che, nabaLAI kApI nAkhavAmAM Ave che. h. core. ave che ane roga tIvra banatAM chevaTe ghoDe zIMgaDAne aMta:stha bhAga. h. Fractu- maraNa pAme che. re. 2100 Riidischi 423 434 $ horse gram. $441; Dolichos biflobhAMgI javuM, jenA pariNAme temAMthI lehI rus Roxb. nAmanI da. bhAratanI kaThoLanI nIkaLe che. horns of uterus. vanaspati, jene barAka ane ghAsacArA garbhAzayanAM saMge. mATe ugADavAmAM Ave che; jenuM lIluM khAtara hornblende. eka khanija tatva. (2) bane che, julAI mAsamAM tene vAvavAmAM kelziyama silikeTa, megneziyama ane seDi- Ave che ane je AMdhrapradeza, tAmIlacama silikeTanI sAthe leha dharAvatuM kALAza nADu ane karNATakamAM thAtha che. h.g. paDatA raMganuM khanija, je grenAITa ane anthracnose. Glomerella lindemeTA bhAganA zailanA bhAga rUpe hoya che. muthianam nAmanA jaMtuthI kulathIne thatA horse. 2131, Equus caballus. h. 24 Oras 34312. h.g. die back. bot fly. You h. stomach bot. Colletotrichum capsiciel 34ena yai h, chestnut. kAzamIramAM thatuM eka eka rega. hg. dry root rot, jhADa. h. dung- ghoDAnI lAda; kalamanI Macrophomina phaseoliel selo prakriyAmAM mULa choDa ane tene kalama karelA thatA roga.hg.leafspot.Cercosbora bhAgane bAMdhelA rAkhavA mATe mATI sAthe dolicki nAmanA jaMtuthI kulathIne thato roga. bheLavIne ghoDAnI lAdane baMdhaka tarIke kara- h.g. root rot. Pellicularia vAmAM AvatA upaga. h.-eye bean, filamentosa nAmanA jaMtuthI kulathIne thatA filamentosa nAmanA jatuthI kula $121. Mucuna prurita Hook (M. Binalotes 31512. h.g. rust. pruriens Baker non DC.). Uromyces appendiculatuthI kulathIne nAmanI zAkIya vanaspati, jenAM phaLanuM zAka thato gerune roga. h. parslane. ylu 3. h. fly. ds 's Hill all Trianthema portulacastrum L.(T. cUsanArI mAkha, je ghoDA, bhesa, UMTa ane monogona L.). eka zAkIya vanaspati, hAthIne vaLage che, je garama bhejavALA vAtA- je hiMdImAM sAMThI nAme oLakhAya che. varaNa ane varSARtumAM thAya che. h. ma- horse radish. Armoracia labatinure. 104 213141 4lej 182.h.. folia Gilib. (Roripa armoracia pox. 131 yaralelorry glanla (L.) Hitchc;Cochlearia armoracia rogahepower. azvazakti. h.sleep- L). mULa yupanI paNa uttara bhArata tathA ing sickness. ghoDAnA madhyastha da. bhAratamAM thatI zAkIya vanaspati, jenAM cetAtaMtu para mAThI asara karanAra, viSANu- mULane upaga khAdya vastuone suvAsa janya roga; jemAM haDakavA thayA hoya tevA ApavA mATe thAya che. h.r, tree. lakSaNe jovAmAM Ave che; ghaNuvAra sUryA- saragavAnuM jhADa, mIThA saragavAnuM jhADa, je For Private and Personal Use Only
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org horse Moringa oleifera Lamk. (M. pterygosperma Gaertn;Guilandina moringa L.). tarIke paNa oLakhAya che. horse tamarind. vilAyatI bAvaLa, lAse bAvaLa. horticultural crop. vyApArI hetu mATe ke vaparAza mATe ugADavAmAM AvatA bAgacatI pAka. h, variety. vanaspatinA ugADavAmAM AvatA saghaLA prakArane apavAmAM AvatuM nAma. horticulture. bagIcAkRSi,bAgAyata khetI, jemAM zAkabhAjI, phaLa, phUla ane ze.bhAkArI vanaspatinI kRSino samAveza thAya che, tenA abhyAsanI kRSivijJAnanI eka zAkhA. hose. rabara ke plAsTikanI vIMTALI zakAya tevI pANI chAMTavA ke vahevaDAvavA mATenI naLI.. 270 host. parapeASaka, yajamAna, pASada, peASaka. (2) eka sajIva, jemAM anya sajIva tenuM samarata ke aMzata: jIvana gALe che; jemAM te pASaNa ane rakSaNa meLave che. (3) kalama karavAmAM AvatA ke phera ropaNI meLavatA sajIva. h. range. ceAkasa rAgakArakathI prabhAvita bananAra vividha vanaspati ke prANI. h. specific eka ja yajamAnamAM rahenAra (parajIvI). hot. maracA jevA tIvra tIkhA svAdavALuM. (2) garama. h. bed. saDatAM khAtara, vIjaLI, varALa ke garama pANInA naLathI jamIna garama thAya tevA prakAranI kacArI. (2) sarakSita garama kacArI. . house. garama vanaspati ghara, kAcaghara.h, pickles. tIkhuM athANuM. . water treatment. garama pANIthI karavAmAM AvatI mAvajata. (ra) khIne cAra pAMca kalAka pANImAM palALI eka miniTa mATe garama pANImAM palALI pharI 10 miniTa mATe garama paNImAM rAkhavAmAM Ave che. AvA khIne AvavA agAu sUkavavAmAM Ave che. AvA prakAranI garama pANInI mAvajata ApavAthI khImAM rahelI phUgane dUra karI zakAya che. humerus house dhara. (ra) vanaspatinA uchera mATe khAsa banAvavAmAM AvatuM kAcaghara. . fly. Musca domestica nAmanI ghera ghera vhevAmAM AvatI sarvasAmAnya mAkha. A kuLanI Musca vicina nAmanI mAkha bhAratanA medAnamAM jovAmAM Ave che, jyAre Musca nebulo nAmanI bAramAM jovAmAM AvatI mAkha che. A mAkha lehI cUsatI nathI tema chatAM te aneka prakAranA rAganAM jaMtunI vAhaka bane che. . rat. Ratus Yallus nAmane sarvAhArI ghera ghera vhevAmAM AvatA uMdara, je sau prakAranI khAdya sAmagrI khAca che ne tene hina pahAMcADe che. h. sparrow. Passer Lomesticus; Eastern Spanish sparrow, P. hispaniolensis transcaSpics nAmanI khetaramAMnAM ghauM, eTa, juvAra, caNA, makAI, bAjarI i. jevA dhAnya pAkane khAI jatI cakalI. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Houtbois strawberry. Fragararia nilgerrensis Schlecht ex. F. Gay. nAmanI nIlagira ane khAsI TekarIomAM thatI khAdya phaLanI zAkIya vanaspati. hoven. Dhora ane gheTAne thatA rogane eka prakAra. Hovenia dulcis Thunb. mULa cInanuM paNa ahIM kumAMu, sikkima ane 5. kheMgALamAM thatuM khAdya phaLanuM vizALa vRkSa. Hubum clover. Melitotus alba var. annua Desr. nAmanI mULa yurepanI paNa ahIM uttara bhAratamAM thatI, ghAsacArA tathA madhamAkha uchera mATe upayogI banatI vanaspati. hull. phaLa ke khInuM bAhyAvaraNa, chetaruM, phetaruM, cheSS. huller. khImAMthI chetarAM dUra karavAnuM - chaDIne photarAM dura karavA mATenuM game te sAdhana. hulling. DAMgarane chaDIne ceAkhA judA pADavAnI prakriyA, DAMgara chaDAmaNa; bhAratamAM je mATenI mile hAya che. humble plant. lajAmaNI. humerus, bhusthi For Private and Personal Use Only
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Lumic... 271 hybrid humic acid, mATI ane kAsTa paheluM kArbanika dravya moTA bhAge tene khAtaramAM kArbanika dravya saDavAthI thatI raMga kALe hoya che ane temAM nAITrojana game te ekalI aMtya pedAza, je lavaNa tattva raheluM hoya che ane kArbana nAITreijana banAvate maMda esiDa che. humic guNettara 10:1 ne heAya che. temAM UMcA mulch. sapATI para jovAmAM AvatA prakAranuM keTAcana vinimaya, jalazeSatA saDelA kArbanika avazeSo. i. jevI rAsAyaNika ane bhautika guNahumid. mAThuM, bhejayukta. h. clim- vattA hoya che. ate. vanaspatine TekArUpa banatI bhejavALI hindi. hAMDI. (2) paheLA meMvALuM AbohavA. (2) sApekSa rIte vadhAre dhAtu ke mATInuM banAvavAmAM AveluM pAtra, bhejayukta AbehavA. humidify. jeno upayoga mAchalInAM bInI heraphera vAtAvaraNamAM pANInI bASpa umeravI. karavA mATe thAya che. (2) game te dravyamAM bhejane umere hundredweight. 112 pAunDa kare. humidity AdratA, bheja. dharAvatuM talanuM ekama. (2) avakAzanI ekama jagyAmAM pANInI hunka. kaDaka taMtu bASpanuM pramANa. h, absolute hurhun-kaDhImAM upayogamAM levAmAM AvatAM nirapekSa zAtA. h, relative bIvALI vanaspati. Cleone viscosa L. sApekSa AdratA. h, specific viziSTa hurricane jhaMjhAvAta, vAvAjhoDuM. AdratA.. mixing ratio. AdratA husbandry saMvardhana kRSikArya. (2) mizraNa guNottara. humidification. utpAdananI prakriyA ane vyavasAyanI kalA, seMdriyIkaraNa. (2) saDAnI evA prakAranI vijJAna i. h, animal prANuM saMvardhana avasthA ke prakriyA, jemAM vanaspati ke -uchera. h, poultry maraghA-batakAM prANI avazeSa eTalA badhA vighaTita thaI saMvardhana-uchera. jAya ke tenI mULa saMkhyA ke AkAra husk. bhUsuM, chata; vividha bI ane eLakhavA muzkela bane che. phaLanuM sUkuM, kaThaNa ane kharabacaDuM bAhya humin. maMda alkalIthI jamInamAMthI AvaraNa. kADhavAmAM aAvyuM che, paNa e gaLyuM na hyacinth bean. vAla. hoya tevuM kArbanika dravya. Hyakume. bhAratamAM thate jApAnI humour. dehadrava, deharasa. pAsimenane eka prakAra, jenuM phaLa geLAhump. khUdha, Dhake. h. sore. ghaNAM kAra ane moTuM hoya che, chAla pILAza sastana prANIonAM lehI ane lasikA vAhi- paDatI nAraMgI raMganI ane mAvo ghere lAla nIno tathA saMyojaka pezImAM rahetAM lAMbA ane kyAreka resAmaya paNa svAdamAM pAtaLA sUtra jevAM kRmi, jethI DhoranA DhekA mATe hoya che. para ane bheMsane kAna para traNa jevuM hyaline. raMgavihIna lagabhaga pAradarzaka. banAve che. hyaloplasm. pAradarzaka2sa. Humulus labulas mULa yurepane hybrid. saMka2; be judI judI jAti, paNa vAyavya himAlayamAM thato eka choDa, prakAra ke varganAM prANI ke vanaspatinuM saMkara jenAM phUla dArU gALavAnA kAmamAM levAmAM saMtAna. (2) ghaNA sarakhA paraMtu janinanI dabAve che, dRSTie judA pitRonuM saMkara jAti saMkara humus. khAdamATI, paMka. (2) vanaspati kahevAya che. (3) khUba ja judA pitRonuM ane prANunA jamInamAM rahelA saDelA saMtAna Atarajaninika saMkara kahevAya che. ane vighaTana pAmelA avaze. (3) vigha- (4) raMgasUtronI saMkhyAmAM judA judA TananI AgaLanI sthAyI avasthAe saMka2 saMtAna sAMkhyika saMtanA For Private and Personal Use Only
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Hydnocar carpns 272 Hydrocera kahevAya che. (5) raMgasUtranI saMracanA hydrated lime. jalAnvita cUne. judA prakAranI hoya tevA pitRonuM saMkara hydration. jalanvitIkaraNa-jalagrahaNa. saMtAna saMracanAtmaka saMkara kahevAya che. h. jalajana. (2) khaDakomAM mRdAnirmANa structural saMracanAtmaka saMka2. ke. daramiyAna cekasa prakAranA khanijanI chicks. eka ja ke judI olAdanA sAthe pANInA aNuonuM thatuM rAsAyaNika aMta:prajanananA saMkarathI thayelA baccAM. saMjana. h. of protoplasm. h.eucalyptus. karNATakanA nIlagirinAM jIvarasanuM jalagrahaNa. vividha yukelipTasa jhADanA parAganayanathI hydraulic. pravAhI temAM vizeSa karIne thatA saMkara yukelipTasa. h. produc- pANI aMgenuM, je gurutvAkarSaNa ke dabANanA tion. sva5rAganayana. (2) saMka2utpAdaka baLane kAraNe gatimAna bane che ke virAmanIvaDe mATe pasaMda karavAmAM AvelI vana- vasthAmAM rahe che. h. conductivity. spatinuM saMkaraNa ane egya bI utpanna jalIyavAhakatA-cAlakatA. . elemenkaravA mATenI vepArI AvazyaktA anusAra ts. uDANa, vistAra, bhejayukta parimiti, karavAmAM AvatI pedAza. h. sterility. jalIya trijyA, pravaNatA, vega, gharSakatA, saMkara vaMdhyatA. h. tomato. TameTAne UrjA ane sthAnatA jevA naLIe i.mAM saMkara prakAra, jene pAkavAne samaya vadhAre pANInA vahana mATe javAbadAra banatAM kArake. he che ane vadhAre pedAza Ape che. h. (2) jalIya.h. enzyme. jalavaizleSita vigour. 2152014. hybridizati. S2215. h. friction. 340189190 on. saMkaraNa, saMkaraprakriyA. (2) kudaratI ke sAme kAma karatAM saghaLAM baLA-gharSane kula kRtrima rIte saMkara prakAranuM nirmANa. navI prabhAva. h. gradient. jaladAbapravaNatA. saMkara pedAzamAM icchita lakSaNe lAvavAnA h. grease gun. dravacAlita grIjha hetuthI te lakSaNo dharAvatA vanaspati prakAre gana. 1.lift. jalacAlita liphaTa-ucAlaka. vacce kalama ke uparayasaMkara karI saMkara h. power lift. jalacAlita zakti prakriyAnI ajamAyaza. hybridize. liphaTa. h. press, jalacAlita dAba vaDe saMkaranI prakriyA karavI. telIbIyAmAMthI tela kADhavAnI yukti. h. Hydnocarpus albina Wight. sprayer. aMjina, paMpa, TakI, paiDAvALuM nIlagiri ane pazcimaghATamAM thatuM vizALa ke paiDAM vinAnuM ekaThuM, vAlva sAthenuM dAba vRkSa, jenAM bInuM tela raktapittanI sAravAramAM niyaMtraka, dAba mApaka cUsaka, vitaraNa pAipa, upayogamAM levAmAM Ave che. H. karza gaLaNI, nALacuM che. gharAvatuM dAbanI madadathI (King) Warb. celamugarA kuLanuM chaMTakAva karavAnuM sAdhana. Hydraulics. jhADa, jenAM bInuM tela celamugarA tela- dravavijJAna, gatimAna jaLa ke anya raktapittanI sAravAramAM upayogamAM levAmAM pravAhIne abhyAsa karavAnI IjanerI Ave che. A jhADa AsAma, caTagAMva ane vijJAnanI zAkhA. brahmadezamAM thAya che, jyAM tenuM tela kADhavAmAM Hydrilla perticillat'; , hAiphrilAne cheDa. Ave che. H. launifolia (Dennst.) hydro-. jala arthasUcaka pUrvaga. Seumer. cAla mugarA, tela raktapittanI hydrobiology. jalIya vanaspati ane sAravAramAM vaparAya che. H. doightiana prANIonuM vijJAna; jalajIvavijJAna. Blume. celamugarA, jenuM tela raktapitanI hydrocarbon. hAIDrojana ane kArbana sAravAramAM upagamAM levAmAM Ave che. ta dharAvatuM saMyojana. hydragogue zarIramAMthI pANI kADhanAra, hydrocephalous. jalazISa (eka pANI je julAba karanAra, jalavirecaka. roga). hydrate. Oraly 17 a 21 21074. Hydrocera triflora (L) Wight For Private and Personal Use Only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hydrochloric acid 278 hydrologic... & Arn. zebhAnI jalIya vanaspati. visaMkrAmaka tarIke ane vivaNIkaraNa mATe hydrochloric acid. HCL. 52914| 19410 3. h. swell. ugal AlakalInA daLamItiya vizleSaNamAM vaparAte aMdaranA TinanA kAraNe DabAmAM bharavAmAM tIvra khanija esiDa AvelI vastuone te phulAvo. hydrohydroclimate. taLAve, saravare che. genolysis. hAiDrojana vizleSaNa. jevA jaLAzayenI AbohavA. hydrogenation. baMdha vAsaNamAM Hydrocotyle asiatica L. brAhmIne 160 thI 180deg. se. uSNatAmAne nikalanI choDa; je vikvacikA - kolerAnI sAravAra hAjarImAM vAnaspatika telamathI, dabANa ane magajanI asthirAvasthAmAM upacA2 heThaLa zuddha hAiDrojanane parapeTA karavAnI tarIke kAmamAM Ave che. prakriyA, jemAM hAIDrojanano umero karavAmAM hydrocyanic acid. prasiDa eNsiDa Ave che ane telamAM rahelA asaMtRpta tarIke oLakhAtuM, jaMtunAzaka ane juvAra saMjanene saMtRpta ejanamAM parijevI vanaspatimAM raheluM dravya, je ghaNIvAra vartita karavAmAM Ave che. sAbu, mINabattI, khAvAmAM AvatA prANIonuM maraNa nIpaje che. mArgarIna, vanaspati dhI i.nI banAvaTamAM hyca. gas. HON. mRtyukAraka tIvra A rIte telane upayoga karavAmAM Ave che. vAyu, je seDiyama sAthenAiDanI sAthe hydrogenic soil. ThaMDA ane sa9pharika esiDane bheLavIne banAvavAmAM bhejavALA pradezamAM pariccherikAmAM pANI Ave che. ghaNa prakAranA keziyama sAthe rahevAnA pariNAme tenA prabhAva heThaLa nAIDa maLe che, jene bhejavALI havAmAM thatI jamInanI racanA. khulle rAkhavAthI iCN mukta thAya che. hydrograph. samayanA sApekSamAM tene upaga karavA mATenI Avazyaka pANInA vaheNanI vadhaghaTa darzAvate Alekha. mAtrAno, je para tene pravega karavAne heca hydrography. pANInA vaheNanI te vastunA prakAra, jaMtune prakAra ane nedha, tenuM mApa ane pRthakkaraNa. khullA rAkhavAnA samaya para AdhAra rAkhe hydrologic cycle. jalacakra. (2) che. vakhAra ke bhaMDAramAM saMdharavAmAM AvelI vAtAvaraNamAMthI pRthvI tarapha ane pRthvI kRSi pedAzane dhUmADo ApavAnA hetusara parathI vAtAvaraNa tarapha vividha tabakake tene upayoga karavAmAM Ave che. pANInuM thatuM paribhramaNa; A sau tabakkA ane hydrofluoric acid. HF. Als prakriyAmAM varasAda, vaheNa, stravaNa, saMgraha, khanija eNsiDa, bASpIbhavana, bAmpAyana i. ne samAveza hyogesh. 1 saMjJA dharAvatuM, raMga- thAya che. hydrology. vAtAvaraNamAM, vihIna jhaDapathI saLagI uThe tevuM halakAmAM jamIna para ane bhU megata pANInA halakuM vAcavIya rAsAyaNika sattva, je abhyAsanuM vijJAna; jalavijJAna. hydrovanaspatinI vRddhi mATe mahattvanuM tattva che. lysis. jalavizleSaNa. (2) koI dravyamAM h. on-concentration. pravAhI ke pANI umerIne tenuM karavAmAM AvatuM vighaTana; jamInamAM hAjara rahetA hAiDrojana vAcanatuM moTA bhAge maMdIkRta eNsiDa ke usecakanI pramANa, je pH saMjJA dvArA jANI zakAca madadathI AvA prakAranuM vighaTana karavAmAM che, je dvArA jamInanI amlatA ke 2419 3. hydrolytic enzyme. akalIne khyAla Ave che, ane je jalavizleSita usecaka. h. nancikRSikAryamAM prati upagI che.h. dity. orelle ularnej. hydroperoxide. 1nya ta karatAM meter. pravAhInuM viziSTa ghaTatva kADhavA vizeSa pramANamAM oNkisajana hoya tevuM mATenuM sAdhana. hydromorphic hAiDrojananuM sajana, jene upaga soil. atizaya pANInI hAjarImAM thato ka. ko.-18 For Private and Personal Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org hydrophyte jamInane vikAsa. hydrophilic colloid. jannurAgI kalila. hydrophobia. bhIti. (1) haDakavA. hydrophobic colloid, jalavarAgI kali. 274 hydrophyte. jalIya vanaspati, bhejavALA vAtAvaraNamAM thatI vanaspati. hydro-pneumatic sprayer. havAdAkhathI saMcAlita chaMTakAva karavA mATenuM sAdhana. hydroponics. mATI vinA pANImAM vanaspatinuM karavAmAM AvatuM saMvardhana, jemAM vizALa rIte ratI saMvardhana ane cevala saMvardhananA sAmAveza thAya che, je mATe Saka kaccA pUrAM pADavAmAM Ave che. hydroscope. jaladarzaka sAdhana. hydroscopic. havAmAMthI bhejane roSavA ke TharavAnI kSamatA h, water. gurutvAkarSaNa ane kezAkarSaNa dvArA pANI dura thayA pachI jamInamAM rahevA pAmatuM pANI. hydrosols. pANI mukhya ghaTaka hIca tevI kudaratI jamInanA samUha, hydrostatic. sthiradvavI. hydrotropic. jalAnuvartI. hydrotropism. jalAnuvartatA. hydroxide of lime. jayAnvita cUno. hygiene. svAsthya ane zarIra saMrakSaNanuM zAstra; svAsthya vijJAna hygro. bheja, ArdratA arthasUcaka pUrnaMga, hygrogenic movement, ArdratA janya haeNlana-calana. hygroma. vAraMvAra kSata-traNa thavAthI prANInA sAMdhAne AvatA seo. hygrometer. ArdratA mApaka sAdhana, havAmAM rahelI sApekSa ArdratA mApavAnuM sAdhana. hygromorphic, ArdratArUpI. hygrophilous. ArdratArAgI. hygrophyte. A bhUmi udbhi, ArdrabhUmi - bhejavALI vanaspati. bhUmimAM thatI Hyoscyamus hygroryza aristata (Retz.) Nees ex Wight & Arn. sarAvarA, taLAvA, jaLAzaye iM. mAMnAM pANI para taratI ane dhIme dhIme khasatI vanaspati, jene ziyALAmAM DhArane khAvA mATe ApI zakAya te mATe AsAmamAM ugavavAmAM Ave che. hygroscope. sAm'tAdarzaka. hygroscopic. bheja zASavA ane bhejane jALavI rAkhavAne kAI paNa dravyanA guNa. h. coefficient. 50 TakA sApekSa ArdratA anusAra jamInamAM rahelI bhejanI TakAvArI, je pF 6.0 ne lagabhaga maLatI Ave che; . moisture. sUkI jamInanI bheja dhAraNa karavAnI kSamatA. jamInanI sapATI -pravAhI rUpamAM bheja zoSe, je muddAnA kaNanuM ghaTaka ane ane je kAIpaNa rIte vanaspatine upayeAgI banatuM nathI. AvA bhejane dhAraNa karavAnI jamInanI kSamatA. h. water. bhejaroSika pANI. hymen. mAdA prANInA sUtra mArgana bAhya raMdhra AgaLanI tvacarcAca kalA, je cenine pUrNa rIte ke aMzata: baMdha rAkhe che. (2) kaumArca tvacA. hymenium. keTalIka krUgamAM raheluM prajanana paDa, phUga phalita piMDanuM khInnathuM dharAvatuM paDe. Hymenodictyon excelsum (Roxb.) Wall. bhramarAcchalI; bihAra, madhya pradeza ane pazcima bhAratamAM thatuM eka jhADa, jenI chAla cAmaDAM kamAvavA upayAgI bane che. jenA kASThanI dIvAsaLI, cAnI ane peka karavAnI peTIo banAvavAmAM Ave che. H. boatum Wall. vADa mATe vAvavAmAM AvatuM meTuM jhADa. Hymenoptera. pAradarzaka tvacA jevI pAMkhanI be joDa dharAvatI madhamAkhI ane kIDIe jevAM jaMtuone samUha. Hyoscyamus niger L. kherAsAnI ajame; mULa yuropanI paNa samIteSaNa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org hyper--. himAlaya, kAzmIra ane gaDhavAlamAM thatI vanaspati, jenAM pAnamAMthI auSadha banAvavAmAM Ave che, je zAmaka, nazAkAraka che ane krama tathA TADhiyAnA upacAra tarIke upayAgI bane che. 275 hyper--. ati, arthasUcaka pUrvAMga. hyperacidity. ati amlatA. hyperaesthesia. tvacA, IMdriya ke aMganI ati saMvedanazIlatA. hyperglycaemia. rakta zarkarAmAM thatA vadhArA, ati raktazarkarA, hyperhidrosis. keTalAka tAvanA rAmAmAM vaLatA ati paraseve. hyperimmune. vAraMvAra eka ja prakAranA rAgotpAdaka prakriyakanA saMsargamAM AvavAthI thatI gapratirakSA. h. se rum. ekanA eka cAkasa prakAranA cepanA vAraMvAra bhAga banyA mAda sAn thatA ke roga pratirakSA meLavanAra prANInI rakta jaLa - rasI. hyperparasite. atiparajIvI; anya parajIvImAM pachavI khanIne rahetA jI. hyperparasitism. atiparavitA, anya parajIvImAM parajIvI banIne rahevAnI kSamatA, hyperplastic. ghaNI saMkhyAmAM kASa pedA karanAra (rAga). hyperploidy. atisUtratA, ga sUtreAnI ati saMkhyAkatA. hypersensitivity. ati saMvedanazAlatA. (2) gakAraka hrayanA humalA daramiyAna sajIvanI thatI tIvra pratikriyA, jemAM rAgagrasta pezInuM mRtyu thAya che, jethI cepa phelAtA aTake che. hypersusceptible. sAdhAraNa vyakti rAgathI unmukata hoya tevA cepa ke viSa pratye saMvedanazIla (sajIva). hypertrophy. ativRddhi; koI vanaspatimAM rAganA kAraNe thatI vRddhi, jevI ke puSpadabhava, phaLa, prakAMDa, mULanI vRddhi, jenA pariNAme vRddhi pAmatAM aMgA ke bhAgA vikRti darzAve che. (2) amruda Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hypoderm nirmANa sivAyanI kaI aMga ke bhAganA kadanI thatI vRddhi. hypervitaminosis. ati prajIvakA levAnA pariNAme thatA rAga. hypha. kanakasUtra. (ra) kavakataMtu, phUganuM vAnaspatika resA jevuM tattva. hyphoid. kavakataMtu sadA. Hyphaene thebaica (L.) Mart. UMcAtADa, jenAM pAnathI chAparAM chAvavAmAM Ave che, uparAMta tenI caDhAI, heTa ane TApalA-TApalIe banAvavAmAM Ave che. hypno-. suSupti, nidrA, dhena arthasUcaka pUrvaga. hypnospore. supta bIjANu. hypnotic nidrApreraka hypnotism. saMmeAhana. (ra) saMmeAhana vidyA. hypo--. adha:, adhara adhe, nimna i. arthasUcaka pUrvaga. hypobasal. adhaHtalastha. (2) be kASa paikI nimnakASa, jenA keTalAka prajanaka khIANunuM vibhAjana thAya che. hypocalcaemia. leAhImAM kelziyama tattvanI UNapa. hypocarp. kAjI jevAM keTalAMka phaLanuM maMdIkRta paricakra. hypochlorites. eNkisajana, korIna ane seDiyama hAipeAklerAIDa jevI dhAtuenuM baneluM jaMtuna ke visaMkrAmaka saMyeAjana. hypocotyl. adharAkSa; khIjapatra heThaLanA aMkuranA prakAMDanA aMkura. khIjodhara; bhrUNamAM khIjapatra heThaLanA prakAMDanA bhAga. h. arch. khIjapatrAdhAra kamAna. hypoderm. vanaspatimAM adhistara heThaLanI pezI, adhaHstara. (2) adha:tvacA. hypoderma. jue hypoderm h. boois. DhAranA paganA vALanI mAkha, h, crossi, akarAnA paganA vALanI mAkha. h. lineatum. DhAranA paganA vALanI mAkha. hypodermic. cAmaDI-tvacA heThaLanuM adha:vak hypodermis. adhavacA, adhastara, adhaHprAvaraka. (2) bAhya staranI heThaLanI pezI. For Private and Personal Use Only
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hypogeal 276 Idiocerus... hypogeal. adhabhUmika. (2) evAM enA magajanA talapara rahelI brahmagraMthi, aMkuraka saMbaMdhI, jenAM bIjapatro jamInanI je aneka aMta:strAva sUve che ane nIce rahe che. hypogeous. jamInanI samasta aMtaHstrAva para niyaMtraNa rAkhe che. sapATI heThaLa UgatuM ke paripakava banatuM. (3) bIjapatramAM mULa Teca nirmANaka kaSa. hypoglottis, ajihavA, jIbhanI hypoplasia. avasAdhAraNa keSa nirmANa. heThaLa bhAga. hypoplastic. avavikAsI. (2) pezI hypoglycaemia, yUna madhuraktatA. ke aMgamAM koSaracanA aTakI javA pAmI heya hypogynous, ajAya. (2) bahi- ke avasAdhAraNa hoya tevA prakAranuM (darda). rgoLa 5rAgAzaya dharAvatuM puSpa, jenAM hypoploid. avasUtrAtmaka, avaguNita. bahAranAM puSpIca aMge kAMDAzayanI nIcethI hypopodium. prakAMDasahita paNa udabhave che. hypogyny. adhojAyatA. taLa pradeza. hypomagnesaemia. Hgai. (2) Hyssopus officinalis L. 44 AMcakI ane nizretanatA jevAM lakSaNe yuropane paNa kAzmIrathI kumAunA himAdharAvato gAyane thate jIvaleNa roga, je laya pradezamAM thate supa. lohImAM kelizacama-megneziyama guNettaramAM hypostasis, abhibhavana. thatA pheraphAra ane megneziyamanI UNapanA hypothellus, adhaHsUkAca. pariName che. hypotheca. upaSTa. hypomycetes, apUrNa phUgane eka hypothesis. parikalpanA, dhAraNuM. varga, jemAM mukta ke sAmUhika bIjANaghara hysterectomy. saMpUrNa ke aMzataH para bIjANuonuM nirmANa thAya che. garbhAzaya chedana. hyponasty. adhaHspadana. hysterosis. pUrvopacAra prabhAva. hypophysis. adhavardha. (2) prANuM- hysteria. vAI, apasmAra, AMcakI. Iberis amara L. (Syn. I. coron- zyAmalatA; uttarapradeza, madhyapradeza ane ania Hort). zubhA mATene choDa. 5. baMgALanA suMdaravanamAM thato zebhAne icaco plum. khAdhaphaLa dhArI keraLamAM 5, jenA prakAMDamAM resAnAM deraDAM thatuM nAnuM jhADa ke supa. banAvavAmAM Ave che. ice, barapha. i. cream. AiskrIma, ideal. Adarza. i. gas. AdarzavALuM. malAI kADhI lIdhelA ke malAIvALA dUdhamAM . solution. Adarza drAvaNa. khAMDa, sugaMdhI dravyuM che. nakhI tene ThArIne identical, samarUpa. identificatighaTTa banAvelI eka miSTa ane priya vAnagI. on. oLakha, pichAna. identify. i. c. box. AIsakrImanI peTI. i. c. oLakhavuM,pichAna thavI-ApavI.identity. mix. AisakrIma mizra. oLakha, tarUpatA. Icerya purchasi. 2274ai sendi ideomotor. 912112325. eka jaMtu. Idiocerus atkinsoni. 241041011 Ichnacarpus frutescens (L.) adhi. I. clopealis. AMbAno madhi. Ait & Ait. f. dUdhIlatA, kALI dUdhI, I, nice sparsaas. AMbAne madhiya. For Private and Personal Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir idiopathic 277 immature idiopathic.koIpaNa dazya kAraNa vinAno chAla raMga kAmamAM Ave che. roga ke zArIrika avasthA. illumination, rozanI. idiosyncracy. prakRti vizeSatA. illuvial horizon. ghasaDAI AvelI idle land. kheDavAmAM AvelI hoya mATInuM sasta2, je saMsta2-"bI" kahevAmAM paraMtu tene upayoga karavAmAM Avato na Ave che. illuviation. eka stara hoya tevI tyajAyelI ke paDatara jamIna. mAMthI bIjA sastAramAM ghasaDAI AvelI igneous rocks. , agnikRta khaDako, mATInA nikSepanI prakriyA, vinikSepana. Agneya khaDake. (2) pRthvInA peTALamAM (2) aMtaHstrAvI pANadvArA zrAvaNa ke nilaAvelA megyAnA banelA khaDake. (3) bitarUpe DhasaDAI AvelA dravyanA nikSepathI asala rasa TharI javAthI banelA zaila, jenA thatA saMcayanI prakriyA upalA sastarathI be mukhya bhAga che: tuTenika ane vAke. nIcalA saMstaramAM thAya che. nika. bAvA prakAranA sAmAnya zailamAM ilu. paMjAba, madhyapradeza ane AsAmanuM grenAITa, sAyenAITa, bATa, DAyorAiTa, dIrdhAyu tRNa. gekhyo ane pariDAlAITa zailAne samAveza image. pratibiMba, pratimA, biba. thAya che. uparokta be prakAranA zele paikI imago pUrNakITa. (2) jaMtu rUpAMtaramAM planika zaila eTale jamInanA khUbaja aMtima ane prauDha avasthA. dabANathI umAnA kAraNe banelo zela ane imbibe. aMtagrahaNa karavuM. imbibivikenika zaila eTale vAlAmukhInA kAraNe tion. aMtagrahaNa, aMtaHzeSaNa. (2) banelA zaila, ignition, prajajavalana. zeSaNanI eka prakriyA, jemAM jela (sel)ilama. mULa pekisakanuM Annona mAMnAM kArbanika drA-pravAhI grahaNa kare diversifolia Saf. nAmanuM dakSiNa ane A prakriyAmAM te phUle, jemake pANInuM bhAratanuM jhADa. zeSaNa karatAM bI phUle mULa pANunuM ileo-caecal valve. zeSa aMdhAtra zeSaNa kare tenI A eka rIta che. kapATa-vAlva. (2) nAnuM ane meTuM AMta- imbibitional moisture.Hidal 2DuM bhegAM maLe tyAM AgaLane vAlva. kaNe Adra-bhUjamukta rahe te mATe ileum. zeSAMtra. (2) jaMtune pAchalA Avazyaka hoya te karatAM vadhAre pramANane AMtaraDAne bAhya bhAga. bheja. (2) kalilIya mATI bheja grahaNa ilium. kaTi mekhalAnuM pRSTha asthi. (2) kare tyAre jamIna dekhItI rIte bhInI thAya paDakhAne Tekavate zroNi asthine bhAga. che; mATInA kaNe kadamAM vadhI phUle che. alicium anisatam. bAdiyAna I. A kaNe eTalA saMghaTTa bane che ke, tene grafitain Hook. T. & Thoms. bheja vanaspatine mATe upalabdha bane che. sadAharita, sauraNika kSupa ke nAnuM jhADa. imbricate. paraspara upara chavAI jatA I. Derum Hook. f. bAdiyAna khaTAI, bhAga. anasaphaLa; mULa dakSiNa cInanuM paNa ahIM imli. balI. thatuM eka jhADa, jenAM phaLamAMthI kADhavAmAM immature. aparipakava, pUro vikAsa AvatuM tela je sugaMdhI drA,mIThAI banA- thaye na hoya tevuM (prANu ke vanarapati). vavA mATe upayogI bane che, te uparAMta 1. profile. jamInanI vikAsa pAmI kapha nissA2ka ane vAyuhAraka auSadhi rahelI paNa pUre vikAsa thaye ne hAca tarIke paNa te upayogamAM Ave che. tevI avikasita paridikA. s. soil. ilipe butter. phagavAza. (2) uttara jenI paricchedikAne vikAsa thayo na pradeza ane bihAramAM thatuM moTuM vRkSa, jenuM hoya tevI jamIna. s. staple. taMtu tela rasAImAM upayogamAM Ave che ane pUrepUruM vikAsa pAmyuM na hoya tevuM rU, (2) For Private and Personal Use Only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir immiscible 278 impriforated... halakA prakAranuM apakva rU, jenI gAMsaDIe khullI jamIna para pANI paDavAthI mATInA bAMdhavAmAM Ave che. saMcaya 5ra visaraNanI thatI kriyA - mATI immiscible. a-mizraNaca. khasavA mAMDe. immobile. acara, agatizIla, nizcala, impaction. daDhapaNe peka karavAnI ke immobilization. sUkSma sajIva ke samAveza karavAnI avasthA. i. of ruvanaspati pezImAM akArbanika tavanuM men. vadhAre paDatuM khAI javAthI athavA kArbanika tatvamAM parivartana, jenA pari. supAcya na hoya tevI vastuo khAI NAme agAu sIdhI rIte vanaspatine je javAthI vALanAra prANInuM prathama tava maLI zakatuM hatuM te have maLI zakatuM AmAzaya sakhata banI jAya tevI avasthA, nathI. (2) koIpaNa vastune sthagita karatI jenA pariNAme AvA prANIne sustI Ave, kriyA, jemake kaI aMgane thayelI IjA dUdha ochuM Ape ane kabajiyAta rahe. rUjhAtI na hoya, pariNAme aMga kAma karatuM imparipinnate. asamAna rIte aTake ane sthagita banI jAya. (3) acaratA. pIcchAkAra. (2) asama saMkhyAvALI immune. roga pratirakSAnI avasthA. parNikAnAM saMyukta parNo. i. comp01. globulin. pratirakSaka globyulina. und leaf. basayugla pakSavata saMyukta i, serum. pratirakSA karatA piMkevALI pa. rasI, jene aMtaHkSepa viSANu ke jIvANunI Impatiens balsamina L. gulamaMdI gotpAdaka prakriyAne aTakAve che. nAmanA khAdya banI zebhAnI zAkIya vanaimmunity. utsukatA, rogapratirakSA. pati, je dezabharamAM thAya che. (2) sajIvanI kudaratI ke upArjita rIte impeded drainage. gurutvAkarSIya rAgane pratikAra karavAnI samarthatA. rIte DhALa taraphanA pANInA vaheNamAM immunization. rogapratirakSA AvatA avarodha. mATenI prakriyA. immunize. rAga, cepa impeller. senTrIphayugala - kendrityAgI ke saMkramaNanI sAme pratirakSA UbhI karavI. paMpanI cakatI athavA paribhrAmaka (raTa2). immunizing agent. Real - Imperata cylindrica (L.) P. rakSA karanAra, zarIramAM dAkhala karavAmAM Beauv. par major (Ness) AvatA kArake, je pratipiMDe UbhA kare che C. E. Hobb ex Hubb & 240 o Rista. 2417421 D. immu: Vaughan (Syn. I. arundinacea no-diagnosis, reganI sAme prati- Cyr). paMjAba, madhyapradeza, AsAma rakSA meLavavAnA hetusara karavAmAM AvatuM ane da. bhAratamAM thatuM dIrdhAyu ghAsa, jenuM Geld, immunogenicity, 21574 prakAMDa chAparAM chAvavA tathA kAgaLa banAvarAga ke viSanI sAme pratirakSA meLavavAnI vAnA kAmamAM Ave che, jenAM phaLa gAdalAMkSamatA. immunological. rAga- ezikAM bharavAnA kAmamAM Ave che; ghAsa pratirakSAtmaka. immunology, roga- ati varasAdavALA vistAramAM jamInanuM pratirakSAvijJAna. immunopharm- dhovANa thatuM reke che. acology. roga pratirakSA auSadhavijJAna. imperfect, apUrNa. s. flower immuno response. rogaprati- apUrNa puSpa. (2) puMkesara ane strIkesara rakSA pritabhAva. vinAnuM puSpa. i. fung. apUrNa phUga. immutable, anutparivartanazIla. (2) ligIya avasthA vinAne phUgane impact. saMdhAta. . loss. anya samUha. dro para pANInA kaNene saMdhAta thavAnA imperforated teatchidra vinAne pariNAme thatA dabANathI thatI hAni. (2) AMcaLa, je janmajAta khoDa che ane je For Private and Personal Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Imperial 279 Inbred kheDanuM nivAraNa karavA mATe zastrakriyA relIolAda, i. chicken. vAITa lena, Avazyaka bane che. roDa AIleDa reDa jevA bhAratamAM AyAta Imperial. sapharajanane eka prakAra. karelAM maraghAM, ahIM temane vAtAvaraNathI i bushel. 1.0321 amerikana anukulita banAvavAmAM Ave che. I. buzela jeTaluM IgleMDamAM upayogamAM levAmAM Ghana. ghAnAmAMthI AyAta karIne ahIM AvatuM vajananuM mApa, je 32 kavAjha vAvavAmAM AvatI bAjarI, je sArA jeTaluM thAya che. Sala 2419 5. I. Golden yellow. impermeability. apravezyatA. (2) lokeTane eka sAre prakAra. I. Pale sAdhAraNa dabANathI pANIne pravezavA na yellow, jApAnathI AyAta karelA devAne guNa ke avasthA. (3) bhedya. lokeTane eka prakAra. impermeable. a-pravezazIla. improverment cutting vRkSo impervious, pravAhI ke mULanA pravezane sArI rIte phUle-phAle te hetu mATenI kApama virodha karanAra. i. soil. vanaspatinA athavA kASa sivAyanI paNa vRkSonI AvamULa ke pANInA nIce utaravAnA guNane zyakatAmAM sudhAro thAya te mATenI kA55. virodha karanAra mATInuM stara. imper (2) choDane repyA bAda tene yathAyogya viousness. a-pravezazIlatA. (2) vikAsa thAya te mATe tenI AsapAsanA pANInA stravaNane alpatama banAvavAne guNa. anicchanIya jhADane dUra karavAM. implant. pezIne kalama karela bhAga inactive. akriya, suSupta. in-and-in breeding. sudhAraNa (2) dAkhala karavuM, ropavuM. implanta. tion. repaNuM, A5Na, nirApaNa. mATe ke anicchanIya guNadharmane dUra karavA implement. ejAra.(2) kAma karavAmAM mATe peDhI dara peDhI najIkanA saMbaMdhI prANuo sahAyabhUta banatuM ane jenA pariNAme ke vanaspationuM karAtuM prajanana vadhAre utpAdaka ane asarakAraka kAma thaI inappetence, aruci. inarching. AMbe, jAmaphaLI jevAM zake tevuM sAdhana. sadAharita jhADa saMbaMdhI kalamane eka prakAra, impotence (-cy). prajanana akSamatA, N, jemAM kalamAMkura pUrNa bane tyAM sudhI pita. je kAma calAu prakAranI ke kAcamI heya. choDanA bhAgarUpe te rahe che. impotent. prajanana kSamatA, zakti ke inarticulated, jeDathA vinAnuM, ajemane abhAva, je thoDA samaya mATe ke khaMDita. kAyamI heya. i. pollen. phalinIkaraNa inbred. 50 TakA karatAM ke tethI vizeSa karavAne asamartha parAgaraja. samAna AnuvaMzikatA dharAvatI vyakti. (2) impoverished soil. uparAuparI sAdhAraNa rIte saMkarathI parAganayana thaI zake pAka levAnA pariNAme Arthika rIte tevI vanaspatinI svaparAganayananA pariNAme utpAdakatA gumAvI hoya tevI jamIna, thatI saMtati vanaspati. (3) gADha ke najIkanI impregnation. kRtrima rIte ke maithuna sagAI ke saMbaMdha dharAvatAM prANIo ke dvArA mAdAnA zarIramAM vIryane praveza vanaspationuM karavAmAM AvatuM prajanana athavA medAne garbhavatI banAvavI. (2) . line. sva5rAganayana dvArA ane mAdA puSpanuM phalinIkaraNa. ochAmAM ochI pAMca peDhI sudhI ekasUtratA improved yu13c. i. breed. Ave tyAM sudhI ucheravAmAM AvatI vanazarIranI racanA ane prajanananA guNadharmo spati. inbreeding, aMta:prajanana i.nI daSTie eka sarakhuM saMvardhana mUlya pazuo ane pakSIomAM gADha sagAI dharAdharAvate koI paNa prANu samUha. (2)sudhA- vatA pitRo dvArA karavAmAM AvatuM For Private and Personal Use Only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org inception prajanana. (ra) maramAM-batakAMmAM AvA aMta:prajanananAM sArAM pariNAma maLatAM nathI. 280 inception. prAraMbha. incidence. prabhAvanI maryAdA; prabhAvane vistAra. (2) Avartana. incipient erosion. prAthamika atrasthAmAM ghasArA. incision. kApa, cheda. incisor. kRtaka (cAMta), meAMnA AgalA dAMta. incitant. kAraNabhUta sajIva. (2) phUga, jIvANu, kRmi i. jevAM cAkasa rAgeAtpAdaka (sajIve!). inclement weather. arucikara havAmAna. inclusion. samAveza. (2) samAviSTa karavAmAM AvatuM dravya ke paTTAthaeN. i. body. aMta:stha piMDa, i.s in eggs. lehI ke mAMsanA DAdha i. jevAM khAdgha dravyeAnI IMDAnI jaradImA ke tenA elyUmInamAM hAjarI. incompatibility. parAganalikAmAM parAgaraja aTakI paDe ane aMDArAyamAM te pahoMcI zake nahi tethI tenI phalita thavAnI azakti, (2) asamathaeNtA ke akSamatA. incomplete. apUrNa, adhUruM. i, fertilizer. vanaspatinAM vRddhi ane vikAsa mATe Avazyaka khAtaranAM traNa dravyo paikI eka ke be ja dravyeA dharAvatuM khAtara. (2) apUrNa khAtara. i. flower. la, puMkesara, strIkesara jevA eka ke vadhAre aMgA vinAnuM puSpa. (2) apUrNa puSpa metamorphosis. apUrNa parivartana. (2) jaMtu parivartana ke rUpAMtaranI prakriyA ke dhaTanAmAM jaMtuone prauDharUpamAM cheravAmAM Ave ane saraLa paristhiti vinA temanA vikAsa karavA devAmAM Ave. increment. kAI jhADa tenA jIvana daramiyAna varSe varSe tenA kASTa nirmANamAM vadhArA karyAM kare, athavA kAI vana-pradezamAM temAMnAM saghaLAM vRkSAnA vArSika nirmANamAM thatA vadhArA. 1. kASTha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only indehiscent incross. aMta:saMkarata. i. breed. aMtaHsakara AlAda. incubate. sevana ke vikAsa mATe suyeAgya paristhitimAM IMDAM, bhra, jIvANu i.ne rAkhavAM. incubation. kudaratI ke kRtrima rIte uSmA ApIne IMDAnuM karAtuM sevana ke saMvardhana. (2) vanaspati ke prANImAM parajIvI sajIvanA pravezathI cepa lAge ane tethI thatA roganAM lakSa pragaTa thAya tyAM sudhInA vacagALAne rAgane mATe vikasavAne samaya. (3) savardhana mATe cokasa pAtra- inkacubeTaramAM prajIva ke jIvANune tenA saMvardhana mATe rAkhavuM. i. period. regetpAdaka savA zarIramAM dAkhala thAya ane roganAM lakSaNA pragaTa thAya tyAM sudhIne rAgane vikasavA mATenA vacagALAne samaya. (2) IMDAM mUkavA ane tenA sevana vaccena samaya, je marAM mATe 21 divasa, bataka mATe 28 divasa, ha~sa mATe 30-34 divasa, TapakSI mATe 28 divasa ane ginI pakSI mATe 26-28 divasane heya che. i, stage. udbhavana avasthA, paripakavatA avasthA. incubator. IMDAM sevavA mATenuM cAMtrika sAdhana, je meTA bhAge peTInA ghATanuM hoya che ane temAMthI garama havA pasAra karavAmAM Ave che ane niyaMtrita uSmA ApavAmAM Ave che. (ra) bhrUNa, jIvANu saMvardhana i. mATe upayogamAM levAmAM AvatuM tevA prakAranuM sAdhana, incubous. pratyeka parNanI Toca, tenI uparanA parNanA taLanI sAthe vaLelI rahe tevI paryaMnI avasthA. incumbent. -nI upara raheluM, taLa para rahe te rIte nIcenI tarapha vaLeluM. incurving horns. AMkha tarapha vaLelAM pazunAM zIMgaDAM. Indarbela quadrinolala. chAla khAtI IMcaLa, khaTamadhUrAM phaLa, tathA kerInI chAla khAtI IyaLa. indefinite.amaryAda, acAkasa, anizcita indehiscent. paripakva banavA chatAM phArTa nahi tevA kaLeAnA guNa. (2)
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bane che. indenated 281 Indian... apheTika. (3) khulatAM na hoya tevAM (puSpo jenAM phaLa cAmaDAM kamAvavA mATe upayogI athavA phaLanI racanA). indenated. kaThaNa baneluM. Indian arrowroot, cava2, adeterminate. sfaccia. (?) Hitchenia caulina Baker. 11Hal cekasa rIte vikAsa cAlu rahe tevI kSamatA mahArASTra ane koMkaNamAM thato supa, jenAM dharAvanAra. (3) TameTAne eka prakAra, jemAM pAnanA kAgaLa banAvavAmAM Ave che, jenAM pratyeka trIjI mAMtaragAMTha AgaLa kalikAnuM kaMda khAvAmAM levAya che. (2) devakaMda, jhUmakhuM thAya che, je traNa paNethI vikhUTuM Tacca leontopetaloides (L.) O. rahe che. Kuntze (T.pinnatifida Forst.). nAmanI zAkIya vanaspati, jenAM mULa khAdya che. index. 24215. i. feather. Hi pAMkhanAM prAthamika ane dvitIyaka pIMchAM mi Indian bdellium tree. 2014. vaccenuM pIMchuM, je, pAMkha pahoLI thatAM prAthamika Commiphora mukul (Hook. ex ane dvitIyaka pIMchAM vaccene avakAza Stocks) Engl. (BalsamodenjaNAvA detuM nathI. i. number. sUca dron mukul Hook ex. Stocks). nAmanuM vRkSa, jenI chAla guMdara jevI rALa kAMka. (2) bhinna sthAne ane samayamAM Ape che, jene upayoga dhUpa karavA mATe thatAM utpAdananAM mUlya aMgenI mAhitInuM thAya che ane je auSadha tarIke paNa tulanAtmaka mApa. i. species. anya vaparAya che. vAtAvaraNamAM TakI na zakanAra sajIvanI e Indian bean. 914; Dolichos lablab jAta. indexing. vanaspatimAM rahelA A suSupta rogane nirNaya karavA, tenA namUnAnuM L. var. lignosus Prain. 114- ardhaTaTAra vanaspati, jene bI mATe varSe bI, aMkura ke tenA keI bhAganI kalamane varSe vAvavAmAM Ave che. rApavAnI prakriyA. i. host, koI paNa Indian black berry. arcy. roganA cepane jANavA mATe regazIla Indian buck wheat. rail duck vanaspati para karAte prayoga. wheat. Indian abution. khapATa kAMsakI, 3ls Indian butter bean. 414. peTArI i. vanaspati, jenI pANImAM prakriyA Idian butter tree. phagavAra; mahuDA na karI deraDAM banAvavA resA kADhavAmAM Diploknema butyracea (Roxb.) Ave che. H. J. Lam. Bassia butyracea Indian Agricultural Research Roxb, Madhuca butyracea Institute.bhAratIya kRSi saMzodhana saMsthA, (Roxb) Macb. uttara pradeza ane je 1905mAM bihAramAM pusamAM sthApavAmAM bihAramAM thatuM moTuM khAdya phaLanuM jhADa, AvI hatI ane jenI 1936mAM navI jenA bInuM tela-heLiyuM seImAM vaparAya dilhImAM pherabadalI karavAmAM AvI. je che, ane chAla raMga kAmamAM upayogamAM atyAre paNa pusA saMsthA tarIke oLakhAya Ave che. che. A saMsthAmAM kRSi vijJAna, vanaspati Indian cassia. tamAlapatra. CinnavijJAna, jaMtu vijJAna, phUga vijJAna, vana- moman tamala (Buch-Ham.) spati roga vijJAna jevA vividha vibhAgomAM T. Nees & Eberm. nAmanuM jhADa, kRSinI sAthe saMbaMdhita saMzodhana kAryo jenAM pAna masAlA tarIke upayogamAM karavAmAM Ave che. levAmAM Ave che. Indian almond. ocell 0814. Indian cattle. 040EUR. Terminalia catappa L, nAmanuM jhADa, Indian cherry. paMjAba, rAjasthAna, For Private and Personal Use Only
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Indian... 282 Indian... madhyapradeza, pazcima bhArata ane khAsI TekarI- che ane tene upayoga kAgaLa banAvavA AmAM thatuM Cordia dichotomna Forst. mATe thAya che. f. (C. myxa auct plur, non L; C. Indian game. sumAtrA ane bhAratIya obliquaWilld.). nAmanuM khAdya phaLanuM maradhInuM hagliza bleka bresTeDa reDa geima sAraMga nAmanuM jhADa. maraghAnI saMkara olAdanuM keniza nAmanuM Indian chestnut. Castanopsis H28. indica A.DC. khAsI TekarIo ane Indian gooseberry. AMbaLAM 5. baMgALamAM thatuM bIDIne vIMTALavA mATenAM Indian gotta percha tree. pAnavALuM meTuM jhADa. Palaquium ellipticum Dalz.) Indian clover. Melilotus parvi- Engl. Bassia elliptica Dalz; _fera. nAmane agatyane ziyALu dhAsacAre. Dichopsis elliptica Benth.). nAmanuM Indian Colza, sarasava, uttarapradeza, karNATaka ane tAmilanADumAM thatuM vRkSa, AsAma, paMjAba, pa. baMgALa ane bihAramAM jenAM bInuM tela sAbu banAvavA tathA thate telIbiyAMno pAka. dIvAbattI mATe upayogamAM levAmAM Ave che. Indian Council of Agricul- Indian hemp. 2012! tural Research (I.C.A.R.). Indian honeybee. Hade Han bhAratIya kRSi saMzodhana samiti; 1929mAM mAkha; Abis indica F. nAmanI bhAratamAM khAsa kAyade karIne, impiriyala kAu- ucheravAmAM AvatI madhamAkha, je jhADa nsila opha egrikalcarala risarca nAmanI ane khaDakonI bakhele, peTIo, khAlI sthApavAmAM AvelI kRSi saMzodhana saMsthA, kere sInanA DabbA, mATInAM vAsaNamAM rahe je have inDiyana kAunsila opha egri- che, je samAMtara madhapUDA banAve che ane kalcarala risarcanA nAme oLakhAya che. jhuMDamAM rahe che. Indian crab apple. Docynia Indian horse chestnut. desindica Decne (Pyrus indica culus indica. Colebr ex Wall. Wall.). nAmanuM pUrva himAlaya ane khAsI nAmanuM kAzamIra, paMjAba ane uttarapradezamAM TekarIomAM thatuM khAdya phaLadhArI vRkSa thatuM ghAsacArA mATe upayogamAM levAtAM indian dill. savA. Anelhum soba pAna gharAvatuM ane khAdya phaLavALuM jhADa. Roxb. bhAratabharamAM thatI zAkIya vana- indian Institute of sugarspati, jenAM pAna suvAsa ApavA upayogamAM Research. 1952mAM zeraDInA sazelevAmAM Ave che ane phaLa eTale dhana mATe lakhanaumAM sthApavAmAM AvelI savA vAtahara che ane peTanI garabaDamAM saMsthA. auSadha tarIke upayogamAM Ave che; nAnAM Indian kino tree. Plerocarpus bALakone tenuM pANI -- Dila veTara pAvAmAM marsupiam Roxb. nAmanuM biyA tarIke Ave che. oLakhAtuM jhADa, jenAM kASThanuM pharnicara Indian frankincense. Bos- banAvavAmAM Ave che, thaDane chedI temAMthI ellia serrata Roxb ex Colebr. maLato kine nAmane guMdara auSadhIya guNa nAmanuM lebAna, sADI, salAI i. nAme dharAve che; phaLa ane bI khavAya che, ane oLakhAtuM paMjAba ane pa. dvIpakalpamAM thatuM je dakSiNa ane pazcima bhAratamAM thAya che. vRkSa, jenI chAla cAmaDA kamAvavA mATe Indian laburnum. garamALe; upagamAM Ave che, jene eliye rejhina Cassia jistula nAmanuM madhyama kadanuM guMdara dhUpa karavA upayogamAM levAmAM Ave aneka paristhitimAM paNa thatuM pILA che, phUla ane phaLa khAdya che, kASTa majabUta phUlanAM gumakhAvALuM, sUkArAne paNa sAmane For Private and Personal Use Only
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Indian leek karavAnI kSamatA dharAvatuM vRkSa, jene khI vAvIne ugADavAmAM Ave che, jenA kASTanuM baLataNa thAya che, uparAMta te kRSi ane ImAratI kAmamAM upayAgI bane che; garamALAne gALa recaka gaNAya che. Indian leek. 5. baMgALamAM ugADavAmAM AvatI DuMgaLI kuLanI vanaspati. Indian mallow. nAnI khapATa, cinAI zaNa, Ahutilon theophras Medic (A. avicennac Gaertn.). nAmanI zAkIca vanaspati, jenAM resAnAM doraDAM banAvavAmAM Ave che ane je vAyavya bhArata, kAramIra ane pa. baMgALamAM thAya che. Indian meal moth. leTanuM kurda, Plodia interpunctella Hubn. nAmanuM chuM, je leTamAM IMDAM mUke che, jemAMthI nIkaLatI IMcaLa leATa khAya che; A jaMtunuM jIvanacakra pAMca aThavADiyAmAM pUruM thAya che. Indian Meteorological Depatment. pUnAmAM AveluM bhAratabharamAM havAmAna aMgenI vedhaza LAo dharAvatuM, havAmAna aMgenuM saMzAdhana khAtuM, je havAmAna, dabANa, uSNatAmAna, bheja, pavana, varasAda, vAdaLa, pAka. i. aMgenI mAhitI ekatra kare che, jenA AdhAre rAja rAja havAmAna aMgenI AgAhI pragaTa kare che; jenAM prAdezika kendro muMbaI, madrAsa, nAgapura, dilhI ane kalakattAmAM che, je kheDUtA mATe havAmAna aMgenI mAhitI ane sUcanA dharAvatI patrikAo pragaTa kare che, je dvArA varasAdanAM Agamana, prakAra, jera i. aMge AgAhIe kare che ane pasaMda karelA sAmUhika ghaTakAMne khukhara Ape che. Indian millet. bAjarI. Indian mustard. ; Brassica juncea (L.) Czern & Cross. nAmanI paMjAba, uttarapradeza, bihAra ane pa. baMgALamAM thatI telIbiyAnI vanaspati: jenAM bI eTale rAImAM 35-41 TakA tela hAya che. jene svAda tIkhA hoya che ane je khAvAmAM tathA athANA mATe upayegI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 283 Indian rose... ane che. tela kADhI lIdhA bAda bI avazeSa-kheALa DhArane khAvA mATe ApavAmAM Ave che. Indian nettle tree. khAdya phaLanuM jhADa. Indian oat. eTa, java; Avena stels L. nAmanI uttarapradeza, paMjAma; bihAra, 5. baMgALa, orisA ane tAmIlanADumAM thatI zAkIya vanaspati. Indian olive. Olea ferruginea Royle. nAmanuM 5. himAlayamAM thatuM jhADa, jenAM kASTanI lAkaDIo banAvavAmAM Ave che. Indian persimmon. Diosbyros heregrina (Gaertn.) Gurke (D. embryopteris Pers.). Ukharu nAmanuM pazcima bhArata, madhyapradezamAM thatuM jhADa, jenAM phaLa khavAya che ane jene raMga kApaDa ane kASTa raMgavA mATe upayogamAM levAmAM Ave che. Indian poke. Phytolacca acinosa Roxb. nAmanI dIrghAyu paheALA khAdyapAnanI vanaspati. Indian rape. sarasava, Tarnipa; Brassica campestris L var. toria Duth & Full. nAmanA uttara pradezamAM thatA telIbiyAMnA pAka, jenAM khImAM 45 TakA tela hoya che, je khAvAnA kAmamAM Ave che. ane tela kADhI lIdhA bAda avazeSa rahele kheALa DhArane khAvA apAya che. Indian red jungle fowl. Gallus allus murghi nAmanuM uttara ane izAna bhAratamAM thatuM jaMgalI marahyuM. Inidan rhododendron. Melastoma malabathrium L. nAmanA zebhA mATenA moTA bhrupa, jenAM pAna rezamanA kIDAne khAvA mATe ApavAmAM Ave che ane phaLa khavAya che. Indian rose wood. gADha dANAdAra kaThaNa kASTa dharAvatuM jhADa; jenAM kASThanA pharnicara ane khetInAM entare manAvavAmAM Ave che. For Private and Personal Use Only
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Indian senna 284 indigo Indian senna. Cassia anasti. mukatezvara ane IjhajhatanagaramAM tene phera folia Vahl. nAmanI mULa arabastAnanI vavAmAM AvI. vanaspati, jenAM pAna auSadhIya guNa nidian walnut. jaMgalI akharoTa, 4212 2 a (85212 091991 di Indian water-lily. Nymphaea kAmamAM Ave che, moTAbhAge te da. Scalenda Roxb. nAmanI jalIya bhAratamAM thAya che. vanaspati, jenAM kaMda ane bI khavAya che. Indian shot. Canna orientalis India rubber. 20420 313; Ficus Rosc (C. indica L. var. orientalis elastica Roxb. Hej 815, on Rosc).nAmanI khAdya kaMdadhArI vanaspati. chAlane rasa-AkSIranuM rabara banAvavAmAM Indian sorrel. caMpAmethI, amarUla Ave che. Oxalis corniculata L. (Xanthoxalis India wheat. Fagopyrum tatacorniculata Small). 114 211314 ricum Gaertn. 111011 quiy ols, vanaspati, jenAM pAna ane bI khAya che, jenAM phaLa halakA prakAranAM che, tenA leTane. je kyubara tarIke paNa khAvAnA kAmamAM raMga zyAma ane svAda kaDe che. Ave che. indicator. darzaka. (2) mATInI parIkSA Indian spinach. Basella rubra mATe upayogamAM levAmAM AvatuM eka L. (B. alba L.). nAmanI zAkIya sAdhana, jenA raMgamAM kSArIyatA ke azlIvanaspati, je pAlakha tarIke oLakhAya yatA anusAra pheraphAra thAya che. i. host. che ane jenAM pAnanuM zAka thAya che; bIjI vanaspatimAM suSapta rahetA viSANunAM bI vAvIne tathA vAnaspatika prakriyAthI lakSaNe darzAvatI vanaspati. i. plants. tene ugADavAmAM Ave che. viziSTa jamIna ke sthAnanAM lakSaNe dharAIndian squash. Citrullus vul- ad9474G. i. Test. Hi Wald garis Schrad var fistulosas. sakriyatAnA kAraNe pHnI dRSTie azlI Duth & Fall. nAmanuM taDabUca. catA thaI hoya to te mApavAnI kaseTI, Indian strawberry. Duchesnea Hi Rac X51201 zor's Solat indica Focke (Fragaria indica upayoga karavAmAM Ave che. Andr). inDiyana sTroberI nAmanI dIrdhAyu indifferent plant. prakAza ke divasanI zAkIya vanaspati, jenAM phaLa khavAya che. daSTie taTastha vanaspati. Indian tarpon. Megalos copyri- indigenous. sthAnIya, dezI. (2) noides nAmanI mAchalIne prakAra. kudaratI rIte dezamAM thatuM. Indian tree cotton. kapAsa, rU. indigestion. cepa, ati khorAka i. Indian valerian. Valeriana jevA vividha kAraNonA pariNAme prANInA ualichua. DC. Tagara nAmanI himA- pAcanataMtramAM thatI garabaDa, apace. laya, kAzamIra ane khAsI TekarIomAM thatI indigo. gaLI, nIla; Indigofera zAkIya vanaspati, jenAM mULamAMthI bASpa- tinctoria L. AvaraNa tathA lIlA khAtara zIla tela kADhavAmAM Ave che, je sugaMdhI mATe te supa, AmAM oSadhIya guNa che. Soul of a sily 04199101! $1741 I. psyllid. Arylaina punctipennis Ave che. Cr. nAmanuM gaLInA choDavAnuM rasa cUsatuM Indian Veterinary Research jaMtu, jethI tenAM pAna vaLI jAya ane Institute. bhAratIya pazuroga saMzodhana prakAMDanA cheDe gAMThe thAya che. saMsthA, jenI 1890mAM pUNemAM sthApanA Indigosfera, raMga, gaLI i. mATe karavAmAM AvI, tyArabAda uttarapradezanA ugADavAmAM AvatI vanaspatione samUha. For Private and Personal Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir indespensble 285 infect I argentea L. var. catalea (3) khorAkamAM kapacI ane anya apaSaka Baker. ijiptanI gaLI. I. articulata dravya. Gouan. (Syn. I. argented infect, jaMtu, parajIvI, phUga, i.nA aMta:L. var. caerulen Baker.). ayen Plat @clorot $201. infection. Ijiziyana gaLI; gaDe, guDe, aDabAu hAni pahe ce te rIte rogatpAdaka sUma gaLI. I endetaphyllu Jacq, gaLI, sajIvanuM zarIranI pezI para thatuM AkramaNa. bhayagaLI; mULa zrIlaMkAnI paNa ahIM (2) yajamAnanA zarIramAM parajIvI, jIvANu, AvaraNa ane lIlA khAtara mATe ugADavAmAM viSANu, i.nI thatI vRddhi, cepa, saMkramaNa. AvatI vanaspatine eka prakAra. i. stage. gAvasthA, je daramiyAna I. hirsuta.L. rUMchALI gaLI.. oblongi- rogane upadrava thayo hoya te prANI ke folia Forsk. jhIla nAme oLakhAtI vanaspati tene bhega bane, reganAM lakSaNe eka vanaspati I. tejsmanni Miq. jaNAya ane roga AgaLa vadhe che. (2) mULa zrIlaMkAnI paNa ahIM AvaraNa ane cepa ke saMkramaNanI avasthA.i, thread. lIlA khAtara mATe ugADavAmAM AvatI kavakataMtu, je yajamAnane cepa lagADe che. vanaspati I. tinctoria L. gaLI; Ava- infectious. cepI. saMkrAmaka. (2) raNa ane lIlA khAtara mATe ugADavAmAM cepa ke saMkramaNa thayuM hoya tevA raMgane Avato nAne supa lagatuM. i. abortion. cepanA pariNAme indespensable element. ani- thato garbhapAta. i. arthritis. cepI - vArya, aparihArya tatva. saMkramaNa saMdhikoSa - sAMdhAmAM thate rAga individual selection. saMvardhanamAM athavA seje, jenA kAraNe laMgaDApaNu Icchita lakSaNe dharAvatuM vyaktigata prANI. Ave che ane jenuM kAraka jIvANu heya Indocalamus wightianus(Nees) che. i. bronchitis. zvAsanaLImAM Nakai (Arand naria @ightiana cepanA kAraNe Avate sojo. A roga Nees). vAMsa, je lATApalIo ane tIvra, saMkrAmaka ane jhaDapathI vadhato sAdaDI ke caTAI banAvavAmAM upayogI bane viSANujanya che, je maraghAM - batakAMnAM che. ane kaTakamAM thAya che. baccAne thAya che; meTAM pazuo paNa A Indore ridger, sudhAreluM, kRSi kAmamAM rogane bhoga bane che, jenA kAraNe upayogamAM AvatuM eka upakaraNa ke zvAsevAsamAM takalIpha paDe che, chAtImAM Aja2, je vanaspatine nukasAna pahoMcADathA kapha thAya che, nAkamAMthI zleSma jharyA kare vinA upayogI bane che. baLadanI madadathI che, nAsAvivara (sinuses)mAM A bajArane upayogamAM laI zakAya che. Ave che ane roganI tIvratA vadhI jatAM induce. DravuM. induced resis- chevaTe A upadravane bhoga bananAra tance. kRSI kAmanI rAta ane poSaka prANInuM maraNa nIpaje che. i. coryza, drane Azare levAne pariNAme jaMtuo cepI zaradI, jemAM mAthAnA vivara ane ke rogane sAmane karavAnI vanaspatimAM zvAsamArganA uparanA cheDA para seje AvatI kSamatA samarthatA. Ave ane nAka ane AMkhamAMthI induction period. vanaspatinA pANI paDavyA kare che, AMkha ceTI jAya che pupeddabhava mATe divasanI mAtrA, ane chevaTe rogagrasta prANInuM maraNa thAya che. indurated soil. bhInuM karavA chatAM i. disease. viSANu ke anya cepI ghadratA gumAvI na denA2 jamInanuM stara. sUkSma sajIvathI eka parathI bIjAne lAgu inert. Akriya. i. matter. akiMca paDate saMkrAmaka athavA cepI roga, jemAM padArtha. (2) bIjamAM A kAryakSama azuddhi. nAka ane kAnamAMthI zleSma savyA kare For Private and Personal Use Only
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org inferior ane gaLapho nIkaLe. AvA rAga dUSita pANI, maLa, mAkhI, jU, macchara, cAMcaDa i.ne cepa lAgavAthI thAya che, kapaDAMthI paNa cepa phelAvA pAme che. i, enterotoxaemia. dheTAM-bakarAMnAM AMtaraDAMne thatA sakrAmaka roga, i. organism. khImAra cajamAna tathI taMdurasta vyakti ke sajIvamAM rAga utpanna kare tevA jIvANu athavA viSANunA thatA humalA, infective. cajamAnamAM praveza meLavI sthira thavAne guNa. i, stage. IMDAM ke DimbhanA vikAsamAM sahelAIthI cepa lAge tevI avasthA. inferior. halakI ke nimna kATinuM (utpAdana). i. ovary. lanI nIce goThavAyeluM aMDAzaya; adhaHstha mAdi mInAya. 1 infertile, prajanana mATe akSama ke asamartha (nara ke mAdA prANI), (2) phaLadrupa (IMDu). (3) bIjane pedA na karI zakanAra (puSpa). (4) sAdhAraNa pAka pedA karI na zakatI hoya tevI (jamIna). i. egg. maradhAe kRkSita karyuM na hoya tevuM marathIe mUkeluM IMDuM, je bhrUNIya vikAsa sAdhI zakatuM nathI ane je IMDAnI guNavattA lAMbA samaya sudhI jaLavAI rahe che. infestation. khAdhA, pIDA, jU, cAMcaDa ane mAMkaDa jevA khAdya ane kRmi jevA AMtarika prANI parajIvIenuM sAkramaNa - upadrava. (2) rAgeAtpAdaka rAkacatA dharAve te rIte jamIna, vanaspati, prANI i.nAM rAga ke rAgakArI tattvanI hAjarI. infilling. kRtrima rIte punaHsarjita vana vistAramAM navA cheADa ropIne vRkSa hAni nivAravAnI prakriyA. infiltration. jamInamAM thatuM pANInuM sravaNa. (2) chidriSTa dravyamAM pravAhInuM avazeASaNa. i. capacity. sravaNa athavA aMtaHpravezanI zakti - dara. . complex. eka sarakhA bhautika sogA, jamInanI bhautika paristhiti, pravaNatA, AvaraNa dharAvatA vistArono samUha, 286 infundibulum jemAM pravAhInuM sravaNa eka sarakhuM hoya che. i. rate. cokasa paristhitimAM, cokasa samagramAM jamInamAM pANInuM thatuM vadhumAM vadhu sravaNa ane tenA aMta:pravezanA dara. i, velocity. ekama samayamAM sravatA - avazeSAtA pANInA pramANanA dara; sravaNa vega. infiltrometer. cekasa darathI athavA cAkasa pramANamAM jamIna pANIne avazeSe tenuM mApa karavAnuM sAdhana. infindibula. phephasAmAM vAyukASanI AsapAsanA mArgo. inflammation, sejo, setha, kApa. (ra) ratAza, vedanA, uMSmIyatA, srAva i. jevAM lakSaNA dvArA jaNAtI pezInI sthiti. i, of the udder. AMcaLa para AvA sAjo. inflate. phUlavuM, havA ke gesanA bharAvA ve! - karavA. inflection, (inflexion). nati, parivataeNna. inflorescence. puSpadbhava, puSpa vinyAsa, puSpavyUha, puSpamaMjarI, puSpakrama, puSpavALu prakAMDa akSa, puSpanI racanAvALuM puSpaguccha. in foal. garbhiNI (dheADI)nuM-ne lagatuM. infra class. nimnavarga, vavarga. infraorbital. AMkhanI guhA heThaLanuM. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir infra red. avarakata, adhekta. i. r. wavelength. avarakta (kiraNanI) taraMga laMbAI. infraspecific. unnati ke upaprakAra jevuM jAtinA peDhA - vibhAga aMgenuM. infructescence. sana saMracanA dharAvatAM mULAnA vinyAsa. (2) phUlA paDI gayAM bAda ane phaLa vikasyAM heAya tyAre thatA phaLa - vinyAsa. in full head. puSpa vinyAsa pUrA thayA hoya tevA dhAnya ke tRNa pAkanA vikAsanI avasthA aMgenuM. infundibulum. aMDAzayanI tadna bAjumAM aMDavAhine gaLaNI jeve AkAra; (2) nivApAkara aMga. infundibuliform, gaLaNI AkAra, nivApAkara. For Private and Personal Use Only
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir infuse 287 inner... infuse. pravAhImAM boLavuM, reDavuM. lakSaNa, bemAMthI eka ke baMne patR dvArA infusion. zira ke aMgamAM drAvaNane saMtatie meLaveluM lakSaNa. s. sol aMta:praveza. (2) ThaMDA ke garama pANImAM vAna- characteristics. mUlAgata jamInanAM spatika auSadha umerIne banAveluM saMyojana. lakSaNe. inherently. svabhAvataH. Inga dulcis Willd. vilAyatI inhibit. nirodhavuM, dabAvavuM, aTakAvavuM, AMbalI, jaMgala jalebI nAmanuM bhArata aMkuzita karavuM. inhibiting factor, bharamAM thatuM vRkSa, jenAM bI khAdha che, je nirodhakArI kAraka - prakriyaka. inhibijhADa ekAdazInA jhADanA nAme paNa tion. nirAdha, avarodha, aMtarAya.inhioLakhAya che. I. bterocarpa Dr. bitor. aTakAve, nirAdhe, dabAve tevuM jhALahaLatAM pILAM phUlovALuM jhADa. game dravya. i enzyme. nirodhaka ingest. moM vATe pAcana mArgamAM kaI ubhecaka. i. germination. niradravyane poSaNa mATe mokalavuM. ingesta. dhaka aMkuraNa. paSaNa mATe mAM vATe pAcana taMtramAM levAmAM initial. Adya, prAthamika, Adi, AveluM ke mokalavAmAM AveluM kaI paNa prAraMbhika. i. gamme. Adi kuDamala. dravya. ingestion. meM vATe kherAka i jacket. Adi kavaca. i. of le, khorAkane grahaNa karI; aMtagrahaNa. antheridium.AdipujanyudhAnI. . ingluvies, maraghAM ke anya pakSImAMnuM of cotyledon. AdibIjapatra. . khorAka grahaNa karatuM aMga. (2) vAgoLanAra sporangium. Adi bIjANudhAnI. prANanuM prathama AmAzaya. i. stage, 3412fers 19741. initiaingrowth. aMtavRddhi. tiou, nirmANa, prAraMbha. inhabitant. vatanI, rahevAsI. injection. aMtaHkSepa, aMta:praveza. (2) inhalant. phephasAmAM levAmAM AvatI meM dvArA ApI zakAya tema na hoya tyAre bASpazIla oSadhi, zvAsane lagatA raMgamAM athavA te vinA ane jhaDapI prabhAva je dvArA upacAra karavAmAM Ave che. lAvavo hoya tyAre pelI seca ke picakArI inhale. (1) aMtaHzvAsa. (2) zvAsa dvArA athavA dabANathI oSadhi ke poSaka le - suMghavuM. dravyane pezI ke raktavAhinImAM karAta in heat. naraprANI sAthenA maithuna mATe aMtaHkSepa, ijekSana. mAdAnI avasthA, mAdAprANInuM kAmamAM - injury. hAni, IjA. madamAM avivuM, mAdA prANInI kAmecchA. inlaying. upare5saMkara athavA kalama inherent. janmajAta, vArasAgata. (2) karavAno eka prakAra, jemAM prakAMDane cheDe svAbhAvika. i. resistance. jaMtu ke bhAga cholIne temAM kalamakurane dAkhala karI roga pratikAra karavAnI vanaspatinI kSamatA tene bAMdhI levAmAM Ave che. - samarthatA - guNavattA, je saMbhavataH tenI inlet. DhAMkelI merI, nIka ke nALInuM tela saMracanA ke baMdhAraNanI sAthe janmajAta joDANa, pravezadvAra rIte jaDAyelI hoya che. (2) AnuvaMzika in milk. dUdha ApatuM (prANI), dudhALuM pratikAra sAmarthya. i. regulation. (2). (2) vasUkI javAnI avasthAthI AnuvaMzika niyamana - niyaMtraNa.inheri- bhinna evI dUdha ApavAnI mAdA prANanI tance. vizAgati, varase. (2) janina avasthA. dvArA pitRnAM lakSaNe saMtatimAM UtarI innate.janma jAta, vaMzAnugata, AnuvaMzika. Ave te ghaTanA. inherited. vArasAgata, inner bark. kASTIya vanaspatimAM bAdha prApta, vaMzAgata, AnuvaMzika. i. cha. vakSA ane edhAnI vacce dehadhamayarIte racter vaMzAgata lakSaNa, AnuvaMzika sakriya hoya tevI pezInuM paDa, aMtachAla. For Private and Personal Use Only
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir inoculation 288 insect inoculation. rasI ApavAnI prakriyA. parAganayana kare che ane keTalAMka khAdya (2) reganivAraka, rogapratikAraka, rega tathA anya upayogI padArtha pedA kare che. pratirakSAtmaka, nidAnAtmaka ke anya koI i. box. og 18. i. collection. vastu mATe jIvaMta pezImAM ke savardhaka mAdhyamamAM jaMtu saMgraha. i. control. jaMtu niyaMtraNa. jIvaMta ke mRta-sajIvane khAsa karIne rega- (2) zatrunI garaja sAratAM jaMtuone jaivika tpAdaka viSANune karAto aMtaHkSepa. (3) rIte athavA rAsAyaNika rIte nirUdhavA jamIna ke bIjapara gAMTha nirmANaka jIvANune athavA mAravA. i. enemy. mAnavIne dAkhala karavAnI prakriyA.., artificial Icchita bAbatane hAnikAraka hoya tevuM kutrima rasI ApavAnI prakriyA.. stage. ke vinAzaka jaMtu. (2) eka jaMtu para rasI ApavAnI avasthA. inoculum. jIvatuM bIjuM jaMtu, pakSI ke sastana prANuM. rasIdvArA aMta:kSepa karavAmAM AvelAM cheSa, i. parasite. anya jaMtu para IMDAM jIvANu, bIjANu, viSa i. jevuM dravya, mUkanAra jatu; IMDanA Dimbha e jaMtune inorganic.akArbanika kArbanika prakAranuM khAI mArI nAkhe che. i. predators. na hoya tevuM. (2) kArboneTa ke sAyanika anya jaMtune khAI janAra jaMtuo. sivAya jemAM kArbana na hoya tevuM sAjana. i. vector. viSANu, jIvANu ke bIjANu i, insecticide. akArbanika jaMtudana athavA rAge pAdaka phUganuM kavakataMtune vahana dravya-rasAcaNa. (2) Arsenika jevuM karI, roga mATe saMvedanazIla prANu ke vanaakArbanika jaMtudana, jemAM leDa ke keziyama spatimAM tene aMtAkSepa karanAra jaMtu, AseneTa ane perisa grIna jevAM jaMtunane (2) regavAhaka jaMtu. insectary meTI samAveza thAya che. i. manure. saMkhyAmAM jaMtuone uchera thate heca tevuM akArbanika khAtara.i. nitrogen. vAna- sthAna. insectary. meTA pAyA para spatika ke prANIja svarUpamAM na hoya tevAM jaMtunuM saMvardhana karavAmAM AvatuM hoya tevI khanija tenI sAthe nAITrojananuM prayogazALA. insecticidal jaMtuna saMjana, akArbanika nAITrojana. i. athavA mAraka guNavattAvALuM. insectisoil. akArbanika jamIna, khanija jamIna- cide. jaMtuonuM niyaMtraNa karavA mRdA, je mATI ke jamInamAM zaila jevA banAvavAmAM AveluM rAsAyaNika dravya ke dravya hoya tevI jamIna. saMjana; jemAM vAyu, pravAhI ke ghana inositol. prajIvaka bIne ghaTaka, je padArtha hoya ane tenuM pravAhI, vAyu, dhUmaDe, TAliyApaNuM aTakAve che. bhUke, jaladrAvya mUke, pAcasa (malhAna) insalivation. lALa mizrita. ane drAvaNamAM rUpAMtara karavAmAM AveluM in season. kRSi pedAzane laNavAmAM bAve, hoya te jaMtuna rasAyaNa. i. emultenuM pramANa vadhAre hoya ane pramANamAM sion. jetuna pAyasa - imAna. 2) te sastI hoya tevuM varSa daramiyAnano pANI ke sastA drAvaNamAM kaI sakriya dravya samaya, mosama. kAvya banatuM na hoya tyAre banAvavAmAM insect. jaMtu. (2) spaSTa zIrSa, urasa ane AvatuM jetuna rasAyaNa pahelAM te tene jaThara dharAvatuM saMdhipAda samudAyanuM havA zvAsI DI thoDI mAtrAnA egya drAvaNamAM prANuM, jene eka joDa sparzaka (mULa), ogALavAmAM Ave che, ane jarUrI mAtrAna traNa jeDa paga ane sAdhAraNa rIte be saMkendramAM tenuM pAyasIkaraNa karavAmAM Ave joDa pAkha heya che. AmAMnAM keTalAMka che; temAM sakriya ghaTakonI UMcI mAtrA sajI prANI ane vanaspatine upadravarUpa hovAthI te saMnidrata rUpamAM hoya che. . bane che, keTalAMka jaMtu AhArI hoya che, solution. jaMtuna drAvaNa; pANuM ke keTalAMka vanaspati mATe parAgavahana ane sastA drAvakamAM drAvya banAveluM jaMtuna For Private and Personal Use Only
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir inseminate 289 intensity dravya, je dravya UMcI TakAvArImAM levAthI inspiration. phephasAmAM pAsa dvArA imaljhAna karatAM vadhAre kharcALa hoya che. havA levI, zvAsa le. (2) vanaspati 1. solvent, jaMtudhana drAvaka. (2) dvArA kisajananuM thatuM avazoSaNa. chaMTakAva tarIke vAparI zakAya te mATe inspirator. havA ke bASpane aMtagaNuM sphaTika ke bhUkAnA rUpamAM jaMtuna dravyane karavAnuM sAdhana. kAvya karavAmAM Ave che, tenA mAdhyama inspissate. ghaTTa karavuM, saMdhanita karavuM. tarIke sAmAnya rIte pANIne upayoga inspissated. bASpIbhavanathI ghaTTa karavAmAM Ave che; esITona, ithila- banela (rasa). (2) ghaTTa baneluM, sukAyeluM Alakohola, benjhIna, jhAchalIna, aLazInuM ke ochuM pravAhI banAveluM. tela, magaphaLInuM tela, kapAjhiyAnuM tela, instaminate. puMkesara vinAnuM. TarpenTAIna, kerosIna, peTroliyama ane anya instar, nirmocana avasthAo vaccenI kAva; methilaphathelIna UcA prakAranAM koI avasthAmAMnuM jaMtu. $19913. insectifuge. viga Hal Institute of Plant Industry. vinA temane dUra karanAra dravya, insect - vanaspati udyogamAM saMzodhana karavA mATe vorous. jaMtulakSI. inrectology. 1924mAM dezamAM sthApavAmAM AvelI jaMtu vijJAna, A saMsthA. inseminate. maithuna daramiyAna mAdAnI instrument. yaMtra, sAdhana, ojAra. nimAM vIryanuM sthApana karavuM. (2) maithuna insufflation. upacAra mATe vivaramAM sivAyanI anya koI rItathI mAdAnI nimAM pAuDara ke bASpane phUMkIne dAkhala karavuM. viyanuM sthApana karavuM. inseminating insulation. bahi:prabhAva pratirakSaNa. tube, mAdA prANInI nimAM vIryane (2) avAhaka dravyathI garamI, ThaMDI, vidyuta praveza karAvavA upayogamAM levAmAM AvatI pravAhanI sAme rakSaNa ApavAnI avasthA. picakArIvALI 2bara ke kAcanI naLI. (3) visaMvAhana. insulin. madhuprameha, insemination. phalIkaraNa athavA virodhI anyAzayanI aMtaHstrAvI pedAza. garbhAdhAnane saraLa banAvavA mAdAnA prajanana insusceptible. sAravArane anukULa mArgamAM vIryane dAkhala karavAnI prakriyAH praticAra na ApanAra. (2) asaMvedanazIla. vIryadAna. inseminator. garbhAzaya intake. dAMtagrahaNa. (2) pANIne grIvAmAM kRtrima vIryAre paNa mATe upayogamAM vALavAnuM sthAna. (3) ekAeka naLI sAMkaDI levAmAM vAvatuM sAdhana. (2) mAdA prANuM thaI javI. mATe kRtrima vIryasthApana karanAra vyakti, integrated farming. saMkalita inserted. niviSTa. khetI. (2) saMkalita vyavasAya tarIke insidious. najare paNa caDe nahi tema kRSi pedAzanA utpAdananI prakriyA, vecANa kramaza: (regane humalo). i. disease. ane vitaraNanAM kAryonuM ekIkaraNa. chUpI rIte ke dhIme dhIme labA samayagALAmAM integrifolious. samagra parNasameta, lAgu thato rega. integument. Adi bIjAvaraNa, insipid. suvAsa rahita. AvaraNa, aMDaka AvaraNa (ra) prANInI in situ. yathAvata (2) tasthAne. tvacA jevuM AvaraNa. (3) AvaraNa sadaza insolation. khAtapana. (2) sUryanAM racanA. (4) jaMtunA zarIranI dIvAla. kiraNe mAM khulluM rAkhavAnI kriyA. (3) integumentary tapetum samakSitija talanA dara ekame thatA saura AvaraNIya piSaka pezI. vikaraNane da2. intensity. kRSi vyavasAyanI kriyAnI insoluble. drAvya. pachavADenAM baLe, zakti ane saMkedrIkaraNa. ku. ko.-19 For Private and Personal Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 290 intensive... intermediary (2) tIvratA, dhanIbhUtatA. i. of light. prakArAnI tIvratA. i. of rainfall. cokasa samayamAM thatI varSAnA dara, je kalAka, IMca ke mi.mImAM vyakta karavAmAM Ave che. i. loss. varSAnuM pANI vanaspati grahaNa kare paNa bASpIbhavanathI te UDI jAya tethI nIpajatI UNapa. i. terrace. AMtararAdhana seApAna, intensive. tIvra,dhanIkAraka. i.crop-interchange. AMtarinimaca, interconversions. AMtararUpAMtara, AMtaraparivartana. ping. viziSTa prakAranI jamIna ane pAkanI mAvajata dvArA vadhumAM vadhu pAka levAnI tathA A hetu mATe Avazyaka anatI mAtrAmAM badhAM kArakAnA vadhAremAM vadhAre nIpaja meLavavA mATe samayasara upayAga karavAnI prathA. Intensive District Agricul tural Programme. pekeja grAma tarIke paNa oLakhAte, jhaDapI ane ThIka pramANamAM kRSi utpAdana vadhAravA mATe 1960mAM svIkAravAmAM Avele kAryakrama. i farming. sadhana khetI. (2) khetaranA kRSikSama vistAramAM meDhA pramANamAM mUDI ane zramanA upayoga karave; AvI saghana khetInA udAharaNa tarIke dugdhAlaya, maraghAM-khatakAM, zAkabhAjI ane phaLanA udyogone gaNAvI zakAya. interaction. anyAnyanAMtara kriyA. interbreeding. be saMkara jAtine parasparanI sAthe prajananamAM saMyugmita karavI. (2) cAkasa prakAra nakkI karavA ke icchita lakSaNa meLavavA eka ja kuLamAM ke prakAramAM prajanana karAvavuM. (3) aMtaH pravajana. intercrop. vacaleA vAka. inter cropping. eka ja jamInamAM be ke vadhAre, judA judA samaye pAke tevA pAka eka sAthe vAvavA, jethI kAi pAkane Avazyaka evI sAdhAraNa vRddhimAM aMtarAca naDe nahi; eka pAka pAkavAnI avasthAe paheAMcavA Ave tyAra seArA bIjo pAka laNI levAmAM Avye hAya che ane Ama karavA chatAM paripakva avasthAe paheoMcatA pAkane jarUrI meAkaLAza maLI rahe che. intercrossing. AMtara - saMkarata, AMtarasaMvardhana, intercultivation. AMtarakRSi intercurrent. vacamAM AvatuM. (2) eka rAga AgaLa vadhe te daramiyAna thate bIjo rAga. mAMgaLIo, aMgUThA interdigital. athavA naheAranI vaccenuM. interface. AMtarapRSTha. interfacial. AMtarapRSTIya. interfascular cambium. AMtarapulIya edhA. if region. mAMtarapulIya pradeza. intercalary. aMtarniviSTa. i. meristem, aMtarniviRR varSanazIla pezI. intercalation aMtarnivezana, intercellular. AMtarakASIya. i. c. space. AMtarakASIya avakAza. i. c. substance. AMtarASIya dravya. interception. AMtararAdhana. (2) varSAnuM pANI vanaspati grahaNa kare ane jamIna tarapha pahoMce te pahelAM thatuM tenuM khASpIbhavana i. channel, sapATI interfertility. paraMparAgatacana dvArA sakSama bI pedA karavAnI vanaspatinI kSamatA. interfoliar, AMtarapIM interfruitfulness. anya cAkasa prakAranA parAganayata bAda phaLane paripakva banAvatI phaLanI kSamatA. intergeneric cross. judI judI prajAtionI jAtio vacce karAtuM saMkara. i. hybrid, bhinna prakAranA pitRonI saMtati, puranA pANIne rAkavA DhALAvanI mAnueintergrading. kramaza: maLI javuM. ke taLiye karavAmAM AvatI nIka ke nALI. intermediary. 4. interme Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir intermittent 291 intestinal diate. vacagALAnuM. 1. host. interpetiolar, AtaravRnIya. aMtima ane viziSTa yajamAnAmAM javA interplant, eka jAtanAM bInI vacce agAu vacagALAnA yajamAna(mAM vikAsa vacce anya jAtanA bI vAvavA, athavA pAmato parajIvI). i shelter eka prakAranI eka hAra banAvI, sAthe belt. mULa Azraya paTTA mATe banAvavAmAM sAthe bIjA pAkanI paNa hAra banAvavI. AvatA sAMkaDA vacagALAne AzrayapaTTo. (2) agAu vAvyA hoya athavA kudaratI i. stock. kalamakara ane anya kalama rIte UgyAM hoya tevAM jhADanI vacce vacce aMdha vaccene skaMdha. nAnAM jhADa ke supa vAvavA. intermittent. oiaz maz udg, interphase nucleus. (421941ekAMtare banatuM. i. attack. lakSaNe vasthAmAM raheluM kendraka. dekhAyA vinA thoDA thoDA samaya bAda jovAmAM interplay. pArasparika prabhAva. AvatAM lakSaNe, ekAMtare thato (regane) interrelation. AMtarasaMbaMdha, humala-uthala. i. grazing, carANa interrow tillage. jamInanI mATe niyata karelA be vADA, jema vArApharatI paristhiti sudhare ane ghAsapAta dUra thAya vizrAMti maLI rahe, ane pariNAme te mATe be hAranI vacce kheDakAma (karavuM). ghAsanAM vRddhi ane vikAsa saraLa bane che. interrupted. satata rIte pAna ke phUla (2) ekAMtara tharANa. s. parasite. na besatAM hoya tevI (vanaspati). paSaNanI bAvazyakatA UbhI thatAM yajamA- intersex. nara ane mAdAnI vaccenA nane vaLagate parajIvI. (3) ekAMtara para prAthamika ane dvitIyaka liMga lakSaNe jIvI. . stream. varSARtumAMja pANI dharAvatA (sajI). meLavI cAlu thato vaheLe. interspersion. vividha vanaspatinI internal aMtarika. aMta:. i. balan- bheLaseLa. cing. aMta-samatulA. s. combus- intersterility. bIjA prakAranI tion engine, aMtardahana enjina. parAgarAjane upayoga karavA mAtrathI kaI i. ear. aMta:karNa. i. examina- phaLa kAryakSama bI utpanna kare nahi tevI tion. AMtarika parIkSA. a. haemor- ghaTanA. (2) aMtarvadhyatA. rhage. aMta:raktasrAva, zarIranI aMdara- interstice. aMtarAla. ja thato raktastrAva, jemAM lohI zarIranI interunfruitfulnessbIjA prakAaMdara ja rahevA pAme che. i. heater. 2nI parAgarajane upayoga karavA mAtrathI aMtasta.5ka i. necrosis. prANI kaI vanaspatinuM phaLa paripakava bane nahi. ke vanaspatinI AMtarika pezInuM thatuM tevA prakAranI ghaTanA. (2) aMtarvadhyatA. mRtyu. i. parasite. anyaprANInA interval. aMtarALa. zarIramAMthI poSaNa meLavI temAM rahetA intervascular pitting. ataraparavI. . seed-borne disease. vAhIgartana * UMDe cepa dharAvatA bImAM rahelI rogenyA- interveinal. khAsa karIne paNanI daka phUga, jenI dvArA vanaspatine lAgu thatA zirAe vaccenuM. (2) mAMtarazirA. roga. i. seed treatment. bImAM interxylary cork. pAMtara dhAravA- rahelI regatpAdaka phUganI garama pANI ke hinI tvakSA. ix. phloem. aAMtara sUryanA taDakAmAM garamI ApIne karavAmAM dArUvAhinI annavAhinI. AvatI mAvajata. intersonal soil. atarapradeza jamIna. internode. vanaspati paranI be gAMTha intestinal. atra- AMtaraDAne lagatuM. ke be saMdhi vaccenI jagyA. i. catarrh. Mala@o2. i. cell For Private and Personal Use Only
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra intine www.kobatirth.org stimulating hormone. koSa uttejaka aMta:srAva. i. coccidiosis. AMtra maMdarANu aa. (2) maradhAmAM eka athavA khInna geAlANuthI thatA gaMbhIra prakAranA rAga, jethI cAMca phIkI paDe che, zarIra para traNa jevA DAdha dekhAya che. i. colic. AMtra zULa. i. digestion. AMtrapASana. i. gland. AMtragraMthi. i. juice. AMtrarasa. i lumen, AMtraguhA. i. wall. AMtradIvAla, i. worm. AMtaraDAMmAM raheluM kRmi. intestine. jaTharathI guDhDhA sudhI vistareluM nalikAkAra bhaMga, je nAnA AMtaraDAthI rArU thaI madhyAMtramAM thaI zeSatramAM pariName che; AMtaraDuM, itine. aMta:paDe, aMtarAvaraNa. intra-. aMtaH, aMtar artha sUcakapUvaeNga. intracambial, eSAMtara intracaudally. pupezInI aMdara raheluM. (2) aMtaHpucchapezIya. intracellular. kASa tarIya, aMtaHkASIya. i. fungus. kASa' tarIya phUga. i, space. kASAMtarIya avakAza. intracervical method. yeAnimAM nahi paNa garbhArAya grIvA ke garbhAzayamAM kRtrima vIryaMdAna dvArA vIryaMne dAkhala dAkhala karavAnI paddhati. intractability. kAma karavuM muzkela ane tevuM (jamInanuM lakSaNa). intracutaneous.ctvacAnA AvaraNanI 292 vacamAMnuM. intradermal. aMta:tvacAvaraNIya. intradermic injection. tvacAmAM (havAne karavAmAM AvatA) aMta:kSepa. intramolecula.. avAMtarIca. i. respiration. avAMtarIya zvasana, intramuscular. stAcava tarIya. intramuscular injection. snAyunI aMdara davAnA karAtA aMta:kSepa. intramusculary. snAyunI aMdaranuM, snAyavAMtarIca. intramyceliar. kavakAlAMtarIca. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir intumescence intrnasal instillation. aMdara pravAhI ke kuvA mUkavI. intranuclear vacuola, koSakendrAMtarIya rasadhAnI. intraparietal, aMta:pAzcika intrapetiolar. paNaeNvRtAMtarIya. intraperitoneal injection. paritanaguhAmAM aMta:kSepa, paridarAMtarIya aMtaHkSepa. intraspecifpic. kAI jAtinI aMdaranuM. i, struggle. AMtarajAtIya saMbaM intraspinal injection, koDamAM karavAmAM AvatA aMta:kSepa. intratracheal, zvAsanaLI vaccenuM. intrauterine. garbhArAyAMtarIya. intravenous injection. zirAtyAMtarazirAnI aMdara (karAtA) aMtakSepa. intrazonal soil. mULadravya, DhALa ke vaya jevA keTalAMka sthAnIya kArakA darzAvatI jamIta. introduced. tasthAnIya nahAya tevI vanaspati, prANI, rAga i. ne Akasmika rIte ke irAdApUrvaka lAvavAmAM ke pravezavA devAmAM Ave te, gata (vanaspati, prANI, rega i.). introduction. je sthAnanAM vanaspati, prANI ke rAga na hoya te sthAnamAM temane karavA AvatA praveza. For Private and Personal Use Only introgressive hybridization. aMtargAmI saMkaraNa. intrusive growth. AMtarabhedIvRddhi. Intsia hookeri Prain (Syn. Afzelia palembanica Baker). AMdAmAnanuM jhADa, jenA kAnA upayAga ImAratI kAmamAM ane pharnicara khanAvavA mATe thAya che, jemAMthI pILe! raMga maLe che, jethI kapaDAM ane caDhAione paNa rUgavAmAM Ave che. intumescence. prakAMDa, paNa ke phaLa 52 kASavRddhinA kAraNe thatI gAMTha jevI vRddhi.
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ipulin 293 Ipomoea... inulin. keTalAka choDamAM jovA maLatA jala lution. (garbhAzayanuM) saMkocAI javuM, kAvya kArbohAITa kArbodita. pratyAvatana. invaginated. aMtarvija, aMtarvalita. involuntary muscle. anaicchika invagination. aMtadlana. snAyu. invasion. sthAnIya vanaspati ke iodine. jamInamAM raheluM AyoDIna jevuM prANunI harIphAImAM bahAranAM prANI ke alpa khanija, ADIna jevuM ane vanaspatinuM Agamana ke AkramaNa. pANInA svAstha mATe Avazyaka tatva, inventory. kRSi hisAbanA bhAga tarIke jene jamIna ke pANImAMthI vanaspati kRSi aMgenI saghaLI kyAmata ane tarata ja zoSI le che. A alpa khanija javAbadArIonI, te sanI kiMmata sAthe tatva prANInI galagraMthinI yogya kAmagIrI sarakhAvavAmAM AvatI yAdI. mATe Avazyaka che. i. deficiency. inverse. pratiloma, UlaTuM. inver- A DInanI UNapane lIdhe prANInA sion. pratipanna. pratima, vyutkramaNa. svAthyamAM Avato pheraphAra, jemAM gata(2) raMgasUtramAM krama badalAya te rIte graMthi phUle che, vALa kharI paDe che ane janinonA samUhanI punarracanA. (3) IkSa- navA vAcharaDAnuM maraNa nIpaje che. i. rAkarAnuM drAkSa zarkarAmAM thatuM parivartana number. carabI ane tenI invert. cukamita.i. sugar. apavRta saMtRptatAnuM pramANa. zarA. . theory. vyutkramaNa siddhAMta. iodoform. ADama nAmanI ghA inverted. vyasta, UlaTuM, vyutkramita. para lagAvavAmAM AvatI davA. i, syphon. garanALAne upayoga ion exchange. Acana vinimaya. thaI zakatuM na hoya tyAre rastAnI ions. pAcane; esiDa, beIjha ane lavaNane pelI pAra sicAInA pANIne laI javA keTalAMka drAvaNamAM ogALavAmAM AvatAM, mATe karavAmAM AvatI saMracanA, jemAM temanA vidhaTanathI vIjabhArita banatAM koMkrITanA pAIpathI joDAyelA aMtargrahaNa ane ekame. bahiSkaraNa mATenI TAMkIonI racanA IPO AIpropila phInAIla kArboneTa karavAmAM Ave che, jemAM pANInA pravAhane nAmanuM ghAsapAtane nAza karatuM saMjana, rokavAnA daravAjA hoya che. i. T. je pANImAM adrAvya che ane bhUkArUpe kalikAropaNanI aMgrejI varNa T. AkAranI chAMTI zakAya che. paddhati. ipecac. al Ipecacuanha. invertase 4 215 216 (12321 Ipecacuanha. Ipecac. CephaelphaLadarAmAM parivartana lAvanAra vAnaspatika is becacuanha Brot)A. Rich. ubhecaka. (Psychotria ipecacuanha Stockes). invertebrate. apRSThavaMzI (prANI). nAmane eka zAkIya cheDa, jenAM mULamAMthI (2) karoDarajaju ke karoDastaMbha vinAnuM chemeTina nAmanA bakeleIDa tattvanuM (prANI). auSadhIya dravya prApta thAya che. investigation. anveSaNa. Ipomoea alba L. (Syn. I. inviscate.cIkaNA dravya ke cIkaNI sapATI bana noxo). hiMdImAM dUdhiyAka kalamI para jetune sapaDAvavuM. (2) zyAna dravyanI nAme oLakhAtI zebhA mATenI vanaspati, sAthe bheLavIne koI dravyane cIkaNuM banAvavuM. jenuM kASTa nirmANa kAme ane pharnicara involucre. nAnAM parNa ke nipatrana mATe upayogamAM levAmAM Ave che. I. eka ke vadhAre vaLAMka. involute. pratyeka angulata Hamk, lAla phUla mATe bAjue paNe kinArInuM vaLI javuM invo- maLa mekisakone choDa. I aquatica For Private and Personal Use Only
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iris 294 irrigable... Forsk (Syn. 1. reptans Poiri. bacteria. 248!24 244914 42190 non convolvulus L.). jalIya zAkIya jamInamAMthI jalAvita pherika kasAIDanuM vanaspati, I. batalas (L.) Poir, savaNa karanAra jIvANu. AvA prakAranI (Syn. Convolulus batatas L.) jamInamAM pherasa bAyakArboneTa hoya che. zakariyA nAmanI bhastarI zAkIya vanaspati, i. chlorosis, lohanI UNapanA kAraNe I cairica (L) Sweet. (Syn. I. vanaspatinAM pAna pILAM paDI jAya tevA palmata Forsk; Convolvulus 8451281 291 2101. i. deficiency. cairicas ). relavevela. nAmanI vana- lehanI uNapa, je moTA bhAge phaLajhADamAM spati, I. digitata L kSIravidArI nAmanI varatAya che, jethI pAna pILAM paDe che. i. vanaspati. I. eriocarba R. & Br, minerals. binasilikeTa leha - bekagari nAmane choDa. 1. hispida janA khaDakomAM maLI AvatuM khanija, je (Vahi) R. & s. bUTA nAmanI zAka. khaDakane ghere kALA raMga bakSe che, AmAM bhAjI mATenI vanaspati.I.leari.(Hook) hemeTAITa, megneTAITa, pAIrAITa i. heya che. PartAsamAnI phUlanI zobhAnI vana- i. phosphate FePO4 phepheTika spati. I. maxima (f) G. Don zailamAM maLI AvatuM saMyojana, A dravyanI ex. Sweet. zAkabhAjI mATe vAvavAmAM atizayatAnA kAraNe, te vALa zailamAMthI AvatI vela. I municata (L.) suparaphAskeTa banAvavAmAM Ave to te cIkaNuM Jacq. uttara pradeza, madhyapradeza, 5. ane bhejavALuM bane che. baMgALa ane bihAramAM jovAmAM AvatI Impex destruems. cAne thatA eka roga khAdya vanaspati... reptans (L.) Poir. mATe javAbadAra jaMtu. (Syn. Connolulus regan , irradiance. kiraNetsAra, vikiraNa, jalIya zAkIya vanaspati. I. sepiaria kiraNIyana.irradiated. prajIvaka-"DI"nuM Roxb. zAkabhAjI mATe vAvavAmAM pramANa vadhAravA pArajAMbalI kiraNanI AvatI eka vela, je gUmaDala, hanumAnavela mAvajata apAyelAM (kherAkI dra). i. nAme paNa oLakhAya che. milk. kArbana cApadIpa ke kavAjha iris, AMkhanI pUtaLI, kIkI. madhurI veparIpanA pAra jAMbalI kirazeIris germanica L. kAzamIramAM thatI tyAranI mAvajata apAyeluM dUdha, jethI temAM vanaspati, jenA kaMdamAMthI meLavavAmAM ApatA prajIvaka "DI" nI vRddhi thAya che. irradierisa oIla nAmanA telane sugaMdhI ation. prajIvaka DI' nuM pramANa vadhAravA dravya banAvavA mATe upaye ga thAya che. pArajAMbalI kiraNenI ApavAmAM AvatI iron. saMjJA Fe, leha, le : vanaspatine mAvajAta; kiraNe sAra. khorAka pUruM pADatuM dhAvIya tatva. jene irratic. aniyata. pherasa Ayarna ++ ke pherika Ayarna tarIke irregular. aniyamita, asamAna daLaF+zeSa che. athavA jaTila kArbanika vALA (puSpo). i. calyx. aniyamita saMjana tarIke vanaspati tene zeSe che vaja. je. vanaspatimAMnA haritadravya mATe irrigable area. siMcAI thaI zake javAbadAra che, uparAMta vanaspatinA vikAsa te vistAra. irrigate. vanaspatinAM ane zvasana mATe jarUrI evuM ubhecakIya vRddhi-vikAsa mATe kudaratI varasAda uparAMta taMtrane sahAyabhUta bane che. i., cast tene pANI ApavuM - siMcAI karavI. irriDhALeluM leha, bharatara le 8, i, chilled gation. siMcAI. (2) vanaspatinAM vRddhi ThAreluM lokhaMDa. , pig bharatara khaMDa. vikAsa mATe siMcAInuM pANuM ApavuM. (3) i, wrought ghaDatara lokhaMDa. bhAratamAM duniyAmAM sauthI vadhAre siMcAI SLatI bI. For Private and Personal Use Only
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir irritability 295 isotope che, chatAM tenA kula vistAranA alpaprama- Iseliema lakum Hack, uttarapradeza, phanI jamInane siMcAIne lAbha maLe che. i. bihAra ane da. bhAratamAM thatA tRNakuLane basin jalapradeza siMcAI. , bed ghAsacAre. kathArI siMcAI. i canal naheradvArA isfinaj. pAlakhanI bhAjI. siMcAI. 1, food pravAhita siMcAI. iso- sama artha sUcaka pUrvaga. i, lift nadI ke jaLAzayamAMthI pANuM isobar. amadAba rekhA. khecIne ApavAmAM AvatI - liphaTa siMcAI. isobilateral. samaddhipArzva, samAna i, spraychaMTakAva karIne apAtI siMcAI. bAhya staravALA (5). i., underground coola (12115. isodiametrical. Houilla. i, canal.siMcAInI nahera.i,head. isogamete. samajanyu. isogamesiMcAI mATe saMgharelA pANInuM mApa. (2) tic, samajavuka. isogamous, siMcAInA pANInA pravAhane dara. i. ditch samajavuka, samyumI. isogamy. siMcAInI nAnI nahera. i. efficiency. samayuti, samaga. (2) samAna janyunuM nadI ke anya kudaratI jaLAzayamAMthI pANuM yugmana. (3) saMlayana pAmatAM janyune vahevaDAvavAmAM AvyuM hoya tene, vanaspatio samAna AkAra. zelA pANInI sAthene guNettara. i. isogenetic, samajartina. project. siMcAI mATenI yojanA. i. isolate. alaga rAkhIne saMvardhana karAtA requirement. varasAda sivAya vana- samUha. (2) anya prANuothI kaI prANune spatinAM vRddhi - vikAsane mATe pANInI pRthaka - alaga rAkhavuM, jethI rogane 25 joItI AvazyaktA. lAge nahi ke prANI rogagrasta bane nahi. irritability. uzkerAI javAnI kSamatA, isolation. anyathI pRthagyAsa, vilaudIpanane praticAra karavAnI zakti. natA, pRthakatA. i. strip. jamInanA irritant. cetA para asara karanAra koI pleTane alaga karele bhAga, jene ane tenI pratikriyA karanAra. pleTa jevI mAvajata karavAmAM Ave che. Ischaemum angustifolium Trin.) isomere. samAvavA. (2) sama-avayavI Hack, babanI, begara nAmanuM uttarapradeza, saracanA ke bhAga; samAMga saMracanA ke bihAra. ane erisAmAM thatuM dIrdhAyu HAL. isomeric compound. ghAsa, je kAgaLa, deraDA, derIo ane samAvavI saMjana. isornerous, caTAI banAvavA upayogI bane che. I. samasakhyaka, sama-avayavI. (2) vividha aristalum. Burm. bharaDA, gaja nAmanuM bhramikonA samAna saMkhyAvALAM (pu). ghAsa. I musicum L. jamInane jakaDI isomorphism. samarUpI. (2) judI rAkhatuM ghAsa. I. pilosum Hack. eka judI jAtionA vyaktigata sabhyonI prakAranuM ghAsa. 1. rugosum Salisb. dekhAtI samarUpatA, samarUpatA. sUkI ane bhejavALI jamInamAM thatI vana- isosome samasUtra. spati, jene kumaLA choDa Dherane ghAsacArA isophase. samaprabhAvaka, samaprabhAvI. tarIke ApavAmAM Ave che ane jene deNe Icoptera, jaMtu zreNImAM UdhaIno varga. achatanA samayamAM khAvAnA kAmamAM levAmAM isotherm. samAna uSNatAmAna dharAvatAM mAve che. sthAnene sAMkaLatI nakazA ke AlekhamAM ischiatic. nitabanuM. derelI rekhA, samaSNatAmAna (rekhA). ischium. pRSThavaMzI prANIonI kaTi- isotonic. samAna rasAkarSaNa dAbavAnuM. mekhaLAnA pratyeka ardhA bhAganuM pAchaluM isotope samasthAnika. (2) samAna asthi, AsanAsthi. paramANu AMka ane tenA Avata For Private and Personal Use Only
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isotype 296 jackal koSTakamAM samAna sthAna dharAvatuM paNa jude phUgathI kAMgane thato rega. . m. rust. 42HIQ141241219ai 21auses dealni Uromyces setariae italicae (Diot) be ke vadhAre svarUpa. (3) kRSi saMzodhana Yoshino nAmathI kAMgane thate gerUne kAryamAM kiraNetsArI samasthAnikone upa- rogam. smut. Utilage crameri yoga karavAmAM Ave che. nAmanI phUgathI kAMgane thato aMgAriyAne roga. isotype. 9761 YEL YERLai H110Man I.m.udbatta disease.Balansia ane vanaspatione samAna prakAra - rU5. Oryzae nAmanI phUgathI kAMgane thato roga. Israeli babul. Acacia tortilis Italian Red Pear. Heide ots nAmanuM ijharAyalI bAvaLa tarIke oLakhAtuM prakAra, jemAM choDa UMcA, TameTAM lAlacoLa, chatra jevI ghaTAvALuM jhADa. madhyama kadanAM ane bhAre jhamakhAMvALAM Italian ITalInuI. lemon. ITalImAMthI thAya che. lAvIne ahIM saMvardhita karavAmAM AveluM IX.. badAmane eka prakAra. lIbunuM jhADa, jenAM phaLa eTale lIMbu meTAM, Ixodidae. eka prakAranuM jaMtu, meTI aMDAkAra, bI rahita, jADI chAla ane saMkhyAnI prajAti ane jAtio dharAve che rasALa garavALAM hoya che, A jAphA ane je DhAramAM vividha prakAranA rogane lIMbu jevAM hoya che. I millet, kAMga; phelAvo kare che. Setaria italica (L.) Beauv. Ixora acuminata Roxb. 28EUR (Panicum italicum L; Chaetochloa 613121 11 Hall 44246. I. arborea italica Scribn.), 1140 24176543 @ Roxb ex Sm (Syn. I. parviflora karNATaka, mahArASTra ane gujarAtamAM Vahlnon Lamk). jalapAI nAmanuM ugADavAmAM AvatI vanaspati, je sukArAne nAnuM jhADa, jenI DALIonI masAlA sAmano karI zake che, halakI, kALI kapAvAnI banAvavAmAM Ave che. I. thinensis jamInamAM varasAda ke siMcAInuM pANI amk. mULa malAyAnuM paNa ahIM zebhA ApIne tene ugADavAmAM Ave che, jenA mATe vAvavAmAM AvatuM jhADa. I. coccinea dANA bhAtanA sthAne rAMdhIne khAvAmAM .. raMjanA rUkimaNI, raMganA nAmane vADa mATe Ave che, tenI khIra banAvI zakAya che, vAvavAmAM Avato choDa. I. fulgens tenuM ghAsa pAtaLuM hoI tene jhaDaDyA vinA Roxb. zobhA mATenuM vRkSa. I lutea Dhorane nArI zakAya che./m.blast. kAMgane Hutch. zobhA mATe vAvavAmAM AvatuM aal Piricularia oryzae 114-1918 315. I. parviflora Vahl. 2927 thato roga... m. downy mildew. nAmanuM jhADa. I. undulata Roxb. Sclerospora graminicola nAmanI sugaMdhI sapheda phUlanuM jhADa. jack. gardabha kuLanuM khasI karAyA vinAnuM jackal. ziyALa; Canis aureus . naraprANI, jenuM ghaDInI sAthe saMkara karI kUtarAne maLatu, gAmane kacarA-pUje, marelAM khaccara banAvavAmAM Ave che. jass prANIo, nAnAM pazu-pakSIone khAI jatuM all Jack. prANI, je prANIo uparAMta makAI, bakarI For Private and Personal Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jack 297 Jamaica... phaLa, zeraDI ane drAkSanA pAkane nukasAna IyaLa. j. tree. phaNasanuM jhADa; juo pahoMcADe che ane maraghA-batakAM, bakarAM, Jack fruit. ghaTanA baccAne upADI jAya che. jackstock. khaccara nirmANa mATe jack bean. Canatalia gladiata upayogamAM levAmAM AvatA nara gardabha. (Jacq.) DC. (C. ensiformis Jaffa orange. 1222184Hi uni Baker non DC). nAmanI taravADI jAphA saMtarA nAme oLakhAtAM saMtarA, joke nAmanI zAkIya vanaspati, jenI siMge bhAratamAM A prakAranAM saMtarAM vAvavAmAM khAvAne kAmamAM Ave che. Ave che paNa teNe hajI vepArI mahatva jack fruit. phaNasa; Artocarpus meLavyuM nathI. heterophyllus Lamk. (A. integra. Jaffarabadi. Qoy214Hi G123AHI (Thunb.) Merr; (A. integri- Ador2104182 2141 din 5419721 folia L.). nAmanuM kephI, sepArI, elacI. bhesanI olAda, jenuM prANI moTuM che ane marInA bagIcAomAM chA ApavA ane dUdha sArA pramANamAM Ape che, mATe ugADavAmAM AvatuM jhADa, jenAM phaLa Jaffma tobacco. zrIlaMkAmAM mULa eTale phaNasanA ghaNA upage che. A vatana dharAvatI paNa ahIM have thatI jhADanA rasa-akSarano mATInAM vAsaNo tathA khAvA mATenI tamAkune prakA2, jene kozanAM chidro pUravA mATe upayoga thAya svAdiSTa banAvavA dhumADe Apa che; tenuM kASTha bAMdhakAma ane pharnicara banAva. Avazyaka bane che. vAmAM upayogI bane che; pAnane Dhora mATene Jagir. rAjaya taraphathI maLatI jAgIra. cAra bane che. A jhADa bhejavALI garama jai. eka prakArane ghAsacAre. havAmAM thAya che. i.f. black root jaiphal. jAyaphaLa. rot. Rosellind sp, nAmanI phUgathI jalap. julAba tarIke upayogamAM levAtAM phaNasanA jhADanAM mULane thatA saDe i1. mULa dharAvatI Ibomoea burga Hayne brown root disease. Fomes (Exogonium purga (Hayne) noixus nAmanI phUgathI phaNasanA jhADanA hind.). nAmanuM AsAma, 5. baMgALamAM mULane thato eka rega. s. f. bud thatuM khAdya phaLadhArI jhADa, jenA phaLane weevel. Ochyromera artocarpi yucul 081991412412, M. nAmane phaNasamAM paDato kITaka, Jalkumbhi. jalakuMbhI, prakAMDa vinAnI je kumaLI kaLIo ane phaNasamAM dara pANImAM taratI eka prakAranI vanaspati. sh u. j.f. charcoal rot. jalpai. 3518493. Elaeocarpus Ustulina zonata 11Hell 01391247 floribundus Blume, 11Hej oraus thate eka roga, if, inflorescence tarIke oLakhAtuM AsAma ane pa. baMgALanuM rot. Rhizopus artocarpi 11401 24161504122 241. phUgathI phaNasane thato eka roga, jemAM jam. murabdha, khAMDa ane phaLanA mAvAne tenAM nArI puSpa kharI paDe che. .. bAphIne banAvavAmAM AvatI eka miSTa pink disease. Corticum salmo- vAnagI, je be vakhata rAkhI zakAya che. nicolor nAmanI phUgathI phaNasane thato eka Jamaica sorrel. eka vanaspati. lor.j.f. rot. Phytophthora palmi. Jamaica switch sorrel. vora 114- 12012051/247 ani radnud al. Dodonaea viscosa(L.) saDe. ..shoot borer. Marga- Jacq. nAmane pAnakhara jaMgalamAM jhaDapathI ronia caesalis nAmanI phaNasamAM paDatI Ugato supa, je verAna ane khaDakALa For Private and Personal Use Only
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Jamalgota 298 Japanese... bhUmimAM thAya che, ane jenuM kASTha jangal jalabi. vilAyatI AMbalI; baLataNanA kAmamAM Ave che. vanamAM Pithecellobum dulce (Roxb.) Aga lAgyA pachI tathA verAna ane Benth. (Mimosa dulcis Roxb); sUkA DhoLAvavALI jamInamAM tene vAvavAmAM Inga dulcis Willd.). nAmanuM jhADa. Ave che. jangli yote. j. adrak. varell 2016. jamalgota. quidL; Croton tiglium j. akhrot. gcell que e. j. nAmanI, vanaspati, jenA telane jalAba aushbah. sArasAparilA. . levAmAM Ave che. badam. gyalell 04614. j.chajanberry. TameTA, mULa mekisakanuM chinda. Trichosanthes cucume Tina L. nAmanI bhAratabharamAM thatI jambo. gulAbajAMbu. zAkIya vanaspatine eka prakAra. - jambolana.oring; Syzygium cumini gailia. Alysicarpus longifolius (L.)Skeels. (Myrtus cumini L; Wight & Arn. 114-12 413124121 Eugenia jambolana Lamk.). mATenI zAkIya vanaspati. 4. haldi nAmanuM bhAratabharamAM vAvavAmAM AvatuM AMbA haLadara Curcuma aromatica madhyama kadanuM jhADa, jenuM phaLa eTale jAMbu Salisb (C. zedoaria Roxb non borathI mAMDIne kabUtaranA uMDA jevaDuM Rosc).nAmanI pa. baMgALa ane keraLamAM vAdaLI raMganuM thAya che. bI vAvIne jhADa thatI vAtahara zAkIya vanaspati; ;ugADavAmAM Ave che. jamun, jAMbu. karela, jaMgalI kArelAM nAnAM kArelAM. jamcha 714 453910 oren Hidaj j. mattar. gyolc 421011. yellovo welching nAmanI paMjAba, uttara pradeza, 5. James Grieve, madhyama kadanuM, pILI baMgALa ane madhya pradezamAM thatI ghAsacArA chAlavALuM rasALa garavALuM eka prakAranuM mATenI vanaspati. i piaz, kapha nismAraka sapharajana. kaMdavALI bihAra ane himAlayamAM thatI jamphal. jAmaphaLa. jaMgalI DuMgaLI nAmanI vanarapati. s. seb. jamrul. Eugenia formosa Wall. kAzmIra, khAsI TekarIomAM thatAM [Syzygium mappaceum (Korth.) sapharajananI eka jAta. Mansf.]. H1 Hej mlekagj2412117 Japanese. on ylnej. j. barnyard ane 5. baMgALamAM thatuM eka jhADa. grass. rail japanese larnyard Jamanapuri goat. moTuM kada, millet.j.barnyard millet. Wat bahirgoLa me, UMcuM ane laTakatA kAna- nAme ghAsa tarIke oLakhAtuM Echinochloa vALA bakarAnI eka olAda. frumentacea (Roxb.) Link (Pani. jand. samI, khIjaDa; chhankar, cum crus-galli L. Var. frumentacza sami, Prosopis spicigera L. nAmanuM Roxb.). nAmanuM varSAyu kharipha pAka tarIke verAna ane sUkA pradezamAM kAMpavALI vAvavAmAM AvatuM ghAsa, jenAM bI eTale jamInamAM thatuM vRkSa, jenuM kASTha baLataNa sAme garIba loke rAMdhIne khAya che. A vanatarIke, tathA kelasA banAvavA upayogamAM spati sukAre tema ja pANuM bharAI jAya AvavA uparAMta tenAM ojAra ke hathiyAranA tene saphaLatAthI sAmano kare che. J. hAthA tathA kRSinAM ojAro banAvavAmAM clover. Lespedeza striata (Th Ave che; tenAM pAnane cAre thAya che. unb.) Hook. & Arn. 11411 janda. mATI sarakhI karavA mATe hAthathI mULa urugvanI dhAsacArA mATenI vanaspati. calAvAnuM eka sAdhana. J. paddy weeder. or 414141 For Private and Personal Use Only
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir japonica 299 Java ANeluM DAMgara laNavAnuM sAdhana. J. pedal dakhkhaNa, pazcimaghATamAM thato suvAsita thresher. DAMgarane chaDavA mATenuM paga phUlane ArohI supa. J. multij lorum ulad m4111 Wur. J. pepper. (Burm f.) Andr.(Syn. J. pubemint. Mentha arvensis DC. scens willdpa/HLORI J.officinale L. var. piperascens Holms. 114- mati; kumAu, rAjasthAna, madhyapradeza phudInAnA phUlanA nAme oLakhAtI vanaspati, ane uttara pradezamAM thate supa, jenAM jemAMthI bASpazIla tela kADhavAmAM Ave phUlanA telanuM mAthAnA vALamAM nAMkhavA che, jenuM menzala banAvavAmAM Ave che, mATe suvAsita tela banAvavAmAM Ave che. ane je kAzamIramAM thAya che. J. per- J. primulinum Hemsley. cInamAM simmon. Diospyros Kaki L.f. 4a 44. J. pubescens Willd. (D. chinensis Blume). nAmanuM raNamogara. J. samban (L.) Ait. 3,000-5,000 phUTanI UMcAI e thatuM jhADa, (Syn. Nyctanthes sambac (L.). je cinAI aMjIranA nAme oLakhAya che. magara, baTa mega, Dolara magare, J, raisin tree. Hovenia dulcus nAmane phUla choDa, jenA phUlanuM tela sugadhI Thunb. nAmanuM mULa cInanuM paNa ahIM dravya banAvavA mATe upayogamAM levAmAM kumau ane 5. baMgALamAM thatuM moTuM jhADa. Ave che. japonica.. DAMgarane eka prakAra, je Jat jATa; rAjasthAna, paMjAba, hariyANA jApAnamAM thAya che. ane uttara pradezane kheDUta. jarewa. khetarAu brija tarIke oLa- jatinga orange. AsAmamAM thatuM 1g Bothriochloa pertusa (L.). A Hizonej $4315. Ca nus. Andropogon pertusaus) jatri. 0114157. (L.) Willd.). nAmanI dIrdhAyu dhAsa- Jatropha curtas L. ratanajeta, cArAnI vanaspati. megalAI eraDe, sapheda eraMDe nAmanuM jarosse. laga. karomAMDala kinAre thatuM nAnuM jhADa, jenAM Jasminum angustifolium Vahl. bInA telamAMthI mINabattI, sAbu, ane vana mallikA, jaMgalI jasamIna nAmane UMjaNa banAvavAmAM Ave che; uparAMta zobhA mATe vAvavAmAM Avato nAne choDa. te dIvAbattImAM paNa khapamAM Ave che, j. arborescens Roxb (Syn. J. tene julAba paNa levAmAM Ave che. J. rozburghianam Wall.). camelI, gossypifolia L. ratanajata, vilAyatI khAdya phaLavALI zebhAnI vanaspati. J. eraMDe; zaNagAra mATe vAvavAmAM vAvate aunicalalam Nahi. jaI; dakhaNamAM mULa bAjhIlane eka choDa. J. hastava thato choDa, jenAM phUla mAthAnuM tela banAvavA Jacq. (Syn. 3. panduraefolia mATe upayogamAM levAya che. J. flexile Andr). lAla phUla mATe zebhA kAje Vahl. mAlatI; zebhAnI ArohI vela. ugADavAmAM AvatuM jAphA. J. multiJ. tumile L. (Syn. . inodorm fida L. nepALa, cinAI eraMDe, nAmane Jacq; J. revolutum Sims). non 44. j. panduracfolia Aadr.ovlll. camelI, pILI mAlatI; nIlagiri, pulanI J. Bodagrica Hook. mULa panAmAMnuM TekarIo, pazcimaghATa ane keraLamAM thate lAla phUlanuM jhADa. supa, jenAM phUlamAMthI sugaMdhI tela kADhavAmAM jaur, juvAra. Ave che, je saurabhIya dravya banAvavA Java. amerikana varganI maraghAnI janAmAM kAmamAM Ave che. I. malabarican janI eka elAda. (2) jAvAnuM, -ne lagatuM. Wight. Coelhi yana 412 val J.almond.cybell VELH; Canarium For Private and Personal Use Only
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir javi 300 jihan commune L. nAmanuM da. bhAratamAM thatuM jhADa, nAmane vilAyatI bAvaLa, jene vADa banAvavA jenAM bInuM tela dIvAbatI mATe upayogamAM vAvavAmAM Ave che. 291H 412 3. J. cedar. oralle Jews-mallow. 2121. devAdAra vRkSa, je bishop Lood tarIke jhal. pIlu. paNa oLakhAya che, jenI chAlamAMthI raMga jharber. caNIbora; Ziziphus rotun 040199141 1941a 3. J. plum. opiny. difolia Lamk. (2. nummularia javi. uttara pradeza, paMjAba, bihAra, 5. (Burm. f) Wight & Arn; baMgALa ane erisAmAM thato eka Rhamnus nummularia Burm f.). prakArane ghAsacAre. nAmanuM mahArASTra, vAyavya sarahada prAMta jaw. jaDabuM khullo ke Avarita, dAMta ane Adhra pradezamAM thatuM khetrAu beraDI vALe ke da ta jevI sakhata racanAvALa, nAmanuM jhADa. khulatA ane baMdha thaI zakato, sastana sharidar palak. pAlakhanI bhAjI. prANInA mane eka bhAga. jharua, sAmA ghAsa. jawasa. eka bAramAsI kAMTALe supa. jhau. Tamarix dioica Roxb. nAmanI bharI pAsa jhAu, baDImAI I. nAme jayanti. zevarI nAmanI pavanane avarodha karatI eka prakAranI vanaspati. oLakhAtI vanaspati jenA TepalATApalIo bane che. (2) Tamarix gallica auct. jeera. o. jellose. AMbalI. non L. paDavAza, nAmanI vanaspati, jelly. jelI. (2) murabbAnI mAphaka je cAmaDAM kamAvavA upayogamAM levAmAM Ave che. phaLanA rasa ane khAMDane ukALIne banAvavAmAM AvatI eka vAnagI, je caLakatI ane J. H. Hale. pIcane eka prakAra, jenuM phaLa meTuM, goLa, pILAza paTatuM lAla hoya che. pAradarzaka hoya che. jhingan. Lannea coromandelica jennet. mAdA gardabha, gadheDI. (Houtt.) Merr. (L. grandis jenny. mAdA gardabha, gadheDI. (Denst.) Engl; Odina wodier Jersey. dugdhAlaya - DerI udyogamAM maha- Roxb.. mevaDe, meyaNe nAmanuM pAna tvanI gaNAtI, nAnuM kada dharAvatI, vadhAremAM khara jaMgalanuM jhADa, jenA kASTanAM pATiyAM, vadhAre carabI taravALuM dUdha ApatI kRSi ojAro banAvavAmAM Ave che; chAlagAyane eka prakAra, jeno upayoga bhAratamAM mAMthI guMdara maLe che, ane ghavANavALA saMkara jAti pedA karavA mATe thAya che. pradezamAM vana nirmANa mATe te upayogI tenAM zIMgaDAM nAnAM ane vaLelAM heya che, vRkSa che. tuMDa para sapheda valaya je raMga hoya che. [hum. AdivAsIonI vArApharatI Jeruslem. jerusalema. Jartichoke. jamInane bALIne khetI karavAnI eka hAthIcUka tarIke oLakhAtI Helianthus jhuma nAmanI paddhati. tuberosas L. nAmanI mULa amerikAnI jhumkalata, mULa brAjhilanuM PassipaNa pa. baMgALa, AsAma, uttara pradeza flora edulis sms, nAmanuM uttaraane AMdhra pradezamAM thatI dIrdhAyu, zAkIya pradeza, paMjAba ane tAmilanADumAM thatuM. vanaspati, jenAM kada khAvAmAM upayogI bane khAdyaphaLanuM jhADa. che, jenAM khAdya kaMda baudyogika madyArka jiban. khAdyaphaLanuM bihAra, madhyapradeza, banAvavA mATe upayogamAM levAmAM Ave che. uttarapradeza. mAsAma ane pa. baMgALamAM J. thorn. (actual (552, Christ's 48j Trema orientalis Bhume (Cel. thorn, Parkinsonia aculeata L. tis orientalis L.). 14 345 315. For Private and Personal Use Only
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 301 job's... Jobs tears. Coix lacryma-jobi L. (C. lacryma L.). nAmanI dIrdhAyu vanaspati, jenA dANA metI jevA sapheda hAya che ane jene anAja tarIke upayega karavAmAM Ave che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Justicia... jamIna para sahakArI dhAraNe khetI karavAmAM Ave che. joint ill. vAcharaDAMnI phUTI para thate saMkrAmaka roga, Johne's bacillus. Johne's disease. Johne's disease. gAya, bheMsa, dheTA, khakarAMne, Mycobacterium paratuberculosis 24 Johne's bacillus nAmanA jaMtuthI thatA atisArane rAga, jemAM rAgagrasta prANInA jaDabAnI nIce sejo Ave che, zleSmI jhADA thAya che, joint oil. sAMdhAnA snAyue mATe upayAgamAM levAmAM AvatuM cAna tela. Jonathan. madhyama kadanuM aMDAkAra, suMvALI chAlavALuM, pILA garanuM, saMdharavA mATenuM sapharajana. Jonnavalasa. Andhra pradezamAM thatA madhyama kada ane gALa cIkune eka prakAra. jowar, juvAra. tarasa lAgyA kare che, raktakSINatA jaNAyaJuglan's nigra. kALA akharoTa, J. che ane chevaTe prANI marI jAya che; A rAga parauberculosis, Parabe regia. akharoTa. juice grape. rasa mATenI drAkSanA eka prakAra. rculus enteritis, chronic bacillary diarrhoea, chronic bacterial dysen tery i. nAme paNa oLakhAya che. Johnson grass 3; Sorghum halepense (L.) Pers. (Holcus halehensis L.). nAmanuM juvAra jevuM dIrghAyu ghAsa, jenAM mULa kAyama rahe che ane temAMthI zvAsa phUTI nIkaLe che, je makAI ane juvAra jevuM lAge che. tene sArA ghAsacArA thAya che. J.g. ascochyta leaf spot. Ascochyta sorghi nAmanI phUgathI kharUne thate eka prakAranA rAga...g. downy mildew. Sclerospora sorghi nAmanI phUgathI ane thateA eka rAga. J. g. head smut. Spacelotheca reiliana nAmanI phUgathI jenasana ghAsane thatA roga. J. g. loose smut.Sphacelotheca cruenta phUgathI mane thate aMgAriyAnA rega. J. g. red leaf spot. jenasana tRNane thatA eka phUgajanya rega. J. * rust. Puccinia purpurea nAmanI phUgathI kharUne thatA roga. joint farming society. saMyukta sahakArI kRSi maMDaLI, jenA sabhyAnI l jujube. ; Ziziphus mauritiana Lamk. (2. jujuba Lam. non Mill.). nAmanuM beraDInuM jhADa, jenAM phaLa bAramAM prachavakA e', 'khI' ane sI' che. eAraDInAM jhADa para lAkhanAM jaMtue vasAhatA banAvI rahe che. jungliber. jaMgalI mAra. jungli dhan. jaMgalI DAMgara, Juniperus communis L. bhrupane eka prakAra. J. macropoda Boiss. dhUpa; mULa yuropanA paNa ahIM kAzmIrathI kumAunA himAlayamAM thatA kSupa, jenA kASThanI pensile ane menaholDare banAvavAmAM Ave che ane jenA telanA lineliyama banAvavA upayoga karavAmAM Ave che. J. recurva Buch. -Ham. eka jhADa kASThanI pensilA banAvavAmA Ave che. Jurinea macrocephala Beath, brUpa nAmanI himAlayamAM thatI eka prakAranI zAkIya vanaspati, jenAM mULanA rasa dhUpa mATe upayAgamAM levAmAM Ave che. Justicia adhotoda L. araDUse. 7. belonica L. bhAratabharamAM thatI eka vanaspati jenAM pAnanA peTIsa tarIke zeka karavAmAM Ave che. J. gendarussa L. f. (Syn. Gendarussa For Private and Personal Use Only
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 302 jute vulgaris Nees.). tUrka, kALeA araDUse. J. procumbens. pittapApaDa, khaDazeliyA. jute. rANa, zaNanA cheDanA taMtu, jenI, kAcAM ke taiyAra karIne greTa briTana, belji cama, phrAnsa, ITalI, amerikA jevA dezamAM nikAza karavAmAM Ave che, je cIja vastune peka karavA, kAthaLA ane guNapADha banAvavA upayogamAM levAmAM Ave che. J. apion. Apion corchari Marshall, nAmanuM zaNanuM jaMtu. j. black band disease. Diplodia corchori nAmanI phUgathI zaNo thatA rAga. j, crop.aMbADI, metI, nAmanA Corchorus capsularis L. C. olitorius L. nAmanA bhrupa, jenA resAmAMthI zaNa banAvavAmAM Ave che, j. dry rot, jue jute stem rot. j. fibre extraction. zaNanA resA kADhavAnI prakriyA, jemAM 8thI 10 cheDanA saDAne lai jhUDavAmAM Ave che, jethI tenA resA chUTA paDe che. AvI rIte chUTA paDelA paisAne AMgaLI para vIMTALI saThAthI resA chUTA paDe tyAM sudhI tene pANImAM hulAva kabab chini. Piper cubeba L. f. (Cubeba officinalis Raf.).nAmanI eka ArAhI vela, jenAM phaLa auSadhIya guNa dharAve che ane je masAlA tarIke paNa vaparAca che. labra. Capparis spinosa L. nAmanI gujarAta ane pazcima ghATamAM thatI eka vanaspati, jenAM phUla murabbAne suvAsita karavA mATe vaparAya che. labuli. bahArathI lAvIne rApavAmAM AveluM, nAnuM, madhyama kadanuM da. bhArata, 5. baMgALa ane erissAnuM eka jhADa. kachalu. aLavI. K Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kadal vAmAM Ave che, khAda chUTA paDelA resAne pANImAM dhoI sApha karavAmAM Ave che, j. powdery mildew. Oidium sp. nAmanI phUgathI zaNane thatA rAga kuM. retting. zaNanA sAMThAne pANImAM palALavAnI eka prakriyA, nA mATe dhImA vahetA ThIka ThIka UMDANavALA saheja garama pANIne pasaMda karavAmAM Ave che. AvA pANImAM zaNanA sAMThAne be traNa divasa palALI rAkhavAmAM Ave che. A prakriyA julAIthI sapTembara vacce 10-15 divasamAM ATopI levAmAM Ave che. . sclerotial disease. Pellicularia rolfsii nAmanI phUgathI rASTrane thatA eka rAga. j. semi-looper. Ano- missabulifera Guen. nAmanuM jaMtu, je rANanAM pAna khAI cheADane bhAre nukasAna paheoMcADe che ane tenI vRddhi kuMThita kare che. ghaNIvAra tenA upadrava vadhatAM pAna kharI paDe che, j, stem rot. Macrophomina phaseoli (Maubl.) Ashby. nAmanI phUgathI rANanA cheADanA prakAMDane thatA saDAnA roga. kachnal. Bauhinia racemosa Lamk. AsetA, AsuMdro, AseATI, vanarAja i. nAmanI vanaspati. kachnar. eka nAnuM jhADa, jenI chAlanA resAnAM doraDAM banAvavAmAM Ave che, kachra. uttara bhAratamAM thatuM eka jhADa, jenAM phaLanI zAkabhAjI thAya che. kachura. Curcuma zudoaria Rosc. (C.zerumbet Roxb.). eka zAkIya vanaspati, jenAM kaMda sugaMdhI dravya ane saudarya prasAdhane banAvavA upayAgI ane che. kadal. paMjAba ane rAjasthAnamAM thatI For Private and Personal Use Only
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kadavanchi 303 kale rAstA nAmanI pahoLAM pAnanI dIrSAyu suvAsita nAraMgI-pILA raMganuM hoya che. vanaspati. kaju, kAju. kadavanchi. Momordica tuber- kaki. 461220141124HI EV4 529141 osa Cogn. (M. cymbalaria AvelA eka prakAranA phaLanI jAta. Fenzl ex Naud; Luffa tube- kakki. Grewia glabra Blume rosa Roxb.). mahArASTra ane tAmIla- (G. laevigata auct, blur. non nADunI khAdyaphaLanI zAkIya vanaspati. Vahl.). resAvALI chAlanuM jhADa, jenAM kadhi. juvAranA sAMThA kumaLA hoya tyAre resAnAM deraDAM bane che. kApIne tenuM banAvavAmAM AvatuM sUkuM ghAsa. kakmari. khAsI TekarIomAM thato kaddu. keLuM. ArahI supa, jenAM phaLa mAchalIne kadhi neem. mIThA lImaDAnAM kADhIne bebhAna banAvavA kAmamAM levAmAM Ave che, suvAsa ApavA upayogI banatAM pAna. je jaMtudana paNa che. Kaempferia galanga L. caMdramULA, kakri, $1581; Cucumis melo L var. siMdhala nAmane zobhAne cheDa, jenAM mULa utilissimus Duth & Full. 62A. masAlA tarIke upayogamAM levAya che. bharamAM thatI zAkIya vanaspati. upara ta vAtahara tarIke paNa te auSadhanI kakrol. bhAtakAla. garaja sAre che. K. rotunda L. bhaya Hakun. kAga, kodarI, je Adhrapradeza, caMpA nAmanI vanaspati. karNATaka, mahArASTra ane gujarAtamAM thAya che ane bhAta tarIke tene rAMdhavAmAM Ave che. kair corn. juvArane eka prakAra. kala. kALA, kALuM. k. anches. Raabus kaghzi bans. spielain; Dendro. lasiocarpus Sim. nAmanI vanaspati. calamus hamiltonii Nees & k. hisalu. K. anchu. Arn. nAmanuM daherAdUnamAM thatuM ghAsa, k. jira, 5101 oyl. k. mucha. jenA kAgaLa, TopalA-TopalIo ane yol Johnson grass. k. shisham. caTAI e banAvavAmAM Ave che. Dalbergia latifolia Roxb. nAmanuM kaghai nimou. khATAM kAgadI lIbu. jaMgalI sIsamanuM jhADa . siris. kALe kahu. pUrva himAlayanI eka zAkIya zirISa. k. til. kALA tala. . zira. vanaspati. magaphaLI. kaiger. senakhera nAmanuM vRkSa, jene Kalanchoe laciniata DC.6421012 guMdara maLe che. nAmanI mahArASTra,dakhkhaNa ane pa. baMgALamAM kaiphal. kAyaphaLa; himAlaya ane khAsI thatI rasALa pAnavALI vanaspati, jenAM TekarIonuM eka jhADa. jenAM phaLa khAya che pAna ghA para lagADavAmAM Ave che, K. ane chAlane upaga cAmaDAM kamAvavA binnata. janme hayAta nAmanI vanaspati. mATe thAya che. kalbasu. Labeo calbasu, kalbainsi Nainit (kainite). peTeziyama ane I. nAma dharAvatI kArya mAchalI, je be phUTa maDiyama kalorAIDa ane kekavAra megna- sudhI vadhe che; tenA zarIrane raMga eka sicAne salphaTa dharAvatuM peTAza lavaNa, sarakhe kALa hoya che, ane je gokaLa ramAM echAmAM ochA 12 TakA piTAza gAya ane taLAvanA taLiye rahelA nAnA (K,O) che ane te rAsAyaNika khAtara ne khAya che. tarIke vaparAya che. kale. Flull. Brassica oleracea L. Kaisha, jaradALune eka prakAra; jenuM var. acebhala DC. nAme oLakhAtI jaradALu madhyama kadanuM, pILI chAlavALuM zAkIya vanaspati, For Private and Personal Use Only
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kaliar 304 kanjura kaliar devakIna, raktakaMcana, lAla kicanAra. dAdara para lagADavAmAM Ave che. Bauhinia purpurea L. Hoj 53, kamrakh. 32HOLLI; Averrhoa jenAM phaLanI zAkabhAjI thAya. carambola L. nAmanuM sonerI pILuM kali kAlI. K. haldi. kALI haLadara.k. kumaLI chAlavALuM phaLa. mirch, kALAmarI. k musli, kALI kanchari. kacarI nAmanuM pa. baMgALa, yun k. rai. lun 215. K. Sahe- erisA ane tAmilanADumAM thatuM Alterbi. pAtaLI chAla, lAMbA ghATa, narama bI, nanthera amoena Voss.) (TelanmoTuM jhumakhuM hoya tevI drAkSane eka thera amoena Regel.). nAmanI prakAra. k. sarson. sarasava. zAkIya vanaspati. kalipatti chicku. 4812103 Hiyal kanchkela. Surial bis 4512. eka prakAranAM cIka, jene gherAM lIlAM pAna, Kandelia candel (L.) Druce prasaratI zAkhA ane aMDAkAra phaLa hoya che. (Syn. K. rheedii Wight & kallar. khArApaTa ane alakalI prakAranI Arn.). geriyA nAmane pa. baMgALa, jamIne. k. soil. khArApATa ane pazcima dvIpakalpIya pradeza ane AMdAmAnanA akaNuM jamIna. bharatI-eTanI kaLaNa bhUmimAM thato supa, kalli pakku, nAjuka kAcI sepArI, jenI chAla cAmaDAM kamAvavAmAM upayogI jenA be bhAga karI sUkavavAmAM Ave che. bane che. kalmi sag. nADAnI vela, kalamI sAga; Kandhari. madhyama kada, aMDAkAra, jADI Ipomoea aquatica Forsk. (1. chAla, mIThagara dharAvatI drAkSane prakAra, reptans Poir non Convolvulus kandiari. khAdya phaLadhArI bhupa, khAdyareptans L.). nAmanI vanaspati. kalo bilauni. Antidesma acumi ; phaLane pa. baMgALamAM te eka supa. k. natum Wall. nAmanuM pa. baMgALa ane palak. pAlakha kandla. Bauhinia retusa Roxb. bihAramAM thatuM khAdya phaLanuM jhADa. kalonji. kALIjIrI. nAmanuM bihAra, madhyapradeza ane paMjAbamAM thatuM eka jhADa, jene guMdara kApaDane kAMjI Kalpa. baLada kheMcI zake tevuM kRSi sAdhana. ApavA mATe va5rAya che. kalvari. $42; Capparis spinosa Kangayam. keImbaturanI madhyama L. nAmanI gujarAta, paMjAba ane pazcimaghATamAM thatI vanaspatine prakA2, jenI kadanI bhAravAhI pazunI olAda. kaLIone upaga murabbAne sugaMdhita kanghi. Bial; Abutilon asiaticum karavA mATe karAya che. G. Don. nAmane supa, je makhamalI kamal. kamaLa. , kakdi. kamaLa kapATa tarIke paNa oLakhAya che, jenA resAna kAkaDI. deraDAM banAvavAmAM Ave che. kamala. sual. Mallotus philli- kangooni. $1l, Slezb. ppinensis Miell. nAmanuM pa. baMgALa, kangu. kAMga, kodarI. angu* kAga, madhyapradeza, mahArASTra ane orisAmAM kanj. jaMgalI nAraMgInuM jhADa. thatuM jhADa, jenAM phaLane roma hoya che, je kanju. Iodoptelea integotia mAMthI maLato raMga rezamane raMgavA mATe (Roxb.)Planch.nAmanuM moTuM pAnakhara upayogI che. (2) prAvaraphaLa paranA vALa. jhADa, jenuM kASTha bebIna ane kRSi ojAre ambu, bAjarI. banAvavAnAM kAmamAM Ave che, A jhADane kamkasturi. Ocimum tectoria naheranI kinArIo para lAvavAmAM Ave che. Soland. 41471294246, pai 44 kanjura. Commelina obligun For Private and Personal Use Only
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Kankar 305 karnah... Buch. Ham nAmanI khAdyapAnanIkar. rAramAM thatI DAMgaranA eka prakAra. zAkIya vanaspati. kankar, kaMkara, cUnAnA gaThThA. Kankhura. Boehmeria nivea Gaud. nAmane kSepa, jenA rezama jevA rasA vaNI zakAya che ane tenAM doraDAM kothaLA i. ane che. kankrej. kacchanA raNanA agni taraphanA pradezamAM thatI kAMkareja nAmanI bhAravAhI pazunI elAda, jenuM mAdA prANI " gAya ghaNuM dUdha Ape che. sarakArI phArma para te sarerAza 3,000 pAuMDa dUdha Ape che. Kanor. Aesculus indica Colebr ex Wall. nAmanuM kAzmIramAM thatuM eka jhADa. kans. chAparu chAvavAnuM kAMsa nAmanuM ghAsa. kanta alu. Dioscorea pentaphylla L. nAmanI bhAratabharamAM thatI khAdya mULadhArI vanaspati. kantai. AsAma, mahArASTra ane 5. baMgALamAM thatuM khAdya phaLanuM jhADa. kanta-katchu. Lasia spinosa (L.) Thw. C L. heterophylla Schott). nAmanI pa. baMgALa AsAma ane himAlayamAM thatI dIrghAyu zAkIca vanaspati, jenAM pAnanuM zAka thAya che. kantala. jaMgalI kuvAra. kantewali chaulai, zAkabhAjI ane ghAsacArA mATe upayAgI banatI vanaspati. kantiari. jaMgalI karaDI. kanupka. Evodia flaxinifolia Hook f. upahimAlaya pradeza ane khAsI TekarIomAM thatuM khAdya phaLanuM jhADa. kapas. kapAsa, kapAsiyA. kapok. dhALe zemaLe; Eriodendron anfractuosum DC. [Ceiba pentandra (L.) Gaertn.]. nAmanuM TaTAra jhADa, jenA sapheda resA, geiDAM-gAdalAM tathA jIvana rakSaka paTTA manAvavAmAM upayAgI bane che. Kappadam. keraLamAM thatA nALi yerIne eka prakAra. U.-20 karam sag. Brassica oleracea Lu. var. acephala DC. nAmanI lAkapriya rAI, jenAM pAna ane mULa khAdya che. Karanda. Carissa carandas. karamAM nAmanuM vADa manAvavA mATe upayAgI jhADa. karanjali. lAhya kheriyeA khAvaLa. karanjia. Pongamia pinnata (L.) Pierre (P. glabraVent.). nAmanuM karaMjanuM jhADa. karas. ajameda karaunda. karamadrAnuM jhADa. kar crop. me-junamAM ugADAtA DAMgaranA pAka. Karela guava. uttara pradezamAM thatA jamarUkhane eka prakAra. karen potato. Dioscorea escu lenta (Lour.) Burkill (D. acule ata L.; D. fasciculata Roxb.). nAmanI susaniyA nAme oLakhAtI madhya pradeza, uttara pradeza, ArisA, 5. baMgALa ane AsAmamAM thatI khAdya vanaspati. karee. Capparis decidua(Forsk.) Pax (C. aphylla Roth.). kerA nAmanA zrupa, jenAM phUla, kaLI, lIlAM ane pAkAM phaLa khavAca che; jenA kASThanA AAranA hAthA banAvavAmAM Ave ane te UdhaIne sAmaneA karI jANe che. karimganj orange. Khasi orange. karing kappal. tAmIlanADunA karUramAM thatI sigAra mATenI tamAku, karira. jue karer. karmal. Dillenia pentagyna Roxb. nAmanuM karamala nAme oLakhAtuM bihAranuM jhADa, jenA resAnAM dedaraDAM ane che. karnah sheep. kAzmIranA dheTAnI For Private and Personal Use Only
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Karnal... 306 kavatta... olAda, jenuM Una bhAre ane suvAnuM sugaMdhI dravya banAvavA mATe upayogamAM hoya che. mAve che. Karnal bunt. Neovossia indica kasuri methi. Trigonella corni(Mitra) Mundkur nAmanI phagathI culata. nAmanI eka prakAranI methI, paune thato eka rAga. jene caLakatAM nAraMgI raMganAM phUle thAya che. karpur tuisi. Ocimum kilima- katabolism (Catabolism).244ndscharicum Guerke. nAmane supa, caya; prANInA zarIramAM cAlatI vighaTananI jenAM pAnanA rasamAMthI kapUra bane che. prakriyA. karshya. El sal. katarla. eka dIrdhAyu, hAnikAraka kartak. Dicanthium caricosum 12 ula. (L.) A. Camus. nAmanuM ghAsa. kataili chaulai. 21164169 maja karamcha. karamadAnuM jhADa. dhAsacArAnI vanaspati. karyo $145r64, $r$. k. kinesis. kat-ber, guTa boraDI, ghoDA badarI koSakendra vibhAjana, samavibhAjana. ke. nAmanI eka prakAranI beraDI. katedar palak. kAMTALI pAlakhanI gamete. $10 frse yra k. lymph. koSakendra rasa. k. plasm. koSakendra katha. bericA bAvaLano guMdara, kAze, rasa. k, some. keSikendra kAya. k, je pAnanI sAthe khavAya che. type. $14$rs 34. k. t. muta kath bewal. Grewia glabra tion. koSakendra prakAranuM utparivartana. Blume (G. laevigata auct, kasa, chAparA chAvavA mATenuM ghAsa. blur non Vahl). nAmanuM jhADa, jenA kasaula (kasala). kasAlA nAmanuM paMjAbamAM upayogamAM levAmAM AvatuM risAnAM deraDA banAvavAmAM Ave che. Kathiawar Bold. Hizi sisi dhAsapAta dUra karavA tathA kapAsa vAvavA dharAvatI magaphaLIne eka prakAra. mATenuM e jAra. kathiawari, kAThiyAvADI vADAnA Kashmir Valley sheep. nAme oLakhAtI gheDAnI olAda. kAzamIramAM thatI gheTAnI eka olAda, kathu. leTa banAvavA ane Dherane khANa jenuM kharabacaDuM, suMvALuM ane mizra prakAranuM ApavA mATene ghauMne prakAze. vana hoya che. kathambar. kALe umara. . asni. uttara bhAratanI eka zAkIya katsup kacuMbara. vanaspati. kau. pazcima himAlayamAM thatuM Olea kaspat, ghaune eka prakAra. ferraginea Royle. nAmanuM jhADa jenAM assod tree. kada; Cassia phaLa khAya che ane jenAM phaLamAMthI sutara siamed amk. nAmanuM madhyama kadanuM ane lAkaDuM raMgavA mATe raMga maLe che. zobhA mATenuM jhADa, jenuM kASTha baLataNamAM kaulki, Manilkara kauki (L). vaparAya che ane verAna ane naheranI Dub. (Mimusops kauki L). kinArI para tene vAvavAmAM Ave che. nAmanuM A apradeza ane keraLamAM thatuM vastur bhindi. kasturI bhIDAM; khAdya phaLanuM jhADa. Abelmoschus moschatus Medic. kaur. pAnakhara RtumAM thatI DAMgara, (Hibiscus abelmoschus L.). 14 kaval. garaia Cazala. burlas 24 suvi quly 21181 kavatta grass. Setaria pallidevanaspati, jenAM bInuM bASpazIla tela fusca (Schumach.) Stapf & For Private and Personal Use Only
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kavitha 307 khadar Hubbard. nAmane ghAsacAre, jenA kernel. mIMja, bIjAvaraNanI aMdaranuM dravya dANA khAvAnA kAmamAM Ave che. kASTa phaLane khAdya, narama aMta:stha bhAga. kavitha. Feronia limonia (L.) kesar. $22. Swingie (F. elephantum Cor. ketchup (catchup). bajona. rea). nAmanuM khAdya phaLadhArI jhADa. ketogenesis. kITe na piMDe ke kAnakawa. khAdyaphaLane eka supa. janana. keton bodies, DAya esekawanc. zAkabhAjI tarIke upayogI Tika eNsiDa, hAiDvokasI nyUTirika eNsiDa, banatI phaLavALI vanaspati. esIna jevA prANInAM cakRtamAM pedA thatAM Kedrostis rostrala (Rotti.) rAsAyaNika dravyo, jenA ati utpAdanathI Cogiaa. gujarAtamAM thatI eka zAkIya kaTesisa nAmane rega thAya che, mUtramAMthI vanaspati. kITena dUra karavAmAM Ave te kITanuM keel. pakSInuM urasthi. (2) zimbI varganI riyA ke esiTeniyA nAmanA roga thAya vanaspatinI heDI jevI racanA. (3) che. ketonuria. mUtramAMthI kITena dUra ghAsanI pattInI kinArI. (4) nautala. karAtAM thatA rogane eka prakAra. ketok. bone. pakSInuM uzasthi. . dise- sis. Dhera ane gheTAne thato cayApacaya ase. uafta Salmonella anatum. aMgene eka roga, jemAM bhUkha marI jAya, nAmanA ThaMDANuthI thato eka rega. cAmaDI ane carabInI sthiti bagaDe ane kele, keLAM, pAcanataMtramAM garabaDa UbhI thAya. keliu. bIDI mATenI paMjAbamAM thatI ketsup. kacuMbara, kecapa. pahelAM pAnanI tamAkune eka prakAra. Kew. madrAsamAM thatA anenAsane eka kel. dariyAI vanaspati, jemAMthI agAu prakAra. khAtara mATe poTAza kADhavAmAM Avate key. cAvI. mukhya, pAyAnuM. k, elehato., sUkI kempamAM 1.6thI 3.3 TakA ment. mukhya, pradhAna ke pAyAnuM tattva, nAiTrojana, 1thI 2 TakA phAsphaTika k. feather. prAthamika ane dvitIyaka eNsiDa ane 15-20 TakA peTAza hoya che. pIMchAnA vacce thatuM TUMkuM pIMchuM. k. gene, Kelsey hadayAkAra slama phaLane eka muca janina. k. species. puSkaLa prakAra. pramANamAM thatI vanaspatinI jAti. . kena. zaNane eka prakAra. village. 500 gAyo ane sevALuM kendu. khAdyaphaLadhArI jhADa. gAma. (2) gAmane keAI vistAra ke gAmane Kenkatha. uttara pradezanA baMdA samUha, je grAmasudhAraNAnA pAyAnuM kAma jillAnI DhoranI eka olAda. kare che. K. V. Scheme. mukhya Kenwariya. uttara pradezanA baMdA gAmanAM badhAM naraprANuonI khasI karavAnI jillAnA DhoranI olAda, jenAM Dhera athavA temane dUra karI olAdI sAMDhane paNa majabUta hoya che. teTalI ja saMkhyAmAM lAvavAnI yojanA, keora, sugaMdhI kevaDe. jene hetu pazudhanane saMkrAmaka rogathI keratin. pIchAM, nahAra, zIMgaDAM, nakha bacAvavA, ghAsacArAnI pedAzanI sudhAraNA che. jevAM zagI dravya banAvatuM saMkala karavA ane kRtrima vIcaMdAnanI sagavaDa nAiTrojana saMjana proTIna). kerat- UbhI karavA, dudhALAM ane bhAravAhI DheranI oid. saMgAkAra, zRMgI dravya dharAvatuM. elAda sudhAravAnuM che. k. way. keratose. zugIya dravya. cAvI khAMce. keratitis. svaccha kA5; AMkhanI khadar. kAMpanA nikSepathI nadItaTanI svacchAne Avate je. nirmANa thatI jamIne. For Private and Personal Use Only
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khadel 308 khubani khadel. dakSiNa bhAratamAM ugADavAmAM nAmanuM mULa bhUmadhya samudranA vistAranuM paNa bAvatuM 98 TakA kArbodita dharAvatuM phaLa, paMjAbamAM thatuM jhADa, jenA leTamAM proTIna che. jemAM keziyama, prajIvaka e" ane "bI" Kharpudi. Cerobesia lated Hook. nAmanI khAdyakaMdanI vanaspati. khadira. kheriye bAvaLa, khadira vRkSa. kharvat. khArapATa ane akalI khaja. eka khAdya phaLadhArI vRkSa prakAranI jamIna. haeria, bihAra, uttara pradeza ane Khasadia. khAsaDiyA prakAranAM keLAM, uttara pa. baMgALanuM khAdya phaLa - jhADa. jene upayoga rasoImAM thAya che. khajoor, khaja2. Khasi orange. 1811211741 vai khajur. jaMgalI khajUra. lokapriya saMtarAM, jene bI vAvIne ugADakhalili. vahelI pAkatI eka prakAranI vAmAM Ave che. drAkSa. khaributi. khAdyapAna ane bI dharAvatI khamalu. sapheda ratALu. eka vanaspati. khanda. Ephedra gerardhana Bhatik. khATakI, khAsa karIne hiMdu kasAI. wall. nAmane nAne supa, jemAMthI dama Khati ditchi. pazcima uttarapradezamAM aMgenuM auSadha banAvavAmAM Ave che. thato lAchIne eka prakAra. k. rori. jaMgalI methI. Khatkmitti.Oxalis pes-capraeL. Khandesh. eka prakAranI magaphaLI. mULa da. AphrikAnI paNa ahIM ugADavAmAM Khantodi. Ceropegia hirsuta AvatI zAkapAna mATenI vanaspati. Wight & Arn. 414281 24100 st khatta. khATAM lIMbu. nAme oLakhAto bAndrapradeza ane tAmila kheel. pa . nADumAM thatA khAdya kaMdane ArehI supa. khapra beetle. Trogoderma kheera. kAkaDI. granaria Everts. nAmanuM saMgharelAM kher. maTha. ghauM, anAja, anya dhAnya ane kaThoLane a Kherigarh. uttara pradezanA berI nukasAna pahoMcADatuM jaMtu. jillAnI sapheda, sAMkaDuM meM ane UbhAM zIMgaDAMvALI bhAravAhI pazunI olAda. khar batua. Chenopodium murale L. nAmane rabi samane varSAyu khesari. lAMga. ghAsacAre. Khillari. amRtamahAlane maLatI mahAkharbaza, taDabUca. rASTranI TheranI eka olAda. khari. kSAra jamIna. khip. paMjAba, uttarapradeza, rAjasthAna, kharif. kharIpha mosama. kRSi pedAzanI gujarAtamAMnI eka prakAranI vanaspati, be mosamo paikInI eka mosama. ke. jenAM pAna khAvAnA kAmamAM Ave che, crop. kharIpha mosamamAM thato pAka. ke. resAnAM doraDAM banAvavAmAM Ave che. fodders. kharIpha mosamamAM vAvavAmAM khirni. rAyaNa. AvatA ghAsacArAnI vanaspati, jemAM khoa. mA; devatA para khulA tAvaDAmAM mukhyatve makAI, bAjarI, maTha, soyAbIna, dUdhane ukALI dUdhane pravAhI bhAga bALIne kulathI, nAgalI, gavAra Ino samAveza taiyAra karavAmAM AvatI vAnagI, je mIThAI thAya che. banAvavA upagI bane che. kharna khatta. khaTamadhurAM phaLane khobani. jaradALune eka prakAra. paMjAba, uttara pradezamAM thato eka prakAra. khorial. khAdya phaLanuM jhADa. kharnub. Ceratonia siliqua L. khubani. orzely. For Private and Personal Use Only
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Khudrawi 309 Kishmish Khudrawi. mULa IrAnananI paNa have phaLanuM jhADa, jenAM pAnane ghAsacArA thAya che. paMjAbamAM thatI kharI. kinase. acokasa racanAvALuM sakriyaka. khurmani. jaradALu. kinetic. gatizIla. khurpa. khurapI, eka kRSi ojAra. Kingdodendron pinnatum khurpi. khurapI, ghAsapAta kADhavA (Roxb.) Harms (Syn. HardmATenuM ejAra. wickia pinnata Roxb.). 1140 khus, vALA, khasa. pazcimaghATa, keraLa ane karNATakamAM thatuM kiasi. Hibiscus furcatus Roxb. vRkSa, jenA prakAMDane chedIne maLatuM guMdara nAmanI AsAma, nAgapura, orisA, jevuM dravya lakkaDakAmane jALavavAnA kAmamAM Akhrapradeza, pa. baMgALa ane karNATakamAM Ave che, jenuM tela sAbu ane vArniza thatI khAdya pAnadhArI zAkIya vanaspati, banAvavA upayogI bane che. jenA prakAMDanA resAnAM deraDA banAvavAmAM kingdom, vegetable, vanaspati Ave che. sRSTi. kid. bakarInuM baccuM. (2) bakarInuM cAmaDuM. King of Pippins. madhyama kada, (3) haraNanuM baccuM. kidding. bakarIne aMDAkAra, suMvALI chAla, nAraMgI - pILuM, baccAne janma Apo. pILAza paDate mIThe gara dharAvatA sapharakidney. mUtra piMDa, vRkra. (2) sastana janane eka prakAra. prANIo, pakSIo ane sarIsRpanI kinkar. rAte bAvaLa. GE2017| 4141 7941512441 Zolm ons, kino gum. Pterocarpus marsuje lehImathI nAITrojana dravyane dUra kare cheum bI, bIbaDAMmAMthI maLate muMdara; che ane mUtrastrAva saraLa banAve che. k. baMdhakozamAM jeno auSadhi tarIke upayoga bean. phaNasI. k. worm. Step- karavAmAM Ave che, ane jenI paradezamAM hanurus dentatus nAmanuM vRkSanI bhAre mAMga rahe che. AsapAsanI carabI ke kacchamAM, vRkramAM, kiphaliya. khAdya phaLadhArI dIrdhAyu garbhAzayamAM, cakRtamAM ane DukkaranAM aMgamAM zAkIya vanaspati. rahetuM kRmi, je hAni pahoMcADe che. kips, ochA kadanA ke aprauDha prANInuM kierpa. Carallia brachiata 21145. (Lour) Merr. nAmanuM pa. baMgALa, kirath. vilAyatI lasaNa. AsAma, da. bhArata ane mAMdAmAnamAM Kirganelia reticulata (Poir.) thatuM khAdya phaLanuM jhADa. Baill. (Syn. Phyllanthus reticuKigelia pinnata DC. 11Hj 249 latus Poir.), BoS a1H21 5. AphrikAnuM vithI mATe ugADavAmAM chupa, jenAM mULamathI lAla raMga maLe che. AvatuM jhADa. kirni. pazcimaghATa karamaDala kinAre kilkar. bAvaLa. thatuM khAdya phaLanuM jhADa, jenuM kASTa majabUta kikuya grass. Penniselum clan- $160. desnum Hochst. ex Chiov. kirta. khAdya mULadhArI zAkIya vanaspati. nAmanuM dIrdhAyu ghAsa. Kirtabarti. mAdhrapradezamAM thato kin. bhaThThI; sekavA, bALavA, mUMjavA lokapriya cIkune eka prakAra. mATene tapAvela khaMDa. k. dry. bhaThThImAM Kishmish. bI vinAnI AyAta sUkaveluM. karavAmAM AvatI paNa have paMjAba ane kimu. Morus serrata Roxb. tAmIlanADumAM thatI drAkSane prakAra, nAmanuM pazcima himAlayamAM thatuM khAdya kIsamIsa. uM che. For Private and Personal Use Only
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kitchen... 310 ku ari kitchen gardening. 42-5 goal L; Acacia lebbec Willd.). 11Hoj vaparAza ke jarUriyAta pUratAM gharanA vADAmAM pILA zirISa, sarasaDe nAme oLakhAtuM ugADavAmAM AvatAM zAkabhAjI. saphedaphUla, lAMbI siMga, gherA kALA raMganA Kleinhovia hospita L. madhyama kAvALuM pAnakhara vRkSa, jenAM kASTanAM kadanuM vADa mATe vAvavAmAM AvatuM jhADa. kRSi ojAro, pharnicara, peTIe, kabATa, klendasity. anya vanaspatione cepa pATiyAM, paiDAM i. bane che; chAla cAmaDAM lAge tyAre jene cepa lAgato na hoya kamAvavA upayogI bane che. tevI saMvedanazIla vanaspati. Kokoona zeytanicaThw, kokamanuM knapsack sprayer. satata chaMTakAva jhADa, jenAM bImAMthI kokamanuM tela maLe thaI zake te chaMTakAva mATene khabhA para che, je dIvAbattI mATe upayogamAM levAmAM laTakAvAto paMpa, je divasamAM eka ekara Ave che tathA vahADiyAmAM kAma lAge che jeTalI jamInane AvarI laI zake che. k. kole cultivation. dariyAkAMThe DAMgara type duster. khabhe laTakAvI zakAya vAvavAnI eka te bhUkI chAMTavAne papa. pANI DagaranI kathArImAM ghUsI jAya nahi kniffen. drAkSane mAvajata ApavAne te mATe pALa bAMdhavAmAM Ave che ane eka prakAra, jemAM drAkSanI velane tAranI sAthe laTakAvavAmAM Ave che. varasAdanA bharAI gayelA pANIne paMpanI madadathI bahAra kADhavAmAM Ave che, ane kheDa kniss. paMjAba ane kAzamIramAM thatI khAdya mULanI vanaspati. kArya vinA dharunI ropaNI karavAmAM Ave che knol khol. lakela. kolhu. zeraDI pIlavAnuM koluM. knot. 318. () $1841 291 242 kone2-dumbar.yal kaillumbar. AgaLanA zAkhAonA taLamAM thatI gAMTha. koorkan, da. bhArata ane madhya pradezamAM k, grass, kodarI, meTI kodarI, jaMgalI thatA supa, jenA kaMdanI zAkabhAjI thAya che. karI. koravai murrel. eka prakAranI Kochia indica Wight. bUI nAmanI mAchalI vAcavya bhAratamAM thatA ghAsacArAnI koshta. mIThA pATa nAmanuM zaNa. vanaspati.K. scobaria L.) Schrad. kothi. anAja bharavAnI kAcI ke pAkI var. calla Farwell (Syn. A. ThI. trichopolla voss).nAmanI zobhAnI hottu pakku. sukAyelI pAkI sopArI. vanaspati. kovai fruit, TiMDorA. kodo millet. kodarA. kothimeen.madhyama kadanI kArya mAchalI. kodon. Fle21 kreis test. khAdya tela ane garabI kodu. kodarA kherAM thayAM che ke nahi te jovA mATenI Koelaria cristata (L.) Pers. kasoTI, jemAM namUnAmAM benjhIna ane dIrdhAyu ghAsano eka prakAra. hAIDrokalorika esiDamizra karI phaleravyu kohl rabi. nela li. sinela sAthe A kehelamAM halAvavAmAM kokam. kokama. juo kokam butter Ave che. tree. kokam butter tree. Krishna Valley. mahArASTra, AndhakAmakanuM jhADa;Garcinia indica(Thou) pradezanI sarahada parathI govaMzI prANunI Choisy. mahArASTramAM thatuM kokamanuM jhADa. olAda, jenA baLada moTA, majabUta ane kokko. lebbek tree, Albizia lebbe- HL 4112984 HII S40N 493 3. ck. (L.) Benth. (Mimosa lebbek kuari. 4442Hi 4d 3i912. For Private and Personal Use Only
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kuchla kuchla. jhera kaceluM, kudaliya, jamInane khAMdhI rAkhanAra zAkIya vanaspati. kudzu vine.Pueraria phaseoloides Benth. nAmanI zimbI vanaspati, jene sArA cArA ane che. kufri. tRNa kuLane eka dhAsacArA. kulai. karaNInIbhAjI. Kuleha. oNsTreliyAthI nahIM lAvI ugADavAmAM AveluM yukelipTasanuM jhADa, je sUkArAnA sAmanA karI zake che. kulfa. nAna, rasALa pAna, nAjuka prakAMDavALI vela, jenAM pAnanA upayoga pAlakhanI bhAjInI mAphaka karavAmAM Ave che. kulinjan. Alpinia galanga (L.) Willd. nAmanI eka vanaspati, jenAM mULanA upayoga masAlA tarIke karavAmAM Ave che. kulthz. kulathI. kumach. lIlA paDavArA tarIke ugADavAmAM AvatA AvaraNa pAka. kumal, rANane eka prakAra. kumali. Leet edgevorthi. Santapu (L. ashera Edgnon Wall). nAmanA drAkSAdikuLane khAdya phaLane kSepa kumbhi. vAkuMbhA nAmanuM 5. baMgALa, madhyapradeza, mahArASTra ane erisAnuM mATuM jhADa, jenI chAlanA resAnA doraDAM banAvavAmAM Ave che. nAnuM kumeria, eka prakAranuM dhAsa. kumquat. mULa pUrva* eziyAnuM khAdyaphaLanuM jhADa ke zAlAne kSepa. kumra. suMvALI chAla, naLAkAra, meTA paTAvALI kAkaDInA jevI vanaspati. kumri. karNATakamAM pharatI kRSi prathA, (2) gheADAne thatA eka rAga, jemAM te laMgaDAya che. 311 Kydia kumta. uttara AphrikAnuM eka jhADa, jemAMthI guMdara maLe. kundri, eka ArAhI vanaspati. kundro0. TiMDArA. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kunis. vAyavya bhAratanuM eka jhADa, jenA kASThanI dIvAsaLIe banAvavAmAM Ave che. Kunte. kharapaDInA eka prakAra. kura. cheDA, bhUsuM. kuruvai. zaraRtumAM thatI DAMgara. kuruvazhai, tAmIlanADunA iiDaMgalamAM thatI sigAra mATenI tamAkunI eka nata. kusa grass. durvA, kurAtaNa, jenAM rAraDAM banAvavAmAM Ave che ane je chAparAM chAvavAnA kAmamAM Ave che; uparAMta auSadha tarIke paNa te upayegI ane che, kusum. lAkhanAM jaMtunI vasAhatavALuM jhADa, kuthel, bhArata bharamAM thatuM khAdya phaLanuM jhADa. kutcha. kAcu, kAma calAu, ghATayUTa vinA banAveluM. k. arhhatiya. kAcA ADatiyA; prAthamika utpAda ane kharIdanAra vaccenA nAnA pAyA paranA jaththAbaMdha vepArI, AtiyA ke hlAla. Kutchi sheep. dezI gheTAnA nAme jANItI kacchanA dheTAnI eka elAda, jenA mAthAnA raMga badAmI hoca che, je kheDI daDIne rArIrane ghATa dharAvatuM hoya che, ane jenA UnamAMthI lazkarI javAnAnA haeNjhiyarI paheraveza banAvavAmAM Ave che. kuth. eka auSadhi. kutki. sAme. kutu. halakA dhAnyane eka prakAra. kuwarbuti, dakSiNa bhAratanI vanaspati. Kydia calycina Roxb. nAnuM bhA mATenuM jhADa, jenuM kASTa dIvAsaLI peka karavAnI peTIe, pensilA, ane plAyavUDa banAvavAnAM kAmamAM Ave che. For Private and Personal Use Only
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org label. lekhala; vanaspati, prANI ke kAI kAzanI oLakha, mAlikI, racanA che. mATe tene lagADavAmAM AvatI kAgaLa, pUDA, mAta ke anyanI ciThThI. labellum. nimna la. (2) eTha jevI keTalIka vanaspatinI nIcenI pAMdaDI. Labeo cabasu. 2 phUTa UMcI vadhatI, kALA raMganI mAchalIne prakAra. . fimbriatus. eka prakAranI mAchalI, L. kontius. mAchalInA eka prakAra. labial. eNIya, AThanuM, -ne lagatuM, -nA jevuM. labiate. khe sarakhA bhAgamAM vibhAjita - eka upara bIjuM heya tema. (ra) kAI phUlanAM vajra kirITa, jene dekhAva eTha jevA yuktanaLI puSpamugaTa, jemAM la AThanA AkAra dharAvatuM hoya te saMbaMdhI. labium. eTha, jI; ATha jevI racanA. (ra) jaMtunuM dvitIya jambha - jaDabuM, labile. parivartanazIla. 1. gene. parivartanazIla jInina. ane hoya; labla bean. vAla; Dolichos lablab L. var. typicus (Lablab niger Medic); Bonavist bean, hyacinth bean, Indian bean, Indian butter bean i. nAma dharAvatI zAkIya vela, jenI lIlI siMgA eTale pApaDI kahevAca che, je ghAsacArA tarIke paNa pazune nIravAmAM Ave che. 1. leaf spot. Cercospora dolichi N phUgathI pApaDIne thatA rAga. 1. niger. vAla pApaDI. 1. powdery mil. dew. Laveillula taurica var. macrospora nAmanI phUgathI vAla pApaDIne thatA eka rAga. 1. rust. Uromyces appediculatus nAmanI phUgathI vAla pApaDIne thatA gerUne rAga 1. yellow L 312 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mosaic. vAlane thate viSANujanyAM rAgane eka prakAra. laboratory. prayogazALA, labyrinth. bhulabhulAmaNI, gahana. lac. lAkha; lAkhanAM jaMtunA srAvathI thatI peTTArA, jene vividha upayAga thAya che. vizvabharamAM lAkhanI pedAzamAM bhAratane 80 TakA sudhInA hissA che. ane bhAratamAM pedA thatI lAkhane 90 TakA hissA paradeza caDe che. 1, insect, accifera laca Kerr. nAmanA bhIMgaDAMvALAM jaMtunA varganAM lAkhanAM jaMtu, jemanAM zarIramAM lAkhanI graMthi hrAya che, jemAMthI lAkhanA cIkaNA rasa srave che. eka ratala jeTalI lAkha pedA karavA doDha lAkha jeTalAM jaMtuone srAva jarUrI ane che. A lAkhanA 'kusumI' ane 'ginI' evA be prakAra che ane varSamAM be vAra jaMtu srAva kare che. lac tree Schleichera oleosa (Lour.) Oken (S. trijuga Willd; Pistacia oleosa Lour.). nAmanuM nAnA thaDavALuM, meTuM pAnakhara jhADa, jene bI vAvIne ugADavAmAM Ave che. tenAM bInuM tela dIvAbattI karavA tathA sAbu ane sugaMdhI dravyeAnI banAvAmAM upayAgI bane che, tenAM kumaLAM khavAya che. lacerated. vidvArita. (ra) jhAlaravALuM, kAMgarIvALuM. (3) UMDA khaDAmAM vidyArita, laceration. tADavA khecavAthI (kApavAthI nahi) thatA traNa, Lachnosterna consanguin Blanch. baTATAmAM paDatuM jaMtu, lachrymal (lacrimal). sravatuM ke azru - AMsu jevuM. (2) azrugraMthi samIpa AveluM. For Private and Personal Use Only
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org lechry mation lacrima lachrymation, tion.azrusravaNa, a Msu sravavAM - AvavAM. laciniate aniyamita khaMDamAM vidyArita karavuM, tADavuM, phADavuM. lack. abhAva, achata. (ra) AvazyakatA, jarUriyAta. lacquer. saiAnerI raMganA AkAhAlamAM drAvya anAvelA lAkhanA vArniza, jene lAkaDA para AvaraNa karavA lagAvavAmAM Ave che. lact-albumin. jaladrAvya paraMtu tapAvatA saMdita banatAM saraLa proTInane varga. 313 lactate. dUdha peddA karavuM ke sravavuM. lactating. dugdha graMthimAMthI dudha savatuM (prANI). lactation. dugdha graMthimAMthI thatuM dUdhanuM utpAdana ke sravaNa. 1. period. pratyeka maccAnA janma bAda mA dUdha Ape samaya. (2) khaccuM pedA thAya ane dhAvavA mATe tyArathI mAMDIne dUdha AvavuM baMdha thAya tyAM sudhIne samaya gALe 1. tetany gAyanA mRtyukAraka eka rega; jue grass belany, lacteal. dUdhanuM; lasikA ke anya dugdha pravAhInuM vAhyuM. lactescence. dUdhiyuM, dUdha jevuM, dUdha sA. (2) dUdha jevuM pravAhI ApanAra. lactic. dUdhanuM. lacid. dugdhA<<;[CH, CH(OH)CO3H]. -hAiDrokasI preSiyAnika eMsiDa. dUdhanA lekaTIsa ke sTArcavALA gelakAnA AthavaNanA pariNAme khATA dudhamAM pedA thatA eNsiDa; glAIkAjananA cayApacayathI snAyuomAM pariNamatI ADa pedAza. kudaratI rIte dUdha khATuM thatAM, A eNsiDa pedA thAya che athavA zarkarA, sTArce i. jevI kheArAkI vastuemAM AthavaNa pedA karavAthI paNa A eNsiDa peTThA karI zakAya che, jene upayega saMvardhita karelA dUdha, athANAM, mRdu pINAM va. mAM karavAmAM Ave che. 1. a. culture. lekiTaka eNsiDanuM saMvardhana. (2) mAkhaNa i. banAvatI saMsthAomAM - krImarIAmAM dUdha i.mAM yAgya pramANamAM khaTArA lAvavA mATe lekiTaka lactating eNsiDa pedA karavA mATenA sajIveAnuM karAtuM zuddha saMvarSana. 1.a. fermentation. lekTika eNsiDanuM AthavaNa. (2) dugdha zarkarAnuM lekTika eNsiDamAM parivartana lAvanAra savaeNAnI kriyAzIlatA. lacti. ferous. kSIrI. (2) dUdha banAvatuM ke dUdhane vahana karatuM. lactoflavia. prajIvaka - khI', khAphalevina, lact ogen. dUgdhApAka, je leTina, preAlekiTana tarIke paNa oLakhAya che, ane je gAcanA zarIramAM pedA karatA dugdhajanaka aMta:srAvA che ane je brahmagraMthinA aMtaH khaMDamAMthI pedA thAya che. leAhInA jeTalA srota pramANamAM A aMta:srAve| hoya teTalA pramANamAM dUdha pedA thAya che. lactogenic. dUdhane srAva karanAra ke dUdhane srAva pedA karanAra, dugdhAtpAdaka. 1. hormones. dugdhAtpAdaka aMta:srAveA. (2) dUdhanA utpAdana mATe Avazyaka evA gAya ke dUdha ApanAra game te mAdA prANInA zarIramAM peTTA thatA aMta:srAve, AmAM lekaTrojana, kArTileTina ane thAirAksina mukhya che. lactoglobulin. dUdhamAM maLatA traNa prATIna paikInuM eka preTIna, je raktarasamAM rahelA gAlaka-glAbyulIna dvArA sIdhuM . vyutpanna che. l.g. fraction, vadhAre gaMdhaka ane kesIna karatAM echuM phospharasa dharAvatA dUdhanA preTInane nAnakaDe aMza. lactometer. dUdhanuM viziSTa gurutva mApavA mATenuM sAdhana; dUdhamAM pANInI bheLaseLa karavAmAM AvI che ke nahe ane bheLaseLa karavAmAM AvI hAya te! temAM keTaluM pANI umeravAmAM AvyuM che, te A sAdhanathI jANI rAkAca che. lactose. dugdha zarkarA; 1 Ha* 11 sUtradharAvatI A dugdha zarkarA, je sastana prANIonA dUdhamAM tenA eka ghaTaka tarIke sAcA drAvaNa tarIke hoya che ane dUdhanI chArA, cIjha i. manAvavAmAM Ave tyAre chAza i. mAM te jAya che. gAyanA dUdhamAM tenuM sarerAza pramANa 4. 6ane bheMsanA dUdhamAM tenuM sarerAza pramANa 4.8 DrAya che, ane tenuM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Lactuca... sajIveA dvArA jhaDapathI AthavaNa thaI lekTika eNsiDamAM parivartana thAya che. Lactuca indica L. (Syn. L. brevirostris Champ.). mULa cIna ane da. jApAnanI paNa AsAma, medhAlaca ane sikri mamAM thatI rasAkIca vanaspati, je yakRtanA dardInA kAmamAM Ave che. L. remotiflora DC. pAtharI, pAtharaDA nAmanI vanaspati. L. runcinala DC.uMdarakAnI nAmanuM jhADa. L. satina L. (Syn. L. scariola L. var. sativa. C.B. Clarke). salADa nAmanI khAdya pAnavALI zAkIya vanaspati, jenAM bImAMthI dhai-zuSkana tela maLe che, ane je khArAkI cIjomAM vaparAya che. L. scariola L. jaMgalI salADanuM jhADa. lacunar collenchyma. ava kAzI sthUlakAttaka. lacustrine. sAvaranuM - ne lagatuM; saravarIya. 1. deposit. sAvaranA taLiye thatA nikSepa, 1, rock, sarAvarIya zaila. 1. soil. sAvaranA taLamAM ane pANInI kriyAthI nirmANa pAmatI jamIna, ladle. kaDachI, mATe lAkaDAnA camacA, kaDA, DAyA. - 314 lady beetle. maleAmazIpara parajIvI jaMtu, je upakAraka che. lady bird. ena paMkhI. 1. h. beetle.. ja lady beetle. lady's finger. bhIMDA, Okra, gumbo i. nAme eLakhAtI Abelmoschus esculentus (L.) Moench. (Hibiscus esculentus L.). nAmanI prajIvakA e', 'khI', 'sI', preTIna, ane khanija dharAvatI zAkIya vanaspati, jemAM sArA pramANamAM AyeADIna heAya che ane tene lAMkhI, garamaRtu anukULa paDe che. 3. f. damping off. Pythium aphanidermatum Phytophthora palmiyora. nAmanI phUgathI bhIMDIne thatA eka rAga. 1. f dry root rot. Macrophomina phaseoli. thI bhIMDIne thatA rAga. 1. f. grey leaf weevil. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Lagerstroemia.. Mylloceros sTh, nAmanuM bhIMDImAM paDatuM jaMtuM. 1. f, leaf hopper bug. Empuasca levastans. nAmanuM bhIMDInuM tuM. l f. leaf spot. Cercospora hibisci. thI bhIMDIne thatA rega. If. powdery mildew. Erysiphe cchoracearumDC.thI bhIMDIne thatA roga lf. rust. Puccinia parri. thI bhIMDIne thatA gerunA rAga. 1. f. yellow vein mosaic. bhIMDIne thatA viSANu - janya roga. Lady Sudeley. suvAsita garavALA sapharajanane eka prakAra. Laemophloeus minulus. vanaspati para hallA karatAM DhAlapakSa jaMtune eka prakAra. Laestadia theas. cAnA cheDane thatA ganuM jaMtu. laevulose, levulose. phaLa rAkarA, ikSu zarkarA, TekasTrosa sAthe madha ane vanaspati rasamAM pedA thatI zarkarAM, je dhruvita kiraNane DAkhI tarapha vALe che, Lagenaria siceraria (Molina) Standley (Syn. L. vulgaris Ser.; Cucurbita_siceraria Mol. ina.). dudhInI vela, jenAM phaLa-dUdhInuM zAka thAya che. Lagerstroemia flosreginae Retz. dharAnuM jhADa. L. llypoluca Kurz. AMdAmAnamAM thatuM eka jhADa, jenuM kASTha thAMbhalA ane cekaThAM banAvavAnA kAmamAM Ave che. . indica L. paradezI meMdI nAmane zebhA mATe vAvavAmAM AvatA kSupa. L. lanceolata Wall. karNATa, mahArASTra ane tAmIlanADunuM jhADa, jenA kASThanuM pharnicara, vahANeA i. banAvavA uparAMta te imAratI kAma mATe upayegamAM levAmAM Ave che. L. parifora Roxb. sena nAmanuM eka meTuM vRkSa, jenA kASThanuM pharnicara ane kRSi ojAro banAvavAmAM Ave che. . speciosa (L.) Pers. (Syn. L. flosreginae Retz; Mun For Private and Personal Use Only
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 315 lagoon Lamziekte... chausia speciosa.). vADa mATe vavAtuM dIrdhAyu zAkIya vanaspati, jenAM bI kabajinAnuM jhADa; jenuM lAkaDuM nirmANakAma, cAtamAM upayogI bane che. pharasabaMdhI i. mATe upayogamAM Ave che. lal sabuni. zAka mATenI vanaspati. L. thorelii Gagnep. 0431 2141914 lal. sag. Et edible amaranth. nAmanuM vADa mATe vAvavAmAM AvatuM jhADa. Ial Welchi. elacI keLA nAme lagoon. nIcI retInI kinArInA kAraNe keLAne eka prakAra. jada paDatuM dariyAnuM pANI retI Tekaro lamb. gheTAnuM baccuM, meTuM thayuM na hoya thavAthI dariyAne jude paDatA khArA pANIne tevuM gheTA-varganuM baccuM. (2) gheTAnA vistAra. baccAne janma Apa - gheTAnI prasUti. lagphase paDhAvasthA. lambing. (gheTAnA) baccAne janma lajalu. jaLarisAmaNuM nAmanI jalIya Apa. . pen. gheTI baccAne jaNe zAkIya vanaspati. te mATe alaga rAkhavAmAM Avate vADe. lajwanti. lajAmaNI. lamella. pezInI pAtaLI paTTI. lalakda. tamAkunA pAnanI madhyazirA. mellar, 20:14. 1. chaniber. Lakshmanphal.lakSmaNaphaLa. starIya guhA. 1. collenchma. lalambari. lAla aMbADI, paTavA, starIya sthUlakattaka. lamelerin. stararUpa. la anchu. khAdyaphaLanI vanaspati. lateness, laMgaDApaNu, paganI akudaratI La: Boria. reDa nAtAla nAmanI pravRtti dvArA vyakta thatuM ALApaNuM, nAjukatA magaphaLI. Laona. reDa nAtAla nAmanI o, reDa nAtAla nAmanI ke svAdhya.. magaphaLI, lamina (e. va.). A canninae a candan, lAlacaMdana. (ba.va.). pAtaLuM paDa ke bhIMgaDuM; parNadaLa, fal hou. haLa, paiDAM ane baLataNa paphalaka, paNuM pAtra. Haminated. mATenA lAkaDAnuM jhADa. phalakamaca, parNadaLamaya. (2) samakSitija lal jamrool. khAsI TekarIomAM thatuM athavA jamInataLa banusAra khUba pAtaLA khAdyaphaLanuM nAnuM vRkSa. tharavALI (jamIna). 1. Woo, guMdara la achnar. raktakaMcana, devacana; athavA cAMtrika rIte joDavAmAM AvelA raMgavA, kamAvavA ane taMtu banAvavAnA lAkaDAnA paDa. upagamAM AvatI chAlavALuM jhADa. Laminitis. sutrotha. La Kel. da. bhAratanuM Chen badali Larniurn album L. paMjAba, kAzamIra nAmanAM moTAMphaLa; jA. kaThaNa pAke tyAre ane kumAunI dIrdhAyuM zAkIya vanaspati. lAla banatAM kesarI raMganAM mIThA svAdanA lampati. asAma, khAsI TekarIo, garavALAM suvAsita lAlakeLAM. pa. baMgALa, maNipura ane AMdAmAna - lallei. Albizia amara Bov. G10412H1 4g Duabanya sonnera(A. wightii Grah; Mimosa lioides Buch.-Ham D. grandiamaia Roxb.). nAmanuM lAI nAme flora Walp). nAmanuM khAdyaphaLanuM vRkSaoLakhAtuM dakhaNa, karNATaka ane da. lamp brooder. sAdhAraNa pekiMganA keraLamAM thatuM, baLataNa ane ejAranA lAkaDAnuM banAveluM ane sAdhAraNa dIvAthI hAthA banAvavA mATenA kASThavALuM vRkSa, garamI ApatuM IMDAM sevavA mATenuM khokhuM. jenAM pAnanuM khAtara banAvavAmAM Ave che. Iamprachaenium microcephaallemantia royleana (Wall. lum Benth. brahmadaMDI nAmanuM vRkSa. ex Benth.) Benth. paMjAbanI Lamziekte. rAjasthAnanA keTalAka sUkA For Private and Personal Use Only
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra lanate www.kobatirth.org vistArAmAM ke jyAM jamInamAM phAspharasanI UNapa heAya ane Dhara Clostridium botulinum DI dravya dharAvatAM hADakAM khAtAM hoya tyAM temane thatA eka prakAranA phAga, jemAM temane nabaLAI jaNAya, me'mAMthI lALa jhare, jaDabAM, jIbha ane grasanIne lakave! thAya, pariNAme khArAka gaLI zakAya nahi ane gheADA ja kalAkamAM mRtyu nIpaje. lanate. UnI, Una jevA dekhAva thAya tevA Amila pravaSa~thI Avarita. lanceolate. bhAlAkAra. (2) lAMkhA ane madhyamAM paheALAM pAna hoya tevuM bhAlAnA phaLuM jevuM. land. bhUmi, jamIna, sthaLa, pradeza; saMpUrNa kudaratI ane saMvardhita paryAvaraNa, jemAM utpAdana karavAmAM Ave che. jamIna uparAMta tenA anya guNemAM khanija nikSepe ane pANInA puravaThA, jIvaMta vanaspati AvaraNa, sudhAraNanAM kAryo jevA bhautika saMjogena samAveza thAya che. 1., arable kheDavA yogya-kRSNabhUmi. 1., cultivated kheDelI-kRSThabhUmi. 1., culturable waste kheDavA ceAgya-kRSya paDatara jamIna. l, forest vanabhUmi, vanasthalI, jaMgala. 1., marginal sImAMta bhUmi, L, pasture carANabhUmi. I, uncul tivited vaNakheDAcelI jamIna, 1., unculturable waste kheDI na zakAya tevI paDatara jamIna. ., waste paDatara jamIna.. abandonment. bhUmi parityAga. 1. abuse. bhUmi - jamInane durupayega. 1. and stock share system. bhUmi ane sAdhana-sAmagrInI bhAgIdArInI paddhati. l capability. cAkkasa hetu mATenI, te hetu khara lAvavA mATenI jamInanI kSamatA. bhUminAM bhautika lakSaNAnA kAraNe muzkelI ane jokhama jaNAya jemAM AbehavA jevAnA paNa samAveza thAya che 1. classification. keAI cAkkasa prakAranA upayega ke tenAM lakSaNA ke tenI kAryadakSatA anusAra cokkasa hetu mATenA jamInanA 316 land ghaTakonuM karavAmAM AvatuM vargIkaraNa; AvA prakAranuM vargIkaraNa jamInamAM aMtargata lakSaNA athavA tenA upayAganI kSamatA anusAra karavAmAM Ave che. 1. colonization. bhUmi vasAhatIkaraNa; jamInane vasavA yogya banAvavI. L. Grant Colleges. kRSi ane yAMtrika kaLA zIkhavavA mATe amerikAnA pratyeka rAjyamAM kAyadA anusAra sthApavAmAM AvatI kaeNlejo. 1. improvement. jamIna sudhAraNA, bhUmisudhAraNA. 1. lease legi. measure. slation. jamIna paTe ApavA aMgenA dhArI. 1. leech. pAtaLI, nAnI, pazunuM leAhI pItI, bhejavALI jamInemAM thatI jaLe.1, lord. jamInanA mAlika, jamInAra. 1. lordism. jamInadArInI prathA; gaNetiyA pAsethI TharAveluM gaNetA mAlikane maLe tevA prakAranI jamIna ]. bhAgavaDhAnI prathA. jamInanI mApaNI. 1. mortgage. jamInane gIre, jamInane gIrave mUkavAnI prathA. L. M. Bank. jamIna gIre kheM', 1. m. credit. jamIna gIza dhirANa. 1. owner. jamInane mAlika. 1. policy. jamIna aMgenI nIti. 1. put to non-agricul tural use. binakhetInA upayAga heThaLa mUkavAmAM AvatI jamIna. 1. reclamation. jamInane sApha karI, dhovANanuM niyaMtraNa karI, siMcAI mATenAM jaLAzayeA racIne, jamInanI guNavattA ane/ athavA tenA paryAvaraNamAM pheraphAra karIne jamInane vadhAre dhaniSTa upayega karI zakAya tevI kSamatA dharAvatI tene banAvavI; bhUmi navasAdhyIkaraNa, I. revenue. jamIna mahesUla. 1. scape. jamInane prakAra, vanaspati, TekarIe, khINa, kheDavAmAM AvelAM khetA, nadIo, vaheNa jevA anya vistArenI tulanAmAM pRthvI paranA cesa vistAramAM juda! tarI Avata, lakSaNAnA saravALA. (2) vRkSA ra|pIne, kSupA ugADIne, phUlajhADa vAvIne, seApAne, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Land 317 Lansium... zaila udyAne, dIvAle che. jevI zabhA karIne jamInanuM mUlya. 1. wheel. AMtarasuMdara banAvelo vistAra 1, se. gard- cakkI ening. upaganI sAthe suMdaratAne Langra. uttara pradeza, paMjAba ane meLa besADIne mAnava upaga ane bihAramAM thatI laMgaDA nAmanI kerIne AnaMda mATe jamInane vikAsa karavAnI prakA2, je pAkelI hovA chatAM tenI chAla kaLA ane te aMgenuM zAstra. 1. settle- lIlI rahe che, tene rasa resA vinAne, ment. jamAbaMdhI, bhUmi baMdebasta. puSkaLa ane mITho hoya che, geTale pAtaLe. 1. side. melDaborDa haLanA taLiyAne ane nAnuM hoya che. bhAga, je cAsanI dIvAla-kinArI tarapha angsat, Lansium domesticum DhaLe che. 1. slide. mATI, khaDaka ke Jack. nAmanAM malAcAmAM thatAM phaLane baMnenuM sarakavuM-paDavuM-dhasI AvavuM. 3. eka prakAra. slip. juo landslide. 1. taxati- Langhan. madhyama vajana, eka kalagI, on system. jamInanA karaverAnI sapheda cAmaDIvALI mULa cInanI maraghAnI paddhati. i.tenure. jamIna dhAraNa olAda. karavA - jamInane bhogavaTe karavA mATe Languas galanga (L.) Stuntz. paTe; A mATenI avadhi. 1. t. kAyamI zakIca vanaspati. system. jamIna dhAraNa karavAnI - laniary. kaI paNa vastune cIravA jamInano bhegavaTe karavAnI paddhati. 1. ane kApavA mATe anukulita banelA rAkSI type. bhU-prakAra, jamInane prakAra. (2) (dAMta). khADA-TekarA, AbohavA ane vanaspati laniferous. lanigerous. UnajevAM eka ke aneka kudaratI kAraNe vALuM, Una dharAvatuM. anusAra jamInanuM bhaugelika vargIkaraNa. Lanka. godAvarIna TApuo para thatI ghaNIvAra kRSi, carANa, vana evA jamInanA cITa mATenI suvAsita tamAku prakAro pADavAmAM Ave che. 1. use, lanky. pAtaLuM ane UMcuM, sUkalakaDI. 21.11H 1091 by 991371 2612 Lannea coromandelica (Houtt.) maLatara maLe tevI rIte jamInanI viveka- Merr. (Syn. L. grandis (Den. pUrvaka vyavasthA ke tene upayoga kara, nst); Odina uodier Roxb). jemAM gya kheDa-kArya, tene vanaspatinAM maDA nAmanuM jhADa, jenAM pAna bhAtanI poSaka tattva ApavA, kArbanika draSpAnI sAthe khAvAmAM Ave che. kacchanA mAvAnA jALavaNI ane puravaNI karavI, jamIna kAgaLa ane pUThAM banAva- vAmAM Ave mATe pANI ane havAnI Avazyaka upa- che; prakAMDa chedIne maLatA guMdarane mIThAI labdhatA meLavavI, jamInanA pegya ane banAvavA upayogamAM levAmAM Ave che Avazyaka pAka levA, vanaspatinI vRddhine u5rAMta tene zAhI banAvavAnA kAmamAM asara karatA jaiva kArakanuM niyaMtraNa karavuM, paNa levAmAM Ave che. jamInane thatAM dhovANa para niyaMtraNa karavuM, lanolin. UnanI carabI; mINa jevuM vadhAre paDatI kSArIyatA jevAM hAnikA2ka zyAna, pILA raMganuM, esiDa ane akalInuM tane dUra karavA I. ne samAveza thAya virodhI dravya, jenuM sahelAIthI pANImAM che. 1. pra. map. jamInanA vividha pAyasIkaraNa - Imasjana thAya che ane je upage darzAvate mArgadarzaka nakaze. 1. malama banAvavAnA kAmamAM levAmAM Ave che. u. planning. Ortaal raramel Lansium anamallayanum Bedd. upagenuM pUrva AyeAjana ane te anu- pazcimaghATamAM thatuM eka jhADa, jenAM phaLa sAra tene kAryakSama amala. 1. value. khAvAnA kAmamAM Ave che. . domesti For Private and Personal Use Only
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Lantana 318 late cum Jack. khAdyaphaLanuM da. bhAratanuM paNa nipaje. 1. sample test. jhADa. moTA namUnAnI kasoTI. . scale Lantana camara L. (Syn. L. cultivation. #1214.41.42529141 camara var. acalenta L.) dhanerI, AvatI khetI L. White York-. IdradhanuM nAmanI mULa amerikAnI paNa shire. mAMsa mATe ucheravAmAM AvatuM ahIM zekSA mATe ugADavAmAM AvatI vela. meTI bhuMjAra dharAvatA DukkaranI eka jAti. haphygma exigua. rajake, vaTANA, Laria a[nis. vaTANAnuM jaMtu. tamAkunAM pAnane hAni karatI IyaLa. larva (e.va.). larvae (ba.va.). lapinized vaccine. rinDarapesTa DikSa; jaMtunAM IMDA bAdanI avasthA, nAmanA regathI pazuone pratirakSA ApavA IcaLa, mAkhInAM baccAM (maggot) ane mATe viSANunI apAtI rasI. DaLa (grub)ne A avasthAmAM samahappa clover. ghAsacArA mATenI veza thAya che. Harval DilmanuM ne Burlock clover, Trifolium lappa- lagatuM. . fluke. pANImAM thatA kRminI ceum . nAmanI vanaspati. apavAvasthA. 1, tapeworm, laptuna. dANuM mATe tAmilanADumAM vAgALanAra prANI tathA DakkaranA parajIvI ugADavAmAM AvatA ghAsane eka prakAra. phatAkRminA DikSa-IyaLa. larvicide. lard. taMdurasta DukkaranuM mAMsa, taLavAmAM jaMtunAM Dimsane mAranAra dravya; DikSana. jene upayoga thAya che. larviparous, jIvaMta Dimpa pedA large. meTuM. Agra. uttara pradeza ane karanAra. bihAramAM thatuM jekeTa nAmanuM eka phaLa. laryngitis. kaMTha kopa, svarayaMtra kepa. 1. Hukke. gAya, bheMsa, gheTAM, bakarAMnA larynx. svarayaMtra. (2) pakSI sivAyanAM cakRta ane pittanaLInuM parajIvI, capaTuM, saghaLAM sastana prANIomAM raheluM svarayaMtra. pakAra kRmi, je raktakSINatA, baMdhakoza, asia spinosa (L) Thw. (Syn. atisAra, seje, kamaLe che. roganuM kAraNa L. heterophyla Schott). 5. bane che. 1. Indian Bambo0. baMgALa, AsAma ane himAlayamAM thatI AsAma, pa. baMgALa ane keraLamAM thatuM dIrdhAyu zAkIya vanaspati, jenAM kumaLAM moTA vasanuM jhADa. 1. intestine. pAna khAvAnA kAmamAM Ave che. bahAMtra, meTuM AMtaraDuM 1. leaved asoderma serricorne. saMdharelI caladium. kALI aLavI; giant tamAku para paDatuM jaMtu. taro, Mankanda, Alocasia indica Lasiosiphon eriocephalus Decne. (Roxb.) Schott, nAmanI AsAma, zamI nAmane pazcimaghATamAM thate supa, 5. baMgALa, mahArASTra, tAmIlanADu ane jenI chAlanA resA sejA para kAmamAM raLamAM thatI khAdya prakAMDa ane maLa mAve che, dharAvatI zAkIya vanaspati. L. Murrel. lasobawal. vilAyatI bAvaLa. Ophicephalus marulias. nAmanI 4 lasoora. khAdyaphaLadhArI vRkSa. phUTa jeTalI lAMbI thatI myure nAmadhArI late. pitAnI ja jAtanI anya vanaspati mAchalI. 1. roundworm. Dhora, karatAM meDAM phaLa ke phUla besatAM hoya tevI ghaDAM, kUtarAM, maraghAM, batakAMnAM AMtaraDAmAM (vanaspatinI jAti). (2) sAdhAraNa karatAM rahetuM parajIvI kRmi, jenA kAraNe bhUkha mosamamAM meTI banatI (dhaTanA). , marI jAya, jaTharamAM darda thAya, atisAra Black Bigareau. sImalAmAM thAya ane upadrava vadhI jatAM chevaTe jene ugADavA mATe prayatna karavAmAM AvyuM tene bhoga banelA prANInuM maraNa hatuM tevI cerI, jenAM phaLa tAna suvAritA For Private and Personal Use Only
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir latent 319 lathyrus ane sArA prakAranA hoya che ane jene bIjA prakAramAM gherA raMga ane vadhAre vahelAM phUla bAjhe che. 1. cultiva. khAdamATI-hyumasa dharAvatI hoya che. kRSinI tion. pAchaLathI ke moDI karavAmAM AvatI dRSTie tenI phaLadrupatA ochI ane nAIkhetI. I. Devenian. meDA thatAM Trejana, phospharika esiDa, peTAza ane moTA kadanAM, nakkara pIcane prakAra, L. cUnAnI te UNapa dharAve che. sArI vikaDrumhead. kobIne sudhArela prakAra. selI AvI jamIne dakhkhaNa, karNATaka, lateness. puSpadabhavamAM thatA vilaMba. keraLa, orisA, mahArASTra, AsAma ane latent. suSupta, gupta. (2) suSupta paNa pa. baMgALanA ucca pradeze ane TekarIomAM anukuLa saMjogomAM vikAsa pAmanAra AvelI hoya che. laterization. (kaLI I). 1. bud. sakriya rIte pedA jamInane ghaNe UMDe sudhI bhAre varasAdavALA thatAM prahanI tulanAmAM suSupta ke ardha- vistAramAM ati devANanA kAraNe suSupta rahetI kaLI. . heat. gupta jamInanA upalA paDa para keziyamanuM ubhA. 1. infection. jhADa para heca dhovANa thavAnI prakriyA, jethI elyuane pAkavA AvyAM che, tevAM phaLane miniyama ane leha tyAM kendrita thAya che. lAgato phUgane cepa, je narI AMkhe jovAmAM da. bhAratanI jamIna para AvA prakAranI Avato na heca ane phaLa pAkavA mAMDe prakriyA satata thatI rahe che. tema tenA para DAgha dekhAya ane phaLanI lates calcarifer, eka prakAranI khAdya pezImAM te phelAvA mAMDe. 1. period. mAchalI. saMkramaNa ke cepa lAgavA agAune samaya. latex. AkSIra; keTalIka vanaspatiomAM 1. virus. roganAM lakSaNe bAhya rIte jovAmAM Avate dUdha jevo ke svaccha, dekhAya nahi te vanaspatimAM rahelo keTalIka vAra raMgIna rasa ke pAcasa (imaviSANu. chana), je vanaspatinA strAvI keSomAM lateral. pArtha, pArzvIya. (2) jhADanI taiyAra thato hoya che; AmAM paNa vizeSa DALI, DAkhaLAM ke akSanI bAju para raheluM. karIne rabara ane gaTTA5rcAnAM jhADane rasa () praNAlInA mukhya aMgamAMthI nIkaLatI mukhya hoya che. vizvamAM A rasa eTale zAkhAo. 1. bud, zAkhA ke pravadha AkSIramAM rabaranA jhADanA rasa - AkSIrane sAthenI kalikA. 1. conjugation. meTe hise heca che. Abocynaceae pArzvayuzmana. 1. dorsal. pAzvapUrNa. (kuTajAdi, Euphorbeaceae (omakalyAdi) 3. erosion. starIya-pAzvIya vANa. ane Monaceae kuLAnAM jhADane AkSIra1. horn. pArthezaga 1. leaf. pArtha vALAM gaNavAmAM Ave che. latexosis. paNa, pAzvIya pAna.I. line. mAchalInA vanaspatidvArA AkSIranuM thatuM utpAdana. pratyeka paDakhA para dekhAtI chidronI anu- laticiferous AkSIrI, prastha rakhA. 1. sterile filament. lathe. saMdhADa. pAzva Adi taMtumaya koSa. 1. vein. latheticus orgae. loTamAM paDatuM pA zirA. lAMbA mAthAvALuM jaMtu. laterite soils. 9121520 2452 24 lathyrus. 4111; Lathyrus sativus bejavALI RtuonI varSA-paristhitimAM . nAmanuM eka prakAranuM kaThoLa, je halakA mULa selanA chevANathI banelI jamIna. prakAranI dALa paNa UMcA prakArane ghAsaAgalI paristhitimAM banelI jamIna be cAro Ape che. A kALa eTale lAMga prakAranI hoya che: eka prakAramAM jamIna khAvAthI mANasamAM lAMga nAmane roga rage phikI, chIcharI ane vanaspatinAM poSaka thAya che ane pazunA khAvAmAM Ave te. dramAM uNapa dharAvatI hoya che, jayAre tene jhera caDI te marI jAya che. lAMganI sAthe For Private and Personal Use Only
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Latipes ... 320 law sAtha Ugato Alka (Vacia saliva) retIne jakaDI rAkhatI dariyAnA retALa nAmane dANe paNa hAnikAraka che. kAMThAnI vanaspati. laga gujarAta, uttarapradeza, ane dakhaNamAM Launku. eka prakAranI A rehI vela, thAya che ane pANI bharAyeluM rahe tevI dhaaurus nobilis L. seDama ApavA nIcANavALI bhUmimAM te sArI rIte thAya mATe upayogI banatAM pAnavALI vanaspati. 3. L. aphaca. cyslel 021911; Lavandula angustifolia Mil. ArahI zAkIya vanaspatine eka prakAra; (Syn. L. officinalis Chaix; L. 1. downy mildew. Perono vera DC; L. spica L.). 4432; spora tathyribalalstris.thI lAMgane thato jammu ane kAzamIramAM thato supa, jenA eka rAga. 1. ochras DC. ghAsa phaLamathI bASpazIla tela maLe che, ane jene cArA mATe ugADavAmAM AvatI vanaspati. paga lavaMDara jaLa banAvavA mATe thAya che. t. powdery mildew. Erysiphe L. bipinnati Kuntze (Syn. L. polygoni. thI lAMgane thato roga. 1, burmanni Benth.). bihAra, choTArust. aromyces fabae. thI lagane nAgapu2, orisA, madhyapradeza, rAjasthAna, thate eka rAga. L. sativus. . laga mahArASTra, dakhkhaNa ane koMkaNamAM thatI nAmanI vanaspati; wilt. Fusarium majabUta, pAtaLI, TaTAra sauraNika zAkIya orthoceras var. lathyri. el dicta 424fa. L. stoechas L. 4311174 thate eka roga. saurabhika vanaspati. Latipes senegalensis Kunth. lavanga chural. 2015 5234644141 tRNakuLanuM jamIna bAMdhanAra ghAsa. Apela sepArIne cUra. latitude. akSAMza. haveo rohita.eka prakAranI kA5 mAchalI. latmahuria. Digera municata law. kAcade, kAnUna, niyama. 1. of (L.). Mart.(D. arvensis Fork; conservation of energy. Actyranthes municata I). nAmanI sarakSaNane niyama; UnanuM nirmANa ke zAkIya vanaspati; je kaNajare, kubaI, tene nAza thato nathI paNa tenuM eka che. nAme paNa oLakhAya che. svarUpamAMthI bIjA svarUpamAM parivartana karI lattice. jALI. zakAya che. 1 of conservation lauki. dUdhI. of matter dravya saMrakSaNano niyama. Launaea aspleniifolia Hook. f. 1. of constant cost. 642 uttarabhArata ane pa. baMgALamAM thatI tivarSAyu kharca - paDatarane niyama. 1. of constke dIrdhAyu zAkIya vanaspati... glomerata ant proportion. sthi2 pramANane Hook. f. paTIsa karavA mATe leTanI niyama. I. of diminishing sAthe ukALavAmAM AvatI saurASTra, kaccha returns. ghaTatA maLatarane nicama; ane mAunTa AbumAM thatI zAkIya vanaspati. utpAdanamAM jema jema umere karavAmAM L. mucronata (Forsk.) Mus. bhAve, varacaka pramANa ka2tA vadhAre chler. (Syn. L. chondrilloides khAtara umeravAmAM Ave te pedAzamAM Hook. f.). kabajiyAtamAM upayogamAM ghaTADo thato jAya che. 1. of equivalevAmAM AvatI eka zAkIya vanaspati. . lent. tulyAMkane niyama. 1. of nudicaulis Hook. f. bakarAne cArA increasing cost. vadhatA - vardhamAna tarIke upayogI banatI vanaspati. . kharca-paDatarane niyama. 1. of inheri sarmentosa (Willd.) Alston. tance, vaMzAgati-vArasA-AnuvaMzika(Syn. L. pinnatifida Cass.). Mall G144. l. of mass action, For Private and Personal Use Only
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lawn 321 leach sAmUhika kAryane niyama. 1 of nIkaLe. jamarUkha jevI vanaspati, kalama maximum production.adhi karavAthI UgI zakatI na hoya temAM A katama utpAdanane niyama. 1. of mini- paddhati upayogI bane che. AmAM dabAvelA mum production, nyUnatama bhAgane dAna ApavuM jarUrI bane che. te utpAdanane niyama . of multiple a mould mATInA DhagalA dvArA dabAvavuM. proportions. guNaka pramANane 1. ability. cekasa maradhInI IMDAM niyama. :. of osmetic pres- mUkavAnI kSamatA, je cekasa samayamAM te sure. rasAkarSaNane niyama. na. of keTalAM IMDAM mUke che tenA para AdhArita che. photochemical equivalent. I. batteries. &si 450412 HRENAL prakAza rAsAyaNika tulyAMkane niyama; pAMjarA, jemAM IMDAM sarakIne, maradhIthI pratikriyAmAM pravezatA pratyeka aNune UjanA alaga thAya che ane sevAya che. 1. eka kanTamanA avazeSaNathI karavAmAM cycle. IMDAM mUkavAne krama; ekAMtare AvatI uttejana.. of reciprocal IMDAM mUkavAne krama. 1. lock. IDAM proportions. pArasparika pramANane mATe maraghA-batakAMnuM rAkhavAmAM AvatuM niyama. 3. of static friction. ghaTaka. . house. aMDaghara, IDAghara. 1. sthira gharSaNane niyama.. of substi- mash. IMDA mUkanAra pakSIne iMDAM utpA tution. pratisthApanane niyama. danamAM sahAyabhUta banate kherAka. 1. lawn. lena; suzobhana mATe ghara AMgaNe nest. IMDA mUkanAra pakSI mATe khAsa ugADavAmAM AvatuM ane sArI mAvajata prakArane banAvele mALe, temAM khAsa mAgatuM ghAsa. 4. mover. lonanuM ghAsa karIne "12xi2nI khullI peTI heya che. kApavAnuM sAdhana. 1. pan. IMDAne vADa. 1 sequeLawsonia inermis L. (Syn. L. nce. asiaa Rai Hrell Ssi s alba Bank.). medI; mULa arabastAna te kama; IMDAM mUkavA mATe samaya ane IrAnanI paNa bhAratabharamAM vADa mATe gALe maradhInI IMDA mUkavAnI kSamatA vAvavAmAM AvatI vanaspati, jenAM pAnane nakkI kare che . trials. pakSInAM IMDAM vATIne hAtha-pagane raMga ApavAmAM Ave che. mUkavAnI kSamatA jANavA mATe rAkhavAmAM laxative. mRdu recaka. AvatuM patraka, jethI vadhAre iMDAM meLavavA lay. mAdAnA janana aMgamAM pedA thayelA pakSI saMvardhakane sahAya maLe che. IMDAne mUkavuM. (2) ghAsa ugADavA mATe lea, lay ane ley tarIke paNa oLakhAtI upagamAM levAmAM AvatI kheDANa yogya ghAsa ugADavA mATe vAparavAmAM AvatI jamIna. 3. of land. cokasa jamInanA kheDavA gya jamIna. bhAganuM sthaLa varNana. layer, IMDuM mUkavAnI leach. apakSAlana karavuM. (2) jamInamAM kSamatA dharAvatuM mAdA prANI. (2) mAtu pANI vahAvI athavA pANIne nikAla vanaspatinI sAthe saMkaLAyeluM rahevA chatAM, karIne vahetA pANuM mAraphate drAvya khanija UgI zake te rIte bAMdhI rAkhelo ke mATIthI dravyone dUra karavA uparAMta jamInamAM Avarita karele praroha ke praka. (3) rahelAM bAlkalI ane athavA kSArIya tane stara, paDa. Gayerage. juo lay- paNa dUra karavAM. leached saline ering. layerage. 44424 land-soils. 7749114445104 2112 prajanananI eka paddhati. (2) praha, prakAMDa dUra karAyAM hoya tevI jamIna. (2) kSArIya ke DALIne mULa vanaspatithI chUTI pADathI jamIna, je hajuya kSAra-tattva dharAvatI vinA, jamInamAM dATavAnI paddhati, jethI heya paraMtu jemAMthI apakSAlanathI navasAdhya tene phaNage phUTI tyAMthI na choDa UgI karavAnI prakriyA vaDe drAvya kSAra dUra ka. ke.-21 For Private and Personal Use Only
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lead 322 leather karavAmAM AvyA hoya tevI jamIna. AvatuM paNa kamposTa khAtara. 1. preleaching. apakSAna, nikSAlana. (2) mordium. paNuM AdyasaMga. 1, kaI dravyamAMthI pANI pasAra karI drAvya scar. He 314. i. sheath. 424 dravyane dUra karavAnI prakriyA. (3) puSkaLa ane ghAsa jevI vanaspatimAM prakAMDane pharI siMcAI ApI ane apavAha karIne vaLate parNane nIcale bhAga. (2) paNa AlakalI ane drAvya kSAra dUra karavAnI cala, paNapUTI. 1. skin. paNa tvacA. prakriyA. 1. s. theory. parNatvacA siddhAMta. lead. sIsuM; Pb saMjJA dharAvatuM rAsA- 1. spine. parNa zULa, paNa kaMTaka. yaNika tattva. . arsenate. Pbs 1. stalk. parNavrata. 1. stem. (AsO)sUtra dharAvatuM sapheda sphaTikIya parNavaMta. .. surface. paNa sapATI, saMyojana, je jaTharIya viSa che ane jaMtudhana parNataLa. 1, tea, juo tea processing. tarIke jene upayogamAM levAmAM Ave che, tenuM . tendril. paNa taMtu. 1. trace. besika svarUpa eNsiDa svarUpa karatAM vadhAre parNapradAya, pavazeSa. leafage. pallava. sthira che. leafy. saMkhyAbaMdha athavA moTAM pAnaleader. vRkSa ke choDane aMtya phaNage vALI (rAkIya vanaspati) jema ke leTayusa ke praha. (2) mukhya ke prabhAvita prakAMDa. pAlakha I. 1. bracts. paNa daza leaf. pAna, pAMdaDuM, paNuM. (2) gAMThanI puSpa. * vegetables. mukhyatve AgaLa thatuM pAthaya aMga, je tenA akSa paNa hoya tevI zAkabhAjI. (2) pAlakha, para kalikA dhAraNa kare che; sAmAnya rIte tAMdaLajo, methI i. jevI zAkabhAjI. A aMga lIluM ane capaTuM hoya che. (3) leaker. TeluM che, jemAMthI aMdaranuM tamAku ke cAnuM pAna, () dhAtunuM ati- dravya bahAra Ave che. jAtaLuMDa, varakha. J. apex. parNAga. leaky butter. ati jalIya mAkhaNa. 1. base. paraMtaLa, paNa mULa. 1. 1. quarter. dUdha ApatAM mArA blade. parNa phalaka, parNa dala. . prANunA AMcaLanI eka prakAranI khAmI, bract. paNa sadaza puSpaparNa. 1. jemAM AMcaLamAMthI dUdha bahAra AvyA kare; bud. paNa kalikA. 1. buttress, AMcaLamAMnA chidranI kaI khAmIne lIdhe paNa AdhAra. 1. cover, 5tsava dUdhane nA rIte nukasAna thAya che. AvaraNa 1. curl. paNuM valana. 1. lean, sUkalakaDuM. (2) prANIne mRta drop. akALe thato parNapAta, aMzataH zarIranA evA aMganuM mAMsa, jenAthI tene ke pUrNa pIpAta. 1. fall. parNapAta. bhautika rIte chUTuM pADavuM muzkela bane che 1. fibre. parNataMta. 1. gap. 5NuM ane jemAM aMtaraMga na hoya. vikAza. llet. paNikA, nAnuM apakava lean to. anya makAnanI sAthe ke tenA paNa. (2) saMyukta parNane jude vibhAga. sAme baMdhAyele vADa ke chAparI. 1. lettuce. leTasa jevuM paDyuM. (2) lease. lekhita karAra karIne ghara, jamIna laharatAra, cuMthAyelI kinAravALuM paNuM. 1, ke khetara paTe- bhADe gaNate ApavuM. miner. DimbhAvasthAmAM parNanA adhi- leather. carma (2) pazuo ane temAM camaca stare vacce dara banAvI paNuM paNa govaMzanA prANIonuM zuddha kareluM ane W1412 oyd. 1. mosaic. yesia H j 24145. L. Carp. Cyprinus thate viSANujanya roga. 1. mould carpio var. nudus. nAmanI kApa vananI vanaspatinA AvaraNanI heThaLa thatuM prakAranI mAchalI, jenA para bhIMgaDAM hoya chidrALu khAdamATI-hyumasa jevuM dravya. (2) che, je ghaTanA sAdhAraNa rIte kApe mAchalInA kaMDAmAM rA5 vAvavA mATe taiyAra karavAmAM saMbaMdhamAM jovAmAM AvatI nathI. For Private and Personal Use Only
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir leaven 323 lemma leathery. camaya. mULa AgaLa kaLI bAjhe ane DuMgaLI je leaven. yIsTa jevuM AthavaNa mATenuM dekhAva kare che. kAraka umerI AthavaNa karAvavuM. Leersia hexandra SW. 1221121 lebheck-tree. pILe zirISa. mATenI eka vanaspati. lecithin. phaoNspharIkRta carabI athavA leg. paga, pAda. 1. feathers, pakSInAM koSarasanuM phaoNsphalipiDa. paga paranAM pIchAM 1. mange. pakSInA lectins. proTIna dravyane samUha, kudaratI pagamAM Chemidocoptes matans. nAmanA pratipiMDe; je limA vaTANAmAMthI meLavI jaMtuthI AvatI khaMjavALanI avasthA. zakAya che. leggy. lAMbA prakAMDavALe (Da). ledger. (kheDUtanI) khAtAvahI, jemAM Leghorn. bhUmadhya samudranA pradezanAM kheDUta jamA-udhArane hisAba rAkhe che. maraghAM - batakanI olAda, jenuM pakSI kadamAM Leea aspera M. Laws non nAnuM, sakriya, sapheda, kALuM ane bapha raMganuM Wall. ex Roxb. khAdya phaLadhArI, hoya che. tenAM IMDAne vepAra karI zakAya supa. L. edgeworthi Santapau che. tenuM mAMsa paNa khAdya che. (Syn. L. aspera M. Laws legume. zilba, siMga, briTita siMga. non Wall.). vAcavya himAlaya, bihAra (2) eka strI-kesarI phaLa, jenAM bIne vikheravA ane pazcima dIpakalpIya vistAramAM thato mATe kinArI tathA madhya zirA AgaLathI khAdya phaLane su5. I indica (Burm te phATe che. (3) eka kechI, be paDadAvALI, f) Merr. (Syn. L. Jambucina be dhArI ane kinArI para phATatI siMga Willd.). bhAratabharamAM te mATe supa. ke phaLI. (4) zimbI kuLanI zaNa, soyAjenAM mULa atisAramAM ane maraDAmAM bIna i. jevI vanaspati, jene phaLa ane upacAra tarIke upayogamAM levAmAM Ave che. bI mATe vAvavAmAM Ave che, uparAMta lI I macrophylla Roxb ex khAtara ane sAIlo banAvavA mATe paNa Hornem. vanaspatine eka prakA2, tene ugADavAmAM Ave che, tenAM maLa jaDe jenAM maLa kAdara ane vALAmAM upayogamAM sudhI jAya che. nAITrojananuM te sthirIlevAmAM Ave che. A vanaspatinAM pAna karaNa kare che. siMga ane bImAM puSkaLa a $4 MIEL D. L. robusta Roxb. preTIna hoya che ane khanija tathA prajIvaka sikkIma, AsAma, 5. baMgALa, orisA, paNa temAM hoya che. 1. inoculation. khaNa ane mAMdAmAnanI vanaspati. vAvavA agAu, jamInane athavA zibI leeches. jaLe; jamIna ke jaLanAM jaMtu, varganI vanaspatinAM bIne jIvANu saMvardhananuM je Dhera para parajIvI bane che ane temane dravya ApavAmAM Ave che, jethI maLa para bhAre hAni pahoMcADe che; jene te vaLage chavAvALI gAMTha thAya che ane choDa vikAsa tenuM te lohI cUse che ane sAthe sAthe pAme che. legumin. vAnaspatika kesIna. ghAmAM lALane ubhecakane aMtaHkSepa kare che, (2) zikhI varganI vanaspatinuM byulina. jethI lohI gaMThAIne baMdha paDatuM nathI. AthI leguminous. zibIvarganI game te tene bhoga banatuM prANI dhIme dhIme lehI vanaspati ke kAchIya cheDa, zimbI. pIvAI javAthI nabaLuM paDe che. Lehmann love grass. Eragr. leechi. chI. ostis lehmanniana Nees. 140, leek. vilAyatI hasa; Allium borrum mULa amerikAnuM paNa ahIM jamInanA I, (A. ambeloprasum L.). eka dhovANane rokavA mATe ane ghAsacArA phivarSAyu choDa; jenI kaLI ane kumaLA meLavavA vAvavAmAM Ave che. prakAMDane zAkamAM khAI zakAya che. vanaspatinA lemma, bAhya pu5kavaca. (2) be For Private and Personal Use Only
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lemon 324 Leptadenia... nipatra paikInuM nIcaluM nipatra. tANa herane khorAka tarIke ApavAmAM lemon. ellej; 122on qald Citrus D. 1. dry root rot. Macrolimon (L.) Burm. f. (C. phomina phaseoli. 1941 origen medica L. var. limon Is C. masUrane thato eka rAga. 1. rust. limonum Risso.; C. medica aromyces fabae.thI masUrane thato roga. var. limonum Wight & Arn.). 1. wilt. Fusarium orthoceras I. nAmadhArI aMDAkAra, thoDAM bIvALuM phaLa, var. lentidis. 9114441 origin n a jene moTA bhAge athANuM, vAza ane te eka rAga. mIThAI banAvavA mATe upayoga thAya che, lenticel. vAtaraMdhra; vanaspatinI chAla ke uparAMta temAM sAITrika esiDa hoya che. phaLanA bAhyAvaraNa paranuM chidra, je dvArA 1butterfly. Pabilio demoleus L. aMtaHpezI ane bAhya vAtAvaraNanI vacce nAmanuM lIMbumAM paDatuM jaMtu, jenI IcaLa vAyuno vinimaya thAya che. tenAM pAna kerI khAya che. 1-grass. Leonotis nepetaefolia (L.) W. lemanagrAsa nAmanuM tRNa, jenuM tela sugadhI Ait. dIpamALa nAmanI zAkIya vanaspati, dravya banAvavA upayogamAM levAmAM Ave jenAM phUlanI rAkha dAdara ane cAmaDI khejache. 1. g. oil. lemanagrAsanuM tela, jene vALamAM upayogamAM levAmAM Ave che. bhAratIya prakA2 duniyAbharanI lemana grAsanA Leonurus cardiaca L. (Syn. tene 80 TakA hise dharAve che. 1. Cardiaca vulgaris Moench.). scented Spotted Gum. Euca- kAzamIra, kumAu ane paMjAbamAM thatI dIrdhAyu lyptus citriodora Hook. 4140 zAkIya vanaspati, jemAMthI ghare - eliva oNsTreliyAnA kivansaleMDa 2AjayamAM thatuM - lIlo raMga maLe che, uparAMta A vanaspati yukelipTasanuM jhADa, jenuM kASTha baLataNa tarIke peTanI garabaDamAM upayogamAM levAmAM Ave tathA ghara bAMdhavAnA kAmamAM Ave che, ane che. tenAM pAnamAMthI tela kADhavAmAM Ave che. Lepidium sativum L. azeLiye l-vine. khAdya kaLIvALI vela. nAmanI vanaspati, jenA kumaLAM ane pari Lens culinaris Medic. (Syn. 5kava bI zAkabhAjI ane dALa tarIke L. esculenta Moench; Ervum 241914! $14441 342 3. lens L.). masUra nAmanI zAkIya vana- Lepidoptera. 5tagiyA ane phUdAM spati, jene Abrapradeza, mahArASTra, madhama varganA kiMgaDAMvALI pAMkha dharAvatA kITanI pradeza, uttarapradeza, rAjasthAna ane 5. zreNI. baMgALamAM tenAM khAdya bI - masUranI dALa maepironia articulala (Retz.) mATe vAvavAmAM Ave che. pAna ane prakAMDane Domin (Syn. L. macronata ghAsacAre thAya che. . phaseoloides Rich.). eka dIrdhAyu vanaspati, jenAM L. madhya ane pUrva himAlaya, 5. baMgALa, TAyelA, TopalIo tathA sAdaDIo banAorisA, bihAra ane uttarapradezane meTa vavAmAM Ave che. 4. lenticular. 321912. lentil. Lepisma saccharina L. 42, masUra; Lens culinaris Medic; leTa, ane anya khAdya vastuo para jIvana L. esculenta Moench; Ervum forte. lens L. nAmanI uttara bhArata madhyapradeza, Leprosis, koDha, kuSTaroga. ane gujarAtamAM thatI vanaspati, jenI maeptadenia Dyrotechnica (FordALa eTale masUra khAvAnA kAmamAM Ave che, sk.) Decne. (L. spartium WagjenAM sUkAM pAna, prakAMDa, DAM, bhAgelA ht). nAmane gujarAta, paMjAba, uttara For Private and Personal Use Only
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir leptocephalns 395 leukaemia pradeza, rAjasthAna ane khAdya phaLane supa. zarIranA keTalAka bhAgamAM prANIone thatA leptocephalus, IyaLanuM capa, pAra. lasikAgraMthinA sojAne roga, jemAM zvAsa darzaka paTTI jevuM banyuM. levAmAM takalIpha paDe, pAcanataMtra zithila bane Leptocorisa acula. DAMgaranI keTInAM ane cAlavAmAM muzkelI lAge. (u ovg. L. varicornis, si=1201 Leucadendron argenteum R. kaTImAM thatuM cUsiyAM jaMtu. B. mULa da. AphrikAnuM, suMvALuM rezama leptonema. bhinna strIbhavana. jevAM pAna dharAvatuM jhADa, je pAnanI leptospira. atitalaNa. sAdaDIo ane zekhanI vastuo banAvavAmAM Leptothyrium pomi Mont. Ave che. Fr. sapharajanane rogakArI jaMtu. Leucaena glauca Benth. lesion. kSata, vraNa, ghA. vilAyatI bAvaLa, lAse bAvaLa, jenAM kumaLAM phaLa ane bI khAdya che ane pAnane Lespedeza sericea. Miq. non ghAsacAre thAya che. . leucocephala Benth. ghAsacArA mATenI vanaspati. . (Lamk.) de Wit. lAse bAvaLa, striala Thunb. Hook & Arn. vilAyatI bAvaLa, mULa amerikAnuM khAdya ghAsacArAnI vanaspati. phaLa ne bInuM jhADa. lesser grain borer. Rhizopertha Leucas asbera (Willd.) Spreng. dominica Fabr, nAmanA bhaMDAramAM kI, kaba: zaradI ane kaphamAM upayogI banatI saMgharelA saghaLA prakAranAM dhAnyamAM paDato 9824sa. L. cephalotes (Roth) kITa, je leTa bane phaLamAM paNa paDe che. Spreng. khetarAukube, DozIne kube, 1. wax moth. Achroia grisella jenAM phUla kapha ane zaradImAM upayogI bane F. madhapUDAnI IyaLa, je madhapUDAnA bANa che. L. linifolia Spreng. jhINAM bhAgane khAya che. 1. yam. Dioscorea pAnana kuba. L. longifolia. lAMbAM esculenta (Lour.) Burkill pAnane kuba. L. stelligera, DuMgarAu (D. aculeata L.; D. fasciculata kube. L. articaefolia kube. Roxb.. nAmane madhyapraderA, uttarapradeza, Leucinodes orbonalis. Nullat erisA, pa. baMgALa ane AsAmamAM kITa, thata khAdya mULane supa. enco-. zveta arthasUcaka pUrvaga. let down milk. dUdhanA strAvane gheravA leucocyte zvataraktaSa. (2) asthi gaLanuM mardana karavuM ke vAcharaDAne thoDuM majajAmAM thatuM ane amibAne pracalana dhAvavA devuM. je raMgavihina jIvara; jenA ghaNA lethal. ghAtaka, mRtyujanaka, mAraka. . prakA2 sUkSma sajIvone nAza kare che ane dose. ghAtaka mAtrA. 1. factor. lehI tathA pezImAM AvelA bAhya dravyane ghAtaka kAraka. 1. gene. sajIva ke koSanuM dUra kare che. leucocytozoon inmRtyu nIpajAvanAra janina. fection. 257 oflori 481227 Leucoletpet. jaMgalI cA; cAnI avejImAM clozooo. nAmanA parajIvIne lAgato cepa. upayogamAM laI zakAya tevAM pAnavALI leucoplastid. zvetakaNa. vanaspati. leucophyll. zvetapaNuM. lettuce. salADanI bhAjI; Lectaca leucosin. ghaNAM dhAnyamAM raheluM elakhyuM saliva L nAmanI varSAyu zAkIma vanaspati. mina dravya. leucaemia, leukaemia, leu- leukaemia, leukemia, leukemia apakava zvetakaNAdhikaya. (2) caemia. juo leucaemia For Private and Personal Use Only
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Levant... 326 ligament Levant cotton. eka prakArane nAmane kephInA buMdadANAne choDa, je kapAsane choDa. 1, nut. eka prakArane have ahIM tAmilanADu ane keraLamAM ArahI supa; paNa vAvavAmAM Ave che. levee. pUra daramiyAna nIcANavALI mI- lice, ja, cUkA. (2) mANase, pazuo namAM pANI bharAI jAya nahi te mATe Theka- ane pakSIone karaDatuM, temanA lehIne ThekANe karavAmAM AvatA mATInA badhe. cUsatuM UDI na zakatuM, nAnuM jaMtu. Leveillula taurica. zaNa, TameTa, lichens. zaivAka; lIlanI sAthe pArakapAsa i.ne roga karanAra jaMtu. sparika sahajIvanavRddhi pAmatI samAnalevel. samataLa sapATa, stara. (2) sepAna saMracanA dharAvatI phUganI eka jAta. banAvavA, samakSitija rekhAone, judI judI lichi. lAchI. UMcAI para lAvavA mATenuM sAdhana. (3) lick. pazuone be rAkamAM mIThuM maLI kaI mizraNamAM rahelA ghaTakonuM pramANa. rahe te mATe temane pUraka khorAka tarIke (4) jamInane samataLa banAvavI. .. of pUrA pADavAmAM AvatA mIThAnA gAMgaDA. significance. sArthakatAnI kakSA 1. licorice. jeThImadha; juo liquorice, terrace. #1410 eurigai. leveller Licuala pellata Roxb. 43 281, jamInane samataLa banAvavA upayogamAM jenAM pAnanAM chAparAM chAvavAmAM Ave che. levAmAM AvatuM pATiyuM; jethI jamIna eka Liebigs law of the MinisarakhI bane, ane mATInAM DhephAM bhAge. le- mum. vanaspatinI vRddhi mATe Avavelling board, jamInane samatala zyaka ochAmAM ochA pramANa dharAvatAM banAvavA upayogamAM levAmAM AvatuM pATiyuM. poSaka tatte aMgene berana vaoNna lAIlever.uttalaka. 1, gang gega uolaka. bigane niyama. l, master pramukha - mukhya uttalaka. lie dormant. aMkurita na banavuM, l, spacing aMtaraka - vacce jagyA suSupta paDI rahevuM.1. idle. (pAka lIdhA - avakAza banAvanAra kolaka. vinA khetarane) niSkriya paDayA rahevA devuM. levorotation. vAma - DAbI taraphanuM life jIvana. 1. cycle. ivanacakra, bhramaNa- levorotatory. vAmAvarta. vyaktigata jAti pukhtAvasthA prApta kare levilose. phaLa zarA. tyAM sudhInI avasthAo. . history. levy. AkAraNI. (2) mahesUla ugharAvavuM jIvanavRtta. 1. irrigation. dharu (3) pharajiyAta prApti levI. patI vakhate pahelI siMcAI ApyA ley farming. kRSi dhAnyanI sAthe pachI 3 ke 5 divasa bAda ApavAmAM AvatI vArApharatI ghAsa vAvavA, jethI jamInanI siMcAI, jethI navA repane poSaNa maLe phaLadrupatAmAM vadhAro thAya, Dherane jarUrI ane sthira thavAmAM tene sahAya maLe. cAra maLI rahe ane jamInanI saMracanA lift. jaLAzaya, kuvA, nadI i.mAMthI pANI jaLavAI rahe. UMce caDAvavuM UMcakavuM. 1, hydraliability. deyatA, javAbadArI. ulic dravacalita - hAiDrolika liphaTa. liane. kAThI, ArohI vanaspati. 1., mechanical 492114a liberation cutting. nAnAM jhADa liphaTa. 1, neumatic vAtacAlita barAbara vikasI zake te mATe tenA para liphaTa. 1. irrigation. liphaTa dvArA chA karanAra moTAM jhADanI chAMye ApatI ApavAmAM AvatI sicAI. lifting. DALIo na kApavI. repa ke dharunI punaH ropaNa karavA agAu Liberia coffee. pazcima AphrikAmAM tene ucheragRha ke kathArAmAMthI kADhavA. thate Cta liberica Hier, ligament. baMdhanI asthi, kAsthi i.ne For Private and Personal Use Only
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir light 327 limb kheDanAra ane temane temanA sthAnamAM lightning. vIjaLI. rAkhanAra sakhata, ghana, taMtumaya baMdhana ke lights. sApha karelAM prANI ke pakSInAM paDa. ligate. tUTelI raktavAhinIne phephasAM. bAMdhI levI. ligature. raktavAhinI lineous. kASThavata, kASTanAM dhakSaNe ke koI saMracanAne saMkecavA tene bAMdhavAmAM gharAvatuM. ignification. kANa upayogI banatI derI, tAra ke tevuM kaI nirmANanI prakriyA, lininanA kAraNe sAdhana; baMdha. vanaspatinI dIvAlanuM sthUlana thAya te. light. prakAza. (2) sAdhAraNa mAnava lignified. kAchImUta. lignin. vanaAMkhanI dazya maryAdAmAM rahelI taraMga spatinI koSa dIvAlane skUlita banAvanAra laMbAI dharAvatI vikiraka Uja, ane tene selyulosanI sAthenuM jaTila dravya, bAma vistAra thatAM lAMbI ane TUMkI taraMga thatAM kASTanuM nirmANa thAya che. lignlaMbAI meLavatAM te pArajAMbalI ane cellulose, mukhyatve kASTIya pezInuM avarakta prakAza bane, je AMkha mATe nirmANa karatuM dravya. dazyamAna banatuM nathI. vadhAre paDatA ligulate, jivAyuta. ligule. prakAzanA pariNAme vanaspatine haritaraMga jihavA. (2) parNa, parNaprAvara ke paNa jhAkhe bane che ane te apUrato hoya to vRtanA saMdhisthAna para thato vIca haritapaNuM bane nahi. phaLanA raMgane pravadhe. (2) jihavAkAra dalapuMja AdhAra paNa prakAza che. juo photo- Ligustrum compactum Hook. tropism, photosynthesis a photo f. & Thoms. 74471441 24131 periodism. (3) (vajanamAM halakuM. 1. mATe upayogI supa. demander. Haldi 48 asia Lilium candidum L. Los daly mATe puSkaLa pramANamAM prakAzanI Ava- vanaspati, je zobhA mATe vavAya che. zyakatA dharAvatI (vanaspati). 1. float: lima bean. Phaseolus limensis vistArita vAyukoSa ane gherA raMganI Macf. nAmanI bI dharAvatI ArA jaradIvALAM IDA, jene dekhAva garamI vanaspati, jenAM bI kaThoLa tarIke khAvAmAM ApelA je hoya che. sUryanA prakAzamAM upayogI bane che. 1. b. anthrake garama jagyAmAM IMDAne rAkhavAthI AvI nose. Colletotrichum lindemuthi avasthA thAya che. 1. grazing. koI anum. nAmanA jaMtuthI limA bInane thato vistAramAM Dhorane ceDAM caravA devAM. 1. rakSaroga.1.b. ashy stem blight. harrow. halakI kharapaDI. 1. Macrophomina phaseoli. 114441 period. vanaspatinAM vRddhivikAsa jaMtuthI vimA bInane thato roga. . . mATe jarUrI banatA prakAza samaya. e common and yellow mo photo periodism. 1. plucking. saic. (ahl ofta udi Camlejernik cAnAM pAMdaDAne choDa parathI utAravA. 1. roga. . . leaf spot. Cercosboro ration. maryAdita ke ochA pramANamAM cruenta.thI limA bInane thato eka roga. ApavAmAM AvatuM rAzana - kherAka. 1. 1. b. powdery mildew. Etyreaction. prakAzAdhina pratikriyA. 1. siphe polygoni.thI vimA bIne thato soil. retALa jamIna jevI jamIna, roga. 1. b. rust, Uromyces jemAM ojArone upayoga ane kheDakArya appendiculatus. jaMtuthI limA bInane saraLatAthI thaI zakatuM hoya; halakI jamIna thato gerune roga. L. Sussex, sasekasa olAdanAM marayAM, limb. zAkhA. (2) bAhu, pAda, , bhAratamAM te unALAmAM IMDAM mUke che. pakha. (3) aMga. 1, fore agrapAta, For Private and Personal Use Only
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lime 328 Linden hergia... AgalA paga, AgaluM aMga, agrasaMga. sUcaka pUrvaga. limnology. sarovara 1, hind yazcapAda, pAchalA paga, prazcAMga. jIvananI vidyA sarovaranI bhautika ghaTanAnI lime. eNne, kelziyama okasAiDa; AmAM vidyA. 2147 sale (CaCO3), - Limnophila indica (L.) Druce 7 0614210s (Ca(OH)21 (Syn. L. gratioloides R.Br.). samAveza thAya che, jene upaga azla eka ceparakSaka vanaspati, jene upaga jamInanI amlatAne taTastha karavA mATe hAthIpagA rogamAM koparelanI sAthe thayA thAya che. alakalI jamIna para tene che. L. rugosa. (Roth) Merr. upayoga karavAthI phaLa cheDane hAni pahoMce (Syn. L. rozburghii G. Don.). che. jamInanA pH mUlyane ThIka karavA eka vanaspati, jenAM suvAsita pAna bhInA ke bhejavALA vistArane mATe te rasoIkAmamAM upayogI bane che, uparAMta upagI bane che ane apakSAlanathI te vALane suvAsita banAve che. jene megneziyama jovAI jatuM aTakAvavA paNa guMdara maLe che ane jenI kASTanI lAkaDIo te upayegI bane che. (2) lIMbu, kAMTALA bane che. sadAharita jhADanuM phaLa. 1, quick Limonia acidissimaL.hiMdImAM kutabela kaLI cUne. . -berry. Triphasia tarIke oLakhAtuM eka jhADa. L. monotrifolia (Burm f.). P. Wilson phylla Roxb. non L. blokies, (T. trifoliata DC., Limonia trif - mahArASTra, tAmIlanADu, pazcimaghATa, lia Burn f). nAmanI nAraMgIkuLanI brapradeza ane AsAmamAM thato eka phaLavALI vanaspati. 1. pan. kelziyama supa, jenAM phaLamAMthI kADhavAmAM AvatuM kArboneTanA avakSepathI sakhata banelA mRdA- tela saMdhivA ane pakSAghAtamAM kAmamAM kaNe. 1. sulphur, UbanA niyaMtraNa Ave che. L. trifolia Burm f. mATe upayogamAM levAmAM AvatuM dravya. khAdya phaLanI vanaspati. liming. orthof zuzea 82 5891 limonite. 2 Fe, Oz. 3H2O,. cUnAne karavAmAM Avato upayoga, jethI hAIsa sevI ekasAIDa opha Ayarna, jamInanA racanA sudhare che ane vanaspatinA jamInanA pILA, rAtA ane badAmI raMgane piSaka dravya tarIke te dvArA kelziyama mULa srota. maLe che. Linaria maroccana Hook f. limestone. cUnAne paththara. 1. mULa mekakonI zebhA mATe vAvavAmAM st. chips. cUnAnA paththaranA nAnA mAvatI zAkIya vanaspati. *31. 1. st. grit. 20101 f1a! Linda nigroscultata. 2420777 paththara, je maraghAne rAka tarIke Apa karanAra kITa. vAmAM Ave che. 1. st, material. lindane benjhIna hekasAvADanuM nAnA paththarane jhINe bhUke, bALe 99 TakA gAmA AI somara, je jaThara ne, kAgaLanI mila, khAMDa ane khAtara ane spazIya jaMtuna tarIke upagamAM nAM kArakhAnAMmane kare che. jamInane levAmAM Ave che. uparAMta dhumADe ApavA ne ApavA mATenAM dravya che. mATe paNa te upayogI che. chaMTakAva karavA imnanthemum cristatum bhUkArUpe, pANI dvArA prasAravA mATe ane Griseb. eka prakAranI zAkIya vanaspati, pAyasa - ImacchAna tarIke paNa te maLe che. je tAva ane kamaLAmAM auSadha tarIke Lindenbergia indica (L.)Vatke upayogI bane che.. (Syn L. urticaefolia Lehm.) limno- zuddha jaLa, sarovara che. artha- bhatacI, jene rasa zaradImAM For Private and Personal Use Only
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir line 329 lint upayogI bane che. zAkIya vanaspati, jenAM bImAMthI kADhavAmAM line, lIMTI, rekhA, 1. breeding. ardha- AvatuM jaLasInuM tela vAniza, sAbu nikaTa aMta: prajanana eka ja vaMzanI mAdAnI bane chApavA mATenI zAhI banAvavA mATe sAthe satata naraprANIthI prajanana karAvavuM, upayogamAM levAmAM Ave che. tenA sAMThA jethI icchita lakSaNe vALI saMtati pedA thAya. ke prakAMDanuM baLataNa thAya che ane temAMthI keTalIka dachanIya vyaktio vacce aMtaH jADA resA banAvavAmAM Ave che. A prajanana karAvavAnI cekasa paddhati. 1- vanaspati bhArata uparAMta bAjeniTanA, sowing. cekasa aMtara para paMktivAra seviyeTa raziyA ane amerikAmAM thAya bI vAvavAnI paddhati: baLada dvArA karavAmAM che. 1. aphid. Myzus persicae AvatI khetI ke tarakheDa ane khAtara Sulz. nAmanuM aLazImAM paDatuM mala mazI. mATe A paddhati upayogI bane che ane 1. blight. Alternaria lini. 11Hell vanaspatinA UgavA mATe iSTatama pari. jaMtuthI aLazIne thato eka re ga 1. sthitinuM te nirmANa kare che. linear cutworm. Agrotis spp. nAmanI rekhAmAM, rekhIca, paTTI ke sUtra jevuM. lined aLazInA mULa AgaLa thatI IcaLa, je, channel. kekITa, paththara ke IMTanuM cheDanA mULane kApI khAya che. 1. gall caNatara kAma karIne, ke kudaratI mATI, ty- Dasyneura and Barnes. pakatAM naLiyAM ke biTaminasa padArthothI nAmanuM alazI ane talane nukasAna karatuM siMcAI mATe banAvelI nALI ke nIka. jaMtu... oil. aLazInuM tela, aLazInAM vyA pramANe karavAthI pANI vahI javAthI bImAMthI kADhavAmAM vAvatuM A tela, raMga, thanAra nukasAnane nivArI zakAya che ane vArniza, chApavAnI zAhI, eIla kaleSa lIla ke pAsapAsa thavA mATe kaI avakAza ane voTaraprapha kApaDa banAvavA mATe rahetA nathI. upayogamAM levAmAM Ave che. 1. 0. lingri. 4,000thI 12,000 phUTanI cake. aLazInA bImAMthI tela kADhI UMcAI para himAlayamAM thatI vanaspatino lIdhA bAda avazeSa rahete kheLa TheranA eka prakAra. khorAka ane khAtara tarIke upayogamAM Ave che. 1. rust. Melampsora liniment. meca, macakeDa, ujharaDA che. lini (Pers.) Lev. 1 H ofere mATe ce LavAnuM dravyaH eLavAnI davA. aLazIne thatA gerUne rega. Linun linkage. eka ja raMgasUtramAM bhautika grandiflorum Desf. var, rubrum rIte rahetAM lakSaNa nirmANanI janinanA Vilm. aLazIvarganI mULa uttara kAraNe thatI sahalagnatA. 1, sex AphrikAnI paNa ahIM zebhA mATe liMga sahalagnatA. 1. group. saha ugADavAmAM AvatI vanaspati. .. mysolagna samUha. 1. theory. sahalagnatA prensis Heyne. aLazI varganI uMdarI siddhAMta. 11471 44241a. L. usitatissimum Linnanthan an cristatum. - L. aLazI; macapradeza, uttarapradeza, mahAdinI. . indition. kumuda. rASTra, bihAra ane rAjasthAnamAM thato in ganthus bedalis. leDI cUsatI aLazI vargane che, jenA prakAMDanA sane ja, L. seto.sav. lehI cUsatI ja. .. upayoga kApaDa, dorA ane viMTALavAnA stenopsis. alu! 2240 x. L. vituli. kAgaLa banAvavA mATe karavAmAM Ave che. lohI cUsatI ja. aLazInuM tela vArniza, sAbu bane chApavAnI linseed. vaLI; Linum asitatiDa- zAhI banAvavA upayogamAM levAmAM Ave che. simum L. nAmanI varSAyu telIbiyAMnI lint. rUnuM taMtu, 3. (2) kapAsiyAnA For Private and Personal Use Only
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Lipaphis... 330 Litchi adhicamanA roma. (3) kapAsiyAne leDhIne lippia. rataliyo Lippia modiflora temAMthI chUTuM pADavAmAM AvatuM rU. () Rich[Syn. Phyla nodi lora (1) ghAnI sAravAramAM upayogamAM levAmAM Greene]. eka aLazI varganI AvatuM auSadhIya rU. 1. cotton. vanaspati. kapAsiyAmAMthI dUra karavAmAM AvatA rUnA liquefaction. jalIkaraNa, jahAnvayItaMtu. . fibre. 5/16thI 2 iMca karaNa, kaI dravyanuM thatuM jalIkaraNa lo ane vividha vyAsa dharAvate rUne liquescent. pravAhI banatuM - banavAnI taMtu, jenI saLaMga laMbAInuM khAlI katAra kSamatAvALuM. liquid, pravAhI, tarala. . hoya che ane koSanI paheLAIne ke endosperm. pravAhI braNapoSa. . bhAga hoya che. tenuM pakava, ardhapakva ane fertilizers, jaladrAvya ke pravAhI apakava e pramANe vargIkaraNa thAya che. vanaspatine ApavAmAM AvatAM piSaka drA, 3. frequency. dara varga sapATIe, khAtara. 4. manures. mukhyatve ekasarakhA rUnA taMtunuM grAmamAM vajana. mUtramaya, prANIonAM pravAhI utsarga drA, 1. hair. rU. 1. index. 100 je khAtara tarIke upayogamAM Ave che. kapAsiyA dITha, temAMthI kADhelA rUnuM karavAmAM Liquidambar orientalis Mill. AvatuM vajana. 1, percentage. zIlArasa; jemAMthI maLatuM sTikasa nAmanuM kapAsiyAne laDhayA bAda maLatA rUnI TakA- rajhina dhumADo karavA mATe tathA sANa vArI. linters. kapAsiyAmAMthI dUra ane vividha prakAranAM sugaMdhI dravya banAvavA karavAmAM AvelA rUnA tAMtaNuM. upayogamAM levAmAM Ave che. Lipaphis erysimi. QISHI 439 Hel liquorice. licorice. 8 Hd, mazI jaMtu. Glycyrrhiza glabra L. 1149 lipase. lehI, vividha vanaspati ane maLa bhamadhya pradezanI paNa paMjAba, prANIonAM aMge mAMnI carabInuM vighaTana jammu ane kAzamIramAM thatI vanaspati, karato usecaka. (2) dUdhamAM jovAmAM jenAM maLamAMthI kADhavAmAM Avato rasa AvatuM kaDavI ane sAbunI vAsavALuM dravya, mIThAI banAvavA ane tamAku udyogamAM lAda pesa. suvAsa ApavA mATe upayogamAM levAmAM Lipeurus caponis. sac . L. Ave che; uparAMta TAnika maMda recaka tarIke heterographus. 52sal . L. varia- tathA zaradI, kapha ane gaLAnA dardamAM te _bilis karaDatI ja. upayogI bane che. lipid, meda, tela jevuM dravya. lipide. Lisbon lemon. lIvane eka prakAra. vanaspati ane prANIomAM jaNAtuM, sTola, list. sUci, yAdI. (2) be cAsane bhegA kereTIna ane Tapana jevuM medadrAvya dravya. karatA racAtI kinArI ke dhAra. listerlipoid, medIya dravya; carabI ke carabIja kinArI ane cAsa banAvavA mATe upayogamAM pezI jevuM. lipolysis. usecaka, eNsiDa, levAmAM AvatuM baLadakarSita bevaDuM melDaakalI ane anya rIte carabInuM glise- borDa sAdhana, je kada ane kaDANa meLavavA rela ane medIca esiDa meLavavA mATe pheravI zakAya che. karavAmAM AvatuM jala - vizleSaNa. lipo- litch. leechee. Michi. Litchi lytic organism. 2201 21741- chinensis Gaertn Sonn. (Vephe. caNika vighaTana karanAra sajIva. lip- lium litchi Camb.; Dimocarpus protein. meyukta preTIna. lilchi Lour). I. nAmavALuM mULa agni Liponyssus bursa. pakSInI pAMkhamAM cInanuM paNa ahIM uttara bihAra, paMjAba, tathA gudAdvAramAM IMDAM mUkatI ItaDI. uttarapradeza ane pa. baMgALamAM thatuM lADI For Private and Personal Use Only
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir itho--. 331 liver nAmanuM phaLa. 1. chanensis. (Gaertn) kAmamAM levAmAM Avato vanaspatine sonn, lAchI... fruitstone borer. avaziSTa kacare, jemAM dhAnyanI pALa Argyroploce illebida But. nAmanI ke ghAsa, sUkuM ghAsa, pAMdaDAM, makAI, bAjarI lAchImAM paDatI IyaLa, je phaLane korI khAya tathA juvAranA sAMThA, lAkaDAne vahera ane che, jethI phaLa khAI zakAtuM nathI... leaf- samAveza thAya che. (2) eka ja vetaramAM curl mite. Erophyes sb. nAmanI janmatAM baccAM, bhuMjAra(3) nakAmAM lachInI ItaDI, je lAThInAM pAnane vALe che. ko . Titho- zaila, paththara barthasUcaka pUrvaga. little. nAnuM.1.bee. Apis florea F. lithochromic soil. jemathI jamIna medAnanI madhamAkhI, je jhADInI zAkhA para nanuM nirmANa thayuM hoya te mULa zailanA raMga- laTakato madhapUDe banAve che. . gourd. vALI jamIna. lithocyst. prastaraNa, TiMDerA. 1. leaf disease. jhADa zailakoSa. lithosols, apUrNa khavANa- ane velane thato eka roga, je jasatanI vALA zailanI jamIna. UNapa, kRmi, mULane saDe ke viSANuthI litmas paper. kaI paNa dravyanI thAya che ane jethI pAnanuM kada nAnuM thaI acchatA jAmavA upagamAM levAmAM AvatuM jAya che. 1. millet, sAme. jAMbalI vAdaLI raMgane zeSaka kAgaLa; littoral. taTavartI, pITha pradeza, samudra esiDamAM tene raMga lAla thAya che ane kAMThA para pradeza. alakalIthI te vAdaLI bane che. A lAla ive. jIvata, jIvatuM. (2) vijaLInA raMgane paNa liTamasa kAgaLa hoya che, je sakriyapravAha - karaMTavALuM. 1, fence. akalIthI vAdaLI raMgane bane che. kAMTALI athavA vanaspatine pAse pAse litre. pravAhInuM dhoraNa saranuM mApa, je ugADIne banAvavAmAM AvatI vADa, 61.025 gha. IMca ke 1.0567 pravAhI jene jIvaMta rAkhavAmAM Ave che. (2). kavATe thAya che. cAlu vIjaLIne pravAha dharAvatI vADa. itsea chinensis Lamk, meMdAlAkaDI. 1. fishes. viziSTa prakAranAM zvasana 1. cubeba (Lour) Pers. (Syn aMge dharAvatI ane sIdhe havAno zvAsa L. citrata B.).sitabara nAmanuM himAlaya letI mAchalIo, jenI ghaNI mAMga rahe che. ane khAsI TekarIomAM thatuM, rezamanA 1. virus, rogotpAdaka zakti dharAvato kIDAnA kherAka tarIke kAmamAM lAvatAM pAna viSANu. 1, weight. jhavatA prANInuM dharAvatuM jhADa. L. glutinosa (Lour.) kula vajana. C. B. Robinson (Syn. L. sebi- liveability. viability. Alert; fera Pers). paMjAba, khAsI TekarIo, (2) jIvana ane vRddhi mATenuM jema. (3) 5. baMgALa, AsAma ane da. bhAratamAM maraghA-batakAM ane nAnAM baccAMnAM vRddhithato suvAsita kSupa, jenAM phaLanuM tela sAbu vikAsa mATenuM agatyanuM kAraka. ane mINabattI banAvavA upayogamAM Ave liver. cakRta, pittarasane sAva karatuM che; uparAMta saMdhivAmAM paNa te upagamAM ane glAyakojana tarIke zarkarAne saMdharanAra levAmAM Ave che. tenI chAla atisAra prANInuM eka moTuM aMga, je raktakeSa ane maraDAmAM kAma lAge che. .. monobela- nirmANa ane viTanamAM bhAga bhajave che. la (Roxb.) Pers. (Syn L. bolya. keTalAMka pRSThavaMzI prANIonuM te pAcaka ntha Juss.). AsAmamAM thatI vanaspati, aMga che, jene eka-ekasTrekaTa raktakSINatAjenA pAna mugA nAmanA rezamanA kIDAne pagamAM dardIne kApavAmAM Ave che. khAvA mATe ApavAmAM Ave che. 1. fake. gheTAM, Dhera ane DukkaranA litter pathAra, pazunI pathArImAne cakRtanuM jaMtu, jethI yakRtanA saDAne rega For Private and Personal Use Only
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org livestock thAya che. l. starch. glAI kojana. livestock. pazudhana; marAM--khatakAM sivAyanAM khetara paranAM pazuo. Livistona australis Mart (Syn. Coryhha australis R. Br.). khajarInA jhADanA eka prakAra, jene aMgrejImAM Cabbage palm kahe che, jenAM kumaLAM pAna khAvAnA kAmamAM Ave che. . chinensis R.Br. ex Mart. (Syn. L. mauritiana Wall ex Voigt). cinAI tADa, jene zaNagAra mATe vAvavAmAM Ave che, jenA paMkhA banAvavAmAM Ave che ane tenA resAnAM dedaraDAM bane che. L. Jenkinsiana Griff. sikkima, AsAma ane nAgA-TekarIemAM thatuM UMcA tADanuM jhADa, jena pAna chAparAM chAvavAnA kAmamAM Ave che. . otundifolia Mart. jAvAphena pAma nAmanuM UMcuM, TaTAra, pAtaLuM jhADa. lixiviate. pANInA prasaraNa dvArA drAvya ane adrAvya ghaTakAne alaga alaga karavA. lixiviated soil apakSAlita jamIna. (2) jamIna nirmANamAM, khAsa karIne bhejavALA pradezamAM thatI eka kudaratI prakriyA. load. bhAra, vajana. loam. dumaTa jamIna, (2) cekasa rIte ratALa ke mATIvALI na heAya tevI jamIna, jema ThIka pramANamAM kArbanika dravya hoya che. nAvI jamInamAM 7 thI 27 TakA mATI, 2% thI 50 TakA kApa ane aethI AchA TakA retI hoya che. loamy. jamInanuM vizALa vargIkaraNa, jemAM retALa duma, mATIvALI dumaTa, duma, kAMpa ane kAMpadumaTane samAveza thAya che. !, sand, retALa lema mATe Avazyaka hoya tethI ochA pramANamAM retI ane kAMpa hoya tevI jamIna. 332 lobate. khaMyukta, khaMDavALuM. lobated. khaMDayukta, khaMDavALuM. lobe. khaMDa. (2) kAnanI bUTa. (3) kAI paNa laTakatuM aMga; locular khaMDamAM peTA-khaMDa. -raMganA peTA-vibhAga. lobose. khaMyukta, vibhAjita. lobule, khaMDano lobia. cALA, cALI, local sthAnika, sthAnIya, eka ja bhAga. pradeza ke vistAramAM simita. 1. anaesthesia. zarIranA cokasa bhAga ke raMgamAM simita karAyeluM saMjJAharaNa, l, infection, prANI ke vanaspatinA dehanA ekAda aMgane lAgatA cepa, 1. stimulant, re aMga ke bhAgane lagADavAmAM Ave tene uttejita karanAra kAraka, locality factors. Abe huvA, jamIna, sthAna, ane jaiva jevA sthAnika kArakA, jenA para vanaspatinAM vRddhi-vikAsa avalaMbe che. localization. cokasa sthAnanAM lakSaNe dharAvatuM, te vistAra pUratuM maryAdita. (ra) sthAnikIkaraNa, vikendrIkaraNa. localized disease. samagra sajIvane lAgu paDe tenI viruddha tenA kaMI eka aMgane lAgu paDatA rUAga. locate. keAInuM sthAna nakkI karavuM, kAInI sImA-maryAdA nakkI karavI. locative. ce kasa sthAna darzAvatuM. (ra) adhikaraNa ke sthaLavAcaka. (3) saptamI, sAtamI (vibhakti). locellus. bhaMDArAyanA eka nAnA khaMDa, Lochnera pusilla (Murr.) K. Schum, khAramAsI, sadA suhu gaNa, rAtA phUlanI khAramAsI. . rosea. (L.) Spach. Syn. Finca rosea L.; Catharnthus roseus (L.) G. Don.]. rAtI bAramAsI, sadA sAhAgaNa. lock, vALanI laTa. (2) rU ke UnanI sera. (3) khaMDamAM rU. (4) aMDAzayama ekala vivara, (5) tALuM. OM. jaw. dhanurvA, dhanurvAMta. locomotion. pracalana; eka sthAna parathI bIjA sthAna para thatI gati. locomotory. pracalana dharAvatuM. locular. nAnA kASThavALuM, aMDAzaya ke parAgArAyanA vivaravALuM.loculs(e.va.). Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Locusta... 333 longicorn locoli (ba.va.). aMDAzayamAM nAne ke. je dUdha ane mAMsa mATe uttama olAda Locusta migratoria L, yAyAvara tIDa. gaNAya che. locusts, tIDa, vanaspatine nAza karanAra, loin. kamara, kaTi. (2) taratI paMsaLI TALAmAM pharatAM, tItIgheDA jevA AphrikA ane nitaMbAsthi vacce kamaranA asthinI ke eziyAI pAMkhadhArI khAdya paMkhI. AsapAsane prANunA zarIrane bhAga. bhAratamAM tIDanI traNa jAtie jaNAI locat. juo loquat. che: (1) raNanAM tIDa (schistocerca Lolium perenne L. dIrdhAyu ghAsagregaria Forst.), (2) yAyAvara tIDa cArA mATenuM rAI tRNa L. temalentum (Lacusta migratoria L.) ane (3) L. tRNukuLane eka prakArane ghAsacAre. bee tIDa (Patanga succincta L.). lomentum. joDAyelAM bInI siMga, A paikI pahelA prakAranAM tIDa bhAre siMga. (2) pAkatAM phATI jAya tevI phaLI. hAnikAraka hade vadhAre bhayajanaka che, te Lonchocarpus specious Bolus. 1.20 lAkha co. mAIlanA vistAranA 64 vADa mATe vavAtuM jhADa. dezo ke sthAnane nukasAna pahoMcADe che. A long. jaMbuM. 1. chain, dIghA khalA, prakAranAM tIDanA niyaMtraNa mATe sarakAre lAMbI sAMkaLa. . day. dIrtha prakAzAsthAnIya thANAM UbhA karyA che. pekSI (vanaspati). 1. cycle. dIrdhalodging. DhaLI jatuM, khetaramAM pAka prakAzAvadhi cakra. lruited bloodDhaLI jAya ke prakAMDa tenA kAraNe tUTI jAya, wood. eka prakAranuM yukelipTasanuM jhADa, te. DhaLI javAnA prakAra anusAra pAkane 1.-headed flour beetle. LathenukasAna thAya che. sudhArelI khetI apanAvI ticus oryae Waterh. 11Hj hoya ke vadhAre pramANamAM khAtara ApavAmAM anAjanA loTa ane sUkI vanaspatimAM AvyuM hoya tevA pAkamAM A ghaTanA paDatu kITa . melon. kAkaDI tarIke banavA pAme che. AvI ghaTanAne banatI jANatI zAkIya vanaspati 1.pepper, aTakAvavA mATe kaNasalAnA taLiyA AgaLa lIMDI pIpara. 1. staple. 13 IMca cAra che cheDane eka sAthe bAMdhavAmAM Ave ke tethI lAMbo ne tad. 1.-term che; cha aThavADiyAM bAda pAnane dUra karavAmAM credit. 5 thI 20 varSanI mudatavALI Ave che athavA eka corasa phUTanuM kheDUtone kAyamI sudhAraNa karavA mATe aMtara choDIne bI vAvavAmAM Ave che. athavA TrekTara jevAM meTAM ane kiMmatI uparAMta UMcA prakAranuM nAITrojana ApavAthI, sAdhano kharIdavA mATe ApavAmAM AvatuM khUba pAka thavAthI ke pavananA sapATAthI dhirANa AvuM dhirANa beMke athavA paNa bAvA prakAranI ghaTanA banavA pAme che. prAthamika sahakArI jAmInagIrI baeNke Lodoicea maldivica (Gmel.) ApatI hoya che. 1.tfarm credit. Pers. (Syn. L. seychellarum dIrghavadhi kRSi dhirANa. 1. whipLabili.) dariyAI nALiyerI, jenAM grafting. kalama karavAnI eka paddhati, pAna chAparAM chAvavA ane kocalA pANInA jemAM skaMdhane 15thI 25 aMzanA khUNe pAtra banAvavAnA kAmamAM Ave che. ane kalamAMkurane 65thI 75deg aMzanA khUNe loess. pILI, jhINI mATIne nikSepa kApI joDavAmAM Ave che. longevity. dharAvatI (jamIna); vAto (jamIna). jIvanAvadhi, AyukALa; dIrghajIvana. lgarithm, laghuguNaka. longan, aMzaphaLa; dakSiNabhArata, AsAma logging. kANa mATe jhADa kApavAM. ane 5. baMgALamAM thatuM khAdyaphaLadhArI vRkSa. Lohi sheep, kharabacaDAM, lAMbA resA- longicorn. keTalAMka DhAlapakSa jaMtuonA vALuM Una gharAvatAM rAjasthAnanA gheTAM, jevAM lAMbA sparzakavALuM. For Private and Personal Use Only
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Longitarsus... Longitarsus nigripennis. marImAM paDatuM jaMtu. longitude. rekhAMza longitudinal, anulaMba, anudeMc. (ra) rekhAMzIya. lonia. zrAcAraza tarIke upayogamAM AvatA eka zrupa. Lonicera japonica Thunb. mULa cIna ane jApAnanI paNa ahIM sugaMdhI phUle mATe bagIcAmAM vAvavAmAM AvatI vanaspati. L. natida E. H. Wils. mULa cInanI paNa ahIM vADa tarIke vAvavAmAM AvatI vanaspati. L. semheroirens L. zAbhA mATe ugADavAmAM AvatI vanaspati. loop. phrAMsA, gALA. loopers. gALA jevI cAla dharAvatI IMcaLa. loose housing. mAMdhyA vinA pazu chUTathI khArAka, pANI va.nA sthAne jaI zake ane harI pharI zake tevA temanA vADA aMgenI vyavasthA. lop. DALIe, vanaspati ke cheDanA TocanA bhAga ke nAnAM jhADavAM kApavAM. lopping zrupa ke jhADanuM karAtuM kartana. lope. pazunI lAMbI cAla. lopped comb eka tarapha DhaLI paDatI maradhAnI kalagI. Lopholepis ornithocephala (Hook.) Steud. eka dIrghAyu dhAsa. loquat. Japan plum Japanese medlar, Eriobotrya japonica (Thunb.) Lindl. nAmanuM mULa cInanuM paNa bhAratamAM prathama saharAnapuramAM ugADavAmAM AveluM phaLa, jenuM jhADa saTTAharita, majabUta ane 25 phUTa UMcuM thAya che. phaLa mukhyatve bhAjanAte phaLAhAra mATe khAvAmAM Ave che, te uparAMta tenI jelI, caTaNI, murabbA i. banAvavAmAM Ave che. te bI vAvIne, kalama karIne i. vividha rIte vAvavAmAM Ave che. phaLa jhUmakhAMmAM thAya che, tenA raMga seAnerI pILeA, suvAsa sAdhAraNa ane svAda mIThI hoya che. Loranthus longiflorus. vAMde; khAsa 334 louse karIne AMbA para thatA parajIvI, je rasa se, jenA rasALa, jhAMkhA lIlA raMganAM pAna, phIkA phUla ane caLakatAM badarIphaLa pakSIone AkarSe che. A parajIvIne veLAsara dUra karavAmAM na Ave te jhADane rasa cUsI cUsIne te DALIene mArI nAkhe che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir loss of appetite. zaganA lakSaNa tarIke bhUkha marI javI; aruci. loss of cud. rAganA eka lakSaNa tarIke gaLelA khArAka, vAgeLavA mATe prathama AmArazayamAMthI memAM pAchA na Ave te ghaTanA. lotion. avanega, khAla lepa, je meTA bhAge saMkramaNa athavA cepane vidhI hAya che. Lotus corniculatus L. dhAsacArA mATenI dIrdhAyu vanaspati, je pazcima himAlacamAM thAya che. . hispidus. Desf. dhAsacArA mATenI vanaspati. . tetragonolobus L. dhAsacArA mATenI vanaspati. Luliginosus Schkuhr. dhAsacArA mATenI vanaspati. Lotus of the East. padma kamaLa. long. laviMga. lounga pattai. taja. louse. jU, yUkA; nAnuM, pAMkha vinAnuM, cha pagavALuM, pazu-paMkhI para parajIvI jIvana gALatuM, lehI cUsatuM jaMtu, je vALane nukasAna kare che, dudhALAM DhAra ane IMDAM mUkanAra pakSInI pedAza ochI kare che, nara-mAdAnI mAtra eka ja kheDI gheADAM mahinAmAM 1,20,000 jeTalAM IMDAM mUke che. 1., biting Mallophaga zreNInI karaDatI ja. 1., true Anoplura RNAnI ja. 1, fly saratanA ane pakSIe para thatI parajIvI ja. lousicide. prANInI parajIvI jane mArI nAkhanAra game te rasAyaN. lousineSS. sUkA eTale janA saMkramaNa athavA cepathI pra!NInA svAsthya para thatI mAThI asara, jemAM upadrava pAmanAra prANI For Private and Personal Use Only
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lovage 335 Luffa... satata khaMjavALyA kare che, prANInI cAmaDI tene ugADI zakAya che paraMtu UMDI va toDha kharabacaDI bane che, vALa tathA Unane jamInamAM phaLadrupa jamInamAM te sArI rIte nukasAna pahoMce che. thAya che. sAdhAraNa rIte madhya keTalovage. ajame. barathI madhya-navembarane samaya gALe tenA low. nIcuM, nimna. 1. blood pres- vAvavA mATe anukULa samaya che. 1. sure. aislej olaj FOXIX. 1. bacterial disease. Xanthomopressure low volume spra. nas alfalfae. 11441 Dale 24la yer. ochA kharce thoDA pramANamAM ochA thatA eka roga. . caterpillar, dabANe chaMTakAva karanAra sAdhana. 1. Laologma exigtna Hubn. nAmanI volume spraying. eka ekare rajakAmAM paDatI IyaLa, je kamaLazI, 20 gelana jeTalA pravAhIne karavAmAM sUryamukhI, gaLI, tuvera, kebI, DuMgaLI, Avate chaMTakAva, jethI vanaspatinI upara makAI, dhANA, zaNa ane kapAsama paNa te jAmI jAya nahi. lower. nIcuM. 1. paDe che. 1. common leaf spot, middle. Helal 2011 maal elit. Pseudope zi za medicaginea. 113141 1. thigh. ghUMTaNa ane eDInI vacce jaMtuthI rajakAne thatA rogane eka prakAra. pakSIne pagane bhAga. 1. crown wart. Physoderma sban. cAmaDAM kamAvavA mATe upayogI alfalfae. nAmanA jaMtuthI rajakAne thato ods Boswellia serrata Roxb. mULanI gAMThane eka prakArane roga. 1. ex Colebr. nAmanuM jhADa. downy mildew. Peronospora lubricant. UjaNa; yaMtranuM gharSaNa ane aestivalis. nAmanA jaMtuthI rajakAne thatI ghasAro ocho karavA upayogamAM levAmAM Uba. 1. dry rot. Macrophomina AvatuM tela athavA jhIjha; meTA bhAge A phaseolithI rajakAne thato roga. 1. UjaNa peTroliyamanI ekAda pedAza hAya rust. Uromyces striatus. thI rajakAne D. lubricate. @'org. lubricat al Real. ing GjatuM. 1, fuid. snehaka dravya; lucifugous. divasanA prakAzane virodhI. #javA mATenuM pravAhI-tarala dravya.1.jelly. Lucknow 49. mahArASTramAM ugADavAmAM ghAnI sAravAra mATe vAparavAmAM AvatuM AvatA jAmaphaLane eka prakAra, jenuM vRkSa ardha-ghana peTroliyama sAjana, je moTA vAmana hoya che ane tenAM phaLa goLa hoya bhAge sapheda veselAIna hoya che. 1. oil. che. phaLane mAvo ke gara sapheda hoya che. yaMtrane UjavA ane chaMTakAva mATe upayogamAM lucuma mammosa Guertn. f. levAmAM AvatuM parizuddha kareluM tela lu- khAphaLanuM jhADa. bricity. cIkAza, lapasI javAne - uifa acutangula (L.) Roxb. sarakI javAnI guNavattA. (Syn. Cucumis acutangulus L.). lucent. caLakatuM. tariyAnI vela, je bhAratabharamAM badhe lucerne. gaDaba, rajake. (2) sicAInuM thAya che, jenAM phaLa eTale turiyAnuM zAka pANI jyAM satata maLyA karatuM hoya tyAM thAya che; turiyAM sukAtAM tene resAvALA ugADAtI ghAsacArA mATenI vanaspati. (2) bhAgane upaga nAhavA mATenI vAdaLInI sukA vistAromAM ati garama ane ati garaja sAre che. .. acutangula var. ThaMDA vAtAvaraNamAM te UgI zake che, paraMtu amara. kaDavAM turiyAne vele. .. aegybhejavALA vAtAvaraNamAM narama paNa be- ptiaca Mill. (Syn. L. cylindrichavA tene sahya banatI nathI. retALathI auct. ol. nom. M. J. Roem). vAtoDha ema game te prakAranI jamInamAM galakAne vele, jenAM phaLa eTale galakAnuM zAka For Private and Personal Use Only
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lumbar 336 Lycopersicon... thAya che; ane je bhAratabharamAM badhe thAya che, Dukkara ane anya prANuonAM bIjAM aMgomAM sukAyelA galakAnA resAvALo bhAga nAhavAnI paDatuM jatu. 1. worm, sastana vAdaLInI garaja sAre che. . echinata prANuonA zvasana mArgo ane hRdayanI Roxb. kukaDela, kukaDapADAne vele. raktavAhinIomAM paDatAM kRmi, jethI zvAsagujarAta, pabaMgALa ane daherAdUnamAM naLImAM caLa Ave, nAsAstrAva rahe, thata vela, jenAM phaLa jalAba mATe upa. pariNAme zvAsa levAmAM takalIpha paDe. yogamAM levAmAM Ave che. 1. gourd. lupine. zibIkuLanuM kula bAgamAM, galakAne vele. 1. tubersosa Roxb. AvaraNa ane ghAsacArA mATe ugADavAmAM mahArASTra ane tAmIlanADumAM thatA khAdya AvatuM eka jhADa. phaLane vela; jene hiMdImAM kaDavaMcI kahe che. Lupinus albus L. ghAsacArA ane lumbar. kaTipradeza, kaTipradezanuM-ne lagatuM. lIlA khAtara mATe vAvavAmAM AvatI lumper, vahereluM ke cIravAmAM AveluM zAkIya vanaspati. . luteus L. ghAsacArA lAkaDuM. (2) kASTha meLavavA mATe jhADa ane zobhA mATe ugADavAmAM AvatI kApavAM. lumbering kATha meLavavA vanaspati. mATe vananAM jhADa kApavA. luscious.svAda ane suvAsamAM sumadhura. lumen. vanaspatinA keSane kendrastha bhAga. lush. rasALa, puSkaLa jaththAmAM UgatI (2) ekama aMtara para AvelA vistAra (vanaspati). 1. growth. vanaspatinI para eka keDelA parathI paDatA prakAzanuM vipulavRddhi. pramANa. luminiferous. prakAzita, lushai orange. 2121741 40 , prakAzavAhI, prakAzamaya, luminous. lokapriya nAraMgIne prakAra. , pradIpta, prakAzita. lustre. caLakATa, prakAzane parivartita Lumnitzera racemosa Willd. karavAne dravyane guNa. AMdAmAna ane nikobAra tathA pa. baMgALanA luteinizing hormone (L.H.). suMdaravanamAM thatuM nAnuM jhADa. lump. piMDa, lAda. lumpy. laMdAvALuM. o Interstitial cell stimulating hor1. jaw. phUganA kAraNe prANIone thatuM mome (I.C.S.H.) nAme paNa oLaeka prakArane roga, je, kiraNakavaka khAya che. je nara prANuma kAmuktA prere Actinomyces bovis $ ray fungus. che, jethI nAra prANane maithunanI icchA jAge nAmanI phUgathI ghoDA, Dukkara, bakarAM ane che; kAmukatApreraka aMtaHstrAva. gheTAne thAya che, jenI mAThI asara jaDabAne uivunga standens(Roxb.)BuchthAya che ane rogagrasta prANI kherAkane Ham. exWight. nAraMga kuLanI sugaMdha cAvI zakatuM nathI. kekala nAmanI meTI, kAMTALI, barahI lunal. cArA tarIke upayogI banatI vanaspati, je pa. baMgALa, AsAma ane khAsI vanaspati. TekarIomAM thAya, jenAM phaLamAMthI bASpazIla lunate. ardhacaMdrAkAra. tela kADhavAmAM Ave che, je sugaMdhI dra lung. havA zvAsI ucca prANIomAM jaDamAM ane pauSadha nirmANamAM kAmamAM Ave che. ke ekala raheluM, zvAsa mATenuM aMga, phephasuM. lycaenid butterflies. kaThoLamAM 1. fever, raktastrAvI jIvANurata paDatAM jaMtu, jenAM Dibha kaLI ane daLane saMkramaNa nAmane prANuonA phephasAne thate khAya che. 31*. 1. fluke. Paragonimus west- lycopene. C40H56 247 42148 ermanni. nAmanuM nAnuM yakRta ane kaIvAra TameTAne lAla raMga bakSanAra kereTIna dravya. magaja, karoDarajaju ane kUtarAM, bilADAM, Lycopersicom :Scalentium Mill. For Private and Personal Use Only
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lye. 337 Macaranga... (Syn. Solanaam loco persicum L.). elAdanAM pazu, jenAM zIMgaDAM aMdaranI TameTAM, mULa da. amerikAne, khAdyaphaLa- tarapha vALelAM hoya che. Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir macaroni 338 madar cAnI peTI vagere banAvavAmAM Ave che. ziyama jevAM tA. M. indica Wight. 2821 1170 macronutrients. Ali 91413 Aral; nIlagiri, keraLa, pUrva himAlaya, Azva- e macro-elements pradeza ane AMdAmAnamAM thatuM lAla raMgane Macropes excavalius. zeraDIne kALe guMdara ApatuM eka jhADa. M. Deltata kITaka. (Roxb.) Muell-Arg. $$14, Macrophoma musae. Suhi con cAMdA nAmanuM che. bhArata ane orisAmAM karanArI phaga. thatuM eka jhADa. M. tanaria Miell- Macrophomina phaseoli. rIMgaNa, g. ghA para piTIsa bAMdhavAnA upayogamAM kapAsa, siMke nA, magaphaLI, caNA, zaNa, AvatA dravyanuM vRkSa. limA bI, rajako, baTATA, rAgI, TameTA, macaroni wheat. Triticum, tuvera, soyAbIna, bhIMDA, tala, zakkariyAM duram tathA gurum wheat nAmanA ghauM, ImAM paDatuM regakArI jatu. jemAMthI semelinA ane varmisilI banAva- macropores. gurutvAkarSaNathI pANI vAmAM Ave che. jamInamAM UtarI zake tevAM jamInamAM Macassur ebony. 3404721; Dio- 241241 H l. macroporous. pros ebentum Koenig (D. meTA raMdhrovALI (jamIna). assimilis Bedd.; D. sapota macroscleroid. vys. Roxb). nAmanuM khAdyaphaLadhArI jhADa. macroscopic, sUkSma darzakanI sahAya mace jAyaphaLa. vinA narI AMkhe joI zakAya tevuM. macerate. vATIne ke bhIMjavIne phaLane macrosiphum pis . tuveranuM jaMtu. ghaTakone chUTA pADavA ane temane narama ke macrosmatic. prANanI - suMdhavAnI maMda banAvavA. maceration. samadana, suvikasita saMjJAvALuM. (2) kArakathI pezInI karavAmAM AvatI mA- macrosporangium. mahAbIjANu jata, jethI te tenA aMgabhUta kemAM vibhA- dhAnI, sapuSpa vanaspatinuM aMja. macrojita thaI zake. (3) madIkaraNa, vighaTana. spore. mahA bIjANu. macrospoMachilus bombycina King ex rophyll. H610171 . macro. Hook. f. AsAmanA zivasAgaramAM sporocarp. mahAbIjANu prAvara. thatuM madhyamakadanuM jhADa, jenAM pAna mugA macro-structure. bRhata saMracanA. rezamanA kIDAne khAvA mATe ApavAmAM macro-vegetation. meTA kadanI Ave che. vanaspati. machine, yaMtra; viziSTa kAmagIrI macro-zoospore. mahAcalabIjANu. karavAmAM sahAyabhUta banatuM vividha bhAge Madagascar potato. (Coleua 51219g nila's efter 2414714 529141 rotundifolius (Poir.) A. Cheval. 94lud aidd, m. milking. Afrien C. parviflorus Benth; Plectran. cAlatA sAdhana - yaMtra dvArA gAya-bheMsane thus tuberosas Blume.. nAmane dehavAnI prakriyA. kaMdavALo supa, jenA kaMda khAvAnAM kAmamAM machi. eka prakArano ghAsacAre. Ave che ane te ratALu tarIke oLakhAya che. macro-. bRhada, moTuM - Iartha- madar. Calotropis gigantea (L.) sUcaka pUrvaga. R.Br. ex Ait Ak. uttara bhAratane macro elements.sajI ke pezIonI meTe dIrdhAyu supa, jenAM bImAMthI meLavavAmAM aMdara kudaratI tatta tarIke meTA pramANamAM AvatuM chaMcha gAdI, takiyA bharavA mATe rahelA, nAITrojana, phospharasa ane peTe upayogamAM levAmAM Ave che. For Private and Personal Use Only
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Madeira... 339 magnesium Madeira vine. mai 2013 ai ye longifolia (L.) Macb. ऺ, ane suvAsita phUlavALe vele. bihA2, 5. baMgALa, mahArASTra, A~Madhubindu. prakAMDa para nIcenI tarapha pradeza, karNATakamAM ugADavAmAM AvatA jhADa, lagatA lagabhaga bIjavihIna papaiyAne mahuDAnAM bImAMthI kADhavAmAM AvatuM tela. uttarabhAratamAM thato eka prakAra. Madras Uganda. madurAI, rAmanAtha Madhuca butyracea (Roxb.) purama, tirunelavalI, ciMgalapuTa, dakSiNa Macb. mahuDAnuM khAdyaphaLa dharAvatuM eka AkaTa,cittara ane nelora nAmanA tAmilamoTuM jhADa, jenAM bInuM tela eTala DeLiyuM nADunA jillAomAM thate kapAsane prakAra rAMdhavAnA kAmamAM Ave che, chAla raMgavAnA Maerna oblongifolia (Forsk.) kAmamAM upagI bane che. M. indica A. Rich. (Syn. M. arenaria J.K. Gmel (Syn. M. latifolia (DC.) Hook. T. & Thoms). (Roxb.) Macb; Bassia lati- hemakaMda nAmane paMjAba, uttara pradeza, madhya folia Roxb.). uttarapradezamAM tathA pradeza, rAjasthAna, gujarAta ane dakhkhaNamAM bihAramAM thatuM mahuDAnuM jhADa, jenAM phaLa thate ekabArAhI #5, jenAM mULa Tekanika mahaDAM khAvAnA kAmamAM Ave che ane jene ane uttejanA mATe upayogI che. dezIdArU banAvavAmAM Ave che. tenA bInuM maggot. mAkhInAM paga vinAnAM Dispa. phaLiyuM rAMdhavAnA tathA sAbu banAvavAnA m. in wounds, pazane paDelA khallAkAmamAM Ave che. bImathI DeLiyuM kADhI ghAmAM IMDAM mUkatI mAkhI, jenAM DikSa lIdhA bAda zeSa rahetA khoLano upayoga pezIono nAza kare che. khAtara tarIke karavAmAM Ave che. . magnesia. Mg), megneziyama ekalongifolia (L.) Mach. (Syn. sAIDe, nirjalIkRta megneziyama kArboneTa, Bassia longifolia (L). lAMbAM pAna- prati kaccha ane reca tarIke upayogamAM ale H851 313. M. malabarica 29171 241421 41952. m. magma. (Bedd.) Parker (Syn. Bassia milka oNpha megneziyA maMda prati a malabarica Bedd.). pazcimanA dvIpa- ane recaka auSadhi. kalpIya pradezamAM thatuM mahuDAnuM jhADa. magnesium, Mg. saMjJA dharAvatuM moha. mahuDAnuM jhADa jenA bImAMthI rAsAyaNika tatva, je prANI ane vanaspatinI kADhavAmAM AvatA telane upaga sAbu vRddhi mATe bhAvazyaka che; jene megneziyama banAvavA ane dIvAbattI mATe karAya che. Acana (Mg++) tarIke vanaspati ane kheLanuM khAtara thAya che. mohua. zake che ane je haritapaNenuM mahatvanuM ghaTaka uttarapradeza, bihAra, Antrapradeza, karNATaka, che, je pAnane ghere raMga jALavI rAkhe che. pa. baMgALa, mahArASTramAM thatuM mahuDAnuM jhADa, bIja nirmANa ane tene telI ghaTaka mATe jenAM phUla-mahuDAne upaga madyArka banAvavA te phaoNspharasanuM vAhaka che; sTArcanA heraphera mATe karavAmAM Ave che. m. tree mahuDAnuM ane poSaka dravyanA niyatraNamAM te upayogI $13. m. butter. Bassia lalifolia bane che. m. carbonate. megneyiyama L. eTale mahuDAne bImAMthI kADhavAmAM kArboneTa. m. deficiency. megnaAvatuM tela, jene upayoga sAbu banAvavA ziyama tatvanI UNapathI vanaspatinI ane dIvAbattI karavA mATe thAya che; tathA thatI avasthA, jemAM tenAM pAna pILAM paDe, tenuM tela kADhI lIdhA pachI rahelA avazeSa- kapAsanAM pAna gulAbI lAla bane, temAM bALane upaga khAtara tarIke karavAmAM Ave bInanAM pAna pILAM thAya, sapharajananAM pAna che. m. refuse. mahuDAnA nispaMdanane para paTTA thAya. AvI avasthAnA upAya 52421. mowra fat. Madhuca tarIke tenA para megneziyama salapheTane For Private and Personal Use Only
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir magnet 340 maize TakAva karavAmAM Ave che. m. sul- maida, mere; thayA vinAne milamAM jaate meneziyamanI UNapanA pariNAme taiyAra karavAmAM Avate ghauMne loTa. vanaspatinI nIpajatI avasthAnA nivAraNArthe maidan. medAna, khullI tRNabhUmi. TakAva mATe upayogI banatuM drAvaNa, main. mukhya. m. axe. mukhya dharI, magnet. cuMbaka. m bar saLiyA mukhya akSa. m. crop. mukhya athavA rUpane cuMbaka, daMDa cuMbaka. magnetic. khUba ja agatyane pAka. m. drain. caMbakIya, cuMbakanuM -ne lagatuM. m. coil. mukhya nIka, mukhya mArI. jI. effect. cuMbakIya guMcaLa. m. couple. cuMbakIya mukhya prabhAva-asara. m. frame, yu.... m. field. cuMbaka-kSetra. m. mukhya dvAca. m. feathers, pakSInAM needle. cuMbakIya seya. magneti- mukhya kaDaka pIMchAM. m. plot, mukhya zation. kaI padArthane cuMbakita kara, Tara caMkita karo. oNTa, jamInane mukhya khaMDa. m. tall cuMbakanA prabhAva heThaLa lAva ke mUko. feathers, pakSInI pUchaDInAM mukhya magnetism. 2j043c4. magne- kaDaka pIMchAM. tomotive force. cuMbakIyacAlaka baLa. maina, ghAsacArA mATenI vanaspati. magnetite, megneTAITa; binasilikeTa mainphal. yslas. (?) Vangueria sayAjanomAM khaDakomAM jovAmAM AvatuM pubescens Kurz. nAmanA pa. baMgALa. sikkima, khAsI TekarIomAM thate eka dravya, je khaDakone raMga Ape che. supa, jenAM kumaLAM pAnanI zAkabhAjI magnifying. vistAraka, pravardhaka. banAvIne khAvAmAM Ave che. magnitude. parimANa, maintenance, fama. m. of Magnolia grandiflora L. milk secretion. &441 241941 nAmanuM nAnuM jhADa, jALavaNa. m. ration, zarIranI Magra sheep. bikAnera ane rAja tadurastI ane svAthyane jALavavA ke sthAnamAM levAmAM AvatI gheTAnI olAda, jIvaMta rahevA mATe Avazyaka banatA jenAM gheTAM sArA pramANamAM ane sAruM khArAka, je zakti ane vizrAMti Ape, na Ape che. ane zarIranuM vajana kAyama TakAveluM rAkhe. magur, mAchalIne eka prakAra, maize. #514; Indian corn, Zea mahabaribach. eka prakAranuM Adu. mays L. nAmanuM mULa amerikAnuM ghauM, mahali. sepArIne lAgatA saDAne bAjarI ane juvAra pachInuM sthAna meLavatuM, prakAra. AdivAsIone mukhya kherAka banatuM Mahalwari system. H6144127 dhAnya, jene Dhera mATenA cArA tarIke prathA. paNa ugADavAmAM Ave che. makAInA dANAMahan. meTuM kada dharAvate pekana mAMthI kAMjI banAvavAmAM Ave che. A nAmanA kASThaphaLane eka prakAra. pAka phaLadrupa ane pANune sAre nikAla maharukh. jamInane jakaDI rAkhatuM dharAvatI jamInamAM garama ane ThaMDA 40-50 phUTa UMcuM UgatuM, vIthi mATe ema baMne prakAranA vistAromAM thAya che. upayogI jhADa. vRddhinA prAraMbhanA samayamAM bheja ane mahoe. eka zAkIya vanaspati. sArA khAtaranI tene jarUra paDe che. jI. mahogany. Sveietenia mahogoni borer. Chilo zonellus Swinh. (L.) Jacq. nAmanuM tAmilanADumAM thatuM nAmanuM makAIne karatuM jaMtu, je makAI ImAratI vRkSa. uparAMta juvAra, bAjarI, DAMgara, zeraDIne mahun tree. mahuDe. paNa karIne hAni pahoMcADe che. tenI For Private and Personal Use Only
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir major 841 Malabar... IyaLa A saghaLA pAkane bhAre nukasAna kare che. m. brown spot, Phy- soderma zeamaydis. a1 Hell me makAI ne lAgu thatA eka roga, jemAM makAInAM pAna para pANI bharelA DAgha 4132 . m. downy mildew. Sclerospora philippinensis Weston. nAmanI phUgathI makAIne thato eka roga. jemAM tenA pANI para sapheda rekhAo jevuM dra" thAya che. jI, head smut. Sphacelotheca reiliana. nAmanA jaMtuthI makAIne thato eka roga, jemAM tenA para kALA DAgha lAge che. A rega thayuM hoya tevA cheDanI vRddhi aTakI jAya che. m. leaf blight. Helminthosporium turcicum Pass. 11Hell kRmithI makAInAM pAnane bhAre hAni pahecADate eka roga. m. leaf rust. nuccinia sorghi. nAmanA jaMtuthI makAInA pAnane thatA gerune rega. m. leaf spot. Cercospora sorghi. nAmanA jaMtuthI makAIne thato eka roga, jemAM pAna para badAmI goLa DAghA paDe che. m. pine borer. makAInA sAMThAne koratI IyaLa. m. smut. Utilago zeae. nAmanI phUgathI makAIne thato aMgAriyAne rAga. malai. makAI. makka makAI. major. yvu, Hl. m. distri. butory. mukhya peTA-nahera, mukhya sahAyaka nadI. jI. element. mukhya tatva. m. mineral. mukhya khanija - lavaNa tA. Majorana kortensis Moench Syn. Origanum majorana L.). Damaro mArA nAmanI bhAratabharamAM thatI zAkIya vanaspati, jene upaga kherAkI vastuone suvAsa ApavA mATe thAya che, jenAM pAna ane pupAcene vAtahAraka ane zaktidAcaka auSadhi tarIke upayoga karavAmAM Ave che. makedshingi. Caralluma fim- briana Wall. nAmanI Adhra pradezamAM thatI eka prakAranI zAkIya vanaspati. make weight materials. kula vajana meLavavA khAtaramAM umeravAmAM AvatAM vizeSa anya dra. makhana. eka jalaja vanaspati. nakhmali sem, khAdya bIjadhArI eka prakAranI vanaspati. makra. khAdya bI ane cArA mATe hai upayogamAM levAmAM AvatI vanaspatine eka prakAra. Malabar malabAra. M. cardamom. sAmAnya rIte ugADavAmAM A elacIne eka prakA2, jene choDa madhyama prakArane heca che ane je karNATakamAM thAya che. M. coconut region. kRSi saMzadhana kAryanA eka mahattvanA bhAga tarIke vagIkRta karavAmAM AveluM eka kRSi vistAra, jemAM keraLa, pazcima bhAratane kAMThALa pradeza, karNATaka ane A sonA paDezamAM AvelA vistArone samAveza thAya che ane jemAM kepha, rabara, nALiyerI, sAbukhA, kALAM marI, elacI ane DAMgara pakavavAmAM Ave che. M. kino. biye, bIbaDA nAmanuM jhADa. M. mountain ebony, michell; Bauhinia malabarica Roxb. ll Hd dakSiNa bhArata, AsAma ane pa. baMgALanuM vRkSa, jenAM pAna khorAkI vastuone suvAsita banAvavA ane chAla cAmaDAM kamAvavAnA kAmamAM Ave che ane kumaLAM bI khAvAnA kAmamAM Ave che. M. nut. 24 2,321l; Adhatoda vasica Nees (Justicia adhatoda L.). 1991 sadAharita cheDa, jenAM DALakhAM ane pAna auSadhIya guNa dharAvatAM haI zaradInA dardomAM upayogamAM levAmAM Ave che, temAMthI pasAkA nAmanuM kaphahAraka auSadha banAvavAmAM Ave che ane pAnanuM khAtara paNa banAvavAmAM Ave che. M. nutmeg. Myristica malabarica For Private and Personal Use Only
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 342 Malahari Lamk.mAMthI upalabdha khananuM nimna kATinuM jAyaphaLa, je jaMgalI jAyaphaLa, raNa nayaphaLa athavA kAcaphaLa tarIke paNa oLakhAya che. Malabari. zuddha nahi paNa, be ke traNa prakAranI malabAra kAMThAnI bakarAMnI mizra elAda, jemAM suratI AlAda mukhya che, ane jenA pUrva arabastAna ane mesepoTemiyAnAM bakarAM hatAM. Malachra capitata L. raNabhIMDI, paradezI bhIMDI nAmanI bhAratanA garama vistArAmAM thatI vanaspati, jenA prakAMDanA paisAnAM kApaDa, derIe ane deraDAM banAvavAmAM Ave che. malaria. maleriyA, TADhiyA tAva; Plasmodium gallinaceum ane P. bubali, nAmanA parajIvIonA saMkramaNanA piraNAme pakSIe ane bheMsAne thatA rAgane prakAra jala malathion. O, O- dimethyl S- (I, 2-dicarbethoxyethyl) phosdhordithioatc nAmanuM kArbanika phaoNspharasa saMyAjana, je jaMtudhna guNadharAve che. AnA zuddha saMceojanamAM 99 TakA sakriya ghaTaka hoya che, te saheja jaladrAvya che . ane Alkohola, eNsTara, Ithara, kITeAna, ane vAnaspatika tele jevA kArbanika drAvakAmAM tene bheLavI zakAya che. chaMTakAva karavA mATe te bhUkArUpe maLI zake che, je jhaDapathI vizleSaNa kare che ane te tenI kAryakSamatA gumAve che. tene saMkrAmaka jaMtughna tarIke upayAgamAM levAmAM Ave che. saMdharelAM anAja jevAM dravyenAM jaMtu, kITa, maleAmazI. cUSako, thripa, bhIMgaDAMvALAM jaMtu I0 jeva nukasAnakAraka sajIve nA niyaMtraNa mATe tene vizALa rIte upayoga karavAmAM Ave che. Malay, saMvardhana sthaLanuM nAma dharAvanAra maraghuM, jenI mAdA IMDAM Ape che, ane pakSI khAvAnA upayegamAM levAmAM Ave che. Malaya jam. jue. Malayan Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir malignant apple. Malayan apple. Syzi gium malaccense (L.) Merr. & Perry; Eugenia malaccensis L. Mala apple, mountain apple, Malaya jam I. nAmeA dharAvatuM zAbhA mATe ugADavAmAM AvatuM mULa mAkAnuM phaLajhADa. m male. zukrANu athavA zukrapiMDa pedA karanAra prANI, nara, puM. (2) phUlanAM puMkesara. (3) vanaspatine phalita karanAra, flora. narapuSpa. m. gamete. puMjanyu, narajanana koSa. m. gametangium. puMjanyudhAnI. m. gametangium mother cell. puMjanyudhAnI mAtRkASa. m. genital system. nara jananataMtra. m. inflorescence. narapuSpavinyAsa. m. process. maradhInAM khayyAmAM jovAmAM AvatuM avikasita janana aMga, narapravardha. malformation. kurUpatA. (ra) vanaspatimAM thayelA koI roganA kAraNe, tenA para phollA, masA, asuM, paNvalana, zamala mULa, sthAnIya traNa, iM. jevI vikRtio thAya che, malfunctioning. vikriyA. mali, mALI, bAgabAna. malignant. viSAkata, jala, atiduSTa. (2) maraNa nIpAtre tevuM. (3) sAravAra ke upacArane praticAra na Ape tevuM. (4) UthaleA khAtuM athavA vadhAre tIvra banatuM, asAdhya. m. catarrhal fever. AphrikA ane yuropanA keTalAka dezamAM pukhta DhArane lAgu thate viSANujanya rinDarapesTa jevA, nAka ane kha mAMthI satata cIkaNA srAva karatA eka rAga. m. oedema. Clostridium septicum. nAmanA jIvANuthI nAcavIya pezImAM thatA traNa saMkramaNathI DhAra ane gheTAnI thatI eka ga-vyavasthA, je DhAra-mAdAnI prasUti bAda ane gheTAmAM Una utArI lIdhA pachI For Private and Personal Use Only
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir malleable... 348 Malvi ke khasI karAvyAne aMte upasthita thAya ja. extract. java ane dhAnyanA che, jemAM regI prANIne sajA Ave che mizraNamAMthI maLatI zarA. m. sugar, ane tenI pezI marI jAya che. m. dhAnya zara. maltase. dhAnya sakarAne tumour- asAdhya abuda, viSAkta drAkSa zarkarAmAM pheravanAra ubhecaka. raseLIne roga, je regI prANInA zarIra maltose. Effordd 2$'21; C12H2zpara eka ThekANe zarU thaI dhIme dhIme 0 HO sUtra dharAvatI dvi-zarkarA. bInA AkhA zarIra para phelAI jAya che. aMkuraNa daramiyAna sTArca eTale kAMcha para malleable cast iron. ghanava thatA AthavaNanA pariNAme A ghaTanA nIya, ghAtavardhanIya ke TIpIne lAMbuM karI banavA pAme che. kherAkamAMnuM kAMjInuM dravya zakAya tevuM DhALeluM lokhaMDa. m. iron. prANIo pacAve tyAre paNa A zakarAnuM nirmANa thAya che. ghanavardhanIyaghAtavardhanIya leha. malta. mosaMbIne eka prakAra. (2) Malling root stock. sapharajananuM bhUmadhya samudramAM Avela eka TApu. M. jANatuM baliMgI mULa kalama-skadha, jenuM Blood Red. bhAratamAM ugADavAmAM ativAmana, (2) ardhavAmana, (3) jema AvatI mesebInI eka jAta. M. dAra, ane (4) ati mahAra-A pramANenI Common. paMjAba ane uttara pradezanA cAra kaTimAM vargIkaraNa karavAmAM Ave che. keTalAka vistAramAM thatI mosaMbIne eka mallophaga. nAmanI janI zreNI prakAra. M. fever. gheTAMbakarAMne thatA Mallotus philippensis (Lamk) rogane eka prakAra. M. orange. Mie-Arg. kapile nAmanuM pa. baMgALa, mIThI mosaMbI. madhyapradeza, mahArASTra ane orisAnuM Malthusian theory. TI. Ara. eka vRkSa, jenAM phaLa parathI maLato lAla mAzUjha (1766-1834) nAmanA igleMDanA raMga rezamane raMgavA mATe upayogamAM levAmAM eka pAdarIe kherAka vRddhi ane vastI bAve che; uparAMta sUtrakRminI sAme paNa vadhArAnA saMbaMdha aMge raju karelo eka tene auSadha tarIke upayoga karavAmAM siddhAMta, je anusAra rAkanI vRddhinI Ave che. tulanAmAM vastIne vadhAre khUba ja jhaDapathI malnutrititon. ku-peSaNa, kaMgALa thavA pAme che. kherAka, balpa kherAka ke kherAkanA abhA Malus baccala (L.) Borkh. vanA pariNAme thatI taMdurasta avasthA. (Syn. Pyrus baccata L; P. malodorous. durgadha mAratuM. baccata L.var. sibirica Maxim.). jaMgalI sapharajana, kAzamIra ane khAsI Malpighia. zobhAnAM nAnAM jhADa, cheDa TekarIomAM thatuM nAnuM jhADa, jenAM phaLanuM ke kSupa dharAvatI prajAti. M. glabra 2115 914 3. M. sylvestris (L.). . khAdya phaLane bArbIDasa cerI nAmane vilAyatI kaMgAI nAmanuM mULa pUrva yurAya choDa. M. punicifolia L. tAmilanADu ane 5. eziyAnuM paNa ahIM himAcala ane karNATakamAM thate khAdyaphaLane choDa. pradeza, kAzmIra, kuLa, kamAM, AsAma M. narens I. khAdyaphaLanI eka vanaspati ane nIlagirimAM thatuM khAyaphaLadhArI jhADa, malt. javane rasa. (2) pUratA pramANamAM Malva barbiflora L. vAyavya himAubhecaka bane tyAM sudhI javanA dANAne haya, kAzamIra, paMjAbanAM medAne, mahArASTra, phaNagavA devAmAM Ave ane tyAra bAda uttara pradeza, pa. baMgALa, khUNa, karNATaka temane sUkAvA devAmAM Ave che, jenA pari. ane madurAImAM thatuM eka jhADa. NAme A pedAza bane che. (2) dhAnya zarA. Malvi. vAliyara, madhya bhArata ane For Private and Personal Use Only
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mamma 344 mandaria.. herAbAdamAM thatI DheranI eka evAda, Ave che. mammee-apple. juo jemAM pradeza anusAra vividhatA hoya che, [ammed american L. jene bAMdho majabUta hoya che ane bhAra- Mammillate cherimoyer. meTA vAhI paza tarIke te upayogI prANuM che. kada dharAvatuM nIlagirimAM thatuM madhyama mamma. mAdA stanadhArI prANunuM kadanuM jhADa. dugdha-strAvI aMga. mammal. pRSThavaMzI mammooty.tAmilanADumAM upayogamAM prANu samudAyanuM sastana prANI, jenI levAmAM AvatuM kRSi ojAra. mAdA baccAMne dhavaDAve che. mamma mammi. ghauMnA kaNasalAne lAgatA lia. pRSThavaMzI prANIone sastana samudAya. rogane eka prakAra. mammary stanane lagatuM. m. management. utpAdananI prakriyAartery. stana dhamanI. m. gland. enI maryAdA nakkI kare, tenA nirAkaraNa stana.graMthi, dugdha graMthi, AMcaLa. (2) sastana prANIomAM cAmaDI ane snAyu mATe jarUrI mAhitIne ekatra kare. te aMgenA nirNa le, A nirNaye anusAra pezInA bAhya staranI vacce rahelI graMthi. mAdA prANIonI judI judI jAtiomAM kArya kare, te aMgenI saghaLI javAbadArI A graMthinAM prakAra, sthAna ane saMkhyA uThAve-A sone AvarI letI mAnave judAM judAM hoya che. zarIranI vakSIya yojelI taMtra vyavasthA ke prabaMdha. bAjae baMne tarapha sarakhI saMkhyAmAM manavari. tAmilanADumAM taLAvanA A graMthio AvelI hoya che. pratyeka pANInI sicAIthI ugADavAmAM Avato grathine eka eka AMcaLa hoya che. prANInI Disembara-phebruArInI mesama daramiyAnane prathama garbhAvasthAmAM A graMthine vadhAremAM pAka, 913 1912 92 m. manda. Cudrania iavanensis groove. stana khAMca. m. system. Trecul. nAmane uttarapradeza, erisA mArA prANunA, khAsa karIne dugdhAlayane ane AsAmamAM thate khAdyaphaLane supa. praNamAM AvelAM dugdha - graMthi, AMcaLa. mandania. to devadAra. rakta nalikA i.nuM baneluM taMtra,m. veins. mandarin-lime. 8-3110 22 duzvazirA. mammitis. mastitis. lIMbunA saMkaramAMthI pedA thayelI raMgapura stanakepa, stana ke AMcaLa para AvatA sene. ane kasAI paikInI eka jAta. mammogenic hormones. mandarin orange. saMtarAM. stanagraMthi ane AMtarastrAvanI sAthe gADha. nAraMgI, nAraMgIkuLanI tangarine, Citrus rIte saMkaLAyelI pezIonAM vRddhi ane reticulata Blanco. (C. nobilis AnvikAsanI sAthe javAbadAra gAca I. drew). nAmane bhAratamAM thato nAraMgIne prANuonA dehamAM rahelAM aMtaHstrAvo. prakA2, jemAM khAsa karIne nAgapurI saMtarAM, Mammea americana L. aze pharga saMtarAM, khAsI saMtarAM, dezI saMtarAM InDijhamAM asala vatana dharAvatuM khAdya che. jevI saMtarAnI jAtane samAveza thAya phaLanuM eka jhADa. M. longifolia. che. badhAja prakAranA uSNa ane uSNa Planch & Triana (Svn. pradezamAM A sau prakAranA saMtarA thAya Ochrocarpus longifolius (Wight). che, jemAM mahArASTra pradezamAM thatAM saMtarAne Benth & Hooks ). nAgakesara; prakAra uttama gaNAya che. tenI chAlane da. bhAratamAM ugADavAmAM AvatuM eka upayoga mAmaleDa banAvavA mATe thAya che. jhADa, jenAM phaLa khAvAnA kAmamAM Ave che saMtarAmAMthI kADhavAmAM AvatuM tela miThAI, ane sUkI puSpa kaLIomAMthI lAla raMga saMdaryaprasAdhane ane auSadha nirmANamAM maLe che, je rezamane raMgavAmAM kAmamAM upayogI bane che. For Private and Personal Use Only
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mandi 345 Mangifera... mandi. maDI, bajAra. mangel. mangle, mangel-wurzel, mandible. 1842191132 Benoid mangold, Beta vulgaris var. nIcaluM jaDabu. macrorhiza nAmanI dvi-varSIya zAkIya Mandya sheep. karNATakanuM ucca vanaspati. prakAranuM mAMsa ApatuM lAMbA paga ane Mangifera indica L. aba; gujapAtaLA zarIravALuM gheTuM. rAta, uttarapradeza, paMjAba, mahArASTra, Adha pradeza, pa. baMgALa ane tAmIlanADumAM thatuM mane. thALa; ghoDA ane anya prANa khAdyaphaLa arthAta karInuM vRkSa. M. pinnata enA upalI garadana para UgatA vALane L.. aMbara, Amra, paMjAba, mahArASTra, guao . pa. baMgALa ane AsAmamAM thatuM khAdyaphaLanuM manganese. megenIjha nAmanuM rAsA- jhADa, jenI chAla cAmaDa kamAvavA upagI caNi virala tatva je vanaspatinuM eka che. 'Mango kerI, cAnA konA khorAkI dravya che. megenIjha Ayana rAjA tarIke oLakhAtA prajIvake "e" ane (Mn+++) tarIke te lagabhaga lehanI jema "sI" dharAvatuM phaLa, jenuM vRkSa sadAharita varte che. je vanaspatinAM harita panA ane vizALa ghaTa dharAvatuM haiya che. nirmANamAM ane vanaspati pezImAM upacaya- bhAratamAM thatI phaLa khetImAM A phaLa jhADanI apacaya eTale okisaDeza-riDakazananI kaSi ardhoI bhUmi reke che; khAsa karIne prakriyAmAM mahattvano bhAga bhajave che. (2) te gujarAta, uttarapradeza, bihAra, A braprANIonAM prajanana, vRddhi ane dugdha pradeza, pa. baMgALa, tAmilanADu, erisA, nimANa mATe te mahatvanuM eka tatva che. mahArASTra, keraLa, madhyapradeza ane paMjAbamAM m. chlorosis megenIjhanI UNapanA thAya che. pAMca hajAra karatAM UMcI bhUmimAM pariNAme vanaspatimAM vivarNatAno thato A vRkSa thaI zakatuM nathI. choDavA jevI rega. m. deficiency. kudaratI prakriyA kumaLI avasthAmAM tene hima ane tuSArathI mATe Avazyaka mAtrAmAM vanaspatine mege- rakSaNa ApavuM paDe che. vAvAjhoDA ane nIjha nahi maLavAnA pariNAme nIpajatI himanA kAraNe tenAM mera kharI jAya che, gAvasthA; jene, eka ratala megenIjha pariNAme karIne utA2 ghaTI jAya che. AvA sapheTa ane ardhA ratala kaLI cUnAne 100 be vRkSonI vacamAM 30 thI 35 phUTanuM gelana pANImAM mizra karI A mizraNane aMtara rAkhavAmAM Ave che. be kalama chaMTakAva karI niyaMtraNa heThaLa lAvavAmAM karIne ke geTalo vAvIne ugADavAmAM Ave Ave che. (2) prANIone pUratA pramANamAM che. kerInI vividha jAta che. m.anthmegenIjha maLe nahi te temanI vRddhine racnose. Colletotrichum gloeohAni pahoMce che. sporides Hayes. 11441 viden mange. khUjalI, ceLa, khaMjavALa. (2) AMbAne te eka prakArane rakSaroga, jemAM vALavALAM prANIo ane pakSIone ItaDInA tenI kumaLI DALIe, mera ane kerI para kAraNe thato cAmaDIne eka prakArane phellA jevI gAMThe thaI re gagrasta bhAga roga. jemAM mAM ItaDI vALa heThaLanI kALe paDe che. 11. bactejas eaf cAmaDImAM ghUsI IMDa mUkI dara banAve che, spor. Pseudom in as mangs ferajethI tene upadravane bhoga banela pazu ke dicta. nAmanA jaMtuthI bane te pakSIne khaMjavALa Ave che, tenI cAmaDI rega. m. Dark-eating caterkhaDabacaDI bane che, te para bhIMgaDA vaLe che pillar, Interbela (juadrinotata ane cAThA paDI jAya che. mangy, Walker nAmanI AbAmAM paDatI khaMjavALa AvatI hoya tevI. badAmI raMganI IyaLa, je jhADanAM thaDa ane For Private and Personal Use Only
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Mangifera... 346 Manihot... DALIomAM dara karI, jhADanAM ane kerI Trophagus asiaticus Evans. khAya che. m. canker and die- nAmanI abAnA praha para AkramaNa back. AMbAnAM pAna ane DALakhAne karatI ItaDI. m. nut weenii yal 21011 3512. m. fruit fly. Cryptorhychus mangifarae Fabr.; Dacus dorsalis Hendel, 412421 C. graves. Fabr. 117401 3:21 310 kerIne kITa, je jAmaphaLa, lekeTa, dADama, nAmane kITa. m. pink disease, jaradALu, plama, pIca, vaTANA, aMjIra, Corticium salmonicolor.11 441 oygun sapharajana, kivansa, keLAM ane khaTamadhurAM karIne thato eka rega. m. powdery phaLAmAM paNa paDIne bhAre hAni pahoMcADe mildew. Oidium mangifarae che. m. ginger, AMbA haLadara. Bertheti nAmanI phUgathI kerIne thatA Cucuma amada Roxb. 11201 's Plal. m. shoot gall psyl. haLadarane eka prakAra, jenAM mULa Adu lid. Apsylla cistellata Buckton. jevAM dekhAya che ane tenI suvAsa kerI nAmane kerIne kITa, je khIlatI kaLImAM jevI Ave che, mATe te AMbAhaLadara tarIke zaMku AkAranI gAMTha banAve che ane mAra oLakhAya che ane tenuM athANuM banAvavAmAM besavA detA nathI. . sooty 312 9. m. hopper. Idiocerus mould. Capnodium ramosum. U clypealis Leth; 1. atkinsoni 112 and @. m. stem borer. Leth;l, niveosparsus Leth.11344i Batocera rufomaculata De Geer. kerImAM paDatAM jaMtu, je rasa cUsIne pAkane (B. rugra L). nAmano karIne kITa, bhAre hAni pahoMcADe che; merane kheravI je aMjIra, zetUra ane phaNasa para paNa nAkhe che; AnA upadravanA kAraNe madha AkramaNa kare che, jenAM DALa jhADanI je kALe rasa jhare che, jene bAne DALio ane thaDamAM dara karI aMda2nuM kASTha madhi kahevAmAM Ave che. m. leaf- khAya che. cutting weevil. Deporaus mangosteen. Garcinia mangosmarginalus Pasc. nAmanuM AMbAmAM tana I. nAmanuM Tenina dravya dharAvatI paDatuM nAnuM, bhUkharu DhAlapakSa kITa, jI. chAlavALuM dakSiNa bhAratamAM thatuM eka phaLa; leaf gall makers. Procontari- je vAtahara tarIke upayogamAM levAmAM Ave nia matteiana Kieff. nAmane AMbAne che, mULa te IsTa inDijhanuM hatuM. m. oil kITa, jenAM Dimbha pAMdaDAM khAI jAya che tree. kamanuM jhADa. ane gAMThe banAve che. m. mealy- mangrove.kaLaNa ke bhejavALI jamInamAM bug. Drosicha mangiferae Gr. 41 4424sa; nAmane AMbAnA meDha tarIke oLakhAto man hour. eka kalAka daramiyAna eka kerIne meTuM nukasAna karato kITa, je jAma- vyakti dvArA thatA kAryanuM ekama. phaLa, phaNasa, lAchI, papaiyA, dADama ane manifold stomach. vAgoLanArA khaTamadhurAM phaLane paNa nukasAna pahoMcADe prANInuM tRtIya AmAzaya. che, jenAM Dimbha ane pukhta jaMtu DALakhAM Manihot sculenta Cranti. AgaLa jAme che, rasa cUse che, ane mera (Syn. M. #lilissima Pohl). mege Ave tyAre bhAre upadrava karI phaLa besavAnI sakarakaMda, kasAvA; mULa brAjhilane paNa prakriyAmAM aDacaNa UbhI kare che, jene madha have keraLa, tAmilanADu ane karNATakamAM je rasa jhare che, jethI A vanaspatine thata cheDa, jenA kaMdamAMthI kAMjI, sAbuphUgajanya roga kare che. m. mites. cokhA, semahinA ane loha banAvavAmAM Eriophyes Sp, Typhlodromus sp; Ave che, jenuM vyApArI mahattva che. For Private and Personal Use Only
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manila... 347 manufactures manila grass. 20isia matrella mULa amerikAnuM paNa ahIM pa. baMgALa, (L.) Merr. nAmanuM dIrdhAyu ghAsa, je tAmilanADu ane mahArASTramAM thatuM khAvaretInA hUvAne navasAdhya banAvavA upayogamAM phaLanuM jhADa, jenA phaLane cIkaNe rasa levAmAM Ave che. cIkala tarIke oLakhAya che ane myuIgaManila hemp abaca, aboka, gama banAvavA tene upayogamAM levAmAM abaca banana, manilla,evAM vividha Ave che. tenAM kumaLAM pAna khAvAmAM nAmathI oLakhAte Musa textiles Nee. nAmane philIpInamAM thatI vanaspatine manilla. juo Manila hemo. eka prakAra, jenAM pAna ane prakAMDamAMthI maniod, sAbu cekhA, sAbu cekhAne majabUta resA maLe che, jenAM deraDAM laTa. bane che. je yaMtra mATe upayogamAM Ave manipulation. hastakauzalya. che; A uparAMta tenA kAgaLa banAvavAmAM Manipuri. maNipuranA ghoDAnI eka Ave che; A vanaspati da.bhAratamAM paNa olAda. A olAdanuM prANuM nAnuM paNa thAya che. saghaLA prakAranA vAnaspatika pramANabaddha, nAnuM mAthuM, majabUta snAyuoresAomAM manilA hempanA resA sauthI vALI garadana, laMbu meM, paheLI chAtI, majabUta hoya che. sarasa paga, rUAbadAra ane jhaDapI cAla Manila maguey. El ali 0441199141 dharAve che. A prANInI pilenI ramatamAM kAmamAM AvatA resA dharAvatI mukhyatve ane lazkarano bhAra vahana mATe sArI mekisakomAM thatI eka vanaspati. mAMga rahe che. manila tamarind. vilAyatI mankanda. AsAma, 5. baMgALa, AMbalI, Pithecellobum dulce (Ro- mahArASTra, tAmilanADu ane keraLamAM thatA xb.) Benth. (Mimosa dulcis HIDLE dizal 315. Roxb; Inga dulcis Willd.). manna. Edell's 992 4421.12. 131 nAmanuM phaLadhArI jhADa, jenuM kASTha ImAratI srAva. kAma, vADa, thAMbhalA, baLataNa i. jevA mannan. bI ane kASThanA mAvAnuM kAmamAM upayogI bane che; tenAM pAnane bahuzarkarA ke dvizarkarA dravya. mannose, ghAsacAre bane che, verAna bhUmine navasAdhya kArbodita, zakarA dravya; drAkSa zarkarAne karavA tathA sarakatI retIne sthira karavA samaghaTaka, je kudaratamAM dvi ke bahuzarkarA tene ugADavAmAM Ave che. anAvRSTine tarIke oLakhAya che. te ThIka ThIka sAmane karI zake che, halakI mantis. Mandidae kuLanuM anya jaMtu ane paDatara jamInamAM paNa te UgI para parajIvI, kheDUto mATe upakAraka jaMtu. manometer. dabANa mApaka sAdhana Manilkara hexandra (Roxb.) man power, H10a elbet Dub. (Syn. Mumusoes hexandra manual. hAthanuM, hAthathI thatuM, hAthathI Roxb.). rAyaNanuM jhADa; je gujarAta, karavAmAM AvatuM. (2) pakSInA hAtha jevA dilahI, madhya pradeza, mahArASTra ane aMga paranuM pIMchuM, je prathama, prAthamika azva pradezamAM thAya che. M. h aaki athavA mULa pIMchuM kahevAmAM Ave che. (L) Dub. (Syn. Mumusops m. lift, hAthathI UcakavuM, hAthathI Kauki L.). khiraNI nAmanuM uttara UcakI zakAya tevuM. manubrial bhArata, Adhrapradeza ane malabAramAM cell. hastaSa. thatuM khAdya phaLanuM jhADa. M. Zapota manufactures. utpAdana karavAmAM (L.). Van Royen. sApeTA, cIku; Avele mAla. For Private and Personal Use Only
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir manure 348 market manure. khAtara. (2) ghAsanA pathArAnAM tene mATI, lIla i.thI DhAMkI daI guNapATanA dravyo sameta ke te vinA paNa prANInA kakaDAthI viMTALI e bhAgane bhejayukta vighaTananI vividha avasthAnAM maLamUtra. rAkhavAnI kaMTALAjanaka prakriyA. (3) jamInanI phaLadrupatA vadhAranAra ke mare. ghaDI, azvavarganuM mAdA prANa. jamInane phaLadra5 karanAra saMdriya ke bina- m. mule. mAdA khaccara. sendriya dravya. m, complete khAtaranAM Margarina indica S. keLAnI IyaLa. saghaLAM to dharAvatuM pUrNa khAtara. me, Margaronia caesalis W. phaNasanA general sAmAnya khAtara. m... prakAMDane karate kITa. green ce 4142. m., inorg. margin. kinAra, (2) sIma, rekhA. (3) anic akArbanika - aniMdriya khAtara. hAMsiya. m. of safety. surakSA mA . m, organic kArbanika khAtara, marginal. sImAMta, lAbhadAyaka khetI sendriya khAtara. m. handling. na thaI zake tevI sImAMta (jamIna). (2) khAtaranI vyavasthA. m. pit. khAtara sImA, kinArA paranuM, taTavartI, dhArAvarta. mATeno khADe. 1. spreader. m. meristem. sImAMta vadhanakhAtarane phelAvanAra, khAtarane pAtharanAra. 204 220. m. variegation. yol manual trial. khAtarane akhatare. ke parNikAo darzAvatI jhAMkhI pezIne manurial value. khAtaranuM mUlya. sAMkaDe ke vizALa pradeza. m. weeds, manuring. khAtara nAMkhavuM, khAtara jaLAzaye ke kaLaNamAM UgatuM ghAsapAta, ApavuM. je jaMtuonuM raheThANa bane che. manus. hAtha. (2) pRSTha vazI prANune Marglobe. mosamanI adhavacce thatAM agaupAMgane hAtha je bhAga. TameTa; jenA choDa moTA, TaTAra, jemavALAM manyplies. vALanAra prANInuM tRtIya heca che, jenAM TameTAM meTAM, goLa, suMvALAM, AmAzaya, jADI chAlavALAM, nakkara, UDAM lAlAza paDatAM, Maoutia pya (Hook) Wedd. saheja khATA svAda dharAvatAM hoya che. peI; uttara pradeza, bihAra ane AsAmamAM margosa. lImaDe. thata cheDa, jenA resAnI mAchalI pakaDavAnI mari. zivajaTA. jALa banAvavAmAM Ave che. MarieLouise d'uccle.pIaraphaLanI mar. puratA pramANamAM seMdriya dravyavALI eka jAti, jemAM phaLa meTuM, laMbagoLa, pILAza uttara pradezamAM AvelI pUratA jalanikAla paDatI lAla chAlavALuM, suvAsita hoya che. vinAnI bhejavALI jamIna. marine. samudrI. m. soil. nadIMaranta arundinated L. tikhara, vAhita athavA samudra nikSepita karelAM ArArUTa. mULa amerikAnI paNa ahIM dravyonI banelI ane samudra khasatA nirmANa khAdya kaMda mATe vavAtI zAkIya vanaspati pAmelI jamIna. marole. ArasapahANa, saMgemaramara. marker. hAthavaDe bI vAvavA agAu maleii. keTalAka prakAranA Arasa paMktinI nizAnI karavA baLada ke mAnavajevuM. karSita ojAra. are, phaLa, zeraDI, bITanI prakriyAnA market.bajAra; vastuonAM kharIda-vecANa aMte paDI rahetuM adrAvya avaziSTa dravya. thatAM hoya tevuM jAhera sthAna, hara, maMDI. marcescent. cImaLAya vinAja jhADa (2) kraya-vijya; le-veca karavI. , para sukAI jatAM(pAna). closed baMdha bajAra. Th, commarcottage. kaLInI nIce, cUMTelA petitive pratispardhA bajAra. m. prarohanAM ekAda IMca laMbAImAM chAla kApI decentralised vikendrita bajAra. For Private and Personal Use Only
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir marking 349 marmandai... m, established susthApita bajAra. vyavasthita kraya-vikraya; my regular m, exchange vinimaya bajAra, vastu- niyamita ca-vikra. my regulated 2014 a Grudi 04012. m., forward Guilla 64-6954. m. agency vAyadA bajAra. m, imperfect kaca-vikrayane vyavasAya karatI saMsthA-peDhIapUrNabajAra. m, integrated ejaMsI. m. chain. kaya-vikrayanI saMkalita bajAra. my local sthAnika paraMparA. m. channel. kaca-vikraya bajAra. m, monopolistic IjArA- mAdhyama. m. function. kaya-vikraya zrita bajAra. my open khulluM kArca-vyavasAca. m. margin. krayabajAra, pratispardhI bajAra. my perf- rafuu 2012. m. mechinism. ect us font 2. m., primary kaya-viya taMtra. m. method. kayaprAthamika bajAra. m, retail chUTaka vikraya paddhati. m. practice. kayabajAra. my secondary dvitIyaka vikraya vyavahAra. m. process, bajAra: gauNa bajAra. m speculat- kaya-vijya prakriyA. m. quota. kayaive saTTA bajAra. my spot hAjara vikraya kaTAhissa-rAzi. m quotabajAra. my terminal sImAMta bajAra, sation. kaya-vijaya bhAvatAla. m. ser. aMtya bajAra, aMtima bajAra. me, who- vices. kraya-vikraya aMgenI sevAo. lesale jaththAbaMdha le-veca mATenuM bajAra. m. society. kaya-vikraya mATenI saha m, chain, bajAra paraMparA, bajAranI kArI maMDaLI. m. system. kraya-vikraya hAramALA. m, demand. bajAranI paddhati. mAMga, bajAramAMga. m. discri- marking khasI karavI. (2) cihana mination. mUlyamAM bhedabhAva. m. lagAvavA ke kAnane cihinata karavA. jI. gardening. bajAramAM vecavAnA nut tree. bhIlAme, bhIlAmAnuM vRkSa; hetu mATe zAkabhAjI pedA karavA; vecavA Semecarpus anacardium L.f. mATenAM zAkabhAjInI ghaniSTa khetI. m. (Anacardium orientale L.). Mladi garden tractor. tioj 2112 isici paMjAba, AsAma, khAsI TekarIo, madhyazAkabhAjInI khetI mATe upayogamAM levAnA pradeza ane pazcima bhAratamAM thatuM vRkSa, hetuvALuM TekaTa2. m. information, jenAM phaLane rasa nizAnI karavA mATe bajAra aMgenI mAhitI. m. price. upayogamAM levAmAM Ave che; jyAre tenA bajAra kiMmata, bajAramAM pracalita kiMmata. bImAMthI kADhavAmAM AvatuM tela UdhaInA m. p. mechanism. bajAra kiMmata niyaMtraNa mATe tathA pharasane sApha karavA prabaMdha - vyavasthA. m. rate. bajAra mATe upayogamAM levAmAM Ave che. tenAM bhAva, bajAramAM pracalita kara. m. kASTha phaLathI cAmaDAM kamAvavAmAM Ave che. report, bajArane hevAla. m. sum- marl. kArboneTa lAIma ane mATI dharAvatI mary. bajAranI mAhitIne sAra. m. jamIna, jene upayAga cUnAnI UNapavALI supply. bAra puravaThe. m, trend. jamInane sudhAravA mATe karavAmAM Ave che. bajAranuM valaNa. m. value. bajAramUlya. marmalade plum. sapote; marketable. vikraya, vecI zakAya Calocarbum sabota(Jacq-)Merr, tevuM. marketing. le-veca, kaya-vikraya. (Lucuma mammosa Gaertn. f.). m, direct sIdhe-savAya kaya-vikraya. nAmanA khAdya phaLanuM jhADa. m., indirect $1501 24441 SCHLE'S marmandai. Pluchea lanceolata vina nI le-veca. m, orderly vyava- Oliver & Hiern. nAmanI pahoLAM sthita kaya-vikraya. m, organised pAnanI paMjAba, uttara pradezanI ghAsacArA For Private and Personal Use Only
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir marmor 350 masonry... mATenI vanaspati. vinAnAM thAya che. marmor. zirAyukta, haritalaptatA. martigula, khAdyaphaLadhArI kAMTALI marrow. majajA. ghaNAkharAM asthionA vanaspatine eka prakAra. pilANamAM te narama, medIya, pILo Martman. da. bhAratamAM thato keLane ke lAla pezI bharate rasa, je hADakAnA eka prakAra; all20 192112 YEL YEL 14. Martynia annua L. (Syn. M. (2) keTalIka vanaspatino mAvo. (3) diandra Glox). vIMchuDe nAmanI vAnaspatika majajA rasa. parajIvI vanaspati, jene vAghane nakha. Marrubium vulgare L. pahADI- ke zetAnane nakha kahe che. gaMdhana nAmanI mULa yurepa ane madhya Marvelgrass, zarga. bara zergi eziyAnI paNa ahIM kAzmIramAM thatI nAmanuM tRNakuLanuM Dichanthum annulazAkIya vanaspati; jenAM sukAyelAM pAna lum (Forsk.) Stapf 11 Hojdaly ghAsa. auSadha banAvavAnA kAmamAM Ave che. Marwari. bhAratanI ghoDAnI eka Marsdenia roylei Wight. Hal olAda, jene rAjasthAnanA mAravADa nAmane pazcima ane pUrva himAlaya, vistAramAM ucheravAmAM Ave che. je simalA ane kumAuMmAM thato rehI supa, kAThiyAvADa olAdanA ghoDA jevI che. A jenA prakAMDanA resAnAM majabUta deraDAM olAdanA ghoDAnI cAla jhaDapI che. M. ane mAchalAM pakaDavAnI jALa banAvavAmAM sheep. kALa meM, laMbA paga ane sarasa 2419 9. M. tenacissima (Roxb.) zarIra dharAvanAra, kharabacaDA sapheda UnavALA Moon. Tegusa, rAjamahAla zaNa nAmanI rAjasthAnamAM jodhapura ane jayapurane vAyavya himAlaya, madhya pradeza ane bihA gheTAne prakAra. 2mAM thatI eka prakAranI vanaspati, jenA masai. paththaranI raMgIna kAMkarIvALuM prakAMDanA resAnI dhanuSyanI paNacha bana- caNatara. 4919 let 3. M. tinctoria R. masel. Iseilema laxum Hack. Br, AMdhra pradeza, AsAma ane khAsI nAmanuM ghAsacArA mATenuM ghAsa, je bAndra TekarIomAM thatI vanaspati, jenA prakAMDanA pradeza ane bihAramAM thAya che ane tene resAnAM deraDAM banAvavAmAM Ave che ane bI vAvIne ugADavAmAM Ave che pAnamAthI gaLI banAvavAmAM Ave che. mash. cUrNa. (2) Dhera ane maraghAmarsh. sapATa, vRkSavihIna, pANI bharA- batakane khavaDAvavA daLelA khAdya dravyanuM yelI daladalI bhUmi. m. land. daladalI mizraNa. m. concentrate. 20-40 bhUmi, marshy soils. kAMThALa paTTIo, TakA proTIna dharAvatuM maraghA-bataka nuM daLeluM kAMpavALA pradeze, lupta ke sukAI gayelI khANa. iti, hopper. maraghA-batakAMnAM nadIo ke sAvare, jemAM pANI bharAI daLelA kherAka mizraNa-meza rAkhavA mATenuM rahetuM hoya tevAM sthAnenI bhejavALI pAtra. m. supplement. proTIna, jamIne. lehanuM apacayana thavAthI AvI khanija ane prajIvake dvArA mezanA dhAnyanA jamIne AsamAnI raMganI banavA pAme AdhArabhUta khorAkI dravyamAM thatI puravaNI. che. AvA prakAranI jamIne erisAnA mashoni. Teramnus lobtalis kAMThALa vistAre, pa. baMgALamAM suMdaravana, Spreng. nAmanI zAkIya vanaspati. uttara bihAranA madhya bhAge ne tAmila- masked. chUpAM-gupta (roganAM lakSaNe). nADunA agni vistAramAM AvelI che. masonry caNela, m. dam. pAkeMarsh Seedless, paTane eka caNele baMdha. m. weir. caNatara kAmane prakAra, je madhyamathI moTA kadanAM, bI ADabaMdha. m. well. caNela ku. For Private and Personal Use Only
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mass 351 maturation mass. haLa, kavya, rAzi, dravyamAna. (2) jalA samaye bAvI mosama Ave che. samudAya. m. action. dravya rAzi material. dravya, sAdhana. (2) bhautika. prabhAva. m. and weight. daLa ane m. asset, bhotika saMpatti. vajana. m. low. rAzi pravAha. m. materia medica. dravyaguNazAstra. selection. vanaspatinA saMvardhanamAM maternal inheritance. mAtRka binajarUrI cheDane dUra karI vAvavA mATe AnuvaMzikatA, mAtRpradhAna vaMzAgati-vAraso. meTI saMkhyAmAM cheDane pasaMda karavA. (2) metrodinal. mAtRpradhAnametroprANI saMvadhanamAM vyaktigata kAmagIrI clinons. mAtAsadaza. anusAra prANIonI karavAmAM AvatI maternity pen, maternity pasaMdagI, sAmUhika pasaMdagI. massive, stall. prasUtivADa; baccAne janma daLadAra, ghaTTa. m. soil structure. ApavA mATe, mAdA prANIne alaga rAkhavA saMghanita ke ghaTTa mRdAne samAMga ane meTA mATene vADo. daLa, jemAM aniyamita tirADa paDe che. Matricaria chamomilla L. Hur mast cell. mAsTa keSa. yuropanI paNa paMjAba ane uttara pradezamAM mastication. kherAka cAvavAnI thatI vanaspati, jenuM bASpazIla tela prakriyA, carvaNa kriyA. agAunI tene memAM sugaMdhI dravya banAvavA uparAMta auSadha daLavA-cAvavAnI kriyA. nirmANamAM kAma lAge che, te Tenika che, mastitis. ustanagraMthi kepa, dudhALA ane pAcanataMtrane kriyAzIla banAve che. heranAM AMcaLa para Avate je, je matrix, AdhAradravya. (2) garbhAzaya. eka sarva sAmAnya roga che, je mAMca- (3) evuM sthAna jemAM vastunuM nirmANa LanA thoDA bhAgane asara kare che athavA thaI te vikAsa pAme che. (4) prANInA AMcaLane kAyamanuM nukasAna kare che. A aMgane racanAtmaka bhAga. (5) kaSa vaccenuM roganAM lakSaNa tarIke dUdha ochuM Ave, dravya, AMtarakoSadravya. asAdhAraNa prakAranuM dUdha Ave, tAva jevI matted growth. gUMcavAyelI vRddhi. garamI, vedanA thAya. sejAvALe bhAga Miatthiola incana R.Br, tAMdarI kaThaNa bane; regetpAdaka jaMtuo IjA pAmelA nAmanI zebhA mATenI vanaspati. bhAga mAraphate AMcaLamAM praveza meLave, mattocking. kuha DI ke kedALInI (2) stana kepa. madadathI keLanI khetImAM hAtha dharavAmAM masur, masUra. AvatI eka prakriyA, jemAM keLanA pitR matar- maTara, vaTANA. choDamAMthI kramaza: kUTa prakAMDane keLanI luma matazor, pahoLAM pAnavALI dIrdhAyu laI lIdhA bAda, tyAra pachInA saMvardhana zAkIya vanaspati. kArya daramiyAna, dUra karavAmAM Ave che, mate. prajajana mATe viruddha liMgIya A prakriyAnA pariNAme aDacaNa vinA prANuonuM yugmana karavuM. (2) vanaspatinA vRddhi zakaya bane che. mULa ke pitR mULamAM saMbaMdhamAM parAganayana karavuM. mating. kherAkI dravya saMgharAyeluM rahe che. milana, saMgama, yugmana. m. light. maturation. paripakavatA, pakavIbhavana. milana uThayana, khAsa karIne madhamAkhAmAM aMkura-koSanA vikAsanI paripUrNatA ApavI. AvuM ucina thAya che. m. season. m. division. paripakavatA vibhAjana. kudaratI rIte virodhI jAtionA prANuonuM in. embryo. paripakavatA bhRNa. m. saMgamana-yugmana thAya tevI varSanI mosama, phase. paripakavatAnI avasthA. . jyAre garbhadhAraNane dara UMce rahe che. region. paripakavatA pradeza. mature. A prANuonI jAti anusAra judA paripakva; vRddhi ane vikAsanI saMpUrNa For Private and Personal Use Only
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maund 352 meal avasthAe pahoMcelI (game te vanaspati, annual yield. koI eka jaMgalamAM vanaspatinI pedAza ke prANuM). m. ekasarakhuM adhikatama vArSika maLatara. m. forest. pUrepUrI upayogitAnI ava- waterholding capacity of sthAe pahoMceluM jaMgala-vana. m. green soil, gurutvAkarSaNanI viruddha vadhAremAM stage. choDa paranAM TameTAM lIlAM hovA vadhAre pANIne saMgharavAnI-TakAvavAnI chatAM pUrepUrAM vikasita banyAM che, tevI jamInanI kSamatA tenI avasthA, jemAM tenAM bInA viva2mAM maypop, eka khAdya phaLadhArI vanaspati. gara jelI jevo banyA hoya che. A samaye, mayuna. paMDarika. 82411 vida 42 715491 Hidai Hai mazari palm. Nannorrhops jhADa parathI utAravAmAM Ave che. m. ritchieana H. Wendl, (Chamaprofile. jamInanI paricchedikA, jeNe erops ritchi and Griff). nAmanI pUre vikAsa meLavyuM hoya. mAnavInA nIcI, jathabaMdha rIte paMjAbamAM thatI paga pesArA vinAnA kudaratI vanaspatinA khajarI, jenAM pAna resA Ape che, ane samataLa pradezamAM A zakya bane che. phaLanI zAkabhAjI thAya che. matured area. 4151 P18 21 McCormic bullock mower. vistAra. maturity. paripakavatA, dhAnya pAkane laNavAnuM eka yaMtra, jene prauDhatA. (2) pUrNa athavA saMpUrNa vRddhi, calAvavAthI tenA dAMtAnI sAthe joDAyelAM vikAsa ke pakavatAnI avasthA. pAnAM Amatema pharI UbhA pAkane vaDhe che. maund. maNa; 82 ratalanA vajananuM Mcleen litchi. bihAramAM thatA ekama; jenuM pramANa rAjaye rAjaye ja lAchIne eka prakAra. juduM hoya che. MCPA. 2-methyl-4-chloroMauritius. madhyAvadhi anenAsane phenoxyacetic acid; H113434 lavaNane maLatuM Avate ane ghAsapAtane eka prakAra, je pILI ane lAla evI be chAlavALA hoya che. nAza karavAnI 2, 4-D kSamatA dharAvate aMtaHstrAva; eka ekara dITha 1-2 pAuDa M. grass. syetl para grass. eNsiDanI jarUra paDe che. M. raspberry. Rubus rosae. meadow. tRNabhUmi, bIDa, ghAsabhUmi. folius Sri . nAmane kumAM, khAsI (2) ghAsacArA ane caNa mATe tRNa TekarIo ane maNipuramAM thate khAdya ane zimbI varganI vanaspati ugADavAmAM phaLane supa. AvatI hoya tevI jamIna. (3) ghAsa maxilla. adhihanu, upaluM jaDabuM; agra- ane zAkIya vanaspati ugatI hoya hanune eka bhAga. (2) pakSIo ane tevI kudaratI bhUmi. m. fescue. saMdhipAda prANIone hanunI taddana Festati latio} L. nAmane dakSiNa pachavADe AvelAM upAge ke vadhArAnAM bhAratamAM thato ghAsacArA mATenA supane jaDabAM. 54' 4412. m. foxtail. Alojaa Inaxima (24.9.). maximum curus pretensis L. nAmane ghAsa (e.va.). vadhumAM vadhu, adhikatama. maxi- cAre. metrip. bIDanI bhUmi paTTI. main absorption. adhikatama meal. dhAnyane cALyA vinAne leTa. avazeSaNa. m. available water. (2) daLelA kapAsiyA, aLazI, seyAbIna jamInanI kSamatA tathA glAnIbhavana i.ne kheLa. reay. leTavALuM, loTa guNottara vacce taphAvata. (2) adhikatama jevuM sUkuM ane bhUkAnA svarUpanuM. sney 544ued ulag 40. mn. sustained bug, Pseudomonidae yua lid? For Private and Personal Use Only
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mean 353 mechanical nAmanuM lAMbuM, gALa, phaLa jhADa tathA anya be. choDane upadrava karatuM jatuM. m.b. of meat, khAvA mATe upayogamAM laI mango. AMbAne meDha. zakatuM hoya tevA prANInA zarIranA mean. be virodhI cheDAnI vaccenI sadhaLA bhAga, khAdya prANInAM pezIo ane avasthA, guNavattA ke vacalo mArga. (2) rakta nalikA sametane carabIyukta bhAga. sarerAza, mAdhya. m, arithmetic (2) vanaspatyAhArI kenimna koTinAM prANasamAMtara mAdhya-sarerAza; gANitika sarerAza. one AhAra karanAra prANIonuM mAMsa m., geometric gol2 21621. svAdu hoya che. mukhya khAdya mAMsamAM sastana m., harmonic 247 7164. m. prANIo, pakSIo ane mAchalInA mAMsane absolute error. sarerAza nirapekSa samAveza thAya che. mAMsamAM ucca prakAranA ald. m. annual increment. ane saraLatApUrvaka pacI zake tevA proTIna vanaspatine tenI varSomAM darzAvAtI vayathI hoya che ane carabInuM te mukhya strota bane bhAgatAM AvatA sarerAza vRddhi dara. che; uparAMta temAM phespharasa, loha, tAMbu, m. a. precipitation. vAtA- prajIvaka "e" ane "bI" hoya che (3) varaNamAMthI varSamAM maLa sarerAza bheja. anAja ke kASTha phaLanI mIMja, jI. m.a. rainfall. 21524 Cazaizhi animal. khAvA mATenA kevaLa mAMsa mATe varSa daramiyAna paDato sarerAza varasAda, je ucheravAmAM AvatuM prANI.m.by-prodIMca ke mi.mI.mAM mApavAmAM Ave che. pact mAMsa sivAyane mRta prANane game m.a. temperature. 2121 a 29124 RALAL. m. meal, una vistAranuM varSa daramiyAnanuM sarerAza USNa- banAveluM prANI pedAzane pUraka khorAka; tAmAna. m. cycle length. prANuM- mAMsacUrNa, je dAMta, nakha, kharI, loDI, emAM be kramika mada avasthA vaccene maLamUtra, jaTharanAM dravya sivAyanA prANI sarerAza bALa - aMtara, A gALe - zarIranA bhAgene sUkavI ke daLIne banAveaMtara vadhI jAya che te tijanya roga ke vAmAM Ave che. m. production. vaNaparakhAyelA roga sUcita bhUNa mRtyu mAMsa - utpAdana; khAdya mAMsa meLavavA sulla 3. m. effective pressure. Buna sala 02. m. spot sarAsarI asarakAraka dabANa. m. fibre of egg. aMDa nalikAma thI pasAra thatI length. resAnI sarAsarI laMbAI, je vakhate IMDAnI jaradImAM bhaLI javA pAmate cokasa prakAranA sAdhananI madada vaDe mApI maradhInA lohIne aMza. m. type ke jANI zakAya che. m. sea level. fowl. meTA hADapiMjaravALA pakSIone cekasa sthaLanI sarerAza darithAI sapATI, prakAra, jemAM brahmA, kocana, la gazAna, m. square deviation. sararAza ke rniza, gema, jarsI, jAyaMTa ane citAvarga vicalana. m. value. sarerAza gaMgane samAveza thAya che. malya. m. velocity. sarerAza vega- mechanical. yAMtrika, yaMtra cAlata, yaMtra mAna. (2) pravAhanA cokasa bhAgane sare. saMcAlita. m. analysis of soil. rAza vega.. mATInuM cAMtrika rIte karavAmAM AvatuM pRthameasles. erI. karaNa, kaNa vizleSaNa. (2) mATImAM rahelA measurable precipitation. vyaktigata kaNanA vitaraNanI TakAvArI nakkI 0.005 IMca karatAM vadhAre thatA varasAda karavAnI prakriyA. m. composition mal 249914. measurement of soil. Hidal skal all allas 221411. mApa measuring weir pANInuM m. control. baMdha, sopAna chuM. vaheNa mApavA mATe ADabaMdhamAM rAkhala saracanA dvArA chevANanuM karavAmAM AvatuM ku. ko.-23 For Private and Personal Use Only
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 354 meconic acid niyaMtraNa. m. disintegration. bhautika ke naisargika vighaTana. m. eluviation, cAMtrika apavahana, jemAM jamInanA jhaNe! khanijIca bhAga nIcalA saMstara tarapha dhAvAI ne Aya che. m. energy. cAMtrika kAryazakti, cAMtrika UrjA, m, equivalent heat. uSmAne cAMtrika tulyAMka; cAMtrika UrjAnuM uSmAmAM parivartana karavAmAM Ave tyAre nIpajatuM uSmAnuM pramANa parivartita UrjAnA samapramANamAM hoya che. m. lift. pANIne UMce kheMcavAnI cAMtrika yukti, cAMtrika liTa. m. lubricator. cAMtrika UMjaka, m, refregeration. cAMtrika prazItaka. m. seed drill. khI vAvavAnI cAMtrika yukti, jemAM hArabaMdha cAsamAM ApameLe bI erAya, jamIna sAthe saMparkamAM AvatA paiDAMnI sAthe A yukti joDAyelI hoya che. jamInamAM eravA dhArelAM khIne eka peTImAM mUkavAmAM Ave che, je paiDuM pharatuM jAya tema gaLaNI jevI racanAmAM thaI jamInama ArAya che. m, separation, cAMtrika pRthakkaraNa, m, separator. cAMtrika pRthakakartA; (2) dudhamAMthI malAine alaga karavAnI cAMtrika yukti. m. soil analysis. mATInuM catrika pRthakkaraNa; cAMtrika sAdhana dvArA mATInA kaNanA samUhone chUTA pADI, pratyeka samUhanI TakAvArI kADhavAmAM Ave che. m. tissue. vanaspatinuM mALakhuM khanAvanAra game te pezI m. vapour evaporator. cAMtrika bASpa dabANa bASpaka. mechanics. yaMtravijJAna. (2) karAmata. mechanism. prakrama, taMtra, kArrarahasya, yaMtravinyAsa. mechano-receptor. yaMtragrAhI aMga. compressor meconic acid. aphINamAMthI prApta thatA sapheda sphaTikIka esiDa, meconium. kAzita anya zreNIya prakAranI nakAmI pedAza. (2) navajAta sastana prANInA AMtaraDAnA bhAga, (3) aphINanA cheDane rasa. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir medical mecron. jaMgalanI jamInanuM vAnaspatika drazya. meda. Litsea monopetala (Roxb.) Pers. (L. polyantha Juss.). nAmanI AsAmamAM thatI vanaspatine eka prakAra, jenAM pAna mugA nAmanA rezamanA kIDAne khavaDAvavA kAmamAM levAmAM Ave che. media (ba.va.). medium (e. va.). mAdhyama. mediacid. 4.5 thI 5.0 pH mUlyavALI amlabhUmi. medial. madhyamAM AveluM sarerAza rimANavALuM, (ra) sarerAza 9.0 thI 9.5 pH mUlyavALI amlabhUmi. median. madhyamAM AveluM. m. nerve. madhya cetA. m. suspensory liga ment madhya nilaMbita baMdhanI. mediastinum, madhyasthAnika, medicable. upacAra karI zakAya tevuM. Medicago denticulate Willd. ghAsacArA mATenI kinArI, DhALa vagere mATe upayegI khanatA prakAranI eka vanaspati. M, falcata L. pIta rajA. M. hispida Gaertn. lIlA khAtara mATenI vanaspati. M. lupulina . lIlA khAtara ane dhAsacArA mATenI vanaspati. M. obscuna Retz. eka prakArane ghAsacArA M, satiya L. rajakA, gaDakha; vilAyatI gAvaMDa nAme eLakhAtI ghAsacArA mATenI vanaspati. M. turbinata Willd. dhAsacArAnA eka prakAra. medical. auSadhIya, upacArAtmaka. m. industry. auSadhaudyoga, bheSaja udyoga. medicament. upacAra mATe upayAgamAM levAmAM AvatuM drazya. medicate. auSadhadvArA upacAra karaveza, auSadha ApavuM. medication. IM pAmelA ka mAMdA prANIne davAdArU ApavA. (2) jaMtunA upadravanA sAmane karI zake te mATe vanaspatinI pezImAM rasAyaNanA karAtA aMta:kSepa. medicinal. auSadhIya. (2) rAganivAraka (guNa). For Private and Personal Use Only
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Medinilla... 355 megasporangium medicine. davA, auSadha. (2) rAga jamIna, jenuM dravya DhIlI retI ane kaDaka nivAraka dravya dvArA svAstha puna: meLavavA mRdA jamInanI vaccenuM hoya che. jI. ke sAcavavAnI kalA-vivA, AyurvijJAna. term loan. traNathI pAMca varSamAM bhara(3) taMdurastI ke svAstha punaH meLavavA pAI karI zakAya tevI, nAnA pAyA paranI ke tene jALavavA mATe AMtarika rIte jamIna sudhAraNa karavA, kRSi Ajare, levAmAM AvatAM ka. baLade che. kharIdavA, sahakArI dhirANa Medinilla hasseltii Blume. maMDaLIoe kheDUtone kareluM dhirANa - khAdyapAna ane phaLavALe kASTIya velo. ApelI lena. m, texture. madhyama Mediterranean. lena, mAInaka, pita. m. variety. vacale - madhyama anDAlyusiyana, speniza ane enA 31512. m. volume spraying. jevA mULa ITAlInAM maravAnI olAda. pataLa para chaMTakAva kareluM dravya meTa eziyAnI olAda karatAM A olAdanAM TIpAM ke nAnA saMcayanA svarUpanuM hoya maraghAM vajanamAM halakAM hoya che, temanA ane sarakI jatuM na hoya tevA prakArane kAnanI bUTa sapheda ane temanAM IMDAM paNa sapheda chaMTakAva. sAmAnya rIte eka ekare 20 thI he che. (2) bhUmadhyasamudra ke bhUmadhya. 60 gelanane A rIte chaMTakAva karavAmAM M. climate. pramANamAM sUkA Avate heya che. unALA ane bhejavALA ziyALA hoya tevAM medulla, asthimajajA. (2) karoDanI khaTamadhurAM phaLane mAphaka AvatI AbohavA. majajA. (3) koI paNa aMga, khAsa karIne medium (e.va.). (media ba.va.). vRkkane madhya bhAga. (4) sastana prANInA mAdhyama. (2) sUkSma sajIve nA saMvardhanamAM vALane madhya gara. (5) vanaspatinI kAmamAM AvatuM ane pezInuM pravardhana karatuM AMtarika kamaLa pezI. m. cell. UnanA dravya. (3) dhamanInuM mathAvaraNa. (4) taMtunA kendramAM AvelA goLa keSanuM paDa. retI, pITa, lIla i. jevuM dravya ke mATI, m. oblongata. laMbamajajA mera jemAM cheDane ucheravAmAM Ave che. 1. zIrSa. (2) kareDarajajunI sAthe cAlu raheto cane. Saccharum sinense dihal Haleyall usual Hl. medullary pAtaLI ane madhyama prakAranI pAnazAhI, rays, daDhetaka keSanA samUha je vAhInAgarI, muMge che. jevI zeraDIne samUha, pUlanI vacamAM kiraNanI mAphaka vistaratA je uttara bhAratamAM thAya che. m. digg- hoya che ane je vanaspatinAM kherAka ane ing body. madhyama haLakAya. m. pANIne paMkhAkAre pherave che; madhyakamAMthI d. plough. madhyama khAdanA haLa. bahAra vAhapUla tarapha laMbAyamAna thatI m, harrow. madhyama kharapaDI. jI. pezInI dataka pezI. sands. 0.5thI 0.25 mi.mI.nI vaccenA mega-, meTuM, bRhad arthasUcaka pUrvaga. kaNavALI retI, madhyama zreNInI retI. Megalops cybrinoides. eka prakAranI m. sandy loam. 30 TakA ke mAchalI, vizeSa pramANamAM ghaNI jADI ke madhyama mega evolutifin. bRhad utkrAMti. prakAranI paNa 25 TakA karatAM ochI jADI mega gametophyte. mahAbIjANuratI ane 30 TakA karatAM ochI ghaNuM janaka. jhINI retIne varga, jemAM mATIne ghaTaka megaloblast. mahAraktakaNa. 20 TakA karatAM vadhAre na hoya ane kAMpa meganucleus, bRhad koSakendra. 10 TakAthI vadhe nahi. m. scale megaphyllous, meTAM pAnavALuM. roduction, madhyama pAyAnuM utpAdana. megaschizont, mahAmaMDaprasU soil. retALa kAMpa ke kAMpa jevI mgasporansum. guru bIjA For Private and Personal Use Only
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir megathermic... 356 Melinis dhAnI. megaspore. guru bIjANu, sI thAya che, ane je kAjapuTa tela kahevAya che. way. m.s. mother cell. a * Melampsora lini (Pers). *2212 sUtra vibhAjanamAMthI pasAra thato keSa, guru Lev. gerune rAga karanAra jaMtu, M. bIjANuM keSa, je mAdAyummaka dharAve che ricini. (Biot). eraMDAne gerune rAga megasporophyll, mahAbIjANu karanAra jaMtu. paNuM, trIjotpAdaka paNa. melanin, raMga dravya. (2) maraghA - megathermic tree. tADa jevuM, maradhInI cAmaDImAM jaNAtuM raMgadravya. (3) garama AbohavA ane UgavA mATe lAMbI vALa ke cAmaDImAM jaNAto ghere badAmI ke mesamanI AvazyakatAvALuM vRkSa. kALe raMga. melanized soil. mehal. Prunus pashia Buch.- khAdamATI eTale ghamasanA kAraNe UMDe sudhI Ham, nAnuM jhADa. kALA raMga dharAvatI jamIna. melanmehndi. medI. sis. cAmaDI parane ghere badAmI raMga. Mehsana. gjoraid almal H5H18 Melanopsichium eleusinis. jillAnI madhyama kadanI dUdha ApatI jaladI rAgIne gerune rega karanAra jaMtu. pukhta bananAra bheMsanI olAda. Melanorrhoea usitata Wall. meiosis, ardhasUtra vibhAjana, ardhasUtrIbhavana. (2) janyunirmANanI parogAmI maNipura ane 5. baMgALamAM thatuM moTa vRkSa, jemAMthI vArniza jevuM dravya maLe che prakriyA, jemAM saMkhyAbaMdha pratyeka raMgasUtranI ' je simenTa tarIke upayogamAM levAmAM jeDI judI thAya che ane pariNAme Ave che. nIpajatA duhitA athavA anujAta koSomAM A raMgasUtronI saMkhyA daihika saMkhyA karatAM melassic acid. geLanI molAsisa arthAt kAkavI tathA kesamAM alakalIadha thAca che, je sAdhAraNa keSa vibhAjanathI bhinna kriyA hoya che. (2) evA kriyAthI pedA thato eNsiDa. prakAranuM koSakendranuM vibhAjana, jemAM Melastoma malabathricum i. vibhAjana agAunA samarU5 raMgasane zobhane supa. yuma bane, jethI vibhAjana bAda racAtA Melia azadirachta L. lImaDe. M. pratyeka koSakendrane ardhI saMkhyAmAM raMga- azedarach L. bakAna lImaDo nAmana sUtro maLe che, je ekagaNita hoya che. vADa mATe ugADavAmAM AvatuM nAnuM jhADa, ekaguNita sUtrIkaraNa bAda adhIkaraNanI jenAM pAnane rasa kRmidana tarIke ane prakriyA thAya che, jethI catuSkIya koSakendranuM bI saMdhivAmAM auSadha tarIke upayogI nirmANa thAya che. meiotic sterility. bane che. ardhasUtrI vaMdhyatA. Melilotus alba Medic. Przell Meiwa kumquat. Fortunella 43121412420131. M. indica (L.) All crassifolia nAmanI mULa cInanI sadA- (Syn. M. parviflora Desf.). Relrahita vanaspati, jene suvAsita phaLane methI; pajAba ane uttara pradezamAM ziyALu sura thAya che. pAka tarIke ugADavAmAM AvatI ane pazune Melaleuca leacadendron L. kAje. ghAsacArA tarIke ApavAmAM AvatI vanaparI nAmanuM maLa osTreliyAnuM paNa ahIM spati. M. officanalis (L.) Lamk, vADa banAvavA mATe ugADavAmAM AvatuM ghAsacArAne prakAra. jhADa, jenAM pAna ane DALakhAmAMthI bA5- Melimis. Adelimis ininuiflora P. zIla tela nIkaLe che, jene upayoga jaMtujana Beauv. mULa AphrikAnuM cina tela tarIke, khAsa karIne macchara mAravA mATe sravatuM eka prakAranuM ghAsa, jene prANuo For Private and Personal Use Only
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Meliola... 357 Mendel utsAhabhera Aroge che. tenuM charA jevI garama ane sUke havAmAna anukuLa paDe vAsa dharAvatuM tela jaMtuna che ane che. alpa bheja ane sUrya prakArathI taDaAsAmamAM maleriyA mATe javAbadAra bUcanA zakarA dravyane sArA vikAsa enephilIsa mAdA maccharane dUra rAkhavA thAya che. m. fly. Dacus cucurtene upayoga karavAmAM Ave che. bitae Coq.; D, ciliatus Loew. Meliola butleri. khaTamadhurA phaLamAM nAmanuM taDabUca, keLuM, kAkaDI, dUdhI, paga nIpajAvanAra jaMd. paravaLa ane kArelA jevAM phaLamAM paDatuM Melissa officinalis..mULa purepanI jaMtu, jenA pAMkha vinAnAM bhi kiMmatI zAkIya vanaspati, je khAdya sAmagrIne phaLane kerI khAya che. savAsita banAvavA mATe upayogI bane Melophagus opinus. sastana che, jenuM tela sugaMdhI dravya banAvavA prANIo ane pakSIone vaLagatI eka ane pINane suvAsita banAvavA upayogI prakAranI mAkha. bane che. Melothria heterophylla (Lour.) Melittology. madhamAkhane lagatI kITa Cogn. anaMtamULa nAmane bhUstarI, vijJAnanI eka zAkhA. melliferous, ke ArahI vele. je bhAratabharamAM thAya madhavALuM, madha dharAvatuM, madha ApatuM. che, jenAM pAna ane phaLa khAya che. M. mellow. narama, nAka, rasadAra, pAkuM madenaspatana (L) Cogn. caNaka(phaLa). (2) sArI rIte pakava baneluM (phaLa). cIbhaDI nAmanI vanaspati melting point. galana biMdu. m. soil. meTA pramANamAM huM masa eTale khAdamATIvALI, jhaDapathI bhUke thaI member. zarIranuM koI aga ke tene kaI bhAga. (2) vanaspatine koI viziSTa jatI jamIna. bhAga. Melocanna bambusoides Trin. n: membrane. kalA, tvacA. (2) kaI (Syn. Bambusa baccifera Roxb.). prANu ke vanaspatinuM pAtaLuM paDa, tvacA khAsI TekarIomAM thatuM tarAI vAMsa nAmanuM ke pezInuM AvaraNa. (3) koSa ke ekaghAsa, je caTAIe, TepalA-TelIo kaSI sajInuM pAtaLuM AvaraNa. (4) ane kAgaLa banAvavAnA kAmamAM Ave che. jamIna, rasAyaNe ke jamInane taLie Malochia corchorifolia L. gujarAta pANI zeSAca nahi te mATe mUkeluM plAane tamilanADumAM thato supa, jenAM sTika jevuM alpa pAragamya paDa. pAnanuM zAka thAya che ane prakAMDamAMthI Memecylon edule Roxb. rasA maLe che. (Syn. M. tinctorium Koenig). Melodinus monognus Roxb. aMjana nAmanuM erisA, AsAma, ane suvAsita sapheda phUla mATe bagIcAmAM pazcima bhAratanuM nAnuM jhADa, jenAM phaLa ugADavAmAM AvatA maTe choDa, jenAM khAdya che ane phaLamathI maLatA raMgathI phaLa khAdya che, caTAI ane kApaDane raMgavAmAM Ave che. Melolontha nepalensis Bl. 252. Menacanthus stramineus. $? jananAM pAna ane phaLane kerato kITa DatI ja. melon. 613924. Musk melon Mendel Gregor (1822-1884). eALakhAtuM Cucumis melo L. nAmanuM Adhunika janinavijJAnane pitA gaNAtA vAyavya bhAratanuM phaLa. jene bhejanAte osTriyAne pAdara. Mendelan, phaLa hA2 thAya che, ane jemAM prajIvaka maMDele vikasAvelA janinavijJAnanA e, "bI" ane "sI" rahelAM che, jene siddhAMtane lagatuM. M. genetics. For Private and Personal Use Only
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 358 meningitis menthol meMDele vikasAvelA niyama anusAranuM vRkSa tathA vRkSa-jUthanAM ghanaphaLa, vRddhi janinavijJAna. Mendelism. gregera ane vikAsanuM mApa letuM tathA temAMthI meMDele zuM pele vanaspatio ane prANI- maLatI vividha pedAzone aMdAja kADhanAruM enAM lakSaNenI AnuvaMzikatAne niyama. zAstra. fuqi usld Fishini HH19 Mentha arvensis DC. Hoimes. niSpabhavI lakSaNo, tenAM saMtAnamAM vaMzA- kudIne, je pazcima himAlaya, paMjAba, nugata Utare, tenA guNettaranuM A niyama kumAuM ane gaDhavAlamAM thAya che, jenAM niyamana kare che; menDelavAda. Men- pAnamAMthI nIkaLatA bASpazIla telane upadel's law. meDelane siddhAMta. kega keTalAka prakAranI sigAreTa tathA 1886mAM gregera meDale vanaspatio 52 auSadha banAvavA mATe karavAmAM Ave che. karelA saMkara aMgenA pravegenA pariNAme M. arnensis D.d. var pipevaMzAnugata rIte pachInI peDhImAM UtarI jaascens Holmes. jApAnane phudIne; AvatA janina ke lakSaNa nirdhAraNa saMbaMdhI kAzamIranI vanaspati, jenAM pAnamAMthI tAravelA be siddhAte paikIne eka siddhAMta. kADhavAmAM AvatA bASpazIla telamAMthI A be siddhAMta pakIne eka siddhAMta menthola banAvavAmAM Ave che, jene pRthakatA aMgene che, jyAre bIje siddhAMta upaga zaradImAM karavAmAM Ave che. M. svataMtra cayana aMgene che. A siddhAto longifolia (L.) Huds (Syn. M. anusAra AnuvaMzikatA cokkasa prakAranA syluestris L.). jaMgalI kudIne; mULa niyamane adhIna rahe che. viruddha lakSaNe yuropa ane eziyAnI paNa ahIM uttara dharAvatA pitRtAnI saMtati prabhAvI lakSaNe pradeza ane paMjAbamAM thatI zAkIya vanaspati, dharAvatA pitR jevI haze; jyAre saMkaranA jene upaga suvAsa ApavA mATe karavApariNAme nIpajatI saMtatima bIjI peDhImAM mAM Ave che. sUkAM pAna vAtahara che. je saMtati pedA thaze temAM prabhAvI M. biberita L. vilAyatI kudIne, pitAmahanA 25 TakA, janakajanetA paikInA mULa yurepanI paNa kAzamIra ane paMjAbamAM 50 TakA ane niprabhAvI pitAmahanA thatI zAkIya vanaspati, jenAM pAna suvAsa 25 TakA lakSaNe vArasAmAM UtarI Ave che. AvA upayogamAM levAmAM Ave che, meningitis mastiSkAvaraNazetha pAnamAMthI kADhavAmAM AvatuM tela sugaMdhI nAmane kyAreka ghAtaka nIvaDato roga. kaLe ane sAbu banAvavAnA kAmamAM Menispermum acuminatum Ave che, uparAMta vAyu, UbakA, tAva Lamk. pa. baMgALa ane mAsAmamAM ane zarIrane skUrti lAvavA mATe tene thato rahIzupa, jenI lAMbI ane vALI upayoga karavAmAM Ave che. M. balezakAya tevI DALIo chAparAM chAvavA tathA gium L. mULa yuropanI paNa ahIM TepalA-TepalI banAvavA upayogI bane che. jammu ane kAzamIramAM thatI zAkIya M. cocculus L. kAkamArI nAmane vanaspati, jenA pAnanuM bASpazIla tela khAsI TekarIo, erisA, karNATaka ane sugaMdhI dravya ane sauMdarya prasAdhane malabAramAM thatA bhupa, jenAM phaLa mAchalIne banAvavA upayogamAM levAmAM Ave che. pakaDavA agAu tene bebhAna banAvavA M. spicata (L.) Huds. (Syn. M. mATe upayogamAM levAmAM Ave che; uparAMta oiridis L.). pahADI kudIne; paMjAba, uttara te jaMtuna tarIke tathA dIrdhajIvI rogamAM pradeza ane mahArASTramAM thatI zAkIya vanaupayogamAM Ave che. spati, jenAM pAnanuM tela khAdya padArthone Menopon gallinae. karaDatI ja. sugaMdha ApavA mATe upayogI bane che. mensuration. kSetramiti, vyaktigata menthol. menthola; pIparamiMTa telamAMthI For Private and Personal Use Only
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mercerize 359 mesta meLavavAmAM AvatuM sphaTikIya dravya, je mAna keSa, vibhajyA koSa, vibhAjana zaradInA upacAra mATe upayegI bane che. pAmI vividha aMgenuM nirmANa karatA keSa. mercerize. rasAyaNane upaga m. tissue. vibhajyA pezI, vardhamAna karIne kapaDAne raMgavA mATe taiyAra karavA, pezI. tenuM marsarIkaraNa karavuM. meristele. madhyaraMbhane vanaspatimAne merchandise. vikeyamAla, vecavA eka bhAga. mATenI cIja-vastuo. Merremia. vitifolia (Burn f.) Merchuba. nAja ke zAkabhAjI. Halier f. nAvalI nAmanI vanaspati. mercurial ointment, 30 TakA mesarch. malma raMbha, AdyadArUvAhinI. pArAne banAvelA malama, je jane aMkuzamAM mesentery. AMtra-yujA; aMtaraMgAne levA mATe upayogI bane che. mercuric temAM paNa khAsa karIne AMtaraDAne temanAM chloride. pArAnuM bAIklorAIDa phUga, sthAnamAM goThavelA rAkhanAra gaDI, jemAM maccha2, aLasiyAM che. jevA sajIne nalikA ane cetA AvelAM hoya che. niyatraNamAM rAkhavA upayogamAM levAmA meso - madhya, aMtariyALa, vacagALAnuM, AvatuM rasAyaNa. mercurous chlo- madhyavatI arthasUcaka pUrvaga. ride. kemala, eka recaka dravya. mesocarp. madhya phalAvaraNa, phalAvaraNanuM mercury. Hg. saMjJA dharAvatuM rAsA- madhya paDa. (2) ThaLiyAvALA phaLanuM jA, caNika tattava, pAre, je vividha auSadhio mAvAvALuM ane khAdya madhya paDa. ane jaMtunAzaka davAo banAvavA mATe mesochite. madhya stara. upagamAM levAmAM Ave che. mesLacotyl. madhya bIja patra. Meriandra benghalensis Benth. mesoderm. 019 274 249 4* eka zAkIya vanaspati, je mULa ithiye vaccenuM bhraNaye paDa; madhya carma, madhya piyAnI che paNa bhAratabharamAM badhe ja tvacA. ugADavAmAM Ave che ane tene upayoga mesomorphic. madhyarUpI. raseI kAmamAM thAya che. mesophilic. madhya tAparAgI. mericarp. vezamapheTI phaLane eka mesophyll. madhyapaNuM, madhyapezI parNa, bIjavALe bhAga. parNanI harita mRdutaka pezI. Merino. merine nAme oLakhAtI gheTAnI mesophyte. mAbhida. (2)sAdhAraNa eka olAda; jenuM gheTuM beThI daDInuM, bhejathI samazItoSNa AbehavAmAM thatI senerI pagavALuM ane cAra IMca jeTalA vanaspati. lAMbA resAvALuM Una bApe che. A mesosperophyll. madhya bIjANuparNa. elAdanA gheTAne osTreliyA, dakSiNa mesotherm. madhyama prakAranI AbeAphrikA, amerikA I. sthaLee ucheravAmAM havAmAM puSkaLa pANImAM thatI vanaspati. Ave che. (2) ucca ane nigna AbohavAnA merismatic. BSa ke khaMDomAM vibhA ekAMtaraNamAM UgatI vanaspati. jita banatuM ke alaga thatuM. mesozoic age. madhyavayuga. meristem. 434204 420, (aeusrull, mesquite. Prosopis juliflora(Sw.) sarjaka koSa samudAca nirmANazI, sakriya D.C. (Mimosa juliflora (Sw.). kaSa vibhAjanane zakatha banAvatI taruNa honey locust, Kabuli kikar H. pezI. (3) varSanazIla sthAne para dekhAtA nAma dharAvatuM madhyama kadanuM vRkSa, je vividhatA pAmatA kaSa. merstema- aneka prakAranI jamInamAM thAya che. tic. Camiloy-4204. m. cells. 46. mesta. ell, *04181; Hibiscus can For Private and Personal Use Only
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Mesaa 360 metapbase nabinus L. nAmanI taMtuvALI vanaspati, jene upalabdha zakti paNa kahevAmAM Ave jenA tatunAM deraDA, mAchalAM pakaDavAnI che. prANI jene upayoga karI zake jALa, kenavAsa ane guNapATa banAvavAnA tevI tene kherAka levAthI maLatI zaktimAMthI kAmamAM Ave che. khAMDa bharavA mATenA maLamUtra dvArA kharcAtI zaktinI bAdabAkI kothaLA banAvavA tene rANanI sAthe mizra karIne zaktinuM mApa meLavI zakAya che. karavAmAM Ave che. A vanaspatinAM pAna, metacercaria. kRminI DimbhIya kumaLAM praha ane phaLane svAda khAte avasthA, jemAMthI bIjI DimbhIya avasthA hoya che. bI dudhALAM Dhorane khAvA mATe nIpaje che, je chevaTanA piSaka mATe saMkrAmaka ApavAmAM Ave che. bane che. Mesua ferrea , nAgakesara, nAga- metachromatins. vicAmAvasthAmAM ca, nAgezvaraca nAmanuM pUrvAhimAlaya, koSakendramAMnA gherA raMgakaNe. AsAma, pa. baMgALa, pazcimaghATa, keraLa metacyclic. anucakrIya. ane AMdAmAnamAM thatuM jhADa, jenAM phUla metagenesis. peDhInuM ekAMtaraNa. ane puSpakalikA sai darya prasAdhana banAvavA metal. dhAtu. metallic bond. mATe upayogamAM levAmAM Ave che. tenAM dhAtvIya baMdhana. m. cation. dhAtvIya suvAsita chaMchAM ezikA bharavA mATe dhanAcana. upayogI bane che ane phaLa khAvAnA kAmamAM netaldehyde. gokaLagAya ane anya Ave che. bInuM tela sAbu ane UMjaNa sajIvone AkarSavA mATe vAparavArmA AvatuM banAvavA upayogamAM Ave che uparAMta tenI 2-3 TakA jhera, je esITAlDIhAIDanA dIvAbattI banAvavAmAM Ave che. tenuM kASTa sphaTikIya palimara hoya che. thAMbhalA, relavenA salepATa ane pula metamere. zarIramAM eka sarakhA banAvavAmAM upayogI bane che. aneka khaMDomAne eka khaMDa. meta-. sAthe, saha, pazca, arthasUcaka metamorphic rocks. rUpAMtarita pUrvaga. zaila; vikRta khaDake; pRthvInAM halanacalana, metabolism. cayApacaya. (2) jIvaMta dabANa ane garamInA pariNAme jalakuta kemAM thatI rAsAyaNika prakriyAone ane Agneya khaDakenA vividha ghaTakamAM saravALe, jenA pariNAme kherAkanuM jIvana. thatAM parivartanathI banate khaDaka. retiye rasamAM parivartana thAya che uparAMta zarIranI paththara kavATajha eTale kAcamaNimAM rUpAMtara pravRtti mATe te zakti saMgraha mATe anA- pAme che. kAMpa ane mRdAnA paththaranA sleTa mata dravya pedA kare che ane nakAmAM dravyanuM zaila bane che. cUnAnA paththara parivartana utsarjana kare che. cayApaca prakriyAmAM tenuM pAmIne kelsAITa ane Arasa bane che. ghaDataranuM kArca caya kahevAya ane vighaTananuM grenAITane nIsa zela bane che. metakArca apacaya kahevAya che. jya, ash morphose. parivartana, rUpAMtaraNa. rAkha cayApacaya. me, basal mULa metamorphosis. rUpAMtara, paricayApacaya. n, basal rate of vartana. (2) bhraNa avasthAmAMthI pukhtAmaLa cayApacayane da2. m, carbohy- vasthAmAM prANI praveze tyAre tenA rUpa ane drate zaka dravyanuM cayApacaya. m. saMracanAmAM AvatuM parivartana; eka saMracafat medIca athavA carabI dravyonuM cayA. nAnuM bIjI saMracanAmAM thatuM parivartana. 4414. m., protein lain sooloi metaoestrum. WbHE $14. cayApacaya.metabolite cayApacaye pedA metaphase. bhAjanA, madhyAvasthA: karelA prA. metabolizable en- kASavibhAjananI eka avasthA, jemAM raMgaergy. cayApacayanA hetu dharAvatI Uja; sUtra viSuvavRttIya taLamAM goThavAya che. A For Private and Personal Use Only
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir metaphloem 361 Metroxylon... avasthA bhAjanettara avasthAnI pure- metha. rabI ghAsacAra. gAmI . methallyl chloride. CH=C metaphloem. anudArUvAhinI, prAtha- (CH) = CH3C1 sUtra gharAvatuM, mika dArUvAhinI. jamIna ane anAjane dhumADo ApavA metaphosphate fertilizer. mATe upayogamAM levAmAM AvatuM rAsAyasAdhAraNa eNsiDa phosphaTa ane suparaphopheTa Nika saMyojana. karatAM POnI vadhAre TakAvArI dharAvatuM methanesulphonyl luoride. khAtara, CH-SOF sUtra dharAvatuM pAdapagraha metaplasm. nirmANaka dravyavALA mATenuM dhumADe ApavAnuM dravya. chavarasane bhAga. methi. methI. methra. sAmAnya metastasis. aMganA eka bhAga parathI methI. bIjA bhAga pratyenuM daihika kArca, reganuM methionine. prANuo mATe Avazyaka pAragamana, (2) sajIva AtmasAta kare te e gaMdhaka I. dharAvate eka emine daramiyAna rAsAyaNika saMyojanonuM bIjAmAM eNsiDa. thatuM parivahana. meth kalai. maTha. metastrongyles. phephasAMmAM paDatuM methoxychlor, Dichloronme (H. Metastrongylidae. $21.4i thoxyphenyl trichloroethane kRminuM kuLa. Metastrongylus nAmanuM kalerInayukta hAIDrokArbana jaMtukta abri. DukkaranA phephasAmAM jovAmAM AvatuM dravya, je DIDITInI sAthe saMbaMdha dharAve che. kRmi. A prajAtinAM IMDAmAM lagabhaga pUrNa methyl broide. CH Br sUtra rIte vikaselA bhraNa heca che ane te dharAvatuM ati jherI dhumADo ApIne jaMtune paSadanA zarIranI bahAra sevAya che; AmAM nAza karatuM dravya, jene vAyu havA karatAM vacagALAnA padanI garaja aLasiyA pUrI 3.3 bhAre che. pADe che. methyldemeton. yazimetasystox. metasystox. 74438214 4229 methylene blue reduction jANatuM dravya, 0, 0-dimethyl-O-2- test. mithilIna yUne sUcaka tarIke ethylmercaptoothyl thiono- upayoga karIne dUdhanA jIvANu guNanI phosphate. kArbanika-phopheTa ejana, karavAmAM AvatI kaseTI, jema jema sisTakasa karatAM e cho jherI che, ane je mIthilIna lya raMga badale tema tema sapheda mAkhI, melemasI ane ItaDI mATe jIvANunI saMkhyA vadhAre thAya che. vaihika jaMtunanI garaja sAre che. methyl formate. dhumADe ApavAnuM metatarsus. prapadA;i AMgaLIo jaMtuna dravya. ane gulphAsthi vacceno bhAga. methyl red. keliphorma daMDANa jevAM metaxenia, anuparAga prabhAva. (2) keTalAka jIvANunuM vargIkaraNa karavA raMjakanA braNa ane bhraSanI bahAra rahelA bIja rAsAyaNika sUcakane karavAmAM Avato ane phaLa para parAgane thate pratyakSa prabhAva. upaga. metazoa. bahukelI prANI. Metriesna circumdata. nAmanuM zakkarimeteorological. havAmAna viSayaka. cAmAM paDatuM jaMtu. meteorology. havAmAna vijJAna, metritis. garbhAzaya zetha, garbhAzaya para mosamavijJAna; vAtAvaraNamAM thatI bhautika Avate seje. prakriyA tathA zilAvaraNa ane jalAvaraNanI Metroxylon sagu Rottb. (Syn. saMkalita prakriyAonA abhyAsanuM vijJAna. M. rumphis Mart.).sA nAmanuM UMcuM For Private and Personal Use Only
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Mettupalayam 369 microbe tADanuM vRkSa, jenI sAme kAMjI khAdya che. maskovAITa abarakha e abarakhane Mettapalayam. nIlagirimAM thatA eka prakAra che, je sapheda ane pAradarzaka baTATAne prakAra. hoya che; jyAre megneziyama abarakha athavA Mewati. rAjasthAnamAM pazcima avara bATAiTa abarakha tene bIjo prakAra che ane bharatapuranI DhoranI eka olAda, ane te kALu hoya che, je mRdAnI racanA jenAM prANI majabUta paNa narama svabhAvanAM mATe upayogI che. hoya che ane te bhAre kheDakArya ane bhAra. micell. upasUkSma, sphaTikamaya, bahu vahana mATe upayogI bane che, AvIya saMracanAnuM ekama, je koSanI Mexican groundcherry. mULa dIvAla banAvatI pUrNa aNuomAMthI racAya mekisakonuM TAmeTA jevuM phaLa. M, husk che. merella. juo micell. metomato. mULa mekisakonuM TAmeTA jevuM celle. juo micell. michai. gulAbI gari, kAMTALe gariye; Mexican linaloe. Bursera Ipomoea muricata (L.) Jacq; penicillata (Sesse & Moc. & (Calonyction muricatum G. Don). DC.) B. delpechhapum Poiss.). nAmanI uttara pradeza, madhyapradeza, pa. baMgALa nAmanuM dakSiNa bhAratamAM thatuM eka jhADa, ane bihAramAM thatI zAkIya vanaspati. jenAM sugaMdhIdAra phaLamAMthI tela kADhavAmAM Michelia champaca L. caMpaka, pILe Ave che, je sugaMdhI dravya, khorAka caMpe, rAyaca, sonAce, svarNacapaane pINune suvAsita banAvavA upayoga- kAdi kuLanuM meTA bhAge da. bhArata, pazcimamAM levAmAM Ave che. ghATa, AsAma ane pa. baMgALamAM ugADavAmAM Mexican poppy. dArUDI, pILe AvatuM moTuM jhADa, jenAM phUlamAMthI kADhavAmAM Balet; prickly poppy, Mexican AvatuM tela sugaMdhI dro banAvavAnA prickly poppy, Bharbhand, Arge- $1471 94171 2418 8. M. fuscaia mone mexicana L. 6. Caral dial Blume. ex Wall. (Syn. M. vALe varSAyu bhupa. kAMTALA prAvaramAM asaMkhya figo (Lour.) Spreng). svarNabI AvelAM hoya che. caMpakAdi kuLanuM AsAma, pa. baMgALa ane Meyna laxiflora Rosyns (Syn. karNATakamAM thatuM eka jhADa, jenAM pAna Vangueria spinosa Hook f.). sigArane vIMTALavA mATe upayogamAM levAmAM puMDarika; pa. baMgALa ane dakSiNa bhAratamAM Ave che. thata khAdya phaLane supa. micorrhiza. jene artha phUgamULa thAya mhote. koza. (2) baLada ke baLadanI che, phUga-kavaka jALa ane keTalAMka jhADa ke jeDInI madadathI kUvAmAMthI pANI kheMcavA supanAM mULanI sAthe sahajIvana paNa kahe mATene cAmaDAne banAvele koza; A mATe vAya che. keTalAka prakAranA nAiTrojananuM dhAtunA banAvelA kezane paNa upayoga piSada vanaspati avazeSaNa karI sahajIvanamAM karavAmAM Ave che. eka ja baLada madadamAM sahAyabhUta bane che. heca to 30-40 phUTa UMDuM pANI kheMcI micro-. sUkSma arthasUcaka pUrvaga. zakAya che, paNa 50 phUTa ke tethI vadhAre microaerophilic. sUmavAtajavI UMDuM pANI kheMcavA mATe be baLadanI (sajIva). jarUra paDe che. microbe. sUkSmajIvANu, sUma sajIva, miasma. saMkrAmaka ke kharAbavAsavALa sUkamANu. microbial. sUkSma jIvone vAyu. lagatuM. m. activity. sUramajIvI kriyA. micas. abarakha. poTAza abarakha athavA m.insecticide. jaMtune nAza karavA For Private and Personal Use Only
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir microbiological... 363 micro-nutrients mATe regotpAdaka sUkSma sajIvone karavAmAM koSa dIvAlanA selyulesanA AdhAranuM Avate upayoga jene vizeSa hAnikAraka upasukSmadarzI sUtra sadaza ema. (3) UnanA nathI; A viSathI vanaspatine koI jherI nAnA kAMtavAmAM AvelA resA asara thatI nathI ane upayogI jaMtuone microfilaria (e.va.). microfite binahAnikAraka che. m. proces- lariae (ba.va.)phAI leriDa parajIvI ses. jamIna ane anya dravyane tarIke oLakhAtA keTalAMka goLakRminAM sudhAravA mATe sUkSmajIvonI sakriyatA nAnAM, a5kava svarUpe, je sastana prANIane temane paDato prabhAva. enA lehI ke pezImAM parajIvI tarIke microbiological population. rahetAM hoya che. mUhamajInI saMkhyA. microbiolo- microfora. sUkSma pu. (2) sUkSmagist. 34EUR404(astion. Micro- darzakanI sahAya vinA joI na zakAya tevI biology. sUmajIvavijJAna, sUma lIla, phUga, jIvANu, kiraNakavaka jevA jIvANunA abhyAsanI vijJAnanI eka vanaspatinA bhAge. (3) kaI pradezathI zAkhA. bhinna evA cekasa sthAnanI vanaspati. microcephaly. laghuzISatA; eka microgamete. laghuyugmaka, ladhujanyu. zArIrika vikRti. microgametangium. sUmamicrochemical. sUkSma rasAyaNa. janyudhAnI. microgametocyte. microclimate. sthAnika paryAvaraNanA ladhu yugmajanakANu. microgamekAraNe sAmAnya havAmAnamAM thatA pheraphAra. tophyte. sUkSmajanyujanaka. (2) ghaNA nAnA vistAramAM vAtAvaraNa, microinjection. sUma aMtaHkSepa. pheraphArane kama. Micromeria capitellata Benth. micrococcus. nAnA, goLa jIvANu kumAu, deharAduna, choTAnAgapura, bihAra, keSanI sAmAnya prajAti. pazcimaghATa ane nIlagirinI sauraNika microconidia. sUkSma alagI bIjANu, vanaspati. apUrNa phUganA nAnA bIjANu, je sAmAnya micrometabolic, alpa pramANamAM rIte judA bIjANu AvaraNamAM ke judA cayApacayika. samaye pedA thAya che. micrometer. taddana nAnA padArthonA Microcos panicalala L. (Sin, laMbAI, pahoLAI i.ne atyaMta ce kasAIGrenia microcos L.). Asara nAmanuM pUrvaka sUkSmadarzaka i.nI sahAyathI mApavAnuM AsAma, 5. baMgALa ane karNATakamAM thatuM sAdhana. nAnuM jhADa, jenAM pAna sigArane viTALavA micromutation, sUkSma utparivartana. khapamAM levAmAM Ave che. micron. mAIkrona. (2) bIjANu, jIvANu, microelements, alpamAtrAmAM meda gela, mATInA kare che. jevA sakSma jarUrI banatA khanija tA, virala tara. piMDenuM mApa levA mATenuM ekama, je mi. all micro-nutrients. mITarane eka hajArame, eka IMcane pacIsa microendemic. sakSama ke ceDA hajAramo ane eka mITarane dasa lAkha pramANa sthAnika (ga). bhAga che. micronized sulphur, microevolution. ladhu utkrAMti. 10 mAIkrona karatAM nAnA kadanA vanamicrofauna. sUkSmadarzakanI madada vinA spatinA rogomAM chaMTakAva tarIke upayogI joI zakAya nahi tevAM prajIvo ke kRmio banatA gadhakanA kaNo. jevA sajI. micronucleus. ladhusUkSmakendraka. microfibri. sUmatatu. (2) kASThamAMnI micronutrients. sUkSma poSaka For Private and Personal Use Only
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir microorganism 364 middle ta; virala piSakata jevA nAnI viSama bIjANuka vanaspatinA nirmANa thata mAtrAmAM jarUrI banatAM ADIna, kebA- be prakAranA aliMgI ekaguNita bIjANa 98, tAMbu, jasata, veneDiyama jevAM svA- paikIne nAne bIjANu. (2) parAgaraja dhyakAraka dravya (3) laghubI jANa mAtRkoSanA be ardha microorganism. atyaMta sUkSma sUtrIbhAjana (samasUtrIbhAjanathI paNa) sajI, dvArA nirmANa thatA cAra kaSa paikIne microparasite. kevaLa sUkSmadarzaka eka keSa, je kevaLa narajanya dhAraNa kare vaDe ja joI zakAya tevA ladhu parajIvI. te janyujanaka. m. mothercel. Micropedology. jamIna vijJAnanI sUkSma jIvANu mAtRkoSa, jemAMthI anya eka zAkhA, je jamInanA daLanI sUkSma keSanuM nirmANa thAya tevo koSa, je racanA, gaThavaNI ane khanija saMyojanane parAgamAtRkoSa tarIke paNa oLakhAya che. abhyAsa kare che; sUkSma bhUmi vijJAna. microsporogenesis. an olmasa micropores. pANInA pravAhane pUrNa - janaka; ladhu bIjANuvikAsa. micropaNe aTakAve nahi to paNa tene bhUmimAM sporophyll. purajotpAdaka paNuM, UtaratI vakhate aDacaNarUpa thAya tevA parAgarajotpAdaka paNe, laghubIjANu parNa. sUmaraMdhro. microstructure of soil. or the micropyle. aMDadvAra, bIjAMDakAra, ke mRdAnI sUmaracanA. bIjadvAra, aMDachidra, bIjaraMdha. (2) parAga- microtechnique. sUkSma prakriyA, nalikA aMDAzayamAM pravezI zake tevuM sUkSma pravidhi. chidra. (3) aMDa5DamAMnuM raMdha, je dvArA Microtermis obesi, zeraDImAM paDatuM zukrANu sAmAnya rIte aMDAzayamAM pravezI jaMtu. zake che. (4) mUlaka ane bIjanAbhi microthermic tree. ThaMDI AbevaccenuM chidra. (5) aMDakamAMnuM chidra, je havA ane TUMkI vRddhi mesama sahya karanAra pAchaLathI bIjAvaraNanuM raMdhra bane che. jhADa. microscope. 245 $ 9813 51216 Microtoena insuavis (Hance) madadathI narI AMkhe vigatapUrvaka dekhI Prain ex Dunn (Syn. M. zakAya te rIte kaI vastune vistArI zake comosa Prain). eka supa, jenuM tevuM sAdhana; sUkSmadarzaka sAdhana. micro- bASpazIla tela sugaMdhI dravya banAvavA scopic. sUma, sUmidarzaka, sUkSmadazIya; upayogamAM levAmAM Ave che. sUkSmadarzaka sAdhananI madada vinA narI microzoospore. sUkSma cala bIjA. Akhe vigato joI na zakAya teTaluM sUma. mid-bloom. jhADane praphullita banavAne m. count, sUkSmadarzaka sAdhanane upa- madhya samaya. yoga karIne dUdhamAM rahelA jIvANu jevAM mid-brain. madhya-mastiSka, madhya dravyanI saMkhyAnI sIdhI gaNatarI. m. magaja. particles. 246Hollm. plant. middens, or thatHi igal $ (41204 phUga ke lIla jevI sUkSma vanaspati. banatAM aLaziyA jevA sajIvo jevuM utsamicrosome. ladhu ke sUkSma deha, zarIra. rjita thatuM dravya. microsporangium. ladhu bIjANu middle. krama ane gaNatarImAM raheluM ghAnI aligI nAnA bIjANu ke ladhu vacaluM. (2) Dherane jaTharane pradeza. m. bIjANune nirmANa karatuM dvitIya prajanana capacity. prANIomAM jAMga ane aMga, je sapuSpa vanaspatimAM parAgAzaya khabhA vaccenA vistAranuM parimANa, je haiya che. microspore. laghu bIjANu, cAre ke khANane UMcakavA i.nI kSamatAnuM For Private and Personal Use Only
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir middling 365 milk sUcaka che ja. ear. madhyakarNa. m. tatu AkAranI phUga. (2) vanaspatinI lamellar. madhyapaDa, madhyapaTala, prathama eka prakAranI rogAvasthA, jemAM regapAdaka kevakalA. (2) koSakendranA vibhAjana bAda kA2ka vanaspatinA rogagrasta bhAga para koSakendranI trAkanI madhya 5TInuM sthUlana AvaraNa banAve che, A AvaraNa cAdara thayA bAda A keSakalAnuM nirmANa thAya AkAranuM, bhUkArUpe ke sapheda hoya che. che, pAchaLathI kASTakamAMthI tenI paripUrti Miliusa pelatina (Dunal) Hook thAya che. m. man. vastuonA utpA- f & Thoms, uttarabhArata, AsAma, dakanI pAsethI tenA upabhoktA pratye erisA, trAvaNakora ane AdhrapradezamAM vastuo pahoMcADanAra madhyaga athavA thatuM jhADa, jenA kASTanAM ojAranA hAthA, vacale vepArI. M. White York- pharnicara, vastuo peka karavAnAM khAM shire. DukkaranI olAdane eka prakAra, I. banAvavAmAM Ave che ane jenAM phaLa jenAM prANI majabUta hoya che, je jaladI khavAya che. prauDha bane che. AyAta karavAmAM ApelI milk. dUgha. (2) baccAMnA peSaNa mATe anya jAto karatAM te TavAmAM sArAM rahe sastana prANIonI mAdA tenI dugdhagraMthiche ane sthAnika jAtinI sudhAraNA karavAmAM mAMthI strave tevuM sapheda ke malAI raMganuM pravAhI. te upayogI bane che. (3) baccAne janma ApavA agAunA middling, traNa kaTi paikInI bIjI 15 ane janma ApyA bAdanA 5 divasa keTi. middlings. ghauM daLavAmAM jarUra pramANe vadhAre divasane bAda karatAM judA paDatA jADA kaNe. eka ke vadhAre gAyane pUrepUrI dehIne midge. macchara karatAM nAnuM, pANImAM meLaveluM dugdhagraMthinA strAvanuM pravAhI, jenA vRddhi pAmatuM ane prANInuM lehI cUsatuM mahattvanA ghaTakamAM pANuM, carabI, kesIna, jaMtu, je keTalAMka kRmi mATe vacagALAnA enyUmIna, glebUlIna, lekasa, piSadanI garaja paNa sAre che. dugdhazarkarA, rAkha ane prajIvakone samAveza midget. atyaMta ladhu vyakti, vAmana, thAya che. e ja pramANe ochAvattA pramANamAM viguja. A ghaTake anya prANuonA dUdhamAM heca mid-rib. madhya zirA. che. (4) keTalIka vanaspatioe stra midriff. udarapaTala. rasa ke pravAhI. (5) gAya ke anya koI minonette tree. medI. mino- sastana mAdAnA AMcaLamAMthI dehIne kADheluM nette vine. zobhAnI eka vela. pravAhI. me, adulterated apamigration. sthaLAMtara. (2) tuM, mizrita dUdha, bheLaseLa kareluM dUdha. havAmAna, khorAkanI upalabdhatA anusAra chilled ThAreluM dUdha, n, condepakSIo, jaMtuo, mAchalIonuM vatana choDI nsed saMghanita kareluM dUdha. jo, bIje javuM. (3) vanaspatinuM navI bhUmi ke separated malAI kADhI lIdheluM dUdha, vistAramAM khasavuM. migratory sapareTa dUdha. me, whole pUrNa-malAIlocust. 414192 ; Locusta usaj st. m. cistern. 511401 migratoria L. nAmanA pILAza paDatAM AMcaLane bhAga, AMcaLanI sAthe joDAyeluM ghaNAM rAjamAM chUTAM chUTAM jevAnAM AvatAM nalikAvALuM vivara m. cooperatIDa. tive society. dUdha sahakArI maMDaLI. milch. pAlatuM, sastana prANIo paikI m. distribution. dUdha vitaraNa. dUdha ApanAra ke dUdha mATe pALeluM (prANI). m. dry. AMcaLamAMthI chellAM TIpA sudhI m, cow. dudhALI gAtha.. dUdha kADhI levuM. m. duct. dugdhanalikA. mildew. Uba; vanaspati para thatI m. fat. duneha, dUdhamAM raheluM cara. For Private and Personal Use Only
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir milk 366 millets bInuM dravya; dUdhamAM sUmagAlamAM avala- sure. dUdhanuM dabANa. . record. bita rIte rahetA gelaka ghaTake, je pratyeka dehelA dUdhanI rAkhavAmAM AvatI nedha, dUdha gelaka kalAthI Avarita hoya che ane je noMdhapatraka. m. sample. dUdhane namUne. 27 phe. uSNatAmAne ke velavavAthI ghanarUpa m. secreting granules, dugdhabane che. m. fever, parturient strAvI kaNae. m. s. tissue. paresis, parturient hypocalcaemia, AMcaLamAMnI gelIya pezI; duSpasAvI pezI. partinient aboplexy i. nAmathI oLa- m. secretion. 5787019. m. khAte baccAne janma ApyA pachI gAya, serum. carabI ane kesIna vinAnuM dudha. bheMsa ke bakarIne thato roga, jemAM rogagrasta m. shed. grAma vistAramAMthI dUdha prANI pUrNa rIte ke aMzata: bhAna gumAve ekaThuM karI, jyAMthI zaherI vistArone che ane tenAM AMcaLanA pAchalA bhAgane dUdha pahecADavAmAM AvatuM hoya te sthAna. laka thAya che. m. filter. dUdhane m. solids. curier MeNA 0416 gALavAnI gaLaNI, dUdha nisyadaka. jI. karatA rahetAM tenAM ghana dra . m. fish. Chanos chanos 114-11 212 stage. paripakava avasthAe pahoMcavA phUTa sudhI vadhatI sAmAnya dariyAnI mAchalI. agAu dUdha jevuM banate dANAne ga2. m, fistula, -mAMcaLathI dudhavAhinI m. stone, ati UMcA tApamAne garama dvArA thAunI aMdara sudhI 5he te traNa karatAM dUdhamAM thatA 5rathara jevA ghanabhAga, ke cIra. m. How. eka divasa, eka m. strainer. dUdha gALavAnI gaLaNuM. aThavADiyuM ke eka mesama daramiyAna m. sugar. dugdhazarkarA, aMgrejImAM dudhALA prANIe ke tene samagra jaze jene lekaTasa kahe che. m. teeth. Apele dUdhane kula jaththa. m.forma- dudhiyA dAMta. (2) sastana prANIomAM tion. duSpanirmANa. m. heater, UgyA bAda paDI jaI kAyamI dAMtane sthAna dUdhatApaka. m. hormones, dUghanA ApanAra zarUAtanA dAMta. m. thistle. nirmANa mATe javAbadAra aMtaHstrA, je dUdhI; varSAyu zAkIya vanaspati. m. vein. brahmagraMthinA agra khaMDa dvArA athavA aMDAzaya, 84 Rial. m. weed. Euphorbia nalikA hita graMthi, adhivRkka graMthi ane prostrata nAmanI bI pedA karatI vanajarAyuthI paNa sUve. tene traNa samUha spati. m. wells. sastana prANInA bane che. esTejanita (oestrogenic), dUdhanuM sthAna, je tarapha tene paDakhAnI stanagraMthijanita (mammogenic) ane baMne bAjue zirAo jatI hoya che. duzvajanika (lactog nic). m. of milking animal. dUdha ApatuM - lime kaLIcUnA (keziyama okasAIDa)mAM dudhALuM prANI. m. cow. dUdha ApatI pAchuM meLavavAnA aMte vilaMbita banatuM dudhALI gAya. sapheda dUdha jevuM dravya, je jaMtuna che ane milled rice. DAMgaranAM phetarA-chotarA jene joLavAnA kAmamAM levAmAM Ave che. kADhI lIdhelA-kaDelA cokhA. m. figment. 8421 91H 19di milleped. 241074416 HIPN. raMjaka dravya, jemAM mukhyatve kereTIna ane millets. nAnA dANAvALI anAja ane lekaTaphalevIna hoya che. lohImAMnA 2jaka- ghAsacArA tarIke upayogI banatI juvAra, ko, vaMzAgata guNa ke prANIne khavaDAva- bAjarI, makAI jevI vanaspati. me, vAnI paristhitinA kAraNe dUdhanAM A bulrush bAjarI. m, common raMjaka dravyanuM nirmANa thatuM hoya che. jI. co. my finger rAgI. jo, plasma. dUdhamAM carabI ghaTakathI Italian kAMga, kodarI. my little. bhinna evuM tenuM pravAhI ghaTaka. m. pres- sAme. For Private and Personal Use Only
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Millettia... 367 mineral Millettia auridulala Baker ex khAtara mATe upayogamAM levAmAM Ave che. Brandis. hiMdImAM gaja nAme oLakhAtuM M. dulci. vilAyatI abalI, M. uttara bhArata, uttarapradeza, paMjAba, madhya juliflora. mULa da. amerikAnuM madhyama pradeza, bihAra, Azva pradezanI kASTIya kadanuM jhADa. M. lebheck L. zirISa, ArahI ghAsacArA mATenI vanaspati, jenAM rastAnI bAju para UgatuM sarva sAmAnya mULane bhUke Dhera paranAM jaMtune mAravA vRkSa, jenAM pAnane cAra bane che, ane mATe karavAmAM Ave che. M, oualifolia te cA ane kephInA bagIcAmAM cho. Kurz. aMgrejImAM Moulmein rose- ApavA vAvavAmAM Ave che. kASThanuM pharnigood tarIke oLakhAtuM, vIthi mATe cara bane che, uparAMta te ImAratI kAmamAM ugADavAmAM AvatuM vRkSa. M. pachycarba paNa levAmAM Ave che, gharanA AMtarika Benth. eka vanaspati, jenAM mULa suzobhana mATe paNa zirISanuM kAcha upayogamAM jherI che ane te mAchalI ane pakSIone levAmAM Ave che. M. leucophloea jhera ApavA vaparAya che. (Roxb.) Willd. 2121 442 64millimetre. mITaranA eka hajAramAM vAgI pAnavALuM vRkSa M. odoratissima. ane eka IcanA pacIsamAM bhAganuM mApa. kALe zirISa, zebhAnuM vRkSa. M. budica millimicron. mAInane eka L. lajAmaNI, bhUstarI zobhA mATe hajAra bhAga. aal. M. rubicaulis Lam. 913 mATene cheDa. milling stolovine 93910 (ful. m. quality. chaDyA vinAnI DAMgaranA kula Mimusops eleng L. berasalI. uttara bhArata, pazcima bhArata, da. bhAratamAM jaththA ane tene chaDaDyA bAda sAMpaDelA cokhAnA jaththAnI TakAvArI.. thatuM suvAsita jhINAM phUlanuM jhADa. phUlanI mALA banAvavAmAM Ave che ane temAMthI Millingtonia hortensis L.f. 117 attara paNa kADhavAmAM Ave che. pAkAM camelI nAmanuM UMcuM ane vIthi mATe vAvavAmAM AvatuM vRkSa. phaLa khavAya che. M. hexandra Roxb. million. dasa lAkha. biraNI nAmanuM gujarAta, dilhI, madhya pradeza, mahArASTra ane vyAdhrapradezamAM thatuM milo. 97912, Sorghum vulgare khAdya phaLanuM jhADa. M. kauki I. var. subglabrescens 144412 70701 khiraNa nAmanuM uttara bhArata, Abrapradeza vRSTi sahana karanAra, DhecArA mATenI ane malabAramAM thatuM kha gha phaLanuM jhADa. vanaspati, je lAla javAra tarIke paNa M. lilloralis Kurz. eka vRkSa, jenI oLakhAya che. chAlamAMthI raMga maLe che. milt. sastana prANIomAM plIhA, anya Mina lobata Cers [Syn. QuapRSThavaMzIonuM tevA ja prakAranuM aMga ane moclu lobala (Cers.) House; Hlasekolai 1991. milter. 38! Ipomoea lobata(Cerv.) Thello.). makavAnI avasthAmAM nara malyamAchalI. maLa mekisakAne, paNa ahIM zabhA mATe mimicry. anukRti, cALAM. vela. Mimosa amara. (Roxb.). lAleI; mine. dara karavuM, vanaspatimAM dara banAvI sukA pAnakhara jaMgalanuM dakhaNa, karNATaka vanaspatine khAvI. (2) dara. (3) khANa. ane da. kAnaDAmAM 1,000 mITara sudhI mineral, khanija; akArbanika rAsAvadhatuM jhADa; jenuM kASTha baLataNa ane caNika tatva athavA sayAjana. (2) saiddhAMojArAnA hAthA banAvavA upAgI bane tika rIte cekasa rAsAyaNika 2canA che, ane sukAyelAM pAna sAbu tarIke ane dharAvatuM samAga kudaratI akArbanika dravya. For Private and Personal Use Only
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir minim 368 mirtenga... (3) dravyanuM akArbanika lakSaNa. m, banatuM kRSikArya kheDANa. primary mULa-prAthamika khanija. minnowmIThA pANInI kAya ke kApa m, secondary uttarajAta - dvitIyaka karatAM meTI na banatI mAchalI. khanija. m. acid. khanija ala. minor. ladhu, alpa. m. elements. m. decomposition. khanija nAITrojana, phosphorika eNsiDa ane peTAza apaghaTana. m. elements. jamIna, jevAM traNa prAthamika Saka tatta vanaspati ane vanaspatija pedAzanA sivAyanAM, vanaspatinI vRddhi mATe AvaakArbanika ghaTaka. (2) dravyane akArbanika caka paNa alpa pramANamAM joItAM tAMbu, prakAra. m. hardness. Moh's jasata, keziyama, megneziyama, berAna scale. gharSaNa ke lisoTAne avarodha ane megenIjha jevAM tara. m. fokaravAnA khanijanA guNadharma jANavA mATenI rest products, gauNa vanya peTAza. mohanI kaseTI, je khanijanI kaThi- (2) ImAratI lAkaDAM sivAyanI vanya natAne AMka darzAve che. m. matter, pedAza, jemAM cAmaDAM kamAvavA mATenAM khanija dravya. kArbanika dravyanA pRthakkaraNamAM dro, sAo, taMtuo, vAMsa, netara, nIpajatuM akArbanika dravya jema ke ghAsacAre, guMdara, rALa, madha, lAkha, baLavAnA pariNAme nIpajatI rAkha. m. ghAsacArA sivAyanuM ghAsa, ane sugaMdhita mixture. lavaNa, cUnAne paththara, kASThane samAveza thAya che, m. plant phosapheTa, ladhuta jevAnA saMyeAjanathI food elements. juo minor oladi 11215. m. oil. 14474 elements. 27 70% or 21 $1$$slufr fornien Minorca. Redfaced Spanish. maLatuM tela, khanija tela. m. salts. nAme paNa oLakhavAmAM AvatAM bhUmadhya khanija kSAra. m. soil. khanija dra- samudranA pradezanAM moTAM, sapheda ane kALAM vALI jamIna, jemAM 20 TakA karatAM ochA raMganAM IMDAM mUkatI maradhInI olAda. kArbanika dravya hoya che, athavA eka phUTanI mint. kudIne. Mentha longifolia jADAI karatAM ochI jADAInI kArbanika (L.) Huds (M. Syluestris L.). paDavALI jamIna. mineralization. nAmanI suvAsita vanaspati. khanijIkaraNa. (2) koI kArbanika saMyoja- minus farm income. kheTa namAM chUTAM paDelA tavanuM upalabdha prakAramAM darzAvatI kRSijanya Avaka. sUkSma sajIvanA vighaTanathI thatuM parivartana. Mirabilis jalapa L. gulabAsa; Minerology. khanija vijJAna. vAyavya himAlaya, pa. baMgALa ane maNiminim. TIpuM. ekama pravAhIne 60 puramAM thatI zobhAnI vanaspati, jenAM bhAga, bIne bhUke, sauMdarya prasAdhane mATe upaminima. niniSTha. minimal. yogamAM levAmAM Ave che ane skUlamAMthI atisUkSma, ochAmAM ochuM, alpiSTa. lAla raMga maLe che. pAna khAI zakAya che. minimum. upalabdha bananuM ochAmAM miracidium. ramila bhraNa athavA ochuM, nyUnatama. m. efficient unit. kRminAM IMDAMmAMthI nIkaLatuM Dimbha. nyUnatama kAryakSama ekama. m. price. mirage. mRgajaLa. nyUnatama - ochAmAM ochI kiMmata. m. mire. paMka, kAdava, bhInI jamIna - mATI. temperature. 21524 24H4H Mirror carp. Cyprinus carpio noMdhavAmAM AveluM eAchAmAM ochuM uSNatA- var. specularis nAmanI sAmAnya mAna. m. tillage. jhaDapI aMkuraNa kApe mAchalIne eka prakAra. zna 2121 0041 43 HT 219743 mirtenga. Proiiwin scrratis For Private and Personal Use Only
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir misappropriation 369 mix (Wall. ex Colebr). (Bursera m. karela. Cyclanthera pedata serrata Wall ex colebr.). 114. Schrad. lllHdj quis 2013. m. AsAma, bihAra, orisAmAM thatuM khAdya neem. kaDhIne suvAsita karatAM pAnavALe phaLadhArI vRkSa. mITho lImaDe. m. nimboche. mITha misappropriation. ucApata. lIMbu. m. pat. eka prakAranuM paNa miscarriage. kasuvAvaDa, akALa mitosis. samasUtra vibhAjana, sama prasUti, garbhasrAva. vibhAjana, sUtrIbhAjana. (2) eka prakAranuM miscellaneous type fowl. kendrakanuM vibhAjana, jemAM raMgasUtro anuIMDAM, mAMsa ke baMnenI garaja sAratuM na laMba rIte ke dAtaNanA phaDacAriyAnI mAphaka he tevuM maravuM UbhA vibhAjana pAmI alaga thAya che ane miscibility. mizraNacatA, be dravya duhitA athavA anujAta kendraka tarIke khAsa karIne be pravAhIone parasparamAM temanuM punardhaTana thAya che ane pratyekamAM bhaLI javAne - mizra thavAno guNa. mis- janakakeSakendranI saMkhyAsama heya che. cible. mizraNaya. A samasUtra vibhAjananI prathama bhAjana, mist. dhummasa. (2) vibhAjananI sarasa bhAjanA, bhAjanettara ane pUrNAvasthA avasthAvALA deyamAna kadanA pravAhInA evI cAra avasthA hoya che; ardhasUtrIkaNa, je chaMTakAva mATenuM dravya banI zake bhAjanamAM duhitA koSakendramAM ardha che. (3) pRthvInI sapATInI pAse Ava- raMgasUtra hoya che tethI bhinna A samalaMbita avasthAmAM rahetuM pAradarzaka pANI- vibhAjanamAM duhitA koSakendramAM samabheja, ghummasa. m. blower. Te saMkhyAmAM raMgasUtro heca che. mitotic mist sprayer. m. sprayer. division. 2424247 Camiod. concentrate sprayer, mist blower, Mitragyna parvifolia (Roxb.) drift sprayer, air blast sprayer Korth. (Syn. Stephegyne parvii. nAmathI jANItuM phUganAzaka ke jaMtuna folia Korth.).kadaMba, dhArAba nAmanuM dravyane chAMTavA mATenuM sAdhana, je phUga - bhAratamAM thatuM vRkSa, jenI chAlanA resAnAM nAzaka ke jaMtudata dravyanA jhINA jhINA deraDAM banAvavAmAM Ave che, ane jenA aMza banAvI, jhaDapI gativALA pavana kASThanuM pharnicara ane kRSi ojAro banApravAhamAM prasArI de che, je pANInI sAthe vavAmAM Ave che. bheLavavA 20-30 TakA jeTalI zaktivALuM mix, sUtra. (2) be ke vadhAre dravyonuM drAvaNa bane che. viziSTa hetu mATe banAvavAmAM AveluM mites. ItaDI. Acarina zreNInuM aSTa- mizraNa. (3) vanaspati ke prANuonuM pAda jaMtu, je saMdhipAda samudAyanuM havA saMkarane ke aMta:prajanana karavuM. mixed. chatAM vibhinna kheDemAM tenuM zarIra vahe- mizra. m. breeds. mizra olAda; cAyeluM hotuM nathI. A jaMtu vanaspati vibhinna olAdanA saMkaranathI pedA thatI ane prANuo para parajIvI jIvana gALe prANuo ke pakSIonI mizra olAda. che ane cAmaDInA vividha raMgonuM kAraNa m. cropping. eka ja jamInamAM bane che. temAM traNa jAtio che ane te eka sAthe be ke tethI vadhAre pAka maraghA - batakA para parajIvI jIvana vAvavAnI paddhati; AmAM eka mukhya ane gujAre che. miticide, ItaDI mAravA bAkInA gauNa pAka hoya che. A paddhatimAM mATe perAthiyana jevuM banAvavAmAM AveluM ekAMtara pAka paddhati jevA phAyadA heya rAsAyaNika dravya ke rAsAyaNika saMjana. che, jemAM pUrNa pAka niSphaLa jatA hAni thatI mitha, mIThuM. m. kaddu, keLuM. nathI, jamInane sAre upayoga karavAmAM For Private and Personal Use Only
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org mobile Ave che ane khArAkI ane dhAsacArAnAM dravyeAnA saMbaMdhamAM kheDUtanI AvazyakatA saMtASAya che. m. fertilizers. mizra khAtarI. (2) cokasa pramANamAM be ke tethI vadhAre khAtaronuM mizraNa; juduM juduM khAtara vAparavA karatAM vadhAre samatAla rIte AvuM khAtara chuTaka chuTaka karatAM vadhAre sArI rIte UNapane pahu McI vaLe che. AvA mizraNamAM traNe traNa pASaka dravyanA samAverA thAya che. m. flow pump. siMcAI mATe pANI meLavavAno paMpa. m. rice cultivation, mizra DAMgaranI khetI. m. societies. mizrita khaMDaLIe. mixibility, mizratA, mizraNakSamatA, mizraNIyatA. mixture. mizraNa, be ke tethI vadhAre dravyenuM mizraNa. mobile. cala, kratuM. m. demon stration. pharatuM nidarzana, m. nutrient. cala peSaka tattva. m, soil colloids. savatA pANInI sAthe sAtha pharatA hoya te rIte nya mRta mATInA kalila, mobilise. pravrutta karavuM, kAme lagADavuM, jamAva karave mobility. gatizIlatA, caliSNutA. m. of labour, majUronI gatizIlatA. mobil oil, mebila tela. (ra) vAhano ke yaMtronA saMcAlanamAM vaparAtuM tailI drazya. moco. tAmilanADumAM ugADavAma! AvatA dIrdhAyu kapAsanA cheDa, jenuM rU hAthe kAMtavAmAM vadhu upayegI nIvaDe che ane kapAsiyAmAMthI tene sahelAIthI chUTuM pADI 370 zakAya che. modal length, cekasa rUnA namUnAmAM raisA athavA taMtunI adhikatama laMbAI, jenuM mApa IMcamAM darzAvavAmAM Ave che. modan. keraLanI sUkI khetI paddhati. model farm, Adarza phArma. mode of farming. kRSipaddhati. modification. rUpAMtara, parivartana, pheraphAra, sudhAraNA, modified leader. phaLajhADanI eka vizeSa prakAranI uchera paddhati, jenAM madhya akSanA bhAgane Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir moist vagara aDacaNe pahelAM cAra ke pAMca varSa mATe vadhavA devAmAM Ave che, tyArabAda pArzvIca zAkhAene khullI madhyama padhdhati anusAra vadhavA devAmAM Ave che, pariNAme vRkSa vistAra pAme che ane tenA pratyeka bhAgane sUrya prakAza maLI zake che. A paddhati jamarUkha, sapharajana ane aMjIranA jhADanA saMbaMdhamAM anusaravAmAM Ave che, jemAM jhADanA bhAga viziSTa rIte vRddhi sAthe che. m. 1. shoot. parivartita agrapraaha. m. live virus. kudaratI pASadamAMthI viSANune pasAra thavA devAmAM Ave che, jethI te tenI rageAtpAdakatA gumAve che, paraMtu utpAdana mATe jarUrI pratipiMDA tathA rogane saMvedRzIla hoya tevAM prANIomAM rogapratirakSA, pedA karI zake che. m. mean, parivartita-rUpAMtaritasudhAreluM mAdhya. m. stem. sAdhAraNa TAra prakAMDathI bhinna evuM kaMdamULa, bhUstarI vanaspati jevuM prakaDa, modifier. rUpAMtarakAraka. mogha. hAramAM khI vAvavA mATenuM ejAra, jemAM 3thI 4 phUTa lAMkhI vAMsanI naLI hoca che, jenI Toce chidrovALuM lAkaDAnuM cAlu ke gaLaNI heca che, jemAM hAthethI khI AravAmAM Ave che, va sanI naLInA cheDA dezI haLanA pAnAnI aNinI AgaLa hoya che, hAthathI cAsa banAvatI vakhate pyAlAmAM hAthathI ArAyela khI cAsamAM paDe che ne e rIte khI vavAca che. moha. mahuDDA. mohair. aMgArA bakarAMnA caLakatA vALanA lAkhA tAMtaNe, AvA tAMtaNAnuM banAveluM kApaDa. mohua. e moora fat. moi, khetarane samatala banAvavA mATe vAparavAmAM AvatuM dAdarA AkAranuM lAkaDAnuM AAra. For Private and Personal Use Only moist. bhejayukta, zrAdvaitavALuM. m. gangrene. jIvANunA saMkramaNathI thatuM pezI mRtyu. m. mash. pANI
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mokha 371 molybdenosis dUdhathI bhajavavAmAM AvatuM gAtuM. (2) weight. grAma aNu vajana. ghoDAne khAvA mATe ApavAmAM AvatI caNI. molars. kinArIvALA ke geLa cAra ke moisture. vAdratA, bheja. (2) game kherAka daLavAne anukUlita thayelA prANunA te vanaspati ke prANImAM rahelA bheja athavA dAMta. (2) dADha. pANInuM kula pramANa (3) rAsAyaNika molascake. kAkavImelAsIsa; rasa sAjanamanA pANIne bAda karatAM, jamIna- kI lIlA zerInA cA ane talanA mAMthI upalabdha banatuM ke maLI zakatuM na paLanA mizraNanA khaMDa-jemAM khanija hoya tevA pANInuM kula pramANa. (4) pazu mizraNane paNa umeravAmAM Ave che. A AhAramAM ke anya prakAranA khorAkamAM prakAranuM mizraNa herane khavaDAvavAmAM Ave pANane ghaTaka. (5) bASpa ke varALa i. rUpe che. molasses. kAkavI; khAMDa cheDA jaththAmAM raheluM pANI ke anya pravAhI. banAvI lIdhA pachI avazeSa rahetuM m, capillary kezAkarSaNane bheja. sthAna pravAhI, jene upayoga methileTeDa m. determination. 2015 - spiriTa, pAvara Aukehela, madyAkIya bheja nirdhAraNa. m. equilibri- pINa, kizva, herane khorAka I. banAum point, AdratA-bheja tulyAMka. vavAmAM thAya che. (2) game te vanaspatinA m. equivalent. jamInamAM rahelA 2sane niyaMdana karyA bAda banatuM si25pANIne ja , jene sUkI jamInanA cAsaNI jevuM tatva. (3) goLanI rasI. vajananI sAthenI TakAvALImAM darzAvavAmAM mole. chachuMdara; naLAkAra labu, TUMkI Ave che. jamInanI bhejagrAhyatA jANavA pUchaDI ane nAnAM aMge ane tIkSNa mATe prayogazALAmAM A vastu nakkI karI dAMtavALuM jamInamAM dUra karIne rahetuM aLa2514 3. m. holding capaci. zimAM ane jaMtunAM Dilsa khAtuM sastana ty. AdratA dhAraNa karavAnI kSamatA H100. m. cricket. Gryllotalpa m. penetration. (942115 $922116 africanaPal-Beaur nAmanuM khetaramAM bAda keTale UMDe sudhI pANI pahecI zake dara banAvatuM, baTATAnA kadane kerI khAtuM che te ghaTanA. m. percentage. ovg. sUkI jamInanuM vajana ane temanA pANIne guttara, sUkI jamInanI TakAvALI gaNAya molecular. aNu saMbaMdhI, AvIya; kaI paNa dravyane aNu aMgenuM, -ne lagatuM. 3. m.-retantive soil. @en TakAvArImAM pANIne dhAraNa karavAnI molecule. aNu, bhautika dravyane jamInanI kSamatA, jene AdhAra mATInA paramANunA sUkSmasamUhe. rAsAyaNika kalila pramANa para rahe che. retIvALI guNadharmo gumAvyA vinA koI paNa dravyanuM jamIna karatAM mATIvALI jamInamAM vadhAre vibhAjana karatA pariNamatuM tenuM nAnAmAM pramANamAM pANI rahI zake che. m. nAnuM svarUpa. m, drainage melahaLa stress. AdratAnuM baLa. dvArA jamInamAM khullI nAnI dvArA pANIne m. ten sion. senTimITaramAM 5NInA ekama nikAla karavAnI paddhati. staMbha dvArA darzAvavAmAM AvatuM jamInamAMnA mollusc. Mollusca samudAyanuM mRda pANInuM baLa. eka hajAra senTimITara eka zarIra ane kavacadhArI prANI. vAtAvaraNIya tanAva barAbara thAya che. molybdenosis, melibaDenama nAmanA AdratA tanAva rAsAyaNika tattvanI viSAktatA. molymokha, jaMgalI kArelAM. bdenum. Hlou Bra (Mo-04) molar. malAra; grAmANu-liTara. m. mAyana tarIke avazeSAtuM vanaspatinuM solution, grAma aNu drAvaNa. m. sUkSma khAdya tattva, je ubhecaka taMtramAM For Private and Personal Use Only
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir momentum 372 monochasial upayogamAM Ave che. ane vanaspatimAM te naLIrUpa bane tevI rIte potAnA ja taMtuonI upacaya ane apacaya pratikriyA kare che. sAthe joDAyelAM (puMkesara). te sahajIvI ane asahajIvI nAITrojana monandrous, eka puMkesarI. sthirIkaraNa mATe Avazyaka che. keTalIka monarch. eka sUtra. vanaspatie A tattane vadhAre paDato money crops. tamAku, telIbiyAM, saMgraha kare te te jherI bane che. jI. kapAsa, zeraDI i. jevAM rokaDiyA eTale deficiency.vanaspatimAM melibaDenamanI vadhAre maLatara Ape tevA pAka. paNathI upasthita thatI avasthA, jethI Money maker. madhyama kadanA vahelA tenI vRddhi kuMThita bane che, pAnanI pezI pAkatA pekananA nAmanA kASThaphaLane eka sukAI jAya che. kebI, keliphalAvara, prakAra. baTATA, leTayusa i.nI Taca sukAI jAya mongrel. ajJAta olAdanuM prANI ke che. m. poisoning. Dhera, gheTAM, vanaspati. (2) saMkara pedAza. m. seed. bakarAMnA rAkamAM melibaDenama ApavAthI saMkhyAbaMdha jAta ke prakAranuM vAvavA mATenuM temane caDatuM jhera, pariNAme temane bI, je zuddha ke eka ja prakAranuM nathI hotuM. 2ktakSINatAne roga thAya, atisAra thAya moniiform. mAlA kAra. ane tenuM mAdA prANu dUdha ochuM Ape. monkey bread tree, gorakha momentum. vega, gatimAtrA. AMbalI, rUkhaDe; Adansonia digitata Momordica amara Roxb. sUkA . nAmanuM zItaLa pINAM bane tevuM, deraDAM mizra pAnakhara jaMgalanuM vRkSa. M. balsa- banAvavAnA resAvALuM, kAgaLa banAvavA mina L. jaMgalI kArelAM, gujarAta, upagI, aMta:carma dharAvatuM dIrdhAyu jhADa. paMjAba, daherAdUna ane AMdhrapradezamAM thatI m, nut. juo ground nut. m. zAkIya vanaspati. M. charantia L. pod. vilAyatI zirISa. kArelAM nAmanI ArahI zakIya vanaspati, je mon0-. eka, ekaluM, ekala arthasUcaka bhAratamAM badhe ja thAya che ane jenAM phaLa pUrvaga. eTale kArelA zAkamAM khAvAmAM Ave che. monoacidic. ekAmbika, eka M. cochinchinensis Spreng 24704cllu. (Syn. M. mixta Roxb.). 413. mono-ammonium phosph. kArelAM nAmanI bhAratamAM thatI zAkIya ate. zuddha avasthAnAM 12.17 TakA vanaspati, jenAM phaLa khAdya che. M. pherika eNsiDa gharAvatuM khAtara tarIke cylindrica L. eka AreDI varSAyu upagamAM AvatuM eka rasAyaNa; jene vanaspati, jenAM kAcAM phaLa khAvAnA kAmamAM khAtaramAM upayoga thAya che. saMjana Ave che. M. dinica Roxb ex khAtaramAM 11 TakA nAiTrojana ane 48 wild, kAMTALIvela, eka zAkIya TakA pherika eNsiDa hoya che. ArohI vanaspati, jenAM phaLa-kaMkoDAnI monobasic. eka beIjhavALuM. zAkabhAjI thAya che. M, mixta Roxb. monocarpellary. eka strIkesarI. vADa kArelA nAmanI zAkIya vanaspati. monocarpic. ekajavAra phaLa mApIM. tuberosa Cogn (Syn M. ne- phalita thaIne marI jatuM. monocacymbalaria Fenzl ex Naud; rpous. all monocarpic. Luffa tuberosa Roxb.). 1819104 monocephalous. as 2007, 24's ane tAmilanADumAM thatI khAdya phaLanI Teca athavA eka zIrSavALuM phaLa ke aMDAzaya. zAkIya vanaspati. (2) eka zIrSa ke chatrakavALuM phUla. monadelphous. ekaguchI, ekaw monochasial. eka zAkhAvALuM. mo For Private and Personal Use Only
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir monochlamydeous 373 monopolistic... nochasium. eka zAkhA. [, karAvavAnI prathA. monochlamydeous. eka dalapuMcha. monohaploid. eka ardhasaMkhyaka, monochromatic. eka raMgI. monoclinic. badhAja pakSe asamAna monohybrid. eka saMkara, eka ja hoya ane jemAM eka tira hoya te lakSaNamAM jenA pitRo bhinna hoya. eka natAkSa (AkAra). monolepta signata. tamAku ane monocotyledon. eka bIjadala, aLavInAM pAna khAnAra kITaka. ekadalI, ekadalI vanaspati, eka bIjapatra, monolayer. eka stara, eka starIya, eka aMtya bhaNIya bIjapatravALI AvRta monolith. eka akhaMDabhUmi paricchedikA, bIjadhArI vanaspati. A vanaspatinAM monolocular- eka keTarIya. pAnane sAdhAraNa rIte samAna parNavinyAya monometric. eka mitIya; laMbAInAM heya che ane tenAM puSponA traNa bhAga sarakhA ane parasparane laMba akSavALuM. 14 3. monocotyledonous. monomolecular adsorpti. eka bIjapatrI (vanaspati). on. eka aNavIya adhizeSaNa monoculture. varSovarSa eka ja monomorphic.ekarUpI, eka akAjamInamAM eka ja pAka levAnI paddhati, rIca. (2) vikAsa daramiyAna pitAne jemAM ghauM ane DAMgara vAvavAmAM Ave che. AkAra ke svarUpa nahi badalanAra. monomonocyte. akhaMDa kezeSa zvetakaNa. morphous, juo monomorphic. monocytic, akhaMDa keSavALuM, jemAM mononucleate. eka pheSa kendrI. meTA, aMDAkAra athavA khAca dharAvatA mononucleareka koSakendra dharAvatuM keSakadravALA zvatarakta keSa heca che. monopetalous. eka daLI. (2) eka monodactylous. eka aMgulika. (2) ja naLImAM joDAyelA daLavALuM. eka AMgaLI, kharI ke naheravALuM. monophagous parasite. eka monoecious, ubhayaliMgI, eka ja ja yajamAnAmAM sImita banatuM parajIvI. vanaspatimAM nara ane mAdA to hoya monophylactic. eka akSI, eka to paNa A to judAM judAM puSpomAM ja udbhava sthAnavALuM. hoya che. monophyllus. ekapatrI, eka paNa monoambryonic mango. kerInI eka parNaka dharAvatI (vanaspati), eka ja be jAtiomAMnI eka jAti, jenA paNa gharAvatI (vanaspati). goTalAmAM eka ja bhRNa heca che, jethI monoploid. eka guNita, eka sUtrIya temAMthI eka ja cheDanuM nirmANa thAya che. ekakIya. (2) raMgasUtranI joDI paikInuM eka mon0estrus. eka madakAlIya; eka ja raMgasUtra dharAvanAra sajIva ke kaSa. varSa ke prajanana kALamAM eka ja vAra monopodial. zs 248114. monoAvatI madanI avasthA. podium. eka prakArane zAkhA vinyAsa, monogastric. eka jaTharIya. jemAM aMtya kalikAmAMthI mukhya akSavRddhi monoglucoside of delphi- pAme che, jyAre pArve akSanI vRddhi nitin dimethyl ether. drAkSa sakriya hotI nathI. eka mukhya ke prAthamika jevA phaLanA raMga mATe javAbadAra saMkula akSa, jemAMthI badhI ja mukhya pALIyA kArbanika rasAyaNa. zAkhAone vikAsa thAya che. monogynous. eka ja strIkesara monopolistic market. IjArAdharAvatuM, eka ja strIkesarAgavALuM. mono- zrita - IjArAvALu bajAra. monopoly gyny. eka ja mAdAnI sAthe yugmana scarcity. IjArAjanya achata. For Private and Personal Use Only
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir monopterous 374 morbidity monopterous. keTalIka vanaspatimAM mATe ugADavAmAM Ave che. A vanaspatinuM eka ja pakSadhArI (bIja). phaLa narama garavALuM, anenAsanA jevI monosaccharides. eka zaza suvAsa dharAvatuM, mIThA ravAdavALuM hoya che. dra. (2) saraLa zarkarA jemAM penTAjha Monstreueuse de Mezel. adha(C-Ho-Os) ane hekajhasa (C, mosamI, lAMbA gherI lAla chAla, resAvALuM -Hp-0%)ne samAveza thAya che. cerIphaLanI eka jAta. monosaturated. eka saMtRpta. montane. parvatIya, parvata para rahenAra. monosomic. eka strI, eka gaNita (2) parvatIya (deza ke pradeza). m. reisUtrakAya. (2) yogya pUTaka tarIke eka gasUtra on. parvatALa pradeza. vinAne kikIya sajIva. Monthan. Bankel, Khasadia with monospermous. eka bIjavALuM Kanchkela ityAdi nAme paNa oLakhAtAM monostelic. eka makaraMbhI. gujarAta, keraLa, tAmimanADu ane mahAmonostichous. eka stara ke eka rASTramAM thatAM pILI chAla, mIThA gaLavALAM, paMktivALuM ke te anusAra goThavAyeluM. rAMdhavAmAM upayogI banatAM keLAne eka Monotheca muscatensis A.DC. prakAra. paMjAbamAM thatuM khAdyaphaLanuM jhADa. monticule. nAnI TekarI. (2) javALAmonothecous. eka vivarIya, eka mukhI prasphaTajanya TekarI. (3) prANInA keTarIca. zarIra para thato nAne Dheko. monotonous. eka rAga. montmorillonite eka prakAranuM monotrophic, eka ja prakAranA phUla khanija; jalIya elyuminiyama silikeTa. para jatI (madhamAkhI). (2) eka yajamAna monumental output. 2497[lu paSada. pedAza. monotypic. eka pratikAya. mooli. mULe. monovalent. eka saMjaka. moonlower. dudhiyA kalama nAmanuM monoxenous parasite. pUrNa Ipomoea alba L. (I. bona-nox vikAsa meLavavA mATe eka ja piSadanI L). nAmanI zebhA mATe ugADavAmAM AvazyakatA dharAvato parajIvI. AvatI vanaspati, jenAM pAna khAvAnA monostylic. eka dArUka. kAmamAM Ave. monozygot. eka yugmaka, mono moong. maga. zygotic twins.it's Yo Hoy ossi. moong-phali. 70140n. monsoon. dakSiNa eziyA, temAM paNa moonj. muMja. khAsa karIne hiMdI mahAsAgaramAM bhejavALI Moore. ekananaTane eka prakAra. havAvALI Rtugata pavane vAca ane morai. karNATaka ane 5. baMgALamAM va5varasAda lAve; naiRtya ane IzAnanAM rAtI DAMgaranA ghAsanA de2DAmAMthI banAva mAsa. tratyanI ane IzAnanI cAma-vAmAM AvelI cekhA saMgharavAnI TopalIsAnI mosama. m. climate. mA- morain. himaDha, himArA ghasaDAI sAnI AbohavA. m. plough. AvatAM dra. comAsAnuM haLa. morass, kaLaNa ke bhejavALI jamIna. Monstera deliciosa Liebm. moratorium. *-eqim Hinal (Syn.M. lenea Koch.). amara phaLa samaya. nAmanI mULa madhya amerikAnI paNa ahIM thatI morbidity. 2SNAvasthA. (2) reganI khAdyaphaLanI ArohI vanaspati, je zobhA avadhi. For Private and Personal Use Only
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mordant 375 mosquito... morrdant. raMgasthApaka. ke bAhya AkAra aMgenI jIvavijJAnanI Moretan Ray Ash. yukelipTasane eka zAkhA. (2) bhUmivijJAna, jamInanA eka prakAra. saMstara, jamInanI paricchedikAmAM tenI Morinda angustifolia Roxb. goThavaNI i.nA abhyAsanI zAkhA. (3) dArUharidrA, vanahaLadara; AsAma, khAsI jamInanAM bhautika aMge, svarU5 i. aMgenuM TekarIo ane sikkimamAM thate bArahI zAstra. my soil bhUmi AkAravidyA, supa, jenAM mULamAMthI pILo raMga maLe che. mortality. mRtyu, maraNa. (2) jaMtu M. brack ala Roxb. zetura. erisA, AkramaNa, roga, anAvRSTi, pUra, pavana i.nA 5. baMgALa, rAjasthAna ane AMdAmAnamAM kAraNe vanaspati ane prANuonuM peTA thatuM eka jhADa, jenAM mULamAMthI maLatA pAyA para nIpajatuM maraNa. (2) cokkasa lAla raMga linana ane TepalA-TopalIone samayamAM thayelA mRtyunA da2, mRtyunI saMkhyA. 2014171 $1471 241241 2419 3. M. mortgage. Gial. m. indebtedcitrifolia L. zetura; himAlaya, dArji- ness. giranA kAraNe pariNamatI hiMga, kaMkaNa ane AMdAmAnamAM thatuM jhADa, phaNagastatA. jenAM mULa ane kUlamAMthI maLatA pILe Morus acidosa Grif. zetUranuM jhADa, ane lAla raMga kApaDa raMgavA mATe upaya. jenAM pAna rezamanA kIDAne khorAka bane gamAM levAmAM Ave che. M. linctoria che. M. alba. L. sapheda zetUra, mULa Roxb. bihAra ane madhyapradezamAM thatI cInanuM paNa ahIM paMjAba, uttarapradeza, vanaspati, jenAM mULamAMthI lAla raMga maLe kAzamIra ane vAyavya himAlayamAM thatuM che, jene upaga linana ane UnI. jhADa, jenAM phaLa-zera khavAya che ane kASThavastuo raMgavA mATe thAya che, jenAM kAcAM mAMthI hekInI lAkaDIo banAvavAmAM Ave phaLanuM zAka karavAmAM Ave che. 3. M. australis Poir (Syn. Moringa oleifera Lamk. (Sy1. M. acidosa Griff; M. indica M. pterygo: perma Gaertn; auct. non L.). zetUra, jenAM pAna Guilandina noringa L). saragavAnuM rezamanA kIDAne kherAka bane che ane phaLa nAnuM jhADa; jenI siMga-saragavAnuM zAka eTale zetUra khAvAnA kAmamAM Ave che. banAvIne khAvAmAM Ave che; ane tenAM M. nigra. L. kALo zetUra-M. rubra, bImathI kADhavAmAM AvatA telano upayoga lAla zetura. M. serrata Roxb. saMdhivA ane najalanA dardomAM karavAmAM pazcima himAlayamAM thatuM zetUranuM jhADa, jenAM Ave che, tenuM kASTha sutarAu kApaDanI phaLa khAdya che ane pAnane cAre bane che. milenA zaTala banAvavA upayogI bane che. mosaic. vanaspatine game te viSANaMorning glory. meniMgaglerI janya roga, jemAM tene dekhAva kAbaracItare nAmanuM jhADa. thAya che. morphia. mephiyA, aphINanuM Alka- Mosambi. mosaMbI; vepArI dheraNe leIDa, je mAdaka dravya che ne tene upayoga thatI agatyanI mIThA phaLanI khetI. phaLa vedanA haLavI banAvavA mATe karavAmAM Ave nAnAthI mAMDIne madhyama kadanAM thAya che. 3. morphine. all morphia. mosquito Culicidae yonej g; morphogenesis. sajIvo ane tenA jenI enephilIsa nAmanI mAdA, manuSya, bhAga ke aMgenA vikAsane ItihAsa, pazuo ane pakSIo pa2 upadrava karI, saMracanA vikAsavRtta. Morphology. temanuM lohI cUse che ane maleriyA nAmane AkAra vivA. (2) vanaspati ane TADhiyo tAva lAge che, tenA karaDavAthI prANIonAM kAryo nahi paNa temanAM svarUpa pakSIomAM baLiyAne rega thAya che, ghoDAmAM For Private and Personal Use Only
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir moss 376 mouldboard mastiSkane rAga nIpaje che; uparAMta te suvAsita nathI. m. culture. mAtA hAthIpagA roganA sajInI vAhaka banI saMvardhana. (2) dUdha ke dUdhanI pedAza, jemAM A rogane phelAvo kare che. cekasa pedAza meLavavA jIvANu mUkavAmAM moss. lIla ane haMsarAja vaccenI Ave che. m. plant. game te vanaspati, rapuSpa vanaspati. (2) bhInI chidrALu jamIna. jenA aMzene prajanana mATe upayoga kara m, peat. kaLaNamAM jovAmAM AvatI vAmAM Ave che. . root. zakkariyAnI lIla. mossy zaNanA resAne lagatuM. mAphaka vAvavA mATe ropavAmAM AvatuM maLa. (2) gharela pakSIne aniyamita kALo raMga. m. tree. mAtR - vRkSa, jemAMthI tenA motes, 2jakaNa. (2) kapAsa levAmAM anya prakAra thAya che. levAmAM AvatA kapAsiyAnA TukaDA ke motia. eka prakAranuM ghAsa, nakAmI vastuo. (3) Unane kacara. mottled yolk. IMDAmAM jovAmAM AvatI moth. phU6. Lepidoplena zreNInuM nizA- eka prakAranI khAmI, jemAM jaradI bagaDelI cara jaMtu, pukhta jaMtune bhIMgaDAMvALI pAMkhe heca che, moTA bhAge garamInI RtumAM hoya che, je pataMgiyAthI bhinna prakAranuM IMDAMmAM AvA prakAranI khAmI thavA pAme che. hoya che, tenA zarIra para bhAre prema hoya mottling kudaratI raMgenI AsapAsa che. ghaNAM phUdAM pAka ane saMgharelA anAjane judA raMganA DAgha; je vanaspatimAM thayelA nukasAna pahoMcADe che. (2) maTha.m, bean. koI prakAranA raMganuM sUcaka che. maTha, Phaseolus aconstifolius acq. mould, phaga, Uba. (2) narI A (Ph. tailobus Wall; Dolichos dekhAya tevuM, sUma, jIvaMta sajIva, je dissectus Lamk). nAmanI pILAM bhejavALI jagyAmAM kherAka para thAya che, phalavALI anAvRSTine sAmane karatI kharipha pachInI avasthAmAM te sapheda, bhUkha, badAmI, kaTheLanI zAkIya vanaspati. ghaNI vAra narama lAge che. 'saDanI hAjarImAM te tene lIlA khAtara tarIke upayoga karavAmAM jhaDapathI vadhe che ane tene garamI Ave che. bhAratanA lagabhaga badhA bhAgomAM ApavAthI ke tene ukALavAmAM Ave te tene ugADavAmAM Ave che, jemAM rAjasthAnane tene jhaDapathI nAza paNa thAya che. pAka AgaLa paDatuM che. mouldy. phUgavALuM, UbavALuM, ubAI mother. mAtA, mAtR. (2) mAdA pitR. gayeluM viSAkatAnA kAraNe Uba vaLe te, (3) molDa - baphUga dvArA AthavaNa je nukasAnakAraka che. jI. egg. iMDAnA daramiyAna vinegaramAM pedA thatuM bleSI kocalA upara ane tenI aMdara Uba ke phUga dravya. m. axis. mAtR-mukhya akSa. lAgI hoya tevuM IMDuM, moTA bhAge IMDAmAM m. block, rogamukta gaNavAmAM AvatI tirADa paDI hoya tyAre phUga ke Uba vaLe che. vanaspatine samUha athavA satya vanaspati; mouldboard. melDabeDa nAmanA jemAMthI vyApArI dhoraNe kalama karI te haLane paMkha je bhAga, je mATIne dvArA vanaspatinuM karavAmAM AvatuM prajanana uthalAvavA ane ukheDavAmAM AvelA mULane m. bulb. mAtRgelaka-kaMda, jenA para pUravAnA kAmamAM Ave che. m. b. ghaNuM zaMku thAya che, jene ugADavA mATe plough. molDaborDavALuM lokhaMDanuM haLa. pratyekane alaga alaga karavAmAM Ave che. kApavAnuM kAma karavA uparAMta te mATIne m. cane. drAkSanI mAphaka zeraDInI uthalAvavA mATe paNa kAmamAM Ave che. zAkhA, jene cAlu vAvavAmAM upayoga baLadanI jeDInI madadathI kupara . 11 ane karavAmAM Ave che. m. cell. mAtRSa. 25, mesTana ane menasUna nAmanA aneka m, clove. paripakava sukAyeluM prakAranA molDaborDa haLane upayoga karavAmAM laviMga jevuM phaLa paNa je laviMga jevuM Ave che. bhInAzavALI paristhitimAM For Private and Personal Use Only
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org moult jamInane khullI karavA mATe zarUAtamAM tenA upayAga karavAmAM Ave che. ghAsapAta ane agAunI meAsamamAM laNI lIdhA bAda jamInamAM rahI javA pAmelA ThUMThAMne ukhADI dATI devAmAM tene upayAga karavAmAM Ave che. lAkaDAnA haLa karatAM mATIne uthalAvavAmAM tenI kAmagIrI vizeSa heAya che, lAkaDAnA haLa karatAM eTalAja samayamAM meDameADaeN huLa A mATe bevaDuM kAma Ape che. 377 moult. pIchAM, vALa, cAmaDI ke ziMgaDAM jevAM bAhya AvaraNAne samaye samaye tyajavA, je pramANe sApa kAMcaLI tyaje tema. (2) zarIranAM vividha AvaraNA tyajavAnI prakriyA, (3) nicana prakriyA. moulting dara varase navuM AvaraNa meLavavA marathI tenAM pIchAMne! tyAga kare tevI tenI dehadharmAMca prakriyA. sAdhAraNa paristhitimAM pahelAM navAM pIMchAM phUTavA mAMDe tyArapachI ja nirmocana rA thAya che. ekavAra jatuM AvaraNa dUra thaI jAya tyAra khAda navuM bAvaraNa pUrepUrI rIte chavAI jAya che. sAra IMDA mUkanAra maradhI tenI AvA prakAranA nirmAcana prakriyA parathI pArakhI zakAya che. sArAM IMDAM mUkanArI marI nirmocananI kriyA meADI zarU kare che. ekavAra saMpUrNapaNe te pIchAM vinAnI ana! mRta banI jAya tyAra bAda te puna: navAM pIchathI sajja bane che. kharAba IMDAM ApanAra maradhI tenA thADAM pIMchA kherave ane meADI iMDAM mUke che. mound. TIMbe, ekAda cheDa ke vadhAre ADanI AsapAsane! Dhera, mATInA thara ke mATInI kinAra. m, building termite. juduM judAM kada ane AkAranA rAphaDA banAvanAra Udhai, jemAM UbhA ane anuprasya khaMDA banAvelA hoya che. m. layering. sapharajana jevAM jhADa saMbaMdhI ajamAvavAmAM AvatI eka yukti, jemAM cheDa 6-8 IMca jeTaleA UMcA Ave tyAre tenI kumaLI DALIone jamInamAM dATI, phUTavA devAmAM Ave che. A pramANe phaeNTelA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only movement prarohane mAtRcheDathI chUTA pADI svataMtra rIte UgavA devAmAM Ave che. mountain apple. Syzigium malacense(L.)Merr. & Perry; Eugenic malaccensis . nAmanA sapharajanane eka prakAra, mountain ebony. kaMcananuM vRkSa; variegated Bauhinia, Kachnar, Bauhinia variegata L. (B. candile Roxb.). nAmanuM madhyama kadanuM jhADa, jenuM kASTha kRSi ejArA banAvavAmAM, chAla cAmaDuM kamAvavAmAM, pAna ane phUla zAkabhAjI tarIke upayAgamAM levAmAM Ave che. kaMcananuM jhADa bhAratanuM eka suMdara phUlajhADa che ane tene vIthi banAvavA vizALa rIte vAvavAmAM Ave che. mountain papaya. Carica cam damarcensis Hook.j. nAmanuM nAnakaDuM khAdyaphaLa ApatuM jhADa. mounting. sthApana, jaDavuM te. mouse (e.va.).mice (ba.va.). uMdaraDuM, uMdara, kRtaMka prajAtinuM prANI. mouth svAccAranAM aMge dharAvatuM zarIranI pachavADe vivara dharAvatAM gaMdhavALuM caNa aMga. m. berrie diseases. me dvAra zarIramAM praveza meLavatA rege, m. parts. mukhage!, m, speculation. menI aMdaranA bhAge nuM nirIkSaNa karavA ke meAMnI sAravAra karavA ke auSadha pIvaDAvavA prANInA mene khelavAnuM sAyana. moveable dam. aMzata: ke pUrNa rIte khelI zakAca tevA prakAranI pANInI ADaza khelavAmAM upayeAgI banatA bhAge mAM daravAjo baMdha karavAnAM sAdhanA ne samAveza thAya che. movement. halanacalana. m., hygroscopic ArdratAjanya halanacalana, gati. m., induced prerita halanacalana. m., nastic vitarAgI gati. m., spontaneous svayaMprerita gati. m., tactic 52prerita gati.
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mow 378 mulberry mow. 4124 48!5g-$14. mower. Mucuna cochinchinensis (Lour.) ghAsa kApanAra yaMtra-sAdhana. A. Cheval (Syn. M. nivea mowra fat Mohua, Maduca Dc). AvaraNa ane lIlA khAtara mATe longifolia (L.) Macb. (Bassia ugADavAmAM Avate pAka, jenI siMga longifolia L). nAmadhArI uttara pradeza, zAka tarIke khAvAmAM Ave che. M. bihAra, AMdhra pradeza, karNATaka, 5. baMgALa, deeringina (Bort.) Merr, mahArASTramAM thatuM mahuDAnuM jhADa, jenAM phUla (Syn. Stizoloban deeringianum eTale mahuDA madyArka banAvavA upayogamAM Bort.), makhakhalI ghAsa nAmanI AvaraNa Ave che. bImAMthI maLatA DeLiyAne tathA lIlA khAtara mATe ugADavAmAM AvatI upaga seImAM karAya che. mULa osTreliyAnI vanaspati. M. gigamoyena. menaphaLa. ntea DC. suMdaravana, AMdAmAna ane mrigal. Cirrhina, mrigala, mori, malabAramAM thatI khAdya bInI vanaspati. naini, mirikali, yerrameen . M. ninea DC. AvaraNa ane lIlA nAmadhArI nAnA mAthAvALI, rekhA jevI ghAsa mATenI vanaspati. M. Drurita lAMbI, lAla manapakSa dharAvatI, 3 phUTa Hook (Syn. M. pruriens Baker. jeTalI lAMbI kApe prakAranI mAchalI. kApaMca nAmanI zAka tarIke upayogamAM mrig bahar. keTalAMka phaLajhADane levAmAM AvatAM phaLanI vanaspati. mud. kAdava. (2) tAje nikSepita kAMpa. khIlavAnI juna-julAInI Rtu. Muehlenbeckia platycadas (F. mutilage. bhalebsa, kaleda. (2) koSa, Muell) Meissn (Syn. Coceoloba keTara ke pheSa dIvAlamAM utpanna thato platyclada F. Muell ex Hook.). zleSI-cIkaNe kArbodita padArtha. mucila eka nAne supa, je mULa selemana TApune genous. zleSI, zleSamaya, cIkaNuM che ane ahIM zebhA mATe ugADavAmAM mucopurulent. zleSma ane paru Ave che. Farsun 2127201 2419. mucosa. Muehlenbergia huegelii Trin. glema kalA, mucous. glema stravatuM, khAdya phaLanI vanaspati. zleSmamaya, zleSma bAvarita, zleSmIya. ja mugani. jhaDapathI UgatI mArehI vela. im. Hischarge. zleSmasrAva, zleSma mura silk. mugA rezamanA kIDAnA jevA cIkaNA dravyane srAva. m. mem- tatane kAMtIne banAvavAmAM AvatuM enerI brane. prANIne pAcana ke zvasana mArga raMganuM rezama. m. s. worm. Anthera ane anya pola aMgane AvaratI pAtaLI ass(Ima. nAmanA megA rezama banAvanAra tvacA, je zlemathI bhInI rahe che. mu- bihAra ane pa. baMgALanA kIDA, je suma cus. kampakalAne sApha, cIkaNekalA ane saulA jhADanAM pAna khAya che. heThaLanI graMthiomAMthI sravate strAva. Mugal ceolaalu. eka prakAranI mAchalI; much. moTA bhAge kArbodita dravya dharA- M. Corsula. mIThA jaLanI eka prakAranI vatuM, eka phUTa jeTalI jADAIvALuM jamInanuM mAchalI. paDa, jemAM vanaspatinA vavazeSa pArakhI muvan.eka prakAranI sahI vanaspati zakAtAM nathI. (2) kehavAnI avasthAnuM mulberry. zetura: uSNakaTibaMdhanuM bhejavALuM chANa ke khAtara. Morus alba, Morus nigra ** mucro. aNi athavA zaMku AkArane Moras rubra nAmanAM jhADa, jenAM phaLa bhAga ke aMga. micronate. tINa eTale zetura mIThAM che ane te khAI zakAya aNivALuM (parNa. (2) kaMTakAgra. che, tene murabe banAvavAmAM Ave che For Private and Personal Use Only
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mulch 379 multiple ane pAna rezamanA kIDAne kheraka bane multinction evaporator. bahuche, je sapheda, yAma ane sAmAnya zeturanAM kArya bASpaka. jhADa tarIke paNa oLakhAya che. m. multicarpellate. bahu strIkesarI. silk, zetaranA rezamanA kIDAne kozeTA- multicellular, bahu kevI. mathI taMtu kADhI kAMtavAmAM AvatuM rezama, multicostate.bahuziri. m.c.palje meTA bhAge karNATaka, 5. baMgALa, mate. bahuziri hasta sadA. tAmilanADu ane kAzamIramAM thAya che. m. multi-factor. bahukAraka. multis, worm. Bombyx mori. nAmanA factorial design. bahu upAdAzetura 52 nabhatA rezamanA kIDA. nIya abhika95. mulch jamInano bheja jALavavA, pANIne multifold. ghaNA bhAgamAM vikhaMDita. vahI jatuM tathA jamInanuM dhovANa thatuM multiflorus. traNa karatAM vadhAre aTakAvavA, ghAsapAsanI vRddhine rokavA, puravALuM. ziyALAnI kAtIla ThaMDIthI vanaspatine rakSavA multifoliate. bahupaNuM. tathA jamInanI sudhAraNA karavA vanaspati multiform. bahu svarUpa, bahu prakAranuM. avazeSa tathA anya pratyene jamInanI multigerminal disk. eka karatAM upara karavAmAM Avate pathAre. (2) vadhAre aMkura sthAna dharAvatI iMDAnI jaradI. jamInanI sudhAraNa karavI. (3) pathArA multilateral bahu pAzvaya. tarIke kAmamAM AvavuM ke pathArAnA dro multilayer adsorption, bahugym127 241491. m. farming. 2 4 24 Adilabel. mulit layered. kArbanika avazene jamInamAM kheDIne bahustarIya, bahu koTarIya. ml. scleutAravAne badale jamIna para temane rahevA renchymatous hypodermis. devAnI khetInI eka paddhati. bahustarIya daDhataka adhaHstara. mule. khaccara; nara gadheDe ane mAdA multilocular bahu keTarIca. kadanuM saMkara bhAravAhI viMdhya prANuM. ghoDA multinuclate. bahu kendrakIya. karatAM te garamIne sahana karI zake che, multiparasitism.eka karatAM vadhAre ane e bI saMbhALa mAMgI le che. ghoDA prAthamika parajIenA upadravane eka sAthe karatAM te vadhAre khaDatala che ane lazkaramAM bhega banelo eka piSada, tene bhAravahana mATe upayega karavAmAM multiparous. bahubhujI. (2) eka ja Ave che. vetaramAM ghaNuM baccAM jaNanAra. (3) eka ja mulga acacia. mulga watile 4213 peDhImAM ghaNI saMtatione janmAvanAra, pedA paNa oLakhAtuM Acacia anauera F. karanAra. Muell. nAmanuM mULa oNsTreliyAnuM jhADa, multiperforate. bahu chidrI.multijenAM pAna cArA tarIke pazune ApavAmAM perforated septum. org Posil 2419 3. m. wattle.ril mulga paDade. acacia. multiple. 30's. n. anaual Mulgao. da. bhAratanI mAlabA nAmanI ring.be ke tethI vadhAre vArSika kUTavalavALuM mIThI kerInI eka jAta, jenAM athANuM jhADanuM vArSika valaya. m. cropping. banAvavAmAM Ave che. eka ja varSamAM eka ja khetaramAM vArAmulhatti. jeThImadha. pharatI be ke tethI vadhAre levAmAM AvatA mulletry. masyaphArma, jemAM myuleTa pAka. m. cross. saMkara bI aMgenI nAmanI kApa mAchalIo ucheravAmAM Ave che. eka prathA, jemAM aMta:prajananavALI cAra multi-. baha, aneka arthasUcaka pUrvaga. hAra karavAmAM Ave che, jethI vadhAre For Private and Personal Use Only
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra mummification www.kobatirth.org 380 vividhatA maLe. m. epidermis. bahu adhistara. m. factor hypothesis. bahukAraka parikalpanA. m.f inheritance. sarakhA prabhAvavALA ghaNA janina dvArA nakkI thatAM lakSaNe dharAvatI AnuvazikatAnA eka prakAra. m. factors,cAsa lakSaNa para eka prakAranA prabhAva pADatAM kArakA m. hypodermis. bahu adhaHstara. m. plough. be ke vadhAre taLavALu haLa. m. superphosphate. bevaDuM suparaphAspheTa. multiplication. saMkhyAvRddhi. (2) guNAkAra. m. plot. pasaMda karavAmAM vela gheADAM khImAMthI ghaNAM khI ugADI zakAya teve pleTa. multipurpose. bahuvidha prayojana.m.farm sprayer. ghAsapAta, pAka ane phaLa jhADanA chaMTakAva mATe jarUrI banatuM hAiDreTalika sAdhana. m. food. traNa bhAga siMgadANAne leTa, eka bhAga caNA, prajIvake e' ane 'DI'tathA kelziyama lavaNa dharAvatuM mizraNa, je preATIna ane khanijanI garaja sAre che. pratyeka Dhora dITha divasamAM e sauMsa AvuM mizraNa preATIna, prajIvakA ane khanija dravyeAnI trIjA bhAganI AvazyakatA pUrI pADe che. multivoltine. varSamAM be karatAM vadhAre phAla ApanAra rezamanA kIDAne eka prakAra. mumnification. ganA kAraNe phaLa saMkAcAIne sakhata banI jaI jhADanI sAthe joDAyeluM rahe tevI ghaTanA. (ra) mAta khaccAnuM (garbhamAMja) sukAIne saMkAcAI javuM. mummy. regathI sukAI, saMkrAcAI jaIne jhADanI sAthe vaLageluM rahetuM phaLa. mundakan. sapTembara - kaTobaramAM vAvI jAnyuArI - phebruArImAM levAte DAMgaranA khIjo pAka. Mundla, mAmaphaLa. mungaru, pUrva-varSA varasAda. mung bean. maga, mungo. pAtaLI ane madhyama kadanI zeraDI, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Murray... mungrela. kALIjIrI. munja, muMja tRNa. m. grass. tRNakuLanuM Sentha, sarkanda, munja, Erianthus munj (Roxb.) Jesw. (Saccharum munja Roxb.). i. nAmeA dharAvatuM TepalA -TApalIe, ane deraDAM banAvavAmAM upayegamAM levAmAM AvatuM ghAsa, jene upayoga chAparAM chAvavA mATe paNa karavAmAM Ave che. Muntingia calaburi L. rUdrAkSakuLanuM khAdya phaLavALuM jhADa. murela. jaMgalI kArelAM, kaMTALA, muriate of ammonia. emeniyama kleArAiDa. muriate of potash. KCl, vyApArI dheAraNe maLatA poriyama klArAiDa, 46thI 62 TakA peATAza (K2O) (meTA bhAge kalerAiDanA svarUpe), dharAvatA khAtara tarIke upayegamAM levAmAM AvatuM peDhArA lavaNa. vAvaNI karavA agAu ke vAvaNI karatI vakhate A khAtara ekaluM ke khIjAM khAtaranI sAthe nApavAmAM Ave che, je jamInamAM namsa - vazeSa rahevA de che. 1 For Private and Personal Use Only murmura, mamarA. Murrah. ulhI ane paMjAkhamAM jovAmAM AvatI, kALI bheMsa, sapheda cihanA vinAnI dUdhALI bheMsanI eka elAda. Murraya exotica L. [Syn. M. paniculata (L.)Jack]. kAminI, jArAvaMtI, anekAmanA nAmanI vanaspatinA eka prakAra. M, hoenigii (L.) Spreng (Syn. Bergera koenigi L.). mIThe lImaDA; tAmilanADu, mahArASTra ane uttara bhAratamAM ugADavAmAM AvatuM nAnuM jhADa, jenAM pAna kaDhIne suvAsita karavA upayegamAM levAmAM Ave che. Murray red gum, samiti dharAvatuM, TaTTAra, meATuM jhADa, jenuM kAjI majabUta che ane tenA nirmANa kAmemAM upayAga karavAmAM Ave che. pahelAM ucheragRhamAM vAvI ropanI pheraropaNI karavAmAM Ave che.
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir murrel 381 mustard mirrel. sApanA jevuM mAthuM dharAvatI mAchalI. murrum. murama jamIna. murring elaicni. meTI elacI, ela. Musa paradisiaca L. (Syn. M. sapientum L.). madhya pradeza, bihAra, uttara pradeza, bAndrapradeza, mahArASTra, tAmilanADu ane keraLamAM thatuM khAsa- DiyAM keLAMnuM jhADa, jenAM pAna patarALI tarIke upayogamAM levAmAM Ave che, tenAM phaLa lIlAM keLAnuM zAka thAya che. keLanA staMbhamathI sTArca kAMjI maLe che. keLAMnA pAuDarane bebI phUDa, cekaleTa ane biskITa banAvavA mATe upayogamAM levAmAM Ave che. M. textilis Nee. manilA zaNa; mULa philipInanuM paNa ahIM da. bhAratamAM ugADa- vAmAM AvatuM zaNa, jenA resAnAM deraDAM bane che. Musca domestica. gharamAkha. M. neb- alo. bajAramAkha. M. vicina. gharamAkha. muscardine.cUnAkAthA nAmane rezamanA kIDAne thato phagajanya roga, jemAM rezamanA kIDAnA samagra zarIra para sapheda AvaraNa jevuM paDa chavAI jAya che, pariNAme kIDAnuM maraNa nIpaje che. muscle. snAyu calanakArya dharAvatA saMkecanazIla tatuone ja; zarIrane snAyavIya pezI dharAvate carabIja bhAga. m. contracture. sAMdhA kaDaka thaI jatA hoya te prANIo ne mRtyukAraka janmajAta rogane eka prakAra. mus- cular. snAyunuM - te saMbaMdhI, snAyavaya. m. stomach. pakSIonA jaTharamAM pakSIoe khAdhelA kherAkane daLatI gijhArDa nAmanI daLaNI athavA pezakuM. musc- ulature zarIra ke aMganuM snAyavIyataMtra. muscology. zevALanuM vijJAna. muscovado. bASpIbhavana ane kAkavI kADhI lIdhA pachInI zeraDInA rasanI zuddha karyA vinAnI khAMDa. muscovite. khabarakhane eka prakAra. m.mica. maskovAiTa prakAranuM abarakha, je sapheda ane pAradarzaka heca che. museum. saMgrahAlaya; prAcIna ane aitihAsika namUnA, kalA, vijJAna i.nA namUnA pradarzita karavAmAM AvatuM hoya te mATenuM sthAna. mush. narama gara. (2) eka prakAranI khIra. mushkadhana. kasturI bhIMDI. mushkapur, kapUranuM jhADa, mushkwalee. bASpazIla tela dharAvatI kAzamIramAM thatI eka prakAranI zAkIya vanaspati, mushroom. bilADIne 5; prANI phUgane phaLadhArI sajIva. (2) khAI zakAya tevI eka prakAranI chatraka phUga. (3) ugADavAmAM AvatI sAmAnya bilADIne Tepa nAmanI vanaspati ane jaMgalI paNa khAI zakAya tevI vanaspati. Musket Red. da. bhAratamAM thatI lokapriya dADamanI eka jAta, jenAM phaLa eTale dADama madhyama kadanA hoya che, tenI kaLIo narama ane rasa mIThe hoya che.. muskmallow. kasturI bhIMDI; Abelmoschus moschatus Medic. (Hibiscus abelmoschus L). nAmane varSAyu ke dvivarSAyu, da. bhArata ane karNATakamAM thato supa; jenAM bImathI kADhavAmAM dhAvatuM bASpazIla tela sugaMdhI dravyuM mATe upayogamAM levAmAM Ave che ane resAnuM kApaDa banAvavAmAM Ave che. musk melon. taDabUca. Mussaenda glabra Vahl. zobhA mATe vavAtuM nAnuM jhADa. M.luteola. Delile. zebhAne supa. mustard rAI; m. aphid. Lipu. this crysimi Davis. nAmanuM rAimAM paDatuM malemazI jaMtu, je mULA, pAlakha, Tarni, nokola lebI, keliphalAvara i. aneka vanaspatimAM paDe che. A jaMtu A vanaspationAM pAna ane phUla khAI rasa cUse che, pAnane vALI de che, ane pariNAme choDa karamAI jAya che. A jaMtu cIkaNe For Private and Personal Use Only
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mustiness 382 Myllocerus... rasa ave che. bhAre upadravamAM choDa tadana kALe ugADavAmAM AvatI lAchIne eka prakAra. paDI jAya che. m. blight, Alternaria muzzle. tuMDa, prANIne bAgaLa paDatuM brassicae (Berk.) Sacc. nAmanA mene bhAga. (2) prANa bacakuM bharI na jaMtuthI rAI ane sarasavane thatA rogane zake te mATe tenA ne baMdha rAkhavA mATe eka prakAra, jemAM A choDanA pAna tenA para bAMdhavAmAM Avate paTTo. para goLa kuMDALAM vaLe che. m. downy mycelium. kavakALa; misItaMtu, phUganI mildew. Peronospora parasitica taMtajALa. (2) moTA bhAge taMtamaya heya (Fr) Tul. nAmanA jaMtuthI rAI varganI rAI vaganA te phUgane zAkIya bhAga. vanaspatine thato eka rega. m. saw mycobacterium pAtaLA, vAtajavI, fly. Athalia proxima Klug. 11441 daMDAkAra sUkSma sajIva. m. barotubercurAIne kITa, je kebI, Tartipa, mULA, i.mAM losis. nAmanA jaMtu, jethI Dhera, bheMsa, paDe che ane pAna khAI temAM kANuM pADe gheTAM, bakarane thato eka rega. che. m. tree. Salvadoraceae kuLanuM mycology. phUgavijJAna, phUganA abhyAsa choTA pilu nAme oLakhAtuM Salvadora mATenI vanaspati vijJAnanI zAkhA. persica L, nAmanuM paMjAba, rAjasthAna, mycorrhiza. kavakamUlatA, phUga gujarAta ane kekaNamAM thatuM khAdya pAnadhArI mULa yugma. (2) vananAM vRkSe ane bIjI $13. m. white rust. Cystopus keTalIka vanaspatinAM mULanI sAthe sahacandidus (Pars. Exchev.). Lev. jIvana gujAratI kakajALa. m. endonAmanA jaMtuthI rAIne thate gerane rega. trophic, aMta:paSaka vikamULatA. mustiness, UbanI tIvra gaMdha. mycosis. phUgathI vanaspati ke prANIne musty egg. gaMdha mAratuM IMDuM. lAgatA cepane eka prakAra. mycotic musumbi mesabI. disease. phUgathI thatI prANuonI mutant, pitR svarUpamAM na hoya tevuM regAvasthA; jemAM cAmaDInA ane zarIranA ekAeka parivartana pAmanAra (vyakti)mu aMdaranA ema be prakAranA rogone samAveza tation. utparivartana, vikRti. (2) pitRo thAya che. cAmaDInA rogomAM dAdara jevA taraphathI maLyuM na hoya paNa ghaNI saMtatione regene samAveza thAya che. vArasAmAM ApI zakAya tevuM lakSaNa ke lakSaNe je ghaTanA janina parivartananA kAraNe Mycosphaerella arachidicola. athavA kSa-kiraNe, pArajAMbalI kiraNe upa nAmanuM jaMtu, jethI magaphaLIne thato eka mAraka havAmAna ane keTalAMka rasa eNe nI prakArane rega M. goosyping. na manuM mAvajatathI banavA pAme che. icchita e lAda jaMtu, je kapa samAM eka prakArane rega kare meLavavA A bAbatane upayoga karavAmAM che. M. musicola. keLane rega karanAra Ave che. m. theory. utparivartanane eka prakAranuM jaMtu. M. hinodes. caNAnA siddhAMta. eka rega mATe javAbadAra jaMtu, mutton. gheTAMnuM mAMsa, gharaDAM gheTAMnuM mAMsa myelitis. karoDarajaju para AvatA se je. sakhata hoI te rAMdhavAnA kAmamAM AvatuM myiasis. ghaNa-ghAmAM paDatAM jaMtuthI nathI, nAna gheTAne khasI karavA mAM AvI thate eka prakArane rega; cAmAM khullA heya te tenuM mAMsa narama rahe che. mAtAnuM ghAmAM jaMtuo IMDAM mUke che ane Dimbha dUdha cheDAyelA gheTAMnAM baccAnuM mAMsa sArI banI pezIone khAya che. ghAne barAbara jAtanuM gaNavAmAM Ave che. DhAMkI dIdhe na hoya tyAre AvI paristhiti mutualism. sahajIvana.(2) parasparavAda. banavA pAme che. Muzafarpore Litchi. (O1G2HI Myllocerus spp. 5413171 45g For Private and Personal Use Only
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir myocarditis 388 Myrtus... eka prakAranuM jaMtu, je pAnanI pezIo myrohalan. cAmaDAM kamAvavA mATe khAya che. upagamAM levAmAM AvatAM vividha phaLanAM myocarditis. hRdayane Avate . jaMgalamAM thatAM jhADane varga, jemAM Termi myocardium. hRdayane snAyuM. nalia bellirica (Gaertn) Roxb, myology. pezI vijJAna, (belleric myrobalan 542a vesi), myriapod. sahastrapAda ghaNA pagavALo Terminalia chebula Retz. (chesajIva. bulic Dayrobakan eTale haraDe), ane Myrica nagi Thunb (Syn. M. Embelica officinalis (embelic rubra Sies & Zucc). kAyaphaLa. myrebalan eTale abaLA) i.ne samAmULa cInanuM paNa ahIM himAlaya, khAsI veza thAya che A saumAM Terminalia TekarIo ane AsAmamAM thatuM khAdya chebula Retz. eTale haraDemAM cAmaDAM phaLanuM jhADa, jenI chAlamAMthI pILo raMga kamAvavAne sauthI vizeSa guNa hoya che, vepArI maLe che ane te cAmaDAM kamAvavAnA kAmamAM daSTie tenA pAMca judA judA prakAra paDe; Ave che. jene meTA bhAge bhAratamAM upayoga thAca myricin. madyArkamAM madhapUDAnuM mINa che, je bAvaLa ane Cassia auricularia kAvya karyA pachI avazeSa rahe mINa L. eTale AvaLanI sAthe upayogathI levAmAM je padArtha. Ave che. A uparAMta sutarAu kApaDane raMgatI Myristica beddomein King. vakhate tenA para raMgane pAka banAvavA och ortalu M. canarica Bedd. athavA raMgane sthApavA mATe tene upayoga piDI; pazcima ghATa, tAmilanADu ane karavAmAM Ave che tathA rezama raMgavA tathA keraLamAM thatuM eka prakAranuM jhADa. M. zAhI banAvavAmAM paNa te upayogI bane che fragrans Hourt, jAyaphaLa; nIlagiri, Myrobalan bellerica Gaertn. keraLa, karNATaka ane 5. kAMgALama thatuM baheDAnuM jhADa; je vIthi mATe tathA raMgakAma jhADa, jene phaLa eTale jAyaphaLa masAlA ane cAmaDa kamAvavA mATe upayogamAM tarIke ane khAdya sAmagrIne suvAsita laI zakAya tevA tenAM kaLa eTale baheDAM banAvavA mATe upayogamAM levAmAM aAve mATe vAvavAmAM Ave che. myrrh. che. jAyaphaLanuM tela saMdhivA mATe tathA Commifera prajAtinAM jhADa.ane kSayamathI sugaMdhI dravyuM banAvavA mATe upayogI maLato suvAsita guMdara ke rALa je bane che, je ghAsapAta mATe jherI che. A padArtha, je sugaMdhI dravya i. banAvavA telanuM cuIMga gama banAvavAmAM uparAMta mATe upayogamAM levAmAM Ave che. saudarya prasAdhano ane arkane sugaMdhIdAra Myrsine africana L. 241421 banAvavAmAM vaparAya che. Mmalabarica nAmane kAzamIramAM thato eka supa, jenAM Lamk. raNa jAyaphaLa, bobe jAyaphaLa, phaLa kRmizna auSadha tarIke upayogI bane rAmapAtrI, kAyaphaLa I. nAme oLakhAtI che, khAsa karIne phItA kRtrimAM tene upagamAM pazcimaghATamAM thatI vanaspati, jenAM levAmAM Ave che. M. capitellata bIma thI kADhavAmAM AvatuM tela phItA kRmine Wall. khAsI TekarIomAM, AsAma, uttara niyaMtraNamAM levA mATe kAmamAM Ave che. kAnaDA, pUrva himAlaya tathA nIlAgarimAM myrmedophilus. rAphaDAmAM rahetAM, thatuM phaLajhADa, kIDIo sivAyanAM jaMtu. (2) kIDIonI sAthe sahajIvanamAM rahetI (vanaspati) Myrtus communis L. vilAyatI athavA kIDIonA kAraNe kula 5 banatI madI, sugadhI medI, vAyavya bhAratane nAne (vanaspati). choDa, jenAM lIlAM ane sUkAM phaLa masAlA For Private and Personal Use Only
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Mysore tarIke upayAgI che ane pAnamAMthI kADhavAmAM AAvatuM bASpazIla tela sugaMdhI dravyAmAM upayogamAM levAmAM Ave che. M. cumini L. bhAratabharamAM thatuM meTuM jAMbunuM jhADa, jena phaLa eTale jAMbu khAdya che ane tenA LiyA DhArane khAvA mATe ApavAmAM Ave che. 384 Mysore cardamom. mukhyatve karaLa ane tAmilanADunA keTalAka bhAgamAM ugADavAmAM AvatA elacIne heDa, jene nabar. Ribes nigrum L. nAmane kAzmIramAM thate khAdyaphaLano kSupa. nadarang. zAka tarIke upayogamAM Nannorrbops kharabacaDAM pAna thAya che ane tridhArI elacI bane che. Mysore hybrid, karNATakanA naMdI paMta para thatA yukelipTasanA vividha prakAranA sakaramAMthI pedA thatA yukelipTasanA jhADane eka prakAra. jhADI. nagari. Saccharum siense. nAmanI pAtaLI, madhyama kadanI zeraDInuM jUtha, jene uttara bhAratamAM ugADavAmAM Ave che. Nagendram fish. Osteochilus thomassi. nAmanI kAverI ane kRSNA nadIomAM thatI 2 phUTa lAMbI, lAMbA tuMDavALI, plenkaTana para jIvatI mAchalI. nagkesar, nAgakesara, Nagori. jodhapuranI IzAne tevAmAM AvatI DhAranI olAda, jenA mATA khaLadA rastAnA kAma mATe upayeAgI ane che. Nagpuri, madhya ane da. bhAratanI, nAnuM kada dharAvatI, paheALAM, la'mAM ziMgaDAMvALI, echuM dUdha ApatI bheMsanI olAdanA eka prakAra, jenA pADAne bhAra kheMcavA mATe kAmamAM levAmAM Ave che, paNa svabhAve te edI che. Nagpur santra. prakhyAta nAgapurI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Mystus seenghala. nadImAM thatI meATI mAchalIne eka prakAra, Myzas persicae Sulz. aLazI, baTATA, lIlA vaTANA i.mAM thatuM maleAmI jaMtu, N saMtarAM; A saMtarAM pakavatAM jhADa UMcAM, ghaNAM phaLa ApanAra heca che, je nAgapura sivAya anya sthaLee kharAkhara thatAM nathI. AvatA pa. baMgALa, erisA ane tAmila-nahani khapat. cinAI zaNanA nADumAM thata kacarI nAmanA zrupa. nag. nAne savArI mATenA gheADA ke Tarka. nagaphana. nAgapheNa, nAmanI kAMTALI nAme oLakhAtA zaNanA taMtu dharAvatA kAzmIra, pa. baMgALa ane vAyavya bhAratamAM thatA che!Da, je nAnI khapATa uparAMta khAja khAjavaNI tarIke paNa oLakhAya che. naked nagna, anAvRta, anAvRta khIjadhArI vanaspatinA aMDArAyamAM AvRta na hoya tevAM (bI). (2) vRkSavihIna, parNavihIna, verAna. (3) pariphalAvaraNa, parNa, rAma, bhIMgaDAM, kvaca i. vinAnuM. n. flower. pAMdaDI ke vajrapatra vinAnuM phUla. n, ovule. nagna khIstaMDa, nAvRta bIjAMDa. n. seed, carmaphaLa, nAnuM sUkuM phaLa. nakh. Pyrus communis. L. nAmanuM pIara, nAsapatI nAmanuM phaLa. nandi. nadI, vRSabha, Akhale, sAMDha. nanism. vAmana vRddhi, nannadrium. kuMvAmana, Nannorrhops ritchina H. Wendl. (Syn. Chamaerops ritchiena Griff.). hiMdImAM majhArI nAme oLakhAtuM paMnakhamAM thatuM nAnI majUrInuM jhADa, jenAM phaLanI zAkabhAjI banAvIne For Private and Personal Use Only
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nanny 385 Narenga... khAI zakAya che, jenAM pAnanA resAnAM khAsI TekarIo ane karNATakamAM thatuM moTuM deraDAM, paMkhA, TopalA-Tepala ane khAdyaphaLanuM vRkSa. heTa banAvavAmAM Ave che. Naranga. da. bhAratane lokapriya saMtarAne nanny. gheTI, mAdA gheTuM. prakAra, je karNATakanA kurga ane keraLamAM nap. loDhavAmAM AvelA kapAsanA gUMca- bI vAvIne ugADavAmAM Ave che, tenuM vAyelA rUnA naM. (2) narama sapATI. jhADa UMcuM moTuM, khaMbhAkAra, ghaTTa ghaTAvALuM, nape, bocI, prANInI garadanane pAchale ochA kAMTAvALuM hoya che ane te vipula bhAga, pramANamAM saMtarA Ape che ane te karma naphthalene. naphathelIna; Gho Hs saMtarAnA nAme oLakhAya che. sUtra dharAvatA krIeTa dharAvatuM, DAmara- narceine. aphINamAMthI meLavavAmAM mAMthI meLavavAmAM AvatuM rasAyaNa, jene AvatuM eka prakAranuM AhakeloIDa, jene upaga dhumADe ApavA mATe ke jaMtune ghaNI vAra mekiMyAnA badale upayogamAM bhagADavA mATe karavAmAM Ave che. uparAMta levAmAM Ave che. Raisal 5110A 25 20171222 2a narcha. Corchorus capsularis L. oLakhAtI geLIonA rUpamAM tene kapaDAMnA nAmane sapheda zaNane pa. baMgALa, AsAma, kabATa ane peTIomAM rAkhI kapaDAne bihAra, uttara pradeza ane orisAmAM thata jaMtuothI rakSavAmAM Ave che. 1. acetic choDa, jenA resAmAMthI kothaLA, gAMsaDIo acid. vanaspatinAM mULane vikAsa thAya bAMdhavAnA guNapATa banAvavAmAM Ave che. te mATe aMta:strAva mizraNamAM upayogamAM Narcissus jonquilla L. mULa da. levAmAM Avato kArbanika eNsiDa, yurepa ane uttara AphrikAnA nAIjIriyAne. Napier grass. hAthIghAsa nAme zobhA mATe ahIM ugADavAmAM AvatA 401 240g Pennisetum purpureum 313. N. tazetta L. (Syn. N. Schem. nAmanuM garama ane bhejavALA . canaliculatus Guss.) naragIsa nAmanAM vAtAvaraNamAM ugADavAmAM AvatuM mULa da. suvAsita phUlane zobhA mATe ugADavAmAM AphrikAnuM dIrdhAyu ane vipula pramANamAM Avato choDa.N. pseudo-narcissus , thatuM eka prakAranuM ghAsa. ghAsacArA mATe naragIsa, dIpaka, upayogamAM levAmAM AvatuM A prakAranuM narcosis. mAdaka dravya levAnA pariNAme ghAsa vAvyA pachI traNa mahinAmAM vahADI AvatI bebhAnAvasthA athavA ghena taMdrA zakAya che, anAvRSTimAM paNa te UgI zake ke suSuptinI avasthA. narcotic. che. aI-verAna bhUmimAM tene ugADavAnI svA5ka, mAdaka (padArtha dravya). (2) bebhAnAsAmAnya rIte bhalAmaNa karavAmAM Ave che. vasthA - bezuddhi preratuM (auSadha). (3) sustI, napiform. kuMbhIrapa, TarkiMpa jevuM, taMdrA, UMgha i. lAvanAra (ka). bhramarAkAra. Nardostachys jatamansi (D. napped. sutaranI sAdaDI banAvavA Don) DC. jaTAmAMso; nAmane dIrdhAya saMbaMdhI. happy. kharabacaDuM ke cIkaNuM rU. choDa, je himAlayanA parvatIya pradeza, kamAu, napunyah. Eucalyptus ochroph- sikkima ane bhutAnamAM thAya che, jenAM loia.nAmadhArI nIcI laTakatI zAkhAo, mULamAMthI kADhavAmAM AvatuM bASpazIla tela sakhata ane pILI chAla dharAvatA, chAyA ane sugaMdhI-dravya ane auSadhIya dravya banAvavA kASTa ApatA yukelipTasa vRkSane eka prakAra. upayogamAM levAmAM Ave che. narakiya. Gironniera cuspidata Narenga porphyrocoma (Hance (BL.) Kurz (G. reticulata ex trim.) Bor (Syn. Saccharum Th.). nAmanuM sikkima, pazcimaghATa, narenga (Wall) ex Hack. eka ku.ke.-25 For Private and Personal Use Only
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nares 386 Nuta prakAranuM ghAsa, jenA mAvAne kAgaLa banAva. vistAramAM thate jamarUkhane eka prakAra, vAmAM Ave che; jenAM phaLa nAsapati AkAranAM, lAMbA, nares, naskerAM. sakhata garavALAM ane puSkaLa bI dharAvatAM Nari plough. Tathaba ane bI eravA thAya che. mATenuM pAtra dharAvatuM, sAdAmAM sAdA nastic, atizaprerita. (2) vItarAgI. . prakAranuM dezI haLa; jenA pAtramAM rAkhavAmAM movement. svada gati. nasty. AvatAM bI, Tayaba mAraphate haLanA phaLa svacchaMdI, Adiza prerita. AgaLa, haLa calAvavAmAM Ave tyAre, Nasturtium officinale R. Br. cAsamAM ArAya che. [Syn. N. fontanum Aschers; narrow. #g, ahol. n.-based Rorippa nasturtium-aquabicum(L.) ridge terrace. sAmAnya rIte baMdha Hayelk). brAhmI sAga nAmanI 5. athavA bAMdha tarIke oLakhavAmAM Avato baMgALa, orisA ane paMjAbamAM thatI eka jamIna saMrakSaNa mATe eka prakAra, jemAM prakAranI zAkabhAjI. jamInanA DhaLAva para, sAMkaDA taLa dharAvatA nasvt. AsAma, tAmilanADu, orisA, pALA banAvavAmAM Ave che. A pALAmAM AMdAmAna ane nikobAramAM thatuM eka pANInA nikAla athavA apavA mATenI prakAranuM jhADa, jenI chAlanA resAmAMthI goThavaNa hoya che. DhaLAva, jamInane prakAra deraDAM banAvavAmAM Ave che. 247 9271891 4434124 42 411 4119- Natal grass. Pennisetum pedicellvAmAM Ave che, jemAM be pALA vaccene atum Trin. nAmanuM ghAsa. N.plum, Urva avakAza 3 thI 6 phUTa jeTalA Carissa arduina Lamk. (Syn. choDavAmAM Ave che. 10 TakA jeTalo DhALa C. bispinosa Desf; Arduina dharAvatI jamIna para AvA prakAranA pALA bipinosa L). nAmane khAdyaphaLane bAMdhavAmAM Ave che. kAMTALo choDa. narthex asafoetida. (gol. Ferula natant. 410142 siag. narthex Boiss. 1174-11 3122Hi National Extension Service. thatI vanaspati, jenA rasa eTale hiMgane svAvalaMbananA pAyApara grAmajane potAnAM upayoga rasoInI vAnIone vaghAra ApIne vividha prakAranAM vikAsAtmaka kAryo zarU suvAsita banAvavA mATe tathA vAta prakRtimAM karI zake te mATe Avazyaka pAyAnA karmakaravAmAM Ave che. cArIo ane nANAM pUrAM pADavAnI nasal nAkanuM-ne lagatuM. . bone. jogavAI dharAvanAra 1953mAM zarU karavAmAM nAkanuM hADakuM, nAsAsthi. n. inflam- AvelI rASTrIya vistaraNa sevA janA. mation. nAkamAM AvatA seje. n national debt. rASTrIya RNa. septum. nAkamAM AveluM kAsthinuM paDa, national economy. dezanI artha nascent. navajAta. n oxygen. vyavasthA, rASTrIya artha vyavasthA. tA-navajAta eksijana-prANavAyu. nationalization. rASTrIyakaraNa. Nashpati. dANAdAra mAvAvALuM Chinese native. koIpaNa vistAra ke pradezamAM bear nAme paNa oLakhAtA nAsapati phaLane kudaratI rIte thatI, je bahArathI ANI dAkhala eka prakAra. karavAmAM AvI na heya paNa sthAnIya hoya Nasik Green. PLa, moTAM bI, jADI (tevI vanaspati). n.coffee. kephInA chAla, mIThe svAda dharAvatI muMbaI-dakhaNanA budanI sUkI prakriyA vaDe banAvelI kephi. pradezamAM thatI drAkSane eka prakAra. Natu. bAndra pradezamAM ugADavAmAM AvatI Nasik guava. H81210647 all ball toka aker isd karra vittanem. 417912 For Private and Personal Use Only
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir natural 387 navel cirUTa mATenI tamAkune UMce rADa. vanaspatine thate punaruddabhavan. selenatural. kudaratI prAkRtika. (2) svAbhA- ction. naisargika prasaMdagI; cekasa vika, sAmAnya. . affinity. kudaratI paristhitimAM TakavAnI kSamatA nahi dharAvabadhutA.n, broodingbaccAnI saMkhyA nAra ke maraNanA kAraNe kudaratI paristhitimAM ochI hoya tyAM maradhI dvArA baccAMne ApameLe thatI pasaMdagI. ta. subsur602914 191. n. calf-nursing. face irrigation. orlar 2018 dUdha dohavA agAu vAcharaDAne zarUAtamAM heThaLanA thara dvArA vanaspatinAM mULa sudhI tenI mAne dhAvavA devAmAM Ave; dehavA pANI pahoMcavAthI thatI siMcAI. sa. syagAu ke dohI lIdhA bAda vAcharaDAne stem. naisargika paddhati. n vegetadhAvavA devAnI prathA. 1. cheese. tion. kudaratI rIte UgatI vanaspati. prAkRtika - kudaratI panIra - cIjha. . naturalist. prakRtivAdI. naturaclassification. kudaratI vargIkaraNa. ization. sAmAnya rIte je vistAranA n. control. Beras Pixizmu. n. na hoya temAM dAkhala karavAmAM Avela prANI cross, mAnavInI madada vinA kudaratamAM ke vanaspati saphaLatApUrvaka te vistAramAM thatuM aMtaH prajanana ke aMtaHsaMkarana. n. goThavAI jAya athavA te vistAra temanAM enemy. anya para jIvato kudaratamAM vRddhi ane vikAsa mATe anukuLa thaI jAya. sUma sajIva; jaiva niyaMtraNa mATe paNa naturalize. eka nivAsasthAnamAMthI AvA kudaratI duzmanane dAkhala karavAmAM anya nivAsasthAnamAM vanaspati ke prANIne Ave che. . lora. naisargika vanaspati dAkhala karI temAM temane vRddhi ane vikAsa samAja. 1. gift. kudaratI bakSisa. 1. mATe sthira ke anukUlita karava. natuhabitat. kudaratI paryAvaraNa, prANI ke ralized disease. regotpAdaka kAraka vanaspatinuM nivAsasthAna.n. hatching. bahAranuM hovA chatAM navA pradezamAM ke je maraghI dvArA IMDAne sevavAnI ghaTanA. nAnA pradezanuM te na hoya te pradezamAM tethI svAsamUha mATe A prathA egya ane karakasara- bhAvika banI jate roga. naturally yukta che. 1. immunity. kudaratI occurring. nisargotpanna, kudaratI rIte rIteja reganI sAthe saMpAdita thatI pratirakSA. banatuM. nature. prakRti, kudarata. (2) vanaspati ke prANInI roga ke cepa sAme svabhAva. rakSaNa meLavavA ke pAmavAnI nijI kudaratI nausea. UbakA; UlaTI AvatI hoya zakti ke kSamatA.n. indigo. Indigo- tevI jaTharanI hAlata, vamanecchA. nanefera nAmanI vanaspatimAMthI meLavavAmAM ate. UbakAnA kAraNe kherAka kaDhI nAMkha, mAvate vAdaLI raMga. 1. lac inocula- asvasthatAnI lAgaNI thavI. nauseous, tion. prAkRtika lAkha nivezana. p. UbakA Ave tevuM. levee. prAkRtika taTabaMdhI. 1. order, navaraj. tAmilanADumAM taLAvanI siMcAI prAkRtika zreNI. (2) kudaratI krama. 1. meLavatA vistAre mAM jAnyuArI - me dararegeneration. bApa meLe ja vavAI miyAnanI pAkanI bIjI mosama. gayAM hoya tevAM bI dvArA vananA pAkanuM navel. nAbhi, tUTI; bhraNanI sAthe nAyaDAthI punaHgavuM. 1. reproduction. joDAyelA mAnA udara paranuM aMga. 1. potAnI meLe ja vavAI gayela bI, praha, cord. nALa, nAyaDe; jarAyu ane braNane mULa i.thI vanaspatinuM puna:UgavuM. n. joDato rajaju. n. ill. nAbhiroga, je resources. khanija nikSepa, jamIna, omphalophlebitis join-ill (275 pANuM. i. jevAM kudarate ApelA sAghane paNa oLakhAya che. janma samaye ke tyAra n, revegetation. kudaratI rIte ja bAda baccAne nAbhidvArA lohImAM lAgato For Private and Personal Use Only
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 388 navelling ane cepa, jemAM nAbhine sejo Ave durgaMdha mAratA srAva thAya tAva, Ave, sustI ane nakhaLAI varatAya ane cepa cakRta ane sAMdhA sudhI phelAI jAya. n, infection. nAbhi saMkramaNanuM da' jue navel-ill. n. orange. Toca para nAbhinA AkAra jevI dekhAtI mIThI nAraMgIne eka prakAra, navelling. tarjanI sAMgaLIthI pakaDI, aMgUThAthI dabAvI, dukhaNa ochuM vadhatuM karI AMcaLane dAkha ApavAnI prathA; A rItanA upayeAga karavAthI sAMcaLa DhIlAM thAya che. navicular. boTanA AkAranuM, naukAkAra. neck. grIvA, garadana, mathAne khabhAnI sAthe joDatuM prANInuM aMga. (2) vRMta, dAMDI. n, loose DhIluM vRMta. n.canal cell, grIvA mArgakAya. n. cell. grIvA koSa. (ra) aMDadhAnInA uparanA bhAga. necrobacillosis. Uti - pezI nAzaka deMDANu. Fusiformis necrophorus.nAmanA DANuthI thatA roganA samUha, A rogamAM vAcharaDAnA DiphatheriyA, UtinAzaka mukhakApa i. no samAveza thAya che. necrosis pezInArA, pezIkSaya, pezImRtyu, UtinAza, UtikSaya. vanaspatinA prakAMDa ke tenI zAkhAnuM thatuM maraNa. (2) sUkSma sajIvenA AkramaNa jevAM kAraNesara prANInI pezInA koSa ke kASAnuM nIpajatuM maraNa, necrotic. pezokSacakAraka, pezIvinAzaka, n. centre. koI traNanA kendramAM Avela koSane apakSa ke mRtyu. n. stomatitis. pezIkSayakArI mukhakApa. jue calf diphtheria. nectar. makaraMc, madhu, madhurasa. (2) sAmAnya rIte phUlomAMnI ane kacAreka pAma nI madhugraMthimAM sravate zarkarAyukta rasa ke madha. (3) phUgAe banAveluM bIjANuvALuM dravya, je jaMtuone AkarSe che. n. flow. phUleAmAMthI madhurasa sravavAne samaya. nectariferous. madhugraMthimaya. n. disc. madhugraMthi khima. nectary. madhugraMthi, makaraMdakoSa, phUlake vanaspatinA koI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only Nelumbium anya bhAganI madhustrAvI graMthi. Nectria cinnabarina. cAnu jaMtu, je tene eka rAga kare che. neel. gaLI. needles. sAya. (ra) seAya AkAranAM parNI, sUci po. neelophal. zvetakamaLa. Neelum. teAtApurI prakAranI kerI. neem tree. lImaDA; Persian lilac, margosa, Nim, Azadirachta indica A. Juss. (Melia azadirachta L.). nAmanuM kaThaNa, nikaTa dANAdAra kASTha dharAvatuM jhADa, jenA kASThanuM pharnicara, kRSi AAza anAvavAmAM Ave che, uparAMta tene imArato kAma mATe paNa upayegamAM levAmAM Ave che. lImaDAnAM pAna, chAla, phUla ane bI eTale lIMbALIomAM auSadhIya guNA rahelA che. A jhADa badhAja prakAranI jamIne mAM thAya che. anAvRSTi ane himane paNa te sAmanA karI zake che. bInA telaneupayAga sAbu banAvavAmAM thAya che; jyAre tela kADhI lIdhA khAda rahelA zeSa dravyane kheALa ane khAtara tarIke upayAgamAM Ave che. neera. tAcha tADI, nIrA. neer pakku. pANImAM palALI rAkhelI bhejayukta pakvaseApArI. negative. pavRtta, pratiaAma, RNa. n. adsorption. RNAtmaka adhizeSaNa. n. feed back. viruddha pratipuSTi. n. reaction. RRNa pratikriyA, UlaTI pratikriyA. n. response. RNa prativartI - pratikSepa. . tropism prakAzathI viruddha dizAmAM vanaspatinAM mULa phelAya tema utpreraNAthI viruddha dizAmAM khasavAnI vRtti. (ra) RRNa anurtitA. Nelumbium speciosum Willd. kamaLa kAkaDI, sU*kamaLa, padmakamaLa; jenAM mULa, khI, ane kUmaLAM pAna khavAya che. Nelumbo nucifera Gaertn. (Syn. Nymphaea melumbo L; Nelumbium speciosum Willd.). kamaLa, kamaLakAkaDI, sUryakamaLa; kamalAdi kuLanI
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Nemagon jalaja vanaspati, jenAM mULa, khI ane kumaLAM pAna zAka tarIke khAvAnA kAmamAM Ave che. meTAM pAkAM 5.nanI patrAvalI manAvavAmAM Ave che. Nemagon. 1, 2- DimrAme - 3 kalezapremena nAmanuM kRminAzaka dravya, jene jamInane dhumADA ApavAmAM Ave che. rasAyaNanA upayoga baTATA, tamAku ane DuMgaLI para karI zakAtA nathI kema ke A pAka jaMtughna dhumADA pratye saMvedanazIla hAI tethI tene hAni paheAMce che. A rasAyaNa dANAdAra che ane te pAcasa eTale Imaljhana rUpe maLI zake che. A 389 nemas. kRmi, sUtrakRmi. nematocide. kRmi - sUtrakRmino nAza karanAra (dravya). nematode. kRmi, gALakRmi. sUtrakRmi. sUkSma sajIvathI mAMDIne mITara jeTalI laMbAI dharAvatA jaMtu jevaDA khaMDarahita, sUtra jene, mAnavIe, pazu ane vanaspatine parajIvI sajIva. vanaspatine sajIva kRmi vanaspatinA game te bhAgane hAni paheAMcADe che. meTA bhAganAM A kRmi IMDAM mUke che. keTalAMka kRmine vacagALAnA yajamAnanI jarUra paDe che. prANIAmAM parajIvI jIvana gALatAM kRmi goLa AkAranAM hoya che, jayAre mAnavInA dehanAM parajIvI kRmi kADAkRmi jevA hoya che ane tenA AMtaraDAMmAM rahetAM heAya che. n. root galls. mULane thatI gaMDikAo. nematodirus. dheTAM ane UMTamAM thatA Nematodirus filicollis ane Nematodirus spathiger nAmanAM ta:stha parajIvI; tene bhAre upadrava thAya tyAre ja te hAnikAraka ane che, jyAre tenA kAraNe bhAre atisAra thAya che. nematoid, sUtrasadeza, taMtumaya. Nematology. kRmi ane prANIo ane vanaspatio sAthenA temanAM saMbaMdheAnA abhyAsa karatI prANI vijJAnanI eka zAkhA. Nendran. mahArASTramAM rAjelI nAme jANItI, 9-10 IMca lAMkhI, rAMdhavAnAM keLAnI eka jAta, jenegara kaNa ane Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Nepeta. . . kAMjImaya paNa mIThA hoya che. tene tAjo khAvAmAM Ave te pacavAmAM muzkela paDe che. khAvA agAu tene varALathI bAphavAmAM Ave che. A jAtanAM keLAMnI vephara khanAvavAmAM Ave che. neo-. navuM arthasUcaka pUga. neocarpy. anya rIte apakva Da dvArA phaLanuM utpAdana. Neodarwinism. navya DArvinavAda. neoeluvium. tAjetaramAM ja thayelA nikSepa ke himanA saMcalanathI thayeluM nUtana kAMpa nirmANa. Neohouzeaua dullooa A. Camus (Syn. Teinostachyum dulloon Gamble). AsAma ane 5. aMgALamAM thatA eka prakAranA UMcA vAMsa, jenA prakAMDanA chatrInA dAMDA banAvavAmAM Ave che, uparAMta tenAM TApalA - TApalIe, caTAI e ane kAgaLa manAvavAmAM Ave che. Neo-Lamarchism. navya lemAkavAda, Neomaskellia bergii. zeraDImAM thatI sapheda mAkhI. neopallium. nava paDe. neoplasm. game te asAdhAraNa, navI vRddhi, khAsa karIne thatA khuMda. Neovossia indica Mitra. ghauMmAM eka prakAranA roga karanAra jaMtu. Nepal cardamom. meATI elacI, elacA, jenAM dANAnA upayoga mIThAinA suvAsa ApavA mATe thAya che, Nepal ebony persimmon. Diosbyrostomentosa Roxb. Kendu che. nAmanI khAdya phaLadhArI madhya pradeza, bihAra, rAjasthAna ane erisAmAM thatI vanaspatine eka prakAra, jenAM pAna bIDIvALavA upayogI ane che. nepenthes. kaLApaNuM, kITAhArI vanaspatinA eka prakAra Nepeta cataria L. mULa yurepanI paNa have ahIM kAzmIramAM thatI vanaspati, je suvAsa ApavA upayegI mane che. jenAM For Private and Personal Use Only
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Nephantis sUkAM pAna dAMtanA dukhAvA mATe upayegI ane che. Nephantis serinoha Meyr. nALicerI tathA pAmAdikuLanI vanaspatinI kALA mAthAnI IcaLa, je pAna khAI jIve che. Nephelium lappaceum L. mULa mahAyAnuM paNa ahIM nIgirimAM thatuM eka vRkSa, jenAM phaLa khAdya che. N. litchi Camb. lAchI. N. Jongana Camb. aMzaphaLa nAmanuM da. bhArata, AsAma ane 5. khagALamAM thatuM eka khAdyaphaLanuM vRkSa. N. mutabile Blume. khAdyaphaLadhArI vRkSane eka prakAranephology. megha - vAdaLanA abhyAsanuM vijJAna. 390 Nephotettix apicalis Mots.nAmanuM DAMgaramAM paDatuM jaMtu, jenAM Digsa ane accAM DAMgaranA kumaLAM pAnane rasa cUse che, jethI cheDa pILA paDe che. N. bihunctatus. nAmanuM DAMgaranAM kumaLAM pAna khAtuM jaMtu. nephritic. rRnuM, mUtrapiMDanuM - ne lagatuM. nephritis. rRkApa, mUtrapiMDa para AvatA se. nephrosis. vR+-rujA, Ne-plus-Ultra. meDhAM kASThaphaLa ane AkarSaka kocalAvALI badAmanA eka prakAra, neps. prakAza ane kALI bhUmikAnI sAme dharIne taMtune jotAM temAM jovAmAM AvatA mIMDAM jevA bhAga. Neptunia oleracea Lour (Syn. N. prostrata (Lamk.) Baill.). lAjALu, jaLa risAmaNI nAmanI eka vanaspati. Neptunian. pANInI kriyAthI pedA thayeluM, jalaja. neretic. tatalajIva. Nerium indicum Mill (Syn. N. odorum Soland.; N. oleander Blanco), kareNa; mULa bhUmadhya samudranA pradezane paNa ahIM vADa mATe vAvavAmAM AvatA eka prakAranA cheDa. N. tinctorum Roxb. mIThA IMdrajava, dudhI; Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nest.. box. rAjasthAna, madhya pradeza ane tAmilanADumAM thatuM eka jhADa, jenAM phaLa ane pAnamAMthI AsamAnI raMga maLe che. N. tomentosum Roxb. dharelI, dUdhI; paMkha, rAjasthAna, bihAra, ane AsAmamAM thatuM jhADa, jenAM mULa ane khImAMthI pILe! raMga maLe che, ane jenAM pAna ane kumaLAM phaLa khAvAnA kAmamAM Ave che. nervate. zirA dharAvatuM (parNa). ner vation. parNamAM zirA ke cetA vinyAsa. (2) kalAmaya pAMkha, zirAvinyAsa. nerve. cetA; magaja ane dehanA pratyeka bhAganI sAthe saMkaLAyelA saMkhyAbaMdha taMtumaya uttejanAnuM vahana karatuM taMtra, je preraNA, saMvetAnA ane gatinI lAgaNInuM vahana kare che. (3) jaMtunI pAMkhanI zirA, (4) paNnI zirA. n, axon, cetAkSa. n. ending. cetAMtya. nervine. cetAmAM UpajelI garabaDane dUra karanAra auSadha. nervous. ciMtita, gabharAyeluM, uzkerATa anubhavatuM. m. system.cetAtaMtra, nervure. jaMtunI pakha banAvanAra Tathakha (2) parNanI mukhya zirA.neural, cetAkIya, madhyastha cetAtaMtrane lagatuM. n. lymphomatosis. maradhAne thatA lakavAnA eka prakAranA roga. neurilemna. cetApa. neuritis. caitArujA. n. of chickens. maradhAne thatA lakavA. neuroma. cetA ke cetA pezI para thate khUMda. neuromuscular junction. cetA-pezI joDANa, cetA ane snAyu vaccenuM joDANa. neuron. cetAkASa. neurosis. cetAtaMtramAM garabaDa thavAthI kAryamAM paDatA vikSepa; caitAruna. neurotic. cetAtaMtrane asara karatuM (auSadha). (ra) cetAruA thayelI hAca (te). neurotoxicity. magaja ane cetAtaMtranI jheramayavasthA -- viSAktatA neurotropic. cetAbhivataeNna. For Private and Personal Use Only nest box. maraghAM-batakAMnA vADAnI aMdara ke bahAra IMDAM mUkavA mATe lAkaDAM ke khAlI kereAsInanA DakhkhAnI banAvavAmAM
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org net 391 AvatI peTI. nestling. mALe cheDI jaI zake teTalI uMmaranAM thayAM na heAya tevAM pakSInAM baccAM. net. cokhkhuM, sAphI. (ra) jALI.. n. cash income. eka varSa dara micAna khetImAM thayelI kula AvakamAMthI khetI aMge karavAmAM AvelA kula kharcanI AkhAkI karatAM bAkI rahetI Avaka, sAphI Avaka, cekhkhI Avaka. n. duty of water. pAka levA mATe lIdhelA pANInuM pramANa, jenuM mApa pANI jyAMthI ApavAmAM AvatuM hAca tyAMthI levAmAM Ave che. n. energy. utpAdananA hetu mATe prANIne maLI zakatI kula zakti, pAcana mATe vaparAyelI zakti ane vadhelA cayApacayane khArAka levAmAM svIkArelI zaktimAMthI karAyelI khAdabAkI; upalabdha ke maLI zakatI UrjA. n. e. value, prApya UrjA mUlya. n. income. kula AvakamAMthI te meLavavA mATe thayelA kharcane bAda karatA bAkI ke zeSa rahetI Avaka, sAphI ke ceAkhkhI Avaka. n. increment. koI paNa jaMgalamAM vRkSamAM sAyelI vRddhi, jenI gaNatarI vadhavA pAmelA upayAgamAM laI zakAya tevA kA dvArA karI zakAya che. n. return. kharcane bAda karatAM, maLeluM cokhkhuM maLatara. n, sown area. ceAkasa varSa daramiyAna pAka levAmAM Avye hoya tevA vistAramAM varSa daramiyAna vadhAre pAka lIdhe hAya tevA vistAranA kula saravALeA; mahesUlI cepaDAmAM AvA kula vistAranI noMdha rahe che. nettle tree. dhAsacArA ane chAye ApavA mATe ugADavAmAM AvatuM jhADa. Neurada procumbens L. mukhyatve paMjAbamAM thatA kSupa, jenA ghAsacArA ane che. neuter. aliMgI; puMkesara ke srIkesara vinAnuM.(2) ligIca rIte avikasita, kAryezIla-akSama (sajIva ke jaMtu).khasI karavAmAM AvyuM hoya tevuM (kAI prANI). neutral amlIya ke kSArIya na heAca tevuM. (2) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir New Hempshire liMgIya rIte avikasita-akAryazIla-akSama. (3) taTastha. n. day plant. divasanA prakAzanA pramANa ke vistAra para je vanaspatene tenA puSpadbhava ke anya kArya mATe AdhAra rAkhavA paDatA na hoya tevI vanaspati. n. female flower. vaMdhya mAdA puSpa, kAcazIla mAdA puSpa, prajanana mATe akSama mAdA puSpa . -point. niSprabhAvI biMdu. n. soil. 6.6 thI 7.3 pH mUlyavALI amlIya ke kSArIya na hoya tevI jamIna, samabhAvI jamIna, n, sporangium. taTastha bIjANudhAnI. n. spore. taTastha bIjANu, n zoospore. taTastha calakhIjANu. neutralizer. amlatAne taTastha karavA upayAgamAM levAmAM AvatuM kAraka (akalI). (2) taTasthatA kAraka. neutrophil. udAsIna rajakaNa, newari muli. meAgarI; eka zAkIya vanaspati. new born. navajAta. New Castle. AAjanAMta phaLAhAra mATenA jaradALunA eka prakAra; jenuM phaLa gALa, madhyama kadanuM, nAraMgI-pILA raMganuMH rasALa mIThA garavALuM hoya che. (2) eka prakAranA maraghA-batakAne thatA cepI rAga. N. C disease. pAragamya viSANunA kAraNe maramAM-batakAMne thatA eka saMkrAmaka ane jIvaleNa roga badhIja vaya dharAvatAM maradhAMaMtakAMne A roga lAgu paDe che, jenA upadravanA pariNAme rAgI pakSIne vAraMvAra chIMkA AvyA kare, udharasa Ave ane baccAne zvAsa levAmAM muzkelI anubhavavI paDe. dhaNA kissAmAM te roganuM lakSaNa spaSTapaNe mAlUma paDe te agAuja baccAM maraNa pAme che ane jo UgarI jAya tA atisAra lAgu paDe che ane chevaTe paga ane pAMkhane lakavA thAya che. A rAgamAM maraNanuM pramANa 80-90 TakA jeTaluM UMcuM hAya che. New Hampshire. zambAIla Da prakAranA maradhAmAMthI vikasAvelI maraghAM For Private and Personal Use Only
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Newtion... 392 nicotine batakAMnI eka amerikana jAta je meTAM, have ahIM pajaba, bihAra ane pa. baMgALamAM halakAM, badAmI IMDAM mUke che. ugADavAmAM AvatI zAkIya vanaspati, jenAM Newton Wonder,moTAM goLa, saheja pAnanI bIDI banAvavAmAM Ave che ane capaTAM, pILI chAla, suvAsita rasALa temAMthI jaMtuna dravya taiyAra karavAmA Ave che. garavALA sapharajanane eka prakA2. N, tabacum L. tamAku; mULa amerikAne new wood. cAlu varSamAM vanaspatinI paNa ahIM Adhrapradeza, karNATaka, uttara thatI vRddhi, jemAM AgalA varSanI tulanAmAM pradeza ane pa. baMgALamAM ugADavAmAM Avato kASTha narama hoya che. che, jenAM pAnanI bIDIo banAvavAmAM New Zealand fax. New Zealand Ave che, jemAM keleIDa dravya AvelAM hemche. nAme oLakhAtuM, Phormium che, ane je jaMtuna tarIke upayogamAM Ave tenax Forst. nAmanuM vRkSa, jenAM pAna- che. tenAM bImAMthI kADhavAmAM ApanuM tela mAMthI caLakatA, narama ane vALI zakAya dIvAbattI mATe upayogamAM levAmAM Ave tevA resA maLe che, jenI sAdaDIo ane che. tenAM raMga ane vArniza paNa banAva. aneka prakAranAM deraDAM banAvavAmAM AvevAmAM Ave che. tela kADhI lIdhA pachI zeSa che. A jhADanuM mULa vatana nyUjhIleDa che. rahetuM kheLa khAtara tarIke kAmamAM Ave che. N.Z. hemp. ll New Zealand A tamAkumAMthI chIMkaNI banAvavAmAM Ave flax. NI. spinach. Tetragonia ane temAM 40 TakA nikaTIna hoya che, mukhyatetragonoides Kuntze (T. expanse te te spazIya jaMtuna tarIke kAma Ape Murr). nAmanI zAkIya vanaspatine eka che, uparAMta temAMthI nikaTIna salapheTa ane prakAra; jenAM pAnanuM zAka thAya, ane jene jaMtuna dravya banAvavAmAM Ave che. uttara bhArata, karNATaka ane dArjiliMgamAM nicotine. Gio H, N sUtra dharAvatuM unALu pAka tarIke ugADavAmAM Ave che, je tamAkunAM pAna ane prakaDAmAMthI maLatuM anAvRSTine sAmane karI zake che. varSamAM keleIDa sigAra prakAranI tamAkumAM anekavAra te kApI zakAya che. sigAreTa prakAranI tamAku karatA anukrame macin. nikaTenika eNsiDa, je prajIvaka- 2thI3 TakA jeTaluM vadhAre hoya che, bIDI mATe bI' saMkulanuM sabhya che, ane te vakamarma- upayogamAM levAmAM AvatI tamAkumAM 6thI pelAgrA nAmanA dardamAM asarakAraka bane che. 8 TakA hoya che, jyAre dukAmAM vaparAtI nibs, kacaDelA buMdadANAnA TUkaDA. tamAkumAM tenI TakAvArI 0.5 thI 1.5 ibble. thoDA ceDA karIne kukaDAne cAvavA. hoya che. suMghavA mATenI chIMkaNImAM tenuM nickel. saMjJA Ni dharAvatuM dhAtvIya rasA- pramANa 3.2 thI 4.8 TakA hoya che. yaNIka tatva, je jamInamAMthI maLI Ave zuddha svarUpamAM te raMga vinAnuM pravAhI hoya che. vanaspatine te bahu upakAraka nathI. che, vyApArI rIte tene nikaTIna salapheTa nicker bean, Entada phaseoloides tarIke jaMtudhana rUpe upayogamAM levAmAM Ave (L.) Merr(E. standens Benth; che ane dhumADArUpe tene upayogamAM levAmAM Lens phaseoloides L.). nAmane Ave che, khAsa karIne malomazI nAmanA ArahI, khAdya bIvALe supa, je vALa sajInI sAme tene upayoga karavAmAM dhovA mATenA sAbunI garaja sAre che. Ave che. tenA upayogathI prANIomAM Nicobar Dwarf. pAtaLA, TUMkA thaDa cetAnI uttejanA thAya che, strAvamAM vRddhi ane nAnAM pAnavALuM, halakA prakAranA Ave che ane AMtaraDAne saMkoca kare che. kAparAvALA nALiyeranA jhADane eka prakAra. ta. sulphate. tamAkunA pAnamAMthI meLaNicotiana rustica L. Galud! vavAmAM AvatuM eka prakArane AukelAiDa, tamAku nAmanI mULa madhya amerikAnI paNa jene upayoga jaMtunAzaka tarIke karavAmAM For Private and Personal Use Only
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nictate 393 nirgandi Ave che. n. acid. CDa H NO, athavA bAjarI, rAgI, eraMDA, bhesiMga sUtravALuM, prajIvaka "bI" saMkulanuM kacarma ke kaThoLanI sAthe vAvavAmAM Ave che. te nAmanA roganI sAme upayogamAM levAmAM seed. kharasANanAM bI. AvatuM dravya, je nikaTInanA upacaya eTale night blindness. rAtri aMdhatA, oNkisaDezana dvArA meLavI zakAya che. ratAMdhaLApaNuM, je prajIvaka - "enI khAmI nictate. nictitate. AMkhanuM pala- hevAnA kAraNe banavA pAme che. kavuM, AMkhanAM pepacAnI karavAmAM AvatI night pens. rAta daramiyAna gheTAnA ughADa- vAsa, khAsa karIne A kriyA A saMrakSaNa mATe vADe. mATenI tvacAdvArA thAya che. nictating night soil. mANase utsarjita karelAM membrane. nictitating me- maLa-mUtra, je pAka mATe sArA khAtaranI mbrane. sarIsR, pakSIo ane garaja sAre che. ta. s. compost, sastana prANIomAM trIjI pepacuM, je AMkhane maLa-mUtranuM mizra-kamposTa khAtara. bAhakothI svaccha rAkhe che, je AMkhanuM nigrescence. kALuM paDavuM, zyAma vadhArAnuM pepacuM che ane AMkhanI udhADa - banavuM. nigrescent. kALuM, cAma. vAsamAM sahAyabhUta thAya che. Nili and Ravi. 42dl doll coll nidas, nIDa; mALe. (2) jaMtuonuM IDAM olAdane eka prakAra, je paMjAbamAM paNa mUkavAnuM sthAna. (3) bIjANu ke bIjane jovAmAM Ave che, jenAM prANuM - bheMsa - vikAsa thAya te mATenuM sthAna. (4) roganA pADa murA elAda jevAM paNa vadhAre kAraNa ane tenA vikAsanuM sthAna, rege- bharAvadAra ane sapheda cihane dharAvatAM tpatti sthAna. (5) aMDa samudAya. he che. A olAdanI bheMsa ThIka Nigella damascenamULa da. yuropanI pramANamAM dUdha Ape che. ahIM zobhA mATe vAvavAmAM AvatI Nilkamal. nIlakamaLa. lava - ina - e - misTa nAmanI vanaspati. nim. lImaDe. N. satina L. kALIjIrI; paMjAba, 5. nimbus. varSomegha, varasAdanuM vAdaLa. baMgALa, AsAma ane bihAramAM thato choDa, nip. rUnA tAMtaNAmAMnI gAMTha. (2) atijenAM bI masAlA tarIke upayogamAM Avezaya ThaMDI ke himanA kAraNe vanaspati ane che; ane cAmaDI paranA sejA upara talanA prANInA svAthyane pahoMcate ghakko. telanI sAthe oLakhavAmAM Ave che. Nipa fruticans Thunb. 5219 niger. kharasANa, rAma tala, kALAtala nige- nAmanuM pa. baMgALanA suMdaravana ane AMdATseed. Guizotia abyssinica (L.f.) mAnamAM thatuM bhUstarI vRkSa, jenAM pAna Cass. nAmano mULa AphrikAne paNa ahIM chAparAM kAvavA, pheTa, TepalA-TapalIo, madhyapradeza, madhapradeza, ane orisAmAM sAdaDIo ane sigAreTane viTALavA mATenA thato telIbiyAne pAka, jenAM bI mAMthI kAgaLa banAvavAnA kAmamAM Ave che. kADhavAmAM AvatuM tela - kharasANInuM tela N. palm. juo Niba fruticans raseImAM tathA dIvAbattI karavAmAM upayo- Thunb. gamAM levAmAM Ave che; uparAMta raMga, vArniza nipple. baMne jAtinA sastana prANunI ane sAbu banAvavAmAM paNa tene upayoga dugdha vAhinInA aMtya cheDe AvelI DIMTaDI. karavAmAM Ave che. bImAMthI tela kADhI (2) nAne zaMku AkArane cAmaDI, kAca, lIdhA pachI, zeSa rahelo bALa khAtara tarIke dhAtu I. 5rane upaselo bhAga. upayogamAM Ave che. A choDane chIcharI nirgamdi. nagADenuM jhADa; Vites AchI kALAza paDatI rAtI ke badAmI negundo L. nAmanuM pANInA pravAha raMganI jamInamAM julAI ogasTamAM ekalo ane paDatara jamIna para thatuM jhADa. For Private and Personal Use Only
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org nitrate nitrate. nAITreTa. n,of ammonia. emeniyama nAI TreTa. n. of calcium. kelziyama nAi TreTa. m. of lime. mukhyatve nAI TreTa eNsiDanuM lavaNa; kelzayama nAI TreTa. n of potash. KNO3 sUtravALuM nAITrika eNsiDanuM pATeziyama lavaNa, je khAtara ke khAtaranA mizraNamAM upayAgI ane che. ane temAM 46.6 TakA peATAza hAya che. n. of soda NaNO3 sUtra dharAvatuM nAITrika eNsiDanuM nAITrika lavaNa vyApArI khAtara mATe nAITrojananuM mukhya sAdhana, zuddha rUpamAM tenAM 16.48 TakA nAI TrAjana hoya che ane cilInA nikSepeAmAMthI kudaratI rUpamAM te maLe che. n. reduction. nAI TreTanuM nAITrika rUpamAM thatuM apacayana nitrates. seDiyama, peTeziyama, kelziyama jevAM keTalAMka dhAtvika tattvanI sAthe nAITrejana ane eNksijananAM sayeAjane, je vyApArI khAtara mATenA mukhya sAdhana bane che. nitre. peTAzane nAiTreTa surokhAra (sAlTapITara), KNO3, je khAtara tarIke upayeAgamAM Ave che, soDiMcama nAITreTa athavA cilI sAlTapITara. nitrification. nAiTrojInasa saMyeAjanAmAMthI nAiTrojananuM nirmANa. jIvANunA eka samUhe jamInamAM preATInanuM vighaTana karavAthI pedA thayelAemenicA. NH3nuM prathama nAiTrojanamAM parivartana, tyArada jIvANune khIjo samUha tenuM nAiTreTasa NO2mAM parivartana kare. Ama thatAM drabyane vanaspati upayoga kare che. nitrifiers. nitrifying bacteria. nitrifying bacteria. jamInamAM rahelA jIvANue emeniyAnuM nAiTrAiTa (Nitrosomonas)mAM parivartana kare tevA be prakAranA 10 thI 12 iMca sudhInA TAcamAM rahetA jIvANuo. 250thI30'0 se. uSNatAmAna ane sArI kheDavAmAM AvelI. sArI rIte havA meLavatI, jamInanI pANI dharAvavAnI kSamatAnA 60 TakA bheja dharAvatI ane taTastha riDakazanavALI jamInamAM jIvANue kAcrata rahe che. jamInanuM pH 394 nitre mUlya 5.0 karatAM ghaTe tyAre tenI pravRtti thaMbhe che ane 6.0 sudhI vadhatAM te punaH kriyAzIla bane che. meTA pramANamAM sedrica dravya umeravAmAM Ave teA A jIvANuonI bhAre vRddhi thavA pAme che paraMtu thoDA samaya mATe nAITreTa rdazya thAya che. A savAlane ukela paNa che, pUratAM pramANamAM khAtaramAM nAI Trojana umeravuM joI e athavA pAkane vAvavA agAu ThIka ThIka samaya pahelAM AgaLathI seMdriya dravya umeravuM joi e. Nitrobacter. jamInamAM nAITreTamAM parivartana karanAra jIvANu, je nitrifying becteria kahevAya che. nitrobacteria. nAiTrojananuM jamInamAM drAvya nAI TreTamAM parivartana karanAra sUkSma jIvANuo. nitro-chalk. 40 TakA cUnAnA paththara athavA DAlomAiTanI sAthe emeniyama nAiTreTanA mizraNane ApavAmAM AvatuM vepArI nAma, je dANAdAra, khinajokhamI ane emeniyama karatAM ochuM bhejagrAhI che. temAM ardhA nAITreTanA rUpamAM ane ardho emeniyAnA rUpamAM 20.5 TakA nAITrojana hoya che. khAsa karIne amlIya jamInama te khAtara tarIke upayAgI ane che. nitrogen. N saMjJAvALA, raMga vinAne, svAda vinAne, gaMdhra vinAne nAITrAjana nAmanA vAyu, je vAtAvaraNamAM 78 TakA sudhI heca che. vanaspatinA khArAka tarIke nAI TrAjana eka mahattvanuM tattva che, ane vanaspati emeniyama (NH4+) ke nAITreTa * (NO3) Acana rUpamAM grahaNa kare che. jIvaMta vanaspatinA keAnA jIvaMta dranca jIvarasa mATenA te mahattvanA ghaTaka che; uparAMta te preATIna ane haritapaNuM rANa mahattvano ghaTaka che. parNone te taMdurasta ghero raMga Ape che, prakAMDa ane pAnI vRddhine prere che. khArAka tathA ghAsacArAnA preTIna tattvamAM te vadhAre lAve che, phAspharasa ane peziyamanA upayAganuM kaMIka aMze te niyaMtraNa kare che. jamInamAM tenuM pramANa jarUra karatAM ochuM ke ati vadhAre thaI jAya teA vanaspatimAM anicchanIya asara Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nitre 395 nitre ubhI thAya che. 1. assimilation. jamInamAM nAITa ane emoniyama lavaNanA jIvaMta sajIvanAM koSa dravyomAM nAITrojana rUpamAM nAITrojana hoya, to pariNAme sAjanenuM samagIkaraNa, jIvaMta sajI pedAzanAM pAna karamAIne kALAM paDe che; dvArA kArbanika koSa dramAM nAIjinanuM java, baTATA, tamAku, zeraDI, ane phaLa thatuM samagIkaraNa. 1. balance. prANI jevA pAke reganA bega bane che, anAjanA zarIramAM nAITrojananI rahetI samatulA. pAkanA prakAMDa paranI gAMThomAM vadhAro thAya n, carrier. nAIjina dharAvatuM ane che. 1. fixation. nAITrojana sthirIkhAtaranA dravya tarIke vargIkRta karavAmAM karaNa; kudaratI nAITrojananuM kArbanika AvatuM game te kArbanika athavA akArbanika saMyojane athavA nAITrojananuM sthirIkaraNa saMyojana. . cycle. nAITrojana caka; karanAra sUkSma jIve dvArA je prakriyAmAM kudaratamAM cakrIya rIte thatuM nAITrojana jhaDapathI upayogamAM laI zakAya tevA svaparivartana. nAITreTa ane emeniyA jevAM rUpamAM parivartana. zibI varganI vanaspatisaraLa nAITrojana dharAvatA sajanane emAM mULa gaMDikAmAM sajIva A prakriyA pahelAM vanaspati grahaNa kare che ane kare te tene sahajIvI kahevAya che ane jaTila kArbanika nAITrojana dharAvatAM sUkSma jI svataMtra rIte kriyAzIla bane sAjane banAve che, jemAM preTIna mukhya che te asahajIvI kahevAya che. 1. hoya che. vanaspati pezImAM rahelA proTInane firing bacteria. nAITrojananuM prANIo rAka dvArA vAparI nAkhe che, sthirIkaraNa karanAra jIvANuo. ziSmI bAda A prANIo chANa ane mUtra dvArA varganI vanaspatinI mULa gaDikAmAM sahajIvI tenuM utsarjana karI khAtara tarIke jamInane tarIke rahetI ribiyama Rhizobium pAchAM Ape che. prANInAM mRta avaze jAti, je havAmAMthI nAITrojana meLavI, paNa chevaTe jamInane maLe che. A samagra vanaspati tene upayogamAM laI zake tevuM prakriyAmAM nAIjina gumAvAte na heya havAmAMthI meLavelA A nAIjinanuM te te vanaspati pezImAne nAITrojanane parivartana kare che; jyAre e TobekaTara- saghaLe ja jamInane pAcho maLI jAya Azotobacter prajAtinI jAtio asahache ane Ama nAITrojananuM cakra ke tenI chavI tarIke svataMtra rahI svataMtra rIte ghaTamALa kudaratamAM satata cAlyA kare che. kriyAzIla bane che. Ama sahajIvI ane 1. deficiency. nAITrojananI UNapa; asahajIvI ema baMne prakAranA jIvANuo vanaspatinA egya kArya ane vRddhi mATe nAITrojananuM sthirIkaraNa kare che. n. Avazyaka thAya teTalA pramANamAM jeTalA fixing capacity. nAITrojanane nAI rAjananuM ochuM pramANa, ane mAma sthira karavAnI kSamatA. nf. plant. A UNapanA pariNAme vanaspatinA nAITrojanane sthira karanAra vanaspati; vikAsanI rukAvaTanI nIpajatI avasthA, havAmAMnA nAITrojanane grahaNa karI, mULanI jemAM tenAM Taca ane mULanI vRddhi kuMThita caMDikAmAM rahetA jIvANuonI madadathI bane che, praroha ane zAkhA pAtaLAM thAya Ama grahaNa karelA nAITrejanane sthira che, paNe nAnAM banI pILAM paDe che ane karanAra vanaspati, n.free extract. akALe te kharI paDe che. nAITrojananI nAITreijanarahita niSkarSa drAvya ane atizaya UNapa hoya tevI paristhitimAM pacI zake tevA kArbodita - zarkarA dra, ghaTADo thAya che, dANe nabaLe bane che ke je kAcA taMtu, carabI, kAcuM proTIna, phaLano utAra ochA thAca che. a. exces- rAkhaDI ane pANune bArAkamAMthI dUra ses. nAITrojananI atizayatA. vana- karIne rahe che. dhAnya, makAI, mULa dharAspatine nukasAna thAya teTalA pramANamAM vatA pAkamAM rahelI UMcI TakAvArInuM eka For Private and Personal Use Only
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nits 396 nona zakarA - monosaccharides, dvi-zarkarA sAthenI saMdhi ke gAMTha. (3) lasikA graMthi. disaccharides ayant eugersal poly- (4) sakhata abuMda. nodose. gAMThavALuM, saccharidesmAM vargIkaraNa karavAmAM Ave gaMThila. nodosity, gAMTha hevApaNuM, gAMThache. 1. fberation. nAITrojanane nodular worms, caMDikA kRmi; chUTA kare. . losses. nAITrojana Dhera, gheTAM ane bhUMDanA moTA AMtaraDAmAM hAni. . ratio. nAITrojana guNottara. thatAM Strongyloid nAmanAM kRmi, je gAMTha n, metabolism. nAITrojana cayA- jevA arbada pedA karI, jharI strAva kare che, pacaya. nitrogenase. nAITriAjhanesa. pariNAme bacAne dIrdhakAlIna atisAranuM nitrogenous. nAITrojanayukta, da6 lAgu paDe che, jethI te nabaLA thAya che nAITrojanIya. 1. manure. nAI ane chevaTe mRtyu pAme che. AvA prakAranAM Trojana dharAvatuM khAtara. nAITrojanIya kRminI sarva sAmAnya jAtiomAM DheramAM khAtara. n. solution, emeniyama Hai Oesophagostomum radiatum nAITreTa ane yuriyA jevA nAITrojana (Bosicola radiatus), Bei 24321Hi lavaNe n. transformation. 4301 Oesophagostomum columjamInamAM nAITrojananuM rUpAMtara. mitro- bianum, Oesophagostomum asperum jection. jamInamAM aMtaH kSepa karIne kRSi 24 Oesophagostomum venulosum emoniyAne dAkhala karavAnI paddhati.nitro- ane DukkaramAM paDatAM Oesophagostomum. philous. alakalIrAgI (vanaspati). brericamdumne samAveza thAya che. itrophosphate. nAITriphopheTa. nodulated, nAIjinane sthira Nitrosomonas. ameniyAnuM nAI karanAra jIvANu rahetA hoya tevA mULanI prejanamAM upacaya - okasAIDa karanAra gAMTha dharAvatI (vanaspati). nodule. jamInamAM rahetA jIvANuone viziSTa graMthi, gAMTha, paNa saMdhi. (2) mULa caMDikA, samUha; juo nitrifying bacteria.N. lasikAgraMthi jevI gAMTha AkAranI racanA. europea. emoniyAne nAITamAM (3) nAnuM gAMTha AkAranuM abuMda ke cetA upacaya karanAra jamInamAM rahetA eka keMdran. bacteria, vanaspatinI gAMThamAM prakAranA jIvANuo. nitrous ether, raheto jIvANu. nodus. gAMThavALuM sthAna. nAITrasa Ithara. no deflection, zUnya avartana. nits, janAM vaDAM. Nodostoma subcostatum. keLAmAM noble cane. HN 0231. n. sugar 43 g. cane. meTI zeraDI. noils. UnanA lAMbA taMtumAMthI kADhele Noblesse. eka prakAranuM ThIka ThIka kada nA taMtu. dharAvatuM, geLAza paDatuM aMDAkAra, pILI nomad. pitAnAM pazu mATe ke khuda potAnA chAla, mIThe rasa ane suvAsita pIcane mATe khorAkanI zodhamAM eka sthAnethI bIjA prakAra.. sthAne bhaTakatI yAyAvara jAti. noctilorous. rAtanA pu rbhAva nomenclature. nAma paddhati, nAmapAmanAra. nocturnal. nizAcara, rAtri karaNa, nAmataMtra. (2) vanaspati ke prANIcara, rAtamAM bananAra, khorAka che. meLavavA ene nAma ApavAnI mAMtararASTrIya rIte rAtri daramiyAna vicaranAra. mAnya paddhati. nominal nAmanuM nAma noctuida. kRtaka kRmine eka samUha. mAtra, nodal tissue. pezI graMthi. node. noma. rAmaphaLa, sItAphalAdikuLanI vanaspagaDikA, paNasthAna, gAMTha, pUrva saMdhi. (2) tine eka prakAra, jene aMgrejImAM BullpaNuM phUTatAM hoya tyAM AgaLanI prakAMDa ock's heart kahevAya che. For Private and Personal Use Only
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir non-acid ... 397 non-parsistent... non-acid forming fertilizer. non-irrigated. Fiziu5 radiojamInanI avazeSa amlatAmAM vadhAre karI siMcAI na meLavanAra (jamIna). na zakanAra khAtara, non-irritant. akSetmaka, zAmaka. non-agricultural society. Ort- non-lactating mammany glkRSi (sahakArI) maMDaLI. and. niSkriya dutpAdaka graMthi, dUdha pedA non-automatic seed drill. na karanAra - dudha na sUvanAra dudha - graMthi. hAthethI (bApa meLe na hoya tema) bI non-leguminous, azikhI (vanaeravAnI zAraDI. spati). non-bearing plant. aphalI - phaLana nonsignified, rAkamAM rahelA kAyA ApanAra - jenA para phaLa na bese tevA taMtune akAThIca prakAra, (jemAM linina prakAranI vanaspati. hetuM nathI.) non-tecterial. ajIvANavIya. non-magnetic. a-cuMbakIya. non-capillary Dores. -kezA non-marketable. avikeya, jene kaSaya radhro- chidro. vecI zakAtuM na heca te. non-chromosomal. 24-29174714 non-member, sabhyatara. mAha. non-mottle. acara, acala. non-ciliated. apakSama, jene pAMpaNa ke tema nathI te. non-nucleated. keSakendra vinAnuM, a-keSakendrIya. non-competing crop. aprati non-occupying rights.a-dhAraNAspardhA pAka. dhikAra. 10. tenant. a-dhAraka non-cordate. amerudaMDI (prANIo). gati.. non-credit society. Waz - dhirANane vyavasAya na karanAra (sahakArI) non-palatable. svAdu Dhera mATe). maMDaLI. non-parasite disease. jaiva rega; non-cumulation. - saMcayI. vanaspatinI vRddhi mATe Avazyaka poSaNa nondescript. cekasa varga ke samUhanuM ane paryAvaraNanA abhAvanA pariNAme tene na hoya tevuM, avagIkRta, ajJAtakula dharAvatuM thato rega; AmAM jamInamAM rahelAM lavaNenI (prANuM ke vanaspati). UNapa ke tene atireka. temanI aprApyatA non-disjunction. mazloyd. I.ne samAveza thAya che; uparAMta asaMka maNIya ke cepavinAnA regene paNa temAM non-drying oil. koparela jevuM 90 TakA ochuM ADIna mUlya dharAvatuM tela, samAveza thAya che. jene havAmAM khulluM rAkhatA potAnI samarUpatA Non-Pareil. paMjAba ane himAlaya gumAvatuM nathI. pradezamAM thatI badAmane eka prakAra, jemAM non-endospermic germina kecalA karatAM mIMjanuM vizeSa pramANa heca tion. a-bhraNAlI aMkuraNa. ne, fis ane je sarvottama badAma tarIke gaNAca che. sion. a- bhra SI vidhaTana. tenI mIMja laMbagoLa hoya che, kecaluM non-essential element. Dalla kAgaLa jevuM sapheda hoya che. vazyaka tave. non-pathogenic. aregotpAdaka, non-flowering plant. a-puSpI regajanaka na hoya te. cheDa, apuSpI vanaspati. non-persistent virus. upadrava non-homologous, asamadhama. vALI vanaspatimAMthI nIkaLyA bAda roganon-onic. anAyanika, Acanarahita. vAhaka zakti gumAvI denAra viSANu. For Private and Personal Use Only
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir non-poisonous 398 Northern... non-poisonous. aviSAkta, nirviSa; non-uniform. asamAna, asamAMga. jhera na hoya te. non-volatile acid. a-bASpazIla non-porous. achidriSTa, achidrALu. eNsiDa. 10. wood. chidra vinAnuM kASTa - vAka. no profit farmer. potAnA vyavasAya non-positive clutchapratyakSa kalaca mAMthI naphe meLavI na zakana 2 kheDUta, non-productive anuvera, anutpAdaka. sImAMta kheData. n.p loan. anutpAdaka dhirANa, anu norm. dharaNa, prArUpa, namUne, rivAja, tpAdaka RNa. rUDhi. (2) nItizAstra, nItimattA, nIti non-protein. a-preTIna. n.p. ni ra saMhitA, kAnUna. trogenous substance.a-ATIna natrala dravya. normal. dhoraNasaranuM, sAmAnya, sAdhAnon-sline alkali sol. alavaNI raNa. 1. curve. sAmrAjya vakrarekhA. sArIca jamIna. n. erosion. sAdhAraNa dhovANa - je non-sampling error. f121210 bhUstarIya ghevANa tarIke paNa oLakhAya vinAnI Ti. che. game te sthAnamAM jamInanuM thatuM dhImuM non-scheduled bank. 74-4017ect ane sthira chevANa; je dharatInI sapATI beMka, ananusUcita baeNka. para kaI khAsa, meTAM parivartane lAvatuM non-selective contact herbi nathI. mATInA vANanI sAthosAtha navI cide. nirvizeSa spazIya zAkIya vanaspati mATI ke jamInanI 2canAnI prakriyA paNa cAlu rahevA pAmatI hoya tevuM dhovANa. nAzaka dravya. non-significant.a-vyaMjaka, akasa, n. fermentation, 291019 aviziSTa nirviziSTa. AthavaNa. nincrement. cekasa non-sitter. 1991 H2 831 42 L sthAnamAM, cokasa jAti dvArA maLI zakatA besanArI (maradhI). uttama sarerAza vadhAre, je sAdhAraNa peTAnon-specific disease. anizcita- vAranA koThAmAM darzAvavAmAM Ave che. . aviziSTa rega; koIpaNa prakAranA cepa ke moisture capacity. Zacia 2a saMkramaNa, pare5chavitA, piSakajanaka ke ke gurutvAkarSaNanA baLadvArA pANIne AnuvaMzika kA2ka vinAne rega. apavAha thaI gayA bAda paNa jamInamAM non-spore forming bacteria. sAdhAraNa rIte rahevA pAmatA pANInuM a-bIjANujanaka jIvANu. pramANa; jamInanI bheja saMgharavAnI kSamatA. non-stratified wood, astarIya n. presentation. sAdhAraNa prasUti. kASTha. ns. cambium. astarIya 1. soil. sAdhAraNa prakAranI jamIna. edhA. n. solution. 2418120 61901. n. non-striated. a-rekhIya, sAduM.n.s. value. sAdhAraNa mUlya.normalitywood, a-rekhIya kASTha. tulyabhAra pramANa, sAdhAraNatA, sAmAnyatA. non-symbiotic nitrogen fixer. north-east monsoon. Selle asahajIvI nAIjina sthiraka. cemAsuM, navembara - jAnyuArInA gALAmAM non-synthetic media. 394212214 IzAna taraphathI vAtA pavana dvArA paDatA mAdhyama, evA prakAranAM saMjane jenI varasAdanI mosama, je daramiyAna paData. racanA jANavAmAM AvI nathI, varasAda varSa daramiyAnanA kula varasAdanA non-toxic. vanaspati ke prANI mATe mAtra be ja TakA dharAve che. viSAkta na hoya te). Northern Dry Region. @uzell For Private and Personal Use Only
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Northern... 399 nuclear sUkA pradeza, paMjAba, dilhI, pazcima-uttara khAdya mAchalI, je cAra phUTa sudhI vadhe che. pradeza, madhya pradezanA keTalAka vistAra, nourishing layer. poSakastara, pejemAM 30 ica karatAM ochA varasAda paDe cheti. nourishment. peSaNa kherAka che tevA pradeze, jene pazusaMvardhananA pradeze jevuM dravya, je zarIrane zakti Ape che ane gaNavAmAM Ave che. temAM UMTa, ghoDA ane tenI pravRtti ane astitva jALavI rAkhe che. gadheDAM mukhya prANuo hoya che. A vistAra novocaine. keIna nAmanuM bauSadha. pramANamAM sUke ane ghauM pedA kare, jenA noxious. hAnikAraka, aniSTakArI, nukamoTA bhAgamAM ghAsacAre thAya ane sAnakartA.. ghaunA pULA khUba ja pramANamAM upalabdha nozzle nALacu. (2) chAMTaNAM ke vaheNanA banI zake che. pravAhIne javAmAM sahAyabhUta banatuM sAdhana. Northern spy. UnI mamazIne N.P.K. nAITrojana, phospharasa ane paTesAmano karavAnI kSamatA dharAvatA sapharajanane ziyama tanI saMjJA, je saMpUrNa khAtaranA eka prakAra. jenAM sapharajananA prakAranI mahattvanA ghaTako che. kalama karavAmAM upayoga thAya che. nubian. labaDatA kAnavALI dUdha bApatI nose. nAka, nAsA; nArAvALuM meM uparanuM bakarIne prakAra. suMghavA mATenuM mAthA paranuM aMga, tuMDa. (2) nicellar beak. bIjadeha cAMca.. haLanA phaLanI gaNi, nostrils. nasakerAM. 1. tissue. bIja deha pezI-nucelle. n, ring. baLada jevA prANIne niyaM- Adi bIja deha nucellus. bIja traNamAM rAkhavA mATe tenA nAkanA hADakAmAM deha, pradeha, pUrva deha. n. tissue. bIja kANuM pADIne temAM rAkhavAmAM AvatI deha pezI. dhAtunI nathanI. nuciferous, kASThaphaLadhAraka. Nosema bambycis. rezamanA kIDAne nuclear. koSakendrIya, kendrakIya. 1. thatA bhayAnaka roga mATe javAbadAra phUgane division. koSakendrIya vibhAjana, kendra prakAra. kIca vibhAjana 1. fission. kendrIya notch. khAMca, khAMce. (2) pAchunA vahevA vighaTana. n. membrane. kaSamATe baMdhamAM rAkhavAmAM vAvato khAMce. kendrIya kalA, keSakendra tvacA, n. notching. suSupta pArzvaya kalikAnI plate. koSakendra paTa. 1. reticuupara chAlanI sAMkaDI paTIne suSupta kalikAnI lum. koSakendra jAla. n. sap. keSivAnaspatika praha tarIke athavA pallava kendra sa. 1. spindle. koSakendra ane ema baMnenI sAthe tene UgavuM paDe. trAka. nucleated. cheSa kendrita, keSa A paddhatino upayoga meTA bhAge pAna- kendravALuM, kendrakavALuM. nucleic acid. khara vRkSo mATe karavAmAM Ave che. (2) DIenae ane Araenae nAmanA kendrakanA oLakha mATe pazunA kAnamAM khAMca karavI. esiDa. nucleolar. koSakendrIya. notifiable disease. keTalAka cepI nucleoplasm. koSakendra 2sa. athavA saMkrAmaka rege, jenI lAgatA vaLa- nucleoprotein. nyUliIka eNsiDanI gatA sattAvALAone jANa karavI paDe che, sAthe mizra thayelA hisTana ane proTIna Notocotylidae. Tr matoda athavA jevA sAdAM proTInavALAM proTInene samUha; 1 lakes nAmanAM kRmi kuLanAM jaMtu, je A proTIna vanaspati ane prANI, ema pazunA AMtaraDAnAM parajIvI banIne rahe che. banenA koSakendra mATe lAkSaNika che. Notonia grandiflora DC. gidAra nucleus. kendraka, keSakeva; moTA athavA vAMdarA regI nAmanI vanaspati. bhAganA keSinA jIvana mATe Avazyaka Notopterus chitala. citala prakAranI jaTila lagabhaga goLa daLa, je sTArca For Private and Personal Use Only
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nudicaulis 400 nutramins dANAnA mULanuM kendra che. A kendra athavA paNa vanaspatizAstranI daSTie temane kASTha kendrIya bhAganI AsapAsa anya ko phaLa gaNI zakAya nahi. mutty. kANa bhegAM thAya che. (2) aMDAzaya, bIja, phaLane svAda Ape tevI seDama. n. vanaspati-koSa, prANI-meSane madhya bhAga. grass. Cyperus rotundus L. cayApacaya, vRddhi, prajanana AnuvaMzika (C. hexastachyos Rottb). 017] lakSaNenA vAhaka tarIke te mahattvanuM aMga aNagamatuM kAyamI ghAsa, jene muLa dvArA 9. n., male of fries. n., secon- ugADI zakAya che ane je nAgamathanA dary dvitIyaka athavA gauNa kendraka. nAme oLakhAya che, ane tenA gaMDila mULa nudicaulis. dort sis. nudiflo- sugaMdhI dravyeA banAvavAnA upayogamAM Ave rous. nagna - anAvRta pupI. che. . structure. jhINuM mATInA kaNa nullah. kudaratI nALI, vaheNa, jalamArga, cekasa svarUpe ghaTTa bane tevI saMracanA. ketara. nutate. lAna thavuM, namI paDavuM. null. zUnya. 1. hypothesis. nirA nutation, UgatA choDanA prakAMDanuM karaNIya parikalpanA, zUnya parikalpanA. 1. paDI javuM ke vaLI javuM. zikhAvatana. point. Pred long. nulliplex. nutlet. aSTiphaLane ThaLiya. zUnya prabhAvI. nullisonic. lupta nutmeg. 07439; Myristica frag. sUtrakAca. numb. saMvedanA athavA calana zakti rams Hourt. nAmanuM jAyaphaLanuM bIjathI vinAnuM. vAvavAmAM AvatuM garama pradezanuM vRkSa. numeriacl. visuals. n. hybrid. jAyaphaLamAMthI kADhavAmAM AvatuM tela auSadha, sAMkhyika saMkara. sAbu ane sugaMdhI dravya banAvavAnA nuptial flight. da Hی kAmamAM Ave che. tenA pAnamAMthI maLatuM sAthe madhamAkha rANInuM, rANI phalita banI bASpazIla tela ghAsapAsa mATe jherI che, je hoya tyAre thatuM palAyana, yUIgagama, prasAdhane I.mAM upayegI nursery. pAdapa ucheragRha, vanaspati bane che. ucheregraha; ucheragRha, jemAM phera ropaNI nutramins. prajIvake. nutrient. karavA mATe dharane vAvIne ucheravAmAM Ave poSaka dravya, poSaka padArtha. (2) zarIrane che. (2) bagIcAmAM choDane samUha n. NSaNa ApatuM dravya, kherAka. (3) vanabed. rAya mATenI kathArI, ucheragRhamAM spatinI vRddhi mATe Avazyaka evuM jamInanuM dharane vAvavAmAM AvyAM hoya tevI kathArI. tatva ke saMjana. (4) pazu saMvardhana 1. man. ucheragRhane karmacArI, uchera- mATe khorAka ke khorAka samUhanuM agatyanuM gRhanAM vividha kAma karanAra. n.pond. ghaTaka, jemAM zarkarA dravya - kArbodito, 50 phUTa x 50 phUTanuM cekhA pANInuM proTIna, carabI, khanija, prajIvake i.ne jaLAzaya, jemAM krAya nAmanI mAchalIne samAveza thAya che ane je jIvanane TakAvI uchera karavAmAM Ave che. 1. sowing rAkhe che. n unavailable aprApya pAda5gRhamAM dharunI vAvaNI. poSaka dravya. . agar, poSaka agAra nurture. vRddhine uttejana maLe te mATe dravya. 1. balance. piSaka samatulA. tene khavaDAvavuM, ucheravuM, piSaNa ApavuM. n. cycle. 414 604244, n. ele(2) khorAka, pASaNa. ment. 9145 da. n. immolinut. geTalI. (2) eka bIvALuM khAdya zation. piSaka dravya sthirIkaraNa. ta. mIMjavALuM, sakhata, apheTI kASThaphaLa. (3) level. prAptarUpamAM jamInamAM poSaka nALiyera, badAma, magaphaLI I. jevAM phaLo tanuM pramANa. (2) prANunA kherAkamAM For Private and Personal Use Only
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nutramins 401 nymph game te viziSTa poSaka dravyanuM kendraNa. pioSaka guNattara, jene nAITrojanIya n.loss. piSaka hAni.n, medium. guNottara ke ebUmIneIDa guNettara paNa poSaka mAdhyama. n mobility con- kahe che. koI khorAkI dravyanuM medIya ghaTaka, cept piSaka gatizIlatA aMgenI kalpanA. sTArca eTale kAMjImAM parivartana pAme ane 1. need. piSaka dravyanI AvazyakatA. aTInanI sAme preTIna poSaka dravyonI 1. solution. saMvadhana saMyojana samatulA sthapAya te rIte, A medIya tarIke paNa oLakhavAmAM AvatAM. UgatI ghaTakane 2.25 guNavAthI Avato guNottara. vanaspati mATenAM cokasa pAtro ke bATalI- A gaNettara prANuM ke vanaspatinA dehanA emAM rAkhavAmAM AvatAM mATI vinAnAM ghaDatara mATe kherAkanAM zakti malyane sAjane, je vanaspatinAM vRddhi ane guNettara darzAve che. pacAvI zakAya tevA phaLa tathA bInA nirmANa mATe Avazyaka rAkanAM proTIna ane bina-proTIna bane che, je jamIna vinAnA uchera, saMva- ghaTa vaccene guNettara, n. value, ke prAyogika kAryomAM upayogI bane paSaNanuM mUlya: pazune zoSaNaH jA che. 1. spray yUriyA jevuM pravAhI khorAkanI sApekSa zakti, je ucca" ! khAtara athavA vanaspati para sIdhuM chAMTavA nimna e rIte gaNAya che. nutromATenuM vanaspati mATenuM kherAkI dravya, biscuit. ghauMnA loTa ke medAnI sAthe jene vanaspati sIdhuM ja zeSI le che. 40 TakA magaphaLIne bhUko mizra karIne n, toxicity. kherAkI to vadhAre banAvavAmAM AvatA biskITa, AmAM pramANamAM ApavAthI vanaspatine thatI proTInanuM pramANa vadhe che. hAnikAraka asara, jenA pariNAme vana- nux vomica jhera kaceluM; Strychnos spatine lIlo raMga UDI jAya che, lIMbu nuxoomica. nAmanuM bihAra, orisA, jevAM khaTamadhurAM phaLanAM pAna kharI paDe Adhrapradeza ane tAmilanADumAM thatuM vRkSache, bITanAM mULamAM kehavATa thAya che, (2) A vRkSanAM sukAyelAM phaLamAM TrikanIna TameTAMnA prakAMDa senerI bane che. AvI nAmanuM jherI dravya hoya che, je pravAhI vividha prakAranI asara AvI vanaspati tattva tarIke kaDavA Tenika ane cetAnI para paDe che. nutriments. vanaspati uttejanA mATe upayogamAM levAmAM Ave ane vanaspati jIvananAM vRddhi ane vikAsa che. pINane mAdaka banAvavA temAM jhera preranAra ka. nutrition. piSaNa kacoLA umeravAmAM Ave che. 15, khAdya padArthonuM prANI ane vanaspati dvArA tincture jhera kALAmAMthI banAvavAmAM aMtagrahaNa, pAcana ane samagIkaraNa, nut- AvatuM Tikacara, ritional poSaNa aMgenuM . require- nyagrodha. nyadha nAmanuM vRkSa, vaDa. ments. NSaNa mATenI AvazyakatAo. nyctalopia, nizAMdhatA, ratAMdhatA; n, roup.kherAkamAM prajIvakonI UNapathI sUryAsta pachI jevAnI zaktine thato aMzata: maraghA-batakAne thatA rogane eka prakAra, la5; juo night blindness. jenA pariNAme A prANIo laMgaDAra che. Nyctanthes arbor-tristis L. aDabaDiyAM khAya che, nAka ane AMkhamAMthI pArijAtaka. cIkaNe strAva kare che ane AMkhanI AgaLa nyctitropic movement sleep. seje caDe che. 1. status. piSaNa svapnagati. aMgenI sthiti. nutritionist. piSaNa- nymph. arbhaka jaMtunA jIvananI eka vi. nutritive. piSaka, khorAkanI avasthA, je ItaDI jevA svarUpanI hoya che; garaja sAranAra, kherAkI kavya, jene phUTatI pAMkhavALAM jaMtu, pukhtatA pahelAMnI piSaNanI sAthe saMbaMdha che. 1. ratio. avasthA, kITa zizu. For Private and Personal Use Only
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Nymphaea 402 oat Nymphaea alba L. sapheda poyaNu; N. Dogmaea. jhINukA kamaLa nAmanI je jala ja vanaspati che, jenAM mULa khavAya vanaspati. N. stellata Willd. che ane je kAzmIramAM thAya che. N. nIlakamaLa; jenAM mULa ane bI khavAya che. esculenta Roxb. sapheda kamaLa, je Nymphoides. indicum (L.) 0. pANI para taratuM jovAmAM Ave che, jenAM Kuntze [Syn. Limnanthemum kada ane bI khAvAnA kAmamAM Ave che. indicum Griseb.]. zAkIya vanaN. lotus. paNuM, kamaLa. N. melumbo spatine prakAra je tAva ane kamaLAmAM 1. kamaLa, jenAM mULa, bI ane kumaLAM pAna upayogI bane che. 24914 3. N. nouchali Burm f.. nymphomania. Walau Hi Hai [Syn. N. lotus Hook f; N. mATe thatI atyaMta kAmecchA; moTA bhAge lotus var. pubescens Hook f, vaMdhya prANumAM AvA prakAranI icchA jAge che. Thoms.]- kamaLa kAkaDI, tarala, zebhAnI Numphula debunctalis. DAMgaranuM vanaspati, jenAM mULa ane phala khAdya che. oak. eka; Ouercus incana Roxb. nAmanuM madhyamathI moTA kadanuM pAnakhara, vizALa zAkhAvALuM, goLa ghaTA dharAvatuM, 1,220thI 2,440 phuTanI UMcAI dharAvatuM vRkSa. te hima sahana kare che, tene bI vAvIne, athavA dharu ropIne ugADI zakAya che, tenAM pAnane cArA ane khAtara bane che ane tenAM haLa ane kolasA banAvavAmAM Ave che. oat. oTa, java. . meal. eTanAM cheDA kADhI, tene ukALI, vATIne banAva. vAmAM AvatI bhaDakA jevI vAnagI, jene nAstA tarIke khAvAmAM Ave che. 0. porridge.eTanuM bhaDakuM,oats.tRNakuLanuM Avena sativa L.; Indian oats A. sterilis L. Var. culta. Ha Ha samazItoSNa pradezanuM bhAratamAM paNa thatuM, telI ane khanija dravyanA kAraNe upayogI banatuM dhAnya. temAM leha hoI, tenI savizeSa agatya che. mukhyatve A dhAnya E112424121 H12 41991H1 2412 of kayAMka kyAMka anAja meLavavA mATe paNa tene ugADavAmAM Ave che. dugdha pedAzanI sAthe tene khorAkamAM samAveza karavAmAM Ave che. temAM taMtunuM pramANa anya dhAnyanI tulanAmAM vizeSa heI tenuM khAdyamUlya ochuM gaNavAmAM Ave che. gheDA tathA dUdhALAM Dhorane mATe te sAruM gaNAya che. tenuM bhaDaka-oat porridge ke bat meal banAvavAmAM Ave che. teno pAka mukhyate uttara pradezanA pazcima vistAra ane paMjAbamAM thAya che. badhA ja prakAranI jamIne tene mAphaka Ave che. paNa pANIne sAre nikAla dharAvatI, jamInamAM tene ravipAka tarIke ugADavAmAM Ave che. 0. covered smut. Ustilago kolleri wille. nAmanI phUgathI eTane thato aMgAriyAne rega. o leaf blotch. Heminthosporium avanae. lihat jaMtuthI eTane thato eka roga, 0. loose smut. Ustilago avenae 1 oTane thate eka roga, jemAM eTanA dANAne bhUka thaI jAya che. o stem rust. Puccinia graminis avenae. nAmanA jaMtuthI oTane thato gerane roga. o. straw. pAkA eTanA choDa For Private and Personal Use Only
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir obcornate 403 ocellus mAMthI paNa kADhI lIdhA pachI zeSa rahetAM AvatI evI vanaspati, jenA kAraNe tenAM sUkAM pAna ane sAMThAmAM anya khAnAranuM dUdha kharAba vAsa mAre. prakAranA dhAnyanAM ghAna ane sAMThA karatAM obovate. vyasta aMDAkAra, prati baMDAkAra, UMcA prakAranuM kherAkI mUlya heca che. Taca tarapha paheLA aMtyabhAgavALuM. obcordate. TocanI upara khAMca heya observation. prekSaNa, nirIkSaNa, tevuM huM dayAkAra. avalokana. oberea brevis. Higlufinal 365isa observatory. 94211011. karate eka prakArane kITa. obsolescent. kALagrasta (banatuM), bina obdiplostemanous, pratidvipakesarI. upayogI (banatuM). oblanceolate. pratibhAlAkAra obstretric double hook. HIEL oblate. baMne pra tarapha capaTuM goLAkAra. Dhorane prasava karAvavA upayogamAM levAmAM Avato bevaDe keDa. 0instru(2) lagabhaga gaLAkAra. ment. prasava karAvavA aMgenuM upakaraNuM. obligate. anivAryo, viziSTa prakAranI obstretrics. prasUti vijJAna, prasUti. dehadhamaya pravRttine sImita; jIvana ke. tatra. (2) pazucikitsA vijJAnanI baccAMnA kAryanI rIte sImita, avikalpI. (ra) janma ane garbhiNuM mAdAnI sAravAranuM cajamanathI svataMtra rIte jIvI na zakanAra vijJAna. (52jIvI). 0. aerobe. niyata-avi. obtuse. kuMThAgra, kuMThina agra; mUThA ke kalpI vAyu che. 6anaro * vaLelA cheDAvALuM, AvA cheDA dharAvatuM (pAna). avikalpI avAyujIva. 7. parasite. obverse. Teca karatAM sAMkaDuM (taLiyuM.). sadA parajIvI, anivArya aparajIvI; jIvaMta obsolute. ati vyApaka, eka bIjAnI cajamAna ke piSada vinA jIvI na zakanAra upara chavAyeluM. parajIvI. . saprobe vikalpI mRta occipital bone. pazcakapAlAsthi, chavI. o. saprophytes. jIvaMta paDhazIrSAsthi. occiput. zIrSa-mAthAne kaSanI sAthe saMbaMdha dharAvatA na hoya tevA pAchalo bhAga, pazcakapAla, anupAla. sUma sajI, je mRta kArbanika pezIo occlude. aTakAvavuM, baMdha karavuM, ADe athavA prApta akArbanika dravye mAraphate AvavuM, zeSavuM ane jALavI rAkhavuM. occlupaSaNa meLavatA hoya che.. symbiont. sion. adhicATaNa, saMdha, rukAvaTa. (2) avikalpI sahajIvI. 7. symbiosis. jhADane kApIne ke tenA kArya-aMgane toDIne anivArya sahajIvana. obligatory thatA ghAne baMdha karavuM ke te rujhAvavAnI aerobic. avikalpI-anivArya vAyu. prakriyA karavI. (3) raMdhA ke vAhinIne baMdha chavI. o. anaeropic. avikalpI - karavI te. anivArya avAyujIvI. occupancy (of land). (jamInano) oblique. tirthaMka, trasu. viSamAkAra. bhagavaTo, (jamInane) dhAraNAdhikAra. 0. arrangement. tirthaMka vinyAsa. 0. rights. bhegAdhikAra, bhegavaTAne 0. indorescence. tiryaka puSpa- adhikAra, dharaNAdhikAra, 0. tenant. vinyAsa, bhegavaTe -dhAraNAdhikAra dharAvate gati. obliteration. abhilepana, vilepana; occupation. adhiga, bhagavaTe. rada karavuM te. (2) vyavasAya, dhaMdhe. oblong. dIrthageLa, laMbageLa, aMDAkAra. cellus, nimnakakSAnAM prANuonI saraLa obnoxious. hAnikAraka; dhRNAjanaka. AMkha. (2) ghaNuM jaMtuo tathA mAchalI0. weed. dUdhALAM DheranA khAvAmAM AmAM jovAmAM AvatuM AMkha jevuM cihana For Private and Personal Use Only
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ochlandra 404 Odontotermes... (3) prakAzagrahaNa karavAnI kSamatA dharAvatA rius Soland. kAmakastarI nAmane paNanA adhicamane meTe kaSa. choDa, jenAM pAna dAdara para kAmamAM Ave 0chlandra travancorica Benth. che, kAnanA dukhAvA, parami ane dIrdha(Bedd) ex Gamble. hAthIghAsa kAlIna atisAramAM auSadha tarIke paNa tene nAmanI kAchIya vanaspati, je pazcima ghATa upayogamAM levAmAM Ave che. ane drAvaNa keramAM thAya che ane jene octa-. ATha, aSTa arthasUcaka pUrvaga upayoga kAgaLa banAvavA mATe thAya che. octagynons. aSTa strIkesarIyukta. Ochna squrrosa L. Boszil 1 Hal octamerons, aSTabhAgI, aSTAvavI, zebhA mATe vAvavAmAM Avato choDa. aSTaphalakI. octandrous. aSTapuMkesaraochreaceous. Raks. 0. stip yukta. octant aSTama, 0. sta le, pariveSTaka upaparNa. aSTama avasthA. octastichous, aSTa Ochrocarpus longifolious (Wi paMktika. ght) Benth & Hook. rAtuM nAga octroi nagara zuka, zahera ke nagaramAM kesara nAmanuM da. bhAratamAM thatuM eka jhADa, pravezanI cIja-vastuo para levAmAM AvatA jenAM phaLa khAdya che ane jenI sUkI puSpa vere. (2) A vere levAmAM Avato maMjarImAMthI lAla raMga maLe che, je rezama hoya te sthAna. raMgavA mATe upayogI che. Ochroma lagopus Sw. a 14 oclar. AMkha ke daSTine lagatuM, dazya, nADumAM thatuM eka jhADa, jenuM kASTha rephrija cAkSuSa 0.lymphomatosis.5kSInI riTaro ane vimAnamAM avAhaka tarIke AMkhanI kIkImAM raMjaka dravyane abhAva, upayogamAM levAmAM Ave che. pariNAme AvuM pakSI najara gumAvI de che, Ocimum americanum. L. folle odd. viSama. (2) eka. 0, numbertulasI nAmanI vanaspati. 1. basili viSama saMkhyA. (2) ekI saMkhyA che. cum , vanatulasI, mara, sabane pinnate. viSama pakSavata. Damare; bhAratabharamAM ugADavAmAM AvatA odina uodier. Roxb. mozebhAne choDa, jenAM pAna savAsa nAmanuM bhAratabharamAM thatuM eka vRkSa, jenAM ApavA mATe upayogamAM Ave che, ane kumaLAM pAna bhAtanI sAthe khAvAmAM Ave bI maraDA ane dIrdhakAlIna atisAramAM che, jenA kacchanA mAvA kAgaLanA banAvaupayogI bane che. . canum vAmAM Ave che, prakAMDanI chAlane chedIne Sims. kRSNatulasI, takamariyAM. 0. tethI maLatA guMdarane upayoga mIThAI banAgratissimum . AvI - bAvacI, vavA mATe thAya che, ane tene cIkaNA takamariyAM; nAmanI zebhA mATenI vanaspati, dravyane zAhI banAvavA mATe upayoga jene maccharane bhagADavA mATe khapamAM levAmAM thAya che. Ave che ane maccharanA jaiva niyaMtraNa Odioporus longicollis Ol. 11Hej mATe A vanaspatine vAvavAnI bhalAmaNa keLane prakAMDane kerato kITa, jenI kriyAthI karavAmAM Ave che. 0, kalimandv. keLa karamAI jAya che. aricum Guerke. kapara tulasI; jenAM odonata. vANiyA nAmanA jaMtuonI pAnamAMthI kapUra banAvavAmAM Ave che. zreNa. pazcima baMgALa, AsAma tAmilanADu ane odontomata, sAmAnya rIte dAMta pedA daherAdUnamAM nAnA pArA, para tene vAvavAmAM karatI pezI para thato abda. Ave che. 9. sanctum L. tulasI, odontotermes assumathi.zeraDInI pavitra manAte tulasIno choDa. 0. tect kaLImAM thatI UdhaI. 0. obesas. zeraDInI For Private and Personal Use Only
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir odoriferous 405 offset UdhaI. 0. taprobanes Wik. zeraDImAM 0estridae. pahmAda jaMtunu kaLa, jemAM paDatI UdhaI.. beTa mAkha, azvabeTa, mAthAnAM pAMkha vinAnAM odoriferous. suvAsita, suvAsa prasa- Dimbha, UMTamAM paDatuM boTa jaMtu I.ne samArAvanAra. odour. sArI ke narasI vAsa. veza thAya che; jenAM Dimbha Dhera, gheTAM, UMTa oecology. ecology. paristhiti ane ghoDAne bhAre hAni pahoMcADe che. vijJAna. (2) jIvaMta sajIvonA temanAM 0estrogen. gAyane eka aMtaHstrAva, je paryAvaraNe sAthenA saMbaMdhe, Teva i. aMgenI tenAmAM kAmecchAne mata ke kAmezmAne jAgrata jIva vijJAnanI eka zAkhA. kare che, ane sIdhI ke ADakatarI rIte dugdhaoecophylla amaragdina Fabr, pAtaka pezImAM kaMdila vikAsa mATe javAbadAra lAla kIDI, siMdUriyA kIDI. bane che ane dugdhatpAdaka aMtaHstrAva pedA oedema seje, zotha. (2) lehI ane kare che. aestrogenic hormones, lasikAnA pANInI pezInA lasikA ava- oestrogen nAmane gAyomAM mada athavA kAzamAM thatI asAdhAraNa jamAvaTa. (3) kAmamAM pedA karanAra traNa aMtaHstrAvone atizaya pANInuM zoSaNa karavAthI vanaspatimAM samUha; ekane brahmagraMthi pedA kare che, bIjA Avato asAdhAraNa seje. (4) eka bene aMDAzayamAM raheluM corpus luteum prakAranuM jalaM 2. o. of the udder. (eka nalikArahita graMthi) ane jarAyuM AMcaLa para thato se. oedemat- pedA kare che. 0estrum madakAla, macaka, ous. sejAvALuM. kAme mAne samaya. oestrus. mada, oenanthe javanica (Blume) kAmamA; naranI sAthe saMbhoga karavA mATe DC. Syn. 0. stolonifera DC.). mAdAmAM jAgrata banatI icchAnA pariNAme eka dIrdhAyu choDa, je sAmAnya rIte tenAmAM AvatI eka prakAranI garamI, kAzmIra, paMjAba ane AsAmamAM thAya che, RtukALa. 0, mono. vArSika mahakALa. jenA kumaLA praroha masAlA tarIke upayoga- o, seasonal masamI sadakALa, cokasa mAM Ave che. samayamAM mAdAmAM jAgatI kAmecchAnI garamI. Oesophagostomum asperum. 0. cycle. HEUR245.0-period. H6410. gheTAM ane bakarAMnA AMtaraDAmAM paDatAM 1estris ovis. gheTAM bakarAMnAM naskekRmi. . brericandum. DukkaranAM AMta- rAmAM Dizna mUkatI mAkhanI eka jAti. A raDAmAM paDatAM kRmi. 0. columbianum. Dimbha naskorAM vATe zarIramAM AgaLa vadhe che. gheTAM ane bakarAMnAM AMtaraDAmAM paDatAM kRmi. ofal. kasAIkhAnAne kacare; katala karelA 0. dentatum. DukkaranAM AMtaraDAmAM prANunAM pAcanamArga, phephasAM, paga i. jevAM paDatAM kRmi. 7. radiatum. DheranAM akhAdya bhAga. (2) anAjane chaDayA pachI AMtaraDAMmAM paDatAM kRmi. 6. ieulosum. zeSa rahetI DAM, kazmIramAM jevI ADa gheTAM ane bakarAMnAM AMtaraDAmAM paDatA kRmi. pitAza. (3) kacare, eMThavADa. () taLiye oesophageal. annamArga, anna- jAmata athavA ekaThA thatA kacare. naLIya, annanaLI ke annamArganuM - ne lagatuM. of centre. IMDAnA kendranI upara, nIce oesophagus. annamArga. annanaLI; ke bAjue AvelI (jaradI). grasanI ane jaTharanI vacce rahele pAcana offeed. sAdhAraNa kherAka levAnI mArgane eka bhAga. prANIne game te kAraNasara thatI anicchA. oesteofibrosis. kelziyama lavaNanI of season. varSanI Rtu, jyAre sAdhAUNapanA kAraNe zarIramAM nIpajate prANI- raNa rIte pAka pAkata nathI ke thaI zakato enAM hADakAM baraDa thaI jAya tevA raMgane nathI. eka prakAra; asthi tatubhavana. ofset. bhUstarI prazAkhA. (2) vAnaspatika For Private and Personal Use Only
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir off-shoot 406 oil rega. prajanana mATe sAdhanarUpa banate pArzva phaNage. pAka. . cake. kheALa; jema ke bhesiMga of-shoot. prazAkhA, pArzvaprakAMDa. ke aLazIne kheLa. tela kADhI lIdhA bAda of-spring. saMtAna, saMtati, pharajaMda. dabAyelA zeSa rahevA pAmatA telIbInA (2) pariNAma. kheALamAM nAITrojana uparAMta phepherika of type. vanaspati ke prANunA sAdhAraNa esiDa, poTAza ane kArbanika dravya heya prakAramAM jaNAtuM vipathana. 0.t. strain. che, temAM 2thI 3 TakA tela rahI javA prarUpa bahArane prakAra. pAme che paNa tethI khAtara tarIke tene of-year. eka taraphaLatAM choDa phaLe nahi guNa cAlI jato nathI. lIMboLI, mahuDA, te varSa. karaMja jevAM akhAdhya bInA kheLane rAsAOhm. ehama, vIja avadhane ekama. caNika khAtaronI sAthe khAtara tarIke upaOidiopsis sp. kapAsanA choDane eka yoga karavAnI bhalAmaNa karavAmAM Ave che. 0. cell. viziSTIkRta ane vistRta banAoidium cell. kAvasthA kaSa. 0. velAM mRdutaka koSa athavA kiraNaSi, jeerysiphoides. zANane regakAraka kITa. mAMthI tela ave che. . crusher. telI0. heveae Steinm. 2042011 2012 biyAne pIlIne tela kADhanAra yaMtra. 0. kArI kITa. 0. mangiferae Bodhet engine. telacAlita enjina. 0. AMbAne regakArI kITa. 0. tingitanium gland. pakSInAM pUchaDAmAM AvelI tailaCarter khaTamadhura phaLamAM rega karanAra graMthi, jenA strAvane upaga pakSI tenAM jaMtu. pIMchAMne sApha rAkhavA mATe kare che, A oil. tela; pANI karatAM halakuM paNa temAM rIte pIMchAMne tela maLI rahetuM hoI, pIMchAM adrAvya ane sahelAIthI baLatuM, kArbana para paDatuM pANI sahelAIthI sarakI jaI ane hAiDrojanavALuM medIya cIkaNuM pravAhI. zake che. . globule. tela biMdu 0. te sthAna, saLagI UThe tevuM, rAsAyaNika meal. kheALane daLIne tene banAveluM rIte taTastha, Ithara ane AlkohelamAM drAvya bhUko athavA leTa. o. of chalche. prANu ke vanaspatinuM sthira ke medIya moogracala-mUtrAnuM tela, jene rakta pittamAM auSadha tarIke upayogamAM levAmAM tela, cIkaNA ane pAsavana thaI na zake Ave che. o. of chenopodium. tevuM hoya che. zuSkana telane vArnizamAM vamaMsIDanuM tela 0. of lemon. lIMbunI khulluM rAkhavAthI sakhata bane che, jyAre chAlamAMthI kADhavAmAM AvatuM tela, jene binazuSkana tela khulluM rAkhavAthI bAthavaNa upayoga se Dama ApavA tathA sugaMdhI kare che ane te UjaNa, dIvAbattI ane drAnI banAvaTamAM thAya che. . palm. sAbu banAvavAmAM upayogamAM levAmAM Ave Elaeis guineensis Jacq. 1144 707 che, arka ke bASpazIla tela moTA bhAge 5. AphrikAnuM paNa ahIM keraLamAM thatuM jhADa, vAnaspatika hoya che ane tene niryAdita jenA kAThaphaLanuM tela sAbu, mArgerIna banAkarI zakAya che. te tIkhe ane kaDa vavA tathA baLataNa tarIke upagamAM levAmAM svAda dharAve che ane sugaMdhI dravya, Ave che. 0.s. and fats. kherAka ane auSadha banAvavAnA kAmamAM Ave che. 0. khAdya padArthomAM rahelAM glisarela ane medIya base, badhA2 dravya tarIke athavA viSa esiDAnAM esTara, A paikInAM tela era. ke jetuna chAMTavAnA vAhaka tarIke upayogI DAnA uSNatAmAnamAM pravAhI avasthAmAM banatuM tela. o.-bearing crops. hoya che. o. spray, imalTana telanI seyAbIna, bhesiMga, kapAsiyA, aLazI sAthe bheLavelA jheravALA spezIya jaMtuna i. jevAM temAM rahelA telI dravya mATe dravyane chaMTakAva. o. terpene. TarSeugADavAmAM AvatA pAka, telIbiyAMne TAInanuM tela. For Private and Personal Use Only
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ointment 407 olivine ointment. malama. pAmiTina, DuMka sTIarina ane linalIna Okhar. Leea edgeworthii San 241941 3. o. tree. Straj sis. tapu (Leea aspera Edg non Oleaginous. tailI dravyo dharAvatuM ke Wall). nAmane hiMdImAM kumalI tarIke tela pedA karatuM, telI, medIya, cIkaNuM eLakhAtAM vAyavya himAlayamAM thatA khAdya Oleaster. 34181 qolcj Elaeagnus phaLane supa. augustifolia L. [E. hostensis Biokra, bhIDA. eb.]. nAmane 5. himAlaya ane olak. UlaTakaMbala nAmanuM Abroma al- kAzmIramAM thato supa ke nAnuM jhADa, jemAM gusta LI. nAmanuM nAnuM jhADa, jenI phaLa khAdya che. chAlanA resAnAM doraDAM banAvavAmAM Ave che. olic acid, tIkho svAda dharAvatuM, moTA Oldenlandia cor)nbosca L. pitta bhAganI, carabImAM jovAmAM AvatuM raMga pA5De. 0. herbacea (L.) Roxb. vinAnuM tailI pravAhI, jene sAbu banAvavAnA paripaTa nAmanI vanaspati, 0, umbellata upayogamAM levAmAM Ave che. olein, I. sAyA nAmanI erisA, 5. baMgALa moTA bhAganI ca2bI ane mizra telamAM ane AsAmamAM thatI dIrdhAyu vanaspati, jovAmAM AvatuM raMga vinAnuM glisarIna ke jenA kumaLA prahane upayoga masAlA olIka esiDanuM telI saMjana. tarIke karavAmAM Ave che. Olenecambtus biolobus Fab. old wood ochAmAM ochA eka varSanI aMjIramAM paDatuM eka prakAranuM jaMtu vaya dharAvatI, kASTIya vanaspatinI zAkhA. oleoresins. bASpazIla tela ane rejhiOleaceae. jAtyAdi varganI vanaspati- ne - rALanuM mizraNa. ene samUha. olericulture. vanaspati saMvardhana. Olea europaea L. jetuna, oliva leum morrhuae. koDa nAmanI nAmanuM, mULa bhUmadhya samudranA pradezanuM paNa mAchalInA cakRtamAMthI kADhavAmAM AvatuM tela, ahIM u. bhAratamAM thatuM khAdya phaLanuM jhADa. keDalivara ela. 0. ferruginea Royle. kAu nAmanuM olfaction. dhrANa, dhrANedriya. olfactobhAratIya olivanuM jhADa, meTA bhAge te ry. ghANane lagatuM, dhrANedriyane lagatuM. 0. 5. himAlayamAM thAya che, tenA kASTanA bola, lobe. thrANapiMDa. hathoDI ane lAkaDIo banAvavAmAM Ave origonychus indicus. zeraDImAM paDatI che. . Jagrans Thunb. zobhAne ItaDI. supa. olivaceous. Aliva jevuM harita eligophagus parasite. gADha saMbaMdha lIlA raMganuM. olivary. oliva-bAkAranuM, dharAvatI yajamAna jAtio pa2 jIvatA para aMDakAra. olive. jaMtuna, Aliva; olea jIvIe europeae L. Haj Hissi 41, 24$E clitorius jute. Corchorus olitonAnAM phaLa, sakhata ThaLiyAvALuM sadAharita rius L nAmanAM mIThApATa, kezatA, chUchaDe jhADa; jenAM phaLa kaDo svAda dharAve che, I. nAmothI oLakhAtAM zaNane eka prakAra. jemAMthI tela kADhavAmAM Ave che, je khAdya bhAratanA zaNu pakavatA kula vistAranA cothA che. A jhADanuM mULa vatana bhUmadhya samudranA bhAgamAM A jAtanuM zaNuM thAya che. pUravALA pradeze che paNa have ahIM tene uttara vistAramAM te ugADI zakAtuM na heI, UMcA bhAratamAM ugADavAmAM Ave che. 0-oil. vistAramAM tene ugADavAmAM Ave che, tenAM jaitunanuM tela, oliva jhADanAM phaLamAMthI pAna khAdya che. tenA resA jhAMkhA raMganA kADhavAmAM AvatuM khAvAnA upayogamAM hoya che. levAmAM AvatuM tela, A telamAM elika, olivine. pheromegneziyama silikeTa, je For Private and Personal Use Only
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir omasum 408 onion nirjala megneziyama silikeTanI sAthe ata. ghaDAne thatA hAthIpagA roganuMkAraka pRthvInA eka TakA jeTalA pramANamAM jaMtu. Onchovercosis. cAmaDInI khanijarUpe AveluM che. heThaLa ane keIka vAra mahAdhamanInI ornasum. vAgoLatA sastana prANI- dIvAlamAM taMtumaya gaMDikA banAvanAra onuM trIju AmAzaya, je caturtha AmAzaya prANuone lAgu thatA rogane eka prakAra. ane dvitIya AmAzayanI vacce AveluM A roganuM kAraka Onchocerca prajAtinAM hoya che. gAyanA tRtIya AmAzayamAM seMkaDe jaMtuo hoya che. gaDIo AvelI hoya che. onchosphere. IDAnA kocalAmAM Omelet. omelette. AmaleTa; vaDAne purAtA cha aMkuzavALA kRminuM prathama Dimma. masAledAra 5De. one crop system. eka pAka levAnI omentectomy- jaTharanI sAthe saMka- paddhati. vAyelI eka tvacAnA thoDA bhAganuM chedana. Ongole. Azva pradezanA gara jillAmAM omentum. jaTharane anya aMgonI thatuM eka bhAravAhI pazu. sAthe joDatI paritana gaDI. A gaDImAM onion. kAMde, DuMgaLI; Allium cepa saMgharAyelI carabI, vepArI dhoraNe maLatI . nAmanI zAkIya kadila vanaspati, jenA carabIne bhAga hoya che ane te Dhera, gheTAM kara hugaLI kahevAya che ane te tIkhI vAsa ane DukkaranI gaDIomAM rahelI hoya che. ane svAda, prajIvake "bI" ane "sI", omnivora. sarvAhArI; vanaspati ane loha tathA keziyama dharAvato zAkIya kada mAMsa ema baMnene khAnAra. che, jemAMthI eliva prophilaDAyasalphAIDa emphalophletitis. janmanI sAtheja nAmanuM bASpazIla tela nIkaLe che, je tenI TImAMthI thatA raktasrAvane eka roga. tIkhI vAsa mATe javAbadAra hoya che. A omum. Byl; Trachyspermum vanaspatinuM mULa vatana bhUmadhya samudranA ammi (L) Sprague (Curum pradezo che ane tenA kaMdane vAdhAra tenI copticum Benth & Hook. f; pakavatAnI avasthA, tenI jamInane prakAra, Sison ammi ). nAmane gujarAta. jamInamAM rahela bheja, uSNatAmAna, madhyapradeza, AMdhra pradeza, mahArASTra ane saMgharavA mATenA samayanI avadhi i. para uttara pradezamAM thato varSAyu choDa, jemAMthI che. choDa dvi-varSAyu che. kaMdanI pAMdaDIo auSadhIya guNa dharAvatuM tela kADhavAmAM Ave eka bIjI para caDelI rahe che. ati tApa che, jene upayoga menthAlanA sthAne ke ThaMDI na hoya tevI narama masamamAM A karavAmAM Ave che. tenAmAMthI maLatA pAka sAre Uge che. eka ja jagyA para ajamAne masAlA tarIke upayogamAM levAmAM varSamAM tenA traNa pAka laI zakAya che. Ave che. te apacA ane vAyunA roganI 0. leaf blight. Alternaria palasAme asarakAraka bane che.. nduii Ayyangar. .gd A. porri. Onchocera. Filariidae yuaj 018- nAmanAM jaMtuthI DuMgaLIne thato eka roga. pagArAganA kA2ka jaMtanI prajAti, A ta . smut.Urocystic Cebulae Frost. DhAra ane bheMsane hAthIpagAne rega kare che. nAmanA jaMtuthI DuMgaLInA pAne lAgu 0. amullata. Dhera ane bheMsane lAgu thatA roga. o. thrip. DuMgaLIne thatuM thatuM hAthIpagA roganuM kAraka jaMtu. 0. fasc- Thrios tabaci L. nAmanuM jaMtu, jenAM ata. UMTane thatA hAthIpaga rAganuM kA2ka Dimbha ane pukhta jaMtu DuMgaLInAM nimna jaMtu.0. gibsoni. Dhorane thatA hAthIpagA pAnane rasa cUse che. DuMgaLI uparAMta A rAganuM kA2ka jaMtu. 0. indica. Dherane thatA jaMtu kebI keliphalAvara, Tarnipa ane hAthIpagA roganuMkAraka jaMta. 0. retical- kapAsanA choDamAM paNa upadrava kare che. For Private and Personal Use Only
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Onosma 409 open Onosma cchioides L. ratanajena 0. cell. brIjanyudhAnIya kaSa. 0. nAmanI kumAM ane kAzamIramAM thatI eka sorus. strI janyudhAnI guccha. nogozAkIya vanaspati, jenAM mULamAMthI lAla nium.(e.va.). Oogonia (ba.va.). strI raMga maLe che, je UnI kApaDa, tela ane janyudhAnI, aMDadhAnI; phUga jevI ekAMgI carabIne raMgavA mATe upayegI che. vanaspatimAM mAdA prajanana ligI avayava. on the cob. kavaca vinAne makAIne ongoniophore. strI janyudhAnIdhara. DADe. (2) lIlI, tAjI ane kumaLI makAI, oolkite. calayugmaja. jene rAMdhIne khAvAnA kAmamAM levAmAM oolite. dANAdAra cUnAno paththara, jene Ave che. pratyeka dANe kArboneTa opha lAImamAM ontogenesis. jIva vikAsa, jIva retIne kaNa hoya che. vikAsavAda. ontogeny. vyaktivRtta, 0omras. madhya pradeza, khAnadeza ane vyakti ItihAsa; jIva vikAsa, bhUNavidyA. Adhra pradezamAM thatA kapAsane eka prakAra. (2) phalita aMDathI mAMDIne pukhtAvasthA chaophorectomy. svastha aMDAzaya sudhInA sajIvanA vikAsane itihAsa. zalyakriyA. on year. ekAMtara ke dvivarSAyu vanaspati, 0osikappal. keImbaturamAM sigAra je varSe phaLa Ape te varSa. mATe upayogamAM levAmAM AvatI tamAkune onyx. zeSamaNi; akIkanI sAthe saMbaMdha eka prakAra, je cAvavA mATe paNa upayogamAM dharAvato paNa tenA staramAM judA judA levAmAM Ave che. raMgavALo eka prakArane kAcamaNi--kavATajha. osperm. phalitAMDa ke phalita aMDakoSa. 00-, -. IMDuM, aMDa arthasUcaka pUrvaga. Gosphere. aMDa, aMDakoSa, aMgola. 00cyst. aMDakoSTha; prajIvanI maMDa jevI chaospore. aMDakoSa, aMDabIjANu, naraavasthA, je carakanI sAthe utsarjita janyu sAthenI yuti bAdane phalita kikIya thAya che; yugmakapuTikA. koSakendravALe aMDakoSa; liMgI prajananathI oocyte-egg-mother cell. be pedA thato virAmI bIjANu. samavibhAjanamAMthI pasAra thato keSa, oostegite. aMDachAda. prAthamika aMDeSTha tarIke aMDakavaca banA- 0otheca. aMDakavaca. vavA mATe kAMDajanana prathama samavibhAjana opalescent, dUdhiyuM. pUruM thAya te agAunI avasthA ane prathama open. edhApI. (2) khulluM, vivRta; samavibhAjana pUruM thayA pachInI dvitIya anAvRta. (3) prAkRtika chidra-vivara. (4) aMDa kejhanI avasthA. bRhat kaMkaca. 0. bundle. vadhu pula, 00ecium. peliyA(bahujIva)mAM baMDane vikRta pUla. . centre. phaLajhADanI phalita karavA tathA tene grahaNa karavA mATe karavAmAM AvatI eka prakAranI mAvajata, kalI je saMpuTa. jemAM cheDanA mukhya prakAMDane cekasa UMcAI Gogamete. strI janyu. oogamous. sudhI vadhavA devAmAM Ave che, jyAre tene strIjanyaka, viyugmI; nara ane mAdA kaSanA repyA pachI eka varSa bAda tenI Taca saMyuzmanathI thatuM (prajanana). oogamy. kApI tenI pAWya zAkhAone vadhavA cIjanyatA, zukrANu kaSa ane aMDa devAmAM Ave che, jenA pariNAme choDa keSamAM vibhinna banyA hoya tevA janyu. jamInathI bahu UMce vadhato nathI paNa tenI enuM ligI prajanana. oogenesis. zAkhAo phelAya che. . community. mAdA dvArA janyuSa utpanna thavAnI khullo- vardhamAna vanaspatine samAja - prakriyA; aMDa janana, aMDa nirmANa ane samudAca. 0drainage. khulle jalavikAsa. 0ogonial. trIjanyudhAnIya. nikAla, khullI morI, khullI nIka. . For Private and Personal Use Only
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Opercullela 410. optimum end harrow. khullA cheDAnI rAMpaDI. preravA, naze karavA, darda ane pIDA dUra 0.market, khulluM - pratispardhI bajAra. karavA zAmaka tarIke thAya che. temAMthI o, pollinated. sAdhAraNa ke kudaratI mephIna, keDIna, nArkoTIna jevA ghaNAM rIte parAganayanita. . winter. hima- AkeleIDa dravya maLe che. o. tinctvarSA vinAne ziyALe. opening. ure. aphINanuM TiMkacara. umilana, dvAraka. opisthorchidae. kUtarAM, bilADAM ane opercullela paduickia. caNAnA DukaramAM paDatAM jaMtunuM kuLa, jemAM mukhyatve mULane thatA saDAnA roga mATe javAbadAra Pseudamphistomum truncatum, jaMtu Opisthorchis noverca 441 0. tenopercular cell. DhAMkaNakeSa. oper- uicollis . Opisthorchis culated DhAMkaNavALuM. (2) mAchalInuM cUI. noverca. kUtarAM, bilADAM ane DukkaramAM operculum. pidhAna, DhAMkaNuM. (2) paDatAM jaMtu 0. tenuicollis. kUtarAM, mAchalInI cUIne paDaze. bilADAM ane DukaramAM paDatAM jaMtu. Operculina turpethum (L.) Oplismenus burmanii (Retz.) Silva-Manso [Syn. Ibomoea P. Beauv. eka prakAranI vanaspati. turpethum (L.) R. Br. Rinta; ovaj Opopanax chironium Koch. rejhina jevuM dravya maLanI chAlamathI kADhavAmAM che, jenAM mULamAMthI epenakasa Ave che ane jene upaga jalAba levA nAmane guMdara maLe che, je sugaMdhI dravyomAM mATe karavAmAM Ave che. upayogI bane che. Ophicephalus marulus. cha phUTa oppilate. zekavuM, aDacaNa karavI. sudhI vadhatI myurela varganI eka prakAranI opposite. saMmukha; prakAMDa para eka ja mAchalI. 0. punctatus. eka prakAranI tala para sAmasAme AvelAM parNo. : mAchalI. 0. striatus. da. bhAratanAM opsonin. raktarasamAM AveluM eka dravya, ghaNAM sthAnAM taLAvamAM thatI mAchalIne je prativiSa tarIke jIvANune kAryarata prakAra. banAve che. ophthamia. akSikepa, AMkha AvavI. optic, dRSTiviSayaka, AkSika, daSTigata,cAkSuSa, ophthalmic. bAMkhane lagatuM, akSi Akha- netra saMbaMdhI. (2) prakAza saMbaMdhI. kepavALuM. optical. (1) prakAza patha prerita, prAopiate. aphINavALuM ke aphINamAMthI banA- kAzika, prakAzIya. (2) cAkSuSa, makSika. veluM kauSadha. (2) nidrApreraka, ghena lAva- (3) netra vijJAna - prakAza vijJAna saMbaMdhI. nAruM, pIDAhAraka, zAmaka. opium. (4) dRSTi sAhAyArthe (5) dagvidyA saMbaMthI. aphINa, aphINanA cheDanAM kUMDAnA rasa- o. activity. prakAzIya sakriyatA. (2) mAMthI banAvavAmAM AvatuM lAlAza paDatA cAkSuSa sakriyatA. 0. illusion. daSTibadAmI raMganuM kaDavA svAdavALuM dravya; je bhrama. O. system. prakAzitaMtra, 0. uttejanAkAraka, ghena lAvanAruM, mAdaka tathA nerve. daSTicetA. optics. prakAza pIDAzAmaka auSadha che. . poppy. vijJAna. aphiNano choDa; Papaper somfenum optimum. iSTatama. (2) sajIvanA pUrNa L. nAmane uttara pradeza, paMjAba, rAja- vikAsa mATenuM paryAvaraNIya ati vegya sthAna ane madhya pradezamAM thato varSAyu pramANa, (3) sarvottama prakriyA meLavI zakAya choDa. jenA kAcA kaLa - DuMDAmAMthI kADhavAmAM tenuM sthAna - biMdu, 0. conditions, AvatA AkSIra rasamAMthI aphINa sajIvanAM vRddhi ane prajanana mATe AvabanAvavAmAM Ave che, jene upaga nidrA zyaka banatAM peSaNa, prakAza, uSNatAmAna For Private and Personal Use Only
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org opulent i. saMbaMdhanuM Adarza paryAvaraNa; ISTatama saMjoge. 0. doze. ISTatama mAtrA. 7. fruitfulness. phaLajhADanI anukULa paristhiti, jemAM puSkaLa pramANamAM kalikAsarjana thAya che. . pH range. cheADa tenA uttama phAla ApI zake tevI tenA pHnI marmAMdA, keTalAkamAM te echI hAya teA vaLI keTalAkamAM te vadhAre joI e. o. size of plot. jamInanA ISTatama kadanA pleTa. 0. temperature. ISTatama uSNatAmAna. (ra) cekasa vanaspati ke prANInAM vikAsa ane vRddhi mATe anya saMjoga anukULa hAca tenI sAthe raheluM ISTatama uSNatAmAna, 0. value. dhRSTatama mUlya. . water content. vanaspa tinI ISTatama vRddhi mATe Avazyaka manatuM jamInamAMnA pANInuM pramANa, opulent. vipula, sArI rIte saMdhareluM. Opuntia. coccinellifera saleD. hAthalA thAranA khInne prakAra. 0. dillenti Haw, hAthanA zera, kAMTALI vanaspati, je mULa amerikAnI che paNa ahIM vADa tarIke vAvavAmAM Ave che. tenAM phaLa ane prakAMDa khAdya che. Orach. cakavAta; Atriplex horlensis L. nAmanI zAkIca vanaspati, jenAM kumaLAM prakAMDa ane pAna khavAya che, A vanaspati mahArASTra ane karNATakamAM thAya che. oral. maukhika, menuM - ne lagatuM. . groove. mukhakhAMca. 411 orange. saMtarAM, nAraMgI; citrus prajAtinuM uSNa ke uSNa pradezanuM jhADa, jenAM phaLa, eTale saMtarAM ke nAraMgI meTAM, geALa, ghaNA kAvALAM, rasadAra, amla ke mIThAM, caLakatI lAla chAlathI Avarita heAya che. . oil, nAraMgInuM tela, samagra saMtarAne athavA tenI chAlane pIlIne kADhavAmAM AvatuM tela . pekoe. cAne eka prakAra. o. rust. saMtarAne gerunA rAga. 0. stem borer. Stromatium barbatum Fabr. a Citrus Oreocnide... prajAtinAM jhADamAM paDatAM DALa, je jhADanAM DALakhAM kAre che, aMdara dUra manAve che, jethI jhADa cImaLAI jAya che, A DALa saMtarAM, pAmeleA, rApaTa ane mAlTA jevAM phaLeAne hAni paheAMcADe che. orangeade. saMtarAnA rasanuM phINavALuM ke phINa vinAnuM pINuM. orb. piMDa, gALa, cakatI, gALadravya - padArtha, cakra.orbicular. cakrAkAra, valayAkAra. o. muscle. valayAkAra snAyu. orbit AMkhanA khADA, netra-guhA. (ra) pakSI ke jaMtunI AMkhanI AsapAsanI kinArI. (3) gatimArga, kakSA, orchard. phaLanI vADI, lAdyAna; phaLa jhADanA vistAra. 0. grass. Dactylis glomerata L. nAmanuM dIrghAyu dhAsa, je paMjAkha, kAzmIra, AsAma ane nIlagirimAM thAya che ane jene dhAsacArA thAya che. orchadist. phlAdyAnI. orchis. Orchis latifolia L. nAmanI khAdya kaMdavALI vanaspati, je kAzmIramAM thAya che. order. varga, krama, zreNI, gAtra; vIkaraNamAM gADha rIte saMkaLAvelA sajIvAnA kuLa ane vaga vaccenA samUha. o., soil mRddAkrama, jamInane krama, o. buyer. varathI ApIne kharIda karanAra. o. of terms in fertilizers. khAtaranAM nAmeAnA nAiTrojana, phaeNoNspharasa eNsiDa ane pATArA anusArane krama. orderly marketing. vyavasthita le-veca. ordinance. adhyAdeza. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ordinate. Urdhva bhuja, kei ordure. chANa I. ore. asala - kAcI dhAtu, acaka ke arthadhAtu, jene zuddha karI kiMmatI ke upayAgI dravya kADhavAmAM Ave che. Oreocnide integrifolia Miq. [Syn. Villebrunea integrifolia Gaud.]. pUrvahimAlaya, AsAma, maNipura ane AMdAmAna - nikAbAramAM thatuM nAnuM For Private and Personal Use Only
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Oreodoxa 412 organogenesis jhADa, jenA majabUta rasAnAM deraDAM, jALa yukta khAtara tarIke vaparAtI vAnaspatika ane jADuM kApaDa banAvavAmAM Ave che. athavA prANIja pedAza, jene upayoga Oreodoxa oleracea Mart. UMco karatAM temAM rahelA nAiTrojana dravyane ane vADa mATe vAvavAmAM AvatA tADane jIvANuo upayogamAM laI zake tevA eka prakAra. 0.regia. H. B. & K. emeniyama nAITrojana, nAITrAITa nAIboTalapAmanAmanuM UMcuM vRkSa. Trojana ane nAITreTa nAITrojanamAM pari. organ. aMga. (2) parNa ke aMDAzaya jevo vartita kare che; joke tenI asara dhImI vanaspati ke prANInA cokasa kArya mATe hoya che, paraMtu te lAMbA samaya mATe ane saMracanAne bhAga. organelle. nAITrojana ApyA kare che, uparAMta te aMgikA. tenAmAM rahelAM kArbanika uberone paNa organic, jaiva, kArbanika, seDhiya. (2) thoDA pramANamAM Ape che. 0. phosph prANuM ane vanaspatio pedA kareluM; prANuM orus. kArbanika saMyojana ke kArbanika ke vanaspatinuM. (3) kArbana dharAvatuM, kArbana- sAjanenA samUhanA ghaTaka tarIke raheluM vALuM, kArbanika. 0, acid, kArbanika kespharasa jevuM ke glise phaoNspharika eeNsiDa, a radical. kArbanika siDa, I-siTala phArika eNsiDa che. eNsiDa bhUlaka. . chemical. kArba- 0. soil. khAdamATI eTale dhumasa dharAnika rasAyaNa. o. chemistry, kArba- vatI jamIna, kArbanika dravya dharAvatI nika rasAyaNavijJAna, 0 disease, jamIna. zarIranI kaI pezI ke tene keAI aMganA organization. taMtra, vyavasthA. (2) saMracanAtmaka pheraphArathI thato roga, AMgika saMsthA. organized exchange. rega. o. drug. sediya auSadha, kAba. vyavasthita vinimaya. . ferment. nika auSadha. o. evolution. jaiva vyavasthita AthavaNa. . market. utkrAMti. . excretion. seMdri, kAba- vyavasthita bajA2. nikautsarjana. 08 insecticide - organism. sajIva, jIvapiMDa; sUmachava. rineTeDa hAIDrokArbana ane orgenephespharasa (2) samAna jIvananA bhAgIdAra jevA saMkasaMjana dharAvatuM jaMtudhana rasAyaNa, athavA LAyelA svataMtra bhAga dharAvatuM vyavasthita pAyarejhina athavA nikoTina jevuM vanaspati- piMDa. (3) game te jIvaMta prANI ke vanaspati; mAMthI banAveluM jaMtuna rasAyaNa; kArbanika jIvananI prakriyA calAvavAnI kSamatA dharAvajaMtuna. 0. manure. jaiva - seMdriya nAra game te (prANI ke vanaspati). orga- kArbanika khAtara. . matter. kArba- nogen. jaiva tatva, nAITrojana, kAbana, nika jaiva dravya ke padArtha. (2) jIvaMta okisajana, phospharasa i.jevuM game te rAsAvanaspati ke prANIo pedA kareluM ke temAM caNika tatva, jenA vinA sajIva tenuM jIvana jevAmAM AvatuM dravya, jemAM kArbana, hAI nabhAvI ke TakAvI na zake; jIvana tatva. Drojana, kisajana ane ghaNuvAra nAI- organogenesis. idriya vikAsa vijJAna jana ane gaMdhaka paNa hoya che. . '(2) baMga vikAsa organographic. mercury compound. ithila idriya vikAsa saMbaMdhI. (2) aMga varNana makaryuMrI jevA pArA sAthenuM kArbanika saMbaMdhI. organography. Idriya saMyojana, je chaMTakAva karavA mATe upayogamAM vijJAna. (2) aMgavarNana. organoleplevAmAM Ave che. 0. nitrogenous tic. khAvA ane pIvAnI sAthe saMkaLAyelI fertilizers khoLa, mAchalInuM aitriya saMvedanA. organolphic khAtara ane katalakhAnAmAMthI meLavavAmAM test, gaMdha, seDama, svAda i. vaDe dUdhanA AvatAM sUkavelAM lehI jevAM nAITrojana- namUnAnI karavAmAM AvatI kaTI. (2) For Private and Personal Use Only
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir orientation 413 Oryza. dUdhanI jene pleTa pheme kaseTI kahe che, tevI bhAre hAni pahoMcADe che. jamInamAM vRddhi kaseTI. organology. aMga vijJAna pAmI, yajamAna vanaspatinAM mULa ane organotropic. daihikakriyAtmaka. bIne bhAre nukasAna kare che. 6. aegiorientation.anusthApana, abhivinyAsa, btica Pers. vAkuMbo. sthitijJAna, diggAna. oriented plan oromorphic. mULa ke mAtR jamInanAM ting. aNi nIce heca ane sapATa bAja lakSaNe jALavI rAkhatI (jamIna). $12-01 217142 28 ana una 019411 Oroxylum indicum (L.) Vent. paddhati, jethI prathama paNajoDI hAranA [Syn.Calosanthes indica Blume. kATakhUNe Uge ane tyAra pachInI parNI senApatha, Ara9 nAmanuM pUrva himAla, nIcenI parNajoDI karatA vAmAvarta rIte Uge. pUrva ane pazcima dvIpakalpIya vistAramAM orifice. raMdha, chidra. (2) mAM. (3) naLa thatuM vRkSa, jenI chAla ane phaLa cAmaDAM ke nalikAnuM dvAraka, meM ke utsarjananuM raMdhra kamAvavAnA kAmamAM Ave che.. Originum majoranaL.bhArata bharamAM Orpington. sAmAnya hetulakSI sArAM thatI zAkIya vanaspati, jene upayoga khAdya IDAM ApanAra maraghAM - batakAM. sAmagrIne seDama ApavA mATe karavAmAM ortet. mULa eka choDa, jemAMthI vAnaAve che. 6. algare L. vanatulasI, spatika udbhava dharAvato choDa meLavI rAnatulasI, je mIThAI banAvavAnA kAmamAM zakAya che. Ave che, ane jenA bASpazIla telane orthoclase feldspar group. sAbu bane che. pRthvInA papaDAmAM rahelAM khanijane 48 origin. ugama, strota, ugama. (2) Adi TakA jeTalo hissa dharAvatA mRdA nirmANa maLa. (3) prasthAna sthAna, uddabhava, utpatti. silikeTa khanija, je poTeziyama, seDiyama original. mULa, asala. 9. plant. ane kelinI mATInuM mULa srota che, mULa choDa. jenA be samUha paikInuM eka samUha. ornamentaltreebhAkArI, suNe- ortholuvium, prAthamika ke Agneya sana mATenuM jhADa; AkAra, dekhAva, phUla, khaDakana khavANanI jamAvaTamAMthI thatI phaLa i.nI zobhA dharAvatuM jhADa. avazeSa pedAza, je jamInanuM mULa dravya ornithodoros,ornithodorous, bane che. Angasidae kuLanI traNa prajAtio paikInI Orthoptera. kaMsArI, tItIgho ane eka; AmAM sAmAnya jAti tarIke Dhera tIDa jevI jaMtuonI zreNuM. ane anya prANuone upadrava karatI orthostichous. sarala paktika. orOrnithodoros savigayi (kUtarAM, Dha2, thostichy. sarala paMkti. gheTAM ane bakarAne upadrava karatI) ane orthotropousugramukhI; saraLamukhI, 0. tholozani. (0. pabillipes), UrdhvamukhI. gheTAM, UMTa, Dhera ane kUtarAne upadrava karatI. Orthrics materne. phaLane rasa cUsa 0. lahorensis. gheTAne upadrava karatI. nAra phUdu. Ornithology. 4814 astir. or. Oryctes rhinocerus y aj avg. nithophilous flowers. 4012 Oryza rufipogon. Griff. le parAgita pu.. DAMgara; Oryza sativa.nI sAthe sAmAnya orosanche. Orobanchaceae kuLanuM rIte saMkalita karavAmAM AvatI, tRNakuLanI Orobanche cernua, 0.indica. ityAdi pUrvabhAratamAM ugADavAmAM AvatI DAMgarane nAmevALuM paropajIvI jaMtu, je tamAku, rIMgaNI, eka prakAra, jenA cokhA achatanA samayamAM rAI, sarasava ane anya bagIcA pAkane upayogI bane che, tema chatAM tene hAni For Private and Personal Use Only
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Oryzaephilus kAraka vanaspati tarIke gaNavAmAM Ave che. 0. sativa L. DAMgara; eka mahattvanA khAdya pAka, DAMgaranA cheDanA kAgaLa ane pUDAM banAvavAmAM Ave che ane temAMthI kADhavAmAM AvatA telamAMthI sAbu banA vavAmAM Ave che ane tene kSAraNa vidhI dravya gaNavAmAM Ave che. Oryzaephilus surinamensis L. leTa, medA, biskITa, aMjIra, bhesiMga ane nALiyera jevA sudharelA khAdya padArthomAM paDatuM jaMtuM; Dimbha A padArthoM khAI temAM bAcakAM banAve che. oryzenin. saraLa preATInane samUha, jemAM ghauMnuM gluTelina ane cokhAnuM erijhenina dravyeAnA samAveza thAya che, uparAMta A samUhanAM drabyA anya prakAranAM khI, zAkabhAjImAM paNa heAca che, je taTastha drAvaNeAmAM adrAvya che paraMtu eNsiDa ane alkalImAM drAvya ane chaeN. oscillating pipeline. UMcANa para siMcAI mApavA mATenuM eka sAdhana, jemAM khUba ja lAMkhI naLI rAkhavAmAM Ave che, tenI vacamAM vacamAM nALacAM heca che ane pANI ApatI vakhate naLI lAyamAna thAya che, jethI tenI baMne tarapha siMcAI thaI zake che. oscillation, dAna, spena. oscillator. delaka. (2) matha Le AvelA naLa dvArA ApameLe siMcAI thaI zake tevI dAlacamAna yukti, jethI eka sarakhI sicAI ApavAmAM sagavaDa rahe che. 414 oscular. menuM, ne lagatuM. Osmanabad. bhAratanI bakarAMnI eka viziSTa AlAda. Osmanthus fragrans Lour.[Syn. Olea fragrans Thunb]. mULa cIna ane jApAnane paNa bhAratamAM kuma, gaDhavAla ane sikkimama thatA zAbhA mATene kSupa, jenA phaLa khAdya che ane pAna cAne suvAsita karavA upayogamAM Ave che. osmose. rasAkarSaNa. osmosis. rasAkarSaNa, AkRti, (2) kalA ke tvacA ostertagia dvArA satya drAvaNa ke drAvya dravyanuM upara caDavuM; je rakta kezAkarSaNa nalikAo, AMtaraDAM, vanaspatina mULa ke dugdhAtpAdaka graMthinA srAvaka ke be jevI tvacA viziSTa pezIomAM khanatuM hoya che. osmotic pressure. rasAkaSa~Na dabANa, AkRti dabANa. (2) vAtAvaraNanuM dabANa, je zuddha drAvakane adha pAragamya vacA dvArA drAvaNamAM jatuM aTakAve che. o. pull, rasAkarSaNa utkaSa. Osphronemus gorami. navA ane meriziyamamAM jovAmAM AvatI eka prakAranI mAchalI. osseous. asthivALuM, asthi - kaMkAla. ossicle. nAnuM hADakuM, kSudra asthi. (2) prANInA mALakhAmAM nAnA hADakA jevuM ke kAITIna athavA kericasa dravya. ossification. asthiracanA, kAsthinuM asthi banavuM. ossify. asthi banavuM, asthinuM nirmANa thavuM. osteoarthritis. asthi-sadhikApa. osteofibrosis. hADakAMmAM kelziyamanI UpanA pariNAme hADakAM baraDa banI Aya tevA prakAranI rogAvasthA. osteomalacia. hADakAmAM thatI kaeNzicamanI UNapa; kelziyama ke, phospharasa ke baMnenI UNapa dharAvatA khArAka prANIone ApavAthI tene prajIvaka - DI' maLatuM baMdha thAya che ane hADakAM pocAM paDavA mATe che; AthI thatI eka prakAranI rogAvasthA, jene asthimAdava kahe che. ostertagia. DhAra, gheTAM ane bakarAMmAM rogAvasthA pedA karatAM kRSi, gALakRmi i. jevAM jaMtuenI prajAti, A praznatimAM DhAra ane gheTAMmAM paDatAM 0. ostertagi. nAmanAM kRmi; dheTAM ane bakarAma paDatAM 0. cicumci.cta, 0. orientalis ane O, occidentalis nAmanAM kRmine samAveza thAya che. upadravanI avasthAmAM svA kRminamAM Dimbha rogagrasta prANInA caturtha athavA sAcA AmAzaya sudhI pahe cI jAca che ane temanA kAraNe mArAyanI tvacA para graMthila sAjo Ave che. saMkramaNa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ostiole 415 outlet tIvra prakAranuM bane to rogI prANInuM bahArathI AyAta karelA ghoDAnA kAnamAM avasAna suddhAM thAya che. jevAmAM Ave che ane je Dhera, gheTAM, ostiole. chidra, dvAraka, mukha. lIla ke bakarAM ane kutarAne paNa vaLage che ane, phUganA phalana aMganuM raMdhra je dvArA bIjANunuM jene vaLage tenuM lohI cUse che. prasaraNa zakya bane che. Ougeinia dalbergioides Benth. Ostodes paniculata Bl. 157, taNacha; saMdana nAmanuM nakara, ane sakhata bhutAna ane khAsI TekarIomAM thatuM meTuM pratyastha kASTa dharAvatuM jhADa, jenA resA ane vRkSa, jemAMthI guMdara maLe che jene upayoga chAla jherI che. . oojeinensis (Roxb.) kAgaLa nirmANamAM kAMjI tarIke karavAmAM Hocher taNacha. Ave che. ounce. ausa, 1 pAuMDa vajananuM ekama, otaheate gooseberry. Phyllan- out-apiary. mukhya ke gharamAM banAthus acidus (L.)Skeels. [Aberrhoa vavAmAM AveluM madhamAkhI uchera gRha; bAthI acida , Cicca distacha , A ucheragRhane gya sthAna para khaseDavAnI Phylanthus distachusMuell-Arii sugamatA maLI rahe che. nAmanA Otaheate gooseberry leaf- out break. (rega) phATI nIkaLa. flober harapharevarI, harikUla I. nAmethI out breeding. cArathI cha peDhI sudhI oLakhAto AMbaLAnA vargane cheDa, jene bane pitRomAMthI koI paNa pitR samAna zebhA mATe ugADavAmAM Ave che, jene heca nahi tevA pitRovALAM choDa ke AkarSaka, geLa, harita, azlIya phaLa thAya prANIonI olAdanuM saMkarana karavuM, jenA che, jene murabbo banAvavAmAM Ave che keTIkaraNa, saMka2 saMvardhana ane bAhya saMkara ane jenI chAla cAmaDAM kamAvavA upayogI evA traNa prakAra hoya che. bane che. outcrop sapATI para stara, zilA ke other fallows. ekathI pAMca varSa sudhI zelanuM bahAra lAvavuM. (tethI vadhAre samaya mATe nahiM) paDatara out crossing. sajAtIya paraMtu judA rahevA pAmI hoya tevI ane mahesUlI kuLanI vyaktionuM saMkarana. patrakamAM jenI nedha karavAmAM AvelI outdoor brooder baccAMne bahAra hoya tevA prakAranI jamIna. uchera karI zakAya ke IDAne sevI zakAya threis ancillia. khaTa madhurAM phaLane tevI yukti. rasa cUsate kITa, 0. fullonia. khaTa outer bahAranuM. 6. bark. jhADa ke kASTrIya madhurAM phaLano rasa cUsate kITa. 0. vanaspatinA chellA paricarmanI bahAra tvakSA materna. khaTamadhurAM phaLane rasa cUsatA prakAranI sukAyelI marelI pezI 0. cortex ba dha madhya tvacA, bAdha pra tasthA. otitis. eka prakArane bhasane lAgu thato 0.fleshy layer.bAhya masala paDa-stara roga, jemAM tene eka ke be kAnane sAjA . layer. ba dha paDa, bAhya stara. caDe che, zarIranuM uSNatAmAna UMcuM bhAve outfall. nALI ke naheranuM nigamaddhAra; che, bhUkha marI jAya che ane rogI bheMsa jaLAzayanuM mukha jemathI paNa nIkaLI zake. dUdha AchuM bApe che. A eka saMkrAmaka outgrowth. bahiruddhabheda, ba vRddhi. raMga che ane comAsAmAM tene phelAve outlet, merI, nIka; strAva vistAramAM mAkhInA kAraNe thAya che. paDatA vadhArAnA pANIne vahI javA devAnI Otobius megnani. Acarina ANInI vyavastha, vadhArAnA pANIne nikAla karavA Argasidae kuLanI Ornithodoros meg- mATe badhA badhamAM karavAmAM AvatI yukti nina. nAmanI eka prakAranI bagAI, che ke vyavasthA. jhITa. For Private and Personal Use Only
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org output output. gAza, utpAdana, ova (a.va.). ovumnuM. (e.va.). phaMDa. oval, aMDAkAra, saMkhagALa. dIdhaMgALa. 0. lime, kAgadI liMbu.ovarian ThaMDAzayanuM. . cyst. janmAta lAbhadAI khaMDakeSTha. o. follicle. aMDAzayamAM kASTha sadeza nAnI saMracanA, jemAM pUruM vikAsa pAmeluM aMDa hoya che. ovaritomy. DimbhagraMthi chedana, ovaritis. DislagraMthi zAtha. ovary. bIjAMDa dharAvatA phaLanA bhAga; rUpa kava phaLa. (2) mAdA prANInI janana graMthimAMthI, je aMDa pedA kare che; bhaMDArAya. ovate. aMDAkAra. ovicide. jaMtu ke anya parajIvI sajIvAnAM iMDAMne nAza karanAra kAraka. 0vikuMDa parous prasavI; aMDakArA baccAne janma ApanAra. . reproduction. zarIranI bahAra sevAya tevAM IMDAM dvArA prajanana. oviposit. IMDAM mUkavA. ovipositor. jaMtumAM viziSTa saMracanA, jemAM yeAgya sthAne IMDAM mukAya; aMDa nidhAcaka, (2) mAchalImAM ceAnikAra AgaLa AvA prakAranuM sthAna hoya che. ovisag. aMDa saMpuTa. ovitestis. phaMDa - pezI ane vRSaNa pezIno banelI jananagraMthi.ovogenesis,aMDANujanana. ovoviviparous reproduction. mele mazI, zRMgI jaMtu i. jevA jaMtuo, je temanA zarIramAM IMDAMne sevI baccAne janma Ape che. phaMDa - apatya prajanana. ovulary. khIjArAya, DArAya. ovulate. bIjAMDa jevuM. (2) aMDAzayamAMthI phaMDamAcana karavuM. (3) bIjAMDa dhAraNa karavuM. ovulation. mAdA prANI pakava aMDanuM mocana kare che; mada kALa daramiyAna A rIte theADA gheADA samayanA aMtare .te aMDamecana kare che. phaMDamAcana, khIjameAcana. ovule. mahA bIjANudhAnI, khIjAMDa, mAdA janyudhAraka piMDa, je phalana khAda khIjamAM pariName che. (2) nAnuM IMDu ke IMDA jevI racanA. vuliferous. khIjAMDa sadeza. ovum (e.va.) ava (ba.va.). 416 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir OX aMDANu, aMDakASa, nArIjanyu, jene ekkIcakASa hoya che. aMDAzayamAM mULa dharAvatA mAdAne prajanana koSa, je maddakALa daramiyAna aMDavAhinImAM AvI garbhAzayamAM pahoMce che; zukrANunA milanathI phalita banyA bAda navI vyaktinuM je dvArA nirmANa thAya che. ovine. dheTAnuM, gheTAsadaza. (ra) ovidae upakuLanAM gheTAM, bakarAM i. ovina. dheTAne thatA zitaLAnA eka prakAra. ovan-dry soil 105thI 110 se. uSNatAmAne sukAyelI mRdA, jemAM bheja rahevA pAmatA nathI. (2) *bhaThThImAM tapAvelI muddA. over churn. aMtimaMthana, ati vale veluM. over-feeding. atizaya khavaDAvavuM. over-grazed land. vanaspatinI vRddhinI zarUAta thatAmAM te para DhArane carAvavA ane temane carAvavAnuM cAlu rAkhavuM tathA AvI jamInane virAma levA devA nahi, dvAranI avara - javarathI lIdhuM ghAsa ke lIlI vanaspati paga nIce catradAI jaIne nAza pAme che, tAnta khaLelA vistAra paNa ati carANa thayuM hovA jevA dekhAya che. over haul, yaMtrAnA vividha bhAgAne chUTA karI yaMtrane sApha karI sudhAravuM, overhead irrigation, mathALA paranA ke Toca paranA pAkane siMcAI ApavAnI yukti. over irrigation, pAkane Avazyaka hAya te karatAM vadhAre pramANamAM karavAmAM AvatI siMcAI. For Private and Personal Use Only over mature. atirAya pakava. over production. ati utpAdana. over ripe. satiSakava. over winter. zIta rAcana karavuM; ziyALAnA mahinAo daramiyAna, suSupti avasthAmAM paDI rahevuM. over working. ati saMskAra. owned capital. svamAlikInI mUDI. o-farm. peAtAnuM - svamAlikInuM khetara - phArma. ox. (e.va.). oxen. (ba.va.). vRSabha,
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir oxalacelate 417 Ozonium... mis; Zebu, Brahmani, Nandi, Bos Oxya velox Fabr. 31=2Hi 43g vid. indicus I. nAmadhArI vaMzanuM, zRMgadhArI, Oxycarenus laetus Kirby. phATelI kharI dharAvatuM, vAgoLanAra, cepa, kapAsamAM paDatuM jaMtu, jenAM Dibha ane stanadhArI, pAlatuM banAvI zakAya tevuM prANI pukhta prANI cheDavA khAI rUne hAni jene, pAlatuM banAvIne bhAra kheMcavA ke pahoMcADe che. khetI kAryamAM haLa calAvavA i. kAmomAM oxygen. saMjJA 0 dharAvatuM rAsAyaNika upayoga karavAmAM Ave che, ane tenI tattva, je raMgavihIna, gaMdharahita vAyu mAdA arthAta gAya dUdha Ape che. che, ane je badhA ja prakAranI vanaspati o. warble fs. Hyboderma ane badhA ja prakAranAM prANInAM vRddhi baMne lineatum ane H. bopis. nAmanI vikAsa mATe ati Avazyaka che, jenA mAkha je, DheranA paganA vALamAM IMDAM mUke vinA jIvana TakI zakatuM nathI, te prANAche, jenAM DiMbha cAmaDImAM kANuM paDavAthI, dAtA hoI tene prANavAyu kahevAmAM Ave AvA upadravavALuM 82 marI gayA pachI che. oxygenate. oNkisajana ApanAra, tenA cAmaDAnuM ochuM mUlya Upaje che. tethI mizra bananAra, upacayana karanAra. oxalacelate. zarkarAdra, carabI ane (2) lohIne oNkisajana pUro pADe, lehIne proTInanuM zakti utpanna karavA upayayana oNkisajanathI bhArita banAvavuM. eTale okasIkaraNa karavA mATe jarUrI Oxystelma escalentum R. Br. banatAM zarkarA ane zarkarA jevAM zarkarA- jaLadUdhI. janaka emino esiDamAMthI banAveluM vaca. 0xytenanthera stocksi MungALAnuM saMyojana. ro, pAtaLA vAMsane eka prakAra. oxalic acid. ghaNuM vanaspatiomAM 0xyuridae. bhAratamAM ghaDAne upadrava jovAmAM AvatA kArbanika eNsiDa. karanAra sUtrakRminuM kuLa, jemAM sarvasAmAnya Oxalis corniculata L. [Syn. jAtimAM joDAnA moTA AMtaraDAmAM thatuM Xanthoxalis corniculata Small]. Oxyuris equi. nAmanuM kRmi che, jenI khATI luNI; caMpAmethI nAme oLakhavAmAM mAdA gudA AgaLanI cAmaDImAM IMDAM mUke AvatI zAkIya vanaspati, jenAM pAna ane che, jenA kAraNe prANIne satata khaMjavALa bI khAI zakAya che. 1. bes-cabrae AvyA kare che, ane te asvastha banI I. [Syn. 0. cernua Thumb.. jAya che. khaTa-mIDI nAmanI mULa da. AphrikAnI oyster. zukti, chIpa jIva; chIyeluM; mRduzAkIya vanaspati, jenAM pAnane rAMdhIne bhAjI agI khAdya sajIva. (2) chIpa ghATane maraghInA banAvI khAI zakAya che. mRta dehane eka bhAga. 7. shell. oxen. rail ox. zuddha keziyama kArboneTa dharAvatuM chIpaluM. oxidation. upacayana, kasIkaraNa; jene daLIne jamInane ApavAthI jamInane rAsAyaNika pheraphAra, jemAM okisajana ke cUnAnuM dravya maLI rahe che ane te Dhera tenuM rAsAyaNika tulya dravya umerAya che. ane maraghAM - batakAM mATe sAruM khAdya bane che. 0. deterioration. 64 42161 - Ozonium texanum var. parasikisI karaNa hAsa, 0. -reduction. ticum. gavAramAM eka prakArane roga pedA upacayana - apacayana. karanAra jaMtu, For Private and Personal Use Only
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir P,. paitRka peDhI. (2) prathama saMkaramAM upayoga karatAM vadhAre TUMkA ane kaMIka dhULa raMgakarAyelA pitRo. sUtro hoya te agAu prathama ardha-sUrI pacemaker of heart. hRdayanI vibhAjananI madhya prathamabhAnAvasthA gatine niyAmaka. samIpanI avasthA. Pachadraksha. tAmilanADumAM thatI pack. koIpaNa pedAzane peka karavAnI rIta. drAkSane eka prakAra; guNa, dekhAva ane (2) bhAravAhI prANIne beja. (3) viziSTa katAranI dRSTie bhakarI drAkSa je A sAdhanathI dabAvavuM ke jamInane sakhata banAprakAra che, jenAM lamakhAM lIlAM, moTAM, ghaTTa vavI. p. animal. bhAra vahana ka2tuM ane zaMku AkAranAM che; utAra vadhAre paNa khaccara, baLada ke ghoDA jevuM prANI, bhArajAta bahu sArI nahi. vAhI prANI. packing. sena, kAI pachai pakku. lIlI, bhejavALI pedAzane peka karavAnI-bharavAnI kriyA. sopArIne eka prakAra. Package Programme. 240 pachy-. sthaLa, jADuM arthasUcaka pUrvaga. jillA kRSi kAryakrama. pachyderm. jADI cAmaDInuM, kharIvALuM pad. gAdI. (2) bharavuM, khAlI jagyA pUrI (vALanAra na hoya tevuM, hAthI ke ghoDA devI. (3) keTalAMka prANInA pagane taLiye jevuM copaguM prANuM). gAdI jevI sakhata sapATI. Pachydiplosis oryzae Wood paddam. corch al. Mason. DAMgaranuM gaMbhIra prakAranuM jaMta. paddock. baLada jevA eka ja prANI Pachygone ovata Miers ex ke nAnAM prANuonA jathane caravA ane Hook. f. & Thoms. UMce, haravA pharavA mATe vADe. ArohI bhupa, jenAM sUkAM phaLa kIDAne paddy. DAMgara, chetara sametanA chaDyA nAza karavAnA kAmamAM Ave che. Cartial 21241. p. blue beetle. pachymeningitis. Haloy 5518 DAMgaranuM bhUruM kAMsiyu jaMtu. p. climkaroDarajajune AvaratI tvacAne sejAne bing cutworm. lazkarI kITa tarIke eka rega. 5400wid Psaudaletia (Cirphis) pachynema. skUla rAtrIbhavana. unipuntulata Haw; P. albistigPachyplosis oryzae. sistach bilsal ma M. nAmanI DAMgaranI IyaLa, je mAkha. DAMgaranAM pAna khAya che, ane choDane kAtarI Pachyrhizus erosus (L.) Urb. nAkhe che. p. catworm. juo [Syn. P. angulatus Rich ex DC.] paddy climbing cutworm. p, mULa madhya amerikAnI paNa have ahIM 5. eelworm. Dituenchus angubaMgALa, bihAra, AsAma, orisA ane stus Butler. nAmanuM DAMgaramAM paDatuM Azva pradezamAM thatI dIrdhAyu zAkIya kRmi, jenA upadravathI DAMgaranA cheDanI vanaspati, jenAM kaMda ane bI khAdya che. vRddhi kuMThita bane che; choDane afra pachytene. dvi-sUtrAvasthA; jayAre nAmane roga thAya che. p. call fly. ${1*13 2147 Alloy/192414seu aal Pachydiplosis oryzae Wood Ma 418 For Private and Personal Use Only
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir padwal 419 pale son. nAmane DAMgaranA kITanA pAMkha Pairi. pAcarI; bhAratanA dakhkhaNanA vinAnAM baccAM DAMgaranA UgatA ADamAM vistAramAM ugADavAmAM Avato pAyarI dUra kare che ane tenA para gAMThe jevuM thAya nAmanI karIne lAMbe, jenI karI mahArASTrache. A kITathI DAMgarane thate rega. p. bharamAM lokapriya banI che. gorasshopper, DAMgarane tItI gheDa. Pala chiku. tAmilanADu ane Azva green assids, Nephotettix pradezamAM thatA lokapriya nAnAM, aMDAkAra bipunctatus Fabr; N. apicalis ya la fugal 2018. Nots, Tettigoniella spectrar. palaeo (paleo)-. prAcIna -purA nAmanAM DAMgaramAM paDatAM taDataDiyAM; jenAM arthasUsaka pUrvaga. baccAM ane pukhta taDataDiyAM DAMgaranA palaeobiology. purA - prAcIna jIvapAnane rasa cUse che, jethI choDa pILA paDI vijJAna, sukAI jAya che. p. leaf roller, palaeontology. purAamIbhUta vijJAna. DAMgaranA pAnane vALanAra IyaLa. p. stem palaeosol. prAcIna AbohavA ke bhUstara borer. DAMgaranI gAbhamArAnI IyaLa. yugamAM nIpajelI jamIna-mRdA padwal. paravaLa palaenzoic era. purAjIva yuga. Paganum harmala L. 6747 palakisag. 4144411 4110; Spanacia nAmanI vanaspati. oleracea L. nAmanI zAkIya vanaspati, pagota tree, sapheda co, khaDa caMpo. jenAM lIlAM pAnanI bhAjI banAvI khAvAmAM pahadvel. veNIvela. Ave che. pahari pudina. Mentha spicata Palaquium ellipticum (Dalz.) L. Huds. (Syn. M. viridis L.). Engl. [Syn. Bassia elliptica nAmane pahADI kudIne, jenAM pAnamAMthI Dalz; Dichopsis elliptica BenkADhavAmAM vAvatuM kudInAnuM tela khAdya padA th.]. bhAratIya gaTTApa nAmanuM pazcimarthone seDama ApavA mATe upayogamAM levAmAM ghATa, uttara kAnaDA ane tAmilanADumAM Ave che. A vanaspati paMjAba, uttarapradeza thatuM UMcuM vRkSa; jenAM bIne pIlIne kADhavAmAM ane mahArASTramAM thAya che. AvatuM tela sAbu banAvavA tathA dIvAbatI paikar. pravAsI-pharato vepArI, ADatiyo. mATe upayogamAM Ave che. pail. Dela, lAkaDA ke dhAtunuM gaLapAtra, dUdhanuM pAtra-vAsaNa. p.-feeding of palas. palAza, zika; palAzAhikuLanuM calf. khullA pAtra-bAladI ke Dela, jemAM nAraMgI lAla raMgane pupadubhava dharAvatuM vAcharaDAMne dUdha I. khavaDAvavAmAM Ave che; pAnakhara jhADa, khAkharAnuM jhADa. vAcharaDAnA nAka ke meMmAM AMgaLA besI. palatability. svAdiSTatA, khorAka te AMgaLAM casavA mAMDe tema tene zIkha mATenI suruci, svAtA. vADI temane pANI pItAM karavAmAM Ave che. palatal. tAlavya, tAla - tALavAne lagatuM. painted bug. Bagrada cruci- (2) svAdu. palate. tALavuM. p., fera um Kirk. nAmane rAI, salagama, hard sakhata tALavuM. kaThora tALavuM. kobI, kaliphalAvara, mULAnA rasane cUsato p, soft narama tALavuM. palatine cITake kaTaka. bone. tALavAnuM hADakuM; tALavuM banAvanAra pair. yugma, jeDI. koIpaNa jAtinI nara be hADakAM. ane mAdAnuM yugala. p. plot. yumita palawat. jaMgalI khajurI; rAmaMDaLanA ploTa. paired fins. mAchalIne pakSIya kAMThALa pradezamAM thatuM khajarInuM jhADa, ane nitaMba mInapakSo. pale. vADa mATene aviyALe bhi, For Private and Personal Use Only
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Palea 420 P-aminobenzoic acid thAMbhale ke staMbha.palisade.taMbha paMkti. flabelliformis Roxb.). nAmane UMce (2) stabhAvali. p. cell. lebotaka koSa. tADa, jene chedIne nIrA, tADI jevA vase p. layer, 5Nane adhicama pachInA kADhavAmAM Ave che ane A sema thI madhyapaNane kaSa; A koSamAM prakAza tADagoLa, tADa zarkarA jevAM drave banAvavAmAM saMzleSaNanI prakriyA thAya che. (2) staMbha Ave che, vaLI tenAM pAnanI sAvaraNuo bane paktinA AkArano stara. che. tenAM phaLa khAdya che. tenA resAmAMthI palea. kAMtaHpuSpa kavaca. braza, jhADu, pAnama thI chatrI, paMkhA, TepalA - paleran. tRNakuLanuM kAyamI ghAsa. TopalIo ane sAdaDIo banAvavAmAM paleva, jamInane samataLa banAvavA Ave che. pAnanA prakAMDamAMthI lakhavAnI upayogamAM levAmAM AvatuM baLadakarSita zAhI banAvavAmAM Ave che. A tADanuM lAkaDuM. vRkSa pa. baMgALa, bihAra, da. bhAratanA pal land. amlIya mATI dharAvatI ane kAMThA paranA vistAromAM thAya che. kAMThALa vistAranI jamIna. palma christi. dIvelAM. palledar, hamAla, cAkara, bajArane palmarosa oil. gujarAta, mahArASTra, karmacArI. madhya pradeza, Adhrapradeza ane uttara pallet. parALa ke ghAsanI pathArI; godaDI. pradezamAM thatI vanaspatinAM pAnamAMthI palliate. maTADavyA vinA roganuM jora kADhavAmAM AvatuM tela. narama karavuM. vedanA ochI karavI. pallia- palmate. pajAkAramAM khaMDita. tive maMdakA2ka, zAmaka. palmitic acid. mAkhaNane eka medIca pallor. phIkAza, cAmaDInA sAdhAraNa eNsiDa. raMgane abhAva, caherAnI phIkAza, paratA. palmitia. eDipojha pezI, dUdha, pAma palm. tADa; uSNa ke upaSNa pradezanuM oNIlamAM rahelI carabI. jhADa ke kUpa, jene tenAM kAi, phaLa, palp. jaMtunuM saMvedanagrAhI joDiyuM aMga, jhina, resA athavA mauSadha mATenuM dravya sparzaka..palpus, jaMtunuM sparzaka aMga. meLavavA vAvavAmAM Ave che. moTA bhAge palpate. dAktarI tapAsamAM upaye gamAM A vRkSa TaTAra UMcuM Uge che, tenA thaDa levAmAM AvatuM hAthe. athavA prakAMDane DALIe ke zAkhA thatI palpation. prANInA zarIranI sapATI nathI, Teva 52 paMkhAkAra prasarelAM labA heThaLanA keI bhAganI samAMgatA 52khavA pAna thAya che. p. beetle. tADamAM AMgaLInA sparzathI karavAmAM AvatI tapAsa. paDatuM DhAlapakSI jaMtu. p-grass. tRNa- palpebral. baMkhanI pAMpaNanuM - te kuLanuM Bahapatia, Setaria balmifolia aMgenuM, 5mIya. (Koenig) Stapf. nAmanuM paheLAM palpitate. spaMdana thavuM, dhrujavuM, dhaDakavuM. pAnane, mULa inDoneziyAne, ahIM ghAsa- palpitation. spaMdana, dhrujArI, dhaDakana, cArA mATe ugADavAmAM AvatA ghAsane aniyamita spadana. eka prakA2. p. jaggery. tADa gALa; palsy. pakSaghAta, lakavA. zuddha karyA vinAnI bena velI kha Da; je paludal. bhejavALI ke kalaNa (jamIna). tAjI tADImAMthI bheja dUra karIne banAvavAmAM palustrine. kalaNa-bhejavALI jamIAve che. p. oil, UMjaNa tarIke tathA nama UgatI (vanaspati) khAvAnA kAmamAM upagamAM bhAvatuM khAdya palwal. paravaLa. tela, jene sAbu paNa banAvavAmAM Ave che. pamaar. kuvADiye. palmetto. Ayals. p, palmyra P-aminobenzoic acid. 40915 - tADa; Borassus flabellifer L. (B. bI' saMkulanuM eka prajIvaka, je maraghAnA For Private and Personal Use Only
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pan 421 Panicum... baccAMne vikAsa ane vRddhine utteje che, pandemic. duniyAbharamAM vyApI jatA pI - benkaMIka eNsiDa. (rega ke sajIva). pan. khUba ja saMghanita ane mRdu tattva Pandhari Sahebi. uttama prakAranI dharAvatuM jamInanuM saMstara. (2) chIcharAM lAMbI, chAla, svAdiSTa gara, narama bI, mULavALA cheDa, kaMda ke dharu ugADavA mATenuM madhyama prakAranA lUmakhAMvALI drAkSane chIcharuM chuM. (3) nAgaravelanuM pAna. (4) eka prakAra. sarva arthasUcaka pUrvaga. Pandorea jasminoides (Lindl.) Panchayat Samiti. grAma vikAsanA K. Schum. [Syn. TTacoma khaMDanA stara para grAma paMcAyatanA _jasminoides Lindi.]. mULa osTrasarapaMcenI, grAma AyeAjana ane grAma liyAne zebhA mATe ArohI supa. P. vikAsanA kArya pratye lakSa bApatI samiti, pandorana (Andr.) v..n StepaMcAyata samiti. enis (Syn. Tecoma australis Pancratium triflorum Roxb. R. Br). mULa osTreliyAne bagIcAmAM unALA ane ziyALAmAM pudubhava pAmato thate choDa. AkarSaka ane suvAsita phUlane choDa. panformation. kaThera staranI racanA. panchromatic. sarva raMgI. pangas. Pangasius pangasius. pancreas. svAdupiMDa, anyAzaya; nAmanI 4 phUTa lAMbI nadImAM thatI khAdya prANIonA jaTharanI pAchalI bAjue mAchalIne prakAra. rahelI, rasa avatI graMthi, je IsyulIna pangene. penajIna. pedA kare che. p. duct. svAdupiMDa pangla, kAzamIra, paMjAba ane uttara acon. pancreatic. 2430211212 PERHi 4g Aesculus indica Colebr. lagatuM. p. like. Eurytrema ex Wall. nAmanuM jhADa, jenAM pAnane pancreaticum. nAmanuM DuMgarALa pradezanA cAre bane che ane phaLa khAdya che. DheranA anyAzayamAM rahetuM jaMtu. p. pangra, AsAma, tAmilanADu, erisA, juice. svAdupiMDamAMthI srAva pAmate rasa, AMdAmAna ane nikobAranuM khAdya phaLadhArI je khAdhelA khorAkanA pAcanamAM sahAyabhUta jhADa. bane che. pancreation. svAdupiMDane pani amla. khAdyaphaLanuM jhADa. proTiliTika usecaka - Tripsina. panibel. oyale slet; Ampelocissus Pandanus latifolius Perr. 744 latifolia (Roxb.) Planch. (Vitis malAcAnI paNa ahIM pazcima kAMThA para latifolia Roxb.). nAmano kAchIya supa, thatI, bhAtane suvAsita banAvatI vanaspati. jenAM phaLa khAdya che. P. tectorius Soland. ex Parkin panic grass. Panicum Hom radi, son [Syn. P. odoratissimus digunaj in a 1!21. Roxb]. kevaDo, sugaMdhI kevaDe; zebhAne panicle. puSpa guccha, saMyukta kalagI, supa, je bhAratanA dakSiNanA baMne kAMThAnA saMyukta maMjarI. paniculate. puSpavistAro, orisA, uttara pradeza, ane gucchI. AMdAmAnamAM thAya che. tenA nara puSpamAMthI Panicum antidotale Retz. vasI, kADhavAmAM AvatuM bASpazIla tela sugadhI gunArA, 8, 8sakeI nAmanuM paMjAba, uttara dravya banAvavAnA kAmamAM Ave che. pAnanA pradeza ane dvIpakalpanA pazcima vistAramAM resAnAM deraDAM, jALa, sAdaDIo ane thatuM UMcuM karakariyuM ghAsa, jene ghAsacArA kothaLA banAvavAmAM Ave che, uparAMta mATe tathA retInA DhuvAne sthira karavA pAnanA kAgaLa banAvavAmAM Ave che. upayogamAM levAmAM Ave che. P. colo For Private and Personal Use Only
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir panisag 422 papaver num L. sAme, sAme ghAsa; mukhyatve pantophagous. sarvabhakSI, sarvAhArI. mahArASTra ane AMdhrapradezamAM thatI zAkIya pantothenic acid, prajIvaka - "bI" vanaspati, jene dANe - sAme achatanA saMkulanuM eka prajIvaka, je maraghAM - batakAM samayamAM khAvAnA kAmamAM Ave che, ane tathA DukkaranAM vRddhi ane vikAsa mATe ghAsane cAre thAya che. P. crus-galli upayogI bane che, penTothenika eNsiDa, var. frumentacea Roxb. sAme; pantropic. game te dizA tarapha jhUkI - mukhyatve mahArASTra ane bAdhra pradezamAM namI jaI zakatuM, sarva bAvartanA. (2) thatI taNakaLanI ghAsacArA ane khAdya pAkanI aneka pezI para AkramaNa karatuM. 461244. P. glaucum L. Setaria panzootic. EIS 2'(azd1241 ani glauca (L) Beauv. nAmanuM ghAsacArA saMvedanazIla prANIone lAgu paDato uga. mATe ugADavAmAM AvatuM nAnuM kutelI nAmanuM papain. sUkA, kAcA papaiyAnuM dUdha. lIlA, ghAsa. P. italicum L. kAMga, eka kAcA papaiyAne keI adhAtvIya sAdhanathI ghAsacAre, jenA dANA garIba le ke khAya A che kA5 karIne temAMthI sravatAM dUdhane che, ane je cokhAnA sthAnamAM bhAta tarIke kAcanA vAsaNamAM ekaTho karI sUryanA khAvAmAM Ave che. P. maximum taDakAmAM sUkavavAmAM Ave che, jethI A Jacq. ginIdAsa; mahArASTra, tAmila- dravya AkarSaka sapheda bane che. nADu ane u. bhAratamAM thatuM tRNakuLane Papaver rhoeas L. lAlapasTa; ghAsacAre. P. miliaceum L. varI, ahirenAdikuLanI mULa yurepanI paNa ahIM vArI, cINe nAmanI uttara pradezamAM zobhA mATe vAvavAmAM AvatI sAkIya thatI ghAsacArAnI vanaspati. P. vanaspati. P. somniferunn L. aphINa; miliareamk. jhINake mace, sAme, mULa 5. eziyAnI paraMtu ahIM uttara pradeza, nAmane uttara pradeza, ane madhya pradezamAM jalaMdhara ene hoziyArapuramAM thatI zAkIya thata ghAsacAre, jene deNe khAdya che. P.. vanaspati. tenA kAcA DeDAmAM cheda mUkI kADharepens. L. cINe nAmanA ghAsacArAne vAmAM AvatA akSIranuM aphINa bane che, je 32% 34$12. P. turgidum Forsk. nidrAkArI, ghena ApatuM, vedanAzAmaka, mAdaka jamInane sthira karavA ane retInA DhuvAnA dravya che, tene auSadha tarIke paNa upayoga pradezane navasAdhya karavA mATe upayogamAM karavAmAM Ave che, tenA dANuM khasakhasa levAmAM AvatI vanaspatine eka prakAra. kahevAya che. papaverous. aphINa jevuM. panisag rAjakAdikuLane supa. papaw. papaiyuM. papaya. 5paiyuM; pan jambul. vAMjhaNa. bapa, paobao, treemelon, panlata. mahArASTra, tAmilanADu, _Papita va. tarIke oLakhAtuM, papaiyA erisA, AsAma ane suMdaravanamAM thatI, qid Carica papaya L. 11Hej mULamAM jaMtuna dravya dharAvatI Derris- mULa uSNakaTibaMdhIya amerikAnuM paNa trifoliata Lour. (D. uliginosa bhAratamAM sarvatra vAvavAmAM AvatuM, khUba ja Benth.). nAmanI vanaspatine prakAra. pAcaka guNa dharAvatA, prajIvake e panphytotic. duniyAbharamAM vistarela bI bI." ane vAca' dharAvatA phaLanuM ghara ke patharAyele (vanaspatine thato eka rega). aAMgaNe paNa vAvavAmAM AvatuM jhADa. A panshahi. madhyama prakAranI zeraDIne jhADanAM vRddhi-vikAsa mATe pANIne nikAla eka prakAra. sarakhe hoya tevI jamIna anukULa paDe che. pansukh disease of rice. tenA puMkesara ane strIkesara dharAvatAM judAM DAMgaranAM pAna sukAI jAya te eka rega. judAM jhADa hoya che. A jhADa bI vAvIne pantandrous. pAMca pukesaravALuM (kUla). ugADavAmAM Ave che. tenA murabbA banA For Private and Personal Use Only
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paper 493 Parafilaria... vavAmAM Ave che, pepIna nAmanuM tenuM dudha pappus, phaLanI Toca banAvatuM upAMga ke tenI eka agatyanI ADa pedAza che. p. tora, je bIna prasaraNamAM madadarUpa bane collar rot, Pythium abhani. che. (2) romamaya. dermatum. 41441 avger una papri. Holoptelea integrifolia uma 231. p. foot rot. Phyto- (Roxb.) Planch. 414, 414243 phthora parasitica Dastur. nAmanA jhADa, jenA kASTanAM babina, brazanI pIThikA, jaMtuthI papaiyAne saDo lAgavAne thatA ane kRSi ojAre banAvavAmAM Ave che. rega. p. mosaic. papaiyAne thato paprika. kecaapa ane tenA jevI khAya viSANujanya roga. vAnagI banAvavAmAM bhabharAvavAmAM AvatI paper. kAgaLa. p. mulberry. marI masAlAnI bhUkI. Broussonetia papyrifera (L.). papule. 31321 019531 HING 394, 'He'ritier in Vent. 11Hej St12 pITikA. (2) kAgaLa jevuM pAtaLuM. bhAratamAM thatuM kAgaLa banAvavAnA kAmamAM para--. pAya, pAranuM, khATuM, aniyaAvatuM eka nAnakaDuM jhADa. p. mulch. mita che. arthasUcaka pUrvaga. choDanI hAsnI vacamAM jamInane DhAMkavA para-amino benzoic acid, perA mATe karavAmAM AvatA kAgaLane vIMTe. P. -emine benjhAIka eNsiDa. Shell. dADamane eka prakAra, jemAM jADI parabolic weir, 5ravalacita ADabaMdha. chAlavALuM, narama, lIlAza paDatI, sArI paracasein. dUdhamAM ranaTa (vAcharaDAnA suvAsa dharAvatI kaLIvALuM phaLa hoya che. jaTharanI zleSIya tvacA) nAMkhatA avakSipapyraceous. kAgaLa jevuM. pta thatuM dUdhamAMnuM proTIna dravya. Papilionaceae. ugADelI sigavALI parachute. bIjo pAMga, bIjacola. vanaspationuM palAzAdi nAme oLakhAtuM kuLa. (2) pAMkhA jevA vALa, kaMTaka, bhIMgaDAM papilionaceous. 4dbal aj vagerenI viziSTa prakAranI racanA, je bIne prasarAvavAmAM sahAyabhUta bane che. papilionate. pataMgiyA jevuM. paraeluvium. jalakRta khaDakAnI papilla (24.9.). papillae (04.9.). pedAzane khavANa lAgatA thatA nikSAlanamAMthI aMkura, piTikA. (2) koIpaNa aMga para pariNamatI avaziSTa pedAza. pezIne DIMTaDI je thatA nAne ubhAra. paraffin. lAkaDuM, kelase, peTroliyama (3) pIMchAnI zarUAtanI jema pakSI para i.nA zuSka nispaMdanathI maLatuM raMgavihIna, thatI zaMku AkAranI racanA, papillary svAdavihIna, gaMdhavihIna medIya dravya, jene artery. piTiTA dhamanI. upayoga dIvAbattI, yaMtranuM UMjaNa karavA Papillio demoleus. L. lIMbunuM pataMgiyuM. tathA phaLanI pedAza, murabbo i.nAM bATalA, papilloma. mase, cAmaDInA adhicchada baraNuo ke anya prakAranAM pAtronI Tocane para athavA meM para blekamI tvacA para cUstabaMdha karavA mATe karavAmAM Ave che. thato abuMdane eka prakAra; heramAM thate Parafilaria bonicola. Dherane khAsa sarvasAmAnya masa; gAyanAM AMcaLa para, karIne garamInI RtumAM thatA roganuM kAraka vAcharaDAnA mAthA ane garadananI bAju para oyd. P. multipapillosa. 2132Hi paNa AvA prakArane arbada - mase thAya hAthIpagAne roga karanAra jaMtu, jemAM che. AvAM Dhera marI gayA pachI temane ghoDAnI cAmaDInI nIce ekAeka gAMTha utAravAmAM AvelA cAmaDAne AvA masA- thAya che, je phATI jatAM temAMthI lohI vALe bhAga nabaLo hoya che ane kUdAe nIkaLe che ane te ApameLe ja rujhAI e bhAga karaDI khAdho hoya tevuM dekhAya che. jAya che. For Private and Personal Use Only
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paragonimus... 424 parathomope Paragonimus 70estermani. kUtarAM, banAve che. (2) anya vanaspati paranI bilADAM, Dukkara ane anya prANIonAM ArohI vanaspati, je yajamAna vanaspatiphephasAM tathA magajamAM thatuM jaMta. mAMthI piSaNa meLavI jIvana TakAve che; para grass. meriziyasa ghAsa, baphelo athavA yajamAna vanaspatine viMTaLAI svataMtra grAsa tarIke oLakhavAmAM AvatuM, tRNukuLanuM rIte piSaNuM meLavI vikAsa ane vRddhi Brachiaria mutica (Forsk.) meLave che. p. root. parajIvI mULa. p. Stapf. (Panicum purpurascens stem. 40 318is. parasitic. Raddi.). nAmanuM tRNakuLanuM, garama havA- papajIvInA kAraNe ( rega); (AvA mAnane anukULa, gAThe AgaLathI paNa prakA2ne) vAhaka. (2) parajIvInuM-tene lagatuM. phUTatuM, vAvyA bAda mAtra traNa ja mahinAmAM p. disease. prANI ke vanaspati parakApI zakAya tevuM, mULa da. amerikA tathA jIvInA AkramaNanA pariNAme vanaspati 5. AphrikAnuM paNa bhAratabharamAM badhe ja athavA prANInA jIvanamAM paDatI khalela ke thatuM eka prakAranuM ghAsa, je Dherane bhAve che. parajIvInA kAraNe thato roga. p. funparaheliotropism.sUryanAM kiraNene us. vanaspati athavA prANI pezInI samAMtara paNa pheravavAnI vanaspatinI vRtti. upara jIvatI ane aneka prakAranA raMganuM parallax. dikSeDAbhAsa laMbana. p; kAraNa banatI phUga; ghaNIvAra te maMda zAyastereoscopic. tripArtha dikSedAbhAsa bhakSI paNa bane che. prasiticide, -laMbana. parajIvI sajAne nAza karatuM dravya. parallel. samAMtara. p. evolution, parasitism. parachavitA, paropasamAMtara utkrAMti. p. venation. jIvitA. parasitize. anya para parasamAMtara zirAvinyAsa, parallelism. chavI banI cajamAnane rega kara. ParasamAMta2tA. sitology. vanaspati ane prANIonA paralysis, pakSaghAta, laka. parajIvIonA abhyAsanuM vijJAna. Paramphistomidae. Ha 41 paraspipal. 4122 Muui. jaTharamAM rahetuM parajIvI jaMtu, jene upadrava parastichy. bahupaMktika, vadhatA, prANInuM maraNa nIpaje che. parasympathetic. parAnukaMpI. paraplegia. R10174491 for 49191 parasynapsis. 41 %Youn. pariNAme karoDarajajune hAni pahoMcI heca Paratetrangchus indicus. zeraDIne tenA kAraNe hera, gheTAM-bakarAMnAM pAchalAM karatI ItaDI. aMgene thato saMpUrNa lakavo. parathion (0=0-diethy10-ppara rubber, rabaranuM jhADa, nitrophenyl phosphoroparaphysis. vaMdaya sUtra; apu5 vana- thiolate). e--e DAI ethila o pI spatimAM prajanana ligI avayavanuM vaMdhyasUtra, nAITrenila phepherAthAyoleTa nAmanuM Parasa lepica. kUTavela nAmanA jhADanAM kArbanika kaeNpharasa saMjana, je jaTharanA pAna khAtI IyaLa. ke sasparzaka jaMtune nAza kare che; je. parasexual reproduction. bhUkArUpe, avakSeparUpe ke pAyasarUpe upayogamAM paraliMgI prajanana. laI zakAya che, je khUba ja bASpazIla che, parasite. paropajIvI, parajIvI; vagI. jethI bahu gheDA ja samayamAM tene karaNanI daSTie anya sajIva 5ra ke tenA jaMtunAzaka guNa gumAvI de che. A sedehanI aMdara, tenAmAMthI jIvanane Avazyaka jana mAnavI mATe atizaya jherI che. piSaNa meLavI jIvana TakAvate sUkama sajIva, parathomone upagalagraMthi dvArA thato je yajamAna prANI ke vanaspatine rAgAviSTa eka aMta:strAva, parathyroid. upagala For Private and Personal Use Only
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paratuberculosis 45 Paris,.. (graMthi). p. dysfunction. upagala dANA para prakriyA karI banAvavAmAM AvatI graMthinuM a5kArya, jenA pariNAme asthi kephane eka prakAra. racanAmAM parivartana Ave che ane zarIranI pare. phaLa i.nA chotarAM ke prANunAM nakha, pezIonI uparavaTa kelziyama jamA thAya cAmaDI i.ne dUra karanA, kApI nAMkhavA. che, aMgUligrahane roga thAya che tathA lehImAM parechyma, mRdutaka pezI, kASTha keziyamanI UNapa varatAya che. p. glan- dIvAlavALA, mRdupezI banAvelA samavyAsI ds. galagraMthinI AgaLa, kelziyamanA cayA- jIvaMta paripakava ke; sAdI, avaziSTa pacayanI sAthe saMkaLAyelI upagalagraMthio. vAnaspatika, 5 taLI dIvAla dharAvatI samaParatuberculosis. Mycobacte- vyAsI koSa-dharAvatI, pAna, phaLa i.mAM rium paratuberculosis. nAmanA jaMtuthI jaNAtI pezI. (2) prANIomAM graMthi jevI Dhera, bhesa, gheTAM, bakarAM i.ne thatA kSaya- aMganI agatyanI pezI. parenchyrogane eka prakAra. Parapubercu- matous. Hay14. p. cell. 480314 lous enteritis. jonanArega nAme kaSa. p. tissue. mRdaMtakIya pezI. oLakhavAmAM Avato Dhera, bhesa, gheTAM- parent.pitR.(2) mULa. p. material, bakarAne thatA kSayaroga, jemAM pAtaLA mULadravya; jamIna - mRdu nirmANanI prakriyA jhADA thAya, atisAra thAya ane jaDabAnI daramiyAna, je mULa zailamAMthI mRdu nirmANa nIce regI prANIne seje Ave. thAya te mULa zaila. p. seed, mULa-bIja; paratyphoid. u5trajavara; anna saMka2, prakriyA dvArA saMkara bIja, je mULa kaMDANu, Salmonella samUhanA jIvA- bIjamAMthI meLavavAmAM Ave te mULabIja, NuthI prANIonAM AMtaraDAMmAM saMkramaNathI parentage. udsall. parental thatA rogane eka prakAra, jemAM atisAra generation. vaMzAnukrama, paitRka peDhI. p. thAya ane nabaLAI Ave. stock. paitRkakuLa. p. tree. paitRkajhADa. parboiling, chaDayA vinA DAMgarane garama parentaral. aMtradvArA na hoya tevuM, pANImAM ukALI chAyAmAM sukAvA devAnI meM ke bAMtaraDAM sivAya yaMta:kSepathI pezI prakriyA, A prakriyA bAda DAMgarane chaDavAthI ke zirAmAM (auSadha ApavuM.). sArA sarakhA pramANamAM AkhA cokhA paresis. AMzika laka - pakSaghAta jene maLe che. prabhAva snAyuonAM halanacalana para saMvedanA parched, sekeluM. p. maize. mAna- 52 nahivata paDe che. paretic. vInA upabhega mATe sekelA makAInA dANA. AMzika pakSAghAtavALuM. p. paddy. hAjIkhAnI, pauA; DAMgarane paries vanaspati ke prANunA vivara ke bAra kalAka taDakAmAM sUkavI, mATInA gartanI dIvAla. UMdhA karelA vAsaNamAM rAtabhara rAkhI, parietal. camavatI, sImAMta. (2) vivara, bhejavALI DAMgarane taDakAmAM sUkavI, bheja- gartAnI dIvAlanuM - te pa2nuM. (3) khAparInI vALI hoya tyAre tene guvA bAda tenAM bAja ke TocaranA (yumita asthi). chAlAM chotarAM dUra karI kADhavAmAM AvatA p. placenta. carmavatI jarAya. cokhA. price. mamarA; mATInA tAvaDAmAM paripath. paripatha. khAne retImAM vAraMvAra halAvI ekavAnI paripannate. yugma piztAkAra, bekI prakriyAthI nIpajatI cekhAnI pedAza. A saMkhyAvALI parNikA dharAvatA yukta paNe; prakriyAmAM cekhA phUle che. cokhA tataDavA aMtyaparNikA vinAnuM piztAkAra. mAMDe tyAre tene bahAra kADhI, cALI laI Paris Green. esITa ArsenAiDa hAtha ghaTImAM, AchA chaDavAthI mamarA bane che. aupha kepa2; lIle karakaro bhUka, parchment coffee. kephIne buMda parNakhAnAra jaMtuo mATe jaTharaviSa tarIke For Private and Personal Use Only
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iaa Paritium... 426 parts... upayogamAM AvatuM semala sAjana, jene ane zAstra pradezamAM thatI pILAM phUla ane bhUko ke pravAhIrUpe chaMTakAva thaI zake, te pILAM mULavALI pAna dharAvatI bhAjI. jherI hAI phaLajhADa para tene chaMTakAva parthenocarpy. aparAgaphalana, zanikaravAmAM Avato nathI. pekaphalana; phalana vinA ke bIja vinA ke Paritium tiliaceum St. Hil, cevalA bhraNa vinAnA bIjathI thatuM phalIbhavana. nAmanuM suMdaravanamAM thatuM khAdya pAnanuM vRkSa; parthenogamy. be janyuonuM jenI chAlanA resAmAMthI doraDAM ane caTA riDA ane caTA- yugmana. parthenogenesis, aniIo banAvavAmAM Ave che. ekajanana, asaMgIjanana, aphalitAMDajanana; parity. samAnatA, samabhUlyatA, samabhUlya. aphalita aMDamAMthI navA saMjIvanI utpatti; p. index number. sama sUcakAMka. laugika tattvonA yugmana vinAnuM prajanana; p. of exchange. vinimaya samatA. parthenogonidium. Goto's p. price. samatA kiMmata. p. p. for- aliMgI prakaNuM bIjANu. parthenoemula-samatA kiMmata sUtra. spore. aparAga bIjANu, anikI Parkia roxburghi G Don. AsAmamAM thatuM nAnuM khAyaphaLanuM jhADa. partial. AMzika, apUrNa. p. domiParkinsonia aculeana L. rAmataru, nance. AMzika prabhAva. p. etiolarAmabAvaLa, vilAyatI kiMkara nAmane mULa tion. alpa prakAzane kAraNe kaI vanaamerikAne vADa tarIke ugADavAmAM AvatuM spatinA samagra ke thoDA bhAga para thatuM choDa. alpa harita dravya. p. parasite. Parkinsonism. pArkinsana nAmane AMzika parajIvI TevavALI puSpa vanaspati. vyAdhi. p. pressure. nili's soylel. p. Parmentiera cereifera Seem. sterilization. AMzika rIte karAyeluM mINabattI vRkSanA nAme oLakhAtA panA jaMtunIkaraNa, varALathI jamInane bApha mAne vADa tarIke vAvavAmAM Avato choDa. ApIne ke nakAmAM dravyone bALIne athavA parotid. lALa sravatI kAnanI bAjunI TalyuIna, kArbanaDAyekasAIDa jevAM jaMtudane graMthi. umerIne karavAmAM AvatuM jetunIkaraNa. paroxism. Avega. particle. kaNa, keIpaNa dravyane sUma parparan. sUrajavela. bhAga ke nAnAmAM nAnuM tenuM pramANa. p. parrot. 0142; Psittacula cyanoce density. kaNa ghanatva. (2) pratyeka dhana bhala. nAmanuM jAmaphaLa, kerI, sapharajana, se.mI. dITha jamInanA kaNanuM ghanatva, je dhAnya pAkanA kaNasalAM, phUla i.ne hAni ghaNIvAra vAstavika ghanatva ke jamInanA pahoMcatuM pakSI. pars distailis dUrastha khaMDa. dANa ke kaNanuM ghanatva kahevAya che. parsley, Petroselinm crispun partner. Along12, (?71612. par. (Mill.) Nym. Syn. P. sativum tnership. Hillcll. Hoffm; Carum petroselinum (L.) partowner. jelas. Beth.]. nAmanI mULa yuropanI paNa ahIM parts per million (PPM). ugADavAmAM AvatI zAkIya vanaspati, jenAM mATInA dasa lAkha vajana ekamadITha pAnanI zAkabhAjI banAvavAmAM Ave che. vajananA ekamo. dasa lAkhagrAma mATI dITha parsnip. Pastinaca sativa L. eka grAma mATI athavA dasa lAkha pAunDa [Syn. Peacedanam sativum (L.) mRdA drAvaNenA saMbaMdhamAM drAvaNanA dasa Hook. f.]. nAmanI gujarAta, kAMkaNa lAkha vajanane ekama. For Private and Personal Use Only
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir parturient 427 pasteurization parturient. janma ApavAnI taiyArImAM, kamaLa, jaMbuka latA nAmane mULa brAjhilane prasava thavAnI hAthaveMtamAM p. apoplexy. paraMtu ahIM uttara pradeza, paMjAba ane dUdhALAM Dhera, gheTAM, bakarane prasAra tAmilanADumAM thate khAdya phaLane vela. lAgu paDate lakavAne vyAdhi. p. hypo- P. foetida L, mULa amerikAnI zobhA calcaemia. dudhALAM gAya, bheMsa, bakarAM mATe ugADavAmAM AvatI rehI vanaspai. jevAM prANIone prasavottara thate lakavAne tine eka prakAra. P. incarnata L. vyAdhi, jemAM regI prANInAM pAchalAM aMge trikhAMciyuM kRSNa kamaLa. P. laurifolia saMvedanA gumAve che. p. paresis. L. khAphaLanI ArahI vela. P. QuadprasAra aMgaghAta; dUdhALAM gAya, bheMsa, rangularis. L. 21414a. a 21. P. bakarAM i.ne pasava bAda thatA pAchalAM raddhana DC. zobhAnI vanaspatine aMgenA saMvedanAharaNane rega. partu- prakAra. passion fruit. kRSNa kamaLa; rition. prasava, viyAvuM, apatya prasavI Thumklata, Passiflora edalis prANuonuM viyAvuM. p. house. prasUti- Sims. nAmanuM skavAza banAvavA mATenuM gRha, prasavazALA. nIlagiri, paMjAba, himAcala pradeza che. nA parwa. ghAsacArA mATe dIrdhAyu ghAsane samazItoSNa havAmAnamAM thatuM aslIphaLa. eka prakAra. passive. Glosa. p. immunity. pasati. zrIlaMkAne maLa paNa da. bhAratamAM niSkriya roga pratirakSA; bIjA prANInA ugADavAmAM Avato choDa, jenAM pAnanI pratipiMDano aMta:kSepa karIne prANImAM bhAjI thAya che. rogatpAdaka sajIvonI sAme meLavavAmAM Pascal's law. yai2011 3914 42 24190 21231241. p. process. lagADavAmAM AvatuM baLa, je eka sarakhI niSkriya prakriyA. rIte, tenI badhI bAju para lAgu paDe te pastan. aMbADI. darzAvatuM pAskalane niyama. pastern. ghoDAnA paganA hADakAne, tene Pashmina. pazcimanA ane kAzamIra dAbalAnA hADakAnI sAthe joDato tenA olAdanAM bakarAMnuM aMtazcama. (2) zAla zarIrane bhAga. banAvavA upayogamAM levAmAM AvatuM kApaDa. paste, lepa. paste up. maradhInAM paspalum. Paspalum prajAtinA nAnAM baccAMnI gudA bAgaLa temanI tRNakuLanAM ghAsane game te prakAra. carakane jAmI jate bhAga. Paspalum ancylocarpum Neel Pasteurella. 1920n el. P. ex Steud. brAjhilanuM dhAsacArA mATe aiseptica. maraghAM batakAne thatA kelerA ahIM ugADavAmAM AvatuM eka prakAranuM mATe javAbadAra dhruvaraMgI daMDANu. P. SeghAsa, je jamInanA dhovANane roke che. P. |ptica. Dhe2 ane bheMsane thatA roga mATe conjugattum Berg. ghAsane eka prakAra. javAbadAra daMDANu. pasteurellosis. P. dilatatum Poir- eka prakArane maraghA - batakAMne thato kelerAne roga. 4121212L. P. notatum Fluegge. pasteurism. 8421 8431 221121147 mULa amerikAne ghAsacAre. P. scro- karavAmAM AvatuM roga nivAraNa - upacAra. biculatum L. FIERI. P. vaginatnm pasteurization. 4124225201; 4, Sw, jamInane jakaDI rAkhanAra ghAsa. phaLanA rasa, i. jevAM dravyane 1400thI passage cell. jalamArga keSa. 1850 phe. uSNatAmAna ApIne ThaMDAM pADI, Passer domesticum. dhAnya khAI jatI vAnaspatika jIvANuone nAza karavAnI cakalI. prakriyA. te pAzcata dravyonI tAjagIne Passiflora edulis Sims. Mel, of anal 214 3. pasteurized milk. For Private and Personal Use Only
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Pastinaca... 428 pathobiology pAzcarIta dUdha; helara paddhatithI 30 miniTa saravAla, Heteropogon contortus), sudhI 1430 phe. uSNatAmAna ApavAmAM jariyA (Chrysopogon montanus). Bulacja 24991 9221 SL C1H014 speargrass (Andropogon contortus, ane alpAvadhi paddhatithI 15 sekaMDa sudhI ane dIrdhAyu rye grass (Loluum bere. 1630 phe. uSNatAmAna ApIne 400 phe. nine). p. land, carANa heThaLanI - ghAsa jeTaluM ThaMDuM karavAmAM AvatuM dUdha. AvA cArA mATenI jamIna, carANabhU mi. prakAranI prakriyA karavAthI tenA regotpAdaka pat. zaNa. saghaLA jIvANuono nAza thAya che chatAM pata. WArIne ThIka karavA mATenuM upakaraNa. tenAM bhotika, rAsAyaNika ke poSaka mUlyone patagium, cAmAcIDiyA ke tenA jevA koI paNa prakAranI mAThI asara pahoMcatI prANunI pakSakalA. nathI ane dUdhane te tAjuM rAkhe che. pa. patala. kyArIne ThIka karavAnuM ane DhephAM steurizer, pAzcarIkaraNa karanAra yaMtra. bhAMgavAnuM upakaraNa. p. tumbi, pAtALa Pastinaca sativa L. [Syn. Peuc- guft; Ceropegia tubersosa Roxb. edium sation (L.) Hook. f.]. nAmanI khAdya kaMdavALI AMdhrapradezanI vanagurjara; mULa yuropanI paNa ahIM vAvavAmAM spatine eka prakAra, AvatI khAdya mULanI zAkIya vanaspati. Patana oak, Kali katbhi. kuMbhI, pastoral. pazu cAraNa, gepa. (2) grAma. Careya arborea Roxb. nAmanuM paM. (3) gheTA, bakarAM che. prANuone cArIne baMgALa, madhyapradeza, mahArASTra ane erinirvAha meLavavAne prakA2. p. stage. pazu sAmAM thatuM vizALa vRkSa, jenA resAnAM cAraNa gepa avasthA. daraDAM ane kothaLA banAvavA Ave che. pastry. bhUjelI leTanI pesTa; leTanI uparAMta tenI chAla cAmaDAM kamAvavA ane kaNakamAM mAkhaNa nAMkhIne zekelI pacI pATI raMga kAmamAM upayogI bane che. tenAM pAna pUraNapoLI jevuM 5kavAna, bIDI banAvavA upayogamAM Ave che ane pasturage. Dhera kaMI lIlotarI caratAM bI khAI zakAya che. hoya te saghaLuM, jemAM ghAsa DALAM pAMkhaLAM Patanga succinata. bombe lokasTa i. no samAveza thaI jAya che. pasture. tarIke oLakhAtI tIDanI eka jAti, caraNabhUmi; Dhora carAvavAnuM sthAna. (2) patch. vanaspati saMvardhananA hetu mATe gAma ke nagaranI najIkanI dhAnya ane alaga karavAmAM Avate jamInane eka kaDiyA pAka heThaLanI phaLadrupa jamInathI TukaDo. p. budding. phaLa ane anya mAMDIne jaMgalanI vanaspati sivAyanI anya prakAranA choDanuM aMkuraNa, kaI kAmamAM Ave tema na hoya tevI pUranI patella. jAnu phalaka, ghUMTaNanI DhAMkaNI. TekarIo paranI jamIna sudhInI vividha paternal. paitRka, prakAranI jamIne, (3) madhamAkhe pahecI Pathankot orange. meTuM, TaTTAra, jaI zake tevI madhurasa dharAvatI vanaspati. ghaTTa ghaTAdAra nAraMgInuM jhADa. p. crop. ghAsacArA mATe ugADavAmAM pathiri. halakA prakAranuM jAyaphaLa. Avate pAka. p. grass. cArA mATe Pathobiology. rega prakriyAnuM vijJAna, upayogamAM levAmAM Avate game te ghAsa- rAgajIvavijJAna. pathogen. rAgacAra, jevAM ke dub ghare, dhokha (Cy- janaka, ragatpAdaka game te sUkSma jIva nodon dactylon) aMjana (Pennisetum ke dravya. pathogenesis, rogajanana, cenchroides), (Andropogon pertuseus) pathogenic. rogajanaka, regetpAdaka, khetarAu jiM , (Iscilema lakum), vikRtikAraka, rega karI zake tevuM. p. 2212, (Cynodon plectostachyum), organism. Ru5tIc41621974. pa. For Private and Personal Use Only
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Pat... 429 peach thologist. regenAM kAraNe, pari, pea. vaTANA; Pisum prajAtine varSAyu vatane-vikRtione abhyAsa karanAra rega ke dIrdhAyu zAkIya cheDa. p. aphid. zAstrI. Pathology rogavijJAna, vikRti- vaTANuM 5ra 5DatuM melomazI nAmanuM jaMtu. vijJAna; roganA prakAra ane tenA saMracanA- p. beetle. Laria affinis Frol. maka ane kAryAtmaka parivartane i.nA nAmanuM khetaramAM ugADelA ke ke ThAramAM abhyAsanuM vijJAna. saMgharavAmAM AvelA vaTANAmAM paDatuM jaMtu, pat nimbu aley. je siMgane phelI lIlA vaTANAne khAI patol. paravaLa. jAya che. p.berry coffee. cALapatta. paTTo, jamIna dhAraNa karavAnA thI cALI sApha karI vargIkRta karelI kephI, hakane dastAveja, jamIna dhAraNAdhikAra jemAM lAla meTA buMda dANAne UMcA prakAranA paTTa. pattadar, jamIna mAlika, gaNavAmAM Ave che ane tenI sArI sarakhI jamInadAra. pattagar. paTTAdAra; da. kiMmata Upaje che. p. comb. maradhInI bhAratane bheTe jamInadAra. samAMtara kalagI. p. damping of. pattern. namUne, prArUpa, Pythium spp. nAmanA jaMtuthI vaTANAne patulent. khulluM, vistaratuM. patul. thatA rogane eka prakAra. p. downy ous. khulluM, vistRta, vistaratuM. mildew. Feronospora pisi. 1941 patwa, taMtu utpAdaka supa. jaMtuthI vaTANAne thato eka roga, jemAM paunch. vAgoLanAra sastana copagA tenAM pAna para sapheda bhUkA jevA kaNe prANInuM prathama AmAzaya. dekhAya che. p. eating caterpipause.virAma. (2) IMDAM mUkatI maraghIe Ilar. vaTANAnAM pAna khAI jatI IyaLa. IMDA mUkavA lIdhela virAmane cheDe samaya. p. foot rot and blight. paushic atta. pauSTika leTa; 50 Ascochyta pinodella. A. pisi TakA ghauMnA loTamAM 10 TakA magaphaLInA ane A. vinodes. nAmanAM jaMtuonA leTanuM karavAmAM AvatuM mizraNa. ghauMnA kAraNe vaTANanI phaLI ane prakAMDane leTa karatAM te vadhAre pauSTika mAnavAmAM thatA rogane eka prakAra. p. leaf Ave che. miner. Phytomyza atricornis Pavetta indica , pApaDI nAmanI Meign. nAmane vaTANAnAM pAnane vanaspati. karanAra kITa. p. mosaic. vaTANAne pavna. Sehima nervosum (Rottl.) uai(quQY4 210l. p. pod borStapf. (Andropogon nervosus er. 2011 at $12912 sn. Rottl). uttarapradeza, madhyapradeza, mahArASTra p. powdeny mildew. Eryane tAmilanADunuM dIrdhAyu ghAsa. siphe polygoni DC. 11441 origin paw. nakha ke nahora dharAvato pazunA pagane magaphaLIne lAgu paDatA raMgane eka prakAra. po . peach. pIca nAmanuM phaLa; Prunus paw paw. papaiyuM. persica (L.) Stocks (Amygdalus PDB. dzisisset orodt 4140 persica L; Persica vulgaris Mill.). jamInane dhUmADe ApavAnuM rAsAyaNika nAmanuM himAlayamAM thatuM judAM judAM kada, ejana, je sapharajananA jhADa paranA UnI AkA2, mulAyama chAla, sapheda ke pILe gara malomazInA niyaMtraNa mATe ApavAmAM Ave dharAvatA phaLanuM jhADa; bIne pIlI kADhavAmAM che. A rasAyaNanA sphaTika maMda bASpazIla AvatuM tela raseI ane dIvAbattI mATe che. khUba ja najIkamAM tene ApavAmAM Ave upayogamAM levAmAM Ave che. p. fruitto vanaspatinA mULane te hAni pahoMcADe che. dy. Docus zonatus Saunders. For Private and Personal Use Only
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir peacock... 480 pectic... pIca, karI, aMjIra, jAmaphaLa, bora, lIMbu, tevAM kArbanika dravyo rahelAM hoya che. p. dadhI, TameTAM, taDabUca, rIMgaNa, sItAphaLa bog. pITavALI daLadaLa - kaLaNavALI bhUmi. ine kITa. p. leaf curl. Taphrina p humus, pITa dharAvatI khAdamATI. deformans Terl. 4134041 origen p. low land. 2121928. Garua pIcane thato eka rega. p. leaf kArbanika padArtha, pITavALI nIcI bhAma. curling aphid. Anruaphis heli. p. moss. $40L Hill alle. peaty chisi Kalt. nAmane pIca ane palamane soils. moTA pramANamAM kArbanika dravyanA roga karanAra kITaka. p. scale. Pseudau- ekaThA thavAthI bhejavALA vistAromAM lacases pentagona Targ. nAmane nirmANa pAmatI viziSTa prakAranI jamIna, pIcanA DALakhAne vaLagIne tene rasa cUsane jemAM drAvya lavaNa paNa hoya che, jene kITa. p.sun scald. vasaMtaRtunI zarU- keraLamAM khArI kahevAmAM Ave che, je AtamAM, pIcanA jhADanI sUrya taraphanI naMtya vAdaLI jevI ane halakA vajanavALI ane bAjue thatI hAni, jethI tenI chAla tUTI pANI dhAraNa karavAnI kSamatA dharAvatI kharI paDavA mAMDe ane khullA traNa jevuM lAge. heya che. peacock flower, zekhezvara, zaMkhA- pebble. pANInA ghasArAnA kAraNe nAnA sura nAmanuM phUla. ane geLa banatA paththara, kaMkara. peanut. 3724131512-24147EURUL 114- pebrine. Nosema bombycis. 11 Hall dhArI magaphaLInI eka jAta; pAtaLA phUgathI rezamanA kIDAne lAgu paDato eka photarAvALI, eka ke be siMgadANAvALI prakArane roga, jemAM A kIDAnuM maraNa jAta, jemAM telanuM pramANa 48 TakA heca pramANa vizeSa hoya che; temane vikAsa che. p. 1. butter. magaphaLImAM 4 aniyamita bane che, sparzamAtrathI temanAM TakA mIThuM umerI tene vATIne tenuM bhIMgaDAM kharavA mAMDe che. kADhavAmAM AvatuM mAkhaNa, jemAM ThIka pecan nut. Carya illnoensis pramANamAM khAdya tatva hoya che, eka pAunDa (Wang). Koch. (C becan AvA mAkhaNamAM 2,825 kelarI, 29 TakA Eng. & Graeb; C. olivaeformis proTIna, 46 TakA carabI ane 17 TakA Nutt). nAmanuM mULa amerikA ane kArbodita zarkarA dravya hoya che. mekisakanuM paNuM ahIM uttarapradeza, himApear. nAsapatI. p. pink disease. cala pradeza ane paMjAbamAM ugADavAmAM nAsapatIne thatA rogane eka prakAra. P. AvatuM kASTha phaLanuM jhADa, jenA kASTha phaLanAM sooty blotch and ly-speck. 12.05 TakA proTIna, 71.43 TakA carabI, nAsapatine thato eka roga. p. stem 3.59 TakA pANI, rAkha, 0.23 TakA black. nAsapatIne thatA rogane eka pherika eNsiDavALI rAkha ane 0 12 TakA prakAra. cUne hoya che. A vRkSa 3,000 - 6,000 pearl metI, motI jevA dANA. p. phUTanI UMcAI dharAvatI jamIne 5ra Uge che barley javanA nAnA dANA. p. ane bI vAvIne tene ugADavAmAM Ave che. millet. loval. p. spot. Etroplus pectase. pectinase 214 22195 suratensis. bhAbhara ane mIThA pANImAM vanaspatinuM usecaka. pectinase. juo thatI gherA lIlA bhIMgaDAMvALI khAdya mAchalIne becuase. eka prakA2. pecten vividha prakAranA prANa - zarIra peat. kaLaNe, savAre ane keTalIka paranI kalagI jevI saMracanA. bhejavALI jamInamAMnA bhUstarIya nikSepa, pectic acid, sapheda, khATA, jaladrAvya jemAM pUruM vighaTana thavA pAmyuM na hoya bhUko, je maMdIta azkelIthI jalavicche For Private and Personal Use Only
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pectocellulose 481 Pelargonium... - thANathI pikiTanamAMthI bane che. pectin. trees. sArI vanaspatinAM pasaMda karelA phaLa pAkavA mAMDe tyAre peTesamAMthI bIthI ugADavAmAM AvelAM jhADa. maLatAM phaLarasanAM draze, je pANImAM pedocal. jamInanI paririkAmAM kalivarUpa dhAraNa kare che; te khaTamadhurAM ekaThA thayelA kArboneTavALuM sastara dharAphaLe ane sapharajananA avazeSamAMthI maLe vatI paripakava banelI jamIna. (2) maru ke che ane jelI banAvavA mATe te upayogI che. ardha- maru pradezanI jamIna. pedogepectocellulose. preTIpekiTana. nic, jamIna nirmANanI prakriyA dharAvatuM. pectoral. vakSanuM, vakSaya. p. fins. pedological phase. bhU-racanAvakSIya mInapakSe, mAchalIonA khajAnI bhaka- bhU nirmANAtmaka avasthA. Ped sapATI para rahelI mInapakSanI jeDI. logy. bhU-vijJAna; jamInanI utpatti, pectose. proTapekiTana. tene mULa prakAra ane tenA vargIkaraNane pecularities. vizeSatAo, khAsiyato. lagatuM vijJAna. pedosphere. pRthvInuM pecuniary. nANAkIya. mRdAvaraNa, jenI aMdara ane upara sajIva ped. mATInAM kaNa, retI, kAMpa ane mATIne jIvana astitva dharAve che. kudaratI mizrita samUha. peduncle. puSpavinyAsa daMDa, puSpa Pedalium mure L. meTuM kharuM vinyAsane mukhya daMDa, puSpAvalI nRta. nAmane kAMkaNa, Adhra pradeza tathA guja- peal. chAla, phaLa ke zAkabhAjInuM bAhyAvaraNa. rAtamAM thato choDa; jenAM pAna zAka tarIke (2) phaLa ke zAkabhAjIne cholavI, tenI khAvAnA upayogamAM levAmAM Ave che. chAla utAravI. pdate. pagadhArI, AMgaLIo athavA Peerless. badAmane eka prakA2, jenI pakSInA nahera jevA raMgavALuM. chAla kaThaNa ane meTI heca che ane jenI pedicel. puSpavRta, puSpamAM pariNamatuM mIMja nAnI rahe che. pArzvaprakAMDa, je sAmAnya rIte nipatranA peg. bhesiMga vAvavAnI eka rIta, jemAM akSaya2 thAya che; paNa, phUla, phaLa ke bIjANu- phadhita puSpavRMta aMDAzayane jamInamAM dhakele dhAnInuM nAnuM vRta, (2) prANanuM nAnuM prakAMDa che, jyAM tenI magaphaLI thAya che. p. jevuM aMga. pedicelle. puSpavRta. tooth harrow. khIlAnA dAMtAvALI Pediculus. ja jaMtunuM, jane lagatuM, kha25DI. xal 6459914. P. humani capitis. peka. Bombusa tulda Roxb. mAnavInA mAthAnA vALamAM thatI ja. nAmane AsAma ane 5. baMgALamAM thato pedigree. vaMzAvaLI, vyakti prakAra kAgaLa, TopalA - TApalIo ane paMkhA i.nA pUrvajonuM vRtta; vaMzAvalIne keDe, banAvavAnA kAmamAM Avate vAMsane eka jANItI peDhIne saMdarbha dharAvate koThe. p. prakAra, jenA kumaLA prakAMDanuM zAka thAya che. bull. elAdI sAMDha, dhaNakhUTa. p. pekoe. cAnI prakriyAne eka prakAra stock. ekadI pazu. p. record. pelage. cepagA pazunAM ruvATI, vALa, vaMzAvaLI patraka.p. selection, saMvardhana una i. 4t 412041 HIZ 4816004146 Pelargonium capitatum (L.) taMdurasta, vadhu utAra ApatI vanaspatinAM it. tAmilanADunI zevAroyanI TekarIbInI vanaspati. pratyeka vanaspatinuM AvA emAM thato kAne cheDa, jenA paNa prakAranuM bI alaga alaga hAramAM vAvavAmAM aMkuramAMthI bASpazIla tela maLe che, jene Ave che, tenA choDanI anya choDanI sAthe sAbu tathA sugaMdhI dravyo banAvavAmAM tulanA ane pasaMdagI karavAmAM Ave che. upayoga karavAmAM Ave che. P. gratoep. system. vaMzAvalI paddhati. p. lens L, Herit. tAmilanADunI zevA For Private and Personal Use Only
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pelite rocanI TekarIomAM thatA cheDa, jenuM bASpazIla tela sAbu tathA sugaMdhI drayaiH anAvavAnA upayAgamAM Ave che. pelite. mATI jevA jhINA kaNavALe zaila, jenuM khavANa thavAnA pariNAme kAMpa ane mATInuM nirmANa thAya che. pellet. meLa, phATI i.ne nAnA gALA 432 ke geALI. pelleted, vadhAre sArI rIte upayegamAM laI zakAya te rIte khAtara, mI, khArAka i.ne eka sarakhA TakAmAM yojavAnI paddhatine lagatuM. pellicle. pAtaLuM paDa, kalA, vacA, malAI jevA pAtaLA thara Pellicularia filamentosa. bheMcasiMga, caNA, rIMgaNI, TameTA, baTATA, vaTANA, maracI, kophI, i.ne thatA eka prakAranA roga mATe javAkhadAra jaMtu. P. kol rga. kAphIne thatA rAga mATe javAbadvAra jaMtu. P. rofsii. rIMgaNI, TameTA, java, ghauM, magaphaLI, rANa, tamAku, rAgI, gavAra, kapAsa i.nA raMgakArI kIDha. P. salmonicolor. sapharajana, rabara, cA, kAphInA rAgotpAdaka kITa. pellicular water. cANvIya AkaSaNanA kAraNe dIvAlanI tirADane vaLagI rahe tevuM avalaMkhita pANI. pelophyte. mATIvALI jamInamAM UgatI vanaspatine eka prakAra pelf. felt. nAnA prANInuM vALa, Una ke ruMvATI sametanuM khAdya kudaratI saLaMga rIte AvaratuM carma. peltate, trAkAra, Peltophorum htercarpum (DC.) Backer ex K. Heyne [yn. P. ferrugineum (Decne.) Benth; Inga Pterocarpa DC]. caLakatA pILA phUlanuM jhADa. pelvic zreNine lagatuM. p. born, zroNi dvArA janmeluM. p. fins. zrANi mInapakSa. p. girdle. zrANi meLakhA. p. plexus. zroNi jALa. pelvis. mekhaLAthI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pen mating banatI pucchAsthi ane trikAsthi sametanI asthimaya guhA, zroNi. Pempheres offinis F. kapAsane kITa. pemphigus. zarIranI cAmaDI para thatI phoDalI, jemAM pANI bharAyeluM hoya che. pen. DhAra, bakarAM, gheTAM, Dukkara ke anya prANIone puravAnA vADA. pencil cedar. grUpa. pendent. laTakatuM. pendulate. leAlakanI mAphaka dolAcamAna thavuM. pendulous, laTakatuM. p. udder, laTakatAM, DhIlAM AMcaLa. pensile. laTakatuM, lelaka jevuM. peneplane. samataLa bhUmi. penetrability. pravezyatA. (ra) jamInamAM ekama aMtare, tapAsArthe sAdhanane praveza karAvavA mATe jarUrI banatuM kAryAM. (3) jamInanA bhautika guNadharmone mApavAnI eka paddhati. penetrance. abhivyApti, aMta:praverA, penetration. aMta:praveza. penectrometer. jamInamAM tapAsArthe daMDane pravezavA devA mATe jarUrI banatA khaLane mApavAnI yukti; jene upayega mATI ke jamInanI dhRtA ke saMghanatA mApavA mATe paNa karavAmAM AvI zake che. penicillate. pensila ke braza jevA nAnA gucchAvALuM, penicillin, penisilIna; alpa viSAktatAvALu pratijaiva drazya, Penicillium notatum. nAmanI phUga athavA UkhamAMthI anAvavAmAM Ave che: rega kArakAnI sAme daihika asakrAmaka tarIke te kAmamAM Ave che, uparAMta prANIonA pUraka kheArAkamAM paNa tene upayeAgamAM levAmAM Ave che. Penicilium notatum, penisilIna nAmanuM pratijaiva dravya. penis. (zazna, maithuna mATenuM nara prANInuM prajanana aMga. pen mating. elAdI prajanananI eka rIta, jemAM ghaNI mAdA maradhIenI sAthe maracAne rAkhavAmAM Ave che, For Private and Personal Use Only
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir penniform 483 peppermint penniform. picchAkAra. pentastichous, paMcapaMktika. Pennisetum ciliare Link. aMjana pentatomic. paMca paramAvIca, ANunAM nAmanuM ghAsa, leke jenAM bIne achatanA keI dravyanA pAMca paramANu dharAvatuM. 2474Hi 2413 3. P. clandestinum Pentatropis microphylla(Roxb.) Hochst. ex Chiov. what i Wight & Arn. Royau di Hon prakAra. P. nervosum Trin. mULa zAkIya vanaspati. uranuM paNa ahIM ugADavAmAM AvatuM ientavalent paMcasojaka, ecayukta; 2015 4124. P. pedicellatum Trin. (2) hAI%ojananA pAMca paramANunI zaktinAtAla ghAsa nAmanuM ghAsa. P. purpureum saMyojanavALuM. K. Schum AsAma, pa. baMgALa, bihAra, uttara pradeza, ane paMjAbamAM ugADa pepo. halakA prakAranuM eka kaSI, ghaNAM vAmAM AvatuM hAthI ghAsa ke nepiyara nAmanA bIvALuM, garavALuM phaLa. ghAsane eka prakAra. P. typhoides pepper. marI, kALAM marI; Piper (Burm. f) Stanf & C. E. nigrum L. 11H21 44 Hayat Hubb. (Syn P. typhoideum pazcimaghATa, karNATaka, mahArASTra, AsAma Rich; Alopecurus typhoides Bu ane keraLamAM thatA cheDa, jenAM kaLa eTaTe rm. f.). bAjare gujarAta, uttarapradeza, kALAM marI, masAlA tarIke upayogamAM paMjAba, Andrapradeza, tAmilanADu, rAja levAmAM Ave che, tene ATalAIDa piparIna sthAna ane mahArASTramAM thatA dhAnya pAkane bInA vajananA 5 thI 8 TakA hoya che, ane eka prakAra, jenA sAMThAne ghAsacArA a5kavaphaLanuM bASpazIla tela 1 thI 3 TakA thAya che. hoya che. marInA pAka mATe ati penstock. dabANa heThaLa pANI ApanAra bhejavALI garama AbehavA mAphaka Ave baMdha nahera; puradvAra. che, te TekarIonA DhaLAva paranI rAtI penta-. pAMca, paMca sUcaka pUrvaga. leTarAITa jamInamAM thAya che. p. anpentagynons. paMca strIkesarI (puSpa). thracnose.marIne lAgato eka prakArano pentalocular. paMcakATarIya, paMca 3 2131. p. black root rot. sthAnIya, paMcake jhIya. Rosellinia bunodes. Alhai oxigen Pentalonia nigronervosa. Baci marIne thatA rogane eka prakAra. p. cocn. kALA malekazI nAmanuM jaMtu. sUkavelAM kALAM marI. p. lea beetle. pentameresis. pacAvavI. Longitarsus nigripennis M. 491 pentandrous. pAMca puMkesarIya, paMca- eka prakArane kITa. p. pollu. pIparane thate eka prakArane rUkSa roga, je meTA pentapetalous, paMcadalIya. 41151 Colletotrichum piperi Roy. pentapetes phoeticea L. (241 nAmanA jaMtuthI thAya che. p. wilt. nAmane zebhAno choDa. Sclerotium rolfsii Sacc and P. pentaploid. paMcakIya, paMcagaNita. nAmanA jaMtuthI marIne thato eka rAga. pentarch. pAMca dArUvAhinI aMzavALuM peppered. bhUkha ane kALA dhAbAMvALu (madhyaraMbha). (pakSInuM pIMchuM). Pentas. lanceolata (Forsk.) K. peppermint. Caudaal; MeSchum.[Syn. P. carnea Benth; ntha piperita L. 11H00 HOIR10L, Ophiorriza lanceolate Forsk.). kAzmIra, ane paMjAbamAM thatI suvAsita zebhAne choDa. zAkIya vanaspati, jenAM pAnamAMthI pIparaka. ke. 28 jkarIya For Private and Personal Use Only
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pepsin 434 perianth miMTanuM tela maLe che, jene sAbu tathA sugaMdhI Peregrine. badhI rIte sArAmAM sAru, dravya banAvavA upayogamAM levAmAM Ave meTuM, camakatI chAla, madhura svAda ane che. uparAMta pIparamiMTanuM tela UbakA, mAMdagI suvAsita pIcane eka prakAra.. i.mAM kAmamAM levAmAM Ave che. perennation,ciraMjIvitA, dIrdhajIvitA. pepsin. pesina, jaTharIya rasane ubhecaka, perennial,ciraMjIvI bahuvarSAyu, dIrdhAyu, je preTInanuM jalavizleSaNa karI tenuM pesi- cirasthAyI. (2) eka varSa karatAM vadhAre varSanuM namAM parivartana kare che. pAcaka rasa tarIke AyuSya dharAvatI (vanaspati). p. buck te auSadhIya guNa dharAve che. peptic. wheet. Fagopyrum cymosam pAcaka, pAcana karatuM (aMga). p. glands. Meissn. nAmane zamazItoSNa himAjaThararasa bhravatI graMthio. peptones, laya ane khAsI TekarIe mAM thate choDa, garama karatAM ghaTTa banatA na hoya tevA jenAM pAnanI zAkabhAjI banAvavAmAM Ave saraLa, jaladravya, preTIna elyumIna dravya che. p. canal. bAramAsI nahera. p. paranI usecakanI kriyAthI te bane che; tene Indian hemp. doraDAM banAvavA mATe upaga pAcaka poSaka tatva tarIke athavA upayogamAM AvatA resAvALuM nAnuM vRkSa. saMvardhana mAdhyama tarIke karavAmAM Ave che. p. rye grass, Lolium perenne peracute- atitIvra, sAdhAraNa karatAM ma. nAmanuM khUba ja jaththAmAM UgatuM dIrdhAyu ghaNA vahelA ane cokkasa prakAranAM roganAM ghAsa; jene sAro ghAsacAre bane che, je lakSaNe dharAvate (roga). himane sAmane karI zake che ane jene per capita, mAthAdITha, prativyakti. bI vAvIne ugADavAmAM Ave che. p. tree per cent. TakA, pratizata. percenta, onion, DuMgaLIne eka prakA2. ge. 251941-1. p. error. 219121 32. Pereskia aculeata Mill. 24101442p. of base saturation. beIjha dhArI kAThIca vela. saMtRptinI TakAvArI. p. of hydrogen perfect. pUrNa, saMpUrNa. (2) puMkesara ane saturation hAIDrojana saMtRptinI strIkesara-ene dharAvatuM (pUrNapuSpa). p. TakAvArI. p. return. maLataranI flower. puMkesara ane strIkesara ema TakAvArI. baMne dharAvatuM pUrNapuSpa. perch. pakSI, maraghAM, bataka, i.ne besavA perfoliate. veNI, paNadhAra, je puSpanA mATenuM rathAna; Toca ane taLiye lAkaDAnA parNanI mukhya akSanI AsapAsa Uge che. kaDA jaDeluM ane samakSitaja goThaveluM puSpa sabaMdhI; parNamAMthI pasAra thata skaMdha. sthAna, perforation. chidra, vedha, raMdha. (2) percolate, stravavuM, jharavuM. pecola- prANuM zarIramAM dhra athavA raddha-Ni, tion. aMtaHstravaNa, kSaraNa, alpa saMtRpta je kaI hathiyArathI cAMdu, vidhi, zotha avasthAmAM, gurutvAkarSaNanA baLanA kAraNe jevA rogane pariNAme banavA pAme. pANInuM jamInamAM thatuM stravaNa, jene AdhAra pergola. maMDapa, latAmaMDapa, vanaspati AhavA, varasAda ane bASpIbhavana para AcchAdita vIthi, kuMjalatA. p. system. rahe che. p. ratio. aMtaHstravaNa guNettara. latAmaMDapa taMtra paddhati. percuss. 2211 Geld 2012 yigten Pergularia daemia (Forsk.) athavA koI halakA sAdhanathI re.ga lAge Chios. [Syo. P. extensa N. E. aai 24114 4224120. percussion. Br; Duemia extensa R. Br.]. 217412 AghAta, praghAta, TapAravuM te. dUdhelI nAmanI vanaspati. percutaneous tvacAthI, tvacAdvArA peri- pari arthasUcaka pUrvaga. baneluM ke banAveluM. perianth. pariSa, paridalapuMja, pari For Private and Personal Use Only
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org periblem puSpa, bAhyapuSpaparNo; puMkesara ane strIkaisaranI AsapAsanAM vajra ane puSpamugaTa; puSpIya vyAvaraNa; bAhya puSTIya guccha, jemAM vaja ane mugaTanA samAveza thAya che. periblem. khAdyajanaka, madhyabhraNIya vardhanazIla pezI, je pAchaLathI bAhyaka bane che. pericarditis. bAhya vastuthI thayelI IjAnA kAraNe hu-saMpuTane thatA zAtha, parihuMdotha. pericardium, hRdayAvaraNa, hRdAvaraNa, hRdayasaMpuTa, hRdayaguhAne AvaratI tvacA ke kalA. 435 tvacA. pericarp. phlAvaraNa paripakva banelI aMDAzayanI dIvAlamAMthI banatuM phaLanuM varaNa, jenAM mAhyAvaraNa, madhyAvaraNa ane aMtarAvaraNa jevA traNa stara bane che, (2) paristara phaLa-dIvAla. perichaetium, parikalA, zevALamAM nipatracakrIya parNo. periclinal. kendramAMthI badhI bAju para DhaLatuM. ae. chimaera, pariveSI viciAAtakI. p. division. aMganI khAdhu sapATInI samAMtara banatI dIvAlAthI pezInuM thatuM vibhAjana, pericondrium. kAsthine AvaratI kheAparInuM tvacIya pericranium. AvaraNa, periderm, khAdhdha vaka, vakSA, kAga tvacA, pariSad. (2) vRdhdha prakAMDa ke mULanI khAdha mRtapezI ke vakSA. peridolite. Agneya zailanA eka prakAra. Perigaoa capensis G. paDatI IcaLa. karaDImAM perigonium. paridhAnI. perigynium. adhivezana, livaravarTanI aMDadhAnInI AsapAsanI pezI. perigynous. pariAya, parAgAzayanA pAca vistAra paranA puSpAya bhAge aMgenuM. perigyny. pariAyatA. perikinetic flocculation. pari gatika UrNatA. Perilla frubescens (L.) Britt. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir peripheral [Syn. P. otymoides L.]. bhaMjirA, bhAsiTTA; mULa cIna ane jApAnanI paNa ahIM kAzmIra, bhutAna ane khAsI TekarIemAM thatI vanaspatine eka prakAra, jenAM pAna suvAsa ApavA upayegI ane che, khImAMthI kADhavAmAM AvatuM tela khAdya che ane te vArniza, raMga, mudrakanI razAhI ane veTaraprUpha kApaDa banAvavAnA kAmamAM Ave che, perimeter. 5rimApa perineum. guDhDhA ane vRSaNa ke ceAni vaccenA zarIrane bhAga. period. samaya, adhi. p. of growth. vRddhine samaya. p. of lactation. prANIne dugdha utpAdana mATene samaya. periodic, vazvika, sAmayika, p. annual increment, kAI ceAkasa samaya mATe - sAmAnya rIte 10-20 varSanA samaya mATe vRkSarAjInI thatI varSomAM bhAgI zakAca tevI vRddhi. p. block. cokasa samaye puna'vita karavA ke mAnajata ApavA alaga rAkhavAmAM AvatA jaMgalanA kAI bhAga ke bhAgA. P. increment. periodic annual increment. p. ophthalmia. sAmayika akSikApa; vAraMvAra AMkha sUjhI AvavI - AMkha AvavI; gheADA ane khaccaranI AMkhone thatA viSANujanya eka rAga, mAkhInI mAraphate A rAgakArI viSANu phelAtA hovAnuM mAnavAmAM Ave che, jenA pariNAme AMkhane yuAkApa thate lAge che, AmAM kyAMkhamAMthI pANI sakhyA kare che. AmAM paNa eka AMkha para A viSANujanya roganI vizeSa asara thatI hoya che. p. parasite. niyatakAlIna parajIvI, periodicity. niyatakAlikatA-sAmacikatA, periople. gheADAnA dAbhalAnuM pAtaLuM mAthuM paDe. periosteum. hADakAnI sapATIne Ava. ratI khADI taMtumaya tvacA, pasthi, pari asthi, asthipariccheda. peripheral. parikendrIya, paridhavatI, For Private and Personal Use Only
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir periplasm 486 permeability parisarIya. (2) zarIra ke vanaspatinI buffer strip cropping. pALAsapATIne lagatuM. p. cell parikendrIya paTTI vAvaNanI yojanA anusAra khUba ja keSap. nervous system. paridha- jokhamI, DhALavALuM ke bhAre dhovANa thatuM vatI cetAtaMtra. periphery. parimA, hoya tevA pAkanI saMbhALa levA mATe kAyamI paridha. zibI kuLanI vanaspati, ghAsa ke supanI periplasm. parijIvarasa, parijhavadravya. paTI jevI racanA karI jamInanA saMrakSaNa perishable. nAzavaMta, vikArI, vikAra- mATe Avazyaka pagalAM laI zakAya che . zIla, vinAzazIla, kSaNabhaMgura. (2) saDa, cover, vanaspatinuM kAyamI AvaraNa. roga, kehavATa ke apadhaTananA kAraNe saraLa p. gas krAMtika tApamAna dharAvanAra ke jhaDapathI nAza pAmanAra (zAkabhAjI, phaLa oNkisajana jevo vAyukAyamI vAyu. p. ke mAMsa). leaf base. kAyamI parNataLa. p. perisperm. keTalAMka bIjanI pezI, je parasite. kRmi ke IDInI mAphaka aMDakane bIjadeha sUcave che. (2) keTalAMka yajamAna pa2 ke yajamAnamAM rahI potAne bI jamAM bhraNa saMpuTanI bahA2nuM enyUmIna. jIvanakrama pUro karanAra parajIvI; kAyamane peristalsis. krama AkuMcana, kama saMkeca. parajIvI. p. pasture. kAyamI caraNa (2) AMtaraDAmAM thatA ekAMtara saMkoca bhUmi. p. p. and other gra ane zithilIkaraNa, jethI temAM rahelAM zing lands. mahesUlI vagIkaraNa mATe dravya AgaLa dhakelAya che. (3) pakSImAM kAcamI tRNabhUmi, carANanI anAmata vAhinInI dIvAlamAM snAcavIca thatI ta2. sArvajanika bhUmi ane anya carANa bhUmi gita gati, jethI aMDavAhinImAM IMDuM AgaLa evA pADavAmAM AvatA aneka vargo. p. dhakelAya che. pipeline. sthAyI nAlI vyavasthA. peristome, daMtabiMba, parituMDa. (2) p. roots. vanaspatinA jIvana daramiyAna zevALa saMpuTanA mukhanI AsapAsa jatA moTA bhAganuM tenuM mULa taMtra banAvanAra vAdratAjanya dAMtanuM bevaDuM valaya. (3) seTI ane pAzvIca mULe. p. settleapRSThavaMzI prANIonA menI AsapAsane ment. kAyamI jamAbaMdhI. p. teeth, bhAga. kAcamI - sthAyI dAMta; dUdhiyA dAMta paDI Peristrophe bicalyculata (Retz.) gayA pachI AvatA kAyamI dAMta. p. Nees. kALI aMdherI nAmanI vanaspati. wilting percentage. 7411 P. bivalvis (L.) Merr; P. slAnIbhavanAMka. p. w. point. tinctoria Nees.). pILI dheDI; jenAM jamInanI aMdara rahela bheja, jenA kAraNe pAna ane kumaLA prahamAMthI pILa-nAraMgI vanaspati karamAI jAya ane jalabA5vALA raMga maLe che. vAtAvaraNamAM lAvI mUkatA paNa sacetana perithecium. 5riprAvaka. (2) phUgamAM thAya tevI TakAvArI. (2) plAnIbhavananI dhAnIvALuM cabu AkAranuM aMga. (5) meLa TakAvArI. athavA aMDAkAra dhAnIvALuM phUga nirmANaka permanganate of potash. KMn0, sUtra dharAvatuM maMda phUganAzaka, peritoneum. paritana. (2) jaTharanI jaMtunAzaka, gaMdhahAraka ane ekasIkaraNa dIvAlanI bevaDI lasikAyukta tvacAvALuM mATe upagamAM levAmAM AvatuM rasAyaNa, saMpuTa, jemAM udarIya aMge AvarAya che. poTAzaparamegeneTa. peritonitis. paritanazItha, paritana5, permatode. pANI ke jamInamAM rahetuM je ghaNIvAra prANaghAtaka nIvaDe che. roLakRmi. permanent. kAyamI, cirasthAyI. p. permeabilily. pravezyatA, pAragamyatA. For Private and Personal Use Only
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir permissible 437 persistent (2) jaLasthita dabANa heThaLa mATInA daLamAM perpendicular. laMba, UrvAdhAra. pravAhInA vaheNane guNadharma. (3) havA, perpetual. kAcamI. p. strawpANuM ane vanaspatinAM mULa jamInanAM berry. bAlpAIna sTroberI; Fragaria chidromAM praveza meLave te tene guNa iesca L. tarIke paNa oLakhAtI sTroberI. (4) chidrALuM mAdhyama pravAhIone pasAra Persea americana Mill. mULa da. thavA de te tene guNa. (5) dhoraNasaranA amerikAnuM paraMtu beMglara, pulanI TekarIo, ke prAmANita saMjogomAM chidrALu mAdhyama, naMdI hila ane nIlagirimAM thatuM e koDa je dare pravAhIne pasAra thavA de te dara. nAmanuM khAdya phaLanuM nAnuM jhADa, permeable. 4120174. perme. Persian Salmoj. P. clover. 21594; ate. pravezavuM, pAragamana karavuM, phelAvuM, Trifolium resuotnatum L. nAmane saMtRpta banavuM, kazAkamAM prasaravuM. uttara bhAratamAM thato zimbI vargane varSIya permissible. sahya, svIkAryuM. p. ghAsacAre, je vadhAre ThaMDA ane DuMgarALa velocily. nahera ke anya prakAranI vistArane anukULa Ave che. P. insect nALImAM thaIne, tenI bAjuone hAni flower. Chrysanthemum coccipahecADaDyA vinA vadhAremAM vadhAre vegapUrvaka neum Willd. nAmanI AsAmamAM thatI pANune vahevaDAvavA devuM; svIkRta - mAnya zAkIya vanaspati, jenAM sukAyelAM phUla vega. permission. svIkRti, anujJA, jaMtuna tarIke upayogamAM Ave che. P. 2jA, paravAnagI. permissive sta- lilac. lImaDo. P. walnut, akharoTa, ndard. anujJAta - svIkRta dhoraNa. p. wheel. uttara bhAratamAM upayogamAM permutation. rekhIya rIte goThavelI levAmAM Avate cUMTa. 15-30 phUTa UMDAM vastuonA kramamAM karavAmAM AvatuM pariva. kuvAmAMthI pANI kheMcavA mATe janA tana, pheraphAra; krama parivartana. permute. samayathI upagamAM levAmAM AvatI sAMkakramamAM parivartana lAvavuM. Lane reTa, jemAM kAyamI sAMkaLanI sAthe Pernambuco cotton. sI-I- genAijha karelI lokhaMDanI bAladIe leDane kapAsa, bAMdhavAmAM Ave che. A reTa baLada ke pernicious. vinAzakAraka, aniSTakAraka, UMTanI madadathI calAvavAmAM Ave che, ane hAnikAraka. tethI sAMkaLa pharatAM phUvAmAMthI bAlIo Pernospora aestaualis..rajakomAM roga pANuM bharI upara bAvI ThalavAya che. $2012 oig. P. arboresens. led! Persica vulgaris. 12401 al es choDane thatA roganuM kAraka jaMtu. P. lath- prakAra. yri palustris. anal R115125 312. persimmon. Diospyros Honradj P. parasilica. rAInA rogano kITa, P. khAdyaphaLanAM jhADane samUha. pisi. vaTANAne rAgotpAdaka kITa. P. persistent. paripakava thAya tyAM sudhI trigonella. methIne roga karanAra jaMtu. dalapuMjanI mAphaka ceTaluM rahenAra. (2) Perosis.megenIsanI UNapathI maraghInAM dIrdhakAlIna ane asAdhya (roga). (3) cirabaccAne lAgu paDato pagane eka rega, lagna. p. efect. kAyamI prabhAva, p. jemAM te paga para kAbU gumAvI de che, milker. keTalIka vadhAre dUdha ApatI AmAM upadrava vadhatA roga asAdhya bane che. gAyone vasUkI nahi javAne ane eka peroxidase. dUdhamAM rahele umA- prasUti bAda bIjI prasUti Ave tyAM virAdhI ubhecaka. sudhInI vacagALAnI avasthAmAM paNa dUdha perpelic. mArA jamInamAM UgatI eka stravavA guNa. p. virus. eka divasa prakAranI vanaspati. karatAM vadhAre samaya mATe binaasarakAraka For Private and Personal Use Only
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir personal... 438 Peucedanum... rahetA viSANune regavAhaka guNa. sadaza puSpapaNuM, dalAbha puSpaparNa. p. personal contact method. calyx. dalAbha vaja. vaiyakika rIte saMparka sAdhavAnI rIta. petha. keLuM. as/gourd, bunnpkin, perspiration. prada, paraseve, chaaler mas. cAmaDInA chidramAMthI thate strAva. petiolar. nAnA parNavaMta upara UgatuM. pervous. chidrALuM, chidravALuM, praveza- petiolate. parNadaMDI, saMvRta. sadaMDI. kSama, pravezya. p. soil. khullI jamIna. petiole. parNavrata, parNadaMDa, parNane bhAga (2) moTAM chidrovALI, pANInA pravezane paNa prakAMDanA bakSane nahi. (2) kITanA zakya banAvatI, moTA bhAge retALa ke vakSane jaTharanI sAthe joDato bhAga. kAMkarIvALI jamIna. petite agriculture. dia 4141 perwal, paravaLa. pAranI khetI. pest. hAni ke upadravakAraka kITa, jaMtu; petitgrain oil. mIThA lIMbunAM pAnanuM prANI, ane vanaspatine anya prakAranA tela, je sauMdarya prasAdhano ane mIThAImAM sajIva hAni pahoMcADe che ane pAlatuM upayogamAM Ave che. prANIo ke mAnavIone upadrava kare che. Petrea volubilis Jacq, mULa amep. control. jaMtuna, vanaspatidana, rikAnuM paNa ahIM zobhA mATe vAvavAmAM kITakana rasAcAne upayoga ane niyAmaka AvatuM nAnuM jhADa. kITa saMvardhananI rIta ane vyavasthA. kITa petro-. zaila zilA che. arthasUcaka niyaMtraNa. pesticide. vanaspati ane pUrvaga. prANInAM jaMtu mane kITakone aMkazAmAM levA petrography. khaDake - zailAnI racanA mATe upayogI banatuM dravya, jemAM jaMtuna, i.nuM vaijJAnika varNana. vanaspatina, phUganAzaka, kRminAzaka ane petrolatum. veselAIna, paTeliyama uMdara jevAM phaMsaka prANIonA nAza mATenAM jelI, pirAphIna jelI i. nAme oLakhAtuM drano samAveza thAya che. phUDa peTroliyamamAMthI meLaveluM hADrokArbanenuM Pestalotia palmarun. tireaza ardha-ghana mizraNa.petroleum jelly. rogakArI kITa. Pestalotiopsis bsidia. jamarUkhane Petrology. zaila vijJAna; khaDakAnAM rogakArI kITa. nirmANa, racanA i.nuM vijJAna.petrous. pestilence. game te rogacALa. pesti- zailanuM-nA jevuM. (2) gaDasthine sakhata lent. upakavI, jIvanane nAza karanAruM. bhAga). pestle. muzaLI, khAyaNImAM khAMDavA mATenuM Petroselinus crispum (Mill.) parAI ke murALI jevuM sAdhana. Nym.[Syi..P. satirum Hoffim.). pestox III, mULane lagADavAmAM AvatuM mULa yuropanI paNa have bhA2tabha2mAM ugADaraMga ane vAsa vinAnuM telI pravAhI. vAmAM rAvatI zAkIya vanaspati, jenAM pet. lADakuM ke pALeluM prANuM. pAnanI zAkabhAjI thAya che. petal puSpamaNi parNa, pAdaDI, daLa, pAMkhaDI, Petunia axillaris (Lamk) B. S. haLapatra. (2) aMtaH paripuSpa gucchanuM ekama, & P. (Syn. P. nyctaginflora dalapaMjA pratyeka bhAga. petalody. uiss.. mULa ArjenTinAnI zobhA mATe kalanA anya bhAganuM daLamAM parivartana, vAvavAmAM aAvatI vanaspati. AkArIca pheraphAra, je vadhAre paDatA peSaNanA Peucedanum graceolens (L.) M at 04491 417 3. petaloid. Hiren. [Syn. Anethum graveolens daLAbha, daLadaza. p.bract. puSyamaNi L]. savA. P sativum (L.) Hook. al petrolatum. For Private and Personal Use Only
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pH. 489 pharsa gujarAta, koMkaNa ane AMdhrapradezamAM thatI samUha. (2) pRSThavaMzI prANIonI AMgaLIlIlAM pAnanI eka prakAranI bhAjI. enAM asthi, aMgulyasthi. pH. 110H 14lard 071471an aff. Phalaris arundinacea L. var. agt; p 21 power & Ruffet l picta L. 48.Ph. coerulescens Desf. baLa; ane H eTale hAiDrojana, arthAt bhUmadhya samudranA pradezane mULa paNa ahIM sakriya hAIDrojana. mRdA drAvaNamAM sakriya ugADavAmAM Avato eka prakArane ghAsacAre. hAiDrojananuM pramANa alpa heI, tene darzA- Ph. minor Retz, cIriyA bAjarA nAme vavA mATe hAiDrojana AyanenA saMkedraNathI hiMdImAM eALakhAte tRNakuLane ghAsacArA. ekane bhAgIne ane teno laghuguNaka levAmAM Ph. baradoxa L. var. praemoAve che. taTastha mudA drAvaNamAM eka liTara rsd. zubhA mATenuM ghAsa. Ph. tuberosa dITha 0.0000000 grAma sakrima hAiDrojana .. mULa bhUmadhya samudranA pradezanuM paNa Ayane haiya che. A saMkhyA vaDe 1 ne ahIM DuMgarALa vistAromAM caraNa mATe bhAgatA 1,00,00,000 Ave che, jene vAvavAmAM AvatuM ghAsa. Ph. zizatioides laghuguNaka 7 thAya, je taTastha mRda drAvaNanI . khasa vALe. rAjasthAna, uttarapradeza pH gaNAya che. 6pH 7pH karatAM ane pazcimanA kAMThALa vistAromAM vAvavAmAM 10 gaNe azva che. 0 thI 7 sudhInuM pH AvatuM eka prakAranuM ghAsa, jenA sukAyelA mUlya amlatAnuM sUcaka che ane 7 thI 14 mULanI suvAsita sAdaDIo, TaTTIo i. sudhInI pH alkaliyatAnuM sUcaka che. banAvavAmAM Ave che. mULamAMthI kADhavAmAM taTastha drAvaNamAM rahelAM aslIya ane AvatuM bASpazIla tela sugaMdhI drA, akalIya dravyone sUkSma taphAvata eTale sauMdarya prasAdhano ane sAbu banAvavA pH mUlya thAya che. tathA zarabatane suvAsita karavA upayogI phadka grasshopper Hiero. bane che tathA tene kAgaLa paNa banAvavAmAM glyphus nigrorepletus. Boisd. isla . nAmane bAjarI che. dhAnya ane makAI, phalsa phAlasA; Greela asiatia , DAMgara ane zeraDInAM pAna khAnA2 kITa. [Syn. G. elastica Royle). nAmanuM phage. sUkSma jAne nAza karanAra ke rasa ane si25 banAvavA mATe upayogamAM sUkSma-sajInuM vizleSaNa karanAra kAraka. levAmAM AvatuM eka khaTamadhuruM phaLa; phagocyte. bhakSaNa kaSa. (2) bahAranA tenuM kartana karavAthI tene roga thatA nathI. dravyane dAkhala karanAra zvetakaSa ke raMga- anAvRSTine sAmane karanAra A nAnaka vihIna raktakaNa.phagocytic. zarIranA cheDa, badhA ja prakAranI jamInamAM bI keTalAka kene nAnAM kAne pacAvavAne vAvIne ugADI zakAya che. guNa ane te dvArA temane hAnirahita phalwara. mahuDe. uttarapradezanA khAva banAvavA aMgenuM. bhagocytosis kUla dharAvatA jhADane eka prakAra. jIvANubhakSaNa-phagous. - bhakSaka phanerogam. sapuSpa vanaspati, jenAM arthasUcaka anuga. kUlamAM puMkesara ane strIkesara vikase che. Phakdi. drAkSane eka prakAra, je sapheda, planarogamia sublkingd aMDAkAra, pAtaLI chAla, svAdiSTa ga2, meTuM orm, sapuSpa vanaspatinI upaSTi. DhIluM ane vacamAM laTakatuM hoya tevuM lamakhuM pharmacopoeia. sattAvAra oSadho, dharAvatI sArI jAtanI drAkSa. Phakos- ane te banAvavA tathA tenA upayoga pora vites. drAkSanA velAne roga karanAra darzAvato graMtha; bheSajagraMtha. pharmacy. jaMtune prakAra. auSadhazALA. phalans. puMkesarane tatuthI joDAyelA pharsa. khAyaphaLanuM jhADa,dhAmaNa, dhanuvakSa For Private and Personal Use Only
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pharyngitis 440 Phoenix... pharyngitis. rasanI ko5. phary- nika jaThara viSa, je jhAMkhA, badAmI nx. jhasanI; meM vivara ane annanaLI ke keTalIka vAra lAla raMganuM, sphaTikIya vaccenA pAcanamArgane uparane bhAga. rasAyaNa che, ane jene upaga Dhera para phase. kalA. (2) avasthA. (3) vikAsamAM paDatA parajIvIone dUra karavA mATe thAya che. parivartanane tabI. (4) jamInano eka phenotype. sarakhA dekhAvavALe paNa prakAra, jenAM lakSaNe sAdhAraNa prakAra karatAM samAna janina baMdhAraNa nahi dharAvato samUha. saheja judAM hoya che. ph, soil mRdA (2) dazyarU5, samarUpa prakA2. prAvasthA, pheny acetic acid. ft Diales Phaseolus aconitifolius Jacq. (Sya Ph.tribolus Wall; Dolichos phenyl. 1541844. dissectus Lamk.).48,~Ph. aureus phlebitis. (121314. phiebotoRoxb. (Sv::. Ph. mungo uct: my. auta au oyal fall H12 4d non I.). maga madhyapradeza, uttarapradeza, zirAnuM chedana. bihAra, rAjasthAnamAM thatI kaThoLa varganI phlegm. lempa, gaLA ane nAkanuM vanaspati. Ph. chatus L, jenI cIkaNu vhemIya zravaNa. siMge zAka tarIke upayogI bane che. lina phloem. annavAhinI, annavAhaka pezI; bIna nAmanI zAkIya vanaspati. Ph. mungo edhAnI bahAra vAhakataMtrane eka bhAga; var. rotliatus , aDada.Ph. tribulus kAchIya vanaspatinI edhA najIkanI chAlano Wall maTha. ph. vulgaris L. vAla, bhAga; AmAM annavAhinImAM cALaNI kaLa prakAranI AMdhrapradeza, mahArASTra, nalikA, sAthI keSa, jaMtu, mRdutaka pezI uttarapradeza, paMjAba, bihAra ane pa. baMgA ane strAvI kene samAveza thAya che. LamAM thatI zAkIya vanaspati, Phoenicophorium sechellarum phellem. 981. phellogen. H. Wendl. khajerA; prakAMDavihIna zebhAnI kharI. tvakSedhA, kAga edhA, tvakSA nirmANa vadhanazIla pezI. Phoenix acaulis Roxb. ex BuPhenacoccus iceryoides, Gigoll ch. -Ham, thAkala nAmanI bihAra, praroha ane prakAMDanuM rasa cUsatuM jatu. Ph. uttarapradeza ane uttara pa. baMgALamAM thatI insolitus. rIMgaNane rasa cUsatA kITa. prakAMDa vinAnI kharI, jenA phaLa khAdya che. Ph. dactylijera L. khajUrI, Araba phenic acid, qzil. phenol, phe khajurI, piMDa kharI; paMjAba, rAjasthAna, nol. phenela; CHOH sUtra dharAvato i.mAM thatuM khAdyaphaLanuM UMcuM jhADa, jenAM kArbolika eNsiDa athavA phenika esiDa; pAnane resAmAMthI doraDAM, TepalA-TopalIo lAkSaNika vAsa dharAvatuM DAmaranuM vyutpanna, i. banAvavAmAM Ave che ane pAnane je cepanAzaka, jaMtuna ane sthAnika saMjJA daMDamAMthI lAkaDIo banAvavAmAM Ave che. hAraka dravya che. Ph. pusilla Gaertn. (Syr. Ph. Phenology. AbohavAnA saMdarbhamAM farinifera Roxb.). jaMgalI khajarI, sajInA abhyAsanuM vijJAna. (2) tuM palAvata; koromaMDala kAMThA paranuM jhADa; jenAM oraz lui lagid. ph. observation, bIne mA khAvAnA kAmamAM Ave che thaDamAM . . enAza kirIbAga tu jaivacaryA nirIkSaNa. kAMjI bane che ane pAnanA TopalA-TA5phenospermy. prajanana akSama bInuM lIo ane sAdaDIo banAvavAmAM Ave che. nirmANa. Ph. rupicola T. Anders. DLAHAN phenothiazine thAyejhIna; kAba- khajUrIne eka prakAra.. Ph. ytoestris For Private and Personal Use Only
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir phok. 441 pbosphorus (L.) Roxb. [Syn. Elate sylue- ane haDAnI jaradIne vilIna hoya che. stris L.) jaMgalI khajarInuM jhADa. phosphorescence. phuradIpti. phok. Ephedra gerardiana Wall. phosphoric acid. H3PO4; nAmane nAno bhupa, je kAzamIrathI sikkima orthophorika esiDa; sikyurika esiDanI sudhInA himAlayamAM thAya che ane je dama, mAvajata ApIne tene drAvya esiDa lavaNamAM zaradI ane te phIvara nAmanI vyAdhimAM pheravavAmAM Ave che. phepharasa peka auSadha tarIke upayogI bane che. ephIddina sAiDa - P,) karatAM lavaNene pasaMda Phomopsis vexans. Pleat Real $24141 2112 3. phosphorolysis. tpAdaka kITa. pheslarIvizleSaNa. Phormium tenax Forst. 041 phosphorus. 128221; H2PO4 narama ane sunasya resA ApatAM pAnanuM vRkSa. - AcananA rUpamAM vilayana pAme tevuM Phosdrin. DAImIthila -- kArbomIkasI vanaspatinuM khAdya tattva. koSakendranA 1-propanila - 2 - phosphaTa nAmanuM kArbanika kendraka-nyUkilabasa ane phosaphe lipiDa phaoNspharasa saMjana, je mela mazI, ItaDI jevAM jaTila dravyanuM te ghaTaka bane che. ane vedhaka kITane nAza karanAruM rasAyaNa che. vanaspatinuM jema vadhAre che, pAkanI jAtane phosphatase. oNspharaka esiDa ane sudhAre che, navA koSanA nirmANamAM madyArka jevAM saMjanenI AMtarakriyAthI bhAga bhajave che, mULataMtranI vRddhi kare keTalAka kArbanika saMyojananuM vibhAjana che, parNanA vikAsane tvarita banAve che, karanAra usevakano eka varga. Ph.Test. kaNasalAM, bIja ane dANAnA nirmANane dUdhanA namUnAnA pAzcarIkaraNamAM garamI vega ApI pAkane paripakava banAve che, ApavAnI kAryakSamatA jANavA mATe karAtI roga pratikAra karavAnI zaktimAM vadhAre kaseTI. kare che, dhAnya pAkonA prakAMDane majabUta phosphate rock. pUratI zuddhatAvALAM banAve che, ati nAITrojananI kharAba eka ke vadhAre keziyama khanijavALA kudaratI asarane dUra kare che ane nAITrojanane zaila, je vyApArI dheraNeoNspharasa dharAvatuM sthi2 ka2nA2 jIvANune vikAsa kare che. khAtara banAvavA mATe upayogI bane che. p. deficiency phespharasanI UNapathI phosphates. seDiyama, poTeziyama nIpajatI vanaspatinI avasthA, jemAM ghaNI ane kelziyamanI sAthe phospharika esiDanuM rIte nAiTrojananI UNapathI thatAM lakSaNo saMjana thavAthI banatA phospharika esi- varatAya che. Teca ne mULanI vRddhi kuMThita DanAM lava; sAmAnya rIte pheTa zailanI bane che, pAna nAnAM thAya che ane akALe sakyurika esiDanI sAthe mAvajata karIne parNapAta thavA mAMDe che. (2) prANunA phaoNsTreTane khAtara tarIke viniyoga karavAmAM rAkamAM phaoNspharasanI UNapa rahe athavA Ave che. phosphatic fertilizer prANI pUratA pramANamAM phaoNspharasa na le te mukhyatve pheTa dharAvatuM ane jamIna tathA bhUkha ochI lAge, dUdha ochuM Ape, vRddhi vanaspatine phaoNspharasanuM tattva ApanAra ane vikAsanA kramamAM maMdatA Ave. khAtara. lAMbA samaya mATe phospharasanI UNapa rahevA phosphatide. kelIna, phepherika pAme te cAla kaDaka bane, laMgaDApaNuM Ave, esiDa athavA emineIthila phopherika lAMbAM hADakAM narama paDI vaLavA mAMDe. eNsiDavALuM kArbanika saMyojana saMkula phepharasanI UNapane dUra karavA mATe prANaphosphoproteins.nyUkiIka eNsiDa ene kheLa ane zikhI varganI vanaspasivAyanuM dravya dharAvatuM phaoNspharasanA proTInanuM tinuM bhUsuM pUraka khorAka tarIke ApavuM yojana; A dravyamAM dUdhane kesIne jene joIe ane sAthe sAthe khanija dravyanA For Private and Personal Use Only
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir phosphorite 442 phreatic... mizraNane ApI zakAya. (3) vanaspatinI pratibhAva. (2) prakAzavadhitA. photoISTatama vRddhi mATe jarUrI hoya te karatAM periodism. prakAzavadhi prabhAva, ochA pramANamAM jamInane pheoNspharasa bApa- prakAza sAmacikatA; dainika prakAzavadhinI vAmAM AvyuM hoya te IcchavAyogya sAthe puSpabhava, kaMde dubhava, masala mULa pramANamAM ane vepArI rIte paravaDI zake che.nA vikAsa mATe joItA samayane saMbaMdha. te utA2 maLe nahi. photosensitive. prakAza saMvedanazIla phosphorite. cigu 142132011 photosensitization. 10120141 eka prakAra. ke sapheda prANuonA rogane eka prakAra. 0-- prakAzasUcaka pUrvaga. sUryanA prakAzamAM AchA raMgavALA bhAga photoactivation. prakAzasakriyIkaraNa, para asara thavAnA pariNAme A rega prakAzasakriyatA. thAya che, jene kAraNe sUryane prakAza sahana photobiology. prakAza jIvavijJAna na thAya, snAyuo phUle, baMdhakoza thAya; photocatalyst. prakAzaupreraka-uddIpaka. AMkha, nAka, popacAM, ni, gudA, AMcaLa photochemical action. rAsAya- para sejA Ave ane bhUkha marI javA pAme. Nika prakriyA mATe UjAne upayoga thaI photosynthesis. prakAza saMzleSaNa; jAya tyArabAda IlekaTrona tenI asala vanaspati tenA harita kavya ane sUryanA avasthA meLave tyAre prakAza avazeSaNane prakAzanA saMparkathI havA ane jamInamAMthI thata gauNa prabhAva; prakAza-rAsAyaNika meLavelA kArbana DAyokasAiDa ane pANInuM prakriyA. saMzleSaNa kare te prakriyA; sUryanA prakAzanI photoelectric cell. prakAza-vidyuta hAjarImAM vanaspatinA harita aMge zaktinA keSa; prakAza jAnuvidyuta UjAmAM parivartana nirmANa mATe kArbana DAyokasAiDa ane karato keSa. p. e. effect. prakAza - pANImathI zarkarAkanuM saMzleSaNa karI vidyuta prabhAva; prakAza avazeSaNanA prAtha- okisajanane mukta kare che. mika prabhAva svarUpa thatuM paramANunuM Ile- phototropic. prakAzAnuvata, prakAza kaTenika udIpana. tarapha namatI ke vaLatI (vanaspati). photo photoinduction cycle. vidyuta tropism. heliotropism. prakAkaSapreraka prakAzavadhi cakra. zAnuvartitA, prakAzAnuvartana; prakAzana photolysis. prakAzane grahaNa karavAnA uddIpana anusAra vanaspatinAM vRddhi pAmatAM pariNAme thatA rAsAyaNika pheraphAre. (2) aMge thatuM nukAva, vaLaka ke abhinati. vanaspati je pramANamAM prakAza grahaNa kare Phragmites karta (Retz.) Trin te pramANamAM harita kaNene rAte samUha. ex Steud. [Syn. Ph. m. xima photometry. prakAzamiti; prakAzanI (Forsk.) Blatt. M.C... narakuLa, tIvratA mApavAnuM vijJAna, baru; sarvasAmAnya, dIrdhAyu vanaspati, jenA photooxidation. prakAza kasI- prakAMDanA barU banAvavAmAM Ave che, tathA karaNa, prakAza upayayana. tenI lakhavA mATenI kalama paNa banAvavAmAM photoperiod. dainika prakAza meLava. Ave che, tenI cIpo vaDe khurasInI beThaka vAne vanaspatine samaya, prakAzavadhi. bharavAmAM Ave che tathA TApalA - TapalIo photoperiodic adaptation. paNa banAvavAmAM Ave che. dainika prakAzamAM khullA rahevA mATenuM vana. phragmobasidium. bahukhaMDI prakaspatinuM anukUlana ph. cycle. |dhara. phragmosome, bahakhaMDI prakAzAvadhi cakra, photoperiodi. piMDa - kAya. city. hainika prakAza meLavatAM prANuone phreatic water. saMtRptinA kSetramAM For Private and Personal Use Only
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir phrenic 448 physa lis... AvatuM bhUmigata pANI; bhUgarbhajala. phr- nAmanuM uttarapradeza, paMjAba, mahArASTra eat phyte. bhUmigata - bhUgarbha pANuM ane tAmilanADumAM thatuM khAdya phaLanuM jhADa. sudhI mULane mokalanAra vanaspati. Ph. reticulatus Poir. Yolc 41421 phren c. udarapaTalanuM - ne aMgenuM. A rehI supa.. jenAM mULamAMthI lAla raMga phthisis. phephasAnA kSaya je roga. maLe che. Pitorimaea glapsigona M. phylliform arrangement. Her rIMgagImAM paDatuM jaMtu. vinyAsa. phulan. selAheTa banAvavAmAM upayogI phyllocaline. parNanI vRddhine preraka, banatA pecA kASThanI vanaspati, je kAzamIra, parNa vRddhipreraka 5. baMgALa, AsAma ane da. bhAratamAM Phyll cnistis citrella StainthAya che.. ton. lIMbumAM paDatuM jaMtu. Phulwa. uttara bhAratamAM thatI geLa, phyllode. parNa sadaza parNa daMDa, patrakAra UMDI AMkhevALA baTATAnI eka jAta. parNadaMDa, ph. petiole. parNa sadaza-parNadaMDa. phunt, eka nAnuM phaLa-jhADa. phyllody. vanaspatinA koI raMganuM phupriyangu. Aglaia foxour- parNamAM thatuM rUpAMtara. ghiana Miq. 1 Maj 21072414 uqct Phyllophaga longipennis BI pazcima bhAratamAM thatuM moTuM jhADa, jenAM baTATA, DAMgara, zeraDI ane makAImAM paDatuM phaLa khAdya che ane jenAM sugaMdhIdAra puSpo sapheda DALa nAmanuM jetu. sugaMdhI dravyo banAvavAmAM upayogI bane che. phyllophagan. parNabhakSaka prANI, phutki, zobhA mATenuM meTuM jhADa. pAMdaDAM khAnAruM prANI. phycocyanin. 4160n fast allani a Phyllostachys bambusoides Polaj 404. Phycology. Algolo- Sieb. & Zucc. 1211461 421711 gy. lIla vijJAna, phycoerythrin. TekarImAM thatuM jhADa, jenA kASTanI lAkaDIo lAla lIlanuM lAla raMga dravya.phycomy- tathA lakhavA ane chApavAnA kAgaLo banAva cetes.fart 31512111.5l. phycoxa- 4171 2419 3. Ph. manniz Gamothin. lIlanuM pILuM - badAmI raMga dravya. ble. khAsI TekarImAM thatuM jhADa, jenA phycodes minor. -kAMjIranAM pAna kASTanI lAkaDIo banAvavAmAM Ave che. khAnAra IyaLa phyllotaxis. akSa ane prakAMDamAM thatuM phylactic. samudAyanuM -ne lagatuM. (2) parNavinyAsa. jAtinuM ne lagatuM. Phyllotreta cruciferae. paTelAdiPhyllanthus acidus (L ) Skeels. Seall arzy Gui 4351 vg. [Syn Ph. distichus Muell- Arg.). phylogenesis, 9424[cta HisnharapharavarI, hariphUla; paM. baMgALa ane da. ene jAti vikAsa, jAtivRtta. PhylobhAratamAM thatuM khAdya pAnanuM nAnuM jhADa, geny. jue phylogenesis. jenI chAla cAmaDAM kamAvavAmAM upayegI phylum, samudAya; samAna peDhInAM bane che. Ph. emblica L. baLAM, rAya prANIo ane vanaspatine samudAya. vargaAMbaLAM. khAdya phaLanuM jhADa, jenAM phaLa karaNane prAthamika vibhAga. eTale AMbaLAM atisAra ane maraDAmAM Physalis edulis sims. TaMkArI, upayogI bane che ane jenAM pAna, chAla TiparI nAmanuM bhAratabharamAM ugADavAmAM ane phaLa eTale lAMbaLAM cAmaDAM kamAvavA AvatuM phaLa jhADa. Ph. ivocarba upayogamAM levAmAM Ave che. Ph. leuco. Brot. mULa mekisakonuM paNa ahIM thaDa pyrus Koen ex Roxb. slai $ $13. Ph. minima L. Hala For Private and Personal Use Only
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir physical 444 phytopathogenic papaTI nAmanI khAdya phaLadhArI vanaspati. physiopath. pAristhitika rogakAraka. Ph. peruviana L. (Syn. Ph. edulis Physoderma alfalfae. Roykla 2101 Sims.). TaMkArI, TiparI nAmanuM khAdya karanAra jaMtu. Ph. trijolit. cloper nuM phaLanuM jhADa. rogakArI jaMtu. Ph. zeamay dis. physical. bhautika, zArIrika.ph. as- makAI ne rogakArI kiTa. sets. pratyakSa askayAmato,bhautika askayA phyto- vanaspatisUcaka pUrvaga. mo.ph. balance. rokaDa purAMta.ph. -phyte. vAnaspatika sajIva aMgenuM. (2) poison. khanija ane niSkriya bhUkAnI vanaspati arthasUcaka anuga. mAphaka bhautika asara nIpajAvanArAM jherI phytobenzwar. apAcya taMtuvALe dra. ph, weathering. bhautika- kherAka khAvAmAM AvyuM hoya ane te bavANa, physiochemical.bhautika- daDAnA rUpe prathama AmAzaya ke piTamAM bhego rAsAyaNika, physiogenic disea* thaI gayA hoya te. se. pratikuLa paryAvaraNa kAraNathI thate phytoecaphon. jamInanI sUkSma roga. vanaspati. physiognomy 34C410 M GIRL phytogenesis. 992 yiai Octila nirNAyaka banato vanaspati samudAyane ane vikAsa. phytogenetics. vanasAmAnya bAhya dekhAva. (2) mukhAkRti. spati janinavijJAna. physiography.kudarata, kudaratI ghaTanAnuM kudarata, kudaratI ghaTanAnuM phytography. varNanAtmaka vanaspativarNana athavA vastuonA keI varganuM vijJAna. varNana; bhautika bhUgoLa. phytohormone. pAdapa aMtaHstrAva, physiologic. saMracanAtmaka. (2) deha vanaspatine vRddhipreraka aMta:strAva dhamaya. ph. races. saMracanAtmaka rIte Phytolacca acinosa Roxb. judAM pADI na zakAya paraMtu dehadharmaya kAzmIra ane bhUtAnamAM thatI pahelA pAnanI vartanamAM khAsa karIne cekasa yajamAna vanaspati, jenAM pAnanI bhAjI banAvavAmAM para parajIvI thavAnI kSamatA dharAvanAra Ave che. Ph. doica L. ahIM zebhA eka ja jAti ane prakAranA sUkSma che, mATe vAvavAmAM AvatuM nAnuM jhADa. je kudaratamAM u5rivartana ane saMkarananA kAraNe pedA thatA hoya che. physi phytome, vanaspatinuM zAkIca dravya. ological. dehadhamaya, zarIrakiyA- phytomer. vanaspati ghaTaka. phytometer. Elutlu Hafroll viSayaka, dehavyApArika. (ra) dehadharma Pche. vijJAna aMgenuM. (3) vanaspati ke prANI draSTie koI paNa sthAnanAM bhautika kAraka enAM aMgenAM kAryo aMgenuM. ph. mApavA mATe upayogamAM levAmAM AvatA cheDa. abnormal milk. 1140170 asAdhAraNa dUdha. ph. acidity. kriyA- phytomorphic soil. vanaspatinA maka alatA. ph. change. dehadhamaya AgaLa paDatA prabhAva heThaLa vikAsa karavAmAM parivartana. ph. disorder. dehadhamaya AvatuM hoya tevI jamInane samUha. (asia. ph. drought. (ful dadi Phytomyza atricornis Meign. janya zuSkatA. ph, phase. dehadhamI vaTANAne kITa. avasthA.Physiology. dehadharmavijJAna, phyton. prAraMbhika vanaspati, prajanana zarIrakriyAvijJAna jIvana, jIvaMta sajI, ghaTaka. jemAMthI bIjI vanaspati UgI nIkaLe temanAM kAryo ane pravRttinuM zAstra, ph. te vanaspatine chUTe nAnAmAM nAne bhAga. of nutrition, poSaNanI dehadharmavidyA. phytopathogenic, vanaspati-rAga For Private and Personal Use Only
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir phytoperiodism 445 Pierardia... kAraka. Phytopathology. vanaspati phyxis, pavana. rogavijJAna. piaz. DuMgaLI, kAMdA, prAja. piani. phytoperiodism. vanaspati sAma- DuMgaLI varganI vanaspati. cikatA; divasa daramiyAnanA sUryanA prakAzanA pica. phaoNspharasanI UNapanA kAraNe prANuM kalAkonI puSpabhava mATenI gaNatarI. emAM khAdya dra sivAyanAM anya dra phytophagus. vanaspati bhakSaka, vana- khAvAnI jAgati vikRta vRtti. spatyAhArI. Picea smithiana (Wall.) Boiss. Phytophthora aricae (Coleman) (Syn. P. morinda Link), 447 Pethi. sepArInA jhADanI rogakA2ka phUga. himAlayamAM thatuM eka jhADa, jenA kASTane Ph, caminord. pAyazramane regatpAdaka upaga nirmANa kAmamAM, relavenA salepATa, kITa.Ph. colocasiae Rach. aLavIne kabATa, pekiMga mATenI peTIo ane lAkaDAne regakArI kITa. Ph. infestans. TameTAmAM mAvo banAvavA mATe thAya che. roga pedA karanAra jaMtu. Ph. palmiuora. pick. laNele kula pAka athavA koI eka lIMbu, nALiyerI, breDa-phaTa, rabara, phaNasa, jhADanI kula pedavAra. (2) bora, kapAsa, bhIMDA i. vanaspatiomAM roga pedA karanAra sapharajana che. jevAM pAkAM phaLa utAravAM ke kITa. Ph. parasitica. eraMDA, kapAsa, cUMTavAM. (3) pakSInAM pIMchAM kheMcavAM. (4) lIMbu, ane papaiyAne rAgakArI kITa. Ph. kherAkane moMmAM mamaLAva. (5) aNIparasitica var. piterina. nAgaravelamAM hAra vaLelA pAnAvALuM kodALI jevuM ojAra. rogakArI kITa, ph, Parasitica var. p. -axe, kodALI. nicotianae. tamAkumAM rega karanAra jaMtu. pickle. mIThAnA drAvaNamAM masAle daIne phytoplankton. pANI para taratI AvelAM phaLa, vanaspati ke mAMsa. (2) ane tene DahoLAyelA jevo dekhAva karatI athANAM. (3) kherAkane jALavavAne ane jhaDapathI vadhatI ekakevI sUma vana- jUnAmAM jUne prakAra. spati, jemAM harita, AsamAnI-harita Picrasma javanica Blume var. lIla, DAyeTama i.ne samAveza thAya che. nepalensis (Benn.) Badhwar A vanaspatinuM pANImAMnA ucca prANIja (Syn. P. nepalensis Benn). sajIva bhakSaNa kare che paraMtu mAchalI tene AsAmamAM thatuM eka jhADa, jenAM kumaLAM khAtI nathI. pAnane bhUko DiMbhane mAravA mATe upaphytoplasm. jIvarasa, chavadravya. gamAM levAmAM Ave che. P. 1uassioides phytosis. phaga jevA vanaspationA (D. Don) Benn, 74200 11401 parajIvI sajI dvArA phelAvavAmAM AvI gaDhavAla, himAcala pradeza ane kulumAM thatI game te roga eka vanaspati, jenA prakAMDane upayoga phytosterol. vAnaspatika carabImAM jaMtuone mAravA mATe karavAmAM Ave che. raheluM sarvasAmAnya sTerela. Picrorhiza kurroa Royle ex phytotomy.vanaspati deharacanA vijJAna. Benth. kaDu nAmanI himAlayanA parvatIya phytotoxic. vanaspati mATe jherI. vistAromAM thatI eka prakAranI vanaspati, phytotoxin. vanaspatimAM pedA thatuM jenAM mULa peTanI garabaDamAM, Tenika tarIke game te viSa. ane julAba levAnA kAmamAM Athe che. phytotron. khUba ja cokasAIpUrvaka. piebald. sapheda ane kALA raMgane Do. prakAza, uSNatAmAna ane bhejane ApameLe Pierardia sabuda Roxb. laTakubA niyaMtrita karI zakAya tevuM ucheragRha. nAmanI AsAma, adAmAna ane paM. phytotype, vanaspatine prakAra. baMgALamAM thatI khAdya phaLanI vanaspati. For Private and Personal Use Only
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 446 Pieris... Pieris brassicae L. kAkhInuM jaMtu Piestah. kUvAmAMthI pANI kheMcavAnI tAmilanADu, uttara pradeza ane bihAramAM upayegamAM levAmAM AvatuM eka sAdhana, Pig. Dukkara. pigeon pea.tuvera;dALa tarIke upayeAgamAM levAmAM AvatuM. (Cajanus cajan (L.) Milsp. (C. indicus Sprensg.). nAmanuM leAkapriya kaDhALa; jenAM lIlA pAna, tuveranAM cheDAM i. Dhora mATe cArA ane che, uparAMta tene khAtara tarIke upayega paNa karavAmAM Ave che. tenA sAMThAnA TApalATApalIe manAvavAmAM Ave che, baLataNa tarIke tene kAmamAM levAmAM Ave che ane tenAthI chAparAMne paNa chAvavAmAM Ave che. tuveranAM mULa jamInamAM UMDe sudhI jatAM hoI te jamInane jakaDI rAkhavAmAM upayeAgI bane che. kUvAnAM pANI, bhejavALI ane UMDI jamIna tene vadhAre mAphka Ave che. te sUkA ane bhejavALA ema aMne prakAranA havAmAna heThaLa ugADI zakAya che. juvAra, khAjarI, makAI, rAgI, kapa sa, magaphaLI ane anya kharIpha pAkanI sAthe tene juna-julAImAM vAvavAmAM Ave che; cAreka vi pAka tarIke paNa tene ugADavAmAM Ave che. p. p. podly. Agomza obtusa Mall, nAmane tuveranI siMgamAM paDatA kITa, jenAM DiMbha tuveranA dANA khAI jAya che. P. P. wilt. Fusarium udan Balter. nAmanA jaMtuthI tuverane thatA roga, jemAM tenAM pAna pILAM thaI cheDa akALe cImaLAI jAya che. pigment. vanaspati ane prANIomAM raheluM temane raMga ApanAra raMjaka drazya. pig mouth carp. Labeo kontius. haririulee. kalchel athavA Pannivayi kendai. nAmanI madhyama kadanI lAMkhA tuMDavALI kAryaM mAchalI, tene raMga dheza sileTiyA hoca che. Pig weed. cIlanI bhAjI-TAMke; Chenopodium album L. nAmanI meTThAne pimple ane DuMgarA para thatI ziyALu bhAi. jenuM zAka thAya che ane je gauNa dhAnya pAka tarIke paNa ugADavAmAM Ave che. Pila vireus. vanaspatine nukasAna karatI geAkaLagAyanA eka prakAra pilcorn. dANanI sAthe cheDA vaLagelA rahetA na heAca tevA eTane eka prakAra. pile aNI ke zaMkunA AkArane thAMbhalestaMbha. (2) Dhagale. Pilea microphyllu. (L.) Liebm. (Syn P. muscasa Lindl). peTa ane AMtaraDAMnI garabaDamAM upayeAgI banatI vanaspati. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir piliferous. mayukta, remavALu, vALavALuM. p. layer. zamayukta stara. pilose. vALathI Avarita, romila pilous. vALathI Avata. pili grass. DhoranA cArA mATenuM eka prakAranuM ghAsa. pilikapas. Andhrapradeza, bihAra, madhyapradezamAM thatuM taMtuvALuM jhADa, jenA taMtuene upayAga gAdalA ke ozIkAM bharavA mATe karavAmAM Ave che. Piliu. gujarAtamAM ugADavAmAM AvatI bIDI mATenI tamAkune eka prakAra, jenAM pAna TaTAra rahe che ane bInna prakAranI tamAkunAM pAna karatAM nAnAM hoya che. pill. me vATe levAmAM AvatI davAnI gALI, guTikA, nAnI geALI. pillipesara. jaMgallI maga; Phaseolus trilobus Ait, nAmane! bahu prayeAjanavALe pAka, je lIlA khAtara, ghAsacAro i. mATe kAmamAM Ave che, DAMgarane laNI lIdhA pachI tenI bhInI kathArImAM tene vAvavAmAM Ave che. Pimpinella anisum L. uttarapradeza, paMnnakha, AsAma ane erisAmAM ugADavAmAM AvatI zAkIya vanaspati, jenAM phaLanuM tela sAbu ane sugaMdhI dravyA anAvavAmAM upayegI thAya che. phaLa vAtahara che ane zarIramAM meda thavA detAM nathI. pimple. cAmaDI khAsa karI mAMnI For Private and Personal Use Only
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pimply... 447 pineapple cAmaDI para thatA khIla. (Syn. P. longifolia Roxb.). civi pimply gut. gheTAne thato eka prakAranA traNa parNanuM guccha dharAvatuM cIDanuM jhADa, jenA AMtaraDAne roga, jemAM regamasta aMga prakAMDamathI maLate rejhina vArniza ane 52 gAMThe gAMTha jevuM thAya che. raMga banAvavA mATe kAmamAM Ave che, Pinanga dickisonii Bl. [Syn. kASTha nirmANa kAma, relavenAM salepATe, Areca dicksonia Roxb.]. kAnaDA, mAla peka karavAnI peTIo, pharnicara ane malabAra ane trAvaNakoramAM thatuM eka jhADa, dIvAsaLI banAvavA mATe te upayogI bane che. jenAM phaLa sepArInI jagyAe khAvAmAM tenuM rejhina sAbu banAvavA tathA kAgaLane Ave che. P. hookariana Becc. khAsI kAMjI ApavA mATe upayogI bane che. TekarIomAM thatuM khAdyaphaLanuM jhADa. uparAMta tene linaliyama banAvavA mATe pin bonegevaMzanAM prANIonA pAchalA paNa upayoga karavAmAM Ave che. sIla bhAganA pUchaDAnI Toca paranA baMne bAjunA karavAnI rALa, UMjaNa ane aneka prakAranI bhAga, jemanI vacce aMtara hoya che ane zAhI banAvavA mATe paNa tene upayoga je spaSTa rIte najare paDe che; jaghanAsthi aMga karavAmAM Ave che. A uparAMta vArniza pinching. vanaspatinI vRddhinA prAraMbhika ane raMgamAM tene zuSkaka tarIke upayoga tabakkAmAM kUla na bese te mATe prakAMDanA thAya che. tenAthI dhAtune reNa paNa aMtya bhAgane hAthathI dUra karo ke tene karavAmAM Ave che. P. syluestris . cUMTa. DAmara nAmanuM skoca pAIna tarIke oLapind. khajaranI pakavAvasthA. khAtuM jhADa. P. chaallichiana A. B. pine. 2141312 414 914 1 a ael Jackson (Syn. P. excelsa Wall; oraa eig6 7. Pinus Home a nd Pina- P. griffithii M'Clell). BIG di Ho ceae kuLanuM vRkSa, je ImAratI lAkaDuM ane paMca-paNuM cIDanuM jhADa, jenuM rejhina TarpenTAIna TarpenTAIna Ape. devadAra, cIDa. p. oil. ane vaniza banAvavA mATe upayogamAM aneka prakAranAM cIDanA jhADanA thaDanuM niyaMdana Ave che, jenA kANane vadhAre pramANamAM karIne ke pIlIne kADhavAmAM AvatuM tela, je jhina dharAvate bhAga mazAla banAvavA mATe vAsa dUra karavA, jaMtune nAza karavA upayogI bane che. tenA kANanI pensila, ane drAvaka tarIke upayogamAM Ave che. helDare, cIpe, dIvAsaLInI peTIo, pinus. cIDa vagenA jhADanI prajAti. relavenAM sapATa ane pharnicara banAvavAmAM Pinus gerardiana Wall. cIlajhA Ave che. uparAMta te nirmANa kAmamAM paNa nAmanuM vRkSa, jenAM bI khAdya che. P. insu- upayogI bane che. tenA rejhinanA sAbu lars Endl. [Syn. P. khasya banAvavAmAM Ave che, uparAMta kAgaLane Royle ex Parl.). digasA, taru tenAthI Ara ApavAmAM Ave che. tenAthI nAmanuM khAsI ane jaitiyA TekarIomAM sIla karavAmAM Ave che, eIla kalotha, thatuM cIDanuM jhADa, jenA prakAMDamAMthI maLatuM UjaNanA saMyojano ane aneka prakAranI rejhina TarpenTAIna ane vArniza tarIke zAhI paNa tenAthI banAvavAmAM Ave che. upayogamAM Ave che. P. mer husia pineal. zaMku AkAranuM. Jungh. & de Vriese. 245 0915, pineapplc. is at 124. Ananas sati Hien 24137 018191 2198 H HU vus Schult. f. [A. comosus (L.) che. jenA kANane kendrastha bhAga lAla ane Merr. Bronella comosa L. pILe heya che; kASThane nirmANa kAma ane nAmanA vRkSanuM vyApArI agatya dharAvatuM sAmAnya suthArI hetuo mATe upayogamAM moTA pramANamAM thatuM, prajIvake "e", "bI" levAmAM Ave che. P. Toxhughal Sar ane "sI"vALuM phaLa; je tAjuM khAI zakAya For Private and Personal Use Only
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pinfeather 448 pinna ane athANAM ke murabbo banAvIne paNa Ave che. (3) moTA cakranI sAthe joDavAmAM tene khAI zakAya che, DabAmAM bharI tene AvelA nAnA cakrane dAMtAvALo bhAga. lAMbo samaya jALavI paNa rAkhI zakAya pinjraole, pAMjarA poLa, sarva prakAche. te dvivarSAyu che ane game te prakAranI ranAM prANIo mATenuM sArvajanika hetu mATe jamIna ane havAmAnamAM tene ugADI zakAya rAkhavAmAM AvatuM bAzraya sthAna. che. p. crown, ane nAza-phaLa para thatAM nAnAM pAna, ucheragrahamAM, jene bIjA pink bauhinia.devakaMcana, Baullinia varSo vAvavAmAM upayoga karI zakAya che. purpures L. nAmanuM lAla kInAra tarIke p. gill. anenAsanA jhADa para phaLadhArI paNa oLakhAtuM jhADa, jenI chAla cAmaDAM zAkhA para thate phaNage. p-guava. kamAvavA tathA raMgavA mATe upayegI bane che. Feijoa sellowiana Berg. 11401 p. balworn. gulAbI IyaLa; eka phaLadhArI choDa, jenAM phaLa aMDAkAra, Platy dra gossypiella Saund. harita ane suvAsita hoya che. bI vAvIne nAmanI kapAsanI kaLI, jIDavAM ne rUnA jhADa ugADavAmAM Ave che. p. mealy taMtune kApI bhAre hAni pahoMcADatI IyaLa. bug. Psece docsccus brameliae B. p. borer. Sesania inperens nAmane nAne lAlAza paDate cIkaTa kITa. Walk. nAmane ghauM, cokhA, makAI, je praroha ane phaLamAM upadrava karI tene java, eTa zeraDI, juvAra ane bAjarAmAM rasa cUsI jAya che. p.orange. bhAratamAM paDatI gulAbI raMganI IcaLa, je A pAkane thata mIThAM saMtarAne eka prakAra, jenuM kAtarI temAM dara banAve che, jethI ghauM ane phaLa madhyama kadanuM pAkuM thatAM nAraMgI raMganuM DAMgaranA choDa para kaNasalAM bAjhatAM nathI bane chAla pAtaLI, sakhata, suMvALI, ane ane chevaTe choDa sukAI jAya che. p. caLakatI hoya che. gara pILAza paDate, disease of apple. 215207dal dANAdAra ane vipula pramANamAM maLe che. thata gulAbI rega. p. rot. gulAbI ane temAM 0.5 TakA amlatA hoya che. saDa. p. stage. choDa paranAM TameTAM p. scale. anenAsane bhIMgaDAMvALo kaLI taraphanA bhAga para thayelA gulAbI 31. p. slip. con pineapplegill. raMgathI samasta TameTuM lAla lAla banI jAya p. soft rot. juo p. stem tevI tenI avasthA. endrot. Cerotostomella paradoxa pinna (2.9.) pinnae (24.4.). (de seynes) Dade. nAmanA jaMtuthI paNikA, (2) karNa pallava. (3) pakSInuM anenAsane lAgato saDAne eka roga. p. pIchuM. (4) mIna-pakSa. pinnate. pIMchAstorage rot.Cerotos/onella para- kA2, pakSavata, nakSanI madhya zirAnI be doxa. nAmanA kITathI godAma ke bhaMDAramAM bAju para rahetI parNikAnI jeDa. p. nAmane lAgatA sarane rega, leaf. picchAkAra parNa. pinnatifid. p. sucker. anenAsanA pAnanA rAkSa picchAkAra phATeluM. pinnisect. pakSa para athavA jhADanA taLiye thato praha, khaMDita. pinnule. picchAkAra parNanuM je vAvavAmAM upayogI bane che. dvitIyaka vibhAjana; nAnI pAMkha ke mInapakSa jevuM aMga. pin reed grass. tRNukuLanuM pinfeather. pakSInI cAmaDInI bahAra Exianthus arandinaceus (Retz.) AvatuM athavA temAM raheluM kumaLuM pIMchuM. Jesw. ex Heyne (Saccharuirarupinion. pakSInI pAMkhane aMtya bhAga dinaceum Retz.). nAmane bhAratamAM pakSata. (2) pakSI UDI na jAya te mATe thatA ghAsane eka prakA2, jenA resAnAM tenI pAMkhane A bhAga kApI nAMkhavAmAM deraDAM tathA kAgaLa banAvavAmAM Ave che, For Private and Personal Use Only
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pint 449 pista prakAMDanI khurazIo, TUla, Tebala, TepalA- pipli. pipaLa; pUrva himAlaca ane khAsI TelIo ane paDade banAvavAmAM Ave che. TekarIomAM thatuM Symingonia bobalnea pint. gelananA 1/5 bhAganuM pravAhInuM mApa. (R. Br) van Steenis (Buckpintado. ginI pakSI. landia populne a R. Br. ex pinto. loyiqi al 2131. p. bean. Grif). nAmanuM jhADa, je vananirmANanA eka prakAranA vAla. kAmamAM Ave che ane keLAvanuM rakSaNa pinworm. ghaDAne upadrava karanAra para- kare che, jenI chAla cAmaDAM kamAvavA upajIvI kRmi, jene kAraNe gudA AgaLa ghoDAne megI bane che. khaMjavALa AvyA kare che. pipped egg. maradhI ke kaI paNa pakSInuM pioneer plant. verAna vistAromAM baccuM IMDAmAMthI bahAra nIkaLavAnI pUrva UgavA phelAvA ane TakavAnI kSamatA taiyArI rUpe kocalAmAM cAMca vaDe kANuM pADe dharAvatI vanaspatinI jAti, je vananirmANa tevuM chidravALuM IMDuM. ke vRkSa nirmANa mATe purogAmI ke prAra- Pippin. aneka prakAra dharAvatuM lokapriya bhika vanaspatinI garaja sAre che. sapharajana. pip. ghaTTa pupodbhava dharAvatI eka kaLI. Piricularia Oryza Cab, DAMgarane (2) banAsanI sapATIne viSama keNa rogakArI kITaka. caturbhujAkAra khaMDa. (3) sapharajananuM bI. piriya halim. zAkabhAjI mATe upa() maraghAnI jIbhanA TeravA para thato cepa- yugamAM levAmAM AvatI eka prakAranI janya sUko bhAga, jenA kAraNe maraghAne vanaspati. mAM vaDe zvAsa levo paDe. piroplasmosis. 787 42001 pipar, lIMDI pIpara. sajIvothI prANuone lAgatA cepane eka pipe. naLa, pAIpa. p. delivery prakA2, jemAM ghoDAne pittane tAva Ave nirgama naLa, pAchuM javA mATe naLa. che, kUtarAne kamaLa thAya che. A cepane p., suction 4401 104. p., T a al Babesia Yousaal 2147 48994 AkArane naLa. p. bend. naLane vaLAMka, thAya che. pinoplasms, Babesia vAMkiyuM. prajAtinA sahama prajIva samudAyanA sajIva, Piper bell . nAgaravela. P. je proplasmosis nAmane cepa phelAve che. shaba Hunter. masAlA tarIke piscatory. matsIya, matsya - mAchalInuM upayogI banatAM bInI vanaspati. P. -ne lagatuM. piscicutture. kRtrima cubeba L. 1. zItalacinI. (Syn. P. paristhitimAM karavAmAM AvatuM masja saMvardhana, cubeba officinalis Raf.). eka vela, matsya uchera. piscivorous, mastra jenAM badarI phaLamAM auSadhIya guNa che ane bhakSaka, kherAka tarIke mAchalIne khAnAra. tene masAlA ane sugaMdhI dravya tarIke upa- pishanam. sapTembara - kabarathI yogamAM levAmAM Ave che. P. tongum. phebruArI - mArcamAM ugADavAmAM Avato pIparImULane vele, jemAM auSadhIya guNa TUMkA ane madhyagALAne DAMgarane pAka. che. P. migratiL. kALAM marI. spe- pisitorm. vaTANe AkAranuM. rine. gya rasAyaNanI sahAyathI marI- Pisonia alba Span, da. bhArata ane mAMthI kADhavAmAM AvatuM AlkaloIDa dravya, 5. baMgALamAM thatuM nAnuM jhADa, jenAM pAnanI jene upaga vAtahara oSadha tarIke karavAmAM bhAjI thAya che. Ave che ane temAMthI piparAIna, pipa- pista. green almond tarIke oLakhAtA rika eNsiDa ane piparDana banAvavAmAM pistAM. Pistacia khinjuk Stocks 241a o. piplamul. 44277442. (Syn. P. integerrima Stew. ex kR .-29 For Private and Personal Use Only
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Pistia... 450 pitting Brand.. vAcavya himAlaya ane banAvavAmAM Avato khADo, jemAM lIla paMjAbamAM thatuM eka jhADa, jenAM pAnane ghAsa bharI, te dvArA banAvavAmAM AvatuM cAra thAya che ane chAla cAmaDAM kamA. sAIlo. vavAnA kAmamAM Ave che. P. lentiscus pia, jaMgalI kuMvAra, jemAMthI resA kADhaL. ramImastikI nAmanuM jhADa. P. vAmAM Ave che. oleosa. dind $$ P. vera L. pitakara. Chrysophyllum cainito pistA; mULa 5. eziyAnuM paNa uttara 1. eka zobhAnuM jhADa. bhAratamAM thatuM jhADa, jenAM bI - eTale pitanga. Eugenia uniflora I. pitAne mIThAIne suvAsita ane sumadhura nAmanA jhADanuM phaLa. P. Brazil chebanAvavA upayogamAM levAmAM Ave che. rry. o chaitanga. shio, pistAM. Pistia ptasara. biye, bIbaDAM. corniculata. jaLakuMbhI. P. stratioetes pitch. zaMkukama vRkSomAM stravatuM jhina. (2) L, var cuncata Engl. jaLakuMbhI. kelasa, kASTa, rejhina ane peTroliyamanA pistil. strIkesara cakra, strIkesara aMDAzaya, niyaMdana dvArA prApta thatuM bhAre, kALuM, parAgavAhinI ane parAgAsanavALe phUlane navA che mane yAna ane kaMIka aMze ghana dravya; DAmara, bhAga. p. abortion. strIkesaravadhi - jemAM ghaNAM sAjane heca che. avarodha. pistillate. strIkesarI. p. pitcher, kaLaza, caMbu. p. leaf. flower. mAdApuSpa, strIkesara dharAvatuM kaLazapaNe nAmanI kITAhArI vanaspati. p. puSpa; puMkesara vinAnuM paNa strIkesara dharA- plant, kITAhArI vanaspatine eka prakAra. vatuM puSpa, apUrNapuSpa. p. plant, pitchfork. ghAsa i.ne ekaThuM karavA mAdA choDa, mAdA vanaspati, strIkesarI mATenI daMtALI. jhADa, pistillody. puMkesaranuM strIkesaramAM pith. ga2, mA. (2) majajA, (3) dvithatuM parivartana kaLI vanaspatinA prakAMDane madhya bhAga. piston pump. praNedaka (pisTana) (4) vAdaLI jevI kaSIya pezI. (5) saMtarAMnI upara nIce jaI zake tevA havAruddha berala- koSIya pezI. (6) karoDarajaju. p. vALe pAchuM khecavA - caDAvavA mATene paMpa. worm. sUtra kRmi. pithy. garavALuM, Pisum sativum L. var. arvense mAMsala. (L.) Poir. [Syn. P. arvense L.]. Pithecellobium aulce (Roxb.) maTara, vaTANA; mukhyatve paMjAba, uttara pradeza, Benth. (Syn. Mimosa dulcis dilhI ane himAcala pradezamAM thato choDa, Roxb., Inga dulcis Willd.). jenAM bI - vaTANA khAvAnA kAmamAM vilAyatI AMbalI, jaMgala jalebI nAmanuM Ave che. bhAratabharamAM ugADavAmAM AvatuM jhADa, pit. khADo, garta. (2) phaLane bIjavALe jenAM phaLa khAdya che. draLio , aSTi phaLanuM aMtaHphalAvaraNa. (3) Pithecolobium saman BenkeSa dIvAlane gad. p. and mound th. vilAcatI zirISa nAmanuM karNATakamAM sowing. khADAmAM bInI karavAmAM thatuM jhADa, jenAM phaLane cAra thAya che. AvatI vAvaNI. (2) DhALavALI jamInanuM pitman. yaMtrane eka mahattvano bhAga. vanIkaraNa karavAmAM hAtha dharavAmAM AvatI pitting. dhAtunA, temAM paNa elyuminiyukti. p. planting. taiyAra karelA camanA pAtramAM dUdhanA avazeSa rahetA temAM ane bheja jaLavAI rahe te mATe thayelA jIvANuone kAraNe paDatA khADA. (2) kudaratI khADAmAM karavAmAM AvatI vAvaNI. phaLanI prakriyAmAM phaLanA ke bInA ThaLiyA p. slo. jamInamAM joItA mApavALe kADhI levA. For Private and Personal Use Only
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pituitary... pituitary gland. brahmagraMthi, piyuSagraMthi; mastiSkanA nIcalA bhAgamAM rahelI, nAnI, aMtarastrAvI, nalikArahita graMthi, je leAhImAM sIdheA ja tenA aMta:srAva ThAlave che; je galagraMthi, liMgI aMgeA ane dugdhagraMthione sakriya banAvavAmAM sahAyabhUta ane che. pivot. kIka. 451 piyala. eka khAdya phaLavALuM jhADa, placenta. jarAyu, era, khIjasthAna. (2) garbhAzayanuM pramANamAM meTuM, gALa ane sapATa aMga, je nALa athavA nAIDA dvArA mAtA ane tenA garbhamAM rahelA maccAnI sAthe saMbaMdha jALave che; khaccAnA janma mAda bahAra AvelI tvacAnI sAthe A aMgane dUra karavAmAM Ave che, jene prasave ttara kahevAmAM Ave che. (3) vanaspatinA khIjAMDa dharAvatA aMDAzayane bhAga, placental. jarANunuM ke jarAya aMgenuM, p. cell. jarAyu koSa. p.relention. baccAnA janma bAda rahI javA pAmatuM jarAyu ane tvacAne anya bhAga. placentation. jarAyuvinyAsa. plagioclase feldspar group. peDhArAphelDaspAra ane AlbAITa ke sADA phelDaspAra samUha dharAvatA phenDaspAra. plain bearing. sAduM beriMga - dhAraka, plains. medAna, vistRta, sapATa jamIna bhUmi, jenuM kAMpa nirmita, kAMThALa, raNa i.mAM vargIkaraNa karI zakAya. pi. bamboo. Bambusa balcooa Roxb. nAmane pa. baMgALa, AsAma, bihAra ane uttara pradezamAM thatA vAMsa, jene upayAga nirmANa kAmeA athavA ImAratI hetuo mATe karavAmAM Ave che. plaksha. pitkhana, plan. yAjanA, AyeAjana. plannedproduction. yAjanAbaddha utpAddana. planning commitlee. yAjanA samiti. plane. samataLa, taLa, sapATa, plani--. samataLa, suMvALuM, sapATa che. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only plant arthasUcaka pUrvega. planimeter. kSetraphaLanuM mApa levA mATenuM sAdhana. planipetalous. sapATa pAMkhaDIovALuM. plank. pATiyuM. planker. paTa, paTela; InA kacArA, mATInAM DhephAM bhAgavAM ane jamInane sarakhI karavA vAparavAmAM AvatuM 6thI 7 phUTa lAMbu khaLada-karSita lAkaDAnuM bhAre pATiyuM. planking. khInA kacArA, mATInAM DhephAM bhAMgI jamInane samataLa karavAnI prakriyA, plankton. dariyA, sarAvara, taLAva i. jaLAzayeA para taratI sUkSma sajIva vanaspati ke jIva, je starakavacI, mRdukAya ane nAnI mAchalIonA khArAka ane che. planosols. svAMtarakSetrIya jamInane samUha. plant. cheDa. (ra) vanaspati. (3) pravAhI drAvaNa dvArA pASaka khArAka meLavatA vAnaspatika sajIva. (4) jamInamAM breDa ke rAdhe rUpavA-vAvavA. pl. association. vanaspati maMDaLa. (ra) raheThANu, dekhAva, vAtAvaraNIya racanA ane puSparacanAnI dRSTie samAnatA dharAvatuM kudaratI vanaspatinuM ghaTaka. Pl. bed. bI vAvavA ane ropavA mATe rune ucheravA mATenA cAre ke kacArI, pl. breeding. pasaMdagI, aMta:prajanana ane saMkaranI prakri cA dvArA ane anya vAnaspatika kRSi - paddhati dvArA karavAmAM AvatuM vanaspatinuM saMvardhana. pl. certificate. ceAkasa dhAraNa pramANenI kAI eka vanaspati hAvA viSe mAnya athavA adhikAra prApta saMsthA dvArA ApavAmAM AvatuM pramANapatra. pl. community. vanaspati samAja. pl. cover. jamInanuM lIleAtarI dvArA thatuM AvaraNa. pl. crop. 2ApelA pAka. pl. density. vanaspati dvArA Avarata thatA jamInanA vistAranI TakAvArI. pl. disease. vanaspatine lAgu thate rega; pAka pedAza ke tenA pramANa ke baMnene hAtikAraka thaI paDe tevI samagra pAka ke tenA
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir plant 452 plant kaI bhAganI thatI vikRti, jemAM te tenAM vanaspatinA saMkarathI thatI vanaspati. pl. sAdhAraNa kAryo karI zakatI na hoya. A immunity. vanaspatie keLavelI roga vikRtinA pariNAme samagra choDa ke tene pratirakSA, jenA kAraNe rogotpAdaka tattvanI keIka bhAga akALe marI jAya. AvA tenA para koI asara thatI nathI. pl. prakAranI vikRti ke rega phUga, jIvANu, indicator. vanaspatinI kaI viziSTa viSANu athavA UcuM ke nIcuM uSNatAmAna, jAti ke samudAya, je tenI potAnI upajamInamAM rahelA bhejanI abhAva athavA sthitithI jamInanI sthiti, bhejanuM UMDANa, vipulatA, peSaka drakhyAno abhAva ke ati- AbohavA ane tatrathAnanAM lakSaNonuM sUcaka zayatA, jamInanI amlatA ke kSArIyatA bane che. pl. insecticides. vanajevAM dehadhamIMca kAraNethI pariName che. pl. spati, phala, mULa, prakAMDa, pAMdaDAM, ane ecology. vanaspati paristhiti vidyA; bImathI kADhavAmAM AveluM jaMtunAzaka dravya, paristhiti sAthenA vanaspatinA saMbaMdhanA jene upayoga saMzleSita jaMtuna drA abhyAsanuM vijJAna. pp. epidemic. karatAM salAmata che paraMtu temAM jaMtuone vanaspatine regacALe. (2) rogotpAdaka nAza karavAne guNa alpa hAI eleSita jIvANunI atizaya vRddhi thavAnA kAraNe dravye vadhAre sArAM, asarakAraka ane vanaspatinA rogane thato vistRta phelA. Arthika rIte paravaDe tevAM hoya che. p. pl. food. vanaspatinI aMdara ja taiyAra kingdom. chavaMta vastuonA be prAthathatA ane tene kekane poSaNa ApatAM mika vibhAge paikIne eka vibhAga, vanakArbanika saMyojana. (2) vanaspati grahaNa spatisRSTi, bIjo vibhAga prANIsRSTine kare ane tenI vRddhi mATe Avazyaka khanija che. pl. let. atyaMta nAne choDa. pl. kone paNa AmAM samAveza thAya che. lice. mamazI nAmanA vanaspati para pl. f elements, jamIna, pANI, paDatA sUkSma sajIvo. pl. life. prANuM ane havAmAMthI potAne khorAka banAvavA sAthI bhinna evA nimnathI uccatara mATe je tane vanaspati upayoga kare, keTinA game te prakAranA vanaspati sajI. athavA anya prakriyA karavA mATe te che pl.louse.grand plant lice. pl. nutone upayogamAM le tevAM ta. jamIna- trienls. you plant food elen ents. mAMthI meLavavAmAM AvatAM kula 90 - pl. parasite. prANa paranA parajIvIthI mAMthI mAtra 10 ja ta vanaspatinI bhinna evA vanaspati paranA cekasa prakAranA vRddhi mATe Avazyaka che. A ta mAM parajIvI. Pl. Pathology. vanakArbana, hAI Drojana, okisajana, nAITra- spatinAM roga ane vikRtionA abhyAsanI jana, phaoNspharasa, poTeziyama, salphara eTale vanaspati vijJAnanI eka zAkhA. vanaspati gaMdhaka, keziyama, loha, megneziyama, borona, roga vijJAna.PI. Physiology. bheja, megenIjha, tAMbu, jasata, melibaDenama tathA uSNatAmAna, prakAza jevA paryAvaraNIya lerinane samAveza thAya che. pl. for- kArakA sAmenI vanaspatinA pratibhAvamation. eka ja paryAvaraNa heThaLa rahetI praticArane lagatuM vijJAna, vanaspati vanaspatine samUha, jenI maryAdA vAtAvaraNathI dehadharmavijJAna. pl. quarantine. racAya che ane temAM be ke vadhAre susthApita sattAvALAo dvArA vanaspati vanaspati samudAne samAveza thAya che. ane kAnA utpAdana, heraphera, athavA pl. growth regulators, vana- astitva para aMkuza lAdavo ane tene spatinI vRddhinA niyAmaka. pp. hor- amala karavo, jethI kITaka ke je dAkhala mones. vanaspati aMtaHstrAva, pl. thAya nahi, phelAya nahi athavA te niyaMtraNa hybrid. janinIya rIte be judI judI heThaLa Ave ane kITa ke jaMtu dAkhala thaI For Private and Personal Use Only
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir plant 453 plant gayAM te tethI thanAra zakaya hAnine maryAdita banAvI vadhAre thatA nukasAnane aTakAvI zakAya athavA jaMtujane chAMTavA che. cAlu rAkhI te dvArA vadhatA jatA kharcane maryAdita banAvI zakAya. ol. regulators. vanaspatinA niyAmake. (2) kArbanika rAsAyaNika saMyojane, jene thoDI thoDI saMkedrita mAtrAmAM upaga karavAthI vanaspatinI dehadhamaya prakriyAnuM gya rIte niyamana thAya che. choDanA judI judI bhAga para A saMjanone upaga karavAthI tenuM jhaDapathI vanaspatinI pezImAM avazeSaNa thAya che ane te vanaspatinA dehamAM phelAya che. A saMyojane bAgAyata vanaspatinA nirmANa, puSpadubhava i.nuM niyamana kare che. phaLane besAre sAro thAya che. bhAratamAM vanaspati niyAmamAM IDelebyuTirika eNsiDa (, nepharthalIna eNseTika eNsiDa (N A A), nepharthalInaesITemAIDa, ane 2.4. DAyaklero phIkasIeseTika eNsiDa (2,1-DI)ne vanaspatinA utpAdanamAM paga karavAmAM Ave che. pu bhava mATe AlaphAnephathelIna eNsiDane upayoga thAya che. phaLanA be sArA tathA aparAga phalana mATe 2,4-DIne ha5. yoga karavAmAM Ave che. bI vinAnAM phaLa meLavavA mATe ,4,5 TrAyaklerephIne kasI eNseTaka eNsiDa ane AlphAnethelIna eseTika eNsiDano upayoga karavAmAM Ave che. laNaNI pUrvenA phaLa pAka mATe 2,1-DI ane naphathelIna eseTika eNsiDa ane tenAM seDiyama lavaNe upayogI bane che. kaLI taMtukaraNa mATe ?, kaleroAIprophIla enaphInAIla kArboneTa ane nephathelIna eseTikaeNsiDa upayogI bane che. Alu ane pIcanI keTalIka jAtemAM phaLane pari. pakava banAvavA 2,4-5 TrAyakalorophInAkasI eseTika eNsiDa upayogI bane che. saphara. janane jhaDapathI pakavavA mATe 2,1-5 TIpIne kAmamAM levAmAM Ave che. ghAsapAtanA niyaMtraNa mATe 2, DIne upayoga karavAmAM Ave che. pl. residue. pAka laNyA pachI khetaramAM rahI javA pAmatAM pAMdaDAM, mULa, parALa, ghAsa, hUMThAM, ghAsapAta jevA vanaspatinAM avaziSTa dra. pl. tissue. vanaspati pezI; samAna prakAra ane mULa dharAvatA keSavALuM dravya, pezIthI vanaspati taMtra ane tenAM aMge racAya che. pra. t. test. nAITreTa, phospharasa ane poTeziyama mATe pratyekanAM viziSTa kAra dvArA vana spatinA rasanI kasoTI karI, jamInanI phaLadrupatA jANavA mATenI guNAtmaka kasoTI pratyeka poSaka tattvanI gaNAtmaka raMga parathI jANI zakAya che. AvA ja prakAranI kaseTI mATI mATe paNa hAtha dharavAmAM Ave che. pl. to-row testing. 24's or disa saMtatine eka paMktimAM repavA, jethI tenI bIjA varSe pUratI keseTI thaI zake. pl. virus. vanaspati viSANu. planter. eka sarakhI rIte ane kAryadakSatApUrvaka bI ke roSa vAvavAnuM yAMtrika sAdhana. (2) bAgAyata pAka lete kheDUta. planting. pAka heThaLa vistAra. (2) pAka heThaLanA vistAramAM cheDanI saMkhyA. (3) bI, aMkura, kaMda, jhADa, pAka ine jamInamAM mUkavA, jethI te aMkurita thaIne Uge. (4) nadInAM mAchalAnAM baccAM, eIsTara che. p., lat samatala ropaNa. pl, 'pit khADAmAM repaNa. ple, ridge kinAra athavA dhAra para repaNa. pl, trench khAImAM repaNuM. pp. board. cekasa sthAna darzAve teve khAMcAvALA pATiyAnI madadathI ropavuM-vAvavuM. pl. bricks. sarakhA pramANamAM lAla mATI, retI ane khAtarane laI tenI lAkaDAnA DhALAmAM IMTa banAvI, sUryanA taDakAmAM sUkavavAmAM Ave ane pAse pAse tene mUkI sUkAM pAnanA thara para thara athavA kyArI bane tema jamIna para mUkI bI nAkhavAmAM Ave. ropa mAphakasarane meTe thAya tyAre tene bahAra kADhI agAuthI taiyAra karelA retInA kUbAnA gartamAM pharI repI pANI pAvAmAM Ave che. Ama sUkA ane verAna vistAra ke sarakatI retI athavA retInA For Private and Personal Use Only
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Plantogo... 454 plerocercoid TUAmAM vana nirmANa karI zakAya che. pl. ane emAM malericAne rega karanAra distance, sekasa aMtare ropAne repavA sajIva. pp. gallinaceum. pakSI ane athavA bIne vAvavA. pl. out. uchera- bharomAM maleriyAne vega karanAra sajIva. gRhamAM taiyAra karelA ropane kADhI vanamAM pl, infection. maleriyAnA roganA ropavA. (2) kuMDA ke ucheragrahamAMthI rapAne utpAdaka plAjhameDiyamane lAgato cepa. khetaramAM pheravavA. pl. peg. repaNuM khUTI. Plasmopara milicola. drAkSanA velAne pl, season, vanaspatinI saphaLa vRddhi rogakArI kITa. thAya te mATe kRSi pAka, jhADa, supa ke plaster of paris. sukAyeluM kelziyama zAkIya vanaspatine vAvavA ke tenA dharune sa9pheTa CaSO4, plAsTara oNpha parisa. rApavAnI uttama samaya, pl, stock, plastic. sunamya, sudhaTa; tUTayA vinA jenAM prakAra, vaya, pramANa nivedana, mULa AkAra- parivartana pAmanAra. pl, solii. sthAna ane anya upayogI mAhitInI ISTatama pANI heya tyAre AkAra pAmavAnI jANa hoya tevAM bIne saMgraha. pl. time kSamatA dharAvatI mATI. plasticity. vAvavAne samaya, rApavAnI sama. sunAmyatA, sughaTasthatA. AA saMgamAM plantule. sUmaro. bahAranuM baLa lagADatA mRdA dravyenI Plantogo ovata Forsk, f291914. AkAra parivartananI ane baLane khaseDI plantain. keLa ane keLAM jevAM phaLanI letA ke sukAI jatAM parivartita AkAra zAkIya vanaspati. jALavavAnI kSamatA, jene AdhAra kalika plasm. koSanuM jIvaMta dravya. (2) kendrakathI dravyanAM pramANa ane prakAra para che. jina jIva2sa. Platanus orientalis L. Ridla plasma. abhisaraNa karatA lehI ane nAmanuM mULa yuropa ane kAzmIramAM vADa hasikane raMga vinAne pravAhI bhAga, jemAM mATe upayogamAM levAmAM AvatuM UMcuM jhADa. jaLa phibriojana ane lavaNene samAveza plateau. ucca samataLa bhUmi. thAya che; rajaLa. (2) kAcamaNi kavA- plate budding. kalikAuddabhava dvArA Tarjhane harita prakAra. plasmin. rakta kalama karavAnI paddhati, jemAM choDanI chAla jaLamAMthI meLavavAmAM AvatuM proTIna pla* para UbhA be chela mUkI temAM kalama besADasmogamy. 22 yowd. plasmo- vAmAM Ave che ane tyAra bAda veda ane gen. satya ke nirmANaka chavarasa. Pla- kalama baMnene baMdha karI devAmAM Ave che. smology. chata dravyane aMtima kaNanA platform test. dUdhanI guNavattA abhyAsanuM vijJAna. plasmolysis, cakAsavA mATe dUdha jyAM ekaThuM karI koSa vadhAre prabaLa lavaNa dravyanA saMparkamAM svIkAravAmAM AvatuM hoya tevA maMca para heca tyAre rasAkarSaNa dvArA koSamAMthI pratyeka namUnAnI karavAmAM AvatI kaseTI. jIvarasanuM thatuM alagIbhavana, jemAM chevaTe platy. samakSitija pakSanI sAthe AgaLa mRtyu thAya che. paDatI rIte vikasita thatI jamIna. plasmodiophora brassicae. Platyedra gossypiella Saund. vanaspatinuM rogakArI jaMtu. kapAsamAM paDato, tene gaMbhIrahAni pahoMcAplasmodium. amIbA jevA piMDe te kITa. ekatra thavAthI athavA temanA saMlayanathI Pleocyta sacchari, zeraDIno rogakArI thatuM jIvarasanuM daLa. (2) maleriyA - TADhiye kITa. tAva thaye heya tevA dardInA lohImAM pleotropic. bahu prabhAvaka. pleotrojaNAtA parajIvI sajIva. (3) maleriyAne pism. bahu prabhAvitA. rega karanAra sajIva, pl. bubalis. pakSI plerocercoid. keTalAMka paTTaminI For Private and Personal Use Only
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pleron 4.55 Pluchea... Dibhaya avasthA. he che. (2) haLa vaDe kheDavuM. pl coupleron. raMbhajanaka, bhajana, madhyaraMbha ntry dezI haLa, pl, digging UMDuM nirmANa karanAra vardhanazIla pezI. kheDANa - kheravA mATenuM haLa. pl., disc pleura, kumakusAvaraNa, phephasAM ane pakSIya takatI dharAvatuM haLa. pl, drainage vivara ane udarapaTalanI uparanI sapATIne apavAha ke pANInA nikAla mATe nALI AvaratI lasIya tvacA. pleurisy. ke nIka banAvavA mATe upayogamAM levAmAM kukusAvaraNa ke5; kuTusAvaraNanI upara AvatuM haLa. pl, Meston mesTana zaradI athavA bhejavALA havAmAna ke haLa. pl, mole mela haLa. pl,mopAMsaLInA asthibhaMganA kAraNe bhAva nsoon camAsAmAM upayogamAM levAmAM so, jemAM snAyuo akkaDa bane, jhaDapI AvatuM haLa. pl., mouldboard zvAsecchAsa levA ane tAva jevAM lakSaNe melDaborDa haLa. pl., multiple furror otlu. pleuro-pneumonia. ow bahucAsa pADI zake tevuM haLa. pl, DheranAM phephasAM ane kupakusAvaraNa upara seje polydisc bahu takatIvALuM haLa. pl bAvavAthI temane thato roga. reversible pratyAvata haLa. p. plexus. Hoia SHi ig 04941 ridging (Sali 0419g on. pl., vAhinIonuM jALa-taMtra. single disc eka takalIvALuM haLa. pliant. suna mya, lacIluM. pl., soil inverting Hila 8441plicate. ghaDIvALuM, saLavALuM. ag 60. pl., stump dump Sc* pliers. 412 41491 HITA Hiaa $49. pl., three furrow 102112 taLanAM lAMbAM jaDabAvALuM sAdhana ke upa- banAvanAra haLa. pl, tractor moukaraNa. nted. pkaTa2 karSita haLa, TrekaTara ArUDha Plocaederus ferrugineus L. 621 64. pl., turn about lauralas badAmI raMgane kAjane cIkaTe. haLa. pl. beam. melDabeDa haLane, Plodia interpunctella Hubn. 21216 & 2 saa 40183. pl. bottom. karelA khAdya padArtho para paDatuM pAMkhavALuM mATIne UMcakavA, pheravavA ane UthalAvavA kR6, jenI IcaLa lATa ane anAjamAM mATe upayogamAM AvatA molDarDa haLane paDe che. taLiyAne bhAga, pl, draught. cekasa plot, jamInane TUkaDe, pleTa.(2) cekasa paristhitimAM jamInamAM haLanA taLiyAnA AkAra ane lagabhaga corasa mApa dharAvato bhAgane kheMcavA mATe joItA baLanuM pramANa, jamInane TukaDo, je kRSi saMzodhana kArya jenuM mA5 DAyaneme mITarathI laI zakAya aMge vividha prakAranA pAkanA UpajanI . pl. layer. haLa dvArA karSita thatI tulanA karavA mATe ane khetInI vividha jamInanI 6thI 8 IMca jeTalI jamIna paddhationI tulanA karavA mATe upayogamAM kheDavAmAM AvelI jamInane uparane thara levAmAM Ave che. ke Taca. pl pan. 6thI 8 IMcanI plough. haLa; bI repaNI ane anya UMDAIe haLanA taLiyAnA dabANathI thayeluM prakAranAM kRSi kAryonI taiyArI rUpe jamInanA saMghanita paDa. pl. under, lIluM ke tharane bhAMgavA ane uthalAvavA mATe anya khAtara ke vanaspatinAM ThuMThAne jamInanI upayogamAM levAmAM AvatAM vividha prakAranAM aMda2 bharavA. sAdhane. anAdikALathI bhAratamAM lAkaDAnuM Pluchea lanceolata oliver & dezI haLa upayogamAM levAmAM Ave che, Hiern. rAsanA nAmane nAne choDa, je jene melDarDa nathI, jyAre bIje moTA bhAge paMjAba ane uttara pradezamAM haLavAM, madhyama ane bhAre moDarDa haLa ghAsacArA mATe upayogamAM levAmAM Ave che. For Private and Personal Use Only
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir plum 456 pneumoenteritis plum. Ala Prunus prajAtinuM phaLa plump grain. sAre bharAyele dANe, ane A phaLanuM jhADa. bhAratamAM yuro- je sArI jAta, sArA vajanavALA dANAnuM piyana prakAranuM Prunus domestica L. sUcaka che. subsp insititia (L.) Schneid plumule. (1) Adi kaMdha, Adipraha, (Pi. conuais [Huds var. insitia bhaNAga, prAMkura. (2) bI aMkurita banatAM Hook f.) ane jApAnI Pi. scalicina bIne phUTato prathama aMkura, je prAthamika Lindl. (PI. triflora Roxb.). ugA. prakAMDama vikasita bane che. DavAmAM bAve che, jenuM jhADa nAnuM hoya che plunger - type duster, nAnA ane tene moTAM sapheda phUla thAya che. A vistAromAM ke sthAnIya mAvajata mATe jhADa ane tenA phaLa kAzmIra, paMjAbanI jaMtuna mUke chAMTavAnuM yaMtra, TekarIo, himAcala pradeza kuLa ane kumAunI plurennial. ghaNa varSo sudhI jIvaMta TekarIo tathA nIlagirimAM thAya che. rahevA pAmatI vanaspati. pl. leafspot. Ciccomyces pruno- Plusia chaceytes. 4015021 Diss41 phorae. nAmanI phUgathI Alune thato IyaLa. Pi. orichalced. vaTANAne kITa, 's 214. pl. sun scald. -91640 pl. peponis F. 4240 Hi 45g org. thato dehadhamaya rAgane eka prakAra. Plutella matalibennis Curt. rAjIplumimage, pakSInAM pIchAM. kAdikuLanI vividha vanaspatiomAM paDatI Plumbago auriculata Hamk IcaLa, je pAna khAI vanaspatimAM chidro [Syn. PI..capensis Thunb]. kALe pADe che. citro. maLa da. AphrikAnA zebhA mATe plutonic rock. pRthvInA peTALamAM ugADavAmAM Avato supa. Pl. indica. ogaLele rasa TharI javAnA pariNAme (Pl. rosea L.). to citra; jene banela ane dharatInI saMcalana prakriyAnA lAla phUlo mATe bagIcAmAM ugADavAmAM Ave pariNAme upara AvI gayela agnikRta che. Pl. zeylamica L. citro, citraka. zelane eka prakAra, je nAnA moTA skaplume. picchaka, pIMchuM ke pIchAM jevI Tika dharAve che. saMracanA. pl. grass. muMja; Erianthus Plymouth Rock. sAruM kada, sarasa rauennae (L.) P.Beauv. (Andro- mAMsa ane ThIka pramANamAM iMDAM mUkatA pogon ravennae L.; Saccharam amerikAnI ati le kapriya maraghanI jAta, rauennae L.). nAmanuM majabUta, UMcuM jenuM ahIMnA dezI maradhA sAthe saMkara UgatuM ghAsa, jenA prakAMDanA resAne khurasI, karatAM ahIMnI maraghAnI olAdamAM sudhAre muMDA, chAparA ane deraDAM banAvavA mATe thAya che. upayogamAM levAmAM Ave che, ane jene pneumatic. havA-vAyu cAlita. pn. suMvALe gucachA thAya che. plumpse lift. vAyu cAlita liphaTa. pp. sprapicchAdAra, pachAM jevuM. yer. pAkanAM jaMtuo ane rogane aMkuPurmeria alba L. eka nAnuM jhADa, zamAM lAvavAnA padArtho chAMTavA mATenuM hAtha jene zobhA mATe ugADavAmAM Ave che. cAlita havA dAbavALuM yaMtra. pp. tyred Pl. rubra L. lAla caM; nAmanuM jhADa. wheel. havApUrita TAyaravALuM paiDuM. Pl. rubra forma acutifolia pneumoencephalitis. 2100 wa (Ait.) Woodson [Syn. P. athavA nyUkesala nAmane prANIone thatA acutifolia Poir..gAbara caMpe nAmane mastika zethane eka roga. mana mekisakone paNa ahIM zA mATe pneumoenteritis, vAcharaDAne thatA lagADavAmAM AvatA khAva phUlane hADa. eka prANaghAtaka roga. aneka prakAranA For Private and Personal Use Only
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pneumonia 457 Pogostemon... jIvANuothI yA roga thAya che. eka prakAranI zAkIya vanaspati, jenAM mULapneumonia. phephasAMnA sejAne raMga, mAMthI maLatuM bauSadha jalAba tarIke upayogI jemAM havA koSomAM stravatuM dravya bharAI che.P. Deltatum L. menacka tarIke hiMdImAM jAya che, jethI phephasAMnI pezI kaThaNa banI oLakhavAmAM AvatI, pauSadhIya vanaspati havA vinAnI bane che, e pachI tarata ja - je sikkimathI hajAra sudhInA himAlayanA (bronkAITisazvAsanaLI para seje Ave 2,000thI 4,000 mI.mAM thAya che. che. mA paga jIvANu, viSANu, parajIvI, Podosphaera leucoricha (Eu & phUga, havAnI raja che. ghaNAM kAraNethI thAya Evern) Salm. sapharajanamAM rega che; nyUmeniyA. . karatuM jaMtu. pneumothorax. kuksAvaraNa-vakSa. podu cultivation. tAmilanADu, pneumatophora. zvasanamULa. erisA, AsAma ane banne pradezamAM Poa Cynosurdes Retz. durvA, kuza; haju paNa AdivAsIo dvArA vArApharatI tRNakuLanuM chAparAM chAvavA tathA jADI dera- jaMgalanA bhAgane bALIne hAthanA ojAra DIo banAvavA upayogamAM levAtA ghAsane vaDe bI vAvIne karavAmAM AvatI khetIne eka prakAra. hiMdue A durvAne dhArmika eka viziSTa prakAra. eka ThekANe Ama vidhiomAM kAmamAM le che. uparAMta maraDAmAM pAka laI lIdhA pachI DuMgaranI bIjI bAju te bauSadha tarIke upayogamAM Ave che. pa2 evA prakAranI prakriyA karI bIje pock. zItaLA jevA rogamAM thato cAThAne varSe khetI karavAmAM Ave che. A kRSi roga. pra. diseases. mAnavIe, paddhati ekaMdare nukasAnakAraka hoI tene prANIo ane pakSIone thatA aneka have protsAhana ApavAmAM AvatuM nathI. prakAranA mAtAnA zItaLAnA roge. podzol. bhasmamATI jamIna; ghaNuM pod. siMgaphaLI, eka siMgavALuM athavA pAtaLA khanija tharavALI rAkha jevI be khAnAMvALuM pheTaka prakAranuM zikhI jamIna, je kALI, badAmI ke pILAM kuLanuM phaLa. (2) rezamanA kIDAne kozeTe. sastAra dharAve che. podzolic soil. (3) tIDanAM IMDAnuM veina. (4) pakSIo paDajhala prakriyAthI saMpUrNa rIte ke aMzata: ane prANIonuM jUtha. p. borer. banelI jamIna. podzolization. Addisora atkinsoni M. nAmanI kaThe- jamInanuM kudaratI rIte kSAravihIna amalILamAM paDatI IyaLaje kumaLI phaLImAM kANuM karaNa thavuM, jethI tenAM "e" ane "bI" pADI, dANuM khAI jAya che. karNATaka bAjue prakAranAM saMstaranI racanA thAya. che. A IyaLane bhAre upadrava varatAya che. Poecilocerus pictus Fab. papaiyA, p, maize, makAI. Zea mays var- aMjIra, rIMgaNuM, eraMDA, TameTAM, i.mAM tunicatd. nAmanI bhAratamAM na thatI paDate kITa. que genoll 45 331201 14318. pod. Poeciloneuron indicum Bedd. ded. siMgavALuM. dakSiNa kAnaDAthI trAvaNakora sudhInA pazcima Podocarpus wallicianus Presii ghATamAM thatuM meTuM jhADa, jenA kASThanAM sAbelAM [Syi. P. latifolia Wall. non R. relavenAM sapATa, thAMbhalA I. banAvavAmAM Br) vIthi mATe ugADavAmAM AvatuM Ave che. nAnuM jhADa. Pogostemon perilloides (L.) Podophyllum hexandrum Royle Mansf. [Syn.P. heyneanus Ben(Syn. P. emodi Wall ex Hook. th; P. patchouli Hook f. non f. & Thoms.). pApaDA nAmanI Pelletche. pAlI nAmanI kAnaDA, pazcima kAzamIra, hajArA ane sikkimamAM thatI ghATa ane nIlagirimAM thatI zAkIya vana For Private and Personal Use Only
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pohli spati, jenAM pAnamAMthI kADhavAmAM AvatA khASpazIla telanA sAbu ane sugaMdhI kanyA banAvavAmAM Ave che, sukavelA pAnane kapaDAM ane zAlamAM rAkhI te dvArA kapaDAmAM jaMtune paDatA aTakAvavAmAM Ave che. pohli, Carthamus oxycanthus M. Bieb. nAmanuM varSAyu kAMTALuM dhAsapAta, jenAM khImAMthI kADhavAmAM AvatuM tela dIvAbattI karavA tathA khAvAnA kAmamAM Ave che, eka prakAranI jaMgalI karaDI. poi, peI. 458 poic. tRbhUminuM -ne lagatuM. Poinciana elata L. sapheda gulamahera; zAlA mATe ugADavAmAM AvatuM jhADa. P. pulcherrima L. [Syn. Caesalpiniapulcherrima Sw.]. gulamahera zebhA mATenuM jhADa. P. rgia Boj ex Hook. gulamahAra zAbhAnuM jhADa. Poinsettia pulcherrima (Willd ex Klotzsch) R. Grah. nAgalA dudhelI nAmanuM ze|bhA mATe ugADavAmAM AvatuM jhADa. point. biMdu, aNi. (2) sthAna. p. of buttock. prANInA pAchalA cheDAnA bhAga. p. of hock, prANInA pAchalA paganA pAchalA ghUMTaNanA eka bhAga. P. of shoulder. prANInA upalA bhAga ane khabhA AgaLanuM sthAna. pointed gourd. paravaLa. Trichosanthes dioica Roxb. nAmanA garama ane bhejavALA vAtAvaraNamAM thatA khAdyapAnavALA eka velA, jenAM TUkaDA karIne ke mULane kApIne ugADI zakAya che. poison. viSa, jhera. (2) taMdurastI tathA svAsthyane hAni paheAMcADanAra ke jIvaMta sajIvanuM mRtyu nIpAvanAra game te dravya, p. bait. thUla, gALa, dANA ke anya AkarSaka dravyanI sAthe jhera bheLavI jaMtu kITa i.ne AkarSatuM dravya, (2) jherI praleAbhana. p. sac. viSAnI. poisonous weed. jherI dhAsapAta. poke. prANInI garadana para mUkavAmAM pollen AvatI aNIdAra sAdhana dharAratI dhUMsarI. polar bodies. mAdA prANIomAM ardhIkaraNa daramiyAna banatuM nAnuM koSakendra, jethI IMDuM khanI rAkatuM nathI. (2) dhruvita piMDe. polarity dhruvatA. pole. chAtI sarasI uMcAI para 4 ke tethI vadhAre IMcanA vyAsavALA cheDa. (2) game te gALa ke aMDAkAra aMganA mukhya akSane aMca bhAga. (3) haLanA daMDa. (4) dhruva. p. bean. sI. p.sha vaLI. Polemonium rubrum L. dIrSAyu zAbhAnI zAkAya vanaspati. Polianthas tuberosa L .zAbhA mATe ugADavAmAM AvatA gulammu, gulachaDI nAmanA cheDa, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir poll. jhADanI Toca kApavI. (2) DhoranAM ziMgaDAM kApavAM. pollard. vRkSanI Toca aMkurita thAya te mATe tenI Toca kApavAmAM AvI hoya tevuM (vRkSa). polled. kudaratI rIte ziMgaDAM vinAnuM (DhAra). pollen. parAga; parAjaraja; khIvALuM vanaspatinuM klanakArI naradravya, je parAgAzacamAM pILAza paDatA raMgavALuM raja jevuM hAya che. p. basket. parAgagrAhI aMga. (ra) madhamAkhanA pAchalA paganA nalAsthimAM rahelA khADA, jemAM phUla paranI parAgaraja cerTa che. p. brush. parAga thrA. p. chamber. parAgakASTha. p. grain parAgakaNa, parAgaraja. (2) laghu khIjANu, je saMkurita nI tarajanyujanaka ane che ane jemAM traNa kendraka hAya che, eka kendraka aMDane phalita kare che, bIjuM kendraka bhraSa manAvavA mATe be dhruvIya kendra'nI sAthe joDAya che ane trIjuM kendranuM apaghaTana kare che. p. mother cell. parAga mAtR koSa. P. nucleus. parAga kendraka.p.sac. parAgadhrAnI p. sterile. eka prakAranI vanaspatinI jAti, jenAM strIkesara phaLadrupa hoya che paraMtu puMkesara vaMdhya hoya che, jethI aMtaggmana thaI zakatuM nathI. p. tube. parAganalikA, puSpanI parAgavAhinImAM parAgaraja mukAyA pachI For Private and Personal Use Only
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pollu... 459 Polygonum... thata bahirudabheda. pollenizer. juo para zebhA mATe vAvavAmAM AvatuM jhADa pollinizer. pollinate. parAganayana polyandrous. phUladITha 20 ke tethI thavuM, parAganayana karavuM. pollination. vadhAre saMkhyAmAM puMkesara dharAvatuM, bahu parAganayana, parAgaNa. (2) phUlanA puMkesarI. parAgAzayamAMthI parAgarajane ekaja phUlanA polycarpellary. bahu aMDapI, bahu ke bIjA phUlanA strI kesaramAM mUkavA, strIkesarI. p. fruit. bahu strIkesaravALuM je phaLa ke bI nirmANanuM paheluM phaLa, bahu strIkesarI phaLa. polycarpagathiyuM bane che. (3) puSpanA puMke- pous. bahu strIkesaravALuM, bahu strIkesarI. saramAMthI strIkesaramAM parAgarajanuM thatuM polyembryonic mango, sthAnAMtara. p. cross paraparAganayana. AMbAne eka prakAra, jemAM bIjane ghaNAM p, insect kITavAhita parAganayana. bhraNa heca che ane AnA kAraNe te ghaNA p, self svaparAganayana. p., water choDane utpanna kare che, aMkurita banatA te jaLavAhita parAganayana. p. wind pratyeka aMkurane chUTA pADI pharI tenI ropaNuM pavanavAhita parAganayana. p. constant karavAmAM Ave che. saMkara - parAganayanathI phaLane eka prakAra, jemAM parAganayana tenI be prakAranI vacce eka nIpaja Ave che suvAsa sameta aneka lakSaNe mAM parivartana ane temAM paNa ghaNIvAra te kuMThita bane lAvatuM nathI. pollinator. phalIkaraNa che ane anupasthita rahe che; AthI rapa mATe eka vanaspatimAMthI parAgaraja kADhIne sAco prakAra nIpajAve che. A prakAra bIjI vanaspatinA phUlamAM mUkavAnuM sAdhana. kevaLa keraLamAM ja jovA maLe che. (2) vanarapatinuM parAganayana zakaya banAva- polyembryony. bahubhatA; eka ja tAra kAraka. pollinizer. eka phUla bIjamAM ghaNAM braNanI hAjarInI ghaTanA; parathI bIjA phUla para pharI parAgaraja laI jemAM eka bhraNanuM legika rIte nirmANa janAra ane e rIte parAganayananI prakri- thAya che, jayAre bAkInAM bhraNa vAnaspatika cAmAM bhAga bhajavatA jaMtu ke kITaka. (2) rIte utpanna thAya che. sva-aphaLadru5 phaLane parAgaraja ApanAra. Polygala chinensis. bheca zaNuM. pollinium. 5rAgapuMja, parAgapiMDa, polygamons. ekaja cheDamAM pUrNa (2) orkiMDa kuLanI vanaspatinAM puSpamAM ane apUrNa phUlanI hAjarI heya te, bahu parAgajane samUha. liMgadhArI, sarvaliMgI. pollu disease. pIparane thate eka polygenesis. bahumula utpatti aneka rukSaroga. svataMtra puragAmI pitRo dvArA kaI pollute. malina karavuM, bagADavuM, dUSita jAtine thatA uddabhava, polygenous. karavuM. pollution. dUSaNa, pradUSaNa. aneka prakAranA zailenuM baneluM. (2) bahupoly-. bahu, aneka arthasUcaka pUrvaga. janaka. polygeny. bahujIvI. Polyalthia Cerasoides (Roxb.) polygonal soil. 3713 Hidf Bedd. UmaDe, kudumI nAmaghArI bihAra racanAthI aniyamita paDelAM cosalAM. ane pazcima ghATamAM thatuM nAnuM jhADa, jenAM Polygonum bistorta . dIrdhAyu phaLa khAvAmAM Ave che. P. fragrans zAkIya vanaspati, jenAM mULa cAmaDAM (Dalz.) Bedd. gaurI nAmanuM pazcima kamAvavA mATe upayogI bane che. P. ghATamAM thatuM jhADa, jenA kASThanA biliyarDanA chinense L. ametA, nAmanI zebhA kayu ane krikeTanA sTepa banAvavAmAM mATenI vanaspati. P. fagopyrum L. 2012 D. p. longifolia, (Sonner.) (Syn. P. esculentum Moench). Thw. AsapAlava, mArganI baMne bAju kuta, nAmanI uttarabhAratamAM thatI vanaspati, For Private and Personal Use Only
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir polygynous 460 pome jenA dANA khAvAnA kAmamAM Ave che. polypetalous. ghaNI athavA pRthaka P. gl: iam Willd. ragatare hike, pRthaka pAMdaDIovALuM, saMyuktakalA. p. nAmanI vanaspatino prakAra, ppt beium. corolla. yuktadalA phUlamaNi. R. Kr. ratanajeta, jhINake ekharATa polyplhagous parasite. khAudhare nAmanI vanaspati. parajIvI, aneka yajamAne parathI poSaNa polygynous. aneka strIkesara, strI meLavate parajIvI. kesaracakra ke parAgAsana dharAvanAra. polyphyieric. bahumUle dubhavI. (2) polybhajoid. bahu ardhasaMkhyaka, bahu vividha pUrvamAMthI udbhaveluM. ekaguNita polyphy Blous. bahupaNa, mukta paripolyhybridization. bahuvidha saMkarana, koSa paNe dharAvatuM (puSpa). polymer. bahu bacava, (2) be ke vadhu polyphoid, bahuguNita, bahakIya, jemAM aNuthI baneluM sAjana. polymeric koSakendrane dvikIya saMkhyAnAM raMgasUtra vizeSa gene. bahulaka jIva, bahu avayavI jIva. heca che. polyvoidy. "neka saMkara polynnerization. bahulakIkaraNa, vanarapatimAM sAdhAraNa rIte bevaDI saMkhyAna bahu avayavIkaraNa. (2) sApekSa rIte UMce raMgasUtra heya te ghaTanA. (2) bahukIyatA, aNubhAra dharAvatA saMyukta aNu. (3) bahuraMgasUtratA, bahuguNitatA. saraLa aNumAMthI thatI pratikriyA. poly polyporous. bahu radhI, bahu chidrI. merous. bahuvacavI, bahubhAgI. polysaccharides, bahuzarkarA ko. polymorphic. bahurUpI, bahu AkA- (2) kArbodita, DekinTrane, vhAIkojana rIya. (2) kramika parivartanemAMthI pasAra vagere jevAM svAdavihIna, jaladrAvya, thatuM. polymorphonisclear asphaTikIya Dhabe ane adrAvya selyulosa leucocytes. sapheda raktakoSa, jenA ane sTArca jevAM vividha dravya dharAvatuM koSakendrane AkAra aniyamita hAya kArbodita, je jala vibhAjanathI be ke che. (2) bahuAkArIya sapheda raktaSa. vizeSa saraLa zarkarA ke eka zarkara mene polymorphous. bahurUpI. poly- sekerAIDa)mAM vighaTita thAya che. morphy. bahurUpI. polysepalous calyx. aneka vajapolyneuritis. bahu cetArujA, eka patrI vaja. sAthe aneka cetAo para Avate seje. polysiphonous. bahunAlI. polynutrient fertitizer'. etg. polysomic. bahukAyI, bahusUtra kAca, paSaka urvaraka, bahupaSaka khAtara. bahusUtra deha. polynymous. bahunAmI, ghaNAM nAmathI polyspermous, bahuzukrakoSI. 20jaNAtuM. lyspermy... bahuzukrANu niSecana. poloydestrous. bahu madakAlIya. polystalic. bahu madhyaraMbhI. Polyommatus (Cosmolyte) polythalaimous. aneka khaMDI, bahubactacus. L. kaThoLamAM paDatA jhAkhAM khaMDI, bahukoSI. lIlA raMganI IyaLa, je jhADanAM pAna, phUla polyvoltine. eka ja vetaramAM aneka ane dALa khAya che. baccAM jaNanAra. (2) varSa daramiyAna aneka polyose. obalInA kacukAmAMthI meLava- kozeTA banAvanAra (rezamanA kIDA). vAmAM AvatuM dravya, je phaLa proTInanI polyxylic. bahudArUka. sArI garaja sAre che. pomace. rasa kADhI lIdhA bAda zeSa rahevA polyp* zleSI tvacAmAMthI thatI saraLa, pAmatAM phaLa ane vanaspatinAM avazeSa. daMDIya vRddhi. (2) kAzeza. pome. sapharajana, pIara, kivansa jevAM For Private and Personal Use Only
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 461 pomegranate aneka khI dharAvatAM, halakA prakAranAM, pheTI, be ke traNa kASI garavALA phaLa. pomegranate. dADama, anara; Punica ganatum L. nAmanA, mULa IrAnanA paNa bhAratabharamAM thatA jhADanuM phaLa; je sAnerI ke na!raMgI raMganI chAla dharAve che, ThaMDaka Ape che ane auauSadhIya guNa dharAvatuM meTuM phaLa che. tenI chAla maraDA ane atisAramAM tathA raMga kAmamAM upayAgI ane che. tene rasa amlIya che ane temAM suMdara--sapheda athavA lAla kaLIo AvelI hAca che. ThaMDA ziyALAnI ke garama sUkI AbehavA tene vadhAre anukULa paDe che. ziyALAmAM dADamaDInAM pAna kharI paDe che, jyAre garama havAmAnamAM te sadAharita rahe . himAlayamAM thatAM dADama khAvAnA kAmamAM AvatAM nathI paraMtu tenuM anAradANA nAmanuM masAlAnuM dravya bane che. p. butterfly. dADamanuM pataMgiyuM. p. melon. makamelana; taDabUca. pomelo. jue ummelo. pomiculturc. phaLa saMvardhana, pomological section, phaLavijJAna vibhAga, Pomology. phaLavijJAna, vizeSa karIne phaLajhADa para thatAM phaLane aMgenuM vijJAna. Pcncirus thifoliata (L.) Raf [Syn. Citrus trifoliata L,]. nAmanuM nAnuM pAnakhara, kAMTAvALuM akhatarA mATe vAvavAmAM AvatuM jhADa, jene upayAga vADa bhutAvavA mATe thAya che. pond. kudaratI ke mAnave banAveluM jalAgAra, taLAva. p. life. taLAvamAM rahetA -pRSThavaMzI prANIe. pondage. taLAvanI pANI saMgharavAnI kSamatA. pongam. kuMjanuM jhADa; madhyama kadanuM, lagabhaga sadAharita, nadI kAMThA para vAvavAmAM AvatuM, jADI chAla, sapheda kASThavALuM jhADa, jenAM khIne pIlIne kADhavAmAM AvatA telanA sAbu banAvavAmAM Ave che, uparAMta te dIvAbattI mATe tathA auSadha banAvavAmAM upayogI bane che. tenAM pAna ane tela kADhI lIdhA bAda khItA savazeSa - khALanA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir poar khAtara tarIke upayoga karavAmAM Ave che, tenAM phaLa khAdya che, kASTa baLataNa Ape che. A vRkSane chAyA ane zelA mATe ugADavAmAM Ave che, je verAna ane sUkA vistArIne nRkSamaya banAvavA upayAgI che. aneka prakAranI jamIneAmAM thatuM A jhADa sukArAne ThIka ThIka sAmaneA karI zake che. Pongamia pinnata (L.) Pierre [Svn. P. glabra Vent.], karaMja; dakSiNa bhAratanA baMne kAThA, pa. baMgALa ane trAvaNakAranI nadIonA kAMThA para thatuM jhADa, tenAM bIne pIlIne kADhavAmAM AvatuM tela sAbu banAvavA tathA dIvAbattInA kAmamAM Ave che uparAMta cAmaDInA raMgomAM tenA upayeAga karavAmAM Ave che. tenAM pAna khAtara tarIke kAmamAM Ave che ane phaLa khAdya che. pony. TaTTe pool, vyavasAya ekIkaraNa. (2) pANInA kudaratI saMgraha, jaLAzaya. p. frost. tuSAra, himanA be prakAramAMne eka prakAra, jemAM hill frost DuMgarALa hima tarIke paNa eLakhAya che. pooling. ekatrIkaraNa. Poona Budded. grepaphrUTane eka prakAra. Poonch sheep. kAramIramAM thatI gheTAnI AlAdanA eka prakAra, tenuM Una bhAre ane narama hoya che. poonspar. ; Calophyllum apetalum Willd (C. Wightianum T. Anders.). nAmanuM mahArASTra, karNATaka ane keraLamAM thatuM jhADa, jenuM phaLa khAdya che ane kASTa peka karavAnAM kheAmAM, peTIo, pharnicara, venicara ane plAyavUDa banAvavA mATe upayogI che. poor. maMdazakti ke jemahIna. p. conductor, maMvAhaka. p. drainage. jalasaMtRpta jamInamAM pANI bharAI rahevAnI kudaratI avasthA, vanaspatine Avazyaka hoya te karatAM vadhAre pramANamAM bharAI rahetuM pANI. . land. cekasa For Private and Personal Use Only
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir poovan 462 Portia.. prakAranA kRSi kAma mATenI guNavattA nahi khAM, dIvAsaLIo, plAyavUDa ane lAkadharAvatI jamIna. p. man's cow. DAne mAvo banAvavAmAM Ave che. bakarI. p. soil. phaLadrupatAnI UNapa ke Porana paniculata Roxb. delA kaI pratikULa bhautika paristhitinA kAraNe nAmane zekSA mATe ugADavAmAM AvatA cokasa prakAranI vanaspati mATe anukULa pelo. na hoya tevA prakAranI jamIna. p. porcupine, zAhuDI. Hystricidae stand. game te pAkane repa, jenuM kuLanuM TaTAra zULa dharAvatuM daMtaka prakAranuM baMdha, aMkuraNuM barAbara thatuM nathI ane pariNAme TakarIo ane nadI kinAre jathamAM rahetuM, choDa ke ropa asamAna rIte Uge che. p. vanaspatyAhArI copaguM prANI, je bagIcA tilth. jamInanI kaMgALa bhautika sthiti, ane vanane nukasAna pahoMcADe che. athavA sakhata ane DhephAMvALI jamIna. pore. chidra, 2%. (2) prANu ane vanaPoovan, nAnuM phaLa, pILI ane pAtaLI spatinI tvacIya pezImAMnuM sUkSma chidra, je chAla, mIThA garavALuM lAla elacI keLuM; avazeSaNa ane udana karavAmAM sahAya AvAM keLAnI hama 50 ratana vajana ane bhUta thAya che. p. space. chidrAvakAza. lagabhaga 225 keLAMvALI hoya che. (2) sthUla kaNa sivAyanI jamInanI kula pop corn. makAInI dhANuM,Zea mays- jagyA; retImAM 30 TakA, haLavI kAMpavALI par. eberta. sekavAthI phUlIne dhANuM jamInamAM 35 TakA, madhyama kAMpavALI jamIbanAve te game te makAIne dANe. AvI namAM 40 TakA, bhAre kAMpavALI jamInamAM makAI bhAratamAM thatI nathI. 45 TakA, mRdA kAMpavALI jamInamAM 47 thI popped rice. HH21. 50 TakA, mATImAM 50 TakA ane bhAre mATImAM poppy. aphINa cheDa, juo opium- 66 TakA chidrAvakAza hoya che. retI karatAM poppy. p. downy mildew. mATImAM chidrALutA vadhAre hoya che ane Pernospora arborescens. 11441 tethI apavAha ane vAta vinimaya mATe te jaMtuthI aphINanA choDane thatA rogane eka vadhAre anukuLatA dharAve che. dANAdAra 3512. p. powdery mildew. 2canA ane kArbanika dravyanI hAjarIne Erysiphe polygoni. nAmanA jaMtuthI vadhAre pramANamAM chidrALu jagyA joIe. aphINanA choDane thatA rogane eka prakAra. porogamy. bIjachidra phalana. poropopulation. vastI, janasaMkhyA. p. sity. chidrALutA, ghanakae rekelI density, vastInI gIcatA. na hoya tevI kula jamInane AMzika bhAga, Populus alba L. sapheda popTara nAmanuM je kula ghanaphaLanA khAlI ghanaphaLa sAthenA jhADa, je. vAcavya himAlayamAM thAya che. guNottara dvArA darzAvavAmAM Ave che, A ane jenA kASTanI dIvAsaLInI peTIo tenI TakAvArI gaNAya che. p, soil. ane peka karavAnAM khAM banAvavAmAM jamInanI chidrALutA. porous, chidrALuM. 2012 3. P. ciliata Wall. 51271128 pork. $420 712. porker, 1124 bhutAna sudhInA himAlayamAM thatuM jhADa, mATe ucheravAmAM AvatuM Dukkara jenA kASTanI dIvAsaLIo banAvavAmAM pormal. paravaLa. Ave che. P. euphrotica Olive. poromboke. paDatara sarakArI jamIna. vAyavya himAlayanAM 4,000 mI.nI UMcAI Portia tree. pArasa pIpaLe; Thes42 woment you tall de $181 42 pesia populnea (L.) Soland. thatuM UMcuM jhADa, jenuM sAruM imAratI lAkaDuM ex Corrii nAmanuM nAnuM, sadA harita bane che. P. nigra L. vAyavya himA- madhyama kadanuM, kAThALa vistAra, chidrALa layamA thatuM jhADa, jenA kASThanAM pika karavAnAM jamInamAM jhaDapathI UgatuM, meTAM pILAM For Private and Personal Use Only
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Portulaca 468 P.- bellied kalavALuM jhADa, jenI chAla deraDA "nAvavA pachInI avasthA. p. . applicatimATe kAmamAM Ave che. bIne pIlIne kADha on. pAka pAkI jAya tyArapachI rAsAvAmAM AvatA telanI dIvAbattI karavAmAM cANika dravya (khAsa karIne ghAsayAtane Ave che, kASTa kRSi ojAro, heDIo, nAza karanAra dravya)ne chaMTakAva. p. e. phinicara ane peTIo banAvavAmAM upayogI damping off. jamIna para ropa thAya che. dekhAya tyArabAda tene karavAmAM Avato Portulaca grandiflora Hook. dill. p. e, treetment. oy Hla. eka zAkIya vanaspani, P. meridiana mAMthI vanaspati ugI nIkaLe tyAra bAda Bancol. khATIluNInI bhAjI. P. tenI karavAmAM AvatI mAvajata. p. e. oleracea L. 110. P. polosa weedicide. 415 90 912 Madr. moTIlaNanI bhAcha. P. Qua- bAda ghAsapAtane nAza karI zake paNa diifolia L. khATI laNanI bhAjI, jhINuM pAka sahana kare tevA dravyane chaMTakAva. cell HD. P. tuberosa Roxb. post-fertilization tissue. GladhaLI laNanI bhAjI, rUchALI luNunI bhAjI. cattara-phalattara pezI. Portulacaria afra Jacq. 2438- post-monsoon rains, ils 21042cAmAM vAvavAmAM AvatA supa. navembaramAM thato varasAda, je naiRtyanA position effect, sthiti prabhAva. (2) varasAdanI mosama pUrI thaI gayA bAda raMgasUtra para janina ke janina samUhanI paDe che, jenI samagra varSa daramiyAna paDatA. sthitimAM pheraphAra thavAthI tenA samarU5 kula varasAdamAM mAtra 13 ja TakAvArI thAya che. prakAramAM thatA pheraphAra. postmortem. araNettara. positive, anuloma, ghana. p. ion. postpartum. prasottara. postvIjaLIne dhanabhAra dharAvato bAcana, keTA- parturient dyspepsia, prasacana. positively. anulema, dhana. p. sara ajIrNa-arucine gAyone lAgu paDato charged. batallorulla. p. geo- eka prakArane rega. p. p. ketosis. tropic. bhUsyAvartika. p. helio prasAra ajIrNa. tropic. prakAza nuvArtika, sUryAnuvatika. postulate. jhahIta siddhAMta. possession. kabajo. pot, vAsaNa, pAtra post-. pazca, uttara arthasUcaka pUrvaga. p.- bellied, ayogya khorAka ke ayogya post arial, pazca akSIya. paSaNanA kAraNe peTa phUlI jAya tevA prakAranuM post cenum. khavaDAvyA bAda. (2) (prANa). p. bound, gUMcavAyelA maLavaijJAnika lakhANamAM tenuM saMkSiptarUpa pc. vALe kuMDAmAM ugADavAmAM Avato (choDa). thAya che. p. culture.kuMDAmAM koI choDa ugADo. post-climacteric. 249741 . p. garden, kuMDamAM cheDa vAvavAthI vatana bAda, avasthA parivartana AvI gayA thatI zobhA. (2) kuMDAmAM choDa vAvI racAto. pachInI avasthA aMgenuM. p-cl. stage, nAnakaDe udyAna. p.layering, juo pakavaphaLanA zvasana vakarekhAnI avasthA, air layering. p. mixture. 632je daramiyAna avasthA parivartananI parA- gRhanA ropa ucheravAmAM AvatA hoya tevA kAkA AvyA pachI zvasanaga ocho thato kaDAne bharavA mATe upayogamAM levAmAM AvatAM jAya che. mizra dva,jema ke, moTA bhAge 2thI 3 bhAga post-climax. pazcaparAkASThA, uttara kAMpa, 2 bhAga saDeluM mizra khAtara ke ca2mAvasthA. gAyanuM chANa, eka bhAga nadInI jhINuM retI, p0st - emergence pAka pAkI gayA 3 bhAga pAnanI phUga ne samAveza thAya For Private and Personal Use Only
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org potash che. p. test. jamIna para ugADelA cheDa karatA kuMDAmAM ucheravAmAM AvatA panI pASaNa i. naNavA mATe karavAmAM AvatI kaseTI. Potting, cheDanA uchera mATenA mizraNavALI kuMDAmAM dharunI phera rApaNI potash. pATArA. (ra) peziyama ane tenAM saMyeAjAne lAgu karavAmAM AvatA zabda prayoga; rAsAyaNika khAtaranA sUtra anusAra te K2O thAya che; jIe potassium. potassium. vanaspati mATenuM mahattvanuM peASakadravya, jenuM vanaspati pATaeNziyama (K+) Ayana tarIke avazeASaNa kare che. rega pratikAra, jaMtu upadrava, ThaMDI ane pratikULa sogAmAM vanaspatinI kSamatA vadhAre che. kAMchanA nirmANamAM ane zarkarA drazyeAnI herapheramAM te agatyanA bhAga bhajave che. tamAku, khaTamadhurA phaLA i.nI guNavattAmAM sudhArA lAve che ane anAjanA kaNa athavA dANAne pUrepUrA bharI de che. peTeziyamanI UNapa dharAvatI jamInAne athavA tenA anumULa rIte svIkAra karI zake tevI jamInane peTeziyamayukta khAtara ApavAmAM Ave che, te uparAMta tamAku, DuMgaLI, TameTAM jevAM pAka ane phaLa jhADane paNa te mApavAmAM Ave che. poTAzanAM myuriyeTa, poTAzanAM salpheTa, lAkaDAnI rAkha, DhAranAM maLamUtranI rAkha, pAMdaDAMne saDA, tamAkunA ADanA hUMThAM i. dvArA A mahattvanuM khAtara ApavAmAM Ave che. p. chloride. khAtaramAM sAmAnya rIte upayegamAM levAmAM AvatuM lavaNa. KCI. p. deficiency. peTaeNziyamanI UNapa; pAkanI paristhitinA AdhAra A dravya keTalA pramANamAM che athavA tenI keTalA pramANamAM UNapa che tenA para che. p. fixation. jaladrAzya ane vinimayakSama pATaeNziyamanuM echA upalabdha svarUpamAM parivartana karavAnI prakriyA. p. iodide K[; AyADAina pUraka tarIke kRSi sAthe saMkaLAyela prANIone ApavAmAM AvatuM sapheda jaladrAvya rasAyaNa, p. nitrate. 13 TakA nAiTrojana ane 464 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir patato 44 TakA peATAza dharAvatuM khAtaranuM sayeAja na . p* permanganate. \M, O4; gheruM, bhUY, sphaTikIya dravya, jene upayAga jaMtunAzaka ane cayApacayaka dravya tarIke karavAmAM Ave che. kArbanika dravyamAM nAITrojananuM pramANa nakkI karavA tene upayAga karavAmAM Ave che. p. phosphate. poTeziyama meniphespheTa jevuM, khAtara tarIke upayogamAM levAmAM AvatuM poTeziyamanuM game te phpheTa. p. sulphate. K.SO, sUtra dharAvatuM mizra khAtara manAvavAmAM upayogamAM levAmAM AvatuM eka paTArAvAhaka dravya. potato. baTATA; Solanum tuberosum L. nAmanI khAdya kaMda - eTale baTATAnI zAkIya vanaspati. meTA bhAge tene pAka ThaMDA, bhejavALAM pradezamAM thAya che. AkhA kaMda - baTATA ke AMkhavALA bhAgane kApItene vAvavAmAM Ave che. UMcI TekarIAmAM tene mArca-eprilanA gALAmAM, nIcI TekarIomAM Disembara-jAnyuArInA gALAmAM ane medAnI pradezamAM sapTembara TebaranA gALAmAM tenI vAvaNI karavAmAM Ave che. p. aphid. Myzus persicae Sulz. nAmanA baTATAne melemazI kITa, je tenA aMkura para halle kare che ane te aneka prakAranA viSANujanya rogAnA vAhaka bane che. p. bacterinl wilt. juA Potato bron rot. p. bangle diseses. jue hotato broom rot. p. bean. zakkariyA Pachyrhizus angulatus Rich. [P. erosus (L.). Urb.]. nAmanI kaMda ane bI pedA karatI dIrghAyu zAkIya vanaspati, jenuM mULa vatana maca amerikAnuM paNa ahIM pa. baMgALa, bihAra, AsAma, erisA ane Andhra pradezamAM vAvavAmAM Ave che. pANIne sArA nikAla dharAvatI ane bhInI jamInamAM tene vAvavAmAM Ave che. p. beetles. Epilachna cigintioctopunctata Fabr; E. dodecastign Mals; E. ocellata Rdt; For Private and Personal Use Only
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir potato 465 potato E. curcularis Kobs, nAmanA beTA- baTATAne thato roga, jemAM bhoMya bhItaranA TAmAM paDatA DhAlapakSa jaMtu, khAsa karIne baTATAnA kaMda para TekA jevuM thAya che. p. TekarIo para ugADavAmAM AvatA A pAka harvesting plough. eka prakAranuM mATe te gaMbhIra hAni pahoMcADe che. tenAM haLa, je kaThaNa jamIna para upayogamAM pILAM, majabUta, kAMTALa DALa ane moTAM levAmAM Ave che, jenA kAryathI baTATAnA jaMtu pAna khAya che ane tene kheravI kaMi chUTA pADI zakAya che. p. jassid. nAkhe che. p. black heart. ochA Empoasca kerri var. motti PrhavA ujAzavALA bhaMDAramAM lAMbA samaya uthi. nAmanA baTATAnA pAka para lIlA rAkhavAmAM AvelA baTATAne, khAsa karIne raMganA narama zarIra vALA paDatA taDataDiyA; DhagalA heThaLanA baTATAne kisajana nahi je choDanAM pAna ane anya narama bhAgane maLavAnA kAraNe lAgu paDato binajIvANu rasa cUse che. plate blight.Phyroga, jemAM baTATA chevaTe kALA paDe che. tophthora infestans (Mont) p. black leg and soft rot. De Bary. nAmanA kITathI baTATAne Erginia carotopara. nAmanA jaMtuthI thatA gaMbhIra prakArane rega. p. leaf baTATAne thato roga, jemAM baTATAno choDa curl. baTATAne thatA viSNujanya roga, pILe, lIle ke phIka paDI jAya che ane jemAM tenAM pAna upara tarapha vaLavA mATe chevaTe karamAI marI jAya che. p.black che, jethI choDa vadhato nathI. p. mosaic. scurf. Pellicularia filamentosa. baTATAne thato viSNujanya eka roga. p. nAmanA jaMtuthI baTATAne thato roga, jemAM powdery scab.Spongospora aMkuranAM aMge marI jAya che. p. brown subterranea. nAmanA jaMtuthI baTATAne rot. 021212 RESLO potato bacterial thatA rogane eka prakAra, jemAM rogavALA wilt, potato ring disease, potato choDanI pezI jelI jevI narama thAya che, bangle disease i. nAme paNa oLa- chAla kharavA maLe che, ane bhaMDAramAM rAkhakhAya che ane je Pseudomonas vAmAM AvelA baTATA saDavA mAMDe che. solanacearum(Smith) Dowson. p. ring disease. all potato nAmanA jaMtuthI thAya che, jemAM choDanAM brown rot. p. scab. Streptomy. pAna khare che, ane tyAra bAda choDa kara- ces scabies. thI baTATAne thato roga, jemAM mAvA mAMDe che. p. charcoal rot. tenI vakSA jevI pezIo kharabacaDI bane Macrophomina phaseoli.-114441 ovden 3. p. tuber moth. Gnorimo. baTATAne thato eka roga, jemAM tenAM schema operculella Zell. nAmane mULane saDe lAge che ane prakAMDanI chAla khetaranA tathA bhaMDAranA baTATAne gaMbhIra kolasA jevI kALI paDe che. p. dry hAni pahoMcADa kITa, je baTATAnA kaMdane rot. Fusarium coeruleum. ! 0121212 karI temAM dara banAve che ane baMne ThekANenA thato roga, jemAM choDanI nIcenI taraphanAM baTATAne bhAre nukasAna kare che. p. pAna pILAM paDe che, prakAMDa jhaDapathI karamAvA wart. Synchytrium endobioticmAMDe che ane kaMda badAmI bane che. p. unm..nAmanuM, baTATAnI samagra mosama daramiearly blight. Alternaria solani cAna tene bhAre nukasAna karatuM jatuM, jethI baTA(Ell. & Mart.) Jones and a vat 21deg17 042121411 $e $109143 Grout. nAmanA jaMtuthI baTATAne thatA che. p. yam. ratALu, vArAhIkaMda; Dosregane prakAra, jemAM tenAM pAna khare che. corea bulbiera , (D. satiya p. golden nematode. Synchy- Thunb.). 1991 0474412Hi ya trium endobioticum. nAmanA kRmithI kSaya, jenAM mULanuM zAka banAvavAmAM Ave che. ka. ke-30 For Private and Personal Use Only
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir potency 466 pound ane Unane jovA mATe te upayogI bane che. aslIya khAtara bane che; potency* jananakSamatA, phaLadrupatA, poult. nara ke mAdA tarIke pArakhI ne karatA. zakAya athavA jenI spaSTa jAtIyatA jaNAI potential. sthitimAna, vibhava. (2) na hoya tevuM maradhI athavA koI paNa eka biMdu sudhI eka ghaTaka dravyane baLanI pakSInuM bacyuM. poulterer. maraghAM- sAme khaseDavA mATe jarUrI banatuM kArya. batakane vikatA. poultry, mAMsa, IMDAM (3) aMtartihita; saMbhAvya. p. acidity, athavA pIMchAM mATe ucheravAmAM AvatAM aMtanihita amlatA. p. electricity. maraghA-batakAM, jemAM maraghInAM baccAM, aMnata aMtara 5rathI ekama dhana vIjabhAra bataka, Teka ane ginI pakSIone samAveza meLavavA mATe jarUrI banatA kArcathI keAI thAya che. p. band. maraghA-batakane paNa biMdue mApavAmAM Ave tevI vibhava athavA game te pakSInI oLakha mATenI vita. p. energy. saMbhAvya athavA vigato darzAvatI, tenA page lagADavAmAM bIjabhUta Uje. p. soil acidity. AvatI moTA bhAge elyuminiyamanI vIMTI. jamInamAMnA vinimayakSama hAIDrojana Ayana p. farm. maraghA-batakanuM phArma. p. ke jene keTAnika vinimaya dvArA jamInamAM husbandry. maraghA-batakAM saMvardhana mukta ke sakriya banAvI zakAya, jamInamAM maraghA-batakAM ane temanI mAMsa, IMDAM jevI rahelI enAcana acchatA. p. value. pedAzanAM utpAdana, vitaraNa sameta temanAM saMbhAgya-aMtarnihita malya. potentio- uchera, saMvardhana, pAlana, IMDAM sevana, vikI meter. vividha volaTeja nedhavA ane ane vyavasthA aMgenuM vijJAna. p. keeptenuM niyamana karavA mATenuM upakaraNa. er. maraghA-batakone rakhevALa-pAlaka. p. potherb. khAdya cakAMvALI vanaspati, lice. Mallophaga zreNInI maraghAM- jenAM TAcakane rAMdhInI khAvAmAM Ave che. batakAnA zarIra para thatI ja. p. man, p, jute, eka kumaLo choDa, je khAvAnA maraghA-batakAM aMgenuM kAmakAja karanAra kAmamAM Ave che. vyakti. p. manager. maraghA-bataPothes scandens L. zebhA mATe kAMnA phArmane vyavasthApaka-saMcAlaka. p. ugADavAmAM AvatI ArahI ke bhUstarI manure, maraghA-batakAMnAM caraka ane zAkIya vanaspati. mUhanuM mizraNa, jemAM vanaspatinA poSaka potometer vRddhi pAmatI vanaspatine to hoya che. je te tAja hoya to temAM bheijagrahaNa karavAne dara mApavAnuM sAdhana. 80 TakA bheja, 1 Take nAITrojana, 0.8 pondrette, viSTAcUrNa, maLanA bhejane TakA phe pheTika esiDa ane 0.5 TakA barAbara dUra karI temAM mATI, rAkhaDI, peTAza hoya che. tApanA kAraNe tene bheja kolasAnI bhUkI, lAkaDAne vahe2 I. bheLavIne dUra thatAM A mizraNa vighaTita bane che. banAvavAmAM AvatuM khAtara athavA sUkavelA p. netting. tA2 bAMdhIne temAM maLamAM teTalA ja pramANamAM rAkheDI ane pAMjarAM banAvI taiyAra karavAmAM AvatA, 10 TakA kolasAnI bhUkI umeratA gaMdha maraghA-batakone vADe. p. officer, vinAnuM dravya bane che, jemAM 1.52 TakA maraghA-batakone adhikArI. p. picker. N (nAITrojana), 2.8 TakA PO, maraghA-batakAMnAM pIMchA dUra karavAnuM yaMtra. (phaksa penTekasAIDa) 4.1 TakA prange, lIle kherAka ane haravAKOO (piTeziyama okasAIDe) ane pharavA mATenuM maraghA-batakAnuM sthAna. 24.2 TakA cUno hoya che. maLamAM 40thI50 pound. vajananuM 16 aisa vajananuM ekama. TakA rAkheDI umeravAmAM Ave to sUkuM (2) prANIo mATe vADe. poundal. 2 thI 3 TakA nAITrojana dharAvatuM eka pAuMDa vajana lagADatA pratyeka sekaDe For Private and Personal Use Only
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Pouzolzia... 467 pregnancy le maLatA praga precocious. niyata samaya agAu pouzolzia tuberosa. Wight. i. vanaspatine puchubhava thAya ke tene phaLa bhAratane khAdya mULane supa. . bese te saMbaMdhI. powder. 451, 41832. p. duster. pr.-combustion chamber. enjina ke TrekaTara dvArA saMcAlita pAuDara dahana pUrvakakSa. chAMTavAnuM yaMtra; AmAM jhADa para chAMTavA, preconditioning. pUrvapreraNa, pUrvAsvayaMcAlita tathA bahuhetuka chaMTakAva yaMtra repaNa. upalabdha bane. powdered milk. precursor. pUrvadravya, purAvata. dUdhanI bhUkI. powdery mildew, predacious. 5rabhakSI, anya jIvane aneka jAtinA kuganA kAraNe ghaNuM potAne bhakSya banAvanAra. vanaspatione lAgu paDate roga. AvI predatism. vacagALAnuM parajIvI; jemaphUga pAna, prakAMDa ane phaLa 5ra thAya ke prANIo para mare AkramaNa kare te. che ane vanaspatinA koSamAMthI rasa cUse predator. anya prANI para chavanAra, che ane pariNAme vanaspatinI upara sapheda tene khAnAra game te prANI, jemAM jaMtune bhUkA jevAM dekhAya che. paNa samAveza thAya che. regiSTa vanaspatine power. baLa, zakti. p. duster. khAnAra parabhakSI upakAraka bane che. zakticAlita bhUkI chAMTanAruM yaMtra. p. predisposition. eka athavA vizeSa lift. caMdracAlita liphaTa. p. machine. paryAvaraNIya kAraNasara roga lAgu thavAnI caMtra. p. take off. TrekaTaradvArA tene zakyatA. saMlagna ghaTakane zakti pradAna karanAra daMDa predominate prabhAva pAma. (2) ane be ke tethI vadhAre saMdhAvALuM sAdhana. prabhAvI. pox. ENO! C1119 2018 arall 2421521 pre-emergence application. paristhitimAM AvelAM khaTamadhurAM phaLanI pAka vAvyA pachI ane tene aMkura phUTe chAlapara paDatA khADAnA DAgha. (2) zItaLA te agAu jaMtudhana dravyane karavAmAM Avato jevAM prANIone lAgu paDate saMkrAmaka roga. 2519. pre. e, weed control. p. p. m. dasa lAkha dITha bhAganA agrejI pUrvodabheda ghAsapAta niyaMtraNa, p.e. weezabdo parts per millionnuM saMkSepa rU5. dicide. pAkanA aMkura phUTa te agAu prairy soil. vakSarahita tRNamUmi. jamIna para ghAsapAtanAzaka dravya lagAvavAM. pre-. pUrva arthasUcaka pUrvaga. preen. cAMca vaDe pakSI potAnAM pIchAMne preaxial. purakSa. sarakhAM kare athavA sApha kare te kriyA. prebloom. aMkurita banate (choDa). pr, land. moTA bhAganAM pakSIonI precipitation, avakSe5; varasAda, barapha, pUchaDIma ApelI telane strAva karatI graMthi, karA che. svarUpe, vAtAvaraNamAM bheja saMgha- jenuM tela sravaNa pIchAMne sarakhA ane nita thaIne jamIna para varase; A pramANene jala-saha banAve che. avakSepa sainika dara ica ke mi.mI.mAM pre-fertilization tissue. ni. mApavAmAM Ave che. pr. effective- canapUrva pezI. ness. avakSepa-varasAdane prabhAva, preformation. nirmANapUrva. pre-climecteric stage. avasthA pregnancy. garbhAvasthA, garbhadhAraNAparivartananI parAkASThA Ave tyAM sudhI vasthA. (2) zukrANuthI aMDaphalita thayA bAda paripakava banatA phaLanI zvasanakriyAnI vakra. mAdA prANInA garbhAzayamAM jIvaMta braNanI khAnI sthiti avasthA-parivartana pUrvenI 2canA thAya te avasthA. pr. test. mAdA avasthA. prANae garbhadhAraNa karyo che ke nahi te For Private and Personal Use Only
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir preharvest... 468 prescription jANavAnI kasoTI; garbha rahyA bAda 40thI premilking. prasavapUrva dehavuM. (2) 150 divasa sudhImAM garbhavatI mAdAnI dehavA pahelAMnI taiyArIo karavI. jananagraMthi geneDeTrapinane srAva kare te Premna arborea Roth. gaMbharI; teNe garbhadhAraNa karyo che tenI sAbitIrUpa zIvaNa nAmanuM mahArASTra, pa. baMgALa, thAya che. pregnant. sagarbhA, garbhiNuM. tAmilanADu, Admapradeza ane malabAramAM preharvest estimate. laNaNI thatuM meTuM jhADa, jenAM phaLa khAdya che ane agAu pAka aMgene kADhavAmAM Avato kASTa nirmANakAma ane pharnicara banAvavA aMdAja- a mATe upayogamAM levAmAM Ave che. kANane prehension parigrahaNa mA viMTALavA, lakhavA ane chApavA pre-infective stage. 42990 mATenA kAgaLa banAvavA upayogI bane che. jIvanacakramAM aMDa ke DiMbhAvasthA, jemAM Pt. latifolia Roxb. bAkara nAmanuM da. te yajamAna prANu para lAgI zakatuM nathI. bhArata ane 5. bhAratamAM thatuM nAnuM jhADa, (2) parajIvI saMkramaNa pUrvAvasthA. jenAM pAna kaDhImAM nAkhavAmAM Ave che. preirrigation.313 @1041 YLE USC pre-molar. 24371616. siMcAI karavAmAM Ave te agAunI pre-monsoon rains. comAsA siMcAI. (2) vAvyA pUrve karavAmAM AvatI agAu arthAta mArcathI me mahinAnA sicAI. gALAmAM thato varasAda varSabhara thatA kulA Preiz - Nocard bacillus. nAmane varasAdane te mAtra 10 TakA ja varasAda gheTAM ane kyAreka bakarAMmAM dIrghakAlIna hoya che. rega karanAra daMDALu, prenatal comtamination, pre-lamellar chamber. pUrva janmapUrve lAgatuM dUSaNa, cepa, 5TazuhA. preparatory cultivation tilpremature. pUrva pakava, apakava. pr, lage. pUrva taiyArIrUpa karAtuM prAraMbhika m.drop.5ripakava thavA agAu jhADa parathI kheDakAryuM. phaLanuM paDI javuM.pr. m. decay. akAla preparturient. janmapUrva, prasavapUrva apakSa. pr, m. grazing. samaya pUrve (banatuM). carAvavuM,Dherane caravA devA. prem.seed- prepink. sapharajananA kalikeTsavanI ing.niyata samaya pahelAM athavA anya bhAga eka avasthA, jemAM kalikAthI dUra parNo paripakava bane te agAu bIjanA prahanuM phelAyAM hoya paNa phUlanAM jhuMDa jadAM paDayAM phUTavuM, jethI pAkane khAsa karIne bITa, ne heca. e avasthAmAM kalikA gulAbI spAIneka, tamAkune thatuM nukasAna. pp. m. dekhAtI nathI. s. of cobbage. Siena 200 1L preplanting treatment. 415 thAya te agAu ja tenAM bIja-prakAMDane vAvavA agAu bI, jamIna, anya dravya thato vikAsa athavA tenAM pAna tene zIrSa inI karavAmAM AvatI mAvajata. bhAga banAvavA asamartha nIvaDe te; niyata prepotency. adhikSamatA. prep0samaya pahelAM bI vAvavAM, garama ziyALAmAM tent. pitAnI saMtatine AgaLa paDatI vAvaNI karavI, AbohavAmAM moTA pheraphAra rIte pitAnAM lakSaNe ApanAra (prANI); thavA, bInI dayatA apUrNa thavI, jamIna adhikSama (prANI). halakA prakAranI hevI, ghAsapAtane upadrava prepace. ziznamaNi ke bhaganuM caryAvaraNa tha, pUratA pramANamAM khAtara na maLavuM: zikSAgacchada, bhagnAgrecchada. A sau kAraNathI zISane besAre, uddabhava prescription. auSadhapatra; davA aTakI jAya che. ApavAnI lekhita sUcanA-dha. For Private and Personal Use Only
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir presentation 469 price presentation. LGHzgla. pr., pre-stratification method. abnormal asAmAnya garbhaprastuti. dezI mAkhaNamAMthI dhI banAvavAnI paddhati, pr, anterior agra garbhaprastuti. jemAM mAkhaNane tapAvavAmAM Ave che, jethI pr, dorso-lumbar kaTi - pRSTha tenAM chArI, pAradarzaka dhI ane chAzane garbhaprastuti. pr, normal sAdhA- avazeSa evA traNa thara thAya che; AmAMthI raNa, sAmAnya garbhaprastuti. pr, chAzanA ragaDAne tathA chArIne dUra karI pharI posterior prazna garbha prastuti. tapAvI zuddha dhI banAvavAmAM Ave che. preservative. saDe ke hAni thatI presumptive diagnosis. ziellaTakAvanAra kAraka. (2) zakaze ke lavaNa vya purAvA parathI karavAmAM AvatuM nidAna. jevuM saDe ke hAnine aTakAvanAra dravya, prevailing wind. 212121 24491 parirakSaka. pr. tablet. parirakSaka TikaDI. vArSika game te cekasa prakArane vAto pavana. preserve. phaLa athavA zAkIya vanaspatine banAvavAmAM AvatA murabba; phaLa preventive disease. G314414745 * ke zAkIya vanaspatinA yogya pramANamAM -aTakAvI zakAya tevo roga. prevenTakaDA banAvI tene cAsaNImAM te pAraraka On* aTakA, niratha. bane paNa tUTI na jAya tema cAsaNInI price. kiMmata. pr, adjusted zarA parikSaka kSamatA Ave tyAM sudhI samAyojita - ThIka karelI kiMmata. pr, tene ukALavA. (2) cokasa pradeza, jene consumer . upalektAnI - grAhakanI zikAra ke tenA anya zeSaNathI mukta kiMmata. pr, loor nyUnatama - nimnarAkhavAmAM AvyuM hoya te anAmata tama kiMmata. pr, forward vAcakane vistAra. (3) vighaTana aTakAvavA mATe bhAva, vAyadAnI kimata. pr, rigid parirakSaka dravyanI sAthe koI khAdya daDha- aphara kiMmata. pr, spot hAjara sAmagrIne rAMdhavI athavA taiyAra karavI. kiMmata. pr, sticking daDha - aphera presprouting. pUvokuraNa. kiMmata. pr, supportTekAnI kiMmata, press. phaLamAMthI rasa kADha ke bImAMthI dhAraka kiMmata. p. cycle. kiMmata cakra. rasa athavA tela kADhavA tene dabAvavAnI pr, elasticity. kiMmatanI sApekSatA yukti. (2) DhIlI ke meTI vastune ... pr. fixing. kiMmata karAvavI te, kimata. rIte bharavA ke tene peka karavAnI yukti. Guia. pr. fluctuation. Chahi (3) dAbamaMtra - presa. (4) kolu. pr. thatI vadhaghaTa. pr, index. kiMmatamAMthI cake. phaLane rasa kADhI lIdhA pachI vadhaghaTa darzAvate sUcaka aMka. pr. bIne rahevA pAmato, khAdya tAva paNa inelasticity.kiMmatanI nirapekSata. pr temAM heca te tene avazeSa. pr. level. kiMmatastara. pr. list. kiMmata mud. zeraDInA kelanI ADa pedAza, sUci. pp. margin. kiMmatane gALo. je khAtara tarIke kAmamAM Ave che. pres- pr. marking. (saa 21441. pr. sing. dabAvavuM te. (2) dAba, dabANa, pr- movement. kiMmatanI vadhaghaTa-caDaessure. dabANa; ekama kSetraphaLa dITha Utara. pr, parity. kiMmatanI lagADavAmAM AvatuM baLa. pr,low. nyUna samatulyatA. pr, setting. kiMmata dabANa. pr. gauge. dabANa mApavAnuM karAvavI. pr, spread, kiMmatane sAdhana. pr. lever. dabANa uttalaka. vistAra; koI cIja-vastunI tenA p. regulator. dabANa niyaMtraka. pr. utpAdakane ApavAmAM AvatI kiMmata ane -retaing sprayer. dabANanI grAhakanI pAsethI levAmAM AvatI kiMmatanI mAtrA jALavanAra chaTakAva karavAnuM sAdhana. vaccene gALe - taphAvata; utpAdaka ane For Private and Personal Use Only
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pricking 470 primaries * nakAra grAhakanI kiMmate vacceno taphAvata. pp. 5na proTIna. pp. drainage. samagra stabilization. kiMmatane sthira karavI jaLachAyAnuM apavAha taMtra, prAthamika apate. pr, support. kiMmatane Teka. pr. vAha taMtra. p. era. prathama yuga. pr. system. kiMmata TharAvavAnI paddhati. feather. Yol primaries. pr. pr. tag. (644 seriam fagl. pr. fertilizer components. nAIvalorization. mita niyata karavI jana, phosphaTika eNsiDa ane piTAza te; kiMmata nirdhAraNa. jevAM prAthamika vanaspati peSako, khAtara pricking. Bieg. prickle, silt, mATenA prAthamika ghaTake. pr, growth, kaMTaka. (2) sthUla bahu kaSI bahirudabheda. prathama vRddhi, pr, infection, virAma prickly kAMTAvALuM pr, amaran- ke suSupta avasthA bAda regapAdaka kA2ka thus. kAMTALI bhAjI.pr. lettuce. taraphathI lAgata pahelo cepa, rogane prasakAMTALuM leTayusa, pr. pear. nAgaphaNuthAra rAvavA mATe javAbadAra banatuM saMkramaNa, kuLanI vADa banAvavA mATe upayogamAM je bAda gauNa ke dvitIyaka cepa lAge che. levAmAM AvatI kAMTALI vanaspati, jenAM pr. inoculation. prathama saMkramaNa, phaLa ane prakAMDa khAdya che. prAthamika cepa. pr. insect. anya Pride of India. kobIne eka sudhA- kaI jaMta athavA pagapAdaka sajIvanI rela prakAra. madada vinA UgatI jIvaMta vanaspatine primaries. sAmAnya rIte 10 heya upadrava karavAnI, tene hAni pahoMcADavAnI tevAM, pakSInAM bahAranAM pIchAne samUha. ke tene mArI nAkhavAnI kSamatA dharAvanAra pakSI jyAre tenI pAMkha pasAre nahi tyAre game te jaMtu, kITa, kRmi ke koIpaNa sajIva. A samUha DhaMkAI jAya che; A pIchAMne pr market. paheluM bajAra, prAthamika uDDayana pIchAM paNa kahevAmAM Ave che. bajAra. pr, mineral. mULa khanija. primary. prathama, prAthamika, mukhya, pr, neck. prathama grIvA, prot pradhAna, maLa, pr, antherozod cles. mATInA daLanA vyaktigata kare. mother cell. Adi puMjanyu mAtR- pr.phloem. prAthamika annavAhinI. $14. pr. axis. 2014-15 2481. pr. pr. plant foods. il primary bud. 316 ayet $Hi 212141 fertilizer components. pr. promeTI ane sauthI majabUta kaLI. (2) dakSanIduction, ADapedAza na hoya tevuM mULa velanI seTI. pp. canal cell. prAtha- ke prathama utpAdana. pp. pyenium. 1945 [431914. pr. capitate sylle joy yovlast. pr. root. cell.prAthamika mUMDaka koSa. pr. credit prathama maLa; prAthamika mULa, Adi mULa; society. prAthamika zAkha samiti; vanaspatinuM jamInamAM UtaratuM prathama akSa. prAthamika dhirANa sahakArI maMDaLI. (2) sau (2) prahanI sAmenA bhraNane dADe. pr. sabhyanI sAmUhika jAmInagIrI para dhirANa selection. prathama pasaMdagI. pr. someLavavA mATe eka gAma ke tenI Asa- ciety. prAthamika - prathama sahakArI maMDaLI. pAsanA le koe racelI sahakArI maMDaLI, pr. soil. tasthAnIya zailanA vighaTananA jemAthI vyaktigata satye lona - dhirANa pariNAme nIpajatI prathama dharatI, bhUmi, meLavI zake che. pr, cultures, orifl1. pr. sporogenous cell. bImAra prANumAMthI banAvavAmAM AvatuM Adi bIjANujanaka kaSa. pr, symprathama jIvANu saMvardhana. pp. current. ptom. prathama lakSaNa, mukhya lakSaNa, prAthamika vaheNa, prAthamika pravAha. pr. pradhAna lakSaNa. pr. winding. mukhya derived protein. prAthamika yu lapeTa. pr, xylem. vRkSa ke supa, je For Private and Personal Use Only
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prime 471 producer's... prathama kAcha-pezInuM nirmANa kare te prathama saMbhavya guTi. jalavAhaka pezI, prathama jalavAhinI, prathama probang. prasanI ke annanaLImAM haradArUvAhinI. kata karatI vastune dUra karavA jaThara prime. prathama keTi, ucca koTi. naLanA cheDe beselAM pAtaLAM, vALI rAkAya priming. tamAkunAM pAna jema jema te lAkaDAne dADe. pAkatAM jAya tema tema temane cUTavAM, jethI probe. eSaNaanAjanA dANAne namUne lakhelAM saghaLAM pAna sarakhAM pAkyAM hoya levAnuM - kADhavAnuM sAdhana. kemake nIcenAM pAna uparanAM pAna karatAM proboscis. sUMDha jaMtuomAM lAMbu tuMDa caDatA kramamAM pAkatAM hoya che; pUrvapAta- ke nalikAkAra laMbAyelo ne bhAga. bhaMjana. procaine hydrochloride. 2015primordial utricle. jIvaMta pari- Ina hAIDrokarAIDa. pakava keSamAM jIvarasanuM starIya paDa. pri- procambium. vAhI aMgavALuM prAyamordium, vanaspatinI agraja aMga mika raMbhajanakane eka bhAga. ke tene bhAga. procarp. pUrvaphaLa, pUrvaphalAvaraNa, Adiprinciple. niyama, siddhAnta. pr of phaLa. independent assortment. Procerus indicus. Qaslat aisla prabhAvI athavA niprabhAvI jevAM jatAM kAranA2 kITa. paDatAM lakSaNe yatheccha rIte puna: bhegA process. upalega mATe athavA vecANa maLe che, te gregara meDalane niyama. mATe khetInI pedAzane taiyAra karavI, tene pr. of rotation of crop. mATenI prakriyA karavI. (2) pravardha. pr. pAkanI pherabadalI-Avartanane siddhAMta. pr, tankage. prakriyA gata vizeSa, prof segregation. prajanana keSamAM cessed. taiyA2, prakriAkRta. proce ekAMtara vikalpa alaga rahe che te ssing. taiyArI karavI te. gregara meDalane AnuvaMzikatA aMgenuM prathama procedure. kAcavidhi, vidhi. Cria. pr. of soil conserva. Procontarinia matteiana. minicali tion. jamIna saMrakSaNane siddhAMta. pp. eka kITa, jenuM DiMbha pAna khAya che. of substitution. pratisthApana procumbent. bhUstarI, jamIna para siddhAMta. patharAtI paNa jamInamAM mULa na karanAra prism.tripArva, prijhama. prismatic. (vanaspati). pAsAdAra, tripAzvaya, tripAzvakAra. pr. Prodenia litara F. aLavInAM pAna arrangement. pAsAdAra goThavaNI- khAnAra kITa. farullat. pr. layer. G141474212. producer's price.Sc418 bal. (sha. pr. soil structure. or production, vanaspati ke prANunI tripAzvaya saMracanA, jemAM Urva akSa sama- kula pedAza, utpAdana, pr. coefficient, kSitija akSa karatAM lAMbe heya che. koI paNa prANune ApavAmAM AvatA private khAnagI mAlikInuM. pr. ow- khorAkanA ekamanuM mApa. (2) utpAdana nership. khAnagI mAlikI. prsec- guNAMka. pr. control. utpAdana niyaMtor, khAnagIkSetra, khAnagI vibhAga. traNa. pr. efficiency. utpAdana karapro- pUrvaka, Adika, prAka, i. artha- LatA. pr ration. keAI prANIne A5sUcaka pUrvaga. vAmAM AvatA khorAka, je tenAmAM zakti probabilily distribution.prAyi- pedA kare, tenAM kArya, mAMsa, dUdha ke IMDAM katA vitaraNa, probable error. utpanna karavAmAM madadarUpa thAya ane tene For Private and Personal Use Only
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir proembryo 472 prolapse nabhAva jALavI rAkhe; AnAM prakAra ane progeny. saMtati, vanaspati athavA pramANane AdhAra prANInA upara jaNAvI prANInuM pharajaMda. pr. test. niyaMtrita saMvate pitAza para rahe che. pr. techni. dhana dvArA saMtatinA abhyAsa vaDe vyaktigata que utpAdana mATe Avazyaka banatI vanaspati athavA prANunA AnuvaMzika pravidhi. productive. utpAdaka. pr. tatvanuM mUlyAMkana, saMtati parIkSaNa. animal unit. utpAdaka prANuone progesterone. pAlatuM prANunA aMDAekama. pr. canal. utpAdaka nahera. zaya ane garbhAzayana cokasa roganA upapr. energy. 3100ml 222221 012711 cAramAM upayogamAM levAmAM Avato eka utpanna kare tevA tenA khorAkane upalabdha prakArane aMtaHstrAva. (2) strIo ke mAdA hise; prANInA jIvananAM kAryo athavA prANIone eka aMta:strAva, progestin. kAma mATe jarUrI banatI zakti, utpAdaka garbhAdhAna zakya banAvanAra aMtaHstrAva; zakti. prland. puSkaLa athavA pramA- corpus luteum dvArA pedA thato aMtaHstrAva, NamAM vadhAre pedAza mApatI jamIna, jenA je garbhAvasthA daramiyAna cAlu rahevA pAme mATe jamInanI kudaratI phaLadrupatA, anu- che ane dugdha-graMthionI nalikAonA kULa sthAna, kuzaLa kAmagIrI ane tenuM utpAdanane prerita kare che. saMcAlana jevI bAbato kAraNabhUta hoya che. proglottids. zIrSa ane garadana pradeza pr. soil. cokasa vistArane Arthika sivAyane paTTIkRmine khaMDa ke bhAga. daSTie phAyadAkAraka pAka pitA karavA mATe prognosis. prANune thayelA roganAM jarUrI rAsAyaNika, bhautika ane jaiva vikAsa ane pariNAma viSenI AgAhI - saMge anukULa hoya tevI jamIna. pp. pUrvAnumAna. (2) phalAnumAna. value. Oc4165 764. pr. work progress. Hola. progressive unit. utpAdaka zrama ekama, producti- vardhamAna, vadhatuM, prAgatika. pr- averavity. 21524 4812411 221107 84 ge. quihin 2121. pr. mutaticekasa vanaspati athavA vanaspatinuM anu. on. vardhamAna - pragAmI utparivartana. kramaNa pitA karavA mATe sAdhAraNa paryA- projection. prakSepa. varaNamAM jaNAtI kSamatA, jenuM mApa pelA- prolactin. agatyane dugdhatpAdaka vAranA ekama dvArA darzAvI zakAya che. aMtaHstrAva, jamIna, prANu ke vaDAM mUkanAra pakSInI prolamines. proTIna samUha; anAjanA utpAdana kSamatA. pr. rating of soil dANAne lAkSaNika proTIna, je paikI ghauM jamInanI utpAdana kSamatAnuM nirdhAraNa. ane rAI dhAnyanA dANuM mATene gliadin, provembryo. AdibraNa, Adigarbha, makAI mATe zein ane java mATe pUrvabhUNa. hordein che. zAkabhAjImAM paNa te jovAmAM proenzyme. zymogen. Flat Ave che. A proTIna prANI, ebsolyuTa utpanna karelA akriya ubhecaka. kahela ane anya taTastha drAvaNamAM profile. jamInanI paricchedikA. (2) adrAvya che. prANu zarIranI sAmAnya rUparekhA. (3) prolapse. aMtaHstha aMganuM paDI javuMpArtha daya. nIce sarakI AvavuM; aMgabhraMza. pp. of progametangium eloxo Will. rectum. 8721. pr. of uterus. progenitor. saMtatimAM pitRnAM cekasa khAsa karIne prasUti bAda garbhAzayanuM pUrNa prakAra ke lakSaNenA srota ke mULa tarIke ke aMzataH UMdhuM thaI javuM; garbhAzaya viparyaya. oLakhAya tevI vyaktigata vanaspati athavA pr of vagina. (gAyanI) yoni prANI; saMtatine janaka; pita; prajanaka. UMdhI thaI jAya, ke aMzata: ke pUrNapaNe For Private and Personal Use Only
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 473 Prosopis... prajanana karavuM. propagating part. kaMda, cheADa, pAna i. jevA vanaspatine aliMgI prajanana karatA bhAga. propagation. pravardhana, pracAraNa, propagula. prasaraNAMga, vadhu deha, propeller pump. TarbAIna paMpa. property. guNa, guNadharma. (2) saMpatti, milakata, pr., farm kRSi saMpatti - milakata. pr., immoveable sthAvara milakata. pr., landed bhUsaMpati, jamIna-jAgIranI milakata.pr., moveable jaMgama saMpatti - milakata, profase. pUrvAvasthA; pUrvabhAjanA; ardhIkaraNa ke samasUtrIkaraNa daramiyAna raMgasUtra dekhAvA mAMDe tyArathI bhAjanAvasthA sudhInI avasthA; raMgasUtra nirmANa thAya te agAu sama ke ardhavibhAjananI prathamAvasthA. jevuM.prophylactic.rAJarAdhana, rAganI sAme rakSaNa ApanAra athavA rAga thatA aTakAvanAra. prophylaxis. rAga rAdhana, rAgatirAba. (2) parajIvI upadrava athavA rAga sAmenI rAsAyaNika, auSadha, rasI ke cAMtrika sAdhana vaDe hAtha dharavAmAM AvatI proleg bahAra kheMcAI AvI labaDI paDe te. garbhamAMnA baccAne bahAra kADhavA mATe gAca bhAre zrama kare athavA baccAne janma ApatI vakhate jarAyune dUra karatA aravAzrcakara sAdhanane Azare levAmAM Ave tyAre ceAninA viparyaMcanI avasthA UbhI thAya che. proleg. pra-pAda, pra-paga, upapAda. proliferate. samAna rUpAnuM prajanana karI te dvArA vRdhdhi pAmavI. proliferation. pracubhava, bahuprasavatA, vistAra, mahuprajanana. (2) vanaspatinA roganuM dyotaka hoya te rIte jhADI jevI vRddhi thavI. (3) rAgiSTha kASanuM praguNana. pro liferous. eseTa, kalikA ane anya vAnaspatika sAdhane dvArA vanaspatinuM punarutpAdana - prajanana jevuM. (2) jUnI zAkhAmAMthI navI zAkhAnA udbhava pralific vistRta - bahu saMtati pedA karanAra, bahuura, bahu prajananazIkSa. prolongation.krIdhiMta bhAga dI bhavana. promeristem. pravibhrajyA, Aphri vadhanazIla pezI. mAvajata. propless. TekAvinAnuM, nirAdhAra, propolis. keTalAMka jhADanI kaLI ke pAna akSamAMthI sravatuM cIkaNuM dravya, je vaDe madhamAkhIe. madhapUDAnA khaMDA athavA tirADAne pUrI de che; makSI suMdara, proportion. anupAta, pramANa, proportional weir. mathALAnA pramANamAM pANInA vaheNanuM niyaMtraNa karatA ADabaMdha. prava'proprietary right. mAlikI hakka. proprietor. mAlika, prop root. staMbhamULa; makAI trA prakAMDamAMthI jamInamAM UgatAM mULa. prosenchyma. mukhyatve avalaMbana mATe sUkSmAgavALA laMbAyelA koSanI pezI, taMtuvAhinI pezI. proso millet ceA. prop. TakA, AdhAra. propagate. liMgI athavA asviMgI Prosopis juliflora (SW.) DC. prominent. mAgaLa paDatuM. promiscuous. mizrita ane avyavasthita racanA. (2) bheLaseLa thaI gayelA ghaNA prakAranuM, phAve tema. promycelium. (e. va.) promycilia. (ba.va.) nAkvika sUtra, pUrvekavaka jALa; aMgAriyA ane gerunuM prANIdhara, pUrva misitaMtu. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prong budding. DhAla AkAranuM kalikAsarjana jevuM, jemAM TUMkA athavA zULane upayoga karavAmAM Ave che. pronamatus. kheAramAM paDatI ItI. pronotum. agravakSa. pronucleus. pUrve koSakendra, Adi kAya kendra. (2) IMDuM, zukrakoSa ke parAgarajanuM kASakendra. For Private and Personal Use Only
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prosthetic... 474 prothalial... [Syn. Mimosa juliflora sw]. oNkisajana ane kyAreka phespharasa ke hiMdImAM kAbUlI tarIke oLakhAtuM. vADa gaMdhaka ke baMne dharAvatuM ati jaTila rAsAtarIke vAvavAmAM AvatuM jhADa, je verAna caNika dravya, je vAnaspatika ke prANIja bhUmimAM sArI rIte UgI nIkaLe che ane koSane mATe atiAvazyaka che ane je pavananA sapATAne rokavA mATe te upayogI saMkhyAbaMdha emine eNsiDa (je te paNa bane che. raNane AgaLa vadhatuM aTakAvavA proTIna pAcananI aMtya pedAza che te) nA mATe tene rAjasthAnamAM vAvavAmAM Ave vaDe bane che. A zabdane arthe kaMDa peTIna che. tenAM phaLa pazuone khAvA mATe thAya che ane tenAM snAyu ghaDataramAM tenI ApavAmAM Ave che. Pr. picigera L. bhAMgapheDane samI karavA ane zarIra tathA samI, khIjaDe, vADa tarIke upayogI jhADa. bhraNanI vRddhi ane dUdha tathA IDAnA utpAdana prosthetic grouplagna pUrakasamUha mATe Avazyaka nAI jana yojanAne prostrate. anusapI, bhUlAvI. pr.. samAveza thAya che. mAMsa, mAchalI, lehI, stem. 42012 $is.prostration. baLa, kaThoLa, telIbiyAM, zimbI varganI nibaLatAnA kAraNe athavA zakti cAlI vanaspatinAM ghAsa, anAja ane tenI ADa javAthI beThuM thaI na zake tevuM jamInapara pedAzomAM proTIna heca che; potadravya; natrala beTheluM ke sUteluM prANI, je prANunI padArtha dravyaprdeficiency. prANunA bImArInA eka lakSaNa rUpe hoya che. khorAkamAM proTInanI UNapanA kAraNe tenAM protamines. saraLa peTInene sama, vRddhi ane vikAsa dhImAM thAca che, ruci jemAM vipula pramANamAM nAITrojana hoya jokhamAya che, nabaLAI Ave che ane mAdA che, paNa gaMdhaka hoto nathI ane je pari. prANI dUdha ochuM Ape che. pr. equipakava zukrakeSa hoya ke aMDakoSamAM hoya che. valent. prANIonA khArAkanAM be raNe Alkohela athavA ItharamAM adrAvya paNa javA supAcya proTInane ardhA apAzca binaproTInamAM mizra karI meLavavAmAM AvatA pANImAM drAvya banatuM dravya. ka, proTIna tulyAMka. pr, metaboprotandrous, pUrva pRpakava, jAyAMga lism. Dan 24414214. pr. rich agAu puMkesara 5kava bane tevuM paMpavI. foods. zimbI varganI vAnaspatinAM bI, protandry. pUrvapupakavatA, paMpUrvatA; ane telIbiyAMnA kheLa jevA ati ucca trIkesara grahaNa kare te agAu 5rAga 2jamAM proTIna dravyavALAM khArAkI dravye heca che. thata pheTa. pr, synthesis. proTIna saleSaNa. prolease. eka prakArane ubhecaka, je proteolysis. sajIvanI kriyAnA pari. proTInane prabhAvita kare che. NAme peTInanuM thatuM pRthakkaraNa; proTIna protectants. gaMdhaka athavA kArbanika vizleSaNa, usecakanI kriyAthI proTInanuM sAjane jevAM rAsa caNika dravyuM, jene thatuM bhajana. proteolytic favour. chaMTakAva karavAthI ke je bI, prakAMDa pAna ke proTIna ane emino esiDa drAnA ghA para lagADavAthI phUga ke jIvANunA pravezane bhajananA pariNAme mAkhaNa ane dUdhanI aTakAve che ane saDo thavA detuM nathI. anya pedAzonI AvatI apriya vAsa, pr. protective. saMrakSaNAtmaka. pr. ac- organism. proTInanuM bhajana-vighaTana tion, saMrakSaNAtmaka kriyA. pp. foods. karanAra sajIva ke sukSma jIva, proteoszarIranI sAmAnyavRddhi ane svasthane es. proTInabhaMjaka usevake dvArA thatA jALavavA jarUrI banatAM vadhArAnA khanija, proTIna aNanA bhaMjananI prathamAvasthA. proTIna ane prajIvako pUrAM pADanAra khorAka. prothalial cell. pUrvadeha koSa, pUrvaprotein. TIna, kArbana, hAIDrojana, sUkAcaka keSi. prothallus. sUkAcaka, For Private and Personal Use Only
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 475 prothorax pUrva sUkAya, pUrvadeha. pr. illicum. pUrva deha. prothorax. agravakSa ex Protium serratum (Wall Coleh.) Engl. [Syn. Bursera Serreta Wall ex Colebr.. hiMdImAM mirataga. tarIke oLakhAtuM nyAsAma, bihAra mane ArasAmAM thatuM khAdya phaLadhArI jhADa, proto--. pUrve, Adi, pAk i. arthasUcaka pUrvaga protocotyledon. AdibIjapatra. protoderm. pracarma, pratyayA. protoembryo. abhriNa, girbha. prtogenetic. racanA athavA vRddhinA prathama samayanuM. protogenic. jae protogenetic. protogynous. puMkesara agAu cau kesaranuM pariSakava banavA aMgenuM. proto gyny. pUrva srIkesara pakavatA puMkesara pakava ane te agAu ja srIkasaranI thatI paripakavatA, srIpUrvatA. protoleaf. ApaN. protonema. prataMtu. protopectin. vaikiTananuM Adi dravya. protophloem. sAdi antavAhinI. protophyta. eka kASavALI ati saraLa vanaspati. protophyte. samarUpa vanaspati; prATAphAITA varganI vanaspati. protoplasm. jIvarasa, jIvadraSya. (ra) saghaLAM vAnaspatika ane prANIja kASanuM kalilIya dravya, jemAM pANI, proTIna ane Avazyaka dravyeAne samAveza thAya che, ane je IMDAnI saphedI jevuM lAge che. protoplasmic. jIvarasanuM--te aMgenuM, p. resistance. jIvarasamUlaka pratiraidha. protoplast. chavadravya ghaTaka, jIvarasa ekama. protostele. Adi madhye raMbha. Protostrongylus rufescens. makarAM, gheTAMmAM upadrava karatuM kRmi, je phepha sAmAM IMDAM mUkI pAcanamArgamAM vRddhi ane vikAsa pAme che. zvAsanaLInA nyumeniyAnA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir proventriculitis athavA phupphusa nyumeniyA zaganuM kAraka ane che, jenA upadravanA kAraNe chevaTe rAgI prANInuM mRtyu nIpaje che. prototruph. prAthamika pASaNataMtravALI (vanaspati). prototype. prathama ane prAthamika prakAra - pratirUpa, dyarUpa. (2) asala namUne. protokylem. ahiM jalavAhinI, Adi dArUvAhinI. prtozoa, AjIiva, prajIva. (2) eka koSI sajIva. (3) atyaMta saraLa prakAranA sUkSma, ravataMtra rIte jIvana jIvavAnI kSamatA dharAvatA sajIvA, jemAnA keTalAka parajIvI ane che, jyAre khInna rogAtmAdaka thAya che. (4) prANIsRSTinA nimnatama jIve. protozoacide. prajIva parajIvIne nAza karI zake tevuM game te rAsAyaNika dravya, (2) prajIva parajIvInA saMkramaNane athavA cepanuM nivAraNa kare te game te kAraka. protzoan parasite. prANI samudAya prajIvavarganuM eka kASI parajIthI. Protozoology. prajIva vijJAna, protractile. vistAra karI rokAya tevA aMganuM ne lagatuM. protuberant. pravardhita. (ra) phUleluM. provascular. pravAhikI. proved bull. jenI prajananakSamatA puravAra thai cUkI che tevA sADha; evA prakAranA sAMDha, jenI duhitA, anya pitRnI duhitA karatA vadhAre dUdha, mAMsa i. Ape che; peAtAnI saMtatimAM vadhu utpAdana kSamatA ApyAnuM jeNe puravAra karyuM hoya tevA sAMDha. provender. pAlatuM prANIonuM sUkuM khANa ke zvAsa. provenience. khI ane aMta:kSepanuM khAsa karIne bhaugolika mULa, proventriculitis. baMdha bAraNe ucheravAmAM AvatAM maraghAMnAM khaccAne thatA jarane! sAjo; ghaNIvAra meTAM maraghAMne paNa AvuM darda thAya che. proventriculus. pakSInI antavAhinInI kAthaLI ane tenI jaraghaMTInI vacamAM thavA For Private and Personal Use Only
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir proximal 476 Prunus... pAmatuM graMthila jaThara. jhADa. A jhADamAM kaDavI ane mIThI ema proximal. samIpastha, mukhya akSa baMne prakAranI badAma thAya che, A bane pAsenuM (aMga). proximity. samIpatA, prakAranI badAmane pIlIne kADhavAmAM AvatuM najIkatA.(2) sthaLa ane samayanI najIkatA. tela sugaMdhI dravya banAvavAmAM upayogI pruinose. raja ke bhUkIthI Avarita. bane che. Pr armeniaca L. [(Syn. prune. gada Hill Siman, Armeniaca vulgaris Lamk.). DALakhAM athavA vRkSaguMDamAMthI vadhArAnAM jaradALu. mULa eziyAnuM paNa ahIM kAzamIra, jhADa dUra karavAM, jethI vRkSa ke tenA kASTanI himAcala pradeza, kaLa ane kamAMkamAM thata jAta sudhare. (2) AlunI koI paNa jAti; jhADa, jenAM phaLa-jaradALu khAvAnA kAmamAM jenA phaLane AthavaNa AvyA vinA, sUkavIne Ave che, ane tenAM bIne pIlIne kADhavAmAM sAcavI rAkhI zakAya. (3) sUkaveluM Ala; AvatuM tela raseInA kAmamAM, baLataNa tenA rasane gherI lAlAza paDate rAkheDI mATe ane vALamAM nAkhavA mATe upayogI raMga. pruning. vanaspatinI vArSika bane che. Pt. avium L. mIThI cerI. vRddhinI kAma karavI, jethI jhADanA rUpa- kAzamIra, kuLa, kamAMka ane himAcala praderaMgamAM koI phera paDato nathI paNa tenAM rAmAM thatuM khAyaphaLa eTale cerInuM jhADa.Pr. vRddhi ane vikAsa saraLa bane che. A cerasoides D. Don (Syn. Pr. kApakupa sAmAnya rIte be prakAre karavAmAM _buddium Roxb. ex Wall.). khAdyaAve che. keI paNa prakAranuM ThuMThuM na rahevA phaLa pAmanuM jhADa, jenI geTalIe athavA pAme tevI rIte jhADanAM thoDAM phaNagA athavA bInI mALA ane kaMThI banAvavAmAM Ave DALIo ke DALakhAne dUra karavAmAM Ave che, kASTanI lAkaDIo banAvavAmAM Ave che ane badhI DALIonA aMtya cheDA dUra che. A jhADa sAdhAraNa rIte gaDhavALathI karI taLane bhAga rahevA devAmAM Ave che. sikkima sudhInA samazItoSNa himAlaya vanaspatinA eka bhAganI zakti bIjA tathA uTAkAmaMDamAM thAya che. Pr. cerasa bhAga tarapha vaLe athavA jAya tema karavuM. L. Ala; paMjAba, kAzmIra, himAcala jhADanAM vRddhi ane vikAsa tathA phaLanA pradeza ane kamAMkamAM thatuM khAdya phaLanuM besArAnA prakAra para kApakUpanI paddhati 315. Pr. domestica L. subsp nakkI karavAmAM Ave che ane keTalA pramA- insititia (L.) Schneid. (Syn. NamAM kApakUpa karavI tenuM paNa koI cokasI Pr. communis Huds var. insipramANa hetuM nathI. AMbA, ane phaNasa titia Hook.]. Alu, paMjAba, himAjevA vRkSanI kApakUpa karavAnI jarUra nathI; cala pradeza, kuLa ane kumAunA DuMgarALa jyAre lIMbu jevAM khaTamadhurAM phaLAnAM jhADa, pradezamAM thatuM khAdyaphaLa - AlunuM jhADa. PrjAmaphaLI ane lAchInA jhADanI eka bIjA jenkinsii Hook f.[Syn. Cerasus para gUMthAI ke gUMcavAI jatI DALIonI jenkensii Hook f & Thoms.]. chaTaNI karavI paDe che; jyAre pAnakhara AsAma ane khAsI TekarIonuM khAdya jhADamAM puSpabhava thavA agAu chaTaNuM phaLanuM jhADa.Pr. padus L. (Sy. PrkaravI paDe che athavA karavI joIe. adium Mill.). hiMdImAM jamanA tarIke Prunus amygdalus Batsch [Syn. oLakhAtuM samazItoSaNa himAlayamAM thatuM Pr. communis (L.) Arcang; 240 24168 313. Pr. persica Amygdalus communis L.). EUR17; (L.) Batsch [Syn. AmygmULa bhUmadhyanA pUrva pradezanuM paraMtu ahIM dalus persica L; Persica mukhyatve paMjAba ane kAramIramAM ugADavAmAM vulgaris Mill.]. pIca, kAramIra AvatuM tenAM khAdyaphaLa eTale badAmanuM paMjAba, himAcala pradezanI TekarIo ane For Private and Personal Use Only
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prussic... 477 pseudo-tuberculosis... kuLu tathA kumAMhamAM thatuM pIcanuM jhADa, AbhAsI ekaguNita. jenAM bIne pIlIne kADhavAmAM AvatuM pseudolinkage. raMgasUtrIya parivartana tela rAInA kAmamAM tathA dIvAbattInA mATe viSama yugmakanAM kArakono AbhAsI kAmamAM Ave che. Praticina Lindl. meLa. [Syi. Pr. triflora Roxb.). 14 Pseudomanas mangifarar-indicgirimAM ugADavAmAM AvatuM jApAnI Alu ae, aMbAne thatA eka prakAranA rogane kAraka nAmanA phaLanuM jhADa. kITa. Ps. rubrilineans. zeraDImAM paga prussic acid. dhumADe ApavA baheLI karanAra eka prakArane kITa. Ps. solarIte upayogamAM levAmAM AvatuM dravya. maccarum. rIMgaNAne gotpAdaka kITa. Psara bipunctalis. Terhi 43 pseudomycorrhiza. 2.545or an. IcaLa. vanaspatinA phaLane nukasAna kare tevI tene Pseudaletia albastigma. DAMgaranuM vaLagatI phUga. ZARIER ovd. Ps. unipunctata. pseudoparasite fungi. 42DAMgaramAM paDatuM jatu. jIvI phUga Pseudamphistomum trmnca- pseudoparechyma disc. tum. kUtarAM ane bilADAMmAM paDatAM kRmi. mRtaka cakatI. pseudo-. phUTa-asatya, - AbhAsI I. Pseudoperonospora eubensis. arthasUcaka pUrvaga. vanaspatiomAM rogakAraka kITa. pseudo annulus. kl 94442. Pseudopeziza medicaginea. 207pseudo- anthrax. kuTa rukSarAga. kAnA rAgane kAraka kITa. Clostradium chaugoei. nAmanA jaMtuthI pseudopod, phUTapAda. (2) keTalAMka thatA roga, jethI rogI DheranuM 48 kalAka- hiMbhamAM paga jevI deha dIvAla para thatA mAMja maraNa nIpaje che. prava pseudobulb. kuTa kaMda; jamInanI upa2 pseudoplasmodium. kUTa plAjhaprakAMDanI nIcalI vAcavIya gAMThanuM phUlavuM. meDiyama. jemAM vanaspatinAM kherAka ane bheja pseudopragnancy. mizyAgabha. saMgrahAya che. Pseudostachyum polymorphum pseudocarp. sapharajana jevuM kuTaphaLa, Munro. nadInA kAMThA : 52, terAInI jemAM aMDAzaya sivAyanA anya bhAga tenI khINamAM, AsAma, gAre TekarIo ane racanA kare che. (2) puSpanA anya bhAganI cheka uttara brahmadeza sudhI vistarelI nimna sAthe saMlagna aMDAzayavALuM phaLa. TekarIonA vistAromAM thatA vAMsane eka Pseudococcus bromeliae B. prakA2, jene upayoga cAnA bagIcAvALAo anenAsamAM thatuM na nuM lAlAza paDatuM jaMtu. cAnI peTIo banAvavA mATe kare che, Ps. lilacinus C. sItAphaLamAM thatuM uparAMta tenA chatrInA daDA ane lAkaDIo lAlAza paDatuM jatuM. Ps, oirgatus. sItA- banAvavAmAM Ave che. phaLanuM jaMtu. pseudosperm, kuTabIja ke phaLa. jenA pseudocortex. phUTa bAhyaka, 1Ta prAMtathA kANanI peTIo banAvavAmAM Ave che. pseudocyst. $108. pseudostem. phUTaprakAMDa, AbhAsI pseudogamy. phUTa yugmana, asatyaviga taMbha. prajanana. (2) trIjanyuno aniveka vikAsa, Pseudostreblus indicus Bur jemAM parAgacanane gheravuM paDe che. khAsI TekarIomAM thatuM eka jhADa. pseudohaploid phUTa ekakIya, pseudo-tuberculosis in sheep For Private and Personal Use Only
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pseudo... 478 Pterocymbium... caseo - lymphadenitis. alal azia Psychotria ipecacuanha Stokes. ane keTalIkavAra bakarAne thato eka prakArane dArjiliMga, nIlagiri ane sikkamamAM dIrdhakAlIna roga, A roga (Corynebac- thato supa, jenAM mULa vamanakArI che ane terium ovis 4491 Preiz-Nocard 3922125 215 221 642150529141 bacillus. nAmanA jIvANuothI thAya che, Ave che. amIbika maraDA mATe tene jemAM maraNa pramANa ochuM hoya che. auSadha tarIke upayoga karavAmAM Ave che. pseudoyeast. flores Mollel a Psychroenergetics. 41919 ianu zake tevuM yIsTa. uSNatAmAna ane bhejanI khorAkanI zArIPsidium cattleyanum. Sahine Pa's 6071} PUSTIHL uni yadindi Syn Ps. littorabe Raddi.]. 241EUR4 ayeunadj rastis. psychrometer. phaLa mATe ugADavAmAM AvatuM vRkSa. vAtAvaraNamAM sApekSa bheja mApavAnuM sAdhana, ps, guajava L. jAmaphaLa; uttarapradeza, AdramApaka sAdhana paMjAba, bihAra, mahArASTra ane Azva- psyllid. Psylla prajAti ane ChermipradezamAM thatuM jAmaphaLanuM jhADa, jenAM dae kuLanI vanaspatinI kUdatI ja. pAna ane chAla cAmaDAM kamAvavA upayogI Pteridology. paga vijJAna. bane che. Pteridophyta. tribhaMgI vanaspati. psittacosis. zuka-paTakuLanAM pakSIo, pterocarpus. pAMkha dharAvatuM eka kabUtare, maraghAM bataka, Taka ane jaMgalI jaMgalI phaLa. pakSIomAM phelAte viSANujanya eka roga. Pterocarpus echinatus Pers, -A roganA viSANu kuMtaka jevA sastana madhyama kadanuM zabhA mATe ugADavAmAM prANIomAM hoya che, ane popaTa mAraphate AvatuM eka jhADa. Pt. indicus mANamAM paNa te vistare che. paraMtu o Willd. non Baker. (Sy... Pt. roga bhAratamAM thayo hovAnuM jANavAmAM dalbergioides Roxb.]. AMdAmAna AvyuM nathI. rejhaDa ane barma rejhavUDa tarIke Psophocarpus tetragonalobus (L.) oLakhavAmAM AvatuM eka jhADa, jene DC. dhArI phaLI, nAmane velA, jenI kASThanuM pharnicara, kabATa I. banAvavAmAM kAcI phaLInuM zAka thAya che. 1941 a 3. Pt. marsupium Roxb. Psoralea corylifolia . bAvacI bIjasara, pitAsara nAmanuM pazcimaghATa nAmanI zAkIya vanaspati, jenuM eliye- ane da. bhAratamAM thatuM jhADa, jenuM kANa rejhina dravya raktapitta ane cAmaDInA anya pharnicara ane kabATa banAvavA mATe rogomAM upayogI bane che. Ps. gonoloua. upayogI che. prakAMDane chedatAM maLato gudara guvAra. P. plicata Delile. eka supa, atisAra ane dAMtanA dukhAvAmAM upayegI jenI siMgomAthI pILA raMga maLe che. bane che; phaLa ane bI khAdya che. Pt. Psoroptic mange. Psoroptes santalinus L. f. 4142164 140 communis. nAmanI ItaDI mAraphate Dherane da. bhAratamAM thatuM jhADa, jenuM kASTa nirmANa thato eka saMkrAmaka roga, jemA DhoranAM kAmamAM upagamAM Ave che, uparAMta uparanA aMge traNa jevA bano te samasta kApaDa, kASTha ane cAmaDuM raMgavA mATe paNa zarIra pa2 phelAya che, jethI Dhorane khaja- tene kAmamAM levAmAM Ave che. vALa Ave che, ane khajavALyA karavAthI Pterocymbium tinctorum(BlazarIra para bhIMgaDA vaLe che. nco) Merr. (Syn. Sterculia psorosis. chAla rega. campanulata Wall. ex Maste. Psychodidae. maccha2 i. varganuM jaMtu. rs). AMdAmAnamAM thatuM eka prakAranuM For Private and Personal Use Only
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Pteropus... 479 pukka... gADa, jenA kASTanI dIvAsaLIo ane peka ghaune thatA gerune rAga. P. graminis karavAnI peTIo banAvavAmAM Ave che, tritici. nAmanAM jaMtu, jethI java ane tathA tenA mAvAnA chApavAnA kAgaLa ane ghaune thato roga. Pu. horded. nAmanuM pUMThAM banAvavAmAM Ave che. jaMtu, jethI javanAM pAnanI vikRti lAvato Pteropus giganteus Brunnich. tene roga thAya che. Pu. barri. bhIMDAnuM hastapakSa (cAmAcIDiyA) zreNInuM jALavALI gakArI jaMtu.Pu. benniset, bAjarAne pAMkhe dharAvatuM UDatuM pakSI. gerune roga ka2tuM jatu. P. purpurea. Pterospermum acrifoliam Wi- juvAra ane jonasana ghAsamAM roga karanAra lld. [Syn. Pt. aceroides Wall.). vg. Pu. rubigovera tritici. 6641 kanakacaM; mahArASTra, maNipura, uttara 5. gerune rogakArI jaMtu. Pu. surghi. baMgALa, bihAra ane AsAmamAM thatuM eka makAIne rogakArI kITa.Pu. striformis. jhADa, jenAM pAnanI patrAvalI banAvavAmAM ja vane rega karanAra jaMtu. Ave che ane tamAkune bAMdhavA mATe paNa puddle. gaMdA pANInuM khAbociyuM. (2). tene upayoga karavAmAM Ave che. tenuM mATInA kaNane toDavA ane tApathI dharatI kASTa peka karavAnAM khAM ke peTIo, sukAI gaI hoya tevI paristhiti. pud. pATiyAM, ane plAyavUDa banAvavAmAM upa- dling. DAMgaranA dharU ropavA jyAre yegI bane che. banAvavo. (2) repane rApavA agAu pravAhI pterygoid. kSArAbha, kSAragaMdha. (2) paMkamAM tenA mULa rApavAM. saDatAM prANIo ane vanaspatinuM kSArIya pudina, kudIne. viSavALuM aMga. (3) pRSThavaMzIonI parInuM Pueraria lobata (Willd.) Ohwi yugmita kAsthi [Syn. Pu, thunbergiana Benth.). ptosis. upalA popacAnuM nIce UtarI ghAsacArA tathA jamInane sthira karavA AvavuM. vAvavAmAM Avato hRpane eka prakAra.Pu. ptyalin, kAMjI-sTArcane pacAvanAra lALamAM phaseoloides (Roxb) Benth. you rahele eka usecaka. himAlaya, AsAma ane khAsI TekarIomAM ptyris. kaLImAM kumaLA pAnanuM vaLI javuM. thate vele, jenA resAnAM deraDAM ane dorA puberty. yovanArabha, yauvanapraveza. banAvavAmAM Ave che. Pn. tuberosa. (2) prajanana kArya mATe kSamatA prApta (Roxb ex wild) DC. vidArIkaMda, karavAnI avasthA. pubescence. mRdu siyAlI,phaLiye I. nAmanI pazcima himAlaya, lomazatA. (2) keTalIka vanaspati ane kumAMumAM thatI khAdya pAnanI vanaspati prANumAM thatuM vALa jevuM AvaraNa. pube- puff. TameTAmAM thatI dehadhamaya garabaDa, scent. vALa jevA ramavALuM. jethI TameTA vajanamAM halakAM bane che ane pubic bone. jaghanAthi, upasthAsthi. tenI bAjue dabANane vaza thaI jAya che. pubis. javanAsthi, guhyAsthi, upasthAsthi. (2) prANanI kaMDarA ane tenA sAMdhAmAM Puccinia carthami. Hihoj vd, AvatA narama seja. jethI karIne te gerune rega. Pu. puffed rice. mamarA, cokhAmAMthI tarata chrysanthemat. pAI rezama nAmanI ja khAI zakAya tevuM tenuM karavAmAM AvatuM vanaspatine regakArI kITa. Pu. erianthi. parivartana. (2) cokhAnI mamarA banAvavAnI nAmanuM jaMtu, jethI zeraDIne te gerane prakriyAthI cokhAnA dANA phUle che ane rega. Pu. kutnhii. nAmanuM jaMtu te chidrALu bane che ane pANImAM palALajethI zeraDIne thato gerune rega. Pu. vAmAM AvavAthI tarata ja bhIMjAI jAya che. glumarum. nAmanuM jaMtu jethI java ane pukka arhatiya. pAka ADatiye. For Private and Personal Use Only
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pulasan... 480 pumpkin (2) jaththAbaMdha vepArI, dalAla, ADatiya. vadhAre lAve che. (2) hadayanI kriyAthI je jaththAbaMdha bajAramAM mAlanI kharIdI nADImAM thatA dhabakAra. (3) nADI. pu. karI. tene grAhaka bajAramAM vecANa kare che. beetle. ThA2 ke godAmamAM saMgharelAM pulasan. Nephelium mutabile caNA, vaTANA, dALa, tuvera, maga, maTha, Blume. nAmanuM khAdya phaLanuM jhADa. aDada ane secAbInamAM paDatA CollosoPulicaria wightiana CB. bruchus chinensiss L., Bruchus saLiyA. analis Fabr., Bh. phaseoli Gyll., pulled wool. katala karelAM gheTAMmAMthI _Laria afinis Frot. nAmanAM DhAla, kADhI lIdheluM Una, gheTAnI katala karyo pachI pakSa kITa, khetaramAMthI ke godAmamAthI A maLatI tenI ADapedAza. pulling. rUnA jaMtu lAgu thAya che, tenAM DiMbha. dANAne taMtunI hAtha vaDe laMbAI mApavAnI prakriyA. kerI khAya che ane temAM ja te meTuM pullet. eka varSa karatAM ochI vayanI thAya che. maradhI, maradhInuM mAdA baccuM. pulverise. bhUke-cUrNa banAvavuM. daLavuM. pulley. garagaDI. pulverulent. bhUkA-cUrNa jevuM, bhUkA Poli. kUrgamAM thatI nAraMgIne eka prakAra. ke cUrNathI Avarita, narama DhephAM ane pullorum disease. maraghAnAM baccAMne dANAdAra daLavALI jamIna. pulvis. lAgu paDatA jIvANujanya sapheda dastane rega. pAuDara, bha. cArga. pullulate, phagaNA kaTa.. Pulvinaria psidii Muskell. pulmo-bronchiate. havAne zvAsa nAmanuM jAmaphaLanuM jaMtu. levA mATe cUInA rUpAMtaravALe. pulvinate gAdI jevA sejAvALuM. pulmonary. phephasAnuM - te aMgenuM . pulvinas. akSa ane parNavaMtanA sAMdhA pu, disease, phephasAne rAga, pu. bAgaLa kaSIya kalA. emphysema. amita kukasa pummelo, 55nasa; citra; Citrus1201 RIPL, pu. mite. 914 maxima (Burm.) Merrill (C. 18, Sasi. pu. parasitism. grandis Osbeck; C. decur szhi 428ollon Slova. pulmo. L.. C. aurantium subsp. sinens nate. phephasAM ke phephasAM jevAM aMga var. decumana Engl., Aurantium dharAvatuM. decumana Mill; A. maximum pulp. ga2, phaLane narama mA. (2) (Burm). nAmanuM tAju khAvAlAyaka dAtane masA jevo bhAga. (3) kASTane khaTamadhuruM phaLa - jemAM prajIvako e", "bI" AkAra vinAne narama bhAga. pulpy ane "sI" AvelAM hoya che. bhAre varasAdamAM juice. kerI, papaiyA, ane jamarUkhane te Take che paNa tene garama vAtAvaraNanI chINune banAvavAmAM Avato rasa. pu, jarUra paDe che. kidney disease. AMtraviSAktatA. pump; kUvA ke nadImAMthI pANIne pulsate. tAlabaddha rIte vistaravuM ane kheMcavA ke kADhavA ke vahevaDAvavA mATe saMkocAvuM, spada , dhabakArA thavA upayogamAM levAmAM AvatuM hAIlika maMtra pulsation. spaMdana, dhabakArA pulse. pu, turbine TarbAIna paMpa. kaThoLa; bhAratIya jananA bArAkamAM mahattvanuM pumpkin. keLuM, Cucur bila nos sthAna pAmatuM khAdya dravyamukhyatve kAMjI- chata Duchesne exPoir nAmanI vALA khorAkamAM te dvArA vAnaspatika prajIvaka "e" dharAvatI, bhAre bheja ane proTIna maLe che. havAmAthI nAITrojanane nIcA tApamAnamAM thatI zAkIya vanaspati. te sthira kare che ane tema karIne phaLadrupatAmAM pu. caterpillar, badhA prakAranI cumenus For Private and Personal Use Only
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pundendal... 481 purslane palAdikuLanI vanaspatimAM paDatI Marga- zuddha olAdavALuM (prANI). pu. breeIrania indica S. nAmanI lIlI IyaLa, ding. sArI olAdanA prANInuM sevana. pundendal nerve. upastha cetA. pu. culture. anya jIvata jAti ke punchiform. bi3pa. prakAranA sahayoga vinA koI eka jAti pundrika. puMDarika; -menaphaLa; May- ke prakAranI vRddhi. (2) mizra pAkanI tulana laxiflora Robyns (Vangu- nAmAM eka ja jAtinA prakArane pakavavAmAM eria spinosa Roxb.). 1170 mil Avato pAka, zuddha saMvadhana. pu, phaLanuM jhADa. dominant. 214 Houll. pu. fo. puneala plum. pANI abaLAM, rest. eka ja jAtinA vRkSa dharAvatuM alezya, Flacourtia jangomas vana, vyavahAramAM 80 TakA eka ja jAtinAM (Lour.) Raeusch (F. cataph- jhADa hoya tevuM vana. pu. line. racta Roxb ex Willd.). nAmanuM zuddha vaMzama, aMtayumana ke svaphalanathI khAdya phaLadhArI vRkSa. eka ja prakAranI olAda UbhI thaI hoya Punica granatum L. dADama, anAra, tene vaMrAkrama. pu. selection. zuddha bhAratabharamAM thatuM dADamanuM jhADa. dADamanI vaMzakrama pasaMdagI. pu. stand. 80 kaLIo khAdya che. dADama ane jhADanI TakA eka ja prakAranAM jhADa je vRkSajathamAM chAla cAmaDAM kamAvavAnA upagamAM Ave hoya tevuM vRkSajatha. purification. che. dADamanI chAla oSadhIya guNa dharAvatI zuddhatA, zuddhIkaraNa. purity. zuddhatA, hAI, atisAra ane maraDAmAM upayogamAM bheLaseLa vinAnI zuddhatA. levAmAM Ave che. purgative. recaka; dIvela, aLazInuM tela, punia. Disembara-jAnyuArImAM vAvavAmAM keTAna tela, vilAyatI mITha, seDiyama Avate ane mArca-eprilamAM levAtA salapheTa I. dharAvatuM recaka (dravya). DAMgarane trIjo pAka. purines, kAbana, hAIDrojana ane pupa (e.va.). pupae (ba.va.). kezita- nAITrojana dharAvatAM kArbanika rAsAyaNika kITa, jaMtu jIvananI trIjI avasthA. pu. saMjanene samUha, jevAM ke pakSIone cell. kezita kaSa. pupal stage. maLamAM rahelA yurika esiDa ane nAITrokezita avasthA. puparium. DiMbha jana saMyojane. pukhta kITa bane te agAu kezita avasthA purple granadilla. kRSNa kamaLa. daramiyAna tenuM kaThaNa raheThANa, kezita ghara, pu. passion fruit. kRSNa kamaLa; bula19721. pupate. als4 3454 yuit passion fruit. Pu. TephrojaMtumAMthI niSkriya kezita avasthAmAMsia. sArapaMkhA; Tephrosia pharpura parivartana pAmavuM. pupation. kezita Pers. nAmanI khAdya bI vALI, lIlAnirmANa- pupiparous kezita ava- khAtara ane zobhA ane chAyA meLavavA sthA sudhI pahoMcelA baccAne janma Apa. mATe vAvavAmAM AvatI vanaspati. Pu. pupil, AMkhanI kIkI, AMkhanI pUtaLI, Top, uttara bhAratamAM thatA TaniMpane pupping, galuDiyAne jaNavA-janma yuropIya prakAra. Pu. vetch. vicia Apavo. puppy. galuDiyuM, kUtarInuM benghalensis L. nAmanI ghAsacArA banyuM. mATenI vanaspati. Purbi Litchi. (018!2Hi ad almal purslane. At HIO); Portulaca eka prakAra. oleracea L. var. sativa DC. 114-1 pure zuddha; amizra. pu. bred. potAnI nAnI sAkIya vanaspati jenI bhAjI banAvaja jAtanA pituthI pedA thayeluM (prANI), vAmAM Ave che, jemAM prajIvaka "sI" che. . ke-31 For Private and Personal Use Only
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir purulent 482 pyrethrin purulent. parUvALuM, parumaya, 52 pygostyle. pakSInA zarIranA pAchalA banAvatuM. pu, discharge, parune bhAgamAM pRSThavaMzanAM hADakAMnA milanathI srAva. pu, exudate pezImAMthI thatAMtrikeNa, je pUchaDInA mukhya pAne paruvALe thato strAva. pus, paru; Teko Ape che. pAtaLA zveta kezavALI sejAnI pedAza, pylorus. jaTharamAM AveluM raMdha, je dvArA vidhi i. rAgamAM saMkramaNanA pariNAme grahaNImAM kherAka ThalavAya che. (2) nijaThara. thatuM paru. pustula. gUmaDAMvALuM. pu- (3) pRSTavaMzIonA jaTharanuM evuM sthAna stale. paruvALuM gUmaDuM ke pheDale, je jyAMthI jaThara AMtaraDAmAM praveza meLave che. sukAI jAya tyAre popaDI bAjha, nAnI pyo-. paru arthasUcaka pUrvaga. phelaDI hoya to tene khIla kahevAmAM Ave che. pyogenic. paru pedA karanAra. Putranjiva roxburghii Wall. pyometra. liruhi 43 4-430 putrajIva nAmanuM UMcuM jhADa, jenA kATha- jAmI javuM. phaLanI mALA banAvavAmAM Ave che. pyopneumothorax, kumakusAvaraNamAM putreaction... samajIvanA kAraNe vAyu ane parunI hAjarI. proTInanuM thatuM vidhaTana, jenA pariNAme ghana, pyorrhoea. pyorrhea. dAMtamAM ke pravAhI ke vAyumaya gaMdha mAratI pedAza dAMtanA avALAmAM paru thavuM. nIpaje che. (2) Do. putrefactive. pyosalpingitis, pyosalpins, saDo peTAkarana2. putrefy. saDavuM, keha- aMDanalikAmAM paru thavuM, paru thavAthI temAM vAvuM, apakarSa pAma. putrescent. Avate seje. saDe lAvavA ke AvavAnI avasthAmAM. pyosepticaemia. white scour, putrid kehavAyeluM, gaMdha mAratuM dhRNA- pneumoenteritis i. nAmathI oLakhAto janaka. pu. flavour, parunI durgaMdha, nAnAM vAcharaDAne jIvANuthI thato eka jIvaleNa saDA ke kohavATanI durgadha. rega, jemAM vAcharaDuM dhAvavAno InakAra kare, puzzolonic. sagaThana ke saMghanana darzAvatuM haravA-pharavAnI tene koI IrachA na thAya, jamInanuM nAmakaraNa. cIkaNuM, sapheda jhADA thayA kare, tAva Ave, py- pyo- paru artha sUcaka pUrvaga. zarIra dhIme dhIme gaLavA mAMDe ane chevaTe mULa grIka pyon. tenuM maraNa nIpaje. pyaemia. pyemia. 442aal. pyrene. $ual slaai Hir. pycnidium (4.9.) pyacnidia pyrethrin. Chrysanthemum Hoda (ba.va.) keTalIka phUgamAM alagI bIjaNavALA, tinA keTalAka cheDamAMthI meLavavAmAM AvatuM cabu AkAranA phalIkaraNa dharAvatA piDe. jaMtuna dravya. pyrethrum, Damatiye- - mUtrapiMDa arthasUcaka pUrvaga. an brethrum, D. insect flowers paNa pyelitis. quale $14. pyelocry. oond Chrysanthemum cinerariifostitis. qua y 471814 $14. lium (Trev.) Vis,.Pyrethrum pyelonephritis. 2519! qk514; cinerariifolium Trev.). 114 vRkSa athavA matrapiMDa ane nitaMbane seje; vanaspati, jenAM phUlamAMthI pAIrezrama nAmanuM pazuomAM AvA prakArane rega. Corpne- jatudana dravya kADhavAmAM Ave che. A bacterium renale. nAmanA jIvANuthI vanaspati 6,000 thI 8,000 phUTanI uMcAI thAya che, jene kAraNe bhUkha marI jAya che, para Uge che ane tene DDT, bindane mUtramAM lohI paDe, vRka ALuM bane ane ke dheldrin jevAM jaMtudana dravyamAM chevaTe rogagrasta prANInuM maraNa nIpaje. umeravAmAM Ave che. Py. damping1-yemia. pyaemia. Yuasaal. of pArezramane thato eka prakArane rega. For Private and Personal Use Only
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pyretic Py. dust. kAlasA ane zaMkhajIrUnI mUkImAM pAyarathrina bheLavIne khanAvavAmAM AvatA jaMtughna sUko. Py. extract. Chrysanthemmm cineraribolium. nAM phUlene vATIne banAvavAmAM AvatA tenA ka. py. rust. Puccinia chrysanthemai. nAmanA jaMtuthI pAcarethamane thatA gerune rega. py-wilt. Phytophthora palmivora Rhizoctonia solani. nAmanAM jaMtuthI pAcarethramane thA eka rAga. pyretic. tAva lAvanAra, garamI lAvanAra. pyrexia. tA. pyric AgathI jamIna ane vanaspatimAM thatuM (rUpAMtara). Pyricularia oryzae Cab. DAMgarane rAga karanAra jaMtu Py. elusine Cah. rAgIne rogakArI kITa. Pyridoxine. prajIvaka - bI' saMkulanuM eka ghaTaka, je tvacA zAtha marADe che, je prajIvaka khI' ane prajIvaka vAca' tarIke paNa oLakhAca che, pyriform. jAmaphaLAkAra Pyrilla perpusilla Wlk. zeraDImAM paDatuM jaMtu. pyrogeneous. Agneya (khaDaka). (2) anyanA dharSaNathI peDhA thatuM dravya.pyroligneous. lAkaDA para agni ke uSmAthI peTThA thatuM. py. acid, juA aceticaid. Pyrology. AgathI jaMgalane bacAvI levAnuM vijJAna, (ra) agnivijJAna. pyrolysis. uttApa vizleSaNa. pyrophyte. mAganA sAmanA karI zake 483 tevI chAlavALuM vRkSa. pyroplasmosis. raktasUtratA, raktamUtranA rAga. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pyxidium Pyrostegia venusta (Ker- Gawl). Miers [Syn. Bignnia venusta. Ker = Gawl], roTalA mATe ugADavAmAM AvatA velA. Pyrus aucubaria Gaertn. khaTTala; kAzmIrathI kumAMkanI samazIteSNa himAlacamAM thatuM khAdyaphaLanuM jhADa Py. baccata L. jaMgalI sapharajana; kAzmIra ane khAsI TekarIomAM thatuM khAdya phaLanuM nAnuM jhADa.Py. communis L. pIcara; kAzmIra, kuLa, kumAMka ane himAlaya pradezamAM thatuM khAdya phaLanuM jhADa. Py. indica Wall. pUrvahimAlaya ane khAsI TekarIomAM thatuM khAdya phaLanuM jhADa. Py. malus L. saphrajana; himAcala pradeza, kAzmIra, kuLa, kumAM, AsAma ane nIgirimAM thatuM khAdya phaLanuM nAnuM jhADa. Py. hashia Buch.-Ham. mahela; nAmanuM pazcima himAlayamAM thatuM eka jhADa. Py. pyrifolia (Burm f.) Nakai var culta (Mak, Nakai [Syn. P. serotina Rehd. var. culta Rehd.]. nAsapatI, AsAma, dArjiliMga, kAzmIra, kumAMu, nIlagiri, himAcala pradeza ane dilhImAM thatuM khAdya phaLanuM jhADa. Py, vestita Wa1. maulI; khAsI TekarIo ane pUrva himAlayamAM thatuM khAdya phaLanuM eka jhADa. Pythium aphanidermatum. nAmanA maracI, bhIMDAM, rIMgaNI, tamAku, papaiyAmAM paDatA rogakAraka kITa. Py. debaryanum. nAmanA tamAkumAM roga karanAra kIDha. Py* graminicolum. nAmanA ghauM, haLadara i. nA rogakAraka kITa. pyxidium (e.va.), pyidia (a. va.). peTInA DhAMkaNAnI mAphaka khulI zake tevA TApacAvALuM. For Private and Personal Use Only
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Q. 10 uSNatAguNAMka quadrant. catuSka, caturthAMza. Quadra spidiotus perniciosus Comstock. nAmanA sapharajana, pIca, nAsapatI, gUjhaberI, mAlu, karaMTa, kivansa, akharoTa, cerI ane badAmanAM jhADa para humaleA karatA sapATa, gALa bhIMgaDAvALA kITa, jenA DiMbha ane pukhta kITa phaLajhADanA prakAMDa ane DALIone rasa cUse che, phaLa jhulAkhI ane che. quadrate. catuSkakANa khaMDa, catuSkakAka quadratic. dvighAta. quadri flagellate. catuHpama, catu:kazagI, cAra kazAdhArI. catu:pA~ya quadrifoliar spur. zaMku-prava. quadrigemina. catuHpiMDA, quadriplex. caturguNita. quadrivalent. catuHsayeAjaka, cAra sahayogI samAMgI (raMgasUtrAnA samUha). quadruped. cApaNuM - khAsa karIne sastana prANI. quadruplex. catuHprabhAvI. quagmire. kAdava, kIcaDa, TraMka, kaLaNavALI jamIna. - quail. Odontophoridae. kuLanuM zikAra mATenuM pakSI, bhUlathI jene tetara tarIke ALakhavAmAM Ave che. quail grass. Celosia argentea. lAMpaDI nAme oLakhAtuM varSAyu dhAsapAsa. qualitative. guNatmaka. q. analy sis. guNAtmaka vizleSaNa; kAI paNa saMyeAjanamAM keTalA pramANamAM nahi paraMtu kacA kA ghaTakA AvelA che te sUcavatuM pRthakkaraNa, qualily kakSA, guNa, (2) kAI paNa paDhArthanA vyaktigata dhaTakA, upabhestAne mAphaka AvarI ke nahi te samajavA mATe judAM pADatAM lakSaNAne samUha, jemake vastunAM raMga, pAta, paripakvatA, DAdha ke apakSayane abhAva che. Quamoclit coccinea Cooke non Moench, lAla phUla mATe bagIcAmAM vAvavAmAM AvatA velA Q. lobata (Cerv.) House. zezabhA mATe vAvavAmAM AvatI zAkIya vanaspati. Q. pennata (Desr.) Boj. kAmalatA nAmanI ahIM zAzA mATe vAvavAmAM AvatI vela. Q. ulgaris Choisy. kAmalatA nAmanI zAbhAnI vela. quantitative, mAtrAtmaka, jaththAtmaka, pramANAtmaka. 9. analysis. mAtrAtmaka - jaththAtmaka pRthakkaraNa. (ra) kAI paNa saMyeAjanamAM rahelA ghaTakA ane saMye janamAMnA temanA pramANa darzAvatuM pRthakkaraNa, q. character. mAtrAtmaka lakSaNa, pramANalakSI lakSaNa. quantity. jaththA, pramANa, mAtrA. quantum. rAzi; pramANa, quarantine. saMgaavaredha, sagarodha. (1) saMkrAmaka athavA cepI rAganA kAraNe prANInA kAmacalAu pRthagvAsa. (3) pRthagvAsanuM sthAna. (4) hAnikAraka jaMtu, kITa ke vanaspatinA praveza sAmene pratabaMdha. g. stable. saMgAdha vADA quart. kavArTa, gelanane ceAthe bhAga ke be pATanuM mapa. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir quarter. vajananuM eka ekama 1/4 cwt. (2) gAvAnA prANInuM cAramAMnuM eka AMcaLa. quarters. chAtI ane dhagarAnI jema 484 For Private and Personal Use Only
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir quartet 485 guill prANInA zarIrane paga uparane bhAga, ruTa, kena, canna edulis Ker dhaDa. 1, fore ajhadhaDa. q hind Gal. mULa dakSiNa amerikAnI paNa yazca dhaDa. ahIM thatI eka zAkIya vanaspati, jenAM quartet. be sUtra vibhAjanathI banelA mULamAMthI kAMjI-sTArca banAvavAmAM Ave che. cAra bIjANuone samUha. Queensland nut. Macadamia quartz, sphaTika, kAcamaNi, kavArTajha, ternifolia F. muell 14djad SiO3, ati sAmAnya zailane mahattvane aMDAkAra, nAnI caMcuvALuM lIlAza paDatAM ghaTaka silikA athavA silikona DAyokasAIDa, raMganuM kAchIya phaLa, jenI mIMja sapheda ane jenI kaThinatA 7 ane viziSTa gurutva svAdiSTa che, 2.65 che ane te raMgavihIna, apAradarzaka ane bevaDA pirAmiDAkAra sphaTika banAve Quercus dilatata Lindl. #13, che. jamInanA tALa kaNane te mukhya mAruM; pazcima himAlayamAM thatuM jhADa, jenuM ghaTaka che. quartzite. karvATajhAiTa. kASTha nirmANakAma, kRSi ojAra banAvavA mATe upayogI bane, jenAM pAnane ghAsaquaternary era. caturtha yuga, tRtIyaTarziyarI yuga pachIne Adhunika caturtha yuga. cAre bane che. 9. incana Roxb. Queen. traNathI pAMca pAunDa vajana dharA baM; zveta okanuM himAlayamAM thatuM jhADa, jenA kASTanA kelasA ane baLataNanAM vatA vahelA pAkatA anenAsane eka prakAra, jene gara svAdiSTa hoya che. tenuM lAkaDAM bane che. keniMga karI zakAtuM nathI. va. bee quick, jhaDapI. qacting manure. pUrI vikAsa pAmelI saMyuzmana pAmelI zIdhra prabhAvI khAtara. 1. freezeng madhamAkhanI rANI, je cAkara madhamAkha pedAza, phaLa, zAkabhAjI, maraghA-batakAM, mAMsa, karatAM lAMbI ane meTI hoya che ane dugdhAlayanI pedAza i.ne jALavI rAkhavA jenuM mukhya kartavya IMDAM mUkavAnuM che. 1. 20 phe.thI 150} sudhI uSNatAmAna utArI cage. madhapUDAthI TevAI jAya tyAM sudhI che temane ThAravAnI prakriyA. 1, gro ins, sekasa prakAranI AbohavAmAM rANIne surakSita rAkhavA mATenuM pAMjaruM. q. cell. madhamAkhanI rANIne uchera pramANamAM vahelI UgatI (vanaspati). pU. vAmAM Ave te lAMbe mINane, moTA heat. gabharATa ke garamInAM kaI lakSaNe bhAge madhapUDAnA taLiye raheto keSTha. 6. vinAnI gAyanI garamI-madAvasthA, qc. protector. rANI vinAnI vasA lime kaLI cUne; Ca0, kelziyama okasAIDa va. tests, varita kasoTI: hatamAM rANI - kaSTa dAkhala karavA tene salAmata rAkhavAnI yukti, madhamAkhe jamInamAM rahelAM poSaka tatta tathA anya rANI-karNane svIkAra kare tyAM sudhI A rAsAyaNika dravya ke saMgenA pramANanuM yuktine cAlu rahevA devAmAM Ave che. nirdhAraNa karavA keTalAMka rAsAyaNika 1. chamber, rANuMne kejha. q dhoraNasaranA saMpUrNa ke cokasa na hoya excluder. cAkara madhamAkhane javA de tevAM parIkSaNe, je khAtara ane jamIna paNa rANIne rokI zake tevI jasata ke sudhAraNA mATe sUcana karavA mATe upaguMthelA tAranI chidravALI jALI. pU. yogI bane che. installation. rANuM madhamAkhanI sthA- quescence. maMda kriyAzIlatA. quespanA. pU. introduction. rANI cent. maMda kriyAzIla, suSupta. madhamAkha pratiSThAna. queenlessness. quill jhADamathI ukheDI lIdhA bAda sukAI rANI gumAvI beThelA madhapUDe. javAthI naLAkAra banatI taja. (2) pIMchAne Queensland arrowroot, ArA- pele athavA gIbhAga. 1. Real For Private and Personal Use Only
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org quince hers. pakSInI pAMkha ane pUchaDI paranAM pIMchAM. quince. Cydonia oblonga Mill. C. vulgaris Pers.). nAmanuM paMjAba, kAzmIra ane nIlagirimAM thatuM jhADa, jene khAdya phaLa mATe ugADavAmAM Ave che. quincunx system of planting 486 R rab DAMgaranAM khInI kacArImAM kArbanika dravyenA DhagalA banAvI tene khALavA. rabbit sasaluM; harenI sAthe goTALe karatuM Leporidae-zAka kuLanuM, jamInamAM dara banAvI rahetuM, ku taka varganuM, stanadhArI prANI; tene TUMkA ane nAnA paga tathA lAMbA kAna hoya che. te vALa vinAnAM. AMkha khulI na hoya tevAM baccAMne janma Ape che. A prANI pAkane nukasAna paheAMcADe che. r.-adapted vaccine. zItaLA-rinDarapeTa phuganI sAme ApavAmAM AvatI rasInuM viSANu. rabbri. rakhaDI; ukALeluM gaLyuM dUdha ThaMDuM paDatA tenA para bAjhatI jADI malAImAMthI taiyAra karavAmAM AvatI eka meca vAnagI. rabi. ravi pAkanI mAsama; jemAM ghauM, dhAsacArA, sarasava i. jevA kaDheLa sametanA dhAnya pAka vAvavA mATenI ekTobara-nave. mbara vaccenI ziyALu meAsama, jemAM taiyAra thayelA mela mArca-eprilamAM laNavAmAM Ave che. r. crop ravi, ziyALu memamAM vAvavAmAM AvatA pAka. fodders. vi. mesamamAM vAvavAmAM AvatA dhAsacArA mATe pAka. rabies. haDakavA nAmane kUtarAM, bilADAM ziyALa ane anya mAMsAhArI prANIo tathA mANasAnA, jhaDapathI prANadhAtaka nIvaDateA, haDakavA lAgelA prANInA karaDavAthI thatA cepI roga, jenA tIvra heDakavA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rachis jue diagonal system of planting. quinine. sikAnA vRkSanI chAlamAMthI banAvavAmAM AvatuM maleriyA (TADhiyAtAva) nivAraka auSadha kivanAIna. quintal. 100 ki. grA.nuM vajana. Quisqualis indica L. raMgUnavela nAmane bhrupa, jenA kumaLA prarAhu khavAya che. ane maMda haDakavA evA be prakAra thAya che. rAganAM lakSaNAmAM viSAda, uzkerATa, hiMsaka vRtti ane lakavA thAya. haDakavAvALI vyakti ke prANIne pANI pIvAnI ghaNI icchA thAya paNa pANI pIvAca nahiM ane paNI joIne bhaDaka lAge, jene hydrophobia eTale jalabhIti paNa kahe che. race. nati; samAna pUjanA kAraNe keTalAMka samAna kSaNA dharAvatAM vyaktigata prANIo ane vanaspatione samUha, je jAtine peTA-vibhAga ane che. (2) eka ja jAtinA raMgAtpAdakA, jemane temanI saMracanAnA kAraNe judAM pADI zakAya nahi paraMtu temanAM dehadharmIya vartana judAM hoya che. racial. jAtine lagatuM, jAtinuM. raceme. samAna akSa ane agrAbhisArI kramamAM phUlenA gucchAvALA puSpAdbhava; acAkasa vRddhivALA puSpAya akSa, jenAM tAjAM puSpA TAca para hoya che. (2) ekavarSI akSa. (3) aparimita puSpad bhava. racemose. gucchAmAM phUlovALuM, ekavI akSa, arimita. (2) prANI dehamAM sayukta graMthi. r. infloresrachilla, dhAsa dANAmAMne akSa, jenI cence. parimita hUMDI puSpavinyAsa. sAthe kaDaka hoya che. rachis. patrAkSa, picchAkSa, laMbAyamAna akSa, jenI sAthe puSpavinyAsanAM puSpavRta joDAyelA hoya che. (2) parNadaMtanA For Private and Personal Use Only
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir richitis 487. radius vistAra, jenI sAthe saMyukta parNanI parNikA radio- trijyA ane reDiyamanuM saMyuktarUpa. joDAyelI hoya che. (3) karoDarajaja ke radio-activated milk. kuSanuM pRSTavaMza. (4) picchadaMDa. uSNatAmAnamAM vadhAro lAvyA vinAja, tene rachitis. prajIvaka-DI'nI UNapathI prANI- jaMturahita banAvavAnI khAsa prakAranA vIja enAM baccAM ane maraghA-batakone lAgata sAdhana dvArA ke thoDAM kirANe vaDe dUdha para sUkatAnane roga. karavAmAM AvatI prakriyA, jene zItajaMturack. vastuo mukavA mATe ghoDe. r. rahitatA paNa kahevAmAM Ave che. radiocuring, vastu o rAkhavAnA ghoDA para active. kiraNotsargI, vikiraNazIe. sUkavavuM. r, renting. vadhAre paDatuM (2) reDiyama, yureniyama, poloniyama bhADuM-gaNeta levuM, bhADe ke gaNeta ApavuM. i.ne vikiraNa dvArA IlekaTromITara para Radermachera xylocarpa (Ro- asara pADavAne kSama, je apAradarzaka xb.) K. Schum. khArasiMga nAmanuM dravyane bhedI pelI pAra jatAM kiraNanuM vRkSa. utsarjana karavAne tathA vIja-prabhAva pedA radhuni. ajame. karavAne samartha hoya che. . a. half radial. kiraNanuM, -ne lagatuM. (2) trijyAnuM life. reDiye-ekiTava-kiraNatsAra ardha -tenI mAphaka goThaveluM, trijyAnI avasthA- Ayu. ra, sol. sUyama pramANamAM dizA hevI. (3) arIya. 1 bundle. kiraNotsargavALI jamIna. (2) vanaspatinI arIya-trijanya pUla. r. extracter, vRddhimAM kiraNotsarI phaoNspharasa ane anya kendrApisArI baLathI madhapUDAmAMthI pravAhI paSaka dravyanI kAmagIrI jevAM jamInamAM madha kADhavAnuM sAdhana. r lateral sym- sarai solradio-isotope, metery. arIya pAya samamiti. kiraNotsarI samasthAnika. (2) vaijJAnika r.load. arIcava jana-bo.r.sym- kaSi saMzodhana kAryamAM Avazyaka spametry. arIya samamiti. r. dravya-presara tarIke AvAM samasthAnikone wood surface. anuSya athavA vistRta upayoga thAya che. samagratayA athavA aMzataH malayabhAgathI radish. mULa; Raphanus satious chAla tarapha vistareluM kASThataLa. L. nAmanI rAvyA vinA khAI zakAya tevAM radiant. kirANesArI, vikiraNazIla, mULa dharAvatI bhAratabharamAM ugADavAmAM vikIrNa. (2) dIpti kendra, vikiraNazIla AvatI vanaspati, jemAM prajIvaka bI' (5dArtha).r, energy. vikika Uja.ra- ane "sI" hoya che. kAcA mULAnuM kacuMbara diation. kiraNetsAra, vikiraNa. (2) paNa thAya che. mULAne chaDa garamI sahana vikheraNa. r, frost. be prakAranA hima, karI zake che paraMtu ThaMDI tene vadhAre anuje paikInuM eka, jemAM kArabiMdu karatAM paNa kULa Ave che. badhAja prakAranI jamInamAM vadhAre TharI gayeluM jamInanI sAthenuM himanuM tene ugADI zakAya che. tene khUba ja pANI stara rahe che. radiator- vikiraka. (2) uSmA vikiraka kakSa. (3) reDiyeTara. radium. kiraNensArI guNanA kAraNe radical. jamInanI pAsenA mULataMtra- reDiyama nAmadhArI beriyama jevuM Ra mAMthI talapaNuM ane puSpadaMDa tarIke nIkaLato saMjJAvALuM dhAtvIya tatva. phaNage.r.leaf. bhUmijAta parNa, mULa paNuM. radius. ariyAsthi, bhuja ane maNibaMdha radicle. nAnuM mULa, prAthamika mULa, dhUNanuM vaccenuM hADakuM. (2) vartuLanA kendrathI parimA prAraMbhikamULa,Adi mULa, bhraNa mULa, mUlAkura, sudhInI sIdhI rekhA, trijyA; vyAsane mUlaka. (3) cetA ke zirAne mULa saza ardho bhAga. (3) phekasa-kendrathI vartuLanA peTA-vibhAga.r.pocket. bhRNamULa gAha. game te sthAna sudhInI rekhA. (4) saMyukta For Private and Personal Use Only
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 488 rain - puSpazIrSanI bahAranI kinArI. (5) bhAratamAM thatuM khAva phaLanuM ghAsa. chatrakanI arIya zAkhA. . rod, arIya daMDa. rain, varasAda; vAtAvaraNamAMthI saMdhanita rag, keTalAka phaLamAM jaNAtI carma-sadaza banIne TIpAMrUpe thate pANIne avakSepa. r, kalA ke vicA; saMtArA ke khajUramAM AvA belt. sarerAza karatAM vadhAre varasAda prakAranI cama-sadaza tvacA hoya che. - paDato hoya te pradeza.r, fall. cekasa millet, bAjarI, samayamAM thatAM varasAdanuM pramANa, je sAmAragged, barachaTa, labaDatA (prANunA vALa). nya rIte Ica athavA mi.mI ane se. r. cutting. 4282 sdn. r. hips. mI.mAM mApavAmAM Ave che. 4. f. intkoIpaNa prANInuM aniyamita pAchaluM aMga, ensity. IMca ke se.mI.mAM darzAvavAmAM ragi. nAgalI, bAvaTe. p. blast, Avato varasAdane 62. . . interPyricularia eleusine Cav, 11441 ception. sAmAnya rIte iMca ke se. jaMtuthI nAgalIne thato eka prakArane mI.nA mA5 anusAra jamInamAM pANI roga, jemAM tenAM pAna para trAka jevAM jatuM hoya te rIte gaNIne vRkSarAjI ke dhAbAM paDe che, jethI pAna marI jAya che, vanaspatinA avaziSTanA kAraNe varasAdanA kaNasalAne cepa lAge to dANAne vikAsa avakSepane naDate aMtarAya. . . penethato nathI. r, charcoal rot, tration, varasAdanA cokasa pramANamAM Macrophomina phaseoli. nAmanA sapATI parathI jamInanI nIce pahoMcatuM ke jaMtuthI nAgalIne thato eka roga, jemAM pravezatuM varasAdanuM pANI. r, forest. tenAM pAna khare che ane prakAMDa saDavA mAMDe 2,032thI 2,540 mi.mI. karatAM vadhAre 2. r. downy mildew. Schlero- pramANamAM varasAda paDatuM hoya tevuM viSuvavRtta phthora macrospora. 11441 origen vistAranuM vana, varSA-vana. r, gauge. nAgalIne thate eka rega. . helmi- varasAdanuM pramANa mApavAnuM sAdhana. r. nthosporium leaf blight. glass. Hica. r. maker. Helminthosporium leucostylum, khetaranI sapATI para TIpAM dvArA pANI H. nodulosum zu H. tetramera. pahoMcADavA mATe upayogamAM levAmAM AvatuM nAmanAM kamithI nAgalIne thatA roga, jemAM varSo uttejaka. r shadow. varSA pAnanI baMne bAju para dhAbAM dekhAya che, chAyA; pavananI viruddha dizAvALA parvatanA Hi Hilminthosporium nodulo- DhaLAva tarapha paDato varasAda. r, stosum. nA upadravanA kAraNe taLa, mULa i. rm. varasAdanI sAthe thatuM vAvAjhoDuM, r. pa2 3 lAge che ane Helminthosto- tree. vilAyatI zirISa; Samanea rium leucostylum.thI pAna kharavA mAMDe saman (Jaco) Merr. (Pithe r. schlerotial root-rot. Pe. colobium saman Benth; Entellicularia rofsai. nAmanA jaMtuthI nAga- rolobium saman Prain ex lIne thatA rogane eka prakAra, jemAM cheDa King). nAmanuM zabhA mATe athavA vIthi phIka thaI vAmana rahI jAya che. . mATe ugADavAmAM AvatuM, jhaDapathI UgatuM smut. Melanopsichium eleusinis. jhADa, jenAM phaLa cArA tarIke upayogI nAmanA jaMtuthI nAgalIne thate aMgAriyAne bane che.r. worm, aLasiyuM. rains. rAga.. varasAdanI Rtu, comAsuM.rainy. vadhAre ahat. 28, 15-20 phUTa UMDA kUvAmAMthI pramANamAM athavA satata rIte varasAda varapANI kADhavA mATe sAMkaLavALe 28. sati hoya tevI avasthA. r, season. , rAI. varSARtu, comAsu. r, spell, lAMbA raiba. aMjana nAmanuM vAyavya ane dakSiNa samayAMtare thato varasAda.. weather. For Private and Personal Use Only
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir raise 489 raabhindi varasAdanAM jhApaTAMvALo TUMka samaca, vara- rambutan. Nephelium laptasAdanI AbohavA. ceum I. nAmanuM lADI jevuM phaLa, jene raise. (pAka) ugADe athavA le. gara sapheda athavA pILAza paData raisin. sUkI drAkSa, drAkSa prakAranuM sake bI vAvIne A choDa ugADavAmAM Ave che. phaLa, sUko mevo. (2) tAjA phaLane khAvuM ane thoDA pramANamAM tene nIlagirimAM sAruM hovA chatAM tene sukA mevA khAvuM ugADavAmAM Ave che, jhATha dITha tene 20 vadhAre sAruM che. 1. variety. sakA pAuMDa jeTalo utAra maLe che. mevA tarIke banAvI zakAtI maskata athavA ramdana. Amaranthus caubI vinAnI Tomasana prakAranI drAkSa. 1. datus L. nAmanI bhAjI. wine. sukAyelI drAkSa umerIne tenA ramgoal. tADa. AthavaNathI banAveluM pINuM. ramie. Boehmeria nivea Gaud. Reli. rAMdhavA mATe upayogamAM laI nAmane cinAI tRNa tarIke oLakhAtuM, dIrdhAyu bhupa, jenA resAne kAMtI vaNavAmAM zakAya tevAM keLAM. Rajigara. rAjagare. Ave che, je sapheda, majabUta ane rezama rake. sUkuM ghAsa bheguM karavA mATenuM dAMtA jevA caLakatA hoya che. jemAM kothaLA, doraDAM ane gesa meTala banAvavAmAM Ave che. vALuM paMjeTI nAmanuM sAdhana; nAnuM paMjeTI hAthathI calAvI zakAya che, jyAre moTAne ramkel. lAla keLAM. calAvavA yAMtrika baLanI jarUra paDe che. ramkurthi, sAyAbIna. Ramontchi. tAlisapatrI; Flacourram, khasI karyA vinA elAda mATe tia indica (Burm f.) Merr. ucheravAmAM AvatuM pukhta gheTo. rlamb. (F. ramontchi L.,' Herit). 4140 eka varSanI vayanuM gheTAnuM baccuM. AsAma, mahArASTra, ane 5. baMgALamAM rama. taMtuvALe cheDa. ugADavAmAM AvatuM khAdya phaLanuM jhADa. ramal. zAkhita: zAkhAne lagatuM. rami- Rampatri. halakA prakAranuM jAyaphaLa. fication. vRkSane zAkhAvinyAsa. Ramphal. rAmaphaLa. (2) jhADanA zAkhAvinyAsanI sAthe sara- Rampur-Bhushiar sheepkhAvI zakAya te jaTila saMracanAne himAcala pradezamAM thatA gheTAne eka prakAra, peTA-bhAga. ramose. ghaNI zAkhAvALuM. jenuM Una badAmI raMganuM hoya che. ramily. zAkhA vaDe vistRta thavuM; ramsar. bhAratabharamAM ugADavAmAM AvatuM zAkhA, peTAbhAga ke prarohamAM phelAI javuM. dIdhoyu ghAsa. Rambegun. 213402014; Solinum ramtal. 21794 112421 Ach[441011 _ferox L. nAmanI nAnI, kAMTAvALI, pAka. AsAma ane da. bhAratamAM thatI zAkIya Ramlaria areola AFK. nAmanuM vanaspati. kapAsamAM eka prakArane rAga karanAra jaMtu. Rambel. kaDavA paMDALA, jaMgalI paMDALA; Ramulispora sorghi. nAmanuM sudAna Trichosanthes cucumerina L. tRNamAnuM rogakArI jatuM. nAmanI bhAratabharamAM thatI sAkIya vanaspati, ranbhindi. raNazIMDI nAmane, jenAM phaLa - paMDALAnuM zAka banAvavAmAM Hibiscus surattensis L. nAmanI Ave che. khAdyapAnanI 5. baMgALamAM thatI zAkIya Ramboilet. speniza merinAmAMthI vanaspati, jenA resAnuM barachaTa kApaDa phrAnsamAM sArA Una ane mAMsa mATe ane deraDAM banAvavAmAM Ave che. (2) ucheravAmAM AvatA gheTAne eka prakAra. Hibiscus ficulneus , (Abel For Private and Personal Use Only
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Ranchi... 490 rare... moschus faculneus Night (c) zakkariyAM. (2) jaMgalanI jamInanA eka Arn.). nAmanI, razmIMDI nAme oLakhAtI ghaTakane vana adhikArI, ranja2. zAkIya vanaspati, jenA sapheda, caLakatA rasA Rangoon creeper, raMgUnI vela. heya che, jenA cIkaNa strAvane upayoga Ranpur lime. khATA svAdavALAM, geLa banAvavA mATe zeraDInA rasane sApha saMkara kAgadI lIMbunI bhAre phAla ApatI karavA mATe thAya che. (3) Abelmosc- ane himane sahana karatI dakhkhaNamAM thatI hus manihot (L.) Medic(Hibis. eu ord. cus manihot L.). nAmane raNabhIMDIne Ranikhat. viSANuthI badhI jAtanAM eka prakAra, jenA resAnuM bAradAnanuM kApaDa ane badhI ja vaya dharAvatAM maraghA-batakAMne banAvavAmAM Ave che ane je 5. baMgALa, lAgu paDato cepI, prANaghAtaka rega; keTalAka pazcimaghATa, karNATaka ane keraLamAM thAya che. kissAmAM roga parakhAya te agAuja baccAM Ranchi papaya da. bhAratanuM leAka. marI jAya che, ane bacI javA pAme te priya papayuM, jemAM phaLajhADanI cheka nIce tene atisAra, paga ane pAMkhane lakavo taraphanA bhAga para thAya che ane tene AkAra i. thAya che. A rogamAM 80 - 90 TakA laMbagoLa hoya che. maraNanuM pramANu gaNAya che. rancid. kheru, khArIvAsavALuM. rank. ati vipula, joradAra ane kharaRandia dumetorum hamk. bacaDI (zAkIya vRddhi). (2) darajaje. [Syn. Gardenia dumatorium Ro- Ranvmogara. raNa mega, baTo gare. xb.]. menaphaLa, mIMDhaLa nAmanuM gujarAta, Rantulsi. raNatulasI. mahArASTra, uttarapradeza ane tAmilanADumAM Raolella indica First nAmane thatuM nAnuM jhADa, jenAM phaLa-mIMDheLa khAdya sepArIne rAga ka2tAM kITaka che, ane jene gara maraDAmAM davA tarIke rape. sarasava ApavAmAM Ave che. R. ghaliginosa De raphae, sevanI, saMdhi rekhA, aMDaka daMDa. (Syn.Gardenia uliginosa Retz; Raphanus sativus L. forgia, Posoqueria aligonosa Roxb.]. paMjAba, mahArASTramAM thatI zAkIya vanapiMDAluM, gAMgaDa; nAmanuM bhAratabharamAM thatuM spati, jenAM mULa eTale mULA, kumaLAM pAnanuM khAdyaphaLanuM jhADa. 2113 214 3. R. sativus L. var. random, u gs, r. sampling. caudatus L. 810137. namanAnI pasaMdagI, jemAM vyaktigata prakAra raphide. suciphaTa. ke prAyogika ghaTakane pasaMda karavAnI sarakhI Raphimatopus ablutella zell. taka rahe che. randomization. zeraDInA sAMThAne vedhanAra kITa. 415284%201. randomized block. rapid dye reduction test. pAkanA vividha prakAranA nAnA nAnA dUdhanA namUnAmAM rahelA jIvANunI saMkhyA samUhomAM peTAvibhAga pADI, te pratyekanA ane temanI kAmagIrI jANavA mATe karavAmAM ghaTakane yAdacchika mAvajata ApIne pAkanI AvatI kATI, jene AdhAre tene mATe kaTI karavAnI eka yukti. upayogamAM levAmAM AvatA sUcaka sAdhana range. maryAdA, parisara, kSetra.(2) keTalAka para che; jenAM Methylene Blue Redu choDa ke prANIvALe kudaratI bhaugolika ction Test. Ten Minutes ResavistAra, (3) jaMgalanI bhUmi sameta Dhora zurin Test ane Tetrazolium mATe cAra pedA karatI vakhaDAyelI jamIna. Testne samAveza thAya che. Ranger. lAMbu kada, rAkheDI raMganI chAla, rare elements. virala, alpa pramApILAza paDatA garavALAM amerikana prakAranAM NamAM paNa vRddhi - vikAsa mATe ati For Private and Personal Use Only
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rash 491 rat-tail... Avazyaka tattavo, jemAM AyoDIna, kabATa, barbiflorus Benth; PlectranttAvyuM. jasata, veneDiyama, ane megenIjhane hus tuberosas Blume). nAmanI samAveza thAya che. mukhyatve da. bhArata ane mahArASTramAM thatI rash. thoDA samaya mATe cAmaDI para zAkIya vanaspati, jenA kaMdanuM zAka thAya che. AvatA seje. ratan cane, dar. rashari. narsani ugodj 313. ratanjot. Barona. Arnebia rasorial. Huic 24153 gr zna hispidissima (Lehm.)DC. 11H01 khetarane khorAka zodhanAra (prANI). vanaspati, jenAM maLamAMthI maLatA lAla rasp, prANunI kharI ke bhaDAne chAlavA raMga mAthAnA telamAM vAparavAmAM Ave che. mATe upayogamAM levAmAM AvatuM kAnasa rate da2. r. of change. pheraphArajevuM sAdhana. parivartanane dara. r. of growth. aspberry. RabusnI vividha jAtinuM vRddhi da2; vRkSe saMpAdana karelA kASTane rAtA, kALA ane pILA garavALuM badarI phaLa, thaDathI arIya rIte ane kApelA vRkSanA jemAM himAlayana rAspaberI, yuropiyana thaDathI mApavAmAM AvatA ka2, A dara bleka berI, silona rAspaberI, blekacerI, IMcamAM vRkSa valaNenI gaNatarI karIne meriziyasa rAspaberI jevA vividha prakA- ApavAmAM Ave che. (2) prANuM je dare rene samAveza thAya che. UMcAI ane vajana meLave te da2. r. of Rasthali. rasthalI nAmanI dakSiNa planting. bI 62. cekasa vistAranA bhAratane keLAne eka prakA2, 5. baMgALanAM ghaTakamAM vAvaNI karavA mATe Avazyaka lokapriya khAdya keLAM, je bhAre varasAdanA banatAM bIne jaze. r, structure, pradezamAM thAya che. A keLAMnuM phaLa madhyama daranuM mALakhuM, dara paddhati. kadanuM, jADuM, sakhata pAtaLI chAlanuM, paNa Rath. alavara, ane tenI AsapAsamAM pAke tyAre hAthIdAMta je caLakato sapheda thatI, hariyANA, nAgarI. ane mevAtInI raMga dhAraNa kare, svAdiSTa ane sapharajananI saMkara evAdanA madhyama kadanAM, zaktizALI, suvAsa dharAvatuM hoya che. A keLAnI bhAre haLa kheMcavAnI tAkAtavALAM hariyANa lumamAM lagabhaga 130 keLAM thAya che ane prakAra karatAM nAnAM prANuM. manuM vajana lagabhaga 20 ki.grA. thAya che. rathalu, ratALu rat. uda2, mUSaka; Rattus jAti ane ratio. guNettara, anupAta. Maridae kuLanuM lAMbI pUchaDIvALuM, kRtaka ration. rezana, rAzana. (2) prANI mATenuM prANI, je pAkane bhAre hAni pahoMcADe che. muka22 pramANamApa. r, balanced r bait. uMdarane lalacAvI mAravAnuM samatala rAzana. r, maintenance jherI dravya. 1. fumigation pump. nirvAhapUratuM rAzana. r productive dhvaja prakArane paMpa, jemAM havAdAba vadhaka-utpAdaka rAzAna. sAdhana, jaMtudana bhakI rAkhavAnI peTI jevuM rato baval. rAte bAvaLa. sAdhana ane bhUkIne chAMTavAmAM saraLatA ratoon. prakAMDanA taLamAMthI ke vanaspathAya tevI Tayuba hoya che. A paMpa vaDe tinA mULamAMthI ugADavA mATe kApele uMdaranA daramAM jherI bhUkI havAba yuktithI prAMkura, je kApI lIdhA pachI bIjI ke trIjI nAkhavAmAM Ave che. 1. killer, uMdarane ropaNI mATe paNa upayogI bane che. mAranAra, uMdarane nAza karanAra.r, trap. jaat-tail radish. megarI; Raphanus uMdarane pakaDavAnuM pAMjaruM, uMdariyuM, keLavAI. sations, L var. caadatus . ratala. Colems rotundifolius vArSika ke dvivArSika zAkIya vanaspati. (2) (Poir) A. Cheval. [Syn. C. saMgarI nAmanI mevArI mULI, jenA phaLanI For Private and Personal Use Only
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Rattus... 492 rear zAkabhAjI thAya ane jene murabbo bane. karyA vinAne avamala. r, wool. telI Rattus rattu. sarvAhArI gharamAne uMdara. padArtha ke grIjha kADhI lIdhA pahelAnuM na. R. norveg cas. nevene uMda2. ray. ghaTTa puSpa vinyAsamAMthI nIkaLatAM Rauvolfia serpentina (L.) Benth. nAnAM phUlomAMnuM eka phUla. (2) edhA dvArA ex Kurz (Syn. Ophioxylon ribana AkAranI pezInI thatI ane arIya serpentinum L.]. sarpagaMdhA, AsAma, rIte. vistaratI paTTI. (3) kiraNa. . daherAdUna, bihAra, pazcimaghATa ane 5. florets. saMyukta pukhanuM bahAranuM sArI baMgALamAM thato cheDa, jenAM mULa auSadhIya rIte vikasita banatuM puSpaka. (2) kiraNa guNa dharAvatAM hoI te, lohInA UMcA puSpaka, r, fungus, kiraNakavaka; dabANa, mAnasika garabaDa I.mAM kAmamAM Actinoyces boni. kudaratamAM vizALa Ave che. rIte patharAyele sUkSma sajIva, je prANInA Ravenala madagascariensis J. F. aMgamAM pravezatA hADakAM ke pezImAM Gmel. mULa mAlAgAsIne zebhAne choDa. seje lAve che. 1. f. disease. Ravenna grass. UcuM UgatuM eka kiraNavaka ru. prakA2nuM ghAsa. reabsorption. punaHavazeSaNa ravine. ketara; jhaDapathI devatA pravAhanA reaction. pratikriyA, atikriyA.reaghasArAnA kAraNe lagabhaga samAMtara paDelA ctor, roganI kaTI daramiyAna bAhya kAtara; A pravAha moTI nadI ke tenI dravya pratye prANunI thatI pratikriyA. (2) sahAyaka nadImAM paDe. (2) gujarAta, madhya- kSaya regavALuM prANI, je Tyubarakyulina pradeza, rAjasthAnamAM AvAM ketaro jovAmAM pratye pratikriyA kare che. Ave che; AvAM ketaro heThaLa 60thI 70 reagent. anya drazyamAM rAsAyaNika lAkha ekara jamIna rekAyelI rahe che. pratikriyA nIpajAvanAra dravya; abhikAraka raw kAcuM, apakava. r bone meal. (dravya), pratikA2ka (dravya). 4 TakA maMdakArI nAITrojana ane 20thI readjustment. punaH samAjana. 25 TakA adrAvya phaoNspharika esiDa dharA- ready reckoner. tatkAla gaNuka, vato hADakAMne bhUke, je khAtara tarIke real, vAstavika, sAcuM, yathAtatha. r, upayogI bane che. r, cane sugar. density. kaNanI ghanatA-ghanatva, vAstakhAMDasarI; kAcI, pILAza paDatI ke badAmI vika ghanatva. r, specific gravity. raMganI zuddha karyA vinAnI khAMDa. 1. vAstavika viziSTagurutva. cotton. zuddha karyA vinAnuM rU. 1. reap. kApaNI karavI, laNaNI karavI. hide. $H1001549341 Canle 211745. reaper, 31400 $2012. reaping. r, humus. apakava khAdamATI-hyumasa. kApaNuM. r, material. taiyAra mAla banAvavA rear, pAchaluM, pAchaLa AveluM. (2) pALavuM, mATe upayogamAM levAmAM AvatA kA ucheravuM. r, quarter. koI paNa mAla. r milk. dudhALAM DhoramAMthI prANune pAchale cotho bhAga. (2) govazI lIdheluM tAjuM paNa prakriyA karyA vinAnuM dUdha. prANunAM AcaLane pAchale cotho bhAga, r, rice. chaDacA pUrve koI paNa prakAranI pAchaluM eka AMcaLa. t, udder. gAyanAM prakriyA karyA vinAnI DAMgara - cokhA. ka. AMcaLane pAchale bhAga. rearer. rock phosphate. prakriyA karyA mAtAnuM dhAvaNa choDAvyA pachI baccAne vinAne jhINe daLelo phosphaTa - reka, je ucheravA mATenuM prakAza ke garamInA khAtara tarIke upayogI bane che. r, silk. bIjA koI sAdhana vinAne viziSTa kelka. kAcuM rezama, r. sludge. kAze - prakriyA rearing. pAlana, uchera. r, coop. For Private and Personal Use Only
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir reba 193 rectangular maraghAnAM baccAne 8-10 aThavADiyAM sudhI reclamation. (jamInanI) navasAyatA, moTAM thAya te mATe temane rAkhavA mATenI, (jamIna) uddharaNa. jamInathI saheja UMcI jALIvALI jagyA. recombination, puna: sAjana. r. pond. nAnI mAchalIo meTI thAya (2) sara purogAmI dvArA vyakta thatA tyAM sudhI temane rAkhavA mATenuM kAyamI saMjana karatAM, lakSaNenI daSTie dekhAtuM ke masamavAra jalAgAra. navuM sajana, puna: saMyoga. reba. 12 IMca sudhI lAMbI thatI, zaM, reconnaissance soilsurvey. AkAranA mAthAvALI, baMne bAjue kALAM thoDA thoDA samayAMtare karavAmAM AvatAM TapakAMvALI, pahekaTena khAtI kApe mAchalI avalokananA AdhAre jamInanuM tathA saraCirrhina raba, aringan, elemoose, hadenuM karavAmAM AvatuM sarvekSaNa. podha, khorkebata, 6. aai Carable recostituted milk. Yabila eh. nAme che. (2) dUdhanI carabI ane carabIvihIna receiving platform. dUdha levAnA ke carabIvALA dUdhanA pAuDaranA mizraNathI sthAna ke DerI paranuM dUdha svIkAravAnuM maMca. banAvavAmAM AvatuM dUdha. (3) dUdhanI bhUkI recent. tAjetaranuM, hamaNAM ja nIpajeluM. ane sAdhAraNa dUdhamAM hoya teTalA ane r. and sub-recent rocks. tevA ghaTako thAya tyAM sudhI pANuM umerIne bhAratamAM raula nirmANa, jethI jamInanuM banAveluM dUdha. saMcalana zakya banyuM che; AmAM janA inDo- reconstitution of cream. gejeTika, navA inDe geje Taka jalakRta, pAcasIkArakonI madadathI dUdhamAM mAkhaNanuM leTerAiTa ane maru nikSepita zalene samA- puna: pAcasIkaraNa karIne banAvavAmAM veza thAya che. r soil. tAjetaramAM ja AvatuM mAkhaNa. nikSepita thayelI jamIna. record of rights. adhikAra patra, receptacle. puSpAsana, puSpadhara, puSpA- pahaNupatraka. dhAra; vaja, puSpamaNi, puMkesara ane strI- recovery.puna: prApti. (2) svAthyanI kasacakro dhAraNa karanAra puSpavRtanI Taca punaH prApti. r *period, puna: parane bhAga; vanaspatine puSpAdhAra banatA prAptine samaya. (2) svAsthayanI punaH kalele bhAga. (2) puSpavinyAsanuM prakAMDa. prAptine samaya. (3) grAhI sAdhana. receptive. AdA- recrement. raktamAMthI pravAhI 6 naya, grahaNazIla. 1. region, AdAna karI puna: temAM bheLavavAmAM Ave te. pradeza. 1. spot, AdAna sthAna. p. jema ke lALa, pittarasa che. surface. AdAna tala. receptivi- recrudesce. Bga, traNa i.nuM punaH . grahaNazIlatA. phATI nIkaLavuM. recession. aprabhAvI avasthA. (2) rectal malAzacanuM, -ne aMgenuM. . saMkara jAtamAM sA: purogAmI pitR paikI gland, mahAzaya graMthi. rectum. ekanAM lakSaNa bIjAnAM prabhAvI lakSaNonA malAlaca, RjavaMtra; meTA AMtaraDAne kAraNe pracchanna rahe te. recessive. gudAmAM pUro thato pAchale che. - niprabhAvI (lakSaNa). everson. harasa. rechurned. punamethita. rectangular 21224. r. checks. reciprocal. pArasparika, a nya. siMcAI mATe cerasa banAvavAmAM AvelA 1. cross. pArasparika saMkara. 4. dvArA athavA staMbha. (2) pAsenI sapATIne hybrid. pArasparika saMkara. r, tran- anukULa Ave tema pANI saMgrahI zakAya slocation. pArasparika sthAnAMtara. te mATe khetaramAM karavAmAM AvatA corasa For Private and Personal Use Only
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rectifier 494 red kyArA. p. weir. corasa ADabaMdha. cedar, zal c9812. Shingle tree, rectifier. sarakhuM karanAra, Acrocarpus fraxinifolius Wight rectilinear- saraLa rekhAvALuM, rekhAMkita. & Arn. nAmanuM AsAma, pa. baMgALa, rectrix. pakSInA pucchanuM pIchuM. pazcimaghATa, karNATaka I.mAM thatuM vRkSa, recumbent. ADuM paDeluM (2) nI jenA kANamAMthI plAyavUDa, pATiyAM, pharnicara upara raheluM. che. banAvavAmAM Ave che. r, cherry recuperate, thAka, roga, mAMdagI, khATa cerI. r, clover. Trifolium grateI.mAMthI UgaravuM, puna: pUrva avasthA ke mse L. hiMdImAM tripatra nAmanuM ghAsa, pUrva sthitine prApta karavI.recupera- jenAM phUlamAMthI lAla raMga banAvavAmAM Ave tive crop. phaLadrupatA jALavato pAka che. r, corpuscle, lAla raktakoSa; recur. pharI banatuM, punarAvRtta thatuM. re- ya red blood cell. r. cotton current. punarAvartaka, vAraMvAra banatuM, bug. sulani Dysdercus koenigi rAvataMka. r. ophthalmia, punarA- Fabr, nAmane kapAsanAM pAna, phUla, vartaka netrazotha. r. parent. AgalA jIDavA, kapAsiyAne rasa cUsato kITa, janakanI sAthe punaH athavA vAraMvAra kara- jenA kAraNe choDanI vRddhi kuMThita bane che vAmAM AvatI saMkara prakriyA. . section. ane rUne hAni pahoMce che. (2) kapAsa makAI saMvardhanamAM ajamAyaza khAtara karavA uparAMta paNa te bhIMDI, zaNa i.ne paNa ekala saMkaranuM punarAvartana. nukasAna pahoMcADe che. 1. currant. recurved. purnavahita. Ribes rutrum , nAmane himAlayamAM red. lAla, rAtuM.r algae lAla lIla, thatA khAla phaLane supa. R. Danish. 2114 21919. r. and white cabba- khUba dUdha ApanAra, rAtA raMganI tAjege, lAla ane sapheda kobI. r, ant. taramAM ja saMvardhita karelI dudhALA DhoranI ahli Oecophylla amaragdina 2414116.248 4912. R. Delicious. FabrTa nAmanI pAtaLI siMdUriyA athavA madhyamathI meTA kadanuM, zaku AkAranuM, sapheda lAla AMbAnI kIDI, je tAjA pAnane gara, svAda ane suvAsita, sArI vAtanuM hAni pahoMcADI mALAnI mAphaka sAMdhI de himAcala pradeza, kAzamIra ane paMjAbamAM che; uparAMta lIMbu, cIku, jAmaphaLa, lAchI thatuM sapharajana.r, dysentry. maraDAne ane kAja para paNa upadrava kare che. R. eka prakAra jene Coccidiosis kahevAmAM Astrachan. bhAratamAM ugADavAmAM Ave che. r earth, UMDI, AvatA raziyana sapharajanane eka prakAra, alpesilikA dharAvatI lAla mATI. R. jenuM phaLa madhyama kadanuM, goLa, pAtaLI, -faced Minorca madhya nAjuka pILAza paDatAM raMganI chAla, saphe pradezanI maraghAMnI eka olAda. . gara, dharAve che, ane je suvAsita che. R. fescue. samazItoSNa himAlaya ane Banana. lAla keLAM. r blood. khAsI TekarIomAM jovAmAM vAvatu Festica cell. lAla rakta koSa, lAla raktakaNa, rubra L. nAmanuM cAra mATenuM ghAsa. 1. jene aMgrejImAM red corpuscle ke gourd. koLa. r, gram. tuvera. erythrocyte bis 3. 2462824 hi mai r. g. plume moth. Exeiastis te goLa cakatI jevo dekhAya che ne temAM atomosa W. nAmanI tuveranA dANAne raktaraMjaka dravya hoya che. R. Cab- kelI khAtI hatI IyaLa. . gum. bagc. 414201142 Bunal24 31512. Murray red gum; Eucalyptus rosR. Cap. maraghAMnI igliza olAda, trata Schlecht. nAmanuM samamiti jene meTI, lAla kalagI heca che. . dharAvatuM, goLa thaDavALuM, ImAratI kAma For Private and Personal Use Only
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir red 495 red mATe majabUta, TakAu kAzavANuM, jhaDapathI paTAlAdi kuLanI vanaspatine bhAre hAni lagata ane bhejavALI jamInamAM thatuM jhADa. pahoMcADe che. . rust, vanaspatine thatA ucharagRhamAM taiyAra karelA ropane puna: lAla gera nAmane rAga. red sandalvAvIne ugADavAmAM AvatuM jhADa. r. wood. 214 21841, Pterocarpus airy caterpillar, juvAra, makAI, santalinas L. nAmanuM da. bhAratamAM bAjarI, maga, tala, magaphaLI, kapAsa, guvAra, thatuM jhADa, caMdana ke sukhaDanA jhADanuM kANa zaNa i.ne lAgu paDatI pAna khAnArI ane je ImAratI kAmamAM tathA kApaDa, lAkaDa, A saunA pAkane bhAre hAni pahoMcADatI ane cAmaDAM raMgavA mATe upayogI bane che. Amsacta moorei. But., A. albi moto 4 142517214 3. r. sandstriga Moore. nAmanI IcaLa ke erwood. all r. sandal wood, r. lAla kAtara. r, heart. zakadrama ane silk cotton,zImALe, rAto zImaLo; anya vRkSamAM phUganA kAraNe vRkSanA kendra - Bombax ceiba L. [Syn, B. imalasin di dal za 1. r. hot cats haricum DC..Salmalia malabarica , ekeliphA...leaf of cotton. (DC.) Schott & Engl.1. nAmanuM kapAsanuM lAla parNa. R. Mauritius, vRkSa, jenAM kAM rajAI, ozIkAM bharavAnA anenAsane merisiyasa nAmane eka kAmamAM Ave che; kASTha dIvAsaLa banAvakAra, milk. lAla ladha. rite, vAnAM kAmamAM Ave che, jene UgavA lAla Itaka: Tetranschu bioculaetus mATe vizALa jagyA joIe. A vRkSa wood Mson nAmane rANa ane pramANamAM bhejavALI jagyAmAM thAya che. R. cAnAM pAnano rasa cUsata kITa. (2) Sindhi. pAkistAnanI lAla sidhI Chicken mite, roost mite, Dermany. 14174114s. r. soils. El vue! 242 sus gallinde. nAmadhArI maraghA-batakAne kAMThALa kAMpanI jamInane bAda karatAM, lAgu paDatAM TAMkaNInA mAthA jeTalAM jaMtu, samasta tAmilanADu, karNATaka, agni jenA upadravanA pariNAme chevaTe prANInuM mahArASTa, pUrva Adhrapradeza, madhya pradezanA maraNa nIpaje che, je foul spirochae- pUrva vistAra, orisA, choTA nAgapura, tosis. nAmanA rAga mATe javAbadAra bane sameta . bhAratane AvarI letI jamIne. che. R. mulberry. Virginia uttara bhAratamAM bihAranA moTA bhAganA mulberry, Merus rubra . nAmanuM sAMthAla paragaNA, pa. baMgALane bIrabhUma UMcuM, kAcA, lAla ane pAkA kALA zera- jillA, uttara pradezanA mirajApura, jhAMsI vArNa zeturanuM jhADa. R. Natal, lAla ane hamIrapura jillA ane madhya bhAratanA magaphaLIne lal doma, Small japa- budelakhaMDa ejansImAM AvI jamIne nese, nAmane 41 TakA tailI dravya dharAvate AvelI che, je jalakuta nirmANa pAmelI eka prakAra 1 oat. uttarapradeza, paMjAba, varasAdanA dhovANathI bane che. tenI pari. bihAra, pa. baMgALa, orisA ane tAmila- dikAmAM cUnAnA kaMkara, ane mukta nADunA DuMgarALa pradezamAM thatI ghAsacArAnI kArboneTa nathI, jyAre 0.05 TakA karatAM zAkIya vanaspati. r, oil palm. paNa vadhAre na hoya tevuM maMdadrAvya lavaNa yal African oil palm. r. pepper hoya che. A lAla raMganI retALa mATInI lAla maracAM. r, pumpkin beelc banelI hoya che ane uMDANa ane phaLaAulacophora foveicollis Lucas. ka5tAnI daSTie te vibhinna hoya che. A. intermedia Jac. nAmanuM lAlAza temAM nAITrojana, pheMpheTika eNsiDa, khAdapaDatuM, pAnakhAtuM, dara banAvatuM, mULane mATI ane cUnAnI UNapa varatAya che; paNa kerI khAtuM DhAlapakSa kITa, je jyAre mATIvALA bhAgamAM ke elIna For Private and Personal Use Only
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir redia 496 regular prakAranAM khanija dravyo sArA pramANamAM refractory wood, prakriyA daramihoya che.R.Sussex, saseksa olAdanA, cAna phATavAnI zakyatA dharAvatuM kASTha. sapheda dhArI dharAvatAM pIchAMvALAM maraghAM, refrigerant. prazItakara, refrigenara ane mAdA baMnene aMtaHvacAne 2ga ration, AsapAsanA vAtAvaraNa karatAM Parean gi40. r. tinged aonla. eAchuM uSNatAmAna nabhAvavA mATe, baMdha 2144410ni. R. Water. Babesia sthAnamAM koI paNa vastunuM uSNatAmAna bigemind, nAmanI jathI DhArane lAgata eAchuM karavAnI prakriyA; mA barapha, ghana cepI roga. jemAM tAva, raktakSINatA, kamaLe, kArbanaDAyokasAIDa ke rephrijareTarathI zakya atisAra jevAM lakSaNe thAya che. bane che; prazItalana. redia phalaka nAmanA kITanA vikAsamAM regeneration. kudaratI athavA kRtrima AvatI DilIya avasthA. rIte vanya pedAzonuM punanirmANa karavuM ke reducs, jada jada mApanA pAIpone AvI pedAza meLavavI. (2) navinIkaraNa. cheDatI kapaliMga, moTA bhAge chaMTakAva karavA region pradeza. mATe mAvA pAIpane upayogamAM levAmAM registered society. noMdhAyelI (sahakArI maMDaLI. reductase. mithilIna dhUne viraMjita regma. sthitisthApaka bheja darzaka kriyAkaratuM usevaka. taMtrathI khule tevuM vezamapheTI phaLa. reduction, avakaraNa, ardhasUtrIkaraNa. regolith. AvaraNa paththara; pRvInA (2) apacayana. 1. division. adha- paDa para ghasA pAmelA zailanuM aghanIbhUta karaNa, ardhasUtrIkaraNI; apacayana. AvaraNa; ghana zaila paranI DhIlI mATI. reed, narakula, baru; lAMbA, kharabacaDA, regolity. e regolith. saMyukta prakAMDa dharAvatI vanaspatine eka regorge. pharI upara lAvavuM, vamana karavuM, prakA2 r, caneSaccharum barberi kADhavuM. (2) khADAmAMthI punaH pAchuM vaheluM. leswat, nAmanI barU jevI majabUta, (3) punaH gaLavuM. alpa varasAda ane himane sAmane karI regosol. cokasa prakAranA saMstara vinAnI zakatI, uttara bhAratamAM thatI zeraDIne aMta:stha khanija nikSepamAMthI banelI jamIna. prakAra. regrassing. kaI vAtAvaraNIya kArareel. vIMTavuM. (2) dara vITavAnuM rIla, NethI nAza pAmelI tRNabhUmimAM punarvANa fall. reeling machine. E RE ugADavuM. vIMTavAnuM yaMtra, regression. samAyaNa pratikramaNa, refined foods, meda, yaMtramAM chaDelA vyutkramaNa, pratigamana. (2) agni, carANa, cokhA jevAM khAdya dhAnya, jene taiyA2 kApavA jevI kriyAothI vanaspatine thayelA karatAM temAMthI khanija, prajIvako ane nAza tathA tyArabAda jamIna khullI raheathavA anya dravyo dUra karAyelAM hoya che. vAthI poSaka dravyonA vinAza I thI jamInane r jaggery. kArakhAnAmAM goLane zuddha thato hAsa, AthI kevaLa saraLa prakAranI karI banAvavAmAM AvatI dANAdAra khAMDa. vanaspati ja te para UgI nIkaLe che. 1. reflection, reflexion. pratibiMba. co-efficient. pratigamana guNAMka. reflex action. cetA uttajanAthI thatI regrowth, carANabAda ke vanaspati anaicchika prativartI kriyA, prativI. tenI suSuptAvasthAthI pasAra thaI gaI hoya reforestation. agAunA vanavistA- tyAra pachI punadhi (pAmatI vanaspati). ranuM punaH karavAmAM AvatuM vanIkaraNa. regular, niyamita. r, calyx. nicarefractive index, vakrIbhavanAMka. mita vaja. r, flower. samamita puSa. For Private and Personal Use Only
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir regur 497 rent 1. market. zoSaNathI kheDUtanuM rakSaNa kiMmata. 1. value. sApekSa mUlya. kare tathA tene vAjabI ane spardhAtmaka relax. DhIluM banavuM. (2) virAma kare. bhAva meLavI Ape tevuM bajAra samitinuM reliable. bharosApAtra. niyamana meLavatuM bajA2. r marke- relic. avazeSa. ting.niyaMtrita kharIda-vecANa. regala- relief. jamInatakanI UMcAInI vibhinnatA. tion cut. samayAMtare ke agAuthI (2) jamInatalanAM bhautika ane bhaumitika kApavA dhArelAM vRkSonuM niyamana. regu- lakSaNe. (3) rAhata. lator. niyAmaka. (2) piSaka dravya relish. suvAsa, viziSTa svAda, ke sivAyanuM game te rAsAyaNika niyAmaka, je. guNanI jhAMkhI, rucikara suvAsa. (2) khAdya vanaspati ke tenA koI bhAganI vRddhimAM padArtha cikara bane te mATe temAM umeravAmAM vadhAro ke ghaTADe kare che. AvatuM keIka dravya. (3) svAda mANo. regur. vizeSa mRta tattavavALI, kALI remedy. keI dauM ke parachavitA aTakekeriyasa AMtara-kSetrIya kAcamaNi-kavA- kAvavA athavA dUra karavA ke tenAM lakSaNene jhanI banelI, moTA bhAge dakhaNa ochAM karavA mATe levAmAM AvatI ke pleTanI jamIna. ApavAmAM AvatI mAvajata. (2) upacAra, regurgitate. vAgoLanArAM prANuo upAya, IlAja. apAcita khorAka peTamAMthI bahAra kADhe che. remission of revenue. mahesUla reh. usara jamIna; saline and alka- mAphI ke tenI chUTa. line soils a usar soil. remnant teeth. gheDAnA, avALAnI reinfect. agA cepa lAgyo hoya aMdara rahetI paNa ghaNI vAra bahAra tevAM prANI ke vanaspatine pharI cepa lAgave. AvatI prathama dADha. reinforced point. prabalita, punaH renewal. nikAla. (2) navinIkaraNa. tINa banAvelI aNi. r. spur, eprilamAM karelI chaTaNI bAda reinsemination. vIrya sthApananI paNa eka kaLI dharAvato phaLa - choDane pravadha. pharI karAtI prakriyA. rennet. janma pachI cAra aThavADiyAmAM reinvigoration. punaH prabalIkaraNa, katala karavAmAM AvelA dhAvatA vAcharaDAnA Reinwardtia indica Dum (Syn. caturtha AmAzayamAMthI taiyAra karela reninane R. trigyna (Roxb.) Planch; arka, jemAM sakriya use yako rahelAM hoya Linum trigynam Roxb.]. vasata, che, jethI tarata ja dahIMnI ghaTTa jamAvaTa bAlavasaMta; paMjAbamAM thato zo mAne cheDa. thAya che, jethI AvA ghaTTa dahIMnA cosalAM rejuvenation. punarnavinIkaraNa, puna: paNa pADI zakAya che, je cIjha ke panIra zakti pradAyana. banAvavA mATe upayogI bane che. (2) relational. Bollen. r. balan- dahIM jama vavA vAcharaDAnA AMtaraDAmAMthI cing. saMbaMdhita samatulAnirmANa. r. meLavavA mAM AvatuM dravya, r, curd coiling saMbaMdhita AveNana. cekasa prakAranI jIvANunI vRddhi dvArA relative sApekSa. (2) saMbaMdhita. r. reneTathI jamAveluM dahIM. rstomach. abundance, sApekSa pracuratA. r. caturtha AmAzaya, rennets. bAvaDukkara, humidity. sApekSa AdratA. (2) vAcharaDAM ane gheTAnAM sUkavelAM ane mIThA cekasa uSNatAmAnamAMnA bhejanA tathA te dIdhelAM ja82. rennin, dahIM jamAvavAnuM, uSNatAmAnamAM ane dabANa heThaLa vadhumAM jaTharIya rasanuM usecaka. vadhu rahI zakatA bhejanA pramANanA renovation. navinIkaraNa. guNe taranI TakAvArI. r, price. sApekSa rent. gaNeta, bhADuM. r, due caDeluM ka, ke.-32 For Private and Personal Use Only
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 498 rep gaNeAta, bhADuM. r., theooy of gaNAta -bhADAnA siddhAMta. r.contract. gAta - bhASAne konTrAkTa. r. free grant. gaNAtamukta anudAna; mAphI. r. f, holding. gaNe tamukta khAtuM. r. f land, gaNeAtamukta jamIna. . roll, gaNAtapatraka. r. suit. aMgenA mukaddama, dAve, rental, gaNeta athavA bhADA AdhArita, r, assess ment. gaNeta AkAraNI. r, decree. gaNeAta AjJApatra-hukamanAmuM. r. value. gaNAta - bhADA mUlya. rented farm. gaNAtadhArI khetara-phArma.rentier. gaNeAta bhADA UpajIvI. rep. pharnicara, gAdI, kriyA i.mAM upayeAgamAM AvatuM kApaDa. repair. marAmata. repaying capacity, pratijJAna kSamatA, RNa-dhirANa ke kAI paNa lIdhelI vastu ke drazya pAchuM ApavAnI kSamatA. repayment. pratijJAna. repeat. punarAvRtti karavI, khevaDAvavuM. repeated heat. puna: tApa paddhati. repeating spore. gerunA jIvanacakramAM thate ekamAtra khIjANu-nidrAdha khIjANu, je vanaspatinI upara thayA hoya tene puna: cepa lagAve che. repellent. pratikarSaka. (2) jaMtuene dUra rAkhatuM athavA lagADatuM ane prakriyA karavAmAM AvelA padmArthane jaMtuonA AkramaNathI mukta rAkhatuM drazya. (1) DAmara, krIAseTa, siTrienela tela i. replacement, saMpUrti, pratisthApana r. stock. sAmAnya rIte AlAda saMvapaeNnanA kAma mATe, gharaDAM prANIonA sthAne upayogamAM levAmAM AvatAM juvAna prANIe. replication. punarAvRtti, punarracanA, puna:prayAga. (2) jamInanI phaLadrupatA tathA anya vAtAvaraNIya kArakAnI parIkSA karavA mATe pleTa pADavA ke paMkti banAvavI. r. of bacterial virus. jIvANunA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rescue... viSANunI punarAvRAtta. replum. phUTa paTTI, AbhAsI paTTI. repointing. navI Ni caDAvavI. repository. pAtra; sthAna, jemAM vastuo rAkhavAmAM Ave che. gaNAtarepot: kuMDA ke pAtramAM UgatA cheDanAM mULa aMdhAI na jAya te mATe tene meATA kuMDA athavA meTA putramAM pharI rUpavA. representative sampling. pratinidhirUpa namUnaHcayana, viziSTa namUnA cayana. reproduce. navAM baccAM ke navA cheDa utpanna karavAM, punarutpAdana karavuM. reproduction period. kudaratI athavA kRtrima rIte vRkSeAnA punarutpAdana mATe joI te samaya. (2) prajanana samaya. reproductive. punarutpAdaka. organ. jatanakriya, prajanana aMga, r. vitamin. punarutpAdaka prajIvaka; r. For Private and Personal Use Only prajIvaka i. reptant. sarakatuM. reptile. sarIsRpa, peDhe cAlatuM, sarakatuM, peTa cAlatAM prANIone samudAya, jemAM sApa, garALI, magara, kAcabA i.nA samAveza thAya che. reptiliform, sarakatuM. Reptonia buxifolia A.DC, [Syn. Monotheca muscatensis A.DC. Edgeworthia buxifolia Falc.]. paMjAbamAM thatuM nAnuM jhADa, jenAM guragurAM phaLa khAdya che. repullulate. pharI phaNagA phUTavA. repulsion. apAkarSaNa, pratyAkaSa~Na (2) saMkalita janinanI be neDInA viSama kulita DavALI eka vyakti, tene tenA eka pitR taraphathI tathA khInna pitR taraphathI paNa prabhAva aMza maLe te avasthA. requeen. jUnI rANI madhapUDAmAM kAma ApatI na hoya teA tenA sthAne navI rANIne dAkhala karavI. rescue brome. rescue grass. Schraders brome, rescue brom,e
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir researeh 499 resinous Ceratochloa cathartic (Vahl) 244 (ie, r. action. ovigora 215 Hert. [Syn. Bronous catharticus nAMkhavAne jaMtudhana rasAyaNane cAlu rahevA Vahl). nAmanuM ghAsacArA tarIke upayogamAM pAmato guNa. r. effect. pra. rabhika levAmAM AvatuM varSAyu ke dvivarSAyu ghAsa. upayoga karI lIdhA bAda paNa cekasa research. saMzodhana; navI mAhitI dravyane cAlu rahevA pAmate prabhAva r. meLavavA mATe ane athavA jANItAM tane fertilizer. pAkane ApavAmAM AvyA vistRta rIte upayoga karI zakAya te mATe heya paNa upayogamAM lIdhA na hoya tenI ge ThavaNI karavAnA hetuthI hAtha dharavAmAM tevAM khAtarane bAkI vadhelo avaziSTa AvatA rItasaranA ane saMbhALapUrvakanAM bhAga. r genera. avaziSTa prajAtio. abhyAsa, akhatare, tapAsa ane anya r, infection. avaziSTa - bAkI rahI upaye. javA pAmele cepa. r, material, Reseda odorafa L. zebhA mATe cekasa sthAnamAM saMghanita zailanA vighaTanathI ugADavAmAM AvatI vanaspatine eka prakAra. ekatra thayelA asaMghanita ane aMzata: reseed. paheluM peluM biyAraNa niSphaLa khavANa pAmelAM khanija dravya, avaziSTa jAya to bIjI vAra bI vAvavAM. dravya. 1. meristem. avaziSTa vardhanaresemblance between electri- 24 420. r. pre-emergence. city and magnetism. vidyuta viziSTa pUrvodabhava. r, soil. avaziSTa ane cuMbakatva vacce AkarSaNa ane pratyA- jamIna. (2) zaila khavANa pAme tyAre tenuM karSaNa tathA mAtrAtmaka abhivyakti aMgenuM avaziSTa daLa athavA temAMthI utpanna thayelI sAmya, jamIna, je tenA asalanA ja sthAna para resembling. pratirU5. rahevA pAme che. aMdaranA zailamAMthI te sthAne reserve. cekasa upaye ga mATe alaga nirmANa pAmelI jamIna, je bhUstarIya rAkhavAmAM AvatI kaI eka jamInane dRSTie junI jamIna gaNAya che. r, TukaDA. (2) cekasa samaya mATe keI jhADa spray. vanaspatinI sapATI para jaMtudana ke jhADanA jathane kApyA vinA rahevA dravya chAMTavAmAM Ave tyAra bAda paNa tenI devAmAM AvyAM hoya te. (3) anAmata. asara rahevA pAmatI hoya tevo avaziSTa r, acidity. mATInA kalilamAMnA vini- chaMTakAva, r, valency. avaziSTa semayakSama Ayana aMtanihita amlatA. 4. jakatA. residue. avazeSa, bAkI, zeSa. food, game te vanaspatimAM tenA piSaNa resilient. dabAvatA potAnuM asala svamATe rahete kherAkane anAmata jaze. rU5 puna:meLavanAra - prApta karanAra. 1. fund. anAmata nidhi. r pro- resin. rejhina, rALa. (2) saMkhyAbaMdha duct. saMcita pedAza. r soil aci- vanaspatimAMthI sravato ghana ke ardha-ghana dity. jamInanI aMtanihita amlatA. saLagI UThe te asphaTikIya padArtha. (3) reservoir. jaLAzaya. (2) game te jaLa - adrAvya, ekasIkRta ane athavA saMgrahanuM sthAna, bhaMDAra. . host. polimara thayeluM Tarpina dharAvatuM saMzleSita AzrayadAtA; parajIvIone vAhaka, pitAne dravya.r, canal. rejhinavALI vanaspatimAM hAni thayA vinA pitAnI aMdara parajIvIne AMtarakoSIya rejhina dharAvatI nalikA. rAkhanAra prANI ane anya prANIne nukasAna r, cell. zaMkukama vRkSomAM kAchita mRtathAya tema tenA para parajIvIne mokalI kIya koSa.resinosis. zaMkukama vRkSama thI ApanA2, pajhinane atistrAva athavA AvAM vRkSanI reset. pharI ropaNa karavI. pezIo para thatI rejhinanI jamAvaTa. residual. bAkI raheluM, avazeSa raheluM, resinous. rejhina-rALa jevuM. For Private and Personal Use Only
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir resistance 500 restorative resistance. pratirodha; yajamAna prANu kAi - khaMDa. r, infection. phephasAM ke athavA vanaspatinI re gotpAdaka ke anya zvAsanaLIne lAgato cepa.rratio. zvasana kA2kanI pravRttine dAbI devAnI kSamatA. guNottara r quotient. zvasana guNaka; . block. pratirodha khaMDa. (2) bhUmigata zvasana kriyA daramiyAna okisajananA bheja mApavAnuM sAdhana; A sAdhana ciroDI, pramANa ane mukta thayelA kArbana DAyokataMtu kAca, mATInuM pAtra ke nAIlona jevA sAIDanA pramANa vaccene guNettara. r. chidrika dravyanuM, be IlekaTreDa-vIjAgra root, zvasana kriyA karatuM maLa, zvasana dharAvatuM banAveluM hoya che. A sAdhanane maLa. 1 stimulant. zvasana udIpaka jamInamAM mukavAmAM Ave che, ane vIjAgranA r system. zvasana taMtra; zvAsa levA tArane mITaranI sAthe joDI daI jamIna- aMge prANI athavA vanaspatinA dehamAM mAMnA bhejamAM thatA pheraphArane nedhavAmAM raheluM vyavasthA tatra; prANIomAM A vyavaAve che, jethI jANakArane sicAI niyaM- svAtaMtramAM zvAsanaLI ane phephasane samAtraNamAM upayogI mAhitI maLe che. resi- veza thAya che; A taMtra dvArA dehanI jIvaMta stant. pratirodhaka vanaspati ke prANu, prakriyAone cAlu rAkhavA mATe jarUrI je roga pratikULa havAmAna ke anya okisajana maLe che ane dehadhamaya prakriyAparyAvaraNIya bAdhAe ne sAmane karI zake che. enA aMte mukta thatA kArbana DAyokasAIDane resonance. anunAda. dUra kare che. vanaspatiomAM tene samagra resperine, sarpagaMdhA - Rangolfia deha dvArA A vyavasthAtaMtra zvasana kriyA 1 pentatunAM mULamAMthI meLavavAmAM AvatuM kare che. respiroscope. zvasana darzaka auSadha. sAdhana. resolution. viyojana. (2) TharAva. respond tokhAtara athavA anya prakAresolving power, vijana zakti. 2nI mAvajata, kaI paNa kadIpananI anukuLa resorption. punaH zeSaNa. pratikriyA ke vadhu-vRddhi. (2)-ne pratibhAva respiration, zvasana; sajIva ane tenA Apa. response. anukriyA, pratiparyAvaraNanI vacce prANuonAM phephasAM ka ra bhAva. 4. of crop pAkane pratibhAva. athavA sUkSma sajInAM zarIranI sapATI rest. virAma, mArAma; pravRttimAMthI thoDA dvArA vAyunI thatI Apa le. jIvaMta ke samaya mATe nivRtti-akriyA-kiyArahitatA. eNkisajana eTale prANavAyune grahaNa karI (2) bAkInuM. resting. virAmI, suSupta. kArbana DAyokasAIDa eTale aMgAravAyune rland. 5Datara jamIna. r nucleus, mukta kare, evA prakArane thato vAyuone virAmI kendraka. r period. virAmAvinimaya. (2) jIvaMta sajIvomAM zarkarA vasthA suSuptAvasthAne samaya. r spore. drane upacaya - eTale ekisaDezana ane virAmI ke suSupta bIjANu, thoDA samaya tenA pariNAme mukta thatI zakti, kAbana sudhI suSuptAvasthAmAM rahI zake ane tyAra DAyokasAIDa ane pANuM. r, appara- bAda aMkurita banI zake tevo ke saMkAmata tus. zvasana upakaraNa. respirator. thaI zakate meTA bhAge jaDA AvaraNava La dhULanA rajakaNe athavA chaMTakAvanAM dronI bIjANu. restlessness. caMcaLatA. sAme rakSaNa Ape tevuM nAka ane moM para restitution. puna:sthApana. mUkavAmAM AvatuM sAdhana. (2) auSadhIya restock. navAM pazu ke matsyane saMgraha bampanA grahaNa ke zvasana mATenuM sAdhana- karavo. yukti. respiratory. zvasanIya. 1. restorative. zaktipradAcaka ke vAcyacavity. zvasana vivara. r, centre. dAyaka (khorAka, auSadha ke kAraka); zakti ke zvasana kendra. r, chamber. zvasana svAne puna: sthApavA ke punaH upayogamAM For Private and Personal Use Only
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir restraint 500 reunion levA aMgenuM. r, crop. vAtAvaraNamAM retentivity. dhAraNatA. rahelAM nAITrojanane sthApita karI jamInamAM reticulate. jamInanI racanAne eka tenI umeraNa karavAmAM madadarUpa banI prakA2, jemAM oche aMze niyamita kadanAM jamInanI phaLadrupatA jALavate pAka; dA.ta. khaDe hoya che, A khaMDa vacce vALa jevI kabLa ane zikhI varganI vanaspati. 1. tirADe rahelI hoya che, jAlikA jevuM. farming. phaLadra5tApUraka khetI. (2) vAhinIonI dIvAlanA pUlananA restraint. avadha, bAdhA, pratibaMdha. pariNAme nIpajatI jALI jevI avasthA. restricted feeding. divasanA cokasa (3) jAlatatra. r mottling. judA samaye ja kherAka ke khANuM AvavAnI - jadA raMganA paTAvALI leTarAITa prakAranI pratibaMdhaka vyavasthA. jamIna.r. venation. jAlAkAra zirAresult demonstration. (cokasa vinyAsa. reticulated. jAlIkRta, ke viziSTa prakriyA, prayoga ke kArcanA) jAlakata. reticule. jALa, jALa. retipariNAmanuM nidarzana. culoendothelial system. resupinate. vaLeluM (pUrNa). jAlaka aMtaRda taMtra. (2) raktakeSa nirmANa, ret. 5 mAM palALavuM, taMtu dharAvatI vana- pittarasa nirmANa ane bAhya dravya grahaNa spatine tenA taMtu ke resA kADhavA mATe karavA mATenuM zarIra para patharAyeluM jalatatra, athavA tenI chAlane dUra karavA mATe hAtha jemAM asthi majajA lasikA, plIhA ane dharavAmAM AvatuM prathama kArya. retting. anal 212122 411213. reticulum. zaNa jevA taMtu pedA karanAra cheDamAMthI jALa, jALI. (2) koSarasanuM nAjuka jAlaresAne chUTA karavA, A karavA mATe, taMtra. (3) tADamAM parNadaMDa para rahelA sine bAMdhanAra pikiTananuM vighaTana karavA jALIdAra taMtue. (4) vAgoLanAra prANunuM jIvANune karavAmAM Avata upaga. dvitIya AmAzaya. retailer, chUTaka vecANa karatA vepArI. retina. netrapaTala, bAhya saMdezA jhIlanAra retail market, chUTaka mAlanI vikI AMkhanI aMtaH cetA tvacA. retinitis, karatuM bajAra. netrapaTala ko5. retardation. maMdana, avarodha. retractor pratikarSaka. retention. dhAraNakSamatA. (2) vahana- retreating monsoon. madhya sapTekSetramAM thate kula avakSepa ane temAMthI baramAM vidAya thaI raheluM naiRtyanuM comAsu. thatuM kula vaheNa vacce taphAvata; cokasa retrollected. pAchuM vaLeluM. samaya pUrate vicAra karavAmAM Ave te, retrogression. pAchA vaLavAnI upaye gamAM levAnuM pramANa thAya. r. of avasthA. (2) potAnI ucca kudaratI avasthA after birth. janmattara jarAyunuM parathI nigna avasthA tarapha; jaiva ke mAnavIe garbhAzayamAM rahI javuM. r. of place- karelA kArya dvArA prabhAvanA pariNAme pAcho nta. vAcharaDAne garbhAzayanI sAthe joDatuM pharate vanaspati samudAya. ovaly 91023141 08-14 0416 242743912 retrophangial lymphgland. badale koI cepa ke anya kAraNone lIdhe pRSTha grasanI lasikA graMthi. rahI javA pAme te avasthA, jenA pari. retropulsion. bAhya rogane aMtaH NAme garbhAzayane cepa lAge ke raktaviSAktatA praveza. thAya; jananAMgathI labaDatI gaMdha mAratI return on farm capital. khetI tvacA. 1 of foetal membrane. ame kheDUtanI majarI che. jevI mUDIne bhraSTaca tvacAnuM bAkI rahI javA pAmavuM. bAda karatAM tene maLI rahetuM maLatara. retentiveness. dhAraNakSamatA. reunion. punaH saMyoga. For Private and Personal Use Only
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir revand... 502 rhizoid hAga revand chini. auSadhamAM kAma lAgatI latun .. eka vanaspati, jenAM pAnanI himAlayamAM thatI eka vanaspati. bhAjI banAvavA mAM Ave che. Rh, rh bonrevegetation. kudaratI rIte ke mAnavI ticum L. tAmilanADu ane pa. baMgALamAM katRtvathI vanaspatinI thatI punaH sthApanA. thatI zAkIya vanaspati, jenAM pAnanI bhAjI revelation. OAvikAra. thAya che. revenue. H624. r. administ- rheumatic arthritis. aidoy ration. mahesUlI vahIvaTa, r. collec- saMdhivA. rheumatism, AmavAta, tion. mahesUlanI vasUlAta.r, farmer. saMdhivA; sAMdhA ke snAyuone seje ke mahesUlI kheDUta, mahesUla bharate kheDUta. dukhAve. r. officer. H6244 2419:al 15. Rhinacanthus coinmunis Nees. reverse. viruddha, UlaTuM. r. gear. gajakaraNI nAmanI vanaspati. pAchI gati zakaya banAvanAra giyara-dAMtAcakra. rhimal. norAM athavA nAkanuM -ne lagatuM. r. T. budding. Shield rhinitis, 412413010147410 Bilo. budding. reversible plough. rhinoceros beetle. nALiyerInuM jamaNI bAju parathI DAbI bAju tarapha DhAlapakSa jaMtu. ane DAbI bAju parathI jamaNI bAju Rhipiphorothrips truetatus tarapha pheravI zakAya tevuM siMcAInA DhALA Mi. drAkSanI velane thripa nAmane kITa. banavavAmAM upayogamAM levAmAM AvatuM Rhizobizm. zikhI varganI vanaspatinI haLa. reversion. eka ke be peDhI sAthe sahajIvana gALatA, tenAM mULanI bAda pUrvajanAM lakSaNenI thatI punarAvRtti. aMdara ghUsI jaI praveza uthAnanI AgaLa reverted phosphate parivartita graMtha banAvatA, ane temAM ja vRddhi pAmI phepheTa. A vanaspatimAMthI zarkarA dravyo ane revolving fund. parikAmI nidhi. khanija dravya tathA vAtAvaraNamathI proTIna reworking. punaH saMskaraNa. jevAM nAITrojana dharAvatAM saMyejane meLaRhamnus nummularia Burm, vatA jamInanA jIvANu. Ama nAITrojana 1. jha2ba2; vAcagya bhA2tamAM thatI khAdya meLavI vanaspatine te Ape che A jIvANuphaLanI vanaspati, jenI chAla, cAmaDAM 2179 Hi Rhizobium japonicum, o kamAvavA upayogI bane che. soyAbIna para gAMTha banAve che), RhizoRhapis cxcelsa (Thunb) Henry bium leguminosarum (92:011); -ex Rehd. (Syii. Rh. flabelli- Rhizobium meliloli, Rhizobium formis L' Herit ex Ait.). all phaseoli (vaTANA) ne samAveza thAya che. tADa, A prakAMDanI lAkaDIo banAvavAmAM rhizocasp. kAyamI mULa ane nAza Ave che. pAmatA prakAMDavALI kAcamI vanaspati. rhea. taMtu dharAvatI eka vanaspati. Rhizoctonia baiaticola, 541134adi rheum, zaradI, zleSma. mULamAM roga karanAra kITa. Rh. Soloni. Rheum emodi Wall. ex-Meisen. kophI, kapAsa ane pAyazramamAM rAge pAdaka revaMda cinihimAlayanA upa parvatIya praderAmAM kITa. thatI zAkIya vanaspati, jenAM mULamAMthI rhizodermis, bhUlIya stara. maLatuM auSadha maMda jalAba mATe upayogamAM rhizoid. kaI paNa taLanI sAthe joDAI Ave che, uparAMta te Tenika paNa che. Rh. javAnI kSamatA dharAvatI mULa jevI saMracanA; rhabarbarum L. [Syn. Rh. undhu- mULa sadaza, kezamULa, mUlAMga, jala avaze For Private and Personal Use Only
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rhizomorph 503 rhuburb Saka tatumaya rema. rhizoidal initial. Rhizopus artocarpi. breDakTa ane agraja mUlAMga. rhizomatous. gAMTha phaNasane regakArI kITa, Rh. nigricans. mULa sadaza. rhizome. prakaMda, ziphakaMda; nAmane zakkariyAno regatpAdaka kITa. jamInanI upara ke tenI aMdara mULa jevuM Rhode Island Red. amerikana dekhAtuM prakAMDa, je upara tarapha praha mekale varganAM sarvAga saMpUrNa, majabUta, sArAM che; ghaNIvAra te zalkI jevuM Adu, haLadara IMDAM ane mAMsa ApatAM eka kalagI dharAjevuM dekhAya che. rh. vegelables, vatA maraghAM, jenAM IMDAM badAmI raMganA labakhAdya kaMda dharAvatI zAkabhAjIne samUha, goLa heca che. Rh. I. White. amerikana jemAM sUraNa i.ne samAveza thAya che. A varganA rAtI kalagI ane sapheda pIMchAvALAM za kabhAjInA kaMdamAM zarkarA dravya hoya che. madhyama vajananAM maraghAnAM baccAM. tene garama ane bhejavALI jamIna anukULa Rhodes grass. AkrakAvAsI CtlepaDe che. e samUhanI aLavI badhe ja ris garana Kunth. nAmanI ghAsacArA thAya che. tenAM pAna eTale pattaraveliyA mATe upayogI tRNakuLanI retALa jamInamAM tathA kaMda khAvAmAM Ave che. sUraNa uttaranA thatI vanaspati DuMgarALa pradeza ane dakSiNamAM nAnA pAyA Rhodesian kudzu vine. Glycine para thAya che. rhizophore. prakAMDa japanica L. nAmane da. bhAratamAM thatA ane mULanI vaccenuM aMga, je jamInane supa, je jamIna saMrakSaNa ane chAyA mATe sparzatAM ja muLa bane che. rhizos- upayogI bane che. phere. mULanI pAse AvelI jamInane Rhododendron , zebhA mATe bha ga, jemAM rahelA sUkSma jIvo para mULane vAvavAmAM AvatuM nAnuM jhADa. Rh, arboprabhAva paDe che ane jyAM sUma vanaspati reum Smith. samazItoSNa himAlayamAM prakAra jovA maLe che. tathA khAsI TekarIo ane trAvaNakoramAM rhizomorph. kavakasUtrane phasA je thatuM nAnuM jhADa, jenAM ThaMDAM pINAM ane eka samUha, keTalIka phUga ane zavAka - murabbo bane che. lAIkanamAM jaNAtA jaLaavazeSaka saMdhi Rhodomyrts partiflora Alston rekhIya tatuo. [Syn, Rh. tomentosa Wight Rhizopertha dominica. zydloya non Hasslk.]. nIlagiri ane pulanI korate kITa. TekarIomAM thato khAdyaphaLane su5, jenAM Rhizophora tandelania DC. prakAMDanI lAkaDIo banAvavAmAM Ave che, [Syn. Rh. conjugata Hanslow ane chAla cAmaDAM kamAvavA upayogI bane che. non L.}. 18241Hi qai 4, Rhoeo spathacea (Swartz) Ste741751 5761991642100 a 3. Rh. arn (Syn. Rh, discolor (L' Hecorniculata L. 2142941 242 miel- rit Hance; Tradescantia discolor mAnamAM thatA supa, jene cAmaDAM kamAvavA (E Herit). mULa mekisakanI paNa, upayogamAM levAmAM Ave che. Rh. gym- ahIM che. bhAratamAM thatI zAkIya vanaspati, norrhiza L. kAMkarA, pazcima bhAratanI jene zobhA mATe ugADavAmAM Ave che. bhejavALI jamInamAM, 5. baMgALa ane AMdA- rhuburb. Rheum rhaponticum L. mAnamAM thatuM jhADa, jenI chAla cAmaDAM nAmanI dIrdhAyu vanaspati, jene mULa vibhAkamAvavA upayogI bane che. Rh. mac- jana mATe vAvavAmAM Ave che, ane jene ronata ham, kAMDela; suMdaravana ane sesa i. banAvavA kAmamAM levAmAM Ave kamaMDala koThA para thatuM jhADa, jenI chAlanAM che. tenAM phaLanA murabAnI sAthe mizracAmaDAM kamAvavAmAM Ave che. karavAmAM Ave che. For Private and Personal Use Only
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Rhus... 504 rice Rhus chinensis Mill. (Syn. Rh. Rhynchospermum jasminoides semialata Mur). tAtarI, nAmanuM khAsI Lindii. cInAI jasamIta nAmane zobhA ane nAga TekarIomAM thatuM jhADa, jenAM phaLa mATe ugADavAmAM Avelo vele. khAvA mATe upayogI che. Rh, cotinas. . whyolite, agnikRta zaila. tuMgala nAmane vAyavya himAlayamAM thato rib pAMsaLI. pakA; prANIonI karoDathI sUpa, jenAM pAnanAM cAmaDAM kamAvavAmAM chAtI sudhI pahoMcatAM vaLelAM hADakAM. (2) Ave che. Rh. mysuriensis Heyne jADA padArtha para, tene Teko ApatI, lAMbI ex Wight & Arn. dhanasarA dasanA kinAre athavA dhAra, jemake pAMdaDAMnI zirA nAmanI rAjasthAna, paMjAba ane Andha- ke nasa, piccha daMDa. (3) parvatanI dhAra. pradezamAM thatI vanaspati, jenAM phaLa khAdha (4) be cAsa vaccenI kinArI. ribbed. che ane hAla cAmaDAM kamAvavA upayogI kinAra-dhAravALuM, khADA TekarAvALuM. bane che. Rh. punjabensis J. I. Ribes. karaMTa athavA gUjhaberI varganI Stew. ex Brand, titarI nAmanI vanaspati. R. glaciale Wall. kArukAzamIrathI kumAu sudhInA pazcima himA- dhAka nAmane kAzmIrathI bhutAna sudhInA layamAM thatI khAdya phaLanI vanaspati, jenAM himAlayamAM thate khAdyaphaLane supa R. pAnanAM cAmaDAM kamAvavAmAM Ave che. Rh. grossalaria L. vaikuMThI nAmanI kumAuthI succedanea L. kAkaDAsiMgI nAmanI kAzamIra sudhInA himAlayamAM thatI samazItoSNa himAlaya, kAzamIra, sikkima khAdyaphaLanI vanaspati. R. nigrum , ane khAsI TekarIomAM thatI vanaspati, nAbara nAmanI kAzmIramAM thatI khAdya jenAM phaLanA madhyAvaraNamAMthI maLatuM pravAhI phaLanI vanaspati. R. rubnium L. [Syn. vArniza, malama ane pharnicaranuM pAliza R. sylvestre Symel. 815 1131 banAvavAnA kAmamAM Ave che; pAnanI kumAuthI kAzamIra sudhInA himAlayamAM thatI gAMThe cAmaDAM kamAvavAmAM upayanI bane khAdyaphaLanI vanaspati. che ane bImAMthI maLatA mINanI mINa riboflavin. Can Ho Na O sUtrabattIo banAvavAmAM Ave che. Rh. dharAvatuM prajIvaka-bI" saMkulanuM prajIvakaverniciflua DC (Syn. Rh. succe- bI" prajIvaka-jI" athavA lekaTophalevina, dnea var, himalaica Hook f). je nAraMgI raMganA sphaTikarUpe hoya che ane lAkhanuM jhADa; mULa cInanuM paNa ahIM kumAu jene upayoga prANunA pUraka khorAkamAM ane gaDhavAlamAM thatuM jhADa, jenI chAlamAMthI thAya che. r, supplement. ribomaLatA pravAhInuM vArniza banAvavAmAM phelevina dravya dharAvatI puraka khAdya vastu. Ave che ane tenA telanI mINabattIo ribonucleic acid (RNA). kendrakanuM banAvavAmAM Ave che. mahattvanuM asladravya. Rhynchelytrum repens (Willd.) ribosome. $1401112 Distad med C. E. Hubb. [Syn. Saccharum SaNa karanAra 25 mAIkrena vyAsa dharAvate rebensWilld.). bagIcAmAM ugADavAmAM jaTila kaNa. ApatuM jhADa. rice. DAMgara; tRNukuLanuM Oryza satiya Rhynchophorus dominica, saMgha- L. nAmanuM bhArata ane agnieziyAnuM rilAM anAja, loTa, sUkA mevA I.mAM paDatuM tenA saghaLA dhAnya pAkone meTAmAM meTa cAMcavuM. Rh. Ferrugineas. nALiyeranuM arthAta 95 TakA hissa dharAvate, tathA cAMcavuM. A vizALa pradezanI prajAne mukhya Rhynchosia capitata DC. 94124- khorAka banate dhAnya pAka, bhAratanA nadI cArA mATe pApaDe. trikoNa pradezothI mAMDIne 5,000 phUTanI For Private and Personal Use Only
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org rice UMcAI dharAvatA kAzmIranA pradezamAM paNa thatA paraMtu meTA bhAge gAMgeya pradezamAM ugA DavAmAM AvatA pAka,khAsa karIne gujarAta, 5. baMgALa, tAmilanADu, bihAra, mahArASTra, svAndhrapradeza, madhyapradeza, ArisA, keraLa ane uttarapradezamAM A pAka thAya che ane bhAratabharamAM tenI TakAvArI lagabhaga 95 TakA thavA jAya che. A pAkane puSkaLa pANI tathA bhAre varasAda dharAvatA pradezAmAM dharunI phera rASaNI karIne kacArIemAM ugADavAmAM Ave che. AsAma ane pa. baMgALamAM vadhAre pANImAM DAMgara thAya che. bhAratamAM badhA maLIne DAMgaranA 4,000 prakAra thAya che. TUMkA, lAkhA samaya gALAnA ekAMtare paNa DAMgarane vAvavAmAM Ave che, ane te nIcAvALI ane bhejadharAvatI, UMcI ane sUkI jamInamAM vavAtI ema be prakAranI DAMgara gaNAca che. DAMgaranI traNa Rtu gaNAya che: (1) ziyALu athavA amana, juna-julAivALI, navembara, DisembaramAM pAka levAnI Rtu. (ra) saradra, me junamAM vavAtA ane sapTembara - TobaramAM levAtA pAkanI Rtu; ane (3) grISma, navembara - DisembaramAM vAvavAmAM AvatA ane mArca - eprilamAM haNAtA pAkanI Rtu. A traNa meAsamanA DAMgaranA pAka eka ja bhUmimAM thatA nathI, tema chatAM evaDA pAka levAnI paNa prathA che. pANI saMdharI zake tevI bhAre jamInamAM DAMgara thAya che. galIcathI mAMDIne ahaMkalI jamInamAM DAMgara thAya che. tenA ekara dITha utAra 1,000thI 5,000, pAunDa gaNAya che.r. bacterial leaf blight. Xanthomonas oryzae (Uyeda & Ishiyama) Dowson. nAmanA jaMtuthI DAMgarane rAkhyA bAda traNa-cAra aThavADiyAMmAM tene lAgatA rAga, jemAM tenAM pAna pILAM paDe che, ane rAgane bhAre upadrava hoya ta Aga lAgyA jevA dekhAya thAya che. 4. bast. Pyricularia oryzae Cav. nAmanA jaMtuthI DAMgarane lAgu paDatA eka vinAzaka rAga, jemAM pAna para trAkAkAra 505 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rice dhAmAM thAya che, gAMThA kALI ane che ane kaNasalAmAM dANA bharAtA nathI, r. bran. DAMgaranuM bhUsuM. DAMgarane milamAM kaDavAmAM Ave teA, temAMthI 10 TakA jeTaluM bhUsuM paDe che, jemAM bhUsA uparAMta aMkura, cheDA i. paNa rahe che. r. b, oil. DAMgaranA bhUsAne pIlIne kADhavAmAM AvatuM tela; bhUsAmAMthI bhejane dUra karavA mATe tene garama karIne sUkavavAmAM Ave che tyAra khAda temAM AkAr3ela bheLavI ardhA kalAka garama karatAM kahelamAM tela egaLI jAya che. AkahelamAMthI telane chUTuM pADavA tenuM nisyaMdana karavAmAM Ave che; pariNAme badAmI raMganuM suvAsavALuM, svAdu tela maLe che, je peSaka guNa dharAve che ane tene upayoga cAmaDAnA udyogamAM ane sAmu anAvavA mATe thAya che. r. brown eye spot. Helminthosporium ory Zue Breda de Haan. nAmanA kRmithI DAMgarane Helmimthosporium blight nAme paNa ALakhavAmAM ApatA roga thAya che. A rAga Cochliobolus miyabeanus Ito et Karib. nAmanA jaMtuthI paNa thAya che, jemAM DAMgaranA cheADanA havAI bhAga para kALAM dhrAmAM thAya che, bhAre upadravamAM dANApara hAnikAraka asara thAya che. r. bug. Leptocorisa varicornis Fabr; L. accuta Thunb. nAmanA DAMgarane gaMbhIra hAni pahoMcADatA cIkaTo, jenAM DiMbha ane pukhtakITa kaNasalAmAM dANA dUdha jevA hoya tyAre tene rasa cUse che. r. caseworm. Nymphula dehunctalis Guen. nAmane DAMgarane kRmi. r. dressing. DAMgarane milamAM chaDavAmAM Ave tyAra bAda cAkhA eka sarakhA dekhAca, nAnA meATA ane bheLaseLavALA parakhAya nahi te mATe tene haLadara ane gerunA raMga ApavAnI prakriyA. cAkhAne dANA sapheda dekhAya te mATe ghauMne leTa, anya anAjanA leTa, zaMkhajIrU, siMdhAlUNanA bhUko, divela, magaphaLInuM tela ane sapheda For Private and Personal Use Only
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rice 506 Richmond... khanija telanA mizraNane hAtha devAmAM rega. 1. moth. Cortyta cephalonAve che, jethI te sapheda, caLakato jaNAya. ica staint. nAmanuM gAmamAM sadharelAM lAMbA samaya sudhI cekhAnA dANAne varALa DAMgara, cekhA, javA2, tala, talane kheALa, ApavAnI paNa eka prakAranI prakriyA nALiyera, sUkAmeva tathA ghauMnA loTamAM karavAmAM Ave che. 4. dust. cokhAnI paDatuM phUdu, je A anAja ane leTamAM kUkI. r, ear head bug. DAMgaranA kezeTA banAve che. 1. narrowbrown selagiat 121. r. false smut. leaf spot. Cercospora oryzae. Ustilaginoidea orenas. nAmanA jaMtuthI nAmanA jaMtuthI DAMgarane thatA rogane eka DAMgarane lAgate eka roga, jemAM cekhAnA prakAra. . pan sukh. DAMgaranA choDa dANA lIlAza paDatA kALA bane che. sukAI, phUla vaMdhya bane te tene lAgu r. foot not. Fasarium monoli- paDato eka dehadhamaya rega. . polishriforines Held; Gibberella fuji- ngs. chaDavAnI milamAM cekhAne polIsa katro Saw, nAmanAM jaMtuthI DAMgarane karavAnI prakriyA. r, stack burn, thato rega je seedling blight, bak- Trichoconis pailroickii G. ane disease nAme paNa oLakhAya che, jaMtuthI DAMgarane lAgu paDato eka roga, jemAM ucheragRhamAM ja repa pILA paDe che, jemAM tenA re5 nAnA thAya che ane mULa sukAI jaI chevaTe marI paNa jAya che, jenuM para kALA DAgha paDe che. r, stem kAraNa A rogamAM mULane lAgate saDe borer. Try pory za incur tellus Blu 23. r. gr.Ss. Leersit flexan- Elk. nAmanI DAMgaranA prakAMDane keratI dra Sii. nAmanI ghAsacArA mATenI IcaLa, jenA upadravanA pariNAme kaNasalAM vanaspati. . grasshopper. dhaLAM paDI cekhAvihIna banI jAya che. Hieroglyphusbanian Fabr. r. stem tot. Sclerotium oryzae Oxya zelox Fabr. 1!Hal 31deg12011 Cat. nAmanA jaMtuthI DAMgaranA prakAMDane jaMtu, je pAna khAI pAkane bhAre nukasAna lAgato saDe. 4. sugar. DAMgaranuM tela kare che. 1. gundhy bug. DAMgarane kADhI lIdhA pachI temathI selvaTa dara karatAM gaMdhI nAmane cIkaTe. . hispa, DAMgaranA temAM zeSa rahetuM prajIvaka bI" vALuM sukejha Hispa armigera Oliv. nAmanA kALAM, ane ThukojhanI zarkarA dharAvatuM dravya, je mila kITa. 1. hills. DAMgaranuM poSaNa auSadha udyogamAM kAma lAge che. 4. ud. vinAnuM, apAca, bAhyAvaraNa, choDuM. r. batta disease. Balansia oryzae. huller bran. DAMgaranAM choDAM ane nAmanA jaMtuthI DAMgarane thato eka roga, aMkura dharAvatI chaDayA pachI maLatI DAMgaranI jemAM DAMgaranAM kaNasalAM kAMTA jevAM bane che pedAza. r, husk. milamAM DAMgarane chaDa- ane Teca para phUga bAjhe che. r, wax. vAmAM Ave tyAra pachI tenAM maLatAM choDAM, DAMgaranA bhUsAnA telane eka ke be divasa jene upaga, boIlaramAM bALavA mATe TharavA devAmAM AvatAM, tenI nIce jAmate thAya che ane tene bALyA pachI maLatI AchA badAmI raMgane mINa je ragaDo ke rAkha khAtara tarIke upayogI bane che. r, mala, je pilIza ane pAcasIkaraNamAM irregular stem rot. Helmin. 47100 7 3. r. Weevil. Sitothosporium sigmoideum vur. irr- philus ory: ae L. nAmanuM saMgharelAM DAMgara, egularge. nAmanA kRmithI DAMgarane thata ghauM, cekhA, makAI, juvAra, java ane eka rega. leaf smut. DAMgaranAM bAjarAmAM paDatuM dhane, je A dhAnyane pAnane Entploma or)zae H & P. bhAre nukasAna pahoMcADe che. nAmanA jaMtuthI DAMgarane thatA aMgAriyAne Richmond formula. dUdhamAMnA For Private and Personal Use Only
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir richness 507 rim snehala dravyane ghanIbhUta karavAnuM sUtra. vahI jatuM aTakAvavA TekarInA DhoLAva niciness. nehA dhikya. AgaLa karelI khAInA sUkA vistAramAM ricinis. CH. NO., divelAmAM jaNAve jhADanAM bI vAvavAM jamInane vadhumAM vadhu phaTikIya A leIDa. Ricinus conn lAbha maLe te rIte khAInA cheDe dhAranI munis L. eraMDAne choDa; Adhrapradeza, Toca para bI vAvavAM. . planting. mahArASTra, karNATaka ane orisAmAM thatuM cAsanA kAraNe thayelI kinArImAM bI nAnuM jhADa, jenAM bI divelAmAMthI divela vAvavAM, je keTalAka pAka mATe upayogI kADhavAmAM Ave che, je julAba levA mATe bane che. r plough. baMne bAju para tathA rajaNa tarIke kAma lAge che uparAMta molDabarDa hoya tevuM haLa, jethI pALA pAradarzaka sAbu, kApaDanA sAbu, TAIparAI banAvI zakAca. R, Shapes, navA TaranI zAhI, sugaMdhI dravya, vArniza ane banAvelA cAsane eka sarakhA banAvavA raMga banAvavA tene upayoga karavAmAM Ave tathA pALA ke kacArI banAvavA mATenuM che. tela kADhI lIdhA pachI divelanA avazeSane sAdhana. dara S-can. Hand Brop kheLa bane che, je khAtara tarIke kAmamAM Planter. haLanI sAthe joDI zakAya levAmAM Ave che. jhADane kASThanA mAvAnA tevuM plAyavUDa ane lokhaMDanA bhAganuM banAlakhavA tathA chApavA mATenA kAgaLo banA veluM saraLa sAdhana, je jarUrI kAMDAIe vavamAM Ave che. eraMDAnA prakAranAM pUMThA bI vAve ane khAtara pAtharI zake che. banAvavAmAM Ave che. ridged sponge gourd. tUriyA. rick. sUkA ghAsa ke anAjanI karavAmAM Luffa gourd tarIke e LakhatuM, 1 : samAvatI geLa gaMjI. acutangula (L.) Roxb. i s rickets. sUkatAna; rachitis nAme oLa (IcelangalusL).nAmanI zAkIya vanaspati khAto, prajIvaka "DI", kelziyama athavA jenA be prakAra che. eka prakAranA lAMbAM phospharasanI UNapathI jIvAnA prANI ane dhAravALAM, gherA lIlA raMganA turiyAM thAya maracAM-batakAMne lAgu paDate eka roga, jemAM che. sukAyevuM jALIdAra tUriyuM nAhavA mATe regiSTa prANanI vRddhi kuMThita bane che, paganAM kAmamAM Ave che. hADakA jADAM bane che ane vaLavA mAMDe che. kuift crack. ga2 ke mAvAthI anuSya prajIvaka DI" kApavAthI A roganI asara- rIte chUTuM paDatuM (lAkaDuM), ke lAkaDAnI kA2ka sAravAra thaI zake che rickety. tirADa. sUkatAna bImArIne bhega baneluM (prANI). rigescent. karaNa - kaDaka banatuM, kaThaNa, (2) nabaLuM, sukAyeluM, aDabaDiyA khAtuM ane kaDaka. rigiii. kaDaka, namya. 1. drawnabaLAM dhAvALuM (prANa). ba". TrekaTaranI sAthe sakhata rIte joDarichettsia. pRjajavarANu nAmane zaga- vAmAM AvatI kodALI, jene upakaraNene kArI sUkSma sajIva. joDavA mATe aneka kANuM hoya che. . rictres. prANIne meM kAne pakSInA cAMcane harrow. sakhata kharapaDI. khUle rahevA pAmato bhAga, (2) rigor. kaThinatA, kaDakAI. . tmortis, dvie! phUla. mRtyubAda, zarIranuM vighaTana thavA mAMDe te ridge. dhAra, kinAra; haLa pheravavanA agAu tenA aMgenuM kaDaka - sakhata thaI javuM. pariNAme thatI mATInI kinArI, thavA 1 B. nAnakaDe vahe che. 1. ebsion. be cAsanI vaccenI dhAra. (2) pANIne eka prakAranuM dvitIyaka chevANa, taLa dhovANa vahI jatuM aTakAvavA DhaLAva para karavAmAM ane galI devANa vaccenI chevANanI AvatI pAna 2canAnI dhAra ke pALA. avasthA. r-and ditch sowing. pANIne rira. paiDAnI bahArane lokhaMDane pATe. For Private and Personal Use Only
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rind 508 rivet (2) taLAva ke kudaratI gatAnI dhAra - kinArI. adhicarmane lAgu paDatA Microsporum, rind. chAla; bahAranuM AvaraNa, pezI Trichophy ton ane Acharion prajAtiprAMtasthA. nI phUgathI thato eka roga. rinderpest. pazune lAgu thatI pazu- rinse. cALavuM, masaLavuM. plaga nAme oLakhavAmAM AvatI bImArI. Rio de -Janeiro. brAjhilamAM thatA gAya, bheMsa, gheTAM, bakarAM jevA phATavALAM ane eka prakAra. bhAratIya Adu karatAM kharI dharAvatAM pazuone lAgu thatA viziSTa brAjhilamAM A Adune bevaDa utAra thAya che. prakArane A jIvaNa vyAdhi che. A riparian. nadI ke moTA jaLAzayanA vyAdhimAMthI ugarI janAra prANI dUdha, kAMDAne (pradeza). saritIya. r dep0mAMsa ane kAma ApavA aMge binakArcazIla sit. sarita nikSepa. r, right. kAMThALa bane che. bImArI daramiyAna rogagrasta vistAra ane adhikAra, prANIne bhAre tAva Ave, sustI lAge, ripe. vAvavA mATe yogya rIte paripakava AMkhamAMthI pANI jharyA kare, tuMDa sukAI (thayelAM bI). (2) pUrepUruM pAkeluM (phaLa), jAya, pITha baLI jAya, aruci ane baMdha- r, honey. pANI athavA bheja UDI koza thAya, mAM ane AMtaraDAM para traNa javAthI ghaTTa baneluM madha. ripened chpaDe ane chevaTe mRtyu nIpaje che. eese. 5kava panIra - cIjha.ripening. rind gall. cAMtrika IjA ke dAjhavAnA paripakva thavuM - banavuM. (2) pakava phaLa ke kAraNe marI gayelI edhA para traNane DAgha anAjanuM khAvA yogya banavuM. (3) vAparavA vadhavAthI kASThaka vanaspati para sthAnika mATe saMgharI zakAya tevI avasthAe paherIte jaNAtI aniyamita bAlyAvasthA. cavuM. (4) kudaratI rIte dUdha khATuM banI ringjhADanAM thaDa, DALIo ke mULa AgaLane dahIM thavAnI yogyatA). (5) vayavRddhinI kApa ke valaya. (2) jhADanAM thaDa paranA avasthAe pahecavuM. . stage. 5rianucheda para jaNAtAM vRddhi valaye, je pakavAvasthA; TameTAM bahArathI pUrNa rIte parathI vRkSanI vaya jANI zakAya che. (3) lAla bane te paNa narama na thAya tevI valaya, r, budding. vanaspatinI chAla avasthA. 52 3 thI 3/4 Icane kApa mUkI temAM ritha. arIThAM; juo soap nut. kalama rASavI. AvA prakAranI kalama pIca, river. nadI; ThIka kada dharAvatuM vaheLA ke plama, bora, zetUranAM vRkSanA thaDa para khADI karatAM moTuM evuM pANInuM vaheNa. karavAmAM Ave che.r. chromosome. . bank. nadIne kinAre, nadInI valayAkAra raMgasUtra. r, spoteka bane ke eka bAja parane jamInane bhe viSANujanya roga, jemAM valayanI aMdaranI DhALa. r, red gum. madhyama kadanuM, pezI lIlI bane che. r. test. gAyane rAkhaDI raMganI chAla dharAvatuM ane TakAu thatA garbhapAtane aTakAvavA mATenI kASTa dharAvatuM yukelipTasanuM jhADa. riveridUdha kasoTI. ringing. valayIkaraNa; ne. nadInuM. nadI aMgenuM, nadInA kAMThAnuM jhADanI annavAhinI dvArA mULa tarapha jatAM ke te aMgenuM. rivulet, nAne vaheLo. zarkarA dravyane rekI zakAya te rIte thaDa ke rivet. dhAtunI paTTIone sajajaDa rIte DALI para saMpUrNa gALa kApa mUkI, zarkarA jakaDI rAkhanA2, jaDAI gayA pachI baMne dravyane rasa kApanI uparanI kinArI para cheDe TIpIne mAthAne capaTA banAvyA hoya ekaTho thavA de; A prakriyAnA pariNAme te khIla ke beTa; riTa. 1. wheat. meTAM phaLa ke phUla bese che; mekhalAkaraNa. Triticum turgidum. nAmanA tRNaringworm dAdara; eka nAnA sthAna kuLanA bhAratamAM thatA ghauMnA pAMca prakAra para thato goLAkAra phelAto jato vALavALA paikIne eka prakAra. For Private and Personal Use Only
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Rivina... 509. rod Rivina humilis L. zekSA mATe vAva- i. jevAM kudaratI kArakAnA prabhAva heThaLa vAmAM Avato #pane eka prakAra, sakhata raulanuM thatuM apaghaTana ke vidhaTana. 1, roach. vide. melon. eka prakAranuM taDabUca. 1. roan. raMgIna athavA dhoLA vALavALe minerals. zaila dharAvatuM cokasa rAsAprANIne raMga. caNika bhautika sajanavALuM khanija; robber bee. anya madhapUDAmAMthI bhautika sajanamAM tenAM racanA, raMga, khorAka corI jatI madhamAkhI. daDhatA, viziSTa guruva jevI bAbatone robber's cultivation. sta samAveza thAya che. AvA zaila khanijomAM khetI, aphaLadrupa khetI. elyuminiyama, poTeziyama, seDiyama, keliRobinia grandiflora. gujarAta ane yama ane megneziyamanA eka athavA be bhAratanAM, anya rAjyomAM thatI phaLa, phUla bejhavALA silikeTane samAveza thAya che. r. I. dharAvatI vanaspatine eka prakAra. R. grain. zaila kaNa. r, phosphate breadoacacia , 5. himAlayamAM thatuM mekako, amerikAnA saMyukata rAja eka jhADa, jenA kASThanuM pharnicara, relavenAM eTale yunAITeDa sTeTsa opha amerikA, salepATe I. banAvavAmAM Ave che. pilaMDa, raziyA, TayunisiyA, brAjhila, robust. sArI rIte vRddhi pAmeluM (prANuM Ijipta, nora, prazAMta ane hiMdI mahA athavA vRkSa). (2) khaDatala, sudaDha, majabUta, sAgaranA keTalAka dvIpa para jovAmAM AvatA robusta cofee. keraLamAM thatI kephIne kudaratI zaila nikSepa, jene bhUke khAtara Coffea robusta. nAmane eka prakAra, tarIke upayogI bane che ane supara phoTa jenA buMdadANA arabica coffee nAmanI banAvavA tene upayoga karavAmAM Ave che. kephIna prakAra karatAM nAnA hoya che. r. plants. zaila bagIcAmAM ugADavAmAM rock. khaDaka, zaila. (2) mATI heThaLa raheluM AvatI vanaspati. r, salt, siMdhAluNa, dharatInuM sakhata paDa. (3) eka ke vadhAre starita avasthAmAM maLatuM lavaNa; kALuM khanija dravya ke dravya dharAvatuM daDha ke mIThuM, seDiyama kalorAIDa. 1 weathDhIluM daLa. r, acidic azlIya zaila. r. ering. zaila - khaDakonuM kudaratI rIte thatuM basic alpa silika zaila. r, decom- rAsAyaNika ane bhautika vighaTana - khavANa, posed 14en dia. r., igne jenA pariNAme thatuM mRdA - mATInuM nirmANa. ous agnikRta athavA Agneya zaila. r, rocket salad. paMjAbamAM thatA telIbiyAM. metamorphic vikRta athavA kAyA- rocketing prices. jhaDapabhera vadhatI tarita zaila. r, sedime.itary jala- kiMmata. kata raoNla, avasAdajanya zaila; starita rocking type sprayer. hAtha zaila. r, bed. zailAdhA2, zetala. r> vaDe calAvavAmAM AvatuM, paMpa ane dAbakeSTha bee, Abus dorsata f; font bee. dharAvatuM chaTakAva mATenuM sAdhana jenA nAmanI khaDake, meTAM jhADa, jhADanI DALI- pAIpane eka cheDe chaMTakAva mATenI saMyee para 5-7 phUTa meTe laTakane madhapUDo janamAM boLI 55 cAlu karI chaMTakAva bana vatI, meTuM kada dharAvatI jhanUnI madha- karavAmAM Ave che. A sAdhana madhyama mAkhI. . crystal. SaTkoNIya pAra. kadanA phaLajhADa, pAka ane bAgAyata cheDa darzaka raMgavihIna silikA ke kavArTajha - mATe sugama paDe che. kAcamaNi. r, disintegration. rod. jhADa para pAtaLI, sIdhI, goLa, vistaraNa ke sakAcana, vanaspatinA mULanAM phUTatI zAkhA ke tevI kApI lIdhelI zAkhA rAsAyaNika ane cAMtrika karyuM, paththaranA ke lAkaDAmAMthI banAvela te daMDa, kAlAkA TUkaDAnuM saMcAlana, vahetuM pANI ke barapha ke dAMDe.r. cell, daMDakoSa. r, mould For Private and Personal Use Only
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rodenticide 510 root board. daMDa dharAvatuM moDaboDa haLa. paranA khADA, TekarA, DhephAM va.ne dabANa rodenticide. uMdarAdi kaMsaka prANIone ApI samataLa karanAra rolara nAmanuM yaMtra, nAza karavA upayogamAM levAmAM AvatuM jene baLada athavA yaMtrazaktithI calAvavAmAM eNka kepheTa, pherina, kinina hAIDro- Ave che. (2) velaNa. r, chain sAMkaLaphlorAIDa, beriyama kArboneTa ane kaeNziyama vALu kara. r, conical zaMku AkAranuM sAthenAIDa dharAvatuM rAsAyaNika saMyojana. rolara. r, ridge pALA - kinAranuM rchadents. uMda2, koLa, khisakelI, relara. 1. bearing. rilara beriMga - sasalAM che. jevAM Rodentia kuMtakavarganA dhA2ka. r, chain. relaranI sAMkaLa. pharazI jevA kRtaka - kApavA mATenA dAMtanAM r, gin. rola2, sthira charI ane pharatI jaDabAM dharAvatAM, sastana prANuo, jemane charI dvArA kapAsiyAmAMthI rU laDhavAnuM sAduMrAkSI dAMta hotA nathI. A prANuonA yaMtra, rolling. goLa pheravavuM, re lara dAMta satata vadhatA rahetA heI satata karaDayA pheravavuM. 1. friction. geLa pharatA thatuM karIne A prANIo dAMtane vadhatA aTakAve gharSaNa. . leaves. parNa vyAvartana, che. teo karaDavAnI A kriyA na kare to pAMdaDAM vALavAM, parNavalana. 1. resisvAta vadhe ane chevaTe prANI marI jAya. tance. rolara pratirodha. Rodolia sp. khaTamadhurA phaLane kITa. Rome Beauty, jADI chAlavALuM, moTuM, roe. mAchalInAM IMDAM ke vRSaNa; jenA be goLa, 2tA paTAvALa, pILu sapharajana, prakAra che: mAdA IMDuM ke sakhata vRSaNa ane jene svAda mada azlIca che. naravRSaNa ke narama IMDuM khAvAmAM upayogI che. rony. cArA tarIke upayogamAM levAtAM Roentgen. kSa-kiraNa ke gAmA kiraNanuM pAnanI vanaspati. pramANa kSa-kiraNanA zedhaka Roentgen rooi grass, ghAsacArA mATe upayogI parathI kSa-kiraNane ApavAmAM AveluM nAma. banatI tRNakuLanI vanarapati. roghan. regAna; ka2DInA telane 3000 room temperature. prayogazALAnA phe. uSNatAmAne tapAvI, be kalAka TharavA kArya pUratuM 68degthI 700 phe. uSNatAmAna. I, ThaMDA pANImAM reDIne tene banAvavAmAM roost, pakSIone besavA ke virAma karavA Avato saresa je padArtha, je kAca mATenuM sthAna, khAsa karIne maraghI ghara. sAdhavA mATe sImaTa athavA TAIla ke r, mite. lAla ItaDI. rooster, paththara besADavA plAsTara oNpha perisanI maragha, maradhInAM nara baccAM. roosting garaja sAre che. house. baserA ghara, vasavAnuM ghara. rogue. nimna prakArane ke vAMdhAjanaka space. pakSInA kada anusArapratyeka guNavattA dharAvate ropa athavA choDa. (2) maradhA mATenI jagyA. pAka yogya rIte barAbara Uge te mATe root. mULa, jaDa, vanaspatine sthira karatAM, tene harakata karatI vanaspati ane dUra karavI). tene bheja ane poSaNa pahoMcaDAvavAne Rohu. Laben rohita. nAma dharAvatI vanaspatine jamInamAM Utarato bhAga, anya kArya mAchalI karatAM vadhAre svAdiSTa jene mULa rema hoya che, je pANI ane kApa mAchalIne eka prakAra, je Rus, khanija dravyonuM zoSaNa kare che. te pUruM Rohi, Bocha-gandhumeenu I. tarIke ke aMzataH havAI heya che. r, advenpaNa oLakhAya che ane khUba ja jhaDapathI titious asthAnika mULa. r, aerial vadhe che. havAI mULa. (2) vaDavAI jevuM mULa. r, roll. relara heThaLa dANAne mUkIne tene breathing zvasana mULa.r, clim 31421 041991. r. over pluugh. bing Di Riel 40. r., conical pharatuM haLa. rollerjamInane, tenA zaMku AkAranuM mULa. r, fibrous taMta For Private and Personal Use Only
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir root 511 root mULa. r, lateral pAya mULa. r, respiratory zvasana mULa. r seco- nday dvitIyaka mULa. 1, tertiary tRtIyaka mULa. r, tuberous kaMdila mULa. r, antagonism, anya jAtinI vanaspatinAM mULa AgaLa UgelI vanaspatithI prathama vanaspatine thatI hAni athavA eka ja kSetramAM ekane UgADathI bAda bIjane ugADavAmAM Ave. . aph. ids. Abhidae. kuLane cUsaka mele nAmane sUkSma jIva, je vanaspatine bhAre hAni pahoMcADI tenAM mULa para jIve, ane je madha jevo cIkaNe strAva kare, jene khAvA kIDIo ubharAya che. r, borer. mULa vedhaka. r cap. mULanI TopI, mUla-gepa, mUlAgrane AvaratI glemIya bAhya dIvAla dharAvatI rakSaka pizI. r, climber. mUlAhI, mULazleSma. r. collar, prakAMDa ane mULa vaccene saheja kulele bhAga. r. crop. khAdya mULa dharAvatI mULA, Tartipa, bITarUTa jevI zAkIya vanaspatine pAka. r. cutting. jaDamULanI kalama; na chADa meLavavA mULanI karavAmAM AvatI kalama. r, development. mULanI thatI vadhAre vRddhi ane vikAsa, je sakaraNa dvArA zakya banAvI zakAya che.r. exposer. cekasa trakatamAM phaLano besAra thAya te mATe mULane khullAM karavAnI prathA, A prathAthI varSamAM traNa vAra mesebI jevAM phaLa bese che. r. gall. mULane thato eka prakArane roga. r, gapper. mULa - aMtaraka. r, grafting. ropAnAM mULa ke mULanA koI bhAga para kalama caDAvavI. 4. gro... wth. mULanAM vadhu thatAM vRddhi ane vikAsa. 1. hair. mULarema, mULakeza; jala avazeSaNa mATe mULanI eka kaSI bahiddhi. 1. h. region. mULare ma pradeza. rhardy. surakSita rIte ziyALA vaTAvI janAra vanaspatinAM mULa. * inhabiting, fungi. mULavAsI phUga.r knot. mULa taMtrane meTuM banAvI, te para gAMTha jevuM banAvanAra; geLakRminA kAraNe mULane thato gAMTha jevo rega; ghaNI vanaspati parajIvIonI peSaka bane che; AvA prakAranA upadravane bhoga bananAra vanaspati dubaLI banI chevaTe karamAI jAya 3. r. k. eelworm. Meloidogyne sp. nAmane rIMgaNI, TameTI, baTa TA, cA, zaNane lAgu paDatA gaLakRmi, je mULa ane kaMda para halle karI vanaspatine karamAvI de che; AnA upadravane bhega bananA2 choDa vAmaNuM bane che ane TecA 12nAM pAna nAnAM thaI jAya che. r- let. ladhumULa, mULanI zAkhAne aMtyabhAga. . lodging. nabaLAM mULa taMtra, saDelAM mULa, hAni pAmelAM mULa i.nA kAraNe choDanuM mULa AgaLa namI javuM. . louse, mULane melamazI nAmanuM jaMtu. r. nematode. mULane goLa kRmi. r. nodule. 4460118. r. n. bacteria. mULanI gAMThamAM rahetA jIvANu. r, parasite. bhUpajIvI, anya vanaspatinAM mULa 5ra 52jIvI tarIke rahetI game te vanaspati. 4. pocket. mULageha. r. pressure. mULa dAba mULa ane prakAMDa para pANI caDI zake te mATe mUkataMtramAM thatuM dabANa vanaspatinAM prakAMDa dvArA upara pANI caDe athavA vanaspatinA raMdhamAMthI pANI sUve te mATe jarUrI banate dAba; je Sab pressure, endodermal pressure, bleedung pressure, exudation pressure (anukrame rasa dAba, aMta:carma dAba, strAvadAba i.) tarIke oLakhAya che. r, pruning. vAmana phaLajhADanA saMvardhana mATe apanAvavAmAM A vatI eka prathA; jemAM AgalA varSe karelI gartAthI thoDe dUra gartA karI, AgalA varSamAM thaDathI be eka IMca dUra mULane chaTI chUTA hAthe gartAne khAtarathI bharI devAmAM Ave che. A pramANe karavAthI jhADane vartulAkAre taMtumULane vikAsa thaI mULa paripakava bane che ane jhADa bharAvadAra thAya che. (2) kuMDAnAM cheDane sAMkaDI jagyAmAM repatAM mULanuM karavAmAM AvatuM kartana. . For Private and Personal Use Only
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra root www.kobatirth.org region. mULane pradeza. r. reserves. preTIna, kArboditA i. jevA vanaspatinA khArAkane mULa AgaLa sadharavA. r. rot. sathavAnA meATA samudAyanA kAraNe mULane lAgatA sahai. r. spread, kAI jhADa ke cheDanA mULanA thatA phelAve ke vistAra, mULa-vistaraNa. r. stock. rIpa ke breDa, jenA para prarohanI kalama karavAmAM Ave che; sAmAnya rIte kalama karavAnI A prakriyA pIca mATe pIca, ma mATe pIca, nAsapatI mATe phreMca nAsapatI, jaratALu mATe kvinsa jaradALu, badAma mATe khAma ke pIya i.nI kalamanA upayoga karavAmAM Ave che. AMbAnA rASa mATe jomadAra vRkSanA bIne upayoga karavAmAM Ave che. r. sucker. kAchIya cheDanAM mULamAMthI thatA praahuM. r, swell, jhADane vadhAre sthiratA maLe te mATe tenA tala AgaLa kramazaH mULanA thatA kulAve. r. system. mULa taMtra; vanaspatine sATI mULathI mAMDIne taMtu mULa sudhInA saghaLA prakAranAM mULanuM taMtra. r. tail. mULa puccha, r. tip. mUlAgra, mUlagepa. r. to seed. Tarniya aMge hAtha dharavAmAM AvatI eka prathA, jemAM aneka rApa cAsa UMcAIe pahece tyAre temane UpADI, yeAgya rUpane bI mATe khAsa taicAra karelA bIjA khADAmAM rApavAmAM Ave che; jethI sArAM bI maLI zake. r. tubercle. mULa - gaMDikA, mULa para thatA kulAve. r. tubers. keTalIka vanaspatinAM kulelAM mULar. tumour. mULa-amuMi. r. vegetables. mULA, gAjara, bITa rUDha i. jevI kaMdravargIya sAkabhAjI. r. weevil. mULa khAnAra kITa. r. with velamen tissue. jal zeASaka pezIvALA mULa, vAdaLI saMdeza mULa. r. worm. vanaspatinAM mULa upara upadrava karanAra kRmi, kITa, ke jaMtu. r. zone. vanaspatinAM mULavALA jamInane pradeza. rooting. vanaspati dvArA thatuM mULanuM nimANa. (ra) DukkaranI mAphaka 512 Rosa... tuMDathI jamIna khAddavI. (3) prajanana mATe upayogamAM levAmAM AvatuM mULa. (4) kalama ke kartana dvArA mULa meLavavA - peDhAM karavAM. r. medium. mULa meLavavA mATenuM retI jevuM mAdhyama. rooty. chAlavALuM ke dRDha talavALuM; mULa khAjue tvakSA ke bAhya vanA gherA paTAvALA zaNanA taMtu ke cIkaNA mUlAga, jenA kAraNe cheDa majabUta ane che; dRDhamULavALuM, jene barky athavA hardy bottom paNa kahe che. rope. deraDuM, raju. r. belt. rAju paTTo, r. burn. koI bhAravAhI ke anya prakAranA prANInA rArIra paranA deraDAnA dabANavALA saMparka ke halanacalanathI tenI cAmaDIne AvatI khaMjavALa. r. controlled scrapper. doraDAthI niyaMtrita karavAmAM AvatI khurapI. ropi ness. sUtratA. ropy fermenta tion. rajuvata kivana - vyathA. 1. milk. dUdhanI eka prakAranI vikRti, jemAM dUdha phATI jatAM tenAM sUtra jevAM thatAM phoDhAM phodAM. roquette, Eruca sativa Mill. nAmanu rocket-salad, Taramira, tarIke paNa eLakhAtAM ekaluM athavA javanI sAthe ugADavAmAM AvatAM telI bI, jene ekara dITha 500 - 600 pAunDa utAra thAya che ane temAMnA tailI dravyanI 12 - 25 TakAvArI heya che. cheADa ghAsacArA mATe paNa upayegamAM levAmAM Ave che. Rorippa armracia, masAlA tarIke upayogamAM levAmAM AvatI eka prakAranI vanaspati. R. masturbium-aquaticum (L.) Hayek. brAhmaNI sAga, nAmanI zAkIya vanaspati, je 5. baMgALa, erisA ane paMjAbamAM thAya che . ane jenI zAkabhAjI thAya che. Rosa alba L. sapheda gulAma, zAbhA mATenA Da. R. aksiae R. Br. cInamAM thatA gulAbane aeDa. R. cent. ifolia L. gulAba; mukhyatve uttara pradeza ane bihAramAM thatA gulAbaneA cheDa, jenI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Rose... pAMdaDIemAM bASpazIla tela nIkaLe che, jene sugadhI dravye ane saudarya prasAdhane banAvavA upayeAgamAM levAmAM Ave che. R. chinensis Jacq. (Syn. R. sinica L., R. indica Hook f, non L.). dezI gulAba, cinAI gulAba nAmanA mukhyatve kaneja, kAnapura ane hAtharasamAM thateA gulAbanA cheDa, jenI pAMdaDIonuM gulAkhajaLa banAvavAmAM Ave che, tathA ApazIla tela ane gulakaMda paNa banAvavAma Ave che. . Unseena Mill. mAraka gulAba nAmanA gulAba; je mukhyate alIgaDha, gajhapura ane kanejamAM ugADavAmAM Ave che. jenI pAMdaDIemAMthI maLatA bASpazIla telanuM gulAmanuM attara banAvavAmAM Ave che. upara ta A gulAmanuM gula bhajaLa, gulakaMda, pAnakhurI i. khatAvavAmAM Ave che. tenI sUkI pAMdaDIe pAnakhurI kahevAca che ane tenAM ThaMDAM pINAM manAvavAmAM Ave che. R. moschata Herrm. makagulAba, mULa 6. yurepa ane uttara AphrikAne paNa bhArata bharamAM thatA gulAbanA cheDa, jenA phUlamAMthI khAyzIla tela maLe che. R. odorata, gulAba. Rose apple. gulAba jAMbu, jambo, Gulab jama, Syzygium jambos L... [Syn. EugPage #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rotated... 514 row ter. bhramaNazIla - paribhrAmI - pharatuM rUpe ke pArasarUpe banAvavAmAM AvatuM dravya, bhakA chAMTavAnuM sAdhana. 1. hoe. je mAchalI mATe prANadhAtaka che. maLadharI para pharatAM aNIdAra dAMtAvALuM, rotifer. sthira ane vahetA pANI ane vaLeluM davA tathA ghAsapAtane dUra jamInamAM puSkaLa pramANamAM jovAmAM karanAruM sAdhana. mill. yaMtrathI AvatAM bahukozI sUkSma sajIvo. gALa cAlatuM khaMDanuM sAdhana. (2) yaMtra- Rottboellia hirsuta Vahl. retInA cAlita lokhaMDanI ghaMTI. r, motion. davAne sthira karavA ane tene navasAdhya paribhrAmI gati. . paddy weeder. banAvavA upayogI banatI eka prakAranI jApAnI paDIvIDara tarIke oLakhAtuM dAMtA- vanaspati. hAra be joDI relaravALuM heDI AkAranuM. rottlera. mila phaLa dharAvatuM vRkSa. DAMgaranI kayArI mATe upayogamAM levAmAM rough. barachaTa, kharabacaDuM. r, graAvatuM sAdhana. r sprinkler. pari. ding. bUlaDojhara jevA pazukarSita sAdhanathI brAmI - pharatuM chaMTakAva ka2tuM sAdhana. jamInane samataLa banAvI tenuM vargIkaraNa rotate. cakrAkAra pharavuM, pheravavuM. (2) cakA karavuM, jamInane samataLa banAvavA mATe $12. rotated pasture. 91214261 hAtha dharavAmAM AvatuM prathama pagaluM. cANa mATe khullA mUkavAmAM AvatAM, carA r, lemon. khaTamadhurAM phaLane eka NanAM vADAbaMdhI sthAne; je sthAna carANa mATe upayogamAM levAmAM Ave te samaye tenI prakAra. roughage. skUla, barachaTa khAdya; ati taMtu- dravya gharAvatuM ghAsa, vADa kholI nAMkhavAmAM Ave che, jayAre bAkInAM sthAnonI vADa baMdha rAkhavAmAM tRNa jevuM khAdya. roughening. barachaTa Ave che. rotation. paribhramaNa, A banavuM, razUla banavuM. vatana, (2) potAnI dharI para thatuM keIpaNa haoult's Laws for the deprespiMDanuM paribhramaNa. (3) vArApharatI ane sion of the freezing point. yojanApUrvaka eka ja pleTamAM pAka vAvavA, kArabiMdune nIcuM laI javAnA rAuTanA jene AdhAre pANInI upalabdhatA, pratyeka (aut. R. L. for the elevation pAkanI avadhi jevAM kAraNa para rahe che. of boiling point. ukalana bilane (4) cokasa prakAranI paripakavatAnI pari. UMce laI javAnA rAuTane nicame. sthitinuM nirmANa thAya tyAM sudhI ImAratI round. gaLa. r. gourd, prajIvaka e pAkane UgavA devA mATe joI to samaya. dharAvatuM geLa phaLa. rmuscle. geLa - r, of crops. vArApharatI pAka levA. snAyu. r podded cussia, jaMgalI rotational grazing. 2108 213101 kuva Die. r, worm.goLakRmi; V makarAvavAnA pariNAme thatA nukasAnane nivA- to des; gaLAkAra nAnA moTA kadanuM derA jevuM ravA mATe, carANabhUminA vadhAre khaDA eka IMthI eka phUTa jeTaluM lAMbu, nara ane pADI, darekanI pharate vADa banAvI vArA mAdA ema baMne jAtivALuM, prANunA pharatI vADane carANa mATe khelavAmAM Ave zarIramAM parajIvI jIvana gALatuM sUtrakRmi. ane Ama bAkAnA khaMDane virAma A5- roup of fowls. cepI zaradI. vAmAM Ave, AvA prakAranI vArApharatI routine count. nityanI gaNanA. caraNanI prakriyA. rove beetle. revabITala nAmanuM jaMtu. Rotenone. eka vanaspatinA mULamAMthI roving wool. kAMtavA mATe jarUrI banAvavAmAM AvatuM, molomazI, thripa, cAMcaDa ghaTTatA dharAvatA UnanA resA kADhavA, jenA ane IyaLa i. vanaspatine upadrava karanAra tAra banAvavA vaLa ApavAnuM jarUrI bane che. jaMtuo, kITa i.ne nAza karavA mATe bhUkA row. hAra, katAra, pakti. (2) dhAnya For Private and Personal Use Only
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Royal 515 rubber choDa, bhupa, jhADa ane anya prakAranI vana- pedAza ochI che; rabaranuM jhADa bI vAvIne spatine hAramAM vAvavI - ropavI. . ane vAnaspatika prakriyA ema be rIte vAvaapplication. 415 812HI 442 1941a . ru. abnormal leafjevAM dravyane chAMTavA, lagAvavA ke pAtharavA. fall. Phytophthora palmivora Butr, crop. hAramAM vAvavAmAM Avato ler, nAmanA jaMtuthI rabaranA jhADane thato pAka. R. Panter. makAI, juvAra, eka roga, jemAM tenAM pAna kharavA mAMDe kapAsa, vaTANA che. jevA pAkane hAramAM 3. ru. bird's eye spot. HelmivAvI zakAya te mATenuM sAdhana. r. nthosporium heveae. 41hall guten plantingbIne veravA karatA temane rabarane thato roga, jemAM tenAM pAna para paMktitabaMdha vAvavAM. r. sowing. 3101 orella 3. ru. black stripe. hArabaddha - paMktibaddha vAvavuM. angol rubber abnormal leaf-fall. Royal. blenahIma nAme paNa oLakhavAmAM ru. brown rot. Formes noxius. Avate jaradALane eka prakAra, jenuM phaLa nAmanA jaMtuthI rabarane thato roga. ru. meTuM, gALa, aMDAkAra, jhAMkhu pILAza paDatuM, charcoal rot. Ustulina zonata. pILA garavALuM paripakava bane tyAre rasALa thI 2barane thato roga. ru, die back. sUkavaNa DabApeka mATe anukULa phaLa. r. juo rubber abnormal leaf fall. cells. madhamAkhanI rANune pedA karatA ru, dry rot. Ustulina deusta. madhapUDAnA koSa..jelly. madhamAkha-dUdha; 20422 at Pisl. ru. pink disease. rANI madhamAkhamAM pariNamanAra DiMbhane Pellicularia salmonicolor (B. & madhamAkha dvArA ApavAmAM Avato Br) Dastur. thI 2baranA jhADane thatA khorAka. s pl. ru. pod rot. og i rubber Roystonea oleracea (Mart.) O. abnormal leaf-fall. ru. powdF. Cook (Syn. Oreodoxa oleracea ery mildew. Oidium heveae Mart.]. hejapAma tarIke oLakhAto Steinm. thI rabaranA jhADane thato roga, vADa banAvavA mATe vAvavAmAM AvatuM jemAM tenAM kumaLAM pAna ane prarAha para e tADa. R. regia (H. B. & K.). pAuDa2 jevI Uba vaLe che. ru, proceO. F. Cook. (Syn. Ortodoxa ssing. rabara meLavavAnI prakriyA. rabaranA regia H. B. & K.J. kyubana royala- jhADa parathI AkSIra kADhI lIdhA bAda, traNa pAma, be TalayAma nAme oLakhAtuM vADa tabakkAmAM temAMthI rabara banAvavA mATe mATe vAvavAmAM AvatuM jhADa. prakriyA karavAmAM Ave che. jhADamAMthI kADhI rozelle stem rot. Sclerotinia lIdhelA AkSIrama eseTika eNsiDa athavA scleroliorum. nAmanA jaMtuthI lAla phemika esiDa bheLavI mizraNane halAvIne aMbADIne thatA rogane eka prakAra. ghanIbhUta banAvavAmAM Ave che. tyArabAda rubber, rabara. (2) perA rabara, hIviyA ghanIbhUta banelA mizraNane pANIthI dhoI rabara, jemAMthI rabara banAvavAmAM AvatuM rolara yaMtramAMthI pasAra karI pANI ane heya te AkSIra sravatuM rabaranuM jhADa, azuddhione dUra karavAmAM Ave che, jenA Heo a brasiliensis (H. B. & K.) pariNAme thatA paDane taDakAmAM sUkavavAmAM Muell. - Arg. nAmanuM rabaranuM jhADa Ave che. AvI rIte thatI nIpajane kedrita khUba ja mahattvanuM che. rabaranA jhADanuM mULa kSIra, kIpa rabara ane selIpa rabara vatana brAjhilane pArA prAMta che. bhAratamAM tarIke vecavAmAM Ave che.ru, spear2baranI khetI A sadInI zarUAtamAM head drying Diplodia Sche. thI karavAmAM AvI paraMtu jarUra karatAM tenI rabaranA jhADane thato roga.ru. tapping. For Private and Personal Use Only
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org rubefaciant rabaranA jhADa parathI AkSIra kADhavA mATe tene chedavAnI prakriyA. rabaranuM jhADa vAvavAmAM AvyA pachI 7-8 varSa vItI jAya tyArachI jamInathI Azare traNa phUTanI UMcAi 12, jhADa 20 IMca ke vadhAre jADuM anyuM. huMya tyAre tenA ardha vartuLa para DAbethI jamaNe kuMtalAkAra ekAMtara divase jhADanI edhAne hAni pahece nahi te rIte edhA para kApa mUkavAmA Ave che. AvI rIte mUkavAmAM AvatA kApamAMthI sravatA kSIrane kApanI heThaLa lagADavAmAM AvelA patrama ekaThA karavAmAM Ave che. jhADanAM pAna kharavA mAMDe tyArapachI navAM pAna Ave tyAM sudhInA samaya gALAmAM AkSIra meLavavAnI A prakriyAne thaMbhAvI devAmAM Ave che. varSa daramiyAna Ama eka jhADane 200-300 kApa mUkavAmAM Ave che. ru. termite. Glyptotermis dilatatus Havl nAmanI rabaranA jhADanA thaDane kAratI UdhaI. rubefaciant, cAmaDIne lAla lAla karI mUkatA lepa, linimaMDa ke plAsTara rubefy. lAla banAvavuM, lAla karavuM; cAmaDIne lAla manAvavI. Rubia cordifolia L. majI; eka jhADa, jemAM maneA raMga maLe che. Ru. asiana Kurz. khAsIba mA nAmanuM jhADa, jenAM mULamAMthI raMga maLe che. Ru. sikkmensis Kurz. eka jhADa, jenA mULama thI maLate lAla raMga sUtara ane vALa raMgavAnA kAmamAM Ave che, Ru. tinctorum L. yuropiyana majITha nAmanuM kAramIrama thatuM jhADa, jenAM mULama thI meLavavAmAM Avate raMga kApaDa raMgavA upayAgI ane che jhADanuM khAtara paNa banAvavAmAM Athe che. Rubus ellipticus Smith, lAla aMcu nAmane pa. himAlaya, 4. bhArata ane pazcimaghATamAM thate eka cheDa, jenA phaLa khavaca che. Ru. frutirosus L. vilAcatI aMcu nAmane kAzmIramAM thatA phaLane aeDa. Ru. lanatus Wall, hiMsAlu nAmanA khAdya phaLanA aeDa. Ru, lasio 516 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only rumen . car-us Sm. kALu hiMsAlu nAmanuM pazcimaghATa, sikrima, pazcima himAlaya karNATaka ane pulanI TekarIomAM thate khAdya phaLane cheDa. Ru, moluccanus L. kasela, kALI cerI nAmane AsAma, khAsI TekarIe nIlagirI ane trAvaNakAramAM thatA khAdya phaLo cheDa. Ru. roscle/olis Sm. kezula nAmane kumAuM, khAsI TekarIe ane maNipuramAM thatA khAdyaphaLanA jheDa, rudrygrass. nAtAla ghAsa. rudiment. aMzataH vikAsa pAmeluM TAI aMga ke kAI eka bhAga. rud mentary. avikasita, alpavikasita, prAthamika, varotra svarUpa. rm. copulalory GXZAR. saroleum ane prot odaeumnI vacce gaDInA madhyabhAgane caLakatA, upasele bhAga, jenI tapAsa karavAthI baccunara ke mAdA che tenI parakha karI zakAya che. ru, teat. - vikasita AMcaLa, je dugdhasrAvI pezInI sAthe joDAyelA na paNa hoya. rudrak. rUdrAkSanuM jhADa. Rudrakshi. eka prakAranuM geLaphaLa, jenA jhADane ugADavAmAM AvatuM nathI. rue auSadhamAM upayAgI vanaspati, Relia. herosa L. eka prakAranI zAkIya vanaspati, jene zAlA mATe ameri kAmAM ugADavAmAM Ave che. ruff. pakSI ke pazunI garadananI AsapAsa AgaLa paDatA raMgIna pIMchAMnuM valaya. ruffing, padhAranI aniyamitatA, rugged. prANInA dehanI mAdhaNInAM kada, majabUtI ane tema aMge. rugose. laheradAra (vanaspati). rai. OM. Rumani, resA vinAnA rasavALI kerInA eka prakAra. rnmen. vAgeLanAra sastana prANInuM, meTAmAM moTA khaDa dharAvatuM prathama AmArAya, flora. prathama AmarAyanA sukSma sajIve. rumenotomy. bahAranuM dravya kADhavA mATe ke amlatAnI ru.
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Rumex... kase TI karavA mATe prathama AmAzayanI karavAmAM AvatI zastrakriyA. Rumex acetosa L. cUkA nAmanI 5. himAlayanI, khAdya pAtanI zAkIya vanaspati. Ru, risus L. cUkA, Ru. dent {us L. lAla khIkhI, khArI pAlakha nAmanI vAyavya bhArata, kumAMu, da. bhArata, ane 5. ghATamAM thatI rASTrIya vanaspati, jenAM mULama thI lAla raMga maLe che. Ru. {astatus D. Don. bhilamerA nAmanI vanaspati, je masAlA tarIke upayegamAM levAmAM Ave che. Ru. hymenosehalus Torr. kali mULavALI, cAmaDAM kamAvavA mATe upayAgI banatI eka vanaspati, Ru. vesicarius L. cUkA. ruminant. vAgeALanAra prANI, jemAM DhAra, gheTAM, bakarAM, haraNa, sAbara, UMDha i.nA samAveza thAya che ane jemanA jaTharanA cAra spaSTa khaMDA paDe che, jemAMthI khAdheleA khorAka pAcana daramiyAna pasAra thAya che. 517 runnel. cheka thaDa sudhI badhI zAkhAne chAMTI ke kApI nAMkhI hoya tevuM jhADa. (2) nAnI nahera, merI. runner. bhU-prasArI; lAMkhI AMtaragAMThavALI vanaspatinI pAtaLI lAMbI jamIna para phelAtI ane gAMmAMthI mULa phoDatI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rural zAkhA; mULa nirmANa kare tevI AMtaragAMThavALuM prakAMDa, jemAMthI navA navA Da UgI nIkaLe che. ru. bean. sI. ru. groundnut. bhaiyasiMga. ru. plant. AMtaragaDha dvArA UgatI vanaspati. runners. zaNanA taMtuM, jenI sAthe pari carma saLaMga rIte ceTaluM hoya che. runoff. apavAha; kula varasAdanA jharaNAM, nadI, ke jaLAzayeA tarapha vahI jatA hisse, je sapATInA pravAha tarIke paNa oLakhAya che. (2) sapATI paranI ke bhUgabha nALI ke nIka dvArA pANIne thate nIkAla. ru. 0. coefficient. cAkasa tIvratAvALA tAphAnamAM thayelA varasAdanA pravAhane guNAMka -TakAvArI, ru. o. loss. apavAha nukasAna. ru. . velocity. pavAha vega. rupture. koI bhAga ke aMgane baLapUrvakanA cheda, viccheda. (ra) aMgavruddhi, sAraNagAMTha. ruminate. vageALavuM. rumina-rural, grAma, grAma jIvananuM, grAma jIvanane tion. prathama AmAzayamAMthI khArAkane gALAnA rUpamAM bahAra kADhI tene kharAkhara cAvave, vAgALavA; vAgeALavAnI prakriyA. rump. kAI prANI ke pakSInI pUThane, nitaMba sametane cheDA. (2) ThUMThuM. run. maracAM-batakAMnA vADAnI bahAra, maraghA-batakAMne haravA--ravA maTenI jagyA; meATA bhAge tene tAra bAMdhIne surakSita banAvelI hAya che. runcinate. taLiyA tarapha vaLelA karavatanA dAMtAvALuM. lAgatuM. ru. community. grAma samudAya. ru. credit. grAmazAkha. ru. cr. society. grAma zAkhamaMDaLI, ru. cr. survey. grAma zAkha sarvekSaNa - tapAsa. ru. culture. grAma saMskRti. ru. debt. grama - RNa, ru. development. grAma vikAsa, ru. economy.grAma arthavyavasthA. ru, exodus. grAma hijarata, ru. finance. grAma nANAM vyavasthA. xu. improvement. grAma sudhAraNA. ru, income. grAma Avaka. ru. in debtedness. grAma RNagrastatA. ru. industry. grAmedyoga, ru. insolvent. grAma devAdAra. ru. institution. grAma saMsthA. ru. life. grAmajIvana. ru. organisation. grAma saMgaThana, ru. planning. grAma AyeAjana. policy..grAma nIti.ru. progress. grAmapragati. ru. reconstruction. grAma punarnirmANa. ru. rehabilita Ruaria repens, (L.) Nees. meTA khaDoliyA nAmanI vanaspati. Ru. parviflora Nees. pitta pApaDI nAmanI eka vanaspati. ru. For Private and Personal Use Only
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rusk 518 sac tion. grAma punarvAsa, grAma punarvasavATa. gray. ghaDAnI cAmaDIne raMga. ru. society. grAma samAja. ru, rut Oestraig, prANInI mAdAne thato kAma ciology,grAma sama vijJAna. jA, mada, te daramiyAnanI garamI. jautter, survey. grAma sarvekSaNa. ru, wel- kaI dehadhamIya vikRtinA kAraNe mada - fare. grAma kalyANa. kAmagaramImAM rahetuM prANI. rutting rush. reTalAne kaDa, reTI - breDane season. prANuonI mada-kAmAvasthAnI kaDa. varase varase AvatI mesama. rusmari.grazie rosemary. Ruta graveolens L. 28104 1411 Russelia coccinea (L.) Wetts, zAkIya vanaspati, jenAM pAna masAlA [Syn. Ru. sarmentosa Jacq. tarIke upayogamAM levAmAM Ave che ane pro parte]. rAtA phalane bagIcAmAM jene auSadhIya upayoga paNa thAya che. ugADavAmAM Avate choDa. ku. Quiseti- rutile, TiTeniyama okasAIDa nAmanuM formis Schlecht & Cham. jamInamAMthI maLatuM eka khanija. zebhA mATenI vanaspati. ryania. Ryania sp. nAmanI vanaspatirusset. phaLanI chAlane bhUra, kharabacaDo mAMthI meLavavAmAM AvatuM spezaya ke ja8bhAga. (2)kudaratI bhUrA raMganA sapharajanane rIca jaMtudhana rasAyaNa, jenuM sakriya ghaTaka eka prakAra. rAInalAIna che. je A vanaspatinA mULa rust. geru nAmane vanaspatine thatA regane ane prakAMDamAM hoya che. A jaMtudana bhUka eka prakAra, jemAM pAnane raMga lAla rUpe ke jaladrAvya saMyojanarUpe maLI zake che. ke geru je thAya che; vadhAre paDatA ke ryanodine. RyaniamAMthI kADhavAmAM eAchA poSaNanA kAraNe AvA prakArane aAvatuM sakriya jaMtudana sarva. roga thavA pAme che. (2) ucca prakAranI "ye. rAI dhAnya; Secale certale L, vanaspatinI parajIvI phUga. (3) kATa. pa. nAmanI UMcI bhUmi para thatI vanaspati, coloured. lokhaMDanA kATanA raMgavALuM. bhAratamAM te kaI agatyanuM dhAnya nathI ru.- red flour beetle, Tri- paNa ageTa mATe tene pakavavAmAM Ave che. bolium castaneum Herbst. 11491 r. ergot Claviceps purpurea. lAlAza paDatA bhUrA raMgane DhAlapakSa kITa, nAmanI phagathI rAI dhAnyane thate eka anya jIvAtanI sAthe anAja, dhAnya, rAga, jema thatA srAvathI madha je cIkaNe juvAra, bAjarI, kaThoLa, tala, kapAsa, padArtha ekaTho thAya che, jemAMthI banatAM magaphaLI, sUko me, ke para; gALa che. keTalAMka rAsAyaNika saMyejane oSadhIya para upadrava kare che, je bhAgelA anAjanA Je! 4719 3. r. grass Lolium dANuM, loTa, I. game te dhAnyane khAvA temalentum L. nAmanuM ghAsa, jemAM mATe ayogya banAvI mUke che. rusty- hAIDrosAyanika eNsiDa heca che. Sahal grass. beIba nAmanuM ghAsa. Saubaijaya. eka prakAranI vanaspati, jenA kaMdanuM zAka banAvavAmAM Ave che sac. yUna, purI, guhA. (2) prANuM ke vanaspatimAM kathaLI AkAranI tvacA Avarita guhA. (3) sAraNagAMThanuM kATha, For Private and Personal Use Only
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Saccharic 519 Saccopetalum... [) abuda, rasALI i. nuM vacikA AvaraNa. viMTALavAnAM pUMThA ane anya kASThaka-padArtho (5) kathaLe, kathaLI. saccate. puTAkAra, banAvavA mATe thAya che. S. munja (2) sUnamAM raheluM. (3) kothaLI ke TyUna Roxb. sarakhata, sarakaMda muMja nAmanuM jevuM kulAveluM, sacriform, kothaLA paMjAba ane uttara pradezamAM thatuM ghAsa; jenA AkAranuM. phasAnA TepalA - TapalIo, sAdaDIo i. Saccharic. zarkarAviSayaka. Sacch. banAvavAmAM Ave che, pAnane upayoga aricoccus sacchari Ckll. 417101 chAparAM kAvavA mATe karavAmAM Ave che, zeraDIne cUsaka kITa. Saccharides. uparAMta tenA kAgaLa paNa banAvavAmAM zarkarA dra; jaTilatA anusAra mono 2412 3. S. narenga Wall. ex (eka), di- (dvi-), tri- (tri-), ane Hack. kAgaLa banAvavA upayogamAM poly(bahu-) Saccharides (zarkarA) levAmAM AvatuM ghAsa. s. officinarum L. tarIke vibhAjita - vargIkRta karavAmAM AvatAM zeraDI; mukhyatve uttara pradeza, bihAra, ane 215 21 Soul. Sacchariferous. paMjAbamAM ugADavAmAM AvatI zeraDIne prakAra zarkarAvALuM, zarkara yukta. Saccharify. jenI ADapedAzanA vepArI dRSTie aneka zarkarAmAM parivartana karavuM. zarita banAvavuM- prakAranA upayoga karavAmAM Ave che. karavuM. Saccharimetr. kaI paNa purANa janI tenI ADapedAza je gaLa drAvaNamAM rahelI zarkarAnI sAMdratA nakkI rasei ane miSTa vAnagIo banAvavA karavAnI palAdimITara jevuM koI sAdhana. upayogamAM levAmAM Ave che, tenA banAvatA Saccharine. zakarAyukta, zarkarAvALuM. maLatI ADa pedAza - melAsIsa eTale Saccharoid. khAMDa jevuM dANAdAra. kAkavImAMthI madyArka tathA rabara banAvavAmAM Saccharolytic. zarkarAvizleSaka, Ave che, uparAMta beganA kAgaLe, chApakAma zakarA sajananuM vighaTana karanAra Sacch- mATenA kAgaLo paNa banAvavAmAM Ave che. arometer. koI paNa cAsaNuM athavA S. procerum Roxb. $13167 044194101 sirapamAM viziSTa guruva dvArA zakarAnuM mAvo banAvavA upayogI ghAsa. S.rauennpramANa jANavAnuM sAdhana. ae L. revenA nAmanuM ghAsa, jene muMja ane Saccharomyces cerevisiae. as saMkara ghAsa paNa kahevAmAM Ave che, jenAM ane bAlakehela banAvavA upayogamAM levAmAM prakAMDanA resAnI khurazIo, muDA, chAparA AvatuM sarva sAmAnya yIsTa; S. ellipsoi ane doraDAM banAvavAmAM Ave che; S. deus. $ 451201 1172, S. marianus. repens Willd. 240021171 91091Hi AvaraNa banAvavA uparogamAM levAmAM AvatI eka prakAranI vanaspati. S. Avate vIsTane prakA2. s. pastoriamus. spontaneum L. kAMsa, kAsa nAmanuM AvaraNa lAvavA upayogamAM levAmAM AvatA retIne bAMdhanAra ane kAgaLa banAvavA cIsTane praka2. upayogamAM AvatuM ghAsa, jenA vaDe chAparAM Saccharum arundinaceum Retz. paNa chAvavAmAM Ave che. rAmasara, sarakaMda, sara nAmanuM dIrdhAyu ghAsa, Sacciolepis interrupta (Willd.) jenAM pAnamAMthI maLatA resAnAM deraDAM, Stapf [Syn. Panicum interrupderA, kAgaLa banAvavAmAM Ave che, sAMThAne tum Willd.. bhejavALI jagyAmAM thatuM upaga khurazIo, TUla, Tebala, TepalA- eka prakAranuM ghAsa, jenA dANAne loke TapalIo banAvavA mATe thAya che. S. achatanA samayamAM khAya che. barbari. 23 07 49un aizsl. S. Saccopetalum tomentosum Hook, fuscum Roxb. ghAsane eka prakA2, . &. Thoms, kArI nAmanuM gujarAta jene upayoga sastA daranA kAgaLa, erisA, AMdhrapradeza, rAjasthAna, uttara For Private and Personal Use Only
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir suceule 520 sufliower pradeza ane bihAramAM thatuM eka UMcuM jhADa, hAni ane bhayamukta kabATa. (2) tijorI. jenA kASThanAM vahANe, pharnicara, peTIe (3) salAmata. ane biliyarDa ramatanAM sAdhano banAvavAmAM safed, zvata, dhoLuM. s. ak. Azva Ave che. pradeza ane paMjAbamAM thatI vanaspatine succule. sacculus. nAne kothaLa. eka prakA2, jenA prakaDanA resAnAM doraDAM sack. kathaLe; kharabacaDA athavA barachaTa che. banAvavAmAM Ave che; s, chaad. rANane eka tarapha khulle rahe te, laMba an. sapheda caMdana. s. jeera. sapheda ru. goLa, mAla-sAmAna, anAja i. bharavA s, kaddu, keLuM. s. kilkar, AcaHit 4411991H1 41921 $iyul. sack- cia leucophloea (Roxb.) Villd. ing. Cal 452011 212191 cigoniai (Syil. Mimosa leucopiluea Roxb.). banAveluM. bhAre kATha, jemAMthI zaNanA nAmanuM vRkSa, jenAM pAnane ghAsacAre bane kothaLA banAvavAmAM Ave che. che, chAla cAmaDAM kamAvavA upayegI bane che, sacral. trika, trikanuM, ne lagatuM. s. uparAMta temAMthI rasa maLe che. zakarA ane vertebra. trika kaceruka. tADImAMthI spiriTa banAvavA te upayogamAM sacrum. trika sthi, merudaMDa- karoDa levAmAM Ave che. A vRkSa paMjAba, rAja staMbhanA cheDe AveluM ghaNa kazerue bhegA sthAna ane madhyapradezamAM thAya che. s. maLyA hoya tevuM saMyukta hADakuM, jenI sAthe rai sapheda rAI. s. simal. sapheda zoNi mekhaLA joDAyelI hoya. sImaLe s. siris.sapheda ziriSa. Albuzia sadab. sugaMdhita paraMtu kaDavA svAdavALAM broccra Benth. nAmanuM eka meTuM vRkSa, pAnane nIce supa. jenuM kASTha ghara mATenA TekA, kRSiejAre sadanitya. khAdya pAna dharAvatI vana- ane pharnicara banAvavA upayogI bane che. spatine eka prakAra. moTA bhAge A vRkSa kAMpavALI jamInamAM sadda. kRSi kAmamAM upayogamAM levAmAM thAya che. AvatuM eka ejA2, jene hAramAM bI vAvavA Safeda guava. u. pradezanuM lokapriya mATe upayogamAM levAmAM Ave che. jAmaphaLa, je geLAkA2, suMvALI chAla, sapheda sadde. mogha. kRSi kAmamAM upa- garavALuM, svAde mIThuM heya. gamAM levAmAM AvatuM eka prakAranuM ejA2. safety release hitch. surakSA saddle, jIna, palANa gheDAnI pITha para sAdhana. (2) haLa jevA kRSi sAdhananI baMdha bese tevuM, savArI karavAmAM saraLa sAthe lagADavAmAM AvatuM upakaraNa; sakhata paDatuM, besavA mATenuM jIna. (2) maraghAnA ADazanI sAthe athaDAya tyAre tene chUTuM nara baccAne pUcha sudhIne pIThane bhAga. karavAnI yukti. s. feather. maraghAnA nara baccAnI safflower. kosaMbI, karaDI, nAmanI pITha paranAM pIMchAM. s. grafting. zarU- AbIsiniyA ane aphaghAnisthAnamAM mULa AtamAM prakAMDane ADuM kApI, tyArabAda vatana dharAvatI paNa cIna, Ijipta, da. phAyara AkAranA bane bAju para cheda mUkI, yuropa, amerikA ane bhAratamAM gujarAta, zAkIya vanaspati mATe kalama karavAnI rIta. mahArASTra, madhyapradeza, Andrapradeza ane s, horse. savArI karavAne yogya gheDo, karNATaka rAjyamAM thatI Car thamus jemAM traNa-pAMca cAla dharAvatA, olAda. tinctorious . nAmanI vanaspati, jenAM mATenA, zikArI ane pilo ramata mATenA bIne pIlIne tela kADhavAmAM Ave che. gheDAne samAveza thAya che. s. mule. A tela raImAM kAmamAM levAmAM Ave che, savArIyeAgya khacara. bImAM 24-30 TakA tela hoya che. ka2DI safe. pavananI avara-javaravALuM, salAmata, ravi pAka che ane tene sarerAza utAra For Private and Personal Use Only
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir safflower 521 sago ekara dITha 400-500 pAuMDa che. s.alter- prapha vastra banAvavA mATe paNa teno upayoga naria blight. Alternario, carth- $291HI 20412 3. S. o. cake. ami. nAmanAM jaMtuthI karIne te eka karaDInAM bIne pIlIne tela kADhI lIdhA pachI roga, jemAM tenAM pAna para gherA ane narama zeSa raheto kheALa, jene khAtara ane pazu badAmI raMganAM vartuLo jevA DAdha lAge che. AhAra tarIke upayogamAM levAmAM Ave che. s, cake. karaDInAM chAla kADhI lIdhelAM ke s. rust. Puccinia cartliami. nAmanA chAlavALAM bIne pIlIne kADhelA telane laI jaMtuthI karaDIne lAgu paDato gerune roga. lIdhA bAda rahetuM tenuM vizeSa kaca, je s. yellow- karaDInAM phUlamAMthI banAvakaraDInA kheLa tarIke oLakhAya che, jene vAmAM Avate pILA raMga, jene kaI DhoranA khorAka tarIke ane pAka mATenA vizeSa prakArane upayoga nathI. khAtara tarIke upaga ka2vAmAM AvyA che, sairon, kesara, kesarane cheDa; Saffron s, carmin. karaDInAM phUlemathI kArbo- crocus. choDane sukAyelA taMtu. A choDa neTa seDiyamathI banAvavAmAM Avato lAlAza kAzmIra, ane uttara pradezamAM thAya che. paDatA raMga, jene upaga sutarAu ane kesarane upaga raMgakAma ane khAdyasAmarezamI kApaDane raMgavA mATe thAya che. bA grIne suvAsita banAvA mATe thAya che. s. raMga prakAzamAM jhAMkhuM paDe che. alakalI, teak. 646291; Adina cordifolia kalorIna, saphacurika eNsiDane te saMvedana- (Roxb.) Hook . Brandis, zIla che ane ramakaDAM, prasAdhana sAmagrI, nAmanuM karNATaka ane madhyapradezamAM thatuM khorAka ane mIThAI banAvavA tene upa- jhADa, jenuM kASTha nirmANa kAmamAM, pharasa yoga karavAmAM Ave che. s. caterpi- tathA relavenA DabA banAvavAnA kAmamAM llar. Perigoea capensis G41701 2419 0. karaDImAM paDatI IyaLane prakAra. s. dye. sag. bhAja, zAka, khorAkamAM upayogamAM karaDIne raMga, dareka bIjA athavA trIjA levAtuM game te bhAinuM pAna. (2) lagabhaga divase karaDInAM khulatAM phUlone cUMTI, sUkavI, sapATa ke khADA TekarAvALI jamInamAM sApha karI tene banAvavAmAM Avato raMga, paDelo khADe. jene paNa sUkavI tenAM cosalAM banAvavAmAM sage. mAMsane suvAsita banAvatAM pAna Ave che ane jemAM pAke raMga banAvavA dharAvatI vanaspatine eka prakAra. (2) mATenuM dravya hoya che. s. fly. Acam- rasoI mATe upayogI banatI zAkIya vanathiophilus heliantha Ross. nAmane spatine eka prakAra. karaDIne kITaka, jenAM pAMkha vinAnAM baccAM Sageraeuelliptica(A.D.)Hook karaDInAM aMkura ane kaLIone bhAre hAni f. & Thoms. mAMdAmAnamAM thatuM eka pahecADe che. s. leaf spot. Cerco- jhADa, jenuM kASTha mAchalI pakaDavAnI dAMDI, spora carthami. nAmane karaDIne lAga biliyarDanI ramatanA kayU, gopha ramatanA paDato eka prakArane roga, jemAM tenAM pAna daDAM, pharnicara ane peTIo banAvavAnA para gherA badAmI raMganAM cAThAM paDe che. s. upagamAM levAmAM Ave che. oil. karaDInuM tela, karaDInAM bIne ghANImAM Sagittaria sagittifolia L. bhAratapIlIne athavA niyaMdana prakriyA dvArA bharamAM thatI eka prakAranI zAkIya vanakADhavAmAM AvatuM tela, je rAI, dIvA- spati, jenAM kaMda zAka tarIke khAvAnA batI, sAbu, mAthAnA vALamAM nAkhavA upayogamAM levAmAM Ave che. mATe, sakA telI rage, vArniza, lina- sagittate. khANakA2. liyama ane vepArI vastuo banAvavAnA haago, sAbukhA; IsTa inDijhamAM ugatA kAmamAM levAmAM Ave che. uparAMta voTara- sAgapAma nAmanA jhADanA garamAMthI banA For Private and Personal Use Only
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sagwan vavAmAM AvatA dANAdAra sAbuaAkhA, jenA leATa ke dANAne upayoga kApaDane kAjI karavA mATe thAya che. s. palm. IsTa inDijhamAM thatuM sASucekhA ApatuM Metroxylon sagu Rotth. (M, rump/hii Mart.).nAmanuM UMcuM jhADa, sagwan. sAgavata, sAganuM jhADa. Sahaderi. sahradarI. Saharanpur Special. grepaphrUTane eka prakAra. 522 Sahiwal. pAkistAnanI elAdanuM paNa sArA pramANamAM dUdha ApatuM, lAlasiMdhInA nAme eLakhAtuM dudhALuM Dhora Sai Japuriu. gujarAtamAM thatA paheALAM pAnane tamAkune cheADa, jenI tamAku khAvA tathA bIDI banAvavAnA upayogamAM Ave che, jenAM sUkavelAM pAna pILAza paDatAM haritathI gherA badAmI raMganAM hoya che. sajje. bAjarI, sakalu. zakkariyA. sakhuya. jue sal. sal. sAla; uttara bhAratanAM jaMgaleAmAM thatuM Shorea robusta Gaertn. nAmanuM ImAratI lAkaDAnuM, sA! pachI mahattvanuM sthAna dharAvatuM eka vRkSa; jenuM kASTha badhA ja prakAranAM nirmANa kAmamAM upayogamAM Ave che, taduparAMta tenAM relavenA salepATa banAvavAmAM Ave che. A vRkSa mATe retALa, kAMpavALI bheja dharAvatI jamIna ghaNI anukULa thAya che; vRkSanA thaDamAMthI sAla nAmanA rALa jevA padArtha maLe che, jene upayoga vahANAne raMgavA mATe thAya che, ane tenuM nisyaMdana karavAthI sugaMdhI dravye banAvavAnA kAmamAM Ave tevuM tela nIkaLe che. A vRkSanAM bhInuM tela raseAImAM tathA dIvAbattI karavAnA upayAmAM levAmAM Ave che ane chAla cAmaDAM kamAvavAnA kAmamAM Ave che. s. butter. sAganA vRkSanA khImAMthI maLatuM mAkhaNa. s, dammar, sAlanA DAmara. salad. salADa, kacuMbara; kAcAM zAkabhAjI ane ThaMDA pADelA rAMdhelA zAkabhAjInuM kacuMbara. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saliferous (2) kacuMbara banAvavA upayAgamAM levAmAM AvatI game te zAkabhAjI. s. dressing. tela, vinegara, mAkhaNa i. sAthe banAvavAmAM AvatuM kacuMbara. s. oil. UMcA prakAranuM elivanuM tela. s. plant, khAdyapAna;prakAMDa ke khAvA mATe upayAgamAM laI zakAya tevA vanaspatinA kAI paNa mAga mATe vAvavAmAM AvatI zAkIya vanaspati. jemAM leTaDyusa, kAthamIra i.nA samAveza thAya che. salari. kacuMbara ane zAkabhAjI mATe upayAgI banatI rAAkIya vanaspati, salai. cAmaDuM kamAvavAmAM upayogamAM levAmAM AvatuM paMjAba ane 5. bhAratanuM eka jhADa. sale. vecANa, vikrI. Salems. tAmilanADunA sAlema, kAIsmRtura ane tirUcirApallImAM kapAsane eka viziSTa prakAra saleratus. seDiyama bAyakArboneTa; peATaeNziyama bAyakArboneTa thatA salgam. salagama, Tarniya. sali. ziyALAmAM thatI DAMgaranA eka For Private and Personal Use Only prakAra. salicylic acid, selisilika eNsiDa; ghaNI vanaspatie ane phaLamAMthI maLatuM eka amladrazya, jene upayAga ArakSa ane phUganAzaka tarIke karavAmAM Ave che, ne jenuM sUtra C H4 (OH) COzH. che. saliferous, ghaNA kSaNavALuM ke lavaN nirmANaka. salimeter. lavaNamAM rahelI khArAzanuM pramANa jANavAnuM sAdhana. saline. kSArIya, kSAra; kSAra dravyavALuM, khAruM. s. -alkali soil. khAravALI ke Usara jamIna, (ra) meTA bhAganI vanaspatinAM vRddhi vikAsamAM bAdhArUpa banatI vinimeya seDiyama ane drAvya kSAra dharAvatI jamIna; vinimeya seADiyamanuM pramANa 15 TakA karatAM vadhAre ane pH 8.5 karatAM echuM hoya che. A jamIna para kSArayukta pepaDA paNa khAjhatA hoya che ane ghaNIvAra tenA para bharatInAM pANI paNa pharI vaLatAM heAya che. s. soil,
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saliva 523 salmon... bhAgye ja akalI lavaNanA nAITa tattva himAlayamAM thatuM eka jhADa, jenAM kASTanAM heya paraMtu karAIDa ane saphedR dravya TepalA-TApalIo, krikeTanA beTa banAvavAmAM dharAvatI khArApATa jamIna, jenA para Ave che. S. babylonica L. majanUna, sUkI tumAM rAkheDI raMganA kSArIya popaDA aMgrejImAM jene Deeping oillow kahe 0413 3. S. s. reclamation che te uttara bhAratamAM thato eka choDa, kSArIya jamInanI navasAdhyatA; khArApATa jenAM DALakhAMnAM TapalA-TepalI banAjamInamAM rahela kSAra dUra karI tene 491HI 4419 9. S. daphnoides Vill. kheDavAyegya banAvavAnI prakriyA, jemAM majanUna nAmanI vanaspatine eka prakAra. jamInamAM rahelAM kSArIya dravyanuM dhovANa S. tetrasperma Roxb. sukula beta; thaIne te vahI jAya te mATe ThIka ThIka nAmanuM bhAratabharamAM thatuM eka prakAranA pramANamAM tene pANI ApavAmAM Ave che. netaranuM jhADa, jenAM TepalA - TapalIo nadInA pANIne pravAha vahevaDAvavAthI banAvavAmAM Ave che. jamInanuM A kSArIya dravya chevAI javA sallow. cAmaDIne nabaLAI sucaka paLe pAme che. s. water. khAruM pANI. phI ke raMga. salinity. lavaNatA, khArAza, kSAra, Salmalia insignis (Wit.) H1714a1. salinization. 2. del- Schott & Endi. [Syn. Bombax bhavana; jamInamAM khArAzanI sAMdratA, je insigme Wall.1. simUla nAmanuM 5. nIcANavALI jamInamAM khAruM pANuM vahI ghATa, AsAma ane mAMdAmAnamAM thatuM eka jaI ekaThuM thavAthI zakya bane che alpa meTuM vRkSa, jenA kASTanI dIvAsaLIo, varasAda, verAna ane bA pIbhavanane UMce sAmAna bharavAnI peTIo, helDara, veniyara vAMka dharAvatI jamInamAM A pramANe ane plAyavUDa banAvavAmAM Ave che. S. bane che. uparAMta dariyA kAMThA para AvelI malarbarica (DC.) Schott & jamIne mAM paNa A pramANe bane che. Endl. rAte zImaLe, simula i. nAmanuM salinometer. cekasa lavaNaya drAva. UMcuM jhADa, je paMjAba, uttara pradeza, pUrva NamAM rahelI khArAzanuM pramANa mApavAnuM ane 5. ghATamAM thAya che, jenAM phUla ane sAdhana. salometer. hAIDromITara vaja khAdya che, bIne pazu AhAra bane jevuM, mApakramanA AMkAvALuM sAdhana, je che ane tenAM rezama jevA chUchAM gAdI cekasa lavaNIya drAvaNamAM rahelA khArAza bharavA mATe upayogamAM levAmAM Ave che. ApatA dravyanuM pramANa nakkI karavA mATe suMdara ane sukAyele rasa guMdaranA upayogamAM upayogI bane che. A sAdhana paranA cAra levAmAM Ave che. aMza barAbara drAvaNanA lavaNaya dravyane salmonella. annadaMDANu nAmane eka Take thAya che. sUkSma sajIva. s. amatum, batakamAM rAga saliva, lALa, meMmAM rahelI lALa ane karanAra ane daMDANu nAmane sUma sajIva. zleSmIca graMthiomAMthI avate raMga vinAno salmondho is. perATAI pheIDa, mRdu akIya rasa, je khorAkane cAvavAmAM AMtrarujA, pakSIone lAgu paDatA TAI phaIDa madadarUpa bane che.salivery secretion. i. jevA anna daMDANu prajAtinA jIvANu. lALane srAva, lALanuM thatuM stravaNa. saliva- ethI thato rega. tion. lALanuM zravaNa. (2) keTalAMka prANI- salmon gum. Eucalyptus sale mAM A eka prakAranA roganuM sUcaka monophloia. nAmanuM yukelipTasanuM jhADa, bane che, jemAM vadhu pramANamAM cIkaNa jenI chAla pAtaLI, suMvALI ane eka lALa rasa satata bhravyA karato hoya che. sarakhA raMganI hoya che. A prakAranA Salix alba . bisa; nAmanuM vAyavya yukelipTasamAMthI sArA pramANamAM yukelipTasanuM For Private and Personal Use Only
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saipingitis 524 Salvadora... tela maLe che. vRkSa cho Ape che ane thAya, vajanamAM ghaTADe Ave ane dUdhane te baLataNa mATe tathA nirmANa kAma mATe utAra ghaTe. s. imbalance. khorAka - lAkaDuM Ape che. khANamAM mIDAnI asamatulA. s. licks, salpingitis. aMDavAhinI ko5; aMDa. prANInA kherAka ane pANImAM seDiyama vAhinI phelopiyana TabamAM Avato se. lorAIDa tattvanI pUrti thAya te mATenA (2) maraghA-batakAMnI eDavAhinImAM AvatA upayogI banatA mIThAnA gAMgaDA. s. sajAmAMthI te strAva maLadvAramAM baLatarA marsh. kSArIya kalaNabhUmi. s. peter, saltpetre. surekhAra; salsify. himAcala pradeza ane mahArASTramAM sapheda sphaTikIya lavaNa ane nAITrojana, thatI lAMbA, garavALA Tragopogon jenI kRSi khAtara mATe agatya che ane berrifolium L. nAmanI zAkIya khAdya je mAMsanI sAcavaNI mATe upayogI mULa dharAvatI vanaspati, je vAnaspatika bane che; peTeziyama nAITreTa. s. poisooIsTara tarIke paNa oLakhAya che. ning. lavaNa viSAktatA; vadhAre paDatA sal soda. seDiyama kArboneTane eka mIThAvALA kherAkathI apaco thatAM Dhera prakAra. ane maraghAM batakAnI maraNa sudhI Saisola baryosma (R. & S.) pahoMcatI avasthA. s. sick. kherAka Dandy (Syn. S. foetida Del ex ane cArAmAM tAMbu, loha, kabATa Spreng.). nuka nAmanI paMjAba ane jevAM khanija dravyanI UNapathI prANuonA uttara pradezanI ghAsacArA mATenI zAkIya svAzya para thatI mAThI asara, jenA vanaspati. S. kali L. sAjIbuTI; nAmanI pariNAme aruci thAya, raktakSaya thAya ane paMjAba ane kAzamIramAM thatI zAkabhAjInAM chevaTe maraNa suddhAM nIpaje. s. tree. pAna dharAvatI vanaspati. verAna pradezanuM agatyanuM eka jhADa, jenuM salt, mIThuM, lavaNa. (2) seDiyama kale- kASTha paiDAM, zebhAnI vastuo ane rAIDa. Dhera mATenA khAdya mATe eka upayogI baLataNamAM kAma lAge che. salted, dravya; khAdya vastune svAdu banAvanAra mIThAvALuM, mIThuM pAyeluM, mIThAnI sahAyathI agatyane kAraka. (3) mAMsa, zAkabhAjInI rakSita karAyeluM s. butter. mIThAvALuM jALavaNI tathA cAmaDAM kamAvavA upayogamAM mAkhaNa. saiting action. lavaNakSetra levAmAM AvatuM dravya. (4) adhAtu athavA prabhAva. eNsiDa bhUlakanI sAthe dhAtu ke dhAtvIya saltation. pavana ke pANInI kriyAthI malakanA joDANathI banatuM saMyojana. s. jamInanI sapATI para jamInanA kaNAnI balance, lavaNa samatulA. s. block. kUdavA, gabavA i. jevI thatI vividha kriyA, nityanI vaparAzamAM levAmAM Avato mIThAne jenA pariNAme 0.1 thI 0.15 mi.mi.nA gAMgaDe, je Dhorane mIThuM pUruM pADavA vyAsavALA jamInanA jhINA kaNe ghasaDAI mATe upayogamAM levAmAM Ave che. s. jAya che. cedar. bhUrI prAMsa nAmanI vanaspati, Salum. cArA tarIke upayogI vanaspatine jenAM DALakhAM TopalA-TapalIo banAvavA eka prakAra. upayogI che. s. eeficiency. prANI- Salvadora indica. meTuM piluM. s. enA kherAkamAM mIThAnuM apUratuM pramANa, oleotides Decne. meTuM piluM; paMjAba (2) kherAkamAM mIThAnA apUratA pramANathI rAjasthAna ane uttara pradezamAM thatuM khAdya prANIonA svAsyamAM thatA pheraphAra, jethI phaLanuM nAnuM jhADa. S. persica L. nAnuM temane aruci thAya, dekhAva gabharATiyo piluM nAmanuM gujarAta, paMjAba, rAjasthAna, bane, AMkhanuM teja na rahe, cAmaDI barachaTa kAMkaNuM ane uttara kAnaDAmAM thatuM nAnuM jhADa, For Private and Personal Use Only
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir salve 525 sand jenA pAnanI bhAjI banAvavAmAM Ave che. kinArIo para thatI vanaspatine eka salve. zAmaka guNa dharAvate medIya ke prakA2; jenAM DALakhAnAM TapalA - TapalIe jelI jevA mAdhyamamAM auSadhIya drAnA banAvavAmAM Ave che. mizraNathI banAvavAmAM Avato eka prakArane samo grass. sAme, lepa. sample. namUne, samagra jaththAmAMthI Salvia officinalis kaM.. nAmanuM bhAna kADhI lIdheluM eka pratirUpa naMga, je samagra mATenuM mULa bhUmadhya pradezanuM. jhADa. jaththAnI guNavattAnA pratinidhi rUpa hoya sal volatile. bASpazIla enicama che, pratidarza. s. bottle. namUnArUpa kArboneTa. bATalI. s. plot. akhatarA mATe ke salza. kAma kasturI; Oc num tettorius mApaNI karavA mATe kAyama mATe ke Soland. nAmane vistRta rIte ugADavAmAM thoDA samaya pUro alaga kADhI rAkhela Avate eka cheDa, jenA pAna dAdara ane jamInane TUkaDe - leTa. serms mg. karNazULanA rogamAM upaye gI bane che, ane namUne le, namUna cacana, pratidarza. s. jenAM bI parame, maraDo, ane dIrdhakAlIna dipper. namUnApAtra. s. erator, atisAramAM auSadhIya garaja sAre che. namUnA truTei. s. method. namUnA Samadera indica Gaerta. E. Leela. s. number. 474424344 bhAratanuM zebhAnA pAnanu nAnuM jhADa. saMkhyA. s. technique. namUnA pravidha. samak. cArA ane dhAnya pAka tarIke s. tube. namUnArUpa nalikA - TayUba mahArASTra ane Azva pradezamAM ugADavAmAM san. pAkanA bhAvaraNa ane lIlA khAta2 AvatI eka prakAranI vanaspati. mATe bhAratabharamAM ugADavAmAM AvatuM zaNa. samandra phen. samudra phINa; dariyA sanctuary. abhayAraNya; zikAra, pajavaNuM sAme prANIo tathA pakSIone Samanea saman (Jacq.)Merr, rakSaNa maLe te mATe alaga tAravavAmAM vilAyatI-zirISa, jhaDapathI UgatuM, madhyama kada vAvate vistAra, jemAM prANIo ane dharAvatuM jhADa, jenAM phaLa pazu bAhAra tarIke pakSIone zikAra karavAnI manAI hoya che, upagamAM levAmAM Ave che. ane jemAM prANIo ane pakSIo nirbhaya samara. eka bIjadhArI, paMkhayukta, banI rahe che ane yatheccha rIte harI pharI apheTI phaLa, jenI pAkha bInA prasaraNamAM zake che. AvA abhyAraNyamAM pazu-pakSIupayogI bane che. ene temanA kudaratI nivAsasthAnamAM jai samari, AsAma, madhya pradeza, da. zakAya che. bhArata ane AMdAmAnamAM thatuM eka jhADa. sand. retI, vAlukA. kAMpa athavA mATI jenI chAlanA resAmAMthI deraDA banAvavAmAM karatAM jADA paNa kAMkarA karatAM jhINAM, Ave che, ane jenAM pAnane ghAsacArA kAcamaNi - kavArjha ane kaMIka aMze abhrakabane che. mathI udabhavatA kaNa, jemAM vanaspati samba. oNgasTa-jAnyuArIne vAvavAmAM vRddhi mATe Avazyaka khanija dravya nahivata Avate madhyAvadhi ke dIrdhAyu pAka. hoya che ane jamInanI rAsAyaNika Sambucus ebulus L. 523712ui prakriyAmAM te khAsa koI prakArane bhAga thato eka supa, jenAM phaLa thI maLatI bhajavatA nathI paNa mATInA kaNanI vacce AsamAnI raMga cAmaDAM ane sUtara raMgavA vadhAre avakAza ApIne pAchuM ane havAnI mATe upayogI bane che. S. Higra L. avara - javarane zakya banAve che. s., khAdya phaLanA jhADane eka prakA 2. coarse jADI retI. s, fine jhINI samhalu. jharaNAM ane paDatara jamInanI tI. s. bath. rAsAyaNika prakriyAmAM vela. For Private and Personal Use Only
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sandalwood 526 sanify upayogamAM levAtuM garama karelI retInuM pAtra. levAmAM Ave che. juo Santalum s, binder, retIne sthira karatI ane album L. tene verAI jatI ke sarakI jatI aTakAvatI sandan. taNa7; Ougeinia dalbergivanaspatine prakAra. (2) vAlukA baMdhaka. s. oides Benth, nAmanuM jhADa, jenA kAbanAM cap, bAlu TapI. s. culture. bAlu kRSi ojAre, gADAMnAM paiDAM ane gharanA kRSi. s. dune. retInA hRA. s. ly thAMbhalA banAvavAmAM Ave che; uparAMta DuMgarALa bAlu makSikA, mAdA mAkha lohI cUse ane jamInane navasAda karavA tene upayoga keTalAka vistAromAM prANuone upadrava kare. karavAmAM Ave che. A jhADa para lAkhanAM s, hill. retInI TekarI. s. pear. jaMtuo vasAhata banAvIne rahe che. A nAsapatI. s. stone. ratiyA paththara; jhADa kapAsanI kALI jamIna uparAMta rAtI silikA ane kelziyama kArboneTa jevAM ane kaMkara jamInamAM thAya che. Soal 621941 dal seal arusa sandkhol carp. Thynnichthys zaila - paththara. s. storm, evAmAM iandhkol, aku chhaba. nAmanI madhyama aDacaNarUpa banatuM, moTA pramANamAM retIvALuM kada dharAvatI, 2 phUTa jeTalI lAMbI thatI, pavananuM tophAna, vAvAjhoDuM. sandy. capaTI, moTA mAthAnI, nAnAM bhIMgaDAMvALI tALa, retIvALuM, raMga ane prakAramAM retI rUperI raMganI mAchalIne eka prakAra. jevuM karakaru. s. bay, ghoDAne retI che sandhor. eka prakAranuM dIrdhAyu ghAsa. raMga. s. clay. 45 TakA retI, 35 TakA Sandorricum indicum Caw. khAdya mATI ane 20 TakA karatAM ochA kAMpavALI phaLa mATe 5. bhAratamAM ugADavAmAM AvatuM mATI. s. c. loam. 20 thI 35 TakA eka vRkSa. S. ko jape (Burm. f.) mATI, 24 TakA karatAM oche kAMpa ane Merr, seTela, nAmanuM pazcima bhAratamAM 45 ke tethI vadhAre TakA retI dharAvatI thatuM eka jhADa, jenAM phaLakhAdya che. jamIna. s. loam, karakarI 20 TakA sanguification. kherAkanuM lohImAM mATI, 50 TakA karatAM e kAMpa ane thatuM parivartana. (2) raktanirmANa. san43 thI52 TakA retIvALI jamIna. s. soil guine. lehI jevuM lAla. sanguine70 TakA karatAM vadhAre retI ane 45 ous, lehInuM, lohInA raMganuM, saMpUrNa TakA karatAM ochI mATIvALI jamIna, lehIcALa. sanguivorous, janA sandalwood. caMdana, sukhaDa. (2) jevuM lehI pItuM (jaMtu); lehInuM bhakSaNa caMdanAdi kuLanuM Santalum album L. karatuM (jaMtu). nAmanA jhADanuM White sandal good sanicle. 2kAdi kuLanI eka vanaspati. (sapheda caMdana) nAmanuM kASTha; jenuM jhADa nAnuM sanity. taMdurasta banAvavuM, svAdya sudhAane sadAharita hoya che. caMdana athavA ravuM. sanitary. svAgyakAraka, taMdusukhaDanuM mUlyavAna sugaMdhI lAkaDuM te Ape 2tIne lagatuM athavA vakSa para prabhAva che, duniyAmAM te ekamAtra kASTha che, jenuM pADanAra, khAsa karIne cepa jevAM taMdurastIne vajanane hisAbe vecANa thAya che. caMdananuM hAni pahoMcADe tevA prakAranI asarathI jhADa karNATaka, mahArASTra ane tAmilanADumAM mukta. s. pipeline. parizepa naLataMtra. thAya che. caMdananI cIpa, ane bhUko sanitation. svAzya, taMdurasta saMgo karavAmAM Ave che ane tenA thaDanA niyaMda- jALavanAra ke tenI punaHprAptimAM madadarUpa nathI tela - sukhaDanuM tela kADhavAmAM Ave thanAra upAne vyavahAru amala ke vikAsa. che, je sugaMdhI dravyo ane sAbu banAva- A upAmAM IlAja, dUSita ke cepI, vAne upayogamAM Ave che. sukhaDane bhUke cepanA strota bananAra kAne nAza i.ne sauMdarya prasAdhane banAvavA upayogamAM samAveza thAya che. sukhAkArI. sanitize. For Private and Personal Use Only
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir san Jose... 527 Santalum... cepa rahita karavuM ane svAzyamaya banAvavuM. maMda vahetA pANImAM ekAda aThavADiyA San Jose scale. Quadraspidiotus sudhI tene palALI rAkhavAmAM Ave che; perniciosus Camstock. 1140 2143 je daramiyAna sAMThA narama bane tyAre tenI gaLa ane bhIMgaDAMvALuM jaMtu, je sapharajana, nIcethI upara tarapha khecIne resA kADhavAmAM pIca, nAsapatI, gUjhaberI, plama, akharoTa, Ave che. AvI rIte kheMcavAmAM AvelA cerI ane badAmanA jhADane lAgu paDe che. resAne, pANIthI sApha karI, be traNa divasa sankru. bAramAsI. eka zAkIya vanaspati. sudhI taDakAmAM sUkavavAmAM Ave che, tyAra sannhemp. sunhemp. Crota- bAda tenI AMTIone vecavA mATe ke thaLAmAM laria juncea L. 41441 Bombay bharavAmAM Ave che. s. h. lea beetle. temp tarIke paNa oLakhAtI taMtu tathA lIlA zaNanI cAMcaDI. s. h. hairy caterkhAtara tarIke ugADavAmAM AvatI vanaspati. pillar, Utethesau pulchalla , tenA taMtu AchA raMganA kaMIka aMze jADA, nAmanA zaNanA choDanAM pAna khAnAra, tenI majabUta ane TakAu hoya che, jene upa- siMga karanAra ane choDane parNa vinAnA ga doraDAM, jALIo, ane anAjanA banAvI denA2 kAtarA. sh, mosaic. kothaLA mATenuM kApaDa banAvavA mATe thAya zaNane lAgu paDate viSANujanya roga, jemAM che. tenA kASThaka-selyulejane upayoga zaNune choDanAM pAna kharI paDe ches.h, viTALavA mATenA kAgaLa banAvavA mATe powdery mildew. Oidium 414 3 zna dai vist ma 414 21241 erysiphoides zya Luveillula taurica. cArA tarIke upayogI bane che. bhAratabharamAM nAmanAM jaMtuthI zaNanA choDane thato eka uSNa ke upeNa pradezamAM 30 IMca sudhIne roga, jemAM tenA para sUkA jevI Uba varasAda meLavatI jamInamAM tene pAka vaLe che. s. h. rust. Uromyces delevAmAM Ave che. tenA resA meLavavA coratus. nAmanI phUgathI zaNunA cheDane mATe ThIka ThIka pANIne nikAla dharAvatI, thato roga, jenA kAraNe, cheDanA vAtaca kAMpavALI jamInamAM tene ugADavAmAM Ave bhAga para gerune DAgha lAge che ane tenI che, jyAre tenuM lIlu khAtara meLavavA mATe pezIo sukAI jAya che, s. h. stemsAre varasAda meLavatI jamIna tene anu- borer zaNanI gAbhamArA IcaLa, je kaLa thaI paDe che. be aDhI mahinAmAM tenuM tenA sAMThAne korI khAya che. SanseylIluM khAtara taiyAra thAya che. pAka sArA ieria hyacinthoides (L.) Willd. Utare to 8-12 Tana khAtara meLavI zakAya [Syn. S. Zeylamica (Jacq.) che. A khAtaramAM phospharasa ane piTAza Willd.]. muravA nAmanuM 5. baMgALathI uparAMta nAITrojana hoya che. cArathI sADA madrAsa sudhInA bhAratanA kAMThALa pradezamAM cAra mahinAmAM tene resA taiyAra thAya che. thatA zaNanA cheDane eka prakA2, jenAM ekara dITha 1,200 ratala uparAMta tene pAnamAMthI kADhavAmAM AvatA resAnI sAdaDIresA maLe che. s. h. capid bug. e, doraDAM ane kAgaLa banAvavAmAM Ave che. zaNanuM cUsiyuM jatuM. s. i fibre ex- S. 7oxburghiana Schult f. yritraction. zaNanA cheDamAMthI resA meLa- - harI; kerAmAMDala kAMThA para thatI zAkIya vavAnI prakriyA. A choDane, tenAM pAMdaDAM vanaspati, jenAM pAnamathI maLatA resAnI sukAI jaI kharI paDe tyAM sudhI thoDA divasa sAdaDIo ane kAgaLa banAvavAmAM Ave che. Hilaritet 42 4541 284129171 santaline dye, Pterocarpus santAve che. zaNanA Ama chevaTe sukAI javA alinus. L. nAmane vRkSanA kAThamAMthI pAmatA sAMThAnA jarUrI guDA banAvI tene taiyAra karavAmAM Avato vAnaspatika raMga. jhaDavAmAM Ave che, tyAra bAda sthira athavA Santalum album L. [Syn. Sirium For Private and Personal Use Only
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Santa... 528 saprogen myrtifolium L.). sapheda caMdana, pazcima sapling. 25; traNa phUTa sudhI UMce dvIpakalpIya pradeza, karNATaka ane tAmila thate ane nIcenAM parNo kharavA mAMDe tyAM na DumAM thatuM eka vRkSa, jemAMthI kADhavAmAM sudhI Ugate bAla choDa. AvatuM bASpazIla tela sugaMdhI drA sapodilla. cIku. s. (chiku) banAvavA mATe upayogamAM levAmAM Ave saety moud. ( Indian sp. che, jene bhUko sauMdarya prasAdhano banAvavA nAmanAM jaMtuthI cIkune thatA rogane eka kAmamAM Ave che ane phaLa khAI zakAya che. prakAra. sapota. cIku. s. mealy Santa Rosa. meTA phaLavALA lune burg. cIkanA jhADanA thaDa ane prarohanA eka prakA2, jene gara sapheda ane khUba rasane cUsanAra. ja mIThe hoya che. sapanaceous, sAbunuM, sAbunA jevuM, santhi, horse purslane. 146 sAbuvALuM. saponification. sAbUnIsAmAnya rasALa zAkIya vanaspati. karAga; medIya tattavanuM sabumAM thatuM rUpAMtara. saratol. khAdya phaLa mATe 5. bhAratamAM S. narrier, eka grAma medIya tattva, uck Sandoricum kyetjae (Burm carabI, tela ke tevA prakAranA dravyanuM f.) Merr. (S. indicum Cav.). sAbUnIkaraNa karavA mATe jarUrI banatA nAmanI eka vanaspati. piTeziyama hAIkale rAIDanI miligrAmamAM santonin. senTonina nAmanuM eka saMkhyA. s. value. phINajanaka mUlya, auSadha. sAbunIkaraNa mUlya. saponified. sanwa. bAjarI varganuM eka dhAnya. sAbUta. saporify. akalInI mAva. say, rasa; vanaspati khAsa karIne kASTrIya jatathI carabI ke telanuM sAbumAM parivartana vanaspatimAM vaheto mahattvane rasa. (2) karavuM. taiyAra karyA vinAnA kASThane bheja ane tenA drAvya ghaTaka. s. pressure. saponin. senina; ghaNA choDamAM mULadAba. jovAmAM AvatuM gyukosAIDa ke glikesAIDa sapid. suvAsita, mIThuM, rUcikara. tatva, je prakSAlaka tarIke, pAyasIkAraka Sapindus detergens. Roxb. 414 telamAM pANInuM pRSThatANa ochuM karavA mATe vya bhArata, pa. baMgALa ane AsAmamAM ane Aga holavavA mATe ane pANImAM thatuM arIThAnuM jhADa. s. emarginatas phINa banAvavA upayogI bane che. Vabi. Sun.S. trifoliatus Hiern sappanwood. sapanwood. in part non L.). 612 641941Hi udo, Caesalpinia sappan L. 11Hoj thatuM arIThAnuM jhADa, jenA arIThAM Una 5. bhAratamAM bagIcAmAM vAvavAmAM AvatuM dhovAnA upayogamAM Ave che. s, lo. nAnuM jhADa, jenuM tela saMdhivAmAM upayogI riotius Vahl. arIThAnuM jhADa. i. bane che, ane jenA aMtaHstha kANamAMthI mukorossi Gaertn (Syn. S. nIkaLato lAla raMga sutarAu ane UnI detergens Roxb. juo Sapindus ka5DAne raMga, detergens Roxb. sapraemia. saMkrAmaka viSAktatA. Sapium insigne Trimen. dUdhalA sapro (grIka)-. saDeluM arthasUcaka pUrvaga. nAmanI vanaspati. S. sebiferum (L.) saprogen. mRtakASTha jevA jIvaMta Roxb. vilAyatI sIsama nAmanuM uttara kArbanika padArthamAM saDo karanAra (dravya). bhAratamAM thatuM zebhAnuM jhADa, jenAM bImAMthI saprogenesis.mRta jIvana; rogajanaka maLatA garane upaga mINabattIo ane sajIvanA jIvanacakrane samaya, jemAM te sAbu banAvavA mATe karavAmAM Ave che. jIvaMta yajamAnanI sAthe saMkaLAyelo hato For Private and Personal Use Only
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sapsund 529 Sarcoptes... nathI ane temAM kAMto suSupta hoya che Roxb.. aka; bagIcAmAM zabhA mATe athavA mRtabhakSaka hoya che. saproge- ugADavAmAM AvatuM jhADa. nic. kohavATajanaka ke kehavATajanya. (2) Sarana. paMjelI nAmanI madhyama kadanI eka prakAranuM zaila dhovANa, jethI zailanAM eka phUTa jeTalI lAMbI, bhAratabharamAM maLatI dravya chaTAM paDI asalanA sthAna para khAudharI machALI mAchalI. rahe che. sapropel. taLAva ane sarcina. corasa gucchamAM jovAmAM anya jaLAzayenA taLiye rahetA, gaMdha AvatA sUkSma sajIva. mAra, cIkaNe jalaja vanaspati ane sarc-. mAMsa arthasUcaka pUrvaga. prANIonA kArbanika avaziSTAne padArtha. sarcocarp. madhya phalAvaraNa, phalAvaraNanuM saprophagous. mRtopajIvI, mRta madhya paDa. jIvI, mRtabhakSaka. (2) saDelAM dro khAnAra. Sarcocystis infection. &12 nya saprophyle. saDelAM drakhyAmAM rahenAra. saprophyte. phUga, bIjANu Hi Na Himalat sarcosporidiojevAM marelAM ane kehavAtA kArbanika sis. nAmanA eka rogane cepa. dra para jIvatA sajI. saprophy sarcode prANuonuM chavadravya - jIva rasa. tic. mRtopajIvI, mRtopajIvI sajInAM sarcodina. sArkoDinA. lakSaNe dharAvatuM. s. fungus. mRtopa- sarcoma. duSTAkhuM. jIvI phUga; vanaspati ke prANI aMganI Sarcoptes scabies. Dhorane thatA mRta ke saDatI pezI paranI phUga, anya eka roga mATe javAbadAra ItaDI. ja rIte parajIvI phaga jevI, jenA pariNAme sarcoptic mange. sarcoptic lAkaDuM, cAmaDuM, kAgaLa, kApaDa, saMdharelAM mange. Sarcoptes scabiei. 4134-12 phaLa, zAkabhAjIne saDo lAge che, ane ItaDAthI Dherane lAgu paDate gaMbhIra prakArane je nibaLa parajIvI tarIke varte che. s, cAmaDIne rAga, jemAM A ItaDI cAmaDImAM parasite.mRtajIvI 52jIvI. sapro- ghUsI vALa vinAnA bhAga para hallo karI phytism. mRtopajIvitA. (2) saDelA cAmaDIne jADI banAve che, jethI tenA para dravya para jIvavAnI vRtti. sapropla- karacalIo paDe che ane sUkI popaDI bAjhe nkton. sthira pANI para tenI nIce che. gheTane A roga javalle ja thAya che taratAM jovAmAM AvatAM jalaja vanaspati ane mAthAne ja tenA kAraNe thatA traNa ane khanija dravya -plenkaTena. jaNAya che. bakarAne tenI gabhIra asara sapsund. nAravela. thAya che. kAna ane mAthAthI zarU thaI te sap-wood. 5rikAi, vRkSonuM uparachalluM, gaLA, chAtI ane peTa sudhI phelAI jAya che. chAla ane aMta:stha kendra kASThanI vacce A rAgane pratikAra karavAmAM na Ave ApeluM lIdhuM ane narama kASTha. te meTA bhAganI cAmaDI para tenI mAThI sara. bhAratabharamAM ugADavAmAM AvatuM asara thAya che, jenA pariNAme rogI dIrdhAyu ghAsa. prANInuM maraNa paNa nIpaje che. ghoDA, UMTa Saraca asoca (Roxb) de Wilde ane Dukkarane paNa A roga thAya che. [Syn. Jonesia asoca Roxb; Saraca sarcosporidiosis. sarcocystic indica auct non L.). azoka nAmanuM infe tion. tarIke paNa oLakhAte A jhADa. S. declinata (Jacq.) Miq. nuM roga Dhera ane bhasamAM sAmAnya rIte samAtrAmAM nAraMgI - pILA raMganAM phUla maTe, evAmAM Ave che, je Sarcocosti. zobhA tarIke ugADavAmAM AvatuM jhADa. S. nAmanA jaMtunA kAraNe thAya che ane indica L. [Syn. jonesia asoca - tenI asara snAyu para thatI jovAmAM For Private and Personal Use Only
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Sarcostemma... 530 saturant Ave che. sarcous. cAmaDI ke snAyunuM aristolochiifolia ane S. offinalis - te aMgenuM, tene lagatuM, snAyavIya. mahattvanAM che. sArasAparilAnA sthAne Sarcostemma acidum (Roxb.) Hemidesmus indicus R. Br. 417411 Voigt. [Syn. S. brevistigma Wi- W1291 621014 07201 74491 m2 cu ght & Arn.]. semala, semalatA, sArasAparilA tarIke oLakhAtI vanaspatinA sAMDhiyA vela nAmane pAna vinAne choDa, je rasane upayoga karavAmAM Ave che. e ja moTA bhAge Adhrapradeza, tAmilanADu, ane pramANe Smalak zkylanica L. (S. karNATakanA sUkA vistAromAM thatuM jovAmAM macrophylla Roxb.. nAmanI kumAM, Ave che, jene upayoga zeraDInI UdhaIne bihA2, madhyapradeza ane AsAmamAM thatI mAravA mATe karavAmAM sAve che. vanaspatinAM mULane paNa upayoga karavAmAM saretha. pAtaLI baru jevI zeraDIne Ave che. prakA2, sarson. 312214. s. sag. 6712 sarkanda. muMjaghAsa. bhAratanA medAnI ane DuMgarALa pradezamAM sarkara, il plume grass. paNIya vanaspati tarIke ugADavAmAM Avato. sarmentose. sarmentous. rAIne choDa; choDanAM zarUAtanA samayamAM lAMbA, pAtaLAM prarohanuM. pAna ane varSARtumAM tenA prakAMDane lIlI saroli. vAyavya himAlaya ane paMjAbanuM bhAjI tarIke upayoga karavAmAM Ave che. jhADa, jenA kASThamAMthI dIvAsaLIo banA- sarva. DAMgaranI ziyALu mesama. vavAmAM Ave che. satawar. 2019?Asparagus racesarota. hAramAM bI vAvavA mATenuM sAduM mosus Willd. nAmanI zAkabhAjI tarIke upakaraNa. upayogamAM levAmAM AvatI vanaspati. sarpagandha. sapagadhA. Rauwolfia satawari. satAvarI. serpentina:(L). Benth. ex Kurx Satha. Ali to pialai 0212121 (Ophioxylon serpentinum L.). bihAramAM te eka prakAra. nAmane nAne TaTAra, bAramAsI cheDa; jenAM SathudibhAratabharamAM ugADavAmAM mULa UMcA lehInA dabANa, mAnasika becenI AvatI mosaMbIne eka prakAra, jenAM phaLa ane AnuSaMgika rogomAM oSadha tarIke madhyama prakAranAM, chAla madhyama jADI, ardha upayogamAM levAmAM Ave che. A choDamAMthI caLakatI, suMvALI, pILA raMganI heca che. prakAMDa athavA mULane repIne tene vAvI A mosaMbIno raMga ghAsanA jevo hoya che. zakAya che. be varSa bAda tenAM mULane sathi. sAThI, 60 divasanI avadhi kADhavAmAM Ave che, pUrepUrI rIte te sukAI dharAvatI vanaspatine eka prakAra. jAya tyAM sudhI pavanamAM khullA rAkhavAmAM Satsuma orange. saharAnapura, ane Ave che. A choDa AsAma, uttara pradeza, patiyALAmAM thatuM nAraMgInuM jhADa, jenAM phaLa bihA2, 5. baMgALa ane bhAratanA bI vinAnAM heca che. nAraMgInuM A jhADa pazcimanA pradezomAM thAya che. jaladI phaLe che, te kAMTA vinAnuM, majabUta Sarpanch. grAma paMcAyatane adhyakSa, ane kaMThIne sAmane karI zake che. sarapaMca. Satar. arabo. sarphonka. lIluM khAtara meLavavA ugA- saturant. anya dravyane saMtRpta karanAra DavAmAM AvatI eka prakAranI vanaspatti. dravya. saturate. saMtRpta karavuM. (2) sarsaparilla. sArasAparilA; Smilar jamInanAM badhAMja khAlI - avakAzIya jAtinA jhADanA mULamAMthI kADhavAmAM AvatA sthAnamAM pANI bharI devuM, jamInane pANIthI rasa, khAsa karIne A jAtimAM Smilar taraboLa karI devI. (3) cokasa bhautika For Private and Personal Use Only
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Satureja... 591 sawana AGATHI 2454 4 2 61904 (Syn. Aucklandia costus Falc.). banAvavuM. saturated. saMtRpta. s. kaTha, upaleTa nAmanI kAzmIra, himAcala air. ghaTTa thayA vinA zakya eTalI vadhAremAM pradeza, ane gaDhavAlamAM thatI eka zAkIya vadhAre mAtrAmAM jaLabASpa dharAvatI havA; vanaspati, jenA mULamAMthI kADhavAmAM AvatuM saMtRpta havA. s. atmosphere. bASpazIla tela sugaMdhI dro banAvavAmAM saMtRpta vAtAvaraNa. s. fat. saMpUrNa rIte upayogamAM Ave che. mULa vAtahara, jalAnvita karelI carabI - medIyadravya. s. uttejaka, ane damamAM oSadha tarIke kAmamAM soil. pUrepUrI kSamatApUrvaka pANIthI Ave che. uparAMta tene upaga UnI tarabaLa banelI jamIna; keTAyane ane kapaDAne sAcavavA mATe paNa karavAmAM enAyanethI rAsAyaNika rIte saMtRpta banelI Ave che. jamIna. s. solution. saMtRpta drAvaNa; savannah grassland. savAnA lavaNa jevA keI ghana dravya ane pANunuM tRNabhUmi. saMjana. saturation. saMtRpti. s. savoy cabbage. gaDI vaLelAM pAnadeficit. saMtRpti nyUnatA. s. per- vALI kobIne eka prakAra. centage. saMtRpti TakAvArI. s. po- saw, karavata. s. dnst, karavata calAint. saMtRpti bi6. (2) vadhu umere zakya vavAthI lAkaDAne paDato vahera, jene upayoga bane nahi ke te upayogI banI zake nahi Dhora tathA maraghAM - batakone pathAro karavA ke tene samAvI zakAya nahi, tevI avasthA. mATe thAya che. zaheramAM khAtaranuM mUlya s. pressure. saMtRpti dabANa. og en. s. fly. Tenthredinidae, Satureja hortensis L. (Syn. Pamphiliidae, Cimbicidae, DiprioCalamintha hortensis L.). 414- nidae ane anya saMbaMdhita kulonAM jaMtu, kAramIramAM thatI vanaspati. jenI mAdAne karavata jevAM aMge hoya che, sauce, sesa, caTaNanA jevA ja ghaTako je vaDe te, vanaspatinAM pAnamAM kANAM mAMthI banAvavAmAM AvatI paNa pAtaLI, pADI temAM IMDAM mUke che. s. gin. 2 samAMga, suMvALI vAnagI; caTaNIne eka levA mATenuM karavatane mArA jevuM prakA2. catra, jenI madadathI kapAsiyAmAMthI rUnA saunf, variyALI. taMtuone thyA karavAmAM Ave che ane sausage. seeja, Dukkara, ke gAyanA pariNAme taMtu ane kapAsiyA - baMne sApha mAMsanI vATelI ke kApelI, moTA bhAge maLe che. 30 se.mI.vALI 80 hAra dharAnaLAkAra pAtramAM ke prANInAM AMtaraDAMmAM vatI cakatIonI madadathI 10 Tana jeTaluM rAkhavAmAM AvatI masAledAra vAnagI. rU leDhI zakAya che. s.- toothed s, casing sesejane bharavA mATe grain beetle. Oryzaephilus suri. sApha karelA Dukkara, hera ke gheTAnAM nAnAM namensis L. nAmanuM saMgrahelA leTa, ane moTA AtaraDAM. mede, kAju, aMjIra, magaphaLI, ane nAriSaurauia roxburghil Wall. ad yeLamAM jovAmAM AvatuM jaMtu, jenA vibha paselA; nAmanuM 5. baMgALamAM thatuM jhADa; cIkaNe strAva kare che, jethI loTamAM bAcakA jenAM pAnamAMthI maLato zleSIya rasa vALa bAjhe che. mATe upayogI bane che. sawai. 25 TakA vyAje pAchAM vALavAnI Sauropus androgynus (L.) zarate bInI ApavAmAM AvatI lona. Merr. nAnI, dIrdhAyu zAkIya vanaspati, sawana. pazcima himAlayanA nimna jenAM pAnanI bhAjI banAvavAmAM Ave che. UMcAIvALA pradezanI tRNabhUmi. sawanSaussurea lappa C. B. Clarke dar. quicl 21911141 24214 Hidal For Private and Personal Use Only
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saxatile 532 scape mAlikI haka dharAvanAra. bhedavALuM zarIra. (3) aliMgI pu5nuM nipatra, sawank. sAmA. keTalAka phUlenuM jIbha jevuM aMga athavA saxatile. khaDakAmAM rahetuM, temAM ja vRddhi keTalAMka pAnanA rama. (4) cheDa ke phUlane pAmatuM (jaMtu). kalAmaya - tvacIya bhAga. (5) mAchalInAM scab. ghA ke ujharaDA para bAjhatuM bhIMgaDuM. lIMgaDAM, (6) sapATa, kaDaka rama athavA (2) prANIone khAsa karIne gheTane lAga vALa. (7) adhIkata parNa ke nipatra. (7) paDate ja athavA ItaDIthI thato eka mApakrama. s. caliper. vividha laMbAI prakArane rega. (3) phUga ke jIvANujanya ane vyAsavALA lAkaDAne DhImacAne khasevanaspatine thato eka roga, jemAM regiSTa DavA mATenI eka dharAvatI zalkI lAkaDI. vanaspatinI upara bhIMgaDAM bAjhe che. s. s. carp. Cyprinus carpio var. mite. kebane rega karanAra ItaDI. communis. nAmanI bhIMgaDAMvALI kArDa scabies, bhIMgaDAMvALuM. (2) khaMjavALa mAchalI. s. cide. bhIMgaDAvALA jaMtuone dharAvatuM. scabrous.barachaTa sapATIvALuM. niyaMtraNamAM rAkhavA mATene chaMTakAva. s. Scabiosa atropurpurea L. 407. in sect. Hlusiacej zlaty ovd, yuropanI paNa ahIM zabhA mATe ugADavAmAM jenI mAdAnA zarIra para zaka athavA AvatI vanaspatine eka prakAra. bhIMgaDAM hoya che ane te mINa jevA scaffold. mAMcaDe, maMca. s. bran- srAvathI yajamAna para ceTI rahevAmAM ches. joItuM kada ane AkAra meLavavA sahAyabhUta bane che. moTA bhAge vAvelI mATe bala phaLajhADane chAMTIne karavAmAM vanaspatine te upadrava kare che. moTAM AvatI pAzvaya zAkhAo. (2) Toca para bhIMgaDAMvALAM cUsiyAMthI DALIo tUTI jAya majabUta maMca. che ane chevaTe che. marI paNa jAya che. scalariform, jaMtuonI pAMkhamAM s. leaf. zalkI parNa, je kalakAnuM niraNI AkAranI zirAo. (2) kaI rakSaNa kare che. scaly. zalkI, bhIMgaDAM saMracanAmAM ekAMtare jADA ke pAtaLA paTTAo. vALu, bhIMgaDAM dharA-vatuM. s. bract. scald. dAjha; dAjhI javAnI ghaTanA (2) zakI nirNa, zalkI niSatra. s. ukaLatA pravAhInA saMsargamAM AvatAM prANInA bulb. zakI kaMda. s. leaf. zarIranI thatI vikRti. (3) vanaspatinAM zakI paNa. s. leg. sUkSma ja ke pAna, phaLa ke anya bhAga para tApanI ItaDInA upadravathI marIne regiSTa paga. gaMbhIra prakAranI thatI asara. (4) garama pagane khetaravA thI bhIMgaDAM vaLe che ane pravAhImAM aMgane boLavAthI ke garama pravAhI AvI rIte vaLelAM bhIgaDAMnI heThaLa, rAkhe DI zarIranA koI aMga para paDavAthI dAjhI raMganI bhUkI thatAM bhIMgaDAM chUTAM thaI jAya javAnI banatI ghaTanA. scalding. che ane ghA-traNane vistAra vadhe che. TameTA ke pIca jevAM phaLanI garama pravAhImAM scallion. re ga, jaMtu ke piSaNanA abhAve karavAmAM AvatI prakriyA, jethI tenI chAla AbhAsI nigna kaMi dharAvate karo. dUra karI zakAya che. (2) tAranI TapalI scalpriform, cheka dAMta jevuM pharazI athavA jhINuM kapaDAnI kothaLImAM phaLane makI AkAranuM. tene traNeka miniTa mATe garama pANImAM scanner, zekSaNa kartA. baLI rAkhIne chAla DhIlI karavAnI prakriyA, scansorial. ArohI, upara caDavAne jethI chAlane saraLatAthI dUra karI zakAya che. TevAyeluM. scale. bhIMgaDuM, zaka; tvacIya ke aMtaH scape. puSpAkSa, bhUmijAta puSpavinyAsatvacIya sapATa, nAnI pleTa jevI bAhya daMDa. (2) enTinA athavA pIchAMne nIcene saMracanA. (2) zRMgI ke kAITinanA bahiruda- - taLane bhAga. For Private and Personal Use Only
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir scaphoid 533 schirzo-schizoin scaphoid. heDI AkAranuM. pAnane cAra thAya che. scapula, mukhya dhAsthi, kaMdhAsthi scatophagous. chANa bhakSaka, chANa philaka. (2) skaMdha meLakhAnuM mukhya hADakuM - khAnAra. scatos (grIka)-. chANa arthaasthi . sUcakapUvaMga. scar. kSata. cihana, DAgha, cAThuM, dhAtu- scattered holdings. chUTAM chavAyAM cihana. (2) prANI ke vanaspatine ghA. (3) jamInanA khAtAM. dAjhavAnI rUjha AvI gayA pachI dekhAtAM DAgha - scavenger. zaba athavA mRta kArbanika cAThuM. (4) pAna kharI paDyA pachI vanaspati dropajIvI game te stanadhArI prANI, pakSI para te sthAna para jaNAtAM DAgha. (5) ke sajIva. bIja nAbhi. Schima wallichi (DC.) Choisy. scarf. kalikAsarjana mATe prakAMDamAM cilaMnI nAmanuM AsAma, khAsI TekarIo karavAmAM Avato kApa ke mUkavAmAM AvatA ane maNipuramAM thatuM eka jhADa, jenuM kASTha che, jemAM kalamane ApavAmAM Ave che. veniyara, plAyavUDa ane pensila banAvavAnA scarified kartana kareluM, DhIluM banAveluM. upayogamAM levAmAM Ave che. s, seed, aMkuraNa jhaDapI bane mATe Schinus molle L, zebhA mATe ugADasakhata bIjAvaraNavALA bInI gya vAma AvatuM nAnuM jhADa. Sc. tere binthimAvajata karyA pachInuM bI. s. soil chIcharI folius Raddi [Syn. Sc. aroeira rIte DhIlI karelI mATIvALI jamIna. Vell.]. krisTamasa berI TrI nAmane zobhA scarify. pANInuM barAbara zeSaNa karI mATe ugADavAmAM Avato cheDa. zake te mATe, bI para kApa mUkavAnI schistosomatidae. vividha prANIke tenI jarUrI mAvajata karavAnI prakriyA. enI jAtinI raktavAhinImAM vaDAM mUkatuM (2) UjharaDA karo. (3) mATI DhIlI ane temAM rahetuM jaMtu, je pezIomAM phelAI karavI, jamIna vAvavA yogya bane te mATe jaI chevaTe maLa, mUtra ke lIMTa dvArA utsarjita tene DhIlI ke narama banAvavI. (4) cAmaDI thAya che. jalaja gokaLagAya jevA sUramajIvo para uparachallI rIte kSata karavAM. scar- AvAM jaMtunA vacagALAnA yajamAna bane jose. ghaNa, kSatiyukta, ghAsadaza, ghA che. jaMtu le hI cUsI raktakSINatA pedA kare dharAvatuM - vALuM scarious. keTalAka che. tenAM IDAM zarIranA vividha aMgomAM choDamAM pAtaLe sUkI nipaNuM je tvacIca, gAMThe banAve che ane prANInI sAdhAraNa gaDI ke karacalIvALA bAhya dekhAva. prakAranI pravRtimAM bAdhA nAkhe che. schscarlet. nAraMgI je lAla raMga. Sc. istomiasis prANIne temanA lehImAMnA fever. lehita javara, tAvane kArlaeNTa- Schistosomatidae kuLanAM jaMtunA kAraNe phIvara nAmane prakAra. Sc. runner thato eka prakArano roga. bean. Phaseolus multiflorus schists. grenAITamAMthI banelA vikRta Wilid, nAmanI zimbI varganI uNa svarita raoNla, gameiss. kaTibaMdhanI, dIrdhAyu, zAkIya vela, jene bI Schizanthus pinnatus Ruiz & tathA zAkabhAjI mATe vAvavAmAM Ave che. Pav. zabhA mATenuM eka jhADa, jene sc. sterculia Firmiana colorata udstul mai 21 414 0. (Roxb.) R. Br. (Syi1.Sterculia Schizaphis (Toxoptera) gramicolorata Roxb.. nAmanuM AsAma, num (R.) ghauMne kITaka je kumaLA madhya pradeza, da. bhArata ane AMdAmA- dANAne rasa cUse che ane prakAMDa para namAM thatuM eka vRkSa, jenI chAlanA resAnA jIvana gujAre che. deraDAM banAvavAmAM Ave che ane schizo-schizein (grIka). nitAravuM. For Private and Personal Use Only
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir schizoearp 534 Scirtothrips... vikAravuM, be bhAga karavA i. arthasUcaka pUrvaga. kavaca dharAvatuM zuka phaLa. schizocarp. Rela 0, 424544 schradan. Pestox iii; N. N, banatAM je apheTI phaLa eka bIjavALA N', - tetramethyelohosporodiamedic bhAgamAM vibhinna bane, te. schizoge- anhydride. nAmanuM kArbanika - phepherika nous, pheTana jAta, viyukta jAta. (2) saMjana, je raMga vinAnuM, vAsa vinAnuM, madhya stara AgaLa ke parasparathI chUTAM mULamAM nAkhavA mATenuM tailI dravya che, je paDavAnA kAraNe nirmANa thatuM (AAMtara koSIya jaMtuo ane kRmine nAza kare che, ane avakAza). Sc. parenchyma, melomazI ane ItaDInA upadrapanI sAme pRthagajanya vAyu stara. Sc. cavity. tene chaMTakAva karavAmAM Ave che. pheTana jAta kupa - viva2. schizogony. sciatic. nitaMbanuM. khaMDa guNana. scientific. vaijJAnika, zAstrIya. (2) Schizolosium excelsam Vog, niSkarSanI saMgInatA cakAsavAnA niyamo basaMtI nAmanuM moTuM jhADa, jene tenAM cama- anusAranuM vyavasthita, cekasa. katA pILA raMganAM phUlo mATe bagIcAmAM Scilla indra Roxb. jaMgalI kAMde, vAvavAmAM Ave che. pANakade nAmanI 5. himAlaya, bihAra, schizomycete. vikhaMDanathI prajanana koMkaNa ane koromaMDala kAMThA para thatI pAmatAM eka kelI lIla ane phUga vaccenA zAkIya vanaspati, jenA kaMda uMdarane nAza sa , daMDANuM ane bIjANu sameta lIla kare che, ane temAMthI banAvavAmAM AvatuM ane kaga vaccenA ekakoSI vAnaspatika auSadha kapha nissA2ka ane uttejanAkA2ka che. sajIvane eka sUkSma varga. scio-. chAyA arthasUcaka pUrvaga. schizont. guNunapUrva. (2) keTalAka scion. scion bud. klama, kalama kara. prajIvanA jIvanacakranI eka avasthA, jemAM anya vanaspatinA mUlIya bhAga athavA phalana vinA kaSa saMkhyAbaMdha navI navI thaDa para kalama karIne ugADavAmAM Avate. jAte UbhI kare che. vanaspatine havAI bhAga; sAMkura DALI. schizophyceae. vAdaLI - haritalIla. sciophilous, chAyAmAM vRddhi vikAsa Schleichera oleosa (Lour.) 2014 (4424[a). sciophyte. 8!41Oken (Syn. Sc. trijuga Willd. qon oy 921Hi Guid-1991 adj 3 44 & Kiein; Pistacia olesalour.. dharAvatI vanaspati. kusuma tathA kesiba nAme oLakhAtuM upa scinophaga nicella Fabr. zeraDIne himAlaya vistA2, bihAra, paMjAba, madhya Tacavedhaka kITa. pradeza ane da. bhAratamAM thatuM eka jhADa, je Scirpus knsoor Roxb kharAra, 52 lAkhanAM jaMtuo vasAhata banAvI rahe kazera bITa, che, jenAM bIne pIlIne kADhavAmAM AvatuM Scirrhoms cord. khasI karavAmAM tela dIvAsaLI, sAbu ane sugaMdhI dravya AvelA prANInA zukarajaju para mUkelA banAvavAnA kAmamAM Ave che. kumaLAM phaLa kApanA cepanA kAraNe Avate asAdhAraNa khAI zakAya che. tenAM bIne bhUko prANa- seje, jene kAraNe traNamAMthI ghADuM sapheda enA ghAmAMthI jaMtuonAM pAMkha vinAnAM parU nIkaLe che ane te dIrghakAlIna vyAdhinuM baccAne dUra karavA vidradhi para vAparavAmAM rUpa dhAraNa kare che. 2412 3. Sc. trijuga Willd, oled scirrhus. 21201 4914241H1 udi AMbA nAmanuM eka jhADa, je para lAkhanAM kaThaNa ke sakhata abda. jaMtue vasAhata banAvIne rahe che, scintothrips dorsalis Hood. Schley. madhyathI moTA kadanuM pAtaLuM maracImAM paDatuM thripa nAmanuM jaMtu. For Private and Personal Use Only
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sclera 535 scorch sclera. zukalA; svacchAne bAda karatAM sorghi (Kulk) West and Upsamasta DeLAne AvarI letuM kaThaNa, sapheda pal. nAmanuM jaMtu, je juvAra ane janaAvaraNa. sana tRNamAM roga kare che. sclerenchyma. dataka, kASTamaya sclerosteous, kaThaNa thaI jatAM (aMge). banelI ane jIvaMta dravyanI dIvAlovALI sclerotic, jArathavALuM. (2) netrapUtaAlaMbaka pezI; vanaspatinA kocalA ke lIne AvaratI tvacA, zukalA saMbaMdhI. (3) tenA bIjAvaraNanI pezI. sclerenchy- daDhaka; TekA mATenA kAcha dIvAlavALA matous bundle. daDhatApUla. sc. sakhata (keASa ke pezI). Sc. cell. - fibre. taka taMtu taka kaSa. sc. tissue dataka pezI. Scleria pergracilis (Nees) Kun- Sclerotinia fructigena Aderh & th. gaDhavAla, bihA2, AsAma ane RN. nAmanuM sapharajananuM ropAdaka AdhrapradezamAM thatI dIrdhAyu vanaspati, jemAM jaMtu. Sc. sclerotiorum. nAmanuM caNAnuM lIMbunI suvAsa dharAvatAM pAnane upayoga maccharane bhagADavAmAM mATe karavAmAM Ave che. rotpAdaka jaMtu. scleriasis. alay 42041 4691en scler sclerotium (37.4.). sclerotia athavA ligninathI AvatI kaThinAI. (ba.va.). sAmAnya rIte bIjANurahita, sclero- sakhata, daDha arthasUcaka pUrvaga. lagabhaga geLAkAra phaga-pezInuM virAmI daLa. sclerocarP. bIjuM kaThaNa AvaraNa ke Sc. oryzae dihall sira. 2131512? DhaLiye. (2) sAmAnya rIte garavALAM phaLanuM kITa. Sc. rolfsii. nAmanI phUga, je rIMgaNa -baMtAvaraNa. TameTAM, marI, i.mAM roga kare che. sclerodermatous. scleroder sclerous. asthimaya. mous. sarIsRpo ane mAchalInA jevI scolex, phItA kRminuM mAthuM ke koI aMga, kaThaNa bAMdhatvacAvALuM. je yajamAna prANunA aAMtaraDAnI dIvAlane sclerogen. akharoTanA kavacanA jevuM cATe che. vanaspati koSanI aMdara kinArI paranuM scolid wasp. Scolia Stonian kaThaNa drazya. bhamarI, je vividha vaMdA jevA kITanA scleroid. kaThaNa racanAyukta. DiMbha para IMDAM mUke che. Ama te AvA scleroma. prANIonI pezIonI kITanA upadravane pahoMcI vaLavAmAM sahAyarogajanya kaThinatA, jA2Thaya, jaThatA. (2) bhUta thAya che. vanaspatinI koSa dIvAlanI jaTharatA. scoliosis. pArthivratA, karoDarajajanI sclerophthora macrospod. nAmane pAvakratA. rAgImAM eka rega karato kITa. scoop. kaDacho. (2) davA, aMda2 makavA, sclerophyllus. daDhapaNuM, rUkSaparNa. raDavA, mATI i.ne khaseDavA ke bahAra sclerosis, yail scleroma. kADhavA mATenuM pAvaDA jevuM ejAra. (3) scleroskeleton. TakanAM paganI mATI bhegI karavA ane khaseDavAnuM yAMtrika mAphaka baMdhanI kaThaNuM thaI jatAM kaThaNa banI sAdhana. jatAM aMge. scopa, khAsa karIne madhamAkhanA paga Sclerospora g) aminicola(Sacc.) paranA braza jevA roma. (2) vALane nAne Schroter. nAmanuM jaMtu je bAjarI gu . scopula, vALane gucache, jue varganI vanaspatine regavALI banAve che. scopa. scopulate. gucchAkAra. jhADuSc. bhilippinensis Weston nAmanuM ke brasanA AkAranuM. jaMtu, je makAI, i.ne roga kare che. Sc. scorch. pezInuM dAjhI javuM. (2) vana paNa, For Private and Personal Use Only
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir score card 536 scruff spatinAM aMga para aniyamita levAmAM para ApavAmAM Ave che. AvatAM badAmI raMganA cAThAM, je phUga ke screenings. anAja ke bIne sApha jIvANunA cepa, tApa, pANIne abhAva, karatAM athavA cALatA ke jhATakatAM maLatuM jaMtudhana rasAyaNene ayogya upayoga jevAM aneka dravyenuM mizraNa athavA judAM judAM kAraNenA pariNAme bane che. Sc. dise- pramANamAM kone samudAya. puna: sApha na ase. phUganA eka prakAranA jIvANuthI karAya tevA nakAmA padArtho. (2) eka vAra vanaspatine thato roga(2) rakSaroga. athavA pharI pharI sApha karatAM maLatA bhAgelA score card.guNAMkana patra. scoring, ane halakA prakAranA dANa. guNAMkana. screw. & , pecavALa khIle. sc. scoria, chidrALu khaDaka athavA javALA- driver. skrane dAkhala karanAra sAdhana, mukhIjanya khaDakanA TUkaDA. upakaraNa. scupine. kevaDe sugaMdhI kevaDo; scorpioid. ubhayataH vikAsI, kuMDalita erisA, uttara pradeza ane AMdAmAnanA eka zAkhI puSpAtra puSpavinyAsa. (2) dariyA kAMThA para thatAM vRkSa, jemAMthI sugaMdhI vIMchInI pUchaDInI mAphaka eka cheDe thato dro banAvavA mATe upayogamAM levA mATe puSpavinyAsa. tela kADhavAmAM Ave che ane jenAM pAnamAMthI scour. ghasIne ke potAM karIne mela, maLatA resAnAM doraDAM, sAdaDIo ane telanA DAdha i.ne dUra karavA. (2) julAbathI kothaLA banAvavAmAM Ave che, jenuM AMtaraprANInAM peTa ane AMtaraDAne sApha 210 in alet 114 Pandanus tectorius karavAM. (3) cAmaDIne caeNTela mAsa dara Soland. ex Parkinson; P. odoraka2vuM. jao scours. scoured tissimus (Roxb... sc.-press. wool. kudaratI azuddhio ane kacarAthI bImAMthI tela kADhavA samakSitija mUkelI zuddha kareluM Una. scouring. dhevANathI lokhaMDanI pleTa dharAvatuM ane thI calAmATI I. dUra karavAnuM kArya. (2) sAbu, vavAmAM AvatuM sAdhana, bIne bhake banAvI garama pANuM ane akalIthI ghasIne Unane kothaLAmAM bharI pleTa vacce skra pheravavAmAM sApha karavAnI prakriyA. scourings, AvavAthI nIpajatA dabANanA pariNAme sApha karavAnI prakriyAnA aMte dUra karavAmAM tela nIkaLe che. bhUkAne khullA agnithI AvatAM dravya, khAsa karIne anAjane tapAvavAmAM Ave che. sc, worm ByyaMtramAM sApha karatAM chUTAM paDatAM tenAM chAla, eka prakAranI mAkhI, je prANInI cAmaDIne choDA, chetarAM ane anya dra. khetarI aMdara dara banAve che, jethI thato scoursprANune AvatA atisAranA traNa durgadha mAre che. 9461; calf scours, bloody scours. Scrobiculate. 2131 24491 67 scrag. sukAI gayeluM prANI. (2) prANInA karAyeluM. zabane hADakAne bhAga, khAsa karIne scrotum. aMDakeSa, vRSaNakoSa. (2) garadanane bhAga. moTA bhAganAM nara prANIonI jAMgha vaccenI scraped ginger, chAlarahita banA- kothaLI, jemAM vRSaNa rahe che. (3) jaMtuonuM veluM Adu- sUMTha. scraper, chetaravA, vRSaNa AvaraNa. sApha karavAnuM sAdhana. (2) eka moTuM scrub. nakAmuM. (2) koI paNa prakAra lokhaMDanuM pAtra. (3) eka sAdhana, jene vinAnuM saMkara prANa. (3) nina kenTinI upayoga jamIna kheDavA ane sarakhI karavA vyakti. (4) supa athavA vAmana kuMThita vRddhi mATe thAya che. (4) khurapI, suraka. dharAvatAM vRkSonI bhUmi. sc. animal, scratch feed. maraghA-batakAnA caNane zuddha olAdanuM na hoya tevuM saMkara prANuM. dANAne bhAga, je koI pAtramAM ke jamIna scruff. garadana, gaLAne pAchaLa bhAga. For Private and Personal Use Only
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Scum 537 sep scum. mala, mela. (2) sthira pANInI kalila vikhUTuM paDatAM thatI khAlI jagyAmAM upara bhegA thatA nimna vanaspati jIvananAM moTA kaNe bharAI jAya ane Ama jADuM sUma svarUpe ane azuddha dra. (2) apravezya paDa banI jAya. (2) meharabaMdhI, pravAhIne garama karatAM ke ukALatA upara sIla lagADavuM. s. wax. lAkha ane vaLatI chArI. TarpenTAInanuM sIla karavA mATenuM raMgIna icurf. bhIMgaDAM athavA pepaDA vaLelI mizraNa, je TharI jatAM jAmI jAya che. cAmaDI. (2) nIcethI navI cAmaDI AvatAM seam. sAMdhe. (2) bakhiya. (3) be vAra bAhya tvacAnAM vaLatAM popaDA ke bhIMgaDAM. athavA be kinAre vaccenA joDANanI rakhA. scutellum. varUthikA; ekadaLI vana- (4) be starane judA pADatI rekhA. (3) spatimAM bIjapatrane bhAga, jyAM sUrNa- sivanI. piSathI bhraNa juduM paDe che. (2) makAInA sear. cimaLAyeluM, sukAyeluM. (2) DAma. bImAM kAMjIvALA braNaSa bAjunuM eka (3) garama lokhaMDathI DAma de, bALavuM. meTuM bIjapatra. (3) ghAsanA bImAM bhUNa- season Rtu, mesama. (2) uSNatAmAna, paSathI bhraNane chUTuM pADanAra bIjapatra. (4) varasAda, vanaspati che. vibhinna lakSaNe vanaspatio, prANuo, jaMtuo, pakSIo dharAvatA varSanAM vasaMta, grIma, varSA, zarada, i.mAM jovAmAM AvatuM nAnuM kavaca, pleTa hemaMta, zizira (ziyALo, unALe, comAsu) athavA bhIMgaDuM. (5) pakSIonA pagamAMnA jevA vibhAga. (3) bhAratamAM kRSi mATenA bhIMgaDAM. rabi, kharipha unALu, varSA jevA mosamI scutiform. 601812. Scutum. vibhAge; vAvaNIne anukULa banatI mesama. ghuMTaNanI DhAMkaNI. (2) DhAlAkAra pleTa ke (4) koI vastu vadhAre upayogI bane tema tenI bhIMgaDuM. (3) itaDI ane tevAM jaMtuone mAvajata karavI. (3) masAlA i.thI khAdya vakSa bhAgane DhAMkatAM DhAlAkAra bhIMgaDAM. sAmagrIone svAdu banAvavI. seasoscythe. dAtaraDuM; ghAsa ke ghAsapAtanenalPsamI, Rtu anusAranuM. (2) kApavA mATenuM hAthAvALuM dAMtAdAra pAnA- RtunA sAmacikacakra anusAranuM. s. vALuM e jAra. breeder. varSanI cokasa RtumAM kudaratI sea. dariye, samudra. s. blight. 1NI. rIte prajanana karatuM prANI. s. canal mosamI nahera. s. cover crop. Rtu Sea Island cotton. eka kASTaka Avaka pAka. s. demand. masamI cheDa, jenA taMtu kApaDa banAvavA mATe mAMga. s. distribution, Rtu anuupayogI bane che. (2) ijipta prakArane sAranuM varasAda, pavana inuM vitaraNa. s. $41241. Gossypium barbadense (L.). factor, mosama aMgenuM kA2ka, s, s, weed. samudranuM ghAsa. Seashore. fluctuations, Rtugata vadha-ghaTa. s. Paspalum. jamInane sthira karatuM Pas- grazing. varSanI ekasa Rtu ke Rtupalan paginatium sw. nAmanuM ghAsa, emAM upalabdha banatuM carANa. s. oesseal mohara, sIla. (2) lAkhanI mudrA, trus. pazumAdAne Avate mesanI madasIla. (3) lAkha vaDe dravyane sIla karavuM. kALa s. variation mosamI vividhatA. sealed. sIla lagAveluM, sIla kareluM. seasoning, vastune vadhAre upayogI mahArabaMdha. s. check. garbhAzayanI banAvavAnI prakriyA ke mAvajata. (2) aMDavAhinImAM ja I DuM bhAMgI jAya ane tenI khAdya sAmagrIne masAledAra banAvavI, $12 42 sale or a. sealing. eu seat shift cultivation, 244118 varasAda AvavAnA pariNAme thatuM arakSita kRSi niyaMtraNa jamInanA dANAdAra kaNenuM vighaTana, jethI seb. sapharajana. (2) morasa. For Private and Personal Use Only
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sebaceous 538 second sebaceous, medIya dravya dharAvatuM sahasaMbaMdha. s, branch. choDa ke jhADanI athavA avatuM. (2) telI, cIkaNuM. s. mukhya zAkhAmAMthI nIkaLatI bIjI zAkhA. glands tvacAgraMthie, je sIbama nAmanA s, bud. sAdhAraNa kaLInI sahAyaka telI dravyano strAva kare che. sebacic athavA vadhArAnI kalikA. s. cell. acid, sIgesika eNsiDa. seborrhea, anuSaMgI kaSa. s. cortex. dvitIyaka telI strAva, tvacAnI tela grathi aMgenA bAdhaka - prAMtasthA. s. derived procAmaDInA dardIne samUha, jenA pariNAme tein, dvitIyaka vyutpana preTIna. s. telI dravyonI cAmaDI para thatI jamAvaTa. feathers. Il secondaries. S. sebum. tvacA graMthiomAMthI thato felling. bIne aMkura phUTI zake te mATe cIkaNe strAva, ghaTATopa vRkSanI TocanA bhAgane dUra karavAnI sebestan. sebesten. clammy ane chevaTanI jhADa pADavAnI prakriyAo cherry, Indian cherry tarIke paNa vaccenI prakriyA, jethI UgatA pAkane vadhAre guig Cordia dichotoma Forst. HHIQLHI 31941 Hon 23. s. fertilif. [Syn. C. myxa auct plur; zer components. 118810va, non L; C. obliqua Willd.* nAmanuM phaoNspharasa ane poTeziyama sivAyanA paraMtu lasUrA tarIke oLakhAtuM paMjAba, rAjasthAna, vanaspatinAM vRddhi ane vikAsa mATe Avazyaka madhya pradeza, pazcima dvIpakalpIya vistAra kelziyama, megneziyama, saphara (gaMdhaka),megeane khAsI TekarIomAM thatuM jhADa, jenAM nIjha, jhiMka (jasata), kopara (tabu)ane berAna phaLa khAdya che. jevAM khAtaranA ghaTake; khAtaranA dvitIyaka Secale cereale L. kusuma; khAdya mULa athavA gauNa ghaTaka. s. filial growth. dharAvatuM eka dhAnya; juo rye. dvitIyaka saMtati. s. growth. dvitIyaka sechium edule (Jacq) sw. leku vRddhi, parivartI vRddhi, punavRddhi. (2) kANaka. nAmane eka vela, je moTA bhAge uttara (3) dvidaLa vanaspatinI mAphaka baMne bAju bhAratanA DuMgarALa pradezamAM ja thAya che, 5ra navI pezInuM nirmANa karatI dvitIyaka ane jenAM phaLanI zAkabhAjI banAvavAmAM vadhanazIla pezI athavA edhAne thate vikAsa. Ave che. (4) pahelA prahane nAza thayA pachI goNa second, bIrja, anya. s. joint. kaLImAMthI bhupe ane vRkSamAM thatI vRddhi. pakSInA paganI jAMga ke mAMsala bhAga. s. (5) kaLI athavA vardhanazIla sthAnamAMthI stomach. vAgeLatA prANInuM reticulum thate praroha. s. host. dvitIcaka poSaka nAmanu dvitIca amAzaya, S.year cane. athavA yajamAna (vanaspati athavA prANa). Rabus spnI bIjA varSe thatI zeraDI, s. infection. dvitIyaka saMkramaNa athavA je phalada aMkura banAvI, phaLa pedA karI cepa. (2) vacagALAnA niSkriya gALA vinA marI jAya che. secondaries. pakSInA anya koI gauNa cepathI athavA prathama dvitIya pAMkhanA sAMdhA paranA pAMkhanAM me TAM cepanI rasIthI lAgato cepa. (2) yajamAna pIchAne aMta:stha samUha; je UDatA pakSInI vanaspati athavA prANamAM prathama sajIva pAMkhanI sapATIne sahAyabhUta bane che. Se- dAkhala paDI gayA bAda bIja athavA judA condary gauNa. (2) dvitIcaka, sajIvanA AkramaNa athavA saMkramaNathI mahattva ke sthAnanI dRSTie dvitIya, bIjuM. lAgatA cepa. s. inoculation. prathama (3) vardhanazIla sthAnethI nahi paraMtu anya cepa karanAra sajIvamAMthI banAvelI rasI. pizImAMthI UgatuM - nIkaLatuM - phUTatu. (4) (2) prathama saMkrAmaka sajIvathI utpanna thayelA jaMtunA pAchalA paganuM. s. associa: bIjANu athavA anya punarutpAdaka ketion. gauNa saMga. (2) bIje - dvitIyaka mAMthI banAvavAmAM AvatI rasI. s. For Private and Personal Use Only
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org second insect. yajamAnane eka sajIvanA kAraNe cepa lAgI gayA hovA chatAM tyArabAda cepa lagADanAra bIjuM jaMtu, je peAtAnI rIte hAni paheoMcADavAne asamartha hoya che. s. lamella. dvitIyaka paTTI. s. market. khIja - gauNa khanAra, s. material. uttarAta padArtha. s, mineral, dvitIyaka, gauNa athavA uttarAta khanija. s. mycelium. dvitIyaka kALa. s. nucle. us. anuSaMgI kendraka. s. pairing. gauNa samAgama. (2) daihika samasUtra bhAjana ke ardhasUtrabhAjananA samaye sAdhAraNa rIte dhAravAmAM Ave te karatAM vadhAre saMkhyAmAM eja prakAranAM raMgasUtreA hoya, s. phloem. dvitIyaka antavAhinI. s. polyploidy. gauNa bahugutA, para bahusaMkhyaka ke jenAM mahattvanA samUhamAM khIna karatAM vadhAre vartanamAM keTalAMka raMgasUtro hoya. s. particle. dvitIyaka kaNa. s. protonema. dvitIyaka prataMtu, s. roots, prAthamika mULanI ja pezIemAMthI nIkaLelI zAkhAo, je tRtIya mULanuM nirmANa kare che. (2)*mULa ugamasthAna karatAM anya sthAnAmAMthI phUTatAM mULa; dvitIyaka mULa. s. scaffold. dvitIyaka maMca - mAMcaDA. (ra) prAthamika maMranI sAthe joDAyelI meTIka rAmA. s. sexual character. gauNa laiMgika lakSaNa; laiMgika aMta:srAvAnuM niyaMtraNa meLavatI paNa prajanana kArya karavAne asamartha abhivyakti. s. shoot. dviIcaka prareAha; ekaja vardhamAna Rtu daramiyAna prAthamika ke mukhya zAkhAnI pAzraya zAkhA, baMne eka sAthe vikAsa pAmatI hoya che. s. supporter. dvitIyaka nilaMba - Alukhuna ApanAra. s. symptom. gauNa lakSaNa. s. thickening. dvitIyaka sthUlIbhavana - phUlana. s. tissue. anuthaMgI pezI. s. tracheid, dvitIyaka jalavAhaka kASa. s. vascular tissue. dvitIyaka vAhakapezI, dvitIyaka vAhinI. s. winding. upaveSTana. s. xylem. 539 Securiegan... dvitIyaka jalavAhinI. s. zygote. dvi tIcaka yugmaka - phalitAMDa. secrete. khAnagI ke gupta rAkhavuM. (ra) savavuM. secretin. grahaNI athavA a grAMtranA aMta:srAva, je agnyArAyanA srAva athavA utsecakonuM niyamana kare che, secretion. srAva, sravaNa. (2) lALa ane dUdha jevuMdravya, jene prANIonA kASA alaga kare athavA jenA vistAra kare. (3) AvA alagIkaraNanI prakriyA. secretory cell. bASpazIla tela, guMdara, rALa, i.nAsrAva sAthe pratyakSa rIte saMkaLAyele kASa (2) pAcana, cayApacaya i.nI sAthe saMkaLAyelAM srAvanAM aMge. (3) srAvI keSa. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sect. mULa aMgathI alaga karAyele bhAga, section. che, kApa. (2) khaTamadhurAM phaLane aMtaHstha khaMDa. (3) kApa athavA chedrathI thayelI viyukti, Ama kapAyelA bhAga, (4) ekAda bhAga, jemAM dravyanuM game tema athavA kudaratI rIte vibhAjana karAyeluM ke thayeluM hAya. (5) UbhA, ADA athavA anuprastha kApathI AMtarika saMracanAnuM dRzya. (6) upajAtine anubhAga, (7) kAI eka vibhAganA anubhAga. (8) prAtinI upajAtine upavibhAga s.,longitudinal AyAma cheda, anudeMya cheda. s,, transverse anupraya cheda. s, comb honey cArasa athavA laMba Arasa, cAkaDA ke kramamAM taiyAra thayeluM madha. sectional. vibhAgIya, anubhAgIya. s. variegation. khina saMkrAmaka haritahInatA, jemAM pAna ane prakAMDanI upara pILA ke harita vistAra prasarelA hoya. sectorial chimaera. trayakhaMDI vicitrAtaka. secundines. uttarajanma. (2) jarAyu. securiform. kuhADI AkAranuM. Securi nega leucopyrus (Willd.) Miiell.-Arg [Sy. P}yllanthus leulcopyrus Koen. ex Roxb; Flueggea leucopyrus (Koen.) For Private and Personal Use Only
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 540 sedative Willd.]. hAthA nAmanA uttara pradeza, paMjAba, mahArASTra ane tAmilanADumAM thatA cheADa, jenAM phaLa khAdya che. sedative. prazamaka, zAmaka, (2) cetanA ke uzkerATane zAMta pADanAra ke koI aMganIvadhAre paDatI kricAzIlatAne narama ke maMda pADanAra (IlAja, auSadhi athavA dravya). sedentary. beThADuM; eka ja sthAnanuM ke eka ja sthAnamAM paDI rahenAruM. (ra) gatimAna nahi bananAruM. s. soil. mULa sthAnIya jamIna; aMtaHstha mULa zaila para tarataja jAmatI ~ thatI jamIna, jemAM aziSTa ane kAryaMta pradhAna mATIne samAveza thAya che. s. s, cumulose. kArmena pradhAna mULa sthAnIya jamIna, s. S. residual.avaziSTa mULasthAnIya jamIna. sedge. tRNa jevI kalaNA ke pANInI mAjue thatI vanaspati. (ra) AvA prakAranI vanaspatinuM sthAna. sediment. koI paNa pravAhIne taLiye karatA, jAmatA kacarA, drazya. (ra) kIdyuM. (3) pANIthI nikSepita thatuM mATI ke kAMpavALuM ke kArbanika dravya, s. test, dUdha utpAdananI binasvAsthyakAraka paristhitinA kAraNe temAM rahI javA pAmatI azuddhi ke kacarA aMge karavAmAM AvatI kasoTI, jemAM gaLaNIthI dudhane gALavAmAM Ave che, jenA pariNAme gaLaNImAM je kare chUTA paDe tenuM pramANa, vajana ane kula dUdhanA jaththAnI sAthenI TakAvArI kADhavAmAM Ave che. (2) dUdhanI guNavattA cakAsavA vividha sthAne parathI AvatA dUdhanI tenA grahaNa sthAna jevA maMca ke pleTaphorma para karavAmAM AvatI kasoTI. jIe platform test. sedimentary. nikSepa nirmita. (2) rocks. jalanirmita jayakRta S. (2) athavA jalakRta. zaila - khaDakA. pavana. pravAha ane gurutvAkarSaNanA kAraNe vighaTana pAmelA zaila khaMDakA ekatrita khanI uparAuparI thara banI khaDaka athavA zaila rUpe rUpAMtara pAme te. (2) prAthamika Agneya khaDakAmAMthI vyutpanna thayelAM dravyeAmAMthI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir seed khanavA pAmelA AvA khaDakI, A kAraNe te dvitIcaka khaDako gaNAya che. AnA dRSTAMta tarIke cUnAnA zaile, DAlAmAiTa, ratiyA paththara, zela i. ne gaNI zakAya. pRthvInA paDa para jovAmAM AvatA khaDako ane zaileA paikI AvA jalakRta athavA jalavAhita ke jalanirmita khaDako - zaileAnuM pramANa lagabhaga 80 TakA jeTaluM thavA jAya che, paraMtu ekadare sau prakAranA khaDakAmAM temane hissA mAtra pAMca ja TakA hAca che. bAkInA 95 TakA khaDako Agneya athavA agnikRta hoca che. (3) starita zaiA, sedimentation. ThAraNa. (2) kudaratI ke cAMtrika rIte jAmI javuM,DaravuM, taLiye besavuM. s. test. jue sediment list. seed, khIja. (2) phalitAMDa, khIjAMDa, jemAM khIjAvaraNava chuM bhrUNa, kAIka vAra bhrakASa ane kavacita pradeherazeSanA samAveza tha ya che. (3) anukULa paristhiti maLatAM aMkuraNa pAmavA sajja hoya tevuM bhraNa dharAvatuM patra phaLa. (4) khI sivAyanI vanaspatine prajanana mATe upayAgamAM Ave tevA bhAga, (5) saMtati ke prajA, (6) zukrANu ke vIryaM. s. analysis, khIja vizleSaNa. (ra) cokhkhAM khI ane dheAraNasara vajana dharAvatAM khInI saMkhyA vacce TakAvArIne niya athavA nIMdaNanI athavA bIjA pAkanAM khIjanI azuddhie ane cAkkasa khInA namUnAmAM rahelA akriya drancanI TakAvArI. s. attachmant. khIjanI sAthe saMkaLAyeluM sAdhana - drazya. s. bearing plant. khIjadhArI vanaspati. s. bed. khIja mATe karelI cArI. (2) khI meLavavA mATe tathA aMkuraNa ane vRddhine anukULa ane te mATe taiyAra karavAmAM AvelI s. b. sowing jamInanuM upaluM paDe. cArImAM bIjanI karavAmAM AvatI vAvaNI. s. borne disease. khIjadvArA saMkrAmita thata-vAhita banatA vanaspatine rAga. s. b, infection. bIjathAhita cepa - saMkramaNa. s. box. bIjadhAnI. (2) vAvaNI mATenuM sAdhana - khIja rAkha For Private and Personal Use Only
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra seed www.kobatirth.org 541 vAnI peTI. (3) khIne AratI vakhate keTalAMka khI chidra vATe bahAra paDI erAya te mATe sAdhanane saraLa banAvavA, huLanI sAthe joDavAmAM AvatI khI mATenI peTI. s. bud. khInnaDa, mahAkhInaNu dhAnI, jemAM bhraNapuTanA samAveza thAya che. s. capsule. khIja saMpuTa. (ra) sUkuM sphoTaka be ke tethI vizeSa kASa dharAvatuM, sAdhAraNa rIte ghaNAM bIjanuM pAtra. s. case. siMga ke khIvALuM saMpuTa athavA peluM phaLa. (2) pradehazeSa. (3) kaLI. s, certificate. zuddhatA ane ajavAhita jaMtu vihInatAnA niyaMtraNa mATe, peTTA thayelA ke vecavA mATenAM khI mATenuM pramANapatra, khInI zuddhatAnI khAtarI ApatuM pramANapatra. s. coat. khIjAvaraNa, khIja kavaca, khIjacAla, khIja mAhyAvaraNa. (2) aMDakanA AvaraNamAMthI banatuM khIzvavaraNa, (3) chaDelA dhAnyanuM bhUsuM, chAla ke chetarAM. s. coating. khIja lepana, khIjAvaraNa. cotton. leDhiyA vinAnA kapAsa, jemAM kapAsiyA ane rU ane hoya che. kapAsanuM kATuM. s. crop. mukhyatve khI meLavavA ugADavAmAM AvatA pAka. s. device. s. ne vAvavAnuM sAdhana. s. dispersal. khIjanuM prasAraNa, khIja vikiraNa. s. dissemination. khIja prasAraNa. s. drill. jamInamAM eka sarakhI UMDAie ane vacagALAnI jagyA rahe tevI rIte khIne AravA mATenuM sAdhana ke zAraDI. 6. eliminator. taMdurasta dANAne, jaMtunA uddavavALA dANAthI cALI judA pADavA mATenuM hAthacAlita yaMtra; jhINa chidrovALA sAdhanamAM mUkIne A sAdhanane geLa meLa pheravI dANAne tAravavAAve che, jethI rAgagrasta dANA caLAIne dura thAya ane taMdurasta dANA alaga paDe. eka divasamAM A rIte 450 - 800 ratala dANA para prakriyA karI rAkAya che. s. farm. khetara - phAma, jemAM mAtra khIja peTThA karavAmAM AvatAM hoya. s. formation. InuM thavuM - banavuM; khIja Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir seed nirmANa. s. germination. khIjanuM aMkuraNa. (2) bhrUNanI vRddhinA prAraMbha. s. harrow. jamInane sarakhI manAvavIsamatala karavI. (2) khIne dAkhanAra ejAraupakaraNa 6. hopper. khIjadhAnI, bIja rAkhavA mATenuM ke jemAM bIja paDe tevI peTI, jenI sAthe jaDAyelI naLIe ane TAyara hAya, jethI bIja jamIna para paDe. s. leaf. bIjakhaMDa, bIjapatra. s. las. lAkSAcUrNa, lAkhanA dANA. s. multiplication. bIjauna, bIja vRddhi, guNana. s. pan. dharuMnuM kaMDu, chIcharuM, mATInuM pAtra, jemAM dharuM karavAmAM Ave che ane khIne rAkhavAmAM Ave che. s. plant. khIja dharAvatA cheADa, vanaspati, bIjadhArI vanaspati. s. plate. khIja pleTa. s. plot. khIne pedA karavA mATe alaga rahetA pleTa ke jamInane bhAga, s. potato. vAvavA mATe rAkhele ke caiAnya rIte kApelA AkhavALe baTAkA. s, processing. khIne yaMtrathI vAvavAnI prakriyA saraLa bane te mATe khIjanI azuddhio i.ne dUra karavAnI prakriyA. (2) vecANa maTe bIne sApha karavA, cakAsavA, tenI Avazyaka tadartha mAvajata karavI ane temane peka karavA vagerenI prakriyA. s. production. kevaLa khIja meLavavA mATenA pAka levA; bIja nirmANa. s. purity. khIjanA namUnAmAM AkhA ane zuddha bInI TakAvArI, khInI zuddhRtA. s. rate khIja4ra. s. rot. phUga, pANI bharAve ke anya kArakAthI vALyA pachI khIjane lAgatA saDA. s. scarification. sakhata khIjAvaravALA bIjane aMkuraNa yeAgya banAvavA. s. selection vAvavA mATe yAgya bhInI karAtI pasaMdagI. s. stalk. khIja nALa, khIja vrata. (2) aMDArAyanA jarAyumAMthI nIkaLatA daMDa, jemAM aMDaka hAya che. Da. stock. sArI jAtanA elAnuM prANI. (2) bhAvi sArI vanaspati mATe khAsa pasaMda kareluM uttama prakAranuM khIja. s. stratification. vAvatI For Private and Personal Use Only
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir seed 542 segregate vakhate bI vAMkarita bane te mATe tenA UMce AvatI ane bIjamAMthI UgatI virAma samayamAM vikSepa karavAnI paddhati, je vanaspatinI zarUAtanI avasthA. (3) sapharajana, cerI, pIca, kivansa, phrenca nAsa- ucheragRhamAM punaHpaNa na thaye heya te patI, plama i. aMge hAtha dharavAmAM Ave che. (4) saMkara athavA kalama karavAmAM che. A paddhati anusAra bIne retInA thara AvI na hoya tevuM jhADa. s. blight. banAvI ziyALAmAM tene ThaMDaka maLe te mATe DAMgarane eka roga; e rice Voot rot. tArathI baMdha karelI peTImAM mUkavAmAM Ave s, rootstock. kalama athavA saMkara che. ziyALA bAda vAvaNI mATe bIne bahAra karyuM hoya tevAM bIjamAMthI Ugela mULane kADhavAmAM Ave che. s.testing. zuddhatA, kalama skaMdha. seedsman. bIjane phalAyegyatA ane ceksa prakAranA bIjA vyApAra karanAra, je bIne sApha ane zuddha mATenI AvazyakatAnI karAtI cakAsaNuM- karavA, tene cakAsavA, peka karavA i. parIkSA. s. -to-seed, mULa dharumAMthI kAryo kare che. seedy. puSkaLa bIjadhArI. bIne kADhayA vinA, tasthAnIya rIte bIne (2) bIjavALu. (3) vAnaspatika lakSaNe ugADavAnI rIta. s. treatment. vinAnuM. (4) bIja banatuM. rAsAyaNika pAuDara, saMyojane, garamI i., seep. jamInamAMthI pANInuM dhImuM zravaNa thI bIjavAhita saMkramaNanI sAme bIjanI thaI khADAmAM bharAI javuM. (2) chidro karavAmAM AvatI mAvajata. s. tree. mAraphate bhIMjAvuM. (3) vahana dvArA paNuM bIjadhArI vRkSa. s. tube, bIjanalikA. gumAvavuM. seepage. zravaNa. pANInA s, vessel. siMga jevI bIjavAhinI, strotamAMthI jamInamAM pANInuM UtaravuM. pAtra. s. wool. rUnA taMtu kADhI lIdhA s, efluent. bahi:stravaNa. s, influvinAnA loDyA vinAnA kapAsiyA. s. ent aMta:stravaNa. year. puLa bI ApanAra varSa. seed. seet muli. nAnI nAjuka zAkIya vana. ed. vAvelu, bIja ereluM. (2) bIjANu, spati, jenAM kumaLAM prAMkura zAkabhAjI tarIke unsecaka, saMvardhaka dronI sAthe vAveluM khavAya che. ke pUruM pADeluM. (3) bIja ke bIje kADhI segment. khaMDa. (2) kudaratI rIte padArthane lIdheluM. seeding. bIjathI ke zAkIya rIte vibhAjita - khaMDita karI zakAya te vanaspati Ugaze ke nahi te bAbatathI tene koI eka bhAga. (3) anya bhAgathI nirapekSa rIte vAvavAnI paddhati. s. fell juda karavAmAM Avato ke jude thaI zake ing. pakava vRkSaghaTAne khullI karavI, te padArthane bhAga. (4) nAraMgI, phaLa ke jethI bIjamAMthI puna: aMkuraNa thaI zake. jaMtuono khaMDa. segmental. khaMDIya, seedless. bIja vinAnuM, bIja rahita. khaMDane lagatuM. s. appendages. S. Early litchi. uttara pradezamAM ugA- khaMDIya upAga. s. exchange. khaMDa DavAmAM AvatI bI vinAnI lADIne eka vinimaya. segmentation. khaMDa prakAra. s. guava. eka ke be athavA athavA vibhAgomAM thatuM vibhAjana athavA mudale bIja na hoya tevA aniyamita khaMDIbhavana. s. of characters, UgatA vepArI mahattva vinAnAM jAmaphaLa. guNadharmavizleSaNa. S. Late itchi. 5. uttara pradezamAM segregate. anyamAMthI alaga karavuM, UgatI, bIjavihIna 5raMtu sArI jAtanI pRthaka karavuM, juduM pADavuM. (2) ajita na hoya tevI la chIne eka prakAra. seed. na hoya tevuM ekala. s. polyploidy. lessness. abIjadhAritA, bIjavihI- pRthagu bahuguNatA. segregation, natA. seeding. bIjAMkura, bAla pAdapane pRthakkaraNa, pRthakSavana. (2) alaga alaga TApa. (2) jamInanI sapATIthI saheja samUhamAM jAtio athavA prakAranuM thatuM For Private and Personal Use Only
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Sehima... 543 self ke karAtuM alagIkaraNa. (2) janakakeSamAM nIMdaNa jevI nakAmI vanaspatine nAza kare samajaninika janinenuM pRthakkaraNa. tevuM jherI rasAyaNa. s. maturation: Sehima aerosana (Rottl.) Stapf. pasaMdagIyukta paripakavatA. s. oil [.udropogon nervosus Rottl.]. spray, 421890 34017412 adal2519. pAvanA, zeDA; tRNakuLanI uttara pradeza, selenite. pAradarzaka pAtaLA paDamAM madhya pradeza, mahArASTra ane tAmilanADumAM sphaTikIya ke zalkI saTa pha lAIma, sele thatI ghAsacArA mATenI vanaspatine eka niyama lavaNa. selenium, gaMdhakanI prakAra sAthe saMkaLAyeluM ane jamInamAM raheluM, seismograph. bhUkaMpa jANava nuM sAdhana. binadhA vIca tattva, jenuM vanaspati zeSaNa Seismology. bhUkaMpa vijJAna. seis kare che paraMtu prANIo mATe te jheravALu che. mometer. 1454 414416] 201414. Selenothrips rubrocinctus, sigyti seismonasty. kaMpa, 5dana vRtti. pAnane lAgu paDato thripa kITa. sejugous. parNikAnI i Da dharAvatuM. self. sva. s. analysis. sva. usecana, selection. pasaMdagI. (2) cacana. (3) sva-vileSaNa. s.-blanching. ApasarerAza prakArane sudhAravA, temAM parivartana meLe haritapaNe gumAvavAM. s-cleaning ANavA athavA tene vAvavA mATe Icchita harrow. svata: rIte sApha karatuM kRSi lakSaNe dharAvatA vyaktigata prakAranI samagra upakaraNa. s.-compatible. svataH samUhamathI karavAmAM AvatI pasaMdagI. s. phalanakSama, Apa meLe phalita banatuM. s. basis. pasaMdagIno AdhAra. s. fo- cultivation. svataH kheDANa kAma. rest. saghaLAM vayavargo dharAvatuM jaMgala. s.duplicating. svayaM dviguNita thatuM. selective. pasaMda karavAne cagya, pasaMda s-evident. svata: siddha. s-fed. ka2vAne pAtra, pasaMdagIyukta. s. absor- Ama parAganayana, sva-parAganayana. (2) ption. pasaMdagIyukta thatuM avazeSaNa. sva-pUrita. s. f. lime vanaspati s, breeding. cekasa bhakSaNa mATe athavA prANIonI aMtaH phalana - ata: pasaMda karelA vanaspati athavA prANunA saMvardhita peDhI. (2) janaka vanaspati ke prakAranuM (aniyamita ke mAdacchikanI viruddha) prANI zuddha olAdanA guNa prApta kare tyAM pasaMdagIyukta saMvardhana. s. contact sudhI aMtaH saMvardhana cAlu rahetuM dhAravAmAM herbicide. pasaMdagI anusAranuM vana- Ave che. s-feeder. pakSIo caNI spatinAzaka 5rSaka dravya. s. cutting. zake te mATe temanA caNanA pAtramAM A5. anya vRkSonI vAvaNI, vRddhi athavA vikAsamAM meLe paDatuM caNa. s.feeding. vecchAe ADe AvyA vinA pasaMda karavAmAM AvatAM prANI pitAne khorAka athavA cAra meLavI vRkSone dUra karavA - AvAM vRkSane kApI le tevI carANunI vyavasthA. s-fertile. nAkhavAM. s. fertilization. pasaMdagI- potAnA ja nara tattvathI phalita banavAnI yukta phalinIkaraNa. s. grazing. bIjI kSamatA. (2) sva-urvara. s. fertility. vanaspatine cheDIne cokasa prakAranI vana- anya prakAranA phaLamAMthI parAgaraja meLavyA spatine cArA tarIke pasaMda karavAnI prANI vinA phaLanI linakSama bI pedA karavAnI enI vRtti. (2) pasaMdagIyukta carAI. s. zakti. sfertilization. sva-parAgaharvesting. pasaMdagI anusAra karavAmAM nayana dvArA phalita banavAnI kSamatA. s. AvatI laNaNI ke kApaNuM athavA mola -fruitfulness, bIjA prakAra dvArA levo. s. herbicide. pasaMdagI anu. parAgaraja meLavyA vinA ja phaLane pakava sAra zAkIya vanaspatine nAza. (2) karavAnI vanaspatinI nIjI kSamatA; svamukhya pAkane nAza karyA vinA ghAsapAta ke parAganayana dvArA phaLa pedA karavAnI - For Private and Personal Use Only
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir self 544 semen phalita banavAnI vanaspatinI kSamatA. s. ness. parAganayana mATe potAnA ja -incompatible. svaphalana mATe prakArane upayoga karatAM phalita thavAnI agya - akSama; svataH asaMgatatA - ane vanaspatinI akSamatA. samarthatA. sinduced. svaprerita. s. sem. vAla. mulching soil. svata: karSita banatI sematic. duzmanane bhagADI mUkavA - - kheDAtI jamIna. (2) UDI phATamAM cetavavA athavA tenuM dhyAna kheMcavA prANuM vibhAjita thatI ane sukAI jatI sapATI paranA vividha prakAranA raMge ke cihane. para dANAdAra banatI jamIna, varasAda Semecarpus anacardiann L. f. AvatA, jenA dANAdA2 kaNe phATe che. s. [Sy.. Anacardum orientale L.). -ploughing soil. juo selfmul- kAkamArI, bhIlAm nAmanuM paMjAba, AsAma, chi <Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir semi-. 545 separate prakriyA. (2) zukrANunuM khalana, vIyestrAva. prakAranI khAdya vAnagI. seminiferous. bIjadhAraNa, vIcanuM iemur. zImaLo. vahana. sena. TiMkacara banAvavAmAM upayogamAM semi- ardha arthasUcaka pUrvaga. levAmAM AvatuM eka pAnadhArI vRkSo juo semi-annual. ardha-vArSika (vanaspati); Indian senna. ardhA varSa mATeja UgatI athavA dara cha sengri. vArSika ke dvivArSika zAkIya vanamahine punarAvartita banatI (vanaspati) spati. (2) megarI. semi-arid. bartha-zuSka athavA ardha-verAna senii. raNamethI. (bhUmi). satya raNa ane upabheja dharAvatA senna. juo Indian senna. vistAro vacceno pradeza. s. a. clima- sense, saMvedanA jagADanAra viziSTa daihika te. ardhazuka mAhavA. zakti. (2) daSTi, zravaNa, gaMdha, svAda ane sermicell. badhekaSa. sparzanI pAMca jJAneMdriyo paikInI game te semidry aate. ucca zarkarA dravya eka jJAneMdriya. (3) saMvedana anubhavavuM. paNa alpa bheja dharAvatA khajUrane eka (4) samajavuM. s. organ. bAhya saMve. prakAra. (2) khAreka. s. drying oil. danA jhIlanAra kriyAzIla aMga, saMvedanazIla 90 thI 12] ADIna mUlya dharAvatuM kAMga. sensibility. saMvedanA. sentela, je havAmAM khulluM rAkhavAmAM Ave sitive, sugrAhI, saMvedanazIla. (2) Idrita, dhImI gatie sukAya che, jema ke enuM, iMdriyane lagatuM. (3) gya kArakano kapAsiyAnuM tela athavA talanuM tela. jhaDapathI praticAra karanAra. s. plant. semifluid sol. ardhadrava ela. lajAmaNI, risAmaNa. s. wool sor semigami. ardhayumana. rel.stil. sensitization. Fuel sena-nard wood. narama kAcha ane karaNa. sensorial. saMvedanazIla. (2) daH athavA sakhata kASThanI vacce vaya ane jJAnadriyane lagata. sensorium. lignIbhavananI daSTie vanaspatinA prarAha. mukhyatve daSTi, gaMdha, zravaNa, svAda ane spara s-h. cuttingprajanana mATe (jemAM saMvedanAne paNa samAveza thaI jAya ardhadaDha kacchanA karavAmAM AvatAM TUkaDA. che, tenuM prANIonuM samagra saMvedanataMtra, s. hardy. vadhAre majabUta vanaspati, (2) saMvedanAnuM sthAna; magaja, karoDarajaju jeTalA pramANamAM atizaya ThaMDIne sahana athavA A sonuM dhUsara dravya. (3) samagra kare teTalI ThaMDI sahana karI na zakanAra majAtaMtra. sensory. saMvedanAvALuM, (vanaspati). saMvedanAtaMtranuM, saMvedanAnuM athavA jJAnendriyAnuM semilethal factor, AMzika -ardha vAhaka, ghAtaka kAraka sentha. muMja ghAsa, muMjatRNa. semipermeable. ardhapAragamya, ardha sepal. bAhya daLa, vaja patra, bAtha bhramicakra pravezazIla. s. p. membane, ardha- ke vajane puSpIya bhAga, phUlanA vajana pAragamya kalA athavA vacA.. khaMDa. sepaloid, vaja patra saMdaza, bAdha semi-quantitative method. daLa jevuM. ardhapramANAtmaka paddhati. separate. pRthakkaraNa varga. (2) eka ja semeiology. semiology. se vyAsamAM jamInanA kaNane samUha. (3) meiotics. semiotics. roga lakSaNa alaga mUkavuM, jaduM pADavuM, vimukta karavuM vijJAna. saMparka athavA yugma-jeDIthI dUra karavuM. 4 semola, semolina,Dayurama prakAranA dUdhane tenA ghaTakomAM vibhAjita karavuM, ghauMmAMthI banAvavAmAM AvatI eka dUdhamAMthI snehala dravya chUTAM pADavAM. (5 kR.-35 For Private and Personal Use Only
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sepsis phaLa, dANA i.ne kada anusAra chUTAM pADavA. separated milk. malAI-mAkhaNa - snehala draca kADhI lIdheluM dUdha. yAMtrika rIte samraLAM snehala byAne kADhI levAmAM AvyAM huMya tevuM dUdha, sereTa dUdha. se paration, pRthakkaraNa, viyukti, viyeAjana, viyeAga. s. layer. vicchedka paDa. separator. malAIne kADhI levAnI yukti jevuM ghaTakone alaga athavA dUra karanAra yAMtrika athavA anya prakAranuM sAdhu upakaraNa, sequence. krama, kramAnukhad ma, sequester agent, pRthakakAraka, 546 sepsis. par kArakAnI hAjarInA kAraNe ane anya rAgeAtmA sUkSma sajIve athavA lohI ke pezImAMnA temanA viSa athavA kAhavATathI thatA saMkramaNa, cepa ke viSAktatAnI avasthA. septa (kha.va.).septum (e.va.). paDade, paDa. (2) phaLa, hRdaya, nAka, jivA i.ne be vivarAmAM vibhAjita karatI tvacA, kalA ke paDa. (3) kUMgataMtu ke khInamAMnA anupratha khaMDa. (4) septal. paDadAnuM, septate. paDadA ku paDathI vibhAjata. (1) aMDAzaya, tenA kharAmAM vibhAjita hoya tevuM (phaLa). (3) phUga, taMtu ke anuprastha dIvAlavALe khIjANu. (4) paDa athavA paDadAvALuM. septicaemia, septicemia. jIvAzuktatA jIvANu raktasakrama; viSAktatA. (2) le hImAM sUkSma jIvANuee nirmANa karelI viSAktatAnI avasthA; jue haemorrhagic septicaemia. Septoria chrysank/emela eka jaMtu, je pAI rethramane gAviSTa banAve che. S. nodorun. dhauMne rege.tpAdaka kITa. 8. Lic:. ghauMne raMge pAdaka kITa, septaple planting. SaTakoNIya vAvaNI. rakta sequela. roganA humalA khAda rahI vA pAmatI mAMdagInI asara. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only sero-. sera (kha.va.). serum (a.va.). raktajaLa. raktarasa; lehI dhanIbhUta thayA bAda rahetA lehIne pravAhI bhAga; lehInA koSa AvalaMbita hoya teve cekhkhA dhAsanA jevA raMgavALe! lehIne pravAhI bhAga. (2) tvacAne dravita karanAra jaLamaya pravAhI. (ka) jIvANunI rasIne kavine aMtaHkSepa karelA prANIne pratirakSA mATene rasa, jene upayoga roga pratirakSA meLavava mATe karavAmAM Ave che. (4) rasI. s. inoculation. anya prANInA lehImAM pratipiMDa UbhA karyA hrAya tevI rasI kADhIne, rAgeSAdaka cekasa prakAranA savenI sAme niSkriya rAga pratirakSA meLavavA, taMdurasta prANInA zarIramAM tene karavAmAM AvatA aMta:kSepa. s. protein. raktajaLa preATIna. s. sickness. rasIne aMta:kSepa karyA pachI AvatI mAMdagI -- zarIranI dehadharmAMya avarathatA,rAjaLa mAMdagI. sero. serum (eTale raktajaLa) maTe vaparAtuM pUrvaga, sero-agglutination test, keTalAka raMganI parIkSA karavA mATe lehImAM eDyUTinina nAmanA pratipiMDA che ke nahi te jovA mATe raktaLanI karavAmAM AvatI parIkSA - kaseTI. sero. logic("al). raktajaLa athavA lehInA pravAhI dravyanA upayoga Avazyaka khanatA hAya tevI sajIve athavA sakriya dravye.nI parIkSA karavA lehInI kaseTI aMgenuM. (ra) raktajaLanuM - te aMgenuM. s. diagnostic test, vividha raMgenuM nidAna karavA mATe prANIonA raktaLanA karavAmAM AvatA upayega. s. reaction, raktaLa pra tekriyA. Serology. raktajaLa ane tenAM kAryAnA abhyAsanuM vijJa na. seropurulent. raktarasa ane parunuM, serotype. rAjaLanI kaseTIna upayAganA pariNAme eka ja prajAtimAMthI anya sajIvothI judA paDatA sajIvAne eka prakAra, erus. jaLamaya, jaLa jevuM: panIra jaLa jevuM, (2) raktarasa aMgenuM, raktarasa saMbaMdhI. (3) raktarasa dA karanAra ke raktarasadhArI
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sesame serang 547 (zarIra). s. exudate. ghAnA kAraNe bIne 5kava thavAne sAdhAraNa samaya vItI pezIma thI thatA rakatarasa je strAva. s. jAya tyArabAda bInuM vitaraNa karatI infamation. raktaka La kapa. s. (vanaspati). embane. dravatvacA, dravakalA. serpent gourd. 5ravaLa. serang.Caskanopsis indica A.DC. serpentine. sarpila. (2) jalAvita nAmanuM sAraMga tarIke oLakhAtuM khAsI megneziyama silikeTa, elivIna prakAranI TekarIo ane pa. baMgALamAM thatuM eka jhADa sAthe dharatInA pipaDAmAM maLatuM eka TakA sere. krama, zreNa, keTi. (2) saMca%. jeTaluM khanija, (3) dvitIyaka khanija tattava. (3) khaDakALa jamIna, jaLAzaya ke sAmAnya s. layering. sapila starIbhavana. jamIna para eka sarakhe vanaspati vikAsane serra. dAMtAdAra saMga, sacanA athavA anukrama. s. climax. saMca% parAkASThA kinArI ke dhAra. serrated. kinArI ke caramAvasthA; vanaspati vikAsanA anu- para tAdAra khAMca, karavata jevI kinArI kamanI caramAvarathA. serial. kramavAra, dharAvatAM pAnavALI (vanaspati). s. kamAnusA2, kramika, kramabaddha. s. dilu- dentate. 2121901 sgraa. serrution. kamika tanUkaraNa, kramika maMdIbhavana. late. jhINA kaMtAdAra, nAnI khAMca athavA seriate. zreNIbaddha, kramAnusAra. dAMtAnI hAravALuM. series. zreNa. saMbadhita pariNAme athavA service. maithuna, saMyumana kriyA. (2) ma dharAvate samUha, jemAM lAkSaNika sevA. s. period. saMyuzmana - maithuna prArUpa ke vivaraNanI vRtti hoya che; pura- ane garbhAdhAna vacceno samaya. (2) gAmI sArA pratyekane samUha. (4) krama, sevAno samaya gyavasthA, anugAmita, hAra, saTa, saMba- sesame. 164; Sesamum ferying. dhita prajAti ke kuLanI sAthe saMbaMdha dharAva- Sesamana indicum L. [Syin. S. orinAranI saMkhyA. (5) samAna guNadharmovALAM thlale L]. nAmane bhAratane agatyane tane samUha ke samAna mUvakonuM telIbiyAne choDa, jenAM bI eTale tane saMjana. (6) samAna lakSaNe vALAM starone zekIne, kha DanI sAthe bheLavIne athavA samUha. s. cutting. prajanana ane mIThAInI sAthe khAvAmAM Ave che. tala rakSaNanI jogavAI thaI zake te rIte vRkSanI kALA ane sapheda ema be prakAranA hoya karavAmAM AvatI kApaNI. che. tene pIlIne kADhavAmAM AvatuM talanuM serf. bhu dAsa, kheta-gulAma. s. labou- tela raImAM tema ja sAbu, sauMdarya rer. bhUdAsa kAmadAra, khetagulAma-ma2. prasAdhane, mAthAnuM tela, vanaspati dhI serfdom. bhUdAsatA, khetagulAmI. banAvavAnA kAmamAM Ave che. tela kADhI sericate. mulAyama rezama jevA vALathI lIdhA bAda raheno kheLa pazu AhAra AcchAdita, mulacama sapATIvALuM. seri. ane khAtara tarIke upaye gamAM levAmAM Ave ceous. Si suricate, seri- 3. S. leaf and pod cater. culture. rezama utpAdana, rezamanA koze- pillartalanA cheDanAM pAna ane siMgane TAne uchera. (2) rezamanA utpAdananA kAcA upadrava karatI IyaLa. s. oche. talane mAlanuM saMvardhana pIlIne kADhavAmAM AvatuM tela - talanuM tela, Serissa fitida (L.F.) Willd. jene Ima, zarIrane mAlIza karavA, [S :. S. copicaThuias.). AkarSaka sagadhI dravya ane sauMdarya prasAdhano, linI zobhA mATe vAvavAmAM Avate cheDa. sAbu, vanaspati ghI banAvavA upaga serotinous. DAM phUla Ave athavA karavAmAM Ave che. tene oSadhIya upavA ga moDAM phaLa bese tevI (vanaspati). (ra) paNa thAya che. temAMthI sesamin nAmanuM For Private and Personal Use Only
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sesame 548 sesban dravya maLe che. s. licake. talane jenA kAraNe choDa karamAI jAya che. kheALa; talane pIlI lIdhA pachI rahe te Sesamia infereds Walk.ghauM, DAMgara, avazeSa, jene pazunAhAra tathA khAtara makAI, java, oTa, zeraDI, juvAra, bAjarI tarIke upagamAM levAmAM Ave che. sesamin. talanA telamAM rahetuM sapheda, - I.mAM paDatI gulAbI IyaLa. sphaTikIya saMyojana, je pote jaMtudana - sesban. sevanI, jayaMtinuM jhADa. seshe vA chatAM, temAM pAyarezama banAvaTe ne bania. ovala; Sesbunia bispinosa umeravAthI, jaMtudana guNavALuM bane che. (Jacq) v. F. Wight [Syn. S. sesamoid. tala jevuM, tala sadaza. (2) aculeataPers.].nAmanuM jhADa, jenAM pAna keNIya saMracanAnI baMdhanI para thatAM nAnAM DAMkhaLAM khAtara tarIke upayegamAM levAya che; hADakAM. sesamum, tala. s. blight. lIlA khAtaramAM A jhADanuM khAtara agrasthAne Corcospira sesami Zimm. 1411 3. S. cannabina (Retz.) Pers. jaMtuthI talIne thato eka rega. s. cake. [Syn. S aculeata Pers. var. cantalanuM tela kADhI lIdhA pachI avazeSa raheto mahina Baker). IkkaDa nAmane UMce talane baLa. je pazu AhAra ane khAtara cheDa, jenA resAnI mAchalI pakaDavAnI tarIke upayogI che. s. dry root jALa banAvavAmAM Ave che. upara ta chAyA rot, talanA cheDanAM mULane Macro. mATe tathA lIlA khAtara mATe tene vAvavAmAM phumina phaseoli. 01341 den Dyla . S. grandiflora (L.) talanA cheDane thato roga. s. (til) gall Poir. [Syn. Robinia grindiflora ay. talane lAgu paDatI maccharanA jevI L; Agali gadiflora Desv.]. mAkha ane tenAM Diba phUlanI kaLI 52 agathiye namanuM AsAma, 5. baMgALa, seja jevI gAMTha bana vI, cheDane sUkavI gujarAta, AMdhrapradeza ane tAmilanADumAM nAMkhe che. S. indicum L. [Syn. ugADavAmAM AvatuM jhADa, jenA pAnanI S. orientale L]. talane uttara zAkabhAjI banAvavAmAM Ave che, uparAMta pradeza, madhyapradeza, rAjasthAna, Adhrapradeza, nAgaravelanA pAnane Teke ApavA tathA tAmilanADu ane mahArASTramAM thate cheDa, chAyA mATe tene upaga karavAmAM Ave jenAM bIne pIlIne tela - talanuM tela 9. S. sbean (L.) Merr. Syn. kADhavAmAM Ave che, je seImAM, sugaMdhI S. aegyptiuca Pers; Auschynoinene dra, sAbu, sauMdarya prasAdhano ane vana- sesban L.]. jayaMti, sevarI nAmane 1 dhI banAvavA mATe upayogamAM levAmAM bhAratabharamAM thatA meTA cheDa, jenA Ave che, tela kADhI lIdhA bAda avazeSa prakAMDanA resAnAM doraDAM banAvavAmAM Ave raheto talane kheALa pazu AhAra ane che, pAnane pazu AhAra banAvavA mAM Ave khAtara tarIke upayogamAM levAmAM lAve che. che, ane pavananA sapATAne khALavA tene S. laciniatum. aDabAu vagaDAu tala. vAvavAmAM Ave che. s. bacterial s. phyllody. Soul Sesamum disease.Xanthomonas sesbaniae. rosette. s. prostrala: 1, aDabANa - nAmanA jatuthI jayaMti nAmanA jhADane vagaDAu tala. s. rosette. talane lAgu thata eka roga. s. leaf spot. paDato viSANujanya rogane eka prakAra, Cercospora jesbaniae, 11401 avan jemAM cheDa kuMThita bane che, tenI Toca para jayAta nAmanA jhADanAM pAnanI upalI ribana jevAM nAnAM pAna thAya che. s. sapATI para nAnA pILAza paDatA DAghane wilt. Fusarium vusinfectum. thato rega. s. seedling blight. nAmanAM jaMtuthI talane thate eka rega, Collectotrichum capsici. nAmanA jaMtuthI For Private and Personal Use Only
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Seseli.. 54 sex jayaMti nAmanA jhADane thatA rogane eka Hubbard. cArA tarIke upayogamAM prakAra. AvatI eka vanaspati, jenA dANA khAvAnA Seseli diffiisum (Roxb. ex $1HHila 3. S. palmifolia Sm.) Santapau & Wagh (Syo. (Koenig) Stapl. eka prakArane ghAsaS. indiciun Wight & Arn..90- 21121. S. sphacelata (Schumach) jobana nAmanI uttara pradeza, pa. baMgALa Stapf & Hubbard ex Moss. ane bAsAmamAM thatI zAkIya vanaspati, ghAsacArA mATe ugADavAmAM AvatI vanajenAM phaLa peTanI garabaDa ane kRminA spatine prakAra. S. verticillata (L.) upAya tarIke kAmamAM lAve che. Beauv. tAmilanADu ane AMdhrapradezanI sessile. avRta, kadaMDI; daMDa ke vRta tRNakuLanI vanaspati, jene dANA khAvAmAM vinAnAM aMge dharAvatuM. (2) prakaDanI Ave che; meTI kutelI, meTIkUMcI. mAphaka koI TekA vinA AdhAranI sAthe setting pen. IMDAM sevatI maradhI. sIdhuM ja jaDAyeluM. s. fiewer. adaMDI settled area. sthira vastIne vistAra. puSpa. s. leaf. diMDI parNa. settlement. vastI vasAhata. (2) set. kalama, prajananakSama nA bhAga. baMbasta. (3) nikAla, samajatI. s. (2) kaMda, praha ke gelaka i. (3) pAMkhaDI officer mahesUlI - baMde bastI adhikArI. ke daLanA kharI javA pachI tarata ja aMDA- (2) vasAhatane adhikArI. settler. zaya para jovAmAM Avato zotha. (4) adhivAsI, vasAhatI. IMDAne sevavAnA hetusara maradhInI heThaLa seville orange. khATI mesaMbI -1thavA InakayubeTaramAM temane mUkavA. 5. sewage, gaTara, nALI, merI i. mAM out. bagIca', ucheragRha i.ma cheDa repa. vahetA mela, kacaro, s. farm. maLa ane s, seed. kUlamAMthI bI banAvavuM. apavAha nuM pANIvALuM phArma. s. irrigseta (e.va). Setae (ba.va.). kaDaka vALa, ation. maLa-jaLa siMcAI. s. sickkaTe ke aNuvALuM dabaMga athavA upAMga. (2) ness. maLa-jaLanI satata siMcAI meLavazevALanA saMpuTane TekA bApanA2 daDe. (3) nA2, khAsa karIne retALa jamIna athavA IcaLane vALa. (4) zalAkA, daMDa, vaja- badhA prakAranI 4mInanI avasthA, jenA keza setaceous. kAMTALuM, kaTA pariNAme uttarottara pAka e che Utarata AkA2nuM.. setiferocis. kAMTAvALuM. jAya. A avasthAnA IlAja tarIke setiform. zalAkAkAra, kAMTALuM. seto- jamIna para ekaThA thayelA maLane dUra karI se. ka'TALuM. paNIne vahevA devAmAM Ave athavA tene Setaria glauca (L.) Beauv. (Syn. nikAla karI tenuM jamInamAM savaNa thAya Punicum glucum L.]. (audi tevuM karavAmAM Ave. jamInanI sudha raNuM mukhyatve A dhra pradeza ane tAmilanADumAM karavA mATe hAtha dharavAnA aneka upAye thatuM kutelI nAmanuM ghAsa. s. italica (L.) uparAMtane A eka upAya che. s. sludge. Beauv. Syn. Panicuin italicum maLa i. nA nikAla mATe maLa prakriyA L; Cugetochloa ilatica (L.) Scri- karavAmAM AvI hoya tyArabAda avabn.]. kAMganI, meTI kutelI ke meTI kucI ziSTa rahetuM kArbanika dravya, jene upayoga nAmanuM ghAsa, je Adhra pradeza ane tAmila- khAtara tarIke karavAmAM Ave che. s. nADumAM thAya che, jene upayoga atimUtratA water. maLane pravAhI bhAga. juo tathA vAtoga tathA saMdhivAnI sAme effluent. karavAmAM Ave che. s. pallide-fusca sex. nara, nArI ke ubhayaliMgI jAti, (Schumach.) Stapf & C. E, jAti, liga. (2) ekaguNita janyunA For Private and Personal Use Only
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sex 550 shaft saMyugmanathI kikIya kaSa phalitAMDa nirmANa tevAM ucca koTinAM bI prApta thAya che. karavAnuM sa dhana-yukti. s. characters. A prathAnA geraphAyadA e che ke repa dvArA prajanana ke liMgI aMgonI upasthiti uparAMta ugADavAmAM AvatAM vRkSa eka sarakhAM vRddhi anya lakSaNe, jethI eka jAtinI vyaktine vikAsa dharAvatAM hotAM nathI, nIpaja ane anya jAtinI vyaktithI alaga tAravI phaLa ApatAM lAMbo samaya le che, eTalAM zakAya. (2) gauNa liMgI lakSaNa. s. ch. meTAM thAya che ke tenI jALavaNu rthika romosome. liga -raMgasUtra; garbhastha rIte meM dhI thaI paDe che, ane ucca keTinA bALakanI jAti nakkI karatuM sUtra; pratyeka guNadharmo kAyama karavAnuM lagabhaga azakya prANIne AvA raMgasUtranI eka joDa heya bane che. s. phase. yauvanAvasthA, che. s. fifferentiation. liMga- yauvana, javAnI. s, reproduction, vibhinnatA. s. feathers. meTA bhAganAM liMgIya prajanana kaliMgI athavA vanaspabatakonI pUchaDInAM pIchAMne agrabhAga, je tika prajananathI bhinna evuM janyuthI thatuM nara prANInI pukhtatA jANavA mATe u5gI prajanana. s. p. cell. liMgI prajanana bane che. s. glands. hiMga-graMthie, kaSa. sexupara. phalana vinA navI je naramAM vRSaNa ane mAdAmAM aMDAzaya vyakti pedA karavAnA mAdA aMganuM ekarUpa. hoya che. s. hormones. liga aMtaH- shaddock. tAja khAvA lAcaka eka srAva; sTeroIDa samUhana aMtaHstrAvo, je khaTamadhu phaLa, juo pummelo. liMgI aMge ane gauNa liMga lakSaNe ane shade. chAyA, sIdhA sUryanAM kiraNeAviSkAranuM niyamana kare che. s. linka- taDakAthI rakSAyelA vistAra ke sthAna. vacce ge. liMga graMthana. (2) liMga raMgasUtramAM AvatA padArtha vaDe atyaMta ke prakhara prakAza rahelA cokasa janinanA kAraNe jAtinI sAmenuM kAvaraNa. sh. bearer. chAyA sAthe saMkaLAyelAM lakSaNono sahasaMbaMdha. | heThaLa TakatAM ane vRddhi tathA vikAsa pAmatAM s, ratio, koI eka samUha ke vastImAM strI vRkSanI jAti.sh, demander.sAdhAraNa ane puruSa vastI vacce guNottara-pramANa. vRddhi ane vikAsa mATe, khAsa karIne prAra. sexed chicks. IDAMne sevatI vakhate bhanA samaya mATe keTalAka pramANamAM chAyAnI jAti anusAra bane alaga tAravavAM, -bAvazyakatA dharAvatA vRkSone prakA2. sh, jethI nara bacyuM ke mAdA bacce kharIdavAnuM density. jaMgalamAM vRkSonA ghaTApathI saraLa banI zake. baccAMnI avasAraNIne DAvatA prakAzanA vyasta pramANamAM chAyAnuM dalaTAvIne liMgI nA dazyamAna thatAM, pramANu kAca nI gIcatA. sh, plant, baccAMnI nara ke mAdA sUcaka jIta nakkI chAyA vanaspata; chAyAmAM UgatI athavA karI zakAya che. - jANavA mATe baccane chAyAne sahya gaNatI vanaspati. 2) chAyAnI raMga paNa sahAyabhUta bane che. sexual. pAvazyakatA dharAvanAra pAka athavA liMgI, liMgIya jAtIya, sauna. s. copul. vanaspatine chAyA maLe te mATe ugADavAmAM ation. liMgI saMyumana, maMthana. s. met- AvatAM chAyAvALAM vRkSa. sh, tolerant, hod of tree propagation. khulA sUryanA prakAzamAM thatI ne saMtoSabI maMthI vanaspatine ugADavAnI paddhati. kA2ka vRddhi ane vikAsa pAmatI vanaspati). A rIte ugADavAmAM AvatA cheDane re5 sh, tree. vistRta ghaTATepavALAM, khAsa kahevAmAM Ave che. A paddhati dvArA ugADa karIne kAcA mATe ja ugADavAmAM AvatAM vAmAM AvatAM vRkSa laMbI AvaradA dharAvatAM vRkSo. shady. chAyA ApanAra ke chAyA mAM haiya che, te vadhAre nIpaja bApe che, pramA- rahenAra. NamAM vadhAre majabUta hoya che. tethI dhAnya shaft. dAMDe daMDa. (2) patrAkSa puruSanI khetI ane phaLa-khetIne khUba ja lAbha thAya mukhya dharI. (3) pIchAMnA dAMDAthI dUrane For Private and Personal Use Only
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir shaftal 55 share bhAga. (4) vALane prakAMDa. (5) yaMtranI bedanAra-chIcharA cAsa banAvanAra haLa. zaktinAM srota ane garagaDIne joDato sh. ploughing. chIcharI khetIhaLa dAMDe ane zakti vitaraNane zakya kriyA. shrooted. jamInanI sapATI para banAvanAra giyara ane anya yukti. lagabhaga badhAM ja mULa dharAvatI (vanaspati). (6) hADakAne lIdhe naLAkAra bhAga. sh.r. crop. badhAM ja ke lagabhaga badhAM s. louse. sastana prANIo ane pakSI- ja mULa chIcharAM hoya te pAka. sh, soil. ene karaDatI ja, khaDaka athavA sakhata jamIna para mAtra shaftal. himAlaya ane nIlagirimAM thatI gheDAMja Ica mATInuM paDa dharAvatI jamIna, eka zAkIya vanaspati. sh. well. chIchare kUvo. shag. astavyasta vRddhi athavA vALane shama millet. sAme, Echinochloa guccho. (2) kApelI tamAkune halake prakAra. colonum (L.) Link (Panicum shggy. vALavALuM, barachaTa vALa dharAvatuM, colonum L.). nAmanuM mahArASTra janmabarachaTa, atyaMta pramANa dharAvatA henyA pradeza, ane uttara pradezanA tarAI vistAramAM vinAnA vALa. (2) jaMgala ane vanaspatine thatuM ghAsacArAnuM ghAsa, jenA dANA eTale bharAvo. (3) barachaTa DALIe athavA sAme achatanA samayamAM ane varSanA ekasa DALakhAMvALAM (jhADa). divasee zraddhALu hiMduo khAya che. shakarkandi. rAkkariyAM. shamouti orange. 12221844 shake. lAkaDAne dANAmAM paDelI phATa. bI vinanAM jAphA nAme mazahura saMtarAM, jenuM (2) pAsa karIne nIcA uSNatAmAnathI phaLa laMbagoLa, madhyama kadanuM, nAraMgI raMga jhADanA thaDa ke kaI aMgamAM paDelI phATa, dharAvatuM, jADI ane sakhata chAla ane nakkara (3) halAvavuM. sh. culture. sajIvanuM gara ane madhyama prakAranA rasavALuM hoya che. ekadhAruM AlaMbana meLavavA halAvIne taiyAra Shanghai fowl. moTAM IDAM ApanAra karavAmAM AvatuM saMskaraNa-saMrdhavana. sh. eziyana olAdanAM maraghAMne prakAra. gourd. paravaLa.. shank. naLe, nalAsthi, ghUMTaNathI shale. sleTa zaila. (2) sarasa stara eDI sudhIne paga. (2) pakSIne pagane dharAvato kAthavA saMracanAmAM stara dharAvato upara taraphane bhAga. (3) bhIgaDAMmATI ke kAMpane banele jaLakRta khaDaka, vALa pazunA pAchalA paganA ghUMTaNana je raMga ane koTinI daSTie vividhatA pAchalA bhAgano sAMdho. (4) vanaspatine dharAve che; leTa zailanA sukAvAthI game te sAMdhate bha ga, (5) mAthuM ane saranAmAM kAMpa ane mATI bane che. (3) hAthA vacceno ejArane bhAga, vacalI dAMDI. kapAsanuM kALuM khUle te pahelA taMtune chUTA sh. feathering. kocIna, brahmA, pADatuM cAMdI jevuM maNibaMdhanuM bastara, jevAM keTalAka pakSInA bahAranA paganAM shaly. sleTa zailanuM-te aMgenuM. pIcha. sh. plough. zaMka prakAranuM haLa. shalgam. saljam Tarnipa zalagama. shape. rU5, AkAra. shallot. Allium ascolonicu:n L. share. HIESAS en al es GL, nAmanI gaMdhana nAme oLakhAtI suvAsita phaLuM, je jamInane toDavA ke bhAgavAmAM sapheda praroha dharAvatI, kaMdavALI tAmila- sahAyabhUta bane che. (2) hise; bhAgiyA nADumAM thatI vanaspatine eka prakAra. gaNetiyAne pAkamAM hirase-bhAga. (3) shallow. chIcha, upara challuM. sh.col. bhAgIdArI saMsthAne zera sh, bar potivation. pAMca IMca karatAM paNa ochI int daMDaphaLa. sh, capital. zera mUDI. arthAta chIcharI bhUmimAM karavAmAM AvatI sh, crop,pAka nIpaje tene bhAga levAnI khetI. sh, digging body: chIcharuM zarate pAka pakavavAmAM Ave te; bhAgIdArI For Private and Personal Use Only
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sharifa [552 sheep pAka. sh, cropper. bhAgIo, pAkamAM sheda. tRNakuLanuM bAramAsI ghAsa. bhAga meLavanAra gaNetiye kheDUta sAthI. sh. sheen. suMdara, jhaLahaLatI kAMta dharAvatuM. cultivation. bhAgIdArI khetI. sh. sheep. gheTuM, bakarAMnI sAthe saMbaMdhita pitch. phaLane jhukAva. sh, rent. ouis prajAtinuM vAgoLanAruM prANI, jenI bhAgIdArI gaNeta. sh.tenant, bhAgIo Una, khAdya mAMsa ane cAmaDAM mATe jANItI gaNetiye. Ho 2401EUR . sh. bot fly. Oestrus Sharifa, sItAphaLa; opi. nAmanI mAkhI, je gheTAM-bakarAMne nasashark liver oil. zArka mAchalInA kerAM AgaLa IDAM mUke che, jemAMthI baccAM cakRtanuM prajIvake e ane "DI" dharAvatuM tela. bahAra nIkaLI cheka nAsA vivAra sudhI pahoMcI sharpen. dhAra kADhavI. jAya che, pariNAme upadravaprasta prANanA sharp favour. amla, suvAsa, nAkamAMthI satata lemIya strAva thayA kare che. tIvra suvAsa. sh. dung. Ada 46. sh. fescue. Shata. Iseilema laxum Hack. tuNakuLanuM Festuta onna L. nAmanuM nAmanA uttarapradeza, madhyapradeza, bihAra. 8122112 qu. sh. foot rot. Fusiane da. bhAratamAM thatA ghAsane eka prakAra. formis nodosas. nAmanA daMDANuthI shatter. kaveLA dANA paDavA. (2) gheTAnA pagane lAgato eka roga, pAna, dANA athavA bIne laNaNI agAu jemAM paganA zagI bhAga, narama bhAgothI chUTAM karavAM. shattering. vikheraNa. chUTA paDI paga ane AMgaLAM para asara kare shear. dANA kADhI lIdhA hoya te pULe. che, pariNAme gheTAM laMgaDAya che, temanA paganI shearing kAtarathI gheTA ke bakarAMnuM Una vikRti Ave che ane saMpUrNa ke aMzataH ke vALa utAravAM-kApavAM. (2) jhADa athavA saMga chUTAM paDe che. Sh. hted. #IclothchoDanI chaTaNI karI tene pAtaLA banAvavAM. agas opinas L. nAmanI pAMkha vinAnI shearing. katala karavA agAu, Una gheTane lAgu paDatI mAkha, jenAM DiMbha kADhI lIdhuM hoya tevA gheTAnuM kheMcI kADheluM ane pukhta mAkhI gheTAMnuM lohI cUse che, Una. (2) vALa kApI ke utArI lIdhA hoya tevuM pariNAme gheTAM satata rIte zarIrane khaNyA gheTuM. shears. kApavAnuM ojAra. kAtara, kare che, bacakAM bhare che, jethI Unane bhAre sheath, AvaraNa, vana, kavaca. (2) hAni pahoMce che. sh. lice.gheTAmAM paDatI rakSaNAtmaka AcchAdana - AvaraNa; tvacA, Bovicola ovis weet Linoganthus pezI, cAmaDI i.nuM AvaraNa. (3) prakAMDa bedali. nAmanI ghaTAmAM paDatI athavA DALIne DhAMkatuM parNatala. (4) ghAsanAM lohI cUsatI , je gheTAne ghenamAM nipAna. (5) ziznacchada; naLAkAra saMracanA. nAkhe che. sh. manure. khAtara jemAM prANInuM zima pAchuM phare che. she- tarIke upayogamAM levAmAM AvatI gheTAnI athing. vesTanazIla, sAvaraNa dharAvatuM. lAda, jemAM 1.4 TakA nAiTrojana, 1.5 TakA sheave garagaDInuM cakra khAMce, jemAM spharika esiDa ane 3.0 Taka piTAza hoya garagaDI calAvavAnuM doraDuM ke paTe phare che, 3.sh. nasal fly.gaul sheep hot carakhI. fly. sb. pelt, acid 241H3.sh. pox. shed. chAparI, koDha. (2) prANIonAM viSANuthI gheTAne lAgu paDato baLiyA vagere khANa athavA khetI mATenAM ojAre opinia tarIke paNa oLakhAto bhayaMkara sAcavI rAkhavA mATenI eka bAju para rAga, jemAM gheTAMne tAva Ave, nyumoniyA athavA badhI bAjue khulluM sthAna, (3) thAya, cAmaDI taraDAya ane chevaTe mRtyu pAMdaDAM, vALa, parAga, bI, pIchAM i.ne nIpaje. sh. scab. gheTAnA UnavALA khaMkherI nAMkhavA. bhAgamAM lAgu paDate eka roga, jethI gheTAM For Private and Personal Use Only
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sheetal-chini 533 shevri becenI anubhave. sh. skin. gheTAnuM Una IMDAnA kocalAnI guNavattA, jemAM pasaMdagI kADhI lIdheluM cAmaDuM. sh. tag. oLakha yukta saMvardhanathI sudhAro lAvI zakAya che. mATe gheTAnA kAna para paherAvavAmAM AvatI shelled maize. kUMDamAMthI chUTA dhAtunI paTTI. sh. tick. gheTAne lAgu paDatI pADelA makAInA dANA. sheller. ja. sh. trail. gADariyo pravAha; gheTAne mIMjane kocalamAMthI bahAra kADhavI, mAga'. magaphaLIne phelavAnI yukti. shelling. sheetal-chini. rahI vanaspatine mIMjane kocalAmAMthI bahAra kADhavI, drAkSane eka prakAra, juo cal e. chUTI karavI. sh. percentage. sheet erosion. pRSTha ghasAro. (2) DuMDAM, kocalAM, siMge i.nA pramANamAM varasAda daramiyAna pANInA vaheNamAM mIMja, phaLa, dANA i.nI TakAvArI. jamInanA upalA paDanuM thatuM bevANa, ghaNuM- shellac, lAkha, vArniza banAvavA pagAvAra AkhuM khetara ghasArAne bhega banatuM thelI lAkha. (2) lAkhathI vArniza karavuM hoya che, jenAM mAThAM pariNAmathI kheDUta Shella orange. AsAmamAM thatAM ajJAta hoya che; kAdavavALuM pANI AvA saMtarAne eka prakA2. vANanuM sUcaka che. sheet wash. shelter belts. pavananI sAme vizALa pRSThavAha. vistAranuM rakSaNa karatAM jhADanI hArane shelf life. phaLa ane zAkabhAjI tAjA paTTo zataraMjanA pATiyAMnI mAphaka janAane AkarSaka rahI zake te samaya, je pUrvaka cAre bAjue jhADanI hAra banAvIne athANAM ane murabbAne paNa lAgu paDe che. UbhI karavAmAM AvatI rakSaNa vyavasthA. shell. kAcabo ane mRdukAya prANIonI pavana satata vAyA karatuM hoya to bA mAphaka prANuonuM bahiHkaMkAla ke kecaluM. paTTo jhADanI UMcAI ka2tAM 15 thI 30 (2) phaLa ke kASThaphaLanI bahAranI jADI gaNuM vizALa vistAranuM rakSaNa kare che. kASTamaya chAla. (3) bhIMgaDAM. (4) 5kha- be dizAmAMthI pavana vAte heca te AvaraNa. (5) keri.tanuM AvaraNa. (6) trikoNAkAra hAra banAvavAmAM Ave che, IDAnuM cUnAmaya kecaluM. (7) bI ke mIMjane vacamAM meTAM ane kramazaH bAjumAM nAnAM siMge ke kecalAmAMthI bahAra kADhavAM ke vRkSA -ne zuM banAvIne vadhAre rakSaNanI phelavAMsh. egg. bhAgyA vanAnA kocalA vyavasthA karI zakAya che. sahitanuM IMDuM. sh, membranes. she-oax. jaMgalI saru. IMDAnA dravyanI AsapAsanI kocalAnI pAcha- Shetland. keTaluMDanA zeTaleMDa TApumAM LanI tvacA athavA kalA. sh, oil, kAjunA vatana dharAvatI nAnA, majabUta TaTTanI kaThaNa bAvaraNanI bahAra stravatuM gherA badAmI eka olAda, je khaDatalapaNA, dhIraja, raMganuM sthAna tela, jene upaga veTarapraphanA cekasa pagalAM ane bhAre vajana UMcakavA kAraka tarIke ane boTa, mAchImAronI mATe jANItI che. jALa ane halakA lakaDakAmanAM saMrakSaNa sheu-shong. nIlagirinuM nAnuM sadA mATe thAya che. A uparAMta tene upayoga harita jhADa, ke cheDa vArniza, odyogika pharazanAM TAila, eNsiDa shevra, Alysicarpus rugosas DC. prapha sImenTa, TAIparAITaranA rola, meTaranA nAmane ghAsacAre. astara, guMdara, raMjake, zAhI, voTara-prapha shevri, zevarI, jayaMtinuM jhADa; mahAkAgaLa, pUMThAM che. mATe thAya che. bIje rASTramAM pavananA sapATAne rokavA mATe tenI sAthe mizra karIne enemala - mInA athavA keLanA rakSaka paTTA tarIke bevaDI tarIke paNa te upayogamAM Ave che. sh, hAramAM, keLathI 13 phUTanA aMtara para quality. jADAI, chidrALutA, i. jevI vAvavAmAM AvatuM Sesbania veshan For Private and Personal Use Only
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Shiajira bhAratabharamA UgatI (L.) Merr. [5yn S. aegyptiaca Pers.]. nAmanuM vRkSa, jenA prakAMDanA resAmAMthI deraDAM banAvavAmAM Ave che ane pAnanI upayega cArA tarIke karavAmAM Ave che. Shiajira. zAhujIru nAmanI bihAra, erisA, paMjAba, pa. baMgALa ane Andhra pradezamAM thatI vanaspati, jenAM phaLane masAlA tarIke tathA auSadhIya hetu mATe upayega karavAmAM Ave che. shialkanta. dIrdhAyu vanaspati. shield. DhAla, AvaraNa, vaca. (2) yaMtranI rakSaNAtmaka pleTa athavA jALI. (3) vanaspati athavA prANInA DhAlAkAra bhAga. (4) kalikA prajananane kalamakura. (5) pukhta Dukkarane jADA, bhRMgI khamAM parane bhAga. s. budding. aMgrejI vaNaeN TI' (T) AkAranuM kalamAMkura prajanana. (2) lIMbu, saphjana, ane khAra vAvavAnI pracalita paddhati, jemAM kalamAMkurane kApavA agAu pAnane kApavAmAM Ave che; jema 1 thI 1 IMca jeTale, chAlanA DhAlAkAra sAMdhAmAM kApa mUkavAmAM Ave che, tyAra bada kASTathI chAlane DhIlI karIne, kalamakurane 'TI' AkAramAM chAlanI pAchaLa goThavavAmAM Ave che. bAda nahIM thayelA sAMdhAne lapeTavAmAM Ave che. prakriyA patI ya tyArapachI tarataja kalamakura prajanananA sthAnathI saheja upara kApa mUkavAmAM Ave che. kalama aThavADicAmAM barAbara joDAI jAya che. s. grafting. uparakta saMkara mATe aMgrejI varNa 'TI' (T) AkArane kApa, jemAM kalamakura mUkI sAMdhAne ke kalamane khAMdhI levAmAM Ave che. 554 shifting cultivation. tAmilanADu, erisA, nAsAma ane AdhrapradezamAM parvatALa ke DuMgarALa bhAgAmAM haju paNa vana khALIne khetI karavAnI purANI paddhati. shikakai, zikAkAI, ariThAM. shin. dhUMTaNa ane pAnI vaccenA pagane shoddy bhAga. (2) agrapAne nIcene bhAga. (3) meDAnI kApanI katAra. sh, bone. nalAsthi. sh., double meRsbaoNrDanuM bedhAruM pAnuM. sh, share meRsbeDenuM pAnuM. shingle. vaheluM ke kADheluM pAtaLuM, laMkhagALa lAkaDAnuM pATiyuM, jene eka cheDA bIjA cheDA karatAM pAtaLeA heca che ane jene upayega pazcimanA dezamAM chAparAne jaDavA mATe karavAmAM Ave che. (ra) nadI athavA dariyA kinAre jovAmAM AvatA paththara athavA geLAmanA TUkaDA, sh. tree. devadAra, rAte devadAra. Shipley Early* jaradALu - eprikoTane eka prakAra, jemAM phaLa madhyama kadanuM geALAkAra, sapheda chAla, svASTi garavALuM hoya che. sau prakAreAmAM A prakAramAM vahelAM phaLa Ave che. shipper. vahANamAM mAla caDAvanAra, utAranAra ane mAklanAra dalAla. shipping fever, annaramAM eka sthAna parathI khIjA sthAna para Dhora ke anya navarAne mekalatAM temane lAgu paDatA eka prakAranA roga, jemAM rakatasrAvI jIvANurakatatA ke nyumeAniyA thAya che. shisham. sIsama, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir shiulik. khAdyaphaLavALuM himAlaya ane kAzmIramAM thatuM eka jhADa, shiver. dhrUjArI, ThaMDIthI ke tAvamAM saheja kaMpana thatuM hoya tevI prArI. shoal, chIxY, (2) pANI heThaLane ztIvALeA kinAre. (3) jhUMDamAM taratI mAchalIAne samUha. shoat. jue shate. shock. dhakko, marmAMdhAta, avasAda, je narama, gaMbhIra, ane jIvaleNa paNa hAca, jemAM bhAre uzkerATa thAya ane dhA, tIvra lAgaNI, bAhya preTInane aMta:kSepa jevAM vividha kAraNeAnA pariNAmarUpe te hAya che. shod. pagarakhAM sajjita. shoddy. UnanA (nakAmeA) bhAga, nakAmuM. For Private and Personal Use Only
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir shoe 555 short shoe, nALa; prANIonA DAbhalAmAM jaDa- pIlIne kADhavAmAM AvatuM mAkhaNa rAMdhavA vAmAM AvatI dhAtunI nALa. (2) keTalAMka tathA dIvAbattI mATe upayogI bane che. kRSi ojArene jamInamAM ke jamInanI sAlanuM kAcha sAganA kASTa pachI nirmANa upara pharate bhAga. (3) pagarakhuM. sh. Ho- kAmamAM bIjuM sthAna dharAve che ane tene wer, jAsUda, jabAkusuma, sh, fur- mukhyatve upaga relavenAM salepATe banArow pener. cAsane khelanAra vavA tathA ImAratI kAmamAM thAya che. tenI sAdhana. shoeing. DAbhalAne nALa jaDa- chAla cAmaDAM kamAvavA upayogI bane che, vAnI kriyA. sb. siamensis Miq. [Syn. Pentasholi. nIlagirine sadA harita samazI- cnne saapis A. DC.]. eka zAladitoraNa pradeza. jhADa, jenuM kAcha majabUta ane TakAu shoot. phaNage, aMkura, prAkura, praha. hoya che ane ghanaphaTe tenuM vajana 52 ratala (2) Adi skaMdhanI vRddhithI nirmANa thata olej 414 3. Sh.stellata Dyer(Syn. vanaspatine bhAga, je moTA bhAge vAnI) Parashorea stellata Kurz]. ImAhoya che, ane je AgaLa vadhatAM prakAMDa, ratI kAmamAM khUba ja upayogI banatuM paNuM ane pAchaLathI prajananAMgo dharAve che. vRkSa. sh. talura Roxb. dakSiNa (2) phaLa choDamAM cAlu mesamamAM thatI bhAratanAM karNATaka, tAmilanADu, malAbAra kumaLI vRddhi. (3) vanaspatinuM mULa sAthenuM ane mahArASTramAM thatuM jhADa, jenA para prakAMDa. (4) kaLImAMthI phUTatuM navuM paNa. lAkhanAM jaMtue vasAhata banAvI rahe (5) navA prakAMDa phaTavAM - UgavAM. sh, and che. Sh, turnouggalk: Roxb. barlk borer. thaDanI DALI ane kAlA DAmara nAmanuM da. bhAratanuM eka jhADa, gAM pADanAra IcaLa. sh.borer jemAMthI nIkaLatA DAmara je gaMdara, of peach. pIcane pra kura vedhakaTa, DAmaranA sthAne pagamAM levAmAM Ave sh. bud. kalikA, jemAM sUkSma praroha che, uparAMta tene ghUme paNa karavAmAM Ave che. hoya che ane je chevaTe praha bane che. shorn, vALa ke Una kADhI lIdheluM (bakaruM sh, cutting. DALI kalama. shore. kinAre, ka The. (2) pAnA short. TUMkuM, ladhu. sh. chain. laghu vizALa samUhanI AsapAsanI jamIna, zaMkhalA. sh, crop. sarerAza ochI pedAza u ane nimnajalake vaccenI jamIna, Apate pAka. sh, day krAMtika prakAzavadhi Shorea assanica Dyer. ' karatAM prakAzanA eka kalAkane divasa,alhAvizALa vRkSa, jenA kASThanAM relavenAM le- vadhi prakAza dina. sh. d. cycle. alpAmATe, mAla - sema na bharavA nA be kha, vadha prakAza ka. sh, d. plant. balpApharniM 2, kabATa bane 4 thavUDa banAvavAmAM vadhi prakAzamAM thato cheDa, alpa prakAza -94193. Sa, robusti Gerta. i. avadhi vanaspati. (2) evA prakAranI vanasAla nAmanuM paMjAba, uttarapradeza, madhyabhArata, spati, jene puchedabhava sarerAza divasanA kare mAMDala kAMThe mane aghapradezamAM prakAza karatAM ochA samayanA prakAzamAM thatuM vizALa vRkSa jene sa la DAmara jhaDapI bane che. sarerAza praka zanI avadhi nAmane, prakAMDamathI maLatuM. e liye rejhina, sAmAnya rIte 12 kalAkanI gaNavAmAM Ave vahANe raMgavA mATe, vArniza banAvavA che. sh-horned breed. pAzvaya tathA dhUpa karavA mATe upaye gamAM Ave che. rIte UgatAM, upara bAhya ane kAMtaH rIte A DAmaranuM niyaMdana karavAthI je tela vaLatAM ardha-caMdrAkAra zIMgaDAM dharAvanAra maLe che tene sugaMdhI dravya banAvavAmAM bhAratIya DheranI e lAda, AmAMnuM lAkSaNika kAmamAM levAmAM Ave che. sAlanAM bIne prANI hariyANAnuM gaNAya che, jayAre mizra For Private and Personal Use Only
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir shortening 556 shred olAdamAM hissAra ratha, kahevatI, kRSNa- shovan. gajara, savA. Panicum vevI, nagele, zAhabAdI I. Dherane miliare amk. nAmanI vanaspati. samAveza thAya che. sh.staple. 3, shovel. pAvaDa; mATI che. upADavA ke jenA taMtunI laMbAI thI 1 IMca jeTalI khaseDavA mATenuM hAthAnI sAthe jaDelA hoya che. sh, st. cotton. TUMkA taMtu dhAtunA paheLAM pAnAvALu ejAra. sh. vALuM 3. sh. term. abhyAvadhi. sh. "double pointed dvi-koNI pAvaDe. t credit. abhyAvadhi zAkha, abhyAvadhi sh, straight sIdhe pAvaDo. sh, RNa. sh. t. farm credit. alpA- twisted vaLadAra - vaLele pAvaDa. sh. vadhi kRSi zAkha. s. t, finance. cultivator. pAkanI AMtarakheDa mATenuM alpAvadhi nANAM vyavasthA. sh. t. loan. majabUta ekaThAvALuM haLa; UMDI kheDa ane alpAvadhi lena-traNa. (2) cAlu kRSi- hAranI vacce jarUrI jagyA rAkhI zakAya kArya mATe sahakArI zAkha maMDaLIoe tevI rIte aNivALA bhAgane pheravI zakAya ApelI lena, A mATenI sAmAnya mudata tevI temAM vyavasthA hoya che. sh. foot, 18 mahinA karatAM vadhAre hatI nathI. jamInanI sAthe alpa keNa bane te rIte sh, t. settlemat. alpakAlIna - prANInA DAbhalAnuM sapATa thaI javuM, je alpAvadhi patAvaTa, sh. udder. gAyanAM avasthA fluonesis reganA pariNAma DhIlA, labaDatAM AMcaLa.sh. wavelen- svarUpa hoya che. sh. spearhead. gth. sUma taraMgalaMbAI. sh. wool. bhAlAnA mAthA je pAvaDe. TUMkA tatva LuM Una; AvuM Una sthApanAra show. prANIo, kRSi pedAza phalo, gheTAnI olAda nagenuM. Dah. yeterling. athavA phaLanuM jAheramAM yojavAmAM AvatuM eka varSa karatAM ochI vayanuM baccuM. nidAna. sh. cattle, UMcI elAdanA shortening. peraTrI, meka . banAvavAnI jAheramAM nidarzana mATe yogya Thera. sh, guNavattA dharAvatI game te taLavA ring. jAhera nidarzanAmanuM sthAna, jayAM carabI. prANIonuM nidarzana yojAya che ane tenI shote. 15) ratala karatAM ochA vajananuM guNavattA i. aMgenI kaseTI karI, nirNaya DukkaranuM nara ke mAdA banyuM. ka2vAmAM Ave che. shot holing. vanaspatine thate eka shower. TUMka samaya mATenI sthAnika roga, jemAM baMdUkanI goLIo vAgI heca varSo, jharamara jharamara varasAda. tevI rIte pAnanA geLA kA2 bhAga kharI paDe. Shravania. zrAvaNiyA nAmanI zrAvaNa (2) kASTane karanAra jaMtuthI kASTha ke kAkanI mahinAmAM maLatI kerI. (2) 5. bhAratamAM banAvaTamAM paDatAM kaNAM. patharAyelA AMbA, jene mArca mahinAmAM shoulder. kaMdha, khabhe. 2) zArIrane mora bese che ane ogasTamAM karI thAya e bhAga, jyAM, garadananI pAchaLa ke che. A Rtu arthAta zrAvaNa mAsamAM heThaLa pAzvIya rIte hAtha, agrapAda ke pAMkha sAdhAraNa rIte kerIo maLatI nathI ane joDAyelAM hoya che. (2) baMdhanInI asa2 sa maLe te tenI UMcI kiMmata cUkavavI paDe skaMdha jevuM pravadhe. (3) mArganI kinArI che. AvA prakAranI kerIo zrAvaNa mAsamAM athavA dhAra. (3) (khabhAthI) dhakko mAra. maLatI hoI tene "zrAvaNiyA" nAme (4) khabhA para UMcakI levuM. (5) javAba- oLakhavAmAM Ave che, ane tenA bAne dArI levI-svIkAravI. sh. blade. paNa zrAvaNi aMbo kahevAmAM Ave che. kapAsthi, khabhA athavA kaMdhanuM sapATa shred. lAMbA, sAMkaDA TukaDA. hADakuM. sh. spot. keTalIka mAchalIe mAM shredding. vastunA lAMbA, sAMkaDA khabhAnA pradeza ane raMjaka bhAga. TukaDA karavAnI prakriyA. For Private and Personal Use Only
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir shrimp 557 sickle shrimp. zrimpa nAmanuM kavacadhArI lAMbI lustrosa DC. nAmane khAdya kaMda tathA pUchaDI ane dasa pagavALuM khArA pANInuM pAnano supa. dariyAI prANI. siallite. hAIDroklorika eNsiDamAM 2:1 shrink. parimANa, vajana ke ghanaphaLamAM karatAM vadhAre guNettara dharAvanAra silikA saMkocAvuM. shrinkage. saMkeca. (2) - elyuminAvALI jamInane samaha. parimANa, vajana ke ghanaphaLamAM saMkecA sib. janina vijJAnanI daSTie bhAI athavA vAnI prakriyA (3) Unane sApha karavAnI bahena, sahedara. sibbing bhAI ane bahena prakriyAmAM cIkaNAM dravye dUra thatAM tenA nanuM sahodara prajanana. siblings. eka ja vajanamAM Avate ghaTADe jenI sApha karyA mA-bApanI saMtati, je eka ja sAthe vinAne kula UnanI sAthenI karavAmAM janmI hotI nathI. sbmating. AvatI TakAvArI. sh. limit. saMcAvAnI maryAdA. sh. rati >> saMkecAvAne aMtaH saMyuzmananI paddhati. (2) eka ja janakanA bImAMthI ugADelAM bhAI--bahena guNe tara. shrivel. padaDAM, dANA i.nuM jevA choDanuM saMyugmana - aMtaH prajanana. saMcAvuM ane cImaLAvuM, sukAI javuM. papaiyA jevAmAM cheDanI jAtane savAla shrub. supa, jhADI. (2) jamInanI najIka ukelavAnI yukti. athavA jamInanI AgaLathI zAkhAo Siberian crab apple, 7112457thatI hoya tevI 10 phUTa karatAM ochI UMcI ' jana, cerI, keba, paTela, jaMgalI sapharajana; thatI dIrdhAyu kASTIya vanaspati. shrubby Malus baccata (L.) Borkh. alinacea, khAdyaphaLadhArI cIna ane [Syn. Pyrus baccata (L.); Pyrus jApAnane supa. baccata L.var. Sibirica Maxim.l. shruval. cAra mATe ane resAnI nAmanuM kAzamIra ane khAsI TekarIomAM sAdaDIo banAvavAmAM upayogI dIrdhAya. thatuM vRkSa, jenAM sapharajananA eka prakAra ghAsane eka prakAra, jevAM phaLane zAkabhAjI tarIke upayoga shuck. keTalAka kojha phaLanuM bANAvaraNa karavAmAM Ave che. (2) makAInA DeDAnuM bAvaraNa. (3) sick. game te prakAranI mAMdagIvALuM. (2) chetarAM ke siMga. (3) ThaLiyAvALA phaLanuM, : : taMdurasta ke svastha na hoya tevuM. (3) regane phaLane DhAMkanAra paNa phaLa meTuM thatAM sukAI cepa lAgavAthI athavA UNapa ke keTalAMka jaIne phATe tevuM vaja. (4) AvaraNane kAnA vadhAre paDatA pramANathI naphAkAraka dUra karavuM. utpana ApI na zake tevI (jamIna). of nonlechaMTakAvanA pravAhane sickly, asvastha, mAMduM niyaMtrita rAkhanAra vAva dharAvatuM nALacuM siche. dAMtaraDuM TUMkA hAthAnI sAthe sh, ovalve. pravAhI ke anya kanvene jaDeluM ghAsa kApavA mATenuM vaLeluM datAbahAra vaDI jatA aTakAvanAra vAva, vALI dhAradAra kinAravALuM e jAra. s. shy jhaDapathI bhaDakI janA2, (2) 5kaDavuM clip, ela2310 (844. s. senna. muzkela. sh, bearing. halakuM beriMga. kuvADiye; Cassia tora A; Pamaar. sh. breeder,nimna utpAdaka kArca- chakunda. nAmane bhAratabharamAM thato dakSatA dharAvatuM nara ke mAdA prANI. sh, eka zAkIya supa, je mIThAI banAvavAmAM producer. ochI ke halakA prakAranI kAmamAM Ave che ane jenAM pAnanI zAkapedAza ApanAra jhADa athavA choDa. bhAjI banAvavAmAM Ave che. sickles. stalli. 5. himAlaya, kumau, erisA ane maradhInA nara baccAnAM lAMbA, vakra pUchaDInAM 5. bhAratane vidArIkaMda; Pueraria pIchAM. ta For Private and Personal Use Only
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Sida... Sida autu Burm f, khalAkhela, DuMgarA, UMbala, nAmanI eka zAkAya vanaspati, jenA resAnAM doraDAM banAvavAmAM Ave che. S. canariensis Willd. mahAbalA nAmanI vanaspati. S. cordifola L. khalA nAmanI vanaspati, jemAMthI eDrina maLe che, je kramanA dardImAM upayegI ane che. S. rhombifolia L. [Sy. S. caturiensis Willd.]. sahadevI; mahA balA, khetarAu khalA, nAmanI bhAratabharamAM thatI vanaspatinA eka prakAra, jena. prakaDanA resAnAM doraDAM banAvavAmAM Ave che. S. spinost L. kAMTALI khala. S. pero nica joia Lamk. be cakhalA, bheyaala nAmanIbhAratabharamAM thatI eka vanaspati, jenA prakAMDanA resAnAM doraDAM banAvavamAM Ave che, ane pAnanI bhAjI banAvavAmAM Ave che. s. side. kAI paNa prANInAM khabhAthI nisaMkha sudhInA bhAganI pArTIMca bAju, paDakhuM. s. arm. drAkSane mRta bAhu. (2) pArzvabAhu~. s. cap. paDakhAnI paTTI draft. kheja athavA pratikAranuM kendra sAcI rekhAthI khasyuM haeNca tyAre kheMcavAne zAka bAju tarapha vaLe tevI avasthA. s. - dressing. kalama karavAno eka prakAra, jemAM mULanA skaMdhanA TocanA bhAga dUra karavAmAM AvatA nathI. eka bAju bIjIthI saheja lakhI heya, jemAM phAhera AkAranI kalama banAvavAmAM Ave che ane 2 thI 25ne kaMdhamAM kApa mUkI temAM kalama dAkhala karI, tene majabUta rIte bAMdhI devAmAM Ave che. da. bhAratamAM kalamanI AvA prakAranI paddhati apanAvavAmAM Ave che, jene AMkhAmAMne prayoga saphaLa ane che. uparAMta aMjIra, kAju i.mAM paNa kalamanI A paddhati hAtha dharavAmAM Ave che. (2) salamAM eka paDakhe khAtara ApavAnI prathA. s, grafting. paDakhAmAM kalama karavAnI paddhAMta, s, land. paDebhAnI bhUmi - chUTa. s. leak. gucanA gAMcaLanAM bAjumAM paDeluM akudaratI chidra, 558 silage jemAMthI dudha srave che. dUdhALAM DhoranI ma eka khADa gaNAya che. s. spur, sarajananA jhADanI mAphaka TUMkI kAnnamaya DALI sAmAnya rIte jenI upara kaLA athavA phaLa bAjhe che. Sideroxylon tomentosum, vanaspa tinA eka prakAra. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sieva bean. y lima bean. sieve. cALaNI; naDA kaNa athavA dANAthI jhINA kaNa ke dANAne chUTA pADavAnuM jhINA vehavALuM dhAtu ke kapaDAnuM sAdhana. s. area. cALaNInA vistAra. s. cell, cALaNI kASa. . element. cALaNI ekama - ghaTaka. s. plate cALaNI paTTI. (2) anuprastha ane koivAra pAUya dIvAlanA rakrIya bhAga. s. tube. anna laI javA mATenI satttavAhinIne laMbAyamAna koSa. (2) cALaNI nalikA. sift, cALavuM, cALaNInI madadathI jhINA ane jADA kaNane chUTA pADavA. sifting. cALavuM, cALaNuM. sigmoid. avagrahAkAra, aMgrejI varNa esa' (s) barAbara, grIka varNamALAne 'sa' uccArane varNa. significance test, vyaMjakatA - mahuttvakasoTI - parIkSaNa. significant, mahattvanuM vyaMjaka, sight glass. nirIkSaNa khArI - kAca. Sikkim orange. nepALa ane AsA manAM satarA jevAM kalakattAnAM leHkapriya khanatAM satarA. silage. lIlA ghAsanI nata he ca athavA te upalabdha banatuM na hoya tyAre hayagamAM levA mATe sArI rIte kApavAmAM nAvelA lIlA ghAsane tenI rasALa avasthAmAM naLavI rAkhavAnI 'sAileja'nA nAme oLakhAtI eka prakriyA jemAM beyabhItara khADA karIne athavA khAsa taiyAra karavAmAM velA TAvaramAM, huvA lAge nahiM te rIte lIlA ghAsane Avarata karI dabaNa ApI sAcavavAmAM Ave che. A paddhatithI ghAsane nAthe caDe che, je DhArane lAve che. S. crop. sAileja karavA juvAra, dhAsa For Private and Personal Use Only
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sileneer 559 silt i.ne taiyAra karavAmAM Avate pAka, jene te jAya che; vanaspatine eka ghaTaka paNa lIlo hoya tyAre kApIne, sAilamAM khAtaramAM te mahattvanuM gaNAtuM nathI. jALavavAmAM Ave che. silo pramANamAM sliqua. siligue. rAI kubInA cheDanI nirvAta. khADe, khAI ke jamIna para siMga. (2) dvi-strIkesarIya saMpuTa, jemAM samakSitija pAtra athavA UbhuM naLAkAra phUTapaTI khaMDane be khaMDamAM alaga kare che ghara, jemAM Atho caDI sAIleja thAya ane je bAjanI sevanImAM khule che. te mATe lIlA ghAsane rAkhavAmAM Ave silk rezama; zetUranAM pAna khAnAra rezamanA che, AvI rIte taiyAra thayeluM sAIleja kIDA ke kUdAnA kozeTAmAM taiyAra thatA ghAsa jayAre lIluM ghAsa upalabdha banI mRdu, caLakatA, jhINA resa. (2) makAIna zakatuM na hoya tyAre Dherane khAvA mATe cheDanA puMkesaravALA lAMbA rezama jevI ApavAmAM Ave che. s. pit. sAIleja parAgavAhinI, jemAMnI pratyeka vAhinI banAvavA mATe karavAmAM Avate khADe. kaNasalAnA aMDAzayanI sAthe joDAyelI s, tower. sAIleja banAvavA jamIna he che, ane pratyeka pUrA pakava DeDA para samakSitija taiyAra karavAmAM Avato banavA mATe parAganayanita thavuM joIe. TAvara, minAro ke dhara. s, artificial kRtrima rezama, saMzleSita silencer. mUka karanAra, sAIlensara. rezama. s. cotton. dhoLe zImaLe. silent, mUka, zAMta. s. chain, muka s, c. tree. zImaLA, zemaLe. s. saMkhalA. s. heat. mAdA prANInI maithuna fol. rezama jevAM pIchAMvALuM pakSI. s. mATenI eka cakIya avasthA, jemAM bIja- gland. rezamane strAva karatA, rezamanA mocana thAya che paNa mAdAmAM bhega kIDA ke anya jaMtumAM rahelI graMthi, rezama - kAmanAnI garamI - madanAM kaI bAhya lakSaNe graMthi. s. grower. BrAma utpAdaka. s. jevAmAM AvatAM nathI. anoth. rezamanuM phUduM - pataMgiyuM. s, woSilene armeria L. mULa da. yuropanI rm. 21401 3731; Bombyx muri L. paNa ahIM zekSA mATe ugADavAmAM AvatI nAmanuM zeturanAM pAna khAtuM, meTI IyaLamAM sAkIya vanaspatine eka prakAra pariNamatuM, mRdu, majabUta, vALI zakAya silica, silikA- SiO3; silikona tevA taMtumAM parivartana pAmatI lALane DAkasAIDa, kavAjha, cakamaka, retI i.mAM kezeTA banAvatuM DiMbha. kozeTAnA taMtune jevAmAM AvatuM dharatInA popaDAnuM sarva- kuzaLatApUrvaka kADhI tenI AMTIo banAvI sAdhAraNa khanija dravya. s. - alumina kAcuM rezama taiyAra karavAmAM Ave che, ratio... jamIna, mATI ke anya elyu. A kIDAnuM mULa vatana cIna che. s. mine - silikA dravyamAMnA elyuminiyama W. rearing. rezamanA kIDAne ucherasAthe silikAne bArvIya guNe 42. s. s, w. fly pest. gharamAkha jevI paNa -sesquioxide ratio. silikA saheja meTI, Tricotyga bomb is, seskavI - okasAIDa guNatta2. silicat- fly. nAmanI mAkha, je rezamanA kIDA para ed. silikAnuM AvaraNa, mizraNa athavA IMDAM mUke che, je 2 kalAkamAM sevAI jaI saMjana dharAvanAra. jhalico-fiuo temAMthI sUkSma kITa nIkaLI rezamanA kIDAmAM ride, seDiyama phalyuesaleTa. sili- chidro pADI aMdarane rasa cUse che, ane con. Si. sUtra dharAvatuM kudaratamAM ane bahAra AvavA ke, zeTAmAM cheda pADe che. te paNa vipula pramANamAM sajita rUpamAM sily. rezama jevuM, narama I, suMvALA, maLI aAvatuM adhAtvIca rAsAyaNika tattva; sUma racanA ane caLakATamAM rezamanA te mATImAM maLI bAve che ane silikA jevuM. s. oak. e silver oak. banAvavA mATe okisajananI sAthe saMye- silt. kAMpa. (2) mukhyatve kavAjha ane For Private and Personal Use Only
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir siltimber 560 simple phepAra khanijamAMthI yutpanna jamInanA ed iron.bark. mULa oNsTreliyAnuM kaNa, jeno madhya bhAga khavANa pAmela hato paNa ahIM dAkhala karavAmAM AveluM daucanathI paNa kinArIo khavANa pAmelI heca lyptus melinophlota. nAmanuM vRkSa, jenA che, ane khavANanI AgaLa vadhelI Ava- kASThanuM baLataNa tathA thAMbhalA banAvavAmAM sthA dharAvato hoI retI karatAM khanija Byla 3. s. oak. Grevillea :obusti. poSaka tattvo pUrAM pADavAnI te sArI garaja A. Cunn. nAmanuM zaMku AkAranuM gherA raMganI sAre che. (3) 80 ke tethI vizeSa TakAvArI chAlavALuM silvara eka nAme oLakhAtuM dharAvatA kAMpa ane 12 TakAvArI karatAM vRkSa, jene vIthi mATe, pavananA jhapATA ochI retIvALI mATI. (4) jalavAhita rekavA mATe tathA kophI, cA ane siM kAnAnA kacarAthI nALIne bharI devI athavA temAM bagIcAomAM chAye ApavA mATe badhA utpanna karavI. (5) 0.05 (ke 0.02) ugADavAmAM Ave che. tenuM kASTha peTIe mi.mI.thI 9.02 mi.mInA vyAsavALA ane pATiyAM banAvavA, gharanI aMdaranI nAnA, khanija mRDha kaNa. s. basin. zebhA-aMtaHsajAvaTa mATe upayegI bane che. jalavAhita kyArAne ekaThuM karavA mATenI A jhADane bheja ane garama vAtAvaraNa khADI, bAjanI UMDI ane vizALa saMracanA anukULa thaI paDe che. tenAM pAna cA ane ke jala nikAlanI nALI. s. clay. 10 kophInA bagIcAmAM lAlA khAtara tarIke ke tethI vadhAre TakAvArI dharAvatI mATI upagamAM Ave che. 6. wattle. ane 40 ke tethI vadhAre TakAvArI dharAvatA dcacia decurrens Wild. var. kAMpa. 5. c. loam. 27 thI 40 TakA dealbata F. Miell (Acacia deathmaTI, 90 TakA karatAM ochI retI dharAvatI ala Link). nAmanuM nIlagirimAM ugADajamIna. s. diposition. kAMpa nikSepa. vAmAM AvatuM ThaMDI ane pavanane sahana s. loam. 50 TakA ke tethI vadhAre kAma karI na zakanAra, ucheragRhamAM saMvardhita ane 12 thI 27 TakA mATI dharAvatI jamIna. banatuM vRkSa, jenuM kASTa baLataNa mATe, ane siltimber, pUrva himAlaya ane khAsI chAla cAmaDAM kamAvavA mATe upayegI bane TekarIomAM jANItI Litea cirirala Bh, che. tenAM phUlamAMthI sugaMdhI dravya maLe che. nAmanI silTibara tarIke oLakhAtI vana- ilvicide. vRkSone nAza karanAra game te spati, jenAM pAna rezamanA kIDAnA uchera sparzAca viSa dharAvatuM rasAyaNa. mATe upayogI bane che. Silybum marianum (L.) Gaertn. silvansylvan.vananuM, -ne lagatuM.(2)grAma [Syn. Cardua marianum L.). bagIsilvics jaMgalanAM vRkSo i.nA abhyAsanuM cAmAM zubha ma Te ugADavAmAM Avato cheDa. vijJAna. silvicultural. vana saMvardhana. simple. saraLa, sAdhAraNa, sAduM, sas, rotation. vadhumAM vadhu joma ane janathI bhina evuM ekaja tattva dharAvatuM, punarutpAdana jALavI rAkhavA mATene ImA- eka prakriyA ke zaktinI AvazyakatAvALuM, ratI vRkSonuM karavAmAM AvatuM cakrIya vAvetara. (3) vibhAjita banyuM na hoya tevuM. s. silver. 2jata, cAMdI. s. fish, kaMsArI, acid, carabI, tela ane mINa jevA vividha Lebisma saccharina L. nAmanuM bane madyArko sameta carabIyukta eNsiDa. s, eye. bAju para aNadAra banatA zarIravALuM, nina koTinAM prANIomAM jovAmAM paMkhavihina, caLakatuM loTa ane anya AvatI sAdI AMkha, ke akhasUcaka cihana. kherAkI dravyo para jIvatuM jatuM s. grey. (2) ghaNuM jatuo ane mAchalIomAM jevAAchA, bhUkharI cAMdI jevI sapheda vALa dharA- AvatAM AMkha jevAM cihane; juo ocellias. ad aisia. 25. s. leaf. Wann 11742. s. effect. 3120 3419, s. fraceka roga, (2) cAMdIno varakha. s.leav- ture. sAdhAraNa asthi-bhaMga; kevaLa ta2Da For Private and Personal Use Only
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sImplex 561 single paDI heca ke be bhAgamAM taTa hoya tevA prakArane asthibhaMga. s. fruit. ekala phaLa, sAduM phaLa. s. harmonic mot- ion. saraLa prasaMvAdI gati. s. laye- ring. starIkaraNanI eka paddhati, jemAM vikAsa sAdhavA dhArelA choDanA prakAMDane namAvIne tenA anya bhAge khulA rahe. tevI rIte dATavAmAM Ave che. dATelA bhAgamAM mULa phUTe te mATe te para ghaNA kApa mUkavAmAM Ave che. s. leaf. ekadaLanuM paNa, saraLa paNa, s, muscle. arekhita snAyu. s. pinnate. eka pakSavata. s. pit. sAde khADe, sAde gata. s. pistil, ay mal bat2d. s. prot. ein. sAdu proTIna. s. translocation. saraLa sthAnAMtara. s. umbel. sAduM chatraka. simplex. eka prabhAvI. sinsapa, sIsama. simul. zAmaLe, to zImaLe. simulant. -nA jevA dekhAvavALuM. (2) pAMdaDI jevA puMkesaranI jema. Simuliidae. Diptera sielal siang single. eka, ekala. (2) bevaDuM athavA anekavidha na hoya tevuM. (2) saMyukta, avibhAjita, eka ja prakAMDa para UgatuM). s. action atomizer. paMpa ane rasAyaNanI TAMkIvALuM chaMTakAvanuM sAdhana, je paMpanA eka dhakkAthI rasAyaNanA sUma buda banAvIne chaMTakAva kare che. s. bottom plough.545 dnej 44. S.-comb. cAMcathI cheka garadana sudhI pahoMcatI ekaja, mAMsala, dAMtAdAra maraghAnI kalagI. s. -comb Ancona. ekanA elAdanAM maraghAM. s. compound pistl. bI dhAraNa karanAra phUlanuM strIkesara cakra, je be ke vadhAre strIkesara dharAve che. s. crop. eka phasalI. (2) eka pAka. s. cross. vanaspati ke prANIne eka ja prakA2 ke eka ja jAta. (2) aMtaH phalanakSama peDhI ke evAdane bIjA prakAra, jAta ke aMtaH phalanakSama peDhInI sAthenuM saMka2. s. disc plough. eka cakatIvALuM haLa. s. -eye cutting, eka AMkha ke kaLIne samAveza thAya tema prakAMDa ke kalamAMkurane mUkavAmAM Avato cheda ke kApa. s. -grained structure. eka ja prakAranI dANAdAra saMracanA. (2) kazuM na hoya tevI (jamIna). s. phase. eka kalA, eka prAvasthA. s. purpose society. eka udezya dharAvatI (sahakArI) maMDaLI. s. roller gin. tadana sAdA prakAranuM kapAsa loDhavAnuM yaMtra, jemAM cAmaDuM maDheluM rolara ane charI heca che. kapAsane rolara para kheMcatAM kayAsiyA chUTA paDe che. yaMtramAM loDhavA mATe kapAsane hAthathI mUkavAmAM Ave che; kalAkamAM AthI 55thI 75 ratala kapAsane leDhI zakAya che. s. row. be hAranI vacamAM eka sarakhI jagyA rAkhI sIdhI rakhAmAM vAvaNuM karavA mATenI hAra. (2) eka ja hAranI vAvaNumAM ra5nAra, kheDanAra ke laNaNuM karanAra caMa. s. r, cattle shed. DhoranI chAparInI eka hA2, s. stage. eka avasthA. s. Sind. siMdhI olAdanAM Dhera. sindhour. siMdhola. sinduriya. siMdUriyA raMganuM jhADa. sinew. hADakAMnI sAthe pezIne joDanAra sakhata tAtvIya pezI, snAyu baMdhanI. singe. saheja athavA uparachallI rIte dAjhI javuM. (2) vALa dUra karavA Dukkara i.nA zabane jhALa vApavI. (3) phUlanI tAjagI TakAvavA tenI dAMDInA cheDA pa2ne cIkaNa rasane dUra kare. singhara. zigaDA, juo gal chestnut. s. beetle, Galerucella birmanica Jac. nAmanuM ziMgaDAne lAgu paDatuM eka prakAranuM jetu, jethI zigaDAnA pAkane hAni pahoMce che. Singhi. Heteropnuestes fossilis, nAmanI vAtAvaraNanA oNkisajanane grahaNa karI zakatI eka phUTa lAMbI bhakSaka mAchalI. ka.ka.-36 For Private and Personal Use Only
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sinigrin 562 sisal... stake system, drAkSanI velanA dabANathI pANI nIcalI sapATI tarapha saMvardhana mATenI eka paddhati. s. state, vahe che. (3) mRdukAya ke chIpalAnI nalikA. ekala avasthA. s. stem umbrella (4) keTalAMka jaMtunI cUsakanaLI. s. stele. system, kephInA cheDanI zAkhA teDavAnI suSira madhyaraMbha. paddhati. s. superphosphate. Siphonaptera. cAMcaDa prakAranAM jaMtunI 16thI 90 TakA phosphorika eNsiDa dharAvato zreNI. suparaphepheTane eka prakAra, je khAtara siphonet. hanIne strAva kare, tevI tarIke upayogI bane che. s. value molomazI jaMtunI ne likA. constant. 347264 furis. 8. Siphunculata. Anoplura. Mono yoke. eka dhUrA-dhUMsarI. upazreNuM, jemAM cUsaka jane samAveza sinigrin. kebI ane kebiphalAvaramAM thAya che. meTA pramANamAM thato saphara-gaMdhaka sametane siran. Albizia chinensis (0sbezvakosAIDa, jethI garama paristhitimAM ch) Merr. [Syn. Al. stipulata pAka levAmAM Ave to pedAza tIkhI bane che. Bois.]. nAmanuM da. bhArata, Asa ma,5. sinistrocerebral. Hierosol 31041 baMgALa ane 1,200 mI.nI UMcAInA himAgALAnuM. layanA pradezomAM thatuM bI athavA ropathI UgatuM sinistrorse. jamaNethI DAbI tarapha pAnakhara vRkSa; jenuM kASTa nirmANa kAmamAM, vaLa letuM prakAMDa dharAvatI (vanaspati). baLataNa tarIke, pharnicara ane gharagaththu sinking. gaLatuM, DUbatuM, baka. s. vAsaNe banAvavAmAM kAma lAge che ane fund. RNa zedhana nidhi. DALAM-DAMkhaLAM tathA pAnane Dhora mATe sino-auricular node. $122 - cAre bane che. ahiMDa piMDa-graMthi. sire. narajanaka, janaka sAMDha. (2) pitA sinuatekinArI para, aMdara ane bahA2nI banavuM, pitA tarIke janma Apa. bAja para vaLAMka leta, lahe2vA2 (kinArI). giriasis. la lAgavI, suryodhAta.. (2) taraMgI, taragata paNe kinArIvALuM. siris. pALe zirISa. sinuosity.quis. sinuous. Holi Sirium myrtifolium, L. & ziert. vaLAMkavALuM, sarpila, UMcuMnIcuM, laheradA2. sirup, syrup. sirapa, cAsaNI. zanus. nAsAvivara, vivara. (2) hADakAM sis, vagaDAu zaNa, ghughariyA; Chotalaria ke pezImAM khADA. (3) naskorAMnI sAthe burnia Buch.-Ham. sisa nAme joDAyelAM parInA hADakAMma ne khADe. oLakhAtuM, zalakapaNa upazupa, je pajAba, (4) eka ja pAnamAM be khaDe vaccene uttarapradezarAjasthAna ane gujarAtamAM khADe. (5) khAMca keTa2. sinusitis, jevAmAM Ave che, ane jenI DALIo nAsAvivara kepa, parInA vivaramAM ane pAnane Dhora mATene cAre bane che Avate . sinusoid, vivarAsthi. ane prakAMDanA resAnAM doraDAM banAvavAmAM Soux, TameTAne eka prakAra; madhyama Ave che. kadanuM, kAcuM hoya tyAre zvata-harita raMganuM sisalagave. mekisako ane madhya ameane pAke tyAre lAla raMganuM, gaLAkAra, rikAnuM mULa vatana dharAvatuM Agade sisallIsuM, bhAre utAra ApanA2 phaLa. and Per, nAmanuM jhADa, jenAM pAnanA siphon, bakanaLI, nitAla. (2) UMcI resAnAM deraDAM banAvavAmAM Ave che, jenuM sapATI parathI nIcI sapATI tarapha pANI mINa pilIza karavA ane kArbana kAgaLa vahe te mATenI UMdhA aMgrejI varNa vI" banAvavA mATe upayogamAM Ave che; A vRkSa (v) AkAranI naLI, je dvArA vAtAvaraNanA AsAma, bihAra, 5 baMgALa, tAmilanADu, For Private and Personal Use Only
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Sison... 563 skin mahArASTra ane karNATakamAM thAya che. s. stooth sheep- traNa varSanI uMmaranuM hemp. rAmavAsa, ketakI. shanthr gheTuM. acrose. Colletotrichum aga0es. size. kada. mApa. (2) kAgaLane caLakATa nAmanA jaMtuthI ketakIne thatA rogane eka ApavA, kApaDane kaDaka banAvavA ane prakA2, jemAM pAna para kuMDALA thAya, pAna utpAdananI anya prakriyAomAM upayogamAM cimaLAya ane taMtu tathA pAna sukAI jAya levAmAM AvatuM jIleTInanuM sajana, kAMjI, che; ketakIne 2kSaroga. kheLa. sizing. kada- mA5 anusAra judA Sison ammi. ajame. pADavA tathA goThavavAnuM kAryuM. (2) kApaDane sissoo. sIsama, Dalbergia sissoo caLakatuM ane kaDaka banAvavuM, kAMjI pAvI, Roxb. nAmanuM bhAratanuM ImAratI lAkaDAnuM kheLa caDAvavI. mahatvanuM vRkSa, je 300 mITara sudhI sleein. sUtara derI, rezama i.nA daDAno himAlayanA pradezamAM ane nadInA taLanA jaththa. (2) bhAgatA jaMgalI haMsanuM jatha. kAMpanAM sthAnomAM Uge che, te himane skeletal soil. bhautika khavANasAmano karI zake che. tene sIdhuM bI vAvIne devANanA pariNAme kharabacaDAM dravyonI ugADI zakAya che. tenAM kASanAM pharnicara, banelI jamIna skeleton, hADapiMjara, kRSinAM ojAre banAvavAmAM Ave che, kaMkAla. (2) vanaspati ane prANInA dehanA uparAMta tenuM baLataNa paNa banAvavAmAM narama aMge athavA bhAgane Teko ane Ave che. rakSaNa ApatuM bAhya ane/athavA aMtaH mALakhuM; kudaratI gaThavaNImAM hADakAMasthisister gamete. bhaginI janyuSa. sitaphal. sItAphaLa. piMjara. s. system, kaMkAlataMtra. s, wheel. sAduM paiDuM - cakra. skeletsite. cokasa hetu mATenuM sthAna. (2) nizer. parNonA harita mAMsala bhAga AbohavAkIya ane jamInanI paristhitine khAI jaI mAtra tenI zirA ane pAradarzaka samanvaya, UcANa;sthAna vizeSatA, jamIna, kalAne rahevA denAra jaMtu. jala sAdhananuM sAMnidhya I. sUcaka sthAna. skilled worker- kuzaLa kArIgara - sitophilus oryza. cekhAnuM cAMcavuM. kAmadAra godAmamAM saMgharelAM ghauM, cokhA, makAI, skim, pravAhInI sapATI paranI tara, chArI juvAra, java ane bAjarIne nukasAna kara ke taratI game te vastu laI levI. skimnA2 kITaka. med milk. badhA prakAranI carabI Sitotroga cerealella Olive, ue, kADhI levAmAM AvI che, tevuM dUdha. skimjava, cokhA, makAI ane juvAra-bAjarI ming, mela, chArI, tara utArI levAnI jevAMge dAmamAM saMgharavAmAM AvelAM dhAnyane prakriyA. sk. disc. krima, malAI athavA hAni pahoMcADate kITaka. mAkhaNa kADhI levAmAM sahAyabhUta banatI sitter dDA sevavA mATe tenI upara cakatI. sk. ladle. malAI kADhI levA besatI maradhI. mATene lAkaDAne meTe cama - kaDacho. sixcha. s. cane kniffin system. skin. cAmaDI, tvacA, carma. (2) vAcharaDAM, drAkSanA velanA ucherane eka prakAra, jemAM traNa gheTAM ane bakarAM jevAM nAnAM prANInuM bAsamAMta2 tAranI jamaNI ane DAbI bAju sthAvaraNa. (3) koIpaNa prANInuM bAhyae lAkaDI rAkhavAmAM Ave che. s. -row AvaraNa banAvanAra sunasya tvacA. (4) barley javane ugADavAne eka prakAra, vacA, cAmaDI, chAla i. utArI levuM-kADhavuM. jemAM pratyeka gAMThanI AgaLa traNa sUkI (5) phaLanI chAla jevuM svabhAva ane upaphaLaka5 heI dANAnI cha hAra bane che. s, gamAM tavacA jevuM, sk, abration, For Private and Personal Use Only
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir skipped... 564 slip ghasavAthI ke kaI bAhya gharSaNathI cAmaDI DreTeDa lAIma- jalAnvita cUnA tarIke para thata ujharaDe ke traNa. (2) phAve tema oLakhAya che. ghasavAthI maraghA-batakAMnI cAmaDIne lAgato slant culture. tirachuM saMskaraNa, ghana ujharaDe. sk. bound. carabI para sakhata mAdhyamanI DhaLatI sapATI paranuM saMskaraNa. khecAyelI cAmaDI dharAvatuM. glk for- slat, vastaone bharavA banAvavAmAM AvatA mation malAI thavI-vaLavI, tara bAjhavI. lAkaDAnA ekaThA, arthAta keTa mATenI (2) tvacA athavA kalAnuM nirmANa thayuM. lAkaDAnI pAtaLI sAMkaDI paTTI. (2) Una sk.rash, tvacA chAMTa. (2) cAmaDI para kADhI lIghA pachInI prakriyA karyA vinAnuM thatAM cakAmAM. sk. tumour, mase ke gheTAnuM cAmaDuM. cAmaDIne kensara jevo abuMda slk wool. slate. sleTane paththara. kheMcI kADhavAmAM AveluM Una. skinning. slaughter. katala. (2) kherAkI padArtha malAI, ta2, chArI, chAla, khAla utAravI. meLavavA prANInI katala karavI. sl. house slipped infertile egg. phalana cUkI waste. katala khAnAnuM avaziSTa dravya. janAra IDAM; kramanI dRSTie AvAM aphalita gaughterred hide. prANInuM tenI IMDAnI saMkhyA ochI hoya che paraMtu tenuM katala karyA pachI meLavavAmAM AvatuM cAmaDuM. nirmANa vAraMvAra thatuM rahe che. slaw. kApelI kebInuM kacuMbara. skirt. utarapaTalane snAyu. (2) jaThara sleep, uMgha, nidrA. s. movement, vivara ane vakSa vivarane chUTAM pADanAra nidrAgati. sleeping. sUteluM, suSupta; tvacAne snAyavIya bhAga. (3) UnanA jue dormant. DhagalAmAMthI halakI keTinuM Una dUra karavuM. sleeve. bAMya. skirting. barachaTa athavA halakI koTinA slice. (1) katala. (2) TUkaDe. Unane kApelA UnamAMthI dUra karavuM. slick spot, kSAra - sthAna. sittish. uzkerAyelA jJAnataMtuvALuM, zara- slide. kAcanI paTTI. (2) TekarInA DheLava mALa. (2) jaladI uzkerAI jatuM (jaMtu). ke paDakhe khaDaka ke dharatInuM sarakavuM. s. (3) ramatiyALa, asvastha. pump sprayer. eka prakAranuM skive. cAmaDAM ke camene TUkaDo. (2) chaMTakAva karavA mATenuM sAdhana, jemAM 2sA2bara athavA carmane pAtaLI paTImAM kApavuM. caNa ke pravAhImAM naLIne cheDe mUkI paMpane skull.khe parI, koreTi; mastiSka ke maga- cAlu karavAthI pravAhIne chaMTakAva thAya janI asthimaya saMduka athavA peTI, mAthA che. AvA prakAranuM sAdhana zobhA ke ane khoparInuM mALakhuM. vADAmAM vAvavAmAM AvatAM zAkabhAjI mATe slab. paththaranI chATa. (2) pAtaLo, sapATa, vadhAre anukuLa thaI paDe che. sAdhAraNa rIte cerasa athavA laMbacorasa slime jharatuM, jhINuM kAdava ke tevA paththara ke anya koI kharabacaDI vastune prakAranAM dravya dharAvatuM pravAhI. (2) lema. TUkaDe. (3) lAkaDAnA DhImacAmAMthI vahelI sl. fungi emI phaga. s. fux. bAhya cIpa. (4) anAkarSaka, atipakava zleSma sAva. (2) avarSaka srAva, slimy athavA tUTeluM sUkuM phaLa. fermentation. hepI AthavaNa. slag. dha tumala. sling. 51150 slaked lime. CaO sUtra dharAvato slink. akALa athavA garbhasrAvanA parikaLI cUne ke jalAnvita cUne banAvavA NAme janmeluM baccuM, khAsa karIne vAcharaDuM pANInI prakriyAvALe baLele cUne, jene (2) AvI rIte janmeluM prANI athavA upayoga jamInanI sudhAraNA mATe thAya tenuM mAMsa. che, je kelziyama hAiDokasAIDa, hAI. slip- prarAha; keIpaNa choDanA prakAMDanAM For Private and Personal Use Only
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 565 sliver nIcalA bhAga ke kAramAMthI nIkaLele kRSNe, je prajanana mATe upayogI che. (2) apUrNa rIte khasI karavAmAM AveluM nara prANI. (3) phATI gayeluM dUdha. (4) garbhapAta karavA. (5) sarpaNa. sl. ero sion. ati varasAdanA kAraNe DhoLAva puranI mATInuM sarakI javAthI thatuM dhovANa - dhasArA, (2) pANIthI tarabeLa thayAnA pariNAme mATI ane nAnA meTA kAMkarA ane paththaranuM sarakI javuM. AvA prakAranI ghaTanAmAM ghaNIvAra TekarI athavA DuMgaranuM AkhuM paDakhuM sarI paDe che. slipped tendon. aMgabhraMza. sliver. lADhavAnA yaMtramAMthI bahAra AvatuM DhIluM rU ke UnanI pUNI. slit. cirADa, phATa. slobber. atizrama, uzkerATa athavA amuka prakAranA khArAka khAdhA pachI athavA cepanA pariNAme prANInA meAMmAMthI TapakacA karatI lALa. slop. pAlatuM prANIonA pravAhI kheArAka. slope. praNatA, DhALa, DhALAva. (2) U~cI athavA DhaLatI jamIna. (3) Aha athavA avAha darzAvatI jamIna. (4) phrUTamAM UbhA aMtarane 100thI guNI, phUTamAM samakSitija aMtarane bhAgIne AvatI guNAttaranI TakAvArI, sloping bench terrace. DhaLatI kheMca vedikA. (2) pAchaLanA TekaNathI agrabhAge DhaLatI kheMca. sloppy attachment. gAyanA AMcaLane anicchanIya ghATa. slotted pipe. jALIvALe! naLa. slough. kaLaNa, bhejavALI jamIna. (2) jIvaMta carakhImAMthI kharI paDatA athavA nirmocana pAmatA game te bhAga. sl. -sickness. AchA raMganA athavA sapheda prANIone lAgu paDatA eka prakArano roga. slow maMda, dhImuM. sl, acting manure. dhIme kAma lAgatuM - asara ajamAvatuM khAtara. sl, breeding. garbhodhAna athavA vIyaeNsthApana bAda tenI thatI vilakhita asara. (2) maMda liMgI kAma Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir small vAsanA dharAvatuM prANI. slub, kAMtavA mATe saheja vaLa ApeluM Una. sludge. avamala; gaMdA pANInI nIce jAmatAM dhanadrazye, je khAtara tarIke upacegamAM levAmAM Ave che; jADA cIkaNA avamala. sl. ,activated sakriya khanAvele avamala. sl,,digested sApha karelA ke pAcita vamala. sl. ,raw, kAcA - aprakriyAkRta vamala, slug. geAkaLa gAyanI sAthe saMbaMdhita paraMtu -taravacI, mRdu, bhUkharA ke badAmI raMganuM udarapAda (prANI). (2) vAnaspatika dravya athavA jIvaMta ke mRta sajIva para nabhatuM prANI, je zAkabhAjI, keLAM tathA kumaLI vanaspatine nukasAna pahoMcAra che. (3) 5 TakA kelziyama ArseneTa ke 2 TakA meTAlDihAIDane geALanA drAvaNa vaDe narama karelA bhUsAmAM nAkhI banAveluM saMyeAjana, je AvA prakAranAM udarapAda jaMtue para niyaMtraNa lAve che. sluggish. ALasu, jaDa, niSkriya, maMdagatika, sluice. merI; pANI vahevA mATenI kRtrima nALI; pUra dvAra. slump. maMdI, bhAva gagaDI javAnI vyavasthA. For Private and Personal Use Only small, nAnuM, ladhu. sm. black cricket. nAnI, kALI kaMsArI. sm. bittergourd, jaMgalI kArelAM; Minusops dioica Roxb. ex Willd. nAmanA khAdya phaLanA ArAhI veleA. sm. fennel kALIjIrI; paMjAba, 5. baMgALa, AsAma ane bihAramAM thatI vanaspati, jenAM khI eTale kALIjIrI masAlAmAM ane auSadha tarIke upayAgamAM levAmAM Ave che; juo Nigella sativa L. sm. gourd. takamaka; nAmanI Cucumis melo va. agresbsNaud.nAmanI bhAratamAM thatI dIrdhAyu, khAdyaphaLanI vanaspati, sm, intestine. kSudrAMtra, nAnuM AMtaraDuM.Sm.Japanese. eka athavA be ja siMga dharAvatI magaphaLInA eka prakAra. sm. liverfluke.Dicrocoelium sp. nAmanuM DhAra, bheMsa, dheTAM
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir smear 566 snail ane bakarAne lAgu paDatuM pAtaLuM bhAlAkAra khAdya sAmagrInI jALavaNI athavA icchavAjaMtu, je jamIna paranI gekaLagAya ane yogya suvAsa ApavA temane bina pijhinane kIDIAmAM vacagALAne yajamAna 5ra 5ra ApavAmAM Avato dhumADA. sm. house, chavI jIvana gALe che.sm, scale far- dhUmadhara. smoker. madhapUDAne dhumADe ming. nAnA pAyA paranI khetI. sm, Apa. (2) ghumaDA ApanAra. smosc. production. nAnA pAyA paranuM king. dhumAcana. (2) dhUmrapAna. utpAdana, smudge. jaMtune bhagADI mUkavA mATe smear. copaDavuM, lepa kara. (2) cIkaNA karavAmAM Avato dhumADA. smudging. ke telI dravya ke raMjakathI cepaDavuM. (3) dhumADe ApavAnI prakriyA.(2)sama vinAnAM cihinata karavuM, abhiraMjita karavuM. (4) phaLa meLavavA AMbA jevAM vRkSane dhumADe dUdha, lehI ke saMvardhanamAMthI meLavelA ApavAmAM Ave tevI prakriyA; A prakriyA jIvANune kAcanI takatI para lepa karI, ApaNA bhAratamAM kAragata nIvaDatI nathI. samadarzakamAM tene tapAsavA mATe tenuM smooth. saraLa, lIsuM, suMvALuM. Sim. karavAmAM AvatuM abhiraMjana. smear- cherrimoyer. suvALAM hRdayAkA2 phaLa ing. 15; abhiraMjana. dharAvatI cerameyarane eka prakAra. sm. smegma. ziznamala ziznatvacA ke leaved pongamia. karaMjanuM jhADa. cAmaDInA paDamAMthI sravatuM, tailI ke sAbu sm. muscle. lIse snAyu sm. jevuM dravya; AvA prakAranAM srAva vadhAre sponge gourd. eka prakAranAM pramANamAM jAme te asvasthatA nIpaje. lasi; luffa gourd, vegetable sposmierkase. cottage cheese 225 nge, Tumi, ghirl torai, s. 4140 oLakhAtI gharamAM banAvavAmAM AvatI cIjha. Luffa cylindrica (L.) M. Roem. Smilax. sArasAparilA ApatI (Syn. L. aegyptiaca Mill; MomoArahIzupanI eka prajAti. Smilax rdica cylindrica L.). nAme oLakhAtI aristolochiifolia. 212814fal. sm. garamaRtunA bhejavALA vAtAvaraNamAM thatI macrophylla Roxb. ghoTala, prajIvaka e', "bI" ane "sI" dharAvatI, rAmadAtaNa nAmane supa. sm. offinalis. suMvALAM phaLavALI zAkIya vanaspati. u5rasAla, upalasarI, sArasAparilA. sm, smother. gUMgaLAvI mArI nAMkhavuM, dAbI prolifera Roxb. rAmadAtaNa; zobhA devuM, anya vanaspatinI vRddhine kuMThita mATe ugADavAmAM Avate, kaTAvALa, banAvI mArI nAkhatI jhaDapathI UgatI gADhI A rehI vele. Sm. Keylanica L. vanaspati. s. crop. anya pAkanI [Syn. Smilar macrophylla Roxb.. vRddhine kuMThita kare ke tene mArI nAMkhe rAmavAtaNuM, gheTavela. nAmanI kamAla, bihAra, e rIte tenI bAjumAM Ugato gADhA, madhyapradeza ane AsAmamAM thatuM su5; majabUta pAka. jenAM kumaLAM pAna ane DALakhAMnI zAkabhAjI smut. aMgAriye; aMgAriyA nAmanI banAvI khAvAmAM Ave che, jenAM mULa phUgathI dhAnya ane anya prakAranA pAkane, sArasAparilAnI avejImAM tijanya tathA tenAM pAnane paNa lAgate rogane genA upacAramAM kAmamAM levAmAM Ave eka prakA2. rogagrasta vanaspatinI pezI che, uparAMta, saMdhivA ane lehI vinAnA 52, A roga thavAnA pariNAme kALAM maraDAmAM paNa tene upayoga karavAmAM chidra paDe che ane temAMthI bhUkA jevuM Ave che. dravya nIkaLe che. smoke. dhumADe. (2) dhumADe Apa. snail. rokaLa gAya. (2) sarpila chIpavALuM mAMsa, mAMsanI banAvaTa, machI ke anya mRdukAya nAnuM prANI. A prakAranA prANanA For Private and Personal Use Only
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir snake... 567 sodium Achatina fulicar (African giant smail). jevA prakAra che; A sajIva pAna khAya che, DAMgara ane zAkabhAjIne bhAre hAni pahoMcADe che. snake gourd. 4240 1140 Trichiosanthes anguina . nAmanI varSARtumAM thatI zAkIya vanaspati, jenAM phaLa - paravaLamAM prajIvaka (e', "bI" ane sI" hoya che. samRddha ane retALa jamInamAM A zAkabhAjIne kayArI banAvI ugADavAmAM Ave che. sn. s. semilooper. Plusia penonis. F. 1148 paravaLanAM pAnakhAtuM ane pAnamAM dara banAvatuM jatu. sn. root. sarSakaMda, sarSamaLa. Snapbean. vAla. zvAnamukha. taDabUca. snap melon. Cucumis melo L. var. momordica Duth. Full, nAmanuM uttara bhAratamAM thatuM khAdyaphaLa. snout. tuMDa. (2) mAchalInA mAthAmAM AMkha AgaLathI laMbAyeluM aMga. (3) prANanA nAka ane jaDabAM dharAvatuM meM para laMbAyeluM aMga, (4) keTalAMka jaMtuonuM sUMDha jevuM cUsaka aMga, snow. hima, tuSAra. sn. ball. meDI vAvaNuM karavA mATenuM uttarabhAratanuM sudhArelA prakAranuM kobi-phalAva2, sn, drop. himabiMdu. sn. fall. himapAta. soap- sAbu, phINa. s. nut. arIThAM; us emarginatus Vahl(S. trifoliatus Hiern in part non L). nAmanuM uttarabhAratamAM thatuM vRkSa jenAM phaLa eTale arIThAM, mAthAnA vALa tathA rezamI ane UnI vastro dhovA mATe kAmamAM Ave che. s. n. tree. arIThAnuM jhADa. s. pod, sikkAkAI. vana arIThAM, Acacia concinna DC. nAmanuM jhADa, jenAM phaLa vALa, rezamI ane UnI vastro dhovAnA kAmamAM Ave che. A jhADa 5. bhArata, Adhrapradeza, AsAma ane bihAramAM thAya che socket. kudaratI athavA kRtrima khAo, > Hi FIS 420 42104224991 248 rahe. (2) (AMkhane) khADo, gokhalo. akSi hA, akSivivara. sod. mULa, prakA ane prahanI sAthe gUMthAyelI jamInanuM mATIvALuM paDa. (2) TekuM, saNabhUmi. s. culture. satRNabhUmikRSi. (2) kheDa vinA kAyamI tRNavALI bhUmimAM pAka vAvavAnI eka prathA; anya kaI paddhati anukULa na hoya ke avyavahAru hoya tevI bhUmi mATe AvA prakAranI kRSi paddhati yogya nIvaDe che, je bhAratanAM medAnene mAphaka Ave che. s. -forming crop, AvaraNa pAka. s. grass. viraha ke prakaMda athavA anya rIte Apa meLe UgatuM tRNa. s. land. tRNa, mATI ane anya prakAranI vanaspatithI Avarita banelI jamIna. s. mulch. phaLajhADanI AsapAsa kApeluM ghAsa mUkavuM. s, strip. jalamArgamAM dhovANa aTakAvavA mATe ghAsavALI jamInanI sAMkaDI 5TIne karavAmAM Avato upayoga. s. water way. tRNuM saMkalita jalamArga, sodium. Na. saMjJA dharAvatuM rAsAyaNika tattva-seDiyama, je vanaspati mATenuM poSaka tatva che paNa sau chADa ke vanaspati prakArane te jarUrI banatuM nathI. jamInamAM piTeziyamanI uNapa hoya to drAvaka selicama vaNathI bITa, selarI, kebI, noya. kela, mULA, salagama jevA pAkane phAyade thAya che. dariyA kAMThA ane siMcAIvALA verAna pradezamAM tene sIdho lAbha maLe che. seDiyamanAM lavaNa vinimaya saMkulamAMthI vadhAre pramANamAM pATaziyamane mukta kare che ane upalabdha svarUpamAM phospharasane jALavI rAkhe che. baTATA ane kapAsa mATe aMzataH avejInI te garaja sAre che. 6. adsorption ratio. Risuu41 adhizeSaNane guNettara. s. arsenate. jaMtuone lalacAvavA mATenA dravyamAM upayogamAM AvatuM atidrAvya Arsenika (sela). s, benzoate, seDiyama benjhoeTa s.bicarbonate For Private and Personal Use Only
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sofia 5. sADicama bAyakArboneTa. s. bromide. soDiyama thrAmAIDa. s. chloride. sADiyama klArAIDa NaCl eTale nityanI vaparAzanuM, vanaspati ane prANI mATe upayAgI mIThuM. s. citrate, seDiyama sAiTreTa. s. fluosilicate. chaMTakAva mATe nahi paraMtu kITa athavA jaMtune lalacAvavA mATe upayegamAM levAmAM AvatuM sapheda dANAdAra jaMtughna rasAyaNa. hydrochloride. kaeNsTika seADA. s. nitrate. ciliyana nAiTreTa eTale surAkhAra tarIke paNa oLakhavAmAM AvatuM eka rasAyaNa; nAiTrojana khAtara. uttara cilImAM kudaratI nikSeSa tarIke maLI Ave che ane tenI paradeza khAte nikAsa karavA agAu tene zuddha karavAmAM Ave che. Ama zuddha karelI A pedAzamAM 16 TakA nAiTrojana hoya che ane nAiTreTanA rUpamAM te vanaspatine sIdhesIdhuM maLe che. nAnA jhADa, bagIcAmAM ugADavAmAM AvatI zAkabhAjIne te vadhAre upayeAgI che. te saraLatApUrvaka drAvya che. makAI, ghauM, java, zeraDI, kapAsa i.ne khAsa karIne amlIya bhUmi mATe te vadhAre anukULa thaI paDe che. tene vadhAre paDatA ke satata upayAga karavAmAM Ave teA jamInane hani paheAMce che. s. percentage. seDiyamanI TakAvArI. s. soil. soDiyamayukta - seDiyamavALI - sADiyama dharAvatI jamIna. s. sulphate. sADiyama salpheTa. 568 sofia. gujarAta, mahArASTra, madhya pradeza, Andhra pradeza ane uttara pradezamAM UgatuM eka prakAranuM ginger grass nAmadhArI dhAsa. soft. narama, kAmaLa, mRdu. s. centre share. traNa staranI peAlAdanI pleTavALuM haLa, jemAM madhya pleTa narama ane ahAranI pleTa ucca kArbana peAlAdanI hoya che. s. cheese. 55 TakAthI paNa vadhAre pramANamAM bheja dharAvatI cIjha, jemAM gharagaththu cIjha ane krIma cIjhanA samAveza thAya che. s.-curd milk. acArAyanA utse cakAthI maryAdita rIte narama karavAmAM soft AvatuM dUdha, jemAM dUdhanuM proTIna narama ane che paNa medIya dravya para kArya asara thatI nathI. Ama dUdhane narama banAvyA pachI tenuM pAththarIkaraNa karI, tene bATalI emAM bharavAmAM Ave che, AvA prakAranuM dUdha bALakA ane peTanAM dardIvALAM meTerAMAne upayAgI thaI paDe che. s. date. narama khajUra. (2) jalIya dravya vadhAre ane zarkarA drazya enDru hAya tevuM khajara. s. dough. narama piMDa. s. d. stage. `AMka. (2) makAI ane anya dhAnya pAkanI evA prakAranI avasthA, jemAM dANAne teADI kheAlavAmAM Ave tyAre narama kAMjI ke cIjha jevuM lAge. s. pa late. narama tALavuM, mRdutAlu. s. matrix. narama AdhAra dra2. s. ripe. pUrepUruM pakva baneluM, narama (phaLa). s. rot. narama saDA. (ra) vanaspatinA aMgAmAM jIvANu ane phUgathI lAgatA sarA, jemAM vanaspatinI pezIe narama bane che. s. scale. bhIMgaDAvALAM jaMtu. (3) anAvirata aAgI bhIMgaDuM. s. -shellegg. apUNaeN rIte kIbhUta kAcalAvALuM IMDuM, je pASaNa, phospharasa athavA prajIvakanI UNapa, kAcalA nirmANa mATe javAmadAra graMthinA akAcaikSamatA, athavA gorAcanI kAI paristhitinA pariNAmarUpa hAya che. s. steel. narama peTalAda. s. wart narama mase. (2) cAmaDI athavA zleSmI kalAmAMthI thate narama khuMda, jene zRMgI AvaraNa banatuM nathI. s. water. narama pANI, je kArboneTa kelziyamathI mukta heAya che. AvA pANImAM pANIne kaThaNa banAvatAM dravyeA hAtAM nathI. AvuM pANI rAMdhavA, prakSAlana athavA dhAvAmAM upayAgI bane che. s. wood, narama kASTha, mRdu kASTha. (ra) sahelAIthI kApI athavA vaherI zakAya tevuM lAkaDuM, (3) AvA prakAranuM lAkaDuM dharAvatuM game te vRkSa. (4) apata rasALa kASTha. (5) tAjI vRddhivALI vanaspatinAM pAnayukta prarAha. s. w. cutting. prajanana mATe mRdu Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org soggy kASThamAMthI khAsa karIne prAMkuranA gUMca bhAgamAMthI lIdhele bhAga. soggy. saMtRpta. s. potato, pANInI UMcI TakAvArI ane sTArcanI nIcI TakA vArI dharAvatA baTATA, je rAMdhyA bAda paNa bhAre ane bhejavALA rahe che. sohaga. seAhAga, hiMDA nAmanuM Aphanamixis polystachya (Wall.) Parker.(Amoora rohituka Wight & Arn.). nAmanuM 5. baMgALa ane AsAmamAM thatuM eka prakAranuM vRkSa, jenAM khIne pIlIne kADhavAmAM AvatuM tela dIvAkhattI mATe kAmamAM levAmAM Ave che Soh-niamtra orange. AsAmamAM thatuM madhyama kadanuM khAsI Arja nAmanuM meAsakhInuM jhADa. soil, jamIna, bhUmi. (ra) mRThThA, mRttikA, mATI. (3) pRthvInA pApaDA paranuM judA judA kada dharAvatA kaNAnuM baneluM, DhIluM bAhya paDa, je 5thI 7 iMca jeTaluM haLanA pAnA-phaLathI kheDAya teTaluM UMDuM hAya che. A paDamAM nijika akArbanika dvavye, jIvaMta ane mRta kArmenika dravye, pANI ane vAyu, ema cAra mukhya dhaTakA hAca che. sapATI paranuM khAdamATI - hyumasa dharAvatuM kRSikSama paDa, tenI heThaLanA bhUmigata paDa karatAM viziSTa rIte juduM tarI Ave che. (4) IjanerIzAstranI dRSTie sakhata khaDaka athavA zailathI bhinna hoya teve dharatInA bhAga. s. acidity amlIya jamIna. s. jaeolin vAteDhe jamIna. s., alkaline kSArIya-Usara jamIna. s. alluvial. leADha jamIna. s. black kALI jamIna. s. b, cotton kapAsa mATenI kALI jamIna. s., clayey. mATI dharAvatI jamIna. s. clayey loam maciArI humaTa jamIna. s., aDha jamIna-mATI. s.,fine jhINAM kaNanI mATI. S., late rite. leTarAITa prakAranI jamIna. S. ,loam retImizrita kAMpavALI jamIna. s, loamy clay kAMpavALI jamIna. coarse 569 soil madhyama s.. medium. prakAranI jamIna. s.,mellow tarama mATIvALI jamIna. s. ,organic kArmenika saci dravyeA dharAvatI jamIna. s., resi dual avaziSTa jamIna. s. ,sandy ratALa jamIna. so, s. loam retALa kAMpavALI jamIna. s. ,sedimentary. jaleADha - jalanirmita jamIna. s.,surface pRSTha jamIna. s., transplantaed vAhita mATInI banelI jamIna. s. acidity. jamInanI amlatA, jamInamAM hAiDrosila (OH) Acana saMkendra karatAM H AcananuM pramANa vizeSa hoya tevI jamIna, jemAM 7.01 karatAM ochI sakriya pH hoya che. kSArIyatAnI viruddha beijha vinimaca nirNAyakAnI dRSTie sakriya tattva hoya che. s. aeration, jamInamAM rahelA vAyuonI avarajavara zakaya banatI prakriyA, jene AdhAra jamItanI chidrALutA ane chidrone pANI pUrI I zake te para che. s. aggregate. DhekuM; dANA i. jevA NAne samUha. s. air. paNI bharAyuM na hoya tevA jamInanAM chidrAmAMnA vAyue - havA, jamInanAM chidromAM ke havA ane pANI hoca tA tene vanaspatinI vRddhi mATe khUba ja anukULa paristhiti gaNavAmAM AAve che. AvA prakAranI havAmAM meATA bhAge nAiTrejana ane Akisajana hAya che, paraMtu vAtAvaraNanI havAmAM hAya te karatAM vadhAre bheja ane kAryaMna DAyeksAIDa ane ApyA Aksijana hoya che. mukta havA uparAMta jamInamAM kalilamAM rahelI athavA saMyAjanamAM TrAnca khanelI havA hoya che, s. alkalinity. jamInamAM H AcananA saMkendra karatAM hAiDroksila (OH) strAyananuM pramANa jamInanI kSArIyatA karatAM vadhAre hoya che. s. amend. ments. jamIna sudhAraNA. jamInanI pratikriyAmAM parivartana - sudhArA lAvavA ane tenI bhautika paristhitine sudhAravA mATe temAM umeravAmAM AvatAM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org soil dravyeA. jamInane sudhAravA temAM sIdhI athavA ADakatarI rIte umeravAmAM AvatAM dravye. amlatAne sudhAravA mATe jamInamAM sAdhAraNa rIte cUne umeravAmAM Ave che, thI jIvANu sakriyatAne vega maLe che. kSa rIca jamInanI navasAdhyatA mATe cirADI - jipsama umeravAmAM Ave che, AthI kALI mATIvALI jamInamAM paNa sudhArA lAvI zakAya che. s. analysis, jamInamAMnA judA judA ghaTakAnA rAsAyaNika, cAMtrika ane khanijIca drabyAnuM pramANa jANavA mATenuM meTA bhAge prayogazALAmAM ane thAreka jamIna upara karavAmAM AvatuM vizleSaNa. s. association. jamInane varga. samAna guNadharmo dharAvatI athavA te sivAyanI jamInanA bhaugolika rIte cAsarUpamAM gAThavAyeleA samUha. jamInanA nakarI taiyAra karavAmAM athavA tevA prakAranuM sarvekSaNa karatAM tene kudaratI prakAra athavA bhaugolika ghaTaka tarIke darzAvavAmAM Ave che. s. auger. kSetra athavA prayogazALAmAM parIkSaNa karavA mATe jamInamAMthI zArakAma karI namUne meLavavA mATenuM sAdhana - ojAra, zAraDI, s. bacteria. jamInamAM rahetA jIvANuA, je paikI jiTala kArbanika dravyeAmAMthI zakti ane kAryaMna meLavatA parapethI jIvANue mahattvanA che, jyAre svASI eTale autotrophic jIvANue akArbanika athavA saMyAjana dvArA zakti meLave che. s. ball, jhADa, kSupa athavA rApane punaH ropaNI mATe jamInamAthI kADhI letI vakhate pAchaLa rahevA pAmatA mATIne dA re jamInanA bhejane UDI jatA aTakAve che, ane vanaspatine dhakko lAgavA detA nathI. s. bank, TekarInI paDakhenuM seApAna, jenI sapATa jamInamAM kheDa karavI saraLa paDe che. s. belt. jamInane paTTo. s. binder. gADhuM mATInuM AvaraNa dharAvanAra athavA mULa mAraphate mATIne ane pariNAme jamInanA paDane jakaDI rAkhanAra vanaspati. s. blanching. vanaspatine 570 soil maLate prakArA aTakAvavA tenI AsapAsa mATInA thara banAvavA. s. -borne plant disease. khI athavA vanaspati para AkramaNa karatI phUgathI tene lAgu paDatA rAga; AvI phUganA nArA mATe phormAddhiDahAiDa ane phArmAsana jevAM jaMtunA madadarUpa nIvaDe che. s. buffer compounds. mATI, kArboneTa ane phospharasa jevAM saMyojana ane kArbanika dravyA, pHnA mUlyanA pheraphArane aTakAve che. s. building. khAtara, cUnA i. jevAM dravyeA vaDe jamInanI utpAdakatAmAM vadhArA karave. s. b.plant. zimmI varganI vanaspati, je jamInamAM pASaka tattva umeravAnI kSamatA dharAve che. s. chambermethod, jamIna - muddA kakSa prathA. s. characteristics. jamInanA guNadharma - lakSaNlRA. s. chemist. jamInanA rAsAyaNika tattvono jANakAra - abhyAsI, bhUmirasAyaNAvajJAnI S. chemistry. jamInanA rAsAyaNika ghaTakA ane temanI vaccenA AMtara saMbaMdhona abhyAsa karatI vijJAnanI eka zAkhA, jamIna rasAyaNavijJAna. s. class. jamInane varga, mATInaghaTakA anusAra jamInanA racavAmAM AvatA varSoM. s. classification, janitika dhAraNa anusAra ke aMtargata guNadharmo athavA baMne prakAre jamInanuM karavAmAM AvatuM vargIkaraNa. pANInA nikAlanI AvazyakatA, pAkanAM anukUlana dhArI mArganI racanA athavA vana mATenI jarUriyAtA jevA hetue mATe vargIkaraNanA ghaTakonuM puna: sAmUhIkaraNa karavAmAM Ave che. s. climate. jamInanI aMdaranAM bheja ane uSNatAmAnanI paristhiti. s. cohesion. mATInA kaNeAnI paraspara sAthe vaLagI rahevAnA guNa; plAsTikasunaHmya mATImAM A guNa rahelA che. 5. colloid. daLanA pratyeka ghaTaka dITha pramANamAM vizALapRSTha dharAvatuM jhINA kadanuM kAryaMtika ke kArbanika drA. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir soil 571 soil s, colour, kALa, ghero badAmI, lAla, nAM pramANa para rahe che. bhUmi saMgaThanane ratAza paDato badAmI, pILa, AsamAnI, sAdhAraNa rIte DhIlI ke khullI, sAdhAraNa harita, harita bhUkhareH A sau vividhatA rIte ke vadhAre pramANamAM saMgaThita, narama, dharAvatA jamInanA raMge, jamInanI maha- tUTI jaI zake tevI plAsTika, cIkaNI, tvanI bAbata sUcave che. sAmAnya rIte mRdu, daDha, sakhata i. rIte darzAvavAmAM Ave gherA badAmIthI kALe raMga jamInamAM ThIka che. s. core tube, jamInanI aMdara ThIka pramANamAM khAdamATI - ghamasa tathA namano meLavavA temAM dAkhala karavAmAM puratA pramANamAM keziyama ane nAITrojana. AvatI dhAtunI naLI, s. creep. guruyukta 2canA sUcave che. bhejavALuM nIcANa vAkarSaNanA baLanA pariNAme DhaLAva parathI paNa kALI jamIna hovAnuM sUcave che. jamIna ke mATInI nIcANa taraphanI dhImI rAtI athavA badAmI raMganI jamIna vAyunI gati. s. degradation.eka prakAranI Apale ane pANIne saraLa nikAla sUcave pakava jamInanuM nimna prakAramAM parivartana. che. pANIne nikAla dharAvatI jamInamAM s. depleting crops. jamInamAM ke lehanAM saMyejane hovAthI te lAla tenI aMdara mudale avaziSTa rahevA dIdhA ane badAmI raMganI bane che. apUratA vinAja laNaNI karavAmAM AvatA pAka. pANInA nikAlavALI jamInamAM Ayana . (2) jamInamAMthI moTA pramANamAM jamInamAM oksAIDa jamA thatuM hovAthI te jamInane rahelAM piSaka tane dUra karatA pAka. pILI banAve che. bhejavALA pradezomAM s, depletion. pAka laI letA vanarAtI ane pILI jamIne moTA pramANamAM spatine jarUrI poSaka dravyonA nAzathI kArbanika dravya meLavIne badAmI raMga jamInanI utpAdakatAne pahoMcatI hAni dhAraNa kare che. retALa raNa vistAranI s, depth. jamInanI pachidikA jamInanuM nirmANa karanAra zailane "sI" ane "DI" prakAranA starathI rAkhaDI - bhUrA raMga Ape che; kSAra jamA svataMtra rIte mRdAnI sthUlatA, kRSi yogya thavAthI jamIna kSAranA pramANa anusAra jamInanuM khAdamATI - hamasayukta paDa. s. sapheda athavA kALI bane che. s. deterioration. chevANa, pANIne conditioner. jamInanA kaNene bharAvo ane hAnikAraka lavaNe bhegAM thaI sthira karI zakanAra ane jamInanA baMdhA- javAM i.nAM kAraNathI jamInanI ghaTatI raNanI sudhAraNa karanAra saMzleSita rasA- jatI utpAdakatA, bhUmi hAsa. s. deveyaNa. s. conservation. jamIna lopment. jamIna racanAnI kudaratI saMrakSaNa; jamInane bagaDatI aTakAvavA, prakriyAnA kAraNe jamInanuM tenA sastaro ke temAM paNa vizeSa karIne tenuM vANu thatuM tenI paripakvatAmAM thatuM saMpUrNa parivartana, aTakAvavA ane tenI phaLadrupatA ane utpA- bhUmi vikAsa. s. environment. dakatA vadhAravA mATenA upAyo, jemAM bhUmi paryAvaraNa. s. erosion. pavana pANInA vividha prakAranA upage i.ne athavA pANIthI jamInanA upalA paDanuM samAveza thAya che.s. consistence(-y). thatuM dhovANa - ghasA. s. exhaus. mRdA dravyonuM saMsajana ke saMgaThananA prakAra tion. bhUzrAMti- avakSaya - thAka. s. ane pramANa athavA mATInA daLane teDanAra extract, mATInA avalaMbanamAMthI chUTuM ke bagADanAra baLAne karavAmAM AvatuM pADavAmAM AveluM saMyeAjana athavA zravaNa sAmane. A bAbatane AdhAra jamInanAM ke visthApanathI bhejavALI mATIne namUno. kAMcanA ke gaThana, prakAra, prakRti, ane s. family. jamInanI zreNInI banelI temAM rahelAM kArbanika ane kArbanika jamInanA vargIkaraNa samUhe. s. fertikalile, sa racanA ane khAsa karIne bheja- tity. pAkanI poSaka AvazyakatA pUrI For Private and Personal Use Only
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir soil 572 soil pADavAnI jamInanI kSamatA, vanaspatinI I.nA kAraNe vividhatA Ave che. keTalIka sArI vRddhi mATe jarUrI banatA badhAMja vAra AmAM leha ane cUnAnAM sAjane. 16 poSaka tattva dharAvatI jamIna. (2) saMkendrita thayelAM hoya che. jamInanI parimATInI parIkSAthI jamInanI phaLadrupatAne herikAmAM sAmAnya rIte e, bI ane pArakhI zakAya che. bA aMge asara pADI "sI" prakAranA saMstare hoya che. kArbanika zake tevAM kudaratI athavA kRtrima kAraka dravyavALuM pUrepUruM ghevANa pAmeluM aMtara hoI zake; AmAM bhautika, AbohavAkIya, e prakAranuM stara hoya che. A saMstaranI vAnaspatika I. kArano samAveza thAya heThaLanuM samRddha stara "bI" prakAranuM che. jemAM khAtara, pAkanI pherabadalI jevI bane che, jyAre mULa kAMzataH "sI" sastara bAbatene paNa samAveza thAya che. s. hoya che. s. humus. jamInanI formation. jamInanuM u5luM mRdAmaya khAdamATI. s. improvement. stara banAvavA mATe khaDakanuM vighaTana ane jamInanI sudhAraNA. vanaspatine ugADavA rAsAyaNika apakSaya; bhUmi nirmANa. s. jamInane vadhAre utpAdaka banAvavA mATe framework. jamInanuM mALakhuM - hAtha dharavAmAM AvatI kAmagIrI; jemAM tenI saMracanA. s. fumigant. jamIna- khAtare, jarUrI jaLa nikAla, siMcAI mAMnAM jaMtuo, kITako, temAM paNa khAsa i.no samAveza thAya che. s. inhabiting karIne temAM rahelAM hAnikAraka vividha fungi. jamInamAM vAsa karIne rahetI sUkSma sajI tathA kRminA niyaMtraNa mATe phUga. s, injector- jamInanAM kITa, jamInane dhumADe ApavA upayogamAM jaMtu i. para niyaMtraNa lAvavA jamInamAM levAmAM AvatAM ithIlIna DAibromAIDa 5thI 7 IMca sudhI UMDe sudhI ghumADe athavA hekajhAkalopropena jevAM rasAyaNo; Apa athavA jaMtudhana rasAyaNene aMtaH vAyuviSa. s. genesis. aghaTita kSepa karavA mATenuM hAthacAlita sAdhana athavA vAnaspatika dravyamAMthI satya jamInanI yaMtras. inoculation. jamInamAM racanA mATe javAbadAra prakriyA aMgenI karavAmAM Avate aMtaHkSepa. s. insecjamInanI 2canAnI rIta; jamIna u5tti. ticides. jamInamAM rahetAM jaMtu, kITa, s, geologist, jamInane bhU- phaga ine niyaMtrita karavA mATe jamInane vijJAnI. s. heat. jamInanuM uSNatAmAna; ApavAmAM AvatAM jaMtudhana rasAyaNes, sUryanuM sIdhuM vikiraNa, jamInamAMthI inverting plough. jamIna paranI akArbanika dranuM vighaTana, i. mATInA paDa uthalAvanAra haLa. s. lessdvArA jamInane maLatI umA uparAMta gardening. mATI vinA bagIcA jamInanA peTALamAMthI prApta thatI umA. nirmANa jao hydroponic. s. majamInanAM raMga, pita, pravaNutA ane jalaja nagement. jamIna aMgenI kAmagIrI; ghaTaka paNa umA Ape che. jamInane kALe lAbhadAyaka rIte jamInane taiyAra karavI, raMga vadhAre garamIne zeSe che, ratALa jemAM jamInanI bhautika saMracanA, kAbajamIna rAtanA jhaDapathI garamI gumAve. nika dravya, prApya poSaka tattavo, jaiva prakriyA sArI kheDa, pANInuM bASpIbhavana ke tenI ane jamIna tathA pANInuM saMrakSaNa i. ThaMDaka dhImI pADe ane tene garama kare che. s. bAbatone samAveza thAya che smantle. heterogeneity. jamInanI viSamAMgatA. mRdA AvaraNa. s. map pRthvInA paDanAM s, horizon. jamInanuM saMstara; khavANa bhautika ane saMvardhaka aMge saMbaMdhamAM pAmyA na hoya tevA kaThaNa zaila prakAra jamInanA prakAranuM vitaraNa darzAvato nakaze. sudhI jamInanI samakSitija starAvALe s. maturity. jamIna tenAM paryAvarajamInane vibhAga, jemAM raMga, saMracanA NIya kArakone prabhAva darzAvI zake tevI For Private and Personal Use Only
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir soil 578 soil tenI je maLa zailamAMthI te banI hoya tevI s. order, jamInane kama - prakAra. s. tenI aMtIma avasthA; jamInanI pakvatA particle. ekatra thayA na hoya ke - prauDhatA. S. microbiology. jamI- sakhata rIte baMdhAI na gayA hoya tevA namAMnA sUma sajIvonuM vijJAna. s. mi- kaNa. s. p. density. jamInanA ghana neral. cokasa bhautika pramANa, sphaTikIya bhAganA ekama ghanaphaLa dITha vajana, jene racanA ane rAsAyaNika saMyojana dharAvatuM AdhAra jamInanA vyaktigata kArbanika kudaratI akArbanika saMyojana. s. m. ane akArbanika ghaTakanA kula ghaTava para matter. mULa zailamAMthI je jamInanuM che. meTI vajanadAra khanijonI hAjarIthI nirmANa thayuM hoya te jamInanuM khanija- A ghaTava UMcuM kahevAya che ane kArbanika dravya; judAM judAM prakAranI jamInanAM drAno vadhAro thatAM te ghaTe che. p. judAM judAM khanija dravyo, mULa zailamAne size. mATInA kaNanuM raNa InTaranezanala rAsAyaNika to anusAra heca che. s. sosAyaTI opha sAIla sAyaMTisTa (jamIna mixture. khAtara, gartanI lIla, pAMdaDAMnI vijJAnIonA AMtararASTrIya maMDaLa) e Uba, retI i.nuM mizraNa, je reyanI karAyuM che, je anusAra evela kaNane vRddhine zakya banAve che. s. moisture. vyAsa 2.0 mi.mI ke vahu, kAkarAne vyAsa jamInane bheja; mRdA AdratA; vividha 2.2 mi.mI ke vadhAre, jADA kaNane vyAsa svarUpamAM jamInamAM pANunI hAjarI; A 2,0thI 0.2 mimI, jhINI retIno vyAsa sau pF mUlya dvArA darzAvavAmAM Ave che. 2.0thI 0:02 mi.mI. kAMpanA kaNane vyAsa hAIDrojana Acana, saMkendraNa darzAvatA praH 0.02thI 0.002 ane mATInA kaNane sAMkhyika mUlya jevuM pF mUlya che, vyAsa, 0.000 ke tethI ochA gaNAya che. je anusAra 7 sAMkhyika mUlya bhaThThImAM s. phase. jamInanI prAvasthA; jamIsUkavelI mATI, 1.6 sAMkhyika mUlyananA prakArane peTAvibhAga athavA tenI hAiDropika biMdu, 1.2 sAMkhyika mUlya vibhinnatA; sAdhAraNa prakArathI bhautika apakSaya biMdu ane 2.5 sAMkhyika mUlya e adra ane .5 sAMkhyika matya athavA rAsAyaNika taphAvata para vargIkaraNane kSetra - kSamatA biMdu darzAve che. s. m. AdhAra rahe che s. physics. capacity. gurutvAkarSaNanA baLanA jamInanA abhyAsamAM bhautikazAstranA kAraNe jamInanA kula zuSka vajananI tulanAmAM niyame, jJAna ane pravidhione svIkAra jamInamAM rahelI bhadratA ke pANInA karatI vijJAnanI eka zAkhA; jamIna saMgrahanI TakAvArI. s. m. stress. bhautika vijJAna. s. physicist, bhUbhUmibaddhatA tanAva; jamInamAMthI pANIne jamIna bhautika vijJAnI. s. plasticity. zaSavA mATe je baLAnA virodhane sAmane mATInI sughaTatA; baLanA kAraNe AvI karavo paDe te mATe vanaspatine jarUrI banatI jamInanuM svarUpa ke tene AkAra badalAya saghaLI kSamatA. s. monolith. jamIna ane baLane khaseDI levAmAM AvatA te tenuM - paridikAmAMthI nidarzana ke abhyAsana asala svarUpa ke aDakAra dhAraNa karI zake hetu mATe kADhI levAmAM Avela jamInane te tene guNadharma. echI retI ke retALa Ubhe bhAga somorphology- jamIna mATI jevI ochI sughaTatA dharAvatI AkAravidyA. jamInanI paricchedikAmAM mATIne cokaThAmAM nAkhI bAvasthAmAM saMstaro ke vibhinna kudaratI staronAM prakAra tene dabANa ApavAmAM AvatA, te cokasa ane goThavaNa. s. mulch. jaMgalanI ghATa dhAraNa kare che paNa sparza mAtrathI jamIna para mRta vAnaspatika dravyanuM kudaratI tene A ghATa tUTI jAya che. s. popuAvaraNa. s. nutrients. vanaspatinI lation. jamInavAsI saghaLA sajI, vRddhinA mATe Avazyaka banatAM poSaka dravyuM. jamInamAM rahetA kula prANIja ane For Private and Personal Use Only
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir soil 574 soil vAnaspatika sajIvo. s. porosity. azlIya ane kSArIya Apato hoya to te jamInanI chidrALutA; jamInanA chidro athavA taTastha gaNAya che. H Acane ApatA hoya vivara nuM pramANa, jemAM kaNa na hoya tethI te azlIca ane keziyama ane megneziyama mATInA ghanaphaLanI TakAvArI. s. probe. jevAM kSArIya Acane Apate hoya to te jamInamAM keTalA pramANamAM pANI pravezya kSArIya kahevAya che. 7pH heca te taTastha che te nakkI karavA mATe upayogamAM levAmAM pratikAra, 7 karatA praH ochI hoya to te Avato lokhaMDane daDa ke naLIne TukaDe. azlIca, ane te karatAM vizeSa hoya te A sAdhana keTalI uMDAI sudhI jAya che te te kSArIya kahevAya che. 4 pH karatAM vadhAre parathI pANInI pravezyatAnuM pramANa jANI kayAreya jamIna aslIca nathI hotI. DH zakAya che. s. productivity. jamInanI 9 karatAM vadhAre hoya to te kyAre paNa utpAdakatA; vAvelA pAkanI ekara dITha kSArIya nathI hotI. jamInanI pH 6.5 pedAzanA saMbaMdhamAM jamInanI mAvajatane ane 7.0nI vacce na hoya te vanaspatinI maLato pratibhAva; sArI pedAza maLe eja vRddhi mATe jamInanA rAsAyaNika ane tenI utpAdakatA kahevAya che. jamIna phaLadru5 jevA saMjoge sArA nathI hotA. azlIya hoya paNa pANInI UNapa jevA anya jamInane cUne ApIne ane kSArIya kAraNathI utpAdaka na hoya; je mATInI jamInane gadhaka kApIne Avazyaka pH parIkSAthI jANI na zakAya. s. p. fac- tarapha laI jaI zakAya che. s. sampling. tors. jamInanI utpAdakatAnA kAraka; jamInanA namUnAnuM cayana; je jamInanI paryAvaraNanI badhI ja bhautika rAsAyaNika tapAsa karavAnI hoya tenA namUnA levAmAM ane je paristhiti, jemAM pAka vRddhi Ave che. pratyeka khetarane namUnAnA ekama pAme che. jamInanI phaLadrupatA pANI ane tarIke gaNavAmAM Ave che, ane eka ja ne asara karatI badhI ja kAmagIrI kheta2mA pravaNatA. pANIno nikAla. pita, tao ane kITako. paga ane raMga ane jaMtanI mAvajata aMge vibhinnatA ama sajI jevAM jaiva kA2ko A sau hoya te ja jadA namanA levAmAM Ave jamInanI utpAdakatAnAM kAraka che. s. che ane A hetu mATe moTA khetaranI profile. jamInanuM pAkavacitra - pariche. evI rIte vagaMNI karavAmAM Ave che ke vikA; bhItaranA khavANa pAmyA na hoya pratyeka tamane 10 ekara karatAM vadhArene tevA khaDaka (athavA kAMpavALI jamInanA Avarato he na joIe. nalikA, cha phUTa) sudhIne jamInane Urdhva vibhAga, ojAra, khurapI, kharapaDI jevAM sAdhanothI jene jamInanI parIkSA mATe sAdhAraNa rIte jamInanI namUnA levAmAM Ave che. khetaranAM tapAsavAmAM Ave che. AvA vibhAgamAM daseka sthAne parathI haLanuM phaLuM jAya raMga, pita, saMracanA i.nI rIte bhinna tyAM sudhIne namUne laI tene svaccha bhinna samakSitija paDe heca che. s. pAtramAM barAbara mizra karIne ardhA poInTa protozoa. jamInanA prajI. jamInanAM jeTalo mUkavAmAM Ave che. AvA prakAranA seMdriya dravya athavA jIvANu paranabhatA namUnAcacanamAM junA baMdha, kaLaNavALAM eka kaSI jaMtuo - sajI, meTAM kadanAM sthAnene bAkAta rAkhavAmAM Ave che. haLa jaMtuo bhejavALI jamIne ane kaLaNamAM kheDyA pachI paNa cUne athavA rAkha ke heca che. s. pulverization. jamInanuM khAtara nAkhyA pachInA traNa mahinA karatAM bhavana. s. quality. jamInane ochI mudatane huM na joIe. namUnAne prakAra, tenA guNadharmo. s. reaction. peka karavA agAu DhephAne bhAgI nAkhavAmAM pH mUlyanI daSTie mRdA - saMyojananA Ave che ane mATIne ThIka ThIka sUkI thavA pratikAranuM mApa; mATInA samapramANamAM devAmAM Ave che. s. science. bhUmi For Private and Personal Use Only
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir soil 575 soil vijJAna; kudaratI piMDa ane Arthika sAdhana Ave. s. temperature. jamInanuM tarIke jamInanA abhyAsanuM vijJAna bhUmi uSNatAmAna, jemAM jamInanI uMDAI ane vijJAna. s. separate. mATInA kaNa. sthAnika havAmAnanA kAraNe vibhinnatA s, series. kuLa ane prakAranI vacce hoya. A sau vanaspatinAM vRddhi - vikAsanA jamInano vagakaraNIya samUha. s. mATe Avazyaka che. s. testing. sickness. parajIvI sajIvonI hAjarInA jamInanuM parIkSaNa vanaspati mATe Avazyaka kAraNe jamInanI thatI anutpAdakatA. s. poSaka tattanAM prakAra, upalabdhatAnuM pramANa slip- saMpUrNa saMtRptatAnA pariNAme i.nuM mApa levA khetaramAM athavA pragaTekarInA DhALa para jamInanuM thatuM adhe gatika zALAmAM mATInA namUnAnI karavAmAM saMcalana. s. slope. jamInanI sapATIne AvatI kameTI. s, t. set jamInanI nI pravaNatA - DhaLAva. s. solution, parIkSA karavA mATe upayogamAM jamInanuM pravAhI ghaTaka; jemAM vanaspatinAM levAmAM AvatAM sAdhano mATInuM jhaDapathI mULa zeSe tevAM sAjanemAM e gaLI gayAM guNAtmaka tema ja mAtrAtmaka parIkSaNa karI hoya tevA vividha mAtrAmAM pANIne samA- zakAya te mATe vividha rasAyaNe, saraMjAma veza thAya che. s. sterilization. ane sUcanA sameta sAdhanAnI nAnakaDI vanaspatine jherI nIvaDe tevuM dravya jamInanI piTI. s. texture. jamInanuM pata; sAthe bheLavavAnI prakriyA. vanaspatinA jamInamAM rastI, kAMpa ane mATInuM sApekSA rotpAdaka sajIvo ane jaMtuone nAza pramANa. moTA pramANamAM retI hoya te karavA varALa, dhumADe athavA sIdhI garamIne jamIna kharabacaDI bane che. vadhAre pramANupraga. s. structure. jamInanuM mAM kAMpa hoya to jamIna pharaza jevI mALakhuM, jamInanI saMracanA, mATInA lAge che ane mATInuM pramANa vizeSa heca haLamAM kaNenI gekavaNI sUkI ane jADI te bhInI thatAM jamIna cakaNI bane che, retImAM judI judI dANAdAra saMracanA, ane sukAI jatAM sakhata bane che. s. jene pANInA nikAla, saraLa kheDa, mULanI tilth. kRSikSamatA; vanaspatinA aMkuraNa pravezyatA, sAmAnya utpAdakatA, pavana ane ane tenI vRddhi mATe anurUpa saMracanA pANInA dhovANanA virodhanI sAthe aga. ane bhautika paristhiti, jenuM nirmANa tyane saMbaMdha dharAve che. s. surface. kRSi sAdhanonA upayoga ane suye ... kRSi jamInanuM taLa, jamInanA sadhaLA kane viSayaka vyavahArathI zakya bane che. s. sAthe rAkheluM bAdhataLa. s. survey. type. bhUmi-prakA2; cekasa asala khaDaka jamInanuM sarvekSaNa, jamInanAM sAdhanone athavA zailamAMthI nirmANa pAmelI jamInane nakazA banAvavA mATe paddhatisara tenuM samUha. s. water. mukta, kezAkarSIya karavAmAM AvatuM sarvekSaNa. jamIna saMzodha, ane baMnenI sAmuhika rIte jamInamAM nathI ane lAMbA gALAnI jamInanI upa- rahelA badhA prakAranAM pANI; vAtAcananA gitAthI prAraMbha thAya. eka prakAranI vigata. vibhAgamAM bhUtala heThaLanuM pANI bApIkaraNa paddhatinI praNAlImAM jamInanuM vagI. bhavana, bASpotsarjana ane aMta:stravaNathI karaNa karavAne vizALa hetu haya, jethI UDI jAya che. s, w. p. juo soil vividha vargone bIjA vistAranI tevI moisture. s. weight. Hielej jamInanI sAthe sahasaMbaMdha sthapAya. naka- nirapekSa vajana. (2) DisTilDa eTale nisyazAmAM tenuM vitaraNa darzAvavAmAM Ave tathA dita karelA pANInA eka dhanakuTanA 62.5 vividha pAkanA saMbaMdhamAM tenI anukULatA, ratalanI tulanAmAM eTalA mA5nI arthAta vyavasthAnAM sAdhano ane vividha praNAlI. eka ghanaphUTa mATInuM vajana 50thI 130 vALI jamInanI nIpaja paNa darzAvavAmAM ratala thAya. samRddha bAgAyatI jamInanI For Private and Personal Use Only
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir soja 576 sole eka ghanaphUTa mATInuM vajana 70 ratala thAya, jasminoides Part. peTa vAI" sAdhAraNa kheDavA yogya jamInanI eka nAmane zItagRha mATeno pAnakhara vele,... ghanaphUTa mATInuM vajana 80thI 90 ratala jene vividharaMgI phUlo thAya che. S. melothAya, jyAre teTalI sUkI ratInuM vajana ngena L. rIMgaNI; rIMgaNInuM jhADa, jenAM 110 ratala thAya. soiled. bagaDeluM, jenA phaLa - rIMgaNAMnuM zAka banAvI te khAvAmAM para kacaro hoya tevuM, kacarAvALuM. soiling. Ave che. S. nigrum L. pIluDI. S. ghAsa UgatuM hoya te sthAna para Dhorane pseudocapsicum L. "jerUsalema cerI caravA devAne badale, jyAM Dhora rAkhavAmAM nAmane zA mATe ugADavAmAM AvatA AvyAM che, tyAM AgaLa ghAsane kApIne 313. S. rantonnetii Carr. 040021Hi laI javAmAM Ave te ugADavAmAM Avate, raMgaraMgIna phUlone sofia. sAyAbIna. s. max, cAbIna. choDa. S. Horoun Swartz. titasola, pravAhI avasthA. rIMgaNa nAmanI erisA, pa. baMgALa, sola. call sola pith. s. pith. 4. bihAra ane maNipuramAM thatI khAdyazAkanI baMgALanA bhejavALA pradeza ane da. bhArata- vanaspati. S. tuberosum L. baTATA. mAM thato UMce supa, jenA narama kaSTamAMthI sAma, uttara pradeza, 5. baMgALa, bihAra saheTa, ramakaDAM, banAvaTI phUlo, vividha dhdhane paMjAbamAM ugADavAmAM AvatI zAkIya namUnA banAvavAmAM Ave che. te bATalInA vanaspati, jenA kada eTale baTATAnuM zAka bUcanuM sthAna le che. tenAM pAna khAI zakAya che. thAya che ane temAMthI sTArca-kAMi maLe che. solanaceous fruits. 42uaal S. xanthocarpurm Schrads Weeka prakA2, jemAM TameTAM, rIMgaNA jevAM phaLa ndii. kaTelI baeNya rIgaNI nAmanI ke zAkabhAjI, viSANu, hima ane ThaMDI sAmAnya vanaspati, jenAM mULa zaradI ane sahana karI na zakanAra garama RtunI damamAM upayogI bane che ane pAna saMdhivanaspatine samAveza thAya che. solan- vAmAM kAmamAM Ave che. ine. prakAzamAM baTATAnA kaMdane khullAM solar. sUryanuM-ne lagatuM. s. heat trekaratAM te harita banavAnA kAraNe te atment. sUryopacAra; sUryanI garabAlAIDa, je mAnavIo ane anya mIna upacAra. (2) regotpAdaka kavaka prANIo mATe jherI bane che ane baTATAnI bIjANune UMDe utarelA cepavALAM bInI kAla nIkaLatAM 70 TakA jeTale te dUra mAvajata karavAne eka prakA2, jemAM thAya che. unALAnA divase savAranA 8. thI baporanA Solanum betaceum Cav. TameTAM; 12 vAgyA sudhI bIne bhajavI 5. baMgALa, AsAma, mahArASTra, tAmila- guNapATa ke kapaDAMmAM pAtharI baporanA nADu, karNATakamAM thato choDa, jenAM phaLa - 12 thI 4 vAgyA sudhI taDakAmAM sUkavaTameTAM khAI zakAya che. s. ferox L. vAmAM Ave che. s. propagation rAma rIMgaNa nAmanI AsAma ane da. frame. bI saMvardhana mATenuM ucheraha. bhAratamAM thatI khAdyaphaLanI kAMTAvALI zAkIya s, treatment, sUryopacA2, 3, vanaspati. s. grandiflorum auct radiation. saura vikiraNa. sopl. non Ruiz and Pav. peTa- larization, heliosis. Bill 2 TI" nAme bagIcAmAM vAvavAmAM AvatuM taDakAnA kAraNe vanaspatinAM pAna 52 AsamAnI phUlanuM jhADa. s. indicum L. cAThAM paDe te. vADa rIgaNI, meTI rIMgaNI nAmanI chaolder. jhAraNa. (2) jhAraNa karavuM, himAlaya, AsAma ane khAsI TekarIomAM sole. haLanuM taLiyuM sarake tevuM cAsanuM thatI khAdyaphaLanI zAkIya vanaspati. S. taLiyuM. (2) prANunA paganuM taLiyuM. (3) For Private and Personal Use Only
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Solenoptes... 577 somite taLiyuM besADavuM. (4) ekaluM, ekaja. (2) khAsa karIne pravAhImAM drAvya banatuM Solenoptes capillatus. aisl (dravya). s. ash. dUdhanI pANImAM drAvya pItI ja. banatI rAkha. solute. vileya; mukata, DhIla. solenostele. akhaMDa naLAkAra 21. ogALavuM, drAvya karavuM. solution, solid. nakkara, ghana, majabUta. s. bam (2) drAvaNa. (2) rAsAyaNika ane bhautika rIte be ke tethI vadhAre dravyAnuM samAMga. b0. nakakara vAsa; Dendrocalamus mizraNa. solvatedrAvaka vilAyakamizraNa. strictus (Roxb.) Nees. u. bhArata, solutive. drAvaka vilayazIla mizraNa madhya pradeza ane da. bhAratamAM thato sarvasA solvation, drAvya, vileya, vilAyaka dhAraNa rIte khUba ja upayogI vAMsa, jene mizraNa. solvent. drAvaka, kaI dravyane upaga nirmANa kAmamAM, pharnicara, kAvya banAvavA mATenuM pravAhI. s. dAMDA, kAgaLane mAve che. mATe karavAmAM debtor. samartha devAdAra, devuM cUkate Ave che. khUbaja samUhamAM thatA puSpada karI zakanAra devAdAra. s. process, bhavanuM cakra 2 thI 38 varSanuM hoya che. Una telIbiyAMmAMthI tela kADhavAnI prakriyA. s, conse nozzle. najIkamAMthI chaMTakAva solum (e. va.). sola (ba. va.). e karavAnuM sAdhana. s. manure. ane bI" sastare sametane sauthI uparanI ghana khAtara. s. phase. ghana avasthA. s. planting. najIka najIka vAvaNuM. paritikAne khavANa pAmela bhAga, jemAM s. ungular. s. ungulate. jIvaMtamULa ane jIvana prakriyAne samAveza thAca che. sakhata DAbhalAvALAM azva varganAM prANIo. solidified honey. ghAnI soma. deha, kAcA. s. cell. dehakoSa; bhUta madha, dANAdAra madha. solids, jIvaMta zarIranI vRddhi karavA vadhatI saMkhyAdrava sivAyanA pravAhI pedAza tathA vALe ke; aMkura athavA aMkura rasathI drAvaNanA saghaLA bhAga, jemAM ca2bI, bhinna evo deha- somatic. daihika (2) zakarA kesIna ane khanijone samAveza thAya zarIra-pezIne lagatuM. janetA ane janaka che. s. not-fat. dudhana acarabIja ema pratyekamAMthI eka eka karI be raMgadhana ghaTako sUtro gharAvatA aMganuM. s. cell. daihika kepa, kAcakaSa. s. layer. deha-stara. Solidago canadensis L. Rintos s, mutation. kAyika-daihika u5rinAmane vADa banAvavA upayogI thate choDa. vartana. s. variation daihika vibhinnatA. soliluction. pANIthI saMtRpta thavAnA somatization. daihikayuzmana. sopariNAme DhaLAva para khaDaka ane jamInanI matogenic. dehajanita, zarIramAM thatI dhImI gati. utpanna thatuM. Somatolow. dehavijJAna, soliped. azva varganAM prANIo. bhautika rIte jIvaMtapiMDenuM vijJAna. sosolisequious. sUryamArgAnusArI. matoplasm. deharasa, kAyadravya, dehasolodized soil. seneTa jamInanA 920. somatoplastic sterility. kaThaNa paDa paranuM ghara kALA raMganuM bhUruM $146 abudll. somatotrophin. nizArita paDa. vRddhi ane yovanAraMbha avasthAmAM prANuMSoloneti, staMbhIya racanA ane moTA onI brahmagraMthimAM utpanna thato aMtaHstrAva, pramANamAM ekalI kALI banelI bhUmipRSTha je janana vyavasthAnA vikAsanI prakriyA heThaLanI vividha sapATIo dharAvatI jamIna sAthenA anya aMtaHstrAnuM pramANa vadhAre nene AMtarakSetriya samUha. che, A aMta:strAva tyArabAda stravavA mAMDe che. soluble. dravya, vileca, vilayanazIla. somite. prANu zarIrane saMdhipAda athavA For Private and Personal Use Only
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir somniferous 578 sorgho puwvazayArIne khaDa. rAga. s. mouth. gheTAMnAM baccAne lAgu somniferous. nidrAjanaka, nidrA, 5Dato mene eka rAga. (2) gaLuM AvavuM. naraka. omnolent, nidrALa, ALasu. sneckwoke gall.bhAravAhI prANIne soporific. nidrAjanaka, nidrApreraka pUsarI ghasAvAthI temanI garadanane thate eka non champa sena cape. rAga. s. teats. mAdA prANInA mAMcaLane Sonchus asper Vil. dudhALA sanakI. sene AvavAthI athavA dukhAvo thavAthI s, oleraceae L. dudhALI sanakI. AMcaLane thato eka roga. son-lkel. sonerI keLAM. soredium keTalIka zaivAkamAM thatI vanason-hairsena khera. Acacia formu- spati 2canA.. gineapc. nAmanuM gujarAta, Atmapradeza, sorgho gaLyuM prakAMDa dharAvatuM seraane pazcimaghATamAM thatuM gaMta2nuM vRkSa. gama-javAra varganuM dhAnya. sorghum. Sonneratia caseolaris (L.) Engl. (44 liur sorgo 242& al yat) saMdaravanamAM tathA dvIpakalpIya pradezanA anya dhAnya pAko karatAM UMce Ugato kAMTALA ane bharatInAM sthAnomAM thatuM jhADa, tRNAdivane kharipha dhAnya pAka, je jenAM mULa bUcanI avejImAM upayogamAM juvAra nAme oLakhAya che ane juvAralevAmAM Ave che. varganA pAkamAM kada ane dANAnI daSTie chaonki. sonI. te moTAmAM meTA pAka che. bhAratamAM sonth. 6. cokhA pachI vadhAremAM vadhAre vistAramAM soom tree Machilus bombycina A dhAnya pAkane vAvavAmAM Ave che. Singe. Hoolk 1 madhyamakadanuM bhAratanA madhya ane dakSiNanA pradezonA AsAmanA zivasAgaramAM thatuM jhADa, jenAM garIba varganA lokone eka mukhya khorAkane pAna yugA razamanA kIDAne khavaDAvavAmAM pAka che. juvAranA dANAne bharaDIne bhAtanI Ave che. sAthe rAMdhIne khAvAmAM Ave che, uparAMta soot, kAjaLa, merA. tenA dANAne daLIne thatA loTanA pATalA Sophora secundiflora DC. yoion banAvavAmAM Ave che. javAranA loTanI che mATe ugADavAmAM AvatuM jhADa. S. bIjI paNa khAvAnI vAnagIo banAtomentosa , pILAraMganAM phulo mATe vavAmAM Ave che. bImAra ane bALaka bagIcAmAM ugADavAmAM Avato cheDa. S. mATe paNa tenI vAnagIo banAvavAmAM picifolia Hance. zenA mATe ugA- Ave che. juvAranI dhANI banAvavAmAM DavAmAM AvatI vanaspati. Ave che. dANA kADhI lIdhA pachInA javAranA Sorbus aucuparia L. (Syn. Pyrus sAMThA Dherane cAre bane che. sAdhAraNa aucuparia Gaertn; Mespilus varasAda ane medAnanI bhUmi tenA pAkane aucuparia Web.) samazItoSNa himA- vadhAre anukULa Ave che. janathI okaTevacamAM thatuM khAdha phaLadhArI vRkSa. baranA gALAmAM kharipha pAka tarIke ane sore. nAjuka, ALuM. (2) chelAyeluM ke okaTobarathI phebruArI-mArcanA gALAmAM ALuM sthAna. (3) duHkha thAya evI rIte. ravi pAka tarIke tene ugADavAmAM Ave che. seye. IjA, cepa ke bAhya padArthanI S. cernum Host var globosm. hAjarInA kAraNe prANuone thatA AMkhane dakSiNamAM thatI juvArane eka prakAra. S. eka roga, jenA pariNAme AMkhanA DoLAne dochna var. ohvatum. AUDI Rahi vidradhi thAya ane chevaTe aMdhApe paNa Ave. thatI juvAranI eka jAta. s. for hna (2) AMkhano dukhAvo, akhamAM Avate var. irungu and melliferum. ne..head. maraghAne thato baLiyAne dakSiNamAM thate juvArane eka prakAra. s. For Private and Personal Use Only
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sorgho durra Stapf. juvAranA eka prakAra. S. durravat.indore. OM bhAratamAM thatI juvAranI eka jAta. S. durra Stapf. vr. Coimbatoricum Snow. madhyama prakAranI DuMDAvALI 6. bhAratamAM thatI eka prakAranI juvAra. S. halehense (L.) Pers [Syn. Holcus halepensis L.]. tRNakuLanuM jenasana tRNa nAme oLakhAtuM dIrghAyu dhAsacArA mATenuM ghAsa. S. roxburgii Stapf [Syn. Arodropogon sorghum Brot var. roxbarghii (Hack). Hook f]. tRNakuLanA 6. bhAratamAM thatA juvAranA eka prakAra. S. saccharatum. bhRkuLanI, gaLyAM sAMThAvALI juvArane eka prakAra. S. subglabrescens (Steud) Schwein and Aschers. 6. bhAratamAM thatI juvAranI eka jAta. S. sudamense (Piper) Stapf. sudAnatRN tarIke oLakhAtuM mahArASTra, gyAsAma ane paMjAbamAM thatuM varSAyu dhAsa, ene dhAsacArA bane che. S. ulgare Pers {Syn. Andropogon sorghum (L.) Brot; Holcus sorghum L.]. juvAra; uttarapradeza, paMjAma, madhyapradeza, Anyapradeza, mahArASTra ane rAjasthAnamAM thatI juvAra, jenA dANA khArAkamAM kAmamAM kAmamAM Ave che ane sAMThA ane pAnanA ghAsacArA ane che. tenA dANAmAMthI spiriTa banAvavamAM Ave che. S. vulgare Pers juvAra, jenA dANA khArAka tarIke ane sAMThA dhAsacArA tarIke upayogamAM Ave che. S. vulgare Pers var. saccharatum Koern. [Syn. S. saccharatum Pers.]. devapana juvAra, jenA dANA khArAka tarIke upayAgI bane che. sAMThAmAMthI maLate rasa mIThA che, ane pAnane! dhAsacArA banAvavAmAM Ave che. s. downy mildew. Sclerospora sorghi (Kulk) West and Uppal. nAmanA jaMtuthI juvArane thatA rAga, jemAM tenAM aMkura pILAM paDe che, pAna sAMkyAM thAya che. s. earhead 579 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only sour bug. Calocoris angustatus Leith. nAmanA juvArane kITa, jenAM DiMza ane meDhAM kITa juvAranA kumaLA bhAganA rasa cUse, s. grain smut. Sphacelotheca sorghi (Link) Clinton. nAmanA jaMtuthI juvArane thatA aMgAriyAnA eka rega, jemAM tenA kaNasalAmAMnA dANA kALA paDe che. s. head smut. Sphacelotheca reiliana. nAmanA jaMtuthI juvArane thatA eka prakAranA aMgAriyAnA roga s. long smut. Tolposhorium ehrenbergii, nAmanA kITathI juvArane thatA eka prakAranA aMgAriyA. s. loose smut, Shacelotheca cruenta (Kuhn.) Potter. nAmanA jaMtuthI juvArane thatA aMgAriyAnA eka prakAranA rAga. s. poisoning. hAphUosAthenika eNsiDa dharAvatA juvAranA sAMDhA khAvAthI DhArane thatI viSAkatatA. s. red leaf spot. Colletotrichum graminicolum. nAmanA jaMtuthI juvArane thatA rAga, jemAM jugAranAM pAna para rAtAM cAThAM paDe che. s, rust. puccinia purpurea. nAmanA jaMtuthI juvArane thatA gerune rAga ka. sooty stripe. Ramulispora sorghi. nAmanA jaMtuthI juvArane thatA eka prakAranA rAga. sorosis. sarasAkSaH pAInaepalakSamAM jaNAtA mAMsala puSpa vinyAsa. sorption. zeSaNa. sorrel. Rumex la Jamaica switch sorrel; Jamaica sorrel, garden sorrel jevI jAtio. sorting. phaLa, zAkabhAjI ane anya nIpajenuM kada ane guNavattAnA pramANe karavAmAM AvatuM vargIkaraNa, sorus (e. 1). sori (ba. 1). dhAnIguccha, bInaNu dhAnIpuMja, (ra) geru ane aMgAricAnA samUha sound.saMgIna. s.grain. akSata dANA. sour. khATuM. (ra) pakavatA ke Ava
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Soursop 580 soya bean NanA pariNAme thatA khATe svAda. s. Southern Millet Region. aroma. khATI vAsa. s, cherry. kRSi saMzodhananA kAmane samanvita banAvavA rAMdhavA mATe ane murabba banAvavAnA bhAratanA pADavAmAM AvelA peTA-vibhAge kAmamAM Ave tevI cerInuM paMjAba, himAcalamAne eka peTA-vibhAga, jemAM gujarAta, pradeza, ane kumAMhamAM thatuM jhADa. s. egg. uttarapradeza, madhyapradeza, pazcima AzvakhATI vAsavALuM IMDuM. s. favour. khATAM pradeza, pazcima tAmilanADu, pUrva mahArASTra, svAda ane khATI vAsa dharAvatI dudha ane karNATakanA keTalAka viratArane samApedAzanI eka khAmI. dudhazarkarA ochI veza thAya che, jemAM 20 thI40 IMca thaI lekiTaka esiDanuM pramANa vadhatAM AvA varasAda thAya che ane jemAM kALI kapAsanI prakAranI khAmI pedA thAya che. s. lime. ane leTerAITa jamInane samAveza kAgadI lIbu Citrus aurantifolia (Ch- thAya che ane jemAM mukhya pAkamAM javAra, ristm.) Swing. [Syn. Limonia bAjarI, kapAsa ane magaphaLIne samAveza aurantifolia Christm; L. acid. 4140, isima Houtt; Citrus lima Lun; Southerns. spics a lotto C. acida Roxb; C. medica pradezamAM thatA kapAsane ApavAmAM AveluM var. acida Hook f; C. hystrix 0214152 417. subsp acida Engl.]. nAmanuM uSNa southwester. neRtyamAMthI vAte kaTibaMdhanI AvazyakatA dharAvatuM jhADa, je 40d. south-west monsoon. hima sahana karatuM nathI, jene kAMTA thAya che naiRtyanuM comAsu, bhAratanA pazcima kAMThA ane jene bI vAvIne ugADavAmAM Ave che. para, dakhaNa ane madhya vistAro para s.milk.lekiTaka esiDanuM nirmANa karatAM vaheto netrAtyane pavana, je jana-sapTe jIvANanI asarathI khATuM baneluM dUdha. s. baranA samaya daramiyAna bhAratamAM thatA orange. khATuM saMta. s. soil. kula varasAdane poNA bhAgane varasAda amlIya jamIna. souring. jIvANudvArA lekiTaka esiDa-dugdhA slanuM nirmANa. sow, bhUMDane janma ApanAra athavA Sourgop. mAmaphaLa; Annona nun garbhiNI bhaMDaNa..(2)bI vAvavAM. sowing icata L. nAmanuM moTAmAM moTAM phaLa vAvaNI, pAkane ugADavA kathArI athavA ApatuM jhADa, jenuM phaLa hRdayAkAra, prAca: khetaramAM hAthathI athavA ojAranI madadathI 5 ratala jeTaluM vajana dharAvatuM, sapheda rasALa bI vAvavA, vAvaNI karavI. gara ane kerI jevI suvAsa dharAvatuM heca sowa. soya, savA. che. A jhADa bI vAvIne ugADavAmAM soya bean. Baina; Ctycine Ave che. tenA garane murabbo bane che, tnax (L.) Marrill. [Syr1. Gl. rasanuM pINuM banAvavAmAM Ave che ane soja (L.) Sieb. & Zucc. Gl. temAM zarkarAnuM pramANa 11 thI 11 TakA hispida Maxim; Sojo max heya che. Piper). nAmanI varSAyu ArahI, gADhA Southdale. Southdown za Corri. ropa dharAvatI uttara bhAratamAM thatI ziSmI dale. olAdanA sakaraNathI pedA karavAmAM varganI vanaspati jenAM bI eTale sayAAvatAM gheTAne eka prakAra. bInamAM ghaNAM poSaka tattara rahelAM che, southdown, UcAM prakAranA mAMsa jene kaThaLa tarIke khAvAmAM Ave che mATe vikhyAta gheTAnI eka jAta, jenuM ane jene ghAsacAre Dhorane khUbaja game mULa vatana uglaDanuM sAuthaDAuna gaNAya che. tenAM bIne pIlIne kADhavAmAM AvatuM tela raImAM, mINabattIo, vArniza. lAve che. For Private and Personal Use Only
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Soya bean.... 581 Spanish... sAbu, raMga, jaMtunAzaka dravyo che. banA- soy sprouts. lIlAM zAkabhAjI tarIke vavAmAM khubaja upayogI bane che. te upayogamAM levAmAM Ave tevA soyAbInanA kADhI lIdhA pachI avazeSa raheto kheALa poSaka phaNagA. pazu AhAra tarIke upayogamAM Ave che. Soymida febrifuga. A. Juss. s. b. bacterial disease, rohana nAmanuM pazcima dvIpakalpIca Xanthomonas phaseoli sojense. vistAra, rAjasthAna ane bihAramAM nAmanA jaMtuthI seyAbInane thato eka thatuM "InDiyana reDavUDa tarIke oLakhAtuM roga. s. b. downy mildew. jhADa, jenI chAlamAMthI maLatA lAla resAnAM Peronospora spp.thI cAbInane thate doraDAM banAvavAmAM Ave che, chAlane eka roga, s, b, dry root rot. upaga cAmaDAMne kamAvavA mATe thAya che Macrophomaa bhascoli. thI cA- ane atisAra ane maraDAmAM te auSadhanI bInanAM mULane hAni karato rega. s. garaja sAre che. b. grey weevil. Myllocerus sp. sgp. species (Mac) 346444 sp. nAmane seyAbInane kITaka, je ane bahuvacananuM saMkSeparU5. tenAM pAna khAya che. s. b. leaf mi- space. biyAM athavA bInA samUha ner. Stomopterynerteria M. vacce cheDe samaya gALo maLI rahe tevI nAmane sAyAbInanAM pAna karanAra kITaka. vanaspatinAM bI vacce jagyA choDavI. (2) s. b. leaf spot, Cercospora Da vacce samayane rAkhavAmAM Avato sojna. nAmanA jaMtuthI cAbInane thate gALe. (3) avakAza. spacing samaya eka rAga s. b. meal. ecAbInanuM gALe rAkhavAnI prakriyA. (2) aMtaryojana. tela kADhI lIdhA pachI avazeSa raheto sp. lever. aMtarALa uttalaka, spatikheLa athavA kheALane leTa, jene upaga al. jagyA - avakAzanuM - ne lagatuM.sp. khorAka ane kRSiudyogamAM karavAmAM resolution. kSetriya kasAI. Ave che. s. b. oil. royAbInane spade. kedALa; judA judA AkAra pIlIne kADhavAmAM AvatuM tela, jene raMga ane kada dharAvatuM tIkSNa dhAravALuM sapATa, pILAza paDato hoya che, ane jene khAdavAnAM kAma mATenuM ejA2. spadupayoga raseInA mAdhyama tarIke ane ing kedALInI madadathI mATIne uthalAvavAnI kacuMbara banAvavAmAM thAya che. s. b. kriyA. stem borer beetle. Oberea spadix. Hind you frullal, 744 brevis S. nAmanuM seyAbInanA prakAMDane sAthenI sUkI aparimita lAMbA akSanI ka2tuM jatuM. soybean. sAyAbIna. sAthe adaMDI puSpavinyAsa ane AvaraNa sy lour, sAyAbInane leTa. jene karatuM pRthuparNa. ghauM ane bIjAM dhAnyanA loTanI sAthe spangle. nakkara raMgIna pIMchAMnA cheDe bheLavI bekarInI pedAze taiyAra karavAmAM spaSTa raMga dharAvatuM cihana. spangled. upayogamAM levAmAM Ave che. soy milk. raMgIna cihanavALAM pIchAM dharAvatAM (maradhInAM cAbInanuM dUdha; seyAbInane pANImAM baccAM). palALI tene phaNagA phUTe tyAra bAda chAlane Spanish cherry. borasalI, bakula. dUra karI seDiyama bAyakArboneTa athavA Minusos clengi L. nAmanuM dakSiNa glisarAInanA dvAvaNamAM ukALavAmAM Ave bhAratanuM tArAkAra sugaMdhI phUlavALuM che. tyArabAda mIThA svAdavALuM pILA vIthinI zebhA mATe ugADavAmAM AvatuM raMganuM dUdha bane che, jene gAyabheMsanA vizALa chAyA ApatuM vRkSa, jenuM dUdhanI mAphaka upayogamAM laI zakAya che. kASTha TakAu che ane te anekavidha For Private and Personal Use Only
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir special Spanish... 582 upayogamAM Ave che. tenAM pAkAM phaLa spatula. buThThA pAnAvALI karI, khAI zakAya che. mIMjamAMthI tela kADhavAmAM camacA jevuM upakaraNa. (2) pAuDara, malama Ave che, chAlamAMthI Tenina maLe che; copaDavA mATenI paheLA pAnAnI charI. chAla, phUla, phaLa ane tenAM bInuM tela spatulate. camacAkAra. oSadhIya guNavattA dharAve che. spatule. pakSInI pUMchaDInA cheDe rekeTa Spanish Merino. spenamAM uchera- AkArane bhAga. vAmAM AvatAM bhAre kiMmatI UnavALAM spawn. IMDA-khAsa karIne mAchalInAM gheTAMnI eka olAda IDAM mUkavAM. (2) mAchalI ane nimna Spanish Ruby. pAtaLI chAla, nAnAthI koTinAM prANIonAM IDAM. (3) vAnaspamadhyama kadanA da. bhAratanA lokapriya dADamanuM tika prajanana mATe upayogamAM levAmAM jhADa. dADamanA dANA nAnAthI madhyama AvatI bilADInA Topa jevI kavakajALa. kadanA narama hoya che. spawning ground. Asi 74591 spanner, pAnuM, eka ojAra, mAchalIe jatI hoya te pasaMdagIyukta spar. sahelAIthI taraDa paDI zake tevuM sthAna. caLakATa vinAnuM kelakeriyasa smAra jevuM spay. aMDAzayane nAza kara, kApavuM; sphaTikIya khanija. vaMga banAvavuM ke karavuM. spaying. sparse, AchuM, verAyeluM, TuMchavAyuM, aMDAzaya vadhyIkaraNa. pAMkhuM. (2) virala. (3) lAMbA ane aniya- spear. dhAsanA pAna jevo zaMkara ke mita aMtare banatuM. prakAMDa. (2) zatAvarInuM kumaLuM prakAi. (3) spark. taNa, sphaliga, cinagArI. bhAle. (4) bhAlA vaDe bhAMkavuM. sp. gr sp. plug- taNakhA jharatuM plaga. ass. Heteropogon contortus (L.) spasm. tANa, kheMca, AMcakI; ekAeka Beauv. ex Roem. & Schult. AvatI vedanAkAraka anaicchika snAyavIya Siyn. Andropogon contortus L]. AMcakI. spasmodic. avAranavAra nAmanuM dIrdhAyu cArA mATenuM ghAsa, jene 2 karatuM, ubharAI AvatuM. (2) ecita jamIna saMrakSaNanA hetu mATe, kAgaLa ane ane pUrvaka banatuM. spastic. pUMThAM banAvavA mATe ugADavAmAM Ave che, juo spasmodic. ane jenA resAnI sAdaDIo banAvavAmAM spate. nadInuM pUra. Ave che. sp.head shovel. bhAlAspathe. moTuM nipatra ke mAMsala 55 kAra mAthAvALe pAvo. sp. mint. vinyAsane AvatAM nipAnI jeDI ke kudIne, pahADI kudIne; Mentha spidata puSpaguccha. ma; [. miridis L]. nAmanI paMjAba, spathic. tirADa paDelA saphaTikIya uttarapradeza ane mahArASTramAM thatI vanaspati, khanija jevuM. jenAM pAnamAMthI phUdInAnuM tela kADhavAmAM Spathodea campanulata Bea* Ave che, jeno upayoga khAdya sAmagrIne pav, UMcu vIthinI zobhA mATe savAsita banAvavA mATe karavAmAM che. ugADavAmAM AvatuM eka jhADa. Sp. milo- special, khAsa, viziSTa. sp. purpotica Seem. zubhA mATenuM eka nAnuM se. dudha, savArI, zakti che. jevA viziSTa jhADa, hetu mATe rAkhelAM prANu); viziSTa prakArane Spatholobus roxburghii Benth. hatu.sp. p. crop. bAvaraNa, bI, resA malabAramAM thatuM eka jhADa, jenA resAne ke taMtu, lIluM khAtara i. jevA koI khAsa hetu upayoga DAMgaranA DA bAMdhavA mATe thAya mATe ugADavAmAM Avato pAka. specia list. cokasa vyavasAya ke vidyAne jANakAra, For Private and Personal Use Only
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Speciation 583 sperm niSNAta. specialization. viziSI- spectra (04.1.). spectrum (. karaNa. specialize, ahita thavuM, ). varNapaTa. spectrogram, vaNakama cAkasa hetu mATe viziSTIkaraNa karavuM. kape- lekha, vaNakama citra; vaNakama Alekha. cialized Garrixlja. sp. farm. spectrometer. vaNakamane mApavAnuM viziSTa phArma, viziSTIkRta kAma. sp sAdhana. (2) mitra taraMga laMbAInA eka farming. khetI kAye, je paikI tenA eka kiraNane tenA vividha ghaTakamAM vibhAjita ja sAhasa-ekaja viziSTa prakAra dvArA meTA karatuM sAdhana, jenA AdhAre kaI vastu bhAganI Avaka meLavavI; viziSTa kRSikArya. ke pravAhI athavA ghana padArtha keTalA speciation jAtIkaraNa, jAti uddabhava, pramANamAM prakAzane avazeSe che te jANuM species. jAti; ekaja prajAtinuM zakAya che. A sAdhana kArbanika saMyagADha sAmya dharAvatI paNa 5rasparathI jana ane vanaspati tathA prANInI bhinna hoya tevI vyaktine, pratine pezamAM rahelA akArbanika tatvane peTA-samUha, jAti. sp, hybrid jANavAmAM madadarUpa bane che. khabaja sarakhAM paraMtu eka ke vadhAre raMga- speculation. saTTo. (2) dhAraNa, sUtronI je DI ke sthAnamAM bhinna jAti- parvadhAraNa. speculative marvALAM mA-bApanI saMtati. ket. saTTA bajAra, specific (-al). jAtinuM -ne lagatuM. (2) speculum, zarIramAM rahevA mAgo, nizcita, cokasa, viziSTa, viziSTa guNa- vivara, kepTana jevA tathA tene vistRta vALuM. (3) cokkasa prakAranA roga athavA karavA mATenuM sAdhana. sp: method parajIvInI sAravAra mATene cekasa upAya. of insemination. 24144-1 (3) cokasa sUkSma jIve utpanna kareluM. sp. eka pati, jemAM dhAtu athavA kAcanI combining ability. 201324 naLI-spekayulamane nimAM dAkhala karI, prakAranA saMkaramAM be aMta:prajananitanA prakAzanI madadathI garbhAzaya grIvAnuM sthAna saMyumananI kSamatA. sp gravity- joI laI temAM naLI dAkhala karI vIryane viziSTa gurutva; kaI padArtha ke dvavyanA reDavAmAM Ave che. vajana ane eTalAja ghanaphaLavALA pANInA spent, saMpUrNa rIte thAkI gayeluM, vajanane dhoraNa tarIke svIkAravAmAM ghasAI gayeluM, khatama thaI gayeluM. (2) AvelA anya padArthane guNattara- sp. kharcAI gayeluM. sp, bone-char, heat. viziSTa umA. sp. humi- baMdha bakayaMtramAM hADakAMne bALI tene dity. Careiue taal. sp. name. bhUko karavAmAM Ave, je kelziyama ane jAti- nAma. phaoNspharasanuM strota bane che. specimen. pratirUpa, namUne. (2) sperm. puMjanana keSi, zukrANu, zakAya, AdarI. (3) vaijJAnika tapAsa mATe varga narajanana koSa, vIrya. spermaphyta, athavA samagramAMthI lIdhelI ekti ke bIjadhArI vanaspati. spermary, vibhAga, khAsa karIne vyaktigata prANuM sugaMthi, vRSaNa ke tevA prakAranuM aga. athavA vanaspatine prakAra. spermatheca. iDAMnuM phalana speck. nAne dhabbo, biMdu, DAgha. (2) karavA mATe upayogamAM AvatA meTI phaLanA saDAnuM biMdu, speckle. nAne saMkhyAnA zukrANune rAkhavA mATe jaMtuo, dhabbe, DAgha athavA raMganuM biMdu, specky. ane pRSThavaMzadhArI prANInI yonimAM and knotty. zaNanA resAnI rahele nAnI naLInI sAthe joDAyelA eka prakAranI khAmI, jemAM chAlanA nAnA gALa saMpuTa. spermatiation. resA ke coMTI gayelA bhAga hoya. zukrANubhavana. spermatic. thakANa For Private and Personal Use Only
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 584 sphacelate athavA zukragathine lagatuM. sp. cord. duSaNa kASamAM vRSaNane rAkhanAra raju jevI racanA, jemAM zukravAhinI, raktavAhinI, vRSaNanI cetA ane nAne! snAyu i. AvelA hoya che. spermatids. prAthamika zukrASamAMthI anelA cAra zukrakoSa, jenuM AkArIya parivartana thayA bAda pakava zukrANu athavA vIryaM bane che. spermatism. vIryAtsarjana. spermatium. zukradhAnImAMne khInnaNu, je narajanyu tarIke kAma kare che. spermatization. zukrIkaraNa, sperma tocyte. zukramAtRkASa. (ra) prANIomAM narajanyunA vikAsamAM pedA thayelA kASapaikInA eka kAya. spermatogenesis. zukrANunA vikAsa. spermatogonia. zukrANudhAnI, zuSara, zukraSAnI. (2) prAthamika puMjanyu koSa, je sAmAnya ardhIkaraNanA pariNAme prAthamika zukramAtRkoSanuM nirmANa kare che. Spermatology. zukrANuvijJAna. spermatophore. puMjanyudhara, zukrANu-pujanyu dharAvatA saMpuTa. spermatophyta. bIjadhArI vanaspati. spermatozoa (ba.va.). spermatozoon (e.va.). prANIonA parikSakava puMjanyu kASa, AvuMja nimna vanaspatinuM tattva. sperm -mother cell. zukra-mAtR kASa. spermogonium. zukradhAnI, zukra4ra. (ra) phUgamAM nara prajanana aMga. sphacelate. pezA mRtyu ke pezI kSINatAnA prabhAva. Sphacelotheca cruenta. jenasana ghAsanA roga karanAra eka kITa. Sph. destruens. khAjarI varganA dhAnyamAM aMgAriyAnA roga karanAra kI. Sph. reiliana. onasana ghAsamAM aMgAriyAne rAga kruratAra kIDha, Sph. sorghi. jonasana zvAsa ane juvAramAM zaga karanAra kI. Sphaeranthus indicus L. gorakha muMDI, kheADiyA kalhAra, sphagnum. meDhA pramANamAM bhejane Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir spika saMgharavA mATenI kSamatA dharAvanAra pAnanI saMracanA dharAvanAra eka prakAranI lIla, je ucheragRhanA karmacArIe ane vitarakA mATe khUba ja upayAgI che, ane je moss peat sphagnum moss. tarIke paNa oLakhAya che. Sphenarches caffe L. nAmanI nAnI rAmila IcaLa, je peTAkSAdikuLanI vanaspatine khAIne jIve che, sphenoid. khAparInA taLiyAnA hADakA jevuM, phAcara AkAranuM. Sphenoptera gossypai G. kapAsamAM paDatA kITa. Sph. perrotecti, magaphaLInA prakAMDanA kAratA kITa spherical.geALAkAra. spheroid. goLAkAra paraMtu tadna gALa nahAya tevuM. spherulite keTalAka raulAnA ghaTaka jevA kAcita geAlaka. sphincter muscle. saMkAcaka snAyu. (ra) gAyanA AMcaLanA nIcalA cheDe jovAmAM Avate snAyu, jene dabAvatA dugdhavAhinInI udhADa-vAsa thAya tevA prakAranA raMdhra-chidrane baMdha karanAra vIMTI jeve! snAyu. (3) mUtravAhinImAM Avele snAyu, jenI ughADa-vAsa mUtra-sravaNamAM madada rUpa thAya che. sphygmus. nADI, nADIne dhabakAra. spicate. kIvat spice. masAlA; khArAkI dravyAne suvAsita banAvanAra, lavaMga marI, maracAM taja, elacI jevAM garama masAlA, spicule. keTalIka phUgamAM bIjANudhAnI koSa paranuM game te biMdu. (2) nAnI athavA dvitIya phUla-majarI. spider mite. vanaspatinAM prakAMDa ane pAna para jIvatI Tetranychidae kuLanI ItI. spika. zUkI, aDI puSpanI kalagI. spike. phaLanI mAphka akSa para daMDI puSpanI kalagI. (2) kaDabanA aNidAra dAMtAnI mAphaka mATI khIlI athavA khIlI jevuM kazuMka, zUkI. (3) ghauM, java, rAI brAnca, For Private and Personal Use Only
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir spiked... 585 Spiraea... keTalAMka ghAsa ane anya vanaspatiomAM nAmanI varSAyu harita pAna dharAvatI prajIvaka javAmAM Avato zakI guccha. () Ara. e "bI" tathA leha dharAvatI bhAjI, jenAM (5) lAMbe majabUta khIle. (5) vIMdhavuM. pAnane zAkabhAjI tarIke rAMdhIne khAvAmAM (6) deTe mArIne baMdha karavuM. sp. Ave che. A bhAine mArca-eprila, sapTechain narrow. khUMTIvALuM zaMkhalA mbara-okaTombara gALAmAM vAvavAmAM Ave hero nAmanuM kRSi ojAra. sp. tooth che. mukhyatve tene bhAre kAMpavALI jamIna harrow, aNidAra ke khIlA jevA vadhAre anukuLa Ave che. dAMtAvALuM hare nAmanuM kRSi ojAra, jenA spinal. pRSThavaMzanuM - ne lagatuM; kaDadAMtAne pheravavAnI yukti hoya che. staMbhanuM-ne lagatuM. sp. cord. karoDarajaja. sp.top. jIvaMta vRkSane baNidAra paNa sp. bug kharInuM jaMtuM. spine. pRSThamRta zaku. vaMza, karADastaMbha. (2) vanaspati ke prANInA spired millet, bAjarI, bAjara. devapara thata kaMTaka. (3) tahaNa aNidAra spiladophilous. mRdA-mATIvAsI pravadha. spineless, kaDavihIna; ayvanaspati athavA prANI. ThavaMzI (prANI). spinescent. kaMTavALuM, Spilanthes acmella var. oleracea kaMTakIya. spinicerebrate. magaja ane Hook f. bakalakaro athavA akalagare karoDarajaju dharAvanA2; pRSThavAdhArI. spnAmanI vanaspati, jenAM pAna dAMtanA iniferous, kaMTakamaya. spinule. dukhAvAne dUra karavA upayogI bane che, ladhu kaMTaka, spinulous. ladhukaMTakamaya. ane je macharane paNa dura kare che. spiny. kaMTakamaya. (2) zalyamaya. sp. spiles. pANInA vitaraNa ane niyaMtraNa bamboo, kaMTakamaya vAMsa. sp. sti. mATe sicAInA baMdha athavA kinArI para ple, kaMTakIya upaparNa. AvatI vAMsa, lAkaDuM, dhAtu, plAsTika Spinifex littoreus (Burm, f) mATI athavA kAMkITanI naLI, je Merr. (Syn. Sp. Squarrosus L.). upayogamAM Ave tyAre pANImAM DUbI retIne jakaDI rAkhanArI vanaspatine eka jAya che. prakAra. spillway. UMcethI nIcI sapATI spinnert, vachanAga. tarapha pANI vahevaDAvavA mATenI hAIko- spirability. sUtara ke derI banAvavA lika saMracanA. mATe taMtu athavA resAne vaLa ApavAnI spin. kApaDa athavA vastra banAvavA kSamatA, vaLadAyI kSamatA. mATe rU. rezama, Una, ke zaNanA taMtuno spiracle. prANIonA zvasana mATenAM dare banAvavA tene vaLa Apavo, athavA raddho- chidro. (2) dariyAI stanadhArI kAMtavuM. spinning count. Una ke rUnA prANumAM phUMkaNachidra tAMtaNa ke sUtaranI bArIkAIdarzaka AMka. spiral. kuMtala, sarpila, gUMcaLAvALuM. (2) spinning value. kAMtaNamUlya; eka vaLatuM ane kendrathI dUra jatuM. (3) vaLadAra, pAuMDa kAMtelA rUnA sUtaranI 840 vAranI sarpAkAra. (4) kuMtalAkAra. (5) ekAMtara rahetAM AMTInI saMkhyA, jenI gaNatarI 10, 60, paNuM dharAvatI (vanaspati). spiralism. 80 i. naMbara dharAvatA AMka pramANe thAya kuMtalA kAritA.(2) vanaspatinI asAdhAraNa che. sUtara jema jhINuM athavA bArIka tema paristhiti, jemAM sAdhAraNa rIte sIdhAM prakAMDa tenuM kAMtaNamUlya Thare che. hevAM joIe paraMtu, tenAM badale te sapATa spinach. kaMdavALI pAlakha, vilAyatI athavA kuMtalA kA2 2canA dharAvatAM hoya che. pAlakha, kAMTAvALI pAlakha, jarIdA2 pAlakha; spirilla. kuMtalAkAra (jIvANuM). M1870 Ho. Spinacia oleracea L. Spiraea cantoniensis Lour. Qiell For Private and Personal Use Only
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir spirit... 586 Spondias... mATe ugADavAmAM Avato nAne supa. koSanuM nirmANa kare che. splenic Sp..corymbosa Rafin. 0430121171 fever. Anthrax 117al 284 Rial. vAvavAmAM Avato zobhAne supa. Sp. pr- splice grafting. sapharajanane kalama unifolia Sies & Zucc. zrInagarane karavAnI eka paddhati. zveta phUladhArI zobhAne supa. jene Laug: splint. pAtaLI cIpa. (2) bhAgelA hing face flour, Bridal @reath. hADakAne bAMdhavA mATenuM khapATiyuM. (3) paNa kahevAmAM Ave che. gheDAnA AgalA pagane thatuM gUmaDuM. spirit of ether Itharane spiriTa. split phATa. (2) kArUpe phUla. (3) cAmaDuM spirochaete. kuMtalANu, laharatAra ke taiyAra karatI vakhate cAmaDAne tenA peTamAM sUtrAkAra chavANa. spirochaetosis, vibhAjita karavuM. spl. comb. eka kuMtalANa rA; kutahANa nAmanA jIvANunA ke be aNivALI maraghAnI ela kalagI kAraNe thato game te cepI rega. (2) athavA AgalA bhAgathI pAchalA bhAga sudhI maraghAnA baccAMne Borreia ansenina.nI laMba teDeluM ke kApeluM phaLuM athavA pAnuM. hAjarIthI lAgu paDato jIvaleNa roga, spl. crotch. jhADamAM be moTAM aMganA Argas persicus. 414101 oy en niult 110791 Paris. spl. peas. saMkramita thAya che. A rogamAM sakhata tAva bIjapatre jahAM thAya te rIte vaTANAne Ave che, pIchAM asta vyasta thaI jAya sUkavavAmAM Ave che. spl. tail, che, bhUkha marI jAya che ane khUba tarasa pUchaDImAM pIchAM vacce jaNAtI phATa, 1pl. lAge che. regane upadrava vadhatA rAga- wing. pakSInI prAthamika ane dvitIyaka grasta prANane atisAra thAya che. pAMkhamAM phaTa dekhAya tevI tenI asAdhaspirurid worms. H o t 201 22491. spl. worm dididi pakSIomAM parajIvI jIvana jIvatAM geLa kaMdane kRmi. splitting. vajanA be kRmine eka samUha, je jaTharanI dIvAla khaMDanI vacamAM thayelI UbhI phATanA kAraNe para abuta pedA kare che, jaTharanI dIvAlane phUlane thato kharAba dekhAva. zALI banAve che, pariNAme jhADA thAya spodium, hADakAM athavA prANIja che ane cepI vraNane vistAra vadhe che. dravyana kelase, jene upaga suparaSpiti. Spiti praderInA ghaDAnI eka phesleTa banAvavAmAM thAya che. evAda, jenA ghoDA dhIMgu zarIra, sarasa Spodoptera mauritin Boisa, zIrSa, sateja kAna, sArAM hADakAM, goLa jathabaMdhI IyaLa. paga, ane lAMbA barachaTa vALa dharAve che. spoil. saDAnA kAraNe bagaDI javuM, bagADe A olAdanA ghoDA pahADa caDavAnI mUkavuM, bagADa thaze. (2) sA. spoikSamatA dharAvatA hoI temane upaga lage. ayogya rIte sApha karavuM ke saMdhabhAra vahana mATe thAya che. reluM sUkuM ghAsa. (2) khorAkI vastuo, spittlebug. eka prakAranuM cUsiyuM cAre ke DabAmAM bharelI vastuonuM bagaDI javuM. jaMtu. spokes. ArA. splash erosion. varasatA varasAdanA Spondias cytherea Sonn [SynkAraNe mATInA kaNe vikharAI jaIne thatuM Sp. dulcis Soland. ex Forst.]. dhovANa. amara, nAmanuM khAdyaphaLanuM jhADa. Sp, momspleen. baroLa, plIhA, jaThara ane bin L. [Syn. Sp. lutea L]. da. udara paTala vacce AvelI graMthi, je bhAratamAM thatuM khAdyaphaLanA jhADane eka prakAra. nakAmAM raktakoSane nAza kare che. heme- Sp. pinnata (1) Kuri. [Syn. globIna chUTuM kare che ane navA rakta- Sp. mangife Willd; Mangifera For Private and Personal Use Only
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir spondyle 587. sporangiophore pinnata L.f]. amara nAmanuM paMjAba, (ba.va.). lagabhaga gaLAkAra dIvAlamAM mahArASTra, 5. baMgALa ane AsAmamAM aliMgI bIjANu pedA karatuM aMga. (2) khAiphaLa mATe ugADavAmAM AvatuM jhADa, bIjANudhAnI. sporation. bIjANu jenI chAlane upayoga cAmaDAM kamAvavA nimaNi. spore. bIjANu. (2) ugra mATe karavAmAM Ave che. uSNatAmAna athavA AdratAmAM jIvita spondyle, spondyl. kamaranA rahevA mATe jIvANu athavA anya sajIvoe hADakAne sA. (2) kazekA. koSa drazyamAMthI nirmANa karelI saMracanA. sponge gourd, galakAM. (3) ne tenA kavakata para nirmANa Spongospora subterranea. nAmane karelA piMDe, je paripakava bane tyAre, baTATAne raMga karanAra kITa, pavana ghasaDI jAya ane anukuLa sthAna spongy. chidrALu, chidiSTa. (2) banIya, maLatAM aMkurita bane. (4) ucca vanaspatine pratyArthI, avazeSaka. (3) vAdaLI jevuM. samakakSa piMDa. (5) sUkama kArbani piMDa, sp. bone. chidriSTa asthi - hADakuM. je navA sajIva tarIke vRddhi ane vikAsa pAme spontaneous. svayaMbhU, svata: (2) che. (6) navI avasthA athavA navI peDhI kRSi kAma karyA vinA kudaratI rIte UgatuM. (3) pedA karI zake te ahiMgI athavA hiMgI, vanaspatimAM sacanAtmaka parivartana aMgenuM. ekaguNita ke dviguNita bIjANu sp. (4) nAnAM prANInuM snAyavIya (halanacalana). forming. bIjANu nimaNathI punarjanana (5) svata:jAta. sp. combustion. pAmatA (jIvANu athavA anya sajIva). vataH javalana. (2) saMgharelA sUkA ghAsamAM sp. mat. kavakajALanuM bIjANu nirmANa thatA upacaya-oNkisaDerAnathI khanija athavA karanAra paDa. sp-mother cell, sUkSma vAnaspatika dravyanuM thatuM javalana. sgp bIjANu (parAga)nA nirmANamAM kekanuM thatuM generation. 294104 oyan. sp. eka samavibhAjana. (2) bIjANu mAtRkoSa. growth. 299lesp. movem- sp. sac. bIjANupuTa. sporidium ent. 2125a. sp. mutation. (e.va.). sporidia (ba.va). phaLada piMDa svata: u5rivartana. para nirmANa thato geru athavA aMgAriyA spool. pharakaDI, pharakI, rIla. (2) sUtara phUgane prakaNa bIjANa. sporiferous. vITavAnI pharakaDI. (3) saraLatApUrvaka kAma bIjANumaya. sporoblast. bIjANuprasu. levAmAM sugamatA paDe te mATe deraDu i. sporocarp. bIjANuprAva2, bIjANu vIMTavAnuM sAdhana. (4) Diska heronI TI phalikA. sporocyst. bIjANu keNa, chUTI cakatI. bIjANu mAtRkoSa. (2) parNakumimAM (bIjI sporadic. chUTuM chavAyuM, Amatema. (2) ane keTalIka trIjI DiMbhAvasthA); vacagALAnI kyAreka banatuM. (3) kayAreka jovAmAM aliMgI satati. (3) kakiDiyAnAM aMDakoSamAM AvatuM. (4) vikIrNa. sp. disease banate , sporogenous. bIjANuchUTe chavAye athavA raDayA khaDathA kissAmAM janya, bIjANu utpAdaka, bIjANu dhAraka. lAgate rega.sp.lowering. samUhanI sp. cell. More or $14. sp. viruddha raDavA paDyA cheDane thata puSpada- tissue. bIjANujanya pezI. sporo bhava. sp. pest. 2DathI khaDakyo kITaka. gonium, dvi-aMgI vanaspatimAM aliMgI sporangiophore. bIjANudhAnI dhara, dviguNita avasthA. sporogony. bIjANudhAnI vRta, bIjANudhAnI taMg. bIjANu janana. sporophore, bIjANu (2) bIjANudhAnImAM thayele jIvANuM. (4) daMDa, bIjANudhara. sporophyll. bIjANu bIjANudhAnI dharAvate kalakata je taMtu. paNa, bIjANupatra.(2) bIjANudhAnI banAvasporangium (e va).sporangia nA2 anukUlita thayeluM parNa. (3) eka For Private and Personal Use Only
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sporobolus... 588 spray prakAra karatAM vadhAre prakAranA bIjANudhara hAjara oNpaNI mATenuM Una. spotted. dharAvanAra vanaspati. sporophyte. dekhAva ane lakSaNamAM anya bhAga karatAM aliMgI prajananIya bIjANu nirmANa sthAnIya rIte prANI, vanaspati athavA karatI vanaspati. sporovibrio. pedAzane alaga tarI Avata (bhAga). bIjANu alpavirAma daMDANu. sporo- sp. boll worm. $4128647 31341 za. ghaNI parajIvI jAtio dharAvato prakAMDane karato kITa, jenI AvA prakAranI jaTila jIvanacakavALe prajIva. sporo- kriyAthI DivA, kalikA, phUla i.ne nukasAna zoite, coccidia, plasmodia i. pahoMce che. AvA prakAranuM kapAsane nukasAna jevA saMkramaNajanaka-cepa lagADanAra prajIvanI karanArA kITakomAM Eartas fabia Stally avasthAne eka prakAra. (2) sUtra bIjANu. E. insulana Boisd.ne samAveza thAya sporulate. bIjANu utpanna karavA. . spotty stand. aniyamita sporulation, bIjANu nirmANa, bIjANu rIte ugelA pAkane ja. janana. (2) jIvANunA zarIramAM bIjANunuM sprain. meca, macakoDa. (2) prANuonA thatuM nirmANa, (3) coccidiamAM ja eka snAyu, kaMDa athavA baMdhanImAM ekAeka prakAranuM prajanana, jemAM phalita koSa aMDa- AMcako AvavAthI thatI avasthA, jemAM kaSTanI dIvAlamAM vibhAjita banI navA sene Ave che paNa aMgabhaMga thato nathI rAvanI jANa bane che. (3) vanaspati ane paNa vedanA thAya che. prANuomAM bIjANu nirmANanI prakriyA. spray. kuvAre, chaMTakAva. (2) phUganAzaka, sporule. bIjANu, laghubIjANu. spo- jaMtudana, ghAsapAsanAzaka che. jevA pravAhI, rulated. vikasita banelA bIjANuvALI saMjana athavA AlaMbita dravyane TakAva. (vanaspati ke prANI). (3) nAnAM athavA UgatAM athavA alaga Sporobolus diander (Retz.) thayelA praha, DALakhuM athavA pAna, phUla, Beauv. eka dIrdhAyu ghAsa, jene ghAsa berI-badarIphaLa che. sAthenI DALI. (4) 24131 ota 3..Sp. orientalis Kunth. chaTakAvanA sAdhananAM bArIka kANAMvALA usarI ghAsa, ghAsane eka prakAra. nALacAmAMthI dabANanI madadathI karavAmAM sport. vanaspati ane prANIonuM utpari. Avate chaTakAva, sp. com, eka ja vartana, eka ekarUpa parivartana. samaye vizALa vistArane chaMTakAva karavA spot, cina, DAgha. (2) mela, DAdhavANuM. nALacAMvALuM sAdhana. phaLa jhADa (3) pAna, phaLa ke vanaspatinA keI eka mATe A aMge thatA UbhA chaMTakAva mATenuM bhAga para Itara bhAga karatAM jude tarI sAdhana. sp, cone. sapATI para che TakAva Ave te dekhAva, lakSaNathI bhinna sthA- dravyanuM vizALa rIte ane vadhAre pramANamAM nIya DAgha. (4) hAjara mUlya ApavAnI karavAmAM AvatuM vitaraNa. sp. drying vyavasthA. sp. cotton, rekaDathI kharIdeluM process. dUdha, rikanDa dUdha athavA athavA veceluM rU. sp. infestation. chAzane garama havA dvArA sUkavavAnI prakriyA; nAnA vistAramAM maryAdita sthAnIya rItanI AthI bheja dUra thatAM ghana dravyo taLiye jaMtujanya hAni. sp. market. hAjara- paDe che. sp- duster. chaMTakAva karavA rokaDanA sevAnuM bajAra. sp. price. mATenuM sAdhana, je pravAhI tathA bhUke ema hAjara kiMmata, vecANa para tarata ja rokaDamAM baMne prakAranAM dravyane chaMTakAva karI zake cUkavavI paDatI - ApavI paDatI kimata. che. sp gun. najIkanI athavA UMcA sp. treatment. cekasa athavA jhADanI Toca para chaMTakAva karavA mATenI tasthAnIya vistAra athavA vanaspatinI dUkA, pilA, hAthe calAvI zakAya tevA karavAmAM AvatI mAvajata. sp, wool. nALacAvALuM, daMDa athavA saLiyAvALuM mATe dhANA nALacAvA vAya" For Private and Personal Use Only
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir spread 589 sprout sAdhana sp, injury. 2sAyaNonA chaMTa- pRSThatANa ochuM karI sapATI para TIpAMrUpe kAvathI pAna, kaLI, phaLa, phUla, DALakhAM paDavAne badale prasArI denAra athavA athavA samasta vanaspatine thatI hAni, vyAsRta karanAra kAraka. sp ground jenA pariNAme ghaNIvAra vanaspatinuM maraNa nut. prasaratI - phelAtI bhayasiMga. suddhAM nIpaje che. sp irrigation. sprig. praroha, aMkura, DALakhuM ke vanaspatine jamInanI sapATI parathI naLI dvArA phuvArA vistAra. (2) prakAMDane eka bhAga ane jevI karavAmAM AvatI siMcAI. sp: ma. ghAsanuM mULa, jeno upaga phera ropaNI chine. chaMTakAva mATenuM dravya chAMTavA mATe karavAmAM Ave che. (3) prahathI mATenuM yaMtra sp.mast. chaMTakAva mATe vAvavuM. sp. budding. kalikAsarjana, daMDa. sp. nozzle. chaMTakAva mATena sp grafting- kalikAkalama. dravyanAM TIpAMne rIte vibhAjita karatuM spring, vasaMtaRtu, grISmanI purogAmI chaMTakAva ka2tA sAdhananI sAthe jaDeluM nALacuM. Rtu. (2) jamInamAMthI te kudaratI pravAha, sp. pump. nALacAmAMthI dabANa dvArA jharaNuM. (3) vasaMta pAkane laNavAmAM Ave pravAhIne chaMTakAva karI zake tevo paMpa. sp. tevI Rtu. (4) kamAna. (5) bahAra AvavuM. rig. chaMTakAva karavA mATenuM saMpUrNa ekama. sp. bolt. 571-AM DIEZ, sp. chisp rod. 3 iMca vyAsavALI lAMbI cken, thoDA ja mahinAnI vaya dharAvatuM naLI athavA daMDa. sgp, solution, iMTa- 22ENaj vaj. sp. cultivation. kAva mATenuM jaMtudhana rasAyaNanuM drAvaNa. vasaMtakRSi, vasaMtakheDa kArya, sp. flowersp. tower, chaMTakAva karavA mATe ing. vasaMtamAM thato puSpodubhava, vasaMta TAvara minAro. sp. washer.zAkabhAjI, bahAra. sp. ploughing. vasaMta kheDamaraghA-batakone bajAramAM vecavA mATe kArca. sp. season. vasaMtaRtu. sp. mekalavA pahelAM dhAvAnuM ke sApha karavA steel. kamAnavALuM palAda. sp-tooth mATenuM pANI athavA koI viziSTa pravAhI. harrow. kAmAnadAra baLadacAlita sprayer. pAka para chaMTakAva mATenuM yaMtra, dAMtAnuM hero. sp.trip spriMga cAla. sp. je jarUrI kadamAM pravAhInAM TIpAne toDI well. jharaNavALe kapha, strota. sp. rakSA karavA dhArelI sapATI para tene sarakhI wood. vasaMtakASTha. rIte pAthare che. vadhAre paDate chaMTakAva thaI springer. 33 thI 4 pAunDa vajana. hAni na pahoMce te mATe chaMTakAvanA pramANanuM vALuM maradhInuM bacyuM. (2) baMne cheDA phalelAniyaMtraNa kare che, AvA chaMTakAvanI asa2- hoya tevuM sIla kareluM pAtra. (3) bagaDeluM kA2katAne AdhAra ApavA yaMtranA nALacA pAtra, tathA jaMtudana pravAhInA saMkendraNa pa2 2he che. sprinkle. chAMTavuM, pravAhI athavA bhUkAne spread, vistRta vistAra. (2) kaI paNa nAnAM TIpAM athavA kaNamAM chAMTavA ke veravA, rogane vistAra thavo. (3) parajIvI athavA haLavA chaMTakAva karavo. sprinkler. rogane vAhaka banavAnI kSamatA dharAvatuM lenamAM pANIno chaMTakAva karavAnuM sAdhana. prANI athavA anya kA2ka. (4) pAtha2vuM. (2) pANI chAMTavAnI jhArI. sp. irrigsp lever. vistA2ka uolaka. spr- ation. havAmAMthI, uparathI karavAmAM eader. pAtharavA mATenuM phuganAzaka athavA AvatI siMcAI. tadana dravya. (2) khAtarane pAtharavA mATe sprocket. sAMkaLanI sAthe saMkaLAyelAM upayogamAM levAmAM AvatuM yaMtra. (3) 52. paiDAne pratyeka dAMti. sp. wheel. chavI ke rAgoutpAdaka tarIke kAma karatuM sAMkaLanI sAthe saMkaLAI zake tevA dAMtAvALuM prANI athavA anya kA2ka. (4) prasAraka cakra athavA paiDuM. dravya. spreading agent. pravAhInuM sprout. phaNage, aMkura; bI athavA mULanA For Private and Personal Use Only
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir spud 590 stability prahamAMthI nIkaLato aMkura. (2) anya prakAranI vAvaNI zakaya bane che. vRddhimAM aMkura jevuM dekhAtuM game te aMga. squash.skavoza, thoDA pramANamAM phaLanA (3) phaNago athavA aMkura phUTa, aMkurita garavALe phaLane rasa, jemAM pANI, banavuM; vanaspatimAM kaLI athavA aMkura khAMDa ane phaLa-eNsiDa umeravAmAM Ave phUTavA. (4) aMkurane dUra karavA. sp. irri- che. (2) drAkSanI vela jevI kumaLI vaSAyu gation. vAvaNuM karI lIdhA pachI 3jA vanaspatinuM zAkabhAjI tarIke kAmamAM levAmAM athavA 4thA divase phaNago phUTI zake te AvatuM phaLa. sq gourd. lAla koLuM. mATe jamInane narama banAvavA mATe kara- sq. melon.Citrullus vulgaris Sch. vAmAM AvatI siMcAI sukAI jaI paDI rad. var. fistulosus Duth. & vaLatI jamIna mATe AvA prakAranI Full. 1174 2195 roundgourd, sicAInI khAsa jarUra che. Indian squash i. nAmathI paNa oLaspud. lAMbA hAthAvALuM, sAMka pAvaDA khAtuM bhAratamAM lokapriya baneluM unALAnuM jevuM aNidAra ojAra, jeno upayoga phaLa zAka, jemAM prajIvaka e hoya che. UMDAM mULa dhoyelA ghAsapAsa athavA dhAsa- ane jene garama ane sUkuM havAmAna anupAtane ukheDavA mATe athavA vRkSAropaNa kuLa Ave che. ubhArelI kathArImAM tene mATe thAya che. ugADavAmAM Ave che ane ekaradITha A spume. Ubhare, phaNa. phaLane 6thI 10 hajAra naMga eTale utAra spur. pravadha. (2) zAka, nakha. (3) vaDatA maLe che. athavA pravAhamAM laMbAtA thAMbhalA, zilA squill, scilla prajAtinI kaMdila zAkIya ke anya sAmagrI, jene upaga nikSepane vanaspati, jaMgalI kAMde. preravA athavA kinArAnuM rakSaNa karavA mATe stab culture. vedha saMvardhana thAya che. (3) phaLa para besata TuMke pravadha. stability. sthiratA. stabilization. () pakSInI aMdara ke bAjue thate zagI sthirIkaraNa, sthAyIbhavana. (2) vanaspatinAM pravadhe. (5) jaMtu athavA kITane AkarSate, vRddhi - vikAsane tabako, jemAM te Agemadhu dravya sravato pelA naLAkAra phalano havAnI sAthe samatulA meLave che. st, fund. 4111. sp. gear. 242 Gru2. spur- sthAyIkaraNa nidhi. s alized red. rAMka sadaza. grade. sthirIkRta pravaNatA, (2) nALInI sputum, vhemavALe gaLaphe. evI pravaNatA, jethI ghasArA athavA kAMpanI squab broilers, kazAkamAM haLavAM jamAvaTa thatI nathI. stabilizer, vajana. (2) sAmAnya rIte thI 1 tala sthira karanAra. (2) peda zanI guNavattA athavA jeTaluM vajana dharAvatA 8thI 12 aThavADiyAnI patane sudhAravA mATe upayogamAM levAmAM vaca dharAvatAM maradhInAM nAnAM nara bacyAM. AvatuM jIleTIna athavA seDiyama Adijasquama, bhIgaDuM, zaka; bhIMgaDA jevuM neTa AdhAra jevuM kherAkanuM yaugika. (3) pIchuM ke hADakAne kaI bhAga. squarmo- padArtha khore na thAya ke bagaDI na jAya te s, bhIgaDAM jevA pravathI rUkSa baneluM. mATe temAM umeravAmAM AvatuM dravya. square. cerasa, samacorasa, cAre bAju stable. sthira. (2) tabele, prANIne sarakhI hoya tevuM. (2) varga. sq. root. rAkhavA tathA tene khavaDAvavA mATe bAMdhavAmAM 931744. sq. system of plant- AvatuM tenuM ghara. (3) cekasa prakAranAM ing. phaLajhADa vAvavAnI eka paddhati, jemAM kA2ke athavA saMjogenA kAryathI tarata ja aMtara game te hoya tema chatAM corasa vistA- parivartana pAmatAM na hoya tevAM dravya, ja pratyeka khaNA para jhADa ropavAmAM Ave rAsAyaNika saMyojana athavA saMyoga che, jethI baMne dizAmAM AMtara-vAvaNuM ke aMgenuM. st. ly. Stomoys calcitrans For Private and Personal Use Only
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Stachylidium... (L.), nAmanI, dharamAkha karatAM kadamAM nAnI, sAhI pItI, takhelA athavA pazuzALAmAM thatI mAkha; A mAkhanA karaDavAthI AvatI khaMjavALathI prANI vajana gumAve che ane dudhALAM DhAra ochuM dUdha Ape che. st. manure. tamelA khAtara. (2) khetaranuM khAtara. (3) dhAsa ane DhAranA pathArAnAM anya kanyAnI sAthe mizra thayelAM tenAM maLa-mUtranuM baneluM khAtara. st. price. vadhaghaTa thayA vinAnI, sthira kiMmata, kAI paNa pheraphArAnI sAthe sthira rahetI kiMmata, Stachylidium theobromae. nAmanI keLamAM rAga karatI phUgano eka prakAra. Stachytarpheta indica auct. non Vahl. AsamAnI raMganAM phUle mATe khIcAmAM ugADavAmAM AvatI vanaspatinA eka prakAra. stack. zaMku AkAranA cAraso anAja, pULA, sAMThA i.nA Dhagale. staddle. TakA, avalaMbana. (2) nAnuM, khAsa karIne jaMgalanuM jhADa. stag. lAla athavA anya mATA haraNane nara. (2) khasI karavAmAM AvelA khaLA. stage. avasthA. (2) pANIne kADhavA mATenA paMpanuM mALakhuM. st. of alonga. tion. "khavRddhinI avasthA. st. of differentiation, vibhinnIkaraNanI avasthA. staggers. dheTAM - bakarAMne giDa bleDara nAmanA kRmithI thatA rAganA eka prakAra. stagnate. vahetuM, gati karatuM aTakavuM. (2) sthira thaI javuM. stagnicolous. kaLaNa athavA sthira - baMdhiyAra pANImAM rahevuM. stain. abhiraMjana. (2) bAhya padArthathI avarajana - vivaNI karaNa ka2vuM. (2) sUkSmadarzakamAM ati sUkSma padArthane drazyamAna banAvavA athavA pezIone judI pADavA upayegamAM levAnuM abhiraMjaka dravya ke tenuM mizraNa. stained egg. khaga DavA pAmeluM IMDuM, raMgavALuM baneluM IMDuM. st. ool. mUtrathI bagaDeluM Una, jene dUra 591 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir stamen karI cAkhkhu banAvI na zakAya.staining. abhiraMjana, abhiraMjana karavuM. stake. eka cheDA para aNIdAra banAvI TekA ApavA athavA hRdanA nizAna tarIke lAkaDAne jamInamAM rUpave. (2) vanaspatane TakA ApavA. (3) sarahada darzAvatA lAkaDAnA bheA. st, out. bagIcAmAM staMbhe vaDe gaDanI sthiti-avasthAne ALakhavI. stalk. vanaspati, temAM paNa khAsa karIne zAkIya vanaspatine prakAMDa athavA mukhya aNa. (1) pAMdaDAM, phUla, phaLa i.ne TakA ApanAra game te prakAMDa ke vanaspatinA bhAga. (3) puSpadaMDa, paNavR ta, athavA dAMDI. st. cutter. vR'tta ke prakAMDa-kartaka, stalked. savaMDI, savRMta. (ra) prakAMDayukta. (3) sadaMDa, st, flower, sadaMDIpuSpa. st. gland. sahUMDI graMthi. st. out method. sigAra, cirUTa, jhiMkaNI bIDI, hukAnI tamAkunI kSaNI karavAnI eka paddhati, jemAM jamIna samIpanA breDane kApavAmAM Ave che. For Private and Personal Use Only stall, kAra athavA chAparImAM eka prANIne khavaDAvavA i. mATenI jagyA. stallion. ADA, varagheADA. St. Ambroise. 6,000 phUTa UMcAI sudhInA vistAramAM thatA jaradALune eka prakAra, phaLa moTuM, aMDAkAra, samamita, nAraMgI paDatA pILA raMganI chAla dharAvatuM, tevA ja raMganA narama garavALuM hoya che. stamen. puMkesara. (2) parAgAzayane nirmANa karatuM, sapuSpa vanaspatinuM narabhaMga, jemAM parAga raja, taMtue ane parAga phaMDa heya che. staminal, puMkesarIya, puMkesara vALuM. (2) baLa ke ejasavALuM, st. column. puMHsara staMbha- MDa. st. corona, puMkesara kirITa. st. leaf. pukesarapaNuM, staminate. puMkesarI, kevaLa puMkesara (brIkesara nahi) dharAvanAra (puSpa), je kAraNe te mapUrNa (puSpa) kahevAya. st. flower. puMkesarI, puMkesara dharAvatuM puruSa. st. plant. naroDa, puMkesarI cheDa-vanaspati. staminiferous. puMkesara nirmANaka,
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir stamina 592 staple stamina. sahanazIlatA (2) baLa ejasa. dravyanI parNa Uba, khAtara athavA retI stanchion. sTelamAM prANIne rAkhavAne jevuM dravya, jenI kuMDAmAM choDa vAvavA mATe staMbha, thAMbhalo, Ubhe Teke, TekaNa I. jarUra paDe che. st. tractor. moTA bhAganI kRSi pravRtti karavA mATe jarUrI 15-40 stand. yukta, aMkuraNa, ropa, ane azvazakti dharAvatuM paiDAMvALuM TrekaTara, jene vAtAvaraNIya paristhiti ane vanaspatinA upaga bhAre mAla kheMcavA mATe (pAkanI rege che. kAraNasara vacce vacce khAlI hAra banAvavA mATe nahi) thAya che. st. paDatI jagyAne bAda karatAM laNavA mATe upa wage. gheraNasaranuM vetana - majurI. st. labdha khetaranA ekara dITha choDa i.nIsaMkhyA, weights and measures. Hl20 UbhA pAka. Ane sAre, madhyama prakArane sarakAranA 1951nA Weights and ke nigna Ubho pAka kahevAmAM Ave che. Measures (vajana ane mAya aMgenA) st. densityjhADanI saMkhyA athavA adhiniyama anusAranI vajana ane mApanI ekara dITha kula AdhAra vistAra dvArA meTrika paddhati. st. yield. dhoraNasaranI darzAvavAmAM AvatuM vRkSonuM dhanava. Upaja. standardization. dhoraNastandard. gheraNa, mAnaka. (2) tulanA karaNa. (2) koIka gheraNasara banAvavAnI mATe pasaMda karela ekama. (2) ziSmI prakriyA. (2) koIpaNa padArtha ke saMracanA varganI vanaspatimAM sIdhI UbhI pAMdaDI. mATe atyaMta yogya parimANa, pramANa ke (4) roya athavA taMdurasta aMkura. (5) lakSaNenI pasaMdagInuM kRtya. (3) mAnya mAnya lakSaNene anurUpa (padAza). (6) vRkSa TakAvArI anusAra dugdhAlaya pedAzanI carabI jevA prakAMDavALe TekA vinAne choDa, ane anya ghaTakanuM samAyojana. stankudaratI kadanuM phaLa jhADa. (7) lekhaMDanAdardize. cokasa athavA mAnya raNane haLane bImathI lakhAte bhAga. (8) dhajA. anurUpa karavuM - banAvavuM. (2) pRthakkaraNa(9) dhajA je vanaspati cheDa para dvArA tulanAnA hetu mATe viziSTamUlya bhAga. st, bacterial jIvANuM dhoraNa. meLavavuM, raNasa2nuM banAvavuM. standastlegal kAyadesaranuM (calaNI gheraNa).st, rdized milk. gheraNakRta dUdha. (2) permissible anuya-mAnya dhAraNa. cekasa pramANamAM eka ke tethI vadhAre st. contract terms.saMkhyAbaMdha kRSi ghaTakavALuM dUdha bane teve temAM pheraphAra pedAze mATe dhoraNasaranI TharAvelI zarate, karo. st. method. dhoraNasaranI jemAM mAnya gheraNasaranI mAtrA tathA paddhati, dheraNakRta paddhati. hAni pAmatA mAlanI nukasAnInI gaNatarI standing. UbhuM, sthi2. st. crop. karavAmAM Ave che. st, deviation. Ubhe paka, laNaNI karI lIdhA pahelAne gheraNasaranuM vicalana. st. error, dhoraNa- khetaramAM thayelo pAka. st. rent. sthira saranI tRTi. st.milk. kAyadA ke mAnya gaNata, sthira bhA DuM. st. water. niyamAnusAra carabI ane kula ghana ghaTake jamInanA taLa para cekasa samayagALA mATe athavA jIvANukIya AvazyaktAne anurUpa bheguM thatuM athavA sthira rahetuM pANI. banAvavAmAM AveluM dUdha, dhoraNIkRta dUdha. Staphylococcus (e.va.). Stapst. of living. jIvanadhoraNa. St. hylococci(ba.va.). paMjagelANu, drAkSanA Plate Count. dUdhanA jIvANuvijJAnanI lumakhA jevA aniyamita samUhamAM thatA daSTie guNadharmo jANavAnI kaseTI; bIjANu, je sAmAnya rIte purUmAM jovAmAM jemAM prajananakSama jIvANunI saMkhyA jANavI Ave che. paDe che. st. soil mixture. traNa staple. 3, Una che. khAsa karIne bhAga mATI ane eka bhAga kArbanika laMbAInA anusaMdhAnamAM rese ke tAMtaNe. For Private and Personal Use Only
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra star www.kobatirth.org (2) bhAratabharamAM rUnA karavAmAM AvatA vargIkaraNamAM sarvottama prakAramAM 1 IMca ke tethI vadhAre lAMbA taMtuvALA, lAMbA; 28/ 32 IMcathI 31/32 IMcavALA taMtuvALA uttama madhyama, 13/16 iMcathI 27/32 IMca lAMbA taMtuvALA madhyama; 23/32 IMcathI 25/32 iMca lAMbA taMtuvALuM ane TUMkA 11/16 iMca ke tethI echA iMca lAMbA taMtuvALA phnA samAveza thAya che. A mApa phaisAne kheMcyA vinA levAmAM Ave che. (3) Unane gucche, taMtu i. (4) mukhyatve (khArAka). st. crop. sAmAnya rIte vAvavAmAM . Avate ane taiyAra meLavatA pAka, mukhya pAka, st, food. mukhya khorAka. st. length. ApelA nA namUnAnA vadhumAM vadhu taMtunI saMkhAI, st. wool. jhINuM, taMtune chUTA pADI zakAya tevuM Una, stapling. taMtu athavA resAnI laMbAInA AdhAre rU athavA UnanuM vargIkaraNa. mAra star, tArA, tAraka. st. anise. anasaphaLa; bAdiyAna khaTAi nAmanuM Illicium verun Hack. f. nAmanuM jhADa, jenuM tela rasAI, mIThAI tathA sugaMdhI dravye| ane auSadhi banAvavA mATe upayogI bane che. st. apple. Chrysothyllum :into . nAmanuM mukhyatve gujarAta ane mahArASTramAM ugADavAmAM AvatuM madhyama kadanuM jhADa, jene ADacheDa tArAkAra lAge che, nA jhADane bIjo prakAra Ciusop!yllum pochurgi G. Don. madhya pradeza, tAmilanADu ane AndhrapradezamAM thAya che ane tenAM phaLa khAdya che. st. burr. Acanthospermumi hishidu'. nAmane bhAratabharamAM madhyama ane haLavI jamIneAmAM thatA, tRSAka, je bagIcAmAM thAya che ane jene kAMTALAM eka bIjadhArI phaLa thAya che, jenAM khIjana DhAra ane mANase sahelAIthI prasAra kare che. st.gooseberry. zebhA mATenI otheike gooseberry nAmanI vanaspati. kR.kA.-38 593 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only starter starch. maMDe, meMdo, kAMjI, sTArca. (2) dhAnya zarkarA baMdhanamAM DI-glukojhanA ekameAmAMthI racAtuM pAlimara. (3) vanaspatinAM bI, pAna ane mULamAM saMghareluM khUbaja agatyanuM sapheda, gaMdhavihIna, svAdavihIna, athavA bhUkAya kAryAEita - zarkarA dravya; pratyeka vanaspati tenI peAtAnI mAgavI lAkSaNika kAMjI pedA kare che. sTArca utsecakeAnI sahAyathI zarkarAmAM parivartana pAme che. St. Equivalent. kAMjI tulyAMka; jeTalA pramANamAM kAMjI hAya tene elA ja pramANamAM carabImAM parivartita karavA mATe jarUrI banatuM khArAkanuM UrjAmUlya. st, value. sTArce - kAMjI mUlya. starchy. kAMjIvALuM, maMDamaya, starter. pravartaka. (2) vividha pedrA zenI banAvaTamAM dUdha ke malAI krImano aMta:kSepa karavA mATe upayAgamAM levAmAM AvatuM icchita savAnuM taiyAra karavAmAM AveluM saMvardhana. (7) dUdhamAM eka athavA vadhu dugdhAmya) (leTika eNsiDa) sajIvA, sAdhAraNa rIte mAlAgelANunuM saMvardhana, (4) vanaspati avirASTonA vighaTana mATe upayegI banatuM dravya, jema ke maLa, chANa, mUtra, apavAhanA kacare, prakriyAkRta avamala i. st., mother mULa vegaka. st cul ture. AthavaNa para niyaMtraNa lAvavA tathA DAiesITIla ane esITIla mIthAIla kArbIneAla jevA bASpazIla suvAsa dharAvatAM saMyeAjane, dugdhAmla (lekTika eNsiDa) meLavavA mATe dugdhAmla (lekTika eNsiDa)nI jIvANunA khAsa saMvardhane dUdhamAM umeravAmAM Ave che ane Ama karIne dUdhane gADhuM, ghana athavA ardhadhana, zeDhI amlatA ke khaTAzavALuM ane managamatI suvAsavALuM banAvavAmAM Ave che. AthI dUdhamAM pratha vA paNa vadhe che. AvuM dUdha khAvAthI kelzicama jevA dudhanA ghaTakAne pacAvavAmAM sahAya maLe che. starting mash. pANI, daLelAM dhAnya ke dhAnya nIpajanuM prATIna ane prajIvakanI sAthenuM mizraNa, jemAM khanija dravye umeravAmAM Ave che.
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir State... 594 steel 5-6 aThavADiyAnA baccAM mATe pUrNa steam, varALa, bApa. st. distillatikhorAka.. on, pANI ane amizra pravAhIne ukALIne State or Apex Cooperative karavAmAM AvatuM nisyadana athavA koI Bank. rAjya athavA TecanI sahakArI pravAhImAMthI varALane pasAra karI te dvArA beka, je rAjyanI saghaLI sahakArI beMkanA niyaMdita pANI ane dravya ekaTha karavAM. kAryone samanvaya kare che. st. engine. 04104241/brod. static. (242. st. head. Handal st. sterilization. 04/04orgalonal, staMbhanI Taca ane saMdarbha sapATI vaccenuM varALathI karAtI jaMturahitatA. steamed UbhuM aMtara. (2) vegazIrSa ane nukasAnI bonemeal. dabANa heThaLa varALa bAda karIne kula zIrSaka. st,load, virAmI ApyA bAda te hADakAMne mUke, mA bhAra. (2) sthira zIrSAnA kAraNe paMpanA bASpa prakriyAthI hADakAMmAMthI nAda Trojana, praNeka para thatuM dabANa. st. suction carabI, tela ane guMdara utpAdaka dravyo dUra Fft. liphaTa 5 aMge paMpanI madhya rekhAthI thAya che ane temAM 1thI 2 TakA nAiTrojana, khecavA mATenA pravAhIthI mukta sapATI 25thI 30 TakA pherika eNsiDane samAsudhInuM phUTamAM UbhuM aMtara. stationary. veza thAya che; je khAtara tarIke upayogI sthira, sthAyI, aca2. st. return, bane che, bApacArita hADakAMne bhUko. sthira maLatara. statospore sthira steaming. bApacAra. bIjANuM. steapsin, anyAya dvArA avatA statistical. AMkaDAkIya, sAMkhyikIya. usecaka, je carabI dravyanuM jalavibhAjana st, abstract, AMkaDAkIya sA2. st karI temanuM medIya a3 ane gliserenamAM Analysis. saMkhyAtmaka vizleSaNa. st. rUpAMtara kare che. average. saMkhyAtmaka sarerAza. st, stearic acid, prANIja ane vAnaspaconstant. saMkhyAtmaka sthirAMka. st. tika telamAM raheto saMyukta medIya esiDa, error. saMkhyAtmaka truTi. st.frequ- jene vyApArI upaga rabaranAM saMyejane ency. saMkhyAtmaka A vatana. st. ane sAbu, grIjha tathA rasAyaNe banAvastatement AMkaDAkIya vivaraNa. vAmAM thAya che. Statistics AMkaDAzAstra; vayavasthita stearin, stearine. zarIranA uSNaane vaijJAnika rIte saMkhyAtmaka hakIkato tAmAne olInathI pigaLeluM rahetuM carabInuM ekaThI karavI, A hakIkatane vargIkRta karavI, ghanadravya; ghaNAM prANIja ane vAnaspatika ane teno upayoga karavA aMgenuM zAstra. tene aTaka. statocyst. gurutvAkarSaNane lIdhe saMvedana- steatite. TAlaka - zaMkhajIrAne eka prakA2, zIla vanaspati koSa. statospore, sepasTana. sthira bIjANu. steckling. bIjanirmANa mATe bIjI statutary tenant. kAyadesarane vasaMtaRtumAM vAvavAnA hetusara sAcavI gati athavA bhADUta. rAkhelAM bITa, gAjara, Tanipa, aLavI i.nAM Stayman Winesap. 215 Royolali eka prakAra, jemAM phaLa me TuM, meLa, saM; steel. palAda. st, bakhar, gantaka AkAranuM, mRdu, dANAda2, mIThe gara heya nAmanuM mATI kApavAnuM eka ejAra, st. che. pAkI jatAM ApameLe ja te jhADa chain. palAdanI sAMkaLa. st. grey parathI kharI paDe che. (ghoDAne) palAda je bhUkhare raMga. st. steady market. kiMmatamAM vadhaghaTa plough. majabUta palAdanA molDaborDa thayA vinAnuM sthira bajAra, ane pAnAvALuM haLa. st, yard. polAdane For Private and Personal Use Only
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir steep... 595 Stenolobium... vA, palAdanAM ojAre rAkhavAnuM sthAna. st, break. dhAne eka prakArane steep land. DheLAvavALI jamIna. saDa. st, bud, prakAMDa kalikA st.ca steepy cream. pAtaLI malAI. bage. 214514. st. canker. Den steer dvitIyaka athavA gauNa laiMgika lakSaNe lAgelo ce5, jethI prakAMDane raMga UDI vikase te agAu ja khasI karI levAmAM jaI, rAgathI uparanA bhAgamAM prakAMDa marI AveluM gAvaMzanuM naraprANI. (2) pheravavuM. jAya che; prakAMDa kITa, st, climbing, (3) saMcAlana karavuM. steering. saMcA- prakAMDa Ahaka, (2) staMbha pratAna. st. laka. st, arm. saMcAlaka bAhu. st, clu- cutting. prakAMDanI upara mUkavAmAM tch. saMcAlaka halaca. st, column. Avate kA5 ke karavAmAM Avate che. saMcAlaka taMbha. st. device. saMcAlaka (2) punarvAvaNI mATe prakAMDa para karavAmAM yukti - sAdhana. st.head. saMcAlaka zIrSa. Avate che, je traNa prakArane heya che; st. spindle. 2145 415. st. (ka) vanaspati paNa avasthAmAM heca ane wheel. saMcAlaka cakra. prakAMDa rasALa hoya tyAre tenA narama kASTa stele. raMbha. (2) vanaspatimAM mULa ane ke lIlA prakAMDa para mUkavAmAM AvatA prakAMDanI vAhaka pezIne mATe tAMtaNe ane chedane eka prakAra. (mA) suSupta vanaspatinA nalikA. (3) vAhinIdhArI vanaspatimAM parNarahita sakhata kASTa para mukavAmAM prakAMDa ane mULanI madhya nalikA. (4) Avato cheda ane ardha - sakhata kASTa para kASThaka vanaspatiomAM vAhinI taMtravALA mUkavAmAM Avato cheda - je narama ane prakAMDano bhAga, sakhata eka vaccene bIjA prakArane cheka stellar, tArAnuM, tArAkIya. stellary bane che. ($) sakhata prakAMDa para mUkavAmAM system a121230. stellate. Avato cheda trIjA prakArane heya che st. tArAkAra, prakAMDamA thI nIkaLatA pAnanI end. vanaspatinI sAthe je jagyAe phaLa mAphaka tArAkAra. stellular. nAnA jeDAtuM ya tyAM moTA bhAge phUganA kAraNe tArA jevuM, tArAnI mAphaka vinyAsita. lAgata saDa. st, gap. staMbhAvakArI, Stellaria aquatica (L.) Scop. prakAMDAvakAza. st, grass, TA ke ekala sapheda phUladhArI ziyALu ghAsapAta. prakAMDamAM UgatuM ghAsa. st. lettuce. stem. staMbha, prakAMDa. (2) vanaspati, supa khAdya paNe ane jADA, daLadAra khAdya ke vRkSane mukhya akSa, jemAMthI kaLI ane prakAMDavALA leTayusane eka prakAra. st. pravAha vikAsa pAme che. (3) jhADanAM thaDa, rot. jIvANu ke phUganA kAraNe rasALa adha ke dAMDI athavA vRta. (4) paNa, prakAMDane lAgate sA. st, r. of paphaLa, phUlane Teko ApanAra nAjika dAMDI. paya. papaiyAnA prakAMDane thate saDe. st. (5 bhUmigata prakAMDa, kaMda, mULataMbha, jene tendril. 48 3 747. st. vegetaupaga vanaspatinA prajanana mATe karavAmAM ble. Xisqulu 21154109. stemAve che. (6) kApavuM. (7) avarodha kare, med. saMkhyAbaMdha prakAMDavALuM. stemmy rikavuM. st, aerial vAyavIya prakAMDa. st. moTA bhAge thaDavALuM. analysis. jhADanI vRddhinA tabakkA stemma. prANInI yugmita AMkhanI daramiyAna tenAM vRddhi ane vikAsane (saraLa AMkha) aMdAja kADhavA, tenA ADachedanuM levAmAM Stenocarpus sinuatus Endl. AvatuM mA5; skaMdha vizleSaNa. st.black bagIcAmAM vAvavAmAM AvatuM UMcuM jhADa. apple. 33 is 14 312004. st. Stenolobium stans (L.) Seem. borer. gAbhamArA IyaLa. (2) prakAMDane vADa mATe ugADavAmAM Avato eka prakArane karanAra kITa.st.blister. prakAMDa phelle. choDa. For Private and Personal Use Only
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Stenotaphsum... Stenotaphrum secundatum (Walt.) Kuntze [Syn. St. americanum Sw.]. leAna mATe ugADavAmAM AvatuM dhAsa. Stephanotis floribunda Brongn. zebhA mATe ugADavAmAM AvatA velAne eka prakAra, Stephanurus dentatus. vRnAM kASTa ke vivara i.mAM thatA kRmi, je mA aMgAne hAni pahoMcADe che. Stephegyne parvifolia Korth. kama nAmanuM jhADa, jenA prakAMDanA paisAmAMthI deraDAM banAvavAmAM Ave che, kASTanAM pharnicara, kRSi ennA ane kotarakAmanI vastu banAvavAmAM Ave che. step interval, varga aMtarAla. Sterculia balanghas L. da. bhArata ane mahArASTramAM thatuM khAMdya khItuM jhADa. St. campanulata Wall ex Ma. sters. AMdAmAnamAM thatA jhADanA eka prakAra, jenA kASTanI dIvAsaLIe ane mAla bharavAnAM khAkhA ke peTIe banAvavAmAM Ave che, uparAMta chApavAnA kAgaLa ane pUThAM banAvavAmAM paNa tene upayega karavAmAM Ave che. St. colorata Roxb. samArI nAmanuM mAsAma, madhyapradeza, da. bhArata, pazcimaghATa ane AMdAmAnamAM thatuM eka prakAranuM jhADa, jenA prakAMDanA resAnAM doraDAM bane che ane pAnanA ghAsacAre thAya che. St. foetida L. jaMgalI badAma nAmanuM khAdya mInuM jhADa. St. guttata Roxb. pazcimaghATa, AsAma ane trAvakAramAM thatuM eka jhADa, jenI chAlanA resAnuM kApaDa banAvavAmAM Ave che. St. urens Roxb. katirA nAmanuM sAmAnya rIte uttara pradeza, madhya pradeza. rAjasthAna ane bihAramAM thatuM jhADa, jenA prakAMDamAMthI maLatA guMdaranA upayeAga kApaDane raMgavA mATe karavAmAM Ave che, jenI hAlamAMnA resAnAM deraDAM ane khaTa kApaDa banAvavAmAM Ave che. bIne sekIne khAvAmAM levAya che. St. illosa Roxb. 596 sterile udala, udara nAmanuM paMjAba, uttara pradeza, madhya pradeza, AsAma khAsI TekarIe ane dvIpakalpIya pazcima vistAramAM thatuM jhADa, jenA prakAMDanA resAnAM doraDAM ane kAcaLA anAvavAmAM Ave che. Stereospernum personatum (Hassk) Chatt. [Syn. St. chelonoides auct A. DC.} pATalA, hADIo banAvavA upayeAgI kASTanI vanaspati. sterigma, prakaNI bIjANu, kaNIrR ta. sterile. anuvara, prajanana akSama, vadhyuM. (2) jaMtu athavA ceparahita. (3) anutpAdaka, verAna (jamIna). (4) sajIvA thavA sUkSma jIveAnA cepa athavA saMkramaNarahita (jaiva pedAze!). (5) vRddhi pAmavA ke dvigRti thavA akSama (sajIva athavA sUkSma jIva). (6) visaMkramita, ceparahita. st. bract. vaMdhya niputra. st. ovule. vaMdhya khIjAMDa. st.spore. vaMdhya khInnaNu. sterility. anuritA, vadhyatA; sAdhAraNa rIte prajanana karavAnI prANInI kAma calAu athavA kAyamI niSphaLatA, (2) phaLajhADanI phaLAne paripakva khanAvAnI asaphaLatA. steritization. vaMdhyIkaraNa, prANInAM liMgI aMgeAne dUra karIne ke tenA kAryane nirAdhita karIne tene saMtatine janma ApavA athavA pedA karavAmAM niSkriya banAvavuM. (2) koipaNa vastune jaMturahita banAvavAnI prakriyA. (ka) badhA ja prakAranAM phUga, jIvANu i.nA prakAre ane temanA khIjANune mArI nAMkhavAnI prakriyA, (4) sAmAnya rIte jaMturahita karavA dhArelA padArthane tapAvIne, tene agninI jhALamAMthI athavA dabANanI heThaLa varALamAMthI pasAra karIne athavA smRti asara karatAM jaMtughna rasAcaNamAM ThIkaThIka samaya mATe rAkhIne A prakriyA karavAmAM Ave che. steritize. prajanana, cepa ke saMkramaNa karavAne kAIpaNa vastune ke prANIne akSama manAvavuM, vaMdhyIkRta karavuM. (2) jaMtu athavA ceparahita karavuM. sterilized. vaMdhyIkRta. (ra) jaMtu ke ceparahita banAveluM, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sterioscopic... 597 still st, milk, 212 phe. uSNatAmAne vAraM. je jhADa para ke DALakhA para te thato hoya vAra ukALIne badhAja prakAranA jIvANuo tyAMthI ukheDI laI sApha karI, piMgALI vinAnuM banAvavAmAM AveluM dUdha. AvA yogya AkAra ApavAmAM Ave che. prakAranuM dUdha ghaNA samaya mATe jALavI sticker jaMtudhana ke phUganAzaka rasAyaNe zakAya che ane tenuM sahelAIthI pAcana thaI sArI rIte coTe ke lAge te mATenuM dravya, zake che. sterilizer, jaMtu, Uba, bIjANu, saMlagna. sticking agent. saMlagnajIvANu i. 2hita banAvavAnuM sAdhana. kArI kA2ka. (2) chaMTakAvanuM pravAhI athavA steritizing solution. jIvANu ke tenI bhU kI yogya rIte cUMTI rahI zake te anya sajIvo ke sUkSma jIvone nAza karI mATenuM dravya; pANI dvArA visarita thanAra zake tevuM game te rAsAyaNika drAvaNa. bhU kIomAM pilithilIna pilisalphAIDa, sterioscopic scanner. triA - pelivinila esaTeTa ane pilivinila triparimANI zekSaka. kalorAIDa i. umeravAmAM Ave che. stisteriotropism. sparzanuvartana. cky. jene sparze tene cATI rahevAne sternum. uritha, prANInA vakSapiMjaranI guNadharma - cIkaNuM, snigdha, zyAna. (2) pAMsaLIone AgaLanA bhAge joDanAra kASTa ane lAkaDAnA TukaDAnI sAthenA asthi, je vakSanA bhAgarUpe hoya che. (ANanA taMtuo). st. butter, yAna sterols. vanaspati ane prANIomAM mAkhaNa. st. cleome. kaDhI banAvavAmAM jevAmAM AvatAM pittadhana - kolesTerola upayogI banatAM bIvALI vanaspati. Cleome ane phAITesTerola jevA madyArko. (2) viscosa L. nAmanI vanaspati. st. priaMzataH muktAvasthAmAM ane aMzataH medIya ce. nakkI - daDha kimata. eNsiDamAM esTarIkRta rIte jovAmAM AvatAM stiff. kaDaka, a-namya, jADuM ane sthAna, taTastha ane pramANamAM sthi2 ka. AmAnAM a-pravAhI keTalAMka sTerolanuM kiraNabhavana thavAthI stile, prANInA pAchalA paganA nalAsthine prajIvaka DIne eka prakAra nIpaje che. uparane sAMdhe. (2) gUMgaLAvI mAravuM. sterome, avalaMbana pezI. stigma (21.4.). stigmata. (04.9.). Stevensonia grandifolia J. Du- parAgane grahaNa karanAra parAgavAhinI nc. [Syn. Phoenicophorium sech- athavA aMDAzayanI sapATI parAgAsana, ellaruna H, Wendl.). prakAMDa strI kesarAgra, vartikAgra, (2) kalaka. (3) vinAne, zobhA mATe ugADavAmAM AvatA vAraMvAra lohI nIkaLatuM hoya tevuM cAmaDI tADane eka prakAra. paranuM sthAna. stew 2131 49181Hi DEL TIROLHi Stigmaphyllon ciliatum (Lamk.) lAMbA samaya mATe ukALIne rAMdhavuM. (2) A. Juss. senerI kUla mATe zobhA mAchalIone jIvatI rAkhavA mATenI TAMkI tarIke vAvavAmAM Avato supa. St. perike jalasaMgraha sthAna. plocifolium (Desf.) A. Juss. je? Sthenias grisator Fabr. drAkSanI pILAM phUla mATe vAvavAmAM AvatA supa. velane kITaka. still. niyaMdana athavA Asavana mATe stichidium. lAla lIlamAM catuSe pravAhI athavA ardhapravAhIne mUkavAnuM bIjANu dhAnIvALI zAkhA. pAtra, Asavana pAtra. (2) zAMta, sthira. stick. jhADanA pakAMDamAMthI anukULa laMbAImAM (3) zAMta ke sthira karavuM. st. birth. kApele bhAga. (2) lAkaDI. st. lac. kAcI mRtAvasthAmAM bacAne thate janma. st. lAkha, lAkhane kudaratI prakAra, lAkhanAM born, mRta janmeluM, mRta prasava, janma jaMtuone rALa jevo sakhata srAva, jene samaye mRta baccuM). For Private and Personal Use Only
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir stilt... 598 stock stilt roots. avalaMbana mULa. parNadaMDanA tala para paNa sadaza ke tvacApa stimulant, upreraka, uttejaka, uttejanA thatA pravadha, je ghaNIvAra taMtu athavA kaMTaka karanAra. stimulation. ugheraNA, je heca che. udvIpana. st. of demand. mAgane stirriculture. viziSTa pazudhana ke uttajana. stimulative parthe- vanaspati prakAranuM saMvardhane. nocarpy. uttejita aparAgaphalana. stirps. prANI vijJAnamAM vargIkRta karavAmAM stimuli (ba.va) stimulus (e. Avate eka samUha. 1). uttejana, udvIpana, upreraNa; sakriyatA stirrer. valavavA mATenuM sAdhana, vileNuM. ke zaktine uttejita karanAra vastu. st, stirring rod. valavavA - halAvavA of milking. dhrusrAva - ugheraNA. mATene daMDa. sting. daMza, DaMkha. (2) cekasa vanaspatine stirrup. paMgaDuM, ghoDesavArane paga sparza karatAM AvatI khaMjavALa. (3) rAkhavA mATenI chananI sAthe cAmaDAnA keTalAMka jaMtune tIkSNa maMgathI thato traNe. paTAthI joDAyelI lokhaMDanI pAyadAnI. (4, aMDasthApaka athavA jaMtunA mukhAgratA stir the soil. keI sAdhananI madadathI kAraNe phaLanI chAlamAM paDatuM kANuM. (5) dharatInA upalA paDane upara nIce karavuM, vIMchI ane madhamAkhanAM pUMchaDe, maccharanA jethI tenI bhautika sthiti sudharavA pAme, mAthA para, kAnakhajarA jevA zatapAda vadhAre pramANamAM vanaspatinAM mULa sudhI prANInA naheramAM hoya che tevuM nalAkAra, havA pravezI zake, dharatImAM bheja jaI zake. tINa aNIvALuM ane keTalAMka jaMtuo nakAmA ane hAnikAraka ghAsapAta para ane prANIonI viSagraMthinI sAthe joDA- nicatraNa mUkI zakAya ane mATI athavA yeluM zastra. stingless bee. DaMkha jamInanAM jaMtuone khullAM karI zakAya. vinAnI madhamAkha. Stizolobium deeringianum Bort. stink. badabo, kharAba vAsa, durgadha. (2) AvaraNa tarIke upayogamAM levAmAM Avato kharAba vAsa ke durgadha mAravI. zAkIya vela, je khAtara ane ghAsacAra stion. saMyukta rIte UgatAM aMdha ane mATe paNa upayogI bane che. kalamAMkuravALI vanaspati. stionic. stock. mULadhArI vanaspati, jenA para saMyukta rIte UgatAM skaMdha ane mevALI kalama karavAmAM Ave che; skaMdha, kalama (vanaspati). skadha. (2) pazudhana, pAlatuM kRSi upayogI Stipa sibrica (L.) Lamk. Ensai prANue. 3) prajanana mATe kApa karI vanamAM UgatuM ghAsa, je vipula pramANamAM zakAya tevo vanaspatine bhAga. (4) vanathAya che kema ke tenA jherI prakAra viSe spatine mukhya prakAMDa, thaDa. (5) hathiyAra, pazuo jANakAra hoya che. ejAranA kAryakArI bhAgane hAthe. (6) stipate, gIca. kAco mAla ke teyAra mAlane strota. (7) stipe. vRta athavA prakAMDa. (2) strI- laI zakAya tevo mAla. (8) prakaMda ke mULanuM kesaranAM vRta je Teke. (3) bilADInA bhUmIca prakAMDa, mULa vRta. st.account. Tepa athavA phUgane vRta- dAMDI. mAla sAmAnanI vahI, jemAM meLavelA stipel. saMyukta parNamAM pAnanA tala para ane vAparelA mAlane hisAba rAkhavAmAM ugi (arab suubl. stipular thorn. la . st. breeder. 48 upaparNaya kaMTaka. stipulate. u55Naya. dhana saMvardhaka. stbroker. bIjA mATe st. leaf. upaparNaya paNa. stipule. dalAlIthI le-veca karanAra dalAla, zeradalAla. upapatra, upaparNa, anupatra. (2) parNadaMDanA st. cutting. prakAMDane kApa mUkavAnI tala para joDImAM thatA bahiruda. (3) kriyA. st. feed. pazu mATe khAsa taiyAra For Private and Personal Use Only
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir stolon 599 stomach karelo ke temanA mATe khorAka. st. pAchalA taLamAMnuM sUma chidra, jenI figure. cekasa jalAgaramAM rAkhI zakAya prakAza saMzleSaNa, udana ane zvasana tevI mAchalIonI saMkhyA. st food. mATe jarUra paDe che. (4) be haritapaNuya pazunI taMdurastI ane jema vadhAravA mATe rakSaka - kaSathI AvRta bAhatvacAnuM chidra, vividha prakAranAM pazu AhAra, khanija A rakSaka-keSa chidranI ughADa- vAsane zakya dravyo ane pauSadhIya saMyojanenuM mizraNa. banAve che, jethI bAhyavAtAvaraNanA tathA st. mortgage. milakatagIrI. st. aMtaHstha vAyuonI Apa-lene zakaya bane scion compatibility. 25% zu 3. st., water ordik. stoma. aMkura joDANa, jemAM aMkurano prakAra skaMdhanI taltranspiration. rabrIya udana sAthe meLa sAdhe che. skaMda ane aMkura - bASpotsarjana. stomatitis, mukhavacce meLa. st. seed. vyApArI gheraNe kepa, mukhatha; moMmAM cAMdA paDavA. lAIbI utpanna karavA mATe vAvavAmAM AvatAM sela, emeniyA, phlorala hAITa, kArbobI. st. solution. saMkendrita sA. lika esiDa ane TarpenTAIna jevAM dAha jana, jemAM DuM zeDuM laI tene jarUra paDe kare tevAM auSadho athavA kAnuM aMtargahaNa maMda karI chAMTavAmAM Ave che; mULa saM. karavAthI meMmAM sevA Ave che ane temAM jana. st. vaccine. jenI roga prati- cAMdAM thAya che. AvA prakAranuM hatuM athavA rakSA karavAnI hoya te sivAyanA anya ribophlevinane abhAva eNkharavAsAnA prANImAMthI athavA saMvardhanamAMthI jaMtu meLavI roganAM sUcaka che. stomium. mAM. tenI banAvavAmAM AvatI rasI. st, stomach. jaDara; pRSThavaMzIya prANuomAM yard. pazuone rAkhavAne vADo, pazu- annanaLInuM kothaLI jevuM aMga, je pAcanavADe. st. y. fever, raktastrAvita jIvANu guhAnuM kAma kare che. (2) sAcAM vAgeALaraktatA. stocking. cekasa samaye nAra prANImAM tenAM prathama, dvitIya, tRtIya ekama vistAradITha pazudhananI sApekSa ane caturtha athavA satya AmArAya evA saMkhyA. (2) prANInI gIcatA, vanapradezamAM cAra khaMDe paDe che. (3) pakSIonuM graMthIya vRkSonI gIcatA. st. pond. mAchalIo pUrvajaThara ane paththaranAcavIca jaThara. st. rAkhavA mATene cha phUTa UMDA pANIvALuM ball. prANunA jaTharamAM vALa, taMtumaya ''3 ekara ke tethI vadhAre vistAra Ava- ki ina geLArUpe banI rahetA apAcita ratuM jalAgAra. stocky. bAMdhI daDInuM jADuM jaththa. (2) prANIo potAnA ke anyanA ane bhArekhama. zarIrane cATavAthI peTamAM vALa jaI goLAnuM stolon. bhUstarI. (2) vaDavAI je rUpa dhAraNa kare te vALane jaththa. viraha. (3) laMbAyamAna baneluM prakAMDa, st, bot ghoDAnA zarIramAM thato kITa. jene agrabhAga mULa banavAnI kSamatA syati horse stomach bot. st. AludharAve ane jemAMthI vAnaspatika rIte na ke. Amphistomed 9151102012 Hill cheDa UgI nIkaLe. (4) mULa sadaza sarakatI prathama AmAzaya ane cakRtamAM rahetuM vRddhi. (5) prakAMDanA taLa bhAge jamInamAM zaMku AkAranuM jaMtu, jethI suratI Ave che thata aMkura, je lAMbI, TUMkI ane bhUgarbhaya ane jaDabA heThaLa je caDe che. st. zAkhArUpe samakSitija vRddhi pAme che. sto- insecticide. pAcana mArgamAM levAthI loniferous. virahanI mAphaka vadhato asarakAraka banatuM, jaMtunAzaka rasAyaNa. ke phelAte (vanaspatine bhAga). st. poisons, jaMtuo dvArA aMtaHkSepa stoma (e.va.). stomata (ba.va). - aMtagrahaNa thavAthI rasAyaNanI thatI nAnuM chidra-raMgha. (2) paNa. (3) vana- viSamaya asara. (2) kITa, jaMtuo i.nA spatinA adhicamamAM khAsa karIne pAMdaDAMnA niyaMtraNa mATe upayogamAM levAmAM AvatA For Private and Personal Use Only
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Stomopteryx... 600 strain bhUke, chaMTakAva athavA kITane lobhAvanAra ness. pIaranI mAphaka dANAdAra keSane dravya. leDa seneTa, kelziyama AseneTa, vikAsa. stony tissue pASANa pezI, benjhIna hekajhAka rAIDa, DIDITI A sau (paththara jevI) sakhata - kaThaNa pezI. jaMtunAzaka sAmAnya rasAyaNe che. st, stool. vanaspatinA mugaTamAMthI ke tenA tube. sAravAra mATe prANIonA peTa- prakAMDamAMthI ghaNA prahane vikAsa tha. mAMnAM kanyAne dUra karavA annanaLI athavA (2) pAdapITha, skUla. st. layeringnAsA mArgamAMthI jaTharamAM dAkhala karavAmAM mound layering 117111 24520800! AvatI naLI - Tayuba. st. worms. praha aMgenI eka prakriyA. st. shoot. Tricho strongyles. nAmanAM vAgoLanAra thaDa para vaNita kelasanI pezInI kaLImAMthI prANInA caturtha AmAzayamAM parajIvIe Ugate praroha. stooling. prahanuM sameta pramANamAM nAnAM sUtra jevAM kRmi, nIkaLavuM. je jaTharanI dIvAlanI tvacAne ALI banAve stop bud, mugaTa kalikA. che, lehI cUse che ane pAcanakriyAmAM storage. saMgraha; vanaspatinAM mULa jema aMtarAyarUpa bane che. je prANIne peTamAM poSaka dravye upayogamAM AvI zake tevI A rIte kRmi paDyAM hoya temane rakta- paristhitimAM koI padArthane saMdharavA, sAcakSINatAne roga thAya che ane nIcalA vavA ke anAmata rAkhavA. (2) bhAvi jaDabA ane peTa para sejA Ave che. vecANa ke upagamAM, zItAgAranI jema stomachic, jaThara - uttejaka athavA pitAzane karavAmAM AvatuM saMgraha. st. jaThara Tonika. (2) jaThararasane srAva utta- battery. saMgrAhaka beTarI. st. bin. jita karI khorAkanuM pAcana karavAmAM sahAya- keThI. (2) kRSi pedAzane saMgharI rAkhavA bhUta bananAra. mATe khaMDa, oraDe, pAtra ke saracanA. Stomoptery aertenia M. bheca- tamaka sthAna, koThAra, st. chamber, siganAM pAna karanAra kITa, saMgrahakakSa. st. organ. vanaspatinuM Stomoxys calcitrons (L.). game te aMga, jemAM khAdya dravyane saMgraha tabelAmAM thatI nAnI mAkha. thatuM hoya. st, stock. saMgrahita mAla. stone, 5ththara, (2) dharatIthI vikhUTA paDelA store, bhAvi upayoga mATe koI jagyAmAM raulane game te kArane - moTA AkArane salAmata rIte pedAzane saMgharI rAkhavI. (2) na hoya te TukaDA. (3) jamInanI upara bhaMDAra, saMgrahanuM sthAna. st, grain ke tenI aMdara zailane chUTe TukaDA. (4) dhAnya bhaMDAra, dhAnya gedAma. storing. jamInanA sarvekSaNa nakazAmAM 10 IcanA koThAramAM mAla bhare. vyAsa karatAM meTe paNa 15 Ica karatAM storm. tophAna, jhaMjhAvAta. st. How lAM na hoya te zaila khaMDa. (5) geTale, tophAnamAMthI pravAha. stormy fergoTalI, aSTi, akhilA, ThaLiyA, kerI mentation. pravAtI AthavaNa. jevA garavALA phaLanuM kaThaNa bI. st. stove. cUle. cell. aSTi kaSa; vanaspatinI deha straggler. aniyamita rIte UgatI racanAmAM vikRta dataka keSa, je TuMke, vanaspati athavA tenI zAkhA. lagabhaga samavyAsI ane bhAre lignabhUta straight. sIdhuM, saraLa. st. chain. dIvAlavALo heya che. st, crop. pathara- sIdhI - saraLa sAMkaLa - zaMkhalA. st. caTTa. st. fruit. aMtarphalAvaraNavALuM run. IMDAne vargIkRta karyA vinA temanuM phaLa, aSTiphaLa; sakhata aMtarAvaraNavALuM karavAmAM AvatuM vecANa. (2) ligabheda phaLa. st. lime. keziyama eNkasAIDa. parakhAyA vinAnAM maraghInAM baccAM. st. trap. paththara- piMja2. stoni- strain. tANa, kheMca, bhAre dabANa. (2) For Private and Personal Use Only
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir strand 601 stream vadhAre paDatuM kAma levAyelA yaMtranI ava- stratus, vAdaLanuM satata samakSitija paDa. sthA. (3) eka samAna vazanA jAti ke straw. u5yA bAda anAjanA pAkanA prakArathI vargIkaraNanI daSTie judI na heya bAkI rahetA sAMThA, ghAsa, parALa I. tevI vanaspatinAM samUha, je utpAdakatA, st, rice DAMgaranI parALa - ghAsa. st. jema, hima ThaMDI, roga i.ne sAmane binder. ghAsanA pULAne bAMdhanAra. karavA jevA guNadharmonI daSTie ke pari- st. carrier, dhArAvAhaka. st, rack. sthitikIya dehadhamaya lakSaNethI anyathI ghAsa rAkhanAra. kat spreader, dhAsa aLagA paDatA hoya. (4) eka ja prasAraka. st, stacker. ghAsa - saMgrA. olAdamAMthI utarI AvelAone samUha, haka, strawed. ghAsavALuM. e ja olAdanA anya so karatAM strawberry. prakAMDa vinAnI Fraeka athavA vadhu lakSaNothI alaga paDatA garia prajAtinI dIrdhAyu zAkIya vanaspati, heya. (5) jAti ane prakAramAM anyathI jene tenAM rasALa phaLa mATe vAvavAmAM ja paDe sajIva ke sajIvane samUha. Ave che, AnAM aneka prakAre heca che. I viSANano eka prakAra. jenAM guNa- st, clover. dhAsacArA mATe vAvavAmAM dharmo ane vartAva tenA prakAranI sAthe AvatI Tifolium fragiferum L. saMbaMdha dharAvatAM hoya jethI tene alaga nAmanI vanaspati. st. guava, jAmatAravIne pArakhI zakAya. (7) jhINuM phaLa. st. virus disease. sTroberIne kapaDAthI kaI pravAhIne gALavuM. (8) prabheda. thato viSANujanya roga, jemAM tenAM pAna (9) eka ja alagIkaraNanI peDhI dharAvatuM pILAM paDI vaLI jAya che ane tenA upara jIvANunuM zuddha saMvardhana. strained. badAmI DAdha paDe che. gALeluM, cALeluM. (2) jALI -athavA anya streak. varNarekhA. (2) khanijanA mAdhyama dvArA gaLI ghana dravyothI chUTuM bhUkAne raMga. streaked canal. paDeluM (pravAhI). strainer. cALaNI, dUdha dehatA AMcaLanA nIcenA bhAganI gaLaNI. (2) zuddhIkaraNa mATe ke dhanadravyathI vAhinI (mAMthI nIkaLatuM dUdha). (2) rekhApravAhIne alaga pADavAnuM sAdhana. nalikA. strand, derI athavA taMtu, sutara, tAra stream. pravAha, kudaratI athavA kRtrima i.nA ghaTaka ke jene vaLa ApIne athavA naheramAM vahetuM pANuM. (2) nALacAmAthI vaNune doraDuM, kebala, tAra I. banAvI nIkaLatuM pANuM. (3) pavana, havA, pANI, zakAya. (2) sUtraka. (3) puSpavRta. ka i.ne cAlu pravAha. st. bank. strata (ba.va). stratum (e va). pravAhanI bemAMthI eka bAju. kinAre, koSa athavA pezI jevA paDa - stara. (2) kAMThe. st.b. erosion, jhaDapI pravAhanA khaDakanA stara. (3) jamIna para vanaspatinA kAraNe pravAha, jharaNa ke nadInA kinArAnuM UbhA thara straticulate. bhU-vijJAnamAM thatuM jovANa ke ghasAre, jemAM kinArAnI pAtaLA staramAM gaThaveluM. strtifi- bAja kerAI jAya ane pravAha dhIme cation. staravinyAsa, starIkaraNa. paDatAM ghasaDAI AvelAM kAMpa, mATI ane (2) 350thI 450 phe. uSNatAmAnamAM eka pravAhavAhita anya dravyone kinArA tara staramAM athavA suSuptatA dUra karavA para nikSepa thAya, pravAhane mArga saraLa bhejavALI retImAM bIne saMgharavAnI paddhati. na rahetAM vAkAcUMkAM bane, jethI stratified rock, svarita zaila, jamInanA nAnA nAnA TukaDA paDI jAya, stararUpamAM khaDaka. stratify. thara, paDa nAnA dvIpo ke beTo bane. devANakSama athavA staramAM goThavavuM, starIkaraNamAM kinArA para vanaspatine ugADIne athavA bIne udabhAsita karavAM. yAMtrika yukti dvArA dhovANa para kAbU For Private and Personal Use Only
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Streblus... 602 strike... meLavI zakAya. st, b. manage- auSadha banAvavA mATe upayogamAM levAmAM ment. pravAhanA baMne kinArA paranI AvatA sajIva. St. scabies. eka vanaspatine vikAsa ane tenuM saMrakSaNa. sajIva je baTATAmAM roga pedA kare che. st. erosion. kudaratI kinArAne toDatuM streptomycin. ekiTanomAIsIsa nadI athavA pravAhanA ghasArAnA kAraNe (sTreTemAIsIsa) jevA keTalAka sUrama thatuM ghevANa. streaming. pravAhita. sajIvothI pedA thate jIvANudhaka kAraka, st, movement. pravAhagati. st. je vanaspatimAM thatA keTalAka prakAranA double refraction. kalila kaNenuM roganI sAme kherAkanA pUraka tarIke prakAzanA strotanI dizAmAM laMbakarNa thatuM upayogamAM levAmAM Ave che. vakrIbhavana. stress. bhA2, dabANa, balAdhAta. Streblus asper Lour. [Syn. stretched. kheMceluM, karSita. Epicarpurus orientalis Blume). stria (e.va.). striae (ba.va.). sapATI khareTI nAmanuM paMjAba, uttara pradeza, 5. paranuM rekhAkAra cihana, paTe, sIdhI baMgALa, bihAra ane da. bhAratanA bane kinArI athavA dhAra, cAsa i. kAMjI - kinArA para thatuM jhADa, jenAM phaLa khAdha maMDakaNa paranI rekhA. striated. samAMche ane jenAM pAnane upayoga hAthIdAMta tara, sAMkaDI rekhA athavA khAMca dharAvatuM, ane lAkaDAne pAlIza karavAmAM thAya che. rekhita, rekhAMkita. st. muscle. rekhita strength. sAmarthya. (2) baLane virodha snAyu. striations, kASTanI keSa karavAnI kSamatA. (3) zArIrika athavA dIvAlamAM jhINAM rakhita cihane, rekhAMkana. snAcavIya zakti, baLa, jema. (4) pravAhI Strickland's gum. Eucalyptus athavA anya drazyanI zakti, pramANa stricklandi. nAmanuM bhAratanA sukA zakti. strengthening tissue. vistAromAM vAvavAmAM AvatA yukelipTasanA baLadAyI pezI. jhADane eka prakAra, jenI chAla kharabacaDI Streptococci (24.9.). Strepto- che, kASa baLataNa tathA TekA mATe upayogI coccus (e.vI. mAlAgolANu, sUkama bane che. goLAkAra chavANu, eka ja taLamAM ane stricture. zarIramAM vAhinImAM avibhAjana pAmyA vinA saMlayanathI prajanana sAdhAraNa pezInA saMkendraNa ke nikSepathI pAmatA gelANa, je A prakriyA dvArA thato asAdhAraNa saMkoca. (2) TIkA. mALA - sAMkaLa - zakhalA jevuM rUpa dhAraNa striga. tArakUla, rAte Agiye; kare che ane je prakAranA aneka prANa- Striga lutea Lour. [Syl'. St. reganA utpAdaka bane che. AmAMnA keTalAka asiatica St. euphrasoides). 1174011 mAla gelANuone cIjha banAvavA mATe jANItI varSAyu parajIvI vanaspati, je upayoga karavAmAM Ave che. St. lacti- juvAra, bAjarI, makAI zeraDI ane anya cus, leTikasa nAmanA mAlA gelANu, tRNavagaya vanaspati para 52chavI banI dadhI mAlAgelAyu. St mastitis. rahe che ane tenAM vRddhi-- vikAsane kuMThita stanakepa- AMcaLa para se lAvavA mATe banAve che. A parajIvI vanaspati tenuM javAbadAra mAlAgelANa. st, infe- moTA bhAganuM jIvana jamIna para ane zeSa ction. mAlAgelANathI thato cepa - bhayabhItara gALe che. kamaNuM, strigose. rUkSa semI, rUkSa vALavALuM, streptomyces. jemAIsIsa kaDaka vALa dharAvatuM. nAmanA sajIva. St. rimosas. TerAmAI- strike root. jamInanA taLa para athavA sIna ane TrAsAiklina nAmanA prati jaiva tenI saheja nIce pradhAna mULamAM pAya For Private and Personal Use Only
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir string... 608 strong mULa, mugaTa prakAMDa I. phUTavAM - gavAM. kinArInA raMga karatA judA raMganuM lAMbuM pIMchuM. st. stage. 45919721. striking. stripping. $1981 faini 2120 mULa nIkaLavuM - phUTavuM, mULanuM UgavuM. (2) dehavAnI kriyA; jemAM AMcaLane UMce UgatuM. bhAga hathelImAM levAmAM Ave che ane string beans phaNasI. tarjanI AMgaLIthI AMcaLane dhIme dhIme stringiness. 211812. stringy. nIcenI tarapha dabAvatA jaIne dUdhanI sera derI, resA ke tatuM jevuM. (2) keTalIka meLavavAmAM Ave che. (2) pratyeka AcaLazAkabhAjImAM athavA phaLamAM jovAmAM AvatAM mAMthI dUdhanI chellI sera dehavI. (3) taMtumaya (resA). st, milk. cepavALA kRtrima phalIkaraNa mATe mAchalInI lIlA AMcaLamAMthI dehelA dUdhamAM jaNAtAM dorI ke aMDakoSane dabAvavA, (4) vAvaNI karavA jevAM ghana kaLyo. agAu nakAmAM ghAsapAta ane anya dravyane strip. 5TTI, paTTo. (2) jamInanI pramANamAM dUra karavAM. (5) vanaspati parathI nakAmAM sAMkaDI paTTI. (3) dehavAnA dUdhanI sera, pAMdaDAM ane/athavA vanaspatinA anya dhAra. (4) AMcaLamAMthI moTA bhAganuM bhAgene dUra karavAM. (6) cholavuM, chAla dUdha dehI lIdhA pachI dUdhanI thatI chellI utAravI. dhAra, sera. st, a cow. (gAyanA) striped crotalaria. zaNa, sAvaraNa AMcaLamAMthI chellI dhAra sudhI dUdha dehI pAka athavA lIlA khAtara mATe upayogI ag. st. cropping. Melela wali wodi Crotalaria mucronata Desv. vyavasthita paTTAmAM vAvaNI karavI. (2) [Syn. (r, striata DC.]. nAmanI pavana ane/athavA pANIne dhasAre aTa- vanaspati. kAvavA mATe hAtha dharavAmAM AvatI paTTAnI strobianthes callosus. kAravI khetI. st. cup prANI mAdAnA AMcaLane nAmanI vanaspati. St. heymeanus lAgelA senA ke anya prakAranA cepanI Nees. AkarA, ITarI nAmanI vanaspati. parIkSA karavA, prathama dUdha levA mATe St. ixiocephalus Benth. darameDI tAranI jALIvALe cAlo. st. c. test. nAmanI vanaspati. kALA kapaDA athavA tAranI jALIvALA strobia. mAthuM, garadana ane khaMDe khyAlAmAM dUdhanI be athavA traNa dhArA dharAvate pukhta phItA kRmi. dehavI, jethI gAlAnA AvaraNa para, strobile. pAIna-cIDa vRkSanAM zaku. aAMcaLanA roganI kaseTI - parIkSA karavI strobilus. puMkesara ane strIkesarane ghaTTa sugama paDe ane ghana dravya maLI Ave. praha. (2) keTalIka vanaspatimAM zaMku - st. farming. jaLadhovANathI rakSaNa AkAranI prajananakSama saMracanA meLavavA meTAM khetaro ke lAMbA DhaLAva stroke. dhakko, tANa athavA lakavAne para karavAmAM vAvatI sapAna khetI. st, ekAeka ane sakhata lAgato dhakko. grazing, cakrIya caraNa. st. sow- stroma. ghanakAya. (2) bIjANu dharAvatA ing, ucheragrahanI paddhati anusAra kavakasUtrane jaze. vAvaNI karavI. (2) thoDuM thoDuM aMtara Stromatium burbatuna Fabr. choDIne bI vAvavAM, jethI bI nakAmAM na nAmane khaTamadhurAM phaLane lAgu paDato meTA jAya ane ghAsapAtane dUra karavAnuM saraLa kITa, je A phaLajhADane bhAre hAni pahebane. stripe. eka sarakhI pahoLAI cADe che. dharAvatI ane pAsenI jamInanA raMga ke strong. jalada, majabUta, it. acid. potathI alaga paDI jatI rekhA athavA jalada eNsiDa, ucca AvatIkaraNa, sthirAMka misa 42. striped feather, 1qal laws. st. cotton. Bigaini For Private and Personal Use Only
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir strougyle... 604 stub sArAM pariNAma ApatuM sakhata 3, je narama, che; dUdhanI saMracanA. aniyamita athavA laherA2 resAvALuM hatuM strychnine. jherakalA - Strychnos nathI. st. electrolyte. prabaLa vidyuta nux-uomica L.nAM bImAMthI banAvavAmAM vibhAjaya. st fleece. gheTAnA samagra AvatuM eka auSadha, khUba ja kaDavA zarIra para thatuM eka sarakhuM ane gADuM Una. svAda dharAvatuM khUba ja jherI alkalAIDa, st. flour. sakhata ghauMne roTalA banA- je uMdara, cakalAM i.ne mAravA mATe upavavAmAM upayegI banate leTa. yogamAM levAmAM Ave che. A uparAMta strongyle worms, gheADA ane paNa uttejanA mATe tene auSadha tarIke azvavarganAM anya prANIonA AMtaraDAMnI upayoga karavAmAM Ave che. Strychnos dIvAlane hAni karatA, A prANuonuM colubrina L. ghAgharalakaDI. kAna, lohI cUsatA, atisAra, raktakSINatA kAjarAvela nAmanI vanaspati. St. nuxane thAka lAvatA kRmi. nomica L. jheraceluM. erisA, bihAra, Strophanthus gratus (Hook) dhrapradeza ane tAmilanADumAM thatuM eka Franch. zubhA mATe ugADavAmAM jhADa, jenAM bImAMthI nakasamikA eTale Avate vele. jhera kacelAnuM vagha banAvavAmAM Ave strontium. oNnirAyama; vanaspati ane che, je Tenika, uttejaka dravya tarIke upa jamInamAM jovAmAM AvatuM keziyama samUhanuM yogamAM levAmAM Ave che, uparAMta teno dvisaMyojaka dhAtvIya tatva, jene vanaspatinAM lakavA ane cetAtaMtranI garabaDamAM auSadha vRddhi ane vikAsa mATe bahu mahattavana tarIke upayoga karavAmAM Ave che. pINune gaNavAmAM AvatuM nathI. mAdaka banAvavA tenAM bI umeravAmAM structural saMracanAnuM - ne lagatuM, Ave che. 2122401814. st. formula. zip. St. Thomas-tree, gyael nou canAtmaka sUtra, st. hybrid, senA - caMpa, pILe Asundro. maka saMka2. st, isomerism, ghana Stuart. aneka prakAranI jamInane anughaTakAtmaka, saMracanAtmaka samAvayavI. kULa baneluM akharoTa prakAranuM pekananaTanuM st. profile, jamInanI saMracanAtmaka jhADa, jenAM kASTha phaLa - pekananaTa madhyamathI paridikA. structure. saMracanA, meTA kadanAM, madhyama jaDAInAM kecalAvALAM mALakhuM, vinyAsa. st, columnar vahelAM pAkatAM hoya che. staMbhIya - khaMbhAkAra saMracanA. st, cru, stub. sthUla prakAMDa, DALI ke mULane mby mRdukaraNa saMracanA. st, gra. AgaLa paDatuM buThTho bhAga, TUMTha. st. nular dANAdAra - kaNadAra saMracanA. grafting. phaLa jhADanuM mALakhuM banAst, prismatic tripAzva - prijhama vavAnI u5ro5 kalamanI eka paddhati; jevI saMracanA. st. factor. saMracanA- je jhADanI kalama karavAnI hoya tenI 1/4 kAraka. s. of clay colloid. mRdA- thI 3 iMca vyAsa dharAvatI pAzvaya zAkhAkalilanI saMracanA. st. of milk. medIca ene bAda karatAM, bAkInA pAzvIya pravane galake, dugdhazarkarA, lavaNa, enyUmIna, dUra karavAmAM Ave che. phAcara AkAranA globyulIna, ane kalilAvasthAmAM athavA skaMdha banAvavAmAM Ave che, je pIya sUma rIte vibhAjita kaNa - kesIna ane zAkhAnI kalama karavAnI hoya tene uparanI keziyama phosphaTa sahita duSpagrathimAMthI bAjue kApavAmAM Ave che. pAca AvatuM dUdha. A uparAMta AMcaLamAMthI prarohane namAvIne kApane khullo karavAmAM nIkaLatA dUdhamAM kayAreka takoSa ane Ave che ane temAM taiyAra karelA skaMdhane thoDA binahAnikAraka jIvANu paNa hAya rAkhala karavAmAM Ave che ane dAkhala For Private and Personal Use Only
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org stuck... karavAmAM AvelA sthAna bhAgaLanA kaMdhanA pAca bhAgane kApavAmAM Ave che. khAda kApavALA bhAgane mINathI baMdha karI devAmAM Ave che. stubbing. sakhata kArya karavAnA kAraNe jhADanA ghasAtA pAchaLanA bhAga, stubble. pAkane laNI lIdhA pachI pAkanA rahI javA pAmatA taLa bhAga, , st. bottom. bhUmi. st. crop. AgalI meAsamanAM ThUMThAMmAMthI thatA pAka., st mulch. khI vAvavA mATe kacArI banAvavAmAM Ave tyAre athavA te agAu, jamInane tasthAne rahetAM pAkanAM hUMDAM athavA pAkanA avaziSTa bhAge!, st. parer. ThUMThAM kApanAra, stuck yolk, IMDAnI dIvAlane jaradI cAMTI javA pAmI hoya tevI IMDAnI sthiti, je IMDuM bagaDI gayuM che tenI nizAnIrUpa che. stud. nara yADA athavA dheDA ane gheADIne elAda mATe athavA savArI, zikAra athavA gheADadoDanI ramata mATene samUha. olAdI nara gheADA. st, farm, elAdI phArma. naranA uchera ane elAda mATenuM st. flock, olAdanA hetu mATe bhAvi nara dheTA meLavavA mATe cUMTelI gheTInuM dhaNa. st. mating. maradhA-batakAnA vADAmAM olAdanI sudhAraNA mATe nara ane mAdAnA judA judA vADA rAkhavA, paraMtu mahAnA vADAmAM narane saMyugmana mATe mekalavAmAM Ave che, je hetu patI gayA pachI narane pAchA tenA vADAmAM mAkalI devAmAM Ave che. st. ram, elAdanA hetu mATene dheTA, stamp. jhADane kApI lIdhA pachI bAkI rahetA tenA taLaneA bhAga, jhADanuM ThUMThuM. st--to. vAvavA mATe mULa ane prarAhanA che. karave, stumping. kAchIya vanaspati athavA kASTrIya kSupanA prarAhanA mULane ugADavAnI paddhati, jemAM jamInanA taLa paranA jUnA prarahane dura karavAmAM Ave che. ratI inA Dhera manAvavAmAM Ave che. stunt. Men athavA vanaspatinA 605 subbaric... pravAhane kuMThita banAvavA; vAmana vRddhi. stunted. avareAdhita, kuMti. (2) vAmana. st, growth, kuMThita vRddhi. stupeous. lAMbA, DhIlA bhIMgaDAvALuM. stupor. ALasa, sustI, aMzata: bezuddhi; gabharAyelI avasthA. sty. DukkaranA vADA, Dukkara rAkhavAnuM sthAna, zara zALA. (2) lAMkhA vALavALuM, gucchAvALuM. style. aMDAzaya ane parAganayana vaccenA strIkesarane lAMbA bhAga; parAgavAhinI, strIkesara carcAne aMDArAya ane parAgAsanane joDatA bhAga. (2) lAMbuM aNivALuM (game te sAdhana ke upakaraNa). stylet kikA. style. Stylosanthes guianesis The. nAmanuM brAjhilanA rajakA tarIke oLakhAtuM, bihAramAM unALAmAM ugADavAmAM AvatA dhAsacArA; te dIrghAyu, zimmI varganA, AvaraNa mATenI vanaspati tarIke paNa upayegamAM Ave che; khI vAvIne tene ugADavAmAM Ave che. Styrax benzoin Dryand. lukhAna: mULa mahAcAnuM eka jhADa, jemAMthI gama benjhAIna maLe che, ane temAMthI mengeIna eNsiDa banAvI zakAya che. Suada fiulicosa (L.) Forsk ex Gmel [Syn. Cinemopodium fruticosus L.]. leniyA nakasana, paMjAba ane rAjasthAnamAM thatuM. dhAsacArA, S. maritama (L. Dumost. tuNA, lakSNa, khArIlA nAmanI vanaspati. S. udifera Mog. merasa nAmanI vanaspati. sub - 65 artha - sUcaka pUrvega. subacute. tIvra ane dIrthaMkAlIna (rega vaccenI avasthA). subapocarpus. upavilagna, peTAvilagna. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir subaerial. uparhavAI, dharatIthI saheja UMce (UgatuM). subaborescent. kaMIka vRkSasadeza. subartisan well. upa - pAtALa kUve. subbaric rock. 50 thI 60 TakA For Private and Personal Use Only
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org subbreed silisilika eNsiDavALA zaila. subbreed. meTA pazudhananI AlAnI peTA-elAda. sub-class. upavarga. (ra) varganuM prAthamika vibhAjana, sub-climax, upaparAkASThA, upacaramA vasthA. 606 sub-clinical. rAganAM lakSaNe jaNAya te agAunI (rAgAvasthA) s.cl form. vaijJAnika lakSaNA vinAnI rAgAvasthA athavA rAgane prakAra. subculture. anusavardhana, upasaMvardhana. supcutaneous, aMtaH cIMya, aMtaH vacIya, aMtaH tvacIya; cAmaDInI heThaLa banatuM athavA rahetuM.s.c. emphysema. pakSInI cAmaDImAM havA bharAvAthI tenAM aMge lakhaDI paDe tevI avasthA, jethI pakSI phUlI gacA jevuM lAge, rAga gaMbhIra svarUpa pakaDatAM pakSInuM maraNa sudhdhAM nIpaje. s.cu, injection, adha: tvacA aMta:kSepa - injekSana. s,cu. oedema. akSama zAtha. subcutis. zcaryuM, dhaH tvacA, zarIranI aMdaranAM aMgenI sAthe saMlagna tvacAnI heThaLanI pezIo. subdivision. upa-- vibhAga, upavibhAjana. subdominant. upaprabhAvI, suber. vakSA, tvakSIya pezI. suberine. vakSA, kASTaka dIvAla para namatuM jaLa - apravezya dravya. suberous. svakSIya, vakSA jevuM. suberose. jue sube rous. subfamily. upakuLa. subgenous u5-prajAti. sub-irrigation, jamInanA mULa pradeza A thAya tyAM sudhI pANInI sapATI UMcI Ave teTaluM khullI nALI i.mAM pANI ApavuM. subjacent. aMdara, nIce raheluM. sukingdom. (prANI athavA vanaspatinI) upasRSTi. subsoil sublethal. asaranI dRSTie dhAtaka ane tenA karatAM ochuM. sublimated sulphur. Urdhva pAtita gaMdhaka. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sublittoral. upataTavartI. submarginal land. Arthika rIte upayAgamAM laI zakAya tevI kSamatA nahi dharAvatI jamIna, upa-upAMta jamIna. submaxillary, jaDamAnI nIce ApeluM, adhiSanu heThaLanuM. submerge. pANInA pUranI heThaLa. (2) pANIthI bharapUra banAvavuM, DubADavuM. subsmerged plants. /Iydrilla, Otella, Vallisieria Potamogeton, Naias ane Lagarosiphon i. jevI majjita vanaspati. submicroscopic. sUkSma:tIta. submucosa. avaSleSmakala . subnormal, sarerAza athavA sAdhAraNa apekSA karatAM ochuM. subordr. upazreNI; vanaspati ane prANInA vargIkaraNamAM zreNInI nIcena ane kuLanI uparanA vibhAga - kATi. subplot. peTA-khaMDa, peDhA-pleTa. subphyllum. upasamudAya. subsidiary. 35, gauNa, sahAyaka, s. cell. upakeSa, gaukASa. s. crop. mukhya pAkanI sAthe vAvavAma AvelA khIae - ke gauNa pAka. s. industry. sahAyaka udyoga. s. occupation. sahAyaka ke gauNa vyavasAya. subsidy. nANAM sahAya, upadAna. (2) sarakAra taraphathI maLatI Arthika madada subsistence. jIvana nirvAha, prANIjIvana TakAvI rAkhavA jarUrI banatAM dravyo, gujAre. s. farmer. khetaranI ekalI ja mAtra pedAza, je para mAMDa gurjArI karI zakanAra kheDUta ane tenuM kuTuMba. subsoil. badhemi. bhUgarbha. (2) spaSTa paricchedikAvALuM jamInanuM 'kha' vargIkRta saMtara, kheDavAmAM AvelI jamInanI heThaLanI jamIna. s. s. compaction. For Private and Personal Use Only
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir subspecies 607 succose kheDavAmAM AvI na hoya ane havA maLavAnA s. s. drainage. khulI nIkarI . abhAve, uparanAM paDAnA bhArathI adho. s. s. water. jamInanI aMdara jatuM bhUminuM sakhata banI javuM. bhAvI bhUminA ane jamInanI sapATI ane zaila nirmANanA lAbha tarIke janAM mULanA saDI javAthI nimnastara vaccenI UMDAI jeTalA vistAramAM thayelI nALAe jaLavAI rahe che, jenA rahetuM varasAdanuM pANI kAraNe pANInuM aMdara stravaNa zakya bane che. subtending leaf. kakSaka patra. s, s, enrichment. Elvilas soll, subterranean clover. Trifo. mATInA jhINA kaNe ane drAvya lavaNe lium subterraneam I. nAmanI mULa jevAM drAthI adhabhUmi samRddha rahI oNsTreliyAnI zAkIya vanaspati. s. terzake che. subsoiling. sAdhA2Na rIte mite. bhUmigata UdhaI, jamInanI heThaLa 12thI 24 IMca UMDAIe 2thI 5 phUTanuM vistRta khaDA, mArgovALA, UgatI vanaspati, aMtara jALavI sakhata jamInane charI jevA ImAratanAM kASTa, sUkAM parNo ane ghAsanI sAdhanathI taDavI. sAthe saMlagna rAphaDA banAvanAra UdhaI. subspecies. upajAti; bhaulika jAti. subtreatment. upamAvajata. (2) koI jAtine cokasa vistAramAMne subtropical climate. madhya upavibhAga, je jAtinA anya - upavibhAgothI umIya uSNatAmAnavALI AbohavAne vagIkaraNa ane jamIna daSTine bhinna vistAra. dekhAya. subulatezaMku AkAra. substance gene. dravya, dravya jIva. suburb. upanagara, parU. substandard. mAnya athavA svIkRta Success. niyamita thatuM paNa sArI jAtanuM ke adhikRta dhoraNathI ochuM, avamAnaka. pekanana nAmanuM kASThaphaLa. (2) saphaLatA. substitutes. pratisthApita vastuo succession. krama, anukramaNa. (2) che. avejI vastuo I. substitution. jAtinA vikAsamAM vaMzakrama. (3) parAkASThA pratisthApana. tarapha vanaspatine kramika vikAsa. (4) substrate. kivaleja. (2) kaI sUma vanaspatinA eka samuda yanA sthAne AvatAM chava ke temane samUha jIvaMta ane bIje samudAya. s. cropping. mosamamAM paSaNa meLavatA hoya tevuM dravya. (2) jamInane eka athavA bIjA pAka heThaLa abhikriyA laya, jIvanAdhAra padArtha, jenA lAvavI, moTAM zaheronI najIkanI jamInamAM para ubhecaka prakriyA karI zakatuM hoya tevuM zAkabhAjI ugADavA, A paddhatine hAtha dharavAmAM Ave che pariNAme varSamAM cAra substratum, adhaHstara, gauNastara, pAka laI zakAya che. avAdhAra. (2) jamInanA "sI" ane "DI" succory. cikonI. karatA sastara. succose. rasALa, rasavALuM. succusubsurface low. upastara pravAha. lence. rasALatA. (2) vanaspatinI s. s. irrigation. jamInanI sapATI rasALa, mRdu ane tAjI havAnI avasthA, heThaLanI kudaratI athavA mAnavasarjita je prANIone AkarSe che. succulent. siMcAI. zarU bAtamAM AvA prakAranI sa-rasa, rasALa, rasayukta, rasadAyI, rasadAra. siMcAI kharcALa hoya che paraMtu tenA s. feeds. lIlu ghAsa ke lIlA mULa nabhAva pAchaLanuM kharca ochuM rahe che, jevA rasavALA pazu AhAra. succu. uparAta AvA pANInuM bASpIbhavana thatuM leats. pANInI UNapa TALI zakanAra nathI tathA kRSi ojAronA vaparAzanI ADe mAMsala tAlaM parNo athavA prakAMDa dharAvatI AvatuM heI te vadhAre upayogI bane che. vanaspati, AvA prakAranI vanaspatimAM For Private and Personal Use Only
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org suck cAra jevI kAMTALI vanaspatine samAveza thAya che. succus. saveAmAMthI sravatA ke kADhavAmAM AvatAM rasa ke pravAhI dravyeA. suck, eThanA snAyuethI moMmAM zUnyAvakAza banAvI dUdha ke pravAhI cUsavuM. (2) dhAvavuM. sucker. cUsa. (2) AgaMtuka aMkura ke keTalAMka jhADanA prakAMDanA bhUmigata bhAgamAMthI UgatI vanaspati. (ra) mukhya thaDanI bAjumAM jAmaphaLa ke dADamanA cheDanuM UgavuM, e ja pramANe keLa paNa Uge che. (3) saMsaMjaka aMga, jenI sAthe yajamAnane parajIvI vaLagI rahe. (4) aMta:bhUtarI. suckering. tamAkunA cheDa para UgatI pArzvazAkhAe athavA cUsAne dUra karavA; AvA prakAranI prakriyAthI sArAM pAna UgI zake che, pAMca athavA cha parNa akSanI Toca para brazanI madadathI kAparelanuM TIpuM mUkavAmAM Ave che. (2) cUsA ugADanAra (vanaspati). sucking. cUsatuM. s. insects. cUsaka aMgeAvALA, bhIMgaDAM dharAvatAM kITakA ke ja evAM jaMtue. s, lice. Anoplura zreNInI upazreNI Siphuculata sp. Linognathus sp. Solenoptes sp. DhAra, bhesa, Dukkara, gheADA, bakarAM, gheTAM ane kUtarAMne lAgatI ja. suction. cUsaNa, roASaNa, avazeSaNa. (2) havAne aMzata: zUnyAvakAza pedA karavA, jethI vAtAvaraNanA dabANathI pravAhI pravezI zake. (2) meAlDakhe haLatuM vaLeluM kuMchuM. s. fan. upaNavAnuM yaMtra, jemAM phetarAM bhUsAne cUsIne dANAne chUTA pADanAra yaMtra. paMkhA jevAM pAnAM. s. head. cUsaka zISaeN. s. pump. cUsaka paMpa. (2) laMkha ke samastara siliMDaravALA pisTana ke va!vanI madadathI pANIne upara kheMcanAra paMpa. sucktorial. cUsaka, cUsavAnI kSamatAvALuM. suckle. dhavarAvavuM, stanyapAna karAvavuM, dUdha pIvarAvavuM. sucklings. mAla prANInuM dUdhadhAvaNa pItAM dhAvatAM baccAM, 608 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sugar dhAvaNa cheDAvavAmAM AvyuM na heAya tevAM (baccAM) sucrose. 1,H. . O11 sUtra dharAvatuM zarkarA dravya, zeraDInI eTale ikSu zarkarA. zeraDI, juvAra ane sAmAnya rIte vanaspatinA rasamAMthI banAvavAmAM AvatI zarkarA; keTalAka saMjogAmAM tenuM DekaTrejha ane legyulesamAM vibhAjana thAya che. Sudan grass. Sorghum sudanense (Piper) Stapf. nAmanuM sudAna dhAsa tarIke oLakhAtuM mULa aAkiAnuM, garama praderAne anukULa khanatuM, varSAyu dhAsa, je UMcI ke AlkalAIna bhUmimAM thaI zakatuM nathI .. g. ascochyta leaf spot. Ascocyta sorghi. nAmanA jaMtuthI sudAna dhAsane thatA eka rAga. S. g. red leaf spot Collectotrichum graminicolum. nAmanA jaMtuthI suddIna ghAsane thatA ekAga. S. g sooty stripe. Rumulishora sorghi.nAmanA jaMtuthI sudAna dhAsane thatA eka rAga. sudor. parasevA, sudorific. vedakAraka, paraseveA karanAra (auSadha). suds. sAbu ane pANInuM phINa. suet. Dhora ane gheTAM jevAM prANIenA mUtrAzaya ane kamaranA kaThaNa, carabIyukta mINa jeve mAMsala bhAga, je rasAmAM tathA Tele) banAvavA upayegI thAya che. saffrutescent. taLa AgaLa aMzata: kaSTaka ane dIrdhAyu DhAya ane upara zAkIca hAca tevI vArSika vRddhi dharAvatI vanaspati. sugandh rohisha. mahArASTra, karNATaka ane karaLamAM thatuM eka prakAranuM ghAsa, jenAM pAnamAMthI sugaMdhI tela maLe che. sugar. zarkarA, khAMDa, sAkara. (2) kAryAMdita - kArbohAiDrUTa samUhanuM jaladrAvya pAsAdAra ane gaLapaNavALuM game te drazya. s. apple. sItAphaLa. s. beet. khITa; Beta vulgaris L. var. rapa Dum. nAmanI dvivarSAyu zAkIya vanaspati, jenAM mULano upayAga khAMDa banAvavA mATe thAya che ane jemAM 12 thI 18 TakA zarkarA For Private and Personal Use Only
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sugarcane 609 sugarcane hoya che. s. palm. gomatIpAma nAmanuM grasshopperzeraDIne tItIghoDe. vRkSa, jenA rasamAMthI khAMDa banAvavAmAM s. c. grassy shoot. zeraDIne thato Ave che. s. sorghum. devadhana; eka viSANujanya roga, jemAM pAzvaya kalikA prakAranI juvAra, jenA sAMThA ane pAMdaDAM thAya che ane sAMThe sukAI jAya che. s. mAMthI gaLapaNa maLe che. c. gummosis, Xanthomonas sugarcane. 212.1; Saccharum officie vasculorum. Hizal vigeni 212312 _narum L. nAmane gujarAta, mahArASTra, thata eka rAga s. c. internode uttarapradeza ane paMjAbamAM thate bhAratane borer. zeraDInI pirAIne gAM vedhaka mahattvane eka pAkaDiye pAka; jenA rasa- kITa. s. leaf hopper. Pyrilla mAMthI khAMDa banAvavAmAM Ave che. bhAratamAM cheerbusalla Wik, nAmane zeraDIne 50 lAkha ekara karatAM vadhAre vistAramAM kITaka. s. c. mealy bug. zeraDIne A pAkane ugADavAmAM Ave che, tenA cIkaTa. s. c. mite. oligonychus rasamAMthI goLa paNa banAvavAmAM Ave che. (Parametrangchus) indicus Hirst. bhAratamAM vistAranI daSTie 60 TakA ane nAmanI zeraDInI rAtI ItaDI. s. c. UpajanI daSTie 50 TakA jeTaluM A mosaic. zeraDIne eka viSANujanya pAkanuM mahattava che. madhyama prakAranI pANIne roga. s, c* pineapple disease, nikAla dharAvatI bhAre jamIna athavA Ceratostonella paradoxa. nAmanA khUbaja kArbanika dravyo ane bheja dharAvatI jaMtuthI zeraDIne thato eka roga, jemAM halakI jamIna tene vadhAre anukULa che. chAlanI nIcenI bahAranI pezI lAla thAya tene 30-10 IMca varasAda Avazyaka che che ane madhyabhAga meza je kALe bane ane 10-12 mAsanI tenI maryAdA che. che. s. c. pink mealy bug. paMjAba ane uttara pradezanA parvatIya Saccharicoccus sacchari. nAmanA vistAromAM ugADavAmAM AvatI zeraDI kITano zerIne thatA upadrava, jemAM kITa vahelI pAke che. eka sAlI zeraDIne ugA- zeraDIne rasa cUse, jethI zeraDI sukAI DavA mATane anukaLa samaya DisembarathI jAya che. s. c. red rot Glomerella eprila sudhI gaNAya che. s. c. black tucumanensis Ark and Muller. bug Macropes excavalus Dist. 1741 Colletotrichum falcatum WenAmane zeraDIne kITa jenAM DiMbha ane nt nAmanA jaMtuthI zeraDIne thato eka pukhta sajIva zeraDIne rasa cUse che. S. 3151. . c. rind disease. C. Breeding Institute. auch- Pleocyta sacchari. nAmanA jaMtuthI nADunA keImbaturamAM sthApavAmAM AvelI zeraDIne thato roga, jemAM zeraDInA prakAMDa zeraDInA sAdhana mATenI sarathA, jemAM 52 aniyamita kALA DAghA lAge che, gara zeraDI aMgenI anusnAtaka tAlIma Apa- saDavA mAMDe che, tenI gAMThe saMkecAvA * vAmAM Ave che. s. c. brown leaf mAMDe che. ane chAla para kALA gUMcaLAM spot. Cercospora longipes. 11 Hal in full 2014 3. S. c. root jaMtathI zeraDIne thato eka roga, jemAM borer. Emmalocera depressellet zeraDInAM kendra valAmAM lAla DAghA dekhAya swinh. nAmane zeraDInAM mULane karate che ane madhyamAM ghAsa je raMga thAya che. kITa. s. c. rust. Puccina kuchnic s. c. bunga. Aeginetia indica. Puccinia erianthi. 11Hai org. nAmane zeraDInAM mULane paravI. . c. thI zeraDIne thato gerune roga. s. c. eye spot. Helminthosporium shoot borer. Chilotraea infusacchari. thI zeraDIne thato rega. s. c. scatellus Snell. nAmanA DaMkhavedhaka ku ke.-39 For Private and Personal Use Only
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sugarcane 610 sulphate jaMtuthI prakAMDane thatI hAni, A jaMtu - jemAM tenAM pAna para pILAM DAdha paDe che. IyaLa prakAMDane kerI eka karatAM vadhAre sugared honey. dANAdAra madha. gAMThane hAni pahoMcADI zerImAM dara sulline w2nA kuLanuM prANa. suine, banAve che. s. c. stalk borer. phakaranA mAMsamAMthI maLatuM ca2bIja dravya, Chilotraea auricilia Ddgn. zeraDIne jenuM mAkhaNa banAvavAmAM Ave che. hAni pahoMcADatA kITaka. s. c. stem suint, gheTAnI pradathimAMthI sravato borers, Bisetia stentella Hm- jaladrAvya parasevo, A azuddhi UnanI ps. nAmanI zeraDInA sAMThA para, jamInathI sAthe rahevA pAme che. 2 thI 4 phUTa uparanA bhAgamAM paDatI IyaLa je sulcate khAMcAvALuM. uparanI tarapha dara banAvI tene rasa cUsyA kara sullage, sewage. vimala; pravAhI che, pariNAme zeraDI pavanane jhapATa lAgatA kacaro, jemAM moTA pramANamAM vanaspatinAM paDI jAya che jayAre Procerus indicus poSaka dravya hoya che, ane je zeraDI, Kapur; Chilo tumidicostali, zAkabhAjI ane cArA mATenuM ghAsa ugADaHmps. Raphimatopus ablutella vAnA kAmamAM Ave che. A kacarAne Zell. nAmanI IyaLe paNa zeraDIne bhAre maMdita karyo na hoya to te vanaspatinI hAni pahoMcADe che. s. c. stem ca- vRddhine nukasAna pahoMcADe che. nker. Ustilago sacchari.A 21212 sulphadiazine. 36819514 24thato roga, jemAM zeraDImAM kALAM bhUkA DAyAgrAIna nAmanuM jherI rasAyaNa, jene jevuM thAya che. s. c. termites, pakSIo ane prANuothI thatA aneka zeraDInI kaLIone khAI jatI UdhaI prakAranA saMkrAmaka rogomAM upayogamAM 8. c. top shoot borer. Scirpo- 2914i 2012 , sulpha drug. phaga nivella Fabr. AkramaNakArI sUkSmajInI sAme pratijaiva kITa, je zeraDInA TocanAM pAna khAI jAya asara nIpajAvavA mATe prANIone Apache. s. c. trash. zeraDInAM sUkAM pAna. vAmAM AvatAM jIvANu sthiraka auSadhone s, c. whip smut. Ustilage samUha, jemAM salphA nilAmAIDa, salphAcitaminoa Syd. nAmanA jaMtuthI DAyAjhAIna, saphAthAcAla, saphApiri. zeraDIne thato eka roga, jemAM tenA pratyeka DIna, saphAgvAnikIna salphAmeTAjhAina, sAMThA para cAbuka jevI racanA bane che salphAkivane kaselIna i.ne samAveza thAya ane zeraDI chevaTe marI jAya che. s. c. che. sulphamate. saphAmika esiDanuM whitely, Aleurolobus barodensiDa dhAsapAta niyaMtraka 2sAyaNa. : Mask, zeraDImAM paDato kITa, je tenAM nilamide. je perA-emine enjIna pAnane rasa cUsI jAya che, ane tene phIkAM - saphAnilAmAIDa tarIke oLakhAtuM banAvI de che. s. c. wilt. Cebhalo- dravya, jemAMthI sanemAIDa banAvavAmAM storium sacchari.thI zeraDInAM Ave che ane tene upayoga prANIonAM pAnane lAgata sukArAne roga. s. c. aneka dardI para karavAmAM Ave che yellowing disease. zeraDIne sulphate. emaniyama salapheTa jevuM pILI banAvI te tene thato eka dehadhamaya sakayurika esiDanuM lavaNa. s. of alpaga, jemAM TocathI cheka mULa sudhI zeraDI minium, elyuminiyama salapheTa. s. pALI paDe che, madhya bhAga lI rahe che of ammonia. emeniyama sapheda. ane chevaTe paDI jAya che. 8. c.yellow s. of copperkapara salphaTa, eTale leaf spot. Cercospora kopkei. mAravuM, je jaMtunAzaka dravya che. s. of nAmanA jaMtathI zeraDIne thato eka roga, iron. pherasa salphaTa. s. of lime For Private and Personal Use Only
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sulphitation 611 sulphur kelziyama salapheTa. s. of potash. peTeziyama salapheTa nAmanuM peTeziyama kale- rAIDanI megneziyama salapheTanI sAthe prakriyA karIne banAvavAmAM AvatuM rasAyaNa, jemAM 4 thI 52 TakA KO hoya che, je jaladrAvya che ane pAkane te tarata ja ApavAmAM Ave che. myuriTa poTAza karatAM tamAku, maracI, baTATA ane phaLa jhADane te vadhAre upayogI nIvaDe che. jamInamAM te eNsiDa avazeSane rahevA de che. s. spoilage.DabAmAM peka karavAmAM AvatI vastuomAM thato bagADa, jemAM hAIDrojana salphAIDa bane che tethI peka karelI vastuo kALI paDe che. sulphitation. gaMdhakanAM lavaNe athavA salpharasa eNsiDenAM drAvaNamAM zAkabhAjI jevA padArthone boLavAnI prakriyA. sulphite. saMdharelAM baTATA, gAjara i.nuM oNkisaDezana - upacayana thatuM aTakAvavA upayogamAM levAmAM AvatuM saphayurika eNsiDanuM lavaNa. sulphofication, moTA bhAge sUkSma jIvonAM kArcathI kArbanika athavA akAbanika saMyojanathI svataMtra rIte gaMdhakanuM thatuM oksiDezana, Sulphonamide. pazu roganAM u5yogamAM levAtA saphAnemAIDa ane tenAM vyutpanna auSadhe, jemAM saphAnila mAIDa, saphApiriDIna ane salphAthAnane samAveza thAya che. suphonated oil. aMzata: jaladrAvya banAvavA mATe sakyurika esiDa athavA tenI sAthe gADha rIte saMkaLAyelAM anya kAnuM banAvavAmAM AvatuM tela, je jaMtu nAzaka chaMTakAva mATenA saMyojanamAM umeravAmAM Ave che. sulphur, gaMdhaka; s. sattA dharAvatuM jaya adrAvya, pILuM khanija tatva, jene vanaspati salapheTa (So4) Ayana tarIke grahaNa kare che; ghaNAM proTIna, jhavadravya, pAsa ane vanaspati - prakAMDenuM ghaTaka che, harita dravyanA nirmANamAM te sahAyabhUta bane che, saMzleSita telamAM te sahAyabhUta thAya che. zikhIvarganI vanaspatiomAM gAMThanA nirmANamAM te upayogI bane che. bhUkArUpe jaMtuna tathA phUgamAraka tarIke te varte che. dhumADe ApavA ane raMgahAraka tarIke te upayogamAM Ave che. jamInanI amlatAmAM te vadhAro kare che, mATe jamInanI alakalIyane ochI karavA mATe tene upayogamAM levAmAM Ave che. kAMdA, lasaNa,kebI, mULA, Tartipa, magaphaLI, caNA, tathA AlphAlphA jevI zikhI vanaspatimAM te moTA pramANamAM hoya che. e ja prakAranI vanaspati gaMdhavALI jamInamAM sArI rIte vRddhi pAme che. s. bacteria, gaMdhaka jIvANuM jamInamAM gaMdhakane salphayurika eNsiDamAM parivartita karatA jIvANu ane Ama karIne vanaspati drAvya mATe Avaceka anya keTalAMka khanija pUrAM pADe che. s, deficiency. gadhakanI ghaNupanA pariNAme vanaspatimAM nIpajatI avasthA, jenA kAraNe navAM pAna pILAM paDe che, mULa ane prakAMDa khuba lAMbAM thAya che, phaLajhADamAM phaLa lIlAza paDatAM thAya che, tene rasa ghaTe che ane chAla jADI thAya che. s. dioxide. So, gaMdhakane bALatAM nIpajatuM sAjana, jene upayoga keTalAka prakAranAM jaMtuone niyaMtraNamAM levA dhumADe karavA mATe thAya che. sUkAM phaLa para bAjhelI bane te dUra kare che ane Unane dhavA mATe kapAyegI bane che. s, dust. 7. enI sAme upagamAM levAmAM Avato khUba ja jhINuM banAvavAmAM AvatA gaMdhakane bhUko, je phUganAzaka tarIke paNa upayogamAM Ave che. s. fume. gaMdhakane dhumADe. s, fungicides. phUgane nAza karavA upayogamAM levAmAM AvatA gaMdhakane bhUke. slime spray. jalAnvita - hAITeDa cuna ane gaMdhakanA jhINA bhUkAnuM mizraNa, je phUga mAraka prakriyAmAM upayogamAM levAmAM Ave che. s. powder sapharajana paranI ba, jaMtuo i.nI sAme upayogamAM levAmAM Avato gadhakane bhU. For Private and Personal Use Only
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org sultry sulphurate. raMgahAraka tarIke gaMdhakanI sAvajata ApavI. sulphurous. gaMdhaka jevuM, gaMdhakanA raMga jevuM, gaMdhaka saMdeza. sulphuratted. gaMdhakavALuM (saMyeAjana). sulphuric. ati ucca mizra pramANamAM gaMdhaka dharAvatuM, sancurika, s. acid. gaMdhakane teAkha; salphyurika eNsiDa; H,SO sUtra dharAvatA gADhA, bhAre, atizaya kSAraka, prANI ane vanaspati pezIonuM vighaTana karanAra tailI pravAhI, je jalabaMdhutA dharAve che ane suparaphaeNspheTa khAtara banAvavA mATe kAmamAM Ave che. A mATenI prakriyA madrAvya roka phospheTane drAvya ane upalabdha rUpamAM pheravavAthI zakaya bane che. sulphu ring. phaLa ane zAkabhAjInI vanaspatine salpharaDAyA sAIDanI mAvajata ApavI, jethI A drabyAnuM raMgaharaNa thAya che, utsecakIya ane oNksiDeTIva parivartanA ochAM thAya che ane jaMtu saMkramaNa - cepa niyaMtrita thAya che. salphayurika eNsiDanAM kAvAmAM bALIne phaLa ane zAkabhAjIne gaMdhakanI mAvajata ApavAmAM Ave che. A mATe seDiyamabAcasalphAITa ane peziyama meTAbAcasaphAiTanA paNa upayAga karavAmAM Ave che. gaMdhakane bALIne salphara DAyAphsAIDanA dhumADA paNa A sau padArthAne ApI zakAya che. sulphurize. jue sulphurate. sulphurous, nimna saMyAjita pramANamAM gaMdhayukta (dravya). s. acid. HqSO; salphara DAyeAksAiDa ane pANInA mizraNathI raMgahAraka tarIke tathA phaLenA rasene jALavavA mATe upayogamAM levAmAM Avata eNsiDa. sultry. dhAma, garama (vAtAvaraNa). summer fallow. bhAvi pAkanI pUrva taicArI rUpa unALA agAu ke te dUramiyAna hAtha dharavAmAM AvatI kheDa-prakriyA. s. house. chAcAvAsa, grIdhara. s. potherbs or greens. unALA pharamiyAna pAna mATe kuMDAmAM ugADavAmAM .612 sunflower AvatAM zAkabhAjI. s. savory. Natureia hortensis. L. (Calamintha hortensis L.). kAramIramAM thatI zAkIca vanaspati, jenAM pAna ane prakAMDanA upayoga khAdya sAmagrIne suvAsita banAvavA mATe thAya che. s. squash. kALuM, saphedakALa; Cucurbita pepL. nAmanuM suMvALI chAla, malAI jevuM sapheda, lagabhaga naLAkAra, caLakatA garavALuM, meTuM, caTApaTAvALuM phaLa, je rAMdhavAmAM upayAgI banatuM nathI, temAM prajIvaka - sI' che, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sun. sUrya, sUraja. s. berry. parapeATI, peApaDI, sburn. phaLanA jhADane ati garamIthI paheAMcatI hAti, jemAM tenAM pAna ane phaLane jhALa lAge che. alpa ArdratA ane bhAre pavana phUMkAtA hoya tyAre dahananI bhAre asara thAya che. jhADanA thaDane AvaraNa lapeTIne, nAnAM jhADa ke cheDane chAyA gApIne, pavananA mArAne aTakAvatI vanaspatine ugADIne, yeAgya samayAMtare siMcAI ApIne, thaDa para cUno lagADIne: AvA prakAranI prakriyAo karIne garamInI sAme phaLajhADane rakSaNa ApI zakAya che. s. clover. raNamethI. s. - curing. kRtrima garamIthI nahi paNa sUryanA taDakAmAM sUkavavAnI hAtha dharavAmAM AvatI prakriyA. s. drying. uSNatAmAna, ArdratA ke vananA pravAha jevA niyaMtrita paristhitinuM nirmANa karyA vinA phaLa jevI pedAzane sUryanI garamImAM sUkavavAnI prakriyA. s. - seald. sUryanI garamIthI keTalAMka brADane lAgatI jhALa. s. stroke. lU lAgavI, jethI prANIA tUTI paDe che. (ra) sUryAdhAta. sunny. sUryanA prakAza jevuM prakAzita, sUryanA taDakAmAM khulluM kareluM athava. tethI garama banAveluM. sunflower. sUryamukhI, Helianthus annuus L. nAmane mULa keneDAnA, paNa ahIM thatA DhAra, kharabacaDA, nAmila thaDa ane bagIcA vanaspati tarIke ugADavAmAM AvatA rolA mATenA Da, renAM bI DhAra, maraghAM-batakAM, Dukkara mATe pAka For Private and Personal Use Only
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sunn... 613 superphosphate kherAkanI garaja sAre che, ane jene spatine thatA vAhane vistAra. (2) uparapIlIne kADhavAmAM AvatuM tela raseI, kacuM. chellI dAjha. bara, sAbu, raMga, rogAna, tArniza, i. superheat. ukalana biMdu ka2tAM banAvavA upayogI che. tela kADhI lIdhA vadhAre garamI. (2) ati uSNa. pachI avazeSa rahetA kheLanuM khAtara bane che, superhive, madhapUDAne, u5ra taraphane jemAM proTIna dravya heI DheranA kherAkanI khaseDI zakAya tevo khaMDa. paNa te garaja sAre che. sUryamukhInAM chAla- superincumbent. kazAkanI upara chetarAMne herane pathAra banAvI zakAya rahetuM. (2) uparisthita. che. s. f, leaf spot. Alternaria superinduce. vadhArA tarIke vikasita teuis. nAmanA jaMtuthI sUryamukhIne thato karavuM - preravuM. roga. supermarket. sarvavastabajAra. sunn hemp- zaNa, juo sann- superior. uparanuM, utkRSTa, anya aMga hemp s. h. hairy caterpillar. para caDatuM, UgatuM. s. Bold. saurASTranI Utethejo bhulchellaL nAmanI zaNamAM kAThiyAvADa bolDa' nAme jANItI bhAMyapaDatI pAna khAtI IyaLa. s.h, mosaic. siMga, jemAM eka athavA be siMga heya zaNane thato viSANujanya phaga, jemAM pAna tevAM meTAM phephAM hoya che. A magaphaLImAM cImaLAI jAya che. s. h. powdery 47 TakA jeTaluM tailIdravya hoya che. s. mildew. Oidium erysiphoides cervical, adhigrIvA. *s. vena ane Leneillula taarica. nAmanA jaMtuthI cava. Urdhva mahAzirA. zaNane thato roga. s. h. rust Uro- supermolecule. saMyukta paNa. (2) myces decoratus.thI zaNane thato gerune bhautika ghaTaka tarIke vartatA aNuonuM RI". s. h. wilt. Fusarium udum yojana. var. crotalariae. thI zaNane thato roga, taariae, yA ANane thatA roga, supernatant. sapATInI upara taratuM. jemAM choDa kaLA paripakava bane che ane superparasitism. prAthamika jAtinA tenAM pAna pILAM paDI cImaLAI jAya che. be ke tethI vadhAre parajIvIonI parisuper. madhapUDAmAM umerAyele upara sthiti. athavA vadhArAne khaMDa, jemAM madhamAkhI superphosphate. suparapheTa; madha ane phaLane rasa mUke che. (2) supara bhAratamAM vyApaka rIte upayogamAM levAmAM pheTa mATenuM sAmAnya pUrvapada. (3) upari AvatuM pherika khAtara; salphayurika arthasUcaka pUvaga. s. compost. juo eNsiDanI sAthe zeka phoTanA bhUkAnI farmyard manure. prakriyA karIne suparaphesapheTa banAvavAmAM superciliary. bhramaranuM, AMkha uparanuM. Ave che. A mizraNamAM mekeziyama supercritical flow. krAMtika vega- pheTa ane kelziyama phosapheTa lagabhaga mAna karatAM vadhAre vegamAna dharAvato sarakhA pramANamAM hoya che, tene siMgala pravAha. phesleTa, DAyakeziyama phosphaTa ane Tripala superfecundation. part super- suparaphepheTa evI traNa kaTimAM banAvavAmAM fetation. superfetation. Olcul. Ave che. pherika eNsiDa jaladrAvya che vasthA daramiyAna, ekavAra garbha rahyA pachI, paNa jayAre tene jamInamAM nAMkhavAmAM garbhiNIne bIjIvAra garbhiNI banAvavI. Ave che tyAre kelziyama, leha athavA superficial. bAha, uparachaluM, sapATI elyuminiyama phesleTane avakSepa thatAM paranuM, UDe jatuM na hoya tevuM, UMDANarahita. tarata ja adrAvya pherapheTanA rUpamAM pheravAyA s, scald. saDo karanAra githI vana- che; A prakriyAne jamIna aslIya ke For Private and Personal Use Only
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir supersonic 614 surface kSArIya che te para AdhAra rahe che. badhA supra, - u5ri, addhi arthasUcaka pUrvaga. ja prakAranA pAka ane badhA ja prakAranI supraanillany. adhiakSaya. jamIne ne te anukuLa bane che. azlIya supraclavicle. hAMsaDInI upara jamInamAM sendriya khAtaranI sAthe, vAvaNI AveluM. karavA agAu ke te daramiyAna, tene supracortical. Urva prAMtasthA, upayoga karavAmAM Ave che. adhibAdhaka. - supersonic. parAkAvya, parAdhvanika. supramammary lymp glasupervisor. paryavekSaka. nd. adhidudha lasikAgraMthi. suphaid - khus. $ 22125 tarIke tathA uttejanA ApavA mATe upayogamAM supramaxillary. Urdhva adhihanvIya. levAmAM Avato jaMgalI kaMda. supraorbital. adhinetra golakIya. supota. Parkia roxburghii G. suprarenal. adhivRka. surajmukhi, sUryamukhI, sUrajamukhI. Don' nAmanuM AsAmamAM thatuM khAdyaphaLanuM nAnuM jhADa. suran. Ziziphus rugusa Lamk. supplement. pUraka, anupUraka. (2) ' nAmanuM uttara pradeza, bihAra, madhya pradeza, anya dravyanI UNapa pUravA umeravAmAM mAM thatuM khAdya badarI phaLa. (2) sUraNa. AvatuM dravya. (2) umere kare. (3) surculose. surculous. cUsaka mULabhUta rIte viziSTa piSaka tattvanI daSTie pedA karanAra. vadhAre samRddha khAdya mizraNa, jene pazu Surehead. kobInI sudhArelI jAta. AhAramAM umero karavAmAM Ave che, ane surface. pRSTa, sapATI, koIpaNa je eka ke be poSaka dravyo pUrAM pADe che. piMDa ke dravyanI bahAranI bAja. (2) dhanasupplemental irrigation. vastunA cheDAnI maryAdA. s. colour. sAdhAraNa rIte sAre varasAda thaye hoya pAkatA ke pAkelA phaLane lAla raMga - bAhya tema chatAM varSanA amuka samaye keTalAka raMga. (2) pRSTha-sapATI para raMga. s. pAka mATe pUratuM na hoya tevA cooler. pRSThazItaka. s. creep. havAnA pAka mATe tenA vistAromAM vadhAre pedAza ghasArA daramiyAna thatuM eka prakAranuM bhUmi meLavavA ApavAmAM AvatI pUraka siMcAI. saMcalana. s. cultivator. jamInanuM supplementary crop. pUraka paDa, pRSTha ke sapATI kheDanAra haLa. s. pAka. s. host. pUraka yajamAna. floating weeds. *24 or 41112741 supply pUruM pADavuM, pUrti arthasUcaka. s. pANInI upara taratI voTarahAyAsintha bowl. pUrtipAtra pradAcapAtra. s. line. 21701 49241a. Wolfjia Lemma pradAya rekhA. s. schedule. pUrti ane Azolla. pANInI sapATI para pUrA anusUci - pariziSTa. AvaraNarUpe chavAI jAya che, je masya support. AdhAra, Take, avalaMbana. saMvardhana mATe Avazyaka nathI. s. low(2) Teko Apavo, AdhAra Ape. pRSTapravAha, pRSTa a5vAha. s. friction. supporting structure. avalaMbaka pRSThagharSaNa. s. grasshopper, khapeDI. mALakhuM - saMracanA - ava . s. tiss- s. heater, yearys. s. irrigaue. avalaMbaka pezI. tion. pAkanA upayoga mATe jamInanA suppression. keI bhAga ke aMgane pRSTha para pANInuM vitaraNa athavA -vikAsa, nirAdha. suppressive saMgraha mATe cAsamAM pANI bharI devuM. s. nirodhaka, damanakAraka. organism, pRSTha sUyama chava - sajIva. suppuration: pAkavuM, paru thavuM. 8. run-off. ye 14916. s. sea For Private and Personal Use Only
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org surgery s. ling. pANIne apravezya banAvavA pRSTha paranA kaNene saMghanita manAvavA. soil, pRSThamIna. (2) sAmAnya rIte kheDa daramiyAna khaseDAtI mATI. s--sown. jamInanA pRSTha para vAvavAmAM AvelAM (bI). s. tension. pRSThatANa; mATInA kaNanI AsapAsanA pANInA kaNa para aMdaranI bAjue thatuM kheMcANa, A kheMcANu mATInA kaNanI sapATInI vakratA para vadhe che. s, water. nadInAM vahetAM pANI dvArA athavA taLAva, sarovara, jalArAyA ke kRtrima jalAgAromAMthI ApavAmAM AvatuM pANI; nadInuM pANI te para bAMdhavAmAM AvelA baMdhamAMthI nIkaLatI nahera dvArA ane meAsama anusAra ApavAmAM Ave che. taLAvezane varasAda dvArA pANI maLe che ane vanaspati taLAvanI bAjuenuM rakSaNa kare che. A jaLAzaye mAMthI gurutvAkarSaNanA maLe vahevaDAvIne pANI Ave che. ApavAmA surgery. zaiyacikitsA, zastrakriyA, vahADakApa. 615 surinam cherry. Eugenia uniflora . nAmanA pitaMgA tarIke oLakhAtA nIlagIrI.52 1500thI 2000 phUTanI UMcAI para thatA vADa banAvavA mATe upayogI banatA cheDa. A cheDanAM phaLa pAtaLI DALIo para jhUmakhAmAM thAya che, jene gara narama, rasALa heAya che. Da A vAvIne ugADavAmAM Ave che. s. purslane. Ceylon spinacle. nAmanI zAkIya vanaspati. surmainil, ghAsacArA mATe ugADavAnI vanaspati. surplus. vadhArAnuM, mAMga karatAM vadhAre chata-puravaThA dharAvanAra, surra. surA, Trypanosoma evansithI gheADA, mRccara, UMTa, bhe`sa, kUtarA ane hAthIne thatA prANadhAtaka roga, je dvArane paNa te lAgu paDe che paNa tenI asara haLavI he!ca che. rAga tIvra banatAM dhaNA tAva caDe che, bhAre cetAmaya uzkerATa thAya che, prANI gALa gALa pharyAM kare che, phare che ne paDI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Sussea jAya che, dAMta kacacAve che, lehI cUsatA cAMcaDanA kAraNe A roga thAya che. Surti. surata, vaDAdarA ane bharUca jillAmAM thatAM rUne ApavAmAM AvatuM vepArI nAma. (ra) karNATakanA nipANI vistAramAM thatI khIDI mATenI tamAku, jenAM pAna ThIka ThIka kumaLAM dveSa che. (3) gujarAtamAM thatI bheMsanA eka prakAra, je madhyama kada dharAve che, jene dAtaraDAM jevAM vaLelAM ziMgaDAM hAya che ane te Arthika rIte lAbha thAya tema dUdha Ape che. survey, sarvekSaNa. surveyor. kSetraphaLasUcaka. (2) sarvekSaka. survival. uttaravitatA, suscept. cokasa ragatpAdaka dvArA saMkramaNa-cepanA bhega bananAra game te vanaspati ke prANI, rAga mATe saMvedanazIla (vanaspatike prANI). susceptibility. rega mATe saMvedanazIlatA. hAnikAraka ke rege!tpAdaka kArakA sAmanA karavAnI azakti - asamarthatA; sugrAhyatA, grahaNazIlatA. susceptible. sugrAhya, hAnikAraka athavA regAtpAdaka kArakanA sAmanA karavA mATe asamartha. For Private and Personal Use Only susnialu. khAdyamULadhArI vanaspati. suspended compounds. nilaMkhita saMyAjane. suspension. vana, nilaMbata, AlaMbana. (ra) kAI pravAhI athavA mAdhyamamAM ogaLI gayA dhasArA vinA vyAsRta avasthAmAM rahetA vibhAjita dhanakaNe. (3) pavananA daramiyAna 0.1 mi.mI. nA vyAsa dharAvatA retI ke jhINA kaNavALI mATI ke retInuM saMcalana. (4) pavananA pravAhamAM nilaMkhita banatA kaNA, je lAMbA aMtare vahI jAya che. suspensoid. vyAsaraNatA, mAdhyamanI sAthe saMbaMdha dharAve nahi ane drAvaNamAM bhaLI paNa na jAya tevI avasthA. suspensor, vanakAraka, ANaMkha. Sussex. aMgrejI varganA maradhAM-matakAM, jenA traNa varga paDe che: lAITa sasekasa, reTa sasekasa ane spekalDa sekasa.
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org susitared... sustained yield management. kAyama mATe, vArSika athavA Adhika ImAratI lAkaDuM ane anya vanya pedvArA maLI rahe tevI jaMgalanA kAI ghaTakanI vyavasthA. sustenance. jIvana nirvAhane guN, khArAka. suture. sivanI, saMdhirekhA, TAMkA. (2) khasI na zake tevA be bhAgeA joDAyelA hAya tyAM bhAgaLanI saMdhirekhA. (3) pAtaLI tAMta, rezamanA dorA ke tArathI, zastrakriyA khAda cIravAmAM AvelA aMgAne TAMkA I joDI devAmAM Ave tevI sthiti. (4) vanaspativijJAnanA joDANanI athavA sphoTana rekhA. (5) aSTiphaLane anudac kulAve! (6) strIkesaranI saMdhi rekhA. Suvarnarekha. suvarNarekhA nAmanI AndhranI karI. swab. kapaDAnuM jhADuM; sApha karavA mATenA sAdhanamAM drAvaNa bharAI rahe tevI vyavasthA. swallow.(1) gaLavuM. (2) cakalI. swwart. doraDAM thaI zake tevA resAvALI vanaspati. swamp. Ardra, chidrALu, kaLavALI jamIna, (ra) kAyamI ke lAMbA samaya sudhI pANI bharAI rahe ane upara vanaspatinuM vyAvaraNa hoya tevI kudaratI jamIna,.sw. cabbage. kalamI sAga. Ipomoea aquatica Forsk. [Syn. I rehtans Poir. non Convolvulus reptans L.]. nAmane jalaja, madhyamakada, suMvALAM pAnadhArI sadArita vanaspati, jene jamIna ane jalanA saMrakSaNa mATe vAvavAmAM Ave che. s. oak, Casuarina sube rosa Ott. & Diet. nAmanI nIlagIrImAM thatI vanaspati, jenI chAla cAmaDAM kamAvavAnA kAmamAM Ave che. Daw. soil. anUpa, kaLaNavALI jamIna. swan. haMsa. swarm, madhamAkhAnuM jhuMDa. (2) jaMtuo, pakSIo, nAnAM prANIo i.nuM jathamAM karatuM jhuMDa. (3) samUhamAM jovAmAM AvatA sUkSma jIve. (4) eka madhapUDAmAMthI bIjA 616 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir SW... madhapUDA tarapha jatI madhamAkhIe. sw, catching. jhuMDane pakaDavuM. sw cell madhamAkhanI rANI dvArA madhapUDAnA taLiye, baccAM pedA karavA racAtA khaMDa. sw.spore. kazAthI pracalana pAmatA aliMgI prajanana koSa; calakhIjANu je Zoospore calakASa tarIke oLakhAya che. swarmer. cala khIjANu, calajanyuCospore. swarming caterpillar, jathadhArI IMcaLa; Spodoptera mauritia Boisd. nAmanI DAMgarane mukhya kIDha, je juvAra, makAI, ghauM, javuM, zeraDImAM paNa paDe che. rAtanA A kITa A pAkane hrAti paheAMcADe che, tenAM pAna khAca che, ane vanaspatine pAna vilheNI banAvI de che. swath. kartaka ke kApaNIyaMtra dvArA pAkanA kApavAmAM AvatA paTA; kAcA pachI rahevA pAmelI ghAsa athavA ghauMnI kinArI athavA eka paTI parathI pAka lIdhA bAda khAlI paDatI jagyA, sw-cured. sAk karavA mATe khAlI jagyAmAM rahetA (zvAsa ke anya pAka), sweat. prANInA dehanAM chidromAMthI nIkaLatA bheja, parasevA, sw. gland. prasveda graMthi. skaMdhanA snAyune For Private and Personal Use Only sweeny, gheADAnA apakSaya. sweep. visaryAM, prasaryaM. sweet. mIThuM, madhuruM. sw, acacia. zikAkAI. s. basil, maravA, rena, takamariyA, sw. bread. prANInA dehanI cauvanAsta ane anyAzayanI graMthie, sw. cherry. Prunus avium L. gilAsa nAme oLakhAtuM kAzmIra, kula, kumAu ane himAcala pradezamAM thatuM gALa cerI nAmanAM phaLanuM pAnakhara jhADa. sw. clover. vanamethI raNamethI. Melilotus indica All. Sy. Mparliflora Desf,]. nAmane paMjAba, ane uttarapradezamAM thatA rakhipAka, je java athavA oTanI sAthe mizra pAka tarIke
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sw... 617 sweet vAvavAmAM Ave che. tene ghAsacArA mATe triacanthos L. traNa dhAravALAM, kAMTALAM upayogamAM levAmAM Ave che; tenA apriya bAvaLa; jenI pAkI siMge pazuAhAra svAda mATe Dherene TavAI javuM paDe che. tarIke Dherane khAvA mATe ApavAmAM Ave barAbara te pA karyuM na hoya tyAra Dhorane che. sw, oil. magaphaLI, tala ane sUryakhavaDAvavAmAM AvavAthI Dhorane hasta thAya mukhInAM bInA mizraNanu tela, je rasAInA che. khAtara tarIke paNa tene upayoga kara- mAdhyama tarIke upayogamAM levAmAM Ave che. vAmAM Ave che. sw... c. bacterial sw. orange, Citrus sinensis disease. Xanthomonas alfalfae, (L.) Osbeck C. aurantium var. nAmanA jIvANuthI raNamethIne thato eka sinensis L; Aurantium sininsis R19. sw. c. downy mildew. Mill; C. aurantium Lour; Peronospora aestivalis. 24 P. C. auratium var. aurantium meliloti, nAmanA jaMtuthI raNamethIne thato proper Hook. f. C. aurantium eka roga. sw. c. leaf, spot. Cer- sub sp. decumana var. cospora dacisi. nAmanA jaMtuthI raNa- sinensis Thell.). dakhkhaNa, mahAmethIne thato roga. sw c. powdery rASTra, paMjAba ane rAjasthAnamAM thatI mildew. Frysiphe polygoni. mesaMbI; AMdhrapradeza ane tAmilanADumAM nAmanA jaMtuthI raNamethIne thato eka rega. thatI sataguDI nAmanuM saMbI prakAranuM sw. corn. Zea mays var. uttarapradeza ane rAjasthAnamAM thatuM mAlTA saccharata. nAmane makAI ne eka nAmanuM jhADa. sw, palm juice, samUha, jenuM bI kAcuM hoya tyAre tene nIcA tADIne tAjo rasa; jene saMgI dekhAva hoya che. sukAI jatAM tene tADagoLa banAvavAmAM Ave che. karacalIo paDe che. tenA kumaLA dUdha jevA sw. potato. Pebrui. sw. p. dANuM khAvAmAM ane peka karavA mATe blackrot. Ceratostomella fimupayogamAM levAmAM Ave che. sw- car- britta. nAmanA jaMtuthI zakkariyAne ding, madhu dahIkaraNa, amlatA vinAnuM dahIM. lAgate saDe. sw, p. leaf eating sw. flag. 4131407 Acorus calamus caterpillar. Rudi 47 PM L. nAmanI sugaMdhita maLavAnI IcaLa. sw. p. leaf spot, CercobhejavALI jamInamAM thatI vanaspati, jenuM spora batatae ane C. bataticola. tela sugaMdhI dravyomAM upayogamAM levAmAM nAmanAM jaMtudana zakkariyAne thato roga. sw. Ave che, ane tenAM mULa eTale ghoDAvaja p. soft rot. Rhizopus nigricans. auSadha tarIke kAmamAM Ave che. sw in- nAmanA kITathI zakkariyAne thato eka rega. drajav. Msi 86084. sw. jaba. sw.p.sphinx. Her se convolvuli L. sugaMdhI phUlane choDa. sw. lime, mIThuM nAmanI zakkariyAmAM paDatI icaLa. sw. p. ray; Citrus limettioides. Tanaka. weevil. Cylas formicarius Fabr. (C. mi dica var. limetta Wight nAmane pilAnA jevA raMgane zakkariyAne & Arn.). nAmanuM nAraMgI kuLanA mesabI kITa. sw. soil, pH 7 dharAvatI ke mIThAM lIMbu, kAgadI lIMbunuM jhADa, amla amlIya na hoya tevI jamIna. sw.sop. svAda vinAnuM, uttara bhArata, madhya pradezamAM rasItAphaLa. sw. Sudan grass, vAvavAmAM AvatuM lIMbunuM jhADa, jenAM sudAna tRNane eka prakA2; je mIThA pAnamAMthI kADhavAmAM AvatuM tela saudarya svAdanA sAThAnI juvAra ane sudAnatRNanA prasAdhana banAvavA mATe upagamAM levAmAM saMka2nI pedAza che, je svAdu, rasALa Ave che. sw, locust, Gleditschia ane bhAre pedAza ApatI vanaspati che. For Private and Personal Use Only
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sweetened... 618 symbol sw.toddy. nIrA, tADIne tAjo rasa. Jacq). taravADI tarIke oLasw. water. khAruM ke alakalI vinAnuM khAtI, bhArata bharamAM thatI zAkIya vanakUvA jharaNA ke anya sapATI paranuM pANI. spati, jenI siMgane lIlA khAtara sweetened condensed milk. tarIke upayoga karavAmAM Ave che. sw. miSTa saMghanita dUdha. b. anthracnose. Glomerella Swertia chirayita (Roxb. ex lindemuthianum at ColletotricFlem.) Karst, kariyAtuM, kaDavI nAI; hum capsic. nAmanAM jaMtuthI taravADIne samazItoSNa himAlaya, khAsI TekarIomAM thata rakSaroga. s. b. leaf spot. thatI zAkIya vanaspati, je peTanI garabaDamAM Cercospora canapaliae.thI taravADIne ane mada julAba mATe upayogI che. thato eka roga. Swietenia makogani (L.) Jacq. sword sucker. suell 212 er maheganI; tAmilanADunuM vADa mATe ugADa- Ugate keLane nAne choDa. vAmAM AvatuM eka jhADa. sychnocarpous. dIrdhAyu, maravA swelling. se, zetha. agAu ghaNuM phaLa ApanAra. swill. pazune, khAsa karIne Dukkarane swconium. aMjIranI mAphaka mAMsala pravAhI khorAka; dUdha, pANI ke raseImAM poluM 55dhara, je aneka phaLomAM pariName che. avaziSTanI sAthe vATela rAka. syenite. phelDaspArane bhUkhare sphaTikIya swimming spore. plava bIjANu zela, swine. Dukkara, bhUMDa, (2) bina sylepta derogata Fabr. kapAsane vAgoLanAra, kharIdhArI, khAdyamAMsa, carabI, - hAnikAraka kITa, cAmaDI i. mATe ucheravAmAM AvatuM prANa. svlia. svIDanamAM vatana dharAvatI UMcI sw. fever DukkaranA kelerA tarIke oLa- UgatI pAtaLA prakAMDadhArI vanaspati. khAte Dukakarane lAgu paDatA saMkrAmaka symbion. symbiont. 21804. viSANujanya roga, jemAM regiSTa prANIne symbiosis. sahajIvana, prANI tAva Ave, bhUkha marI jAya, khUba ja sahavAsa, jemAM be sUkSma jIve nabaLAI Ave, AMkhe sUjhI jAya, UlaTI dehadhamaya gADha sahavAsamAM rahI anyane thAya, tANa Ave ane roga ugra banatA hAni pahoMcADayA vinA parasparamAMthI chevaTe maraNa nIpaje; A roga daramiyAna lAbha meLave che. (2) be ke tethI vadhAre nyumeniyA ke jhADA thAya te roga gaMbhIra sUma che ke vanaspatione lAbhaprada rUpa dhAraNa kare che. sahavAsa. symbiotic, sahajIvI. s, swing basket. latI TelI. bacteria. zimbI varganI vanaspatinAM sirt. pazune gUMcaLAmAM UgatA vALa. mULa para UgatI gAMTha ke gelakamAM rahetA switch. gavaMzanA pazunA pUchaDInA cheDA jIvANu, je vanaspati upayogamAM laI zake para UgatA vALa. (2) eka cheDA para tevA nAIjinane havAmAMthI laI vanaaNIvALa vALI zakAya tevA jhADanA spatine pUro pADe che. s. mange. thI prakAMDamAMthI kApavAmAM Avelo bhAga. herane thato eka rega. s. organism, swollen joint cepI saMdhivA, jemAM sahajIvI sUmajIva-sajIva. sAMdhA para sojA caDe che. symbol. pratIka. (2) sAmAnya saMmatithI sword bean. Ganapalia gladiata svAbhAvika rIte, samAna gaNe darzAvatI (Jacq) DC.C. ensiformis Baker kaI vastu, jene mATenuM paraMparAgata koI non DC; Dolichos gladiatus cihna ke lakSaNane svIkAravAmAM AvyuM hoya. For Private and Personal Use Only
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Symingtonia... 619 synergism Symingtonia populnea (R. sympodium. saMyuktAkSa, asatya akSa Br.) van Steenis [Syn. aneka uttarottara pAzvIca akSa para racAto Bucklandia populnea R. Br. ex prakAMDa akSa. (2) prakAMDanA uttarottara khaMDane Grif.. pIpaLI nAmanuM jaMgala UbhuM thatI zAkhA, je tenA pratyeka puragAmIkaravA pUrvahamAlaya ane khAsI TekarIomAM mAMthI drAkSanA velAnI mAphaka pragaTe che. thatuM eka jhADa. symtom, lakSaNa, zarIranA game te bhAga symmetry. samamiti. (2) eka ke tenAM kAryomAM jovA maLato regasUcaka saMkhyAnA guNakamAM vajapatra pAMkhaDI, puMkesara pheraphAra. Symtomatology. roganA ane strIkesaravALuM phUla. s, bilateral lakSaNanuM vijJAna, galakSaNa vijJAna dvipAzvaya samamiti, s, radial synagamy phalanakriyAmAM janyuenuM arIca samamiti. s. value samamiti jeDANa. mUlya. (2) avazoSita AyanamAM teTalI ja symantherous. parAgarAyamAMthI jeDAsaMkhyAmAM avasthApana mATenA Ayane ume celA puMkasara. synanthous. eka ravAmAM Ave tyAre mukta thatA AyananI sAthe phUla ane parNo dekhAya te. TakAvArI. 1 synapsis. sUtrayugmana. (2) ardhIkaraNa, sympelmous. eka biMdue aMgaDAnI ardhavibhAjana. nAyu baMdhathI joDAtuM hoya tevuM pakSI). synarthrosis. Windlalt will $ jaDabAmAM dAMtanA joDANanI mAphaka acala sympetalous. joDAyelI pAMdaDIvALuM. e symphylid. nAnuM, sapheda, jhaDapathI syncarp. zetUra ane anenAsanI mAphaka gatimAna banatuM, sahastrapAda kITa, je mULa aMDakanI sAthe saMyukata phaLa. ke maLanA roma para rahe che ane vanaspatinI synchondrosis. kareDanA maNinI vRddhine kuMThita kare che. mAphaka hADakAnI acala saMdhi. symphyllous. Rytel 410alle. Synchytrium endobioticum. symphysis. sAthe vRddhi pAmatuM. (2) nAmane baTATAne gotpAdaka kITa. be samAna hADakAM ke anya bhAga vaccenA syncop. mUcho. joDANanI rekhA athavA tenuM sthAna. (3) syncotyledonous. saMyukata bIja patra vALuM. Symplocos cratargoides Buch. syncytium. 24's $15r41 412192! -Ham exD. Don [Syn. pani- paNa eka kaSavALe varasa. culata Miq. kAzamIrathI AsAma syndactylous. joDAyelI AMgaLIsudhInA himAlayamAM thatuM nAnuM jhADa, jenAM evALuM. pAna ane chAlamAMthI maLatA pILA raMgane syndesmosis. baMdhanIvALuM joDANa. majAnI sAthe bheLavavAmAM Ave che. S. syndrome. eka sAthe dekhAtAM ane racemosa Roxb. ledhara nAmanuM raMganuM sUcana karatAM lakSaNe. (2) lakSaNa IrAna, bhArata, kumAu, AsAma ane samuccaya. bihAramAM thatuM eka jhADa, jenI chAla ane synecologoy. saMparisthiti vidyA, pAna raMgavAnA kAmamAM Ave che. S. samudAya paristhiti vidyA. samundia Buch-Ham. ex D. synergism. sAhacarya, sahayitA, Don. AsAma, khAsI TekarI ane siddhi- yogavAhitA. (2) zarkarA mAdhyamamAM be mamAM thatuM jhADa, jemAM pAna ane chAlamAMthI sajInuM saMyukta kArya. synergist. pILA raMga maLe che. sakriya. (2) jaMtuna sajanamAM, tenI joDANa. For Private and Personal Use Only
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir syngamy 620 Syzygium... jaMtunAzakatA vadhAravA mATe umeravAmAM A5 aslanA hoya tevuM phaLanuM gaLapaNa AvatuM jaMtuna na hoya athavA alpa- umeravAmAM AveluM hoya. (2) cAsaNI pramANamAM jaMtu na hoya tevuM rasAyaNa. syssarcosis, vayamAM AvatA snAyusynergistic. eka sAthe kAryarata vaDe hADakAMnuM thatuM joDANa. banatAM (be kAra athavA auSadha)syn systaltic. vArApharatI saMkocAtuM ane ergized. anya kArakene umerIne eka vistaratuM, AkuMcana ane vistaraNavALuM. kA2kane vadhAre kAcakSama banAvavAmAM system. taMtra, vyavasthA, praNAlI. s.. Ave te. cropping pAkakramanI paddhati. syngamy. saMyumna, phalanamAM be janyu- systemic. samagra sajIva athavA tatrane enuM joDANa. lagatuM. (2) sArvadaihika, zArIrika sarvA. syngenesis. aMzataH nara ane aMzataH gauNa. s. disease eka ja cepathI mAdA tothI ga-braNanI racanA. thayelo paNa samagra zarIrane AvarI syngnathous. naLAkAra tuMDamAM jaDa- lete rAga. s. effects. samagra zarIra bAnuM-mAchalInI mAphaka joDAvuM. para paDatI asara. s. fungi. samagra synoecious. saMyukta pu5 ke lIlamAM pezI para thatI phaga. s. infection, hoya te pramANe eka ja pupeThubhava ke samagra zarIramAM phelAI jatAM sUma jIvANuoparAgAsanamAM nara ane mAdAnAM aMge hevAM. vALa cepa. s. insecticide. mULa, synonym. eka ja vastunuM juduM nAma. thaDa, pAna, phaLa ane bI dvArA vanaspatinI synovia. zleSaka tela, saMyukata tela. (2) AMtarika pezIomAM pravezatuM jetuna rasAbadhapezImAM sapATI ane sAMdhA mATenuM caNa, je uparanAmAMthI vanaspatinA game te UMjaNanuM kAma karatuM sthAna tela, je IMDAnI bhAgane lagADavAmAM AvyuM hoya chatAM saphedI jevuM jaLa ane lebavALuM hoya che. samagra vanaspatine AvarI laI tene asara synthesis, saMzleSaNa; ta athavA kare che. sAdAM saMyojana jevA sAdAM ghaTakonA systole. hRdayanuM AkuMcana je vyAkeca joDANathI thatuM saMyojana. synthetic. sAthe vArApharatI bane che. saMzleSita. (2) kRtrima rIte banAvavAmAM systox Dementon, 0, 0. diethiya AveluM. (3) rAsAyaNika rIte nirmANa 9 - (2 ethylthio) ethyl phosphorkareluM. (4) saMkara prakAre banAvavA upayogI othicate, organo-phosphorous combanAvelI paddhati. (5) vadhAre utkRSTa aMta- bound, raMgavihIna, zyAna, gadhavALuM pravAhI, jainana vaMzanA vikAsa mATenuM upayogI nidhi. jene pANI, kArbanika drAvake ane sauras, detergent. DiTarjaTanA guNa dharA- bhIca telonI sAthe bheLavI zakAya che, vatuM binasAbu saMjana. s. farmya- paraMtu perAphIna bheLavI zakAtuM nathI. rdmanure, saMzleSita chANiyuM khAtara. taDataDiyAM ane molomazI jevI jIvAtanI s insecticide. saMzleSita jaMtudana. sAme te jatukta tarIke upayogamAM Ave s, manure, pAMdaDAM, ghAsa, i. jevAM che ane samagratayA asarakAraka nIvaDe che. seMdriya dravyomAM vighaTananI kriyAne uttajavA systylous. 5rAgavAhinInI sAthe khanija khAtara ane cUne umeravAmAM joDAyeluM. AvelAM hoya tevuM saMzleSita khAtara, Syzygium aqueum (Eurm, f) syringe. picakArI. Alston (Syn. Eugenia aquea syrups, sual (Ho2 oru 21491 Burm f.; E. javanica Lamk.). ochAmAM ochA 65 TakA jeTalAM zarkarA lAla jamarUla; khAsI TekarIomAM tha khAdya dharAvate phaLane misTarasa, jemAM phaLanuM eka nAnuM jhADa. s. aromaticum For Private and Personal Use Only
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Syzygium... 621 table (L). Merr & Perry. (Syn. Eug. Wall]. aisu! 41140 315. S. jambos enia aromatica O. Kuntze; E. (L.) Alston [Syn. Eugenia E. caryophyutala Thunb]. lavaMga; jambos (L.). gulAbajAMbu, AsAma, nIlagiri ane keraLamAM thatuM jhADa, jenA bihAra, Adhrapradeza, tAmilanADu, mahAsukAyelAM phUla eTale lavaMga masAlA tathA rASTra ane pa. baMgALamAM thanuM khAdya phaLanuM auSadha tarIke upayogamAM Ave che, je jhADa. S. malaccense (L.) Merr. & 41402 3. S. cumini (L.) Skeels Perry. [Syn. Eugenia mala[Syrs. Myrtus cumini Le Eug- ccensis ..]. malAyA jAma; mULa malAkAnuM enia jambulana Lamk). jAMbu, khAdya phaLanuM jhADa. S. ma@paceum bhAratabharamAM thatuM khAyaphaLa eTale jAMbunuM (Korth) Mansf. jAmaphaLa, AsAma moTuM vRkSa, jaMbunA ThaLiyA pazu AhAra ane pa. baMgALamAM thatuM khAdya phaLanuM jhADa, tarIke upayogI bane che. S. Tutico.um S. samarangense (BI.) Merr & (Roxb.) DC. [Syn. Eugenia Perry (Syn. Eugenia. javanica fraticosa Roxb.]. jaMgalI jAMbu, vithi Lamh]. jamaphala, AMdAmAna ane vikemATe ugADavAmAM AvatuM jhADa. S. hey bAramAM thatuM khAdya phaLanuM jhADa. neana Wall. [Syn. heyneana T tab. vanaspati athavA prANInI oLakha table. koThe, saraLa rIte samajAya ane mATe tene lagADavAmAM AvatuM lebala saMdarbha mATe kAma lAge te mATe, khAsa Tabebuia pentaphylla (L.) karIne, kaMThAmAM vyavasthita rIte goThavavAmAM Hemsl [Syn. Bignonia AvatA AMkaDA, to I. (2) taLa vistAra, pentaphy.la L.. vIthimAM ugADavAmAM hastha bhUmi. (3) Tebala, meja. tbutter, AvatuM eka jhADa. T. rosea (Ber- pAkuM, ane mIThA mAkhaNane vanaspati tol.) EC, eka zobhAnuM jhADa. T. raMga ApIne ke te vinA vAvIne taiyAra spectabilis Nichols. vasaMtarANI kareluM mAkhaNa; ghaNIvAra svAda mATe temAM nAmanuM caLakatAM pILAM phUlanuM jhADa. mIThuM umeravAmAM Ave che ane tene tabefaction. BganA kAraNe AvatI upaga khAvA mATe thAya che. t, fish. kSINatA, kRzatA, tahes, kRzatA, kSINatA. ThIka kada dharAvatI khAvA mATenI pAchalI. Tabernaemontana divaricata t. fowl. 241 Hj. t. grape. (L.) R.Br. ex Roem (Schult) khAvA mATenI drAkSa. t. land. sapATa [Syn. Ervalamia coronaria Sta- ucca bhUmi. t, poultry. mAMsa mATe pf. Tagara cAMdanI nAmane zobhAne ucheravAmAM AvatAM maraghA-batakAM. t. choDa, jenAM bImAMthI nIkaLatA garane top terrace. varasAdanA pramANa upayoga raMga tarIke karavAmAM Ave che. ane pANune zeSavAnI jamInanI kSamatA tager, Tagara cAMdanI. anusAra ucca bhUminA DhALanI racanA. tabi jAnyuArI-menA gALAmAM levAto t, use. mAnavInA upagane yogya. DAMgarane bIje pAka, tabular $161518. tabulate, $18141 For Private and Personal Use Only
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tablet 622 Talinam... rUmamAM geTave (2) koTho banAvavo. tab- vALavALuM pama-pAchaluM aMga, je bAkInA ilation koThAkaraNa, kaThAnI racanA. zarIrathI AgaLa laMbAya che. (3) pakSInA tablet. TikaDI. pAchalA bhAganuM pIMchAvALuM aMga, puccha pIchAM. tabula. hADakAMnI bAhya sakhata sapATI. t, cloth. mAchalI pakaDavAnA sAdhananA Tacca leontopetoides.(L) O. Kun- pRSTha bhAganuM kapaDuM. jemAM mAchalI sapatze (Syn. T. pinnatifida Forst.). DAI jAya che. t. coverts. pakSanI divA nAmanuM bhAratIya ArArUTa, devaka. AgalI ane pArzva bAjue AvelAM accavi tanAvI, sarakAra taraphathI kRSi vaLelAM pIchAM. t.head. prANInI pUchaDIne mATe ApavAmAM AvatI lona. AdhAra bhAga. t. setting. prANunI Tachinid fly. prANInI cAmaDI sudhI pUchaDInA zarIra sAthenA joDANanI rIta, IMDAM mUkatI ane prANIone trAsarUpa prakAra che. t. water. heThavAsanuM pANI. banatI Tachunidae kuLanI blow fly, (2) jalavidyuta nirmANa bAda vahI jatuM screwworm fly, flesh fly 6 41628. tailing zalova ani se nAmathI oLakhAtI mAkha. vAra chaDatAM pAchaLa rahI javA pAmata tachula bhaMjarA nAmane dIrdhAyu ghAsane vaNachaDa ane anAjanA dANA sametane bhAga. eka prakAra. taint. DAdha lagADa, raMgane opa Apo. tactic movement. para prerita gati. (2) saDA ke rogane dho . tainted tactile. spIMgata, sparza; sparzanI saMvedanA milk. dUSita baneluM dUdha. (2) ragavALuM dUdha. aMgenuM, tenA anubhavavALuM, tenI sAthe take. kalama karyA pachI athavA kalikAsaMkaLAyeluM, jema ke spazIya prabhAva, sparI- sarjana bAda skaMdhanI sAthe kalamAMkara joDe. aMga. (2) rasI mUkavAmAM Ave tyAra pachI tadpole. bAla meDaka; IMDAne tyAga lAgato haLavo cepa. (3) pakaDavAmAM Avela thAya tyArathI, cUI ene pUchaDI gumAve tyAM mAchalI athavA prANIne ja saMkhyA. sudhInI avasthA dharAvatuM DiMbha-bacce. (4) svIkArI levuM-svIkAravuM-grahaNa karavuM. taemia. mastiSkane paTTI-ribana jevo . root. mULa ghAlavAM, mULa jAmavAM; bhAga, pATAne vIMTe. (2) paTTI kRmi, taMdurasta ane sAdhAraNa mULataMtranuM gaThavAI pRthukRmi. Taeniothrips cardamomi R. tal. tADamAMthI maLatA resA. elacIne priya nAmane kITa. Talauma mutabilis Blume. tag. gheTAnuM gaMdu, chANa mizrita na. (2) baTuka . T. pumala H. B. S.T. prANunI vastuo, vanaspati, pAtra i.thI caMpA jehara. oLakha mATe temane lagADavAmAM AvatI talc, abhrakane jhINo daLela bhUke (2) dhAtunI paTTI. (3) vastuone ciThThI athavA phemeneziyama silikeTa (3) zakha. paTTI caTADavI. talcite. abhrakane mATe prakAra. Tagetes erecta L. 4312114 919918i Taldavand. adridle. Avate galageTe ke hArI geTa, taliera. Coropha taliena Ross jemAMthI pILo raMga maLe che. 1. patula tADa, tAmilanADumAM IzAna kAMThA para thato L. nAnA galagATA, nAnA hajArI goTAne UMcA tADa; jenA pAnanAM chAparAM chAvavAmAM cheDa. Ave che, uparAMta tenI caTAI ane TAyalA Tahiti gooseberry. vesTa InDijhamAM TApalIo banAvavAmAM Ave che. thatI gUjhaberI. Talinum traingulare Willd. taiii, puccha, pUchayuM. (2) vazI prANInuM da. bhAratamAM thatI bhAcha. For Private and Personal Use Only
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir taliped 628 tame taliped. 3420161209 na auth oral indus indica L. m elloj $15 pAmelA paga, mudagarapA. bhAratabharamAM sarvatra thatuM jhADa, je vIthi talispatri. AsAma, mahArASTra ane tarIke paNa upayogamAM Ave che. tenAM 5. baMgALamAM khAdha madhurAM phaLa mATe phaLa eTale AMbalI khAya che, rAInI ugADavAmAM AvatuM nAnuM jhADa, vAnIone azlIya svAda ApavA tene tall coconut palm. bhAratabharamAM upayoga karavAmAM Ave che. uparAMta te thatuM UcuM, lAMbA pAnavALuM 8-10 varSamAM vAtahara ane julAba mATe paNa auSadha nAriyera ApatuM nAriyeranuM vRkSa, jenAM tarIke upayogamAM levAmAM Ave che. kAcI nAriyera madhyamathI moTA kadanAM thAya che. AMbalImAM TATarika esiDa vipula pramAA prakAranI nAriyerImAM kApaDama, AMdA- NamAM hoya che, jenA kSArane vistRta rIte mAna vizALa, AMdAmAna, lakSadIva sAdhA- vividha khAdya sAmagrImAM tathA rAsAyaNika raNa, lakSadIva madhyama, lakSadIva sUkSma, ane oSadha udyogamAM upayoga karavAmAM gaMgAbhavAnI, ragana kAmbarAI che. prakArane Ave che. AbalInA kacukAne bhake ane samAveza thAya che. kApaDa ane zaNanA udyogomAM kAMi tallow. gAya ane hakakaranAM mAMsanI ApavAmAM upayogamAM levAya che. temAMthI carabI-Tele. (2) baLada ane/athavA maLato peliosa, phaLa pekiTananI avejImAM dheTAnI bAju ke pIThanA aMtarmamAMthI upayegI bane che. AMbalInA jhADanI chAla kADhavAmAM AvatI carabI. khAdya prakAra tathA tenAM pAna cAmaDAM kamAvavA mATe saphedathI jhAMkho pILa, svAda anedurgadha upayogI bane che. vinAne hoya che. maTanane TelI gAyanA tamarisk. Tamari4 prajAtinuM game To karatAM sakhata hoya che. mArgAIna, te jhADa ke supa. sAbu, mINabattI banAvavAmAM tene upa- Tamarix abhylla (L) Karst, Q121 3291371 wao. tallowing. [T. articulata Vahl.). 14 dalo meLavavA mATe prANIone puSTa karavAM. jhAka, pharaza, madhyakadanuM, sAmAnya rIte allura, kALI musaLI, masaLI kata; paMjAba ane uttara pradezamAM thatuM jhADa, pazcimaghATamAM thatI vanaspati, jenAM mULane jenI zAkhA para thatI gAMThano upaga taLIne tene loTa khAvAnA kAmamAM levAmAM cAmaDAM kamAvavA mATe karavAmAM Ave che, mAve che. ane lAMbA DALakhAMnAM TopalA-rApalIo tall variety. vanaspatinI UMcI jAta- banAvavAmAM Ave che. T. dioca Roxb. prakAra, jhAu, meTI mAI nAmanuM uttara bhArata, 5. talon. nahAra, zikArI pakSIne aNI- baMgALa ane AsAmamAM thatuM choDa, jenA vaLe nahera. (2) AMgaLIne lAge, DALakhAMnA TopalA-ToparIo banAvavAmAM tINa nakha. (3) haraNa, Dukakara, ghoDA Ave che. 1. troubia Hole jevA prANInI kharI athavA pagane pAchalo [Syn. T. gallica auct non bhAga, ... cheTI mAI prAMza paDavAza, nAmane taluk. tAluka; jihalAne eka vahIvaTI 5jAba, uttara pradeza I.mAM thate choDa, athavA mahesUlI bhAga. jenI DALIo paranI gAMTha cAmaDAM tolas (e.va.), tali (ba.va.). madhya kamAvavA upayogI bane che. guphAristha, dhUTikAsthi. paganuM ghUMTInuM hADa6. tamatar. TameTAM (2) TekarInA taLiye selanA khavANathI tambaku. tamAku thayelA kaDhAne DhaLato lAga. time, pAlatuM, pALeluM.(2) vAveluM, keLaveluM. mind. AMbalInuM jhADa. Tamar. (3) nA, AjJAdhArI. () pALavuM. For Private and Personal Use Only
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tamp 624 tap tamp. dharunI punaH repaNI daramiyAna kAzamIramAM thAya che ane jenAM phaLa vipula delI jamInane sakhata banAvavI. (2) garavALAM hoya che. A rIte jamInane sakhata banAvavA mATe tandulja, tAMdaLajAnI bhAjI. upayogamAM levAmAM AvatuM upakaraNa. tang. tIvra svAda ke seDama. tampala. khAdyabhAjIne eka prakAra. tangerine. saMtarAne eka prakAra, je tarupon. raktastrAvane baMdha karavA mATe moTA bhAge tAMjoramAM thAya che. upayogamAM levAmAM Avato rUne dATe, tangle root. anenAsanI dehadhamaya vAdaLI athavA geja. eka vikRti, jemAM mULa phelAI javAne badale tamthar. Greatia villosa Willd, Adi mULanI AsapAsa gUMcavAI jAya che. nAmanuM pArekheDA tarIke oLakhAtA guja- tangent. sparza jayA, vartuLane sparzatI rAta, paMjAba, rAjasthAna, Adhrapradeza ane rakhA, sparzarekhA. tangential. sparzatAmilanADumAM thatA khAdya phaLane choDa. rekhAnuM sArI. tan. kAcAM cAmaDAne keLavavuM, kamAvavuM. tangible. mUrta, sparzagamya. (2) keTalAMka prANIone pILAza paLad tank. taLAva; kudaratI athavA mAnava badAmI raMga. (3) sUrya prakAzamAM badana sarjita siMcAI mATe upayogamAM levAmAM khulluM rAkhavuM, jethI zarIrane badAmI raMga AvatuM jalAgAra. (2) pravAhI rAkhavA mATenI lAge. t, disease. jamInamAM ati- dhAtu ke lAkaDAnI TAMkI. t. agricul. zaya bhejanA pariNAme vanaspatimAM thatI ture. mRdAhIna saMvardhana. (2) mATI dehadhamAMca garabaDa, jemAM mULa phUlI jAya vinA rasAyaNa dharAvatA pANImAM choDa ke ane chAlamAM tirADa paDe che. tan- vanaspatine ugADavAne kRSine eka prakAra. nage. .341231 19991 42131Hi t. farming roll tank agriculture, levAmAM AvatAM dra. (2) cAmaDAM keLa- t. gardening, juo lank agridvivA-kamAvavA mATenI prakriyA. tannery ulture. t sprayer. TAMkI athavA camazALA, cAmaDAM keLavavAnuM kArakhAnuM- rasAyaNe rAkhavAmAM AvelI TAMkImAMthI sthaLa. tannic acid. ghaNAM jhADamAMthI karavAmAM Avate rAsAyaNika dravyone kADhavAmAM AvatuM Tenina nAmanuM dravya, gelika chaMTakAva. tankage, taLAva ke TAMkIne esiDa; A esiDa jala kAvya che ane lasaMgraha. (2) taLAva ke TAMkImAM pravAhI prANIonAM cAmaDAMnA proTInanI sAthe athavA pANIne jaze. (6) vadha karavAmAM bhaLavAnI kSamatA dharAve che, jenA pari AvelAM athavA kudaratI rIte marI javA NAme kAcuM cAmaDuM keLavAI zake che. pAmelAM prANInAM mAMsa ane hADakAMmAMthI Tenika eNsiDa. tannin. juo, tamnic banAvavAmAM AvatuM khAtara. acid tanning. cAmaDAMne kamAvavA tankari. nIlagIrImAM 6,000 phUTanI athavA keLavavAnI prakriyA, jethI kAcuM UMcAI para thatI eka vanaspati cAmaDuM keLavAya che. tan stuff. cAma- tantaniIMdradhanu. sia $02991 KIZ 4210Hi 291Hi Tanymecus indicus Faust. AvatAM jaMgalanAM cekasa vRkSanI chAla ghauM, khasakhasa, java, vaTANA, caNA, jevAM kA, AvI chAla dharAvatAM vRkSamAM DAMgara, rAI, i.mAM paDatAM dhaneDAM, jevAM mukhyatve AgaLa. bAvaLa, taravAra, gara- kITa, je juvAra, makAI, kapAsa, zaNa, mALe, arjuna, AMbalI I. jevAM vRkSone kaThoLa, sUryamukhI, baTATA, tamAku, kebI, samAveza thAya che. phalAvara, i.ne paNa hAni pahoMcADe che. Tanaka jApAnI-cinAI phaLanA vRkSane tap. kAI paNa jhADanI chAlamAM tene rasa eka prakAra, je uttara pradeza, jammu ane levA mATe karavAmAM Avato cheda ke kApa, For Private and Personal Use Only
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir taper 623 Taraktogenos... jemake tADanA jhADane tAkI levA ane vAnI chAla utArI tene mAre banAve rabaranA jhADane AkSIra levA karavAmAM temAM pANune bheLavI jorathI haTAvavAmAM Avate che. (2) cheda ke kApa karo. Ave che, Ama karavAthI mA DoLAya tapping. jhADane rasa levA tenA para che, jene tyAra pachI mAtrAmAM levAmAM che mane ane chedamAMthI rasa levA koI Ave che, jethI avazeSa tarIke taMtumaya pAtrane laTakAvavuM. dravya rahevA pAme che. pravAhI kare tyArataper. cheDA tarapha kramazaH padArtha ke pachI uparanA pANIne dUra karI cokhA vastune vyAsa ghaTatA ghaTatA aNukAra pANIthI zeSa rahelI kAMchane I sUryanA banavAnI prakriyA. (2) kamaza: zaku taDakAmAM sUkavavAmAM Ave che, je sukAI AkAra bana . tapered roller jatAM bhakA rUpe kAMi maLe che. bearing. aMtya bhAge eTale cheDA para tapoun. mULane khaDa-bhAga. pAtaLI rolara beriMga. tsaw. aNI- tappet, caMdranI bhujA. hA2 ka2vata. tappoon. ADabaMda. tapetum. bIjANujanaka koSanI Asa - tap root. seTImaLa, khINAmULa. (2) pAsanI piSaka pezI. - majabUta rIte vikAsa pAmatuM prAthamika tapeworm. paTTI kRmi, phItA kami. mULa, je kaMdamAM dvitIyaka mULathI bhinna (2) maraghAMnAM baccAMnAM AMtaraDAnI dIvA hoya che; adhogAmI prAthamika mULa, jemAMthI ane aMkarA jevA aMgathI cAMTI rahenAra, pAya maLa phUTe che. t.r, system paTTI jevA khaMDavALa parajIvI, 4 thI 6 IMca seTImULa tatra. laMbAI dharAvatuM kRmi. gokaLa gAya, tamarAM, aLasiyAM, ja ane cAMcaDa jevAM vacana tar. als palmyra palm. () fing, kehavAyelI baLataNanI vanaspati, eTale gALAnA parapoSI dvArA A kRmi, AMta pITa, kolase i.nuM niyaMdana karIne meLa2DAmAM praveza meLave che. vavAmAM AvatuM hAIDrokArbana ane tenA Taphrina deformans Terl. 11721 pIcane rAgakArI kITa. 1. muculams. vyutpannenuM kALuM, rayAna pravAhI mizraNa haLadharane regakArI kITa. kASTha ke kelasAne DAmara. tapioca. Manihot esculenta Cra. tara. il taliera. ntz. 11. utidissima Pohl. 520191 tarai bamboo. Melocanna bam712441 Disai 4448n ola19917 busoides Trin. (Bambusa baccifera AvatA sAbudANA, sAbukhA. A vanaspati Roxb.]. kAThIca tRNa, je khAsI TekarImULa brAjhilanI che ane te uSNakaTibaMdhamAM emAM thAya che, ane jene upayoga dIrdhAyu thAya che, jenAM moTAM, kAchamakta TopalATApalIo ane kAgaLa banAvavA maLa thAya che. mULanI chAla kADhI mATe thAya che. lIdhA pachI tene sUkavI, tene loTa banA Taraktogenos Kared King vavAmAM Ave che. temAMthI kAMjI, sAbu- [Syn. Hydnocarpus kargil (King) cokhA ane anya pedAzo banAvavAmAM Warb;]. cala mumarA tarIke oLakhAtA Ave che. tenAM pAnane cAro banAvavAmAM chaDa, jenAM bIne pIlIne kADhavAmAM AvatuM Ave che. t. pearls. sAbudANA jevA celamugarA nAmanuM tela bhAratamAM ghaNA dANA, jhADanA bhAga plAsTika avasthAmAM lAMbA samayathI raktapitta tathA cAmaDInAM keca tyAre cALaNInA tAranI sAthe ghasa- dardomAM upayogamAM levAmAM Ave che; upavAthI dANAdAra maLatuM dravya t, starch, rAMta yuropa ane amerikAmAM paNa te TapikA-kasAvAnI kAMjI, charIthI kasA- auSadha tarIke maLe che, A jhADa, AsAma,, ku. ke-40 For Private and Personal Use Only
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tarbooz 696 tea caTagAMva ane brahmadezamAM thAya che. caTagAMvanA tatri. khAsI ane nAga TekarIomAM thatuM AdivAsIo bIne ekaThA kare che ane khAdyaphaLanuM jhADa. kalakattA mekalI Ape che, jayAM javAba tattooing oLakha mATe kRSi prANIyaMtrathI tene pIlIne tela kADhavAmAM ene cihnita karavAM, jenA mATe UDI ne Ave che. jAya tevAM rajake, varNo vAparavAmAM Ave tarbo0z. taDabUca. che, jenI AkRti cAmaDInI aMdara deravAmAM tare. bAradAnanuM vajana, bArahAna. Ave che, (2) chUMdaNAM traphavAM. tarnish, jhAMkhuM karavuM, caLakI gumAvavI tautomerism, calAvayavatA. -nara karavI. (2) khanijanI khullI sapATI taw. phaTakaDI, lavaNa ane mRdukA2ka ane para thatuM raMganuM paDa. prakSAlaka kArakomAM DubADIne gheTAM bakarAM, taro. aLavI, ane baMnenAM baccAMnAM cAmaDAne taiyAra tarphol. dhaLa AgiyAjuvAra, bAjarI, ane narama banAvavA. (2) ThokI ThokIne makAI, zeraDI ane anya tRNAdi kuLanI zaNa banAvavuM. vanaspati para AkramaNa karanAra ardha- taxation. ka2, karanirdhAraNa. parajIvI vanaspati. taxis, anucalana, abhivartana, (2) bAhya tarragon. Artemisia dacunculus kalIpana anusAranI sajInI nati. sugaMdhI, tIkhI ane suvAsita ane taxism. kramika gati. mATenI dIrdhAyu vanaspati, jene upayoga taxon. vargaka. taxonomic. vagIsalADa che. banAvavA mATe thAya che. karaNane lagatuM. Taxonomy. vagIkaraNa tarsus. gupha, gulphikAsthi. (2) pakSInA vijJAna. (2) vanaspati ane prANIonAM paganuM hADakuM. (3) koI aMgane aMtya bhAga. AkAra, guNa i.nI daSTie temAnuM vagI(4) AMkhanA popacAmAM saMyojaka pezInI karaNa karavAnuM zAstra. (3) te anusAranuM pleTa, vagIkaraNa. artar. Teziyama enTimenika TATaeN.. Tbudding. aMgrejIvaNa "' TI (T) (2) phaLamAMkha ane priya nAmanA kITane pramANe kalama karavI, aTakAvavA tathA kIDInA viSamAM vaparAtuM jue shield budding. jaMtudhana rasAyaNa, je govaMzI prANIomAM TCA. TrAyakalaroeseTika eNsiDanuM seDi. rUcine pradIpta kare che. t. emetic, yama lavaNa, je ghAsapAnane nAza kare che, jao tantar tartarate TArika pANIne zoSe che ane temAM pIgaLe che. arasdi 4901 tartaric acid. 4- T.D.N (Total digestible nut spatimAMthI maLatuM amla, jene upayoga rients.). kula pAcaka poSaka dravyonuM raMgakAma, pheTogrAphI, auSadha i. mAM thAya che; saMkSeparUpa. tartarized antimony. "e tea, cA; bagIcAnA dhoraNe ugADavAmAM tartar emetic. Avate sadAharita choDa, jenAM pAna tartory buck wheat. rAjagare. para prakriyA karI cA tarIke pINArUpe upaTasmanian blue gum, eN- yogamAM levAmAM Ave che. vecavA mATenI liyAnuM yukelipTasanuM jhADa. cA lIlI eTale AthavaNa vinAnI athavA tassel. nara maMjarI, praguccha. (2) makA- kALI eTale AthavaNavALI hoya che. cAnAM InuM nara puSpa, je mukhya akSanA aMtya pAnamAM kaphIna ane Tenina nAmanA dravyo cheDA para thAya che ane jene yugma puSita hoya che. bhAratamAM te AsAma, dA. puMkesarI kalagI thAya che. liMga, keraLa, nIlagirI ane uttara baMgAtaste svAda LamAM thAya che. sAmAnya rIte bI vAvIne, For Private and Personal Use Only
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tea 627 tea kAma karIne ke kalikA rApaNathI cAnA je choDane vistRta rIte hAni pahoMcADe jhADane ugADavAmAM Ave che. cAnA choDa che, AmAMnA nAnA kITa kumaLAM pAna ane cAvagIyavanaspatimAM Camellia sin- kaLAone rasa cUse che. A kITa kAjunA ensis (L.) C. Kuntze (Syn. C. 138 40 42214 . t. pink thea Link;0. theifera Griff;Thea diease. Pellicularia salmonicosinensis... i. nAma dharAve che.t.bag forthI cAnA choDane thato roga jemA tenI worm. Clania crameri West. kASThIya DALIo parathI pAna kharI paDe che. nAmanI cAnI IyaLa, je nAnA choDanA , plantation. cAnA choDa vAvavA. pAnane kheravI nAkhe che. t. bird's eye (2) cAne bagIco.t.plucking.cAnA spot. Cercosborella theae. nAmanA choDanAM pAnane cUMTavAM, aMtya kaLI athavA kITathI cAne tenA uchera gRhamAM ja lAgu yugmita pAnane ja cUMTavAmAM Ave che. Mal fiol. t. black root rot. t. processing. 21101 01311 4142 Rosellinia spp. nAmanA jaMtuthI cAnA kALAM banAvavAnI prakriyA, jemAM cUMTavAmAM choDanAM maLa para thato eka rAga. t.bla- AvelAM pAnane 18 thI 24 kalAka sudhI dk.rot. Corticum invisum. nAmanA sukAvAmAM Ave che, tenA koSane teDavA tathI cAnA choDane thato roga, jemAM mATe eka kalAka sudhI cAMtrika prakriyA karIne tenAM kumaLAM pAna kALAM paDI kehavAvA A pAnane vALavAmAM Ave che. traNa kalAka mAMDe che. t blister blight Exob- sudhI.800 phe. uSNatAmAM tene Atho ApI asidium 1 exans Massee. thI tenuM upacayana (okisaDezana) karavAmAM cAne thatA roga, jemAM choDanAM pAna 52 Ave che. tenI viziSTa prakAranI suvAsa pILA DAgha paDe che. t, branch can- lAvavA mATe puna: tene 8i00 thI 2200 ker vividha prakAranI phUgathI cAnA phe. uSNatAmAnamAM sUkavavAmAM Ave che. choDane thato eka rega. t, brown jA ja vehavALI cALaNuomAthI A blight, Colletotrichum canellia. saghaLI prakriyAo karyA pachI, cAnAM pAnane nAmanA jaMtuthI cAnA choDane thato roga, cALavAmAM Ave che. jethI AkhA ane jemAM tenAM pAna pILAM paDe che. t, bro- tUTelAM pAna ane pAnane bhUko judAM paDe che. wn root disease. Fomes AvAM chUTAM karAyelA pAnane eja notus. thI cAnA cheDane thato roga. pIko, pIke ane phalAvarIMga pIke, t. charcoal rot. Ustulina zun brakana eraMja pIke I. vargomAM ata, nAmanAM jaMtuthI cAne cheDanAM mULane phALavavAmAM Ave che. t, prunning, thato roga. t. copper blight cAnA choDane yogya dekhAva jaLavALa ane Guignardia camelliae 141 Laesta- tenAM pAnane cUMTavAmAM saraLatA rahe te mATe dia theas. nAmanAM jaMtuthI cAnA choDane choDa 3 thI 4 phUTa sudhI UMco rahe te mATe thato roga. t. dieback. Nectria te 18 IMca jeTale UMco Ave tyArathI cinnabarna. nAmanAM jaMtuthI cAnA cheDa pukhta bane tyAM sudhI tene TUMpavAnI choDane thato eka roga, jemAM tenA navA prakriyAnI zarUAta karavAmAM Ave che. pravAha nAnA thaI jAya che. t. looper, navI pAzvaya kupaLa phUTavA mAMDe te mATe cAnA choDane lAgu paDatI Biston supp- A prakriyA zarU karavAmAM AvI hoya resaria Guen.nAmanI hAnikAraka IcaLa. tyArathI te jarUrI UMcAI meLave tyAM sudhI t, mosquito. 241011 Bisa Helo. 2114 2124917; 219 9. t. red mite. heltis theifera Wlk. za H. antonii Tetranychus bioculatus Wood Sign. 41441 212 213 yai Hill 828, Mason. Oligonychus cuffeae For Private and Personal Use Only
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir teak 628 Tecomella... Niet. nAmanA cAnA choDamAM paDatA kITa, prANI, jamake madamAM AvelI mAdAne jenAM Dibha ane pustakITa choDane rasa dhI kADhavAmAM nara prANIne karavAmAM cUse che. t, red rust and algal Avato upayoga. red spot. Cebhaleuros parasitic- teat. DIMTaDI, dhAI. (2) sastana prANInA as. nAmanA sAchathI cAne thato roga. stanamAMthI dUdha dehavAmAM kAmamAM AvatuM t. red sugs. Ideterasia cingala aMga, AMcaLa, thAna. t. canal. DIMTaDImAM Moore, H.magnifica Butl. 117-11 de oyal HIZO nasl. t. cistern cAnA choDamAM paDatI IyaLe, je tenAM dugdha saMgraha. t. cup. gAyanA AMcaLa pAnane kheravI nAMkhe che. t. root rot. mATe IlAja karavA tene lagADavAmAM AvatuM Botryodiplodai theobromae. 11441 Bulg. t. dilator, izina 01991 jaMtuthI cAne thato roga, jemAM navA ke tene IjA thatAM te baMdha paDI jAya te mATe aMkura phUTatA nathI ane kaDa karamAI marI dUgdha vAhinImAM mUkavAmAM Avato haTe. jAya che. t, stump rot. Impex technical. prAvidhika, cokasa kalA ke destruens. nAmanA jaMtuthI cAnA choDane vijJAnanuM, te saMbaMdhI. technically. thata paga. prAvidhika rIte. technique, paddhati, teak sAga, sAganuM jhADa, Tectona pravidhi. (2) koI yojanA athavA kAryanI grandis.f. nAmanuM bhAratanuM agatyanuM vyavahAru bAjunA amalanI rIta, phAvaTa, ImAratI lAkaDAnuM jhADa, jenA kASThane technologist. prAvidhiza, keI paga vahANa bAMdhavA, nirmANa kAma yojanA athavA kAryane vyavahAru amalane ravenA DabbA tathA pharnicara i. banAvavAmAM niSNAta.Technology.pravidhi zAstra, thAya che. pANInuM sAruM pramANa dharAvatI yAMtrika kAryavidhi darzAvatI vijJAnanI eka UDI phaLadrupa jamIna A vakSane mATe zAkhA. Adarza gaNavAmAM Ave che, tema chatAM, Tecoma australi R. Br. bagIcAmAM bhUgarsa pANIvALI game te jamInamAM paNa ugADavAmAM AvatuM jhADa.T. Brandiflora te thAya che. neRtyanuM comAsuM ane tyAra Lois, zobhA mATe ugADavAmAM AvatuM bAda lAMbI sUkI Rtu tene anukULa paDe jhADa. T. jasminoides Lindl. bagIche. sAga mukhyatve pazcimadhATa, tAmilanADu, cAmAM ugADavAmAM Avate camelImadhya pradeza, erisA, karNATaka ane biliyAne vele. 1. adicans ane bihAramAM thAya che. t. wood. Jass. [Syn. Campis radicans sAganuM lAkaDuM. Seem.]. tibhA nAmanI vanaspati. teal. mIThA pANInuM nAnakaDuM bataka. T. stans (L.) H. B. & K. [Syn. tam, DI. (2) baLadanI jeDInI mAphaka Bignonia stans L; Stenolobium be athavA vadhAre saMkhyAmAM jotaravAmAM stans. (L). Seem.]. vADa tarIke vAvaAvatA kRSi aMgenAM jAnavaze. (3) vijJAnI vAmAM Avata cheDa. T. undulata G. enI jathanI mAphaka sAthe maLIne kAma Don. ragatare hiDe nAmanI eka vanakaratI vyaktione samUha. spati. tease. Hiena kiasi hi stilova Tecomaria capensis (Thunb) karavuM. (2) khIjavavuM, pajavavuM. (3) taMtuo Spach (Syn. Bignonia captnsis athavA resAnAM tatako, kalagI, Una i.ne judAM Thunb.). bagIcAmAM vAvavAmAM AvatI karavAM. (4) chUTA athavA zithila taMtuone eka prakAranI vanaspati. 8431241. teaser. Carien fan Tecomella undulata (Smith HINA WALL HII stilova $2412 Seem. (Syn. Bignonia undulata For Private and Personal Use Only
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Tectona... 629 temperate Smith; Tecoma undulata G. tela, jALa, jALa jevI tvacA, zarIranI Don) ragatarAtise, vADa tarIke ugA- pezI. DavAmAM Avate chADa Telanthera amoena, baMgALa, orisA Tectona grandir .. sAga, sAga- ane tAmilanADumAM thatI vanaspati, jenI vana; pazcimaghATa, tAmilanADu, madhyapradeza, zAkabhAjI banAvavAmAM Ave che. erisA, karNATaka ane bihAramAM thatuM Tellairea bedata (Smith ex moTuM vRkSa, jenA kAine upayoga nirmANa Sms)Hook. malabAramAM thatI zAkIya kAmamAM, kabATa ane pharnicara banAvavAmAM vanaspati, jenAM bI khAya che ane bInA thAya che, tenI chAlamAMthI maLatA pILA temanA sAtha ane mINabattI banAvavAmAM raMgathI TApalIone raMgavAmAM Ave che. Ave che. tectology. 22014107441812rael, Tella Chakkerakel. 341 obat jamAM sachavane jIvata vyakti tarIke pradezamAM thatAM kaLAne eka prakAra, jemAM abhyAsa karavAmAM Ave che. te keLuM lAMbu ane pILA raMganuM hoya che ane ted. dhAsa sukAya te mATe tene vAraMvAra tene mA narama, mIThe ane soDamavALo uthalAvavuM ane pAtharavuM. hoya che. teeth (ba.va.). tooth (e.va.). dAta. telephase. samasUtrabhAjanAnI, aMtima (2) (tALI i. jevAM kRSi ojAronAM avasthA, jayAre koSakendrIya trAkanA dAMtA.t, canine rAkSIdAMta.t, deci- virodhI dhruva tarapha raMgasUtra khase che. nuous dudhiyA dAMta. bALakanA pahelA Telosynapsis. aMtayuMmana. 041aul Ye $141711 sia 2412 al Telosma pallida Craib (Syn. paDI jatA dAMta t, milk. dudhiyA dAMta. Prgularia pullida W. & O]. t, mollar dADha. t, set. dUtAvalI. vasatAvarI, kadInA phUla. Te love - grass, tRNakuLanuM Era- Telugo potato, sUraNa, ratALuM. grostis tef (Zuccagni) Trotter temburi. biruM. [Syn. E abessinica Link]. tempala. Its 31512711 AM. nAmanuM gujarAta, mahArASTra ane uttara temper. pANuM caDAvavuM, (2) mRdu karaDyuM, pradezamAM thatuM ghAsa, jenA dANA, achatanA narama pADavuM. (3) hastakSepaka kara. samayamAM khAvAmAM Ave che. tempered. steel. Hien wag viel teg. be varSanI vayanuM gheTuM, AvA gheTAnuM tempering. mRdukaraNa; prakAMDane havAmA nanA pheraphAronI sAthe anukuLa banAvavA. tegmen. aMtaHkavaca, aMta, aMtaH- (2) ojAre, hathiyAre ane upakaraNanI bIjAvaraNa. dhAtuone pAchuM ApI sakhata athavA narama tegument. prANa zarIranuM kudaratI banAvavAnI prakriyA karavI. sAvaraNa, tvacA. temperament. prANane svabhAvatehsil. tAlukA ke jillAne peTA- prakRti- mijAja. vibhAga, tehasila. temperate. saMcamI, zAMta, sthira, (2) Teinostachyum dullooa Gam- 2220avt. t. climate. WH2021mba! ble. AsAma ane pa. baMgALamAM thato AbehavA. t. fruit. 4,000 phUTanI uce vAMsa, jenA prakAMDanA chatrInA dAMDA, UMcAInI TekarIe athavA ThaMDI RtumAM thatAM TapalA TAyalIo, sAdaDIo ane kAgaLa phaLanA prakAra jemAM sapharajana, pIara, banAvavAmAM Ave che. akharoTa, jaradALa, pIca, jApAnI pakSama, tejput, tamAlapatra. badAma, viniArA, drAkSa jevAM phaLone For Private and Personal Use Only
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org temperature samAveza thAya che. T. Himalayan region. himAlayanA samazItA (kRSiyAgya) pradeza; jenA pUrvIya himAlaya ane pazcimI himAlaya evA be vibhAge paDe che. pUrvIya himAya pradezamAM AsAmamAM AvelI mimI TekarIe, sikrikama, bhutAna ane nepALane samAveza thAya che. A peTA-vibhAgamAM bahAranA praderomAM bhAre varasAda thAya che. ane temAM sAlanAM jaMgale AvelAM che. pazcimanA peTA-vibhAgamAM uttara bhAratanA sUkeA parvatALa vistAra AvelA che ane temAM baTATA, makAI ane DAMgara mukhya DAya tevAM bAgAyatI pAkA thAya che. temperature. uSNatAmAna, tApamAna; pheharanhAITa, senTigreDa athavA selsiyasa ke kevina anusAra aMkamAM darzAvavAmAM AvatuM garamI athavA ThaMDInuM pramANa dariyAthI sapaDhI para 32 phe. pANI Thare ane 25* phe. athavA 10degse. e pANI ukaLavA mAMDe che. akSaroAnA AdhAra bhAratanA vistAronI racanA uSNa arthAt ziyALA vinAnA, samazItA eTale ThaMDI sameta ThaMDIvALe ziyALe ane TuMkA unALA ane lAMbA sakhata ziyALA ane hima sametanA parvatIya vistAra e pramANe karavAmAM nAve che. temporal gaMDasthaLane lagatuM t. bone. saMkhAsthi. gaMDAsthi. t. muscle. zaMkha snAyu, gaDaranAyu. temporary* kAmacalAu, alpakAlIna, asthAyI. 630 t. buffer strip cropping. zikhI varganI vanaspati, tRNa ane kSepane kAmacalAu vAvavAmAM Ave te sivAya khetaranA khUbaja dhovANa pAmatA athavA DhALAvavALA bhAgeAnI saMbhALa levA vanaspatinA UbhA paTA karavAnI vyavasthA. t. gools. kAmacalAu mAla. t. parasite. jaLa jevuM prANI, je yajamAnanA zarIranI bahAra rahevA chatAM peSaNa meLavavA yajamAna para hallA kare che. (2) asthAyI parajIvI. . teeth. duSiyA dAMta. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tendril tenacious. dhArazIla, sAgrahI; peAtAnI pakaDa athavA kAmU majabUta rAkhanAra, vaLagI rahenAra, cAMTI rahenAra. t. soil, sakhata rIte vaLagI rahetuM jamInanuM kuLa, tirADa paDavA sAmenI jamInanI sakti, tenac ity. lagiSNutA, vaLagI--cAMTI rahevAnI kSamatA-zakti. tenai. kAMga; Andhra pradeza, karNATaka, mahA rASTra, gujarAtamAM thatuM juvAra, bAjarI varganuM eka dhAnya. tenancy. jamIna athavA dharanA bhAgavaTA, kheDa maLe, lADA kamajo. t. law. gaNAtArA. t. legislation. gaNAtadhArA, tenant, gaNeAtiyA, bhADUta, bhADavAta. t., cash rokaDamAM gaNAta athavA bhADuM cUkavanAra gaNAtiyA athavA bhADUta, t at will. IcchAnusArI gaNAtiyA athavA bhADUta. t, farmer. gaNeAtiyA kheDUta, gaNeta ApatA kheDUta. t. farming. gaNAta AdhArI kRSi-khetI. tenantry. gaNetiyAnA varga tench, oNkaTara phizanA nAme oLakhAtI 22 IMca lAMkhI ThaMDA pANInI mAchalIne For Private and Personal Use Only prakAra. tend, saMbhALa levI, mAvajata karavI. (1) mAgabagIcA athavA gheTAM-bakarAMnI saMbhALa levI. tending. vanya pAkanI, tenA jIvananA game te tabakake karavAmAM AvatI pAka paranA athavA tene naDatI anya vanaspatinA sabaMdhamAM levAmAM AvatI saMbhALa tender. mRduM, kAmaLa. (2) himane sAmanA karI na zakanAra vanaspati. (3) nabaLA taMtuvALuM (Una). t. annual. varSAyu kAmaLa vanaspati. tendon. kaMDarA, hADakAnI sAthe snAyune sakhata rIte vaLagelA rAkhanAra taMtuonA rAju athavA paTTo. tenatomy. kaMDarA jaina. tendril. pratAna, sUtrataMtu. (ra) pAtaLuM, pahIna sUtra jevuM vanaspatinuM aMga, je game tene sparze tene vaLagI jAya athavA viMTaLAI jAya che ane vanaspatine UMce
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tendron 631 Tephrosia... caDavAmAM madadarUpa bane che, sUtrAMga. ten- Cazala's Myn. t. soil water. dillar. sUtrIya, sUtramaya, bhUminA bheja-AdratAne tanAva. tensor tendron. vanaspatinI kemaLa kaLA, muscle. zarIranA koI aMgane kheMcatA prAMkura athavA phaNage athavA kaDaka banAvato snAyu. tendu. Tima. tentacle sparzaka, spezikA, graMthikeza. (2) Tenebriodes mauritanicus L. jaMtunuM lAMbuM, pAtaLuM, vaLI zake tevuM pUcha jevuM ghauM ane oTanA bhAMgelA dANA ane pravadha athavA upAMga, jene upayoga sajIva loTamAM paDatuM Dena jevuM jIta. AgaLa vadhavA mAMTanI anukaLatA jANavA, Teneerio moditor. .. aMdhArA vatane grahaNa karavA, pracalana karavA mATe godAmamAM bharelA dANAnA kakaDA ane loTa karatuM hoya che. (2) vanaspatinuM saMvedanazIla khAtA jaMtane prakAra. rAma athavA taMtaka. (3) sUtrAMga. In Minutes Resourintest tentative karI, akhatarA athavA nabaLA prakAranA dUdhanI rasAjharIna nA prayoga mATe karavAmAM AveluM, prayANa manA sUcakathI 10 miniTa mATe karavAmAM mATenI (2khAsta athavA simAMta). (2) AvatI kasoTI, je daramiyAna, rasAgarIna asthAyI, pravegAtmaka, ajamAyazI.. ragavihIna levAmAM Ave te dudhane nabaLuM tent caterpillar, sapharajanamAM gaNavAmAM Ave che. paDatI IyaLa, je DALakhAM para jALa banAvI tense (ga, sakhata kheMcAyeluM, taga ava. tenI aMdara rahe che ane pAna khAya che. sthA dharAvatA (rajaju, tvacA, kalA athavA tental. AMbalInuM jhADa. cetA). tensile. tanya, kheMcIne lAMbu tenure, jamIna dhAraNa karavAne adhikarI zakAya tevuM, prata.... t, strength. kAra ke hakapaTA, gaNeta paTe, (2) milakata tanAvabaLa, tanAva samatA, AtatyatA, dhAraNa karavA, tenA kabajAne bhagavaTe tanyatA. tensiometer, pR tanAva karavA, tene upabhoga karavA mATenA adhimApaka sAdhana, tatrasthAnIya jamInamAM kArane kabajA hakane samaya athavA avadhi. vaDalA bhejanuM pramANa jANavA mATenuM upa- t. holder. Beyondos 4412$. t. of karaNa; 2baranI naLI dharAvatAM sAMkaDA moM- land, jamIna dhAraNa ke bhagavaTA hekavALa pANIthI bhareluM ane jarUrI uMDAIe avadhi. t. of property. mita mUkeluM mADInuM chidrALu pAtra. rabaranI jogavaTA-kabajA haka ke A hakanI avadhi. naLInA bIjA cheDA para pArAvALuM tharmo- teosinte. Eachlaena mexicana mITara athavA nirvAta gAja lagADela hoya Schrad, makAI jevuM varSAyu eka che. chidrALu pAtramAM pANInuM halana calana prakAranuM ghAsa; traNa mAse pahelIvAra, thayA bAda jamInamAM rahelA bheja ane sAta saptAhamAM bIjIvAra tene kApavAmAM pAtranA pANInI vacce samatula sthapAya Ave che. ekara dITha tene utAra 22 Tana che; bhU-garbha pANImAM vadhAro thatAM tanAvamAM sudhI maLe che. sUkA ghAsa ke sAIleja ghaTADo thAya che ane gAjanA aMka tarIke te upayogI bane che. darzaka pArAmAM vadhAre athavA ghaTADo noMdhAya tepery. kekAravAyu banAvavuM, saheja garama che. A kasaTI dvArA eka sAthe jamInanA karavuM, tepid, kokaravAyu, saheja garama. judA judA starane bheja-tanAva pArakhI tephrite. arvAcIna javALAmukhIne zakAya che ane ati bheja avasthAmAM ja eka prakAra. tenuM vAcana khAtarIdAyaka banatuM hoI tene Tephrosia burburea Pers, saramaryAdita upayoga karI zakAya che. tens- paMkhA, vananIya; lIluM khAtara banAvavA mATe on. tanAva. (2) vAyu athavA bA5nuM vAvavAmAM AvatI vanaspati, jenAM bI For Private and Personal Use Only
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1. K.P. P. 632 Terminalia... khAvAmAM Ave che. T. togethi Hook. terminology. pada, zabadanA yathArtha f. eka jaMtuna vanaspati, jene lIlA upayoganuM vijJAna. (2) pAribhASika zabda. khAtara tathA AvaraNa mATe vAvavAmAM temero. haLadaranA zikSakamAMthI Ave che. kADhavAmAM AvatuM bASpazIla tela. T. E. P. P dele au MEBLE zbedi Terminalia arjuna (Roxb.) saMkSiptarUpa, A rasAyaNane upayoga mAMkaNa, Night & Arn. [Syn. T. glabra ItaDI, melemasI, thripa, bhIMgaDAMvALAM jaMtu Night & Arn; Pentaptera ke kITa, lATamAM paDatI IyaLa i.ne mAravA arjuna Roxb; arjuna, madhyapradeza, bihAra mATe ke temanuM niyaMtraNa karavA mATe thAya ane pazcima dvIpakalpIya pradezamAM vIthi mATe che. A rasAyaNa bhUkArUpe maLI zake che. ugADavAmAM AvatuM vRkSa, jenI chAla cAmaDAM stanadhArI prANIo mATe te khUba ja kamAvavAM tathA raMgakAma karavAmAM upayogamAM jharI che. mla . T. bellirica (Gaertn) terai. mieuf du normaal Roxb. (Syn. Myrobalanus beltitarAIne praderA. rica Gaertn.]. baheDA, vilitaka; Teramnus labialis Spreng. vIthi mATe ugADavAmAM AvatuM vRkSa, jenA manI nAmanI AvaraNa ane cAra mATe phaLa eTale baheDAM raMgakAma karavAmAM, cAmaDAM pagamAM levAtI vanaspati. kamAvavA ane spiriTanI zakti teratoma. vikaTAMga, komaLa mULa vadhAravA mATe upayogI bane che. baheDAne athavA prariAhAMga sAthe vividha pezIvALuM. rasa caTADavA mATe upayogI che. T. biavanaspatinuM kaM. (2) dAMta, vALa jevA lata Steud. AMdAmAnamAM thatuM eka jhADa, janmajAta bhUNIya avazeSa dharAvatuM AvyuM. jenuM kASTha kabATe, veniyara, pharnicara ane terebene TarpenTAIna telanI sAthe selphayu- gharanI aMdaranAM phiTiMga kAmamAM upayogI rika eNsiDanI mAvajata karIne banAvavAmAM bane che. 1. catappa L. jaMgalI badAma, Avato hAIDrokArbana, jene upaga cepa- dezI badAma, lIlI badAma; anAdi rAdhaka tarIke karavAmAM Ave che. kuLanuM bhAratanA garama pradezomAM thatuM jhADa, terebra. keTalAka kITakone vedhaka aMDa- jenI badAma khAya che, badAma ane chAla sthApaka, ane cAmaDAM kamAvavA upayogI bane che. erete. anuprastha chedamAM cakrIya. T. chebula Retc. haraDe, haritakI; targal. pRSIya. uttara bhAratamAM thatuM vRkSa, jenAM phaLa eTale tergeminate. pratyeka zAkhA pa2 haraDe auSadhIya guNa dharAve che. uparAMta phaTAtI, parNatala paranuM yuzmita parNikAvALuM tene upayoga cAmaDAM kamAvavA mATe thAya T. citrina Roxb. & Flem. term. avadhi, (2) garbhanI avadhi, haraDe; mAsAma ane khAsI TekarIomAM padmAvadhi. (3) cha mAsanI mudata. (4) thatuM jhADa, jenI haraDe, cAmaDAM kamAvavAmAM maMda, zabat. policy. mudatI polisI. upayogI bane che. T. manit King terminal. aMtya, cheDAnuM, aMta lAvatuM; aAMdAmAna ane nikobAramAM thatuM eka prakAMDanA cheDA para thayeluM, aMtya sAMdhAnI jhADa, jenuM kAcha mAchalIo pakaDavAnA dAMDA jema zreNImAM pUruM thatuM. (2) bhAvayika, banAvavA kAmamAM Ave che. T. morio mAsika. t.bud, aMtyakalikA, tya- carba Hearch and Muell. kaLI; zAkhA athavA prakAMDanA cheDA para Arg. sAmAnya rIte AsAmamAM jovAmAM RTatI kaLI. tmarket sImAMta bajAra. AvatuM jhADa, jenA kASTanI cAnI peTIo t, morain. tya:sthatimoDha. ane prAyavUDa banAvavAmAM Ave che. 1. For Private and Personal Use Only
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir terminalization 633 tertiary procera Roxb. badAma, mahAmAnamAM mRttikAmaya. terrestrial. sthalaja, thatuM jhADa, jenA kASThanuM pharnicara, sAMdhA pRthvIvAsI, sthalacara. t. soil, pramANamAM ane gharanI aMdaranI zebhAnI vastuo zuSka paristhitimAM jamIna para khanija ke banAvavAmAM Ave che. 1. tamentosa akArbanika dravyavALo mRttikAne vikAsa. Night & Arn. sAjaDa, sAjaDiyA, terricolous. bhUmi nivAsI; aLadhULe sAjaDa I. nAmanuM vRkSa, jenAM phaLa siyA sameta nUpuraka jevA jamInamAM raMgakAma, cAmaDAM kamAvavA mATe upayogamAM 2hetAM sajIva ane anya prANIo, terrilevAmAM Ave che; ane kANanAM sAMbelA genous. pRthvIe nirmANa kareluM, ane hera banAvavAmAM Ave che. pR vIja. jaminalization. samasUtra sAjananI terrace. sopAna. (2) pANIne vahI visarAvasthA ane bhAjanAvasthA vaccenA jatuM aTakAvavA athavA jamInanA thatA asama vibhAjananuM saMcalana, jemAM atya dhovANane rokavA DhaLAva athavA dhAra para cheDA tarapha saMcalana thAya che. racavAmAM AvatI lAMbI, nIcI kinArI, terminate . (2) aMta lAva, jenA be kAra che . beMca ane dhAra. (2) pUruM karavuM. pAkane vAvavA mATe eka bAju para kinArI, tNAnanitarium. UdhaIne mALe, vasA- dIvAla athavA baMdhane UbhAM karI Teke hata. termite, UdhaI. (2) kANa, ApI UMcuM levAmAM AvatuM jamInanuM taLa, mRtaprANI, lAkaDAMnI saMracanA I.ne kara. AvA taLanA stara eka 52 bIjA Ave nAra kITaka, aMgrejImAM jene sapheda kIDI te pramANe karI zakAya che. t, bench tarIke oLakhavAmAM AvavAM chatAM raMge na be prakAranuM sopAna. t, drainage te te sapheda che, ke na te te kIDI che. pANIne nikAla karavA mATenuM - apavAha vanaspatinAM mULa, prakAMDa, thaDa i.ne te ropAna. t, graded pravaNaya pAna. hAni pahoMcADe che, kamaLA dhAnya choDa , level samatala se pAna. t. cultiane phaLa jhADa para te AkramaNa kare che. vation. Hiyin ud. t. system. udhaI sAmAjika sajIva che ane te (kRSinI) sopAna paddhati, terracing. visAhata banAvIne samUhajIvanamAM rahe che pAna racanA. (2) DhaLAva para kinArI che, tenA samudAyamAM rAjA, rANI, kAmadAra, bAMdhIne, kamika nALInI karavAmAM AvatI sipAI jevA zramavibhAjanathI thatA vargo racanA, jemAM pANIne gya nikAla thavA hoya che. tenI vasAhate bhUgarAphaDA rUpe sAthe saraLatApUrvaka khetI karI zakAtI hoya che. uparAMta bhejavALA kAcha i.nI hoya che. paNa vasAhato banAvavAmAM Ave che. UdhaI terramycin. rAmAIsIna; aMkisaphUga jevI heI te sUke saDe ane vinAza TeTrAsAIkalIna hAiDroklorAIDa; Streptosaje che. myces rimosus 4174411 210001 8910 ternary. trivibhAgIya trimaya, trimaya. ane viSANa pratibaMdhaka pratijaiva nIpaja bhaka, traNanuM baneluM. termate. tripatrI, jene pratijaiva pUraka khorAka tarIke paNa traNa paNikAvALuM, saMyuktapaNe traNamAM cakrIya. upayoga thAya che. terpency. TarpenTAInanAM vAsa ane terry. kApyA vinAnA pAzavALuM vastra, svAdane lagatuM terpentine. TarpenTAIna. upAzava. terra, pRthvIterrain, cekasa vistAra tertiary. tRtIya, tRtIya, tRtIya zreNInuM. ke pradezanuM sAmAnya sthaLAkRtika aMga, bhUpradeza, (2) tRtIya (bhUstarIya yuga). (3) trIjI bhUmi. terraneous. jamIna para UgatuM. patinuM uDanAra (pakSI). tandmesoterrene. pArthiva pRthvInuM, jamInanuM; zoic sedimentay rocks. tRtIya For Private and Personal Use Only
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir test 634 tetraethylpyrophosphate ane madhya chavayugamAM nirmANa thayelA vAsa mukela bane che ane chevaTe pAse jaLakRta khaDake; nAnA TekarALa vistAro chavAsanA snAyuo para asara paDatAM ane nimna bhUmine parvatALa pradeza ane maraNa nIpaje che. khINa pradezamAM zela nirmANa. t. capi- tetanyaMgulIgraha; prANuomAM sthAnika tate cell. tRtIya sazIrSa koSa. . rIte thato Akasmika AvegAtmaka snAyu mycelium, tRtIya kakajALa. t. saMkoca. root. tRtIca mULa. t. shootdvitIyaka tether. bAMdhavuM, gAya jevAM prANInA gaLe prahanuM nirmANa thAya te ja varSa daramiyAna deraDuM athavA sAMkaLa bAMdhI doraDA athavA temAMthI phUTato phaNage ke DALI. sAMkaLane chUTe cheDe koI thAMbhalAnI sAthe test. parIkSA, seTI. t. of signi- bAMdhave, jethI pazu carI zake ane chUTathI ficance. vyaMjakatA - mahAva parIkSaNa - harI karI zake. kasoTI.t. tube, kasanaLI. testing, tetra-. cAra, catu, catura, catuSa ane parIkSaNa, kaTI. sUcaka pUrvaga. testa. bAhyAvaraNa, bInuM bAhya veSTana, tetrachloroethane. TeTrAko rAI bIjakavaca. t. cell. bIjAvaraNa kaSa. zena, jamInane dhumADe ApavA kRmi ane testes. vRSaNa, zuSa ane nara aMtaH- nakAmI vanaspatine dUra karavA mATe upa srAvanuM nirmANa karatI graMthio. (2) nara- pAgamAM levAmAM AvatuM (H, CCL, prANunuM mukhya prajanana aMga, zukrANu sUtra dharAvatuM sAjana. athavA puMjanya pedA karanAra aMDAkAra piMDa. Tetracera scandens Merr (Syn. testicles. vRSaNa; juo testes. Delima saumentosa L.). 5. baMgALa, testicular activity.maMDa sakriyatA, AsAma ane mAMdAmAnamAM thato supa, vRSaNa sakriyatA. t. cord. vRSaNaya jenAM pAna dhAtune pelIza karavA mATe rajaja, zakIya raja". testiculate. upayogamAM levAmAM Ave che. vRSaNavALuM, vRSaNa sadaza, vRSaNa jevuM vana- tetracyclic. catuvAkIya, catuvalayita. spatimAM yugma aMgevALuM. testis eka tetracycline. TeTrAsAIklIna, ekevRSA. mAIsIna, pelisAIklIna i. nAma heThaLa testosterone. vRSaNa aMtaHstrAva, nara- vecavAmAM AvatuM sTrepTomAIsIna rimekasa liMga aMtaHstrAva; jenuM saMzleSita tarIke paNa nAmanA sajIvamAMthI banAveluM pratijaiva nimANa karI zakAya che, t.compound. dravya, jemAMthI ghaNAM prati jaiva dravya vRSaNastrAva saMyojana. banAvavAmAM Ave che. tetanic, tIvra snAyu saMkocane lagatuM. (2) tetrad, catuSka dhanurvAne lagatuM tetanus. dhanurvA,dhanurvAta; tetradactyl. cAra AMgaLiyAvALuM pahelAM A vyAdhi ghoDAne thato mAnavAmAM (prANa). AvatuM hatuM, paraMtu Dhera, bhasa, bakarAM, UMTa, tetradecenoic acid. duzvameDamAM kUtarAM ane maraghA-batakAM suddhAne paNa thoDA pramANamAM jaNAte asaMtRpta medIya lAgu paDe che. manuSyane paNa te thAya che, je azla. Clostridium tetani. 7131011 q10bal tetradynemous. 212 410 y $22viSanI cetAtaMtra para asara thAya che, vALuM puMkesara maMDaLa. pariNAme kAnanA snAyu kheMcAya che, tetraethylpyrophosphate. AMkhanI ughADavAsanA snAyuo sUjI Te-TrAIthilapAI phopheTa, mAkaNa, ITalI, jAya che, sAmAnya uzkerATa thAya che jaDabAMnA melomazI, thripa, bhIMgaDAvALA kITa, loTanI snAyuo kaDaka bane che, jethI eNnI ughADa- IyaLa mAravA mATenuM rasAyaNa. For Private and Personal Use Only
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tetragon 685 thalloid tetragon. catuSkoNa. tetravalent. catuHsaMyojaka, catuyuMta. Tetragonia expansa Murr. 's Tetrazolium Test. Gallaida sAkIya vanaspati, jenAM pAnanI bhAjI TeTAliyama bromAIDane upayoga karIne banAvavAmAM Ave che. T. tetragonioides dUdhane halake prakAra jANavAnI eka kasoTI, (Pall.. 9. Kuntze [Sye. T. jemAM okisajana sapATI nIcI UtaratA axpansa Murr). uttarabhArata, karNATaka raMgavihIna sUcaka lAla bane che. ardhA ane hAIliMgamAM thatI zAkIya vanaspati. kalAkamAM lAla bane to dUdha halakA prakAranuM tetragynous, cAra strIkesaravALuM. gaNAya che. tetrahedral,catuSkalakIya, cataHpAzvaya. Tettisoniella spectra. DAMgarane kITa. tetra locular. catu keTarIya, cata- Texas, badAma jevAM mIjavALA kharAba vivarIya. dekhAvanA kAphaLa. tetramerous. catura avayavI, cAra textural class. gaThanAtmaka varga. t. bhAga - aMgavALuM. soil classes. vividha kadanA samUhanA Tetrameres fissipina. Bil kaNenA vividha pramANa anusAra tetramere stomach woim. tetra jamInanuM vargIkaraNa sAdhAraNa rIte mere stomach worm. maraghInAM khetaranI jamIna patI, dumaTIya ratI, retALa baracAM tathA TInA jaTharamAM jovAmAM maTa, maTa, kAMpayukta maTa, mRdamaTa ane AvatuM lohI cUsatuM tetrameres fissi. mATInA mizraNavALI hoya che. vargIkaraNa pina.nAmanuM kAma, jenA upadravanA kAraNe karatI vakhate jamInamAM rahelI ratI, mATI baccAM marI jAya che. ane kAMpanI TakAvArIne dhyAnamAM levAmAM tetrandrous. cAra puMkesaravALu. Ave che. texture. kaNaracanA, pitA Tetraneura histala B. mULamAM racanA, gaThana.(2) samagra aMgenI goThavaNa te mA , ane racanA. (3) kApaDamAM sUtaranI Tetranychus bioculatus Wood racanA anusAra tenuM peta nakkI karavAmAM Mason. zaNa ane cAne gaMbhIra hAni Ave che. t, coarse, sthaLa pota - pahecata kITa. 1. telarus, kapAsa, gaTha - racanA. t, fine bArIka - jhINuM AMbe, rIMgaNuM Ine kITa, pita, t, medium madhyama prakAranuM tetrapetalous. caturtalIya. pita. tetraphylous. catu: paNa. thakal. Phoenix acaulis Buch.tetraploid. catuNita, catukIya; raMga Ham ex Roxb. nAmane bihAra. sUtranA cAra ekakIya aTavALA kelane uttara pradeza ane uttara baMgALamAM thatA sajIva. prakAMDa vinAne tADa, jenI kupaLe ane tetrareh, catuHsUtrI. (2) cAra dArU- pAna khAdya che. vAhinI samUhavALuM madhya raMbhanuM. thakur. ThAkura, nAme oLakhAtI rAja5tetrasomic. catuSka sUtra kAca. (2) eka temAM mobhAdAra vyakti. prakAranA raMgasUtranA cAra sabhyo ane thaladi. sapTembara-ekabarathI phebra bAkI dviya dharAvatA koSavALe sajIva. ArI-mArca daramiyAna ugADavAmAM AvatA tetrasporangium. catubIjANu- alpAvAdhika pAka. dhAnI. tetraspore, catubIjANu, thalamus, saMvedana piMDa, mastikamAMthI bIjaNadhAnImAM cAra samUhamAM bIjANuo. nIkaLatI cetAnuM sthAna, cetaka. (2) phUlanuM tetrasporophyte. catubajaNa saMgrAhaka puSpAsana. alyA. thalloid. sUkAya sadaza, sUkAyaka. tha For Private and Personal Use Only
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Thames... 1636 theoretical alophyte. ekAMgI vanaspati. (2) saMvA- thawing. himadravaNa, barapha, hima i.nuM haka pezI vinAnI ane maLa tathA prakAMDanI pIgaLavuM. vilinatA vinAnI vanaspati, jenA mATe Thea. sinensis L. cA; AsAma, janyuonuM mAdA janyudhAnImAM nirmANa dAIhiMga, trAvaNakora, nIlagiri, malabAra, thAya che. A ekAMgI vanaspati samUDamAM uttara baMgALa, deharAdUna ane kamAMkamAM lIla, phUga, zaivAkane samAveza thAya che. te choDa, jenAM sUkavaNI karelAM pAnanAM A ekAMgI vanaspatinA nimna prakAre pINAM banAvavAmAM Ave che. eka kaSIya che ane temanuM prajanana bIjANu The Agricultural Produce ke zAkIya rIte thAya che. ucca prakAranI (Grading and Marketing) ekAMgImAM liMgIya ke aliMgIya rIte praja- Act. kRSi pedAza (vagIkaraNa ane vecANa) nana thAya che ane tenA aMge vibhinnI- adhiniyama; kRSi ane anya pedAzanAM karaNa dharAvatAM nathI. thallospore. vargIkaraNa ane vecANanuM niyamana karavA aliMgI bIjANu prakAra, jemAM bIjANu bhArata sarakAre 1937mAM pasAra karela dhAro. agrasthAne uddabhave che ane tenI dIvAla theca. keASa prAvaraNa, veNana. (2) zevALanuM pAtaLI hoya che, thallussUkAya; maLa pravara. ane prakAMDanI bhinnatA tathA vAhaka pezI the lentil, masUra. vinAnI vanaspatine eka prakAra. (2) maLa, the leek, vilAyatI lasaNa. **i3 71491 414 ani 124 Call $14. Themeda arundinacea (Roxb.) Thames Pride. Wielrauniel Ridley [Syn. Anthistiria lAvI ahIM ugADavAmAM AvelA lokeTa Hack.). arundinacea Roxb. nAmanA phaLanuM vRkSa, jenuM phaLa meTuM, mAkhaNa gigentee Hack. subsp. 6H2 jevA pILA raMganuM ane rasALa hoya che. bhAratanuM ghAsa, jenA mAvAmAMthI lakhavA Tharparkar, kaccha, jodhapura ane mATenA kAgaLa banAvavAmAM Ave che. jesalameramAM jovAmAM AvatuM dudhALuM tathA Th. 8ymbaria Hack [Syn. A. bhAravAhI prANA; je sarakArI phAmamAM saMva- cymbania Roxb.. UMcuM, dIrdhAyu jaina pAme che ane varase cArathI cha tujAra hAthIdhAsa, jenAM lakhavA tathA chApavAnA ratala dUdha Ape che. kAgaLa banAvavAmAM Ave che. 1. thatch. ghAsane pleTa, (2) chAparAne |gigantea (cav) Hack [Syn. chAvavAmAM kAmamAM AvatuM ghAsapAta. (3) 1. gigantico Cav.]. sarakhara nAmanuM chAparAne ghAsapAnathI chAvavuM. 1. grass. AsAma, bihAra ane khAsI TekarIomAM kAMsa, kAMsaDa ghAsa; Saccharium soon. thatuM ghAsa, jenA lakhavA ane chApavAnA aneum . nAmanI madhya bhAratanI UMcI kAgaLa banAvavAmAM Ave che. T. bhUminuM dIrdhAyu, kapAsanI bhejavALI kALI triandra Forsk. (Syn. A. jamInamAM thatuM bhUmigata prakAMDa dharAvatuM amberbis Retz.). rUI ghAsa nAmane ane anya vanaspatione gUMcavatu ghAsa. ghAsacAro, jene dANuM khavAya che. 1. ratIne bAMdhI rAkhavAmAM A ghAsane u5- - illosa (Poir) A.Camus. kAgaLa ga karavAmAM Ave che. zeraDInI sAthe banAvavA mATenuM ghAsa. themeda. saMkarita karavAthI tenAmAM alpa varSA, rass, vRkuLanuM ghAsa, hima ane roga pratikAra karavAnI kSamatA Theobroma cacao. keko. Ave che. theoretical. saiddhAMtika. theory. thaw. barapha pIgaLa. (2) pravAhI vAta, siddhAMta; kaMIkanI khAsa karIne gha avasthAmAM parivartana pAmavuM, gaLavuM. nAnI svataMtra paNa siddhAMtanA AdhAre For Private and Personal Use Only
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir The papaw 637 thermophyte ane parikalpanAthI viruddha rIte samajatI thermo-chemical efect. ubhA ApavAnI paddhati. (2) vijJAnanA sihA - rAsAyaNika prabhAva. thermo tonI samajatI. (3) koI paNa viSayanA ouple. umAnuM vidyuta siddhAMtane samajAvavAnA hetusara pariNAmane UjamAM rUpAMtara karanAra sAdhana, ekatrita karavAnI prakriyA. t. of cor- uSmAMtara sAdhana. responding state. anurUpa thermoduric, umAchalI, tApajIvI. avasthAne siddhAMta. t. of evolu th. bacteria. uSmAsahiSNu jIvANu, tion. utkrAMtivAda, utkrAMtine siddhAMta. tApa sahana kare paNa UMcA prakAranI garamI t, of pangenesis. sarvajananavAda. sahI na zakanAra jIvANu. t. of recapitulation. pUrva Ava- thermodynamic. umAgatika. tanavAda pasaMhAravAda pUrvajanmAvatanavAdaThermodynamics. umAgati t. of rent, bhADA - gaNatane siddhAMta. vijJAna, t. of sampling. namUnAcayanavAda, thermogenic bacteria. uSmApratidarza siddhAMta. t. of special janaka jIvANu. creation. viziSTa sarjanavAda. thermometer. tharmomITara.th. dryThe papaw- papaiyuM. bulb gos 04 82H RM22. th. ,maThe purple bauhinia. devakaMcana, ximum adhikatama tharmomITara. th. raktakaMcana. minimum nyUnatama tharmomITara th. therapeutic. cikitsAviSayaka. (ra) ,wet and drybulbzukADhe tharmovanaspati ane prANuonA rAganuM nivAraNa mITara. thermometry. uSmAmiti. mATenA upAya aMgenuM.Therapeutics. thermonastic. uSmAprerita. thercikitsAvijJAna, roganivAraNanA upAya monasty. uSmApreraNuM. hAtha dharIne paganI sAravAra aMgenI thermoperiod. uSNatAmAnAvadhi. only lastimal 2171. therapy. Firs- thermoperiodicity. 9074121124 sA, vanaspati ane prANanA rAga nivA- cikatA. raNanI cikitsA. thermophase. uSmAvasthA. The Red and Black pump thermophilic bacteria. Bizi kin beetle. lAkha ane kALA keLAnA uSNatAmAna sahana karanAra chavANu, pAzcarI. kITa. karaNa prakriyAmAM AvA jIvANune sAmane thermal. umIya, uSmAbaMdhI. . karavo paDe che. th. micro-orgaanalysis. umIya vizleSaNa. t. ca. nism. umArAgI sUlamachava. acity. uSmAdhAritA, umAne dhAraNa thermos. tharmosa, umAnI mAtrA karavAnI kSamatA. t. conductivity, jALavatuM sAdhana. upamAvAhakatA, keI padArtha hamAnuM kevI thermostat. uSmAsthiraka, umAnuM rIte vahana kare che te darzAvatuM pramANa. t. svataH niyamana karanAra yukti - sAdhanA energy. uSmA Uja. t. fog app. thermoraxis. uSmAnucalana, tApAnu ator, chaMTakAva karavAnI eka prakriyA, calana. thermotaxy. umAkramagati. jemAM jaMtuna tela sajananuM garama havAnA thermotropism, umAbhivartana. mArAthI sUma cUrNa karavAmAM Ave thermophytes. umAsaha vanaspati. che. t. induction. umIya preraNa. varSAyu vanaspati ane tRNa, je bIjAthermoactinomyces. umIya vasthAnI pratikuLa mosamamAMthI pasAra thaI kiraNakavaka. jAya ane eka mesamamAM jIvanacakra For Private and Personal Use Only
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir The scanted... 638 thin 51 kara. therology saratana prANa- raNa prakAMDavALI (DuMgaLI). th. set. Casting therophytes. nAnuM majabUta zarIra. (2) pAse pAse The scanted oleander, vAjALa. ugADeluM. th. walled. sthala bhinaya, The sebestan. meTAM guMdAM. jADI dIvAlavALa. th. white. rayAna thesis. mahAnibaMdha, upAdhi-DigrI meLa- ke jelI jevI IMDAnI saphedI. vavA utsuka taiyAra karelA nibaMdha, (2) thickening substance. daDhaka. Iya da2khAsta, thickner, DhakAraka, kherAkanI cAnatA Thespesia lambas (Cav.) Dalp sudhAravA ane daDha deha maLe te mATe cha& Gibs (Syn. Hibiscus lampas sa og W1215 Hi 87729171 2410g G. Cav]. vanakapAsa, da. bhAratane sahAyaka dUdha. choDa, jenA prakAMDanA risAnA deraDAM thicket. joDAjoDa saMkhyAbaMdha ugatA sUre, banAvavAmAM Ave che.T. macrophyll jhADa. (2) gIca jhADI jhAMkharAM. Bhume. raNabhIDI. thigh. u6, jAga, guphIya sAMdhe ane T. populnea (L.) Soland. ex dhaDa vaccene prANIne bhAga. Corr, pArasabhIDI, pArasa pIpaLe; kaMkaNa, thismotropisin, ghana sapATInI 5. baMgALa ane AMdAmAnamAM thatuM nAnuM jhADa, sAthenA sparzanI pratikriyAthI vanaspatinI nI chAlanA resAnAM doraDAM banAvavAmAM vRddhine maLatuM vaLAMka, Ave che, ane bInuM tela dIvAbattInA thin. pAtaLuM, chIcha, pAradarzaka. (2) kAmamAM Ave che. kASThanAM kRSi ojAro, jamInane geDI, hAtha vaDe kheMcIne heDIo, pharnicara, kabATa, ejAranA hAthA eka ja hAramAnAM ke hATamAnAM saMkhyAbanAvavAmAM Ave che. baMdha choDane dUra karavA. (3) keTalAMka phUlo The tree of heaven. araDUse. athavA phUlagucchA ke phaLe beThAM pachI kudaThevetia peruviana (Pers.) K. ratI rIte kharavA mAMDe tyAre keTalAMka phaLAne Schum (Syn. Th. neriifolia dUra karavA. (4) vRkSanI TocanI jIvatA Juss. ex Steud; Cerbera DALIne dUra karavI. (5) rApavAnI vidhi peruviana Pers.). pILI kareNa, jene patI jAya tyAra bAda a5kava repane 2 vADa tarIke vAvavAmAM Ave che. karavA jethI bAkInA ro5 ke cheDa vRddhi The spotted ball worm 2145 41771 215. th. layer chromatvALI IyaLa.. ography. Agza-121 qui a444. Th. thew, snAyu. Napier grass, 0181 4124. th. thiamia. prajIvaka-bI' saMkulane eka out. mot thin. th. sheet. Hinen ghaTaka, je berIberInA dardIne virodhI che; cAdara, pAtaLuM paDastara.Th. Shelled. A uparAMta prajIvaka bI', prajIvaka epha halakI meTI badAmane eka prakAra, je tarIke paNa te oLakhAya che, je enyUrIna, AkarSaka, suMvALI ane talavAra AkAranI praticetAkanA kAraka tarIke paNa jANItuM che. haya che ane jenuM keluM pAtaLuM, mIja thick. jADuM, sthUla. th, cane, zeraDI, badAmI, mIThI ane svAdiSTa hoya che. th. majabUta narama ane rasavALI,vipula pramA- shell egg. narama ke pAtaLA kecalA NamAM UgatI zeraDI jene phaLazya jamIna, ThIka athavA muddale kocalA vinAnuM IMDu, th. ThIka khAtara ane puSkaLa siMcAInI jarUra solii. anutpAdaka pAtaLA staravALI jamIna. paDe che. da. bhAratamAM te thAya che. th.fles- th. stand. kAI vistAramAM joie te hed. sArA pramANamAM snAyu ane carabI karatAM pramANamAM ochI vanaspati. (2) dharAvatuM (prANu). th. neck. asAdhA- choDa ke jhADanI kaMgALa racanA.th, white For Private and Personal Use Only
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 639 thionate... thresher uDAna pravAhI bhAga, IDAnI saphedI pAtaLA vizeSa karIne nadI taTa pradezamAM ane bhejaane jADA tharanI hoya che, je paikInuM vALAM sthAnamAM thato vAMsa, je kAgaLa sapheda stara bahAranA bhAgamAM pAtaLuM banAvavAmAM upayogI bane che ane jenI hoya che. thining. vanaspatinI gIcatA kuLI kupo khAvAmAM Ave che th. dUra karavA dhAnyapAkane AchA karavA. Shrub. kAMTALI jhADI, kAMTALe supa. tionate dust, gaMdhakanA saMyojana- Thoroughbred. jhaDapa, suMdara dekhAva, vALI jaMtuLa bhUkI. jasa ane sahanazIlatA dharAvate UMcI thiphsis, 2katavAhinIne saMkoca. olAdane iglaDane ghoDadeDane azva. third filial generation, de thrashing. all threshing. satati. thread. rU, zaNa, Una, rezamane kAMtela thotrophy- bhajanya cAnatA. (2) de; pAtaLuM sutara ke derI. th. worm, bhajanya nyUnIkaraNa sUtrakRmi, prANIonA nAnA AMtaraDAmAM raheta Thomas phosphate. bejhika dhAta parajIvIkRmi, jenuM DiMbha cAmaDIne rAga mala. Th. slag. bejhika dhAtumala. kare che, jyAre pukha kRmi parajIvIjanya Thompson. madhyama kadanuM, pILI chAla- maraDe ane pAMDuroga kare che. vALuM, dANAdAra gara ane suvAsita pIarane three. traNa th. cornered acaeka prakAra. cia. kAMTALu vRkSa, jenI siMge cAre tarIke thong. lagAma. ke cAbuka tarIke kAmamAM upayogamAM levAmAM Ave che. th. day AvatA cAmaDAne paTTo. fever, bhAgyeja prANaghAtaka nIvaDato Theory. paMjAbamAM vAvavAmAM AvatI, Dha2 ane kyAreka gheTAne lAgu paDato viSANumeDI pAkatI, jhADa dITha 200-250 ratala janya rogane eka prakAra. the dimekhajUra ApatI khajarI. nsional. Gaur axion. th. furrow thoracic. 48114. th. cavity 98- plough. Mon. th. quarter vivara. th. vertebra. vakSakazerUka. bred. jenI eka ja mAtA ane eka th. viscera. vakSa aMtaraMga. thor- ja pitAnA sAvakA bhAI e pitA haya actomy, vakSachedana. thorax. vakSa, tevuM prANI, th. ranked. triaMkitaka. chAtI; ucca pRSThadhArI prANIonuM garadana th. way. tridhA2. th. v. cross, ane jaThara vaccenuM aMga athavA hRdaya ane trisaMkaraNa; eka sArI parAga janaka aMtaphephasAvALuM puccha, anya prANIonuM mastaka jata rekhAne janaka tarIke ane eka pAchaLanuM kAMga. saMkarane mAtA tarIke upayoga karI tethI thorium. thoriyama, paramANu kamAMka 90 bIne pedA karavAnI paddhati; A saMkaramAM dharAvatuM elyuminiyama jevuM sapheda, reDiye ati ekAMgatA lAvI zakAya che. vikiraka rAsANika tatva, Thremmatology. prANI ane vana thorn. kAMTe, kaMTaka. (2) sakhata, tIkaNuM spatinA saMvardhananuM vijJAna, aNIvALI parNahIna vanaspatinI zAkhA; game thresher. upaNavA DIne dANAne te kAMTALo sUpa ke cheDa. thorny.kAMTALa, chUTA pADavAnuM yaMtra. threshing. kAMTAvALuM . th. amaranth. kAMTALA 5NavuM, jUDavuM. (2) dANAne vanaspatinA DAbe kAMTALe DhImace; Amaranthus spi- anya bhAgothI hAtha vaDe athavA nosas L. zAkabhAjI ane cArA tarIke yaMtrathI chUTA pADavA. tr. flour. upaupayogamAM AvatI saghaLI RtumAM ane NavA athavA jhuDavA mATe moTA bhAge bhAratabharamAM thatI varSAyu vanaspati. th. khetaramAM ja mATI vaDe lIMpIne teyAra karabambo0. kAMTALo vAMsa, bhAratabharamAM vAmAM AvatI sakhata paNa saMvALI jamIna For Private and Personal Use Only
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir thrift 640 thymol ghaNIvAra A hetu mATe vaparAtuM vAvetara spatinA mugaTanI AjubAju mArI ekaThI paranA gharanI bAjunuM sImenTavALuM taLa. karavI. (2) vamana karavuM. throwing. thrift. mitacayatA, karakasara.(2) khIlatI pheMkavuM, besADavuM. thrown. prANune samUha vanaspati, vanaspati ane prANuonI pharajiyAta besADavAnI prakriyA. svAzyapUrNa sthiti. thrifty. khIlad thrust. prada, ekAeka joradAra dhakako. (prANu athavA vanaspati). (2) utpAdaka th. load, prabhAra. (bhUmi). Thuarea involuta (G. Forst.) R. thrip injury. (1441 441 94 Br. ex Roem and Schult.] spatine pahoMcatI hAni, jemAM aMtya kavi- dIrdhAyu ghAsa, je jamInane jakaDI rAkhe che kAne nAza thAya che, pAna tUTelAM, vaLelAM Thuja orientalis L. bagIcAmAM ke vikRta banelA jaNAya che, jema ghaTavA ugADavAmAM AvatuM nAnuM morapaMkhI mAMDe che ane vanaspati jhaDapathI rAgane nAmanuM jhADa. 219 a 3. tbrips. Thysanoptera. thumb feather. Wilcij 2014/15 zreNInA moTA bhAge vanaspatine hAnikAraka ane dvikIya samUhanAM pIMchAnI vaccenuM nAnAM jaMtuo. Th, oryzae. DAMgarane pIMchuM, je jyAre pakSo uDatuM hoya tyAre zipa. th. abaci L. DuMgaLIne pripa te vaccenI khAlI jagA pUre che. thrive. taMdurasta ane utpAdaka , thumping. taDabUca pAyuM che ke nahi. madAra hevuM. te jovA mATe taDabUcane AMgaLIthI ThapakArI throat. garadana, grIvA zvAsanaLI. (2) nevAnI kaTI, jemAM pokaLa avAja zvAsanaLI ane annanaLI jemAMthI pasAra Ave to phaLa pAkuM gaNAya che. thAya che te, garadanane agrabhAga. (3) Thunberg kudza vine nalikA, khAMca. Pueraria lobata (Willd). Ohwi throb. dhabakavuM, skuraNa pAmavuM, khAsa (Pueraria thumbergiana Benth]. karIne sAdhAraNa baLa ane zera karatAM nAmanI ghAsacArA ane jamIna sudhAraNA vadhAre dhabakavuM. mATe vAvavAmAM AvatI vanaspati. thrombus, lehIne go. Thunbergia alata Boj. ex. throttlegaLuM dabAvavuM, gUMgaLAvI nAkhavuM, Sms gISma gharane anukuLa thate bAra. prANune prANavAyu-okisajana maLato baMdha mAsa phUla Apate vela. Th, coccinea kare. (2) enjinane baLataNane puravaThe Wall. lokapriya zebhAnI vanaspati. maLatA rahe te mATenuM niyaMtraNa. (3) prANunI Th. fragrano. Roxb. (450121171 ga2na. ugADavAmAM AvatI vanaspati. Th. throw. phekavuM (2) nALa caDAvavA, mArko grandiflona (Roxb. ex Rottl.) lagAvavA athavA hAninI sAravAra karavA Roxb. khAdyapAnanI zobhAnI vanaspati. prANIne jamIna para suvADavuM. (3) khANa thunder storm, meghagarjanA sAthenuM ane vijJAna anusAra bhUstaramAM bhaMga alpajIvI varSA ane vIjaLInuM tophAna. ke tirADa. (4) jhADanI cakIya gati karanAra thurl. dugdhAlayanI gAyane nitaMbanA catra athavA yukita. th. back. eka ke sAMdhA ane jaghanAsthi vacceno bhAga. be peDhI pasAra thaI gayA bAdanI saMtatimAM thur soil. paMjAbanI kSArIya jamIna. jaNAtAM pUrvajanAM lakSaNe, pUrvaja guNa Thyme. sugaMdhita pallava mATe ugADavAmAM punarAvana th. out. keTalIka jarUriyAto Avato suvAsita dIrdhAyu choDa. ke cokasa kAryo mATe niSphaLa nIvaDanAra thymol. bASpazIla tela ApatI vanaprANIne dUra karavuM. th. pap. vana- spatine prakAra. For Private and Personal Use Only
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org thymus... thymus gland. svAdupiMDa. Thymus sereyllum L. hAzA; nAmanI kAzmIrathI kumAMka sudhInA himAlayamAM thatI khAdya pAnavALI zAkIya vanaspati. Th. ulgaris L. ahIM vAvavAmAM AvatI vanaspati, jenAM pAna masAlA tarIke varSarAya che, ane jemAMthI kADhavAmAM AvatuM thAimela nAmanuM bASpazIla tela dAMtanAM dardI ane TUthapesTamAM upayogamAM Ave che. uparAMta te aMkADAkRminI sAme paNa 35yeAgamAM levAmAM Ave che. Thynnicathys sandhkol, eka prakAranI mAchalI. thyroid gland. galagraMthi; cayApacayanI prakriyAnuM niyamana karatI tathA vRddhi ane prajanana para prabhAva pADatA, thAIreksina nAmanA aMta:srAvane savanAra, garadanamAM AvelI nalikArahita graMthi. (2) dudhALAM DhAramAM A graMthinA srAva dUdha ane mAkhaNa tattvamAM vadhAro kare che. thyrotropic hormone, vaTu prabhAvI aMta:srAva. thyroxin. galagraMthinA aMtaHstrAva. Thysanolaena maxima (Roxb.) 0. Kuntze. eka UMcuM dhAsa, jenI sAvaraNIe manAvavAmAM Ave che. Thysanoptera. thripa jaMtuonI zreNI. tibia. talAsthi; dhUMTaNa ane pAnI vaccenuM aMtaH ane ahirasthi. (2) jaMtunA pagane ceAthe sAthe. 641 tikar nAmanA bUca kADhavA upayogamAM levAtAM * AkAranAM jaMtuthI thatA jIvANuMraktatAno rAga, maradhInAM baccAM paranA parajIvI jaMtuthI A roga thAya che, jemAM bhUkha marI jAya che, tarasa lAge che, pIchAM atavyata thaI jAya che, tAva Ave che, atisAra thAya che, ane paga tathA pAMkhane lakavA thAya che ane chevaTe baccuM maraNa pAme che. t. By vanamAkhI; ja mAkhIthI paNa oLakhAtuM sastana prANIo ane pakSIo paranuM parajIvI jaMtu. tidal bharatInuM -ne lagatuM. t. air. pratyeka zvAsecchAsanI vakhate phephasAmAM jatI ane tyAMthI bahAra AvatI havA. tie. rUnI gAMsaDIne deArA, dedaraDuM, mAtanI paDI ke tArathI bAMdhavI; sajjaDa ane sAmata banAvavuM. (ra) sAmAnya rIte prANInI pIThamAM paDateA khADA. t. control. baMdha niyaMtraNa. t. point, baMdhananI gAMThanuM sthAna. t. rod. baMdha - phaMDa, baMdhana mATenA phADA, Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Tientsin jute. cInI zaNa tarIke eLakhAtuM raNa. tier. DhagalAmAM peTIo, bhega i.nA zara. ni:zreNI. t. of cells. koSa ni:zreNI. Tie Shin fun. tAIvAnanA sapheda chAla ane garavALAM rAriyAM. tifan. eka ja sAthe traNa cAsamAM khI AravAmAM madadarUpa thatuM dezI sAdhana; jene traNa chidro, traNa nalikA hoya che ane je haLanA phaLanI sAthe joDAyeluM DAya che. prakAMDa, thaDa. tiger's claw. vIMdhuDA, tight. saDa. t. pulley. sajjaDa garagaDI. t. soil, sajjaDa mATIvALI, pramANamAM mukela kheDavALI ane dhImuM pANI zASatI jamIna. t. - wooled, ArIra ane garadana upara mATI karacalIovALA gheTAnA prakAra; game te prakAranuM gheTuM, jenuM Una TUMkA resAvALuM ane gADhuM hoya che. tikar. bihAramAM thatI eka prakAranI tick. aSTapAda varga ane kRmi zreNInA nAnA sajIvA, je pazu ane pakSInA zarIranetige. vaLagIne temanuM lehI cUsatA parajIvI heya che, jenA kAraNe raktakSINatA, becenI, svAsthyahAni, dUdha ane IMDAnA khe utAra, cAmaDI para ujharaDA jevI avasthA thAya che. A zreNImAM cimeDI, khagAI, ItarI i. jaMtuone samAveza thAya che. t. borne. khetI i. jevA parIvAhita (rAga), jenA pariNAme prANIne tAva Ave che. t. fever. Borelia galinarum. ku. ko-41 For Private and Personal Use Only
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tikhar vanaspati, jenAM zikaMdamAMthI kAMjIsTArca maLe che. ilkhar. eka prakAranuM vyArA . tiliolkra. gujarAta ane tAmilanADumAM thatA taMtu ApatA prakAMDa ane khAdya pAnanA kSuSa. til. tala. t. gall fly. talanI gAMThyA mAkha. t. leaf roller, talanI pAnavALanArI IMcaLa. t. sphinx moth. talanuM bhUtiyuM kUduM. tile. mATI athavA oNAMkrITanI vadhArAnA pANInA nIkAla mATenI merInuM TAIlataLiyuM 642 timber jamInanI kheDayeAgyatA. siMcAI ane varasAda AvavA vaccenA gALAmAM pUratA pramANamAM bheja ke pANI jALavavAnI jamInanI kSamatA; vanaspatinI vRddhi mATe jamInanI bhautika anukULatA. Tilletia caries (DC.) Tul, e nAmanuM jaMtu, je ghauMne roga kare che. T. foetida (Wallr.) Liro. nAmanuM ghauMmAM rogakArI jaMtu. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tilt. pravaNa avasthA banAvavI-meLavavI. (2) avanata vyavasthA, DhaLAva. tilted udder. Ane barAbara lAgyA na heAca tene AMcaLa. tilting lever. avanata karavA athavA UlaTAvavA mATenuM uttAlaka timal. bihAra, ArisA, khAsI TekaTarIo ane maNIpuramAM thatI vanaspa te, jenI chAlamAMthI doraDAM banAvavAmAM Ave che; jenAM phaLa khAdya che; jenAM pAna dvI ane murabbA banAvavA tathA cArA mATe kAmamAM Ave che. Tiliacora acuminata (Lamk.) Miers. [Syn. T. racemosa Colebr; Menispermum acuminatum<Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir time 648 tissue jagA saMbadhI. timberland. vana dhIya guNa dharAve che, ane atisAra ane pradeza, jaMgala pradeza- vistAra. dIrdhakAlIna maraDAmAM tene upayogamAM levAmAM time, samaya, kALa, avadhi. t. factor, mAve che. samayakAraka, kAlakAraka. tlag in tinted egg. sapheda athavA badAmI na agricultural production. kRSi hoya tevuM IMDuM. utpAdanamAM vilaMba. timely. veLAsara, tipToca, agatya.(2) UnanA taMtune khullo saveLA, mosamI, yogyataka, sapana. tim bhAga. (3) DALI ke DALakhAMne che. (4) ing gear. AvAdhika giyara. DALIo, prakAMDa, DALakha ne Tacane bhAga timla, khAdyaphaLavALuM bihAra, orisA, dUra karavuM. (4) pAtaLe, vaLe cheDo. t, khAsI TekarIomAM thatuM eka jhADa. burn. agrada ha; vanaspatine eka timsa, taNacha. prakArane roga, jemAM pAnanI kinArI ane tin. kalAI, Tina. (2) Dabbo. tenA agrabhAgane dAha lAge ane badAmI Tincta Tindia. eka prakAranI mAchalI. thaI jAya. aneka prakAranA vAtAvaraNIya tinctoral. raMjaka, raMgautpAdaka. kArathI vanaspatine A roga lAge che. tincture. TiMkacara, madya ke ke Ithara t, cutting, narama lAkaDAM-kASTane kApavA. ane mahAka vaDe banAvavAmAM AvatuM t deterioration. aMtaHzuSkatA rUA. auSadhIya ejana; jemAM vanaspati dravyo t. layering, rastarIkaraNanI paddhati, ke rasAcA hoya che. t. iodine, TiMkacara jemAM prakAMDanAM agrAMgane jamInamAM eka ADIna. athavA be IMca jeTalA dATavAmAM Ave che, tinda. uttara bhAratanuM unALA daramiyAnane jyAM te vistAra pAmI, taMtumaya prarohanuM le kapriya phaLane eka prakAra. nirmANa kare che ane temAMthA na choDa tindupara. Toddnlia asiatica phUTe che. mULa vikAsa pAme tyAre prakAMDane (L.) Lamk. (Syn. T. aculeata kApavAmAM Ave che. A rIte blekaberI Pers.. nAmane khAsI TekarIo, tAmila- ane legAnagerInA saMbaMdhamAM paNa ajamAnADu, kumAune supa, jenAM mULamAMthI pALe vavAmAM Ave che. tipped, pIchAne raga maLe che ane jenAM mULa ane phaLa jALamaya che, jeno raMga bAkInAM pIchAM khAya che. karatAM ja hoya tenA saMbaMdhI. tine. estem, $maldi sid, Tipping. Call Topping. kAMTA ke zULa. tined dAMtAvALuM tu tippy wool. Unane kaThaNa bhIMgaDA cultivator. geDa ane kheDa karavA je bhAga. mATenuM dAMtA ane paDAnI heraphera karI tire (tyre.) TAyara, paiDAnI ge La pharate zakAya tevuM ojAra. t cirved jaDelI dhAtu ke rabaranI paTI, jethI paiDAnI point, vakra aNivALuM kAMTALu ojAra. AvaradA vadhe ane karkaza avAja na thAya. t. harrow, kAMTALI kharapaDI - cAMpaDI. (2) thAkI javuM, thAka lAga, tired tinge. raMga, AbhA. soil. zrAMta jamIna; poSaNa vinA anuTinnevellis. tAmilanADunA madurAI, tpAdaka banelI - thAkI gayelI jamIna. rAmanAthapurama ane tirunelavelI jillA- tirmal. e eve's apron. emAM thatA kapAsane eka prakAra. tissue. Utaka, Uti, pezI. (2) prANa Tinospora cordifolia (Willd.) ane vanaspatinA dehanI saMracanA, jemAM Miers. ex. Hook T. & Tho- AMtarakoSIya drAthI keSa alaga thAya. ms gaLe; ArohI sUpa, je auSa- (3) samAna kArya ane samAna udabhavavALe For Private and Personal Use Only
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir titanium 644 tobacco kene samUha. (4) suMda2, jhINuM vaNeluM dhAraNa kare tevA anya koI pramANita game te kApaDa. t, conducting drAvaNa vaDe jANavI. titration. anusaMvahana pezI, vAhaka pezI. t, conne- mApana. t, qualitative guNAtmaka ctive. Glor's 420. t., epider- 4146. t., quantitative 417mal adhistarIya - adhicamaya pezI. tmaka anumApana. t. curve. anumApana t, fundamental AdhAra pezI. vakrarakhA. titre. anumApana aMka. t., ground 242412 220. t., tivar. Caqla. mechanical uilas N. t., vas- tivas. nos. cular vAhaka pezI. t, biopsy. toad, meDaka, deDake, pUchaDI vinAnuM eka chati parIkSA. t. culture. pezI kITabhakSI ubhayacara pro . t. stool. saMvardhana. t, section. pezIchedana. prakaNuM phUgane phUlanAvasthAne eka prakAra; t. system. 40 din. t. tension. A phaganA vAnaspatika bhAgamAM, jamIna, pezIne tanAva. kASTha, khAtara ke game te vAnaspatika akArbanika dravyamAM UgatA taMtunA kezane titanium. leha jevuM paramANu aMka 22, samAveza thAya che. havAmAM thatuM phaLa garadharAvatuM dhAtvIya tarava. t. dioxide. vALuM, jherI prakaNI phUga skUla tarIke 1, 0; TAITenikama DAyokasAIDa, pRthvInA oLakhAya che, jayAre khAvAmAM upayogI popaDAmAM rahela eka khanija. chatraka athavA bilADIne Tepa gaNAya che. titer. $18 Goud 211017 HH , tobacco Hly; Nicotiana rustica anya dravyanI cekasa mAtrAthI viziSTa prati- L. (vilAyatI tamAka); . tabacum. kriyA meLavavA mATe jarUrI bane che. keI dravyanuM .. tamAku nAmane mULa madhya amerikAne anumAna karavA jarUrI banatuM anya dravya. paraMtu ahIM gujarAta, paMjAba, bihAra, 5. Titrable Acidity and pH. 240 baMgALa. Adhra pradeza, mahArASTra, karNATaka mApanIya abhyatA ane pHdudha zarkarAmAM ane uttara pradezamAM thato choDa; jenA jIvANu kriyAthI dUdhamAM amlatA AvI che ke pAnamAM AlkaloIDa hoya che, jene upayoga nahi te akalInI sAme anumAnathI jatana tarIke thAya che. tamAkunAM bIne jANavAnI kaseTI. keTalAMka sUcake UmerIne pIlIne tela kADhavAmAM Ave che, je dIvAthatA raMgathI pH parivartana nakkI karI battI uparAMta raMga ane vArniza banAvavA zakAya che. pH 7.6 thI bema-thAImela mATe kAmamAM Ave che. tela kADhI lIdhA AsamAnI banaze, pH 6.0 thI te pILuM pachI zeSa rahelAM bInAM kheLanuM khAtara banaze; pH 5.2 thI broma-kaeNsela pILuM bane che. tamAkunA bhUkA ane anya avazeane pH 6.9 thI gheruM jAMbuDiyuM thaze. jemAMthI chIMkaNI ane jaMtuna nikoTIna 1. A. of milk. dUdhanI anumApanIya sapheTa banAvavAmAM Ave che. TakIza ke amlatA. tAjA dUdhanI amlatA temAMnA IsTa InDiyana Tobeka, vilAyatI ane kalaphaoNsphaTa (kesIna ane eNnyUmIna) proTIna karI A nAmanA tamAkunA prakArone pILAM ane temAM navA pramANamAM rahelA kArbana phUla thAya che. tamAkunAM pAna cAvavA upaDAyokasAIDa ane lIMbunA kSAranA kAraNe rAMta bIDI, sigA2, sigAreTa, hakA I.mAM hoya che. AthI pramANita alakalI sAme pheMkavAmAM Ave che, tenA bhUkAmAMthI banAanumApana karavAthI tenI sAcI amlatAnuM vavAmAM AvatI chIMkaNI suMdhavAnA kAmamAM 2014 11301 213g 48. titrate. La 3. t. bacterial wilt. PseanamA5na karavuM, kaI saMjanana cekasa udamonas solanactarium. nAmanA ghaTakanI guNavattA, A sAjana bIju rUpa jaMtuthI tamAkune thato roga, jemAM tenAM niyana For Private and Personal Use Only
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tobacco 645 toddy 414 82415 . t. black leg. mildew. Erysiphe cichoracearjuo tobacco black shank. t.black um. thI tamAkane thato roga, jemAM tenAM shank. Phytophthora parasitica 42 abr 0451 oral que quis. Dastur var, nicotianae Tucker. t. soap decoction. 2 2014 nAmanAM jaMtuthI tamAkune thato roga, jemAM tamAkunAM pAna, prakAMDa i.ne 20 ratala tamAkunA prakAMDane badAmI ane kALA DAgha, pANImAM ukALI tyArabAda 2 ratala sAbune ane narama saDo thAya che, ropa saMkecAIne umerIne banAvavAmAM AvatuM jaMtudana pravAhI, pILA paDI maravA mAMDe che. t. borer je badAmI raMga dhAraNa karyA pachI gALI beetle. Lasioderma serricorno levAmAM Ave che. A pravAhIne chaMTakAva Fabr- nAmanI, sigAreTa, sigAra, saMgraha karavA agAu prakAMDamAM mULa drAvaNanuM 10 karelI tamAku, kaThoLa, dhANA, haLadara, thI 15 gaNuM vadhAre pANI umeravAmAM Ave suMTha ane charAmAM paDatI eka prakAranI che. t, stem borer. GaorimosByula. t. capsule borer chema heliopa Low. 11H11171541 tamAkune prAvara karanArI IyaLa. t. choDanA prakAMDane keratI gAMThiyA IyaLa. caterpillar, Prodenia litura Fa. t. stem rot Pellicularia rolfsii. br. nAmanI TameTAM, rAI, maracI, kobI, nAmanA jaMtuthI tamAkune thato roga, jemAM kolIphalAvara, lakela ane tamAkumAM tamAkunA prakAMDanA jamIna taraphanA bhAga paDatI gherA badAmI raMganI IyaLa, je vaLI jAya che ane cheDa pILo paDI jAya tamAkunAM pAna khAI choDane nukasAna kare che. che. t. topping. tamAkunA choDanA t. cutworm. tamAkunA thaDa kopI Toca paranAM pAna cUMTavAnI prakriyA, jethI khAnArI IyaLa. t, damping off. choDa ane pAna moTAM thAya, kALAza paDatAM Pythium aphanidermatum (Edson) pAnavALA choDane A prakriyA anukULa nathI. Fitz. Pythium debaryanum Hes- to break land. un 241 242 se. nAmanAM jaMtuthI tamAkunA ropane lAgu jamInane teDavI. wat 1. t. decoction. Toddalia asiatica (L.) Lamk. tamAkune kADha. t. frog-eye [Syn. T.aculeata Pers.]. himAlaya, leaf spot, Cercospora khAsI TekarIo, tAmilanADu ane kumAumAM nicolinaeEll. andEver.thI tamAkune thato kupa, jenAM mULamAMthI pILA raMga maLe thato roga, jemAM tenAM pAna rAkheDI raMganAM, che ane pAna tathA phaLa khAva che. sAMkaDI badAmathI kALI kinArIvALAM DAgha- today. tADI; tADanA jhADane chedIne vALAM thAya che ane chevaTe ra5 marI jAya lIdhelA nIrAne Atho AvyA pachI thatuM che. t, ground beetle. Teneb- mAdaka pINuM, je sastA mahAka banAvavAmAM rionidae sp. tamAkumAM paDatuM jaMtu. t. upayogI thAya che. t. palm tADa; leaf caterpillars. Laphygma Cargota urens L. flHal fall, Taigua ane Prodenia litara. nAmanAM utta2 baMgALa ane AsAmamAM thato tADa, tamAkumAM paDatAM jaMtu, je uragRhamAM jenAM pAnamAMthI maLatA resAnAM doraDAM, tamAkunA pAyAne bhAre nukasAna pahoMcADe TopalA-TapalIo, narama braza banAvavAmAM che. t.1 curl. tamAkune thate viSANu Ave che. tADanI tADI mAdaka pINuM che, janya roga. t. mosaic. tamAkunA ane temAMthI tADagoLa banAvavAmAM vAve pAnane cImaLAvI detA viSANujanya eka che. t. tapping. tADa chedana; tADanA rAga, jenI kaseTI karatAM viSANu viSe cekasa bhAgamAMthI rasa savavA mATe hAtha mAhitI sAMpaDe che. t. powdery dharavAmAM AvatI eka prakriyA. keTalAMka For Private and Personal Use Only
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir toe 646 tomato tADakuLanAM khajarI jevA jhADanA vRddhijanaka benicillariae. nAmanI bArImAM aMgAbhAgane cheDavAmAM Ave che, ane chedelA riyAne rega karatI phUga. T. Jenegalens, bhAgamAM khADo karavAmAM Ave che, jemAM nAmanI bAjarImAM aMgAriyA roga karatI sAva ekaTho thAya che. kumaLAM jaMgalI tADa phUga. ane Aphrikana pAmirA vRkSanA paDakhAne tom. nara TakI pakSI. (2) keTalAka prANaeDavAmAM Ave che. bIjA keTalAMka A one nara. qoldi all you444 412 3891Hi tomatillo. Physalis ixocarpa Ave che, jethI temAMthI rasa sUve che. Brot, nAmanI maLa mekisakonI vanaspati, toe. yAdaguNa; paganAM AMgaLA. (2) jenAM TameTAM jevAM phaLa thAya che, jemAM kharIne agrabhAga. (3) lehane TukaDe. salADa, kaDhI ane supa banAvavAmAM Ave t, feathering. maraghInAM baccAMnAM Ave che; uparAMta tene murabbo paNa bane che. AMgaLAMne UgatAM pIMchA. t. groundcherry. a toma: tohar sem. 2912091514 41' 24 tillo. tomato. cHei; Lycospersicon lIlA khAtara mATe ugADavAmAM AvatI eka esculentum Mill. (L. sculentum vanaspati, jenI sigAnA dANA khAvA mATe Mill,Solanum lycospersicum L). chapayogI bane che, nAmane vizvamAM trIjA naMbaranuM sthAna dharAvatola, tAlA, talAda. (2) nIrA, tADIvALuM te zAkIya pAka, jemAM prajIvaka e, ane vRkSa. sI', keziyama hoya che ane DabAmAM saMgraha tolerable sahya, TakAu ane ThIka ThIka karAyelo te pahelA garama tane pAka che. sAru. tolerance. sAtA, sahanazIlatA, dakSiNa ane madhya amerikAmAM tene upayoga sahiSNutA. (2) anya vRkSanI chAyA heThaLa kherAka tarIke thAya che. sUkA ane ardhagavAnI ane tenI harIphAI karavAnI vana- sUkA pradezamAM siMcAI ApIne tene ugADaspatinI kSamatA. (2) koI paNa prANI vAmAM Ave che. gerADu ane sArI mATInatinI pratikULa prAkRtika saMjogomAM jIvavA vALI jamIna A pAkane vadhAre anukuLa ane vadhavAnI kSamatA. (3) viSa grahaNa thaI paDe che. vArApharatI pAka levAnAM baTATA, karI tenI mAraka asarathI bacavAnI kaI maracI ane rIgaNIne pAka TameTA lIdhA paNa prANI ke jaMtuna, kapArjita kSamatA. pachI tarata vAvo na joIe. t. bac(4) cekasa varganI vanaspati, tenA varganI terial leaf spot. X'anthomonas viziSTatA dhAraNa na kare tyAre tene vadhavA besitatoria. nAmanA jaMtuthI TameTAne thato devAnI anukULatA. tolerant. sahiSNu. Real t, b.wilt. Psudomonas solan(2) gaMbhIra hAni bhegavyA vinA ke pAkane actaram. nAmanA jaMtuthI TameTAne thato nAza thayA vinA rogane pratikAra karavAnI rAga, jemAM tenAM nimna pAna cimaLAI jAya vanaspatinI kSamatA. t, species. che, choDa paNa cimaLAIne nAza pAme che. t. sahiSNujAti. blossom-end rot. 27212 yat tolu balsam tree. Myroxylon binajIvANu roga. t. damping of toluiferum HB K. nAmanuM zikhI and foot rot. Pythium spp., varganuM jhADa, jemAMthI badAmI ke pILA Phytophthora spp; Pellicularia raMganuM, Tela bAsama nAmanuM guMdara ke rALa filamentosa. nAmanAM jaMtuthI TameTAne jevuM dravya maLe che, jene upayoga malama thato roga, jemAM choDanuM chevaTe mRtyu thAya ane kaphasirapa banAvavAmAM thAya che. che. t. early blight. Alternaria Tolyposporium ehrenbergii. solani. 41471. oval cheia uat nAmane juvArane phagAdaka kITa. 1. rega. t, foot rot and wilt. For Private and Personal Use Only
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tomatose 647 tooth Pellivalaria (Sclerotium) rolfsi. snAyunuM baneluM meMnuM eka aMga, jenI upara nAmanA jaMtuthI TameTAne thato roga, jemAM svAkAMkare AvelA hoya che. je svAdeDhiyanuM tenAM pAna ekAeka cimaLAI jAya che. kArya kare che, ane je kherAkane cAvavA tathA t. fruit rot. Phytophthora spp. gaLAmAM dhakelavAmAM madada kare che. t. cell. nAmanAM jaMtuthI TameTAne thato roga. t. jihavA koSa. t. grating. kalamane fusarium wilt. Fusarium oys- eka prakAra, jemAM skaMdha ane kalamAMkuramAM borum, nAmanA aMtathI TameTAne thato jIbha jevAM kApa mukI, kA5mAM kamalAkara roga, jemAM tenAM pAna pILAM paDe che !. pravezI zake tevI rIte banene pAse lAvI late blight Phytophthora infes- baMnene joDI devAmAM Ave che. tans. nAmanA jaMtuthI TameTAne thato eka topic. pauSTika sAdhAraNa joma ane roga, t. leaf curl TameTAne thato eka rUrti lAvavA mATenuM kAraka. (2) snAyavIya viSANujanya roga. t.AmouldClado- saMkecane lagatuM. (3) bAla asara pratye boom film nAmanA tathI TameTAne sAdhAraNa pratibhAva jAvAtI (vanaspati), thate roga, jemAM tenI sapATI pa2 lIlA tonoplast. aMtaH koSa rasa vacA, raMganI UNa thAya che. t, mosaic. 2dhAnI vacA. tamAkane thato viSANujanya roga. t, tool, ojAra, sAmAnya kAma karavA mATenuM powdery mildew. Leneillula sAdhana, upakaraNa. t, bar. yaMtra ja taurica thI TameTAMne thatA roga, jemAM daMDa, rekaTara paranuM bhAre cokaThuM, jenI sArI tenAM pAna para loTa jevI bhUkI thAya che. ejAra jehAM-mUkelAM hoya che. troot rot and charcoalrot, toom, eka khAdya phaLadhArI vRkSa, jenAM Macrophomina phaseoli. nAmanA pAna cAmaDAM kamAvavA kAma lAge che. jaMtuthI TameTAnA mULane lAgato saDe. t, toon, bhejavALI ane navI jevA jharaNAnA stem and fruit canker kinAre ugatuM, narama kASTa dharAvatuM pharnicara, Corynebacterium michiganense. cA, sigareTa I.nI peTIo banAvavA mATe nAmanA jaMtuthI TameTAne thato eka roga, upayogI vRkSa jenAM phUlamAMthI kApaDa raMgavA tomatose. gUcavAyelA vALa ane taMtukathI mATe pILA raMga nIkaLe che. A vRkSa uttara Avarita. tomentum, gUMcavAyelA pradeza, paMjAba ane da. bhAratamAM thAya che. UnavALuM, Unane gu . Toona ciliatia M.J.Roem (Syn. ton. Tana, 2,000 ratala dharAvatAM vajanane Cedrela toona Roxb ex. Rottl.& ghaTaka, meTrika paddhatimAM eka hajAra ki. Willd.). nAmanuM zobhA mATenuM jhADa, jenA grAmane ghaTaka. tonnage, TanamAM game te lAla, narama ane caLakatA kANanAM pharnicara, vastunuM vajana. tonne. eka hajAra ki. cAnI peTIo sigAranI peTIo banAvavAmAM grAma vajana dharAvanArane. Ave che, je bhejavALI jamIna ane jharaNanA tone svA, koi sajIva ane tenA kAMThA para thAya che, jemAMthI maLatA pILAza vAtAvaraNa vaccenI samatulA paDatA lAla raMgathI sutara raMgavAmAM Ave toned milk. tAna malAI kADhI lIdhelA che ane chANanAM cAmaDAM kamAvavAmAM Ave che. dhanI sAthe athavA dUdhanA pAvaDaranA tooth (e.va.). teeth (ba.va.). dAMta, banAvelA dUdhanA sAthe dUdhanuM mizraNa, (2) stanadhArI prANIonAM jaDabAmAM thatA, rAnDa mika. kaThaNa bhAga, je cAvavAnA kAmamAM Ave tongs, sAMDasI. cIpiyA} vastu pakaDavA che. (3) giyara-caka, karavata, i. jevAM ke jhAhavAnuM be pAMkhiyAMvALuM sAdhana. nArAnAM aNuvALA dAMta AkAranA tongue, chama, jivA. (2) carabIja sAthe dAtA. t.bar dAMtAvALe sanama For Private and Personal Use Only
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir top 648 torrent i, t. brush tree. nAnuM pIvuM. IcchanIya prakAra ugADavAnI paddhati. (2) t, set, dUtAvalI. toothed bur jaMgalI phaLanuM vepArI dhoraNAmAM parivartana clover. Medicago denticulata lAvavAnI kRSi pahati. topiary. kupanuM Willd. nAmanI ghAsacArA mATenI suzobhana thAya tevI tenI karavAmAM AvatI vanaspati. kApakUpa. topical. sthAnika athavA top. Teca, keTalIka vanaspatione pAna je cAlu bAbato aMgenuM. (2) zarIranA koI Tocana bhAga. (2) vanaspatine Tocane bhAga aMgane sparzatuM. topped. mULa, kaMda ane pAna kApI nAMkhavA, jhADane Tacane I. dUra karAyelAM hoya tevI vanaspati bhAga dUra karavuM. (3) Unane sApha karI aMgenuM. (2) jhADa pADayAM agAu ke tyAra nakAmAM taMtune dUra karavA. t. borer. pachI Tacane dUra karavA aMgenuM . topTAca-vedhaka kITa, gAbhamArAnI IyaLa. t. ping. sigAreTanI tamAkune puSpavinyAsa -bottom ratio. zeraDInI Toca ane dUra kare, jethI prakAra bagaDayA vinA nIcenA bhAgamAMnA rasanI ghanatA vacce pAnane utAra vadhe che, pAna vadhAre paDatA pharaka, je zeraDInI pakavatA pArakha- kALAM thAya che, sAmAnya lIlAM pAnavALA vAnAM kAma lAge che. baMne prakAranA rasanI choDamAM uttama pariNAma Ave che. (2) - ghanatA sarakhI thAya tyAre zeraDI pAkI gayelI choDanA Toca bhAganuM kartana, jethI bAkInA - ane pIlavA yogya gaNAya che. baMne prakA- tenA bhAga vikAsa pAme che. (3) kalikAne 2nA rasanI vacce nimna gaNettara pakavatA vikAsa thAya te mATe, kalikAnI uparanA sUcave che ane ucca guNettara ati paka- kaMdhane dUra karo(4) DALIenA cheDAnuM vatA sUcave che. t. crosskalama- kartana. (5) vanaspatinI TacanA bhAganuM kartana. prakriyA nirmANanI eka rIta. jemAM eka ja topioca. mege, sapheda da. prakAranI saMtatine khullA parAganayanavALA topography. WLavarNana, nakazAmAM prakAranI sAthe saMkara karavAmAM Ave che. pahADa parvata, nadI-nALAM, bhUmi svarUpanuM . (2) zuddha olAdanI anya mAdAnI sAthe vigatavAra varNana. (2) prANInA zarIranAM saMkara prakriyA. t.disc. uparanI takatI- aMgenuM nakazIkaraNa. topotype. cakatI. t, dressing. khetaramAM pAka sthAnarUpa. ubhe hoya tyAre khAtarane veravuM. t, gear, torai. galakAM. zayaranuM gicara. t. grade. vikrI yogya toran. teraNa. pitAza, je uttama ke tyAra pachInI kaTinI Torenia asiatica L. teraNiyA hoya che. t. grafting. Teca kalama nAmanI vanaspati. prakriyA. t, growth. jamInanI uparane terfaceous, kaLaNa athavA bhejavALI vanaspatine bhAga. t, necrosis. jamInamAM UgatI (vanaspati). vanaspatinI kaLI, zAkhA ke samasta TecanA toria. sarasava, toriva. kALI sarasava. | bhAganuM thatuM jhaDapI maraNa. t, onion, torose. juo torus. 4. bhAratamAM Ugate DuMgaLIne eka prakAra, torous, cheDe thoDe aMtare upaselA jenA kaMda nAnA hoya che. t. set. eka bhAganI sAthe naLAkAra puSpAsana, prakAranA kAMdAnAM keTalAMka ke badhAM puSpanA torpedo grass. cINAM; Panicum ThekANe nAnA kadanuM thatuM nirmANa. t. soil. repens L. nAmanI vanaspati. jamInanuM upaluM paDa. (2) sastara. twor- torpid. suSupta, zithila, mada. king. anicchanIya vanaspatine u5- torquate. viziSTa raMganA valayavALuM, pAgI prakAramAM pheravavAnI athavA cAla athavA garadana AgaLane guccho. prakAranI vacamAM parAganayananA hetusara torrent. jhaDapathI deDatA pravAha. tor For Private and Personal Use Only
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tcorrid 649 toxaemia... rential rain. bhAre varasAda varasA- vakhato thato bagADa-A saune kula saravALe. danI helI. Totapuri. kerIno totApurI nAmane torrid. sUryanA tApathI sukAI garelI, prakAra, garama (jamIna). t. zone. karka ane touch-me-not. lajAmaNi nAmanI makaravRtto vaccene bhAga. prasaraNazIla kAMTALe Mimosa pudica torsion. maroDa, valayana, vaLa, sapila L. nAmane dIrdhAyu choDa. aTe. t. fork. pheravavAne vaLa Apa- tongh. namya paNa baraDa nahi. (2) kApI vAne kAMTe. tortic.vaLa ApeluM, va, ke bhAMgI na zakAya tevuM. (3) kaDaka, sajajaDa tortoise. kAcabo; jamIna ane pANInA ane majabUta. kAcabAne eka prakAra. peTI AkAranAM tourmaline. akalI dhAtu ane leha. bhIMgaDAM ke carmita DhAla dharAvatuM sarIsRpa tathA megneziyama sAthenA elyuminiyama gore silikeTa dharAvatuM khanija, je jamItortulous, maNakAkAra. namAM hoya che. torula. phaLanA rasane Athe caDAvavA tourniquet. TurnikeTa nAmane vahI jatA mATe upayogI cIsTane samUhadugdhAlaya lehIne baMdha karavAnA pATAne eka prakAra. pedAzomAM anicchanIya parivartana lAvanAra tow, zaNane sApha karyA pachI pAchaLa rahevA dudha sakarAnuM AthavaNa banAvanAra khamIra- pAmatA TUMkA taMta.(2) majabUta doraDuM,rajaju. yIsTa. towel gourd, turiyAM-galakAM prakAranI toruliform. nAnuM puSpAsana. torus. vanaspati. puSpAsana, prakAMDane narama bhAga. (2) tower slo- lIlA ghAsane saMgraha karavA snAyunI narama kinAra, puSpAdhAra, tene sAIle banAvavA, lAkaDuM, ITa kinArIvALI gatanA madhyama paTanI skUlatA. athavA kekITane jamInanI sapATInI tossa jute. zaNAne eka vyApArI upara banAvavAmAM Avele kaSTa; anya prakAra, je bhAratamAM zaNane e vistAra prakAranI saMracanA karatAM A saMracanAmAM roke che. sArA prakAranuM sAIle bane, je pANInI total. 4. t. assets. 2270 27541- UMcI sapATI tathA dhaNA 82 dharAvatA mata. t. digestive nutrients. DerI phArma mATe A sAIla mATe ati pacAvI zakAya tevAM kula poSaka dravyo. (2) Avazyaka prakAra che. prANIne apAtA khorAkanuM kula khAdhya mUlya. town. zahera, nagara. t, compost. (3)pAcaka, proTIna sama dravyane pAmya carabI- 3 thI 4 pahoLI, 2 phUTa UMDI ane anukULa ja dravya sAthe aDhI gaNe guNAkAra karI laMbAInI khAImAM sudharAI athavA sthAnika temAM supAcca zarkarA dravyo ane tatuone saMsthA dvArA taiyAra thatuM zaheranA kacarA umerI pAcanakSama dravyone khyAla Ave tathA maLamUtranuM mizra khAtara-kamposTa. 1. dynamic head. kula baLazakti- khAImAM kamika rIte maLa, kacaro ane zIla zIrSa. t. heat. kula uSmA-garamI. mATInA uparAuparI thara karavAmAM Ave t.parasite. 52jIvI lakSaNe dharAvatI che ane kamposTa khAtara traNeka mahinAmAM sapuSpa vanaspati. t, solids, kula ghana taiyAra thAya che. t, ref use. zahera kaLyA. (2) sUkAM dra . t. water athavA nagarane kacaro. equirement. pAka mATe pANInI townet, pANImAMthI plenkaTana nAmanA kula AvazyakatA; pANInI upagya vaparAza, sUkSma jIvone gALI levA mATenI jhINA : jamInamAM jhamavAthI paDatI khAdha, sapATI kapaDAnI jALI. parathI nakAmuM vahI javuM ane pANI pAtI toraemia. toxemia. viSakatatA, For Private and Personal Use Only
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Toxoptera... 650. Trachyspermum... chavaviSayakatatA; jIvANu saMkramaNanA pariNAme vRddhi, vikAsa ane svAsthayanI jALavaNI lehImAM thatI viSAkatatA. toxaemic, mATe jarUrI che. (3) chata koSamAM rAsatoxemic. viSarakatamaya. toraphe- yaNika tata ane sajanene jevA kRSi ne. 67 thI 69 TakA kalorInavALuM saze dhana kAryamAM upayogI tA. jAo kIDITI karatA saheja maMda jatana rasAyaNa, essential elements. tr. of precipjaladrAvya bhUkArUpe ane pAyasIkAraka itation. mApI zakAya tema na hoya kenseTa tarIke te maLI zake che. mAnavI teTalA ati alpa pramANamAM thato avamATe te DIDITI karatAM cAra gaNu jherI che. -varasAda, tracers. "e tracktoxic. viSAkata, viSamaca, jherIluM. t. elements. elements. jarUra karatAM vadhAre moTA tracer technique. anujJApaka pramANamAM prANIo kherAka tarIke evAM pravidhi. ta le, je pAcana kriyAmAM aMtarAya trachea, zvAsanaLI, je sastana prANIubho kare che ane jherI asara nIpajAve emAM gaLAthI phaskRsa kASTha sudhI viratache. tmineral. viSAkta khanija dravya. relI hoya che. (2) jaMtuomAM ane A t.residue, pravAhI athavA bhUkAnA pAda prANImAM bahArathI havA levAne mATe. kaMTakAva bAda prANuM, vanaspati athavA (3) vanaspatimAM nalikA, vAhinI che. jamInamAM rahevA pAmatuM jherI avaziSTa. trached. jalavAhaka pezI, kASThanalikA, tsubstance. viSAkta padArtha. touri- jalavAhaka keSa, jalavAhaka bAyamAna ke. city. viSAktatA. Toxicology.viSa- (2) vanaspatimAM jalavAhaka pezIne nA vidyA, viSavijJAna, (2) jhera, mAraNe, je kaSa, je AdhA2 athavA TekA tarIke viSa ane vizvanA prabhAvane abhyAsa karatI paNa kAmamAM Ave che. Castidelt i 211241. toxin. mq. Trachelospermum divaricatum viSa, vikRta-regiSTa sajIvo dvArA AvatuM (Thunb.) K. Schum. (Syn. kArbanika viSa, jene prANu zarIramAM T. jasminoides Lamk; RhymeaMtaHkSepa karatAM pratipiMDa UbhAM thAya che. hospermum jasminoides Lindl.). Toxoptera aurantii Fab. me zobhA mATe vAvavAmAM AvatuM eka mArohI madhurA phaLanAM prakAMDa ane pAnamAM rahetuM 4. Tr. lucidum (D. Don) K. Hl2.<. T. citricidus Fab. me Schum. (Syn. T. fragrans Ho madhurA phaLanAM prakAMDa ane pAnamAM rahetuM ok, , sapheda sugaMdhI phUle mATe vAvame.lomazI. T. graminum (R). vAmAM Avate choDa. ghauMmAM paDatuM jaMtu, je kumaLAM dANAne rasa Trachycarpus excelsay Wendii. cUse che. agni eziyAmAM thato tADa, jenI chAlanA trabecula. itikA. (2) AMtarakoSIya resAnAM deraDAM ane ghara banAvavAmAM Ave avakAzamAM jatI-AvatI koSanI zRMkhalA che, ane pAnanI heTa banAvavAmAM Ave che. ke koSadaMDa. Trachyspermum ammi (L.) trace. reDiya samasyAnikanI madadathI Sprague ex Turill (Syn. 4474ra mit HIVHi 91919 21 Hlai Sison ammi L.; Carum copti . tr. bud. suSupta kalikA. tr. cum (L.) Hiern.]. bhAratabharamAM thatI elements, aMrA tatva; alpa pramANu- zAkIya vanaspati, jenAM phaLa ajame masAlA mAM joItuM Avazayaka virala tAva, udIpaka tarIke tathA vAtahara auSadha tarIke upadravya. (2) vanaspati ane prANInA pASANa gamAM Ave che, uparAMta te uttejaka, TAnika mATe alpa mAtrAmAM joItAM to, je che ane apacAmAM upayogamAM levAmAM For Private and Personal Use Only
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tract 651 train Ave che. Tr, rozburghianum (DC.) rit. zobhA mATe vAvavAmAM AvatI Craib (Syn. Carum roxburghia- 41514 9424[a. num Benth. ex Kurz). zor Hle; traffic. 4194 0241918. tr. pan. mahArASTramAM thatI vanaspati, jenAM bI vAhana vyavahAranuM kahe2 stara. vAtahara, ane uttejaka tarIke upayogamAM Tragopogon terrifolium L. Ave che ane vamanamAM paNa tene kAmamAM sImalA ane mahArASTramAM thatI zAkIya levAmAM aAve che. 11 stuctorarbam vanaspati, jenAM maLa khAvAmAM Ave che. Wolf. ajame ajavANa nAmanI trail. pagadaMDI, vana vistAramAM AvelA vanaspati. mArga, kaDI, cAlavAthI ke dhAsa namI javAthI tect. cokasa vistAravALo pradeza, vistAra thato mArga. (2) pAchaLa ghasaDavuM. (3) (2) zvasanamArganI jema aMgane athavA zithila rIte laTakavuM.(4) jamIna ke dIvAla taMtrane pradeza-mArga. para thoDe sudhI UgavuM, traned, anukara, tractable, saraLatAthI kAma pADI zakAya ghasaDAyeluM tr, cultivator, anutevuM, vinaya, vaya, namra. kucha haLa. trailer, pravAsI vanaspati. traction. kaSaNa, taLa pradeza para kaI (2) anya vAhanathI khAsa karIne bhArapiDa kheMcavuM te. tr. duster, kaSaNa vahana karavA mATe khecavAmAM AvatuM vAhana. yaMtra, bhUke chAMTavAnuM yaMtra, je tenAM paiDAM trailing. anugAmI. (2) lAMbA ane dvArA kheMcI zakAya athavA calAvI zakAya, laMbI prakAMDa dharAvatI (vanaspati). trke jene tenI zakti tenAM paiDAM dvArA maLe indigo. Indigofera endecaphylla che. tr, sprayer. chaMTakAva mATenuM Jacq. nAmanI AvaraNa tarIke lIlA karSaNa sAdhana. khAtara mATenA pAka tarIke ane ghAsacArA tractor. TrekaTara, yAMtrika haLa; svayaMcAlita mATe vAvavAmAM AvatI vanaspati. athavA DIjhala cAlita eMjinavALu vAhana, train. choDa kumaLe hoya tyAre tene kApIje bIna yAne karSakadaMDa, garagaDIne joDelA kupI athavA prakAMDa ane DALIone kaI paTA, hAiDrolika zakti ke TrekaTara para AdhAranI sAthe bAMdhIne tenAM vRddhi tathA janareTa2 hoya te vajaLIka zakti Ape. vikAsane IcchanIya rIte preravA. trainer. (2) anya vAhane athavA sAdhanene kheMcatuM vacagALAnuM athavA upara prasaratuM jhADa, je ejinavALuM vAhana, tr, drill. TrekaTara tenI chAyAthI pAka mATenAM vRkSanuM kudaratI 2128. tr. mounted plough. kartana zakaya banAve che. training. TrekaTara ArUDha haLa. tr. power Treka- sAdhanA. (2) kaI vanaspatine bAMdhavI, Tara zakti. tr, shed. TrekaTara rAkhavAnI salagna karavI, jALI ke mAMDavA para caDAchAparI ke dhara.tr. trailed plough. vavI ke tene Teke athavA AdhAra meLaTekaTaranI sAthe joDAyela-TrekaTarathI karSita va, athavA vanaspati cokasa AkAra thatuM haze. meLave te mATe tenI kApakUpa karavI. AvI trade. gujarAna athavA naphA mATe mAvajata drAkSanA velAne ApavAmAM Ave karavAmAM Avate vyApAra athavA vyavasAya. che, jemAM tenI DALIone samakSitija (2) dravya athavA cIja-vastuo meLavavA tAranI jALI jevA mAMDavA para caDAvavAmAM mATe vastuone karavAmAM AvatA vinimaya. Ave che. e ja pramANe kumaLAM sapharajananA tr. balance. vyApAranI samatulA. TacanI DALIonI kApakUpa karIne vAmana tr. mark. 21412 Biod. tr. rAkhavAmAM Ave, jethI sahelAIthI tenAM name. vyApAra nAma. phaLa cUMTI zakAya ane sUryane prakAza ane Tradescantia discolor L' He- vA mApI rAkAya. avAja kAranI For Private and Personal Use Only
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir trait 652 transpiration mAvajata sItAphaLa, aMjIra, phAlasA i.ne tr. phase sthityAtarAvasthA, alpaApavAmAM Ave che. kAlIna avasthA. trait. lasaNa, vizeSa guNa. translocated herbicide. 741. trama. keTalIka phUgamAM utpanna thatuM nAMtarika vanaspatighAtaka. translocaprajanana paDa. tion. sthAnAMtara, sthaLAMtara. (2) trampling. paga taLe cagadavuM. (2) vanaspatine eka bhAgamAMthI bIjA bhAgamAM mATIne saMghanita banAvavI. cayApacayanI pedAzanuM thatuM parivartana. (3) Trapa bispinasa Roxb. zidhADAM; raMgasUtranA eka khaMDanuM e ja raMgasUtratA jalIya vanaspati, je bhAratabharamAM, khAsa bIjA bhAga tarapha sthaLAMtara. tr, recikarIne kAramIramAM thAya che. kAcAM zighoDA procal a nya sthaLAMtara. t, sim khAvAnA kAmamAM Ave che, sukavelA ple saraLa sthaLAMtara. riDAnA loTanI kAMjI bane che ane translucent. prakAza pAra jaI zake bhAvika hiMduo anAjanA badale dhArmika paNa pAradarzaka nahi; pArabhAsaka. panA divase khAya che. Tr, natans transmission. saMcAra, saMcAraNa, L. v1. bistinosa (Roxb) preSaNa. transmit. mokalavuM, pAra Makino (Syn. Tr. bispinosa Hisa, Dug. transmitted. Roxb.]. khAdya bIdhArI vanaspati. pAragata, preSita. tranquilizer. zAmaka, kSobha zAmaka. transmutation. tattvAMtaraNa. (2) transdiction. keSAMtara nayana. (2) anya svarUpa, prakAra ke dravyamAM parivartana; yajamAna jIvANuM keSamAMthI janina dravyane eka jAtinuM bIjI jAtimAM thatuM parivartana. jIvANujI viSANunI asara thaI na transmite. svarUpa ke dravyane pherahoya tevAM keSamAM mUkavuM. phAra karo, tavAtara karavuM. transect. nakazAkaraNa athavA vanaspati transparent. pAradarzaka. ane tenA upayoganA abhyAsArthe kaI transpiration. bApesarjana, uttevistAranA ADA chedane upayoga karavo. dana. (2) vAta-saMdha dvArA vanaspatimAMnA na. (vAta-dha dvArA vatanamAM transfer. sthAnAMtara, sthAnAMtara karavuM. vadhArAnA pANInuM UDI javuM. (2) jIvaMta vanatransference of pollen. spatinuM vAtAvaraNamAM bASpanuM nIkaLI javuM, parAganayana,(2) parAganuM sthAnAMtaraNa. tra- jemAM tavacIya udana athavA tvacA dvArA nsformation. rUpAMtara, parivartana. bhejayukata kalAmAMthI vAtAvaraNamAM sIdhAM transfusion, saMkramaNa. tr.tissue, udanane ane vAta raghadvArA udanano saMkAmaka pezI. samAveza thaI jAya che. tr, current transgressive. Zas 1945. tr. se- stream, eczas 4916. tr. ratio. gregationatipRthakakaraNa, pachInI vanaspati je mAtrAmAM pANIne upayoga peDhInI koI vyaktimAM tenA mAtA-pitA- kare tene nirmANa thayelA tenA sUkA dravyane mAMthI ekeyanAM na hoya tevAM aMtima lakSa- guNettara, je bhejavALA pradezamAM sUkA ne AvirbhAva. pradeza karatAM 200thI 500 gaNuM sudhI transient. kSaNajIvI, kSaNabhaMgura, hoya che. DAMgara, zeraDI, keLa ane baTATAne transition. saMkrAMta avasthA, saMkrAMti. A guNottara UMce hoya che, jyAre ghauM, transional soil. be jadI jadI java, aLazI ane kapAsane madhyama ane mATInuM sAmya dharAvatI ane temAMthI ja nAnA javArAdi dhAnyane guNettara nIce nIpajelI jamIna. transitory. alpa- hoya che. (2) bApetsarjana guNe 42.trakAlIna, jhaDapathI pasAra thatuM-khalAsa thatuM. nspire. tvacA athavA phephasAnA utsarga For Private and Personal Use Only
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir transplant 653 treacle aMge dvArA utsarjana karavuM. (2) bAlparUpe trash, laNaNI karI lIdhA bAda jamIna bahAra kADhavuM. (3) dabANa heThaLa kezAkarSaNa para paDI rahetAM pAdaDAM, DALakhAM, bhacuM, nalikA dvArA gatimAna karavuM, pANInI parALa che. (2) binaupayogI game te vALane mukata karavI. transpiro- kacarA i. tr, farming. AgalA meter, udana mApaka. pAkanA sAThA ke pAkanA avaziSTa para transplant. ucheragRhamAM dharunI eka pachInA pAkanI khetI. t. twist prop athavA vadhAre vAra phera ropaNI karavI. ping, zeraDIne utAra ekara 40-45 (2) ucheragRhamAMthI kADhIne dharune jamInamAM Tana jeTalo paNa maLavAnI AzA na hoya rApa. transplantation, phera tyAM khetaramAM zeraDI TaTAra rahI zake te tyAM khetaramAM zeraDI . paNI; pratire paNa. tradsplanter. mATe vaLelA sAMThAne Teke karo; pAse pratire5kaphera ropaNI mATe dharuM athavA pAsenI zeraDInI hArane nakAmI choDane ukheDavAnuM upakaraNa zeraDInA sAMThAne vaLa ApIne banAvavAmAM transport, parivahana, parivahana karavuM. AvelA rajaja sAthe bAMdhI AvelA rAju sAthe bAMdhI athavA jeDI transportation. parivahana, pAra- rAkhavI A rAkhavI. AvI rIte Teko ApavA mATe preSaNa. transported soil. asalathI be thara banAvavAmAM Ave che. traanya jagyAe mATInI jamAvaTa, 2canA; shing, zeraDInA nIcenA bhAganAM sUkAM sAmAnya rIte pANuM, pavana ke himArA pAnamAM pANI bharAI jaI akSIya maLa mATInuM parivahana; vAhita mATI. ane kalika kAryamAM aMtarAya Ubhe transidate. pArasUta. transude. na kare ane zeraDInI paripakava banavAnI chidro ke tvacAnAM raMdhro dvArA pasAra thatuM. prakriyAmAM ADAM na Ave te mATe pAnane (pravAhI). dUra karavAM; je vistAramAM sUryanI garamI transversal. keTalAka bhAga para anu- ke kiraNe prakhara hetAM nathI ane jyAM prastha rIte 2helA (snAyu, saMracanA i.), pukaLa varSo thAya che tyAM A rIta apanatransverse. anuprastha, mADuM. (2) vavAmAM Ave che. manaprastha dhamanI, baMdhanI, i. nI mAphaka trauma, dhAta, traNa ghAta, ADa zakheluM, mUkeluM, goThaveluM ke pravRtta kSata, ghA. (2) bAhyaghAta athavA ghAnA karavuM-thatuM. tr, dishiscence. anu- pariNAme dhAnA sthAne thatI rogAvasthA. prastha sphoTana, tr, fissure. anuprastha traumatic. ghAnuM, vraNIya, abhighAtIya. phATa-cirADa, tr, presentation. tr. arthritis, apliu a BL4, tr. anaprastha garbha prastuti, bALakane thato heartwood. jhADanA ghAnI bAjumAM ADe janma. tr. section. anuprastha vikAsa pAmatuM madhyakASTha. tr. pericarche, kApa. tr, septumanuprastha paDa. ditis, hada-saMpuTanA bAhyAvaraNane seje, trap. pAza. (2) staMbhIya saMracanA dharA- je bahAranA keI dravya athavA piMDanA vato kALA raMgane prazlekSama zaila. tr- kAraNe paNa AvyA hoya, ghAtajanya pari. crop. pAsenA anya choDathI dUra jete hRdakepa. traumatotropism, phagane AkarSavA ropelo choDa, tr, door, AdhAtAnuvartana. chaTakA mATenuM kAra-bAraNuM, tr. nest, tray, rakAbI, tastarI. tr. farming. maraghI dAkhala thayA bAda pa baMdha 2kAbImAM choDa ugADavA jue hydro thaI zake tevuM pAMjarAnuM bAraNuM, je vyakti- onics. gata maradhInI pedAzane nedhavA Avazyaka treacle. geLane rasa. (2) zeraDInI che. trapping, phasAvavuM. cAsaNuM, pAtaLA madha jevo paTa banatAM trapa. ziDA. tene 107"meM uSNatAmAne ghaTTa karI devAmAM For Private and Personal Use Only
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir trend 654 trce aAvatI nathI, jene rAkhI mUkatA Atho Avato nathI, ane khANa padArthone miSTa banAvavAnA je kAmamAM Ave che. (2) keTalIka vanaspatinA rasanI cAsaNa athavA mIThe rasa. tread. jamIna para rahete paiDA athavA TAyarane bhAga. (2) cheDA vinAne pharatA TrekaTarane paTe. treat, mAM prANI ke vanaspatinI saMbhALa levI-mAvajata karavI. (2) jamIna, vanaspati ke prANImAM parivartana lAvavA ke tene abhyAsa karavA mATe upayogamAM levAmAM AvatuM cokasa rasAyaNa athavA hAtha dharavAmAM AvatI prakriyA. treatment, mAvajata, upacAra, upAya, saMprayoga. (2) icchavAyogya parivartana ke pheraphAra lAvavA mATe vanaspati, jamIna ke prANuonI karavAmAM AvatI mAvajata, tr, empirical anubhavasiddha upacAra. tr. mean. sarerAza mAvajata, treble superphoshate, 01431 eTale Dabala suparaphAskeTa, tree. jhADa, vRkSa, pAda5. (2) eka ja TakA ApatA kAchita prakAMDa athavA thaDa dharAvatI, jamInathI thoDe UMce sudhI zAkhA na hoya tevI dIrdhAyu vanarapati. tr. age, vRkSavaya. (2) bInuM aMkura thAya athavA kalikAsarjanathI vAnaspatika vikAsa sadhAya tyAM sudhInI vanaspatinI samayaavadhi. tr. basin, jhADa mATenuM pANI saMgrahAyeluM rahe te mATe tenI AsapAsa karavAmAM Avate chIcharo meLa khADo. tr, caliper, jhADanA thaDane vyAsa. tr. cotton. Gossypium arboreum L. (Syl. G. nanhing Meyen; G. indicum Tod G. neglectum Tod.]. nAmanI kapAsa, rU, dezI kapAsa, devakapAsa, I. nAme oLakhAtI, tatu mATe bhAratabharamAM ugADavAmAM AvatI vanaspati, jemAM varSAyu tathA dIrdhAyu cheDAne paNa samAveza thAya che. A prakAranA bhAratabharamAM aneka cheDa thAya che. tr, fruit, pIca, sapharajana, karI, cIku che. jevA vRkSanAM phaLa. tr. injection. jhADane mArI nAMkhavA, tene thayelA koI rAgane upacAra karavA, te para thatAM kITanuM niyaMtraNa karavA athavA tenI haritahInatA dUra karavA, tenA rasamAM karavAmAM AvatA viziSTa rasAyaNane aMtaHkSepa-Ijezana. tr.lettuce. 5. baMgALa ane da. bhAratamAM thatuM eka nAnuM jhADa, jenAM pAna zAkabhAjI tarIke upagamAM levAmAM Ave che. tr. melon. papaiyuM. Tr. of Heaven. araDUse; dilanthus excelsa Roxb. 1H 313, jenA kASTanI dIvAsaLIo ane vartamAnapatra mATenA kAgaLe banAvavAmAM Ave che. A jhADa 40-50 phUTa sudhI vadhe che, ane meTa ghaTApa dharAve che. tenA pAna gheTAM, DhA2 ane bakarAne khavaDAvAya che, ane je pavanane rokavA tathA jamInane jakaDI rAkhavA mATe ugADavAmAM Ave che. tr. onion, at top onion. tr. paint, jhADane ApavAmAM Avato raMga, tr. plantatiou. qui 1981. tr. pruner vRkSanAM aMgane kApavA mATenuM lAMbA vAMsa ke daMDane cheDe dhAradAra pAnuM, aMke I. dharAvatuM, deraDAne joDeluM sAdhana. tr. ripe. jhADa para hoya tyAre ja pAkeluM (phaLa); vRkSa-pakva (phaLa). tr, stool. kApelA jhADanuM samatala ke. tr, sugar. mepala nAmanA jhADanI zarkarA, vRkSa-zarkarA, tr, surgery. jhADanI, tene kApI-pI, ghAna karavAmAM AvatI cikitsA, chaMTakAva i. jevI zastrakriyA, tr, tomato. nIlagirimAM thatuM, aMDAkA2 phaLa dharAvatuM nAnuM, nAjuka jhADa; jenA phaLane ga2 nAraMgI raMgane tathA bI kALAM hoya che; je phaLane kAcAM athavA 2 dhIne khavAya che ane jene murabbo paNa banAvavAmAM Ave che. bI vAvIne athavA kalama karIne A vRkSane ugADavAmAM Ave che. jhADa dITha varSa darakhyiAna 40 ratala phaLa utare che. tr. top. jhADane For Private and Personal Use Only
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir trefoil 655 Trianthemas ghaTADe che. tr trunk thaDa, jhADanuM pramukha vAvaNI. trenching. khAI banAvavI makAMDa. lAMbu ane sAMkaDuM khedakAma karavuM. tefoil. tridalI, traNa ke pAMkhaDIvALuM trend. valaNa, vRtti. pAna ke phUla. (2) traNa parNikA dharAvatuM trepatra, ghAsacArA mATenA tRNane simbI kuLanuM jhADa. eka prakAra. tellis, jALI; drAkSanA velAne Take ApavA, Trevesia moluccana Miq. mULa lAkaDAnI cIpe athavA tAranI banAvavAmAM melyukAsanuM paNa ahIM zobhA mATe ugADaAvatI jALI. vAmAM AvatuM nAnuM jhADa. Trema orientalis Blum (Syn. Trewia nudiflora L. 247/2, (4513 Celtis orientalis L.). bihAra, nAmanuM kumAuM, bihAra, pa. baMgALa ane madhyapradeza, uttara pradeza, AsAma, ane AsAmamAM thatuM khAdyaphaLanuM moTuM vRkSa, 5. baMgALamAM thatuM khAdyaphaLanuM nAnuM jhADa. jenA kASTanI dIvAsaLIo banAvavAmAM trematode. gheTAnA yakRtamAM rahetA Ave che. kami jevo capaTa kami, paTTI kRmi. triad, trika. tremellose. jelInI mAphaka dhrujatI triadelphons. traNa jatha-saTanA jelI mAchalI. puMkesaravALuM. tremor. snAyu athavA pAnanuM kaMpana, kaMpa. triage kephIna budane kacare, tUTelA tremlous air cell. IMDAne barAbara kephIne baMda. pakaDavAmAM na Ave ke be IMDAM sakhata trial. parakha, kaTI, ajamAyaza. (2) rIte athaDAI jatAM sAdhAraNa vAyukoSanI game te vastunI guNavattAne cakAvavA, dhAranI pelI pAra, aMtaH ane bAhya kocalAnuM ajamAyaza athavA kasoTI karavA mATe tuTI javuM, jenI tenI guNavattA para koI hAtha dharavAmAM AvatI prakriyA ke 5hati. ja asara thatI nathI paraMtu tene sevatI tr. period, karaseTIne - ajamAyazane vakhate aDacaNa thAya che. samaya, trench. khAI lAMbuM ane sAMkaDuM khoda- Trialeurodes ricini. dIvelAmAM kAma. tr. layering. khoI starIkaraNa; paDatI sapheda mAkhI. phaLajhADa aMge thara banAvavA, je prakriyAmAM triandrous. tripuMkesarI, traNa puMkesara jenA thara banAvavAnA hoya tevA phaLajhADa dharAvanAra. cheDane kAlikA prajanana thAya te agAu triangular. tribhujAkAra, trikoNIya. 45nA khUNe hArabaMdha 3 phUTanA aMtare tr. harrow, trikoNa-hera. tr. rAkhI khAImAM mUkavA ane choDa para 6-8 peg harrow. lAkaDAnA cekaThA para Ica sArI mATI umeravI. AthI choDanA trikoNIya mUMTAvALI here. tr. plannIcalA bhAgamAM aMkura phUTe che. A pramANe ting. cAra jhADane corasa ghATamAM ane mULa kUTayAM hoya te che Dane 5chInI mosamamAM pAMcamuM jhADa kaNa AkAre vAvavAnI paddhati. khaseDavo. tr. plough. jamInamAM tr. type draw-bar. 698345 pANIno nikAla karavA khAI kheDavA mATenuM dAMDe. tr. weir vikAsama ADabaMdha. haLa. tr. silo. sAIlone eka prakAra; traingulare. trikaNa jevuM, trikoNIya. Naal Hult EU2411 414 Pai usor Trianthema pentendra, (Syn. sAMkaDe hoya tevI eka tarapha DhaLatI, Tr, monogyna L.). visaLArA nAmanI pANInA nikAhanA mATe anukuLa khAImAM vanarapati. T. portalacastrum L. $29.Hi2.98! Hidal. tr. sowing. [Syn. Trian'hema. monog yna L.]. khAI athavA nALImAM karavAmAM AvatI sAMThI, lAla sukhanI nAmane oLakhAtI, For Private and Personal Use Only
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir triarch 656 Trichosanthes... rasALa, vanaspati, jenI zAkabhAjI banAva- trichokeroar. vALane raDe. vAmAM Ave che: paththara caTTA. Trichoconis padroickii G. 41921 triarch. traNa dArUvAhinI samUhanA madhya DAMgara athavA cokhAne regotpAdaka kITa. rajavALuM. Trichotectes canis. sastana prANIo tribe. upakula, vanaspatinuM upakula. (2) ane pakSIomAM paDatI ja. prajAti ane zreNInI vacce vanaspati Trichodesma indicum R. Br. ane prANIne samaha. (3) cekasa prajananathI UMdhI phUlI nAmanI vanaspati. mAtAmAMthI utarI AvelAM prANIonA trichopyne. yAnikeza. saMyogIkaraNane samUha trichome vanaspatinA rAma ane tenA Tribolium castaneum Herbst. adhistaramAM koI paNa pravaI, tvacA keza, remikA, ruvATI. saMgraha karelA dhAnya, loTa, kaThoLa, juvAra, trichomomonal antigen. ulus bAjarI, tala, kapAsa, nALiyera para paDatuM prANIone kazA jevAM vaLagatAM jatu. lAlAza paDatuM jaMtu, trichomonadnA cepanI sAme zarIramAM Tribulus terrestris L. 211048 41941 UbhA thatA pratijana. trichomovanaspati. nad. Trichomonas Haal EUR* tricalcium phosphate. Caza eka kaSI kazAthI pracalana karatAM jaMg, (PO) khaDako ane hADakAMmAM raheluM pharika esiDanuM lavaNa, je badhA ja jenA kAraNe pAlatuM prANIone cepa prakAranA phepheTa ane oNspharasa dharAvatAM lAge che. Trichormonas foetus infection. trichomonads. 114-11 kAnuM mULa che. sUma eka kepI jaMtuthI herane tricarpellary.trimaMDapI, tristrI kesarI lAgu paDato kAmacalAu vaMdhyatAne roga, tricapons. traNa bIja5travALAM aMDaka jemAM jaNa zeSAI jAya che athavA garbhAdharAvatuM, traNa phaLavALuM. vasthAnA zarUAtanA samayamAM garbhasAva trichiasis. pAMpaNo vaLI javI, valacita thaI jAya che; A rega bhAratamAM bhAgye 5mane vyAdhi. ja jovA maLe che. trichomoniasis, trichina worm. Trichinella trichomonas nAmanA sUkSma, eka kaSI spiralis. nAmanuM mANasa, Dukkara, ane jaMtathI pAlatuM prANIone lAgu thate Trianya sastana prANI tathA pakSIonA chomons foetus infection je AMtaraDAmAM rahetuM parajIvI gaLakRmi, jenA cepa juo Trichomonas foetus infecupadravane kAraNe sejA caDe, atisAra tion. thAya, snAyuone apakarSa thAya tathA Trichosanthes anguina (L.) zvasananA nAyuone laka lAgu paDatAM paravaLa, paMDALA; bhArata bharamAM thate vele, chevaTe rogagrasta prANInuM maraNa nApaje che. jenAM phaLa eTale paravaLanuM zAka banAvI Trichinella spiralis. al IS R1414 9. Tr. cucumerina L. trichina oorm. trichiniasis. kaDavAM paDoLA, rAnI paravaLa nAmanI gyan trichinosis. trichinosis. zAkIya vanaspati. Tr, dioca Roxb. Trichinella spiralis H1 Hall 42094 khAdya pAna dharAvatA pahelAM paravaLa. Tr, goLakRmithI prANIo, pakSIo ane palmata Roxb. osa qui. Tr. mANasene thato eka rAga. resubinatum L. zaphatala nAmane ghAsatrich()-, keza, vALa che. arthasUcaka cAre. Tr, subterraneum . pUrvaga. ugADavAmAM Avato ghAsacAro. For Private and Personal Use Only
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir trichosis 657 trimorphic trchosis. vALane game te rega. nAmane Avato ghAsacAre. 11 sabtetriclinic. trinatAkSa, laghu thatA traNe Traneam I. maLa ahIM ugADavAmAM traNa ane asamAna hoya tevI ghaTanA. Avato ghAsacAre, Tricolyga bombseis. rezamanA kIDAmAM trifurcate, traNa kAMTAmAM vibhAjita. thatI, gharamAkha karatAM saheja mATI mAkha. trigamous. eka ja zIrSamAM nara, tricophytobezaar. vAgALanAra mAtA ane ubhaya ligI phUlovALuM. prANunA prathama AmAzayamAM jatA vALa trigeneric hybrid traNa judI judI ane bIjA padArtho, je gaLAnA rUpamAM, prajAtionI vanaspatine sakara. A AmArAmAM ekaThA thAya che. tigen of bladder bastI trikoNa. tridactyl. traNa AMgaLiyovALuM, triaMNa- trigenome. trijanina samUha. as, tridactylous. Gizaras. Trigonella carniculata. $13? tridax. 4 ' HRERN Hist. Tr. H. Tr. foenum-graecum L. He, procumbensIeka daMDI paradezI bhAMgare. methI dANA, uttara bhAratamAM ugADavAmAM triennial. trivArSika, dara traNa varSe AvatI vanaspati, jenAM pAnanI zAkabhAjI thatuM, dara traNa varSe karavAmAM AvatuM, tri- thAya uparAMta te Dhorane khavaDAvavAmAM Ave varSAyu. che; jenAM bI eTale methI masAlA tarIke trer. kothaLAmAM bharelA anAjanA dANAne upayogamAM Ave che. uparAMta vAtahara ane namUne kADhavAnuM dhAtunuM aNIvALuM sAdhana. TAnika tarIke paNa tene upayoga karavAmAM trifid pUrNa rIte athavA AMzika rIte Ave che. 11. bolycerata . jaMgalI traNa bhAgamAM vibhAjita; tridara, trizAkhI, methI, raNamethI; paMjAba ane pazcima himAtrikhaMDita. layamAM thatI zAkabhAjI tarIke upayogamAM trifoil. triparNa. trifoliar spur, AvatI zAkIya vanaspati. Guerra dig. trifoliate. Gyall, trigometrical point. GallentraNapaNikA dharAvatuM saMyukta parNa, tripaNuM mitIya biMdu. vanaspati. trorange. koTALuM pAna- trigynons. traNa strIkesarI, tristrIkesarI. khara, khaTamadhurA phaLavALuM vAmanavRkSa, jene trhedral. triphalakIya, vitalIya. atizaya himavALA pradezamAM repavAmAM Ave che, paNa bhAratamAM te thatuM nathI. trihybrid.trisakara, traNa janina yugmane trifoliolate. tripaNa. saMkara.trijugate. traNa yumAM Trifolium alexadrinm L. 042712 vinyAsita. nAmanuM ghAsa, jene ghAsacAro ane lIla tribiate. triSTIya khAtara banAvavAmAM Ave che. Tr, fragi trlobate. trikhaMDIya. Jerum L. ahIM ugADavAmAM AvatuM trilocular- trivivarIya, trikoNIya, vAsa. Tr. incarnatum L. mULa ame vikeTarIca, traNa koSakeSavALuM. rikAne ahIM vAvavAmAM Avato ghAsacAre. trimerous, tri-avayavI, traNa avaTr, lappaceum L. maLa urane cavavALuM. paNa ahIM vAvavAmAM Avato ghAsacAro. trim vanaspatinA nakAmA bhAganI Tr. pratene L. eka prakAranA ghAsa- chaTaNI karavI. trimming. vanaspatinA cAra, jenAM phUlane pILA raMga maLe che. nakAmA bhAga kApI nAkhavA, chAMTavuM; Tr. repens . zaphatala nAmane nIla- chaTaNuM, kApakUpa. giri ane himAlayamAM thate eka prakArane trimorphic. trirUpI. trimor2122112. Tr. resupinatum L. 2lkce phism. fazual. trimorphous. For Private and Personal Use Only
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Trineviternis... 658 Triticum..., traNa svataMtra rUpamAM astitva dharAvatuM tripod method of hay-matrimophy. virUpatA. king, vAtAvaraNa pratikuLa hoya tyAre Trinevitermis heimi Wasm. sUkuM ghAsa banAvavAnI eka rIta. udhaI Tripogon bromoides Roth ex trinodal. traNa sAMdhAvALuM trigraMthila. Roem. & Schult. jamIna para trioecious, judA judA choDa paranA zetaraMjI pAtharI hoya tevuM jhaDapathI vadhatuM nara, mAdA ane ubhayaliMgI phUle gharAvatuM. dIrdhAyu, jamInane jakaDI rAkhatuM eka prakAranuM tioxide. eNkisajananA traNa paramANu- ghAsa, je 3,500 phUTa UMcI bhejavALI vALuM saMyojana. jamInamAM thAya che. tripartite. Hot 1947 (set, 43 Tripsacum laxum Nash. talamAM, traNa khaMDamAM vahecAyeluM parNa. bhAratamAM ugADavAmAM Avate UMce ghAsatripe. baLadanA jaTharane rAka jevo cAro. mahatvane bhAga. triguestrous. traNa alpakoNIya tripetalous. traNa pAMkhaDIo - traNa prakAMDavALuM. haLavALuM, tridalI. triradiate. Gudu.tr.r. edge. triphali. triphalI, traNa phaLA-pAnAMvALuM triarIya kinArI. ejAra. trisaccharide. vizarA. Triphasia aurantiola. Lour. trisepalous. Gavull. fined aloj. Tr. trifolia (Burm triseriate, the real aas rarea f) P-Wilson. [Sys. Tr, trifolia thatuM. (2) trizreNibaddha. DC; Limonia trifolia Burm f]. trisonic. trikAthI. (2) eka prakAranAM cinAI nAraMgI, khAdya phaLane supa. traNa raMgasUtrovALe (sajIva). triphyllous, tri-paNa. trispermous. traNa bIvALuM tritripinnate. vipakSavata, traNa zreNinI sporic. trichidviSTha, traNa chidro-ropaNikAvALuM. vALuM. trisperous, traNa chiddhovA. tripletraNa gaNuM. t. crossing. triaMka- tristichous. tripaMkitaka, traNa UbhI 2. tr fusion. trimilana trisaMyoga, hAramAM goThavAyeluM.. vikendrakasamekana, visaMga, trivilayana.tr. tristigmatic. traNa puMkesarIya. superphosphate. 44 thI 49 TakA tristyloustraNa pagavAhinIvALuM.. pherika esiDa ane alpa pramANamAM trisulcate. traNa patrikAvALuM kelziyama phaoNpheTavALuM phaoNsphaTa, jene upaga triternate, tri-trikAtmaka. sakandrita mizra khAtara banAvavA mATe Triticum aesticum L. tmend. 14 . tr.-yolk egg. gestor del Thell. Syn. Ti. sativum Lamk; vALuM . Tr vulgare vill.]. ghauM; mukhyatve triplex, triprabhAvI. uttara pradeza, paMjAba, madhya pradeza, mahArASTra, triploid. visaMkhyaka, traNa saMkhyAnA traNa bihAra ane rAjasthAnamAM thato ghauMne gaNAM raMgasUtranA koSakendra aMgenuM, AvRta prakA2, jenuM ghAsa kAgaLa banAvavA upabIjadhArI vanaspatimAMnAM, braNa poSa ane yogamAM levAmAM Ave che. Tc. campapasaMkhyaka vanaspatimAM janyuo. tr. tum Host.da. bhAratamAM thatA ghauMne eka apple. svaparAgita na thatuM paNa te mATe prakA2, A vanaspatinA ghAsane ghAsacAre anya prakAranI jarUra dharAvatAM sapharajanane thAya che. Tr, dicoccam Schabl. eka prakAra. Tr. dicoccuon Schrank; For Private and Personal Use Only
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra triturated www.kobatirth.org 659 mAM Tr. amybum Ser.), dhauMne eka prakAra. Tr. aur um Dezf, DuramaprakAranA dhauM, jene mekarAnI nAmanI vAnagI banAvavA upacegamAM levAmAM Ave che; mahArASTramAM tene dhAnya pAka tarIke ugADavAmAM Ave che. Tr. 1 pens L. kAzmIramAM thatA ghAsane eka prakAra, jenAM mULane kADho mUtravardhaka che ane janana-mUtra mArganA auSadha tarIke upayegamAM levAmAM Ave che. Tr. sphaerococum Perciv. bhAratanA vAmana ghauM, paMjAbamAM thatA pIsI ghauM. Tr. vulgare. Vill, sAmAnya dhauM, triturated. kaNI kaNI thaI temAM daLavAmAM AveluM athavA ghUMTeluM. Triumph. pIcane pILe raMga dharAvatA eka prakAra. trisayeAjaka, trisaMyuja, trivalent. triyukta. trocar. koipaNa prANImAM thayelA gesane dUra karavA athavA nAsUra-bhagaMdara, guhA, athavA traNanI tapAsa karavA mATe upaye gamAM levAmAM AvatuM be bAjue khullI dhAtunI naLImAM geThaveluM tIkSNa maNivALuM zastrakriyA mATenuM sAdhana, trochanter. uvasthinI upara dekhAtA asthimaya pravadha paikInuM koi eka pravadha trochoid. tAnAja akSa para pharatuM Trogoderma granarium Everts. badAmI raMganuM aMDAkAra DhAla pakSa, jena DALa saMdharelA ghauM, anAja, juvAra, bAjarI ane kaThoLane bhAre nukasAna kare che. Tropaeolum majus L. zebhA mATe ugADavAmAM AvatI vanaspati. Tr. peegrium L. bagIcAmAM ugADavAmAM Avate, trophic. ASaka, peSaNa aMgenuM. tr. fibre. saMkeAcaka taMtu. trophoblast. khIjape Saka garbhAvaraNa, tropic. anuvartI. troplsm, Avataina, anuvartana. (2) aneka prakAranA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir truck... AMtarika ane khAdha uddIpane--jevAM ke prakAza AvartanA (phototro pism) bhU AvartanA geotro pism) rasAyaNa AvartanA (chemot ropisa) pratyenI vanaspatinI vRddhi aMgenI pratikriyA. trpical, uSNa kaTibaMdhIya; uSNa kaDhibaMdhamAM thatA (raMga ke vanaspati), uSNa kaTibaMdhanuM,-te aMgenuM. tr. almond. jaMgalI badAma. tr. carpet-grass. ghAsacArA athavA leAna mATenA ghAsane eka prakAra. tr. chernosem, kALI jamIna. tr.chimate. uSNa kaTibaMdhanI AbehuvA tr. fowl mi. te. maradhAne lAgu paDatI IMtaDI. tr. kudzu. DhoLAvavALI bhUmimAM jamInanA saMrakSaNa mATe ugADavAmAM AvatI ane jhaDapathI vadhatI zimbI kuLanI vanaspatinA eka prakAra. tropicopolitan. uSNa kaDhikhadhanAM prANIe, vanaspati i. tropicoseasonal rainforest. uSNakaTibaMdhIya meAsamI varSA jaMgale. tropics. karkavRtta ane makaravRttanI vacce AvelA ucca uSNatAmAna ane ucca bheja dharAvatA pradeza, uSNa kaTibaMdhanA pradeze. trot. dhADAnI ra17 cAla. (2) cAlavA karatAM jhaDapI paraMtu sthiragati. (3)mAsanI dhImI doDa. trough. havAre (2) prANInuM pANI ke dANa rAkhavA mATenuM lAMbu, sAMkaDuM ane Toce khulluM patra-sthaLa. (3) khulluM haiya tevuM aMgrejI vaN vI (v) athavA yu (u) AkAranuM pANI rAkhavAnuM sthAna. trowel, pramANamAM sAMkaDA aMtargoLa ane tIkSNa aNIvALA pAnAnuM pheraropaNI mATe tathA caMdna vAvavA mATenuM TUMkA hAthAvALuM entra, (2) lelu, karaNI. truck crop. sadhana khetI dvArA ane khArathI dUranA moTA vistAramAM mokalavA mATenA zAkabhAjInA pAka. tr. gard For Private and Personal Use Only
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra true www.kobatirth.org 660 raMga, ening. khArathI dura dvAya tevA visALI vistAra mATe ugADavAmAM AvatA viziSa prakAranA lAMbA aMtare mekalatA bagI nahi tevA pAka. true. vAstavika, satya, sAcuM. (2) bilakule parivartana pAmyA vinAnuM, pitRnA jevuM. tr. breeding. pitR prANInAM zaMga, pratikAra zakti i. jevAM keTalAMka lakSaNA dharAvatAM (prANI). tr. bunt. juo Wheat Bunt, tr, cinnamon. taja. tr. density. mATInA ghaTatvanA saMsaMjana guN. tr. density of soil, jamIna ke mATInI sAcI saMsaMtA, je jamInanA vyaktigata TakAnI saMsaMtA, ane jamInamAM tenA vitaraNa para AdhAra rAkhe che. tr. dithotomy, satya dvizAkhita, satyayugmazAkhita. tr. digestibibty. vAstavika pAcana kSamatA, tr. flavour. kudaratI seADama, tr. frnit. asaha-satyaphaLa. tr. lav veder. lavaMDara, tr, mangrove. kAMa. tr. squash. cAla kALuM. tr. stomach. sAcuM AmAzaya; (2) vAgALanAra prANInuM caturtha mAkSaya, jemAM khAdhelA kheArAka para jarIya raseAnI pratikriyA thAya che. tr. to type. kazA puN parivartana pAmyA vinAnA, janakanA jevA prakAra. (ra) asala namUnAnuM pApa tr. yeast. graMthArtha cIsTa. trumpet puSpa mugaDha, tr. flower. jue trumpet vine, tr, vine. tileAbhA. truncate. khaMDita; aMtya cheDA AgaLa kapAyeluM hAca tevuM ekAeka cheDA AbyA hAya tevuM. (ra) jhADa, zarIra athavA zaMkunI Toca kre aMtya bhAga kApavA. truncated soil. khaMDita bhUmi. tr. s. profile. paMDita bhUmi paricchevikA, truncation. bhUmi-khaMDana. trunk. thaDa, skaMdha, prakAMDa, staMbha, thaDa. (1) vRkSa athavA velanuM mULa ane zAkhA AthI zinna evuM mukhya prakAMDa. tr. tubercle scald. sUryanA tApanA kAraNe keTalAMka jhADane paheAMcatI hAni, truss. paTTo, (ra) sAraNagAMThanA paTTo. trustee. TrasTI, nyAsI, vAlI. trusteeship. nyAsadhAritA, vAlIpaNuM. tryma. be khaMDavALuM halakA prakAranuM akharoTa jevuM aSTi phaLa. (2) ThaLiyAvALuM phaLa. trypanosome. Trypanosoma prajAtinA trAkAkAra, zAdhArI, sukSma prathama, je prANIomAM roga pedA kare che. Tryposomiasis. tryponosome. nAmanA sUkSma prajIvathI prANIone lAgu paDatA rAganA eka prakAra. Tryporyza incerlellus Wk. DAMgaranI gAbhamArA IyaLa. trypsin. svAdupiMDanA srAvanA eka proTInabhaMjaka utsecaka, tryptophan. peTInanuM ghaDatara karanAra mULabhUta ghaTako dharAvatAM rAsAyaNika drabya - eminA eNsiDanA eka samUha, je pezI racanA ane tenA samArakAmamAM upayegI ane che; Avazyaka emino eNsiDa. tsetse. selse nAmanI mAkhInI eka prakAra. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tuba. AsAma, keraLa, karNATaka, tAmilInADu ane paMkhamAM thatA eka ArohI kSya. tuber. agrakaMda, graMthila kaMda. (ra) khaTADhA jevuM jamInamAM thatuM mAMsala prakAMDa, je khAva dravya dharAve che ane navA breDane ke varnarapatine janma ApavAmAM kAraNabhUta bane che. t. vegetables. baTATA, zakkariyAM, aLavI i. jevI kaMda dharAvatI zAkabhAjI, jenA kaMda khAI zakAya che ane jemAM sArA pramANamAM kAMcha sTArce hAya che. ane jene ThIka ThIka samaya mATe saMdharI rAkhI rAkAya che; baTATA ziyALu pAka che, jyAre zaramAM khUba garamI mAMgatA unALu pAka che. tubercle, gAMTha, gaMDikA, graMthi, ANaMda. (2) nAnuM gALa, khAsa karIne hADakA paranuM pravarSa. (3) koI aMgamAM thatI nAnI, For Private and Personal Use Only
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tudercalin 661 turbid dANAdAra gAMTha ke abu, jemAM sare peTA prakAranA khaDaka athavA zailanI kharabacaDI thAya che. () vanaspatimAM masA jevuM ane kaSIya saMracanA. tuf. starIkaraNa pravaI. tubercular. kSayaroga thaye ane saghanIkaraNanI javAlAmukhIya vividha hoya tenuM kSayaroga mATe saMvedanazIla. racanA. tuberculin. cami dravya; prANuo tuft. mULa gUMcavAyelAM hoya te ghAsa ke pakSIone thatA kSayarogane prAthamika jevo guo. tufted. gucchAdAra (vanaavasthAmAM pArakhavAnA kAmamAM levAmAM spati). AvatuM dravya. tuberculosis, tumid. phUleluM. tumily. kulAvavuM, kSaya, cahamA, Mycobacterium tuber- kulAyelA hevuM. culosis. nAmanA sUma sajIvathI tumour, a. rasALI. (2) cekasa mANase, khAsa karIne garama lehIvALA prakAranI pezI dharAvatuM prANInA zarIramAM sastana prANIo ane pakSIone lAgu thatA svayaMskurita abuMda-gAMTha; AvA paData dIrghakAlIna, saMkrAmaka roga, jemAM prakArane ada, yajamAnanI vRtinA zarIranA game te bhAgamAM gAMTha jevI vikRti nicamethI svataMtra rIte vikAsa pAme che; thAya che. tu. of birds. pakSInA jemAM dukhAbudane paNa samAveza thAya che. 231241 Mycobacterium tuberculosis. tundu. 64. Belauia de usar nAmanA sUma sajIvathI pakSIone lAgato eka saDa, je Corpne bacterium tritici. saMkrAmaka kSaya roga, jemAM baccAMnI chAtI nAmanA jIvANuthI pedA thAya che. Anguina paranAM hADakAM para navuM mAMsa heca, tritici. nAmanA kamithI te phelAya che. A kalagI che. phIkI paDe ane pagane lakave regamAM phUTatAM pAna vaLavA mAMDe che ane thAya ane baccAM khoDaMgAya che. pILA raMgane zleSI athavA gudara je tuberculous kSayaregI, kSayanA rasa poddabhava ane prakAMDane lAge che ga, ekamANa athavA cepavALa. ane Teca paranuM prakAMDa vikRta bane che. tuberization. His fle194. tung. ul tung oil. tung tuberose. kaMda graMthithI Avarita, oil. TuMga eIla, TuMga oila nAmanA ka prakAranuM, kat dhAraNa karatuM, gulachaDI. jhADanAM bIne pIlIne drAvakonI madadathI tuberous. kaMdila, kaMdavALuM. root, kADhavAmAM AvatuM sUkavana tela, jene upakadila maLa. yoga vArniza ane raMga banAvavAmAM thAya Tuberculate Cherimoyer. che. tu. . tree. AsAma, pa. baMgALa, harayAkAra ane Toce gAMTha dharAvatA hamaNa bihAra ane karNATakamAM ugADavAmAM AvatuM phaLane eka prakAra. jhADa, jenA bImAMthI kADhavAmAM AvatuM tube well. pAtALa ; jamInamAM te TuMgatela kahevAya che. zArakAma karI, bhUgarbha pANune naLa dvArA tonic. AvaraNa, samAvRtapaDa. bahAra lAvato kavo. tunnel. suraga; dara; prANInA zarIramAM tubula. musl. tubular. tulang ItaDI jevAM keTalAMka jaMtue banAveluM suraMga ke naLI ke nalikAmAM. tu. cooler. jevuM kANuM. (2) kapAsanA cheDavAnI chAla. naLIvAra zItaka. tu. heater, naLIdAra tup. nAra . tApaka. tu glands. nalikAkAra graMthi. tmiraphid. tuveramAM paDate melemarI tu. milking. nalikA dugdhadehana. nAmane sUvama sajIva. tubule. nalikA. tubuliferous. turbid. paMkila, DaheLAyeluM, mahina. nalikAkAra. turbidity. mela, DaheLAyelApaNuM. tu. tra. javAlAmukhIjanya athavA anya test, galiyApaNAnI kaTI. For Private and Personal Use Only
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir turbine... 662 tornabout... turbine pump, TarbAIna papa; sicAI mATe pAchuM kheMca paMpa, jenAM UbhA daMDamAM pANIne bahAra lAvavA mATenuM Impalara heya che ane te cakragati kare che. UMDA jaLAzaya ke kUvAmAMthI pANIne kheMcavA zreNibaddha be athavA vadhAre tabakkAnI racanA karavI paDe che. AvA paMpamAM enTrIphayugala, mikasaphalo ane propelara prakAranA pAne samAveza tha ya che. turf. gUMcavAyelA gha sanAM mULa dharAvatI jamInanuM taLa. (2) AvA prakAranI jamInane eka TUkaDe, kuM. turgescence. alt4441. turgid. phUleluM, je caDayo hoya tevuM. turgdity. tAnamayatA, zethayuktatA, seje. turgo1. AzanatA, thayutatA, seje. (2) vanaspatinA chavarasa ane koSa dIvAlamAM pravAhInA kAraNe Avate kulA, je vanaspatinI vRddhi mATe Avazyaka che. tu, pressure. Azana dabANa. turion. rAtAvarInI mAphaka jamInamAMthI phUTato zalkI praroha- phaNage. turkey. Taka nAmanuM pakSI; meTuM, jaMgalI ke paLeluM, khullA mAthA, majabUta paga ane 5 tathA vistArita pucchavALuM, svAdiSTa mAMsa dharAvatuM pakSI. tu, poult nara ke mAdA lakSaNe dharAvatA agAunuM Taka pakSInuM baccuM. Turkish filbert, juo Turkish hazelnut. Tu. hazelnut. $123712 ane kamaumAM UgatuM eka jhADa, jenAM khAdya kAchIya phaLa bhUtiyA badAma tarIke oLakhAya che. turmas. ghAsacArA ke lIlA paDavAza. mATe ugADavAmAM AvatI vanaspati. turmeric, haLadara. Cucuma domes- tica Valet. Syn. c. longa Auct non L.). nAmanI vanaspati, jene sipheda-gAMgaDA, masAlA ane raMgakAmamAM upayegI che. dukhAvo thAya che, temAM bAha lepa karavA ane udIpana mATe, AMtarika rIte te upayogI che. agAunA samayamAM strIo saudarya prasAdhana mATe tene upayoga karatI hatI. bhAratanAM lagabhaga badhAM ja rAjyamAM, A vanaspatine ugADavAmAM Ave che. pUrva ane pazcimaghATanA pradezamAM chAyAvALI khaNe ane DuMgarALa jaMgalomAM te thAya che ane tene garama ane bhejavALuM havAmAna mAphaka Ave che. A vanaspatinA pA tene mATe phaLadru5, retALa, madhyama kALI lAla athavA kAMpavALI, vAtoDha, khAdamATIvALI jamIna vadhAre anukuLa paDe che. haLadaranA gAMgaDAmAM 5 thI 6 TakA tela hoya che. tu, curing vecANa mATenI haLadara para karavAmAM AvatI eka prakAranI prakriyA, jemAM haLadaranA goLa ane lAMbA kadane chUTA pADI tene vaLagelA kacaro, mATI i.ne DhAM pADI, jarUra jaNAya to mATInAM moTA vAsaNamAM eka kalAka sudhI ukALavAmAM Ave che, tyAra bAda narama banelA kadane sUryanA taDakAmAM 10 thI 15 divasa sudhI, te pUrepUrA sukAI jAya tyAM sudhI khullA rAkhavAmAM Ave che ane vAMsanI TapalIomAM kAMkarA ke paththaranA TukaDAonI sAthe rAkhIne hiMcoLavAmAM Ave che. tu. leaf bloch. Taphrina deformans (Berk) Th, nAmanA jaMtuthI haLadaranA choDane thato eka roga, jemAM tenAM pAnanI baMne bAju para pILA raMganAM dhAbAM paDe che ane Akhare pAna sukAI jAya che. tu. leaf spot. Colletotrichum capsici (Syd) Butl. & Bisby. nAmanA jaMtuthI haLadaranA choDanAM pAnane lAgu thato eka roga, jemAM chevaTe pAna marI jAya che. tu, polisher, gharSaNa dvArA haLadaranA kaMdane poliza karavAnI prakriyA. tu, rhizome and root rot. Pythium raminicolum. HHAL jaMtuthI haLadaranAM kaMda ane maLane lAgato saDe, jemAM pAnanI kinArI ane prakAMDa sukAI jAya che. urnabout plough. viparivatIya haLa, pAchuM pheravI zakAya tevuM haLa. gamatI vanaspati, For Private and Personal Use Only
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir turning 663 2.4-D, turning. pharatuM. tu, pink stage, sAla, aMjana ane kula nAmanA vRkSanAM pAna choDa paranA TameTAne lAgu paDatA rogane khAnAra rezamane kiDe, jene uchera bihAra, eka prakAra. . plough melDa beDa pa. baMgALa, orisA ane madhya pradezanA haLa. AdivAsIo kare che. turnip- zalagama, Tartipa, sarasava, Bra- Tussilago farfara .. kAzamIrathI ssica rabaL. [Syn. Br. campestris kumAu sudhInA himAlayanA pradezamAM thatI L. var. Tapa Hartm]. nAmanI vanaspati, jenAM pAnanI zAkabhAjI thAya che. divarSAyu vanaspati, jenAM kaMdila mULa zAka tassock. ghAsanAM jhADI, jhAkharAM ke TekarI. tathA DhoranA cArA tarIke upayogI bane twine, rasI, deraDuM, derI, peca, mareDa, che. tenAM pAnamAM prajIvake "e", "bI" vaLa. twining. veNana, valayana, vaLa ane sI' tathA leha ane kelziyama sArA Apa. (2) veSTanazIla. (2) vaLagavA mATe pramANamAM che. bhAratamAM mArca-me ane prakAMDa para upasthita thatI avasthA, tw. ogasTa-sapTembaramAM game te prakAranI plants, veSanazIla vanaspati. jamInamAM tene ugADavAmAM Ave che. tu, twinning. sAdhAraNa rIte eka praznacabbagc. nehakola. tu-greens, timAM baccAMne janma ApanAra prANI, zalagamanAM pAna. tu. rooted cabba- tenI eka prasUtimAM be baccAne janma ge nekala. tu.tops.TanipanAM pAna. Ape tevI ghaTanA. turnout, pApIya sicAI nAlImAMthI 2,4-D. 2,4-dichlorophenoy javAzayamAM ane jaLAzayamAMthI khetaramAM acetic acid, nIMdaNu athavA ghAsapApANI kADhavAnI yuti. t. over. tane nAza karavA mATe upayogamAM levAmAM kula vecANa, vakare. (2) mUDI ane Avato saMzleSita aMtaHstrAva, je seDiyama pedAzane guNettara. tu, plough. selTa, emAIna selTa, ane eNsiDanA molDarDa haLa. tu, row. haLa esTaranAM traNa vyApArI sAjanemAM maLe athavA anya kRSi sAdhanene pAchAM che. eNsiDa pANImAM drAvya na haiI nIraNane vALI zakAya tevI khetaranI kinArI nAza karavA mATe vAparI zakAya nahi. 52 AvelI vaNakheDelI pI. tu, seDiyama seTa pANImAM drAvya ane under. jamInanA nIcalA starane sastAmAM sarahyuM che paNa drAvya hovAthI ulaTAvIne sapATI paranA thara para lAvavuM. tenA vaparAza bAda tarata varasAda Ave turpentine. vividha prakAranAM cIDanAM to te dhovAI jAya che. emAIna selsa jhADane telI rejhina, jemAMthI TarpenTAIna pANImAM drAvya che ane pAnane palALavA tela banAvavAmAM Ave che, ane je keTalAka mATenuM drAvaNa banAvI zake tema che. te prakAranAM jaMtujanene ghaTaka bane che. tu, abASpazIla che, mATe saMvedanazIla vanaoil. TarpenTAIna tela. turpentining. spatinI bAjumAM tene chAMTI zakAya che cIDanA jhADamAMthI telI rejhinane bheguM tathA varasAda paDatAM te dhAvAI jatuM nathI. karavAnI kriyA. 2-4DnAM esTare ghaNA Alakohela sAthenA turplum moth. tuveranuM pIchiyuM eNsiDanA sAjane che ane pANInI sAthe [6. turpod bug. tuveranuM cUsiyuM jatu. tene bheLavavAmAM AvatAM te pAcasIkaraNa Tussay sik. Tasara rezamanA kIDAnA banAve che ane vanaspatinI aMta:tvacA kezeTAmAMthI kADhavAmAM AvatuM tAMbAvarNa sudhI prasarI jaI kASTamaya vanaspati tathA rezama, jenuM bhAratamAM thatuM sAruM sarakhuM cIkaNuM pAnavALAM nIMdaNa mATe te upayogI utpAdana, Tu, s, worm, Antheracea che paNa saMvedanazIla vanaspati AgaLa te mplitta. nAmane Tasara razama pedA karatA vAparI zakAya nahi. tema chatAM nimna For Private and Personal Use Only
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2,4,5-T. - 664 ulcer bASpazIlatAvALAM svarUpe upalabdha che. gheTAne sahelAIthI Athe caDe te lIlA 2,4,5-T. 2,4-5. trichlorophen- cAre khAvAnA pariNAme lAgu paDatA eka oxyaceticacid. 2,4-Don 12 R101. tympany of crop. mellan gADha rIte saMkaLAyeluM A aMtaHstrAvI eNsiDa, eka zArIrika avasthA, jemAM tenAmAM je nIMdaNanAzaka emAIna selTa ane vAyunuM bhAraNa thAya che ane tenAM eka esTaranA rUpamAM maLI zake tema che tathA meTA aMtaraMgane phelAve che. bhAganI zAkIya vanaspati mATe 2,4.D. Typhaceae. kaMTAdi kuLanI vanaspati. jeTaluM asarakAraka na hovA chatAM kASTamaya vanaspati mATe te vadhAre asarakartA nIvaDI Typha australis Schum & zake tema che. tenA chaMTakAva ane mAtrA Thonn. [Syn. Ty. angustata 2,4-0 jeTalAM ja che. Bory and Chaub; Ty, elephatwo-trunk Kniffin system. ntina Grah, non Roxb.). HLdrAkSanI velanA eka prakAMDane nIcalA tAra vare, taLAvo, dhImA vaheNa dharAvatI para ane bIjAne upalA tAra para rAkhI nadIo ane vaheLAomAM thatI dIrdhAya pratyeka tAranI jamaNe ane DAbe lAkaDI 4424sa. Ty. elephantina Roxb, rAkhI drAkSanA velAne ucheravAnI eka paddhati. non Grah, nec. Schimp ex twoway plough. ubhayamArga haLa. Rohrb. [Sy. Ty. angustifolia Tylophora indica (Burn f.) Watt, non L.]. Olella. Merr, 5. baMgALa, AsAma ane da. Typhonium trilobatum (L.) bhAratamAM thatI zAkIya vanaspati, jenAM Schott. da. bhAratanI eka vanaspati, pAna ane mULa auSadhIya guNa dharAve che. jenA kaMda khAva che. Tyloped. UMTa jevuM, kharIvALuM nahitypical. cekasa pArUpa-prakAra ke lAkSa paNa gAdI dharAvatA pagavALuM prANI. Nika ke pratikAtmaka. typify. eka tympan. tvacAnuM kheMcAyeluM paDa athavA prakArane namUne darzAva-nuM daSTAMta ke pAtaLuM dravya. lakSaNa darzAvavuM. tympanites. 741H109Hi usai o Tyrophagus asiaticus Evans. koimAM gesa bharAI javAthI Dhera ane AMbAnA prarohanI ItaDI. iba. uttara pradezamAM thatI pAtaLI ane lepa mAraphate koI drAvaNa dAkhala karavA madhyama kadanI zeraDI. mATenI dhAtu, plAsTika ke sakhata rabaranI adder, Au; AMcaLa. (2) sastana naLI. pra. mammary gland. prANIonuM dugdha-graMthio ane AMcaLa duzva-graMthi. dharAvatuM baccAne dhavaDAvavAnuM aga. ma. padometer. varasAda mApavAnuM sAdhana pendulous, laTakatAM AMcaLa. u, udumbara. uMbare. attachment mArAM prANInA zarIrane ulcer. cAMdI, vraNa, (2) yAMtrika athavA vaLagelA rahetA AMcaLanI avasthA. . rAsAyaNika hathI sahama jIvANu ke 6 annula. acaLa dvArA, AmAM aMtaH abulanA kAraNe thatuM traNa, je rujhAI gayA For Private and Personal Use Only
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aliginosc 665 unbroken bAda paNa pAchaLathI DAgha rahevA de che. rgoLa athavA bahirgoLa rIte phelAI jAya ulcerate. traNane eka prakAra, jenI tevA prakAranI avasthA. asara traNa rujhAI jAya tyArapachI paNa umbellifer, gAjara jevo cha2kAdi jaNAya; traNavALuM. kuLane chADa. umbellifera, charakAdi diginose. kAdavavALI thatI vanaspati kuLanI vanaspati, jemAM, brAhmI dhANa I.ne aMgenuM. samAveza thAya che. Imus wallichiana Planch. umbilical. nAbhi, hUMTI pAsenuM ke te vAyavya himAlayamAM thatI eka vanaspati, aMganuM, nAbhIya, nAbhI saMbaMdhI. u cord. jenA kASThanuM pharnicara bane che, ane nAbhirAja, sastana prANuomAM jarAyuImAratI kAmamAM tene upayoga thAya che eranI sAthe bhUNane joDatuM ja, ke tenI chAlanA resAnA deraDAM bane che. nAyaDe. umbicate. nAbhi jevuM, ulna, aMtaHprakASThAsthi; agra bAhunuM TI saza. umbilicus. nAbhi, hUMTI. aMdaranA bhAganuM hADakuM. umbiliform. nAbhisadasa, nAbhiultimate analysis. aMtima pRthaka- svarUpa, ghUMTI jevuM. 27. (2) pUrva pRthakkaraNanI tulanAmAM mATInA Umbo. gaThTho, mogarA, upasI Avela ke dravya ke mizraNamAM rahelAM ta-ghaTaka bhAga. aMge nirNaya. pa. price. aMtima- umbonate, kadI, Cherimoyer. anegrAhaka athavA upalektane ApavI paDatI nAsa jevI seDamavALuM, jADI chAla dharAvatuM kiMmata. a7 svAdavALA garanuM ane ghaNA bI ultra. vizeSa, ati, anilaya. . vALuM jhADanuM phaLa. centrifugation. katabhramI apa- umbraculum. chatrI AkAranuM upAMga. kendrana. pa, filter. ati nisyadaka. pa, umbrella chatrI. uKnifin sy eins atilimIkaraNa. u, full stem, drAkSane mAvajata ApavAne eka traconi. sUvama gAlaNa. pa. hight prakAra. u, system, chatraka taMtra, temperature short time umbriferous. Olul 414412. process. khAsa karIne pAzcarIkaraNamAM pamta0. himAlaya, AsAma ane 5 hAtha dharavAmAM AvatI ati ucca uSNa- baMgALamAM thatuM, doraDAM banAvavAnA upAyotAmAne alpakAlIna prakriyA. pra. mot- gamAM AvatuM jhADa. ivity- takSaNika gatinI zakti, ati unarmed. kAMTA vinAne (choDa), niprerakatA. aticAlakatA. u. sonic wa- kaMTaka. ve. 4172104 ap. u. structure. unavailable. anupalabdha. vanaspati ati sUmi saMracanA. .. violet athavA prANunA upayoga mATe upalabdha light. pArajAMbalI prakAza. (2) varNapaTane na hoya tevA jamIna ke khANamAMnAM saMyoadrIya prakAza jAMbalI prakAza taraMga karatAM ja ke rAsAyaNika tA. (kA prakAza taraMga dharAvatA varNapaTane unbalanced udder. asamatala bhAga, jene upayoga kiraNIkaraNa, prati- AMcaLa; gAyanA zarIranI sAthe asAdhAzepa ane jaMtunAzaka prakriyA mATe thAya che. raNu rIte joDAyelAM AMcaLa. ulu, paMjAba, madhya pradeza, AsAma, ane unbiased. anabhinata, nameluM na hoya che. bhAratamAM thatA dIrdhAyu ghAsane eka tevuM; akkaDa. prakAra, unbranched. zAkhA vinAnuM, zAkhA umbel. puSpaguccha, chatraka. (2) eka rahita. samAna kendramAMthI nIkaLatI pAMdaDIo, aMta- unbroken. vaNata, cirADa vinAnuM For Private and Personal Use Only
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ancap 666 undulate athavA bhAgyA vinAnuM, akhaMDita (ha). under cultivation. kheDa heThaLa, (2) vaNa kheDa (jamIna). (3) vaNa palaTAyela khetI heThaLa. (Do.) under churn. avamaMthana. uncap. madha kADhavA mATe madhapUDAmAMthI under cut. pADavA dhArelA jhADanA keca nA DhAMkaNane dUra karavuM. pancap- moTA kA5 heThaLa karavAmAM AvelA kA5. ping knife. sAdI palAdanI charI, jene u. cutting. jhADanAM uparanAM pAna vadhe madhane madha kADhanAra sAdhanamAM makavA agAu ke phaTe te mATe nIcenI nahi joItI DALImadhapUDAnA kocalAnuM DhAMkaNa dura karavA mATe ene dUra karavI. varALathI garama karavAmAM Ave che. underdrainge, jamInamAM UDe Uncaria gambier (Hunt.) Ro badalI nALI athavA gaTaranI sAthe vadhArAnuM xb. kAze; malAyA ane InDoneziyAne pANI vahI javA devA mATe karavAmAM AvatI ArahI supa, jenAM pAna ane zAkhAmAMthI goThavaNa, jethI aMtarAya vinA jamInane maLate rejhine jevo rasa, je cAmaDAM mA kheDI zakAya. vavA, raMgakAmamAM ane cAvavA mATe kAmamAM underfeeding. ochuM khavaDAvavuM, mAve che. alpaprAzana. uncinate. aMkuzita, vAkuM, vaka, aMkuzAza. under dow. pravAhanAM dara athavA Uncinula. necato (Schw) Burr. bhUmigata pANIne nikAla, sapATInI heThaLa drAkSanI velane rega karanAra jaMtu. pANIne pravAha ke pANInuM vaheNI. unconfined ground water. under ground. 41018. u. g. hAIDrosTeTika dabANa heThaLa na hoya tevuM growth. bhUmigata vRddhi. pa. 4. bhUmigata jaLa, jenI sapATI, saMgrahelA stem. sAcuM bhUmigata prakAMDa, kaMda, zika kaMda. pANInI vadhaghaTa anusAra UMcI nIcI under-irrigalion. alpa siMcAI. thAya che unconsolidated sedimenta under planting. 2430171 Hi vai ane jIrNa thavA mAMDatAM vRkSanI vacamAM ry rocks. asaMgaThita jaLakRta zailA jhADanA repa vAvavA, jethI roya meTA thavA khaThako. Ave te daramiyAna janAM vRkSone kApI unctuous, cIkaNuM, sparza karatAM cIkaNuM zakAya. (khanija). underpressure. alpa dabANa. uncoupling. ayumana undershrub anusupa. unculturable waste land. la nder stock. rAmA ke chADa. jenA kSama banI na zake tevI paDatara mi. upara prahanI kalama karI zakAya. pa. stouncumbered ownership. clking. matsya saMvardhanamAM jalAgAranI abhArita-bojArahita mAlikI. kSamatAM karatAM ochA pramANamAM mAchalIone paucured. keLavyA vinAnuM, sApha-zuddha rAkhavI. karyA vinAnuM. andifferentiated. abhinIta. undari. uMdarI. (2) aviziSTIkRta. under- u5, ava, nIce arthasUcaka undulate. tagita gativALuM ke tenA pUrvaga. jevuM, taraMgita. (2) taraMgita banavuM, karavuM. underbrush. jaMgalamAM vRkSonI heThaLa undulating. UMcI nIcI - taraMgita UgatI TUMkI saMracanA dharAvatI vanaspati. bhUmivALuM, sapATa ke samatala na hoya tevuM, undercooling, zItIbhavana heThaLa asamatala, laheradAra (2) (pAnanI) kinAra For Private and Personal Use Only
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uneconomic 667. unit vALuM. undulatory.taraMgita,laherahAra. unicostate. eka zirI. uneconomic holding alAbha- uniforous eka ja puSpavALuM. prada khAtuM. (2) anarjaka khAtuM. unifoliate. ekapatrI, ekapaNa. uneven land. asamatala bhUmi-jamIna, uniform. eka samAna, ekarUpa. samAMga. unfertile. aphaLadru5 aniSikata. un- uniformity, ekarUpatA. u. of fertiled egg. philita chaDuM, aniSi- size. kadanI eka rUpatA. .. trial. kita DuM. mAMgatA prAga. unfold. unmilana, khelavuM. unfolded unilateral. ekapakSIya (2) eka ummilita, khulluM kareluM. pAvAya. (3) pAna prakAMDanI bAju para ja unfree water. bAMdheluM- baMdhita jaLa DhaLe tema eka ja bAja tarapha vinyAsaungraded. ameTikRta, avargIkRta. 919. u, horizontal cordon. ungrouped data, avagata AdhAra drAkSanA velA ke vAmana vRkSo eka samastasAmagrI, avagata AMkaDA. rIya bAha ke eka pArvIya zAkhA tarIke pangual. nakha, kharI ke nahera jevuM.ung- vikase tevI temanA para prakriyA karavI. ula. nahera, kharI, nakha. angulate, unilayered. eka starIya. kharIvALAM prANIo, ghoDA, chabrA, gadheDAM, unlocular.eka koTarIya. ane eka aMgUlIvALAM UMTa, jirApha, gheTAM, union. yugmana. (2) eka skaranI sAthe baLada, bakarAM tatha Dukakara, be AMgaLIvALA kalamane barAbara joDavI. (3) prakAMDa paratuM kharI dharAvatAM prANIo che. sthAna, jyAM AvI jeDa, AvuM saMmilana ke unguent, malama, (2) UMjaNa mATe vaparAtuM yugmana karavAmAM Ave game te dravya. panguentum. malama. uniparous, eka garbhaprasavI. (2) (2) bAhya upayoga mATene lepa, je medIca eka varSamAM eka ja bacyA ke IDAne ane jaLa dravya mAdhyamamAM davAnA rUpamAM pedA karanAra. (3) eka akSa ke eka hoya che. bAhuvALuM. unipera, eka prasavamAM unhardy. nAjuka, komaLa. mAtra eka ja baccAne janma ApanAra prANa unkitch, ejAra athavA vAhananI sAthe unipartite, avibhAjita, avibhakata. joDavAmAM AvelA prANIne chUTAM karavAM. (2) unipinnate. eka pakSavata, eka ja TrekaTarane vAhana ke ejArathI chUTuM karavuM. piztAkAra. unhulled seed, bIjAzaya, dIvAla, unipolar. eka dhruvIca, eka ja dhruva puSyapaNuM, nipatra ane puSpakanA anya dharAvanAra. bhAgethI chUTuM karavAmAM AvyuM na hoya unique, nirALuM, apratima tevuM bI. (2) anAvRta dhAnyaphaLa banAvavA uniradiated, eka ja hAtha, kiraNa ke prakriyA thaI na hoya tevuM bI. pravardhavALuM. unhumified. khAdamATI-hayumasa unirrigated, asicita. banAvI na hoya tevuM. uniserial. eka hAramAM goThavAyeluM. uni-eka arthasUcaka pUrvaga uniserriate eka paMktika, eka uniarticulate. eka saMdhikRta, eka zreNibaddha. sAMdhAvALuM. unisexual. eka liMgI, kevaLa nara uniaxial. eka akSIya; eka akSavALuM. athavA kevaLa mAdA hoya tevI vanaspati, nimeral. eka ja khaMDa-keSTha-keTaravALuM. athavA vanaspati aMge, alaga puSpI. (2) nicapsular, eka ja saMpuTavALuM. naramAdA eka ja liMgArI. nicellar eka ja koSavALuM. unit. ekama, gaNatarInI rIte eka ja For Private and Personal Use Only
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir univalent 668 uracmia ke saMpUrNa tarIke lekhavAmAM AvatI vyaktine vanaspati tela, vanaspati telanI carabI. gata vastuo ke samUhe. (2) eka dhAraNa . soil. asaMtRpta jamIna. tarIke svIkAralI mAtrA ke pramANa, jenI unsptate. paTahIna. dRSTie anya mAtrA ke pramANane darzAvI unses. vaMdhya karavuM, khasI karavI. (2) zakAya. pa. all. leTisanAM lakSaNa jALavato mAdA prANI ke pakSInuM aMDAzaya ane tene nAnAmAM nAne aza.u. charater, naraprANu ke pakSInAM vRSaNa dUra karavAM. ekala lakSaNa... . of measure- unslaked lime. bALelo cUne. ment. mApanuM ekama, mApaghaTaka. pra. of panskilled labour. akALa maja2. value. ekama mUlya, mUlyanuM ghaTaka. 5. unstable. asthira. requirements. 21324 nwashed wool. aparikRta zana, pedAzanA ekama mATe utpAdananA kAraNe cIkAzavALuM na. Avazyaka banatuM pramANa athavA kRSi upbreeding, upalA vargamAM mUkavuM, e mATe Avazyaka zaktinuM kArya. u. stre re upgrading. (2) nina prakAranAM prANI ke am. 100 phUTa laMbAInI eka phUTa paheLI # vanaspatinuM ucca prakAranAM prANI ke vanabhami-paTTI mATe Avazyaka banatuM kayuseka spatinI sAthenuM saMyumna, jethI UMcA pANuM, jene AdhAre pANInA avazeSaNane prakAranI pedAza-saMtati maLe. dara, jamInanA DhALa I. para rAkhe che. upcountry. dariyAkAMThAthI aMdaranA univalent. eka sAjaka. bhAgane pradeza, aMtaHpradeza. anivariate, 245 212. u.v. distri- upkeep. Giellawi. bution. ekaca2 vitaraNa. papland. ucca bhUmi, DuMgarALa pradeza. involtine. varSe eka phAla ApanAra u. cotton. 3, $4121; Gossypium rezamanA kIDAne eka prakAra. hirsutum L. [Syn. G. mexicanum universal joint sarvasAmAnya sAdhe. Tod). nAmane mukhyatve paMjAba, uttara unlimited liability. amaryAda pradeza, rAjasthAna, madhyapradeza, tAmilanADu, javAbadArI, asImita deyatA. ane mahArASTramAM thatA kapAsane cheDa. pa. unloading. utarAmaNa. rice. siMcAI vinAne DAMgarane pAka. Unona longiflora Roxb. 241341441 upright. 71131 48ish minael thatuM khAyaphaLanuM eka jhADa. TaTAra. (zAkhA), u. method. drAkSanI unpolished rice. aNachaDa cokhA. velane ApavAmAM AvatI mAvajatane eka unproductive. anatpAdaka.pa. debt prakAra. 5. slo. sAIlo banAvavA anutpAdaka RNa. . expenditure lAkaDA athavA koMkITane Ule khADe. pa. anutpAdaka kharca. . land. vaNaupajAu tree. sIdhAM-UbhAM aMga dharAvatuM jhADa. bhUmi. uproot. nirmaLa karavuM. unregulatedmarket. aniyaMtrita upset. vanaspati athavA prANInAM sAdhAbAra. raNa kAryomAM khalela karavI. unreliability. avizvasanIyatA. upstream. vaheNanI viruddha dizAmAM unripe honey. sIla karyA vinAnA (javuM). (2) nadI athavA jharaNAne uparavAsa. madhapUDAnuM bhejavALuM madha, apakava madha. Up-to-date, sapheda, madhyama laMbagoLa ansalted butter. mIThA vinAnuM kadanA baTATAne eka prakAra, rAMdhatA ke mAkhaNa. bAphatA jenA kaMda phATI jAya che. unsaturated. asaMtRpta. u. fats, araemia. mUtraraktatA; lohImAM nakAmAM For Private and Personal Use Only
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uranium 669 Urochloa..... ka, khAsa karIne yuriyA ekaThAM thavAne dvArA bahAra Ave che. urethralboweka roga, jethI mUtrapiMDa barAbara kArca gie. mUtramArgane pahoLA karavAnuM sAdhana na kara cakkara Ave, zvAsamAM garabaDa Boyoll. uretic. 48 milaa. uric. thAya, mUtra gaMdha mAra, AMcakI Ave ane mUtrIya, mUtranuM, ne lagatuM. u. acid, mUtrAbezuddha thaI javAya. uraemic poiso- mayurika esiDa. (2) pagA prANIonA ning. mUtraraktatAnI viSAktatA. mUtramAM jovAmAM AvatuM sapheda sphaTikamaya uranium vikika tattvacUraniyama. saMjana, je pakSIo ane sarIsRpanAM rate. yurika esiDanI sAthe thatuM keTalAMka mUtrane ghaTaka bane che ane temAM 33 TakA rasAyaNanuM sayAjana. nAITrojana hoya che. urinary. mUtrIya, urban. nagarIya, zaheranuM, zaherane lagatuM. mutranuM, -ne lagatuM, u. calculi mavAlAyaurceolate. ghaMTAkAra, kalAkAra, jemAM mUvIya patharI, (2) pheTa yureTa, okaleTa meM sAMkaDuM ane peTa moTuM hoya che. ane lAIma selTa jevAM dravyanI patharI, urd. aDada. je Dhora, ghoDA ane gheTAnA mUtramArgamAM urea. (1) yuriyA; 45thI 46 TakA bina jAme che, jenA pariNAme temane becenI thAya preTIDa kArbanika nAITrojana dharAvatuM khUba che, vAraMvAra pezAba karavAnI vRtti thAya ja kendrita nAIji -dANAdAra, sapheda che, mUtra avareka ane lehIvALAM pezAba sphaTika dharAvatuM rAsAyaNika khAtara, je thAya che. A prakAranI bImArI prajIvaka, enI UNapa, kelziyama phospharanI asamabhejagrAhI che. jamInamAM A khAtarane nAMkhatAM nAITrojananuM jhaDapathI akriya tulA, alpa pANuM saMgraha, atizaya ghaunAM emoniyAmAM parivartana thAya che, jenI cUlAne barAka che. kAraNathI thAya che. kAryakSamatA emoniyama phosapheTa jevI bane urine. mUtra, pezAba, sastana prANuMche. ghaNAkharA pAka ane moTA bhAganI enA mUtrapiMDamAMthI avatuM, jhAMkhA pILA jamIna mATe A eka suyogya khAtaranI raMganuM utsarjana. pakSIo ane sarIsRpane garaja sAre che. (2) sastana prANInA pezAba ghana athavA ardhadhana hoya che. maMtramUtramAM raheluM nAITrojananuM sajana. piMDamAM dravyane, lehImAMthI kheMcIne mUtrA rAyamAM lAve che ane mUtra mArga dvArA te Urdiospore. bAkITa, punarAvartita utsarjina thAya che. pra. earth. DheranI bIjaNa, (2) lAla geru athavA grISma gamANamAM mUtra zeSavA mATe tenA pathArAmAM bIjANu. uredosorus. yurI thato mATIne upaga u. soaked bIjANu puMja. uredospore. yurI: arth, mUtrasiddha mATI, mUtravALI mATI. ra nAmane bIjANu; (2) nirAgha urinometer. mUtranAM dravyAnuM mApa bIjANu. levAnuM sAdhana Urena lobata L. (Syn. U. sinuata Urginea indica (Roxb). Kunth L]. vagaDAu bhIMDI; 5. baMgALamAM thatI [Syn. Scilla indica Roxb.). oyalah vilAyatI zaNanA nAme oLakhAtI vanaspati, DuMgaLI, jaMgalI kAMde, pANakade; 5. himAjenA prakAMDanA risA zaNanI garaja sAre laya, bihAra, koMkaNa ane keramaMDala kAMThAche, ane jenAM deraDAM ane barachaTa kapaDuM para thatI vanaspati, jene kaMda uMdarane mAravA banAvavAmAM Ave che. tenAM zleSI bInA mATe upayogI bane che, ane jene kaphasAbu banAvavAmAM Ave che. nismAraka tarIke upayoga karavAmAM Ave che. ureter. mUtravAhinI. urethra mUtra urni. bhUtiyAbadAma nAmanuM kAramIramAM mAga, mUtrAzayamAMthI mUtrane javA mATe thatuM jhADa. mArga. (2) nara prANuonuM zukra paNa te Urochloa panicodes Beauv. eka For Private and Personal Use Only
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Urocystis... prakAranA dhAsacAza, jenA dANA khavAya che. u. rehtans Stapf. eka prakAranA ghAsa cArA, jenA dANA khavAya che. Urocystis ceulae Frost. nAmanA kITa jethI DuMgaLIne gerunA rAga thAya che. U. tritici Koern. nAmanA kITa, je ghauMmAM rAga kare che. urodeum, pakSInI vyavasAraNIne bhAga, jemAM janana-nalikA ane mUtravAhinI lavAya che. 670 urogenital system. mUtrajananataMtra. urolithiasis. mUtramArgamAM patharInI racanA. Uromyees anthylidis. nAmanuM jaMtu. je methImAM rega pedA kare che. U. appendiculatus, nAmanI vAlamAM roga karatI lIla, U. cicerisorietini. nAmanuM caNAmAM raMga karatuM jaMtu, U. decoraus nAmanuM rANanuM ragatpAdaka jaMtu. n. falae. nAmanuM lAMganuM geSAdaka jaMtu. U. minor. zikSmI kuLanI vanaspatimAM rAga karanAra thrI. u. mucunae. nAmanI bITamAM rAga karatI lIla. U. pisi. vaTANAmAM gerunA roga pedA karanAra jaMtu. U. setariae italicae. nAmanuM kAMganuM rege tpAda jaMtu U. trifola kalevara vanaspatinA kITa. uropygial gland. telagraMthi, pakSInAM pIMchAne suvALAM rAkhatI, tenA cheDA para AvelI graMthi jemAMthI tela jevA rasa srave che, je pIchAMne suvALAM rAkhe che. nrsike. jADA kAMThAthI Avarita. articeae, eka vanaspati, jemAM vaDa jAsUda i.no samAveza thAya che. Urtica dioica L, kavara nAmanI vanaspati. urticaria. pittI. Urticularia strellaris L. eka vara rucu, siddhirikA meDhAkSuSa ke nAnA vRkSa jevI vanaspati. usage. haMmezanA rivAja ke kAryaM paddhati. usar soil, Usara jamIna; sUkI RtumAM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uterine sapheda athavA rAkha jevA khArA stara jevI jamIna. ushtahak. kumaLAM prakAMDavALI paMyukta mahArASTra ane karNATakamAM thatI vanaspatinA prakAra. Ustilaginoidea virus. cokhAno raMgapAdaka phUga. Ustilago. phUga sajIva mATenI prAti. U. anae. nAmanI ATamAM rega karanArI phga. u.crameri nAmanI kAMganI rAgakArI phUga. 5. crusgalli, nAmanI phUga, je tRNakuLanI vanaspatimAM ga jamAve che. U. hordei (Perh) Lagerh. nAmanI javamAM rAga karanArI phUga. U. kolleri Wille. nAmanuM jaMtu, je eTamAM roga kare che. U. udi. nAmanI javamAM rAga kArI phUga. U.pnicefrumentacti, nAmanI tRNakuLanI vanaspatimAM rAga karatI phUga. U. puradoxa.tRNakuLanI vanaspatimAM thatI rAgakArI phUga. U. scitamina. zeraDInI rAgakArI phUga. U. trilici, ghaunI rogakArI phUga. U. zae. makAInI rogakArI phUga. Ustutina deusta. nAmanuM rabaramAM roga karanAruM jaMtu. U. zonata. nAmanuM cA, rakhara i.mAM roga karanAruM jaMtu. usufruct.bhAgAdhikAra, anyanI milakata nAza karyAM vinA ke tene nukasAna pahAMcADayA vinA tenA upayoga karavAnA adhikAra, usufrutuary. bhAgAdhikArI, uterine garbhAzayanuM, ne lagatuM. gha. insemination. kRtrima vIryaMthApana prakriyAmAM garbhAdhAnamAM vIca DAkhala karavAnI kriyA, je kriyA ceti ke garbhAzaya grIvAmAM vIyaeN mUkavAnI kriyAthI bhinna che. u.burgie, garbhAzaya rAjya, u. dystokia. gA~zaya kaSTaprasava. uterus. garbhAzaya, stana mAdA prANInuM aMga, jemAM bhra vikase che ane janma pahelAM peSaNa meLave che, aMDa athavA khIjavAhinIne laMbAyelA bhAga, jemAM buccuM ke iDu vikAsa pAme che, For Private and Personal Use Only
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Utethesia... 671 vacuous Utethesia pulchella. zaNanI mila IyaLa. utility. 84faidi. utitization value. upayogitA mUlya, vana vyavasAyamAM bInI zuddhatA ane aMkurita banavAnI zakita aMge A mUlya gaNAya che. utrasum bead-tree. 34181 ci vakSa; bihAra, pa. baMgALa, AsAma ane madhya pradezamAM thatuM jhADa, jenAM phaLa khAva che, ane jenA kaThaNa kASTha phaLanI mALA, kAkSanI mALA banAvavAmAM Ave che. patricle. prANI athavA vanaspatine keSa, zarIramAM nAnuM kuhara ke saMpuTikA, khAsa karIne karNaguhA. Utromyces appendiculatus. (ul. bInamAM roga karanAre kiTa. uva. kumaLuM apheTI khule nahi tevuM drAkSa jevuM phaLa, sUkI drAkSa Uvaria cardama (Donal) Alston. AsAmamAM thatI eka kASTIya vanaspati, jenA kaMda khAdya che. vaccinate, rasI TAMkavI; keTalAka vacillate, DhacupacuM thavuM, acakAvuM, khaMcarAganI sAme pratirakSA meLavavA mATe rasI kAvuM. (2) dolAcamAna thavuM, manamAM asthira TAMkavI athavA rezane gaMbhIra humale aTa- hevuM-banavuM. kAvavA, madha prakArane roga thAya te mATe vacreation. makhaNanI kharAba vAsa tenA kaI viSANune rasI dvArA zArIramAM dUra karavA 300 phe. uSNatAmAne tene dAkhala karavA. vaccination. rasI garama karavuM. vacreator. bASpaghara; kAmaNa, ekasa roganI sAme rakSA meLa- dUdha athavA mAkhaNanI apriyavAsane dUra vavA mATe athavA tenI sAme pratikAra karavA mATenuM varALa jeTanuM ke zanyAvakAzI vadhAravA, koI prANuM ke pakSInuM prati rakSaNa bASpaghara. rasInuM DhakAmaNa. vaccine. rasI; roga- vacuolar. rasadhAnInuM-ne lagatuM. i. tpAdaka chata paNa nabaLA paDelA ke maMda sap. rasadhAnI rasa. vacuolation. jora ane mada mAtrAvALA sajIvenI pedAza, rasadhAnIbhavana. vacuole. rasadha nI; jene prANInA zarIramAM aMta:kSepa karavAmAM koSarasathI bharela paripakava chavaMta koSane Ave che, jethI tene maMda-prakAranA roga eka bhAga. (2) aMgamAM AveluM sUma thAya ane tenA zarIramAM roga mAraka prati- vivara, jemAM havA ane pravAhI heca che. piMDe pedA thAya che, BCG kSaya roganI v, cytoplasmic koSarasastara sAme pratirakSA meLavavA mATe ApavAmAM rasadhAnI. AvatI rasI, jemAM gatpAdaka maMdIta vacuous. zanya, khAlI vacuum. sajIva hoya che ane jene taMdurasta prANInA koIpaNa dravya vinAne avakAza. (2) zarIramAM dAkhala karavAmAM Ave che; jethI paMpa dvArA havA khecI levAmAM AvatuM maMda prakArane roga thaI pratipiDa UbhA hoya tevo avakAza ke tevuM pAtra. (3) pikaLa, vAyuzanya jagya, nirvAta Vaccinium neilgherrence Wight. ovoul; 2441985121. v. desiccator nIlagiri ane pulanI TekarIomAM thatuM zUnyAvakAza zukaka. s. pasteurizer, nAnuM jhADa, jenAM phaLa khAI zakAya che. nita pArIkaraNa karavAnuM yaMtra. For Private and Personal Use Only
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vade... 672 valve vade kunte. 040065 leia 41931, Valeriana officinalis L.2012 41442 kharapaDI, jenuM pAnuM 6thI 10 IMca lAMbu ane kAzmIramAM thatI vanaspati. V. chaallichi 1thI 14 pahoLuM hoya che, juo daura. Dr. samazItoSNa himAlaya, kAramIra vagal. pALe zirISa, sapheda phUle, lAMbI ane khAsI TekarIomAM thatI eka capaTI siMgavALuM, gherA badAmI raMganuM vanaspati, jenA kaMdamAMthI bASpazIla pAnakhara vRkSa; jenuM kASTha sakhata che ane tela kADhavAmAM Ave che, jene sugaMdhI upayogI kRSi ojAra, paiDA vagere banAvavA dravya banAvavA mATe upayogamAM levAmAM tathA jhINAM ketara kAma karavA mATe te Ave che ane jene Valeriana officinupayogI bane che. alis L. nI avejImAM auSadha tarIke levAmAM Ave che. vagary. taraMga, lahe2; varSAnI acAka valid. anya, nAra, majabUta, pramANasatA. bhUta. validity. mAnyatA, pramANabhUtatA, vagina. yoni mArA prANInI eka majabUtI. bAjue bhAga ane bIjI bAjue garbhAzayanuM Vallaris heynei Spreng. H4mukha AveluM che tevI snAyavIya nalikA. mAvatI nAmanI vanaspati. (2) AvaraNa, vesTana. (3) prakAMDanI Asa Vallaris solanacea (Roth) 0. pAsa parNatalathI banatuM AvaraNa. (4) Kuntze. [Syn. V. heynei SprparNatalane vistAra thavAthI banatuM pavaraNa. eng. Peltanthera solanacea Rov., artificial f4 Oir. V., th.. rAmasara nAmane zebhA mATe ugAcylinder kRtrima vIryasecana mATe DivAmAM Avato choDa. sAMDhanA vIryane ekaThuM karavA mATe banAva vallecula. khAMca, cAsa. vAmAM AvatI kRtrimAni. - jelly. valley. khINa meTA bhAge TekarIothI sAMDhanA zistane IjA na thAya te mATe AvRta ane jemAMthI pravAha ke koI vaheNa kRtrimAnine suMvALI banAvavA upayogamAM nIkaLatuM hoya te nimna bhUmibhAga levAmAM AvatuM jala dravya vanaspatija game te nina pradeza. saMyojana. vaginitis, nizAtha, ni vallioneria spiralis L. jala sarakApa; yonine thatA rogane eka prakAra. peliyA nAmanI vanaspati. vagus nerve jAmaNuM cetA. Valmonai. tAmilanADunI sAmAnya valance. pramANitamAnaka hAIDrojana cAvavAnI tamAkune eka prakAra. paramANunI tulanAmAM paramANunI saMyAja valuation. Hist. value base. vAnI ke pratisthApananI zakti. mUlya AdhAra, valency saMyojakatA. (2) ilekaTrona valve.kapATa, vAva, (2) pravAhI, vAyu ke grahaNa karavAnI ke tene tyAga karavAnI zakti, evA keI dravyanA nalikAmAMnA mArganuM anya valerian. Valeriana officinalis L. rIta niyamana karatuM sAdhana. (3) eka ja nAmanI kAzmIramAM thatI eka prakAranI dizAmAM-bIjI tarapha nahi, lehI ke anya vanaspati, jenAM sukAyelAM kaMda ane mULa- pravAhIne pAragamya thavA denAra agatvacA. mAMthI bASpazIla tela kADhavAmAM Ave che, (4) pratyeka khaMDa, jemAM prAvara saMpuTikAne jene upaga sugaMdhI dravya banAvavA mATe pheTa thAya che. v, exhaust bahikaravAmAM Ave che. tenA kadamAthI banAva- ImI vAlva. v, intake aMtargAhI vAmAM AvatuM oSadha AMcakI athavA tANa, vAlva. v. assembly. vAva gAThaane udharasamAM upayogamAM levAmAM Ave varNa. s. seat. vAva Asana. v. che, uparAMta te zaktidAyaka ane uttejaka che. spring. nAhya spriMga. v. timing, For Private and Personal Use Only
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Vamankeli 678 variable 41240 G44. valvalar disea- V. pompona ar el. vanillism. se. dvAyanA kapATa-vAvane roga. venilA supane ekajhelika esiDanA pariVamanel. vAmana keLAM. sAme mANasane lAgu paDatA cAmaDIne thatI vanadium. V saMjJA dharAvatuM, paramANu khaMjavALane roga, jemAM mAthuM bhAre thAya che. vaniai. dariyAI araNuM. aMka 23 nuM sakhata sapheda, dhAtvika tatva. Vanda tessellata (Roxb.) Hook. Vant Hoff's theory of soluex. G. Don {Syil. V. roxburghii tion. drAvaNane lagato vAnTa hAphane Falsia. R. Br.. rAzanA nAmanI vanaspati. vaporization. 0410422494. v. vane. pakSInA pIMchAne pAtaLe jALa je point, 04104149 loe. vapour. bhAga. (2) pavanacakkI. (3) senTrIphayu bASpa, varALa, havAmAne bheja. (2) gala paMpanuM pAnuM. sAmAnya rIte pravAhI athavA ghana Vangueria madayascariensis J. dravyanuM bASpa rU5, roganA upacAra F. Gmel.(Syn. V. edulis Vahl]. tarIke nAsa tarIke levAmAM AvatuM bASpIkhAdya phaLa mATe upagamAM AvatuM nAnuM bhUta dravya, vcompressor evap13. V. pubescens Kurz. Ha orator bASpa saMpiDake bA5ka. v phaLa; mAyenA nAmanuM pa. baMgALa, sikiAma movement. bASpa calana. s. ane khAsI TekarIomAM thatuM nAnuM jhADa, pressure oflo4 EU41. V. sepa. jenAM kumaLAM pAna zAkabhAjI tarIke khAvAnA rator- bASpane alaga karanAra. kAmamAM Ave che, ane jenAM phaLa paNa var variety (prakAranuM saMkSipta re, khAdya che. V. Spinosa. Hook. puMDarika, variable, cala, cara, parivartanazIla, menaphaLa, nAmanuM pa. baMgALa ane da. asthira, asala prakArathI bhinna thatA - bhAratanuM nAnuM, khAdya phaLanuM jhADa. ghaTaka ke samaye, saMracanA ane kAryanI Van Der Waals equation. daSie parivartanazIla. , costs. pheravana dara vAlanuM vAyunAM ghanaphaLa, dabANa vAtAM kharco, kRSimAM vadhArAnA nivezaane uSNatAmana aMgenuM samIkaraNa karavAthI kharcamAM thato pheraphAra. valvanilla. venilA, kaI padArthane svAdiSTa ance. vicaraNa, pheraphAra, prasaraNa. banAvavA mATe upayogamAM AvatA ane variant. asala prakArathI saMracanAtmaka ke phaLavALuM ArehI vRkSa, jene chAyAnI athavA kAryAtmaka lAkSaNikatAnI daSTie jarUra hoya che ane je nIlagiri ane parivartana pAmatI (vyakti athavA jAti). karNATakamAM thAya che. (2) venilAnI sigA- variation. bhinnatA, parivartana, mAMthI kADhavAmAM Avato arka. 5. vicaraNa, vividhatA. (2) vaMzagata ghaDataranA bean. venilAnuM lAMbu bIna jevuM kAraNe eka ja jAtinI vyaktionI vacce saMpuTa; venilAnI siMgenuM bI. v. ext- UbhuM thatA guNa ke lakSaNane pheraphAra. ract, vAnalAnA sigAnA bImAthI v, continuous satata cAluvibhikADhavAmAM Avato arka; i0 grAma siMge natA. i., discontinuous mAMthI 100 sI. sI, arka nIkaLe che. V. aMsatata vividhatA. v, functional fragrans (Silisb) Ames [Syn, Blaiau Galertal. v., germinal V. planifolia Andr.. nIlagiri, prAraMbhika vibhinnatA; bhaNIya vibhikurga, ane karNATakamAM thato ArohI supa, natA. v, hereditary vaMzAnugata jenAM bIne upayoga mIThAI ane sugaMdhI vibhinnatA. v, range of vicaraNahane seDama ApavA karavAmAM Ave che. vibhinnatA maryAdA. v, somatic ke. ke.-43 For Private and Personal Use Only
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir variegate 674 vascular daihika vibhinnatA. v. by ena- factors. vividha ghaTaka; vividha kArako. yme adoptation. Sat245 uue Variegated Bauhinia. Haanj vibhinnatA. v. coefficunt vibhi- eka pudUbhavita vRkSa, jenuM kASTha kRSi natA - vicaraNa guNAMka. ojAro banAvavA, cAmaDAM kamAvavA, pAna variegate. vividharaMgI, vividha raMganAM ane phanI kaLI zAkabhAjI banAvavA upacihanethI vividha raMgI. (2) vanaspatinAM yogI bane che. vyaktigata pAna athavA phUlomAM tenA variola, gAya ane kaIvAra bheMsanAM sAmAnya pAna athavA phUlonAM raMga I.thI AMcaLa ane vALa vinAnA bhAga para khAtI vibhinnatA. variegation: lAgate viSANune cepa, jethI tAva lAve, keTalIka vAra roga athavA paryAvaraNIya lAla cAThAM paDe ane phelA thAya, je kAraNene lIdhe jaNAtA judA judA raMganA DAgha ApameLe ja maTI jAya che. variole. ke dhakhAM. (2) pheraphAra. (3) bhinnatA. (4) baLiyA jevA paDatA nAnakaDA khADA. var judA prakAra. v, acclimatized iodite. baLiyAnA khADA paDayA hoya paryAnuvaraNAnukUlita prakAra. variety. tevA dekhAvavALA zailane eka prakAra. prabheda, vibhinnatA, vividhatA, nAnA varnish tree. jaMgalI akharoTanuM vidhapaNuM. (2) jANItI jAtathI ja jhADa. bhinna prakAranI vanaspati ke prANI. (3) vastuonA aneka prakAro paikIne eka vas (e.va.). vasa (ba.va.). vAhinI, prakAra. (4) saMracanA athavA kAryathI samUhathI nalikA. v, eferent zukravAhinI. vyaktigata rIte ke vizALa samuhamAMthI koI vasectomize. zukravAhakane dUra karIne. eka jathanI jA paDavAnI AkArIya kApIne athavA bAMdhI daIne nara prANInI bhinnatA, ekarUpatAne abhAva. (5) upa khasI karavI, jemAM vRSaNane dUra karavAmAM jAti. (1) eka jAtinI vyakita ke jathanI AvatA nathI. vasectomy. zAkasAthe phalita thaI zakanAra kitagata ghaTaka vAhinIchedana. athavA juthanI saMracanA ke lAkSaNikatAmAM vasaka, vasAkA, araDUse. thato AnuvAMzika pheraphAra. v, appr- vasan, bhecavela, velaDI. oved svIkRta prakAra. v, coarse mascular.vAhI, vAhinya, vAhinI. (2) meTe prakAra. v, dwarf vAmana prakAra. zirA, dArUvAhinI, annavAhinI, evA v, exotic videzI prakAra. v, hard ke madhyama kiraNane lagatuM. (3) rasa athavA kaThora prakAra. v, high yielding lohInuM paribhramaNa karanAra vAhinI, nalikA adhika utAra Apato prakAra. v, imp- I. v. bundle. vAhinI samUha, roved unata-sudhArela prakAra. vin- vAhinI pUla, vAhI pUla. v. b., bicdegenous ERN 4912. v., late ollateral w1641% did yt. v. vilaMbita, meDe paDate prakAra. v, local b, collateral pArzvIya vAhI pUla. sthAnika-sthAnIya prakAra. v, low v, concentric kendrita vAhI pUla. yielding ochI pedAza Apato prakA2. v. b, conjoint saMyukata vAhI pUla, V., medium q121 2512. V., v. b., fibrosis del 44. v. resistant pratirodhaka prakAra. v, soft b, open khullA-vardhamAna vAhI pUla. narama-mRdu prakA2. v, tall lAMbe UMce v. b, radial arIya vAhI pUla. 34612. v. hybrid. 4 oy oladi v. b., cambium 410 d. v., vibhinna prakAra vacce thato saMkara. var- cylindrical vAhinI raMbha. v. cryiform. fmri 2934. various ptogam. all you 0424 a. v. For Private and Personal Use Only
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aseline 675 vegetable plant. tataka-vAhI pezI dharAvatI vana kA2ka sUkSma sajInuM vahana karanAra ane spati, jenI AvI pezI dvArA pANI ane tema karIne roga phelAvanAra sAdhAraNa rIte ogaLelAM kArbanika khorAkI draSya, jala- kITako ke anya sajI, jenA yajamAna vAhinI ane annavAhinI dvArA pari. pIza ke manaSya te pakSIe ke manuSya heca che. bhramaNa kare che. v. strand. vAhI pI. vegetable. zAkabhAjI, zAka, zAkIya v. supply. All *814. v. tis vanaspatine khAvAlAyaka bhAga. (2) kAvyo sue vAhinI pezI. vasculose. vana- ke rAMdhIne khAvAmAM Avate vanaspatine spatinI vAhinIonuM mukhya drazya. kaI bhAga. (3) vanaspati dhI. v acid, vaseline. veselAIna, paTeliyamamAMthI. zAkAmya, vanaspati a3-esiDa. v. comaLatuM vyutpanna. ver. 447 4radj 701924. v. crop. game te vanaspati pAka, jemAMthI zAkabhAjI vasicular. phellAvALuM. khAvAmAM Ave che. 4. dyes, vanaspati Wateria indica L. (Sy... V. mao raMga; vividha vanaspati ke vRkSamAMthI banAabarica Blume). sapheda DAmara; vavAmAM AvatA rage, je, je vanaspatipazcimaghATa ane . bhAratamAM thatA jhADane mAMthI banAvavAmAM AvatA hoya tenuM nAma eka prakA2, jenA thaDamAMthI nIkaLatA rejhina dhAraNa kare che. v. forcing. sAdhAraNa jevA dravyane dhUpa karavAmAM Ave che, u5. mesamanI agAu vAvavAmAM AvatI vanarAMta temAMthI raMga ane vArniza banAvavAmAM spati. v. gardening. sAkabhAjI Ave che. tenAM bIne pIlIne kADhavAmAM ugADavAnI kalA ane vijJAna. v. kingAvatuM tela dIvAbattI, sAbu ane mINa dom. 4474 Cazre. v. marrow. battI banAvavAnA kAmamAM Ave che. tenA sapheda koLuM, v, matter, vanaspati pezInuM phaLanAM kocalAM cAmaDAM kamAvavAnA kAmamAM game te dravya. v. oil. vanaspati tela, vana - Ave che, ane kASThanI cAnI peTIo, spatimAMthI meLavavAmAM AvatuM game te tela. mAla bharavAnAM khAM ane gharanI aMdaranAM v. oyster. himAlaya pradeza ane mahAphiTiMga banAvavAmAM Ave che. rASTramAM thatI eka prakAranI vanaspati. v. sponge. 1951. vegetal. 2013Vatica lanceaefolia Blu me. bhAjInuM-ne lagatuM. zAkIca. vegetate. AsAmamAM thatuM nAnuM jhADa, jenI chAlamAMthI bI athavA kalikAmAMthI, prakAMDa ane pAMdaDAM sapheda, suvAsita eliye rejhina nAmanuM pedA karavAM. (2) vanaspatinI mAphaka vRddhi dravya nIkaLe che, jene dhUpa ApavA tathA pAmavI, vanaspatinAM kArya karavAM. veg tamA: ke susa athavA upayogamAM Ave tation. vanaspati,vRkSa ane choDa,vanaspati che. tenA kASThanA relavenA salepATe banA samUha, sAmAnta: choDa ane vRkSa, vanaspati vavAmAM Ave che ane te nirmANa kAmamAM jIvana. s. strip. vanaspati ugADavAmAM upayogI bane che. AvI hoya tevI khetaramAM lAMbI paNa Navivalasa. 4. bhAratamAM thatuM eka sAMkaDI paTTI. vegetative. vAnaspatika, prakAranuM cikunuM vRkSa. zAkIya, vadhI, prajananetara. (2) vAnaspatimAM v-ditcher. siMcAI mATenI tathA nakAmuM thatI vRddhinI avasthA, phaLa vikAsa ane bI nirmANathI bhinna athavA viruddha vanapANI vahI javA devA mATenI khetaranI spatinAM prakAMDa ane pAnanI vRddhi ane nAlIone sApha karavA mATe ke tene banA chavana saMbaMdhI. v. body. vadha kAca. vavA mATenuM lAkaDAnuM eka ojAra. v. branch. phaLa athavA bI nahi, vector. zi. (2) roga vAhaka, roga- paraMtu pAMdaDAM dhAraNa karatI vanaspatinI For Private and Personal Use Only
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vehicle 676 velum zAkhA athavA DALI. v. cell. vadhI che. v. (drug) ratio. vAhaka athavA vadhamAna koSa, vAnaspatika koSa. (oSadha) guNattara. v, cover, jamIna para AvaraNa banA- well. madhamAkhanI sAthe kAma paDatAM, te vatI vanaspatinI vRddhi. v. division. ukha mAre nahi te mATe meM para ane vadhabhAjana, vAnaspatika vibhAjana. zarIranAM anya agene DhAMkatuM AvaraNa y, form, vadharUpa, vAnaspatika rUpa. (2) paDade. v, growth. jamInathI upara rahetAM vein. nilA, zirA. (2) prANInA zarI. prakAMDa ane pAMdaDAM jevI vRddhi. v. man 2mAM lehInuM hRdaya tarapha vahana karatI tle, vanaspatithI pUrNa rIte jamIna zAkhAyukata nalikA. (3) vanaspatinAM chavAI javI. v. organ. vAnaspatika pAnanI zirA-nasa. (4) Agneya khaDakanI aMga. v. part, vAnaspatika-vadha bhAga. paTI ke rekhA, je sAMkaDI phATa athavA v. parthenocarpy. 941 19442131 tirADane DhAMkI de che. v. clearing, philana, vAnaspatika aparAga phalana. pAnanI zirA-nasanI bAjumAM athavA pezImAM v, period. vAnaspatika kALa, vadhu harita dravyanA abhAve AvatI phIkAza. kALa. . pole. vadhavAnaspatika dhruva. veining. zirAne prakAra athavA tevuM vpropagation, vAnaspatika prajanana, taMtra. veinlet. sUma zirA, sirikA. aliMgI prajanana; bI sivAya anya rIte veinous plexus. Caloda. veivanaspatinuM karavAmAM AvatuM athavA thatuM. ns. hRdaya tarapha lohInuM vahana karatI prajanana, jemAM vanaspatinAM pAna, prakAMDa zAkhAyukta zirAo. (2) parNanI vAhI athavA mULa jevA bhAgane, na choDa pezInI zirAo venation sirA Uge tevA vAtAvaraNamAM rApavAne samA vinyAsa, zirAracanA. (2) pAnamAMnuM veza thAya che. A rIte lagatI vanaspati ke jaMtunI pAMkhamAMnuM zirAtaMtra. vena eka sarakhI vRddhi, phalanakSamatA i.nI cava. mahAzirA. badhI ja rIte mAtR vanaspati jevI thAya che. sAdhAraNa vRddhi pAmatI vanaspati karatAM velamen. jala zoSaka stara, jala tenI vRddhi jhaDapI hoya che. tene vahelAM phaLa poSaka ke jalazoSaka tvacA. (2) keTalAMka bese che ane te pahelAM bI Ape che. A eDiMDamAM jovAmAM AvatuM tatamaya zUlita rIta rAgane sAmane karI zake tevI vana bAhya starIya kepanuM AvaraNa, je jaLanuM spatine ugADI zakAya che. vAvaNInI khoTI zoSaNa kare che. rIta, ane bhalAne A rIte sudhArI yellavazhai. tAmilanADumAM hiMgazakAya che. v.reproduction. kalikAlamAM ja ugADavAmAM AvatI sigareTa kalama, kAma prakAMDa, stara i. dvArA vana- mATenI UMcA prakAranI tamAka.. spatinuM aliMgI prajanana, vAnaspatika vellodi. . bhAratamAM thatA dADamane prajanana. v. stage. vadhAvasthA. i. eka prakAra. state. sAmAnya rIte sUma sajIne velocity. vega, dara sekaMDe phUTamAM thatA lAgu paDatI sakriya sthiti, jemAM temanA pravAhano dara. (2) sAmAnya rIte nirjIva bIjANu suSuptAvasthAmAM athavA vizrAmAvasthAmAM hoya tyAre, temanI saMkhyAmAM vastuonI gatine da2, jhaDapa. jhaDapathI vadhAre thAya che. v. structure. velum. tvacAnA prakAra athavA tvacIya vAnaspatika vadha-saMracanA. AvaraNa, (2) chAdana arakalA, bilADInA vehicle. vAhana. (2) vAhaka. (3) raMgake, Tepa jevI prajananazIla zISanI heThaLa raMga che. mATe mAdhyama tarIke vaparAtuM pravAhI kavaka jALanI pezInuM AvaraNa For Private and Personal Use Only
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir velutinous 677 Verbenaceae ventinous. velveTa jevuM, makhamala (2) maraghA-batakAnI avasAraNamAM thatuM jevuM suMvALuM, velvet. pUrNa paNe athavA cAMdu, jenI AsapAsanI cAmaDIne seje aMzataH rezamanuM, eka tarapha taMtuvALuM ghaTTa evI lAla thAya ane tenI caraka gaMdha mAre. vANavAmAM AveluM kApaDa; makhamala, veTa. v. louse. sastana prANIo ane pakSIv, bean. khAdya bI vALa lAmAna, ene lAgu paDatI ja. . picking. suMdaravana ane keraLamAM thatI vanaspatine anya baccAMnA gudAnI tvacA kheMcatAM eka prakAra. v. b. bacterial maraghInAM baccAM. leaf spot. Xanthomonus stizol. Ventilago madraspatana Gaerobiocola. nAmanA jIvANuthI velaveTa bInane tn. mahArASTra ane tAmilanADumAM thatA lAgu paDato eka roga, jemAM vanaspatinAM supa, jenAM mULanI chAlamAMthI lAla raMga pAna 5ra koNIya biMdu AkAranAM dhAbAM maLe che, je sutarAu kApaDa ane tasara paDe che, je pAchaLathI ghera badAmI bane che. rezamane raMgavAnA kAmamAM Ave che. tenAM vs. leaf spot. Cercospora sti- pAna ane bI khAdya che. colobin. nAmanAM jaMtuthI veleMTa bInane ventilate. mukatahavAnI heraphera karavI, thato eka roga. v. flower- uttara tene okisajanavALI banAvavI. ventbhAratamAM thatI eka prakAranI bhAjI. vel. ilation. azuddha athavA baMdhiyAra havAne vety. suMvALI narama sapATI dharAvatI dUra karI, bahAranI zuddha havAnI herapherane game te pAza. zakaya banAvavI. (2) saMvAtana. ventiveneer, pAtaLA, su2 lAkaDAthI kaI lator. havAnI mukata herapheranA niyamana vastu athavA pharnicarane lagADavAmAM AvatuM mATenuM jaDita athavA goThavI zakAya tevuM AvaraNa. (2) halakA prakAranA lAkaDA para sAdhana ke sthAna suMdara prakAranA lAkaDAnuM bhabhake lAvavA jaDavAmAM AvatuM paDa. s. grafting. ventral. pachIya. akSanI tadana samIpanuM. sAmAnya rIte AMbAmAM hAtha dharavAmAM (2)abhyarI, abhyakSa. (3) mInapakSane pAchalo bhAga. v. canal cell. asyurI AvatI kalama karavAnI rIta, jemAM vRddhi nalikAkoSa, pRSThIya nalikA kaSa. s. fins. karavA dhArelA mAtRchoDanA prahane mAtR mAchalInuM pRSThIya mInAkSa, mAchalInA cheDamAMthI kApI ucheragRhamAM bAla-pApanI pRSThIya mInapakSanI nIce ke pachavADe sAthe kAma karavAmAM Ave che. AvelA yugmata mInapakSe. v. raphe. venenate. viSAkta. adhara saMdhirekhA. s. suture. adhara venereal disease. ratijanya roga, yolu 19. ventrolaterel, cauna rega, rati roga. Venidium fastuosum Stapf. 51 adharaprArdha. zAkIya vanaspati, jene zekSA mATe ugADa ventricle. karNaka, nilaya. (2) zarIranA vAmAM Ave che. pilA bhAga ke aMganI nIce AveluM game venom. viSa rera; vIMchI I. jevAM te vivara. Ilaria, family falla. venomous. ventricose. pag. ventricous. jherIluM, jherI. (2) vera-viSa savanAra kuleluM. (prANI). Venturia. innequalis (Cooke) vent. gudA, pRSThavaMzIya prANInuM avaska Wint. sapharajananuM rotpAdaka jaMtu. rIya-avasAraNIya chiddha. (2) savAtana Verbascum thaysins , jaMgalI mATenuM pra. (3) maLatyAga aMga. tamAku. v. gleet. avaskara-avasAraNa tha, verbenaceae. eka vanaspati, jemAM For Private and Personal Use Only
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Verbena... 618 versant tivAra, araNI, bhAraMgamULa I. ne samA- verminate kRmi kITanI vRddhi karavI, veza thAya che. kRmi-kITamaya banavuM-thavuM banAvavuM-pedA karavuM. Verbena officinalis L. 54 oferal verminous. kRmi kITamaya, kRmi-kInAmanI vanaspati. V. unosa. baLinA janaka, kRmi-kITa bhareluM. v. bronnAmanI vanaspati. chitis. kRmija zvasananalikA zeAtha. verdant. harita, lIluM, tAjuM raMgeluM. vermivorous, kRmi-kITAhArI, kRmi kITane khAnAra. (2) tRNa Avarita, vanaspatithI harita vernal, vAsaMta, vasatI, mAdhavI, baneluM vana athavA khetara. verdure. vanaspatinI hariyALI, harita vanaspati. vasaMta RtumAM paNa . temAM banatuM athavA thatuM. vernalization, vAsaMtIverge. aMtya kinArI athavA ghAra. karAga. (2) prakAra ane uSNatAmAna saMbaMdhI vermian. kITa, jaMtumukata, jaMtu-kITa vanaspatinI dehadhamaya AvazyakatAmAM jevuM. vermicide kRmidana, jaThara ane agAuthI pheraphAra karIne aMkuraNa kalikAAMtaraDAnA mArga-pAcana mArgamAMnA kRmine sarjana ke puSpadabhava mATenuM niyaMtraNa; mAranAra game te kRmidana. vermi. ochA uSNatAmAne bInI pUrva-mAvajata cular, AkAra ane halana calanamAM karIne vanaspatine vahelA puddabhava zakaya kRmi jevuM; dekhAvathI kRmie karaDayA jevuM, banAvo. hima, ThA2, alpa varasAda, pAse pAse laheriyA jevuM. vermi- achata ane pUra jevAM upadravathI bacavA culate. kRmie karaDeluM, samAMtara vanaspati vahelI puSe dubhava pAme athavA vALanA jADA gucchA dharAvatuM. vermi- paripakava bane te mATenI prakriyA, aticulation. kRmi jevuM halana calana, alpa uSNatAmAna dharAvatA pradezamAM vanakRmie khAdheluM - karaDeluM hoya tevI spati UgI zake te mATe karavAmAM AvatI avasthA. vermiculite. evA prakAranuM viziSTa prakriyA. khanija, jene UMcA uSNatAmAne tapAvatAM venation. kisalaya vinyAsa. (2) kalikA kRmina bhIMgaDAnI mAphaka vistRta bane vinyAsa. (3) kalikAmAM puSpIya bhAga ane zithila sva-zeSaka dravya bane, jene ke parNonuM vaLavuM, parNavalaya, paNuM-kalikAmAM abarakhanI sAthe vargIkRta karavAmAM Ave pAnane vinyAsa, che. kamyabhraka, kITAka. vermiculose. Vernonia anthelmintica Willd. kRmIca, kRmi-viSacaka, kITa saMbaMdhI, kRmie kALIjIrI, zAkIya vanaspati, jenAM bI kADha khAdheluM. vermiculous, juo ane cAmaDInA anya dardomAM upayogamAM vermiculose. vermiform. He levAmAM Ave che, uparAMta kRmi sAthe paNa svarUpI kRmirUpa, kITakAkAra. vermifu te upayogI bane che. V. cinerea (L.) ge. kRmi nissAraka, kRminAzaka, kRmine Less, sedaraDI, sahadevI. mArI nAMkhyA vinA tene dUra karanAra kAraka, Veronica buceabanga L. 5. himAvermigrade. kRminAmika, kRminI mAphaka halana-calana karanAra. vermil. - laya ane kAzmIramAM thatI zAkIya vanaion. kITa varNa. (2) sidara, sidarane spati, jenAM kumaLA prakAMDa khAya che. kaLIne athavA saleSita rIte banAvavAmAM verricule, UbhA vALane gu, ubhA Avate raMga. (3) siMdurI lAlA ver- rAmane guccho. min. cAMcaDa, ja, magataru, ItaDI i. verrica. mAse, masA je cAmaDI jevA bAhya parajIvI, uparAMta uMdara, keLa, 5ra upasele bhAga, carmakIla. ane anya prakAranAM upadrava karatAM prANu. versant. jamInane DhALa, eka bAju For Private and Personal Use Only
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org versatile para DhaLatI jamInanA vistAra. versatile. madhya DAlI, parAga kASa temanA kendramAM taMtunI sAthe jaDAyelA rahe ane ema samatulA jALave saMbaMdhI, bahuvidha. (2) madhya DAlI parAgarAyanI mAphaka AdhAra para Ama tema, upara nIce DAlanAra, parivartanIya, asthira. v. anther, madhya DAlI parAgAAya. versicolour. Akhala. bahu raMgI aneka raMgI. (2) judA jhudA prakAzamAM ekamAMthI bIjA raMgamAM thatA parivartana saMbaMdhI. version. apasAmAnya sthiti. (ra) garbha vartana. vert. vanamAM Ugate ane lIlA pAna vALe game te cheADa, vertebrae vertebra (e. va.). (ba.va.).pRSThavaMzAstri, korU, koka, merudaMDa athavA karADane maNakA, v,, cervical grIvA korUkA, ja.. coccygeal puccha korUkA. v, sacral trika kazerUkA, v, thoracic vakSa korUkA. sertibral, koka, pRSThavaMzIya. v. column, merudaMDa, pRSThavaMza. verte brate. meru daMDAtmaka ke kazekI, pRSThavaMzIya, karoyukata. (2) pRSThavaMzI-merudaMDI prANI. vertebrates. pRSThavaMza athavA kazerukadhArI samagra prANI samudAya, jemAM sastana prANIo, pakSIe, sarIsRpA, ubhayajIvIe ane mAchalIenA samAveza thAya che. vertebration. kokA taMtra, meru gAna, merudaMDavat khaMDAmAM vibhAjana. vertex. sarvocca biMdu,UbiMdu. (2) mAthAne Urdhva bhAga. (3) zISa, zIkhA, zikhara, murdhA, zirA biMdu, verticle. zi biMdu, Urdhva biMdu ke te taraphanuM, zIrSaM sthAnIya, zivRtta, digaMtavRtta, udgama, UodhAra rekhA, Urdhva, zizaTuMba, laMba, UbhuM. v-coil pasteurization. lakha kuMDalita pAkSarIkaraNa. v, drainage. vadhArAnA pANIne bhUpRSTha paranI nAlIe ke vA dvArA aMta 679 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vesicant staramAM nikAla. v. engine. UbhuM enjina. v, hitch. UbhuM cAjaka v. interval, eka talanI rekhA, dhAra athavA nALInA kendrathI khIA tevA ja taLanA sthAne vaccenuM phUTamAM aMtara. v. lift mower.laMba liphTa brAsa kApanAra yaMtra.. section, lakhaccheda. (2) laMba pariccheda. v. storage. paheALAI ke vyAsa karatAM vadhAre UMcAIvALI vakhAra-bhaMDAra, saMdhAna kakSa. v. suction, meDameDa haLanA phaLo tenA pAchalA bhAga sudhIne vaLAMka v. T. budding. kalikA kalama, jemAM skaMdhanI chAlamAM 13 iMca lAMbA cheH karavAmAM Ave che ane aMgrejI varNa TI' (T) AkAranA eveja bIne pahelA chedamAM kATakANa cheda karavAmAM Ave che; mA chedranI aMdara kalikAne mUkIne tene bAMdhavAmAM Ave che. verticil. bhramicakra, akSamAMthI paMkhAkAra nIkaLatA bhAga. verticillaster. bhramiyugma, adaMDI bhramicakra, akSIya puSpa vinyAsa. vertigo. cara; samatulA gumAvatA prANIne AvatA cakkara ane samatulA jALavavAnI tenI asamarthatA. Very Heavy breeds. brahma, laMdhana, kAcIna, erliMgTana, kArnisa ane jarsI jAyaMTa jevI UMcI. elAdanAM maradhAnAM baccAM. For Private and Personal Use Only vesica. kothaLI, khAsa karIne mUtrAzaya. vesicant. pheTa-phelle kare tevuM kAhupIDAkAra, vesicate. phebleTaphATa kAraka, vesicle. rapheTa, phellA, phollI, puTikA, nAnA koSa. (2) mudde athavA peAlI racanA. vesicular. puDhikAmaya, sphoTagI. v. exanthema, DukkaramAM thatA tIvra, smRti cepI viSANujanya meAvA kharavAsAnA jevA rAga, Ave rAga bhAratamAM nAMdhAyA nathI. v. mole. prANIenA garbhAzayamAM drAkSa jevA thatA khuMdanA rAga. v. stomatitis. DhArane thatA
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vespertine 680 vial mga Hladni didat 14 aal 45 vetiver. wa; Vetiveria zizanioi2a Riat fiol. v. structura. 114 des (L.) Nash. (Syn. Inatherum athavA aMDAkAra vivara jevI saMracanA. zizanioides, Phalaris zizanioides vespertine. saMdhyA samaye kalikAnuM L; Andropogon muricatus Retz.]. khIlavuM ke pakSIonuM UDavuM. (2) sAMdhya, nAmanI bhAratamAM ghaNuM lAMbA samayathI sAMdhyakAlIna. ugADavAmAM AvatI tela dharAvatI vanaspati; jenA telane upayoga sugaMdhI dravya, vespiary. bhamaraghara, bhamarAne mALo. auSadha, sAbu ane saudarya prasAdhane tathA vespine bhramarIya. zebhAnI vastuo banAvavAmAM thAya che. vessel. lehI, lasikA i.nuM zarIramAM A vanaspati dIrdhAyu tRNa che ane paribhramaNa karAvatI nalikA, vAhinI che. samRddha tathA bhejavALI jamInamAM te uchare (2) vanaspanimAM pANuM ane poSaka dravyanuM che, ane tenAM mULa suvAsita ladhu mULamAM vahana karatI nalikA. (3) pyAle, vAsaNa, phelAya che. veriveria zizanioides rakAbI, zIzI. i. jevuM khAlI pAtra. (L.) Nash (Syn. Phalaris zizvestibule pravivara, madhya guhA, anioides L; Andropogon muricatus keTara, chidra. (2) karNa vivara che. jevuM Ret]. khasa; rAjasthAna, uttara pradeza, parasparane joDatuM vivara, keSTha che. paMjAba ane pazcima kAMThAnA pradezomAM thatI vestige avazeSa, apakAMta ke mudale dirdhAyu vanaspati, jenAM sUkAM mULa arthAt athavA nahivata upayogI thAya tevuM paraMtu khasanI TaTTIo, paMkhA, zebhAnI TopalIo vizAnugata pUruM vikaseluM aMga ke bhAga. banAvavAmAM Ave che. unALAmAM DhIone vestigial. nAnuM ane apUrNa rIte laTakAvI pANI chAMTatAM temAMthI suvAsika zIta lahara Ave che. tenAM mULamAMthI kADhavikAsa pAmeluM, avazeSa sadA. vAmAM AvatuM bASpazIla tela sauMdarya prasAvestiture. bahAranA bhAgane AvaratAM dhane, sAbu ane zarabatane suvAsita vALa, bhIgaDAM i. banAvavAmAM vAparavAmAM Ave che. ghAsanAM vet. Deterinary (pazucikitsA)nuM saMkSepa- kAgaLa ane pUThAM banAvavAmAM Ave che. rUpa. Veterinarian. pazu cikitsA maLane sajA 52 vATIne lepa karavAmAM vijJAnano niSNAta ke mAnya pazu cikitsaka Ave che. veterinary. pazu cikitsA vijJAnane vettu pakku. eka prakAranI sepArI. lagatuM. (2) pAlatuM prANIonA roga athavA veillum. dhavajaka, vajakadala. IjA saMbaMdhInuM, athavA tenA mATenuM, pazu- viability. aMkura thavAnI kSamatA, chagyatA, cikitsA viSayaka. v. science. pazu- jIvitatA. (2) janma bAda athavA tarata cikitsA vijJAna, pazuonA roganI sAra- ja jIvavA ane TakI rahevA mATenI kSamatA. vAra aMgenuM vijJAna ane kalA, jemAM pazu (3) bInI aMkuraNanI kSamatA. (4) jIvaMta enAM deharacanA, dehadharma, saMvardhana, poSaNa, hevAnI sthiti-avasthA. iable. rAga sAravAra ane mANase dvArA temanA saMkaraNakSama. (2) sAdhAraNa rIte jIvaMta karavAmAM AvatA upayoga i.ne samAveza chevA ke jIvaMta rahevAnI kSamatA. (3) thAya che. aMkuraNa pAmavAnI kSamatA dharAvanAra, (4) vetch. jaMgalI athavA ugADayA heca cekasa vAtAvaraNa athavA paristhitimAM tevA zibIkuLanI vanaspatinA pazu- jIvatA rahevAnI kSamatA dharAvanAra. AhAra tarIke kAmamAM AvatA bhAga. ve- vial. pravAhI, khAsa karIne auSadha rApatching. ladhu. vAnuM pAtra, kAcapAtra, kupikA, zIzI. i. For Private and Personal Use Only
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vibraculum 681 Vilaiti nabraculum. caNAMga, kITa cUMDha. (2) vicious kuTeva-kharAba Adata dharAvatuM. jalacara jevA sachavanuM taMtuka upAMga, jene Vicoa auricalata Cass [Syn. upaga halana-calana dvArA kherAka grahaNa V. indica DC.]. senAsaLI nAmanI karavAmAM Ave che. vanaspati. vibrate. paMDayulama-lakanI mAphaka eka victoria. ThaLiyAvALA phaLano eka prakAra, bAjathI bIjI bAju tarapha devAyamAna thavuM, plamane eka prakAra, jenuM phaLa meTuM, delavuM. (2) spaMdita thavuM-banavuM aMDAkAra, gherA lAla raMganI chAlavALuM, vibrio. alpavirAma kaMDANa. V. chol- DabbAmAM saMgharavA, rAMdhavA ane bhejanAMta rae. kelera-vivRcikA alpa virAma alpAhAra mATe uttama che. V. amazo. deDANa. V. coma. komA nAmanA alpa nica Lindl. DhAla kamAna. virAma daMDANa. V. foetus. braNa victual. kherAka, ana sAmagrIalpa virAma kaMDANa, jenA kAraNe Thera Vigna capensis (L. Mcy) Walp. ane gheTAmAM garbhastrAva thAya pachI A [Syn. Devillata (L.) A Rich]. prANIne A alpa virAma daMDANunI sAme cAkhA, geLA, zAkIya vanaspati, jenAM mULa Mraza 411 0.Vibrionic abortion. MIEL D. V. sinensis (L) Na alpa virAma daMDANuthI thato garbhastrAva. Savi exHassk [Syn. Deliches vibriosis, men farin 83'e son. sinensis L. V. catjang Walp.]. vibrissa. ghaNuM sastana prANIomAM meM coLI, zAkIya vanaspati, jenI sigAnA AgaLa thatA kaDakavALa; e ja pramANe kANanuM zAka ane kaTheLa thAya che. ghaNAM pakSIone paNa thatAM kaMTAgra pIMchAM. vigour. baLa, jema; prANI ane vanavice. saMkaje. (2) koI paNa pazu ke spatinI zakti, sakriya bhautika baLa. pakSInI anicchanIya kuTeva. (3) skanI vilaiti. vilAyatI. v. afsaintin. madadathI joDavALA pAnAthI kaI paNa vastune juo chaormchaood. v. anchu. yure5DavAnuM sAdhana, 5kaDa. piyana bleka berI. v. baingan. Vicia benghalensis L. 2121 ans TameTAM, baTATA ane rAkkariyA pachI AvatA upayogamAM laI zakAya te asala sTra- duniyAne meTAmAM meTe zAkIya pAka, jemAM hiyAne paNa ahIM ugADavAmAM Avato prajIvaka e ane kelizayama vipula eka cheDa. V. biennis L. maLa - pramANamAM hoya che. v. baval. vilAliyAne paNa ahIM ugADavAmAM AvatA vatI bAvaLa, v. imli. vilAyatI AMbalI; ghAsacArAne eka prakAra. V. cassubica khATA phaLa dharAvatuM, madhyama kadanuM eka L. ahIM ugADavAmAM Avate maLa vRkSa, jenI chAlamAMthI avato guMdara vArniza eNraliyAne ghAsacAro. V. faba I. banAvavA mATe kAmamAM levAmAM Ave che; [Syn. Faba vulgaris Moench], chAla, pAna ane phaLa virecaka tarIke upa DabIna; bakalA nAmanI vAyavya bhAratamAM gI che. v. kilkar, rAma bAvaLa, thatI vanaspati, jenI zAkabhAjI thAya che. rAma ta2, vilAyatI bAvaLa, jene upayoga V. michauxit Spreng. mULa eN- vADa banAvavA mATe karavAmAM Ave che. sTreliyAne paNa ahIM ugADavAmAM AvatuM . lasan. vilAyatI lasaNa nAmanI ghAsacAre. V. satina L. AkarA dvivarSAyu vanaspati. V. mehndi. nAmane vAyavya bhAratamAM te ghAsacArA. vilAyatI medI. bhAratamAM sUkAM pAna vicinism. prativezI. kharaMtA vistAramAM thato eka supa, vicinity. AjubAjunA vistAra, jemAMthI baLataNa mATenuM lAkaDuM maLe che; jagyAnI samIpatA. (2) najIkane sabaMdha. dAvAnaLa pachI khullA patharALa vistAramAM For Private and Personal Use Only
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Villa... 682 vinegar vanasajana tathA jamIna saMrakSaNa mATe villform. rasAMkura rU5, lomavata, upayogamAM levAmAM AvatI vanaspati. saMgaThikAkAra, veTa, makhamalanA AkAra v. Pudina. vilAyatI phadine vipara- ane dekhAva jevuM. villose. atiremI, miMTa, kAzmIra, paMjAbamAM thatI vanaspati, romayukata. villas, romAMkara, rasAMkura, jenAM praroha ane pAnamAMthI piparamiTanuM phaLone kamaLa bhAga. tela kADhavAmAM Ave che, pAna suvAsa viminal, prazAkhA ke prAra-prarohanuM ke ApavA mATe upayogI che. UlaTI, UbakAmAM tene pedA karanAra. te zamanakArI garaja sAre che. 4. siris, vinaceous, dArU ke drAkSanuM, dArU jevuM vilAyatI zirISa, jhaDapathI UgatuM, madhyama lAla, drAkSIya, zeNita, kada dharAvatuM kAcA ane zobhA mATe kaMgA- Vinca alba. sapheda bAramAsI, sapheda DavAmAM AvatuM eka upayogI vRkSa. v. to- sadA suhAgaNa nAmane eka choDa. V. major bacco. TUMkAM, geLa vicita pAna ane . zobhA mATenI kAThIya vanaspati. pILAM phUlavALo choDa, jenAM pAna hukakA V. pussila Murr. parvatIya rAI. mATe, khAvA tathA chIMkaNI tarIke suMdhavA W. rosea L. rAtI bAramAsI; sadA mATe upayogI che, je kalakariyA tarIke sehAgaNa nAmane maLa vesTa InDijhane paNa oLakhAya che. paNa ahIM zobhA mATe ugADavAmAM AvatA illa Franca. lIMbanuM eka prakAranuM choDa. vinea, rAtI bAramAsI. bahArathI ahIM lAvI ugADavAmAM AvatuM vine. drAkSa, (2) pAtaLuM prakAMDa dharAvatI jhADa, kAThIya athavA zAkIya ArohI vanaspati. village. gAmaDuM, grAma vistAramAM gharone (3) drAkSane vela. vinery. drAkSa ucherasamUha, jemAM grAma vastI rahe che. v, ad. gRha, drAkSabhavana. viney. drAkSanA velA ministration. 9114 98192. V. jevI zAkhA dharAvatA choDane eka prakAra and cottage industry. 2014 vineyarddrAkSavATikA, drAkSane mAMDave, ane gRhaudyoga. v. authorities, drAkSa bagIco. vineyardist, drAkSa grAma adhicArI varga, grAma adhikArIo. saMvardhaka. viniculture, drAkSa saMvadhana. v, autonomy. grAma svazAsana, grAma viniracteur. drAkSa banAvavAnuM upasvAyatta zAsana. v. community.. karaNa. viniferous, drAkSatpAdaka, dArU grAma samudAya. v. headman, grAma nirmANa... vinificator. dArUnI banAmukhI, gAMmaDAne mukhI. i. industry. vaTa daramiyAna AhelanI bA5ne grAmadyoga. . map. grAma nakaze, grahaNa karavAnuM sAdhana. vinometer, gAmaDAne nakaze. v uplift grAmoddA2. dArUnA madyArka, AlakohelanuM pramANa mApavillager. grAmajana, grAma nivAsI. vAnuM sAdhana. vinous. dArUnuM, dArU jevuM. vintage. drAkSane ekatra karavAnI Villebrunea integrifolia Gaud. mesama, memanI drAkSamAMthI banAvavAmAM pUrva himAlaya, AsAma, maNipura, ane Avate dArU. viny, drAkSanA velAne AMdAmAnamAM thatuM nAnuM jhADa, jenA lagatuM, dAkSanI velanuM, drAkSanI latA saMbadhI majabUta rasAnAM deraDAnI jALa banAvavAmAM ghaNI drAkSa hovI athavA pedA karavI. Ave che. vinegar, sarake, keTalAka choDamAMthI villi (ba.va.). villus (e.va.). nAnA maLatuM a3 pravAhI. zarkarA dravyamAMthI AMtaraDAnA aMta:astaranA AMgaLI jevA azlIya vana pedAza, jemAM khanija lavaNa jarAyu ane garbhAzayanA joDANa sAthene uparAMta echAmAM ochA TakA jeTalA pravaI. (2) phUla, phaLa i.nuM mila AvaraNa. eseTika esiDa heya che. For Private and Personal Use Only
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Viola... 683. Viral viola cinerea. jhINake vanaraphayA zakti maMda karAyelI na hoya, vRddhikSama nAmanI vanaspati. V. odorata L. heya ane yajamAnamAM raga pedA kare tevA vanaphasA; mULa yupanI paNa ahIM hoya che. v, latent eka prakAranA kAzmIramAM ugADavAmAM AvatI zAkIya suSupta sUkSma sajI, je kSata-traNa mATe vanaspati, jenAM phUla sugaMdhI dravya banA- javAbadAra bane tevA heca che. virulifvavA tathA mauSadha tarIke upaye gamAM levAmAM erous. viSANu cepanA vAhaka, khAsa Ave che. . tricolor L. pinsI nAmane karIne jaMtu vAhake aMgenuM. virus, zobhA mATe ugADavAmAM Avate choDa. viSANa. jIvaMta yajamAna keSamAM svavRddhi violaceae. banaphasAdi kuLanI vanaspati. karI zake tevA, khUba ja maMda avasthAmAM paNa rogapAdaka zakti dharAvatA paNa violateous. jAMbalI raMganuM nIla bhautika athavA rAsAyaNika kA2ka dvArA puSpanA kuLanuM. akriya banatA sUma sajIvo; A sajIva virachola socrates. dADamanuM pataM vanaspati ane prANIomAM ragane phelAve kare che ane te jIvaMta dravyanAM lakSaNe giyuM, dADamane lAgu paDatI, vALa vALI, dharAve che. sapheda dhAba vALI IyaLa, je phaLamAM dara i. antagonism. mot virus interference v. banAvI gara khAI jAya che. disease. viSANunA kAraNe thata viral. viSANayukta viSANa aMgenuM. cepI rega, phUga athavA jIvANunA kAraNe virogenic. viSANayasta, viSANujanya thatA roganI tulanAmAM viSANune kAraNe thatA rega aMgenuM. Virologist. viSANa rega sAmAnya rIte samagra taMtrane sparze che vijJAnane niSNAta. Virology. viSANuM ane eka ja cepa samasta zarIramAM phelAI vijJAna, viSANu ane viSANujanya jAya che. bhAgye ja te vanaspatine nAza genA abhyAsanuM vijJAna. viros kare che paraMtu tenI zakti harI le che. viSANumaya. virosis, viSANu sujA vindexing. viSANu mATe saMvedana. viSANujanya roga. virostatic. viSA- zIla hoya tevI UgatI ke prabhAvI vanareNu vRddha rokavAnI kSamatA dharAvanAra. smAta, bImAM viSANu vidhI rasIne virucidal. viSANune saMpUrNapaNe aMtaHkSepa karIne vanaspatimAM viSANu che ke kriya banAvanAra. virucide. viSANune nahi te nakakI karavAnI yukti. v, ind. akriyAzIla banAvanAra ane tene nAza icator plant, viSANusUyaka vanakaranAra kAraka. virulence tIvratA, spati. cokakasa prakAranA viSANujanya pracaMDatA; viSANu ke anya sUkSma sajIvanI raganI sAme dekhAya te rIte prati kriyA gotpAdaka zakti. (2) viSa kta hovAne karatI vanaspatinI viziSTa jAta, A vanaguNadharma athavA tIvra cakAnI mAphaka spati ochI saMvedanazIla vanaspatimAM viSAviSANu dharAvatA viSane guNadharma. vir- zunI hAjarI ke gerahAjarI che nahi ke te ulent. jIvANu ke viSANu jevA sUkama mATe nidarzana karavAmAM upayogI bane che. sanI vRddhi ke saMvardhana, AvA sUkrama v. interaction. anya viSANu ke sacha chavatA hoya ane temanI zakti viSANunI jAtanI sAdhAraNa vRddhimAM pari. mera karAyelI na hoya, vRddhikSama hoya ane vartana lAvatuM viSANunuM kArya. v. interyajamAnAmAM roga pedA kare tevA heya. ference. anya viSANu athavA v. culture. jIvANu ke viSANu jevA viSANunI jAtane pUrNa athavA aMzataH sUma sajIvanI vRddhi ke saMvardhana, AvA kuMThita kare tevA eka viSANu ke viSANunI sUma sajIvo jIvatA hoya ane temanI jAtanuM kArca. For Private and Personal Use Only
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir virescence 684 vitamin virescence, pAMdaDIone asAdhAraNa sthAnatA. viscometer. pravAhInI lIle raMga. sthAnatA mApavAnuM sAdhana. viscous, rayAna. virgate. ghaNI zAkhAvALA, pAtaLA, UbhA choDa saMbaMdhI. Viscum album L. (227724 41941 nAmanI vanaspati. V. articulatum virgin. kuMvAru, saMbhoga karyA vinAnuM, game Burm f.bevAMde nAmanI vanaspati. te mAdA prANI, jema ke madhamAkhanI rANI. (2) vaNakheDAyelI jamIna, v. forest. vishnu krantha. kALI zaMkhAvalI; mAnavIne jemAM hastakSepa thaye na Eboloalas alsinidev. nAmanI parajIvI hoya tevuM vana. s. land, vaNakheDAyelI vanaspati. jamIna, v. gueen. akSata ayumita visitation. asAdhAraNa ane moTA madhamAkhanI rANI. v. soil. akSata- pAyA para prANIonuM sthAnAMtara, sthaLAMtara vaNakheDAyelI bhUmi, mAnavInI kaI visitings, prasUti bAda tarata ja levAmAM paNa prakAranI pravRtithI vaMcita, kudaratI AvatuM gAyanuM dUdha, je raMga lAlaza avasthAvALI bhUmi. paDate pILo hoya che. tenAM vAsa ane Virginia mulberry. lAla zetura. svAda tIvra hoya che. viriparus variatus. sarpila kAca. visual. 44. lAvALuM, mRdu zarIra, pAnabhakSaka, zAka- vitaceae. drAkSAdi kuLanI vanaspati, bhAjI tathA DAMgarane nukasAnakAraka kITa. jemAM drAkSa, khArAM madhurAM phaLa i.ne samAviruppu, eprila-sapTembaranI pAkanI veza thAya che. prathama mesama. vital. prANamUlaka, jIvanAvazyaka, cetaviscera. atyaMtarAMga, aMtaraMga, nAtmaka. (2) jaiva, jIvakara. (3) mahattvapAcana mArga, hRdaya, yakRta, mUtrapiMDa, pUrNa (4) kArbanika jIvananuM, kArbanika svAdupiMDa, plIhA ane phephasAM jevAM jIvanane lagatuM, kabanika jIvanane navayaka. zarIra guhAmAM rahetAM aMge. V, v. parts. phephasAM, hRdaya, mastiSka abdominal jaTharAMga, udarAMga. jevAM Avazyaka aMge. vitality. chevanAv., thoraic "Misl. visceral vazyaka zakti athavA jIvana TakAvavAnI tymphomatosis. ' 3151221 zakti, jIvaMta rahevAnI tathA pravRtti, sakripakSIomAM thato veta raktatAne rAga, catAnI kSamatA, prANa zakti, jIvana zakti. jemAM aMtaraMgamAM abuMda jevI gAMTha thAya vitalize. jIvita karavuM, jIvanane saMcAra che, ane jenA kAraNe atisArane bhegA kara, jIvanazakti ApavI, sateja karavuM. banAya cheAma chatAM A rAganAM kAI vitamin, prajIvaka, prANIonA jIvana bAhya lakSaNe jaNAtAM nathI. viscer ane Arogya jALavavA mATe ati alpa ate. aMtaraMga dUra karavAM. mAtrAmAM Avazyaka banatA kArbanika viscid. zyAna, ardha pravAhI, cIkaNuM. jala ane tela drAvya prajIvaka athavA viscocity. cAnatA, ghaTTatA, vahana- tela drAvya dravya, je zaktinuM parivartana varodha. ghaTTa havAne ane jhaDapathI nahi kare che. v fat soluble teladrAvya vahevAne guNadharma; AMtarika gharSaNa, aNunI prajAvaka v, water soluble racanAmAM parivartanane virodha karavAnI zakti. jaladrAvya prajIvaka. v. A. prajIvaka v. of cytoplasm. BSarasanI e', kolesTerola athavA pittadhana For Private and Personal Use Only
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vitamin 685 vitamin athavA argocarala sAthe saMbaMdha dharAvatuM tela kAvya prajIvaka vAta vinimayadvArA nahi paraMtu uSmAthI te nAza pAme che. A prajIvaka tela, meda, carabI, mAkhaNa helibreTa lIvara tela, keDalIvara tela, prANIonAM koSIya aMge, dUdha, dUdhanI pedAza, IDA, dhAnya, zAkabhAjI, lIlAM pAna, phaLa i. mAMthI prApta thAya che, prANIenI vRddhi ane temane svAthya mATe te Avazyaka che. mukhyatve taMdurasta adhiccha. dIya saMracanAnI jALavaNI mATe A prajI. vaka atyaMta jarUrI. v. "A'. deficiency. prajIvaka enI UNapa; prANIonA kherAkamAM A prajIvakanI UNapanA pari. NAme vRddhi kuMThita thAya che. cAkSuSa eTale netra viSayaka, cacApacAcita ane viziSTa Uti pheraphAra thAya che. AMtaraDAmAM cAMdAM paDe che. lohInA mUlyamAM pheraphAra thAya che, patharI thAya che, cepI avasthAmAM pratikAraka zakti maMda paDe che ane phephasAne cepa jaladI lAgI jAya che. 4. "B'. prajIvaka "bI". berI berInA dardane dUra karavA mATe kAcI banAvaTane zarUAtamAM ApavAmAM AveluM nAma paraMtu pAchaLathI A nAmadhArI prajI. vakamAM aneka kArake jANavAmAM AvyAM. A prajIvaka jaya drAvya che. v. "B'. complex. prajIvaka "bI" cala, prajIvaka ' tarIke oLakhAtAM aneka kA2kane samaha, jemAM bAyoTina (prajIvaka-eca), kelina, pharlika esiDa, inesiTAla, niyAsina, pI-emine beIka esiDa, pothenika esiDa, piriokisana, ribophalevina, thAyamina, (prajIvaka bI,' ane prajIvaka bI1' ne samAveza thAya che, jenAM vadhAre mahatvanAM bI" bI" ane "cha" che. vAta vinimayathI nahi paNa umAthI A prajIvaka nAza pAme che. praticetAkIya prajIvakana paNa A saMkulamAM samAveza thAya che. prajIvaka bI prativarma (antipallagric) che ane te uSmAne pratikAra karI zake che tathA vRddhimAM sahAyabhUta thaI zake che. prajIvaka -bI dhAnya yIsTa, IDAnI jaradI, tAjA zAkabhAjI, phaLa, kaThoLa, kASThaphaLa (nut), siMgo, dALa ane dUdhamAMthI maLI rahe che. prajIvaka-bI' dUdha, yIsTa, dhAnya, prANanI pezI, zAkabhAjI ane phaLamAMthI maLI rahe che. v. "B. deficiency. prajIvaka-bI' nI UNapathI thatI dehadhamaya avasthA, A prajIvaka pUratA pramANamAM kherAka mAraphate na maLe che tethI berI berI nAmane roga thAya che. saMracanAtmaka ane cacApacayika vyavasthA, temAM paNa khAsa karIne cetAtaMtra ane hadayanAM kAryomAM khalela pahoMce che. V. B. 12 prajIvaka-bI' duSTa pAMDuraMgane pratikAra karavA mATe ati agatyanuM che. A kAraka prajIvakabI' saMkulane eka mahattvanuM ghaTaka che. V. 'B'. deficiency. 1990s-refl' nI UNapa, A prajIvakanI UNapanA pariNAme vaka carma (pallagra) nAmane rAga, vRddhi avarodha, jaThara ane AMta2DAMnI azakti, cAmaDI para kSata ane madhyastha cetAtaMtramAM apakSaya jevI dehaghamaya avasthA pelA thAya che. v. "C'. prajIvaka-sI'; eskArbika esiDa; A prajIvaka jaladrAvya che, te Avazka rIta vanaspati sRSTinI pedAza che, ane apakava bI, aMkurita thatAM bI, phaLa, zAkabhAjI, khArApAna. AMbaLAM, lIMba TamapurA phaLa, lIlA zAkabhAjI, phaLa, zAkabhAjInA tAjA rasa i. dvArA maLI rahe che paNa ukaLatA pANImAM te nAza pAme che. v. "C'. deficiency. prajIvaka "sI" nI UNapa; e mahattvanA prajIvakanI khorAkamAM UNapa rahe te kRSi upayogI prANIomAM vaMdhyatA ane maMda phalana kSamatA UbhI thAya che. A prajIvakanI kherAkamAM jarUra paDatI na heca tenI khAmI gaMbhIra prakAra dhAraNa karatI nathI. v. D'. prajIvaka-DI' tela kAvya che. A prajIvaka mAchalInAM tela, haDAnI jaradI, mAkhaNa, dUdha i.mAMthI maLI rahe che, uparAMta te sUrya prakAza dvArA maLatAM pAra jAMbalI kiraNothI prANInA zarIramAM bane For Private and Personal Use Only
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vitellin 686 vitta che te svAsthane sahAyabhUta bane che ane mATe upayogI kSa5; jenAM DALakhAMnAM ane kelziyama ane phaoNspharasanA cacA- TepalA-TapalIo banAvavAmAM Ave che. pacacamAM upayogI thAya che. umAnA kAraNe V. Deduncularis Wall. eka vRkSa, tene nAza jhaDapI banato nathI. te eNkisa- jenAM pAnamAMthI auSadha banAvavAmAM Dezana athavA upacayane pratikAra kare che. Ave che. . D'. deficiency. prajIvaka-DI' viticide. drAkSane nAza karatAM jaMtu. nI UNapa, prANIonA khorAka dvArA A viticolous. drAkSa para chavanAra, prajIvaka temane na maLe te temanAM vividha iticulture. drAkSa ugADavAnuM vijJAna aMge, sAMdhA, ghUMTaNa che. jakaDAI jAya ane kalA; drAkSa saMvardhana. che, sAMdhAmAM sajA Ave che, vALa tenI Vitis auriculata Wall. inau, kumAza gumAvI barachaTa bane che ane nAnAM jaMgalI karaNI nAmanI vanaspati. V. prANIone sUkatAnane rega thAya che; carnosa Wall. khATa khaTuM nAmanI jema paganAM hADakAM vaLe che. v. D'. vanaspati. V. labusca L. kALI vela enriched milk. prajIvaka kaDI thI nAmanI karNATakamAM thatI kAThIcA samRddha baneluM dUdha, dudhALAM prANIne pUraka vela, jenAM phaLa khAya che, jene dArU rAka tarIke prakiriNita yIsTa (prajIvaka banAvavAmAM Ave che. V. latifolia DI'mAM je vipula pramANamAM hoya che.) Roxb. pANIvela; jaMgalI drAkSa nAmane ApavAthI dUdha prajIvaka baDIthI samRddha bane kASThIya Are hI suSa, muMbaIthI nIlagiri che, "E" prajIvaka "I. A prajIvaka urvaratA sudhI ane AMdAmAnamAM te thAya che. preraka ane vaMdhyatA avarodhaka che, je ghauMnA V. quandrangularis Linn. 613aMkura, tela, lIlAM pAna, leTayusamAMthI sAMkaLa nAmanI vanaspatine prakAra che. maLI rahe che ane tenA para prakAza, vAta respanda. I & A. gAMDe vele nAmanI vinimaya ke umAnI koI mAThI asara vanaspati. V. trifolia Roxb. khATa thatI nathI. v. "E'. deficiency. pacha khaTuMba nAmanI vanaspati V. vinifera L. vaka-InI UNapa puruSamAM napuMsakatA drAkSa, aMgura, paMjAba, uttara pradeza, mahAprere che, keTalAka kissAmAM garbhastrAva karAve rASTra, Alba pradeza ane tAmilanADumAM che tathA prajanananI kriyAmAM khalela paho. thata kAThIya vele, jenI drAkSamAMthI brAMDI cADe che. v. G'. juo vitamin B. nAmane dArU banAvavAmAM Ave che. complex. v. H'. I Vitamin B. Complex. v. "K. prajIvaka-ke; lehInuM vitreous, kAcAbha, kAca sadaza, kAcita, gaThana karavA mATenuM eka kAraka, te pro kaThaNAI, baraDatA, pAradarzakatA i.nI daSTie binanA nirmANa mATe Avazyaka che. kAcanA jevuM. . humour, kAcita vitellin. IDAnI jaradInAM mukhya proTIna dehadravya, kAca sadaza deha rasa. ghaTaka. v. membrane. IDAnI jaradAne vitriol. yurika eNsiDa athavA tenAM AvaratI tvacA-kalA. vitellus. IDAnI keTalAMka saMyejane zUviTrila jalAjaradI, aMDAzayanA cha varasane ghaTaka. vita kaparasalapheTa che. vitriolation, Vitex agnus-castus . reNukrabIja salaphayurika eNsiDa viSAkatIkaraNa, salphanAmadhArI vanaspati. V. altissima yurika esiDane dAha; viTriyalanuM jhera, dAha. h, f, neRtya bhAratamAM thatuM eka jhADa, vitriolize. gaMdhakanuM lavaNa banAvavuM, jenuM kASTha ImAratI kAmamAM upayogI bane salapheTamAM parivartita karavuM. che. V. negundo . nagaDa, nageDa, vitta. keTalIka vanaspatinI tela-nalikA, nirguDI nAmane vana navasAdhya karavA raMganA paTA. For Private and Personal Use Only
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vitular 687 vulva itular. vasya, vAcharaDAnuM, vAcharaDA jevuM. vivacious. sajIva, praphulla, ejasvI. (2) ziyALe vaTAvI janAra, dIrdhAyu, vivarium, pazu zALA, masyAlaya jevI kAcanI peTI, jemAM prANIo ke vanaspatine sakhI ucheravAmAM Ave che. vivary, spal vivarium. Maite. jamInamAM khAsa karIne kala NamAMthI hAI sapherasa nAmanuM khanija ane tenAM saMkhyAbaMdha upacAyaka-kisaDerAna svarUpe. viviparous, jarAyuja; apatya prasavI, jIvaMta baccAne janma ApanAra. (2) mAtR vanaspatinI sAthe saMlagna hevA chatAM aMrita thanAra. v. reproduc- tion. jaMtuomAM thatuM eka prakAranuM prajanana, jemAM jaMtuonA ja zarIramAM garbhane vikAsa thAya ane pukhta prANa jevuM ja banyuM janme. A prakAranI ghaTanA keTalAMka prakAranI mAkhIomAM jovA maLe che. vivipary. chavaMta baccAne janma bApa, apatyaprasava, jarAyujatA, sajIva saMtAna janana. (2) navA choDa rUpe vikasAvAnI kSamatA dharAvanAra vAnaspatika bahirudabheda puSpIya saMracanAnuM sthAna levuM. vivisect, jhavatA prANune cIravuM, jIvita aMgane cheda karo. vivisection, jIvita aMganuM chedana, jIvatA prANI cIravA, phADavA ke tevA prakAranI kriyA ka2vI. Voandzeia subterranea (L.) Th. ou. mULa da. AphrikAnI zAkIya vanaspati, jenAM bI khAdya che. vocation. vyavasAya, rojagArI, vyApAra, . vocational agriculture. vyavasAyI kRSi, eka vyavasAya tarIke kRSinuM kAmakAja. void. maLa ane/athavA mUtranuM utsarjana karavuM, mAlotsarjana karavuM. v. space. dANAnA samUhamAM ga2 vaccenAM avakAza, je kula jaththAnA TakAnI daSTie gaNAya che. volant. UDatuM, UDavAnI kSamatA dharAvanA2, volatile. uDDayanazIla, jaladI UDI jAya tevuM. v. oil bApIzIla tela. volatilization. bASpIkaraNa, ghana ke pravAhI dravyanuM bASpIbhavana. volcanic rocks, javAlAmukhIjanya khaDaka-rola: javAlAmukhImAMthI nIkaLatA lAvAnA karavAnA pariNAme racAtA be varganA Agneya zaila paikIne eka, je saMracanAmAM kAca sadaza che ane kAcita zemAM sUma phaTika prasArita levAmAM Ave che. i. soil javAlAmukhI zailathI banelI bhUmi. wole. eka prakArane guMdara. voltage. volTatA, velaTeja, velTamAM darzAvavAmAM AvatuM vidyuta preraka baLa. voltine. rezamanA kIDAnI vArSika baccA jaNavAnI vAraMvAratA. volume. ghanaphaLa, Ayatana, AyAma, dhana saMtavya. volunteer. svataH bI pIne UgatA choDa aMgenuM. (2) sarSila kavacamAM cakra, parivahana vyAvata, volution. parivalaya, vyAvartana, sarSila Te. vomer. sIrikA. vomit. UlaTI, vamana mAM ke nAka vATe utsarjita thatuM jaTharamAMnuM dravya. (2) AvA dravyanuM vamana ka2vuM. vomitory. vamanakA2ka. voracious, khAudha. vulnerable. ghA karI zakAya tevuM, IjA pAmI zakanAra; bhedatha; bhedI zakAya tevuM vulnerary. ghA, vrata, kSatane rujhAvanAra auSadhi. vulva. bhaga, mAdA prANunA jananAMganuM bAhya dvAra; nidrAra; jaMtu athavA apRchaThavaMzI prANInuM aMDAzayanuM bAhya drAra. For Private and Personal Use Only
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir wabble. wobble.dhrujavuM, kaMpavuM. (2) vAraMvAra nirNaya badala. waddle. bataka athavA hasanI jema, TUMkA, jADA pagavALA pakSInI mAphaka, DAlatA hAlatA cAlavuM. wag. halAvavuM. (2) dolAyamAna karavuM-thavuM. Wagatea spicutca Dalz. 415 nAmanI vanaspati. wage. vetana; divasa, aThavADiyuM ke mahinA dITha ApavAmAM AvatI rakama. w, earner. kAmadAra, vetana meLavanAra. w. scale. aca bl24. w.system. vetana prathA. Wahlenbergia marginata (Thuns.) A.DC. [Syn. W. gracilis (Rorst). DC.]karaDI nAmanI vanaspati. waif. nadhaNiyAtuM pazu, guma thayeluM gheTuM. waingan. cekhA, unALAmAM mahArASTramAM thatI DAMgara. walking. paribhramaNa. (2) ojAra, upa- karaNa ke hathiyArane upayoga karatI vakhate tenI pachavADe pachavADe athavA sAthe sAthe 208. W.-type tractors. 3 karavA, ropaNa karavA, parivahana karavA, ghAsapAta ke nIMdaNane dUra karavA, ane sthira kheDakAma karavA vAparavAmAM AvatA zaktithI cAlatA traNa prakAranAM haLa, pari. bhrAmI, kendra ane krU prakAre, jene 2 thI 3 azvazakti havAzItaka silinDara, cAra sAyakala geselIna athavA kerosIna ejine heya che. wall. bhIMta, dIvAla. w cell koSa dIvAla, w, creaper dIvAla para caDanAra, bhitivipa. w* plant. dIvAla choDa-vanaspati. Wallage attu. mIThA pANImAM thatI zArka mAchalI. Wallophaga. karaDatI junI zreNunA jaMta. wallow. ALoTavuM, kAdava, tI ke pANImAM gabaDavuM. walnut. Yle; Juglans regia L. nAmanuM mULa IrAnanuM paNa ahIM kAzamIra, himAcala pradeza, khAsI TekarIo ane paMjAbanA DuMgarALa pradezamAM thatuM moTuM vRkSa, jenAM bI khAdya che ane chAla raMga kAma ane daMta maMjana tarIke upayegI bane che, kASTha saMgItanAM vAdyo ane peTI-kabATa I. banAvavAnA kAmamAM Ave che. akharoTanuM vakSa hariyAnI sapATIthI 4 thI 5 hajAra phuTanI uMcAIvALI jamInamAM thAya che. kalikArepaNu ke kalama karIne A vRkSane ugADavAmAM Ave che. vRkSa dITha 300-400 akharoTa utara che. walsuri. vAlasurI. wampee. agnijaLa, (Clausena 818anala Burn f. (Syn. Cookia punctata Retz.). 41 Hj Salgoti khAI zakAya tevAM phaLavALuM orisA ane bihAramAM thatuM jhADa. warble-fly prANInA zArIrane lAgatuM eka prakAranuM jaMtu, jenA kAraNe prANune zarIranI cAmaDIne hAni pahoMce che. warehouse. vakhAra; anAja, phaLa jevI kRSi pelAzane saMgharavAnuM surakSita sthAna, warfarin. udara varganAM upadrava prANIene mAravA mATe 3 AlphA-phInAIla bITA-eseTila IthIla 4 hAIDrokasI kayumerina nAmanuM sakriya dravya, ura para 688 For Private and Personal Use Only
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir wurm-blooded 689 water tene dhIme prabhAva paDe che. vALAM satarAne eka prakAra, jenI vAvaNI warm-blooded. uSNakatI-garama bhAratamAM saphaLa banavA pAmI nathI. lehIvALAM (prANI); paryAvaraNanA uSNatA- W.Papaya. 5paiyuM, moTA bhAge 1. mAna karatAM UMcuM sthAyI uSaNatAmAna dharA- bhAratamAM thatuM lokapriya papaiyuM, jenuM phaLa vanAra (prANI). w. b.animal, garama madhyama prakAranuM, goLa athavA laMbagoLa lohI dharAvatuM prANI; paryAvaraNanA uSNa- hoya che ane je mIThe svAda dharAve che. tAmAna karatAM vadhAre 36-43 se. uSNa washy. khUba ja pANIvALuM, pAtaLuM ane tAmAna dharAvatuM prANI. ja. deciduous forests, uSNa kaTibaMdhanAM pAnakhara jaMgala. w soil, seSNa jamIna. wasp. jherI dazavALo bhamare. w. temperature rain fores wastage. bagADa. waste. kudaratI ts. samazItoSNa kaTibaMdhanAM varSo jaMgalo. athavA anya kAraNosara thayelI verAna w. test. aMkuraNa seTI, jemAM jhaDapI aNakheDa (jamIna) (2) binaupayogI aMkura phUTI zake tevA uSNatAmAna dharA avaziSTa (vastuo), kacaro, nakAmAM(dravya), vatA mAdhyamamAM bIne mUkavAmAM Ave che. ThIkarAM che. (3) koI paNa pedAzane binaw, up- satiSakAraka uSaNatA meLavI upayogI (bhAga). w. bank. pANInA TekaTarane kAmamAM laI zakAya te mATe TUMkA nikAla mATe khedelI nALI-nIkanI samAMsamaya sudhI tene garama thavA devuM. tara kinArI-bAra. w. disposal. wap, tANe. nakAmI vastuone nikAla. w... gate. warren, sasalAne rAkhavA tathA tene jalArAya ke baMdhane vadhArAnA pANIne ucheravA mATe vADe, sthAna ke jagyA. nikAla karavA mATe daravAje, w.land wart, mase kaI prANInA zarIra para kharAbo, kheDavA mATe upayogamAM laI ne sthAnika rIte thatA nAne abuMda; AvA zakAya athavA jenA para prakriyA karavAthI prakArane abuda sAmAnya rIte vAcharaDAne, upayogI dravya athavA sevA maLI zake mAdA prANIne AMcaLa para, gaLA ane tema na hoya tevA prakAranI jamIna. (2) khabhA para thAya che paraMtu te vedanAkArI paDatara jamIna. we weir binabanatuM nathI. (2) vanaspati para sthAnika upayogI pANIne nikAla karavA mATe rIte prANIne thatA arbada je kelanA ADabaMdha, wasty wool. TaMkA, ekatrIkaraNathI AvA prakArane roga nabaLAM ane gUMcavAyelA taMtuvALuM Una. thAya che. water. HO; hAITrojana okasAIDa washer, vezara, vAIsara. (2) cAmaDA pANI, jaLa. (2) khUba ja upayogI kudaathavA rabaranI cakatI. washing, ratI sAdhana ane pAkane maryAdita banAkSAlana, prakSAlana, devuM. w. soda. vatuM meTAmAM moTuM kAraka. (3) siMcAI jovA mATe seDA, seDiyama kArboneTa, ApavI, pANI pAvuM, piyata karavI. . jene garama pANImAM pigaLI upayogamAM absorption. jaLa avazoSaNa, w, levAmAM AvatA telanA DAgha, mela application efficiency. pAkanA i.ne dUra karI zakAya che. vAsaNe mULataMtravALI jamInamAM bheja vadhAravA jarUrI ane gharanI pharasane jovAmAM upayogI che banatA pANInuM pramANa, w. a. rate, paraMtu jaMtune mAravAnI te kSamatA dharA- siMcAI ApatI vakhate kalAka dITha Ica. vato nathI. pramANe ApavAmAM AvatA pANIne da2. Washington. alreaza. W.Navel. w. bath, ora 80745. w. blister. keliphorniyA saMtarAnA jevAM suvAsita rasa- cAmaDI para UThate pANIvALo phelle. kR. kA.-44 For Private and Personal Use Only
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir water 690 water w, boatman. eka prakAranuM jaLa. vAsI jatu. w borne. jaLa-vAhita. w, bound, jaLa-Adhi. ja. buffaloe. 21-4131. w. can. pANI bharelo Dage. ja. chestnut, asusi; Trapa bispinosa Roxb. nAmanI jalIya vanaspati; kAcA zAMgaDAM narama, ane mIThAM hoya che; te kAcA, ukALIne ke sekIne khAI zakAya che. vAnaspatika prajananathI te uge che, jhaDapathI vadhe che ane pANInI samasta sapATI para chavAI jAya che. sukAyelAM zIgaDAmAMthI kAMi maLe che, tene loTa hiMduonA parvanA divase upavAsamAM khAvAmAM levAmAM Ave che. (2) kAramIramAM thatAM eka prakAranAM zIgaDAM khAI zakAya che. janma coconut. gaLa$0; Nipa fruticans Thunb. 1170 suMdaravana ane AMdAmAnamAM thatI bhUstarI nALiyerI jevuM vRkSa, jenA pAna chA5rAM kAvavA, haTa ane TopalA-TApalIo, sADIo ane sigareTanAM AvaraNa banAvavA mATe upayogI che. tenI puSpa maMjarImAMthI zarA dravya maLe che. janma conservation jaLa-saMrakSaNa. (2) upayAgamAM lAvI zakAya te rIte pANInI karavAmAM AvatI bacata, tenuM saMrakSaNa ane punaHprApti. . content. jamInarmA raheluM-bhUgarbha pANI, upalabdha athavA maLI zakatA pANIne jaze, pramANa. (2) kAI paNa dravyanA zuSka vajananA guNottaramAM temAM rahelA pANIne jaththa. we couch. kodarI, meTI kodarI, jaMgalI kAdarI. . course, jaLa-nalikA, pANInI nIka, pANInAM gheriyAM. . cress bAhmI sAga, pANI sAga, bhAjI; Nastanium fantanum Aschers; Rorippa nasturtium-aquaticum (L.) Hay. ek, Nasturtium officinale R. Br.]. nAmanI svaccha, ThaMDA, chicharA pANImAM thatI zAkIya vanaspati, jenAM lIlAM pAnanI bhAjI banAvIne khAvAmAM Ave che. w, culture. jaLa saMvardhana. (2) mATInA mAdhyama vinA pANImAM vanaspati ke choDa ugADavo. (3) vizALa arthamAM bAlu (retI) saMvardhana paNa thAya che. juo Hydroponics. w. cushion. With athavA pANInA bAMdhakAmamAMthI chalakAI jatA pANInA sIdhA mArAnuM jora narama karavA jALavavAmAM Avate jaLa saMcaya. w. dispersible powder.2454 dravyavALuM jaMtudana saMjana, jene eka ghaTaka pANImAM nilaMbita hoya che ane jene chaMTakAva karavAmAM Avato hoya che. A sajanamAM sakriya ghaTakanuM meTuM pramANa hoya che. w. dropwort. Oenanthe javanica (Bl.) DC. (Syn. 0. stolonifera DC.). kAramIra paMjAba ane AsAmamAM thatI dIrdhAyu zAkIya vanaspati, jenAM kumaLA aMkura masAlA tarIke kAmamAM Ave che. ja. economy. oren 049221. w. equilibrium. oyun Hugai. w. equivalent. ovu gruis. w. eroson, pANInA kAraNe jamInane lAgata ghasArA. wwfountain. pANIne kuvAre. (2) maraghA-batakAM ke tevAM nAnAM pakSI athavA prANIne pANI pIvA mATe karavAmAM AvatI vyavasthA, jenAM 2kAbI jevA pAtramAM eka sarakhI sapATI jaLavAI rahe te pramANe temAM satata cAlu rahetI pANInI Avaka. . furrow. jaLa cAsa; UMcA kayArAnI vacamAM siMcAI mATe athavA jaLa nikAla mATe karavAmAM AvatI nIka ke nALI. ja. gate. jaLa dhA2, vadhArAnA ke nakAmA, chalakAtA pANIne nikAla karavA mATe daravAje. we gauge. pANInuM stara, pANInI sapATI mApavAnuM sAdhana; kAI paNa jaLAzayamAM rahetA pANInI sapATI mApavA mATe UbhuM karavAmAM AvatuM aMza darzAvatuM aMzAMkita sAdhana.(2) saMvRta jaLataMtramAM pANInuM dabANa mApavAnuM sAdhana. (3) khullI nALImAM pANInuM stara mApavAnuM koI paNa sAghana. w grass. sAme tRNa. w... gully. jaLa For Private and Personal Use Only
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir water 691 water nAlikA. i. hardness. pANInI dekhAya ane naLI paranA mApaNI AkAthI kaThInatA. . head. nadI ke jharaNAnuM pANInuM UMDANa jANI zakAya che. let en w. holding capacity. tuce. oveyen, Pistia corniculata. jaLa dhAraNa kSamatA. . hyacinth. nAmanI chicharA pANImAM thatI taratI jalakuMbhI, Echhornia crassipes Sol. prakAMDa vinAnI vanaspati, je moTA ms. nAmanI dIrdhAyuM, taratI mULadhArI, bhAge vAnaspatika rIte prajanana pAmI moTAbhAge taLAva, khAbociyA, nahera ane khUba ja jhaDapathI vadhe che. A vanaspati dhImI vahetI nadIomAM, bhAratabharamAM DAMgaranI kathArIe, taLAve ane dhIme jevAmAM AvatI jaLIya vanaspati, je vahetI nadIomAM UgatI jovAmAM Ave che. 5. baMgALa ane anya vistAromAM DAMgaranA w-logged. vanaspatinI vRddhine hAni pAkane bhAre bhayajanaka bane che, je nahera pahoMce teTalI sapATI para rahetAM pANInA ane anya prakAranA vahetAM jaLa sAdhanAmAM jaththAvALI (jamIna). (2) atizaya avarodha karI, siMcAI ane jaLa siMcAI ApavAthI, atizaya pANI AvI apavAhamAM rukAvaTa UbhI kare che. javAthI, ke pANInA apavAnI vyavasthAnA pAMdaDAMnA vivAre ke anya khADAmAM AthI abhAvanA kAraNe A pramANe banavA pAme pANI eka thavAthI maccharone upadrava che. w.l-soil, jaLaruddha jamIna; pANIne pedA thAya che. A vanaspati bI ane atizaya bharAvo thaI javA pAmyo hoya vAnaspatika rIte jhaDapathI prajanana pAmI tevI jamIna. w. logging. jaLavistAra pAme che, tene DhoranA cArA ane 2hatA; kAma calAu athathA kAyamI rIte khAtara tarIke upayogamAM levAmAM Ave pANInI ati saMtRptatAnA kAraNe thatI che. w. injury. jamIna para athavA jamInanI avasthA. ja. melon. tAjamInanI aMdaranA jarUra karatAM vadhAre 24 24; Citrullus vulgaris Schrad pramANamAM rahetAM pANInA kAraNe vanaspatine 4. Eck, and zeyh, nAmanuM, pahoMcatI hAni, w intake. jaLa mULa AphrikAnuM paNa ahIM bhAratamAM aMtagrahaNa. (2) jamInamAM thatA pANInA thatuM mahatvanuM, 2sALa ane miSTa garavA avazeSaNane dara. anya bAbato sarakhI phaLa, jene UcuM uSNatAmAna ane lAMbI hoya to pANIne pacAvavAnI-pANInuM ava- mesama anukULa che. . nt. zoSaNa karavAnI jamInanI kSamatA tenA cesTanaTa, caLakatuM badAmI phaLa. w. pan. potAnA para AdhAra rAkhe che. mATI vALI maraghA-batakane pANI pAvA mATenuM chicharuM jamIna dhIme dhIme pANIne zeSa che; jyAre pAtra. w* plant. jaLaja-jaLIya vanaretALa jamInamAM pANI pIvAne dara spati. . pollination. jaLa parAUMce rahe che. (3) taLAva athavA jaLA. ganayana. w* proof. jayasaha. w.quazayamAM jayAMthI pANI pravezatuM hoya te lity. siMcAI mATe upayogamAM levAmAM sthAna, (4) pANIne aMta:kSepa. w. iac- AvatA pANInA guNadharmo, jene AdhAra ket. jaLadhAnI. W. lemon. Pas- pANImAM rahelAM paMka, kArbanika kacara, siflora laurifolia L, nAmane mULa kSArIya tatva che. para che. pANImAMnAM A amerikAne khAdya phaLane ArohI vele. tanA prakAra ane guNa jamIna ane w, level. jaLa stara, pANInI sapATI. tethI thatA pAka para asara kare che. nadI (2) jharaNAM ke jaLAzayanA pANInI sapATI, ane taLAvanAM pANImAM drAvaNa ane je parathI pANInuM UMDANa mApI zakAya nilebananAM svarUpamAM AvAM karyuM hoya che. (3) kAyamI azAMkita naLI, jemAMnuM che. zrAvaNa rUpe je dravya hoya che temAM pANI jaLAzayanA pANInI sapATI jeTaluM moTA bhAge salapheTa, kalorAIDa, kArboneTa, For Private and Personal Use Only
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir water 692 water bAyakArboneTa ane keTalIka vAra kelziyama bUta phaNagA, jene veLAsara dUra karavAmAM nAITranAM lava ane paziyama heya Ave nahi te, te phelAI jAya che ane che. keTalAMka pANImAM gaMdhaka ane loha prakAzanAM mArgamAM avarodha UbhuM kare che. paNa hoya che. uparAMta temAM borana, phale. AvA prakAranI ghaTanA badhA ja prakAranAM rAIDa, seleniyama jevAM virala tara paNa khaTa-madhurAM phaLanA jhADanA saMbaMdhamAM alpa pramANamAM hoya che. pANImAM lavaNa banavA pAme che, je mATe Avazyaka kALajI hoya te rIte ja nahi paNa temAM rahelA levI jarUrI bane che. we slaked - tenA jaththA anusAra paNa pANInA prakAra me O, (OH)2; kelziyama hAIDrokabhinna bhinna hoya che. kAMpavALuM pANI sAIDa, je jamInanuM pH mUlya jALavavAmAM phaLadrupatAnI draSTie vadhAre sAruM hoya che. jarUrI bane che. w-soaked. vanaspati w, rate. khetI mATe ApavAmAM AvatA paranA vraNa, jemAM pANI bharAyeluM jovAmAM pAne-sicAI ra. w. requirem* Ave che. ja. soluble. jaLakAvya, ent. jaLa-AvazyakatA; jamInanI jAta pANImAM ogaLavA-pIgaLavAne guNa dharAanusAra, cokasa samayamAM pAkane ugADavA vatuM. w, solution. jaLadrAvaNa. w. mATe jarUrI banatI pANInI mAtrA, jemAM softening, jaLa mRdukaraNa.w, sprsapATI parathI thatAM bASpIbhavana ane outs. "e toatershoots. we pANInA anivArya bagADa jevI bAbatone stoma. jaLaraMdha. w. storing samAveza thAya che. (2) vanaspatidvArA tissue, jaLa saMgrAhaka pezI. . strebASpotsarjana thatAM pANInA pravAha ane ss, vanaspatinI tAjagIne hAsa. we tenAthI pedA thatA zuSka dravya vacce sucker, mAtR vanaspatinI bAjumAM gaNettara. w reservoir, jaLAgAra, Ugato bALa choDa. je mAtR-vanaspati jaLasaMgraha, jaLakuMDa, w, resistance mATenuM pANI zoSI le che, cUsI le che. oyuncall. w. resources. 2133 w. suffocation. Dia mer vistAramAM upalabdha banatuM sapATI paranuM pAvAthI vanaspatinuM maraNa thaI jAya tevI saghaLuM tathA bhUgarbha jaLa, W. retaini. ghaTanA. (2) aMtyata pANI bharAve thatAM ng capacity. jaLadhAraNa kSamatA. vanaspatine jIvaMta rahevAmAM paDatI bAdhA, w, retention, jamInanI pAne tenA zvasana taMtramAM Ubhe thato avarodha. zeSavAnI-pacAvavAnI kSamatA, w, rig- w... suspension spray, chaMTakAva hts, jaLAdhikAra, pANIne upayoga karavA mATe pANImAM upayogamAM levAmAM AvatA aMgene adhikAra. . root jaLIyamULa. jaMtuna dravyuM, jemAM jaLa-drAvya ane ja. run-of, jamIna parathI va2sAdanA jaLa-visarita kAne samAveza thAya che. pANInuM vahI javuM. v. shed. nadI A dravyomAM 50 TakA jaMtudhana ane eTalA athavA taLAvane pANuM pUruM pADanAra vistAra- ja pramANamAM akriya dravyo hoya che. mAMthI pANInuM pUrepUruM vahI javuM. (2) strAva drAvya bhUkAne game te kendramAM ogAvistAra. (3) jaLa parivahana bejhina. (4) LavAmAM Ave che, jyAre jaLa-vistarita over ramlys. w. s. manage- bhUkAne keTalAMka pramANamAM ogALavAmAM ment. strAva vistAranI, pANu mATe Ave che. w. table. aMtabhUmi jalakaravAmAM AvatI pUrepUrI vyavasthA, jemAM sta2; nIcANanI bhUmimAM ekaThAM thatAM ghasAra, pUra jevI ghaTanAonA niyaMtraNane pANIne thara, athavA retI, kaMkaramAM jamA paNa samAveza thAya che. we shoots. thatA pANIne thara, je jhAmIne jharaNA phaLa jhADanA mukhya zAkhAnA uparanA vistA- athavA kuvAmAM jAya che. wo-tolerant. 2mAMthI mULa zAkhAnA bhege phUTatA maja- ThIka pramANamAM bhejane saMdharatI jamIna mAM For Private and Personal Use Only
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir watt . ' ; 693 weather UgatI (vanaspati). ww utilization. mINamAMthI banAvavAmAM AvatuM saMyojana, vanarapati dvArA pANIne thato upayoga. jene upayoga phaLa choDanI kalama mATe w, way. jaLamArga; pANInA vaheNa karavAmAM Ave che. dhIme dhIme e gALAne mATe kudaratI athavA mAnava nirmita mArga. temAM cothA bhAganuM aLazInuM tela bheLavIne w. value. 17464. w. yield. banAvavAmAM AvatuM braza mINa. w.bee. parivahana bejhinamAMnA pANInuM vipula vahI madhapUDAnuM madha, madhamAkhIoe banAveluM javuM. waterer. prANIo athavA vana- mINa. w. bean. eka prakAzanA vAla. spatione pANI pUruM pADavAnuM game te w cloth. mINiyuM kApaDa, kalikAsAdhana. watering. prANIo ane kalama karI hoya tyAre kalikA sukAI na vanaspatinA upaga athavA upaga mATe jAya te mATe tene taiyAra karavAmAM AvatuM temane pANI pUruM pADavAnI yukti, pANI mINa pAyeluM malamalanuM kA5Da.w, gland. pAvuM. watery. puSkaLa pANIvALuM, mINa avatI madhamAkhanI graMthi. w. goatizaya pANI dharAvatuM. (2) ati drava, urd, eka prakAranA ArohI velAnuM dila jaLa saMtRpta. (3) AMkhamAMthI pANInuM phaLa, zAkabhAjI tarIke khAvAmAM Ave che. vahevuM. . egs jarUra karatAM ochI w. moth. talalk. w. pacmAnatA dharAvatA elakhyumenavALuM daDuM, ket. mINa saMpuTa, mINadhAnI. waxy. pravAhI I. we rose-apple. lAla mINa jevuM, mINa jevI avasthA dharAvatuM. jamarula tarIke oLakhAtuM eka prakAranuM phaLa. v. coating. mINa AvaraNa. Syzygium acqeum. Burm. f, w, maize, mINa jevA dekhAvavALI Alston. (Syn. Eugenia aquea 245 33120 Zea mays ceratina. Burm. f. E. javanica Lamk.). nAmanI makAI, jenI kAMi sAbu cokhA nAmanuM khAsI TekarIo tathA sikikAmamAM jevI cIkaNI hoya che. makAIne Ave thatuM khAdya phaLanuM eka jhADaw. white prakAra bhAratamAM thato nathI. jarUra karatAM ochI cAnatA dharAvatAM weak. azakta, nabaLuM, maMda, W. acid. ekyumenavALuM IMDu maMDa eNsiDa, maMda drAvaka AMka dharAvanAra watt. voTa, vidyutazaktine ekama, eNsiDa, w. base. nimna AyanIkaraNa arthAta, eka sekaMDe eka jula, (eka sthirAMka dharAvanAra beIjha. . crotch. jula=107 arga=0.2390 kelarI). eka ja biMdumAMthI nIkaLatI zAkhAone wattle. torA, kalagI, galacarma. (2) kudaratI rIte vadhavA devAmAM Ave tyAre, keTalAMka pakSIonA mAthA para athavA phaLa jhADamAM thate sAMdhe, je bhAre pavanane gaLAnI nIcene mAMsala bhAga. (3) keTalIka mArA heca tyAre lAMbA gALe tUTI jAya che. mAchalInI jIbha para laTakato mAMsala bhAga. we stem. azakta-nabaLuM prakAMDa. (4) paraspara gUMthAI gayelAM DALakhAM, weaning, baccAne mAtAnuM dUdha letuM, wave taraMga. . length. taraMga ke dhAvatuM aTakAvavuM, dhAvavA na devuM. laMbAI. way. taragata, laharatAra. wealing. dhAvaNa choDAvI lIdhuM tevuM we cambian, laheradAra edhA valaya. baccuM, wax. mINa, meda karatAM vadhAre sakhata weather havAmAna, mosama. (2) ekasa paNa echA tailI medI, amla ane ucca samaya mATe uSNatA, zaradI, nirabhratA, madyArkanAM banAvelAM sAjane, je jaMtu- vAdaLane ghaTApa, bheja, zuSkatA, pavana, enA nikSepa ke vanaspati dvArA bane che. UcuM ke nIcuM pavananuM dabANa, sthAnika (2) rAkhanI pedAza rejhina ane madhapUDAnA vAtAvaraNa viSe karavAmAM AvatuM nivedana. For Private and Personal Use Only
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir weathering 694 weed () vAtAvaraNIya saMge, varasAda, jhAkaLa. taratAM prANIo athavA cAmAcIDiyAnAM () oNkisajana ane anya vAyuo dharA- AMgaLAne joDatI vacA, (I saMyojaka pezI. vatA vAtAvaraNane prabhAva, w, bur- (5) karavatanuM pAnuM. (6) pachAne sapATa eau, havAmAna vibhAganI kacerI, ja, bhAga. (7) gheTAnAM peTa ane AMtaraDAnI chart, havAmAna Alekha; vizALa vistA- AsapAsanuM mAMsala dravya. wo of feat2nI uparokta havAmAnanI sthiti darzAvate her. pIchAne sapATa bhAga. Bylaw. w. cock. aidi yada Goaul Wedelia biflora DC. Hidel darzAvanAra, meTI ImAratanI upara mUkavAmAM nAmanI vanaspati. AvatuM, maraghAnA AkAranuM sAdhana. w. wedge. phAyara. (2) phAyara mAravI. forecast. havAmAna agrasUcana, weed. ghAsapAta, apaNa, nIMdaNa. (2) AgAhI. havAmAna vibhAganI kacerI para mukhya pAkanI sAthe ane ekaMdare tene hAni lagAvavAmAM AvatI athavA vartamAna patramAM pahoMcADe tevI rIte UgatI nakAmI vanapragaTa karavAmAM AvatI havAmAna aMgenI spati, je mukhya pAkane prakAza, jamInamAMnAM AgAhI. w... glass, havAnuM dabANa khanija tatta, bheja, khAtara ane poSaNa mApavAnuM sAdhana-beromITara. w, man. meLavavAmAM aMtarAya rUpa bane che ane khetI. havAmAnanI AgAhI karanAra mosama vADI aMgenA kharcamAM vadhAro kare che, vijJAnI. w. service. havAmAna pAkanI guNavattA nabaLI pADe che ane aMgenuM nirIkSaNa karanAruM taMtra. w. vanaspatinA roganA prasAra mATe kAraNavane, og all weather cock. weat- bhUta bane che. janma control ghAsayAta hering. apakSaya, khavANa. (2) nicaMyaNa. kRSi saMvardhananI rIta, nIMdaNa bhautika ane rAsANika prakriyAthI mULa nArAka yukti che. dvArA nIMdaNanI vRddhi zailane thato apakSaya. why heat. uSmA pakavAnI ane tene nAza karavAnI prakriyA. nirmita apakSaya; samazItoSNa ane zIta- w.-dwelling fauna. Helmi kaTibadhomAMnA khaDakomAM rahelA khanijonAM nIMdaNanI sAthesAthe jovAmAM AvatA kRmi, saMkocana ane vistaraNanI viSamatAnA DiMbha, gokaLagAya, jevA reTikara, paTIpariNAme thatA AMtarika tanAvathI thato kRmi jevAM jaMtuo, je sarvAhArI mAchalIzailabhaMga, moTA bhAge ucca sarerAza nA kherAkanI garaja sAre che. we iii. uSNatAmAna ane bhejavALI avasthAmAM ler, ghAsapAta ke nIMdaNane nAza karanAra. A banavA pAme che. w, by water, w. seed screen. 41214161 oflox jaLa nirmita apakSaya, pANInA bhAre cALanAra sAdhana. w. spray. nIMdaNa vaheNa, pUra, hima, tuSAra i.nA kAraNe chaMTakAva, vanaspati chaMTakAva; nIMdaNa ke ghAsatathA eka sarakhA ane satata vahetA pAtane nAza ane vikAsamAM bAdhArUpa pANIthI thato apakSaya. w com- nIvaDe che. we tree. Avazayaka na hoya plexapakSasa saMkula. (2) dvitIyaka prakA- tyAM UgatuM nakAmuM jhADa, je upagegI jhADanAM rane jamInane vibhAga, jemAM rAsAyaNika vRddhi ane vikAsamAM bAdhArUpa nIvaDe che. apakSInI dravIbhUta banelI viziSTa weeder, ghAsapAsane dUra karavA upaathavA parivartaka pedAze ane tathAnIya gamAM levAmAM AvatuM yAMtrika athavA anya dravyo hoya che. prakAranuM upakaraNa, sAdhana, ojAra, khurapI weave. vaNavuM, taMtunA tANAvANAne I. weedicides. dhAsapAtane niyaMtrayogya rIte sAMkaLI kApaDa banAvavuM. NamAM lAvavA mATe upayogamAM AvatAM web. jALa vaNeluM kapaDuM. (2) eka TukaDAmAM sapleSita rasAyaNe. weediness, vaNAyeNe ja. (3) khAsa karIne pANImAM ghAsapAta, nIMdAmaNa, binajarUrI ghAsapAta, For Private and Personal Use Only
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir weep 695 West... apataya (2) ghAsapAta Ine dUra karavAnI olAda, prANI athavA sArAM pUrvaja dharAprakiyA. weedy. puSkaLa pramANamAM vanAra vanaspati. w centred yolk ghAsapAta dharAvatuM (khAsa karIne phaLa jhADa- iDAnAM kendranI sAthe AvelI jarI. vALuM kheta2). w-drained. kezAkarSaNa dvArA leja weep. vanaspatinI sapATI para karAyela meLavanAra jamIna. athavA thayela kApa ke che parathI rasa ke wen. kharAba prakAranuM lagabhaga kAyamI lejanuM thatuM zravaNa. (3) AMsu sAravA. artha (3) pANI ke rasanAM TIpAM bAjhavAM. (4) Western Wet Region. pazcimane namI jatI zAkhA hevI. weeping- bheja dharAvatA vistAra, jemAM tAmi. rasastrAvI, jhamatuM. w, eczema. nADu, mahArASTra, 5. kAMThAne pradeza, cIkaNuM dravya avatuM kharajavuM, w, keraLa, I. ane 50 ica karatAM vadhAre love grass. Eragrostis curvula varSo meLavatA bhAratanA pazu saMvardhanavALA (scored) Nees. nAmanuM gADha vistArane samAveza thAya che. chaMchAMvALuM, UMcuM TaTAra, ghAsacArA mATe West India mabogany. og all ugADavAmAM AvatuM ghAsa, jene svAda nimna mahogany. prakAranAM hoya che paNa jamInane jakaDI West Indian arrowroot. rAkhavAne guNa dharAve che. wevil. dhane, pAkane nukasAna pahoMcADa AphrikAmAM mULa vatana dharAvanAra paNa have bhAratamAM paNa vAvavAmAM AvatI nArI tuMDa dharAvatuM jaMtu, je pAka uparAMta fuiy q-24a. Maranta arundinbI, anAjanA dANuM i.ne paNa nukasAna pahoMcADe che. weevily. dhaneDAnA 75 aceae. nAmanI ArATa nAme oLakhAtI vanaspati, tenAM kara khAya che. kadanA ratha kavavALuM. welt. vANuM, vaNATamAM levAmAM AvatuM mujaba tenA AsamAnI ane pIta ArAADe sUtarane tAtaNe. rUTa kahevAmAM Ave che. weigh-bridge.gildo 48 212 West Indian gherkin. Cucumis rAkhelI, gADA sameta kRSi ke anya pedAzanuM angaria L. nAmanI kAkaDI jevI zAkIya vajana karavAnI tulA-kAMTe. vanaspati, jenAM phaLa laMbagoLa, jhAMkhI weight, vajana, bhAra, w, molar lIlI barachaTa chAla dharAve che, jene vAvavA molara vajana. w. box. bhAra peTI, mATenI anukULa sama vasaMta ane varSo vajananAM kATalAMnI peTI. che. vanaspati murabbo ane salADa banAweir. pANIne vahevA devA mATe baMdhamAM vavA upayogI che. AveluM moTuM raMdha ke khAMce. West Indian gooseberry. Per. welding. hiMDaga, dhAtu jana, dhAtu skia aculenta Mill, nAmanI khANasAdhana. phaLanI kAchIya vela. well. kRpa, kuvo. (2) sAruM, ThIka. (3) West Indian lemon mass. svAthyanI dRSTie sAcuM, sAru, w, art- sugaMdha tRNa, lIliyA tarIke oLakhAtI, isan 4190 491. W., bored Cymbopogon citratus Stapf vedhapa, boriMga karelo ku. w, deep [Syn. Androbogen citratus DC). UDe kuvo. w, shallow chichare nAmanuM mahArASTra, karNATaka ane keraLamAM thata ka, w, subartisan avadhi vo tuNa; jenAM pAnamAMthI maLatuM bASpazIla te w, irrigated. HvAnA pANInI sugaMdhI dro banAvavAmAM tathA anya sicAI meLavanAra. . bred. sArI kanyAne suvAsita banAvavAnA kAmamAM For Private and Personal Use Only
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir wat 696 wet Ave che. W. I. 1 gr, oil. Cymbopogon citratus Stapf. nAmanA tRNanAM pAnamAMthI kADhavAmAM AvatuM lemana tRNa tela, jemAM 75 thI 86 TakA amlIya dravya che; paNa tenI mAtrA maMda karavA anya AlphIhAIDa dvAnI sAthe tene bheLavavAmAM Ave che. wet. palALeluM, bhIMjaveluM, bhejavALuM, Adra, bhInuM. (2) pANI ke anya pravAhImAM bALa-taraboLa kareluM. w. and dry bulb ther mometer. Yo's ane A balbavALuM tharmomITara. w box, jaLapeTI. we bundh. kA5 nAmanI taLAvamAM thatI mAchalInA uchera mATenuM bAramAsI jaLAgAra. janma clim- ate. varSAyu vanaspatine anukULa thatI javALI AbohavA. w, down. mULanI AjubAjunI jamIna bheja meLave tevI rIte vanaspatine pANI pAvuM. ja. feet. nikAla thaI zake te karatAM paNa viroSa pANI hoya tevI vanaspatinI avasthA. (2) evAM vRkSa ke cheDa, jenAM mULanI jamIna pANIthI saMtRpta hAya. W.-hand milking. H16! uga dehatA pahelAM tenAM AMcaLa narama bane tevI rIte hAthanAM AMgaLAMne lejavALAM karavAM; hAtha vaDe dohavAnI A rIte asvayakara che. we heart wood. jaLayukta aMtaHkATha. . land. A bhUmi; gurutvAkarSaNanA baLe sicAInuM pANI meLavatI jamIna. (2) moTA bhAge taLAva ane nadInI siMcAI dharAvatI jamIna. (3) sAmAnya rIte bharAI rahelA pANI vALIne DAMgarane pAka meLavavAtI jamIna. (4) keLa, zeraDI, haLadaranA pAka- vALI ane pANIno nikAla dharAvatI jamIna, (5) kaLaNavALI jamIna, 1 puddler, bhejavALI jamInamAM sarasa jaLayukata niyanabhUmi banAvavAnuM upayogI, sastu ane mahenata bacAvatuM sAdhana, pakaraNa athavA ojAra, jene upayoga be traNavAra kheDa karyA pachI karavAmAM Ave che. w. mash. prANune khavaDAvavA HI H 24491 HON MAL 2121 athavA pazu AhAra. (2) eka prakAranuM ged. w. milking. e get hand milking. w.-mix feed. You wet mash. w. processing of coffee kephInA buMdane utAravAmAM Ave tyAra bAda tene gara kADhavA, tenuM AthavaNuM thavA devuM, temane dhavA, sUkavavA I. prakriyA dvArA tene ApavAmAM AvatI mAvajata, je yaMtra dvArA ane anya upakaraNe dvArA paNa karavAmAM Ave che ane vizALa esTeTa para ja te zakaya bane che. w. salt-curing. cAmaDAne mIThAthI keLavavAnI sUkavaNI karavAnI prakriyA. eka vAra cAmaDAne sApha karI tene DhALavALA pleTapharma para pAtharavAmAM Ave che, jyAra bAda tenI tAjI bAju para mIThuM bhabharAvavAmAM Ave che. bIjI vALavALI bAja nIcI rahe te rIte bIna cAmaDAne pahelA cAmaDAnI upara pAtharI te para mIThuM bhabharAvavAmAM Ave che, Ama eka para bIjAnI mAvajata karI tene Dhagalo karavAmAM Ave che. A sivAro paNa mIThAvALA pANumAM cAmaDAne covIsa kalAka palALIne paNa tenI mAvajata karavAmAM Ave che. w, season. moTA bhAge varasAda varasatuM hoya tevI Rtu. w. sheep. baccAne dUdha pAtI-dhavaDAvatI gheTI. w. soil. TUMkA athavA lAMbA samaya sudhI bhejavALI banI rahetI ke pANInA nikAlanI koI paNa vyavasthA na dharAvatI jamIna. (2) kaLaNa ke kachAra bhUmi. ja. whether. bhejavALuM havAmAna. w. year. sarerAza karatAM vadhAre varasAda paDayo hoya tevuM varSa. wettability AdratA; bhejagrAhitA. wettable. tarataja pANImAM ogaLI jAya te (bha). (2) sahelAIthI bhIMjavI zakAya te. . powder. bhUkA athavA pAuM. Da2 jevuM game te dravya, je sahelAIthI pANImAM pIgaLI jatuM hoya athavA cAmRta rahetuM For Private and Personal Use Only
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Wether 697 wheat hoya. w. sulphur, vilayakSama athavA TA, AdmapradezanA vistAramAM Triticum kAvya gaMdhaka, taLelA kaNarUpa phUganAzaka dicoceum schrk. prakAranA ghau pAka gaMdhaka, jeno upayoga karavAnI AvazyakatA levAmAM Ave che. Triticum vulgare.nI jaNAya tyAre anya phUganAzaka ke anya sAthe sAthe Triticum sphaerococcum jaMtudana dronI sAthe tenuM saMyojana kara. Perce prakAranA ghauM vAvavAmAM Ave vAmAM Ave che. wetting agent che. siMdha-gaMgAnA ThaMDA vistAranA medAnane chaMTakAva mATenAM dravya, ane jenA pradeza ghauM mATe uttama vistAra gaNAya tene chaMTakAva karavAnuM hoya te benI vacce che.Wh.aphid. Schizathi (ToxosaraLa saMparka zakaya banAvanAra kAraka, btera) grammum (R.). nAmanA A kArakomAM ekalI yuvaNe, alikalI ghaTamAM paDatAM malomazI jaMtu, je kumaLAM sapheTa athavA salapheTeDa jevAM saMzleSita dANAne rasa cUse che, wh. black GoQ Heide w ala hallaa 4141 mould. Cladosporium herbarum. chaTina i.no samAveza thAya che. ja. nAmanA jaMtuthI ghauMne thato eka rAga. ower. sApha karavA dhArelA sAdhanane wh. black rust. Puccnia gravarALa karI, tene medha, asvacchatA i.ne ministraticina (Pers.) Erks. & dUra karI zake tevAM prakSAlaka DiTarjanTa dravyanI Henn. nAmanA jaMtuthI dhauMne thato kALAamatA. garune rAga. wh. bran. ghakane dayA wrother, khasI karAyele ghoDe. pachI tenI banatI eka ati pedAza, dhauMnuM wheat. ghauM; Triticum sativum bhase, bhUluM; jene upayoga ghoDA, dudhALAM amk. [Syn. T. aestunn L. DheranA khANa tarIke thAya che. pazu AhAra nAmane bhAratamAM traNa karoDa ekara karatAM jevA gAtAmAM tene bheLavatA recakanI paNa vadhAre vistAramAM vAvavAmAM Avato te garaja sAre che. "sAmAM tenuM pAka, kaTobaranA pAchalA bhAgamAM zaNa pramANa vizeSa hoya che ane loTa karatAM thayelI A pAka mATenI vAvaNI malaya temAM vadhAre pramANamAM proTIna hoya che, navembara sudhI pahoMce che. varSo pAkathI paNa kelziyama ane phaoNspharasanI draSTie ekara dITha tene utAra 400 thI 700 ratala te asamatola che. wh. broad bran. ane sacAI pAkathI 900 thI 1,200 ratala ghauMne jADA haLavAthI paDatA ghauMnA jADA jeTale thAya che. uttara bhArata ane madhya ane barachaTa TukaDA, jemAM poSaka tattva bhAratamAM lagabhaga 88 TakA vistAra, dhAnsa eAchAM hoya che. wh. brown rust. pAkanA kula vistAranA 12 TakA reke che. Puccinia rubhgovera tritici. nAmanA ghauMne Triticum vulgare vil. nAmane jaMtathI ghauMnA pAnane thato gerune rega. wh. 4512 ICQL HIDA141821 343120 old bunt. Tilletia foetida (Wallr.) A prakAra paMjAba, uttara pradeza, bihAra, Liro ane T. caries (DC.) Tul. uttara rAjasthAnamAM ugADavAmAM Ave che. nAmanA jaMtuthI ghauMne thatA rogane eka tyAra pachI agatyanI draSTie Ave te prakA2, jemAM ghauM kaveLA pAke che, tenAM Triticum durum Desf. 11721 kaNasalAM para ghero lIlo raMga thAya che ane prakAra che, jene madhya ane dvIpakalpIya jANe kALAmeza bane che. wh, ear-cocbhAratanA kALI jamInanA vizALa vistA- kle disease. Anguina tritici rAmAM vAvavAmAM Ave che, je mekerenI G. nAmanA kRmithI ghauMnA kaNasalAne thata nAmanI vAnagI banAvavA mATe upayogI eka roga, jemAM tenAM pAna vaLI jAya ghauMne prakAra kahevAya che. gujarAta, mahA- che ane te para gAMTha gAMThe thaI jAya che. rASTra ane da. bhAratanA nIlagiri, karNa- wh. flag smut. Urocystis tritici For Private and Personal Use Only
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir wheat 698 wheel Koem. nAmanA jaMtuthI ghaune thato aMgAriyAne rAga, jemAM pAna para kALA paTA jevuM thAya che. wh, garm, ghauMne aMkura ke tenI phaNagI, ke bhUNAvasthA, jemAM prajIvaka bI' vipula pramANamAM hoya che. wh. glume blotch. Septoria nodorum. nAmanA jaMtuthI ghauMne thato 24s 10. wh. leaf blotch. Sept. origa tritici. nAmanA jaMtuthI thatA roga. wh.leaf rust aga Wheat brown rust, wh. loose smut. Ustilago tritici. (Pers.) Rostr. 11441 vathI ghauMne thato aMgAriyAne roga, jemAM ghauMnA dANA kALA bIjANu jevA banI jAya che. wh, mamni. ghAsapAsanAM alloy 2112 29918 19ell 461 dal dANA, jene, je ke pazu AhAramAM upayoga karavAmAM Ave che paraMtu lAMbA samaya mATe tene AhAra Apa hAnikAraka che. wh. medium bran. 46a es haLatAM tenI nIpajatI ADa pedAza, je pramANamAM bArIka hoya che ane temAM vadhAre bhUNaSa ane lATa heya che. wh. pollards. ghauMne jADuM haLatAM maLatI bIjI ADa padAsa. wh. powdery mildew, Erysiphe graminis. ghaune thatA rogane eka prakAra. wh.pro ducts. ghauMnI upara prakriyA karI temAMthI meLavavAmAM AvatI ATA (35 TakA), mere (42 TakA), sejha (6 TakA) ane bhUsuM (17 TakA) jevI vividha pedAze. wh. pythium root rot. Pythium gramincolam. nAmanA jaMtuthI ghauMne thato eka roga, jemAM ghauMnA choDanAM mULa saDavA mAMDe che, pAna phIkAM paDe che ane choDanI vRddhi kuMThita bane che. wh. sclerotial disease. Pellicularia rotfsir. nAmanA jaMtuthI ghauMne thato eka roga, jemAM tenAM mULa AgaLa cIkaNo padArtha jamA thAya che. wh. sorts. cAkasa prakAranA ghala tarIke ghauMnI viziSTa khAsiyatane lakSamAM lIdhA vinA ja aneka prakAranA ghauMne eka sAthe lAvavAmAM Ave te. whstenborer. ghauMnI gAbhamArA IyaLa. wh. stem rust. juo wheat black rust. wh, stripe rust. Puccinia glumarum (Schem). Eriks & Hern 491 P. striiformis. nAmanA jaMtuthI ghauMne thato pILA gerune ftal. wb. tempering. 212413122 rIte ghauMnuM bhaluM jadu paDI zake te rIte taLavA mATe ghauMnI karavAmAM AvatI prakriyA, jemAM ghaune palALI cheDA kalAka mATe rAkhI mUkavAmAM Ave che, jethI loTavALe mA sakhata bane che, ane kaLatI vakhate ghaune bhUsAvALo bhAga sArI rIte jude paDe che. wh. tundu. Corynebacterium tritici (Hutch.). Berg et al. nAmanA jIvANuthI ghaune lAgu paDato jIvANujanya roga, jemAM choDanAM pAna vaLI jAya che ane te para la palla . wh. yellow ear rot one wheat tundu. whel. cakra, paituM. (2) vAhana ke vividha yAMtrika prakriyAnA saMcAlanamAM upayogamAM levAmAM AvatuM dharI-akSa para pharatuM gaLa sAdhana. wh. and ale. cakra ane dharI. Wh. barrow. keraNa gADI, eka ke be paiDAMvALI ane hAthathI calAvI zakAya tevI bhAra vahana karavAnI gADI. wh. b. sprayer. eka ke be paiDA para caDAvavAmAM AvelI chaMTakAva mATenuM drAvaNa bharelI TAMkI, jenI sAthe uttalaka jevA hAthathI calAvavA mATene paMpa je hoya che. wh. b. type duster eka ke be paiDAMvALA sAdhana para vizALa vistAra para mUke ke pAuDara veravA mATenuM sAdhana. wh. hoe cultivator. bAgAyatI 14 Hidaj 2 wh. plough. Asi para besADeluM game te prakAranuM haLa. h. type tractor. sAmAnya khetInAM vividha kAma karavA mATe bhAra vahana karavA mATe upayogamAM levAmAM AvatuM TekaTara. For Private and Personal Use Only
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir wbeeze 699 wbite... wheeze, sAMbhaLI zakAya tevI rIte ali, kSArIya jamIna, jemAM pANI zeSAI ghasAto cAsa levo, zvAsa letA thato jAya ane sapATI para sapheda kSAra jAme te. avAja, zvasana ivani. wha, soil, sapheda alakalIvALI jamIna. whelping. kUtarAM-bilADAnuM vicAryuM. (2) verAna pradezanI kSArIya thara paDavALI whet. ghasIne athavA paththaranI madadathI jamIna wh. ant. UdhaI. wh. arsedhAra kADhavI. (2) uttejita karavuM. nic. As O; eseMnikanuM rAsAyaNika whey. chAza. (2) panIra jaLa. (3) sayAjana, jene upayoga jaMtudhana rasAyaNa dudha saMghanita thatAM chUTe paDate dUdhane ghAsa tarIke thAya che. Wh, Bigarreau, jevAM pILA raMgane pravAhI ghaTaka. wh. cerIne eka prakAra, jenuM phaLa meTuM lAlacheese. a 42. wh. powder. chAla ane miSTa svAda hoya che.wh blood. chAsane pAuDara-bhUke. wh. protein. corpuscle. zveta rakta kaNa, wh. pANImAM drAvya paraMtu tapAvatA saMghanita thatA carp. Cirhina cirrhosa, kendai } proTInane eka prakAra; dUdhamAM rahelA kula wenkendai. nAmanI tAmilanAmAM kAverI nAITrojanane 10 TakA aMza A proTInane nadImAM thatI nAnuM mAthuM, " tuMDa, rUperI rahele che. zarIra, rAtAM kendravALAM bhIMgaDAM vALI whip. kazA. (2) kASa-vanaspatine khAsa sapheda kArpa nAmanI mAchalI. wh. cast karIne eka varSanI vRddhi daramiyAna zAkhA iron. ac diuej arvis. wh. clo. banyA vinA nIkaLate kAMkara. (3) eka ver, zaphatala; um repens L. pAtaLuM UcuM vRkSa. (4) phINa caDAvavA nAmanI zAkIya vanaspati, je samazItaNa mAkhaNa, IDAnI saphedI I.ne halAvavA himAlaya ane nIlagirimAM ugADavAmAM mATenuM sAdhana-halAmaNuM.wh. and ton- Ave che ane jene ghAsacArA tarIke gue graft. judAM judAM sapharajana mATe upayoga karavAmAM Ave che. wh. comb. upagamAM levAmAM AvatI kalama karavAnI maraghA-batakAne lAgu paDato, phUgajanya rIta, jemAM kalamAMkurane taLiye 1} IMca eka rega, jemAM temanI kalagI, kAna jeTalo ADo kApa mUkavAmAM Ave che, vagerenI upara sapheda DAgha dekhAya che ane ane jamInanI sapATIthI 2 thI 3 phUTa UMcA dhIme dhIme karatAM rega phelAI jAya che evA mULa aMdane mUkI baMne kAne para- ane sUkAM bhIMgaDAM vaLe che. wh. spara besI jAya te rIte goThavIne jeDI bAMdhI damar, sapheda DAmara. wh. dead devAmAM Ave che, athavA mINathI tene sIla nettle. Lamium album L. karI devAmAM Ave che. wh. grafting. nAmanI paMjAba, kAzmIra,kumAM i.mAM thatI jue chahip and tongue grafting. dIrdhAyu zAkIya vanaspati, jenA prakAMDanI wh, worm, vAgoLanAra prANu, Dukakara Toca khAdya che. wh. diarrhoea. ane kutarAMnA moTA AMtaraDAmAM rahetAM sapheda atisAra; maraghAnA baccAne lAgu kazA bAkaranAM Trichuris sp. nAmanAM paDato jaMtujanya sapheda atisArane roga. gaLa kRmi, jenA kAraNe A prANuonA Wh. Dotted Red. ImpIriyala AMtaraDAmAM dIrdhakAlIna sejA Ave che. tarIke paNa oLakhAtA, rAMdhavA mATenI white. sapheda, zveta, dhoLuM. (2) koI bhejanate khAvAnI sapharajananI eka jAta; paNa dazya kiraNanuM avazeSaNa karyA vinA jenuM phaLa madhyama kadanuM, goLa, suMvALI sUryanA prakAzanuM thatuM parAvartana. (3) prANuM chAlavALuM, caLakatuM ane rAtA paTAvALuM athavA pakSInA piccha kalApane raMga. (4) hoya che, gara pILAza paDato sapheda, kamaLa, DAnuM elakhyumena, iDAnI saphedI.whalk. rasALa ane svAdamAM saheja ao hoya For Private and Personal Use Only
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir white... 700 white... che. wh. eggs, balAmI karatAM so kocalAvALAM IDa. Whfaced Blacle Spanish. enemala jevA sapheda meM, caLakatAM, lIlAza paDatAM pIchAM, sapheda cAmaDI dharAvatA bhUmadhya pradezamAM thatAM maraghAne eka prakAra; moTA bhAge pradarzana mATe tene ucheravAmAM Ave che. wh.fibrous.tissue. sapheda taMtuka pezI. wh. fish meal, sapheda machInAM mAthA ne hADa.. kone 280 phe. garamImAM 10 kalAka kAI vAsaNamAM tapAvI tenI banAvavAmAM AvatI eka vAnagI, jemAM 55 TakA proTIna, ane 25 TakA khanija dravya hoya che ane jemAM prajIvaka e, bI ane " sArA pramANamAM dharAve che. wh. flowered gourd, dUdhI. (2) uttara bhAratamAM thato agatyane ArohI vele, jenuM phaLa - dUdhI zAka tarIke khAvAmAM Ave che, jemAM prajIvaka "bI" heca che, tathA je garama, bhejavALA havAmAnamAM thAya che. wh. dy. sapheda mAkhI. wh. gourd, eka rAhI vela, jenAM phaLanuM zAka thAya che, pAkAM phaLanI pUrI banAvavAmAM Ave che. phaLamAM prajIvake e, bI" ane "sI" hoya che. medAnI pradeza ane saheja UMcI bhUmimAM te Uge che. wh. gay. lagabhaga vALa vinAnAM keTalAMka prANIone bhUkhare raMga. wh. grub. sapheda DALa, ghaNa nAmanuM baTATA, DAMgara, zeraDI ane makAIne nukasAna pahoMcADanAra, Phyllobhaga longibennis Bl; flobotrichia longipennis Bl; Xylotrupes gideon L; Anomala polita Bl; A. ragosa, 4. dimidata Hope; Lachnosterra consanguinea Blanch. I. nAmanAM jaMtuo, je jamInanI heThaLa vanaspatine kApe che, tenAM kada ane sapharajana, piara, plama, pIca, cerI i. jevAM phaLamAM dara banAvI temane rasa cUse che. wh. gr. of ground nut. magaphaLImAM paDatA DaLa. wh. gulmohar. sapheda gula mahera. wh. jute. bhAratamAM zaNa umA- DatA vistAro paikI poNA bhAganA vistA mAM, temAM paNa khAsa karIne 5. baMgALa, AsAma, bihAra, uttara pradeza ane orisAmAM thatA zaNane eka prakAra; te nIcI ane UMcI ema baMne prakAranI jamInamAM Uge che. wh. leghorn. vAITalaghorna prakAranI maraghAMnI UMcI ona. wh. lorrel. 141 $2. wh. lotus. kamaLakAkaDI, kamalAdi kuLanuM Nymphaca nouchali Burm f. (Syn.N. pubescens Willd; .N.lotus Hook f. & Thoms; N. lotus var. pubescens Hook f. & Thoms.]. nAmanuM sapheda kamaLa; jenAM ziphakaMda kamaLa kAkaDI kahevAya che. whilupine. Lupinus albuy L. nAmanI vanaspati, jene cAro ane lIluM khAtara bane che. wh. mangrove. (aqla; Avicennia officinalis L. [Syn. A. tomentosa Jacq; 14. resinifera Forst.). nAmanuM karAmaMDala kAMThA 52, suMdaravana ane AMdAmAna nikobAramAM UgatuM eka jhADa, jenI chAlanAM cAmaDAM kamAvavAmAM Ave che. wh. matter.221463. wh-Mulberry. sapheta zetUra; zetura kuLanuM mULa cInanuM, Morus alba L. nAmanuM pAnakhara uttara pradeza, paMjAba ane kAzamIramAM chAyA heThaLa thatuM alpAyuSI pAnakhara jhADa; sUkA vistAramAM paNa tene siMcAI ApIne ugADI zakAya che. tenuM kASTha baLataNa, ojAranA hAthA, khetIvADInAM upakaraNe, island of a flize 0441190101 $1441 Ave che. tenAM pAna cArA tarIke tathA rezamanA kIDAnA kherAka tarIke upayogI bane che; ane tenuM phaLa zetUra mIThA svAdavALuM khAI zakAya tevuM hoya che. wh. mustard. sapheda rAI; Brassica hurta Moench (Syn. B. alba (I) Boiss]. nAmane telIbiyAne pAka, je moTAbhAge uttara pradezamAM ghauM ane caNAnA pAkanI sAthe ugADavAmAM Ave che, tene eka sarerAza utAra 500 For Private and Personal Use Only
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir white 701 whorl ratala rAI jeTaluM thAya che. sapheda rAIne madhya amerikAnuM paNa ahIM dakSiNa bhAratamAM kALI rAInI sAthe bheLavavAmAM Ave che thatuM nAnAM ane lIlAM pAna dharAvatuM nAnuM paraMtu tela kADhavA mATe tene bhAgye ja jhADa, jenAM phaLa khAI zakAya che wh. upayoga karavAmAM Ave che. whnut scours. vAcharaDAne thatA, mRtyujanaka, tree, arIThAnuM jhADa. wh.oak. sapheda daMDANujanya, atisArane roga, jemAM rogaeka; sAdhAraNathI mAMDIne meTuM kada dharA- grasta baccuM dhAve nahi, susta banI paDayuM vatuM sadAharita vizALa ghaTATo5 dharAvatuM rahe. zarUAtamAM mATI jevA raMganA ane 2,30 se.mI. jeTalo varasAda dharAvatA pAchaLathI sapheda jhADA thAya; tAva Ave 2,440 mITara sudhInI UMcAI dharAvatA ane chevaTe marI jAya. wh. silk himAlayanA pradezamAM -bA pAnakhara vRkSa cotton. pILe kapAsa, kuMbhI; thAya che. tenuM kASTha kaThaNa che ane haLa Cachlospermum religioum (L.) banAvavA uparAMta tene kelase banAvavAmAM Aiston (Syn. C.gossypium DC.). Ave che ane pAnane cAre ane khAtara nAmane Adhrapradeza, bihAra, madhyapradeza bane che.wh.orpington. epiMngaTana i.mAM thata cheDa, jenAM phUlamAMthI maLatA prakAranA maraghAM, tenAM paga ane AMgaLAM resA ozIkAM i. bharavA mATe upayogI sapheda hoya che. wh. pepper. Piper bane che. wh. sqill. pANataMde, jaMgalI nigrum L. nAmane kALA marIne cheDa. kAMde nAme oLakhAtI Uginea indica wh. popinac. lAse bAvaLa ane (Roxb.) Kunth Syn. Seilla vilAyatI bAvaLa tarIke oLakhAtuM, [Leu- indica. Roxb]. nAmanI 5. himAlaya, caena leucocephala (Lamk.) de bihAra, mAMDala kinArA para thatI Wit[Syn. L. glauca (L.)Benth. zAkIya vanaspati, jenA kaMda kapha nismAraka nAmanuM mULa amerikAnuM paNa ahIM bhArata tarIke upayogamAM levAmAM Ave che. whbharamAM thatuM khAyaphaLa ane bIvALuM jhADa; streaked aonla. abaLAne eka jenAM pAnanuM khAtara bane che. pAse pAse 3512. wh. sweet clover. Ha ugADavAmAM AvatA, jamInane AvarI le yuropanI paNa ahIM ziSmIvarganI vanaspati che. tene upayoga mukhyatve vADa banAvavA tarIke ugADavAmAM AvatI vanaspati. tathA pavananA sapATAne rokavA mATe thAya Hubum clever. wh. yam. $e .. wh.poplar. aflg $13. wh. Ralu. wh. y. greater yam. pumpkin. sapheda keLuM. Wh. root, sapheda ratALu, gujarAta, AsAma, tAmilasapheda maLa. wh. rose. sapheda gulAba, nADu, 5. baMgALa, ane madhya pradezamAM thatI wh.rust. saphegeru, wh, sandal. vanaspati, jenA kaMda khavAya che. wood. sapheda caMdana; tola dvArA vecavAmAM whole. samagra, AkhuM. wh grains. AvatA mUlyavAna kASTa dharAvatuM, sadA bhAgyA vinAnA dhAnyanA dANA. wh. harita, karNATaka, mahArASTra ane tAmila- milk. pANune bhegA karyA vinAnuM athavA nADumAM thatuM jhADa. tenA kANanI cI tathA malAI kADhayA vinAnuM dUdha, wh-root bhU banAvavAmAM Ave che tathA tene graft. kalama karavA AkhA mULane varALathI niryAdita karI tenuM tela - sukhaDanuM tene keI bhAgane nahi - thato upayoga tela kADhavAmAM Ave che, jene upayoga whorl, bhUmicakra. (2) vanaspatinA sugaMdhI dravya, ane sAbu banAvavA mATe eka sarakhA bhAge samUha athavA cakrAkaravAmAM Ave che. tenAM phaLa khAdya che. kAra avasthA. (3) vanaspatinA eka ja wh. sapote; Casiminoa eduliDa biMdu - sthAnamAMthI UgatAM phUla ke pAnanuM La Ilave.nAmanuM mULa mekisake ane cakra. whorled. cakrila, cakrAkAra, For Private and Personal Use Only
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir wicker 702 wild bhramirUpa. wh. leaf. bhami-parNa. wh. Roxb = Wal.]. nAmanI carIne of bracts. nipatra pyAlIo. eka prakAra, jenuM phaLa khAI zakAya tevuM wicker. TopalIo, sAdaDIo rakSaNAtmaka hoya che. ThaLiyAnI mALA banAvavAmAM AcchAdana i. banAvavA mATe gUMthelAM Ave che, kASTanI lAkaDIo bane che ane DALakhAM i. te gaDhavAlathI sikkima sudhIne himAlayanA wicket. DIbAruM, moTA daravAjAmAM ke vistAra ane nIlagirimAM thAya che. w. tenI pAse banAvavAmAM Avato nAne date. y el 240x27; Phoenix pusilla daravAjo. (2) naheranA nALAmAMthI pANI Gaertn. [Syn. oh Ph farinifera javA devA mATe karavAmAM AvatuM nAnuM hAra. Roxb.]. nAmanI komaMDaLanA kAMThe thatI wickson. harayAkAra, moTuM, cerI jevuM, khajUrIne eka prakAra. (2) AzvaprarA, lAla raMganuM, rasALa, mIThuM, suvAsita, eka koTaka ane madhya pradezamAM thatuM khAdya phaLa, jene pAmanA eka prakAra tarIke khajuradhArI vRkSa. w. d. palm. oLakhavAmAM Ave che. khalelAnuM jhADa, jaMgalI khajurI. ja. wide 92119. w. nutritive fenugreek. jaMgalI methI; Trigoration. binanAITrojanayukta poSaka nella bolycerata L. nAmanI uttara tattvanI talanAmAM ochuM proTIna dharAvate bhAratanI tripaNa ziyALa zAkIya vanaspati. pazu mATe AhAra. w.ration.jue jenAM pAnanI bhAjI banAvavAmAM Ave che. wide nutritive ration. w. spread. w, fowl. jaMgalI pakSIo; jaMgalI vyApaka, vistRta. jalavAsI pakSIo. w. Himalayan wier, ADabaMdha. (2) siMcAI mATenA cherry. i wild cherry. w. javAgAranI Toce vadhArAnuM pANI vahI Jamun. Oleh orley; Syzygium nAya te mATe eka bAju para bAMdhavAmAM fruticosum (Roxb.) DC. (Syni. AvelI paththaranI dIvAla athavA pleTaphorma. Eugenia fruticosa Roxb.). 11740j wight's sago palm. Arenga vIthi mATe ugADavAmAM AvatuM jhADa. ighti Grif. nAmane keraLa, karNATaka w. lettuce. 2013. Lactusu serane nIlagirimAM thatA ta Da, jemAMthI tADI riola . nAmanuM pUrva himAlayamAM maLe che. thatuM jhADa, jenAM bImAMthI ardhaid jaMgalI, rAnI. (2) mAnavInA zuSkaka tela maLe che. ja. life. jhADa, prayatna vinA UgatI, vaNakheDa (vanaspati). jhADI ane jaMgalamAM vasatAM zikAra (2) pALyA vinAnuM prANI, . al. mATenAM pakSI ane paza w. I area mond, jaMgalI badAma, juo Hill improvement vanya prANIne 2kSaNa almond. w. ber, jaMgalI bo2; ane pANI maLI rahe te mATe temanA iziphus sp. jAtinuM dIrdhAyu nAnuM vistAramAM jhADa vAvI, avyavasthita carANa, jhADa, je sUkA pradezamAM kheDavAmAM AvelAM pANI ane AganI sAme rakSaNAtmaka khetaromAM AkramaNa kare che. tenAM mULa pagalAM laI tenI karavAmAM AvatI sudhAUDAM jatAM heI tene nirmULa karavuM muzkela raNa. w... a. management, che ane ekavAra kApI lIdhA pachI puna: vanya prANI vistArane vahIvaTa ke prabaMdha; jIvita banavAnI te tAkAta dharAve che. vanya prANInA lAbhamAM, temanAM vistAranA w, bitter gourd, jaMgalI kaDavAM jaLa ane vanaspati jevAM sAdhananI kArelAM. w* cherry. jaMgalI cerI; karavAmAM AvatI pAgya vyavasthA, w... jaMgalI himAlayanI cerI; Prunus cera- conservation. vanya jIvana saMrakSaNa; soides D. Don (Syn. P. puddum 20161120140911 924 48 oyal 241941 For Private and Personal Use Only
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir wind wilderness 703 vanya prANIonI surakSA ane temanuM sara. vanaspati. (2) ugADelI paNa jaMgalI zaNa. winte. jaMgalI zaNa. w. banelI ane kheDakAe vinA vadhatI vanaspati. mustard, jaMgalI sarasava, jaMgalI (3) ucheragRhanI sahAya vinA, jaMgalamAM rAI; Brassica sinensis. nAmanA raba kudaratI rIte ugate repa. mosamanA ghAsapAtane eka prakAra. w* William Bon Chritien. moTuM oat. jaMgalI eTa; tRNamuLanI Apend kada dharAvatA, pILI chAlanA ane mAkhaNa fatua, nAmanI vanaspati. . range jevA mIThA, dANAdAra, rasALa garavALA tree jaMgalI nAragI kuLane Toddalia nAsapatI phaLane IDamAM thato eka aculeatu Pers, nAmane himAlaya, prakAra, khAsI TekarIo, tAmilanADu ane kumAMhamAM wilt. plAna thavuM, plAna banavuM, karamAI thato supa, jenAM mULamAMthI pILA raMga javuM. (2) pUratA pramANamAM bheja na maLe che ane jenAM pAna ane phaLa khAva maLavAthI ke atizaya bASpIbhavanathI athavA che. w. passion-flower mULa roga lAgu paDavAthI vanaspatinI tAjagI uttara amerikAnI paNa ahIM Passiflora cAlI javI ke vanaspati namI javI. incarnata L. nAme ugADavAmAM AvatI wilting slAnIbhavana, vanaspatinI khAva phaLanI vanaspati. . rice, jaMgalI tAjagI cAlI javI. . coefficientDAMgara Oryza rufipogon Griff. plAnatA guNAMka; vanaspati karamAvA mAMDe nAmanI vanaspati, je zarUAtamAM vecavA. tyAre mULataMtrane poSaNa ApatI jamInanI sthita rIte ugADavAmAM AvelI DAMgarathI bheja saMdharavAnI TakAvArI; bheja tulyAMkane jadI tarI AvatI nathI tathA chUTathI tenuM 1.84thI bhAgatA A mATe guNAMka vyavasthita DAMgaranI sAthe saMkarana thaI zake prApta thAya che. w. percentage. che. te vyavasthita DAMgaranA dANA kheravI sphAnIbhavana TakAvArI; je jamInamAM ugelI nAMkhatI hoI tene pArakhavAmAM AvatAM ja vanaspatinuM plAnIbhavana thAya athavA te tene dUra karavAthI asala DAMgaranAM vRddhi- karamAI jAya te jamInanA bhejanI TakAvikAsane mArga mokaLa bane che. janma vArI. AvI jamInamAMthI kADhI A vanasaflower jaMgalI karaDI, jaMgalI spatine bhejavALA vAtAvaraNamAM mUkavA kasuMbI; Carthamus oxycanthus M. chatAM te tenI asala tAjagI meLavI Bieb. nAmanuM varSAyu, sUkA vistAramAM zakatI nathI. w. point; jue chailthatuM, kAMTALu dhAsapAta; jenAM bImAMthI ting coefficient. w. range. spille kADhavAmAM AvatuM tela khAdya che ane dIvA- wilting coefficient. w. resistant. battI karavAmAM tene upayoga karavAmAM RAnatA vireAdhI; skAnatA lAge tevA Ave che. we strawberry, jaMgalI prakAranA rAgane jaladI bhoga na bananAra berI; himAlayamAM thatI Fragaria sp. vanaspati. wilts. vanaspatinA evA nAmanuM nAnuM ane nikha kaTinuM phaLa. w. prakAranA roga, jemAM vanaspatinA poSaka tea. gymell 241; Camellia kissi rasamAM bAdhA nAMkhatA sajIvonA kAraNe Wall. nAmanuM nAma TekarIomAM thatuM vanaspati karamAI jAya che. nAnuM jhADa, jenAM pAna cAnI avejImAM winch. yaMtra pheravavA mATe hAthe. upayogamAM levAmAM Ave che. w, tur- wind, pavana, vAta; dharatInI sapATI para meric, AMbAhaLadara. thatI pavananI samasta gati.w, blast. wilderness, raNa, verAna, akRSNa paMkho athavA phUMkaNI ke dhamaNathI cAlu ane vastI vinAnI bhUmi. karavAmAM AvatA pavanane jhapATe. w. wilding. game te jaMgalI prANI athavA blower- dANA UpaguvAnA yaMtranI sAthe For Private and Personal Use Only
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org wind joDavAmAM AvatuM sAdhana, jemAM bhUMgaLI hoya che, je dvArA pavanane mArA cAvIne dANA tathA katarane judAM pADavAmAM Ave che. w. blown. pavananA kAraNe vahAvAyeluM, vArtADha.w. borne. vAte, pavananIta, pavanavAhita, pavanathI ghasaDAi AveluM, pavananI gatinA kAraNe ghasaDAI AvelAM (khI, khIjANu, roga i.) w. breaks. pavana rodhaka; pavananA sapATa) athavA tenA zerane tADI pADavA khetara nI AsapAsa ugADavAmAM AvatAM vRkSA; khetaranA kula vistAranA sAta TakA jeTalA vistAramAM AvI rIte vRkSAne ugADI rAkAya che ane te vananA sapATAnI sAme, khetaramAM ugADavAmAM AvelA pAkanI rakSA karavA mATe pUratAM thaI paDe che. AvAM vanarAdhaka vRkSAmAM sIsama, zetUra, AMbA, jAMbu, jaMgalI nachuM, yukelipTasa, karaMbAlA, khAvaLa, lImaDA, vAMsa, kAju, silvara eka i.ne samAveza thAya che. w. born. pavananA jhapATA ke garama vAtI lUnA kAraNe athavA bASpIbhavananI sAthesAtha maLatA apUratA pANInA piraNAme vanaspatinI myAnIbhavana jevI nIpajatI avasthA. W. colic. vAta mULa nAmanA prANIne lAgatA eka prakArane rAga; jemAM vAyunA kAraNe peTa phUlI jAya che ane tenA para dhImI TapalI mAratA nagArA jevA dhImA dhvani nIkaLe che. w. erosion. vAtaja dhasArA; vanaspati vinAnA sUkA vistAramAM vAtA vananA sIdhA mArAnA pariNAme, jamInane lAgatA dhasArA, AnA pariNAma svarUpa jamInanI sapATI paranA retI ane mATInA kaNa DhA paDe che, ane mULanAM taphAnamAM te kaMgALAya che. pavananuM jora dhImuM paDatA eka vAranI phaLadrupa jamInanI upara vAtADha vAtavAhita karatI patharAI jAya che ane temAMnI phaLadrupatAmAM ghaTADA thAya che. jamInanuM upaNuM paDa khasI jatAM tenI heThaLa raheluM sakhata paDe chatuM thAya che. w. fall, tUla meLavavAnA samaya agAu 704 wind jhADa parathI phaLanuM kharI paDavuM. (2) nirmULa aneluM jhADa ke pavananA kAraNe UkhaDI paDatAM jhaDavALA vistAra. w. gall. gheDAnA paganA sAMdhA para thatA adhyuM. w. gap. jamInanI kudaratI vyavasthA; vaheLA athavA jhAraNAthI jamInanI katArImAM paDelA bhaMga ke temAM thatA khAMcA. w. gauge. pavananA vega ane tenI tIvratA mApavAnuM sAdhana, vAyuvega mApaka. w.indicator. pavata nirdezaka; pavananI dizA ane vega darzAvanAra sAdhana. 4. mill. pavana cakkI, UrjA'nA sAdhana tarIke upayAga karI, te dvArA pANI kheMcavA ke ghaMTI calAvavAnuM sAdhana. pavanacakkInA kAryathI nIpajatuM baLa alpa haiAya che. AvA prakAranA sAdhanane kAmamAM levA mATe kalAke cha mAIla jeTalA vegathI phUMkAtA pavananI jhaDapa jarUrI bane che. 70 phUTanA minArA para mUkavAmAM AvelI 12 phUTanI pavanacakkI divasa daramiyAna 50 hunara gelana jeTaluM pANI kheMcI zake che. w. pipe. zvAsa naLI. w. pollinated; vAta parAgita. (ra) jaMtu dvArA nahi paraMtu pavananA vahevAnI sAthe sthaLAMtara pAmatA parAgathI thatuM parAganacana, w. power. vAta zaktiH gatimAna vAtAvaraNanuM khaLa, jenA upayAga pavanacakkI jevA sAdhanane kAmamAM levA mATe thAya che. w. pressure. vAta khANu; ADazanI sAme vananuM kacaDI nAkhatuM daLa, w. puff, chAla athavA cAmaDI heThaLanI havA . row. nIcI, lAMbI paMkti-hAramAM dhasa athavA pULAne, pavanathI sukAvA mATe goThavavA. w.rowing. bI mATe upayegamAM levA dhArelI zeraDInI kalikAne himanI sAme rakSaNa sthApavAnI yukti; AmAM maLanI sAthe cheADane kheMcI kADhI, khADAmAM gADa ghAsa athavA mATIthI rathI3 mahinAnA samaya pUratAM DhAMkI rAkhavAmAM Ave che. paMkti banAvavI. w.storm. sakhata vAtA pavana, sAmA nya rIte tenI sAthe varasAda paDatA nathI. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Windsor... 705 winter w. strip cropping, juvAra, bAjarI ane makAI jevA UMce UgatA ane nIce ugatA pAkane ekAMtara ane sIdhI pavananI dizAmAM, paMktimAM vAvavAnI prakriyA jamIna saMrakSaNanI eka yukti tarIke paNa A yuktine upayoga karavAmAM Ave che. w. ward. pavana vAto hoya te dizA tarapha. windy.vAtavAhita, vAto, pavanathI ghasaDAI AveluM. (2) vAtaja, vAyunA rogavALuM. Windsorbean. pRthuzimbI; vAyavya bhAratamAM vAvavAmAM AvatI eka vanaspati, jenI siMge zAkabhAjI tarIke upayogamAM levAya che. wine. dArU, mukhyatve drAkSamAMthI banAveluM kizvita madyAkIya pINuM, w... grape. dArU banAvavAne yogya drAkSane eka prakAra. w, palm. tADI ApatuM tADanuM vRkSa. wing pakSa, pAMkha. (2) vanaspatine parNa je sUke, tvacIya vistAra ke upAMga. (3) phUlanI pAzvIya pAMdaDI. (4) pakSI, kITaka ane cAmAcIDiyAnuM UDavA mATenuM aMge. (5) haLanI jamIna kApatI kinArane bahArane khUNe. (6) paMkhe ke phUMkaNanuM pAnuM. (7) pavanacakkInuM pAnuM. w.band. pakSIne oLakhavA mATenI pAMkhanI Asa- pAsa mUkeluM dhAtu athavA plAsTikanuM sAdhana. w. bar. Galau 250 H24ini alien pAMkhanI vacce jAte paTTo. w. bay. maraghAMnAM baccAMnI pAMkha biDAI gaI hoya tyAre pAMkhanA daMDanI nIce dvitIyaka pAMkhanAM pIchAMne kAraNe jovAmAM Avato trike. ya bhAga. w. bearing. haLanA pAnAnI pAMkhanI sapATa bAju, je jamInanA saMparkamAM rahI UMDe Utare che. w. beat pAMkhane phaphaDATa, pAMkhane thaDakAra. w. bow. maraghAMnA baccAMnA khabhAnI nIce ane pAMkhanI AgaLa pAMkhane uparane bhAga. we case jaMgI AvaraNa athavA keTalAMka jaMtuomAM UDavAmAM madadarUpa banatI pAMkhanuM rakSaNa karatI atra-pAMkha, w. coverts. pakSInI pAMkhanA vaLAMkane DhAMkatAM nAnAM, pAse pAse AvelAM pIMchAM. . feath s,5kSIne pAMkha pradezanAM moTAM, prAthamika athavA dvitIyaka pIMchAM, je UDavAmAM mukhya pAMkhanA bhAga bane che. w. finisher, pakSInI pAMkhamAMthI pIchone dUra karavAnuM sAdhana. w. front. pakSInA khabhA AgaLa tenI pAMkhanI upalI dhAra-kinArI. w, louse. pakSInI pAMkhamAM paDatuM ja jevuM jatuM. ja. seed. sayakSabIja. . sheath, yail wing case. w. spread, pakSInI pAMkhanuM mApa. (2) pAMkha pahoLI thAya tyAre eka pAMkhanA cheDAthI bIjI pAMkhanA cheDA sudhI tene vistarela bhAga. w. stroke, pAMkhane phaphaDATa. winged. paMkhAkAra. (2) sapakSa, pAMkhavALuM, w, furrower- apakSa cAsa pADanAra sAdhana. w. fruit. sapakSa phaLa. wo pea. cAra mATe ugADavAmAM AvatI vanaspati. w.petiole. pAMkhAkAra parNadaMDa. w. seed. sapakSa bIja. w. yang, sapheda ratALuM. winnow. pavana ke kRtrima rIte pavanane sapATa ApIne tarA-bhUsAthI dANAne daTAM pADavAM - UpaNuvAM. (2) cALI tathA vINune halakA dANuM ane bhayAthI mukhya dANAne chUTA pADavA. winnower, UpaNanAra, U5NavAnuM sAdhana athavA maMtra. winter ure za cela qaar *d, hemaMta, ziyALe. (2) zIta ane uttaradhruva pradezamAM varSo daramiyAna AvatI ThaMDI Rtu. W. annual. ziyALAnI zarUAtamAM aMkurita banatI varSAyu vanaspati, je vasaMtanA pAchalA bhAgamAM ke TImanI zarUAtamAM marI jAya che. W.Banana. phIluM, pILI chAla ane lAla ane kumaLA garavALuM eka prakAranuM sapharajana. w. crop. ziyALu pAka, ziyALu phasala. we cultivation,zItakAlIna-ziyALa khetI. ja. dormancy. zItanikALatA, zIta suSuptAvasthA. (2) ziyALAnI suSaptAvasthA. w. fallow. ziyALA daramiyAna paDatara rAkhavAmAM AvatI jamIna. For Private and Personal Use Only
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir wire 706 Withania... w, grafting. ziyALA daramiyAna uSaNatAmAna, tophAna, ThaMDI ane pavananA karavAmAM AvatI kAma. . green. jevuM vAtAvaraNa dharAvatI (avasthA). hemaMta harita. (2) khAsI TekarIo, nIla- wire tAra, taMtu athavA pAtaLuM, goLa ke giri, pAlanI TekarIo ane keraLamAM thatI carasa athavA paTI-Tepa jevA namya daMDanI khAdya phaLavALI saurabhika vanaspati, jenAM mAphaka kheMcavAmAM AvelI dhAtu, jenA pAnamAMthI maLatuM bASpazIla tela sugaMdhakAraka vividha upage che. we basket. tarIke upayogamAM levAmAM Ave che. w... g. IMDAne bhegAM karavAM athavA anya hetu mATe ol. vinTaragrIna vanaspatinuM tela. (2) banAvavAmAM AvatI tAranI TelI. w. Gaultheria fragrantissima. 114447 cutter, tArane kApavA mATenuM kAtara vanaspatinuM bASpazIla tela. jemAMthI espi. jevuM eja2. w, entrance. dvArarina banAvavA selisilika esiDane rodhaka tArane paDade. we fence. upayoga karavAmAM Ave che. A tela kAMTALA, gUMthelA ke vaNelA tAranI ADaza jaMtudhanI banAvaTamAM upayogamAM levAmAM tarIke banAvavAmAM AvatI vADa, w. Ave che. w. hardy. ziyALAnI kaheratAne sahana karanAra vanaspati. w. grass. bamDA tRNa jevuM, pAtaLuM lAMbuM ane tAra jevAM pAnavALuM ghAsa. injury. ziyALAnI kaThoratAnA kAraNe vanaspatine pahoMcatI hAni. wikiling, w. grub. 27104. W. stem. zIta mAraNaw, lettuce. mukhyatve kebInA vRtane lAgu paDatA phUgane eka uttara bhAratamAM UgatI vanaspati, jenAM prakArane roga. w. worm. sUtrakRmi, je bI, choDanAM mULa, pAna i.ne khAI pAnanI zAkabhAjI thAya che. W. Nels, bejiyana prakAranuM, madhyama kadanuM miSTa svAda jaya che. dharAvatuM pILI chAlavALuM nAsapatI phaLa. wishbone. pakSInI chAtInA AgalA w, onion. eka prakAranA kAMdA, jenA bhAgamAM ApeluM pAMkhiyAvALuM ke aMgrejI kaMda pramANamAM nAnA hoya che. w. vaNe bI (v) AkAranuM hADakuM. pause. IMDA mUkavAmAM ziyALAmAM wisp. nAnaka piluM ke ghAsane ApavAmAM Avata virAmane samaya. w plum. avele vaLa. eka prakAranI vanaspati. w. pot Wisteria sinensis Sweet. M1.2herbs. pAlakha, bITa, i. jevI zAkIya mAnI bAvaLa tarIke oLakhAto, mane vanaspati, je ziyALA daramiyAna uttara cInane paNa ahIM vADa tarIke ugADavAmAM bhAratamAM thAya che ane jenAM pAna prajIvaka AAvato choDa, ane khanija dravyanI daSTie samRddha che. witches broom. zAkIya vanaspatine w, rape hemaMtamAM-ziyALAmAM thatA eka prakArane vikRta vikAsa, jemAM sAmAsarasava. (2) paMjAba, 5. baMgALa, ane nya rIte suSuptAvasthAmAM rahetI kalikA bihAramAM thatI varSAyu vanaspati, jenAM aMkurita thAya che ane tene dekhAva sAva. pAnanI bhAjI banAvI khAI zakAya che. raNuM - jhADuM je dekhAya che. w, season. zItaRtu, ziyALe. witch weed. eka ardha-parajIvI w, squash. gaLAkAra, madhyama kadanuM varSAyu zAkIya vanaspati, je juvAra, bAjarI, thAe koLa. , storage zIyALa makAI, zeraDI ane anya dANAvALA pAka piSaNa meLavavA athavA pachInI mosame para AkramaNa karI temanA vikAsane kuMThita mATe piSaka tattanI vanaspati dvArA thatI banAve che. 21499. w. vegetables. (214149. Withania coagulons (stokes) daramiyAna thatAM zAkabhAjI. . wood. Dumal,AkarI; mULa pAkistAnane paNa hemaMta kAi. wintry. ziyALA jevuM ahIM mukhyatve paMjAbamAM thato choDa, jenAM For Private and Personal Use Only
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir with... 707 wool phaLane upaga dUdhamAM meLavaNa tarIke dahIM kAchanI rAsAyaNika prakriyA karI temAMthI banAvavA athavA dUdhane phADI nAkhavA ke skati lignina, ardhakASTaka (hemI selyulasa) banAvavA mATe thAya che. W. somunifera kADhI lIdhA pachI rahete zeSa bhAga. w... Dunal. azvagaMdhA, gheDA A zUna, charcoal. lAkaDAne ardhA banyA AseDa nAmane dezanA sUkA vistAramAM pachI maLatuM kArbana baLataNa, kolase, je jovAmAM AvatA supa, jemAM nazAkArI baLataNa uparAMta maraghA-batakAMnA khANamAM ane nidrAraka dravyo AvelAM hoya che. eka ghaTaka tarIke upayogamAM levAya che. with calf. garbhiNI gAya. (2) peTamAM w. fibre. kASTa taMtu; choDa ane ekaMdara bacuM vikasI rahyuM hoya tevI gAbhaNI gAya. vanaspatinI rakSA karatA ane tene TakA wither, karamAvuM, sukAI javuM, tAjagI ApatA pAtaLA tatumaya bhAga ane nI ane jema cAlyA javAM. withering. dIvAlarUpa laMbAyelA koSa, pukhtAvasthAmAM sakArAthI ke tethI namI javAnI vanaspatinI jemAM sajIvatA hotI nathI. w. lots. avasthA. baLataNa mATenuM lAkaDuM ane kRSinI withers. ghoDA, gAya, gheTA i.nA skadhA anya jarUriyAta meLavavA vanabhUmimAM sthinI Toca paranI kinArI. alaga karavAmAM Avate bhAga. meTA bhAge wobble. kaMpavuM, prajavuM. (2) judI judI A bhAga paDatara hoya che ke kRSi kAmamAM namyatAthI bhramaNa karavuM, prajavuM, aDabaDiyAM Ave tevuM nathI hotuM ane temAM ImAratI khAvAM. lAkaDAM, baLataNa mATenI kAThInAM vRkSa, womb. garbhAzaya, sastana prANIonuM parNakhAtara ane cArA mATenI vanaspati aga, jemAM garbha dhAraNa karavAmAM Ave ugADavAmAM AvatI hoya che. . pin. che. ane baccAne janma thAya tyAM sudhI lAkaDAne khIlo, kASTa kIla. - parjemAM lakhyuM vikAsa pAmatuM hoya che. hanchma. kASTa mahataka, lAza mataka. wood, UgatAM vRkSo jamInane ThIka ThIka ja. ray cell. kASTha kiraNa keSa. ja. bhAga ke te, vana. (2) vRkSa ke supanA rot, kASTha saDa. we vessel, kASTha ga2 ane TAla vaccenA bhAga, kAka. (3) vAhinI. w* wool. kAjhaNa kASThana. jaLavAhaka pezI, jaLavAhinI, rasavAhinI woody. kAThIya, kASThamaca. (2) kAThanAM all heart wood 28 sap wood. lakSaNe dharAvatuM (choDa). (3) kAThathI w. apple fig, ufg; Feronia bharapUra. (4) lininanuM vizeSa pramANa limonia (L.) Swingle (Syn. F. dharAvanAra (choDa ke vanaspati). elephantum Correa.]. nAmanuM, bhArata woodland. mukhyatve kAThIya vRkSanI - bharamAM UgatuM jhADa, jenuM phaLa khAdya che bhUmi, vanabhUmi. w.. pasture, ane jemAM thaDa ane zAkhAmAMthI guMdara carANa dharAvato vanabhUmine eka bhAga, u 9. W.-a. slug cater jemAM pazuo care che. pillar. Adi Hin wid Parasa Woodfordia fruticosa (L.) Kurz lepida Cr. 11441 884. w. ash. lAkaDAne bALyA bAda zeSa rahetI rAkha; [W. Floribunda Satisb]. 21e1a je peTAza khAtara tarIke upayogamAM Ave eka choDa, jemAM suMdara maLe che. phUlamAMthI che. anikSAlita kASTanI rAkhamAM Tiziyama pILA ane lAla raMga maLe che. chAla ane kAgeneTanA rUpamAM 5thI6 TakA paTAza hoya pAna cAmaDAM kamAvavA mATe upayogamAM che ane 25thI30 TakA cuna (CaO) che; levAmAM Ave che. baMne dra jamInanI aspatAnI viruddha wool. Una; gheTAM, bakarAM, AlpAkA jevAM kAryarata bane che. . cellulose prANIonA taraMgita saMracanA dharAvatA For Private and Personal Use Only
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Wool 708 work ane salakI sapATI dharAvatAM jhINuM vALa, jenI sAthe sAdhAraNa vALa paNa bhaLyA hoya che. (2) pachInuM sthAna meLavatAM kApaDa, zetaraMjI, najama i. banAvavA mATenA karatI tatu, w.ball. dhaNIvAra gheTAnA peTamAM maLI AvatA Unane gALa piMDa, je tenI pAcanakriyAmAM gaMbhIra avarodha bho kare che. janma carding, Una pIMjaNa; Una kAMtavAnA upayogamAM laI zakAya te mATe tenI gUMca ukelI tenA taMtuone samAMtara banAvavAnI prakriyA. w, classing, guNavattA, saMgInatA, laMbAI, raMgaprakAra che. anusAra UnanA tAonI vargIkRta goThavaNa. we clipUnane vArSika utAra. janma crimejanana taMtunI kudaratI kahe2. w. fat, gheTAnI cAmaDImAMthI thato taraMgita, cIkaNe ane UnanA tatane seMTI raheto strAva (2) gheTAnA UnamAMthI nIkaLatuM carabI jevuM sApha kareluM dravya-vinalina, je Akavita, pILAza paDatuM, ardha ghana ane pANImAM aDhAvya che ane je malamanA AdhAra divya tarIke upayogamAM levAmAM Ave che.. w, fell. Una utArI levAmAM AvyuM na hoya tevA marelA ke katala karelA gheTAnuM cAmaDa. w, fibre. Unane taMtu; pratyAhya, TakAu, bhejagrAhI, jhaDapathI na baLe te, kula rIte jala-saha-vaoNTarapha ane garamA Apato, kASThaka (selya losa) racanA dharAvatA, kAMtIne tAra banAvI zakAya tevo gheTAnA Unane tata. w, grading. UnanAM upage, jAti, raMga, TakAupaNuM che. anusAra tenuM karavAmAM AvatuM vargIkaraNa, w... grease. UnanuM carabI tattva, w, sorting, UnanI jAta, prakAra che. anusAra tene judA paDa- vAnI ane samuM karelA Unane daDAmAM viMTA- LavAnI prakriyA. we top. samAMtara banAvelA ane rajaju AkAramAM vIMTelA UnanA taMtu. w. type. mukhyatve Una mATe ucheravAmAM AvatAM gheTAne prakAra. w* value. unanuM mUlya, jene AdhAra tenI guNavattA ane prakAra para rahe che. we washing. Gna prakSAlana. (2) ne chevAnI ke sApha karavAnI prakriyA, jemAM gheTAM parathI utAravAmAM AvelA ghanamAMthI kacare, cIkaNAM dravya, nehalA padArtho I. ne dUra karavAmAM Ave che ane jemAM sAbukaraNa karavA akalAIna mArkane upayoga karI Unane jovAmAM Ave che. w, wasUnanuM medIya dvavya, UnanI carabI. wooled. Una pracura, jemAM vipula pramANamAM Una heca athavA je nathI Avarita hoya. wollens, UnanA taMtumAMthI saMpUrNapaNe ke aMrAta: banAvavAmAM AvelAM hoya tevAM kapaDAM. woolly. unI, Una jevAM narama, DhIlAM ane gUMcavAyelAM. (2) UnathI Avarita ke vipula pramANamAM UnavALuM w. aphids. Eriosoma lanigerum Hausm. nAmane DuMgarALa pradezomAM thato sapharajana para paDatA melAsazI; jenAM DiMbha ane pukhta jaMtu sapharajananA jhADanI DALIo tathA thaDane rasa cUse che, jethI phaLanI nata bagaDe che. w. Oak. Quercus lanata. nAmanuM sadAharita vRkSa, je gaTavAla, kamAMka ane bhUtAnamAM thAya che, ane jene sIdhuM vAvIne ke phera repaNuM dvArA ugADAya che. Worcester Pearmin. madhyama kadanA, nAraMgI raMganI chAla ane vipula pramANamAM gara dharAvatA sapharajanane eka prakAra. work. kAcuM; baLa lagADavAnI prakriyA. 2) utpAdana prakriyA ke kAryanI kaI paNa bajavaNa, utpAdaka kArya. W. animal. kAma mATe upayogamAM levAmAM AvatuM ghoDuM, khaccara, baLada i. jevuM game te pAlatuM prANI, W. shop- khetara paranuM sthAna athavA chAparI jevAM yaMtra sAmagrI, ojAra, upakaraNe i. rAkhavAmAM AvatAM heya ane jayAM samArakAma jevAM kAma karavAmAM AvatAM hoya. w. stock. khetara para kAmamAM levAmAM AvatAM prANI For Private and Personal Use Only
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir worm 709 Wyandotte enI kula saMkhyA. workability. worsted yarn, sApha karelA namAMthI kAryakSamatA, AkAra ApavAne ke kAma banAveluM sutara. karavAne guNa ke te mATenI avasthA. wound. ghA, kSata, traNa. (2) AMtarika worker. kAmadAra, majUra, kAryakara. athavA bAhya pezInI saLagatAmAM baLapUrvaka (2) madhamAkha athavA UdhaI jevAM jaMtu- karAyele thayele-paDele vikSepa. w. caonI vasAhatamAMnI aphaLadra 5 mAhA-kAma- mbium, kSatanA sthAne UbhI thatI vAra madhamAkha ke kAmadAra UdhaI. W. asthAnika edhA ane tyAM thatuM navI pezInuM cel, madhapUDAmAMnuM aphaLadra5 mA kAma- nirmANa. we parasite. ghA dvArA hAra mATenuM ucherakhAtuM. worlking yajamAnanA zarIramAM praveso kAI paNa day. kAmane divasa, sAmAnya rIte je pavachavI sajIva. ATha kalAkane gaNAya che. w farm wrapper leaf. sigAreTanI banAcapital. kRSi kAryakara mUDI. (2) kRSi- vaTamAM AvaraNa tarIke upayogamAM levAmAM vyavasAyamAM upayogamAM levAmAM AvatAM AvatuM tamAkunuM parNa. Dhora-DhAMkhara, yaMtrasAmagrI, upakaraNa, wrench, jhATake. saraMjAma, khANa ane anya puravaThe tathA wriggle. kIDAnA vaLa jevI gati. 2153 257. w. plan, a H264, Wrightia tinctoria R. Br (Syn. uchera ane tenAM vRddhi-vikAsa aMgenI JW. rothai G Don; Nerium. nIti ane kAryane cAlu rAkhavA tathA tinctorum Roxb.]. mIThe IMDha ja, vananI mAvajatanuM niyamana karavA mATenI dudhI nAmanuM rAjasthAna, madhyapradeza ane likhita janA. tAmilanADumAM thatuM eka jhADa, jenAM phaLa worm, kRmi; DiMbha, kITaka, IyaLa, aLa ane kUlamAMthI vAdaLI raMga maLe che. Wr. ziyuM, razamane kI jevAM narama zarIra tomentosa (Roxb.) Roem & ScvALAM, nAnAM, apRSThavaMzI, aliMgI, peTe hult (Syn. Wr. mollissima Wall; cAlatAM, valAnA kheDe dharAvatAM ane Nerium tomentosum Roxb.). anya prANIonAM AMtaraDAM ke pezIomAM dharelI, dUdhI, nAmanI paMjAba, rAjasthAna, bihAra, AsAma ane pazcimaghATamAM thatI para chavI jIvana gALatAM sajIva. (2) sTrane pecavALe bAga. w. gear. sapila vanaspati, jenAM bI ane mULamAMthI pIne raMga maLe che, jenAM pAna ane kumaLAM gI2, w, screw. sapila , pecavALe ku. w, whed sapila phaLa khAya che. caka. w wood, Artemisia obs. wrinkle. karacalI; cAmaDI athavA sananthium L. nAmanI kAzamIramAM thatI mya sapATI para thatA saLa, karacalI I. eka prakAranI zAkIya vanaspati, jenAM 7 249241. wrinkled grain. phUlamAMthI senTonIna nAmanuM auSadhIya dravya karacalIvALA dANA. kADhavAmAM Ave che, jene upayoga kami wrought iron. ghaDatara lokhaMDa. nAzaka, zaktidAyaka ane uttejanAkAraka wry. eka bAju para vaLeluM nameluM. wr. tarIke karavAmAM Ave che. worming. tall. kAyamI, eka bAjue vaLeluM rahetuM prANunA dehamAMthI tenA aMta:stha kamine maraghInAM baccAM ke sastata prANunuM pUchaDuM. dUra karavA, prANana parajIvI kRmithI chUTuM jaumb. khAdya phaLa mATe dakSiNa bhArata, pADavuM. wormy. jaMtuo athavA AsAma ane paM. baMgALamAM ugADavAmAM kRmine upadrava dharAvatAM prANIo, vana- AvatA vRkSane eka prakAra. spati ke anya pedAza. Wyandotte. mAMsa ane ThaDAM mATe For Private and Personal Use Only
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anth... 710 xerophytes karavAmAM AvatA amerikana varganA eka prakAranAM maraghAM; A prakAranAM maraghAnI kalagI thAya, cAmaDIne raMga pALe, pIchAM vinAnAM paga i. hoya che. santh (0). pItaka, pILuM arthasUcaka jarUrI banatuM kereTIva raMjaka dravya, jenI pUrvaga. UNapathI cAmaDI jarUrI raMga dhAraNa karatI santheine. phUlamAM pALe raMga ApatA nathI. (2) vanaspatimAM harita dravya ane drAvya bhAganuM dravya. kereTInanI sAthe saMbaMdha dharAvatuM ane xanthic. pIta, piLAza paDatuM. vanaspatinA senerI pILA raMga mATe xanthin. phUlonuM adrAvya raMga banAvavA javAbadAra Avazyaka raMjaka dravya, pItaparNa. mATenuM pILuM dravya. (2) lehI, mUtra, Xanthovalis corniculata. eka cakRta i.mAM jaNAtA yurika eNsiDanI sAthe prakAranI vanaspati. saMbadha dharAvatuM dravya. x, chromosome, ekasa raMgasUtra, Xanthium strumarium L. gADara, je garbhastha zizunI mAdA jAti nakI gADaraDI nAmanI vanaspatine eka prakAra kare che. Xarthomonas alfalfae. nAmane xenia, 5ra 5rAga prabhAva, (2) mAtRrajakAne regotpAdaka kITa X. compestriDa koSa para janakane prabhAva. (3) AvRta (Pamnd) Dowson. nAmanuM bIjadhArI vanaspatimAM yugmita koSakendranI kobInuM regotpAdaka jaMtu. X. citri (Ha. sAthe joDato parAgarajane narajanyu. prabhAvI ss) Dowson. nAmanuM khaTamadhurAM janinane sAthe laI jAya, jenA pariNAme phaLAnuM ropAdaka jaMtuX. Cymopsidis. bhraSa janakane maLatA Ave che. nAmanuM gavAramAM rega karatuM jaMtu. X. xenogamy. saMkara phalIkaraNa. malvacearum (Smith) Dowson, xenopsylla. cheopis. 211213. nAmanuM kapAsanAM raMgetpAdaka jaMtu. X xer(0). zuSka arthasUcaka pUrvaga ory: ae. nAmanuM DAMgaramAM roga karatuM jatu. xeric. zuSka, alpapramANamAM bheja dharAX. phaseoli indicus nAmanI vAtamAM vanAra (jamIna), tathA sUkI ke marUbhUmimAM rega karatI phUga. X. phaseoli sajense. thatI (vanaspati). . environment. nAmanI seyAbInamAM roga karatI phUga. X. zukavaryAvaraNa sesbaniae. nAmanuM esabeniyAmAM roga xeromorphic. zuSkAnurAgI, xerokaratuM jatu. X. stiglobocola. nAmanuM philous. garama ane zuka paryAvaraNane velaveTa bInanuM regakArI jaMtu. X. vascu- anukulita. lorum. zeraDInuM regakArI jaMtu. X. xerophthalmia. zuSkanetra rujA.(2) vignicola..nAmanuM ceLImAM regakArI jaMtu. prajIvaka enI uNapathI prANIo ane xanthone. C43 H Op. sUtravALuM maraghAne lAgu paDate AMkhane rega, jemAM bagIcAmAM thatI ItaDI ane tenAM IMDAne AMkha lAla lAla thaI jaI sUjha Ave che. nAza karatuM jaMtuna rasAyaNa ane tene sUko lAge che. xanthophyll. C43 H56 02 sUtra. xerophytes. zuSkaubhida vanaspati, vALuM cAmaDImAM Avazayaka raMga mATe maru nivAsI vanaspati, je jamInanA bhejanuM For Private and Personal Use Only
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra xerosere www.kobatirth.org 711 ma bASpIbhavana jhaDapI ane pANInI Avaka AchI hoya che tevI jamInamAM UgatI vanaspati. xerophytic vegetation. kAMTALA kSupa, jhADI jhAMkharA jevI runivAsI vanaspati. xerophytism. zuSkobhitA. xerosere. zuSka saMcakra. (2) zuSka bhUmimAM vanaspati vikAsanI eka avasthA. Ximenia americana L. IMgUDI nAmanA . bhArata, ane AMdAmAnamAM thatA bhrupa, jenAM phaLa khAdya che ane jenuM kASTha sukhaDanA lAkaDAnI avejImAM upayAgamAM levAmAM Ave che. x-ray. kSa-kiraNa, Xyleborus compactus H. nAmanA zabaTA kAphIneA kITa. xy. morstatti H. nAmanA zakhasTA kaoNphInA kITa. xylem. jaLavAhaka pezI, jaLavAhinI, dArUvAhinI. (2) vanaspatinA jaLavAhinI pulanA ligninavALA bhAga, x. bundle. jalavAhinI puNa. 4. fibre. AtaMtu, jalavAhinI taMtu. x. vessel. rU vAhinI. Xylia xylocarpa (Roxb.) Taub. [Syn. X. dolabriformis Benth]. jAMbu; pazcima dvIpakalpIya pradeza, erisA, yak. gAvazanuM Bos grunmiens. nAmanI camarI gAya. (2) dUdha, cAmaDuM ane vaNI rAkAya tevA vALa ApatuM, pAlatuM tibeTa ane madhya eziyAnuM prANI. yarn. ratALu, Dioscorea prajAti ane Dioscoreaceae eTale vArAhIkuLanI khArAka ane robhA mATe ugADavAmAM AvatI zAkIya vanaspati. y, white sapheta ratALuM. y. bean. zakkariyuM. yashul sAndhra pradeza ane madhya pradezamAM thatuM jhADa, jenuM kANu relavenA slIparA, vahANa khAMdhakAma ane pulA banAvavAnA kAmamAM levAmAM Ave che. xylocarp. sakhata, kASTamaya phaLa .xylocarpous, sakhata kAmaya phaLa jevuM. Xylocarpus gangeticus G. E. Parkinson. pusUra nAmanuM jhADa, jenI chAlane cAmaDAM kamAvavAnA upayAgamAM levAmAM Ave che. X. moluccesis (Lamk.) Roem [Syn. Carapa moluccensis Lamlk.]. pusUra, nAmanuM AMdAmAnamAM thatuM jhADa, jenAM bImAMthI maLatuM tela sAbu banAvavA tathA dIvAbattI mATe upayAgamAM levAmAM Ave che. xylophagous. lAkaDuM karI khAnAra (jaMtu). Xylopia parvifolia Hook. f. & Thoms. keraLamAM thatuM eka jhADa, jenAM phaLa ane phUla khavAya che. kAjInuM halakA prakAranuM pharnicara, phiTiMga ane plAyavUDa anAvavAmAM Ave che. Xylotrechus quadripes Chev. akhikA kaoNphImAM paDatuM jaMtu. Xylotrupes gideon. sapheda DhALa nAmanAM jaMtu; je khaTATA, DAMgara, zeraDI ane makAIne kArI khAya che. Y Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yard. vAra. (2) rekhita mApanA 3 phrUTa, OM 36 IMcanA mApanA ekama. (3) gharanuM prAMgaNa. (4) prANIe ke pakSIone rAkhavAnA baMdha vADA. yarn. sUtara; kAMtIne kapAsanA taMtune vaLa ApI taicAra karavAmAM AvatuM sUtara. yashul, kumAMuM, khAsI TekarIe ane maNipuramAM ugADavAmAM AvatI eka khAdya vanaspati. For Private and Personal Use Only
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir y ohromoxome 712 yellow y-chromosome. 12 241931 nirmANa mATe nirNAyaka banatuM vAya" - raMgasUtra, liMga-raMgasUtra, yean. gheTI ke bakarInA baccAne janma Apa. yeanling. gheTI ke bakarInuM amuM.. yearling. eka varSanuM AyuSya dharAvatI mAchalI. (2) eka varSa karatAM vadhu paraMtu be varSa karatAM ochI vaya dharAvatuM prANa yearly. vArSika varSamAM eka vAra, pratyeka varSa ke eka varSa mATe (thatuM). yeast. yIsTa, kiva, khamIra. (2) phUga, sUphama kada dharAvatuM eka kaSI piMDa, jene vRddhi mATe sAdhAraNa uSNatAmAna, bheja ane kAMi tathA zarkarA dravyanI jarUra paDe che, ane je kArbana DAyokasAIDa banAvI, zarkarAnuM kivana karI madyArka banAve che. phaLanA rase ane kaNakanuM paNa je bacavaNa zakaya banAve che. yellow. pILuM, pIta. y.bauhinia. seTa Temasa tarIke paNa oLakhAtuM, Ban- hinia tamentosa , nAmanuM jaMgalI pILA caMpA ke pILA AsundrAnuM jhADa, jenI chAlanAM deraDAM banAvavAmAM Ave che. da. bhArata, AsAma ane bihAramAM A vRkSa sarvasAmAnya che. y. body. pItapiMDa; aMDapAta bAda sastana prANInA aMDAzaya para raheto aMtaHstrAvI piMDa, je garbhAdhAna cAlu rahe tyAM sudhI sAmAnya rIta vikAsa pAme che ane jyAM sudhI te cAlu rahe tyAM sudhI prANImAM vaigika icchA jAgatI nathI. y, corn. pIta dhAnya; pILA garavALI makAI; jemAM raheluM kereTIna nAmanuM raMga dravya prANImAM prajIvaka - "e"nuM nirmANa kare che. 9. galt. mArA prANunA acaLa para Avato Aia. y. grandilla, 030421. y. upine. lIlA khAtara mATe ugADavAmAM AvatI Lucinus luteus . nAmanI vanaspati. y: Mauritius. anenAsane eka prakAra, je laMbagoLa hoya che ane pAkatAM ghero pILo raMga dhAraNa kare che. y. mealworm. Tenebroides mauritanicus nAmane ghauM ane eTa dhAnyanA bhAgelA dANA athavA loTamAM paDatAM DALa jaMtu. y. myfobalan. haraDe, Granst; Terminalia chebula Retz, nAmanuM madhyama kadanuM, pAnakhara jaMgalamAM UgatuM uttara bhAratamAM thatuM jhADa; jenAM phaLa eTale haraDe, cAmaDAM kamAvavAnA kAmamAM Ave che, ane jenuM kASTa sAmAnya nirmANa kAma mATe upayogI bane che.Y. Newton. saheja capaTuM paNa gaLAkAra, meTuM eka prakAranuM sapharajana, jenI chAla lIlAza paDatA pILA raMganI hoya che. y. oxide. paLe makaryuMrasa okasAIDa. y. passion fruit. Passifloraceae yua Passiflora flavicarpa, 1140 245 prakAranuM mULa zrIlaMkAnuM phaLa, je goLAkAra, saheja pILAza paDatA raMganuM che. y. phosphorus, pILe pherapharasa, uMdara mAravA mATe jaMtudhana rasAyaNane eka ghaTaka. y. Podzolic soil. halakI phaLadrupatA dharAvatI pILI bhasmamATIvALI jamIna, y. rust. pILakATa, y. sarson, pILo sarasava; uttara pradeza, AsAma, paMjAba, 5. baMgALa ane bihAramAM ugADavAmAM AvatI, Brassica compestris L. Vali sarson prain. [Syn. Brassica campestris , var. glaucia Duth and Full.]. nAmanI vanaspati, jenAM bImAM 45 TakA jeTaluM mIThI suvAsa dharAvatuM tela hoya che, je rAI, athANAM, dIvAbattI ane sauMdarya prasAdhane mATe upayogamAM levAmAM Ave che. tela kADhI lIdhA bAda avazeSa rahetA bIne bALa Dhorane khavaDAvavAmAM Ave che. tenAM kumaLAM pAna ane prarAhanI zAkabhAjI banAvavAmAM Ave che. y. sweet clover. Melilotus officinalis (L.) Lamk. 217101 mULa yuropanI paNa ahIM ghAsacArA mATe ugADavAmAM AvatI vanaspati. y. teak. haLadaravA; Adima cordifolia (Roxb.) Benth and Hook. nAmanuM 40 For Private and Personal Use Only
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yonna 113. Yuccu... Ica jeTalo varasAda meLavatI bhUmimAM gad yielding abilily.05ja ApavAnI jhADa, je karNATaka ane madhya pradezamAM thAya kSamatA. che ane jenuM kANa khetInAM ojAra, yoghurt. dahIM, ardha-ghaTa pivana dugdha pharnicara, babina i. banAvavA mATe pedAza. upayogamAM levAmAM Ave che.y, vege- yolke. ghUMsarI, guMsarI. (2) be baLadanI table, gAjara jevA pILA bhAga dharAvatI jeDI sAthe kAma karI zake ke gADuM kheMcI zAkabhAjI. y. vet chling, jaMgalI zake te mATe temanI garadana para lAvavAmAM vaTANa; Lathiyrus abhaca L, nAmane AvatuM, judA judA AkAranuM lAkaDAnuM paMjAba, uttara pradeza, 5. baMgALa ane sAdhana. y. gallgADA athavA haLa madhya pradezamAM thato ArohI velo, je. mATe baLadanI joDIne garadana para lAvavA ghAsacArA tarIke upayogI che. yello AvelI dhUMsarIthI baLadane lAgu paDate eka wing. apakSaca ke haritapaNe ke harita- prakArane rAga. y. pin. ghUMsarIne khIle. kaNanI garabaDanA kAraNe vanaspatinA harita yolk. jaradI, IDAne pILe bhAga; raMgane thatI hAni; juo chlorosis. jemAM mAdA prajanana koSa hoya che ane yellows. vanaspatine eka prakArane je samRddha khAdya tattva dharAve che. (2) roga jemAM harita dravyane hAsa eTale gheTAnuM una kADhavAmAM Ave tyAre prasveda pILA paDavuM ane vRddhi kuMThita bane A sameta temAM jovAmAM AvatAM saghaLAM dra. che tenAM mukhya lakSaNe. y sac, jaradIne saMpuTa, jemAM IMDAMmAM yemma budding. eka prakAranuM rahetuM khAvadravya hoya che ane je IMDAne kalikA repaNa sevavAmAM mAdAne madadarUpa bane che. y. shadow. IMDAnI zuddhatA pArakhavA Yerba de mate viSamaliMgI prANInuM mATe prakAzanI sAme IMDAne dharavAmAM prajanana mATe saMyumana athavA vanaspatinuM AvatAM temAM jovAmAM AvatI chAyA, 5rAganayana, jaradIne raMga parathI tenI ghaTTatA pArakhI yield. utAra, Upaja, nIpaja, pedAra; zakAya che. khetI karavAnA pariNAme nIpajate pAkane Yorkshire, kazAyara nAmanA vadhu kula jaththa. (2) parAbhava. y, annual mAMsa ApatA DukkaranI eka jAta, vArSika nIpaja-upaja. y, periodic young. taruNa, juvAna. y. root. sAmayika-avadhika Upaja, y, finela- taruNa mULa, y. seed, taruNa bI. y. sticity. morel m ural. y. stem. age #sis. y. stock. azer per acre. ekara dITha Upaja. y. 5zudhana. point. 42144 Tois. y. table. Yucca gloriosa L. 442 Hou Upaja darzAvate koThe. yielder, Uyaja rikAne, paNa ahIM vADa mATe ugADavAmAM ApanAra (prANu athavA vanaspati). AvatA eka cheDa. zaffran. $212, Saffron crocus. zaid. rabi ane kharipha vaccenI - mAcathI jana sudhInI mesama. Zaidi. Hi 6911391H1 1981, IrAkI jAtanI kharI, jenAM khajaramAM bhejanuM pramANa ochuM rahe che ane khajarI For Private and Personal Use Only
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zaid... 714 Zila.. dITha 200-300 ratala khajUra utare che. kAcA dANAne zekIne khAvAmAM Ave che. zaidkharif, zarabatamAM karavAmAM makAInA leTanA roTalA banAvavAmAM Ave AvatI vAvaNI. che, u5rAMta makAImAMthI kAMcha-sTArca ane zaid-rabi. vasaMtaRtumAM karavAmAM madyArka banAvavAmAM Ave che. 7, mays AvatI vAvaNI. var. ceratina. mINa jevA dekhAvavALI zaitun. caitana, olivanuM jhADa. makAIne eka prakAra, jenI kAMi paNa zmindar. sarakArane mahesUla Apato sAcAkhAnI kAMi jevI cIkaNI hoya ane gatimAnI pAsethI sAMtha athavA J. Z. mays var. everta. 1518 al gata leto jamIna mAlika jamInadAra, prakAra jenA dANAne zekatA, dhANI bane amin kand, sUraNa. 9. Z. mays var. saccharata. Zentedeschia aethiopica (L.) makAIne eka prakAra; z, mass var. Spreng. (Syn. Calla aethiopica tunicata. ' 431211 H3188. L]. zAkIya vanaspati, jene bagIcAmAM aebu. sAMDha.. zobhA mATe ugADavAmAM Ave che. zedoary. Curcuma zadoaria Zanthium strumarium L. 01132 Rosc (C. zerumbet Roxb.). gADaraDI nAmanI vanaspati. nAmanI tenA kara mATe, bhAratabharamAM ugADazanthoxylum alatum Roxb. vAmAM AvatI zAkIya vanaspati, jenAM tejabala; nAraMgI kuLanuM paMjAba, kumAM kaMda sugaMdhI dravyo ane saudarya prasAdhane ane khAsI TekarIomAM thatuM nAnuM jhADa, banAvavAnA upayogamAM levAmAM Ave che. jenAM suvAsita bI zakti mATe upayogI sein. makAImAMthI maLatuM, madyArkamAM che ane jenA kASTanI lAkaDIo banAvavAmAM drAvya proTIna, Ave che, jenAM kumaLAM DALakhAMnAM dAtaNa zeolites, jhilAITa, peTAza ane soDA banAvavAmAM Ave che. 8. oophyllum dharAvatuM, jhAMkhA raMgavALuM, bheja dharAvatuM Edgew. tivAra; nAraMgI kuLane kumAM silikeTa je drAvya che ane jamInamAM ane khAsI TekarIomAM thato supa, jenA beIjha vinimayamAM agatyano bhAga kumaLA prakAMDanI bhAjI thAya che. 8. bhajave che. rhetsa (Roxb) DC. [Syn. Fagara Zephyranthes grandiflora Libudrunga Roxb.ciraphaLa; nAraMgI pdf. mULa dakSiNa amerikAnI zAkIya kuLanuM badaragA tarIke oLakhAtuM pazcimaghATa vanaspati, jene zekSA mATe ugADavAmAM ane pa. baMgALamAM thatuM jhADa, jenAM bImAMthI Ave che. bASpazIla tela nIkaLe che. kASThanA zaTala, gerubet ginger. Xingiber zerumlAkaDI i. banAvavAmAM Ave che. bet (L). Rosc, nAmanuM eka prakAranuM zardalu, jaradALu. AduM; je masAlA tarIke upayogamAM zarga, jhIMjha. Ave che. Zataria multiflora Boiss. 2 zeuzera coffeae Niet. 4140 zAkIya vanaspati, jene auSadha tarIke kephInA prakAMDane keratI IyaLa. kephInI upayoga karavAmAM Ave che. gAbhamArA IyaLa. Zea mays L. makAI; varSAyu, UMcI, zho. gAya ane yAka (camarIgAya)nI mULa da. amerikAnI vanaspati, jene khAdya saMka2 saMtati, jene uttara bhAratanA DuMgapAka tarIke uttara pradeza, paMjAba, makhya rALa vistAramAM pALavAmAM Ave che pradeza, bihAra, AMdhra pradeza, jammu ane zala Parishad. jillA pariSada; kAramIramAM ugADavAmAM Ave che. makAInA vahIvaTanA vikendrIkaraNamAM trizreNI vya For Private and Personal Use Only
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zinc 715 Ziziphus... sthAmAM mahatvane vahIvaTI ekama. ale Rosc; AduMmaLa agni eziyAnI zinc, jasata, AsamAnI jhAMyavALuM, sapheda paNa ahIM keraLa, uttara pradeza, paM. baMgALa, dhAtvIya tatva, je vanaspatinA jhiMka Aryana mahArASTra, himAcala pradeza ane Azva (2n+) tarIke avazeSI poSaka tattava pradezamAM ugADavAmAM AvatI zAkIya vanapUruM pADe che, vanaspatinA cayApacaya mATe spati, jenuM Adu masAlA tarIke upayogamAM agatyanA usecaka tarIke paNa te mahattvane Ave che, uparAMta te vAtahara auSadha bhAga bhajave che. vanaspatinI vRddhi mATe tarIke ugI bane che. temAMthI maLatuM javAbadAra aMtaHstrAvanA nirmANamAM te bASpazIla tela suvAsa ApavA vaparAya che. upayogI che ane prANIo mATe paNa te R. zetubet (L) Rosc. ex smimahatvanuM rasAyaNa che. 1. arsenate. th. vana AdubhAratabharamAM thatI vanaZn(As0). jaMtuna rasAyaNanA eka spati. ghaTaka tarIke upayogamAM AvatuM saMyojana. zinnia elegans Jacq. ahIM ugADaz.arsenite. Zn(AsO9). keTalAMka vAmAM AvatI zAkIya vanaspati. * jaMtudhana rasAyaNanA eka ghaTaka tarIke u5. zinvo. eka prakAranuM ghAsa, je pazu yegI saMjanA. 2. chloride. Zn- AhAramAM ghaNuM upayogI bane che. ClphUganAzaka ane kAka saMrakSaka tarIke ziram. ZnCHj2N24. sUtravALe upayogI banatuM saMyojana. 3. deficie- phUganA nAza mATenA saMjanamAM upayogI ncy. pUratA pramANamAM jasata na maLavAthI ghaTaka vanaspati para paDatI mAThI asara. 2, zircon. jamInamAM maLatuM jhirakeniyama oxide. Zn0. phUgane nAza karavA bIne silikeTa nAmanuM khanija jatu rahita banAvavA ane Dhera DhAMkharanA zizania latifolia Tured ex kherAka mATe jasata pUruM pADanAra sajana. Stapf. dukALanA samayamAM ekaThe d, phosphate. ZaP. uMdara karavAmAM Avato dANo, yAyAvara jaLa ane jaMtu mAravA mATenuM rAsAyaNika nivAsa pakSIone kherAka hoya che. Qlore. z. p.-lime mixture. Ziziphus jujuba (L.) Lam jasatanI UNapanA pariNAme thatA roganI non Mill [Syn. R. mauritisAme vanaspati para chaMTakAva karavA mATe ana Iamk.]. boraDI, mULa cInanuM upayogamAM levAmAM AvatuM eka rAsA- paNa have ahIM paMjAba, uttara pradeza, caNika sajana; sAdhAraNa prakArane bihAra ane rAjasthAnamAM ugADavAmAM upadrava hoya to 5 ratala jhiMka salapheTa, 2 AvatuM nAnuM kAMTALuM jhADa, jenAM phaLa ratala kaLI cUne ane 100 gelana pANInuM eTale bora khAI zakAya che; jenI chAla mizraNa upagI bane che. paraMtu ugra athavA cAmaDAM kamAvavAmAMupayogI bane che. pAnane dIrdhakAlIna jasatanI UNapanI avasthA cAre bane che uparAMta boraDI para lAkhanA hoya te 10 jhiMka salphaTa, 5 ratala kaLI jaMtu vasAvata banAvIne rahe che. . cune ane 100 gelana pANInuM mizraNa hummalaria (Burn. f.) Wight pUratuM thaI paDe che. and Arn. (Syn. 2. rotundlifolia zingiberaceae. adrakAdi (Adu) Lam; Rhamnus fummularia kuLanI vanaspati. Burm. f.]. caNI bora -khetarAu Zingiber cassumunar Roxb. boraDI; vAyavya bhArata ane AMdhra pradezamAM jaMgalI bAduM, adrakAdi kuLanI dIrdhAyu thatI boraDI, jenAM bora khavAya ane chAlanAM zAkIya vanaspati, jenAM mULa-Adu masAlA cAmaDAM kamAvavA upayogamAM levAmAM tarIke upayogamAM Ave che. 8. officine Ave che. aenoplia (L.). Mil, For Private and Personal Use Only
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Zoysia... 116 zwittez jaMgalI beranuM jhADa; uttara pradeza, bihAra, phy. prANa bhoLa, prANIonA vitaraNa madhya pradeza I.mAM thatuM, khAdya geranuM jhADa darzAvatuM prANuM vizAnane vibhAga. 4, . rugosa Lam, toraNa, sUraNa. . gonidium. cala bIjANu. 1. grasativa Gaertn (Syn. 2. vulgaris phy, aulalch's 110n fastid, Lamk.. sAmAnya bora, khAreka boranuM good, prANI sama, prANInAM apUrNa jhADa, paMjAba ane pa. baMgALamAM thatuM lakSaNe dharAvatuM; pUrNa rIte prANI athavA eka jhADa. 8. 4ylopyra Willd. yUTa vanaspati na hovA chatAM sajIva deha ane boraDI, madhya pradezamAM thatuM lAkhanA kIDAnA koSa jevuM. yajamAnarUpa jhADa, jenAM phaLa cAmaDAM zoological garden. prANI udyAna; kamAvavA upayogI bane che. pradarzana mATe prANuM saMgrAhalaya. Zoysia matrella (L.). Merr. Zoology. prANuM vijJAna; prANIonuM retInA hRAnI jamInane navasAdhya banA prAkRtika ItivRtta, prANuonAM saMracanA, vavA upayogamAM levAmAM AvatuM tRNa dehadharma vidyA, vagIkaraNa, Teva ane kuLanuM dIrdhAyu ghAsa, vitaraNanA abhyAsanuM vijJAna, zoonosis. prANI rega; eka prANuM zonal soil. jamIna nirmANanAM sakriya parathI bIjA prANune athavA mAnavIne kAronA prabhAvathI cokkasa prakAranI banatI lAgu paDate rAga. (2) prANa paravIna jamIna; jevI ke prerI jamIna, rAkha mATI kAraNe thato rega. zoophagus prANuMjamIna, TuMDra jamIna, maru bhUmi, kSetrIya bhakSI. 7. parasite. prANubhakSI jamIna zonation, pradeza nyAsa.zone parajIvI; prANInA zarIramAM ke zarIranI kaTibadha, viSuvavRttanI uttare ane dakSiNe upara jIvatuM parajIvI. samAMtara vRttothI paDatA vibhAge, jemake zoophilous, prANu parAgita, z. uSNa kaTibaMdha, samazItoSNa kaTibaMdha, zIta che flower. prANI paraNita pu5. kaTibaMdha che. zof atration. raoNla zoophyte. vanaspati jevAM prANIone bhaMgane u5rane pradeza, jemAM bhU -jaLane eka prakAra. paTe, vacagALAnA paTAnuM jaLa ane kezA zooplankton. prajI athavA eka karSaNa jalane samAveza thAya che. of kaSI prANuo, reTipherA, tarakavacI elongation. dIdhabhAvI pradeza z, i. nA jaLaja vanaspatinA prANuMonA of saturation saMtRpta pradeza, rela eka bhAga jevA sajIvo. bhaMgane nimna pradeza, jemAM bhU - jaLa zoosperm, caya bIjANu. I. ne samAveza thAya che. z. of veg. zoosporangium, cala bIjANudhAnI. etation. vanaspatine pradeza. z. of 10ospore. cala bIjANu, aliMgI cala weathering. khavANane pradeza, prajananakSama koSa, je uttarottara thatA bhUgalene e pradeza, jemAM khavANu vibhAjana dvArA navI vanaspatinuM nirmANa thayuM hoya. zakaya banAve che. 100. prANI saMgrAhAlaya. (2) cala. a. zootaxy. prANunuM vargIkaraNa. chemistry. prANuM rasAyaNa; prANI zootechny. prANuonuM vaijJAnika saMvadehanA abhyAsane rasAyaNa vijJAnane eka dhana ane/athavA temane pALavAnI prakriyA. vibhAga. 3. dynamics, prANuM deha- Zootomy. prANuM vyavadana athavA dharma vijJAna. 7. gamete. cala janyu. prANa deha racanA. z, gamy. liMgI prajanana. z, geny. zwitter ions. jhivaTara Acana, vidyaprANI aMgenuM nirmANa. s. geogra- tabhAra vinAnAM For Private and Personal Use Only
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zygapophysis 717 zymogeuous ygapophysis. anya prANunI sAthe vanaspati, jemAM dhamAse, gokharu i.ne eDavA mATe prANInA korUkA para karavAmAM samAveza thAya che, AvatI prakriyA. zygotene. sama vibhAjana daramiyAnanI zygolactyl. be AgaLa ane be bIjI avasthA, jemAM raMgatatuo jeDImAM pAchaLa rahe tema AMgaLIeAnI joDI. eka sarakhA bane ane pAyArUpa dhAraNa ygodactylous. be AgaLa ane kare che. be pAchaLa rahe tevI jeDa AMgaLIovALuM, zymogen.ke akriya rUpe nirmANa karela pgomatic bone, gaMDAsthi. prAthamika usecaka, purogAmI unsecaka. zygomorphous. 2450 ac 42 zymogenic bacteria. 211442 sarakhAM aDadhiyAMmAM vibhAjita thaI zakatAM bIjANay. Hora, vighaTita kArbanika padArtha athavA khAtaranA pariNAme jamInamAM ygonema, yugma sUtraNa. ugatI vanaspati. gospore, yukta bIjANu, eka sarakhA zymogenous, kivaja sUvama (vanane janyunA saMgathI banatuM vizrAmI spati). bIjANu. xymosis. mAthavaNa, sAmAnya rIte sygote phalitAMDa; nizcita ja phalitAMDa; athavA game te prakArane AthavaNane rAga. prajanana daramiyAna nara ane mAdA janya- zymotic, AthavaNanuM-te saMbadhI. zy. enA saMyogathI racAta koSa, phalita aMDa- diseases. bahArathI pravezelAM jaMtukoSa. (2) AvA koSamAMthI nirmANa pAmate enA praguNananA kAraNe vyApaka athavA vyaktigata sajIva. zy. nucleus. prAdezika rIte pedA thatA rogacALe. phaliMtADa koSakendra, yuktakoSakendra. zymurgy. AthavaNa aMgenI prAjita zygophyllaceae. nekSarAdi kuLanI rasAyaNa vijJAnanI eka zAkhA. For Private and Personal Use Only
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khissAkeza A laghukezamAM, jemanI joDaNI jovI paDe evA terathI cauda hajAra zabdonI vyAkaraNa sAthe mAtra joDaNI ApavAmAM AvI che. lekhake, vidyArthIo, zikSaka vagerene e khUba upayogI thaze. kiM. rU. 8-00 gujarAtI-hindI koza saMpA. maganabhAI desAI lakopacAgitAne dhyAnamAM laI ne, hiMdI zikSaNa ane pracAranI gujarAtanI mAMgane pahoMcI vaLe eTalI zabdasAmagrI eTale lagabhaga 25 hajAra jeTalA zabdo A kesamAM saMgharAyA che. hiMdI-hindustAnI bhASAne savizeSa upayoga, zabdaprayoga, zabdonI vyAkhyA tenA paryAya vagerethI sabhara rASTrabhASAnA abhyAsIone A koza ghaNA upayogI che. kiM. rU. 8-00 For Private and Personal Use Only
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khissAkeza A laghu kezamAM, jemanI joDaNI jevI paDe evA terathI cauda hajAra zabdanI vyAkaraNa sAthe mAtra joDaNI ApavAmAM AvI che. lekhake, vidyArthIo, zikSaka vagerene e khUba upayogI thaze. gujarAtI-hindI keza saMpA. maganabhAI desAI lokopayogitAne dhyAnamAM laI ne, hiMdI zikSaNa ane pracAranI gujarAtanI mAgane pahoMcI vaLe eTalI zabdasAmagrI eTale lagabhaga 25 hajAra jeTalA zabdo A kezamAM saMgharAyo che. hiMdI-hindustAnI bhASAne savizeSa upayAga, candraprayAga, zabdanI vyAkhyA tenA paryAya vagerethI sabhara rASTrabhASAnA abhyAsIone A keza ghaNo upayogI che. kiM. rU. 8-00 Serving Jin Shasan 076583 gyanmandirdkobatirth.org For Private and Personal Use Only