Krushi Shabdakosh

Author(s): Narhari K Bhatt
Publisher: Gujarat Vidyapith
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020444/1

Page #1

કૃષિ શબ્દકોશ
(અંગ્રેજી-ગુજરાતી)
નરહરિ કે. ભટ્ટ
ભા. વિ.
ગૂજરાત વિદ્યાપીઠ
वधायादित
Rા
છે
.
@
ગૂજરાત વિદ્યાપીઠ અમદાવાદ-૩૮૦ ૦૧૪

Page #2

કષિ શબ્દકોશ
(અંગ્રેજી-ગુજરાતી)
નરહરિ કે. ભટ્ટ
ભા. વિ. ગૂજરાત વિદ્યાપીઠ
विधाया
ગૂજરાત વિદ્યાપીઠ અમદાવાદ-૩૮૦ ૦૧૪

Page #3

મૂજરાત વિદ્યાપીઠ ચંશવલિ ૫૦ ૨૦૩
કૃષિ શબ્દકોશ (અંગ્રેજી-ગુજરાતી)
નરહરિ કે. ભટ્ટ
ભા. વિ. ગૂજરાત વિદ્યાપીઠ
ગૂજરાત વિદ્યાપીઠ અમદા -૩૮૦૦૧૪

Page #4

પ્રકાશક વિનોદ રેવાશંકર ત્રિપાઠી મંત્રી, ગૂજરાત વિદ્યાપીઠ મંડળ
ગૂજરાત વિદ્યાપીઠ અમદાવાદ-૩૮૦૦૧૪
મુદ્રક જિતેન્દ્ર ઠા. દેસાઈ નવજીવન મુદ્રણાલય અમદાવાદ-૩૮૦ ૦૧૪
© ગૂજરાત વિદ્યાપીઠ
પ્રથમ આવૃત્તિ, માર્ચ, ૧૯૮૯
- નકલ ૧૦૦૦
કિમત રૂ. ૨૧૦-૦૦
માર્ચ, ૧૯૮૯

Page #5

પ્રસ્તાવના
ગુજરાતમાં માતૃભાષા દ્વારા શિક્ષણ વ્યાપક થતું જાય છે. આ માટે ગુજરાતીમાં વિજ્ઞાન-પરિભાષાકોશની આવશ્યકતા તાકીદની બની છે. વિજ્ઞાનપરિભાષાકોશના આધારે ચોક્કસ વૈજ્ઞાનિક પરિભાષાનો સાર્વત્રિક ઉપયોગ શિક્ષકોએ તથા લેખકોએ કરવો જોઈએ, જેથી શિક્ષણમાં તથા પુસ્તક-લેખનમાં એકસૂત્રતા પ્રવર્તે. વ્યાપક ઉપયોગથી જ વૈજ્ઞાનિક પરિભાષા પ્રચલિત થઈ શકશે.
ગુજરાતની ૧૪ ગ્રામ વિદ્યાપીઠોમાં અને ૩૦૦ જેટલી ઉત્તર બુનિયાદી શાળાઓમાં કૃષિનો વિષય શીખવાય છે. એને અનુલક્ષીને વિજ્ઞાન-પરિભાષાકોશનો પ્રારંભ કૃષિ-વિજ્ઞાનથી કરવાનું અમે નક્કી કર્યું.
શ્રી નરહરિભાઈ ભટ્ટે ખૂબ જ જહેમત ઉઠાવીને આ “કૃષિ શબ્દકોશ તૈયાર કરી આપ્યો છે. આ કોશમાં ખેડકાર્યને લગતી ખેતીવાડી ઉપરાંત કૃષિવિજ્ઞાન સાથે સંકળાયેલા કૃષિ ભૌતિકવિજ્ઞાન, કૃષિ રસાયણવિજ્ઞાન, કૃષિ વનસ્પતિવિજ્ઞાન, કૃષિ ઇજનેરી વિજ્ઞાન, કૃષિ ભૂમિવિજ્ઞાન, દુગ્ધાલય વિજ્ઞાન, પશુસંવર્ધન, પશુરોગ ચિકિત્સા વિજ્ઞાન, કૃષિ અર્થશાસ્ત્ર જેવા વિષયોના શબ્દો, પદો અને શબ્દગુચ્છોના પર્યાયો અને તેમની વિસ્તૃત સમજૂતી આપવામાં આવ્યાં છે. ગુજરાતી ભાષાના સક્ષમ વિકાસ માટે આ ખૂબ જ મહત્ત્વનું પગલું છે. આ માટે શ્રી નરહરિભાઈ ભટ્ટના અમે ખૂબ જ આભારી છીએ.
આ કૃષિ-કોશ ગુજરાતીમાં અધ્યયન, અધ્યાપન અને સંશોધનકાર્યમાં સંકળાયેલા સહુ કોઈને ઉપયોગી બનશે એવી આશા છે. નવજીવન મુદ્રણાલયના પણ આ કોશના ઝીણવટભર્યા મુદ્રણકાર્ય માટે અમે આભારી છીએ. આ કોશ તૈયાર કરવા માટે યુ. જી. સી.ની સહાયતા મળી છે તે માટે તેના પણ અમે આભારી છીએ.
રામલાલ પરીખ
કુલનાયક ગૂજરાત વિદ્યાપીઠ

Page #6

નિવેદન
મેં શરૂ કરેલી શબ્દકોશ શ્રેણીઓમાંના પ્રથમ કોશ – વિનયન કોશ પછી, કૃષિ શબ્દકોશ પ્રગટથઈ રહ્યો છે, ત્યારે મને હર્ષ થાય છે. આ માટે મને તક આપવા મારી વિદ્યાસંસ્થા ગૂજરાત વિદ્યાપીઠનો હું ઋણી છું. મને પ્રોત્સાહન આપવા માટે તેના કુલનાયક શ્રી રામલાલભાઈનો અત્રે હું આભાર માની લઉં,
આ કૃષિ શબ્દકોશમાં, ખેડકાર્યને લગતી ખેતીવાડી ઉપરાંત કૃષિવિજ્ઞાન સાથે સંકળાયેલા, કૃષિ ભૌતિકવિજ્ઞાન, કૃષિ રસાયણવિજ્ઞાન, કૃષિ વનસ્પતિવિજ્ઞાન, કૃષિ ઈજનેરી વિજ્ઞાન, કૃષિ ભૂમિવિજ્ઞાન, દુગ્ધાલયવિજ્ઞાન, પશુસંવર્ધન, પશુરોગ ચિકિત્સાવિજ્ઞાન, કૃષિ અર્થશાસ્ત્ર જેવા વિષયોના શબ્દો, પદો અને શબ્દગુચ્છોના પર્યાયો અને વિસ્તૃત સમજૂતીઓ આપવામાં આવી છે. સાથે સાથે વનસ્પતિવિજ્ઞાન અંગેની આંતરરાષ્ટ્રીય પરિપાટીને અનુસરીને દ્વિનામ પદ્ધતિ અનુસાર વનસ્પતિના લેટિન શબ્દો અને તેના પર્યાયો અને સમજૂતીઓ આપવામાં આવી છે. આટલો આ સર્વગ્રાહી કૃષિશબ્દકોશ હોઈ તે અધ્યયન અને અધ્યાપન—કાર્યમાં રોકાયેલાઓને ઉપયોગી બનશે તો મારી મહેનત ફળી એનો હું સંતોષ માનીશ.
ઉલ્લેખ કર્યા વિના
નિર્માણ બોર્ડે ધાર્યું સુપરત કરી હતી.
આના સંબંધમાં એક દુ:ખદ ઘટના બની હતી તેનો હું રહી શકતો નથી. મારા આ કોશને પ્રસિદ્ધ કરવા ગ્રંથ હતું અને આ માટે મેં મારી બધી જ હસ્તપ્રતો બોર્ડને બોર્ડે મારી હસ્તપ્રતો દોઢ વર્ષ કરતાં વધારે સમય રાખી મૂકયા પછી કૃષિ યુનિવર્સિટીએ બોધભાષા તરીકે ગુજરાતીના સ્થાને અંગ્રેજી ભાષાને સ્થાન આપ્યાનું બહાનું કાઢી મારી હસ્તપ્રતો પાછી મોકલી હતી.
સૌ વિષયોમાં કૃષિ જેવા વિષય માટે અંગ્રેજી ભાષા બોધભાષા બને એ બેહૂદી ઘટના તો છે જ પરંતુ ગુજરાતમાં તેનો સ્વીકાર થાય તે શિક્ષણનો વિષય સંભાળનાર માટે કોઈ રીતે ગૌરવપ્રદ નથી.
પાનું
t
વારંવાર પ્રૂફો મંગાવવાના મારા આગ્રહનો સ્વીકાર કરી મને સંતોષ થાય તેમ કરી આપવા માટે નવજીવન ટ્રસ્ટના મૅનેજિંગ ડિરેકટર શ્રી જિતેન્દ્રભાઈ દેસાઈનો હું આભારી છું.
નરહરિ ભટ્ટ
શુદ્ધિ Conidiophore Conidium જમીનમાં ખાડા
d. breed
૧૩૦
૧૬૭
૧૭૬
કાલમ
બીજી
ખીજી
પહેલુ.
બીજુ
શુદ્ધિ પત્રક પંકિત
અશુદ્ધિ
૩૩ Condiophore
:: Condium
૧૭ જમીનમાં ડા
૨૭ d. bread

Page #7

કૃષિ શબ્દકોશ
aam. કરી. a. haldi. આંબાહળદર. વનસ્પતિમાં થતા ફેરફાર; જે તેની સંતતિમાં abaca. કેળના રેસામાંથી બનાવવામાં ઉતરતો નથી. આવતું શણ; જુઓ manila hem. a. abi. મે-જનમાં વાવેલ અને નવેમ્બરbanana ogul manila hemp. ડિસેમ્બરમાં લણાત ડાંગરને પાક. abaka. yo manila hemp. Abies bindroo Royle. ફરનું ઝાડ, aattoir. કતલખાનુ.
ફરાદિ કુળનું પશ્ચિમ હિમાલયમાં થતું ઊંચું abaxial. અક્ષથી દૂર, અપક્ષ.
વૃક્ષ, જેનું કાષ્ઠ ઈમારતી કામ, રેલવેના ABC Sol. એ, બી અને સી સંસ્તરે સલેપાટ અને પેટીઓ બનાવવાનાં કામમાં
સમેતની સ્પષ્ટ ભૂમિ પરિચ્છેદિકા. આવે છે. 4. doebbliana. તાલીસપત્ર. abdomen. જઠર, ઉદર, પેટ; પૃષ્ઠવંશી abiogenetic. અછવજનન વિષયક, પ્રાણીઓના પાચન અંગવાળું શરીર–અંગ. સહસાજનન વિષયક. abiogeny. abdominal. જઠરને લગતું. a. dro- અજીવ-જનન ઘટના, સહસાજનન ઘટના. psy જળદર, દેહજલનો જઠરમાં ભરા abiotic, અળવી. . disease, જીવંત થવાની વિકૃત અવસ્થા–ગ. a. viscera. ન હોય તેવા કારણે થતો કઈ રોગ, બિનઉદરાંગ.
પરજીવીના કારણે થતે કઈ રેગ. Abelmoschus esculentus (L.) abjection. અપક્ષેપ; ફૂગ દ્વારા બીજાણુને
Moench. (Syn. Flibiscus esculen- વૃત્તથી અલગ કરવાની ઘટના. tus (L.) કાર્યાસાદિકુળની શાકીય વનસ્પતિ, abjunction. પડદા દ્વારા બીજાને ભીંડા, જેના પ્રકાંડના રેસા બનાવવામાં વૃત્તથી દૂર કરવાની ઘટના. આવે છે . culneus(L.) રણભીંડી. ablactate. (બચ્ચાને દૂધ પીતું – માને A. manillot (L) Medic (Syn. ધાવતું ડાવવું. Hibiscus malhot (L.) રણુભીંડી, abluent. પરિમાર્જક, સાફ કરવા માટે કાર્ષાસાદિકુળની પ. બંગાળ, પશ્ચિમ ઘાટ, દ. ઉપયોગમાં આવતું કારક – અભિકર્મક. કાનડા અને કેરળમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ, abnormal. અસાધારણ, વિલક્ષણ, અજેના રેસાનાં દેરડાં બનાવાય છે. A. mos- સામાન્ય. a. egg. કેચલાની ભૂલભરેલી chatus (L) Medic. (Syn. Hibiscus 22101 al $1207 all adidi Odgi : abelanoschus (L.) મશદ, કસ્તુરી ભીંડી; બેવડી જરદી, લેહીના ડાઘ, માંસના ડાઘ એક વનસ્પતિ, જેના રેસાનું કાપડ બના- કે અન્ય રંગની જરદીવાળું ઈંડું. a. nilk. વવામાં આવે છે; જેના બીનું તેલ સુગંધી અપસામાન્ય દૂધ; માંગ અને સુંવાળું દ્રવ્યમાં ઉપયોગમાં આવે છે, અને જે હેવાને બદલે પાણી જેવું, ચીકાશ પડતું, દખણના ડુંગરાળ વિસ્તારમાં થાય છે. ઘાસના રંગ જેવું, વાસ મારતું દૂધ, જે aberrant. અસામાન્ય રચના ધરાવનાર દૂધ દેનાર પ્રાણુને થયેલા કેઈ રેગ, તેને (વનસ્પતિ); સામાન્ય પ્રકાર કરતાં ભિન્ન અપાયેલા ચારા કે દવા-દારૂ, તેની રક્તલક્ષણે ઘરાવનાર (વનસ્પતિ). alterra- વાહિની ફાટી ગઈ હોય કે તેને કઈ ઈજા tion. પર્યાવરણીય કારણે વ્યક્તિગત થઈ હોય, અસ્વચ્છ દેહવાની પ્રથા કે ગંદા
કુ. કે -૧

Page #8

abnus
Macassar
વાસણ - આમાંના કાઈ એક કે ઘણાં કારણાના પિરણામે આવા પ્રકારનું થવા પામ્યું હાચ તેવું અસામાન્ય દૂધ. abnus. અબનૂસ; જુએ ebony. abomasum. વાગેાળનાર પ્રાણીનું ચેાથું કે સાચું આમાશય, જ્યાં ખાધેલા ખારાક પર પાચક રસેા પ્રક્રિયા કરી ખારાકને ચાવે છે.
aboospore. લૈંગિક સમાગમ વિના પેટ્ટા થતા અંડકાય. abortion. ગર્ભસ્રાવ, ગર્ભપાત; અકાળે ભ્રણ કે ગર્ભધારણ કરેલા ગર્ભાશયમાંનાં દ્રવ્યેાના હિનિકાશ, જે કાઈ ચાંત્રિક ઈન્ત, ગભરાટ, ગર્ભાશયમાંના કાઈ વિશિષ્ટ ચેપના પરિણામે બનવા પામે છે. (૨) વનસ્પતિમાં કાઈ અંગના વિકાસ રૂષિત થવા. (૩) ચેડાં કે મુદ્દલે ખી નહિ થવાં. (૪) અકાળે થતું ફળનું પતન. (૫) વૃદ્ધિમાં આવતા અવરાધ. abortive. અવિકસિત, પૂઘ્ધતિ, વર્ધિત, નિષ્ફળ, વંધ્ય. abrasion. અપણ, ઉઝરડા, ચામડી પર ઉપરછલ્લી ઈજા કે શ્લેષ્મીય ત્વચાને થયેલી ઈન્દ્ર. (૨) ધસારાથી કૃષિ એન્તરને લાગેલા ઘસરકા. Abroma augusta(L.)L.f., મુચુકંદાદિ કુળના ઉલટકંબલ નામના ભ્રુપ, જેના રેસાનાં દેરડાં બનાવવામાં આવે છે, અને જે ઉત્તર પ્રદેશ, ખાસી ટેકરીઓ અને આસામમાં થાય છે.
abruptly, એકાએક, પચ્છિન્ન. a. acurminate. અપચ્છિન્નાગ્ર (પણ્). a. bulbous. અપચ્છિન્ન કંદવાળુ. a. pinnate. પચ્છિન્ન પક્ષવત્ અંત્ય લપણું વિનાનું સંયુક્તપણું, Abrus procatorius (L). ચણાઠી, રતી; પલાશાદિકુળના આરેાહીભ્રુપ, જેનાં ફળ સૂક્ષ્મ કે કિંમતી વસ્તુએનું વજન કરવા માટે સાનીએ કે ઝવેરીએ ઉપયાગમાં લે છે; વજન કરવાનું એક સાધન. abscess. ગૂમડું, વિદ્રષિ, શરીરના ગમે તે ભાગમાં પરુ જામી જવું. a. knife.
absorb
ગૂમડું ચીરવા માટેની છરી – રાસ્ર. abscissed. વિયેાજિત, અપચ્છેદિત. abscission. અપચ્છેદન, વિયેાજન. (૨) પર્ણ, ફળ કે ફૂલનું પતન કે તાડન. a. layer. વિયેાજન સ્તર. a. tissue. વિયે!જન પેશી. a. zone. વિયેજન પ્રદેશ.
..
Absidia ramosa. ગાયને થતે ટ્રૂગજન્ય ગભૅપાત; જુએ bovine mycotic abortion. absolute નિરપેક્ષ, પરમ, શુદ્ધ. ૩. deviation. નિરપેક્ષ વિચલન. error. નિરપેક્ષ ત્રુટિ-દોષ – ભૂલ – ક્ષતિ.. a. frequency. નિરપેક્ષ આવર્તનવારંવારતા. ચૈ. growth rate. વૃદ્ધિને નિરપેક્ષ દર; ચાક્કસ સમય અને સંબંગામાં વનસ્પતિ કે તેના અંગની થતી વૃદ્ધિને ૬૨. a. humidity. અવકાશના એક ઘનફળ દીઠ પાણીની બાષ્પના જથ્થા. (૨) પાણીની બાષ્પદ્વારા થતું વાચવીય દબાણ. (૩) નિરપેક્ષ આર્દ્રતા-ભેજ, a. immunity. નિરપેક્ષ રોગ પ્રતિરક્ષા; ચેકસ પ્રકારના દર્દની સામે સમસ્ત પ્રાણીજન્નતની પ્રતિરક્ષા, જેમાં રેગેાત્પાદક સજીવની મેટી માત્રા આપવા છતાં કાઈ ફેર પડતો નથી. a. measure of dispersin. નિરપેક્ષ પ્રસરણ માપ. . scracity. અત્યંત અછતની પરિસ્થિતિ. a. temperature. નિરપેક્ષ-પરમ ઉષ્ણતામાન; a. transpiration. નિરપેક્ષ ઉસ્વેદન; વનસ્પતિમ થી પાણીનું થતું નિરપેક્ષ ઉજ્વેદન, બાષ્પીભવન. a. water require ment. એકર ઈંચના પાકની મેાસમદીડ પાર્ક શેાધેલા પાણીની સામે પાક ઉત્પન્ન કરતી જમીને બાષ્પીભવનથી ગુમાવેલું પાણી. absorb. શેષવું. અવશેષણ કરવું. absobate. અવશેષ્ય; અવશેષિત. absorbed. અવશેષિત. asoret. પાણી કે હવાને ગ્રહણ કરી પાતાની અંદર તેને વિતરિત કરનાર દ્રવ્ય, અવશેાધક, a. cotton. પાણી કે અન્ય પ્રવાહી ઔષધને શાષી લેનાર ૩.

Page #9

abstract
Acacia
absorbing શેષક, અવશેષણ કર- (Syn.A. avicennae Gaertn). નાની નાર. a. organ. અવશેષક અંગ. a. ખપાટ; વાયવ્ય ભારત, કાશમીર અને પ. region. અવશેષક પ્રદેશ. ૩. state. બંગાળમાં થતી કા. કુળની વનસ્પતિ, જે શેષિક રિથતિ-અવસ્યા. absorption. શણ તરીકે ઓળખાય છે, અને જેના કામળા સક્રિય અવશેષણ. (૨) પાચિત ખોરાકનું બનાવવામાં આવે છે. પાચન માર્ગમથી પરિવહન તંત્રમાં થતું Acacia antara F. Muell. બબ્બેશેષણ. a, active. સક્રિયઅવ- લાદિ કુળની મૂળ ઓસ્ટ્રેલિયાની વનસ્પતિ, શેષણ. a, maximum. ગુરુતમ- જેનાં પાંદડાને ઘાસચારે થાય છે. A. અધિકતમ અવશેષણ, a passive. aurabica (ank.) Wild. બાવળ; બ. નિષ્ક્રિય અવશેષણ. a. apparatus, કુળનું ઝાડ, જેની સિંગને ઘાસચારે બને, અવશેષણ ઉપકરણ. a. coefficient. છાલ ચામડ કમાવવા માટે ઉપયેગી નીવડે, અવશેષણ ગુણાંક.a. hand. અવશેષણ ગુંદર ખાદ્ય દ્રવ્ય છે અને તે મીઠાઈ બનાપટ. a. incles, અવશેષણાંક. વવાના કામમાં આવે છે, જેનાં ડાળાંa. loss. અવશેષમાં થતી હાનિ. a. ડાંખળનાં ટેપલા-ટેપલીઓ બને અને જેના ratio, અવશેષણ ગુણોત્તર. a. spec- કાષ્ટના કોલસા બને. A. auriculiformis trum. અવશેષણ વર્ણવટ. absorp- A. Cunn. ઑસ્ટ્રેલિયન બાવળ, બ. tive. અવશેષક, શેષ, a root. કુળનું સદાહરિત વૃક્ષ, જેનાં ફૂલ સુંદર શેષક-ચૂસક મૂળ; પાણું, ખનિજ દ્રવ્ય ઇ.નું છે અને જે શુભા માટે વિથી બનાવવા અવશેષણ કરતું મૂળ. absorptivity. ઉગાડવામાં આવે છે. A. catechu(...) અવશેષકતા, શેષણ કરવાની શક્તિ- Willd. લાલરિયે બાવળ; ખેર, ખદીર; ક્ષમતા.
બ. કુળનું વૃક્ષ, જે પર લાખનાં જંતુ abstract. સાર, સારાંશ. (૨) સત્ત્વ, તત્ત્વ. વસાહત બનાવી રહે છે, જેનો રસ abstriction. વૃત્તથી-દાંડીથી ખાસ કરીને રંગકામ અને વાનગી સાચવવા ઉપયોગી સંકુચનથી થતી મુક્તિ.
બને, જેને કાથે બને, જેને ગુંદર પ્લાયવૂabutસંસક્ત થવું.
ડને ચુંટાડવામાં કામમાં આવે છે, જેને Abution asiaticumP. Don. કાંસકી, રસ કેનવાસ, માછલા પકડવાની જાળ મખમલીખપાટ -કાપસાદિ કુળને સુપ, જેના રંગવા માટે ઉપયોગી બને, જેના કાષ્ઠ રેસાનાં દેરડાં બનાવવામાં આવે છે. A. મજબૂત હોય છે અને જે મોટાભાગે પંજાબ, auicennae. Gaorta કા. કુળની નાની મધ્ય પ્રદેશ, ઉત્તર પ્રદેશ, આંધ્ર પ્રદેશમાં ખપાટ, ખાજ ખાજવણી. A• frulic- થાય છે અને જેને કાથાનો ઉદ્યોગ બરેલી, oun. Guill & Perr. કા. કુળની ગ્વાલિયર અને મુંબઈમાં કેન્દ્રિત થયું છે. ઝીણી ખપાટ.A. indicum(L.)Sweet. A. concinna 0.0. શિકાકાઈ, વન કાંસકી, નાનકડી ખપાટ; કા. કુળની વન- અરીઠાં બ. કુળની પશ્ચિમના કાંઠાળ પ્રદેશે,
સ્પતિ, જેના રેસાનાં દોરડાં બનાવવામાં આધ્રપ્રદેશ, આસામ અને બિહારમાં થતી આવે છે. Amatican Sweet (S).. આ વનસ્પતિનાં ફળને ઉપગ વાળ અને asiaticus. PDon) મખમલી ખપાટ.A. રેશમી, ઊની વસ્ત્રો જોવામાં થાય છે. A. polyandum. G. Don. મખમલી ખપાટ; dealbata Link. મૂળ ઓસ્ટ્રેલિયા કાકુળની વાયવ્ય ભારત, પશ્ચિમ દ્વીપકલ્પીય અને ટાસ્માનિયાનું પણ નીલગિરી અને પ્રદેશ અને હિમાલયમાં થતી વનસ્પતિ, પાલનીમા વાવવામાં આવતું બ. કુળનું વન જેના પ્રકાંડના રેસાનાં દેરડાં બનાવવામાં નિર્માણ માટે ઉપલેબી વૃક્ષA. decurrens amla 3. A. ramosum. Einn Willd var. dealbata F. Muell 04912. A. theophrastii Mepci (Syn. A. decurreus Willd. var.

Page #10

Acacia
acanthocarpus
mollis Lind. (Syn. A. mollissima રિમાં થતું ઝાડ, જેનું કાષ્ટ બળતણ માટે Willd. બ. કુળનું અંગ્રેજીમાં Black ઉપયોગી બને છે. A. nilotica (L). Wattle તરીકે ઓળખાતું નીલગિરિમાં Willd ex. Del. subsp indica Benથતું વૃક્ષ; જેની છાલ ચામડાં કમાવવા th. (Syn. 1. arabica (Lamk) માટે કામમાં આવે છે અને જેના કાષ્ટના Willd. બાવળ, કાળે બાવળ, બ. માવાના કાગળ બને છે. 2. ebannea કુળનું વૃક્ષ, જેની સિગાને ચારે બને, તટકિયા બાવળ. . jarnesiana (L). છાલચામડાં કમાવવા માટે ઉપયોગી બને
Willd. ઝરી બાવળ, ગંધ બાવળ, તલ અને જેનાં ડાળખાંના ટોપલા-ટપલીઓ બને બાવળ; બ. કુળનું મૂળ વેસ્ટઈન્ડિઝનું પણ A. peruantha Benth. w169 Hi ભારતભરમાં થતું વૃક્ષ જેનાં ફલમાંથી Goldea tooltle તરીકે ઓળખાતું, મૂળ સુગંધી દ્રવ્ય મળે છે. A. Crazginea. ઓસ્ટ્રેલિયાનું પણ નીલગિરિમાં થતું વૃક્ષ. D.C. શણખેર; બ. કુળનું ગુંદર આપતું A. Senegal (L) Willd. (Syn. ગુજરાત, આંબ્ય પ્રદેશ, અને પશ્ચિમઘાટમાં A. verek Guill & Perr). 51123; થતું એક વૃક્ષ. A, Jacquenontin. બ. કુળનું મૂળ ઉ. આફ્રિકાનું પણ પંજાબ Benth. રાતે બાવળ, તલબાવળ, કિંકર; અને રાજસ્થાનમાં થતું વૃક્ષ; જેને ગુંદર બ. કુળનું ગુજરાત, પંજાબ અને રાજસ્થા- કાપડ કામ, મીઠાઈ અને પિલિશ કરવા નમાં થતું વૃક્ષ; જેનાં પાંદડને ઘાસચારે માટે ઉપયોગી છે. A. tomentosa બને, છાલના રેસા અને ચામડાં કમાવવાનું Willd. બ. કુળનું અંજાર નામનું વૃક્ષ. દ્રવ્ય મળે; જે ખાંડ અને વાડીમથી સ્પિરિટ A. tortilis. બ. કુળનું ઈઝરાઈલ બાવળ બનાવવા માટે ઉપયોગમાં આવે છે અને નામે ઓળખાતું વૃક્ષ. A. Derek. જે પંજાબ, રાજસ્થાન અને મધ્યપ્રદેશમાં Guill. & Perr. બ. કુળનાં પંજાબ થાય છે. . lesbek. Willd. બ. અને રાજસ્થાનમાં થતા બાવળનો પ્રકાર; કુળનું પાનખર વૃક્ષ; જેનું કાષ્ઠ કૃષિ ઓજારો, જેને ગુંદર કાપડ, પેસ્ટ, પોલિશ અને ફર્નિચર, પેટીઓ, પાટિયાં, નકશીકામ, મીઠાઈમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે; પૈડાં ઇ. માટે ઉપયોગમાં આવે છે અને જે મુમતા નામે પણ ઓળખાય છે. છાલના રેસાની માછલની જાળ બને છે. acalycine. છાલ વિનાનું. આચ્છાદન A. leucophloea (Roxb.) Willd. adlaj flag. a, calycinous. 2016(Syn. Mimosa leucophloea રહિત, (Roxb.). સફેદ કિંકર; બ. કુળનું પંજાબ Acalypna aaspula. Burm. f, રાજસ્થાન અને મધ્યપ્રદેશમાં થતું વૃક્ષ, આમકલ્યાકુળની શણગાર માટેની શાકીય જેની છાલના રેસા બને, ચામડાં કમાવવામાં વનસ્પતિ. (૨) બિલાડીનું છું, દાદરી,છાળો ઉપયેગી બને, અને જે ખાંડ અને દેરડો. A. indica L. બેકલી. દાદર, તાડીમ થી સ્પિરિટ બનાવવાના ઉપગમાં વૈછી કટે; આ. કુળની વનસ્પતિ. A. 2012 . A. melanoxylon R. Br. wilkesiana Muell-Arg. Ollsol ઓસ્ટ્રેલિયન બાવળ. A. molesta Nal. એકેલિફા; આ. કુળની એક વનસ્પતિ. બ. કુળનું પંજાબમાં થતું વૃક્ષ, જેના કાછનાં Acanthaceae. વાસાદિકુળની વનસ્પશેરડી પીલવાનું કેલું, કૃષિ ઓજાર બના- તિઓ, જેમાં કણેજર, અરડૂસી, કરિયાતુ વવામાં આવે છે ઉપરાંત તે બળતણમાં ઈ.ને સમાવેશ થાય છે. acarmthaceખપ લાગે છે; પથરાળ પ્રદેશમાં વનનિર્માણ થs કાંટાળુ માટે આ વૃક્ષ ઉપગી છે અને તે ગુંદર Acanthiophilus heliantli. કરડીને પણ આપે છે. A. mollissima Willd. લાગુ પડતું એક પ્રકારનું જંતુ. બ. કુળનું મૂળ ઓસ્ટ્રેલિયાનું પણ નીલગિ- acanthaocarpus. કાંટાળા આવરણ

Page #11

Acanthospermum
છાલવાળું ફળ. Acanthospermum hispidum. સહદેચાદિકુળનું વાયુ ઘાસપાત; જુએ star burr.
Acanthus. કાંટાળી વનસ્પતિ. A. ilcifolius L. નીપગુરુ. acariasis. જ અને ઈતઢીના ઉપદ્રવવાળી વનસ્પતિ કે પ્રાણીની શગાવસ્થા. acaricide. જ અને ઈતડીને નાશ કરનાર પ્રક્રિયકદ્રવ્ય. acarids. જ અને ઈતડી વર્ષોંનાં જંતુ. acarocecidium. ઈતીથી વનસ્પતિને થતી ગાંઠને રાગ. acarology. જ્ર અને ઈતડીનું વિજ્ઞાન. acarpous. દવિહીન, ગર્ભપુત્ર વિનાનું, અનડપ, અન્નાકેસરીચ (વનસ્પતિ). acarpous. અફળ, અફલીય. acaudate. પુવિહીન. acaryllagic. કેન્દ્રીય પરિવર્તનવાળું
(પુનર્જેનન).
accelerate. પ્રવેગિત કરવું, ત્વરિત કરવું. accelerated. પ્રવેગિત, ત્વરિત. a. growth. પ્રવેગિત વૃદ્ધિ, a. soil erosion. પ્રવેગિત જમીન- ધાવાણ; રક્ષણ આવરણ વિનાની ધસારા પામેલી જમીનનું માહ્યાવરણ માનવા કે પશુના કાયથી દૂર થઈ જવું, જે જમીન નિર્માણ થવાની ક્રિયા કરતાં ય વધારે ઝડપથી ખનવા પામે છે. acceleration. પ્રવેગ. accelerator. પ્રવેગક. (ર) કોઈપણ ઉત્સેચકની કાર્યક્ષમતામાં વધારો કરતું દ્રવ્ય.
5
acceptor. ગ્રાહી, સ્વીકારનાર. accessory સહાયક, વધારાનું આર્ગતુક, અનુષંગી. a. uä. વધારાની અક્ષીય કલિકા, ઉપકલિકા, અનુષંગી ઉપકલિકા. a. cell. ઉપકેષ, સહાયક કેબ. a character. કાઈપણ જાતિના પ્રાણી કે વનસ્પતિના નિદાન માટે આચકન હોય તેવું (રાગ) લક્ષણ, a. chromosome. સહાયક રંગસૂત્ર. (ર) લિંગી સૂત્ર. 2. food factors. પ્રવા– વિટામીને જેવા ખારાકનાં વધારાનાં અથવા
acetabulum
સહાયક કારકા-દ્રુજ્યેા. a. fructiication. નિમ્ન કૅાટિની વનસ્પતિની અલિંગી પ્રજાજન માટેની ગમે તે પ્રક્રિયા. a. multiplication, અલિંગી પ્રજનન માટેની ગમે તે પ્રક્રિયા a. organ. સહાયક અંગ. a. process. ઉપ-પ્રવ. (૨) અનુષંગી પ્રક્રિયા. a. spore. અલિંગી ખીન્નણુ. (ર) સાધારણ પ્રકાર કરતાં ત્રુદું અર્લિંગી ખીજાણુ. a. transfusion tissue. ઉપસંક્રામક તંતુ, સમૂહ કાષ, સમૂહ પેશી acclimatization. દેશાનુકૂલન, દશાનુવર્તન, પરિસ્થિતિ અનુકૂલન; બદલાયેલા વાતાવરણમાં સહનશીલતામાં થતા વધારા, જે નવા વાસસ્થાનમાં અનુકૂલન સાધવામાં સહાચભૂત થાય છે. accommodation. પર્યાવરણમાંના ફેરફારને અનુકૂળ થવાની વનસ્પતિ અને પ્રાણીની ક્ષમતા, સમાનુકૂલન. accrescence. અભિવૃદ્ધિ. accrescent. વર્ધમાન, વર્ષનશીલ. accrete. સંરૂઢ, accretion. અભિવૃદ્ધિ, સંચય, ઉમેરાયેલું દ્રવ્ય. accumbent. મૂલાભિમુખ. (ર) –ને અઢેલીને. (૩) મૂલકની સામે બીજપત્રોની કિનાર ધરાવતું (ભ્રણ). accumulate. સંચિત કરવું, એકઠું કરવું. accumulated, સૂચિત. accumulation. સંચય. a. of energy. કાર્યશક્તિ અથવા ઊર્જાના સંચય. 2. of salt. લવણ સંચય. a. of silt. કાંપના સંચ.
acellular. અકાષીય. acentric. કેન્દ્ર વિનાનું. (ર) રંગસૂત્રકેન્દ્ર (વિનાના રંગતંતુકાના એક હિસ્સા). અબિંદુ રંગસૂત્ર). acephalous. શીષવિહીન, અ-શીŕ. (૨) સુવિકસિત પરાગાસન વિનાની (પરાગવાહિની). (૬) ઊર્ધ્વમુખી. acerose. સે.ચાકાર. acervulus. ખીજાણુપાત્ર. acetabulum. શ્રાણિ ઉલ્લેખä.

Page #12

acid
acetarious plants acetarious plants. કચુંબર માટેની L. ચીકુ. વનસ્પતિ, સલાડ વનસ્પતિ.
Achreia misella F. મધપૂડામાં થતી acetic acid. એસેટિક ઍસિડ, એક પ્રકારની ઈયળ જે મધપૂડે ખાઈ
proligenous acid તરીકે પણ ઓળખાતું જીવન ગુજારે છે. જલ્લદવાસવાળું, સ્પર્શ કરતા દાઝી જવાય achromatic. અવણ, રંગવિહીન. a. તેવું, રંગવિહીન, મસાને નાશ કરવાની spindle. ષવિભાજનમાં બેઝિક રંગથી ક્ષમતાવાળું અને સરકારનો મુખ્ય સક્રિય રંગાયેલા ન હોય તેવા તતુઓ – ત્રાક. ઘટક બનતું અશ્લ–પ્રવાહી, જે જંતુધન છે. achromatin. બેઝિક રંગથી રંગી ન આથવણની જે પેદાશ છે અને જે ઘણી શકાય તેવો કેન્દ્રીય રસ. achromic ખાદ્ય પદાશને સુવાસિત કરે છે. a. રંગવિહીન. bacteria. આ કેહેલ-મધ્યાકંમાંથી Achyranthes aspera L. અંઘાડી, એસેટિક એસિડ બનાવનાર જીવાણું. અંધેડે, સફેદ અંધેડે; અપામાર્ગાદિકુળની acetonaemia. બચ્ચાને જન્મ આપ્યા શાકીય વનસ્પતિને એક પ્રકાર. A. બાદ-પ્રસૂતિ પછી ગાય ઇ. ને થતો એક murisata. અ. કુળને કણેજ રે.
ગ, જેમાં ઘેન ચડે, ભૂખ મરી જાય, Achyrontias stylx. તલનું એક ઉશ્કેરાટ વધે; ગાભણ ગાય છે. ને પૂરતાં પ્રકારનું કૃ૬. પ્રમાણમાં કાર્બોદિત પદાર્થો મળ્યા ન હોય acid, તેજાબ, ઍસિડ, અશ્લ. (૨) બેઈઝની તે આવી રેગાવસ્થા થાય છે.
સાથે સંયોજાતા તટસ્થ બનતું અમ્લીય દ્રવ્ય, acetone. કીટનને એક પ્રકાર. (૨) સ્વચ્છ જે કાર્બનિક કે અકાર્બનિક હય, જે વાનપણ ઝડપથી ઊડી જતું પ્રવાડી. (૩) દૂધ સ્પતિક રંગને જેમકે લિટમસને ભૂરા પરથી આપતાં પ્રાણીમા આ દ્રવ્ય માલુમ પડે તે લાલ બનાવે (૩) જલદ્રાવ્ય હાઈડ્રોજન માનવું કે આ પ્રાણુને આપવામાં આવતા સજનને લગાડવામાં આવતો-રાસાયણિક ખેરાકનું તે ઉપચયન-ઑકિસડાઈઝ કરી અસ્લ. a, boric. બરિક ઍસિડ.a, શકતું નથી. જે અવસ્થા પણ કાર્બોદિતના outiric બ્યુટિરિક ઍસિડ, બેરીવાસઅભાવનું સૂચક છે.
વાળો રંગવિહીન મેદીય ઍસિડ, જે બગડેલા acetogas. સરકાના ગુણ ધરાવતું, ખાટું. માખણમાં થાય છે. a, capric. કેપ્રિક Achattina futica. રોકળગાય.
ઍસિડ. a, caprile. કેપ્રાઇલ એસિડ. ache. સતત ચાલું રહેવા પામતી કે a, capsic. કેઇક ઍસિડ. a, લંબાયમાન પીડા, દુખા, શૂળ.
citric. લીંબુમાંથી બનાવવામાં આવતો actere. ચર્મફળ, શુક અફેટિક ફળ; સાઈટ્રિક એસિડ. a, diut.. મંદ નાનું સૂકું ફળ, જેનું બાહ્યાવરણ, ફળ પાકે એસિડ. a, fatty. નેહામ્સ, મેકીય ત્યારે ફાટતું નથી. achenial. ચર્મફળ ઍસિડ. 1, formic. ફેર્મિક ઍસિડ. સદશ. achenium. ચર્મલિકા, એક- a lactic. દુગ્ધાન્સ, લેકિટક ઍસિડ. બીજી અસ્ફોટક ફળ.
a, Hinolenic. લિનોલેનિક એસિડ. achlamydeous, વજ કે ફૂલમણિ a, myristic. મિરિટિક ઍસિડ. વિનાનું, અનાચ્છાદિત, અનાવૃત, અપરિ- a, nonvolatile. અનુનશીલ - દલીય, પરિપુષ્પ વિનાનું.
અબાષ્પશીલ ઍસિડ. a, oleic. ઍલિક Achoea janala.એરંડાને નુકસાન કરતે ઍસિડ; જલ્લદ વાસવાળે ઘણાંખરાં ચરબી કીટક,
દ્રવ્યમાં જણાતું રંગવિહીન તૈલી પ્રવાહી, Achorion gallinae. મરઘાં - બતકને જે સાબુ બનાવવાના કામમાં આવે છે. એક ચેપી – સંકામક રેગ.
a, oxalic. ઘણી વનસ્પતિઓમાં જોવામાં Achras sapota. L. 23; A. zapota 2012! Blolly wlas.a., palmitic.

Page #13

acid
માખણની ચરખીમાંના એક મેદીય ઍસિડ. a, stearic. વાનસ્પતિક અને પ્રાણી તેલના સંયેાજિક સ્વરૂપમાં લેવામાં આવતા ઍસિડ. a,, sulphuric. સલ્ફ્યુરિક ઍસિડ; H,SO. સંજ્ઞા ધરાવતા ભારે ક્ષારણકર્તા ઍસિડ, જે વાનસ્પતિક અને પ્રાણીજ પેશીનું અપઘટન કરે છે અને જે સુપરફાસ્ફેટ ખાતર બનાવવામાં ઉપયાગમાં આવે છે. a, uric. યૂરિક એસિડ, સફેદ સ્ફટિકીય સંયેાજન, જે ચાપગા પ્રાણીઓના મુત્રમાં જોવામાં આવે છે, અને પક્ષીઓ અને સરીસૃપેાના પેશાખનું જે મુખ્ય ઘટક છે. ., volatile. ઉડ્ડચનશીલ--આશાલ ઍસિડ. a. casein. ઍસિડ ઉમેરવાથી કે અમ્લતા વધારવાથી દૂધનાં ફોદાંફેદાં થવા કે દહીં જામવું તે, જે ખારાક તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. (૨) ઠંડા જલરંગે, ગુદર, આવરણ કાગળ અને પ્લાસ્ટિક બનાવવા માટે જે ઉપયાગમાં આવે છે. a. clay. અમ્લ મૃત્તિકા. ૩. dye. અમ્લીયરગ, ઍસિડ રંગ. a. Havour. ખેારા સ્વાદ, ખાટી સુવાસ. 2. fwüts. કાગદી લીંબુ, સંતરા જેવાં ખટ-મધુરાં ફળ, જેનાં ઠંડાં પીણાં ખને છે, જે ખારાકને મસાલેદાર ખનાવે છે અને જેને મુરબ્બા અને સાઇટ્રિક ઍસિડ અને છે, ઉપરાંત જે સૌંદર્યપ્રસાધનો બનાવવામાં ઉપયાગી બને છે. a forming fertiizer. જમીનની અવશેષી અમ્લતામાં વધારે કરવાની ક્ષમતા ધરાવતું ખાતર. a. lime. ખાટું લીંબુ. a. piosphate. સુપરફેાસ્ફેટ. a. proof. અમ્લ અવરોધક, અમ્લ પ્રતિકારક...a.radical. અમ્લ મૂલક. a. reduction. અમ્લીય અપચન. a. rocks. બેઈઝથી સંયાજિત થયા વિનાના મુક્ત સિલિકા ધરાવતા શૈલ; જેમકે ગ્રેનાઈટ, જેમાં મુખ્ય ઘટક તરીકે કાચણિ એટલે ક્વાર્ટ્ઝ હાજર હેચ છે, અને જે સાધારણ વરસાદમાં રેતાળ જમીન મનાવે છે. a. soils. અમ્લીચ જમીને; pH7.0 કરતાં ઓછી અમ્લ પ્રક્રિયા આપનાર જમીને (૨) કેલ્શિયમ,
7
aciniform
મેગ્નેશિયમ, પોટેશિયમ અને સોડિયમ આયનવું સતત નિક્ષાલન (leaching) થવાથી અને મોટાભાગે આકસાઇડના રૂપમાં કે ઍકસાઇડના સયેાજનના સિલિકેટના અનેલા હોય તેવા પ્રમામમાં અદ્રાવ્ય ઍસિડ અવશેષ. (૩) એલ્યુમિનિયમ અને લેહના જમાવવાળી જમીને solution. ઍસિડ દ્રાવણ. a. tolerance. જમીનમાંની અમ્લતાને સઘ ગણનાર (વનસ્પતિ), (ર) ઘઉં, જવ, તમાકુ, રજકા, કાખી, કેલિફલાવર, કાકડી, ગાજર, સ્પાઈનેક (પાલખ), રીંગણી, મરચા અને ભીંડા ઇ. અમ્લીય જમીન માટે સંવેદનશીલ હોય છે અને આવી જમીનમાં વાવવામાં આવે તે તેમને હાનિ પહેોંચે છે. (૩) ડાંગર, એટ, રાઈ ધાન્ય (rye), મકાઈ, તમાકુ, વટાણા, મગફળી, સેાચાખીન, એરડા, બટાટા, શક્કરિયાં, ટમેટાં, સલગમ (સ્નિપ), મૂળા, સ્ટ્રોબેરી, દ્રાક્ષ અને તડબૂચને અમ્લીયતા સહ્ય બને છે. 2. value. ઍસિડ મૂલ્ય. acidic. અમ્લીય. a. soil. અમ્લીય જમીન. acidify. ખાટું બનાવવું, ઍસિડમાં પરિવર્તિત કરવું.
અમ્લતા માયક
acidimeter. સાધન; કોઈ સંયેાજનમાં ઍસિડનું પ્રમાણ કેટલું છે તેનું માપ લેવા માટેનું સાધન, acidity test. અમ્લતા કસેટી. (૨) જીવાણુની સક્રિયાથી દૂધમાં કેટલા પ્રમાણમાં ખટાશ આવી છે તે જાણવાની કસેટી. (૩) આલ્કલી સયેાજનેની સામે અનુમાપન-ટાઈટ્રેશન વડે અમ્લતાનું માપ લેવાય છે. (૪) દુગ્ધાઞ્લ–લેકિટક ઍસિડના સાધારણ 0.14 થી 0.16 ટકા કરતાં 0.20 ટકા જેટલું માપ મળે તા દૂધ હલકા પ્રકારનું ગણાય છે. acidophilic. અમ્લતારાગી. (૨) ઍસિડ સંયેાજનને સહન કરી શકે કે તેમાં જીવી શકે તેવા (જીવાણુ), જે aciduric પણ કહેવાય છે. acidosis. અમ્લરક્તતા. aciduric. અમ્લતારાગી; જુએ acidaphilic. aciniform. દ્રાક્ષનાં લૂમખાં જેવું (૨) દ્રાક્ષ જેવા નાના ગર ધરાવતું. acinus. ગુચ્છ કાષ્ઠક; જુએ alveolus.

Page #14

acne
8.
acroinflorescence
acme, ખીલ.
થતી સંરચનાકીય અસંગતિ. Aconitum chasmanthum Stapf acquisition. અધિગ્રહણ, પ્રાપ્તિ. ex Holmes. મોહરી; વન્સનાભાદિ acrandrous. કેટલાક પ્રકારની લીલના કુળની શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં મૂળમાંથી પ્રકાંડની ટેચ પર જોવા મળતી પુંધાની. એકોનાઈટ' નામનું ઔષધ મળે છે, જે acre. એકર; 43,560 ચે ફૂટ, 1/640 સંધિવા, તાવ અને દુખાવામાં કામમાં ચે. માઈલ, 4,840 ચે. વા૨ કે 4,047 આવે છે, અને જે પશ્ચિમ હિમાલય – ચો. મીટર જેટલું જમીનના માપનું એકમ. હઝારાથી કાશ્મીર સુધીના પ્રદેશમાં થાય છે. a. furrow-slice. 2412 2412491 A. ferox Wall ex ser, વછનાગ, માટી. a. inch. સિંચાઈના પાણીના વ. કુળની વનસ્પતિ. A. heterophyllum માપનું એકમ; એક એકર સપાટી પર
Wall, ex Royle અતિવિષ નામની એક ઈંચ ઊંડું હોય તેટલું પાણી એક હિમાલયમાં થતી વ. કુળની વનસ્પતિ જે કલાક સુધી ક્યુસેક પાણી વહે તે એક શક્તિવર્ધક, રસ્નાયુસંકેચ માટે તથા શરદી ઈંચ જેટલું થાય, જેનું વજન 11 ટન અને અતિસારમાં ઔષધિ તરીકે ઉપયોગમાં અને માપ 3,630 ઘન ફૂટ કે 27,1542 આવે છે. A. Dalmatum. વખમા. ગેલન થાય. a. foot. એક ફૂટ ઊંડું Acorus calamus L. ઘેડાવજ; વાદિ- એક એકરને આવરતું પાછું, માટી કે કુળની કાશ્મીર, મણિપુર અને મૈસુરની અન્ય દ્રવ્ય, જે 43,560 ઘન ફૂટ કે ભેજવાળી જમીનમાં થતી સુવાસિત શાકીય 3,25,850 ગેલન જેટલું થાય. a. values વનસ્પતિ, જેની જડ-મૂળ વાતહર, ઉત્તેજક એકરમૂલ્ય. a. yield. એક એકરદીઠ અને શક્તિવર્ધક ઔષધ તરીકે ઉપયોગમાં પાક-પેદાશ. acreage. એક ફૂટ ઊંડું 2014 . A. gramineus Soland. હોય તેવું એક એકર જેટલી જમીનને ખાસી ટેકરીઓમાં થતી વકુળની જંતુન આવરી લેતું પાણી, જમીન કે અન્ય દ્રવ્ય; તરીકે ઉપયોગમાં આવતી વનસ્પતિ. આમ 48,560 ઘન ફૂટ અથવા 3,25,850 acotyledon. અદલ, નિર્દલ, બીજપત્ર- ગેલન પાણું થાય. રહિત, બીજખંડ રહિત. acotyledo- acro- અગ્રીય. અગ્રસ્થ, શિખરસ્થ, nous. બીજપત્ર--બીજખંડ વિનાની અર્થસૂચક પૂર્વગ.- acro. carpous, (વનસ્પતિ).
અગ્ર-ફલીય, શાખાના અગ્રભાગ પર રહેલું. acquired. મેળવેલું. ઉપાજિત. a. Acrocarpus fraxinifolius. Wight character. ઉપાર્જિત ગુણધર્મ-લક્ષણ; & Arn. પૂતિકરંદાદિ કુળનું આસામ, પર્યાવરણીય સંજોગોના પરિણામે ઉપાર્જિત પ. બંગાળ, પશ્ચિમઘાટ, મૈસુરમાં થતું વૃક્ષ, કરવામાં આવતાં લક્ષણે, જે વંશાનુગત જેના કાષ્ટનું પ્લાયવૂડ, ફર્નિચર ઇ. બને છે. કારણેના પરિણામ સ્વરૂપ હોતા નથી પરંતુ Acrocercops ongramma M. વ્યક્તિગત જીવન, કઈ સજીવ સંરચનાત્મક કાજમાં થતી ઈયળને પ્રકા૨, જે અંદર અને કાર્ય સંબંધી ફેરફાર પામે છે, પરંતુ જે દર બનાવી રસ ચૂસે છે. તેની સંતતિને વારસામાં પ્રાપ્ત થતું નથી. acrodont. અગ્રદતી. a.immunity. ઉપાર્જિત રોગ પ્રતિરક્ષા: acrodromous. પર્ણની કિનારે સમાંતર કોઈ વ્યક્તિ સાધારણ રીતે રોગના પ્રભાવ રહેલી અને ટેએ મળી જતી (પર્ણ-શિરા). હેઠળ આવે અને તેને રોગને સામને acrogene, અગ્રવર્ધક. કરવાની ક્ષમતા આવે છે. આવા પ્રકારની acrogens, ફર્ન-પલ્લવ કે લીલ. પ્રતિરક્ષા રસી લેવા ઇ.થી શરીરમાં પ્રતિ- acrogenous. ટેચ પર બેઠેલું. પિંડ રચાવાથી આવે છે. a. varia- acrogynous, અઝેનિક. tion. વ્યક્તિના વિકાસની સાથે ઊભી acroinflorescence. અગ્રાભિવર્ધી

Page #15

Acronychia
Adansonia પુષ્પવિન્યાસ.
activated charcoal. સક્રિયકૃત Acronychia bedunculata(L.)Miq કોલસે; વાયુ, ગધ કે રંગ દ્રવ્યનું (Acronychia laurifolia Blume) શેષણ થાય તે માટે કેલસાની કરવામાં નારંગીવર્ગનું ઉત્તર પ્રદેશ, પ.બંગાળ, પશ્ચિમ- આવતી એક પ્રકારની માવજત, જેને ઘાટ અને ખાસી ટેકરીઓમાં થતું બાષ્પશીલ ઉપયોગ અતિસાર, વિષાક્તતા અને જઠર તેલ અને મસાલા આપતું નાનું ઝાડ. તથા આંતરડાના સેજામાં કરવામાં આવે છે. acronychius. નહેર જેવું.
a. sludge. સક્રિયકૃત અવમલ (૨) acropetal. અગ્રાભિવધી, અગ્રાભિસારી; સેપ્ટિક ટૅકમાં મળ ઠરે છે, જેમાં તળથી ટચ તરફ ક્રમશ: નીપજતું, જેમાં ગ૬ પાણી ઇ. રાખવામાં આવે છે અને જનામાં જનાં અંગે તળિયે રહે, જ્યારે ટચ વધારે ભારે દ્રવ્યો નીચે બેસે છે, જેનું પરે નવાં અંગે હેય.
આથવણ થતા ગેસ નીકળે છે, જેથી કાર્બacrosome અગ્રપિંડક.
નિક દ્રવ્યનું અપચયન થાય છે. activaAC soil. “એ” અને “સી” સસ્તર ધરા- tion. સક્રિયીકરણ. activators. વતી જમીનની પરિચ્છેદિકા, જેમાં સ્પષ્ટ સક્રિયકાર. (૨) કબાટ, નિકલ, રીતે “બી” સંસ્તર વિકાસ પામ્યું હોતું મેગેનીઝ અને મેગ્નેશિયમન દ્વિ-સાજન નથી.
આચને, જે પ્રાણુઓમાં ઉભેચકને ઉત્તેજિત actinobacillus. કિરણદંડાણ નામના કરે છે. active, સક્રિય. a. acidity. સજીવથી ઢેર, ઘેટાં અને ડુક્કરને થતા જમીનની જલીય અવસ્થામાં હાઈડ્રોજનની રોગને એક પ્રકાર, જેમાં ચામડી હેઠળ સક્રિયતા, જે pH મૂલ્યમાં દર્શાવવામાં સખત ગાંઠ થાય છે, જીભ કડક બને છે આવે છે. સક્રિય અમ્લતા. aagent, અને જડબું ફૂલી જાય છે.
સક્રિય અભિકર્તા–પ્રક્રિયક; જંતુદન સૂત્રને Actinodaphne hookeri Meissn' ઘટક, જેમાં વિષને ગુણ હોય છે. a. કર્પરાદિકુળનું પીસા નામનું ઝાડ.
congestion of brain. મગજમાં actinomorphic. અરીરરૂપી. (૨) લેહીની સક્રિય સંકુલતા. a.immunity.
સમમિત રીતે કે અરયરૂપે નીકળતાં (ફૂલો ઇ.) સક્રિય રોગ-પ્રતિરક્ષા. (૨) પશુના શરીરમાં actinomyces. કિરણકવક; અરીય- રસી આપવાથી રેગોત્પાદક સજીવની સામે દંડની માફક થતાં સૂક્ષ્મ સજીવોને સમૂહ, મળતી કાયમી રોગ પ્રતિરક્ષા. a. imજેના કારણે પશુઓમાં અનેક પ્રકારના munization. રસીદ્વારા પશુને સંકારોગ થાય છે. actinomycetes. મક કે ચેપી રોગની સામે રક્ષણ આપવું જમીનમાં થતાં કિરણકવક સૂક્ષ્મ છે, તે. a. ingredient. સક્રિય ઘટકજે દેહધર્મીય રીતે ફૂગ જેવાં લાગે; સૂકી દ્રવ્ય. a. principle. સક્રિય સિદ્ધાંત. પરિસ્થિતિમાં જમીનમાં ઊંડે ઊતરે, જેથી (૨) કચને એવા પ્રકારનો હિસે. જેને વરસાદ પડયા બાદ જમીનમાંથી એક પ્રભાવિત કરી શકાતું હોય, પણ જે તેમાં પ્રકારની સુવાસ આવે. Actinomy- ઉમેરાતાં અન્ય દ્રવ્યોના કારણે ન હોય. cosis, કિરણકવક રુજા, Actinomyces aculeate. કાંટાળુ, દેશવાળું, અણીદાર, bouis. અથવા ra) funguS. -કિરણગથી છેદક. ઘોડા, ડુક્કર, બકરાં અને ઘેટાને થતો acuminate. કોઈ બિંદુએ અણીદાર Lumpsjou', Rap Fungus નામને બનવું. (૨) લાંબી અણિવાળું. રોગ, જેમાં જડબું મેટું બને, ગૂમડાં થાય, acute. સૂક્ષ્યાગ્ર, તણ. (૨) દીર્ધકાલીન અને ચાવવામાં મુશ્કેલી પડે છે.
ન હોય પણ તીવ્ર હોય તેવું (દર્દ). Actinopteris dichotoma. Hy2rov. Adansonia digitata (L.) 51274 action. કાર્ય, કાર્યવિધિ.
આંબલી, રૂખડે, અંગ્રેજીમાં monkey bread

Page #16

adaptability
10
adnate
tree; કહેવામાં આવે છે. આમલ્યાદિ અસમાન કા વચ્ચેનું આકર્ષણબળ, કુળનું મૂળ આફ્રિકાનું પણ ભારતમાં આરબ (૨) સેજો આવવાથી શરીરની બે જુદી વેપારીઓએ આણેલું ઝાડ, જેના રસનું ઠંડું જુદી પેશીઓ કે જુદાં જુદાં અંગેનું ચોંટી પીણું બને છે, છાલના રેસાનાં દોરડાં બનાવ જવું. adhesive. આસંજક, ચુંટાડનાર. વામાં આવે છે, કાષ્ઠને માવાને કાગળ બના- a. agent. આ સંજક; બે ઘન દ્રયને વાય છે અને જે અતિદીર્ધાયુ ઝાડ ગણાય છે. ચુંટાડનાર પદાર્થ. (૨) છંટકાવમાં પર્ણો adaptability. અનુકુલનીયતા. adap- અને ફળને પ્રવાહી કે ભૂકાને ચુંટાડી table. અનુકૂલનશીલ. (૨) પર્યાવરણને રાખતું દ્રવ્ય. a. plaster, આસંજક અનુકૂલ વનસ્પતિનું નિર્માણ કરી શકનાર. પ્લાસ્ટર. adhesiveness. આજકતા, adaptation. અનુકૂલન, અનુરૂપન; ચટાડવાને ગુણ. પર્યાવરણ અનુસાર સંરચનાત્મક તથા દેહ. adiabatic. રુદ્ધોબ્સ, સ્થિરમ; ઉષ્માધમય અનુકૂલનીયતા. (૨) કેઈ વ્યક્તિ કે ગરમીની માત્રાને સ્થિર રાખનાર. જાતિની ચેકસ પર્યાવરણીય સંજોગોમાં Adiantum lumulatum. કાળી દાંડીને જીવંત રહેવાની સંરચનાત્મક કે દેહધર્મીય હંસરાજ, કાળે હંસરાજ; હંસરાજાદિ કુળની ક્ષમતા. adaptive. અનુકૂલનક્ષમ. a. વનસ્પતિને એક પ્રકાર. enzyme. 392018192021 804alyal Adina cordifolia (Roxb.) Hook કારણે જીવાણુદ્વારા નિર્માણ થતો ઉભેચક. f. ex Brandis હળદર, હળદળો; additive. યેગશીલ; ખોરાકમાં ઉમેર- મંજિષ્ઠાદિકુળનું મૈસુર અને મધ્ય પ્રદેશમાં વામાં આવતું કઈક, અથવા ખોરાકની થતું ઝાડ; જેનું કાષ્ટ નિર્માણ કામમાં, તથા કાર્યક્ષમતા વધારવા અને વધારે ઇચ્છવા- રેલવેના ડબ્બા બનાવવામાં ઉપયોગી બને છે.
ગ્ય ગુણધર્મ લાવવા માટેનું પ્રતિક્રિયાત્મક Adipose. પ્રાણીચરબી. (૨) મદીય, મિશ્રણ.
ચરબીવાળું. Adenanthera pavonina (L.) Rai- Adisura. atkinsoni. M. Clad's જલી, રાતવાલ; પૂતિકરંદાદિ કુળનું કીટ, જેની ઇચળ સિંગે વધે છે અને દાણ પાનખરંતુ ઝાડ, જેના કાઝની ભૂકીમાંથી ખાઈ જાય છે. લાલ રંગ મળે છે, જે ધાર્મિક કામમાં adjacent. સમીપ, નિકટવન. ઉપગમાં આવે છે; જેનાં બી લાલ છે, adjustable. સમાજનીય, મેળ બેસે અને જેને ઝવેરીએ વજનના માપ તરીકે તેવું. a. hitch. સમાજનીય પેજક. કે માળા બનાવવા માટે ઉપયોગમાં લે છે adjusted. સમાયોજિત, સરખું બેસાઅને જે દક્ષિણ ભારત, પશ્ચિમઘાટ અને ડેલું. મેળ બેસાડેલું. a. price સરખી પૂર્વ ભારતમાં થાય છે.
કરેલી – ઠીક કરેલી હિંમત. adjustAdenoon indicum Datz. #luciull; ment. Huovat in સહદેવ્યાદિકુળની વનસ્પતિ.
adjuvant. કઈ પણ રસાયણ કે Adhatoda basica Nees (Syn. ખેરાકની તીવ્રતા વધારનાર કે તેને મંદ L7ustidia adhatoda L.) અરડૂસી કરનાર, તેમાં ઉમેરેલ અન્ય પદાર્થ. (૨)વાસા દેકુળનું ઉ. ભારતનું સદાહરિત administer. દવા આપવી. (૨) ઝાડ, જેનાં ડાળાં-પાંખળાં અને પાંદડાં વ્યવસ્થા - પ્રબંધ કરવો. લીલા ખાતર તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે admixture. અધિમિશ્રણ. અને કફ નિસ્મારક તરીકે આયુર્વેદ ચિકિત્સા adnascens. અન્ય કશાક પર ઊગતું – અનુસાર ઔષધની ગરજ સારે છે. થતું – વધતું. adhesion. આ સંજન; પાસે પાસેની adnate. અભિલગ્ન; પ્રકાંડ કે પર્ણવૃત્તની સપાટી દ્વારા સખત રીતે ચૂંટી ગયેલા બે સાથે સંલગ્ન; (૨) સમગ્ર લંબાઈથી લઈ

Page #17

adobe soil
11 Aegyptianella infection પણ અંગનું જોડાવું. ૩, stipule. અભિ- (૨) સંગિક રીતે વ્યતા પ્રાપ્ત કરી લગ્ન – જોડાયેલું - સંલગ્ન બનેલું અનુપત્ર હોય તેવું પ્રાણી કે જંતુ. adnation, સંલગ્નતા; એક અંગનું અન્ય adulterate. ભેળસેળ કરવી; અન્ય અંગની સાથે તેની સળંગ લંબાઈ સાથે થતું દ્રવ્ય ઉમેરીને કેાઈ દ્રવ્યની ગુણવત્તા ઓછી જોડાણ
કરવી – મંદ કરવી – બગાડવી. aduladobe soil. ઈંટ બનાવવા માટે ઉપ- terated milk. ભેળસેળ કરેલું દૂધ. ગમાં લેવામાં આવતી માટી.
adulteration. ભેળસેળ, અપમિશ્રણ Adoretus duvauceli, 245 zorroj 414 advelorem duty. 4914264
અને ફળ ખાનાર કીટક. A. lasio- મૂલ્યાનુસારી – મૂલ્ય પ્રમાણેનું શુલક. bhyas. દ્રાક્ષની વેલ ખાતું કીટક. adventitious. આગંતુક, સ્થાનિક A. :rs atus. સફરજનનાં પાન અને ફળ (૨) અનૌરસ, અસાધારણ. (૩) દ્વિતીય ખાનાર કીટક.
કે ગણ વર્ધનશીલ પેશીમાંથી નીકળતું – adrenal glands. અધિક ગ્રોથઓ; ઊગતું (હવાઈ મૂળ). a. bud. અસાGlandula suprarenalis, suprarenal Pe! $13. a. root. 2072411215gland; નામની પ્રત્યેક મૂત્રપિંડની ઉપરની મૂળ. ટોચ પરની નલિકારહિત ગ્રંથિઓ, જેમાંથી accidium. ફૂગવર્ગમાં બીજાણુ ઉત્પન્ન થત અંતઃસ્ત્રાવ – એનલિન અને કેટિન કરનાર સંરચના. લેહીના દબાણમાં વધારે કરે છે. adre- Aegiceras corniculatum (L.) naiin. epinephrin, magki2211- Blanco (Syn. Rhizophora corniમાંથી મળતા સફેદ કે બદામી રંગનો culata L. ALyrsnaceae કુળનો સુંદર સંશ્લેષત મૂકે, જેનો ઉપગ લેહીનું વન અને આંદામાનમાં થતો એક ક્ષય, દબાણ વધારવા થાય છે.
જેની છાલ ચામડાં કમાવવામાં ઉપયોગી adsali. ડિસેમબરથી એપ્રિલના ગાળામાં બને છે. A. majus Gaertn. કજલે; વાતી એકરસાલી શેરડી.
Myrsinaceae કુળની વનસ્પતિ. adsorb. અધિશેષણ કરવું. (૨) સપાટી– Aegilops cylindrica C.A. Vey. પૃષ્ઠ પર એકઠું થવું. (૩) સંજનમાંના બકરાનું ઘાસ, તૃણકુળની વનસ્પતિ. કોઈ દ્રવ્યને ઘન સપાટી પર જુદું પાડવું Aegiaetia indica. શેરડીને ભંગ.
4941H14194. adsorbed. Aegle marmelos (L.) Corr. (Syn. Dukilaa. a. cation. icad Cralaeva marmelos L.) unclluaj ધનાયન. alsorbent. અધિશેષ, વૃક્ષ, જેને અંગ્રેજીમાં elephant abple, પિતાની સપાટી – પૃષ્ઠ પર અન્ય દ્રવ્ય – Bael fruit, Benga quince નામે પદાર્થને ધારણ કરનાર – અધિશેષિત ઓળખવામાં આવતું નારંગી વર્ગનું ઊંચું, કરનાર દ્રવ્ય કે પદાર્થ. adsorption. પાકા ખાદ્ય અને પેટનાં દર્દોમાં ઔષધ અધિશેષણ; વાયુ, પ્રવાહી કે દ્રવિત દ્રવ્યના તરીકે ઉપયોગમાં આવતાં ફળનું ઝાડ, જેનાં પાતળા રસ્તરનું કાઈ ઘન સપાટી – પૃષ્ટની બીમાંથી સ્રવત ચીકણે રસ વાર્નિશમાં સાથે થતું આસંજન – જોડાણ. (૩) પૃષ્ઠ ઉપયોગથાં લેવાય છે. 21921. a. complex. 814099 Aegyptianella infection. yal સંકુલ: જમીનમાં રહેલાં દ્રવ્યને સમૂહ Aegotianellosis. Aegyptianeજે અધિશેષણક્ષમતા ધરાવતો હોય છે. a. ilosis, પક્ષીઓમાં થતી ઈતડીથી મરઘાને potential. અધિશેષણ વિભવ. થતા રગને એક પ્રકાર; આ ઈતી adulsa. અરડૂસીને છેડ.
Argas persicus નામની છે, અને તેના adult. પ્રૌઢ, પીઢ, પૂર્ણ રીતે વૃદ્ધિ પામેલું. કારણે થતા રેગથી મરઘાને તાવ આવે,

Page #18

Aeluropus
ભૂખ મરી જાય, સુસ્તી ચડે અને લકવા થાય છે.
Aeluropus illosis Trin. ખારિયા, તૃણકુળની વનસ્પતિના એક પ્રકાર, aeolian. વાતજ, હવાઈ, વાતાઢ. a. deposit. વાતાઢ નિક્ષેપ. a. soil. વાતાઢ જમીન, જે કૃષિની દૃષ્ટિએ બહુ સારી ગણાતી નથી અને જે રાજસ્થાન, કચ્છ અને પંજાબના નૈઋત્ય પ્રદેશમાં આવેલી છે. aerate. વાયુનો ભરાવા કરવા, વાયુ આપવા. aeration. વાયુ મિશ્રણ, (૨) એકવાર, વારંવાર કે સમયાંતરે અથવા આધિક હવાના કરવામાં આવતા ફેરફાર. a. porosity. દ્રવ તનાવ. (૨) કાઈ વિશિષ્ટ મૂલ્યે હોય ત્યારે વાયુ ભરેલી માટીના જથ્થાનું પ્રમાણ, આ તનાવ પાણીના 40 થી 100 સે.મી.ની વચમાં દર્શાવવામાં આવે છે.
aerial. વાચવીય, જમીનની સપાટી ધર ઊગતું (મૂળ). (૨) કોઈ પણ અક્ષ પર દેખાતાં (નાનાં કંદિલે). 2. dusting. વિમાનમાંથી ભૂકારૂપે જંતુધ્ન, ફૂગનાશક કે વનસ્પતિ સંહારક દ્રન્ચ વેરવું અથવા આવા દ્રવ્યને છંટકાવ કરવે. a. growth. વાચવીય વૃદ્ધિ. a. irrigation. Exhead sprinkler irrigation. નાળચાકારા, પંખાના દબાણના બળ વડે પાણી છાંટવું અથવા સિંચાઈ કરવી, આવા પ્રકારની વ્યવસ્થામાં પાવર જનરેટર, પંપ, પાઈપ લાઈન, છંટકાવ કરનાર સાધન ઇ.ના સમાવેશ માય છે. પાવર જનરેટર વીજળીક અથવા ચાંત્રિક હોય. a. propagation. કલમ કરવાના એક પ્રકાર, જેમાં કલમ માટે કરવામાં આવેલા કાપ પર માટી નહિ પણ લીલ જેવું દ્રવ્ય લગાડવામાં આવે છે. a. root. હવાઈ મૂળ; પ્રકાંડમાંથી જમીનની સપાટી પર ઉગેલું મૂળ જે હવામાં ખુલ્લું હાય છે. (૨) વૃક્ષારાહી વનસ્પતિનું મૂળ, જે કેટલાક કિસ્સામાં પ્રકાશ સંશ્લેષણનું પણ કામ કરે છે. a. stem. હવાઇ પ્રકાંડ. Aerides crispun Lind. પાન સિંગ.
12
aerophyte
aerobes. વાયુજીવી સજીવે. (૨) જમીનને મુક્ત ઍક્સિજન મળતા હોય અને તેમાં હવાના સંચાર થતે હોય તેવી જમીનમાં જીવી જાણતા જીવાણુઓ, જે હવાનો સંચાર બંધ થતાં અક્રિય બની જાય છે; આવા પ્રકારના જીવાણુએ વનસ્પતિનાં વિકાસ અને વૃદ્ધિ માટે ઉપયાગી અને છે. aerobic. વાયુજીવી, જારકજીવી, વાયુપેક્ષી, ારક. (૨) આવીય આક્સિજનની હાજરીમાં જ જીવતા રહેતા અને સક્રિય થતા હોય તેવા (જીવાણુઓ). (૩) વાચવીચ-વાયુના કારણે સડા થાય તેમ જારક જીવાણુ અંગેનું કે તેમનાથી પ્રેરિત બનતું. . bacteria. વાયુજીવી વાચવીય – ારક જીવાણુ. 2. come posting. વાયવોય કારકથી મિત્રખાતર તૈયાર કરવાની પ્રક્રિયા, જેમાં ઢારને પથારા, તેના કાઢમ ના કચરાપુંજો, મૂત્રમિશ્રિત માટી, છાણ ઇ.ને દરાજ કાઢી આ સૌને 12–18 ઈંચ ઊંચા અને 16 ફૂટ પહેાળા તૈયાર કરેલા ખાડામાં નાખવામાં આવે છે; આમ ચૈામાસુ બેસે તે અગાઉ આવા ખાડા ભરવામાં આવે છે. વરસાદ પડચા પછી વરસાદમાં આ ખાડાનાં દ્રવ્યે પલળી જાય ત્યારે તેને ચાર ફૂટની ટીમાં વારંવાર ફેરવવા અને ઉથલાવવામાં આવે છે. ત્રણ ચાર અઠવાડિયામાં આ સૌ દ્રવ્યેા સંકોચાઈ જાય છે. આમ ચારેક મહિનામાં ખેતીકામ માટે મૂલ્યવાન મિશ્ર− કાસ્ટ ખાતર તૈયાર થાય છે. a. decomposition. વાયુથી થતે સડે. a. nitrogen fixing bacteria. વાયુવી નાઇટ્રોજન સ્થિર કરનાર જીવાણુ 2. phase. ારક અવસ્થા. a. respiration. નરક શ્વસન, aerobiosis. કિસજનની હાજરીમાં અસ્તિત્વ. aerogrowth. હવાઈવૃદ્ધિ. aer0* meter. વાયુની ઘનતા માપવાનું સાધન, વાયુ તત્વ માપક સાધન aerophyte. વૃક્ષારાહી, દેહધર્મીય રીતે સ્વતંત્ર હોવા છતાં અન્ય વનસ્પતિના હવાઈ ભાગની સાથે સંકળાયેલી વનસ્પતિ,
-

Page #19

aerosole
13
Agave હવાઈવનસ્પતિ.
પામાદિ કુળનું તેલ આપતું પશ્ચિમ આફ્રિaerosole. જંતુન, પ્રતિજૈવ કે જીવાણુ- કામાં થતું એક ઝાડ, જેના કાષ્ટનું તેલ નાશક રસાયણની એવી રચના, જે સૂમ સાબુ બનાવવામાં તથા ડીઝલ ઍન્જિનના ટીપાંરૂપે છાંટવામાં આવે તો, ઘન સ્વરૂપે હોય બળતણ માટે કામમાં આવે છે; આ વૃક્ષ તો ધુમાડા જેવો અને પ્રવાહી રૂપે હોય તે કેરળમાં પણ ઉગાડવામાં આવે છે. ધુમ્મસ જેવો દેખાવ થાય, વાયુલિય. African pepper, આફ્રિકાની પીયર. Aerva tamala(L).Juss. કેતકી,કપૂરી, afor birth. જન્મત્ત૨. (૨) જરાય, મધુરી, ગોરખગો; અપામાર્ગાદિ કુળની એ૨; જુઓ placenta, after birth વનસ્પતિને પ્રકાર. A. standens વેલારે. growth. જનેત્તર વૃદ્ધિ. Aescitynomene aspera (L.) 4411- Afzelia palembinica Baker. Sielશાદિ કુળની વનસ્પતિ, જેના પોચા કાછની માનનું એક વૃક્ષ સેલહેટ બનાવવામાં આવે છે, ઉપરાંત gamete. અયુગ્મક, અજન્ય, અન્ય જગ્યુતેન રમકડાં, નમૂના, બાટલીઓના બૂચ, જનતા, સંગ વિના પ્રજનનક્ષમ પ્રજનન, તરવા માટેનું જેકેટ, જીવન – રક્ષક પટ્ટા agnots.અલિંગી, લિંગ વિહીન, જન્યુબનાવવામાં આવે છે. ભયઈડ. A. વિહીન. agamy. અયુગ્મતા, અજન્યતા. indica (L.) ૫. કુળની કાશ્મીર, પ. Aganosma dischotoma (Roth.) બંગાળ, આસામ અને દ. ભારતમાં થતી K. Schum (Syn. Echites lisવનસ્પતિ, જેની સલાહટ બને છે. chotomo Roth.) માલતી; કુટજાદિકુળને Aesculus indica Colebr. ex શણગાર માટેનો આરહી સુપ. Cam' saia, 4141; Hippocastana- Agapanthus africanus Hofngg. ceae કુળનું કાશ્મીર, પંજાબ અને ઉત્તર અપામાર્ગાદિકુળની શણગારની વનસ્પનિ. પ્રદેશમાં થતું ખાદ્ય ફળધારી અને ઘાસચારા agar. અગાર, અગારમાંથી બનાવવામાં માટેનું ઝાડ; જુએ Indian horsechestnut. આવતું જીવાણુ કે અન્ય સંવર્ધન માધ્યમ, A. hippocostanum મંદાર નામનું ઝાડ. જે જીલેટીન જેવું દ્રવ્ય છે જેને લાલ લીલaesikasiology. જ્ઞાનેન્દ્રિય વિજ્ઞાન. માંથી બનાવવામાં આવે છે અને જે ખાદ્યaestivation. પુષ્યદળ વિન્યાસ, કલિકા મૂલ્ય ધરાવે છે. વિન્યાસ. (૨) ગ્રી મસમાધિ.
agastoya, yol agati sesbaria. aeterio. સમૂહફળ.
Agati grandiflora Desv. 46811Eaetiology. ctiology. રોગહેતુ વિજ્ઞાન, કુળનું આસામ, ૫. બંગાળ, ગુજરાત, રેગનાં કારણેના મૂળના અભ્યાસનું શાસ્ત્ર. આધ્ર પ્રદેશ અને તાલીમનાડુમાં થતું એક affinitty. સંબંધ, આકર્ષણ, બંધુતા. ઝાડ, જેનાં પાંદડાં, ફળ અને ફૂલની શાકafforest. વન નિર્માણ કરવું, કૃત્રિમ ભાજી બને છે, અને જે નાગરવેલના
સાધનની મદદથી વનનું પુનનિર્માણ કરવું. આલંબનની ગરજ સારે છે. afforestation. 9r Calvizi, 944: agati sesbania, sesbania grandiસર્જન.
flora L. Pers (Robinia grandiflora aflagellate. અકશાંગી, કશા વિનાનું. L, Agati grandflora Deyo.. A-frame ridger. અંગ્રેજી વર્ણ “A' સામ, ૫. બંગાળ, આસ્ત્રપ્રદેશ, ગુજરાત, આકારનું બંધ અને કિનાર બનાવવાનું તામીલનાડુમાં થતું, પલાશાદિકુળનું ઝાડ સાધન.
જેનાં ફૂલ, પાંદડાં ને ફળની શાકભાજી African millet. નાગલી.
બને છે અને જે નાગરવેલને ટેકો આપે African oil palm. oil palm, red છે,અગથિ. oil palm, Elaeis gaineensis Jacq. Agave. કેતકી, કુંવાર; મજબૂત, મવાળી

Page #20

age
મરુભૂમિમાં અને પડતર જમીનમાં ઉગાડ વામાં આવતી વનસ્પતિ, જે વાડ તરીકે પણ ઉપયોગી બને છે અને જેના સફેદ રેશમ જેવા તંતુ મળે છે અને જે American aloe, carata, century plant,hankal (H.) Agcave americane . . નામે પણ ઓળખાય છે અને જે કેતકીકુળની વનસ્પતિ છે. A. americana . કેતકી; મૂળ ૬. અમેરિકાના ક.કુળને શણગાર માટે બગીચામાં ઉગાડવામાં આવતા મજબૂત સુપ. A. augustifolia. Haw. અડબાઉ કેતકી. A. cantala Roxb. મૂળ મેક્સિકોની ટૂંકા પ્રકાંડવાળી કાછીય શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં પાનના તંતુનાં દોરડાં અનાવવામાં આવે છે અને જે મહારાષ્ટ્ર, બિહાર, તામીલનાડુ, ઉત્તરપ્રદેશ અને પંજાબમાં થાય છે. A. com)– coides. એસાડી. A. rigid Mill. સીસલ કેતકી. A. sisalana Perr. ex Englm સીસલ કુંવાર, કે. કુળના મૂળ મેક્સિકા તથા અમેરિકાનો પણ અહીં આસામ, બિહાર, પ. બંગાળ, તામીલનાડુ, મહારાષ્ટ્ર અને મૈસુરમાં ઉગાડવામાં આવતા શ્રુપ, જેનાં પાંદડાંના તંતુનાં
દોરડાં બનાવવામાં આવે છે અને જેના મીણના ઉપયાગ કાર્બન કાગળ મનાવવા માટે કરવામાં આવે છે. A, era- crux Miü. કેકુળની વનસ્પતિ જેનાં પાંદડાંના તંતુના દેરડાં પનાવવામાં આવે છે. (૨) કુંવારખુટી. A. vivipara . જંગલી કેતકી. A. ighti Prain. નાની
કેતકી.
સહ
age. જીર્ણ થવું, વૃદ્ધ-મેટી ઉંમરના થવું. (૨) વચ, આયુષ્ય, યુગ. a, glacial. હિમયુગ. a. group. વય સમૂહ, Ageratum conyzoides L. દેવ્યાદિકુળની સહદેવી. ધાળી સાડી, આંસાડી, અજગંધા ઇ. નામની વનસ્પતિ. agglomerate. પુષ્પશીર્ષની માફક ગુચ્છિત – ગુચ્છાદાર. (૨) પ્રજીવ સમુદાયના સૂક્ષ્મ પ્રજીવાને લગતું. agglutination. રક્તકણનું કે સૂક્ષ્મ
14
agrarian
સવેનું, એગ્લુટિનિનથી જોડાવું. (૨) દેહકાપે પેદા કરેલું પ્રતિપિંડ. . test. કેટલાક શગના નિદાન માટે કરવામાં આવતી કસેટીને એક પ્રકાર, જેમાં રોગગ્રસ્ત પ્રાણીમાંથી લેહીના નમૂના લઈ, તેના ગઠ્ઠામાંથી રક્ત જળને છૂટું પાડવામાં આવે છે, જેમાં પ્રતિજન કે રેગાત્પાદક સજીવને દાખલ કરવાથી, સૂક્ષ્મસજીવને સમૂહ જોવામાં આવે છે. aggregant. સમુચ્ચયી. aggregate. સમૂહ, સમુદાય. (ર) જુદા જુદા મુદ્દા – માટીના કણનું દળ – સમૂહ. (૩) એકઠું કરવું. a. fruit. સમૂહ ફળ. એકપુષ્પી ફગુચ્છ. સમૂહ સંરચના - માળખું. aggregation, સમૂહન, સમૂહ બનાવવાની ક્રિયા. aghya grass. તૃણકુળને મહારાષ્ટ્ર, મૈસુર અને કેરળમાં થતા ધાસના એક પ્રકાર, જેન' પાનમાંથી સુવાસિત તેલ મળે, અને જે સૌદર્ય પ્રસાધનમાં વપરાય છે. agi૰. જુવાર, બાજરી, મકાઇ, શેરડી અને અન્ય તૃણ ધાન્યની પરજીવી વનસ્પતિ, Agais dralissima નિંબાદિકુળની એક વનસ્પતિ. A roxburgiiiana Miq. પ્રિયંગુ; નિંખાદિકુળનું પશ્ચિમ દ્વીપકલ્પીચ પ્રદેશમાં થતું સુવાસિત ફૂલવાળું ઝાડ, જેનાં ફૂલ સૌંદર્યે પ્રસાધનો મા વપરાય છે.
structure.
વામનાકાર
Aginema onstatum veitch સુરણાદિકુળની શેભાની વનસ્પતિ. Agmark. કૃષિ અને પશુસંવર્ધનની પેદાશની ગુણવત્તાના પ્રમાણપત્ર જેવે! તેના નમૂના પર મારવામાં આવતે મારકા. A. grades. 1937ના કૃષિપેદાશ (વર્ગીકરણ અને વિક્રી) અધિનિયમ અનુસાર કૃષિ પેદાશોનું કરવામાં આવતું વર્ગીકરણ. agnijal. દ્રાક્ષ જેવા ફળનું એરિસા અને બિહારમાં થતું નારંગી વર્ગનું વૃક્ષ agrarian. કૃષિ વિષયક. (૨) ખેડૂતને લાભપ્રદ(કાર્ય). a.
revolution.

Page #21

agrestal
15
a. profit
કૃષિક્રાંતિ. agrestal. કૃષ્ય ભૂમિ, વણ સાથે સંકળાયેલી જમીન, મૃદા, સિંચાઈની ખેડાયેલી જમીનમાં ઉગતી (વનસ્પતિ). અનુકુળતા માટે જમીનના પ્રકાર, તેને જંગલી રીતે ઉગતી (વનસ્પતિ). agri- ઢાળ, જમીનના સંસ્તરે, પરિદિકાએ cultural. કૃષિ સંબંધી, ખેડ સંબંધી. ઇ. અંગેની ભૂ-વિજ્ઞાનની શાખા. a.impa, account. કૃષિ હિસાબ, કૃષિને lements..કૃષિ કાર્યની સાથે સંકળાયેલાં, લગતું ખાતું. a. chemistry. કૃષિ તેમાં સહાયભૂત થતાં સઘળાં પ્રકારના રસાયણ; વનસ્પતિની રચના, તેના પરિ- એજારે, ઉપકરણે, સરંજામ ઈ. a. વર્તન અને ખેડૂતની અર્થવ્યવસ્થા, જેના improvement. કૃષિ સુધારણા, a. પર આધારિત હોય તેવી રસાયણવિજ્ઞાનની income. કૃષિ કાર્યને પરિણામે મળતી સાથે સંબંધ ધરાવતી શાખા. a. com- આવક. a labour. કૃષિ કાર્યની સાથે modity. ખેતીની ગમે તે પેદાશ. a. સંકળાયેલા કામદાર, ખેત-મજ રે. a credit. કૃધિ ધિરાણ – શાખ. A. land. કૃષિક્ષમ જમીન; પાક-કૃષિ પેદાશ Credit Society, કૃષિ ધિરાણ મંડળી. અને પશુસંપત્તિની પેદાશ સાથે સંકળાયેલી A. Debt Relief Act. platse સઘળા પ્રકારની જમીને, જેમાં ખેતર રાહત અધિનિયમ. a. depression. પરનાં મકાને, ખેતીની જમીન, રસ્તા, કૃષિ મંદી. a development. કૃષિ પાણીનો નિકાલ, સિંચાઈની ખેતર પરની વિકાસ. a. economics, કૃષિ પ્રબંધ સુવિધા, જળાશ, જળસંગ્રહસ્થાને અને કૃષિ ઉત્પાદનની સાથે સંબંધ ધરાવતી તળા, પાણી પુરવઠે છે. ને સમાવેશ અર્થશાસ્ત્રની શાખા. a, economy. થાય છે. A. Law, કૃષિ કાર્યોની સાથે કૃષિ અર્થવ્યવસ્થા. a, engineering. સંકળાયેલી સઘળી બાબતેનું નિયમન કરતા કિષિ ઈજનેરી; કૃષિ અને ગ્રામજીવનના અધિનિયમ. a. machinary. કૃષિ પ્રશ્નોને નિવેડો લાવવા માટે ઇજનેરી કાર્યની સાથે સંકળાયેલી સઘળા પ્રકારની વિદ્યાનાં તકનિકી જ્ઞાન અને અનુભવ ઇ.નો યંત્ર-વ્યવસ્થા. a. marketing. ઉપગ કરો, જેથી શ્રમ ઓછો થ ય, ખેડૂતની પાસેથી કૃષિ પેદાશ ખરીદી તેનું કાર્યકર દીઠ કૃષિ પેદાશમાં સુધારે અને વેચાણ કરવું, ખેડૂતોએ ઉત્પન્ન કરેલી વધારે થાય, ખેડૂતોનું જીવનધોરણ ઊંચું પદાશ, તેને વાપરનાર – ઉપભેતા સુધી આવે અને કામદારની આવકમાં વધારે પહેચે ત્યાં સુધી અત્યારની અર્થવ્યવસ્થામાં થાય. (૨) કૃષિ આજરે, ઉપકરણો, સર. તેને અનેક માધ્યમના હાથમાંથી પસાર જામ અને મકાનની ડિઝાઇન, રચના, થવું પડે છે. (૨) કૃષિ બજાર – વિકી – ઉપગ અને સિંચાઈને પ્રબંધ, વીજળીને વેચાણના વિશાળ અર્થમાં આ સૌ બાબઉપગ, અને કૃષિ પેદાશોની પ્રક્રિયાઃ તોને સમાવેશ થાય છે. a. operaએકંદર કૃષિ વ્યવસાય સાથેની આ સૌ tion. ષિની સાથે સંકળાયેલ સઘળાં ઘટનાઓના શાસ્ત્રીય અભ્યાસને આ કૃષિ પ્રકારનાં કાર્યો – કામકાજ.a.ol cy. ઇજનેરીમાં સમાવેશ થાય છે. a, exten- કૃષિ કાર્યનું નિયમન કરતી નીતિ. a sion. કૃષિ વિસ્તરણ, કૃષિ કાર્ય અંગેની produce. કૃષિ કાર્યના પરિણામે મળતી પ્રક્રિયાઓ અને સુધારાઓને કૃષિ કાર્યની સઘળા પ્રકારની પેદાશ. A. Produce સાથે સંકળાયેલા સૌને વ્યવહારુ તાલીમ Grading Act. કૃષિ પેદાશ વગીકરણ મળે તેવી વિસ્તૃત વ્યવસ્થા. a. fore- અધિનિયમ.a. product. કૃષિ ઉત્પાદન. castine. કૃષિ પેદાશ, એકંદરે કૃષિ a profit. કૃષિ કાર્યમથી મળતી પેદાશનું કાર્યોનાં વિવિધ શક્ય પરિણામે અંગેની જે મૂલ્ય ઉપજે તેમાંથી આ કાર્યની સાથે પૂર્વ ગણતરી –- આગાહી – પૂર્વાનુમાન. . સંકળાયેલા બધા જ પ્રકારનાં ખર્ચાને બાદ Geology. કૃષિ ભૂ-વિજ્ઞાન; કૃષિ કાર્યની કરતાં શેષ રહેતી ચોખ્ખી આવક–ન.

Page #22

agriculture
16
Ailanthus
a. regions. કૃષિ કાર્યોની દષ્ટિએ માં પડતું કીટ જે સિગમાં ઈંડાં મૂકે છે. સમાન ગુણધર્મો ધરાવતા પ્રદેશે. એક A. bhaseola. ચેળામાં પડત કીટ. સમાન વરસાદ, અક્ષાંશ, કુદરતી વન- Agropyron repens (L.) P. Beauv સ્પતિ, જમીન, પાક અને પશુની દષ્ટિએ (Syn. Triticum repens L) તૃણકુળની દેશના પાડવામાં આવતા કૃષિ વિસ્તાર, વનસ્પતિ, જેનાં મૂળને કાઢે મૂત્રજનન જેમાં સમશીતોષ્ણ હિમાલયને વિસ્તાર, માર્ગના રોગે તથા શરદીના દર્દીની સારશુષ્ક ઉત્તરીય ઘઉં પેદા કરતે વિસ્તાર, વારમાં ઉપયોગમાં આવે છે. પૂર્વને ડગર પકવતે વિસ્તાર, મલબારને Agrostis flammalia Schiff ચણા, નારિયેળીની ખેતીને વિસ્તાર, દક્ષિણને બટાટા, જુવાર, બાજરી, ઘઉં, જવ, રજકો, જુવાર – બાજરાને વિસ્તાર છે. જેવા તમાકુ ઇ.માં પડતો કીટ, કે. procera વિસ્તારોને સમાવેશ થાય છે. આવા Retz. તૃણકુળને ઘાસચારે; જુઓ વિસ્તારના પણ પેટા – વિસ્તારે પાડવામાં Erochloa procera. A. Isilon. ચણા, આવે છે, જે પ્રત્યેક પિટા – વિસ્તારમાં બટાટા, જુવાર, બાજરી ઇ.માં પડતે કીટ. કૃષિ પેદાશને લગતી સમાન અનુકૂળતા Agrostology. તૃણવિજ્ઞાન, તૃણ વર્ગની હોય છે. આવા વિસ્તારો અને પિટા – વનસ્પતિને લગતી વનસ્પતિવિજ્ઞાનની વિસ્તાર પાડવાથી કૃષિ સંશોધનના કાર્ચને એક શાખા. અનુકુળતા મળવાથી કૃષિ સુધારણાને વેગ aguacate. દક્ષિણ ભારતમાં થતું મૂળ આપી શકાય છે. A. Revolution. અમેરિકાનું ફળઃ જુઓ avocado. વિક્રાંતિ. 4. society. કૃષિ મંડળી A. horizon. જમીન પરિચ્છેદિકાને (સહકારી). a. stage. કૃષિ અવસ્થા. ટચ સ્તર, જે પરિદિકાની સાથે a.year. કૃષિ વર્ષ, પાક વર્ષ, Agricul- સત્ય જમીન બનાવે, આ પરિદિકાના ture. કૃષિ, ખેતી, કૃષિવિજ્ઞાન. (૨) પણ 11 અને એવા પેટા – વિભાગે માનવીના ઉપયોગ અને ઉપભેગ માટે પડે છે; જે પૈકી , પિટા – વિભાગમાં વનસ્પતિ અને પ્રાણીની પેદાશ, પ્રક્રિયા ઊંચા પ્રકારનું કાર્બનિક દ્રવ્ય હોય છે, જ્યારે અને માવજત. a., mechanical. A, પેટા – વિભાગમાં વિશેષ પ્રમાણમાં ચંત્રિક ખેતી. agriculturist.વિશાળ નિક્ષાલન અને ઓછા પ્રમાણમાં કાર્બનિક અર્થમાં કૃષિ કાર્ય કરતા ખેડૂત. agrobi- દ્રવ્ય હોય છે. ology. કૃષિ જીવવિજ્ઞાન; વનસ્પતિ પોષણ ahu. શરદ અને ગ્રીષ્મમાં થતી ડાંગર. અને વૃદ્ધિ, પાક પેદાશ અને ભૂમિ પ્રબંધને aduaate. એક પ્રકારનું દક્ષિણમાં થતું લગતી જીવ-વિજ્ઞાનની શાખા. agr- ફળ; જુઓ લuecado. oecology. su 415 4 41420 Ailanthus excela Roxb. 121 સાથેના સંબંધનો અભ્યાસ; કૃષિ પરિસ્થિતિ અરડૂસે; ઇ. ગુલાદિ કુળનું વૃક્ષ, જેના વિજ્ઞાન. Agrology. ભૂમિ વિજ્ઞાન, કાષ્ટની દીવાસળી અને વર્તમાનપત્રોના જેમાં bodology (એટલે જમીનને પ્રકાર, કાગળ બનાવવામાં આવે છે. A. malabariતેની ઉત્પત્તિ અને વર્ગીકરણ) અને ela- ca D.C. ગુગ્ગલ ધૂપ; ગુઝુલાદિ કુળનું phology (એટલે જમીન અને તેને ઉપ- દ. ભારતમાં થતું ઝાડ, જેની છાલમાંથી વેગ કરતા માનવી સુધ્ધાં છવંત વસ્તુઓ મળતી રાળને ધૂપ તરીકે ઉપયોગ કરવામાં ને સંબધને સમાવેશ થાય છે).
આવે છે, અને છાલમાંથી મળતા કાળા agronomist. કૃષિ નિષ્ણાત, કૃષિ તજજ્ઞ. રંગને ઉપગ સાટિન રંગવા માટે કરAgronomy. કૃષિ પેદાશ અંગેનું વિજ્ઞાન, વામાં આવે છે, અને કાષ્ટ્રમાંથી દીવાસળી કૃષિવિજ્ઞાન.
બનાવવામાં આવે છે. A. trophysa Agromyza obtusa. 2011 24a ga 2. (Dennst) Alston. (Syn. A.

Page #23

17
ak
air natabara LC,.) ગૂગળ ધૂપ. જુઓ પાણી છાંટવામાં આવે છે, જેથી તેમાંનો Ailanthus malabarica DC. ભેજ જળવાયેલો રહેવા પામે. a. pore. air, હવા, વાત, વાયુ. a. bladder. વાત રંધ. a. sac mite. Cytodites માછલીઓને તરવામાં મદદરૂપ થતું વાતા- (Cytoleichus) nudus નામની મરઘાંશય નામનું એક અંગ. a. blast spr- બતકના શ્વાસમાર્ગમાં થતી ઈતડી. a. ayer. સંકેદ્રિત રીતે ફૂગનાશક કે sacs, પક્ષીઓને વાતપૂરિત અવકાશ જંતુનને છંટકાવ માટેનું સાધન, જે દૃગ જે ફેરફારની સામે જોડાયેલ હોય છે. (૨) નાશક કે જંતુન દ્રવ્યને અતિસૂક્ષ્મ સ્વરૂપમાં ઘણાં જંતુઓમાં શ્વાસનળીમાં થતે ફુલાવો. હવાને પ્રવાહ બનાવી છાંટવામાં આવે છે; (૩) ઘણાં પ્રાણીઓની શ્વાસનલિકાના અંત્ય જ mist sprayer. a. borne વાત કે. (૪) વનસ્પતિના પ્રકારના plant disease. વાતવાહિત ફૂગના વાત વિવર. a. shutter. વાતરેધક. બીજાણુથી વનસ્પતિને પ્રસરતો રોગ, જેમાં 2. slaked lime. બાળેલો ચૂનો જેણે ફૂગના બીજાણુ વનસ્પતિનાં પાન અને હવામાં ખુલ્લો રહેવાના પરિણામે કાર્બનપ્રકાંડ પર જામે છે. a. breather. ડાયોકસાઈડ અને પાણી ગ્રહણ કર્યા હોય છે. શ્વસન માટે વાતાવરણમાંથી સીધે સીધે Aira daryophyllea L. તૃણકુળનું શણગાર
કિસજન ગ્રહણ કરતી (માછલી). a. માટેનું ઘાસ cavity. વાત કેક, વાત વિવ૨. a. cell. ajmud. અજમેદ; Trachyspermium વાતષ. (૨) ઈંડાના દ્રવ્યને સંકોચ થવાથી જburghianum (DC.) Craib. તેના છેડા પર થતે વાતરિત કષ. (Corum rozburghinnum Benth a. chamber. વાત-કેષ્ટ, વાયુમ. ex Kuri). ૨કાદિકુળની મહારાષ્ટ્રમાં a. cleaner. વાયુથી શુદ્ધ કરનાર થતી શાઝીય વનસ્પતિ, જેનાં બીઅર્થાત સાધન. a. cured hide, વાત- અજમે મસાલા તરીકે અને ઔષધ માટે શુષ્ક ચામડુંa. curing. ખુલ્લામાં થોડો ઉપગમાં આવે છે. ajmuda. અજમે. સમય અને ત્યાર બાદ છાયા હેઠળ તમાકુને ajowan. અજમે; છરકાદિ કુળની સુકવવાની પદ્ધતિ; આ રીતે તમાકુનાં મધ્યપ્રદેશ, આધ્રપ્રદેશ, ગુજરાત, મહાપાનના આખાય ગુને સૂકવ્યા બાદ તે રાષ્ટ્ર અને ઉત્તર પ્રદેશમાં થતી શાકીય પરથી પાન દૂર કરવામાં આવે છે. a. વનસ્પતિ, જેમાંથી ઔષધીય ગુણ ધરાવતું dry. લાંબો સમય ખુલ્લામાં રહેવા દઈને તેલ કાઢવામાં આવે છે, જેમાંને થાઈમોલ સૂકવવામાં આવતે (પદાર્થ). (૨) ઘાસ, નામનું દ્રવ્ય મેન્થોલની અવેજીમાં ઉપલીલો ચારે ઈ.ને સૂકવી ભેજરહિત બના- યુગમાં લેવામાં આવે છે; અજમે વાતહર, વવાની પ્રક્રિયા). a. dry-soil. બાપ્પી- શક્તિદાયક, અને અપચો દૂર કરનાર ભવન અથવા બાન્નયન દ્વારા પિતાને દ્રવ્ય તરીકે વપરાય છે. ભેજ ગુમાવ્યું હોય તેવી જમીન, જેમાં કેવળ Ajuga bracteosa Wall ex Benth. રાસાયણિક રીતે જે પાણી રહેવા પામ્યુ રતપાન, નીલકંઠી. હોય તે જ હોય.a, layering. લાછી, ak. અર્કાદિકુળની ઉત્તર ભારતની શાકીય લીંબુ, કાજ અને દાડમ જેવાં ફળની ખેતી વનસ્પતિ, જેના તંતુ ઘાસપાત તરીકે અને માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી પદ્ધતિનો દડાં ઇ. ભરવા માટે ઉપયેગી બને છે, પ્રકાર, જેમ પસંદ કરેલા પ્રહની કલિકાની એ madar. a. grasshopper. નીચેના ભાગમાં એક ઇંચ જેટલી છાલ Poecoloceras pictus Fab. નામનું દર કરી તેના પર માટી, શેવાળ, લીલ કે પપૈયાનું કીટ, જે અંજીર, રીંગણી, દીવેલા, એવું દ્રવ્ય લગાડી તે પર આવરણ કરવામાં ટમેટાં અને ak નામની વનસ્પતિને હાનિ આવે છે અને આ આવરણ પર વારંવાર પહોંચાડે છે, જેનાં ડિમ્ભ પાન ખાય છે.

Page #24

akee
18
albumen akee. Blighia sapida Koenig. (Syn. A. wightii Grah; (Cupania sapida Voigt.) alla Mimosa amara Roxb.). (gelui ઓળખાતું મૂળ પશ્ચિમ આફ્રિકાનું પણ લાલી નામે ઓળખાતું બબુલાદિ કુળનું તામીલનાડુમાં થતું ખાદ્ય ફળવાળું ઝાડ. દખ્ખણ, કર્ણાટક અને દક્ષિણ કેરળમાંનાં akene. એકબીજ શુલક અફેટી ફળ. પાનખર જંગલમાં થતું ઝાડ, જેનું akhrot, અખરોટ.
કાષ્ઠ બળતણ અને એજારેના હાથા Akola hoe. મહારાષ્ટ્રના અકેલામાં બનાવવાના કામમાં આવે છે, સૂકાં પાંદડાંનું કાળી જમીનમાં કપાસની વાવણી માટે ખાતર બને છે અને સાબુની અવેજીમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું એક ઓજાર. ઉપયોગમાં આવે છે. 4. cinensis Akund. Calotropis procera (Ait.) (Osbeck) Merr. Syr.. A. R. Br. (Asclepias gigantes L.) stipulata (Roxb.). હિંદીમાં સિરન નામનું એકદિ કુળનું આધ્ર પ્રદેશ અને નામે ઓળખાતું બ. કુળનું હિમાલય, પંજાબમાં થતું ઝાડ, જેના તંતુનાં દોરડાં પશ્ચિમ દ્વીપકલ્પીય પ્રદેશ અને નિકેબારમાં બનાવવામાં આવે છે.
થતું ઝાડ, જેનાં પાંદડાં અને ડાળાં-ડાંખalae. પાંખ, પક્ષ.
ળાને ઘાસચારે બને છે, અને જેના Alambadi. તામીલનાડુના સાલેમ અને કાષ્ઠના માવાના કાગળ બને છે. A. કેઈમ્બતુર વિસ્તારમાં થતી પશુની એક lebbeck (L.) Benth. (Syn. ઓલાદ.
Mimosa lebbeck L; Acacia Alandi. પશ્ચિમ ભારતમાં થતાં દાડમને lebheck Willd.). કાળે શિરીષ, કાળે એક પ્રકાર, જેમાં ફળ મધ્યમ કદનાં, ઘેરા સરસ, સરસડે, બ. કુળનું રસ્તાની બાજુએ લાલ રંગના દાણું, કઠણ બી અને મીઠા પર ઉગાડાતું ઝાડ, જેનાં પાંદડાં અને ડાળસ્વાદવાળાં હોય છે જે ધોળકામાં થતાં ખાંને ઘાસચારે અને ખાતર બને છે, દાડમ કરતાં સહેજ વધારે અલીય હોય છે. જેનાં કાષ્ઠ ફર્નિચર, રેલવેના ડબા અને Alangiaceae. એકલાદિ કુળની વન ઈમારતી કામમાં ઉપગમાં આવે છે. સ્પતિઓ.
A. lucida Benth. હિંદીમાં ગલવંગ Alangium lamarchin Thwait. નામે ઓળખાતું બ. કુળનું બિહાર અને આંકલનું ઝાડ, કેલ. A. decapetalum આસામમાં થતું ઝાડ, જે લાખનાં જંતુLam pillad 315. A. salvii- એની વસાહત તરીકે કામમાં આવે છે. folium (L.f.) Wang. (Syn. A. A. odoratissima (L.f.) Benth. lamarckia Thw). આંકેલ; અંકેલા- (Syn .Mimosa odoratissima L.f.). દિકુળનું ભારતના શુષ્કપ્રદેશ ખાસ કરીને કાળે શિરીષ, બ. કુળનું ઝાડ જેનાં ડાખળાનો દક્ષિણનાં જંગલમાં થતું ઝાડ, જેનાં કાષ્ટનાં ઘાસચારે થાય છે. A. procera (Roxb.) વાજીંત્રો બનાવવામાં આવે છે અને જેની Benth. સફેદ શિરીષ, વધારે મજબૂત ઝાડ, છાલમાંથી કાઢવામાં આવતા આલબેલોઇડ જેની છાલમાંથી ઝેર બને છે. A. stimulata દ્રવ્ય લોહીના ઊંચા દબાણમાં ઉપયોગી Boiv. બ. કુળનું દ. ભારત, આસામ, બને છે.
પ. બંગાળ અને દ. હિમાલયમાં થતું મોટું alib ne રંગવિહીન,વિવર્ણ.albinism. પાનખરંતુ વૃક્ષ, જેનું કાષ્ઠ ઈમારતી વિવર્ણતા, રંગવિહીનતા. (૨) વનસ્પતિમાં કામમાં, બળતણ ફર્નિચર અને ઘરેલું હરિતપર્ણરહિતતા અને પ્રાણીઓમાં રંગ- ઓજારે બનાવવામાં ઉપયોગમાં આવે છે, વિહીનતા. albino. હરિતપર્ણ વિનાની અને જેનાં પાદડાં અને ડાળખાં ખાતર વનસ્પતિ અથવા રંજકદ્રવ્યરહિત પ્રાણ. તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. Albizzia amara (Roxb.) Boic. albumen. વેતક, ઈંડાના ચીકણા પદાર્થ

Page #25

albuminoides
19
Alexandaian lanrel
જેવો પદાર્થ. (૨) ઈંડાની સફેદી, જેના ચાર જોર-, 4, 4 એ, 5, 8, 8 એ-હેકઝા થર હોય છે, જે આઘાત ઝીલે છે અને ભ્રણના હાઈડ્રો-1, 4–એન્ડો એકઝે 5, 6, ડાઈ ખેરાકની ગરજ સારે છે. (૩) પ્રાણીજ મીથેન ઉથાલીન નામનું સ્પેશય અને ઘનદ્ર છે અને પ્રવાહીએ, બી અને કંદિલ જઠરીય વિષ, જે ખાતરની સાથે ભેળવી મૂળનું ઘટક દ્રવ્ય. (૪) ઘણુ બીનાં બ્રણ શકાય છે અને જે ભૂકાના રૂપમાં, જલ
અને આવરણ વચ્ચેનો ખાદ્ય ભાગ વ્યાસૃત થતા ભૂકારૂપે, પાચસરૂપે મળી શકે albuminoides. પ્રાણીઓનાં કંકાલ, છે. તે ડી.ડી.ટી. કરતાં વધારે ઝેરી છે અને સંરચના અને સંજક પેશીમાં રહેલું વિષમ તીડ, તીતીઘેડા, ઊધઈ ઇ.ની સામે ઉપયોગમાં પ્રોટીન, જે તટસ્થ દ્રાવણમાં અદ્રાવ્ય છે, આવે છે અને બટાટા, મકાઈ, ઘઉં અને શેર અને જેમાં સુરેશ (લેટિન) અને કાસ્થિ તથા ડીનાં જંતુઓની સામે ઉપયોગમાં લેવાય છે. 20242 2841 1Corral 2171221 Aleurites fordii Hemsl. China 914 0. albuminoid ratio. gall wood oil, Tung-oil tree, oyolcd 2017nutritive ratio.
રેટ, આમલ્યાદિ કુળનું ટુંગ નામનું તેલ આપતું albuminous. સફેદીવાળું. a. cell આસામ, પ. બંગાળ, બિહાર અને મૈસુરમાં
સફેદીવાળ કે. a. seed. મીંજ, મગજ- થતું ઝાડ, તેના બીનું ટુંગ તેલ વાર્નિશ બનાવવાળું બીજ. albumins. જલદ્રાવ્ય વામાં ઉપયોગી બને છે. A. moluctana સરળ પ્રોટીન, જે તપાવતાં ઔદિત થાય (L.) Willd. (Syn. A. triloba છે. આ પ્રોટીન દૂધ, લેહી, ઈંડાની સફેદી, Forst)). દેશી જંગલી અખરોટ; અંગ્રેજીમાં
સ્નાયુઓ, શાકભાજી ઈ.માં હોય છે. candle nul કે warnist tree તરીકે albuminuria પેશાબમાં જતું એન્યૂ- ઓળખાતું, મૂળ મલાયા અને પ્રશાંતના મીન, જે રોગને એક પ્રકાર છે. દ્વીપનું પણ અહીં દક્ષિણ ભારત અને albumoses. ટીનનું જલદ્રાવ્ય આસામમાં થતું એક ઝાડ, જેન બીમાંથી
યુત્પન્ન-પ્રોટિયોસીસ. ! કાઢવામાં આવતું તેલ રંગ અને વાર્નિશ alburnum સદારૂ, ઉસકાઠ.
બનાવવામાં કામમાં આવે છે, જ્યારે Alcides mali Marshal. સફરજનનાં છાલથી ચામડાં કમાવવામાં આવે છે. પ્રકાંડને વેધક કીટ.
A. tribela Forst. જંગલી અખટ. alcohcl. 2015. a. alizarin-test. Aleurocanthus spiniferus. 242 દૂધમાં પ્રેટીનની સ્થિરતાની કસોટી, જેમાં મધુરાં ફળમાં પડતું સફેદ કીટ. A. દૂધમાં અલ્પેહેલ ઉમેરવામાં આવતાં, હoglumi. ખટ મધુરાં ફળને કીટ. સાધારણ પ્રકારના દૂધમાં કેઈ ફેરફાર કે Aleurolobus barodensis. શેરડીમાં વિકૃત્તિ આવતી નથી, પરંતુ દૂધમાં અમ્લતા પડતી સફેદ માખ. થવા પામી હેચ તે, દૂધ ફાટી જાય છે. aleuron, aleurone. પ્રોટીન તત્વ આ કસેટીમાં એલિઝેરિન નામના દ્રવ્યની ધરાવતું, સમીતાચા; સામાન્ય છવદ્રવ્યમાં મદદ લેવામાં આવે છે. આ કટી જોવામાં આવતું પ્રોટીન, જે અનામત દરમ્યાને દૂધ લાલ રંગ દર્શાવે તે દૂધ ખાદ્ય દ્રવ્ય તરીકે ઉપગમાં આવે છે અને સાધારણ પ્રકારનું ગણાચ, પીત-બદામી જે એકદળી વનસ્પતિમાં ભ્રષના પ્રોટીનરંગ થાય તે દૂધમાં ખટાશ આવેલી ગણાય વાળું સ્તર હોય છે. અને જાંબુડી રંગનું થાય છે, જેનું દૂધ Alexander. પીચ ફળનો એક પ્રકાર, લીધું હોય તે પ્રાણીના આંચળને સેજે જેનાં ફળ મેળ અને મેટાં હોય છે; અને આવેલો ગણાય છે. alcoholic fer- જેની છાલ લીલાશ પડતી સફેદ, ગર પણ
mentation. મદ્યાકીંય આથવણ. તેવા જ રંગને અને મીઠે હેચ છે. adin. 1, 2, 3, 4, 10, 10-હેકઝા- Alexandrian laurel. નાગકેસર;

Page #26

alfalfa
Mammea longifolia Planch & Triana Ocrocarpus longifolius (Wight) Benth & Hook f.. નાગપુષ્પાદિકુળનું દ. ભારતમાં થતું ખાદ્યફળધારી ઝાડ, જેની સૂકી પુષ્પકળી લાલ રંગ આપે, જે વડે રેશમને રંગી શકાય છે. alfalf.... ગામ, રજકા. algae (alga એ.વ.). કાઈ, લીલ, રિતદ્રવ્યવાળી સૂક્ષ્મ કે મેટી વનસ્પતિ, જે મેટા ભાગે પાણીમાં થાય છે, અને જે હરિત, વાદળી, પીળાશ પડતી લીલી અને ડાયેટામ તરીકે આળખાય છે. ડાંગરના ખેતર જેવી સતત ભેજવાળી જમીન પર તે ોવામાં આવે છે. કેટલીક લીલ વાતાવરણમાં રહેલા નાઇટ્રોજનનું સ્થિરીકરણ કરી શકે છે, જમીનનું વાતાયન સુધારે છે અને જમીનમાં કાર્બનિક દ્રવ્યોને ઉમેશ કરે છે. algal. લીલને લગતું, લીલવાળું. a. bloom. પાણી સંપૂર્ણપણે લીલું થઈ જાય તેટલી હદે તેમાં થતે લીલના ભરાવા. a. crust. લીલને થર. a. scum, તાજી કે સડાની અવસ્થાએ પહેાંચેલી લીલને પાણી પર તરતા થર. algin. એલ્ફિન; ફૂગોવાળ જેવું દ્રવ્ય, લીલમાંથી મળતા એન્જિનિક ઍસિડ, Algology. ફૂગવિજ્ઞાન, Phycology. algarroba. કામૂલી કિંકર, મૂળ ૬. અમેરિકાનું ખમ્મુલાદિ કુળનું નાનું મધ્યમ કદનું એક ઝાડ. Alhagi camelorum Fisch. જવાસે અંગ્રેજીમાં camel thorn નામે ઓળખાતા, પલારાદિકુળનો મરુ ભૂમિમાં થતે કાંટાળા ૫, ઊંટનો ઘાસચારા બને છે અને જેનાં ડાળખાં ચક-જાળી બનાવવા માટે ઉપયેાગમાં આવે છે. A. maurorum Baker જવાસે. A. pseudalhagi જવાસે.
20
aliar. વિલાયતી મેદી. alienation. સ્વત્વાપણું, a.of land. જમીનનું સ્વાષઁ. aliform. પક્ષવત્, પાંખ જેવા આકારનું. (૨) જંતુના સ્નાયુ જેવું.
alkali
alignment. સંરેખણ, alimentary canal. પાચન નલિકા, અન્નમાર્ગ, alimentation. પેષણ આપવાની કે પાષણ મેળવવાની પ્રક્રિયા. alkali. અલ્કલી. ઊસ, ખારું. (૨) સેડિંચમ, પેટેશિયમ, કૅલ્શિયમ અને મૅગ્નેશિયમ કે ઍસિડને તટસ્થ કરી શકે તેવા અંમે નિયમના મૂલક જેવા એક તત્ત્વની સાથે
કિસજન અને હાઇડ્રોજનનું રાસાયણિકસંયેાજન. (૬) જમીનમાં વિવિધ ક્ષારાનો સંચય, જેની ક્ષારીય પ્રતિક્રિયા થાય, તેના બે પ્રકાર છે: (અ) શ્વેત, કલીમાં અને (૪) રચામ. શ્વેત સેડિયમ કે પોટેશિયચ કાર્બોનેટ સિવાયનાં એક બે લવણા હાચ છે. સેચિમ અને પાટેશિયમ લવણા રચામ અલ્કલી છે કેમકે તે જમીનમાં કાર્બનિક દ્રન્ચને દ્રાવ્ય બનાવી ધેશ બદામી રંગ આપે છે અને તે વનસ્પતિની વૃદ્ધિ માટે હાનિકારક છે. (૪) કાસ્ટિક સેડા, સેડિચમ હાઇડ્રોક્સાઇડ, કાસ્ટિક પેાટાશ, સેડિયમ કાર્બોનેટ માટે વપરાતા સામાન્ય શબ્દ છે. a. claypan. વિનિમયક્ષમ સેાડિયમના 15 ટકા કે તેથી વિશેષ હાચ તેવું ભૂમિસંસ્તર. a. earth metals. ક્ષારીય મૃદા ધાતુએ. a. soil. ઊસર ભૂમિ. સેડિયમ કાર્બોનેટ સમેતનાં લવણા એકઠાં થયાં હોય તેવી ભૂમિ. આ પ્રમાણે સેડિયમ માટીના જલવિશ્લેષણથી પણ થવા પામે છે, જે અકલી પ્રતિક્રિયા કરે છે; ક્ષાર જમીન સરળતાથી અકલી બને છે. a. seepweed. વાસ્તુકાદિ કુળનો પંજાબ અને રાજસ્થાનમાં થતા ક્ષુપ, જે ઘાસચારા તરીકે ઉપયેાગમાં આવે છે, જે હિંદીમાં લેાનિયા કહેવાય છે, જેનું શાસ્ત્રીય નામ Sueda fruticosa L. Forsk. (Chemopodium fruticosum L.) છે. a. soils, મુલે વનસ્પતિ વિનાની અત્યંત કઠણ અને સંઘનિત જમીનો. alkaline. 7 કરતાં વધારે pH ધરાવતી–ક્ષારીય (જમીન). alkalinity. ક્ષારીયતા. alkalization. જમીનનાં વિનિમયક્ષમ સેડિચમ

Page #27

alkaloid
21
alluvial soil
ક વધવાની પ્રક્રિયા.
viviparum (Metz), A. Lef. sy. alkaloid. $2b19ile (Solanaceae), શિયન કાંદા તરીકે ઓળખાતી, લસૂનાદિ અહિફેનાદિ (Paperberaceae), શિલ્બાદિ કુળની, નાના કંદની ડુંગળી ધરાવતી વન(Leguminoseae), 9c24AHLILE (Ranun- 46. A. porrum L. (Syn. Alliumculaceae), seolle (Apocynoceae) ambeloprasum L.) વિલાયતી લસણ. અને મંજિષ્ઠાદિ (Rubiaceae) કુળની A. sativum L. લસણ, લસૂનાદિ કુળની વનસ્પતિઓમાં સામાન્ય રીતે જોવામાં વનસ્પતિ, જેની કળીઓ મસાલા તરીકે આવતું સંકુલ ચક્રીય નાઇટ્રોજન-ક્ષારક-બેઈઝ ઉપયોગમાં આવે છે, લસણને ભૂકે જઠરને જેમાં નિકટીન, કિવનાઇન, બ્રસીન, મેકૅિન, ઉદ્દીપ્ત કરવા વાતહર તરીકે ઉપયોગી છે. એપીન, ટ્રિકનીન, જેવાને સમાવેશ A. schoenoprasum L. C hi થાય છે અને જેમાંનાં ઘણાં ઔષધ અથવા પિયાઝી નામે ઓળખાતી અંગ્રેજી Chave વિષ તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે.
નામની હિમાલયના કાશ્મીરથી કુમાઉ alkusi. પલાશદિકુળનો શાક તરીકે ઉપ- પ્રદેશમાં થતી લસૂનાદિકુળની વનસ્પતિ. યોગમાં લેવાતાં ફળને સુપ, જેનું શાસ્ત્રીય A. tuberosum Rottl. ex Spreng. 91144 Mucuna prurita Hook. લસૂનાદિકુળની પ. બંગાળમાં થતી અને (Mucunapruriens Baker non સુવાસ આપતી વનસ્પતિ. A. alginosum D.C.) છે.
Don. (Syn. tuberosum Rottl. Allamanda cathanica L. કુટજદિ ex spreng પ. બંગાળમાં થતી, બંગકુળનો કાષ્ઠીય આરેહી સુપ.
ગંધીન નામની લસૂનાદિકુળની વનસ્પતિ. allele. સમજનીન. (૨) એકતર વિશાગત all mash. પૂરા રાશનવાળે મરઘાં લક્ષણેની ગમે તે જેડીમાંનું એક; ચેકસ બતકાને બરાક. રંગસૂત્રમાં અન્ય જનીનનું સ્થાન ધરાવી allo-, પર અર્થસૂચક પૂર્વગ. શકનાર જનીન. (૨) વિકલ્પી. allelic. allocarpy. પર-ફલનથી થતું ફળ. સમજનીનિક. allelism. સમજનીનની allogamy. ૫ર-નિષેચન, પર–ફલન, નિકટતા. allelomorph. સમજનીન, સંકર-ફલીકરણ–ફલન, allometry. જુઓ allele. a. characters. સાપેક્ષ વૃદ્ધિનો અભ્યાસ. (૨) કદ સમજનીનિક લક્ષણે.
વધતા પ્રમાણમાં પણ તે ફેરફાર, alligator pear. મૂળ અમેરિકાનું ઘેરણસરના વૃદ્ધિદર કે સમગ્રના વૃદ્ધિપણ હવે દક્ષિણ ભારતમાં, હળવાં દરથી જુદે પડતે અમુક ભાગની વૃદ્ધિનો શિયાળામાં થતું ફળ, જેનું કચુંબર થાય દર. (૩) પરમિતિ. allopolyploid. છે, તે તાજ ખાઈ પણ શકાચ છે અને અપર-બહુસંખ્યક. allosone. વિષમ જેમાં પ્રજીવકે એ, બી, સી, અને છ છે -રંગસૂત્ર, લિંગ-રંગસૂત્ર; heterochromoતથા 14 ટકા પ્રોટીન છે.
some. allosyndesis. પર-પુશ્મન. Allium ambeloprasum L. વિલાયતી allotetraploid. પરયુત-સંખ્યક. લસણ લસુનાદિકળના દ્વિવર્ષાયુ છેડ. A. allotropus flower. ફલની એવી ascalonicum L. વિલાયતી લસણ, રચના, જેથી જંતુ તેના મધુરસ સધી હિંદીમાં ગંધન અને અંગ્રેજીમાં Shallot સરળતાથી પહેચી જઈ શકે. નામધારી, કંદિલ મૂળ ધરાવતી મુખ્યત્વે alluvial soil. જલેઢ-જળવાહિત તામીલનાડુમાં થતી, ખાદ્ય પાનવાળી, જમીન. (૨) ખૂબજ વિસ્તૃત અને કૃષિની લસૂનાદિ કુળની વનસ્પતિ. A. cepa L. દષ્ટિને અગત્યની ઈન્ડો-ગેજેટિક અને ડુંગળી, કાંદા, લસૂનાદિ કુળના ખાદ્યકંદ- નદીમુખત્રિકેણ જમીનો. આવા પ્રકારની વાળી વનસ્પતિ. A. Cebua L. var જમીનો પંજાબ, ઉત્તર પ્રદેશ, બિહાર,

Page #28

almond
2)
Alpinia
પ. બંગાળ, આસામ, ઓરિસા અને દ. નાડુ, મલબાર અને કેરળમાં થતી સૂરણાદિ ભારતના નદીમુખત્રિકોણ પ્રદેશમાં આવેલી કુળની શાકીય વનસ્પતિ. A. macroહોય છેઆવી જમીનો મેટા ભાગે પર્વત hiza (L.) Scott. મેટી માણકંદ; અને ડુંગરોના ધોવાણના પરિણામે નિર્માણ મુખ્યત્વે આસામમાં થતી ખાદ્યકંદધારી થઈ હોય છે અને તેમાં ડુંગર, ઘઉં, સૂરણાદિ કુળની શાકીય વનસ્પતિ. શેરડી,કપાસ ઇ. જેવા પાકે લેવામાં આવે aloe. કુંવાર, કુંવારપાઠું; મૂળ પેકિસકની છે. આવી જમીનોમાં નાઈટ્રોજન, ખાદ ટૂંકા પ્રકાંડવાળી કાઠીય શાકીચ વનસ્પતિ, માટી (humus) અને ફેફરિક એસિડનું જેનાં પાનના રેસામાંથી દેરડા બનાવવામાં પ્રમાણ ઓછું હોવા છતાં તેમાં પોટાશ આવે છે અને જે મહારાષ્ટ્ર, બિહાર,
અને ચૂનો વિશેષ પ્રમાણમાં હોય છે. તામીલનાડુ, ઉત્તરપ્રદેશ અને પંજાબમાં થાય almond. બદામ, જેનું શાસ્ત્રીય નામ 3. A. barbadensis Mill. (Syn. A. Prunus amygdalus Batsch. (P. vera (L.). Webb & Berth. communis L. Arcang; Amyg- (non Mill.. કુંવાર, કડવી કુંવાર, dalus communis L.) છે અને તે હિંદીમાં ધીકુંવાર નામે ઓળખાતી મૂળ વેસ્ટ પદમાદિકુળનું મૂળ પૂર્વ ભૂમધ્ય પ્રદેશનું ઈન્ડિઝની પણ દ. ભારતમાં જંગલી રીતે પણ અહીં થતું કાઠીય ફળધારી પાનખર થતી વનસ્પતિ, જેના પાનને રસ રેચક છે. વૃક્ષ; જેનાં ફળ-બદામ પુષ્ટિદાયક અને aloo (હિંદી) આલું. બટાટા.
ઔષધીય ગુણે ધરાવે છે, જેનું તેલ સુગંધી Alopecurus patensis L. અંગ્રેજીમાં દ્રવ્યમાં ઉપગમાં આવે છે. આ વૃક્ષ leadoo fotail તરીકે ઓળખાતા કાશ્મીર અને સિમલામાં થાય છે અને તેને તૃણકુળને દીર્ધાયુ ઘાસચારે. કલમ કરીને ઉગાડવામાં આવે છે. બદામ alpaca. અલ્પાકા, દક્ષિણ અમેરિકાના મીઠી તેમ જ કડવી એવા બે પ્રકારના પર રાજ્યના આલ્પાકા નામના પ્રાણીના સ્વાદવાળી હોય છે. a. moth. Ephe- વાળના રેસા, જેને વણીને કાપડ અને stia cautela Walker નામનું બદામ અસ્તર બનાવવામાં આવે છે.. ઉપરાંત ઘઉં, ડાંગર, ચોખા, અખરેટ, alpha. આલ્ફા. (૨) ગ્રીકવર્ણમાળાનો નારિયેળ, પિસ્તા, અંજીર, કાજ અને પ્રથમ વર્ણ. a. humus. કાળારંગના કચૂકામાં પડતું ફં, જેની ઈયળ લેટમાં કાર્બનિક દ્રવ્યોનું અોકસ સંયોજનનું બાચકાં બનાવે છે અને ખાદ્ય પદાર્થને મિશ્રણ ખાવા માટે અગ્ય કરી મૂકે છે. Alphonso. પશ્ચિમ ભારતમાં થતી Alnus nitida Endl. હિંદીમાં કુનિસ (ફેન્સે) અફસ નામની લોકપ્રિય અને સરલી નામે ઓળખાતું પશ્ચિમ કેરીની જાત, જે ગુજરાતમાં વલસાડ અને હિમાલય અને પંજાબમાં થતું મેટું ઝાડ, મહારાષ્ટ્રમાં રત્નાગિરિમાં થાય છે. જેનાં કાઠની દીવાસળીઓ બને અને Alpine strawberry. પદમકાદિછાલમાંથી રંગ મળે અને ડાળખાંની કુળની મૂળ યુરોપની પણ કુમાઉં, કુલું, ટેપલીઓ બને છે.
હિમાચલપ્રદેશ અને મહારાષ્ટ્રમાં થતી locasia. વિલાયતી અડ. A. cucu- ખાદ્યકુળની શાકીય વનસ્પતિ. llata (Lour.) Schott. Rouregui Alpinia galanga (L.)Willd.(Syn. 4. villa wh 0412142i um 2418 Languas galanga (L.) Stuntz.). મૂળધારી શાકીય વનસ્પતિ. A. indica કુલિજન, આદુવર્ગની અંગ્રેજીમાં greater (Roxb.) Schott. કાળી અળવી, galangal નામે ઓળખાતી મૂળ ઈમાણકંદ, ખાદ્ય પ્રકાંડ અને કંદવાળી નેશિયા અને મલાચાની વનસ્પતિ, જેનાં આસામ, પ. બંગાળ, મહારાષ્ટ્ર, તામીલ કંદનો મસાલો અને બાષ્પશીલ તેલ બને

Page #29

alsi
23
alveolate
છે, જેનાં કુમળાં ફૂલ ખવાય છે. A. પ્રકારની વનસ્પતિ અથવા પ્રાણું. natans Rosc. પન્નગચંપ, નાગ દામણી, alternating males. મરઘાં કરતાં આદુવર્ગની એક વનસ્પતિ. A. speciosa મરધીની સંખ્યા બેવડી હોય ત્યારે પ્રત્યેક (Wendi. K. Schum. (Syn. મરઘા દીઠ બે મરધીના યુમનની એકાંA. nulans Rose.). 249Hi Shell af c44741. frodel તરીકે ઓળખાતી અને હિંદીમાં alternating current (a.c.). પનગચંપા નામે જાણીતી, આદુવર્ગની પ્રત્યાવર્ત પ્રકારને વીજળીક પ્રવાહ-કરંટ. ટટાર, પર્ણધારી વનસ્પતિ.
alternation. એકાંતરણ. a. of alsi. અળસી.
generations. એકાંતર જનન, Alstonia scholaris (L.) R. Br સંતતિઓનું એકાંતરણ, લિંગી અને અલિંગી સાત્વિન, સપ્તપણું, કુટજાદિકુળનું શણગાર સ્વરૂપનું એકાંતરણ, અથવા કેશીય દૃષ્ટિએ માટે વવાતું નાનું ઝાડ.
એકગુણિત અને દ્વિગુણિત અવસ્થાનું Alternanthera amoena Voss. એકાંતરણ. (૨) એવા પ્રકારનું પ્રજનન જેમાં (Syn. Telanthera amoena Regd.) પ્રત્યેક બીજી પેઢીમાં સમાન લક્ષણે જેવા કંચરી, નાદરંગ, અપામાર્ગાદિ કુળની ૫. મળે છે, એક પેઢી વટાવી ત્યાર પછીની બંગાળ, ઓરિસા અને તામીલનામાં થતી એટલે બીજી પેઢીનાં દશ્યમાન થતાં લક્ષણે શાકભાજી માટે ઉપયોગી થાકીય વનસ્પતિ. ધરાવતું પ્રજનન. alternative. A. Sessiles (Linn.) ૨. જળજાંજ, વિકલ્પી, વૈકલ્પિક. (૨) સંનિક, આયાપાણભાજી,
ડિન, કેડલિવર તેલ, લેહ અને પારાના Alternariaસામાન્ય મૃતાપજીવી ફૂગ, સંજનો જેવું તંદુરસ્ત કાર્ય સ્થાપનાર
જે સડે કરે છે. A. brassicae. ગવાર, ઔષધિ. રાઈ તથા રાજકાદિ કુળનું વનસ્પતિઓના Althaea rosea (L.) Cav, ગુલખેર, પાનને સડે કરનાર જંતુ. A. brassi. કાર્પાસાદિ કુળની અંગ્રેજીમાં Hollyhock nicola. રાજકાદિકુળની વનસ્પતિનાં પાનને નામની શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં પાનમાંથી સડે ક૨તું જતું. A. carthami. કરડીને એન્થ સાયેનિન નામના રંગે બને છે. થતા એક રોગ માટે જવાબદાર જંતુ. altimeter. ઊંચાઈ ઉનંગતામાપક સાધન A. lini. અળસીને થતા એક રોગ માટે Altingia excelsa Noron, સિલરસ જવાબદાર જંતુ. A. balanduit. ડુંગળીના નામની, આસામમાં થતી એક વનસ્પતિ. પાનના રોગ માટે જવાબદાર જેત. A. alubelu. ખાટી ચેરી, પદમકાદિકુળનું પંજાબ phaseola. વટાણુનાપાનને થતા એક હિમાચલ પ્રદેશ અને કુમાઉંમાં થતું એક રેગ માટે જવાબદાર જંતુ. A. borri. ઝાડ. ડુંગળીનાં પાનના રોગ માટે જવાબદાર alu-bukhara પદમાદિકુળનું સમશીજંતુ. A. solani. રીંગણું, મરચી, બટાટા, તોષ્ણ પ્રદેશનું ફળ. ટમેટાને થતા એક રોગ માટેનું જંતુ. A. alumina. એલ્યુમિનિયમ ટ્રાકસાઈડ, teuis. સૂર્યમુખીનાં પાનને થતા એક રેગ ફેસ્ફટલની અશુદ્ધિ, જેથી સુપરફોસ્ફટ માટે જવાબદાર જતુ.
ભેજવાળા અને ચીકણે બને છે. alumialternate. એકાંત૨, એકાંતરિક. a. nium phosphide. અનાજને
bearing. દ્વિવર્ષાયુફલ, એકાંતર વર્ષે આપવામાં આવતો ઝેરી વાયુ, જે ટિકડી ફળ આપનાર. a, grazing. એકાંતર રૂપમાં મળે છે. ચરાઈ. a. host, જીવનચક્રના એક જ alveolate વાયુકેષિત, અથવા કાઠાવાળું. ભાગ દરમિયાન ગોત્પાદક સજીવ, જે alveolus (alveoli બ.વ). વાયુવનસ્પતિ કે પ્રાણી પર પરજીવી બને તેવા કેટરિકા; નાનું ગત કે કેe. (૨) દાંતને

Page #30

Alysicarpus
24
Americans ખાડે. (૩) ફેફસામાં વાયુ કષ્ટ. (૪) A. tenuijolius Willd. તાંદળજાની ગ્રંથિમાં ગર્ત. (૫) જઠરની દીવાલ પરની ભાજી. A. tricolour L. (Syn. A. ગર્તિકા.
gangeticus L) મેટી ચેલાઈ, તાંદળજો, Alysicarpus longifolius Wight 414 211. A. viridis Linn. 4731,
& Arn. પલાશાદિ કુળની ઘાસચારા ડાભે, હિંદીમાં જંગલી ચેલાઈ નામની માટેની શાકીય વનસ્પત્તિ. A. rugosas. ભાજી. (Will) Dc. શેવરા, પલાશાદિ કુળની amarphal. અમરફલ, સૂરણાદિ કુળનું ઘાસચારા માટેની શાકીય વનસ્પત્તિ. મૂળ મેકિસકેનું ફળ. amalanch. પાષાણભેદાદિ કુળની મૂળ amasesis. ચાવી કે મેંમાં મમળાવી
યુરેશિયાની પશ્ચિમ હિમાલયના કુમાઉંથી ન શકાય તેવું. કાશ્મીરમાં થતી ફળ માટેની વનસ્પતિ. amatangulu. કુટજાદિકુળને કાંટાળે Amalonado. કેકને એક પ્રકાર. સુપ, જેને ચેરી જેવડાં ખાદ્યફળ થાય છે amaltas, ગરમાળે.
અને જેનું શાસ્ત્રીય નામ Carissa around aman crop. 1411Hi al sical Lamk. (Carissa bisponosa Desf. પાક.
Arduina bispinosa L.) 3. amantmul. હિંદીમાં કુંદરી તરીકે amati. આમકલ્યાદિ કુળનું આસામ, ઓળખાતી Melothria heterophylla ખાસી ટેકરીઓ અને પશ્ચિમઘાટમાં થતું Cogn. નામની પટેલાદિકુળની આરહી નાનું ઝાડ. શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં પાન અને ફળ ambady. અંબાડી, કાર્યાસાદિ કુળની ખાદ્ય છે.
વનસ્પતિ જેના તંતુનાં દેરડાં, માછલા amaranth. તાંદળજે, કાંટાળો દા. પકડવાની જાળ, ખાંડના કેથળા ઇ. બને. Amaranthaceae એટલે અપા- ambara. મરવાના ઘાટના ગેળ કે માર્ગાદિ કુળની વનસ્પતિ, જેમાં અધેડે, અંડાકાર ફળનું આગ્રાદિકુળનું ઝાડ, જેનાં ગેરમગા, જલજજ ને સમાવેશ ફળનું અથાણું બને અને જે પંજાબ, મહાથાય છે. Amaranthus argensis. રાષ્ટ્ર, પ. બંગાળ અને આસામમાં થાય છે. અપામાર્ગાદિ કુળને કણેજરો. A. ambia bahar. કેટલાંક ઝાડમાં ડિસે. blatum L, war oleracea Duthie. જાન્યુઆરીમાં બીજીવાર બેસતાં ફૂલ. અડબાઉ તાંદળજો, અંગ્રેજીમાં Amaranth ambient. પરિવેશી, આસપાસનું, a. તરીકે ઓળખાતી અપામાર્ગાદિ કુળની temperature. પરિવેશ ઉષ્ણતામાન. Allo. A. caudatus L. (Syn. A. Ambri Kashmiri. 512712Hi hai paniculatus I, A. cruentus (L). સફરજનને એક પ્રકાર. હિંદીમાં ચેલાઈ તદીકે ઓળખાતી અપા- ambulatory. પરિભ્રામ, ચાલતું, ચેર, માર્ગાદિ કુળની લીલાપાનની ભાજી. A. અસ્થિર, અસ્થાયી, gangeticusinn. હિંદીમાં મટી ચેલાઈ ameiosis. અનધીકરણ, કેષવિભાઅને લાલ સાગ તરીકે ઓળખાતી પંજાબ, જનમાં રંગસૂત્રનું અધકરણથતું ન હોય તે. આસામ, મહારાષ્ટ્ર અને તામિલનાડુમાં થતી American aloe, જંગલી કુંવાર. ભા.A. oleraceous Willd. તાંદળજાની American beach. નારંગીવર્ગનું Hley. A. paniculatus L. 21090131, Evodia fraxinifolia Hook f. 414.j અનારાણા.A. polygamusL. તાંદળજે. હિમાલય અને ખાસી ટેકરીઓમાં થતું A. spinosus L. હિંદીમાં કાંટાળી ચાલાઈ ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. અથવા કાંટેવાલી ચેલાઈ તરીકે ઓળખાતો American Lotus, કમળ. કાંટાળે ડાભે, કે કાંટાળે ઢીમડો. Americans. પંજાબ, ઉત્તરપ્રદેશ,

Page #31

am haldi
રાજસ્થાન, આન્ધ્રપ્રદેશ, અને મધ્યપ્રદેશમાં થતા કપાસનું વેપારી નામ. am haldi. આંબાહળદર. Amherstia mobilis Wall. પૂતિકરદાદિ કુળનું મૂળ બ્રહ્મદેશનું સુંદર ફૂલાનું ઝાડ. amide. નાઈટ્રોજન ધરાવતું કાર્બનિક સંયેાજન, જેનું વાગાળનાર પ્રાણીઓના પ્રથમ અમારાયમાં સૂક્ષ્મ સજીવે પ્રેટીનમાં રૂપાંતર કરે છે.
amino acids. એમિના ઍસિડા; નાઈટ્રોજન ધરાવતાં કાર્બનિક સંયેાજને, મેાટા ભાગનાં જે પ્રેટીન અણુનું નિર્માણ કરે છે. આમાં કેટલાંક જરૂરી છે, જ્યારે ખીજાં કેટલાંક અર્ધ-આવશ્યક છે, અને ખીન્દ્ર નિવાયૅ છે. amitosis. અસૂત્રીભાજન, કાવિભાજનમાં રંગસૂત્રનું સમવિભાજન થતું ન હોય તે.
amla. આંમળાં.
amli, આમલી,
amlok. ખજૂરી. Ammannia bacifera L. અગનબૂટી, જળગિયા. ammi. અજમા ammonia. એમેનિયા; 80 ટકા નાઈટ્રાજન ધરાવતા જલદ્રાવ્યવાયુ, જે એમેનિયા (પ્રવાહી) અથવા જલીય એમેનિયા તરીકે ખાતરમાં વપરાય છે. મૂત્રના વિધટનથી પણ એમેનિયા પેદા ચાથ છે. a. ixation. જમીનદ્વારા એમેનિયા આયનનું અધિોષણ અથવા જલદ્રાવ્ય ન હોય કે વિનિમયક્ષમ ન હોય તેવાં ખનિજોનું અધિશેષણ ammo niated superphosphate. 2 થી 4 ટકા નાઇટ્રોજન અને 14 થી 20 ટકા ફૅસ્ફરિક ઍસિડવાળું સંચેાજિત ખાતર. ammonification. એમેનિયીકરણ. (૨) સામાન્ય હેતુવાળા જીવાણુદ્વારા પ્રેાટીનનું સરળ ઍમિને ઍસિડમાં પરિવર્તન અને ત્યારબાદ એમેનિયા, કાર્બનડાયેકસાઇડ અને પાણીમાં પરિવર્તનની થતી પ્રક્રિયા, ammonium એમેનિયમ, નાચન NH. a. chloride. સાલ
|∞ । ।
amoeba
એમાનિયા, મ્યૂરિયેટ એમેનિયા. 26 ટકા એમેનિયમ નાઈટ્રોજન ધરાવતું સફેદ સ્ફટિક સંયેાજન, જેને મેાટાભાગે આદ્યોગિક હેતુ માટે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. a. nitrate. 33 થી 35 ટકા નાઇ
ટ્રેજન (અર્ધું નાઇટ્રોજન રૂપમાં અને અર્ધું એમેનિયમના રૂપમાં) ધરાવતું સફેદ સ્ફટિકીય લવણ, જેને જલદી પ્રભાવ પડે છે, જલદી જલાન્વિત થતું હોઈ તેને સંધરી રાખી શકાતું નથી પણ જે ખાતર તરીકે ઉપયાગમાં આવે છે. a. phosphate. ઍમેનિયાની સાથે ફાસ્ફરિક ઍસિડની માવજત કરતા મળતી નીપજ, જેમાં મેનાએઁમેનિયમ ફૅસ્ફેટ, ડી–એમેનિયમ ફૉસ્ફેટ અથવા આબે લવણાનું મિશ્રણ, જે ખાતર અને છે. a. phosphate sulphate. ફોસ્ફેરિક ઍસિડ અને સલ્ફફ્યુરિક ઍસિડની એમેનિયાની સાથે માવજત કરતાં મળતી નીપજ, જે મુખ્યત્વે અમેનિયમ સલ્ફેટ અને એમેનિયમ ફૉસ્ફેટના મિશ્રણરૂપ હોય છે, જે ખાતર તરીકે ઉપયાગમાં આવે છે. a, sulphate nitrate. એમેનિયમ નાઇટ્રેટ અને એમેનિયમ સલ્ફેટનું મિશ્રણ, જે સફેદ સ્ફટિક રૂપે મળે છે અને જેમાં 26
ટકા નાઇટ્રોજન હોય છે, જેના પાણા ભાગ એમેનિયમ સ્વરૂપમાં હોય છે અને ખાકીના ભાગ (6.5 ટકા) નાઇટ્રોજન રૂપે હોય છે. બધા પાકા માટે તે ખાતરની ગરજ સારે છે.
ammophos. 16 ટકા નાઇટ્રોજન અને 20 ટકા ફોસ્ફરિક ઍસિડ ધરાવતું ખાતર, amnion. સરીયા,પક્ષીઓ અને સસ્તનાના ભ્રૂણની કલા. (૨) જંતુએની અંત:સ્થ કલા, (૩) કેટલાક અંડાશયનું શ્યાન આવરણ. (૪) ઉલ્ઝ. amnionic. ગડી, પુટિકા, વિવરને લગતું. (ર) પ્રવાહીને લગતું, ઉત્ખીય. amniotie sac. ભ્રૂણપુ, માદા જન્યુજનક અથવા ગુરુબીન્તણુ. amoeba (amobae ખ.વ.). અમીબા, બહુરૂપી. (૨) સૂક્ષ્મ એકકાષી પ્રજીવ, પ્રાણીઓની માત્ર દીવાલમાં જણાતું

Page #32

Amomum
Amsacta
પરજીવી સજીવ, અનુકૂળ સંજોગોમાં, જે " a. plant. ઉભયવાસી વનસ્પતિ. amમરડા કરે છે.
phibiotic ઉભયજીવી. (૨) ડિલ્સ તરીકે Amonum aromatican Roxb. જલચર ને પતાવરથાનું સ્થળચર.
મેટી ઈલાયચી, અંગ્રેજીમાં જેને Bengal amphicarpogenous, મેં ચસિંગ tardamom કે Nepal cardamom કહે જેવું ફળ, જે પરિપકવ બનવા અગાઉ છે; ઉત્તર બંગાળ અને ખાસી ટેકરીઓમાં જમીનમાં દટાય છે. amphicribal. થતી દીર્ધાયુ શાકીય વનસ્પતિ, જે મસાલા મધ્યદારૂક. amphimixis. ઉભચા તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. A. dealbatum સંજન, સંયુશ્મન સમયે ભેગાં મળેલાં Roxb. ખાસી ટેકરીઓ અને પ. બંગાળમાં જન્યુઓની પુનઃરચના. amphiphloic થતી વનસ્પતિ, જેના દાણું એલચી તરીકે siphonstele. ઉભય અન્નવાહિનીકીચ ઉપયોગમાં લેવાય છે. A. subulatum નળાકાર રંભ. Roxb. મેટી એલચી, મુરુગ એલચી, amphisara. કાચલીવાળું ફળ. બંગાળ કે નેપાલ એલચી તરીકે ઓળખાતી Amphistome, વાગેળનાર પ્રાણુઓના ૫. બંગાળ, સિક્કિમ, બાસામ અને તામીલ- આગલા આમાશય અને યકૃતમાં રહેતું શંકુનાડુના ભેજવાળા વિસ્તારમાં થતી વન- આકારનું પરજીવી જંતુ, જેને કારણે
સ્પતિ, જેનાં દાણ મિઠાઈ બનાવવા માટે પ્રાણીના જડબાયર સેજે આવે છે. ઉપયોગમાં લેવાય છે.
amphithecium. પરિસ્તર. Amoora rohituka wight & amphitropous. ડું, અનુપ્રસ્થ. Arm. રગતરોહિડા, પ. બંગાળ અને amphoteric. ઉભયધમાં. આસામમાં થતી નિબાદિ કુળની વનસ્પતિ, ampich. અગ્નિજલ, ઉત્તરપ્રદેશમાં થતું
જેનાં બીના તેલની દીવાબત્તી થાય છે. ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. Amorphophallus campamulatus amplification. પ્રવર્ધન, શાવર્ધન. (Roxb) Blume ex Dene (Syn. amplitude. Elpis. Arum campanulatum Roxb.). amplixicaul. Mul 2019 357507 જંગલી સૂરણ, સૂરણાદિ કુળની ગુજરાત, સ્પર્શતું (પૂર્ણ). મહારાષ્ટ્ર, પ. બંગાળ, મલબાર, તામીલ- ampule. કળશ, ચંબુ. નાડુ અને ઉત્તરભારતની કંદીય વનસ્પતિ. amputation. વિચ્છેદન, અંગછેદન. a. A. commulatus Engles. lcd of style. 421919116N DEN. સૂરણ.
amra. ગોળ કે અંડાકર ફળવાળું ઝાડ. amorphophyte. અનિયમિત ફૂલ- Amritmahal. મૈસુરની નાની ગાયની વાળી ગમે તે વનસ્પતિ.
ઓલાદ, amorphous. ગુંદર, કાચ . જેવું amrood. જમરૂખ.
ચેકસ સ્વરૂપ વિનાનું, સ્ફટિકીય. amrul. તામિલનાડુમાં થતી શાકીય Ampelocissus latifolia (Ro- વનસ્પતિ, જેનાં પાન અને બી ખવાય છે. xb.) Planch (Syn. Vitis latifolia om sajuta 4225 22 Riina 12 Roxb). પાણીવેલ, પશ્ચિમઘાટ, નીલગિરિ રીતે ખવાય છે. અને અમલાઈ સુધી થતે ખાદ્યફળને Amsacta albistriga. જુવાર, મકાઈ કરેહી કાષ્ઠીય સુપ.
બાજરી, મગ, તલ, સીંગદાણા, કપાસમાં amphibian. જળ અને સ્થળ એમ પડતી ઈયળ, જે પાન ખાય છે અને
બંનેમાં રહેતું ઉભયજીવી (પ્રાણુ કે વનસ્પતિ). જેને ઉપદ્રવ વધે તે વનસ્પતિને નાશ amphibious. ઉભયચર, જળ-સ્થળ- થાય છે. A. moorei. જુએ .Ansacta ચર. a. animal. ઉભયચર પ્રાણ. albistoria.

Page #33

Amygdalus
27
analyser
Amygdalus communis L. બદામ. કાપડઉદ્યોગમાં ઉપયોગમાં આવે છે. A. પંજાબ અને કાશ્મીરની વનસ્પતિ. A. orientale L. ભીલામે. (૨) પંજાબ, persica L. મૂળ ચીનની પણ હવે આસામ, ખાસી ટેકરીઓ, મધ્યપ્રદેશ અને કાશમીર, પંજાબ, હિમાલય પ્રદેશ, કુલ અને પશ્ચિમઘાટમાં થતું ઝાડ, જેના ફળના કુમાઉંનાં થતી ખાદ્ય ફળની વનસ્પતિ, પરિધ્યાવરણમાંથી મળતું રેઝિન કાપડ જેના બીનું તેલ રાંધવા અને દીવાબત્તી પર રંગીન મારકે કરવામાં વપરાય છે માટે ઉપયોગમાં આવે છે.
અને જેનાં બીનું તેલ ઊધઈને મારવા amylase. કાંજીને ડિકિસ્રનામાં અને માટે ઉપયોગમાં આવે છે. કામરી.
ડિસ્ટ્રિનને માટોસમાં ફેરવનાર ઉભેચક. anarthartic. વમનકારી ચૌષધી કે amyoplast. મંડપ્લવક, કાંજી બનાવ- દ્રવ્ય. નાર મુખ્ય દ્રવ્ય.
Anadrographis paniculata Neamylopsin. કાંજીનું શર્કરામાં વિઘટન es. લીલું કરિયાતું – કાલમેઘ, શેભાની કરનાર અન્યાશયને ઉભેચક, જે અન્યા- શાકીય વનસ્પતિ. શય રસને મુખ્ય કાર્બોદિત છે. anaerobe. બજારમજીવી – અવાતજવી amylum. સૂત્ર (CHjO3) વાનસ્પતિક જીવાણુઓ; જમીનમાં રહેતા જીવાણુઓ જે
પિતાનું જીવન ટકાવવા સ્વતંત્ર રીતે Anabas testudineus. રેહી પર્ચ. ઓકિસજન લેવાને બદલે ઓકિસજન નામની ખાદ્ય માછલી.
ધરાવતાં સંજમાંથી ઓકિસજન ગ્રહણ Anab-e-shahi. માલ્યા નામે ઓળ- કરે છે. anaerobic. અજાચક, વાત
ખાતી, હૈદરાબાદમાં થતી, સફેદ, અંડાકાર, જીવી. (૨) અવિક કિસજનની ગેરપાતળી છાલવાળી મીઠી, મધ્યમ પ્રકારની હાજરીમાં સક્રિય રહેતા (સજીવ). a. લુમવાળી દ્રાક્ષને એક પ્રકાર.
composting. ખેતરમાનાં નકામાં anabiosis. પ્રતિકૂળ અવસ્થામાં નિષ્ક્રિય દ્રવ્યોને 15 x 15 x 3 ફૂટના ખાડામાં નાંખી
બની રહેવાની વનસ્પતિની ક્ષમતા. તેના થર પર થર કરી, તે પર પાણી, anabolic phase. 24/19241. ana- છાણ અને મૂત્ર નાખ્યાં કરી કમ્પોસ્ટ bolism. ચય, વિધાયક પ્રક્રિયા, સર્જક- ખાતર બનાવવાની એક પ્રક્રિયા; આવા ક્રિયા. (૨) ખેરાકના પાચનની પેદાશે ખાતરમાં એક ટકા જેટલું નાઈટ્રોજન હોય બાપેલાં દ્રવ્યોમથી શરીરની પેશીનું ઘડતર છે. a, respiration, અજાચક–અવાત કરતી પ્રક્રિયા.
શ્વસન. a. yeast, જા૨ક યીસ્ટ. Anacardiaceae. અમ્રાદિકુળની વન- anaesthesia. ચેતનાનું પૂર્ણ કે અંશતઃ zyra. Anacardium occidentale $201. anaesthetic. Gists, L. કાજુ; આમ્રાદિકુળનું મૂળ બ્રાઝિલનું સંવેદનાહારક. પણ હવે કેરળ, મૈસુર, તામીલનાડુ, અને anal fin. ગુદમીનપક્ષ. આધ્રપ્રદેશમાં થતું ઝાડ, જેનાં કાજુ analgesic. વેદના ઓછી કરનાર માફિયા નામનાં ફળ ખાદ્ય છે; જેનું તેલ વાર્નિશ, જેવી ઔષધી. ટાઈપરાઈટરના રોલ, ઔદ્યોગિક ટાઈલ, analogous. સમધમી, સદશ, તુલ્યરૂપ. ગુંદર, શાહી. તેલી કાપડ ઍસિડ અને analogues. એક સરખાં કાર્ય કરતાં અલ્કલીને સામને કરે તે સિમેન્ટ, જુદી જુદી વનસ્પતિ કે પ્રાણુઓના અંગે. રાળ, રબર માટે ઉપયોગી રેઝિન બનાવ- analogy. સાદશ્ય, સમવૃત્તિતા. (૨) વામાં આવે છે, જેનું તેલ પગના સંરચના કે વિકાસમાં નહિ પરંતુ કાર્યમાં વહાડિયામાં, પાણુવાળા બેઈલર, એરકન્ડિ- સમરૂપતા. શનના ઘટકો, બરફનાં કારખાનાં અને analyser. વિશ્લેષક. analysis.

Page #34

Anamirta
28
androcyte
પૃથક્કરણ, વિલેષણ, સંજનનું સરળ anastomosis. જાલકરણ. ઘટકોમાં વિઘટન; સંજનની રચનાનું anatomy. શરીરરચના શાસ્ત્ર; આકારસૂક્ષ્મપરીક્ષણ.
વિજ્ઞાન; (૨) પ્રાણીઓ અને વનસ્પતિઓની Anamirta cocculus (L.) Night સંરચના, મોટાભાગે સૂક્ષ્મદર્શકની સહાય
& Arn. (Syn. Menispermum વિના જોવામાં આવતાં ગે. cocculus L.). કાકમારી. (૨) ખાસી ટેક- anatropous. અધોમુખી. a. ovule. રીઓ, એરિસા, મૈસ૨ અને મલબારને ક્ષુપ, અધમુખી બીજાંડ. જેનાં ફળ માછલીઓને ઘેનમાં લાવે છે અને ancient crystalline and જે જંતુન અને દીર્ધકાલીન ચામડીના metamorphic rocks. પ્રાચીન રોગમાં ઔષધ તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. સ્ફટિકીય અને વિકૃત ખડકે, ભારતનાં 2. panaculata, Cobbr. કાકફળ, દ્વીપકલ્પીય વિસ્તારના તલસ્થ ખડકે, જે કાકમારી.
ગ્રેનાઇટ, નીસ, સ્ફટિકીય શીસ્ટ છે. જેવાં ananas. wal12. A. comosus (L.). હોય છે, અને જેના કારણે જમીન રાતો Merr. (Syn. A. sativus Schult. રંગ ધારણ કરે છે. f.; Bromelia comosa L.). waid 124; ancipitous. Elledig. અનેનાસાદિ કુળનું મૂળ દ. અમેરિકાનું Ancona. લેધન મરઘાંની ઓલાદ. પણ હવે તામીલનાડુ, આંધ્રપ્રદેશ, કેરળ, Ancylostoma. અંડા કૃમિ. મૈસુર, પ.બંગાળ ત્રિપુરા, ઉત્તરપ્રદેશ અને Andaman Dwarf. આંદામાનનું મહારાષ્ટ્રમાં થતું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ, જેનાં જલદી ફળતું વામન નારિયેરીનું ઝાડ. પાનના તંતુમાંથી કપડું બનાવવામાં આવે Andaman Giant. માટી ફળદાયી
છે. A. Satus Schult f. અનેનાસ. નારિયેરી. anandrous. પુંકેસરવિહીન. Andrews Cotton, કેરળ અને anaphase. કોષકેન્દ્ર વિભાજન દરમિ- મેસરમાં સફળતાપૂર્વક ઉગાડવામાં આવેલ. ચાનની ભાજનેત્તર અવસ્થા, જે અર્ધ- સી આઈલેડ નામને કપાસ. કરણમાં પદ્માવસ્થા હેચ છે.
andre-. નરજાતિસૂચક પૂર્વગ. anaphrodisia. માદાપ્રાણુની એક androcyte mother cell. jorary શારીરિક વિકૃત અવસ્થા, જેમાં નાના HQ $14. androecium (androઅંડાશયે હોય છે અને મેટી યૂનિકા ecia બ.વ.). પુંકેસર મંડળ; વનસ્પતિનું બનવા પામતી નથી.
નરજનન અંગ, jમંગ. androgen. anaplasmosis. Anaplasma નર અંતઃસ્ત્રાવ, નરકારી દ્રવ્ય. andromarginale નામના જંતુથી ઢેર તેમાં પણ genesis yoyola. androgerous. ખાસ કરીને બહારથી લાવવામાં આવેલાં yordls. androgonial cell. 42 પશુને થતું એક ગંડિકા-ગ, જેમાં રેગ- પ્રજનનકેષ a. tissue. jજનક પેશી. ગ્રસ્ત પ્રાણુ ભૂખ ગુમાવે, બંધકોશ થાય, androphore. નરદેડ, પુંસરદંડ, રક્તક્ષીણતા આવે, કમળો થાય, અને છેવટે jમંગવૃત્ત. androsome. પુંસૂત્ર. પ્રાણી મૃત્યુ પામે.
androsporangial mother anar. E15H. a. butterfly. cell. yuflores Hi $14. andro
Virachola isocrates Fabr. 1 Hej sporangium. yoyrfall. anદાડમનું જંતુ.
drospore. નરજન્ય, નરબીણુ, Anasphal. મૂળ ચીનનું ઝાડ, જેનું તેલ નારદંડ. androzoid. નરજન્યુ. anરઈ, મિઠાઈ અને સુગંધી દ્રવ્ય તથા drogynophore. નરનારી દંડ. ઔષધ તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. androgynous. ઉભયાલગી પુંકેસર

Page #35

29
andrographis
કું
અને સ્ત્રીકેસરવાળી (વનસ્પતિ). Andrographis paniculata (Burm f.) Wali. e Nces; કરિયાતું. શણગાર માટે વાવવામાં આવતી શાકીચ વનસ્પતિ. Andropogoa annulatus Forssk. મારવેલ, તૃણુકુળની વનસ્પતિ, મેટુ મીંદડિયુ. A. caesius (Nees.). ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર, મધ્ય પ્રદેશ, વ્યાધ્ર પ્રદેશ અને ઉત્તર પ્રદેશમાં થતા તૃણુકુળના ઘાસના એક પ્રકાર-જેનાં પાનમાંથી સુવાસિત તેલ મળે છે. A, citratus DC. લીલી ચા;, મહારાષ્ટ્ર, મૈસુર અને કેરળમાં થતી સુવાષિત તેલ ધરાવતી વનસ્પતિ, જેનું તેલ સુગંધી દ્રવ્યે અને પ્રસાધનામાં વપરાય છે. A. contortus L. ડાભસૂળિયું પીંછું ઘાસ, ઘાસચારા અને રેસા મટે ઉપયેાગમાં આવતું ઘાસ, જે કાગળ અને સૂંડા બનાવવા માટે ઉપયોગમાં આવે છે. A. filiformis. કણેરું. A. flexuosus Nees. કેરળમાં થતું ઘાસ, જેનાં તેલનો ઉપયેાગ સુગંધીદ્રવ્યે અને પ્રસાધનામાં કરવામાં આવે છે. A. gryllus L. ઘાસચારાનુ ધાસ. A. halehensis Brot. ખરૂ ધાસ. A. martinii Andropogon caesius. A. muricatus Retx. કાળાવાળે, ખસ. મોટાભાગે રાજસ્થાન, ઉત્તર પ્રદેશ અને પશ્ચિમ કાંઠાના પ્રદેશેામાં થતું દીર્ધાયુ ઘાસ, જેનાં સુકાયેલાં મૂળની સુવાસિત સાદડીઓ, પંખા, ટાપલા–ટાપલીએ, ગરમ ઋતુમાં ઠંડી હવા માટે ટટ્ટીએ મનાવવામાં આવે છે. મૂળમાંથી મળતા ખાપશીલ તેલને સુગંધી દ્રવ્યે, પ્રસાધના, સામુ અને શરબતને સુવાસિત કરવા માટે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. ઉપરાંત કાગળ અને પૂંઠા બનાવવા માટે પણ આ વાળાને ઉપયાગ કરવામાં આવે છે. શરીર પર સેાળે ચડચો હોય તે, વાળાની પેસ્ટ ચે પડવામાં આવે છે. A. nervosus Rottl. પાવના, ઉત્તર પ્રદેશ, મધ્ય પ્રદેરા, મહારાષ્ટ્ર અને તામીલનાડુમાં થતા એક પ્રકારને ઘાસચારો, A. pertusus (L.)
angelica
Willd. ખેતરાઉ જિંજવે A unibus Roxb. ગાવિંદવેલ. A. preysericeus Hochsto ex A. Rich. મુંબઈમાં થતા ઘાસચારે. A. vännGe L. ઊંચું ઊગતું ઘાસ, જેના પ્રકાંડના પૈસા ખુરશીઓ, મુડા, છપ્પર અને દેરડાં બનાવવા માટે ઉપયેાગમાં આવે છે. . schoenanthus L. રેશા, રારાવાસ, Å. sorghum (L.) Brot. જુવાર. A. squarrosus Hook f. non L. f. વાળ, ખસ, કાળાવાળે. anemia (anaemia). રકતક્ષીણતા, લાલ રકતકાષની સંખ્યા ઓછી થઈ જવી, જેના, પરિણામે પાંડુરોગ થાય છે. anenometer. વાયુગતિ માપક સાધન. anemophilous. વાત પરાગિત, પવન પાગિત. anemoscope. ૧નની દિશા દર્શાવતી યુકિત, anesthesia. જુએ anaesthesia. Anethum foeniculum L. વરિયાળી, સુવાસિત શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં ખી મીઠી સુવાસ અને સ્વાદવાળાં હોય છે, વરિયાળીનું પાણી કફ મિકસચરમાં વપરાય આ વનસ્પતિ ગુજરાત, પંન્તમ, આસામ અને મહારાષ્ટ્રમાં થાય છે; વિરચાળીમાંથી ખાષ્પશીલ તેલ કાઢી લીધા બાદ રહેતા અવશેષ ઢારના ચારા તરીકે ઉપયેગમાં આવે છે. A. graveolens L. (Syn. Peucedanum graveolens. (L.) Hiern. f., સુવા, સવા, જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં થતી વનસ્પતિ, જેનાં ખીસવા મસાલા માટે વપરાય છે તથા તે વાતહર છે. A. sowa Kurz. સા. aneuploid. વિષમકીય, વિષમગુણિત. aneurine. Aneurin, થાયેમીન, પ્રજીવક-ખી.
છે.
angaru. હિંદુરાદિકુળની Diosbyros ferrea (Willd.) Bakh. Maba buxifolia (Pers.). શાસ્ત્રીય નામવાળું પશ્ચિમ દ્વીપકલ્પીય પ્રદેશ, ઓરિસા અને કોરોમંડલ કાંઠાપર થતું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ, angelica હિંદુરાદિકુળની Angelica

Page #36

angio-,
30
anion
circhangelica L. (Syn. Archangelica anu digzza 28cf12. a. husbanof icinatis Hoffm.)ના શાસ્ત્રીય નામ dry. પ્રાણી પ્રજનન; ખોરાક પ્રબંધ ધરાવતું કાશમીરમાં થતું સુવાસિત શાકીય અને રેગ નિયમન માટેની વૈજ્ઞાનિક વૃક્ષ. A. glauca Edgew. હિંદુરાદિ- પદ્ધતિને અમલ, જેથી તેમની દ્વારા આર્થિક કુળની ચરા નામની કાશ્મીરની વનસ્પતિ. લાભ મળ્યા કરે. પશુ સંર્વધન. A. angio-, માચ્છાદિત, આવરિત અર્થસૂચક- Husbandry Regions. 922016, પૂર્વગ. angiospermae. આચ્છાદિત ઉષ્ણતામાન, પશુધનની ગુણવત્તા જાળવી બીજધારી (વનસ્પતિ). angiosper- શકનાર જમીનના આધારે સંકલિત રીતે mic parasite. 42000 yel42196 પશુ સંવર્ધન અંગે સંશોધન કાર્ય કરી શકાય સપુષ્પ વનસ્પતિ. angiospermous. તે માટે દેશના પાડેલા અનુકુળ વિસ્તારે; આવૃત બીજધારી (વનસ્પતિ).
જેમાં હિમાલયને વિસ્તાર, ઉત્તરી સૂકો angiology. રક્તસંચારવિજ્ઞાન. વિસ્તાર, પૂવચ ભેજવાળા વિસ્તાર, Angola grass. તૃણુકુળનું દીર્ધાયુ ઘાસ, પશ્ચિમને ભેજ અને વરસાદવાળા વિસ્તાર, જે ગાંઠમાંથી મુક્ત રીતે ફૂટી ઝડપથી ઊગી મધ્યમ વરસાદને ભારતને મધ્ય વિસ્તાર નીકળે છે.
ઇ. વિસ્તારોને સમાવેશ થાય છે. a. angoor. અંગૂર, દ્રાક્ષ.
hygiene. પશુના સ્વાથ્ય અંગેના Angora goat. મૂળ તુકી અને એશિયા- નિયમે અને પાલતુ પ્રાણીની આગ્યકારી માઈનોરની ઓલાદ, જેના સંકરથી ભારતમાં પરિસ્થિતિ અંગેનું વિજ્ઞાન. a. induઊભી કરાયેલી બકરાંની ઓલાદ.
stry. પ્રાણદ્વારા મેળવવામાં આવતી angoumois grain moth. Sito- પેદાશની પ્રક્રિયા સમેતનું પશુ સંવર્ધન troga cerealella Oliv. નામના, કામકાજ, પ્રાણીઉદ્યોગ. a. kingdom. ઘઉં, જવ, ડાંગર, મકાઈ, બાજરી, જુવાર પ્રાણીસૃષ્ટિ; સઘળાં સમૂહગત પ્રાણુઓ. જેવાં છડયાં વિનાનાં સંઘરાયેલાં ધાન્યમાં પ્રાણુ સૃષ્ટિની શાખાઓ કે સમુદાય છે, પડતાં કીટ.
જેમાં પ્રજીવથી માંડીને મેરુદંડી પ્રાણીAnguina tritici. Anguina tritici એનો સમાવેય થાય છે. મેરુદંડીના ઉપ
G. નામના કૃમિથી ઘઉંને થતો એક રેગ. સમુદાય; પૃષ્ઠવંશીમાં સસ્તન પ્રાણીઓને angular, કેચ. (૨) મોટા ભાગનાં સમાવેશ થાય છે. a. science. પ્રાણી પૃષ્ઠવંશી પ્રાણીઓના નીચલા જડબાનું વિજ્ઞાન; જુઓ animal industry. a. ત્વચીય અસ્થિ. a. leaf spot, કોણ- starch. સૂત્ર 85), કાર્બો
દિત પ્રાણી કાંજી, વનસ્પતિમાં જેમ anhydrosis. પ્રાણીઓમાં પરસેવાનો dextrins હોય છે તેમ પ્રાણીઓમાં આવી
અભાવ થાય તેવી તેમની અવસ્થા. glycogen (કાંજી) હોય છે. આ દ્રવ્ય animal. પ્રાણ. a. dispersal. કાંજી અને શરામાંથી વ્યુત્પન્ન થાય છે. પ્રાણપ્રસરણ. a. fat. પ્રાણું ચરબી, આવી જરૂર પડશે શરીર વાપરી શકે તે ચીઝ, ટેલો જેવી પ્રાણીના શરીરમાંથી માટે તેને યકૃતમાં સંગ્રહ થાય છે. મેળવેલી ચરબી. a. health. પ્રાણું animacule. સૂક્ષ્મ પ્રાણી, જંતુ; નરી સ્વાશ્ય. (૨) જીવંત દેહનું રસાયણ અને આંખે દેખાય નહિ તેવું પ્રજીવ જેવું સૂક્ષ્મ તેની સંરચના અને કાર્યની પરિસ્થિતિ, પ્રાણી. જેમાં, સાધારણ સંજોગોમાં કે પર્યાવરણમાં anion. એનાયન; એસિડ, બેઈઝ અને પ્રાણપોષણ, ચયાપચય, પ્રચલન, પ્રજનન લવણે, કેટલાંક દ્રાવકેમાં ઓગળે ત્યારે જેવા વિવિધ કાર્યો કરવાની ક્ષમતા ધરાવતું તેમના થતા વિઘટનથી બનતા વિદ્યુતભારિત હેય, જેના કારણે તે બેચેની અનુભવ્યા ઘટકે.
પીંડાધ.

Page #37

anise
3
annual
anise Pimbinella amisum L. નામની રેસાનાં દોરડાં બને છે અને ગુંદર વાર્નિશ હિંદીમાં સાં કે સેરિફ તરીકે ઓળખાતી બનાવવા માટે ઉપયોગમાં આવે છે. આ મૂળ ભૂમધ્ય સમુદ્રના વિસ્તારની પણ વૃક્ષ મરભૂમિમાં વન નિર્માણ માટે ઉપયોગી ઉત્તર પ્રદેશ, પંજાબ, આસામ અને એરિટ છે અને તે આધ્રપ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર અને સામાં થતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનું તેલ કેરેમંડલ કિનારે થાય છે.
1 sou 240 ml 0411901911 $1441 annato. pisil. annato Bixa oreલેવાય છે અને જેનાં ફળ સેપારીની llana. હિંદી સિંધૂરિયા નામના ઝાડનાં અવેજીમાં મુખવાસ તરીકે ખાવામાં આવે બીમાંથી કાઢવામાં આવતું તેલ, માખણ, છે. aniseed. anise નાં બી.
ધી, માર્ગેરીન, અને ચીઝ જેવી ખાદ્ય Anisochilus carrosis. (A) સામગ્રીને રંગ આપવા તથા ઊન, રંગ, Wall. ઊભે રતવે .
વાર્નિશ અને સાબુમાં ઉપયોગી બને છે Anisomeles indica (L.) O. a. tree. Bixa orellana L. સિંધૂરિયુ Kuntze Syn. A. ovata R. નામનું નાનું ઝાડ કે સુપ. Br) ધારે નામની શાકીય વનસ્પતિ, Annona chermola Mill. હનુમાનજે ઘાસચારા અને સુવાસ આપવા વ૫રાય ફળ, લક્ષ્મણફળ; સીતાફલાદિ કુળનું મૂળ. છે. કાળોભાંગરા a, malaberia. મખ- ૬, અમેરિકાનું પણ મહારાષ્ટ્ર, નીલગ મલી ચોધારો. . @uata R. B. અને પાલની ટેકરીઓમાં થતું, ખાદ્યફળ ચાધાર, કાળો ભાંગરે, લસૂનાદિકાળની ધારી વૃક્ષ. A. diversifolia Saff. વનસ્પતિ.
મૂળ દ. અમેરિકાનું દ. ભારતમાં થતું ખાદ્યanisomorphic, આકાર, કદ કે ફળધારી વૃક્ષ. A. municata , મામસંરચનાની દષ્ટિએ ભિવ.
ફળ; મૂળ વેસ્ટ ઈન્ડિઝનું પણ આસામ, Anisoptera scaphula (Roxb.). મહારાષ્ટ્ર અને દક્ષિણ ભારતમાં થતું ફળPierre (Syn. Hopea scaphulla ઝાડ. A. reticulata L. રામફળ, મૂળ Roxb). આસામનું મોટું ગુંદર આપતું વૃક્ષ. વેસ્ટ ઈન્ડિઝનું પણ દ.ભારતનું ફળઝાડ. A. anjan. gegund 412. a. grass. squamosa L. સીતાફળ, અંગ્રેજીમાં desnoj Cinchrus setigerus Vahl. Sweet sop, sugar apple 78 Leનામનું વાયવ્ય ભારતનું ઘાસચારા માટેનું ખાતું મૂળ દ. અમેરિકાનું પણ આસામ, તથા જમીન જાળવણી માટે ખપનું ઘાસ. ૫. બંગાળ, ઉત્તર પ્રદેશ અને મહારાષ્ટ્રમાં Anjar. અંજાર.
થતું ફળઝાડ જેનાં બીને ભૂકો વાળની anjeer, અંજીર.
જ મારવા માટે ઉપયોગી બને છે, પાન aniri. છરી; Ficus balmata પણ જંતુધન છે. Forsk. (Ficus irgata Roxb). annual. વાર્ષિક, વર્ષ દરમિયાન પૂર્ણ નામનું વાયવ્ય ભારત અને રાજસ્થાનનું થતી સંરચના કે અંગવાળું, એક વર્ષાયુ ખાદ્યફળધારી વૃક્ષ, જેની કુમળી કળીનું (વનસ્પતિ), વર્ષે વર્ષે થતું. a. hearશાક થાય અને આક્ષીર દહીં બનાવવાના ing. El q $424144412. a. cut. કામમાં આવે છે.
એક વર્ષ દરમિયાન જંગલમાં કાપવામાં anjun. અંજુન; પૂતિકરંદાદિકુળનું Hard- આવતું (ઝાડ). a. half-hardy. wickia binata Roxb. 91Hej Hig અર્ધદઢ વાર્ષિક (છોડ). a. layer. પાનખર, લાલ મજબૂત કાઠવાળું ઝાડ,
ઝાડ કે અન્ય કાચમી વનસ્પતિએ દર વર્ષે જેનું કાષ્ઠ પુલ, ઘર, પૈડાં, કૃષિ ઓજારે
shej $1814 42. a. precipitation. છે. બનાવવામાં ઉપયોગી બને છે પાન
વરસાદ, હિમ, ઝાકળ, કરા, ધુમ્મસ ચારા તરીકે કામમાં આવે છે. છાલના અને અન્ય પ્રકારના અવક્ષેપ દ્વારા વર્ષ

Page #38

annuity
દરમિયાન ધરતી પર પડતું પાણી. a. rainfall. વષઁ દરમિયાન પડતે ઇંચ કે મિ.મી.માં માતે વરસાદ. a. ring. દ્વિદળ વનસ્પતિના આડછેદમાં દેખાતું વલય, જે વર્ષ દરમિયાન દ્વિતીયક વૃદ્ધિ દર્શાવે છે; વાર્ષિક વલય. a. shoot. વાર્ષિક પ્રરાહ. a. yield. વાર્ષિક ઊપજ. annuity boad. વાર્ષિકી ભેટ. annulus. વલય. anodyne. શૂળશામક, વેદનાશામક ઔષધ.
arvestorm, ancestrus. સસ્તન પ્રાણીએનાં એ મદ્દ સમયે વચ્ચે આવતે લિંગીચ કામુકતાને અભાવ સૂચવતે વિશ્રામનેા સમય, જ્યારે માદા પ્રાણી મમાં આવતું નથી.
Anogeissus acuminata (Roxb.) Wall, ex Bedd. હિંદી બવુરા, દ. નામે એળખાતું અર્જુનાદિ કુળનું ઝાડ, જેનું કાષ્ટ મુળ અને આધાત જેરવવાની જરૂર હોય તેવા કામમાં તથા એન્તરેના હાથા અનાવવામાં ઉપયેાગમાં આવે છે. A. imberhis. એક પ્રકારનું ઘાસ. A. latifolia (DC.) Wall. ex Bedd. ધાવડા, હિંદી ધાવડા નામનું અદિ કુળનું ભારતના સૂકા પ્રદેશમાં થતું વૃક્ષ, જેને ગુંદર કાપડ રંગવા તથા પાન ચામડાં કમાવવામાં ઉપયેગમાં આવે છે, કાષ્ઠનાં પૈડાં અનાવવામાં આવે છે અને જે હિમાલય, મધ્ય પ્રદેશ, નીલગિરિ અને પશ્ચિમ દ્વિપકલ્પીય પ્રદેશમાં થાય છે. A. pendula Edgew અર્જુનદિ કુળનું હિંદીમાં ઘા નામનું વિથીનું ઝાડ. anoint. તેલ, ચરબી કે મલમ ચોપડવું. Anomala dimidiata Hope. ખટાટામાં પડતું સફેદ જંતુ. A. lineatopennis. સફરજનનાં પાન અને ફળ ખાતું જંતુ. A. holita BL. સફરજનમાં પડતું જંતુ. A. rugosa, સફરજનનાં પાન અને ફળભક્ષક કીટ.
anomaly, વિસંગતિ. Anomis sabulifera Guen, રાણનું
32
Antherea
જંતુ.
Anonaceae. સીતાફલાદિ કુળ(ની વનસ્પતિએ!). anoplra. ચૂષક વર્ગનાં જંતુની શ્રેણી. anorexia, ભૂખ મરી જવી, ક્ષુધા નાશ. anshphal. અંશફળ નામનું Euphoria longan (Lour.) Steud. (Syn. E. Longana Lamk; Nephelium longana Camb. હૈં. ભારતનું નાસામ અને પ. બંગાળમાં થતું ખાદ્યફળનું ઝાડ. antacid, antiacid. અમ્લતાવિાધી નૌષધ.
antagonism. પ્રતિભાવ, વિરોધ. antagonistic medicine, અન્ય સઔષધિના કાર્યની વિરુદ્ધ કામ કરતી ઔષધી. antecedent. પુરોગામી, antenna (antennae. ખ.વ.) સ્પર્શક, જંતુના શીર્ષ પરનું સંધિવાળું, ચલન, સંવેદન અંગ. (૨) એન્ટેના. antepenultimate. પૂર્વેપ'ત્ય anterior. ગ્ર, ખાઉં. a. pitui. tary. બ્રહ્મગ્રંથિના મગજના તલ પ્રદેશમાં આવેલા સંગ્ર ભાગ કે ગ્રખંડ, જે વિશિષ્ટ અંત:સ્રાવ સ્રવેછે, જે શરીરની વૃદ્ધિનું નિયમન કરે છે; ગલગ્રંથિ, અધિવૃક્બાહ્યક, અંડારાય અને વૃષણનું જે નિયમન કરે છે. antero-posterior., અગ્ર-પ્રશ્ન. anthelmintic. આંતરડામાંનાં કૃમિના નાશ કરતું ગમે તે ઔષધ. anther. બીજધારી વનસ્પતિને પરાગ રજને કાળી જેવા ભાગ, પરાગારાય. 2. lobe. પરાગ ખંડ. antheridial cell. પુંજનક કાષ, પુંધાની કાષ. antheridium (antheridia ખ.વ.). ક્રૂગમાં નરલિંગી અંગ. antheriflorus. પરાંગ કાધર.antherodiophore. પુંધાનીધર, નરદંડ, પુંધાની વૃત્ત. antherozoid. ચલપુંજન્યુ. a mother cell. ચલપુંજન્યુ માતૃ કોષ. Antherea
assama મુગા નામના

Page #39

anthesis
38.
Antidesma
રેશમને કડે.
ch. (Syn. A. saccidora Dalz.), anthesis. પુદ્દભવ સમય, પૂર્ણ કરવત જાસુદ, ઉપાસ, અંગ્રેજી Upas-tree, પુષ્પોઘુભવ, પુષ્પકલિકાનું ખુલવું, કલિકોદુ- નામે ઓળખાતું પશ્ચિમ ઘાટ અને તામીલભવથી ફળ બેસવા સુધીનો સમય. નાડુમાં થતું ઝાડ, જેની છાલના રેસાનાં Anthistiria amberbis. Retz, દેરડાં અને સાદડીઓ બને છે. તૃકુળનું હિમાલયના મેદાની પ્રદેશમાં anti-bacterial serum. રેગેત્પાદક થતું દીર્ધાયુ ઘાસ.
સૂક્ષ્મ સજીવોને નાશ કરનાર કે તેમને Anthocephalus indicus A.Rich. નિષ્ક્રય બનાવી દેનાર પ્રતિપિંડવાળી રસી.
(Syn. Anthocephalus cadamba antibiosis. Brandofaal. (?) (Roxb) Mig; Nauclea cada- ખાસ કરીને જમીનમાંના રોગત્પાદક mba Roxb.). કદંબ, મધ્યમ કદનું, બે સૂક્ષ્મ સજી વચ્ચે વિધ. સોનેરી પીળા રંગનાં ફૂલવાળું શણગાર antibiotic feed supplement. માટેનું ખાદ્યફળનું ઝાડ.
પ્રતિજેવદ્રવ્ય ઘરાવતે પશુ અને મરઘાં– anthocerotal. અંગિકા.
બતકોને આહાર, જેથી આ પ્રાણુઓની anthocyanin. જલદ્રાવ્ય – રંજક વૃદ્ધિને દર વધે છે અને આવરવા લંબાય દ્રવ્ય.
છે. antibiotics. પ્રતિજેવદ્રવ્ય(૨) anthophilous, પપ્પથી આકર્ષાતું પ્રાણીના શરીરને કઈ માઠી અસર નિ. (જંતુ).
જવ્યા વિના, તેમાં રહેલા સૂક્ષ્મ જીના anthophore. પુંકેસર નલિકા. an- જીવન-ચક્રમાં અંતરાય કરનાર દ્રવ્ય, જે thophorous. પુષ્પધારક.
કેટલાક રોગ માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે anthophyte. સપુષ્પ વનસ્પતિ. છે અને જેમાં સલ્ફા વર્ગનાં પેનિસિલીન, Anthorea mplitta. ટસર રેશમને રમાઈસીન, સ્ટ્રેટેમાઈસીન, કલરકીડે.
માઈસીન જેવાં દ્રને સમાવેશ થાય છે, anthotaxy. પુષ્પવિન્યાસ.
antibody. પ્રતિપિંડ. (૨) આક્રમક સૂકમ anthoxanthin. વનસ્પતિના ઝાંખા- સજીવો, વિષ કે પ્રતિજનની સામે પ્રતિરક્ષા પીળાથી સફેદ રંગ માટે વનસ્પતિના રસમાં માટે જીવંત પેશીમાં પેદા થતું વિશિષ્ટ રહેલું પીળું સ્ફટિકીય રંજકદ્રવ્ય.
રક્ષણાત્મક દ્રવ્ય, જેમાં એશ્લેટિનિન, પ્રતિanthracnose. રૂક્ષરેગ, વિશિષ્ટ પ્રકારની વિષ અને પ્રેસિપિટિનો સમાવેશ થાય છે. ફૂગના કારણે વનસ્પતિ પર દેખાતે anticlockwise. વામાવતઘડિયાળના વ્રણ, જે વનસ્પતિના ચોકસ પ્રકારના કાંટાની વિરુદ્ધ દિશામાં. રેગનું લક્ષણ બને છે.
anticoagulant. સાધારણ રીતે લેહીને anthrax. ઢેર તથા ઘેટાં-બકરાંને Bacil- જામતું કે ગઠ્ઠો થતું અટકાવનાર ગમે તે lus anthracis નામના દંડાણુથી થતા 2121401 fou anticoagulin, રેગને એક પ્રકાર, જેમાં માં, નસકોરાં હિર્યુંડિન જેવું નીકળતા લેહીને ગઠ્ઠો થતું અને ગુદામાંથી લેહી મિશ્રિત ફીણ નીકળે અટકાવનાર દ્રવ્ય. બને છેવટે રોગગ્રસ્ત પ્રાણીનું મરણ anticyclone. પ્રતિચક્રવાત. નીપજે.
Antidesma acuminatum Wall. anthropic soils. ઘણા લાંબા સમયથી કાળે બિલની નામનું ખાદ્યફળધારી ખેડવામાં આવતી જમીને.
આસામ, ૫. બંગાળ અને બિહારમાં થતું anti- પ્રતિ કે વિરોધી અર્થ સૂચક પૂર્વગ. $13. A. binius (L.) Spreng. antiacid. yil antacid.
અંગ્રેજીમાં Chinese laurel નામનું ખાદ્યAntiaris toxicaria. (Pers.) Les- ફળવાળું અને દેરડાં બનાવવામાં ઉપયોગમાં કુ. કો.-૩

Page #40

antidiuretic
આવતી છાલ ધરાવતું ખાસી ટેકરીમાં અને પશ્ચિમધાટમાં થતું એક નાનું ઝાડ. A. ghesaembilla Gaertn. (Syn. A. paniculata_Roxb.). ઉમતાઉ નામનું હિમાલય, આસામ અને પ. બંગાળમાં થતું ઝાડ, જેની છાલના રેસાનાં દોરડાં બનાવવામાં આવે છે. A. paniculata Roxb. જુએ A. bunius (L.) Spreng. antidiuretic. પ્રતિમૂત્રતા, મૂત્રનું પ્રમાણ ઘટાડનાર (ઔષાધે). (૨) બ્રહ્મગ્રંથિના પાછલા ખંડના અંત:સ્રાવને લગતું. antidotes. વિઘ્ન, વિષની અસર દૂર કરનાર પ્રક્રિયક, મારક દ્રવ્ય. antienzyme. ઉત્સેચકની પ્રક્રિયા
અટકાવનાર દ્રવ્ય.
anti-friction bearing. ધર્ષણ
રાધક ધારક.
34
antihaemorrhagic vitamin.
પ્રજીવક બી’, થાયેમીન હાઇડ્રોક્લોરાઈડ, જે રકતસ્રાવ વિરોધી પ્રજીવક છે. antiinefective. સલ્ફાનેમાઇડ, પેનિસિલીન જેવા ચેપની સામે અજમાવવામાં આવતા ઈલાજ. antilog. પ્રતિ. antilogarithm. પ્રતિલગુણક. antimetabolic પ્રતિચયાપચયક.
aonla
antiphlogistic. શેાથહારક; સાને દૂર કરનાર કે મટાડનાર, antiphlogistine. ાથ-સે દૂર કરનાર દ્રવ્ય. antipodal. પ્રતિધ્રુવીય. 2. પ્રતિમુખકાષ, પ્રતિપ્રવકાષ. antipuritic. ખંજવાળમાં રાહત આપ
cell.
તાર દ્રવ્ય.
antipyretic. તાવ કે શરીરનું ઉષ્ણતામાન ધટાડનાર (ઔષધ કે દ્રવ્ય). antirinderpest serum. ઢોરને થતા રિન્ડરપેસ્ટ નામના રાગની સામે કામચલાઉ પ્રતિરક્ષા સાપનું દ્રવ્ય. antiscorbutic vitamin. એસ્કાબિક ઍસિડ અથવા પ્રજીવક સી'. antiseptic. પ્રતિપૂચકારી. (ર) જંતુનાં વૃદ્ધિ-વિકાસને કામલાઉ રીતે શકનાર રાસાયણિક કે ભૌતિક પ્રક્રિયકર antiserum. ચેકસ પ્રકારના વિષને તટસ્થ ખનાવનાર પ્રતિપિંડવાળી રસી, (૨) વારંવાર પ્રતિજનની માત્રા મેળવ્યા બાદ પ્રતિપિંડા પેદા કરનાર પ્રાણીના લેાહીમાંથી બનાવવામાં આવતી રસી. antispasmodic. તાણરાધક, આંચકી
anti-fungal chemical. ફૂગન રસાયણ. (૨) આવાં રસાયણેમાં સાડિયમ બાચકાર્બોનેટ, સેડિયમ સિલિકેટ, ફોર્માલ્હીહાઈડ, દ્રાવ્ય ખેરેટ અને સેડિયમ પ્રકારના કલેરાઇટને સમાવેશ થાય છે, જે ફળ સેવાના કામમાં ઉપયાગી અને છે. Antigastra catalaunalis Diys. તલનાં પાન અને દાણાને ખાનાર ઇંચળ.
રાધકો
antisterility vitamin. q વિરાધી પ્રજીવક છે.'
antigens, પ્રતિજન..(૨) આક્રમક રોગે!-antitoxins. રણેત્પાદક સજીવે એ
ત્પાદક સજીવે દ્વારા ઉત્પન્ન થત વિષ અને અન્ય દ્રવ્ય, જે પ્રતિષિડા પેદા કરે છે અને જેનું કાર્ય ચેકસ હોય છે. Antigonon leptopus Hook & Arn. મૂળ ૬. અમેરિકાને શેશભા માર્ટને ક્ષેપ.
ઉત્પન્ન કરેલા વિષને તટસ્થ કરનાર પ્રાણીશરીરના પ્રતિપિડાએ પેદા કરેલ કન્યે. (૨) પ્રતિજીવ વિષેા, antiviral. વિષાણુરોધક (દ્રવ્ય), antivitamin. પ્રતિપ્રજીવક. antu. ઉંદર મારનાર આલ્ફાનેથિલ થાયેયરિયા, જે ડુક્કર, કૂતરાં અને અન્ય માંસાહારી પ્રાણીઓ માટે ઝેરી છે. જો કે પાળેલાં મરઘા-બતકાં, વનસ્પત્યાહારી પ્રાણી અને સંભવતઃ માનવીઓ માટે ઝેરી નથી.
Anuraphis eliclysi salt. પીચનાં પાન વાળનારું મલામાં નામનું જંતુ. anus. ગુદાદ્દાર aonla. આંબળાં,

Page #41

aorta
35
apocarpous
aorta. મહાધમની; હૃદયમાંથી લોહીને વસાહત. apiculture. મધમાખ શાખાધમનીઓમાં લઈ જતી મુખ્ય રકત- ઊછેર. (૨) મધપૂડે બનાવો, મધમાખને વાહિની.
ઉછેર કરે વ. નું વિજ્ઞાન. Apidae. apang. અપંગ, તૃણકુળનું Dichanthium મધમાખ પરિવાર, જેમાં પેટા-પરિવારને annulatum (Forsk) Stapf. 11H0401 2241921 412 9. apiology. ઘાસ,
મધમાખાના અભ્યાસ માટેનું વિજ્ઞાન apatite (CRF) Ca (PO,), મધુમક્ષિકા વિજ્ઞાન.
સૂત્ર ધરાવતું શેડાં કલોરીન અને ફલેરીન apical. અગ્રીમ, અગ્રસ્થ, શિખરસ્થ. a. સમેતનું સ્ફટિકીય કેશિયમ ફોસફેટ, જે bud. અગ્ર કલિકા. a. cap. અગ્ર ટેપી. ખાણને વિરોધ કરે છે, અને જે ઘણે a cell. અગ્રસ્થ કષ. a. dominખડકેમ જોવામાં આવે છે. જમીનમાં ance, અગ્રસ્થ પ્રભુત્વ. a. merisરહેલા ફોસ્ફરસનું મૂળ સ્ત્રોત.
tem. અગ્રસ્થ વર્ધનશીલ પેશી. apepsy. અરુચિ.
apicula (apiculus એવ૦). તી aperient. રેચક, આંતરડાને પ્રવૃત્ત કર- અણિ. apiculate, તીક્ષ્યાગ્ર. નાર ઔષધ.
apleate. અત્રક. aperture. 744, Rose, Mh. Apion corchori Marshall. Quat apetalous, દલવિહીન, પુષ્પમણિ વિનાનું, કીટ. apex. ટેચ, અગ્ર, શિખર. a. bank. Apis dorsata . ખડકોમાંની મધમાખ. ટોચની બેંક.
A. florea. F. 011 74714. A. Aphanamixis polystachya(Wall.) indica F. ellar 214211711721 7447124. Parker (Syn.Amoora rohituka A. mellifera. y 140 4434124. Wight & Arn.). 2.1831, fereast Apium graveolens L. var dulce નામનું પ. બંગાળ અને આસામમાં થતું એક (Mill.). અજમેદ, બોડો અજમે; હિંદીમાં ઝાડ, જેનાં બીનું તેલ દીવાબત્તીના કામમાં અજમુદ તરીકે ઓળખાતી મૂળ યુરેપની આવે છે.
પણ અહીં હિમાલય, ઉત્તર પ્રદેશ, પંજાબ aphid. મલામશી નામનું સૂમ જંતુ, જે દક્ષિણ ભારતમાં થતી વનસ્પતિ. A. 44246a 42 25 al 22 Olallah graveolens L. var. rapaceum વનસ્પતિને હાનિ પહોચાડે છે. વિષાણુ- (Mill.) DC (Syn. A. rapaceum જન્ય રોગનું વાહક જંતુ.
Mill). અજમુદ. aphim. અફીણ.
aplano. 212.4. a. gamete. 74244 Aphis, મલોમશી. A. cractivora K. યુગ્મક. a. sporangium. અચલ કપાસ, ચેળા ઈ.માં પડતું મલોમશી જંતુ. બીજાણુધાની. a. spore.અલ બીજાણુ. A. gos:6) ii. કપાસનું મલમશી જતુ. Apluda aristata L. તૃણુકુળનું દીર્ધાયુ aphosphorosisફોસ્ફરસની ઊણપ. બંગે નામનું ઘાસ. A. mutica L. aphtha, આંચળ પર, મેં ની અંદર કે (Syi.. A. aristala L.). ઉત્તર પ્રદેશનું કેટલીકવાર ખરીધારી પશુનાં આંગળાંઓની તૃણુકુળનું ઘાસ અંગે. વચમાં થતી ફેલ્લી.
apo– અપ, વિયુક્ત ઈ. અર્થ સૂક પૂર્વગ. aphyiious. પર્ણ.
apobasidas. વિયુકત પ્રકણી. apiarisi. મધમાખપાલક. apiary. apocarps.s. વિયુકત સ્ત્રીકેસરી, મધુવાટિકા, મધુમણિશાળા. (૨) મધ પેદા વિલગ્ન ગર્ભથી, પૃથ અંડપી, પૃથગ કે કરવા માટે મધપુડા કે અન્ય સાધનોમાં અંશતઃ સંલગ્ન સ્ત્રીકેસર વાળું. aroરાણી મધમાખ અને કામદાર મધમાખની carpy. વિયુક્ત સ્ત્રીકેસરી.

Page #42

Apocynaceae
36
apple (૨)Apocynaceae કુટજાદિકુળ(વનસ્પતિ), appendiculum. ઉપાંગિકા.
જેમાં કરમદી, કરેણ, ટગર ચાંદનીને apple સફરજન. પદમકાદિ કુળના Malus સમાવેશ થાય છે.
કે Pyrus પ્રજાતિનું ઝાડ કે ફળ; Malus apenzyme. અપ-ઉન્સેચક.
sylvestris L. Mill. (Malus punila apogamic. suyor. a. seedling. Mill. Pyrus malus L.). 44 usca અયુગ્મી રે. (૨) કાગદી લીંબુ જેવી એશિયાનું પણ અહીં હિમાચલ પ્રદેશ, વનસ્પતિનાં બીજથી વાનસ્પતિક રીતે પેદા કાશમીર, કુલ, કુમાઉ, આસામ અને નીલકરવામાં આવતે રેપ, ચાનાં બી બહુ ગિરિમાં, કલિકા કે ઉપરે૫સંકર દ્વારા થતું શ્રેણીય હેચ છે, જેથી પ્રત્યેક બીમાંથી ઝાડ. (૧) સફરજન જેવાં ફળને લગતે ત્રણાર રોપા ઊગે છે, જેમને એકલિંગી elus. a. brown rot. Sclerotinia
la vuit *4ru didaurais na 4921 fructigena Aderh & Ruhl.-11344i હે છે; અપયશ્મી રે. apogamy. જંતુથી સફરજનને લાગત સડે. a.fruit અયુગ્મજનન; ફલન વિના લિંગીય અંગે borers. Dysterus fletcheriMshll. કે એવી સંરચનાથી પેદા થયેલું બી કે D. malignus Mshll. 11H4i 212074 સંતતિ, જેનાં ભૂણ એકગુણિત હોય છે. કરતાં જંતુઓ. a. leaf and fruit apogenic. અપકનિક, અપલૈંગિક. -eating beetles. Melolontha apogeny. dtual. apogyny. 1122 nepalensis Bl., Adoretus duvauceli પ્રજનન અંગેની વંધ્યતા.
BI., A. versutus Har., Anomala apogeotropism. અપભૂખ્યાવર્તન. polita Bl., A. lineatopennis Bl. aomisis. ફલીકરણ વિના પ્રજનન, નામનાં સફરજનનાં પાન અને ફળ ખાતાં અસંયોગીજનન.
ogol. a. pink disease. Pelliapopetalous. પૃથગ્દલીય, વિયુકતદલીય. cularia salmonicolor (B & Br.) apophysis. નિકાવર, અપસૂત્ર. (૨) Dasturટ નામનાં જંતુથી સફરજનને થતો
લીલના બીજાણુધાનીને કુલેલ દૂર છે. a Real. a. powdery mildew apnospore. અબીજાણુ, અંડ બીજાણુ. Podosphaera leucotricha (EU & aposperous. બીજાણુ નિરપેક્ષ, અપ- Everh) Salm. નામના જંતુથી બીજાણુક. apospory અબીજાણુતા, સફરજનને થતે એક રેગ. a. root
બીજાણુજનન. (૨) જીવન-ચક્રમાં borer. Dorysthenes hugelii બીજાણુજનનને અભાવ.
Redt. નામને સફરજનને કરતે કીટ. apothecium. વિવૃતકાય. (૨) પ્યાલા- a. scab. Venturia inaequalis કાર ફલીકરણ
(Cooke) Wint. 11441 origen apotracheal parenchyma. સફરજનને થતો એક રોગ. a. shoot અપદારૂવાહિની મૃદૂતક.
borer. Alcides mali Marshal. apparatus. ઉપકરણ, પ્રગસાધન. નામને સફરજનને કીટ. 2. sootyapparent. 0331642N, Eug. a. den blotch and fly-speck. Leptosity of soil. 2442 222 74877Leloj thyrium pomi (Mont. Fr.) Sacc. એકમ દીઠ વજન, જે સત્યઘટત્વ કરતા ઓછું નામના જંતુથી સફરજનને થતો એક રેગ. હોય છે. મૃદાનું આભાસી ગુરુત્વ. a. a. stem black. Contothenium specific gravity. -9101121 Calele chomatosporum Corda. 114441 ગુરુત્વ.
જંતુથી સફરજનને થતો રોગ. a. stem appendage. 64in. (3) 2011 a / borer (1) Linda nigroscutata ધડ કે ઘડની સાથે જોડાયેલું અંગ. Fairm. નામને સફરજનને કીટ,

Page #43

37
appliance
ararut (૨) Zuzera sp. નામને સફરજનને કીટ. કૃત્રિમ જળાશય કે ટાંકી. (૩) મસ્યાલય. a. stem brown. Botryosphaeria aquatic. જલચર, જલીચ, જલજ. (૨) ribis G & Dથી સફરજરને થતો રેગ. પાણીને લગતું, પાણીમાં જીવતું. a. haappliance. સાધન.
itat. caf19124 7214. a. plant. applicable. 04461221144. appli- જલીય વનસ્પતિ. aqueous, જલીય. a. cation (manure). (ખાતર) લગાવવું root. (14 76. a. tissue, ovellu તે. applied. વ્યાવહારિક, પ્રયોજય, પેશી. (૨) પાતળી દીવાલને વાતરધ્ર કે પ્રયુક્ત. a. insect control. જંતુ હરિણકણ વિનાની વનસ્પતિ. aquifer, નિયંત્રણ માટે છંટકાવ, જંતુનદ્ર ભૂમિગત જલનિર્માણ, જે પૂરતા પ્રમઅને તે માટેની પદ્ધતિને ઉપગ. a. ણમાં પાણી આપતું હોય છે. economics. 343-32Cora Con Aquilaria malaccensis. Lamk. શાસ્ત્ર. a. force, પ્રયુકતબળ, લગાડ- અગર. પૂર્વ હિમાલય, ૫. બંગાળ, આસામ, વામાં આવેલું બળ. a. statistics. ગારે અને નાગ ટેકરીઓમાં થતું એક પ્રયુકત આંકડાશાસ્ત્ર.
ઝાડ, જેમાંથી બાષ્પશીલ તેલ મળે, જે appraisal. અંદાજ.
સુગંધી દ્રવ્ય અને ઔષધ બનાવવા ઉપapproach grafting, આંબો, જામ- યેગી બને છે. ફળી ઇ. જેવાં સદાહરિત ઝાડની કલમ aquisition. અધિગ્રહણ, સંપાદન. કરવાની એક પદ્ધતિ. a. road. પહોંચ- Arab. સવારી અને ભારવહી ઘેડાની માર્ગ.
એક ઓલાદ, અરબી ઘોડો. approved variety, 245d-colage Arabian coffee. Coffea arabica નમૂને-પ્રકાર.
Lનામને સુપ, જે મૂળ ઈથિયોપિયાને approximate. આશરે, અંદાજે, લગભગ છે પણ ભારતમાં નીલગિરિ, મેસર અને apricot જરદાળુ; પદમકાદિકુળનુ Pru- કેરળમાં થાય છે. એકર દીઠ તેને ઊતાર was armeniaca L. (Armeniaca 600 રતલ સુધી થાય છે. vulgaris Lamk). નામનું સિમલા, arable. ખેડવાણ, ખેડવાને ગ્ય. a. કાશમીર, કુલુ અને કુમાઉમાં થતું ઝાડ, land. ખેડવાણ ભૂમિ, કૃષિગ્ય જમીન. અને Kaisha, Netu Castle, Royal, Araceae. વચાદિકુળ (વનસ્પતિ), જેમાં Shipley Early, St. Ambroine જેવા ઘોડાવજ ને સમાવેશ થાય છે. તેના કેટલાક પ્રકારે. ફળ કુમળું હોય Arachis hypogaea L. મગફળી; મૂળ ત્યારે પીચ જેવું લાગે છે. a. pink બ્રાઝિલની પણ ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર, દ. disease, જરદાળુને થતો એક રોગ. ભારતમાં વિસ્તૃત રીતે વાવવામાં આવે છે, a, sun scald. જરદાળુને એક જેનાં બી (મગફળી) ખવાય છે, જેને લૂંછને
ગ, જે પ્રખર સૂર્યનાં કિરણોથી થાય છે. ઉપયોગમાં લેવાય છે, જેને વાટીને તેનું દૂધ Apsylla cistellata Buckton. કઢાય છે અને તેલ કાઢી લીધા બાદ રહેલા બાબાનું રેગકારી જંતુ.
ખેાળને ઉપયોગ ખાતર તરીકે તથા ઢેરના apterous. પાંખવિનાનું.
ખેરાક માટે થાય છે. aqua. પ્રવાહી, જલ, પાણી; દ્વાવણ. a. arachnids. અષ્ટપાદ વર્ગનું સંધિપાદ ammonia. એકવા એમેનિયા. a. સમુદાયનું પ્રાણી, જેમાં કાળિયા, culture.કુંડામાં રેપ વાવવાની પ્રકિયા. વીંછી, જ, ઈતડી ઇ.ને સમાવેશ થાય છે. aquarium. જલજ સજીવોને ઉછેરવાનું Araliaceae. જિન્સન વર્ગ (વનસ્પતિ), પાણી ભરેલું કાચનું પાત્ર. (૨) જલજ જેમાં જિન્સનો સમાવેશ થાય છે. પાણુ કે વનસ્પતિને જીવતાં રાખવા માટેનુંararut. આરારૂટ.

Page #44

aratdar
38
Arenga aratdar, આડતિયો, દલાલ, કમિશન મહારાષ્ટ્ર, તમિલનાડુ અને નીલગિરિમાં એજન્ટ,
થતી ખાદ્યફળની વનસ્પતિ, જેના ફળમાંથી Araucaria cunninghamii D. મળતા આક્ષીરમાંથી ચૂઈંગ ગમ બનાવDon, શણગાર માટેનું ઝાડ. A. exce- વામાં આવે છે, તથા માંસને નરમ lsa R. Br. બગીચામાં ઉગાડાતી બનાવવામાં પણ તેને ઉપયોગ થાય છે. તે વનસ્પતિને એક પ્રકાર.
સૌષધ તથા કૃમિદન તરીકે ઉપયોગમાં arbitrary, સ્વૈચ્છ, સ્વૈચ્છિક. a. લેવાય છે. correction સ્વચ્છ સુધારે. a. area વિસ્તાર, ક્ષેત્રફળ. correlation. સ્વૈચ્છ સહસંબંધ. Areca. catechu L. સેપારી; પામાદિarbitration. લવાદી, મધ્યસ્થ (નિર્ણય). કુળનું પાતળું, ઊંચું, તાડ જેવું, મૂળ મલાયાનું arboreal. વૃક્ષ નિવાસી, વૃક્ષય. arbo- પણ અહીં મૈસુર, તામીલનાડુ, પ. બંગાળ, rescent,વૃક્ષ સશ, ઝાડની માફક શાખા- આસામ અને મહારાષ્ટ્રમાં થતું ઝાડ, જેની યુકત. arboretum. વૃક્ષ સમૂહ. ar- સેપારી પાનની સાથે ખવાય છે. તેનાં boriculture. ખાસ કરીને શણગાર અને છોડાં પૂઠાં અને કાગળ બનાવવાના કામમાં છાયા માટે કાછીય વૃક્ષનું કરાતું સંવર્ધન. આવે છે. arecanut. સોપારી. a.anarbour. લતાકુંજ, લતામંડપ. (૨) દ્રાક્ષની thracnose. Colletotrichum caledu વેલને ટેકો આપવા અને છાયા કરવા કરાતી નામની ફૂગથી સોપારીને થતો રૂક્ષ રેગ. on alat2 22101. a. system of a. foot-rot. Ganoderma lucidum training. દ્રાક્ષની જેલની એક પ્રકારની (Leyss ex Fr)થી સોપારીના ઝાડને માવજત, જેમાં જાલીદાર સંરચનાની બંને તે રેગ જેમાં પાંદડાં પીળાં થાય છે. બાજુપર વેલને છ ફૂટના અંતર પર 30 a. fruit rot. Phytophthora arecae ફૂટ પહોળી અને 8 ફૂટ ઊંચી રાખવામાં (Coleman) Pethi નામની ફૂગથી આવે છે. મૂળના ટૂકડાને ફેબ્રુઆરીમાં સોપારીને તે રોગ, જેમાં સોપારી તથા રેપવામાં આવે છે અને જમીનથી ત્રણ ફૂટ કુમળી કળી પર ડાઘ લાગે અને સોપારી ઉપર તેની મુખ્ય ત્રણ શાખા થવા દેવામાં સુકાઈ જાય છે. a. koleroga, જુઓ આવે છે. મુખ્ય શાખાને બે સમક્ષિતિજ arecanut fruit rot. a. mites. તારની સાથે પંખાકાર બંધવામાં આવે છે. 211412 Hi Hat Raoiella indica, કામ કરાતી શાખાનું દર વર્ષે કર્તન Hirst ana Oliogonychus sp. 146i કરવામાં આવે છે, નબળી શાખાઓને દૂર કીટ, જે તેને રસ ચૂસે છે. a. stem કરવામાં આવે છે અને આમ થતાં પ્રવ- bleeding. Ceratostomella paraમાંથી નવા પ્રહ ઊગે છે.
doxa (de Saynes) Dadex Archangelica officinalis Hoffm. સેપારીને થતો રોગ, જેમાં ઝાડના તળિયે સુવાસિત શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં મૂળ અને તિરાડો થાય અને કાળો રસ ઝમે છે. a.
બી સુવાસ આપવા ઉપયોગમાં લેવાય છે. stem-breaking. 31298all 41441 Arctim lappa L. સહદેવ્યાદિકુળની સેપારીના ઝાડને થતો એક રોગ, જેમાં હિમાલય, કાશ્મીર અને સિમલામાં થતી ઝાડના ઉપરના ભાગ પર તિરાડો પડે, શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં મૂળને ઉપયોગ જે વધી તેના થડ પર ચીરા પાડે છે. ઔષધ તરીકે થાય છે.
arecoline. સોપારીના ઝાડમાંથી મળતા Ardisia solanacea. Roxb. ડિકના. રાકેલેઈડને એક પ્રકાર, જેને ઉપયોગ Arduina buspinosa L. કુટજાદિકુળની કૃમિનાશક તથા રેચ માટે થાય છે. મૂળ દ. અમેરિકાની પણ હવે અહીં ઉત્તર Arenga pinnata (Kurms.) પ્રદેશ, ગુજરાત, પંજાબ, રાજસ્થાન, Merr. (Syn. A. saccharfena

Page #45

areola
Lab), યામાદિ વર્ગનું ગમતીપામ નામનું ઝાડ, જેના રસમાંથી ખાંડ બનાવવામાં આવે છે અને જે આાસામ અને એરિસામાં થાય છે. A. saccharifera Lab. જુએ Arenga pinnata. areola (areolae ખ.વ.). ક્ષેત્રિકા, પાદડાંની નસે વચ્ચેના નાના વિસ્તાર. (ર) વર્તુળ જગ્યા. (૩) વનસ્પતિનું કાષ કેન્દ્ર. (૪) સ્તનની ડીંટડીની આસપાસનું વર્તુળ, સ્તનાગ્રવલય. (૫) આંખની પૂતળીની અાસપાસના વિસ્તાર. areolar. અવકાશી.
39
areole. વાળ કે કંટક સમૂહે રોકેલી જગ્યા. Argas persicus. મરધા પર થતી ઈતડી, કે જ. (૨) આ જંતુથી તાવ આવે છે. Argemone mexicana L. દારૂડી, પીળા ધતૂરા, શિયાલકંટી, કાંટાળી, હિફેનાદિ વર્ગના કાંટાળા ક્ષુપ, જેનાં ખાનું તેલ દીવાબત્તી અને ઊંજણ તરીકે કામમાં આવે છે, અને જે ઉસર જમીનને નવસાધ્ય કરવા ઉપયાગમાં આવે છે. argemonin દારૂડી, પીળે! ધતૂરો. Argyreia nervosa (Burm f.) Boj.
(Syn. Convolvulus neroosus Burm. A. speciosa Sweet; f. ચાખેલ; સમુદ્રશેખ, શણગાર તરીકે વવાતા આરહી ક્ષુપ. A. splendens Sweet. (Syn. Convolvulus splendens Hornem. વરધારા, Silver morning-glory નામનું શણગાર માટેનું ઝાડ. Argyroploce illehida લાછીના ગેટલાને વૈદક કીટ,
arhar. તુવેર. arid. અર્ધ-મરુ કે રણ જેવી અતિ સૂકી (આહવા કે વિસ્તાર). a. climate. અર્ધ-મરુ કે રણ જેવી અતિસૂકી આબેહવા. a. reigon. વરસાદ દ્વારા પાણી મળે તે કરતાં વધારે પ્રમાણમાં પાણી કે ભેજનું ખાષ્પીભવન થતું હેાય તેવા વિસ્તાર. aril. ખીજેપાંગ, અધ્યાવરણ. (૨) લનખાદ કેટલાંક ખી પર થતું વધારાનું ખીજાવણ.
armature
arinj. ilcacia leucohoea (Roxb.) Willd. (Mimosa leucophloea Roxb.). સફેદ કિકર, હરમા ખાવળ, જેનાં પાનના ઘાસચારા અને છે, છાલ ચામડાં કમાવવામાં ઉપયાગમાં આવે છે. Arisaema murrayi Hook. સમઁકંદ. A. tortuosum (Wall.) Schott. ઊંચી શાકીય વનસ્પતિ, જેના કદના ઉપયાગ જંતુઘ્ન માટે થાય છે અને જે ખાસી ટેકરીઓ, મણિપુર, બિહાર, તામીલનાડુ અને સમશીતે હિમાલયમાં થાય છે. arista (aristae ખ.વ.). અનાજ કે ધાસને થતા દાઢી જેવા પ્રવર્ધ, તૃણ-ઢાઢી. Aristida adscencionis L, તૃણકુળના લ ંપટા, ઊઠે લ ંપા નામની વનસ્પતિ. 4. depressa Retz. તૃણકુળની વનસ્પતિ, જેની સાવરણીએ મનાવવામાં આવે છે, A. funiculata Boiss. લાઞા લાંપડે નામની વનસ્પતિ, A. hystricula Edgew. ભે ંચ લાંપડે. A. setacea Ret. (Syn. Chaetaria setacea. (Retz.) P. Beauv. ઝાડુ અને બ્રશ અનાવવા માટે ઉપયેાગમાં આવતી વનસ્પતિ. Aristolochiaceae. કીટમાદિકુળ. Aristolochia bracteolata Lamk. કીડામારી; ઉત્તર પ્રદેશ, પ. બંગાળ, મચપ્રદેશ અને માન્ધ્રપ્રદેશમાં થતા ક્ષુપ, જે રેચક અને કૃમિન તરીકે ઔષધરૂપે ઉપયેાગમાં આવે છે. A brasiliensis Mart & Zucc. પેાતલવેલ નામની વનસ્પતિ. A. grandiflora Sw. Poison hogmeat નામના શણગાર માટેના આરાહી ક્ષુપ. A. indica. L. રવેલ નામની વનસ્પતિ. A. macroura Gomez. શણગાર માટેની વનસ્પતિ. arm. હાથ, ભુજા, ખાતુ. (૨) ઝાડ કે ક્ષુપની મુખ્ય શાખા કે વિસ્તાર. (૨) દ્વિવર્ષાયુ કે તેથી વધારે આયુષ્ય ધરાવતી દ્રાક્ષની વેલની શાખા. (૩) પ્રાણીના ભા અને ગ્રાહુ વચ્ચેનું અંગ, armature. એક પ્રકારના હંસરાજના પ્રકાંડ અને પર્ણદંડ પર થતાં કાષ્ટીય ભીંગડાં.

Page #46

Armeniaca
10
artificial
Armeniaca vulgaris Lamk. તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. A. mariજરદાળુ.
tima L. કિરમાની, અંગ્રેજીમાં Worm Armoracia rusticana Gaertn; seed 1229 54241 Santonica Mey. & Schreb. (Syn A. lapa- નામની કાશ્મીરથી કુમાઉં સુધીના હિમાthifolia Gilib. (Syn. Roripa armo- લયમાં થતી વનસ્પતિ, જેમાંથી સેનિન racia (L.). Hitchc., Cochlearia નામનું દ્રવ્ય મળે છે. A. pallens armoracia (L). અંગ્રેજીમાં Horse-ra- Wall. ઇવંદ, નામની સરભિક શાકીય હish નામે ઓળખાતી મૂળ યુરેપની પણ qazula. A. parviflora Roxb. ઉત્તર ભારત અને દ. ભારતના ડુંગરાળ તેલદવંદ નામની વનસ્પતિ. A. Scobara, વિસ્તારમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં Waldst & Kit. Olval 1 Hall મૂળ, ખેરાકી ચીને સુવાસિત કરવા વનસ્પતિ. A. mulgaris L. કીરમાની, માટે ઉપયોગમાં આવે છે.
ઢાર દવંદ નામની વનસ્પતિ. army worm. લશ્કરી કીટ. artery. ધમની, રહિણી. (૨) હૃદયમાંથી Arnebia hispidissima (Lehm.) 2-72411 041 4411Hi algaj 461
D.C. રતનજોત નામની શાકીય વનસ્પતિ, કરનારી નલિકા. જેનાં મૂળમાંથી લાલ રંગ મળે જે કેશ- artesian well. પાતાળકૂવો, ભૂગર્ભતેલને રંગ આપવા માટે કામમાં આવે છે. જળ મેળવવા ધરતી ફેડીને બનાવેલું . aroma 1912, 211241. aromatic. Arthraxon inermis Hook f.
સુવાસિત, સૌરભક. (૨) સુવાસ આપવા અંગ્રેજીમાં Ianguain તરીકે ઓળખાતી ક ઔષધીય ઈલાજ માટેનું (દ્રવ્ય). 2. વનસ્પતિ. A. lanxceolatus Hochst. spirit of ammonia. એમોનિયાને ગોવિંદર નામની વનસ્પતિ. એરોમેટિક સ્પિરિટ. 2. cardamom arthritis. સંધિવા, સંધિક ૫; શરીરના સુગંધી એલચી.
સાંધાપર આવતે જે. a. rheumarrangement, ગોઠવણી, રચના, atic. વાતજ સંધિ૫. a. trauવિન્યાસ,
matic. ઘણજ સંધિકોપ. arrhizal. 22415 420441 481246 Arthrocnemum indicum Mog. નાફક સાચા મૂળ વિનાનું.
હિંદીમાં મચુર તરીકે ઓળખાતી વનસ્પતિ. arrowroot, આરારૂટ,
Arthropods. સંધિપાદ પશુ પરજીવી, arsenic. સોમલ. As સંજ્ઞાધારી રાસા- જેમાં અષ્ટપાદ અને જંતુઓને સમાવેશ ગિણિત તત્ત્વ, જે જંતુદન દ્રવ્યોમાં હોય થાય છે.
છે અને જે જમીનમાં પણ હોય છે. artichoke. ૫. બંગાળ, આસામ, મહાArabotrys untinatius (am) રાષ્ટ્ર, ઉત્તર પ્રદેશ અને આંધ્ર પ્રદેશમાં Merr. (Syn. A. odoratissimus R. 4d muiy Jerusalem artichoke Br) હરિચંપા નામની સુગંધી પુષ્પવાળી નામની વનસ્પતિ. બગીચાની વનસ્પતિ.
articular. સાંધાવાળું, છેડાયેલું, સંલગ્ન. Artemisia absinthium. અંગ્રેજીમાં a, facet. સંધિમુખ. a. rheum
Worm good અને હિંદીમાં વિલાયતી atic. સંધિવાતીય. articulation. અફસંતિન નામથી ઓળખાતી વનસ્પતિ, અસ્થિઓ અને ખંડ અથવા થડના ખંડો. જેના ફૂલમાંથી સેનિન નામનું ઔષધ વચ્ચે સાધે. બનાવવામાં આવે છે, જે ઉત્તેજક અને artificial. કૃત્રિમ. a, broodingપૌષ્ટિક છે. A. dracanculus, પશ્ચિમ મરધીની મદદ વિના બચ્ચાની કરાતી હિમાલયમાં થતી વનસ્પતિ, જે મસાલા માવજત, જે કૃત્રિમ રીતે ગરમાવો આપીને

Page #47

Artocarpus
Arundo
કરાય છે. આ માવજત વર્ષમાં ગમે તે સમયે જેનું કાષ્ટ ફર્નિચર, ચાની પેટીઓ અને શક્ય છે, જેથી ઉષ્ણતામાનનું નિયમન પેકિંગ ડબા બનાવવા ઉપયોગી છે. A. કરાય છે અને જે વડે આરોગ્યપ્રદ વાતાવરણ communis Forst. જુઓ A. altitis 221 21514 14 042249 0912 (Park) Fosb. A. heterophyllus ખેરાક પણ માપી શકાય છે. a. farm hamk. (Syn. A. integr (Thumanure. કૃત્રિમ કાર્બનિક-સેંદ્રિય nb.) Merr, A. integrifolia uct ખાતર. a. fertilizer. કૃત્રિમ ખાતર. (L.) nonL.F.) ફણસ; મૂળ પશ્ચિમનું a. hatching. કુદરતી સિવાયની અન્ય ફળ ઝાડ, જેનાં ફળ અને બી શાકકઈ રીતથી ઈંડાનું કરવામાં આવતું સેવન, ભાજીમાં વપરાય, છાલ ચામડાં કમાવવા જેમાં આ માટેનાં સાધનને વધારે લાભ- ઉપયોગી બને, અને અંતઃસ્થ કાષ્ઠમાંથી પ્રદ ઉપગ કરવામાં આવે છે. a. hyb- પીળા રંગ નીકળે છે. આ ઝાડ ઉત્તર ridization. કૃત્રિમ સંકરન. a. inc– પ્રદેશ, પ. બંગાળ, બિહાર, આંધ્ર પ્રદેશ culation. કૃત્રિમ રીતે રસીને કરવામાં અને ઓરિસામાં થાય છે. A. harstatus આવતો અંતઃક્ષેપ. a.insemination. Lamk, જંગલી ફણસ, જેનાં ફળ કૃત્રિમ વીર્યદાન, બીજ સ્થાપન. (૨) નર મોટાં સંતા કરતાં મોટાં થાય છે, જેનું કાષ્ઠ પ્રાણીમાંથી વીર્ચ લઈ માદા પ્રાણીની નિમાં ઈમારતી કામમાં ઉપયોગમાં આવે છે. A. ખાસ સાધનની મદદથી તેને આપવાની incisa. ફણસ. . lakoocha Roxb. પ્રકિયા. a. manure. કૃત્રિમ ખાતર. ખાદ્યફળનું ઝાડ. a. pollination. કૃત્રિમ પરાગનયન. aru. પીચ. a. regeneration. 919011, iyerlarua. Ailanthus excelsa Roxb. 215 અને અન્ય કૃત્રિમ રીતે વનના પાકનું મોટું સુંદર ઝાડ, જેનાં પાન ઢ૨, ઘેટાંનવસર્જન કરવું. (૨) આ રીતે નવસર્જન બકરાં ખાય છે. કરાયેલી વનસ્પતિ. a. selection. arum. અળવી. કત્રિમ પસંદગી. a. silk. કૃત્રિમ રેશમ. Arundinaria falcala Nees. a. surface irrigation. 9824- (Syn. Bambusa falcata Hort.). તિનાં મૂળના વિસ્તારમાં જમીન હેઠળ તૃણકુળનું હિમાલયનું વાંસ નામનું વૃક્ષ, છિદ્રોવાળા નળ નાખી, તે દ્વારા સિંચાઈ જેનાં ડાખળાંનાં ટેપલા-ટેપલી બને છે. A. આપવાની પદ્ધતિ. આ પદ્ધતિથી જમીન racemosa Munro. ભુતાન અને અશ્લીય કે ક્ષારીય બનવા પામે તથા પશ્ચિમ હિમાલયમાં થતું ઝાડ, જેનાં પડોશની જમીનમાં પાણી ઝમવાથી ભેજ ટેપલાં-
ટેલીઓ બને છે અને ઘરનાં છાજ થાય. 6. vagina, કૃત્રિમ યાનિ. (૨) બનાવવામાં અાવે છે. A spathaflord નરપ્રાણીનું વીર્ય લેવા, એક છેડે કોઈ પાત્ર Trin. નાને વાંસ, જેનાં ટેપલા–ટેપરાખેલી રબરની બે દીવાલવાળી ટબ, લીઓ બને છે. A. eightiana Nees. બે દીવાલની વચમાં ગરમ પાણી રાખવામાં ત્રાવણકરની તૃણકુળની વનસ્પતિ, જેનાં આવે છે જેથી નરપ્રાણીનું વીર્ય છુટું કરી ટેપલા-ટોપલીઓ, સાદડીઓ અને લાકડી શકે છે.
બને છે. Artocarpus altilis (Park.) Arundinella intricata. Hughes. Fosh. (A. communis Forst) દ. આસામમાં થતું જમીનને જકડી રાખતું ભારતમાં થતું 2 કટા જેટલાં કાર્બોદિત એક ઝાડ. દ્રા ધરાવતું ફળ; જુઓ bread fruit, Arundo domax I, કાશ્મીર, આસામ A. chaplasha Boxb. આસામ, અને નીલગિરિમાં થતી એક વનસ્પતિ જેના ૫. બંગાળ અને આંદામાનમાં થતું ઝાડ, પ્રકાંડનાં ટેપલા-પલીઓ અને સાદડીઓ

Page #48

arusa
42
asparagus
બને છે. A. dna. L. શણગાર માટેનું રેગ માટે જવાબદાર કીટ. 2. sorghi. ઘાસ.
જેનસન તૃણ અને સુદાન તૃણના એક arusa. Adhatoda vasica Nees. PL HIZ GYALVEL? 112. (Justicia adhatoda L.) 91211€ y con ascospore. U word. વનસ્પતિ. જેનાં પાનનો ઉપયોગ ઔષધ ascorbic acid, પ્રજીવક “સી”; હેકતરીકે થાય છે.
રેનિક એસિડ, CHOs સૂત્ર ધરાવતું arvi. અળવી.
ફળ અને શાકભાજીમાં રહેલું જલદ્રાવ્ય Arytaina punctipennis Cr. 0101 પ્રજીવક, જે પ્રશીતાદ અટકાવે છે. ઝાડને રસ ચૂસતે કીટ.
Aseel. દેશી ઓલાદનું મરવું. asafetida (asafoetida). હિંગ asepsis. સૂક્ષ્મ સજીવથી મુકત. asFerula assafoetida L.નાં મૂળમાંથી eptic, અપૂચિત; જીવાણુ કે અન્ય રેગમળતા આક્ષીરમાંથી હિંગ બનાવવામાં ત્પાદક સૂમસજીવથી મુકત. આવે છે. આ વનસ્પતિ પંજાબ અને asexual. અલિંગી, સક્રિય લિંગી અંગ કાશમીરમાં થાય છે. રસ કડે અને તીખ વિનાનું, પુંકેસર, સ્ત્રીકેસર, ડેષ છે. હોય છે. ખાદ્ય સામગ્રીને સુવાસ આપવા વિનાનું (ફૂલ). a. propagation. એને વઘારમાં તે વપરાય છે.
અલિગી પ્રજનન, વાનસ્પતિક પ્રજનન. asan. Terminalia tomentosa Wi- ash. રાડી , ભસ્મ; વનસ્પતિ કે ખેરાકી
ght & Arn. હિમાલય અને દ્વાપ- પદાર્થને દહન બાદ પાણી અને કાર્બનિક કલ્પીય વિસ્તારની અનેક પ્રકારની દ્રવ્ય બળી રહ્યા પછી રહેતો શેષ ભાગ, જમીનમાં થતું પાનખર ઝાડ, જેનું કાષ્ટ જેમાં ખનિજ ત રહેલાં હોય છે . કઠણ અને મજબૂત છે અને તે બળતણ, content. ખનિજ ઘટક. a. gourd. ગાડાં બનાવવા, ઘર-અંધકામ માટે ઉપ- $eFler. Benincasa hispida (Thગમાં આવે છે અને પાંદડાં ટસર રેશમના unb.) Cogn. (B. cerifera Savi). કીડા ખાય છે. ફળને ઉપયોગ રંગકામ એક શાઝીય આરોહી વનસ્પતિ, જેનું ફળ
અને ચામડાં કમાવવા માટે થાય છે. શાકભાજી તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે; ascariasis. કૃમિકુળના ગોળકૃમિથી ફળમાં પ્રજીવકે “એ”, “બી” અને “સી” મરઘા-બતકાને થતો એક રેગ, જેમાં હેચ છે. a. pumpkin. ભૂરું કેળું. રોગગ્રસ્ત પંખીને ઝાડા થાય છે. Asc- Asiatic class. પીછાંવાળા પગ ધરાવતાં arid. કૃમિકુળને પરજીવી ગોળકૃમિ, જે મરઘા-બતકાં, જેનાં ઈંડાં બદામી હોય છે. પ્રાણીનાં આંતરડામાં હોય છે. Ascar- Asiatic cotton Gossypium herbaidia galli. મટે ગળકૃમિ, જે પ્રાણું- ceum L. મહારાષ્ટ્ર, તામીલનાડુ, મૈસુર એનાં આંતરડાંમાં રહે છે.
અને શાસ્ત્ર પ્રદેશમાં થતો કપાસ, ascites. જળદર.
asparagine. શિષ્મી અને અન્ય બીAsclepiadaceae. અર્કાદિકુળની વન- માંના એમિને ઍસિડનું સજન, જે વન24. Asclepias curassavica L. સ્પતિના નાઈટ્રોન ચયાપચયમાં મહત્વનું છે. અર્કાદિકુળને ક્ષુપ, જે શણગાર માટે asparagus શતાવરી. Garden વવાય છે.
asparagus, halyum, Asparagus Ascochyta phaseolorum. 4210110 officinalisL. નામની લસૂનાદિકુળની મૂળ થતા એક રોગ માટે જવાબદાર જંતુ. A. યુરોપની શાકીય વનસ્પતિ A. adscenbinodella. વટાણાના એક રોગ માટે dens Roxb. સફેદ મૂસળી નામની જવાબદાર જંતુ. A. binoodles. વટાણાને લસૂનાદિકુળની મહારાષ્ટ્ર અને મધ્ય પ્રદેશમાં ગકારી જંતુ. A. Dist. ચણાને થતા થતી વનસ્પતિ, જેનાં મૂળ અતિસાર અને

Page #49

aspect
મરડામાં ઉપયોગમાં આવે છે. A. fficinalis L. શતાવરી; આ વનસ્પતિના પ્રશહ ખવાય છે. A. plumosus Baker. પરદેશી કલકા નામની સારાહી વનસ્પતિ. A: racemosus Willd. રાતાવરી, શતમૂળી, કલકા નજવેલ. A. sarmentosus L. શતાવરી, જેનાં મૂળ ખાય છે.
થતા
aspect. ઢાળાવની બાજુ. aspergillosis. મરઘાં-બતકાંને ફેફસાંને એક રોગ, જે Aspergillus miger નામની ફૂગથી થાય છે, જેમાં શ્લેષ્મ આવે, શ્વાસ ચડે અને મરહ્યું શ્વાસાવરાધ થઈ જવાથી મરણ પામે Aspergillus niger. મરધા-બતકાંનાં ફેફસાંની રાગકારી ફૂગ. Asphodelus tenuifolius Cav. ડુંગરા.
43
asynapsis
Assam lemon. લિંબુનો એક પ્રકાર Assam rubber. રશ્કરના એક પ્રકાર, Assam tea. ભારતની વિખ્યાત ચાન એક પ્રકાર.
assay, વિશ્લેષણ. assessment. મૂલ્યાંકન, નર્ધારણ, આાંકણી.
assets. અકયામતે. assimilation. પરિપાચન.(૨) બહારથી લીધેલાં દ્રવ્યેનું વનસ્પતિ કે પ્રાણીની પેશીમાં થતું પરિવર્તન, સંશ્લેષણ, સ્વાંગી
કરણ.
Aspongopus bruneus N. પટેલ!દિકુળની વનસ્પતિને ચૂસક કીટ. aspurk, ધાસચારાની વનસ્પતિ. ass. ગધેડું, Equus asinus નામનું ભારવાહી પાલતું પશુ, જેને ઉપયાગ ખચ્ચર અનાવવા માટે થાય છે.
association. સમાન વૃદ્ધિ આવશ્યકતા ધરાવતી વનસ્પતિઓના સમૂહ, જે તેમાંની મુખ્ય વનસ્પતિથી આળખાય છે. (૨) જમીનનો સમૂહ. (૩) સહનિવાસ. assumption. સ્વીકાર, કલ્પના. (૨) પૂર્વાનુમાન, ધારણા.
ચાનાં પાન ખાતા કીટ, aspirate. શરીરના કોઈપણ વિવર કે વિદ્રષિમાંથી ચૂસીને પ્રવાહી કે વાયુને દૂર કરવે. (ર) ચૂસવું, શ્વાસ લેવે. aspiration. ચૂસણ. (ર) શ્વસન. aspirator. શેષક સાધન, ચૂસક. Aspondylia sesami Felt. તલમાં પડતી મામ.
asphyxia. શ્ર્વાસાવરેષ્ઠ. asphyx-assured mean. ચેકસ માધ્ય. ation. શ્ર્વાસાવરેધ; કિસજન અને assurgent. વનસ્પતિના પ્રકાંડનાં ટોચનું કાર્બન ડાયેક્સાઈડના અપૂરતા વિનિ- વળવું, શીર્ષવલન. મયથી શ્વાસ લેવામાં પડતી મુશ્કેલી. (૨). Aster, amellus L. શેાભાની એક કિસજનની ઊણપના કારણે વનસ્પતિમાં પ્રકારની વનસ્પતિ. A. chinensis L. થતી એક દેહધાઁચ અવસ્થા, જેમાં ખી શેાભા માટેની વનસ્પતિ. અંકુરિત બનતાં નથી અને છેડ સુકાઈ astral, તારાકાર. જાચ છે, ફળ તૂટી પડે છે અને મૂળ astrocyte. તારકાણુ. સુકાઈ જાય છે. Asteracantha longifolia (L.) Aspidomorpha miliaris F. શર- Nees. એખરે, તલમાખણ નામની કમળે, સંધિવાના દર્દીમાં ઉપયેગી અનત પાન, મૂળ અને ખી ધરાવતી શાકીય વનસ્પતિ, asthenia. અકિત્ત, નખળાઈ. Astragalus heratensis Bunge. ગ્લેઝ કરવા ઉપયોગી બનતા ગુંદર આપતે મેટા સુપ. A. prolixus Sieb. પંજાબમાં થતા એક શ્રુપ, જેને ગુંદર સૌંદર્ય પ્રસાધના માટે ઉપયાગી છે. A. strobiliferus Royle. મીઠાઈમાં ઉપયેાગી અનતા ગુંદરનું કાશ્મીરમાં થતું ઝાડ. astringent. સંાચક, પેશી સંકોચક ઔષધિ. asymmetrical. સમમિત, સમરૂપ. asynapsis. સૂત્રયુગ્મન.

Page #50

Asysta sia
11
attenuate
Asystasia gangetica (L.) T. An- ! 0401991. atomizer. 3910 9 ders. (Syn. A. coromandeliana ઘન પદાર્થને સૂક્ષ્મ કણમાં ફેરવનાર સાધન. Nees; Justicia gangetica L. QH atresia. 25 ] Pose Canidi nizu, માટે સુપ.
જે જન્મજાત ખેડ છે; બાકીના અચળ ata. ભૂસા સાથેનો લોટ, આટે.
કડક કે ગરમ થાય અને દુખવા લાગે Atalantia monophylla (Roxb.) ત્યારે આ ખેડ પરખાય છે. DC. (Syn. Limonia monophylla Atriplex hortensis L. vier jaar, Roxb non (L.). નારંગીવર્ગને પાલખની ભાજી, ચીલની ભાજી; ૫. બંગાળ, શુપ, જે મૈસુર, મહારાષ્ટ્ર, તામીલનાડુ, મહારાષ્ટ્ર, મેસુર, કાશ્મીર અને આધ પશ્ચિમઘાટ, આલ્વ પ્રદેશ અને આસામમાં પ્રદેશમાં થતી ભાજી. A. mummalaria થાય છે, જેનાં ફળનું તેલ દીર્ધકાલીન Lindi, ઘાસચારાની એક શાકીય વનસ્પતિ, સંધિવા અને લકવામાં ઉપયોગમાં આવે છે. Atropa acuminata Royle ex atavism. પૂર્વજતા પ્રત્યાવર્તન. (૨) એક indley. હિંદીમાં સાગ અંગૂર, અંગ્રેજીમાં કે બે પેઢી પસાર થઈ ગયા પછી સંતતિમાં Indian belladonna નામે ઓળખાતી પૂર્વજનાં લક્ષણેનું થતું પુનરાવર્તન. વનસ્પતિ, જેનાં મૂળનાં ટિંકચર અને ataxia. પ્રચલન શકિતને થતો હસ. પ્લાસ્ટર બને છે, અને જે કાશમીર અને atenoya. સીતાફળ અને ચેરિયરના હિમાચલ પ્રદેશમાં થાય છે. A. bellad
સંકરથી થતું સીતાફલાદિકુળનું રસાળ ફળ. onna L. બેલેડોના, અંગ્રેજીમાં Deadly Athalia broxima Klug. રાઈનું કીટ, nightshade નામની સાગ અંગૂર વનસ્પતિ,
જે કોબી, ટર્તિપ, મૂળા ઇ.માં પણ પડે છે. જે મૂળ યુરેપની પણ કાશ્મીરમાં થાય છે Athel tamarisk. Tamarix aphylla અને જેનાં મૂળ શામક અને ઉત્તેજક છે. 1. Karst (Tamaric articulata atrophy. અપક્ષ; અનુપગથી પેશી Vahl.). મરુભૂમિનું વૃક્ષ, જેનું કાષ્ટ હળ, કે કોઈ અંગ કે અંગેને થતો અપક્ષ, ૨ટનું ચક્ર, નાનાં સાધને બનાવવા અને ક્ષીણતા, પુષ્ટિ. (૨) કેાઈ રોગના કારણે બળતણ તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. આ સમગ્ર છોડ કે તેના કોઈ ભાગ કે ભાગના વૃક્ષ વેરાન ભૂમિના વનીકરણ માટે ઉપ- કદમાં થતો ઘટાડો કે તેના કોઈ અંગેની યેગી છે. સામાન્ય રીતે તે ઉત્તર પ્રદેશમાં થતી ક્ષીણતા. થાય છે.
attachment. સંલગ્નતા. altas joint. પરીને ટેકો આપતો Attacus ricinus. એરંડાનાં પાન ખાતો
ગરદનને પ્રથમ કશેક, શિધર કશેક. આસામ, પ. બંગાળમાં થતો રેશમને કિડે. atmometer. 04104114194 82 H1441) attah bor. 2012. સાધન.
attendant bee. પરિચારિકા. કામદાર atmosphere. વાતાવરણ, પૃથ્વીને મધમાખ. આવરતું વાયુનું આવરણ, જેમાં નાઈટ્રો- attenuate. ક્ષીણ કરવું, મંદ કરવું, જનના 78 ટકા, ઓકિસજનના 21 ટકા મેળું બનાવવું, પાતળું કરવું. (૨) ઘટત્વ, બળ અને અન્ય વાયુઓના 1 ટકાનો સમાવેશ કે રેગકારી ક્રિયાશીલતા ઓછી થવીથાય છે. (૨) મૃદાભેજ તનાવને એકમ, બનવી; કોઈ સજીવની તીવ્રતા કમી કરવી. જે વર્ગ ઈંચ 15 પાઉંડ બરાબર થાય છે. (૩) રાસાયણિક ક્રિયાથી રેગેત્પાદક atmsopheric pressure. વાતા- સંજીવની શકિતને મળી પાડવી. આ વરણીય દબાણ.
સિદ્ધતને ઉપયોગ રસી બનાવવા માટે atomize. કણિત કરવું, ચૂર્ણ કરવું. (૨) કરવામાં આવે છે. attenuated. મંદીછંટકાવના સાધનમાં પાણીનાં ટીપાંના ઝીણું કૃત, તનૂત. attenuation. ક્ષીણતા,

Page #51

attractants
4-5
autolysis
મંદીકરણ, તનૂકરણ.
auricle. કર્ણાકાર ઉપાંગ. (૨) બાહ્યકર્ણ, attractants, આકર્ષક, પ્રભક. (૨) કર્ણપલ્લવ. (૩) હૃદયનું અંત:સ્થ કેટર, જંતુઓ કે પ્રાણીઓને ઝેરી દ્રવ્ય તરફ આકર્ષ. અહિંદ. auriculate. પ્રકાંડની આસપાસ નાર અને તે ખાઈને કે તેના સ્પર્શ, સ્વાદ પહેળા પર્ણતલવાળું. (૨) કર્ણાકાર. કે ગંધથી મરણ નિપજાવતું દ્રવ્ય કે પ્રક્રિયક. auriform. કર્ણાકાર, કાનના જેવા Atylosia. Alylosia scarabaeoides 1812414. Benth.આપમેળે અંકુરિત થતે શિષ્મી- aus. શરદની ડાંગર. કુળને ઘાસચારે.
Australian black-wood. wilzeatypical. 217101 2 1Hi 2101201 R41Hi 4a. Acacia melanoxylon R. રીતે જોવામાં આવતા આકાર, સ્થિતિ Br, નામને બાવળ. કે પરિસ્થિતિ સાથે મેળ ન ખાનાર, Australian pea. વાલ. અપ્રારૂપકીય.
Australorp બ્લેક એપિંન્ગટન દ્વારા aubergine. રીંગણું.
તૈયાર કરેલી મરઘાની એક ઓલાદ. Aucklandia costus Falc. 1197112 Austro-white. Australorp H2Quma
અને હિમાચલ પ્રદેશમાં થતી. Saussurea White Leghorn મરધીની સંકર ઓલાદ. lappa C.B. Clarke 4174-11 211814 autecology. 746fura Caell. વનસ્પતિ, જેનાં મૂળમંથી બાષ્પશીલ તેલ authentic, પ્રમાણભૂત, અધિકૃત. મળે, જેનાં મૂળ ઔષધીય ગુણ ધરાવે છે. aut, સ્વ, સ્વયં અર્થસૂચક પૂર્વગ. auction. લીલામ, હરાજી.
autoallopolyploid. સ્વ-અપર બહુauditory. શ્રાવ્ય, શ્રવણ સાધનને લગતું. ગુણિત. auger. શારડી; કાણું-છિદ્ર પાડવાનું autoblast. સ્વતંત્ર સૂમ સજીવ કે કષ. સાધન.
autocarp. સ્વફલિત ફળ. augite. એક ખનિજ; નેબ્લેડની સાથે autocatalytic reaction. સ્વઉભેપૃથ્વીના પોપડામાં 1 ટકા ખનિજ રૂપે ૨ક પ્રતિક્રિયા. રહે છે, જે કેલ્શિયમ, સિલિકેટ, મેગ્નેશિયમ, autochthonous bacteria, સ્વલેહ અને સેડિયમનાં જુદાં જુદાં પ્રમા. સ્થાનિક જીવાણુ. a. flora. સ્થાનિક ણમાં હોય છે.
વનસ્પતિ. Aalacophora foreicollis Lucas. autoclave. બાષ્પજંતુન. (૨) પ્રેશર લાલ કેળાનું જંતુ. A. internmedia ફકર. Jac. લાલ કેળાનું કીટ.
autogamousસ્વજવુક, સ્વ-યુગ્મક. Aurantium leumana Mill, નારંગી- (૨) સ્વફલનથી જનિત થનાર. autogaવગનું ખટમધૂરું ફળ, જેમાં પ્રજીવકે “એ', mic. સ્વજાત. autogenous સ્વજાત, “બી” અને “સી” છે; જુએ છેummelo. સ્વયં જાત. autogeny. વ્યકિતવિકાસ A maximum (Burm.). નારંગીવર્ગનું વૃત્ત. ખટમધુરુ ફળ, જેમાં પ્રજીવકે “એ” “બી” અને autograph. Qલેખ, સ્વ-અક્ષર. સી” છે. A. vinensis will. નારંગી- autohaploid. સ્વએ ગુણિત. વર્ગનું દખ્ખણ, મહારાષ્ટ્ર, પંજાબ તથા autoinfection. પિષદના પિતાના જ રાજસ્થાનમાં થતું ખટમધુરું ફળ.
પરજીવીથી લાગતો ચેપ–સંક્રમણ. aureomycin. વૃદ્ધિનિયામક તરીકે autointoxication. સ્વદેહ વિષાકતતા. પશુના આહારમાં આપવામાં આવતું પ્રતિ- autoirrigator. સ્વયંસંચક. જૈવ દ્રવ્ય, જે કેટલેક દર્દીની સારવારમાં autolysis વિશ્લેષણ.(૨)કેષના મૃત્યુ પણ ઉપયોગી બને છે.
બાદ જલવિશ્લેષણ દ્વારા પ્રોટીનનું થતું

Page #52

automatic
46
Averrhoa
સ્વવિલચન. (૨) ચૂંટયા બાદ ફળ અને જીવાણુંઓને સમાવેશ થાય છે. શાકભાજીનું અથવા કતલ કર્યા બાદ પ્રાણીના autotoxin. સજીવમાં જ થતા ફેરફારથી માંસનું આપમેળે નરમ બનવું.
પેદા થતું વિષવાળું દ્રવ્ય. automatic seed drill. સ્વચાલિત autumn. શરદઋતુ, પાનખર ઋતુ. બી એરવાની શારડી. '
a, season, શરદ-પાનખર ઋતુ. automatic planter. બળદ કર્ષિત auxanometer. વનસ્પતિની વૃદ્ધિ સાદું આપમેળે બી અને ખાતર પાથર. માપવાનું સાધન. auximone ખાદ્ય નાર સાધન.
વનસ્પતિમાં વૃદ્ધિ-પ્રેરક સાધન, જે અલ્પ autonacrosis. સ્વનિર્મિત કાર્બન- પ્રમાણમાં જરૂરી બને છે. auxins. ડાયોકસાઈડના કારણે થતી વિષાકતતા, C8 B C સૂત્ર ધરાવતે વૃદ્ધિકારક સુષુપ્તાવસ્થા કે કુંઠિતાવસ્થા થવી. વનસ્પતિ અંતઃસ્ત્રાવ. autonomic. સ્વાયત્ત, સ્વયંપ્રેરિત. available. ઉપલબ્ધ થતું. 2. energy, autonomous. સ્વાયત્ત, સ્વયંપ્રેરિત, ચયાપચક શકિત. a.moisture. ઉપસ્વયંચાલિત.
લબ્ધ ભેજ. a nutrients. વનસ્પતિની autooxidation, સ્વત: ઉપચન, વૃદ્ધિ માટે વ્યાવશ્યક હેય તેટલું જમીનમાં સ્વત: ઓકસીકરણ.
રહેલા પોષક દ્રવ્યના પ્રમાણને હિસ્સો, autoparasite. અન્ય પરેપજીવી પરનું ઉપલબ્ધ પોષક દ્રવ્ય. a. phospho૫૨છવી.
pic aci૯. જમીનમાં રહેલ જલદ્રાવ્ય autophagy. સ્વાયત્ત આવી. ફૉસ્ફરિક એસિડ (મન કેશિયમ ફેફેટ) autophyte. પ્રકાશ સંશ્લેષણથી પિતાને અને સાઈટ્રેિટ દ્રાવ્ય ફેફેરિક એસિડ ડાય
રાક જાતે બતાવનાર વનસ્પતિ, જે નથી કે શિયમ ફોસફેટ); ઉપલબ્ધ ફેફેરિક પરજીવી કે નથી મૃતે જીવી.
ઍસિડ. a. water, વનસ્પતિનાં મૂળ autopolyploid. સ્વ-બહુગુણિત. શેષી શકે તેટલું જમીનમનું પણ. autopsy. શબ પરીક્ષા, મરણોત્તર પરીક્ષા. ave. પક્ષી, વિહગ. aviat. પક્ષીને લગતું autoregressive series. સ્વ- , મcoco it . પક્ષીને વિષાણુથી થતે લકસમાશ્રયી શ્રેણી.
વાને એક પ્રકા૨, જેમાં લંગડાપણું આવે, autotetraploid. સ્વતુગુણિત, સ્વ- ચાલ અનિયમિત બને, અગા રહી જાય હૃદય ચતુઃસંખ્યક.
બંધ પડે, શ્વાસ લેવામાં મુશ્કેલી જણાય, autotroph, qullast. autotzo- પાચનતંત્ર બગડે, અંધાપે , અને phic. સ્વષિત. (૨) કાર્બનના સાધન નિસ્તેજ બને, રક્તક્ષીણતા વર્તાય, અબ્દ તરીકે કાર્બન ડાયેકસાઈડનો ઉપયોગ થાય, અને હાડક ફૂલે. aviarint d કરવાને શકિતમાન અથવા ગંધક, હાઈ- avccine પક્ષીને રિન્ડર પેસ્ટ રેગની સામે ડ્રોજન, એમોનિયમ અને નાઈટ્રિક લક્ષણે રક્ષણ આપવા વાપરવામાં આવતી રસી. જેવાં અકાર્બનિક તત્તના અપચયમાંથી afar: પક્ષી ઉછેર ગૃહ, પક્ષીને રાખવા અને જીવપ્રક્રિયા અને કાર્બનડાયોકસાઈડના અને તેનું સંવર્ધન કરવા માટે વાડો. ઉપચય માટે શકિતમાન. ૧. bacteria. aviculture. પક્ષી સંવર્ધન. વાતાવરણમાં કાર્બનડાયેકસાઈડમાંથી Avena jatus. પાકમ થતું વર્ષાયુ નીંદાકાર્બન મેળવનાર અને સદા કાર્બનિક મણ. . ludoviciosa Burricu. મૂળ દ્રના ઉપચયથી શક્તિ મેળવનાર જીવાણુ. ઉનું ઘાસ – ઓટ. A. Salva L. (૨) સ્વ-નિર્ભર જીવાણું યામાં અગત્યના એટ; વાયવ્ય હિમાલયની વનસ્પતિ. જીવાણુઓમાં નાદ ટ્રેજિન બનાવનાર અથવા A.. sterilis L. tor culto mama એમોનિયાને નાઇટ્રેટમાં ઉપચ કરનાર એટ, ઘાસચારની શાકીય વનસ્પતિ.

Page #53

Avicennia
47
:
babul
Averrhoa acida . આમકલ્યાદિ- કક્ષ, કણ. (૨) વનસ્પતિનું મુખ્ય પ્રકાંડ. કુળનું અંગ્રેજી Stargooseberry, હિંદી હર (૩) બીજું શૈવ કશેક. ફરેરી, હરિફૂલ નામનું પ. બંગાળ અને દ. Axonopus compressis (Swartz) ભારતમાં થતું ખાદ્ય ફળ ધારી ઝાડ, જેનાં P. Beauv. મૂળ દક્ષિણ અમેરિકા પાન પણ ખાદ્ય છે. છાલનો ઉપયોગ અને બ્રાઝિલનું ઘાસ, જે આસામની ભેજચામડાં કમાવવા માટે થાય છે. A. વાળી જમીનમાં થાય છે અને તે લોન માટે bilimbi L. ખાદ્યફળધારી ઝાડ. A. અને ઘાસચારા માટે ઉત્તમ ગણાય છે. carambola L. ખાદ્યફળધારી ઝાડ. Ayrshire. મૂળ સ્કેટલેડનું દુગ્ધ-વ્યવAvicennia alba Bhume. તિવાર, સાયમાં ઉપયોગી પશુ, જેનું પુચ્છ સફેદ, તવરિયા. A. resinifera. તિવાર, જે શિંગડાં મોટાં, સમમિત આંચળ, ભારેઘાટનું પ. બંગાળમાં સુંદરવન, કેરમંડલ કિનારો અને તાકાતવાન છે. અને અંદામાનમાં થાય છે. છાલ ચામડાં Azadirachta indica A. Juss. કમાવવામાં કામમાં આવે છે.
(Syn. Melia azadirachta L.). avirulent strain. ચેકસ પોષદ લીમડે, મૂળ બ્રહ્મદેશનું પણ ભારતમાં
જાતિ કે પ્રકારમાં રેગ કરવાની શકિત બધે થતું ઝાડ, જેનાં પાન અને અન્ય ન હોય તે સાધારણ રીતે રેગત્પાદક ભાગ ઔષધ તરીકે ઉપયોગી છે; પાન ગણાતો સજીવ.
જંતુને દૂર રાખે છે. લિબેળીઓનાં તેલ avitamic acid. પ્રજીવક – સી. અને રસને ઉપગ સાબુ અને ટુથ પેસ્ટ avitaminosis. પ્રજીવકની ઊણપથી બનાવવા માટે થાય છે, અને તે જંતુદન છે. થતી શરીરની અવસ્થા કે રેગ.
azonal soil, મૂળ શૈલથી મુલ પરિavocado. butterfruit, alligator acint 41741 radio ama cascadal or pear, aguocate, ahuocate, avocat, zei AHOL U2196 vihet. avocato n. H er rensi Persea Azotobacter. Azotobacter chrooamericana Mill. P. gratissima. cocum illal slou slealdır. P. digifolia Cham & Schlect. નમાં ઉપયોગ કરીને, નાઈટ્રોજનને સ્થિર ઇ. નામધારી મૂળ અમેરિકાનું ફળ, જેનું કરનાર જીવાણુ. કચુંબર થાચ, તાજું પણ ખવાય. અને azygons. અયુગ્મક. તેમાં પ્રજીવકે “એ”, “બી”, “સી” અને “જી” તથા 1-4 ટકા પ્રોટીન આવેલ છે. avocat. you avocado, avocato.
El avocado. awn. તૃણકેશ, ઘણી તૃણ વનસ્પતિમાં જણાતા વાળ-દાઢી જેવાં છંછ.
Babcock test. ડો.એસ.એમ. બેબકેમકે axial feather. પક્ષીની પંખની દૂધમાં રહેલાં ચરબીનાં તો જાણવા મધ્યમાં વાવેલું ટૂંકું પીંછું, જે દ્વિતીય માટે વિકસાવલી કસે ટી. પીંછાને પ્રાથમિક પીછથી છૂટું પાડે છે. Babesia. ઢેર, ઘેટાં-બકર, ઘોડા ઇ.માં ax. અક્ષ, જેમથી ૫ દડું કે શાખા થાય રેગ પેદા કરતે એક એકષી પ્રજીવ. B. તેની સાથે પંદડાં કે શાખાને ખૂણું bisemind. એકકેવી જીવ, જે હેર થાય. axillary. અક્ષીય, કક્ષીય. . અને ઘોડાને પરજીવી હેઈ રકતવાહિનીના bud. અક્ષ કલિકા. a. flower. અક્ષ રોગ પેદા કરે છે. Babesioses. ઢેરને પપ્પ. a. meristem. અક્ષીય વિભ- Babesia પ્રજીવથી થતો ચેપી રેગ. જયા-વર્ધનશીલ પેશી. axis. અક્ષ, ધરી, babul. બાવળ, બબુલાદિકુળનું Acacia

Page #54

Baccaurea
B. cenitrificans
arabica Wild. (A. nilotica (L) આપેલું કે ભૂજેલું ડુક્કરનું માસ. Del.). નામનું મધ્યમ કદનું, સફેદ કાંટાળું, bacteria (bacterium એ. વ.). સેનેરી ફૂલે ઘરાવતું, કાળી છાલવાળું જીવાણુ. (૨) એકષી હરિતપણું અને કષવૃક્ષ, જેના અનેક પ્રકાર છે. તેનું લાલાશ કેન્દ્ર વિનાનું વનસ્પતિ જીવનનું સાદામાં પડતું બદામી કાષ્ટ, સખત, મજબૂત અને સાદું રૂ૫, જેનું કદ સાધારણ રીતે કૃષિ ઓજાર, ગાડાં, પૈડાં વ. બનાવવા તથા 1 | 1000 મિ.મી. જેટલું હોય છે. બળતણ અને કેલિસા બનાવવાના કામમાં અનુકૂળ સંજોગોમાં તે લંબાયમાન બની બે આવે છે. છાલમાંથી ટેનિન મળે, તેના વિભિન્ન છેષમાં વિભાજિત થાય છે. તે રસને ગુંદર બને અને સિંગને ચાર ગેળ (ગેલાણુ), સર્ષિલ (કુંતલાણુ), લહેરબને. વેરાન ભૂમિના વનનિર્માણમાં તે દાર કે વળેલા કે દંડાકાર (દંડાણ), વાળા ઉપયોગી બને છે. b. acacia. બાવળ. જેવું (કશા) પ્રવઈ ધરાવતું હોય છે. જે b. gum. કાગળ બનાવવા, કાપડની નળાકાર બીજાણુ ન બનાવે તે દંડાણ પ્રક્રિયા કરવા અને રંગરોગાનના ઘટક હોય છે, જયારે બીજાણુ બનાવે તે તરીકે ઉપયોગી બનતે બાવળને ગુંદ૨. જીવાણુ બને છે. તે વનસ્પતિ અને પ્રાણી Baccarea courtallensis (Wt.) પેશીમાં વૃદ્ધિ-વિકાસ પામે છે, ઉસેચક Muell. Arg. પશ્ચિમ ઘાટમાં થતું અને વિષ સ્ત્રવે છે; મૃત કાર્બનિક દ્ર ખાદ્યફળનું ઝાડ.
પર તે મૃતયજીવી જીવન ગુજારે છે. bacciferous. બદરીફળ – બેરી પેદા વરસાદ, પવન કે જંતુઓ દ્વારા તે ફેલાય કરનાર,
છે. પેશીમાં તે સીધું પ્રવેશી શકતું નથી Bachaur. બિહારના સીતામઢી જિલ્લાની પણ ઘા- વ્રણ કે કુદરતી ક્ષતિ દ્વારા તેમાં ભારવાહી પશુની ઓલાદ, જેની માદા પ્રવેશ મેળવે છે. b, aerobic. હવાદૂધ આપે.
વાતજીવી જીવાણુ. b, anaerobic. baciliform. 831512. bacillary અવાત-આહવાછવી જીવાણુ.b, denit
જીવાણુજન્ય, દંડાણુજન્ય. b. white ryfying. વિનાઈટ્રીકારક જીવાણુ. b., diarrhoea, મરધાને થતો અતિસારનો symbiotic, વનસ્પતિનાં મૂળ પરની R10l. bacillus (bacilli 14.9.). ગાંઠે, ગઠિકા કે કંદમાં રહેલું સહજીવી દંડાણ. (૨) એક કેલી દંડાકાર સજીવ, જીવાણુ.b. activity. જીવાણુની સક્રિબીજાણુ નિર્માણની શક્યતા ધરાવતો એક ચતા. b. count. કેઈ દ્રવ્યના એકમ પ્રકારનો દંડાકાર સજીવ.
ઘનફળમાં જણાતા જીવાણુની સંખ્યા અને baciccross. સંકર અને પિતૃમાંના પ્રકાર. b. counting. જીવાણુની એક સાથે સંકરને કે વિષમફલિતાંડ અને ગણતરી. b. culture. જીવાણુ સંવર્ધન. સમફિલિતાંડ સાથે સંકરન, પિતૃ સંકરન. B. denitrificans. અઝાટેબેકટર b.c. parent. સંકરના પિતુ જે પર અને કલસ્ટ્રિડિયમની સાથે રહેતા જીવાણુ ફરી પાછી સંકરની પ્રક્રિયા કરવામાં આવે નાઈટ્રોજન એજનનું વિભાજન કરી, અથવા વરવાર તેમની સંકર પ્રક્રિયા નાઈટ્રોજનને મુકત કરે છે. તે અનારક થાય; આવતી સંકરન. backcros- પરિસ્થિતિમાં સંવર્ધિત થાય છે અને sing. સંકર બી મેળવવા અપનાવાતી જમીનમાં તથા ખાતરના ખાડામાં નિમ્ન. એક પદ્ધતિ.
ઘનીભૂત પડમાં સક્રિય બને છે. bactBacopa monniera (L) Pennell. erial. જીવાણુજ, જીવાણિવક, જીવાણુ[(Syn. Herpestis mouniria (L) જન્ય, જીવાણુને લગતું. b. bean H. B. S. K. બ્રાહ્મી.
blight. Xanthomonas phaseoli bacon. પીઠ અને બાજુએ ધૂમાડે indicus નામની ફૂગના કારણે વાલ, મગ

Page #55

49
bactrocear
અને અડદને થતા રોગના એક પ્રકાર. b. gall. પેાષદ પર પરજીવી જીવાણુથી થતી ગાંઠ. . growth. જીવાણુજ વૃદ્ધિ b. gummosis. જીવાણુના ચેપથી થતા ગુંદર જેવા સ્રાવ. . ooze. વનસ્પતિને જીવાણુજન્ય રોગથી થતા ગુંદર જેવા સ્રાવ. 5. soft rot. સંગ્રહ કરેલા કે અન્ય સ્થળે મેકલાતા માર્ગસ્થ શાકભાજી કે કઈ વનસ્પતિને જીવાણુના કારણે થતે હાનિકારક રાગ, જેમાં વનસ્પતિ ધીમે ધીમે સડવા માંડે છે અને ચીકણી બને છે. ૐ. standard. ચોકસ પ્રકારના દૂધના એકમ પ્રમાણમાં વધુમાં વધુ આવશ્યક ખનતા જીવાણુઓ. b. stripe. અનાજ અને ઘાસને થતા જીવાણુજન્ય પણૢાગ. bacte
baisuri
ara budranga Roxb. (Zanthoxylum rhetsa (Roxb.) D.C. નામનું પશ્ચિમઘાટ અને ૫. અંગાળનું મેઢું ઝાડ. bael. બીલીપત્રનું ઝાડ; Aegle marmelos (L.) Corr. (Crataevamarmelos L.). નામનું Bengal quince, bel apple, elephant apple ઇ. નામેાથી ઓળખાતું, ખાદ્ય પાકા ફળનું ઝાડ, જેનું કાચું ફળ, પેટનાં દરદો અને અતિસારમાં ઔષધ તરીકે ઉપયાગમાં આવે છે. તેનાં મૂળ આગળ સ્રવતું દ્રવ્ય સિમટ અને વાર્નિશમ ઉપયાગી બને છે. . fruit. ખીલું. bagasse. શેરડીમાંથી રસ કાઢી લીધા બાદ અવશેષ રહેતા કૂચા, જેને ઉપયાગ દીવાલાનાં પાટિય, ગરમી અસંવાહક દ્રવ્યે
ricidal substance. જીવાણુ- અને ઢારના ચારા માટે થાય છે. નાશક દ્રવ્ય. bactericide. જીવાણુ-hage. શિરીષ. નાશક પ્રક્રિયક, જંતુધ્ન, acteriemia. લેહીમાં જીવાણુની હાજરી. bacterine. તંદુરસ્ત શરીરમાં પ્રતિપિંડ પેદા કરવા તેમાં અંત:ક્ષેપ કરવા માટેના મૃત રાગાત્પાદક સજીવેાની પેદાશ; આમ કરાતા સંક્રમણના સામના કરી શકાય છે. Pacteriology. જીવાણુવિજ્ઞાન. bac teriophage. જીવાણુને નાશ કરનાર અને નાના, સક્રિય અને સંવેદનશીલ જીવાણુથી સ્વપ્રજનન કરનાર અતિ સૂક્ષ્મ વિષાણુ, જીવાણુભા(વિષાણુ).bacteriosis. જીવાણુજન્ય રેગ; જીવાણુરુજા: bacteriostatic. જીવાણુને માર્યાં વિના તેમનું પ્રગુણન અટકાવનાર (પ્રક્રિયક) કે આવી (પ્રક્રિયા). bacterium. (bacteriaનું એ.વ.) જીવાણુ. bacteroid. કેટલાક જીવાણુનું અનિયમિત રૂપ. Bactrocera persicae
સીતાફળનું જંતુ, જેન! બચ્ચાં ફળમાં દર બનાવે છે. badeola. Stellaria aquatica Scop. નામની જલજ વનસ્પતિ, જેને સફેદ ફૂલ થાય છે.
Badi chaulai. ખાદ્યભાજી,
baghu gosha. Citron Des Care mes- નાસપતિને એક પ્રકાર. Bagrada cruciferarum Kirk. રાઈ, ટર્નિંપ, કાખી, કાલિફલાવર અને મૂળા જેવી વનસ્પતિમાં પડતે કીટ, જેન ડિમ્બ રસ ચૂસે છે. Bahama grass. તૃણકુળનું દીર્ધાયુ
ાસ.
Mahapatia. તૃણકુળનું Sutaria palmifolia (Koenig.) Stapf. નામનું, પહેાળ પાનનું, ઈન્ટાનેશિયામાં થતું દીર્ધાયુ ઘાસ. bahera. ખહેડા. Bahia grass. Paspalum untatum Fluegge. નામના મૂળ અમેરિકાને ઘાસચારા.
baichi. Flacourtia indica Burm f.) Merr. (F. rame tchi L. Herit.). નામનું માસામ, મહારાષ્ટ્ર અને પ. બંગાળમાં થતું ખાદ્યફળનું ઝાડ, baikunti. Ribes gross નામનું મૂળ યુરેાપનું ઝાડ, baingan. રીંગણી, રીંગણ.
ria L.
badrang. ચિરફળ; નારંગ કુળનું Fig baisuri. Pluchea Lanceo
ક. કો.-૪
1 OF

Page #56

bait
50
ball
ver & Hieun. નામની પંજાબ અને garis Moench). નામની વાચવ્યા ઉત્તર પ્રદેશની શાકીય વનસ્પતિ, જે ભારતમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ.
ખેતરમાં ઘાસપાત રૂપે હોય છે. bakula. બકુલ નામનું વૃક્ષ. bait. પક્ષીઓ, પશુઓ, માછલીઓ અને Balaminaceae. ગુલમંદી વર્ગની
જંતુઓને પકડવા અને પકડી મારી- વનસ્પતિ. નાખવા તેમને ધરવામાં આવતું પ્રલોભન- balance. સમતુલા, સમતલ. (૨) ભાર કારી આકર્ષક દ્રવ્ય.
કે વજનનું સમાન વિતરણ. (૩) જમીન, Bajoon. Corypha elata Roxb. મજરી, મૂડી અને વહીવટનાં સાધનોની નામનું પ. બંગાળમાં થતું તાડનું ઝાડ, જેના સમતુલા. (૪) જોખવા માટેનું સાધનથડમાંથી કાંજી બનાવવામાં આવે છે. તાજવાં. b. sheet. સરવૈયું. balanbajra. ubora. b. ergot. Clavi- ced. સમતોલ, સંતુલિત. s. ferti. ceps microcephala (Wallr.). 11Hall ize. વનસ્પતિ કે પાકના વિકાસમાં બાજરીમાં પડતા જંતુથી તેને થતો રોગ. ઉ૫યેગી બનતા જમીન માટેના પોષક b. greenear disease, Sclero- દ્રવ્યનું સુગ્ય પ્રમાણ ધરાવતું ખાતર. spora graminicola (Sacc.) Sch. b. ration. પૂર્ણ સ્વાર્થ માટે જરૂરી rote થી બાજરીના કણસલાને થતે બનતા ખેરાકમાં સમાવિષ્ટ થતાં પોષક એક રેગ. b.leafspot. Curpularia દ્રવ્યનું ગ્ય પ્રમાણ તથા તેનાં ગ્ય Denniset નામના જંતુથી બાજરીને તે પ્રકાર અને પ્રમાણનું રાશન.
19. b. rust. Puccinia penniseli Balanites aegyptiaca (L.) Delile 24ora yat galt 11. b. smut. (Syn. B. roxburghii Planch.). Tolypostorium benicillariat અને ઈગરિ, ગોક્ષુરાદિકુળનું નાનું ઝાડ, T. senegalenseથી બાજરીને થતો અંગા- જેનાં ફળ કપડાં ધેવા તથા માળા બનારિયાને રોગ.
વવાના કામમાં આવે છે. જે દારૂગેળે bakal-bip. પલાશાદિ કુળનો Derris અને ફટાકડા બનાવવામાં પણ ઉપયોગી elliotica (Wall.) Bent. નામને બને છે. તેનાં બીનું તેલ ઘા રૂઝાવવા એક આરહી સુપ, જે આસામ, કેરળ, ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. B. roaમૈસુર, તામિલનાડુ અને પંજાબમાં થાય છે. burghia Planchs. ઈગેરિયે. bakar. 04152; Premma latifolia Balanophora indica. 2' 2404
Roxb. નામનું પ. બંગાળ અને દ. ભાર- વનસ્પતિ, જેની ગંડિકા, કેફીના પાશ્વ તમાં થતું નાનું ઝાડ, જેનાં પાન કઢીમાં મૂળ પર પરજીવી બને છે. નખાય છે.
Balansia or) cae. ડાંગરના એક રેગ baked clay tile-lined channel. માટે જવાબદાર કટ. ભઠ્ઠીમાં પકવેલા માટીના ટાઈલ્સની દીવાલ bala tagra Valeriana wallichia ધરાવતી સિંચાઈની નીક.
D.C. નામની હિમાલય, કાશ્મીર અને baked soil. સૂર્યના તાપથી સુકાઈ ખાસી ટેકરીઓમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ, ગયેલી ચળકાટ ધરાવતી જમીન.
જેનાં મૂળમાંથી બાષ્પશીલ તેલ મળે. bakhar, દક્ષિણમાં ઉપયોગમાં આવતા Baldwin. કુલુમ થતું અમેરિકન પ્રકારનું હળને એક પ્રકાર.
સફરજન. baking soda. સેડિયમ બાયકાર્બો- bals. ગાંસડી; રૂ.ઘાસ, ઊન ઇ.નું મજબૂત નેટ; રસાઈમાં ઉપયોગમાં લેવાતો બેકિંગ રીતે બાંધેલું પોટલું. સેડા.
ball. ફેર રોપણીમાં રેપનાં મૂળની સાથે bakla. Vivia faba L. (Faba al- વળગેલી રહેતી માટી. (૨) મટી ગેળી.

Page #57

balling
banana
(૩) પિંડ. b. copra. 8–12 મહિના 'Barsa arundinacea (Retz.) Oldai radial area22745091 291 Willd. (Syn. B. spinosa Roxb.). તેની અંદર રહેલું કપરું છુટું પડી કાચલી નદીકાંઠે અને ભેજવાળાં સ્થાનમાં થત તોડતાં આખું ને આખું નીકળે તે. 5. કાંટાળે વસ, જે કાગળ બનાવા માટે planting. કુમળા રેપને જમીનમાંથી ઉપયોગી છે, જેની કુમળી કળી ખવાય છે. માટી સમેત ઉખેડી તેની થતી ફેર રેપણું. B. baccifera Roxb. ખાસી ટેકરીઓમાં balling. ચેકસ ઉષ્ણતામાને સરળ ual qiz. B. balooca Roxb. 4.
ચાસણીમાં શર્કરાના પ્રમાણનું માપ. બંગાળ, આસામ, બિહાર અને ઉત્તર પ્રદેballistic. ધડાકા સાથે ફૂટતું અને બીને શમાં થતો વાંસ, જે ઈમારતી કામમાં વીખેરતું (ફળ).
ઉપયોગમાં આવે છે. B. bamboછે. વાંસ. balm. Melissa officinalis L. B. falcata Hort. હિમાલયમાં થતો નામની દીર્ધાયુ શાકીય વનસ્પતિ, જે વાંસ, જેના પ્રકાંડમાંથી ટેપલા-ટોપલીએ, ખેરાકી ચીજોને સેડમ આપવા ઉપયોગમાં તીર-કામઠાં, માછલાં પકડવાના દંડ બનાવવા લેવાય છે.
અને ઘરનાં છાપરાં છાવવા માટે ઉપયોગમાં balmota. 440 geran Sesbania all@ 3. B. polymorpha Munro. sesban (L.) Merr, (S. aegyptiaca ૫. બંગાળ અને આસામને વસ. B. Poir). નામની પવનના સપાટાની સામે | spinosa Roxb. કાંટાળે વસ. B. આડશ તરીકે ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પતિ. talda Roxb. આસામ અને ૫. balraja, quegual Eleusine indica બંગાળમાં થતો વાંસ, જેનાં કાગળ, (L.) Gaertn. નામને ઘાસચારે. ટેપલા-ટપલીઓ, પંખા દ. બને છે. B. Dalbalsam. 4424Cell 71498 49a garis Schrader ex Wendland. રાખ કે ગંદર જેવું કાવ્ય; આવા સ્ત્રાવનું વંસીની વાંસ નામને વાંસ, જેની ચીપની ઝાડ. 6. apple. Momordica bal- સાદડીઓ અને ટેપલા-ટેપલીઓ બને છે. samina L. નામની ગુજરાત, પંજાબ, bamethi. પંજાબ અને ઉત્તર પ્રદેશમાં થતી @H2 yêlla collab HÊ Hi ad Melilotus parviflora Desf. (M. ખાદ્યફળની વેલ. b. pear. કારેલાં. india All.). નામની શિખી વનરપતિ. Balsamodendron caudatum banadrak. 241€ yung 4120412 Hi
Wight & Arn. ગુગુલાદિ કુળનું થતું આદુ, જે મસાલા તરીકે ઉપયોગમાં ઝાડ કે સુપ, જે આધ્ર પ્રદેશ, તામીલ- આવે છે. નાડુ, મૈસુર અને કેરળમાં થાય છે; જેની banana. કેળાં. Musa paradisiacaL, છાલ અને પાનમાંથી મળતો ગુંદર ઔષધ, M. sapientum L.). નામનું તામીલધૂ૫ ઇ. માટે ઉપયોગી છે; ફળ ખાદ્ય છે. નાડુ, મહારાષ્ટ્ર, આંધ્ર પ્રદેશ, પ. બંગાળ, B. mukul. Hook ex stocks. મૈસુર અને બિહારમાં થતું જૂનામાં જૂનું અંગ્રેજી Indian bdellium tree નામનું ફળઝાડ. ખોરાકીમૂલ્ય અને પેશી-૨ચનાની ગુઝુલાદિ કુળનું ગૂગળ, જેને ધૂપ થાય દૃષ્ટિએ ઉત્તમમાં ઉત્તમ ફળ, જેના ઝાડને છે. B. rozburghi Arn. ગુગુલાદિ ગરમ, ભેજવાળું અને વર્ષો વાતાવરણ માફક કુળનું ગુગળનું વૃક્ષ.
આવે છે. કેળનાં પાન ખાવાની પતરાળી balursag, ગુજરાત, પંજાબ, રાજસ્થાન તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. કાચુ કેળું શાક
અને તામીલનાડુમાં થતી Gisekia phar- માટે ઉપયોગી છે. પ્રકાંડમાંથી કાંજી-સ્ટાર્ચ naceoides I. નામની શાકીય વનસ્પતિ. મળે છે. કેળાને ભૂકો બાળકોનાં ખોરાક bamboo, વાંસ; તૃણકુળની Bam- બનાવવાનાં ઉપયોગમાં આવે છે, ઉપરાંત baseae પ્રજાતિની દીર્ધાયુ વનસ્પતિ. તેની ચોકલેટ પણ બને છે. 6. anthr

Page #58

Banarasi aonla
52
bank
acnose Gloeosporium musarum. avellana L. HIH $127 12 ayat નામની ફૂગથી કેળને થતો રૂક્ષોગ. b. કુમાઉમાં થતું એક મેટું ફળ. beetle. Nodostoma subcostatum band application. Hissi 48737 Jac. નામને કેળને કીટ. b. black ખાતર આપી તે પર માટી પાથરી દેવાની finger. Macrophoma muscae. Hla. ફૂગથી કેળને થતો રોગ. 5. bunchy bandicoot. Bandicota indica.નામને top and mosaic. કેળાને વિષાણુથી ખેતરે અને ગંદા આવામાં જોવામાં થતે એક રોગ. b. cigar-end di- આવતો કેળ, જે પાકને ભારે હાનિ પહેsease. Stachylidium theobromne- 2113 03 28 2011 4141 674374191 49 થી કેળાને થતો ફગજન્ય રોગ. b. fibre. છે. Bandicota indica. મેટે કેળ. કેળના રેસા, જેનું રેશમ જેવું કાપડ બને. banding. પશુપક્ષીઓના પગે પાટા
પાનમાંથી મળે છે. 3. f, બાંધી વેચાણ માટે તૈયાર કરવાં. (૨). છાલ કાળી થાય ત્યાં સુધી કેળાંને પાકવા જંતુઓ અને કીટને સપડાવી મારી નાખવાં. દેવામાં આવે છે, ત્યારબાદ છાલ કાઢીને (૩) ઝાડના થડને ઝેરી દ્રવ્યવાળે પાટે સૂરજના તાપમાં તપાવી, ખજ૨ કે અંજીર બાધવા. જેવા બનાવવામાં આવે છે. . flour. bandorhulla. ખાસી ટેકરીઓ, ૫. પુરા વિકસેલ કાચાં કેળને લોટ, પંચ- બંગાળ, મણિપુર અને અાંદામાનમાં થતું મિનિટ ગરમ પાણીમાં કેળાને બોળી, છાલ Daobaaga granniflora Walp. કાઢી, સુકવી દળી લેટ બનાવવામાં આવે નામનું મેટું ઝાડ, જેનાં ફળ ખાદ્ય છે. 3. b. leaf spot. Mycospherella bandra. Qelyanci Setaria glauca musicola 24a Cercospora musae $ (L.). Beauv. (Panicum glaucum
ને તે એક રાગ. *, main stalk Lછે. નામનું ઘાસ, જેના દાણા ખવાય છે. and finger stalk rot. Botry- Bangalora. alalyal on 2011 odiplodia sp. 242 Glocosporum sp. 31412. ફૂગથી કળાની લૂમ અને કેળાને થતા સડાને Bangalore Blue.fograp નામની
ગ. . meal. કેળાને લોટ. b. Pan- દ્રાક્ષ. ama wilt. Fusarium oxysporum Bangalore chiku. E.HRHI yal var. cubense (E. F. S.) Wr. અને ચીકુને એક પ્રકાર. Reink. ફૂગથી કેળને થતા રોગને Bangalore Purple. મૈસુરમાં થતી પ્રકાર. b. stem weevil. Odio- દ્રાક્ષને Bangalore Blue નામને પ્રકાર. borus longicollis ol. નામની Banganapalle. સુવર્ણરેખા નામની કેળની ઈયળ. b. sucker. કેળને આધ્રપ્રદેશમાં થતી કરીને પ્રકાર. ચૂસક કીટ. b. weevil borer. banga sarson. સરસવને એક પ્રકાર. Cosmopolites sordidus Germ. Bang's bacillus. elleLaLa's 34512 નામને કેળનાં મૂળમાં દર કરી, છેક પ્રકાંડ જેથી ગૌવંશના પ્રાણીને ગર્ભપાત થાય છે. સુધી પહોંચતે કીટ.
B.'s disease pildiga siena ual Banarasi aonla. મેટું પીળાશ પડતું ગર્ભપાત. અબળું.
_bania. વાણિ, ગામડાને વેપારી. Banarasi rai. કાળી રાઇ.
Banisteria laevifolia Juss von bandage. જખમ પર બાંધવા માટે ચાને એક આરેહી સુપ. જંતુરહિત કરેલો પાટે.
| banj. ઓક. 'bandak. Bhatia badam, Corplus bank. બેંક. (૨) નાળું, નહેર, નદી, તળાવ,

Page #59

bankalami
53
Barus
જળાગારની બંને બાજુ પર ઢોળાવવાળ L. નામની ગુજરાત, કંકણ અને આદ્મ કિનારે. (૩) ચાસને ઉપરને ભાગ. (૪) પ્રદેશની શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં પાન છોડ વાવ્યા પછી મારી પાથરવી. b. ખાદ્ય છે. erosion. નદી, સરોવર, તળાવ, ખાડી, baramasi. (૧) બારમાસી. વર્ષભરનું. અથવા નહેરની કિનારીને પાણીના વહેણથી (૨) બારમાસી આંબા, જે પર વર્ષભર મેર થતું ઘેવાણ.
બેસી ફળ આવે છે. 5. chiku. ૫. bankalami. વનક્ષમી Ibomoea બંગાળમાં થતા ચીકનો એક પ્રકાર. maxima (L.f.) G. Don ex Sweet Baramasia lemon. allegan 's (I. sepieria Koening exRoxb.). પ્રકાર. શુપને એક પ્રકાર.
barani. વરસાદી પાક. bankanas disease. silad udi bara nimbu. aley. સડાને એક રેગ.
bara sem. Canavalia gladialu bankapas. 4d54124; Hibiscus (Jacq.) D.C. (C. ensiformis Ba| pitifolius L. નામને ઉ. ભારત તથા ker non D.C. Dolichos gladiatus મધ્યપ્રદેશમાં થતે કપાસ
(Jacq.). નામના ભારતભરમાં થતા Bankel. વનકેળ, રાંધવા માટે ઉપયોગી
વટાણા, જેનું લીલું ખાતર બને છે. કેળાને પ્રકાર.
bara zergi. બહુવર્ષાયુ ઘાસ. banmethi. રણમેથી.
barb. (૧) પીઈના અક્ષપરથી તિર્થક રીતે ban-nil. 214941, Tephrosia pur- વિસ્તરતી રેસા જેવી રચના. (૨) વળવા burea Pers. નામની શાકીય વનસ્પતિ. વાળ જે કાંટે. (૩) ગાયની જીભની જેનું લીલું ખાતર થાય છે.
હેઠળ ઉપહનુ ગ્રંથિને રંધ્ર બનાવવા માટે Bannur sheep. મૈસુરની ઘેટની એક ત્વચીય પ્રવધે. (૪) ઘાસ કે કેટલાક ધાન્યના જાત,
દાણું જેવી રચના. (૫) કોટે. banogol. Fagopyrum cymosum Barbados cherry. Malpighia
Meissn. નામની હિમાલય અને glabra L. ખાદ્ય ફળધારી વૃક્ષ કે સુપ ખાસી ટેકરીઓમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ, | barbai. એક પ્રકારને આરેહી સુપ. banritha. અરીઠા.
Barbarea prattox R. Br. મૂળ યુરેbans. કાંટાળો વાસ. b. kuban. પની શાકીય વનસ્પતિ.B. Derma (Mill.) નક્કરવાંસ.
Aschers. (Syn. b. praecox R. bansi. ઘાસનો એક પ્રકાર.
Br. નામની મૂળ યુરેપની શાકીય વનસ્પતિ. bantam. પાળેલું વામન મરધું. Barbari goat. ફાચર આકારના શરીbanti. vid; Echinochloa stagnina 01021 0421071 34512.
(Retz.) Beauv. તૃણકુળની વનસ્પતિ. barbate. દાઢીવાળું, વાળની કલગી જેવું. banyan. વડ; Ficus bengalensis , barbel. માછલીની મૂછ જેવું, મે પરનું
Moraceac. નામનું વડવાઇઓવાળું પાતળું, નરમ સ્પર્શક. વિશાળ છાયાવાળું વૃક્ષ, જેની વડવાઈમાંથી barbule. પીંછાના રેસાઓમાં કેડા નવા પ્રહ ફૂટી ઝાડ ઊગી નીકળે છે. જે પ્રવધ. ba૦. મધ્યમ પ્રકારની ઊંડા પાણીમાં થતી Barbus carnaticas. એક પ્રકારની કાર્યું ડાંગરને પ્રકાર.
માછલી. 8. dubius. કાર્ય માછલીને પ્રકાર. baobao. ગોરખ આંબલી.
B. hexagonolobia. Hochwe als bar. વડ. (૨) સળિયે, દંડ.
પ્રકાર. B. sarand. એક ફૂટ લાંબી bara gokhru. Pedalium munres મૂછાળી માછલી.

Page #60

Barcelona nut
54
barren
Barcelona nut. vi hazel-nut. sclerotial disease. Pellicularia bargad. 43.
rolfsii. 31% orqa xal Biol. b. stem Bargur. કેઈમ્બતુરના ઢોરની ઓલાદ. rust. Puccinia graminis tritici Bar harrow. ત્રિકણ દાંતાની દંતાળી. (Pers) Eriks & Henn. થી જવને Barhee. ઈરાકનું નરમ ખજ૨.
ual Riol. b. stripe. Helminthobari chaula. ખાદ્ય ભાજીને પ્રકાર. sporium gramineum Rabenh. 181 barium carbonate. જલદ્રાવ્ય, સફેદ જવને થતો રોગ. s. stripe rust. દ્રાવણ, જેને ઉપયોગ ઉંદરને મારવા માટે જવને ફૂગજન્ય રોગ, જે Puccinia થાય છે.
glumarum (Schdin) Eriks & bark. છાલ. (૨) વાધ એધાની બહારની Henn. (P. striformis). થી થાય પેશી, સામુહિક રીતે જે અન્નવાહિની, બાધક છે. b. water, જવનું પાણું. . અને ફલાવરણ બને છે. (૩) કઈ વનસ્પતિની yellow rust, જવને એક રોગ, બાહ્ય નિજીવ પેશી અને વચ. b. barn. ઘાસ, અનાજ, એજારે ઇ. eating caterpillar. Indarbela રાખવાનું ખેતર પરનું ઘર. કે. cured. quadrinotata Wak. નામની જામફળની સૂરજ કે હવાની સૂકવણીથી જુદી રીતે થતી છાલ ખાતી ઈયળ. 5. grafting. જૂનાં કૃષિ ઘરની સૂકવણી. . yard. કૃષિઘરનું અને રેગગ્રસ્ત ઝાડને નવપલ્લવિત આંગણું, જેને વાડ કરી કૃષિપશુ અને અન્ય કરવા માટેની કલમ કરવાની એક પદ્ધતિ. પ્રાણ ૨ખાય છે. b. yard fowl. Barleria alba Lodd. શોભાની વન- પાળેલાં મરઘા-બતક ઇ. b. yard
સ્પતિ. B. ciliata L. (રક્તપુ૫) કાંટા- grass. Echinochlou cruss-galli શેરિ. ૩. cristata L. શેભાની વનસ્પતિ (L.). Beauv. Panicum cruss-galli (નીલપુષ્પ) કાંટાશેરિયે. 8. brionitis (L.). સામે, જે ઘાસચારા માટે ઉપગી છે. (L.). Bizela. B. grandiflora b. yard millet. Hal. b. yard (Aતપુષ્પ) કાંટાશેરિયે.
millet leaf spot. 271741 912102 barley. 09. Hordeum vulgare L. 41 & 3208-4219.b. yard millet (H. sativum Pers). તૃણકુળને ઉત્તર shoot smut. Ustilago crusgalli પ્રદેશ, પંજાબ, રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ, ૫. નામની ફૂગથી સામાને થતો ફૂગજન્ય રોગ. બંગાળને ગરીબ લેકેને મુખ્ય ધાન્ય- b. yard millet smut. Ustiપાક, જે ઢેર અને ઘોડાને પણ ખવડાવવામાં lago panic frumentace અને L. paraઆવે છે, ઉપરાંત તેની બીર અને વિસ્કી dosa, ફૂગથી સામાને થતો રોગને પ્રકાર. બને છે. 5. black rust. જુઓ berley Baroda hee, સુધારેલા કૃષિ ઓજારને stem rust. p. covered Smut, એક પ્રકા૨. ફૂગથી જવને થતો એક રેગ. b. barred. મરઘાના શરીર પરના ચટાપટા foot rot and root rot. 219g. orad ud as 3191. b. leaf Barred Plymouth Rock. H24 rust. Puccinia hordei. ફૂગથી જવને અને ઈડા માટે ઉછેરવામાં આવતાં થત રેગ . loose smut Usi- મરઘા-બતકાં. Barred Rock. જુએ lago nuda. 10 orqa qal feat. Barred Plymouth Rock. b. netblotch. Helminthiasporam barrel. પાળેલા પ્રાણીનું ધડ. (૨) નળાteres sace. ફૂગથી જવને થતો રોગ. કાર લાકડા કે ધાતુનું પાત્ર, પીપ. b. powdery mildew Erysiphe barren. વંધ્ય. (૨) સંતતિ, બી કે ફળ પેદા graminis. ફૂગથી જવને થતો રોગ. b. કરવા માટે અક્ષમ. (૩) વેરાન, ઉજજડ

Page #61

Barring tonia
55
basella (જમીન). b. and unculturable તલ ગત. b. placenta. તલ જરાયુwaste. પહાડ, પર્વત, રણ છે. જે વિન્યાસ. b. not. તલ ક્ષય. કે. મહેસૂલી ચોપડે નોંધાયેલો જમીનને ખેતી soil. અાધાર-તલસ્થ જમીન-મૃદા. b. થઈ ન શકે તે ખરાબાને પ્રકાર. saturation. હાઇડ્રોજન સિવાયના Barringtonia acutangula (L) વિનિમયક્ષમ ધનાચનથી સંતૃપ્ત થતા
Gaertn. તિવાર, સમુદ્રફલ નામનું દ્રવ્યની ક્ષમતા. b. species, મૂળ નાનું ઝાડ, જેના કાષ્ઠનાં વહાણ બંધાય, જાતિ. b. sterile filament. ફળ ઔષધીય ગુણ ધરાવે, અને પાનના આદિ વંધ્ય તંતુમય કોષ. base. તળ, રસને ઉપગ અતિસારમાં થાય છે. તળિયું, પાયે, મૂળ. (૨) પ્રોટીન મેળવતું B. asictica (L.) Kurz. (Syr. તવ, હાઈકિસલેન બનતા પાણીમાં B. racemosa (L.) Spreng. 24 કાવ્ય તત્ત્વ, ગેસ કાઢયા વિના લવણ ફળ. . speciosa (Forst.). વાડ માટે બનાવતું અસ્લની સાથે પ્રક્રિયા કરતું ઉપગમાં આવતી વનસ્પતિ.
તવ, સમાક્ષાર. (૩) પર્ણ કે શાખાને barrier અવરેઘ, આડશ. b. reef. પ્રકાંડ કે થરની સાથે સંલગ્ન ભાગ. b. અવરોધક શૈલ.
exchange જમીનની એક રાસાયણિક barrow. ખસી કરાયેલું નરડુક્કર. (૨) ભૌતિક પ્રક્રિયા, જેમાં અવશેષેલા કેટાચનનું નાનું ગાડુ, ગાલ્લી.
સ્થાન રાસાયણિક રીતે તેવાજ કેટાયને bar share. એક પ્રકારનું હળનું ફળું. લે છે; કેટાચન કે ધનાચન વિનિમય. - Bartlett. પીઅર ફળને એક પ્રકાર. exchange capacity. Hidal Bartra miya ઝપટી, છાપરી. પ્રત્યેક 100ગ્રામ એકમે જમીનની ધનાયન baru. બરુ.
અવશેષવાની તુલ્યાંકમાં વ્યકત થતી barwari. આરોહી ઘાસ.
ક્ષમતા. , exchange reaction. basak. ઉભારતને સદાહરિત ક્ષુપ. ધનાયન વિનિમય પ્રતિક્રિયા. basic. basal. તલથ. (૨) મૂળ. આગળનું, 5. મૂળ, તલસ્થ, આધારભૂત. . croarea. તલસ્થ વિસ્તાર. . cell. ps, કૃષિ અર્થશાસ્ત્રમાં એકર વિસ્તાર, તલસ્થ કષ. b. cavity. તલસ્થ મૂલ્ય, વાતાવરણ ઇ.ની દષ્ટિએ અગત્યના પુટીવિવરb. disc. તલસ્થ ચકતી. પાક, જેમાં ડાંગર, ઘઉં, કપાસ, શેરડી ઇ.ને. 5. dose. મૂળ માત્રા. . dres- સમાવેશ થાય છે. b. number. મૂળsing. મૂળને ખાતર આપવું. 6. સંખ્યા. b. price. આધાર કિંમત. b. growth. અક્ષ તરફથી થતી વૃદ્ધિ. rock. આધાર શૈલ, અલ્પ સિલિક b. leaf. પ્રકાંડના તલસ્થ ભાગમાં થતું શૈલ. b. slag. ક્ષારીય ધાતુમ, પણ. 6. manure. મૂળ ખાતર, તલ- (૨) લોખંડના કારખાનાની આડપેદાશ, ખાતર. 6. metabolic rate. મૂળ જેને આધાર લેહની કાચી ધાતુમાં ચયાપચય દ૨; વિરામી સજીને તેમની રહેલા ફૉસ્ફરસ પર છે, સુપર ફેસ્લેટ દેહ સપાટીના ચોરસ મીટર પર પેદા તરીકે તે દ્રાવ્ય નથી બનતી, તેની થતી ગરમીની ટકાવારી દ્વારા વ્યકત થતો પ્રતિક્રિયા અકીય છે, અને તેનો ઉપયોગ ચયાપચય દર. 3. metabolism. કરવા અગાઉ તેને ભૂકે બનાવા જીવન ટકાવવા માટે આવશ્યક અને પૂરતું જોઈએ. હોય તેવું શરીરમાંનું રાસાયણિક ભૌતિક basalt આગ્નેય શૈલને એક પ્રકાર. પરિવર્તન. b. nerved. ૫ણનાતલ- basella. પાઈ. B. alba. L. શાકીય માંથી નીકળતી શિરાઓ ધરાવતું (પણ). વનસ્પતિ, પાઈ. B. rubra L. (Syn. b. nucleus, તલ કેન્દ્રક. b. pit B. alba) L. પેઈ.

Page #62

basidial fungi
b.
basidial fungż. પ્રકણીફૂગ. basidio. પ્રકણીઅર્થસૂચક પ. mycetes. એક પ્રકારની પ્રકણી ફૂગ, b. lichen. પ્રકણી શૈવાક. h. phore. પ્રકણીધર. h. spore. પ્રકણી બીનણુ. basidiun. પ્રકણીધર. (ર), કેટલાક પ્રકારની ફૂગનું પટ્ટી કે પટ્ટી વિનાનું અલિંગી પ્રજનન અંગ.
56
basil. તુલસી. basin. પાત્ર, પાણી રાખવા માટેને ખાડા; ઝાડને પાણી મળી રહે તે માટે જમીનમાં કરાતા ખાડા, કથારી. (ર) નદીનું પાત્રે. h. irrigation. ફળ બાગની સિંચાઈ પદ્ધતિ, જેમાં કચારા કરી તે દ્વારા પાણી અપાય છે. . ister. ઓછા વરસાદ અને સૂકી ખેતીના વિસ્તારમાં ઉપયેગી આજાર, જે વડે કચારીએ બનાવી, વરસાદનું પાણી સંઘરવામાં આવે છે. basini bans. ગરમ પ્રદેશમાં થતા વાંસ. basipetal, અધરાભિવૃદ્ધિ, ટોચથી તળ તરફ વિકાસ પામતું, તળાભિસારી. . succession. અધરાભિવૃદ્ધિ ક્રમ, basket brooder. સાધારણ ધૂમટ આકારની ટાપલીમાં ઈંડાં સેવવાની યુક્તિ, જેમાં, ટાપલીના તળિયે કાથળાનું કાપડ કે સિમેન્ટનું અસ્તર કરી ટોચ સુધી ખુલ્લું રાખવામાં આવે, જે દ્વારા સેવવા માટેના દીવાને ધૂમાડા ચાયા જાય છે. b. planting. ટાપલા-ટોપલીમાં કરાતી વાવણી.
basna. Sesbania grandiflora L. Pers. (Rohinia grandiflora L. Agati grandiflora Desv.. ગુજરાત, યુ. બંગાળ, અન્ધ્ર પ્રદેશ, તામીલનાડુની વનસ્પતિ, જેનાં ફૂલ, ફળ, પાનની શાકભાજી થાય છે, અને જે નાગરવેલને ટકા આપે છે. Basrai dwark. વામન કેળાં કે મેારિશિયસ કેળાં જેવી કેળાંની એક જાત.
કેળાંની લૂમનું વજન 6 રતલ જેટલું અને કેળાંની સંખ્યા 130 હેાય છે. Bassia butyracea Roxb. મહૂડા; ઉત્તર પ્રદેશ અને બિહારનું મારું ઝાડ
batavi nimboo
જેનાં ફૂલ ખવાય છે, અને જેન બીનું તેલ રસાઇમાં વપરાય છે. છાલ રંગવાના કામમાં આવે છે. B. elliptica Dalz. ભારતીય ગટ્ટાપર્ચાનું પશ્ચિમઘાટ, ઉત્તર કાંકણ અને તામીલનાડુમાં થતું ઝાડ, જેન! બીનું તેલ સાબુ બનાવવા તથા દીવાબત્તીના કામમાં આવે છે. B. latifolia Roxb. મહુડ્ડા. B. longifolia L. મા. bast. કેટલાંક ઝાડની અંતઃસ્થ તંતુમય છાલ. (૨) અન્નવાહિની. b. soft. નરમ છાલ. b. fibre. છાલમાંથી મળતે રાણ જેવા ઉપયાગી રેસે. bastard cedar. રૂદ્રાક્ષ. Guauma tomentosa Kunth. નામનું મૂળ અમેરિકાનું પણ હવે પ. બંગાળ, બાન્ધ્રપ્રદેશ અને તામીલનાડુમાં થતું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ, જેના તંતુના ઉકાળા શ્રી બનાવવામાં ઉપયેગી અને છે. bastard myrobalan. બહેડા, જુએ belleric myrobalam. bastard oleaster. રૂદ્રાક્ષ કુળનું Elaeagus latifolie મેં. નામનું સદા હરિત ઝાડ કે ભ્રુપ, જેનાં ફળ પાકતાં ખાઈ શકાય છે. bastard tree. Erythrine variegala L. var. orientalus (L.) Merr. (E. indica Lamk.). નામનું આસામ, તામીલનાડુ, એરિસા, આંદામાન અને વિકાબારમાં થતું ખાદ્યફળ અને ખીનું ઝાડ, જેની છાલના રેસાનાં દોરડાં બને, ફૂલમાંથી લાલરંગ મળે, અને જે વાડ માટે વવાય છે.
bat. ચામાચીડિયું, ત્વષ્પક્ષ શ્રેણીનું સસ્તન પ્રાણી. b. guano, ચામાચીડિયાંની સડેલી ધારનું ખાતર.
Bata. Labeo bala, bhangen bata, raj poda, raj bala ઇ. નામધારી છુ ફૂટ લાંખી કાર્ય પ્રકારની માછલી. Batatas ellis, શક્કરિયું. Batavian orange. એક પ્રકારની મેાસંખી.
batavi nimbco. નારંગવર્ગનું, Citrus maxima (Burm.). Merrill (C.

Page #63

bath-tub farming
grandis Osbeck. C, decumenus L.; C. aurantium subsh, sinensis var. decumana Engl. Auriantium decumana Mill, A. maximumm (Burm.). ૪. નામનું ખટ મધુરું ફળ, જેમાં પ્રજીવક એ', ખી' અને સી' હાચ છે. bath-tub farming. માટી વિના છેડ ઉગાડવાની પદ્ધતિ. hathma, Chenopodium album L. નામનું શિયાળુ ઘાસપાત. Bati. 130-150 સે.મી. સમાસરાક્તિવાળું પ્યાલાના આકારનું માપ. Batocera fomaculata. અખાના થડને વેધક કીટ. B. ugra. ખાના થડને વેધક કટ. battery. બેટરી. . brooder. મરધી વિના બચ્ચાંને ઉછેરવાનું સાધન, જેમાં ઘેાડે સમય, મર્યાદિત જગ્યામાં ખમાંને રાખવામાં આવે છે, જે સ્થાનને તેલના દીવાથી ગરમ રાખવામાં આવે છે. b, knapsack spraye. હસ્તચાલિત કે બાહ્ય ઊર્જા દ્વારા ચાલિત છંટકાવ માટેના પંપ. b. reare. જુએ ballery booter, Bauhinia acuminata L. સફેદ કચનાર નામનું શે।ભા માટેનું નાનું ઝાડ, B. Candida Rox. કચનાર નામનું ઝાડ. B.comosa Roxb. સફેદ કચનાર નામને ક્ષુષ. B. galpinii N. E. B1. ભૂસપી બગીચાની વનસ્પતિ. B. malabarica Roxb. આંબલી; ૬. ભારત, આસામ અને પ. બંગાળમાં થતું ઝાડ, જેની છાલ ચામડાં કમાવવા ઉપયાગી અને છે. B. monandra Kurz. Jesuslem date નામનું વૃક્ષ. B. purpuree . રક્ત કરનાર નામનું ઝાડ, જેની છાલ રંગકામ અને ચામડાં કમાવવા ઉપયેગી અને છે અને જે ઉત્તર ભારત, આસામ, ખાસી ટેકરીએ અને પશ્ચિમાટમાં થાય છે જેની છાલમાંથી ટેનિન અને છે. B. racemosa Lamlk. આસુંદે નામનું નાનું ઝાડ, જેની છાલમાંથી રેસા મળે છે, અને જેની કળી અને ફળ ખવાય છે.
57
bean
B. etus Buch-Hem. કંડલા નામનું બિહાર, મધ્યપ્રદેશ અને પંજાખમ થતું ઝાડ, જેવા ગુંદરના ઉપયાગ કાપડને કે જી પાવા અને કાગળ બનાવવા માટે થાય છે. B. tomentosa L. જંગલી પીળા ચંપે, પીળે। આસુંદો. B. ahli. Wight & Arn. ચમેલી; Camee's foot chimber નામનું આસામ, મધ્યપ્રદેશ, બિહાર અને પંજાબમાં થતું ઝાડ, જેની છાલના રેસાનાં દેરડાં અને છે અને છાલ ચામડાં કમાવવા ઉપયેાગી છે. B. variegata L. (Syn. B. candida Roxb.). કચનાર, નામનું સફેદ ફૂલાવાળું ઝાડ, જેન પાન અને ફૂલ ખવાય છે, છાલમ થી રંગ બને છે અને ચામડાં કમાવવા જે ઉપયેગી બને છે. bay. બદામી છાયાવાળા ઘેાડાને રંગ. bay-berry. મૂળ ચીનનું અને હવે હિમાલય, ખાસી ટેકરીએ અને આસામમાં થતું [rice nagi Thunh. (M. run Sie & Zucc.). નામનું ઝાડ, જેન ફળ ખવાય છે અને છાલ ચામડાં કમાવવા ઉપયોગી બને.
BC soil. . પરિચ્છેદિકા વિનાનું જમીનનું સંસ્તર. Bdellonyssus burs'. એક પ્રકારની પીંછામાં થતી ઇતરી. beaded. મણકાકાર. b. jegume. મણાકાકાર શિમ્બ. . rot, મણકાકાર મૂળ.
beak. ચાંચ, પક્ષીનું ઉપરનું અને નીચેનું જડબું, (૨) ઘઉંના ઉપરના પડનું ફેતરું. beai. શરદ ડાંગર,
beam, હળનું વચલું લાકડું, ખીમ. (૨) મેાલ, પાટડા.
bean. કઢાળ; માનવી અને પશુમાટે ઉગાડવામાં આવતી પાષક દ્રવ્યવાળી શિમ્બી વર્ગની વનસ્પતિ, જેની સીંગ લીલી, સૂકવેલી અને દળીને પણ ખવાય છે. b. anthracnose. Glomeralla lindemuthianu. થી મગ અને અડદને થતા ફૂગજન્ય ક્ષરાગ. h. blight. zásccyte phaseolorum.થી મગ અને અડદને

Page #64

beard
58
bee
થતો ફૂગજન્ય રોગ. b. dry root Bedana. કિસમીસ, આયાત કરેલી rot. Macrophomina phaseolie? Sleva 34312. b. litchi. (M012 Hi વાલ, મગ અને અડદને થતા રોગને એક થતી લાછીને પ્રકાર. 34312. 5. leaf spot. Cercospora bee. 447104; Prospidae, Megacruenta 24a C. dolichiel 701, chillidae, Xylocopidae, Cerati2015€ 2122 2127 21 Ris. b. pow. nidae, Colletidae, Nomadidav, dery mildew, 421091641 410 451 Andrenidae, Anthophoridae, Bomજેવો થતો એક રેગ. b. not. Ascochota bidae, Abidae. ઈ. કુળોની ઉપયોગી, phaseolorum. ફૂગથી વાલ, મગ અને પરજીવી પ્રરાગવાહક અને મધ અને અડદને થતો રોગ. b. rust Uromyces મીણ બનાવનાર મધમાખીઓ. b. appendiculatusથી વાલ, મગ અને bread. મધ અને મધુરસ સાથે ભળેલી અડદને થતા ફૂગજન્ય રોગ. b. yellow અને મધમાખીએ એકઠી કરેલી પરાગરજ, mosaic. મગ અને અડદને થતો જેને મધમાખી મધપૂડામાં મૂકે છે. b. વિષાણુજન્ય રોગ.
brush. મધપૂડામથી મધ લેવા અગાઉ beard. માણસની દાઢી જેવી અન્ય મધમાખીઓને ઉડાડી મૂકવામાટે ઉપયોગમાં પ્રાણુના માથા પર થતી વાળ જેવી રચના. લેવામાં આવતું, સાધન બ્રશ કે સાવરણી. (૨) કંટા જેવું અણદાર પ્રવધ.
h, candy. શર્કરા અને મધ જેવાં beast. ચોપગુ પ્રાણી.
દ્રવ્યમાંથી મધમાખીઓ માટે બનાવેલ beastings. પ્રસૂતિ બાદ માદા પશુને ખોરાક. 5. colony. મધમાખી વસાઆવતું પ્રથમ દૂધ.
હત.. culture. મધમાખી સંવર્ધન. 5. beaten rice. પ . ડાંગરને બે ત્રણ eater. H44144241012. S. escape. દિવસ પાણીમાં પલાળી રાખ્યા બાદ મધપૂડામાં આપમેળે બંધ થતું મધમાટીના વાસણમાં દેવતા પર તે ફૂટે ત્યાં માની અવર-જવર સરળ કરતું હાર. સુધી રાખવામાં આવે છે; ત્યાર બાદ b. farming. મધ અને મીણ લાકના દસ્તાથી ખડતા ચોખા ચપટા માટે તથા પરાગનયન માટે મધમાખ બને છે; ફેતરને ઊણપી છૂટા પાડ્યા સંવર્ધન. . forage. મધપૂડા પાસેની બાદ પિઆ બને છે.
વનસ્પતિ, જેમાંથી મધમાખ મધુરસ ચૂસે beating up. કૃત્રિમ રીતે પુનઃજીવિત છે. 3. glue. મધપૂડાનું મીણ. કે. કરાયેલા વન વિસ્તારનાં નાશ પામેલાં hive. મધપૂડે. 6. keeping. ઝાડના સ્થાને નવાં ઝાડ કે રોપા ઉગાડ- મધમાખી પાલન, મધમાખી ઉછેર. . વાની પ્રક્રિયા.
milk. કામદાર મધમાખ ડિલ્મને જે Beaumontia grandiflora Wall. ખોરાક આપે છે. b. pasturage.
એક આરહી સુપ. B. jeraoniana મધપૂડા પાસેની વનસ્પતિ, જેમાંથી Wat. શેભાની વનસ્પતિ.
મધમાખ મધુરસ ચૂસે છે. 6. smoBeauty. પ્લમને એક પ્રકાર. ફળ ker. મધપૂડામાંથી મધમાખેને ઉડાડી મધ્યમ કદનું, ઘેટું લાલ, સ્વાદમાં મીઠું હોય છે. મૂકવા માટે કરાતો ધૂમાડે. . space. B. of Bath. એક પ્રકારનું સફરજન. મેકળાશપૂર્ણ મધમાખે અવર-જવર bed. રે૫, શાકભાજી, ફૂલઝાડ કે ક્ષય કરે તેવા મધપૂડામને માર્ગ. b. ઉગાડવા માટેનો નાનકડો જમીનનો ટુકડો, v.iી. રેશમી મખમલન હલકે મધજે સામાન્ય રીતે જમીનની સપાટીથી માખી ઉડાડતી વખતે મે પર પહેરવામાં સહેજ ઊંચો હોય છે. (૨) પશુને આવતો પડદો. b. wax. મધપૂડાનું પથારો. . rock. આધાર શૈલ. મણ. (૨) કામદાર મધમાખીના પૃષીય

Page #65

beedi
ખાજુના છેલ્લા ચાર ખડાની ગ્રંથિમાંથી સવતું કાર્બનિક સંયેાજન, જેના ઉપયાગ મધમાખી મધપૂડા બનાવવામાં કરે છે. (૨) મધમાખ ઉંછેર વ્યવસાયની મા એક આડ પેદાશ છે, તેને રંગ પીળાશ પડતા ભૂખરા, અને સુવાસ મધ જેવી છે, ઠંડા પડત, જે ખરડ બને છે, તપાવવાથી તે શુદ્ધ બને છે, ઈથર ક્લારામ અને બાષ્પશીલ તેલેામાં તે દ્રાવ્ય છે પણ પાણીમાં અદ્રાવ્ય છે અને તેને ઉપયોગ સોંદર્યં પ્રસાધને, મીણબત્તી ઇત્યાદિ અનાવવા માટે થાય છે.
59
beel. બીડી.
hee, એક વર્ષ કે તેટલી ઉંમરના પશુનું માંસ, beefwood. જંગલી સરુ. beestings. પ્રસૂતિખાદનું માદાપશુનું પ્રથમ દૂધ
beet, Bela પ્રશ્નતિ અને વાસ્તુકાદિ કુળની વનસ્પતિ. (ર) જુએ sugar beat, (૩) જુએheet root. B. heart bot and internal black spot. ખારેશનની ઊણપથી ખીટને થતા એક રાગ. B leaf spat. Unromyces mucunae. ફૂગથી ખીટને થતા રાગનો એક પ્રકાર. b. root 3; Beta vulgaris L. નામની દ્રિવર્ષાયુ ખાદ્ય મૂળધારી શાકચ વનસ્પતિ. ૨) Beta vulgaris L. par. bengalensis Roxb. શાકભાજી માટે ઉપયોગમાં આવતાં પાનવાળું ખીટરૂટ. . sugar. સુગર ખીટમાંથી બનાવવામ આવતી શર્કરા-ખાંડ. b tops, કાપણી વખતે સુગર ખીટના દૂર કરવામાં આવત કુમળાં પર્ણો. beggarweed, Desnudan tortuosum D.C. નામની શાકીય વનસ્પતિ. bego-molasses. ઘઉંના ચૂલા કરતાં એવડું ખાદ્ય મૂલ્ય ઘટાવતા ઘેાડા અને ઢારના ખારાક.
Begonia. શેભાની વનસ્પતિ. bel. બીલીપત્ર.
bel apple. ખીળેરે. belch. ઓડકાર. belching. એડકાર
Bengal cardamom
ખાવા તે. Belladonna. કંટકદિ વર્ગનું ખેલાડાના. B. extract. ખેલાડીનાને અર્કેટિંકચર. bellati. સફેદ શિરીષ,
Belle Isle cress. Barbarea verna Aschers. (B. hyaecox R. Br.). નામની મૂળ યુરેપની નીલગિરિની શાકીય વનસ્પતિ.
belleric myrobalan. બહેડાં. Terminalia bellerica (Gaertn.) Roxb. (Myrobalanus bellerida Gaertn.).નામની stard iyrobalam vibhitika તરીકે પણ એળખાતું ગેભાનું વૃક્ષ, જેત ફળ-બહેડાં રંગકામ અને ચામડાં કમાવવામાં ઉપયાગમાં લેવાય છે, અને ફળને રસ ખાસજક છે. bell pepper. Capsicum fruiescens va. gross!. નામની વર્ષાયુ વનસ્પતિ. bell shaped. ઘંટાકાર, belly. જઠર . fleece. ધેટાના પેટપર થતું ઊન.
belt એકજ પ્રકારની જમીન અને આખેહવા ધરાવતા અને ચાકસ પ્રકારની વનસ્પતિ માને જમીનને અનુકૂળ પટ્ટો. Bermisia gossipiparida. ટમેટાન પાનને એક રેગ. કે. hai Ge;n. તમાકુમાં પડતે સફેદ કીટ. Bench cross-section. પાળા ભેંસના અનુપ્રસ્થ વિભાગ, જે સિંચાઇ માટે અનુકૂળ બને છે. . terrace. સેપાન રચના, જેથી ઢાળ પડતી જમીનને ખેતી માટે ઉપયેગી બનાવી શકાય છે. Ben Davis. સફરજનને એક પ્રકાર, જેમાં ફળ મધ્યમ કદનું, લંબગેાળ, જાડી છાલનું પીળાશ પડતું લીલું, પીળારા પડતા ગરવાળું અને સુવાસિત હોય છે. benders. મધ્યમ લંબાઈના રૂને તાંતણે. bending. ામફળના ઉતાર વધારવા દખ્ખણમાં હાથ ધરવામાં આવતી એક પદ્ધતિ. Bengal cardamom. મેટી ઇલાયચી,

Page #66

beushan
Bengal gram
એલ. Amomum aromaticum ખરાડ; લવાડિયું એખરાડ. Roxb. નામની ઉત્ત૨ બંગાળ અને Berkshire. ડુક્કરની એક એલાદ, ખાસીની ઈલાયચી.
Bermuda butrer cup,, Oxalis Bengal gram. 0. Cicer arieti- pes-caprae L.(O.Cernua Thunb.). num . નામનું અગત્યનું કઠોળ જેના ઘેળે ધોળક નામનું લેખન માટેનું ધાસ. પાનમાંથી મળતા મેલિક અને એકઝેલિક berry. (૧) બેરી, રાસ્પબેરી જેવું
એસિડ પેટની ગડબડમાં ઉપયોગી બને છે. બદરી ફળ. (૨) કૉફી જેવું કે બુંદ. Bengal king. પલાશ, કેસૂડે. Berrya ammonilla Rox. નાગBengal quince. બીલીનું ઝાડ. બેલાદિ કુળનું દામાનનું વૃક્ષ, જેનું કાષ્ઠ Bengai.. પંજાબ, ઉત્તર પ્રદેશ અને ફર્નિચર, પેટીઓ, રેલવેના ડબા અને વેગન રાજસ્થાનમાં થતે કપાસને એક પ્રકાર. બનાવવામાં ઉપયોગમાં લાવે છે. Bengal sage. $424C 3424? berseem. Egyptian clover, TrifoMerivtra benghalensis Benth. lium alexandrinum Juslen. 1901 મસાલા તરીકે ઉપયોગી વનસ્પતિ. રબી ઘાસચારે. b. clover. રબી ઘાસhenig . બિનહાનિકારક (દર્દ). b. ચારે. dis?ase. ભારે હાનિ વિનાને રેગ. beru. લીમડો. b. tumour શરીરના ચેકસ ભાગમાં Best of All. મધ્ય મોસમનાં ટમેટાં. સ્થિર થતો અબુદ.
Beta pulgaris . બીટરૂટ, ગાર્ડન બીટ, Benincasa celife 2. સફેદ કોળું. B. શ્યગર બીટ; દ્વિવર્ષાયુ શાકીય વનસ્વતિ; Thispideo, સફેદ કેળ.
જેનાં મૂળ અને પાન શાકભાજી તરીકે beyt spike Pennisetum. q 01 14914 2. B. vulgaris var. bengaJudi Pennisetum norvosum Trin. lensis Roxb. બીટરૂટ, જેનાં મૂળ સાકર નામનું ઘાસ.
બનાવવા ઉપયોગમાં લેવામાં કાવે છે. B. Benzene hexachloride BHC. vulgaris L. var. rapu Dum.
જંતુનાશક ભૂકી, જે પાણી છાંટી, ધૂમાડો શ્યગર બીટ, જેન મૂળની ખાંડ બનાવવામાં -વાપીને, પાચસ-ઈમબ્રન બનાવીને ઉપ- કાવે છે. ગમાં લેવાય છે.
betel nut. 214.1 betel pepber. 12. b, fruit fli. Cipomivia per. 1101294. betelvine.
vesuviana Costa. Laaj yg. નાગરવેલ. b. v. bug. DisphiBerberis aristata DC. 32101 nus politius W. નાગરવેલને કીટ.
@૫, જે વાયવ્ય હિમાલય, નીલગિરિ, b. v. foot rot. Phytoકુલ અને કુમાઉમાં થાય છે, જેન મૂળ |phthora parasitica var. piperina અને પ્રકાંડમાંથી પીળો રંગ મળે છે. 8. Dast. નામની ફૂગથી નાગરવેલને થતો /cima Roy , શકિતદાયક અને રેચક એક રોગ. b. . leaf rot. તત્વ ધરાવતી વનસ્પતિ. B. nepalensis નાગરવેલને થતો એક રોગ. 5. v. Spreng. રંગ બાપતી છાલવાળી વનસ્પતિ. wil.. નાગરવેલને થતો એક રોગ. B. vulgaris L. 3'4024, ai betua. Bambusa polymorpha Muકાષ્ટ બને છાલમ થી પીળે રંગ મળે. nro, નામનો પ. બંગાળ અને આસામમાં Bergera koenigi .. મીઠો લીમડે. થતો વાંસ, જેના કાગળ બનાવાય છે. Bergia ammannoides Roxb. 74- Betula alnoides. 0412_1121 04 of 11H01 એખરડ. B. odorala E {w. (Syn એક વનસ્પતિ. B. utilis. ભાજપત્ર. B. saa:/raticosa Fenil.) ગધારે bershan.વેરેલી ડાંગરની આંતર-રેપણું.

Page #67

bhadi
| 6
Bigarreau
bhadi. શરદ ડાંગર.
| bhusa. ધાન્ય પાક, ખાસ કરીને ઘઉં bhaggachura. દ. ભારત અને ૫. અને કઠોળ છડ્યા બાદ રહેતું ભૂસું. બંગાળની શાકીય વનસ્પતિ.
Bhatia. નેપાળનતિબેટ સરહદ પરના Bhakarwal હિમાલયની તળેટીમાં ભારવાહી ધેડાની ઓલાદ. થતી ધેટાની એક એલાદ.
Bhutia badam. 24164 $180 bhalia bush. Moghania maero કાશ્મીર અને કુમાઉનું ઝાડ. phylla. નામને ટટા૨ સુપ જે પ૨ લાખનાં bhutta. મકાઈને દેડો. જંતુ વસાહત જમાવે છે.
biasi. વેરેલી ડાંગરની અાંતરરેણી. Bhaluka., que en al 871120 11771 bichloride of mercury. આવતે વસ.
HgCl,. મરિક કલોરાઈડ નામની bhang. ભાંગ.
ઝેરી જંતુનાશક ભૂકી. bhanjura grass. Apluda mu- bicollateral bundle. 442tica I. (A. paria Hack; A. aris- પાશ્વ પુલ. tata L.) નામનું ઉત્તર પ્રદેશનું ઘાસ. bid. બોલી. bharangi. Clerodendrum serratum bidari-kand. ૫. હિમાલય, કુમાઉં, Spreng. નામને આસામ, પ. બંગાળ, ઓરિસા અને ૫. ભારતમાં થતે એક મધ્ય પ્રદેશને સુપ.
સુપ. bharband. ભારતમાં થતી વનસ્પતિને sidentate. દ્વિ-દતી. એક પ્રકાર.
bidha. ડાંગરની ફેર રેપણમાં ઉપયોગમાં bhasa badha fishery. પ. બંગા- આવતા હળને એક પ્રકાર. ળના સુંદરવનને ભરતીઓટવાળે કળણ biennial. દ્વિ-વર્ષાયુ, દ્વિ-વષ, બે ઋતુના પ્રદેશ, જેમાં માછલી પકડવામાં આવે છે. આયુવાળી વનસ્પતિ, જે એક વર્ષ કે bhat. સેયાબીન..
એક ઋતુમાં ખોરાક સંચિત કરે છે, જ્યારે bhat karela. HZ 31241. Momor- બીજા વર્ષે કે બીજી ઋતુમાં ફળ-ફૂલ ધારણ dica cochinchinensis Spreng. (M. કરે છે. (૨) અંકુર ફૂટવાથી માંડી બીજ ધારણ mixta Roxb.). શાકીય વનસ્પતિ પ્રકાર. કરવા સુધીનું જીવનચક્ર બે વર્ષ કે બે bhatua. ભૂકુ કેળું.
ઋતુમાં પૂરું કરનાર વનસ્પતિ છે. bhatwar. સોયાબીન.
bearing. એકાંતર વર્ષે ફળ-ફૂલ ધારણ BHC. બેન્ઝીન હેકઝાકલોરાઈડ. કરનાર (વનસ્પતિ). b. plant. દ્વિbhemal. Grewia oppositifolia quly 4424. Buch. Ham. ex Roxb. નામનું biestings. પ્રસૂતિ બાદ માદા પ્રાણીનું ખાદ્યફળનું નાનું ઝાડ.
પ્રથમ દૂધ. bhillar. અજમો..
bifacial. દ્વિ-પૃથ્વી, એક સરખા બહિBhilawra. ભીલામાનું ઝાડ.
ચર્મવાળાં પાંદડાંવાળું. bhilmora. Rame: hastatus D. biflaggallate. દ્વિ-કશાધારી, દ્વિ-૫મ. Don. નામની વનસ્પતિ, જેનાં પાન bifoliar. દ્વિ-પર્ણ. b. spur, દ્વિમસાલા તરીકે વપરાય છે.
પણશંક. bifoliate. દ્વિ–પણ. Bhokri. મુંબઈ અને દખ્ખણમાં થતો bifurcate. દ્વિભાજિત, દ્વિ-શાખી. (૨) નાસીક-ગ્રીન નામની દ્રાક્ષને પ્રકાર. બે ભાગ કરવા, બેમાં વિભાજિત કરવું. B horizon “એ સંસ્ત૨ બાદને Bigarreau de Schecken. જમીનને થ૨.
ચેરીને એક પ્રશ્નાર, B. Napolean. bhuklka. બીડીની તમાકુનાં પાનના ટુકડા. ચેરીને એક પ્રકાર.

Page #68

Big Japanese
62
binucleale cell
Big Japanese, મગફળીને એક પ્રકાર. ment.દ્વિ-પક્ષી કરાર. b. symmebig jaw. જડબું ફૂલી જાય તે try. દ્વિ-પાર્શ્વ સમમિતિ. actinobacillosis, actnomycosis bile પિત્ત; લીલાશ કે પીળાશ પડતું નામને રોગ.
યકૃતમાંથી સ્ત્રવતું પ્રવાહી. bignay. આમટી; આસામ અને ખાસી biharziasis. પ્રાણીઓના લોહીમાંના ટેકરીઓમાં થતું ખાદ્યફળધારી વૃક્ષ. જંતુથી થતા રોગને પ્રકાર. bilharBignoniaceat. Heldule yuan ziosis. ayan bilharziasis. વનસ્પતિ.
biliary fever. 2gramlsalat BorreBignonia adenophylla Wall ex. lia gallinarumell H24107 galas
G. Don. વીથિમાટે ઉગાડાતું વૃક્ષ. B. રોગ. caprusis Thunb. 274 27674511 bilimbi 161 $49412 313, Averrhoa શેભા માટે વવાત આરોહી સુપ. B. bilimbi. L. capitoletta L. કેસવાઈન નામને bilipped. દ્વિ-આઠી. બરે સુપ. 5. crispa Buch-Ham. bill hook. છાડ કાપવા માટેનું તીર્ણ સુવાસિત ફૂલની વનસ્પતિ. B. graid - અણી અને વાંકા પાનાવાળું એજાર. flo Thunt. મૂળ ચીનને શેભાને billy goat. બકરે. શુપ. . incarnata Aubl. બગીચામાં bilocular, દ્વિ-વિવરી, સાધારણ ફળમાં વવત ક્ષુપ. B. radicans L. શેભાની જવામાં આવતા બેવડા વિવરે. 94. B. speciosa R. Grah. 70 bilra. ue. બ્રાઝિલ અને આર્જેન્ટિનાનો પણ બગીચામાં Bimli. અંબાડી નામને રેસાને પાક. વવા સુપ. B. stans L. વાડ તરીકે છે. jute. અંબાડીનું શણ. 442 44. B. undulata Smith. Bimlipatam jute gati mesta. વાડ તરીકે વવાતો કુપ. B. anguis- bin. કાઠી. cati. L. HU 417Ccial 291218 bina Avicennia officinalis L. (A.
4. B. venusta Ker-Gawl. tumentosa; Jacq. A. resinifara આરેઠી કુપને પ્રકાર.
Forst. આંદામાન અને કોરે માંડલના Bihar hairy caterpillar કિનારા પર થતી વનસ્પતિને એક _Diacrisia obliqua W. નામની નારંગી પ્રકાર. રંગની ઈયળ.
binary. દ્વિગુણિત. b. compobihi. Cydonia oblonga Mill. (C. und. દ્વિ-મૂળ સંયોજન. s. fission. vulgaris Pers). પશ્ચિમ એશિયાનું પણ દ્વિ-વિખંડન. પંજાબ, કાશ્મીર, અને નીલગિરીમાં થતું binder. ઊનના રેસાને જોડનાર ખાદ્ય ફળ ઝાડ.
તાંતણે. (૨) માટી, ખેરાક ઇ.ની સંસbijsar. Pterocarpus marsupium જતા વધારનાર દ્રવ્ય. b. tobacco
Roxb. નામનું વૃક્ષ, જેના કાષ્ઠનું સિંગારની તમાકુને આવરતું તમાકુનું ફર્નિચર બને, જેને ગુંદર ઔષધીય ગુણ- પાન. ઘરાવતે, જ્યારે ફૂલે અને બી ખાદ્ય છે. binomial. દ્વિ-નામી; પ્રાણુ કે વનસ્પતિ blaikand. ક્ષારવિદારી નામનું ચારા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી શાસ્ત્રીય તરીકે ઉપયોગમાં આવતું ઝાડ.
દ્વિ-નામી (પદ્ધતિ), જેમાં પ્રજાતિ અને bilangra. આસામ, મહારાષ્ટ્ર અને જાતિને ઉલ્લેખ હેાય છે. . distri૫ બંગાળમાં થતું વૃક્ષ.
bution. દ્વિ-નામ વિતરણ. bilateral. દ્વિ-પથ. b. agree. binucleare cell. દ્વિ-કેન્દ્રીય કષ.

Page #69

bio
63
Biota
bio-. જૈવ, જીવ અર્થસૂચક પૂર્વગ. b. phenomenon જૈવ ઘટના.. Broassay. જૈવ પૃથક્કરણ, જૈવ પરીક્ષા, race. જૈવ જાતિ. biologicals. જૈવ વસ્તુની શક્તિની પ્રયોગ દ્વારા કરાતી જીવંત પ્રક્રિયા કે જીવંત દ્રવ્યમાંથી પેદાશે. કસેટી. (૨) દવા, અંતઃસ્ત્રાવ કે પ્રજીવકની ઉપલબ્ધ કરવી. આમાં સીરમ, રસી, કાર્યક્ષમતાની પ્રાગદ્વારા કરાતી કસેટી. જીવાણુ સંવર્ધન પેદાશ, પ્રતિવિષ દઇ.ને (૩) આવા કળે કે સંયોજનોનું ધોરણ- સમાવેશ થાય છે. Biology. જીવશાસ્ત્ર, કરણ.
જીવવિજ્ઞાન; જીવંત સજીવોના અભ્યાસનું biochemical activity. જૈવ રાસા- વિજ્ઞાન. biolysis. જીવંત સજીની ચણિક સક્રિયતા. (૨) જીવંત સજી, પેશીઓ પ્રવૃત્તિથી કાર્બનિક દ્રવ્યનું થતું વિઘટન. કે કોષમાં થતી રાસાયણિક પ્રક્રિયા. (૨) સજીનું વિઘટન. bioluminiBiochemistry. જૈવરસાયણ વિજ્ઞાન. scence. જેવદીપ્તિ, જૈવ પ્રકાશ. biobiscimatics, જીવંત સજીવો પર metry. જૈવમિતિ; જૈવ અન્વેષણ માટે આબેહવાની અસરનું વિજ્ઞાન, જૈવ આકડા પદ્ધતિને થતો ઉપયોગ. bichoહવામાન વિજ્ઞાન,
mics. જીવપરિસ્થિતિ વિજ્ઞાન. (૨) સજીવે biolocculations. જીવગુંફન.
અને વાતાવરણ સાથે તેમના સંબંધને bio-gas plant, ગેબરગેસ પ્લાંટ. થત અભ્યાસ. (૨) પરિસ્થિતિ વિજ્ઞાનની biogenesis. છવજનન. biogenic એક શાખા. bioromyજીવપરિસ્થિતિ lav, જીવનજનન નિયમ. biogeny. વિજ્ઞાન. biophysical. જૈવ-ભૌતિક; જીવજનન.
જીવંત સજીવ અને વાતાવરણની જ સ્થિતિને biological. જૈવ, જીવશાસ્ત્રીય. b. લગતું. Biophysics. જૈવ ભૌતિકactivity. 4 2l4a. b. ba- વિજ્ઞાન. bioplasm. છવદ્રવ્ય, જીવરસ. rrier. જૈવ કવરેધ. b. con- biopsy. જીવંત સજીવમંથી કાઢી લીધેલી trol. જૈવ નિયંત્રણ, જંતુ, વનસ્પતિ પેશીની વૈજ્ઞાનિક પરીક્ષા, ઊતિ પરીક્ષા. કે પ્રાણુ જેવા અનિચ્છનીય કારકેનું biosequence. સજીવનાં કાર્યોની Guita. b. cycle 74245. b. effe- સાથે સંબંધ ધરાવતી વિવિધ જમીનને ct. જૈવ પ્રભાવ. b. erosion. ઉંદર ક્રમ, જે જમીન રચનાનું કારક બને છે. જેવા દર કરતાં સજીવના કારણે ખુલ્લી biosi. જીવનક્રમ. biossay. જુઓ Ofell oriflacjag 01961. b. factor bioassay. Biosynthesis. 74 જૈવકા૨ક. b. fixation. જેવી સ્થિરી- સંશ્લેષણ. (૨) જીવંત શરીરનાં સ૨ળ દ્રકરણ. b. immobilization. કોઈ માંથી જટિલ સંજનું થતું સંલેષણ. અંગનું ખેટકી જવું. b. interchange. biotic. જૈવ; જીવનની સાથે સંબંધિત. જૈવ પ્રક્રિયાથી જમીનમાં કાર્બનિક કે b. community. જૈવ સમુદાય. b. અકાર્બનિક અવસ્થાની વચ્ચે તનું factor. જૈવ કારક.. imluence. થતું આંત૨૫રિવર્તન. (૨) કાર્બનિક વનસ્પતિ પર થતી જૈવ અસરે, જે સાજનેનું જૈવ વિધટન. એક તરફ આબોહવાકીય પ્રભાવથી ભિન્ન હોય છે. - કાર્બનિક દ્રવ્યની મુક્તિ અને બીજી તરફ . potential. પ્રજનન કરવા તથા સૂમ પેશી સંલેષણમાં તેમને થતો ટકી રહેવાની સજીવની જન્મજાત સમર્થતા. ઉપયોગ. આ બંને પ્રક્રિયાઓ જમીનમાં biotore જીવક્ષેત્ર. biotype. જીવસાધારણ રીતે ચાલ્યા કરતી હોય છે. કે. પ્રરૂપ. mineralization. જૈવ વિઘટનની biotire mica. અબરખને એક પ્રકાર. (W11 ROUW ug sluira's icyari Biota orientalis Endl. (Syn. તનું અકાર્બનિક રૂપમાં પરિવર્તન. Thuja orientalis L.. બગીચામાં

Page #70

biotin
64
black-berry
ઉગાડાતું એક નાનું ઝાડ.
biting lice સસ્તને અને પક્ષીઓમાં biotin. પ્રજીવક – બી' સંકુલને એક પડતી, કરડતી જ. ઘટક, જે પ્રજીવક – એચ” તરીકે પણ bitmara. Gardenia campawalata ઓળખાય છે, જે ટાલિયાપણું દૂર કરે છે. Roxb. નામને આસામ અને બિહારમાં biparous. દ્વિ-શાખી.
થતે ખાદ્ય પાન અને ફળધારી સુપ. bipartite aracı104. b. distri- bitter gourd. $1241, Momordica bution. દ્વિભાગી વિતરણ.
charantia L. નામની બારેટી શાકીય bipetallous. દ્વિદળી, બે પાંડડીઓવાળું. વનસ્પતિ. જેનાં ફળ–કારેલાનું શાક થાય bipinnate. દ્વિપક્ષીય, દ્વિ-પિચ્છાકાર, છે, તેમાં એ, “બી” અને “સી” પ્રજીવકે દ્વિપક્ષવત. (૨) દ્વિભાજિત પ્રકાંડ પર હોય છે. જેડમાં ઊગતી પર્ણિકા.
bitter orange. ખાટું સંત. bir. બીડ, ઘાસ બનાવવા માટેની તૃણભૂમિ. bituminous material lined bird, પક્ષી, પંખી. (૨) મરઘા-બતકાં જેવાં channel. ઓછા ખર્ચે, બિટયુમીન પાળેલ પંખી. . pollinated. પક્ષી કવાળી માટીના અસ્તરવાળી બાજુએ પગિત. 5. scarer. પક્ષીઓને ભગાડી ધરાવતી નાની, નહેર કે તે જલપ્રવાહ. મૂકવા માટેની ચંત્રિક યુક્તિ. (૨) ઘેડા biul. જુઓ hemal. થોડા વખતે અવાજ કરવાની યુક્તિ. (૩) bivalent. દ્વિ-સંજક. b. bacteકેશિયમ કાર્બોનેટ પર આધારિત યુક્તિ. rin. બે પ્રકારના રોગ પિદા કરનાર b.'s eye grape દ્રાક્ષને થતો રૂક્ષ- જીવાણુની બનાવેલી રસી, જેથી બંને
ગ. Ps-foot trefoil. Lotus પ્રકારના રોગની સામે પ્રતિરક્ષા મળે છે. cornicillatus I. નામની ૫. હિમાલયમાં 5. chromosome. અર્ધસૂત્રીકરણ થતી કાયમી ઘાસચારા માટેની વનસ્પતિ. દરમિયાન હાજર માંગ રંગસૂત્ર જેમનું Bischofia jatanica Blume. એક રંગસૂત્ર. જાવામાં થતે દેવદાર, જેની છાલમથી લાલ- bivoltine. વર્ષમાં બે ફાલ આપતે રંગ મળે છે.
રેશમના કીડા. bisect. સમદ્વિભાજન. (૨) મૂળ અને 8ixa orrellana L. મૂળ મધ્ય અમેરિકાને પ્રહની ઊર્વે અને પાર્શ્વય સંબંધ દર્શા- દ. ભારતમાં તે માટે સુપ કે નાનું ઝાડ, વતી જમીન અને વનસ્પતિની પાર્શ્વબાજુ. જેનાં બીમાંથી મળતા રંગને ઉપગ biseriate. દ્વિ શ્રેણિક.
માખણ, ઘી, માર્ગેરીન અને પનીર જેવી bisexual. દ્વિલિંગી, ઉભયલિંગી, દ્વિ- ખાદ્યસામગ્રીને રંગ માપવા માટે થાય છે, જાતીય. (૨) નર અને માદા એમ બને ઉપરાંત તેથી ઊન, વાર્નિશ ને સાબુને જાતિનાં પ્રજનન અંગે ધરાવતું.
પણ રંગી શકાય છે. Bishop's weed. Zoyal.
black. કાળું, શ્યામ. bishop wood. જાવાનું દેવદાર. જુઓ black alkali. અકલી જમીન, જેમાં
Bischofia jawanita Blume. સેડિયમ કાર્બોનેટ, કાર્બનિક દ્રવ્યને Bissetia steniella. શેરડીને પ્રકાંડ- એગળી, ભેજ ઊડી જતાં સપાટી પર વેધક કીટ,
કાળાશ પડતા બદામી રંગને પડે Biston suppressaria Guen. ચાના જામે છે. (૨) ક્ષારીય જમીન. છોડને કીટક.
black arm. કપાસને તે એક રોગ. bit. ઘોડાના મોંમાં મુકાતે લગામને ભાગ. black bean of coffee. કેફિના (૨) કુહાડીનું પાનું.
બંદને થતા રોગને એક પ્રકાર. bitch. કુતરી.
black-berry. કાળું બદામી ફળ.

Page #71

black caraway
black zedoary
black caraway. કાશમીરની બહુ- બી-રાઈ મસાલામાં તથા પ્લાસ્ટર અને વર્ષાયુ વનસ્પતિ.
પિટીશ બનાવવામાં ઉપયોગી બને છે; અને black cherry. Rabus moluccanas જેનું તેલ-સરસિયું રાઈ અને અથાણાંમાં L. (R. alcaefolius Poir). નામને વપરાય છે. આસામ, ખાસી ટેકરીઓ, નીલગીરિ અને Black Arpington. મરઘા-બતકને કેરળમાં થતો ખાદ્યફળને સુપ.
એક પ્રકાર. black cumin. કાળીજીરી.
black pepper. કાળાં મરી, Piper black currant. હિમાલય, આસામ migrum L. નામની વનસ્પતિ. અને પશ્ચિમ બંગાળમાં થતું Antidesma black plum. જાબુનું ઝાડ, જુઓ ghesaembilla Gaertn (A. pani- Jambolana. culata Roxb.). 11440 1414150aj Black Prince. lalu sla.
ઝાડ, જેની છાલનાં દેરડાં બને છે. black-quarter. Pseudo-anthblack cutch. 414 Ral 441914, rax 170! Clostrium chauvoeien ખેર, ખદીર; Acacia catechu (L.f). ઢોરને થતો એક રોગ, જેમાં તાવ આવે
Willd. નામનું ઝાડ, જેના કાષ્ઠનાં અને શરીરના પાછલા ભાગમાં સજા થાય, થાંભલા, કૃષિ ઓજારે, પૈડાં, હાથા બને છે; પશુ 48 કલાકમાં જ મરણ પામે. જેમાંથી રંગ બને અને ચામડાં કમાવવામાં black roan. કાળા અને સફેદ વાળ આવે છે. તેમાંથી કાશે અને ગુંદ૨ મળે પરસ્પરમાં ભળી જતા પશુને બનત રંગ. છે, અને જે સૂકી, વેરાન જમીનનું વની- Black siris. કાળા શિરીષ; Albizia કરણ કરવામાં ઉપયોગી બને છે. odoratissima (L.f.) Benth. black flies. નાની કાળી માખી, જે નામનું મેટું, લગભગ સદા હરિત વૃક્ષ, કરડીને લોહી ચૂસે છે.
જેના કાષ્ઠનો ઉપયોગ બળતણ માટે તથા black gram અડદ; Phaseolus mungo ગાડાં અને તેનાં પૈડાં બનાવવા માટે par. radiatus .. નામનું ફેસ્ફરિક થાય છે. ઍસિડવાળું કઠોળ, જે મધ્યપ્રદેશ, ઉત્તર black soil, ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર, પશ્ચિમ પ્રદેશ, પંજાબ, મહારાષ્ટ્ર, ગુજરાત, ૫. મધ્યપ્રદેશ, બ્રપ્રદેશ અને તામિલનાડુની બંગાળ, આંધ્રપ્રદેશ અને મૈસુરમાં થાય 2 થી 20 ફૂટ સુધી ઊંડી, કેશિયમ છે અને જેના કાળા અને લીલા અડદ કાર્બોનેટના મિશ્રણવાળી પોટાશ, મેગ્નેશિયમ એવા બે પ્રકાર છે.
અને લેહ ધરાવતી જમીનને એક પ્રકા૨. black-leg. ઢેરને થતો એક રોગ, black tea. માથે આવેલી વ્યાપારી syal black quarter.
મૂલ્ય ધરાવતી ચાને પ્રકા૨. black mulberry. Blüt Qida. black wattle. Acacia decurrens Morus nigra L. 4170 44 8210. Willd var. mollis (A. mollઝાડ, જેનાં શેતુર અન્ય કરતાં મેટાં, issima Willd.). નામનું મૂળ ઓસ્ટ્રકાળાં અને રસદાર હોય છે.
લિયાનું ઝાડ, જેની છાલ ચામડાં કમાવblack musale. કાળી મૂસળી, Cur- વામાં ઉપયોગી બને છે. culigo orchioides Gaertn. 112447 black-wood acac a. oral Austકાયમી શાકીય વનસ્પતિ.
ralian black wood. black mustard. $100 215, Bra- black zedoary slim &m£l. Curcssica nagra Koch. નામની ઉત્તર- uma caesia Rosb નામની પશ્ચિમ પ્રદેશ, પંજાબ, આધ્રપ્રદેશ, મૈસુર અને બંગાળમાં થતી વનસ્પતિ, જેન કંદને તામીલનાડુમાં થતી વનસ્પતિ, જેનાં ઉપગ સૌંદર્ય પ્રસાધનમાં થાય છે.

Page #72

bladder
66
bladder. કોથળી, મૂત્રાશય, ગમે તે કેછ. bladderdock. ખારી ભાજી, Rumex vesicarius L. નામની શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં પાન ખાદ્ય છે.
blemish. ડાધ્ર; દેખાવને અસર કરે છતાં ઉપયેાગિતા ઘટાડે નહિ તેવા ડાઘ, blemished yoke. ડાઘવાળી જરદી. blend. બંને પિતૃએનાં લક્ષણા સંતતિમાં ઉતરે તે માટે સંકર કરવું. (૨) ધેારણસરની પેદાશ પ્રાપ્ત કરવા એ કે વધારે ઘટકોને મિશ્ર કરવા. blended. મિશ્રિત, સંમિશ્ર. b. character. સ`મિશ્ર લક્ષણ. b. inheritance. મા-બાપનાં લક્ષણાના વારસે. blendings. મિશ્રણ. Blenheim, જરદાલુના એક પ્રકાર B. Orange. સફરજનના એક પ્રકાર. Blepheris ellis Pers. ઊંટીંગણ, ચેાપાનીવેલ. (૨) પંજાબના એક ક્ષુષ, જેનાં આ મૂત્રસ્રાવ, કફ નિસ્સારક અને વાજીકરણ માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે. B. molluginifolia Pers. ઝીણું ઊંટીંગણ.
Blighia sapida Koenig. (Syr.. Guharia said Voigt). નામનું મૂળ ૫. ાફ્રિકાનું પણ હવે તામીલનાડુમાં થતું ફળધારી ઝાડ. ખblight. પાન કે ખુદ સમસ્ત વનસ્પતિને ચીમળાવી મૂકે તેવે તેને થતા એક રાગ. (૨) વનસ્પતિનાં ફૂલ, પાન, ફળ. દ. જેવાં તેનાં અંગેનું થતું મૃત્યુ. blae check. ઈંડામાં પડતી સૂક્ષ્મ ચિરાડ, જે મીણબત્તીના પ્રકારા દ્વારા કે ખીન્ન ઈંડાની સાથે સહેજ ટપારવાથી પારખી શકાય છે. blind gut. અન્ધાંત્ર. blind teat. છિદ્ર કે રંઘવિનાનું આંચળ. blind weed plant. /homot aquatica Forsk 1. replans Poir non Convolvules reptans L.). નામની જલીચ રાષ્ટ્રીય વનસ્પતિ. blister. ફલ્લે. (૨) પ્રાણીની અંતઃત્વચામાં બળતરાથી થતી ફોલ્લી. . beetles. વનસ્પતિ ખાતું જંતુ, જેમના શરીરમાં ઍસિડ, ઘેરાઇડા હોય છે. b. in the mouth, મુખાય. bli
blade. પત્ર, ફુલ, ફલક, પાનું; ઘાસ કે પાનના સપાટ ભાગ. (૨) મરધાની કલગીના પાછલા ભાગ. (૩) હથિયારનું પાનું. b. harrow. વળેલા પાનાવાળુ` આંતરખેડ માટેનું સાધન. blanching. પ્રક્રિયા કરવા અગાઉ ફળ અને શાકભાજીની ગરમી દ્વારા કરાતી માવજત, આ પેદાશાને વરાળ કે ગરમ ઉકળતા પાણીમાં બાફી 10-12 સેકંડ ઠંડા પાણીમાં મેળવામાં આવે છે, અને તેમ કરીને તેમાં રહેલા સૂક્ષ્મ જીવેાને દૂર કરવામાં આવે છે; ઉત્સેચકાને નિષ્ક્રિય કરવામાં આવે છે, સેડમ અને પાતમાં સુધારા કરવામાં આવે છે. (૨) કાગળ અને અન્ય આવરણથી ઢાંકીને વનસ્પતિને રંગવિહીન બનાવવામાં આવે છે. blanket application. સમગ્ર વિસ્તાર પર પ્રવાહી કે ભૂકારૂપે રસાયણને છાંટવું–વેરવું. Blastania કુટામણી.
cerasiformes
blastoderm. ઇંડામાં અંકુરનું સ્થાન, blastodermic vesitle. ભ્રૂણપુર. blastodisc. ઈંડાની જઢીમાં જનતઅંકુર કાષ, જે, નરજન્યુથી ફલિત થાય તે સક્રિય બની વિકાસ સાથે. Blattaria. વંદાની શ્રેણીનું જંતુ. bleaching. વિરંજિત-રંગ વિહેણું કરવું. (ર) હરિત પર્ણના નાશ કરીને કે વનસ્પતિને સૂર્યના પ્રકાશ મળતા અટકાવી, તેને રંગ દૂર કરવાની પ્રક્રિયા. h. powder. ક્લેરિનેટેટ લાઈમ. બ્લીચિંગ પાઉડર. bleat. ઘેટાં-બકરાં અને વાછરડાના અવાજ.
bleeding. વનસ્પતિને થતાં કૅ કરવામાં આવતા કાપમાંથી, મૂળના દબાણના કારણે પાણીનું થતું સ્રવણ. (૨) રક્તસ્રાવ. b. from nose. તત્કારી ફૂટવી.
blister

Page #73

bloat
[67
Blumea
stering ointment. બળતરા કરવા bloom. દ્રાક્ષ, પીચ જેવાં ફળોના અને તેથી થતી બળતરાના ઈલાજ તરીકે બાહ્યાવરણની સાથે દેખાતી સુવાળી સપાટી. લગાડવામાં આવતા મલમ.
(૨) કળી, પુષ્પકુંજ, લ. (૩) મોસમમાં bloat. કવિવર રોગ, જેથી આથવણું દેખાતા પાણીના સૂમ સજીવો. (૪) થતું લીલુ ઘાસ ખાવાથી પ્રાણુના મેમાં તાજગી, પરિપકવતાનું જોમ. b. of સાંજે બાવે.
fruit. ફળની તાજગીભર્યું જેમ. block. ખંડ. (૨) વનને વિભાગ. (૩) blossom, પુષ્પ મંજરી. ગ્રામ વિકાસ માટે નક્કી કરેલાં ગામને blotch. વનસ્પતિનું રોગગ્રસ્ત અંગ. સંમૂહ.
blow fly માખીને એક પ્રકાર. blood. રક્ત, લેહી. (૨ પ્રાણી શરીરના Blue Andalusian. સ્પેનના મરધાની બધા ભાગ પર પોષણ અને ઑકિસજન લઈ એક ઓલાદ. જતું અને નકામાં દ્રવ્યોનું વહન કરતું પ્રવાહી blue butterfly. (Cosmolyce (fol) - (૩) વનસ્પતિ અને પ્રાણની ઓલાદ. p. omnatu5) baelious L. નામની કઠેbay. ઘેડાના શરીરને રાતી છાંયવાળો ળમાં પડતી ઈચળ. 231. b. ciot. Sic Hiloloy tilal blue elephant aloe. Agave પ્રકાશમાં થતી પરીક્ષા દરમિયાન તેમાં ઇera-cruz Mill. નામની વનસ્પતિ, જોવામાં આવતો લેહીને ગઠ્ઠ. (૨) લોહીને જેના તંતુનાં દેરડાં બને છે. ગટ્ટો. b.fluke. પ્રાણ શરીરના લેહીનું blue-green algae. નીલ-હરિત લીલ. જંતુ, જે લોહી ચૂસે, જેથી તેને ભેગ blue-gum. Eucalyptus globulus બનેલા પ્રાણુને રક્તક્ષીણતાને રોગ લાગુ Labill. લવંગાદિ કુળના યુકેલિપ્ટસની પડે છે. bline. ઓલાદ, વંશ; સગાઈ, એક જાતિ, જે નીલગિરિના નામે પણ પરિવાર. b. meal. લેહીને ભૂકે, ઓળખાય છે. રક્તચૂર્ણ. પ્રાણી-લેહીને સૂકવી તેને બના- blue lotus of India. નીલકમળ. વવામાં આવતે ભૂ કે, જેમાં પચવામાં Nymphata stellala Wild. નામનું મુશ્કેલ પ્રોટીનને 80 ટકા હિસે હેય કમલાદિ કુળનું કમળ, જેનાં મૂળ અને છે. . plasma. રક્તજળ. B. Red. બી ખવાય છે. Cast: De' s Staple નામને સફર. Blue Orpington. એપિંગ્ટન એલાજનને એક પ્રકાર, જે કાશમીરમાં થાય દનું મરવું. છે. b. rings. ઈંડાની જરદીમાં blue panic grass. તૃણકુળનું Paiદેખાતું વલય. p. serum, રક્તજળ, cum antidotale Retz. નામના ઘાસને b. spot. ઈંડામાં દેખાતો લેહીને એક પ્રકાર, જે પંજાબ, ઉત્તર પ્રદેશ, અને ડાઘ. . stock. ઊંચી એલાદના પશ્ચિમ દ્વીપકલ્પીય વિસ્તારમાં થાય છે. 2131. b.-sucking insect. blue panicum. all blue panic મછર, માખી, જ છે. જેવું લેાહી grass. ચૂસતું જંતુ. -sucking lice. blue roan. પ્રાણીના રોગને એક પ્રકાર. સસ્તનેની પરજીવી લેહી ચૂસતી જ. blue rock pigeon. Columba bloody discharge. શરીરમાંથી lata નામનું ઘર અને ખેતરનું કબૂતર. થત લોહીને કે લેહી મિશ્રિત અન્ય bluestone. સલ્ફટ ઓફ કોપર, મોરથુથું colla! 2114. b. egg. na 212 yil Sulphate of copper. blue ભળેલા લેહીવાળું ઈંડું. b. scours. vitriol. મેરશૂયું. વાછરડાને થતા લોહીવાળા ઝાડાને અતિ- Blumea. કપૂરિયે. Blumea ample સા૨,
etes DC. સહદેવ્યાદિકુળનું બરંબી

Page #74

boar
B. balsamifera (L) D.C. (Syn. Conyza balsamifera L.) સહદેવ્યાદિકુળનું પત્રીકપૂર, કપૂરિયું; જે હિમાલય, આસામ અને ખાસી ટેકરીએમાં થાય છે. જેનાં પાન સુવાસિત છે, અને જેમાંથી કપૂર અનતું માનવામાં આવે છે. B. criantha DC. સહદેવ્યાદિ કુળનું નિમૂરડી, B. glomerata DC. સહુદેવ્યાદિકુળનું ભાંભરડા, ભમરડા.B. lacera DC, સહદેવ્યાદિકુળનું કપૂરિયું B. membranaceae DC. સહુદેન્ગાદિકુળનું મહાવીર. B. twighibiana. સહુદેવ્યાદિકુળનું માંકડમારી. hoar. ખસી કરાચા વિનાનું ડુક્કર, b. pig. એક વર્ષની હેઠળનું નર ડુક્કર. bobbi. Calophyllum apetalum Willd (C. wightianum T. Anders.). નામનું કર્ણાટક, મહારાષ્ટ્ર અને કેરળમાં થતું ખાદ્ય ફળધારી ઝાડ. obtail. ટૂંકી પૂછડીવાળું (પશુ). body, મેલ્ટાર્ડ હળનું માળખું. (૨) મધ, ચીઝ, માખણ જેવાં દ્રવ્યની સમાંગતા. (૩) શરીર, દેહ. b. cell. દેહુકોષ. b. check. ગર્ભાશયમાંજ ઈંડું તૂટ્યું હોય ને તેના કોચલા પર અન્ય દ્રવ્યે જામ્યા હોય તે. b. louse. શરીરપર થતી જના પ્રકાર. Boehmeria diffusa L. સાટાડી, વખખાખરા, પુનર્નવા, રાતે વસેટા, B. macrophylla D. Don. ઉત્તરપ્રદેશ અને બિહારમાં થતી વનસ્પતિ, જેના પ્રકાંડના રેસામાંથી માછલાં પકડવાની કાળ બનાવવામાં આવે છે. B. nivea (L.) Gaud. આસામ અને ૫. બંગાળમાં થતા ક્ષુપ, જેના મજબૂત રેસાના કોથળા, દ્વારા, દોરડાં, કાગળ અને ગેસ માટેના મેન્ટલ બનાવવામાં આવે છે. B. rehanda Willd. સાટાડી, વસે3. B. verticullala Poir. શેરો, વખખાખશે, મેાડા વસેડા.
bog. ટ્રંક, કળણ, રોવાળ પંક. boggy. રોવાળ પંકિલ.
68
Bombay hemp
boil. ગૂમડું, વિદ્રષિ. boiling point. ઉત્કલન બિંદુ, કવથ નાંક; પ્રવાહીનું બાષ્પીભવન થાય તેવું ઉષ્ણતામાન.
bole. નાળિયેરીને નિમ્નતમ પ્રદેશ, ઝાડનું મુખ્ય પ્રકાંડ. જ્યાં મૂળ સ્થાનીય થાય છે. b.area. ઝાડના થડના તળના વિસ્તાર, જે પરિધની ઊંચાઈ સાથેના ભાગાકારથી ગણાય છે. boll. જીંડવુ, જેમાં રૂ હેાય છે. b. period. જીડવાં ખાઝચા હોય પણ ફ્રૂટથા ન હેાય તેવા કપાસના છેડના સમય. bolling. કપાયેલી શાખાનું ઝાડ. bolt, ચાકસ સંજોગામાં કાંદા જેવી વનસ્પતિના અકાળે ફૂટતા અંકુર bols. ચાવેલે ખારાક કે ગળેલી દવાના લે. (૨) પશુની વાની મેાટી ગાળો.
Bombaceae. શાહ્સલ્યાદિ નામનું વનસ્પતિનું કુળ. bombardment. વર્ષો, આવષૅણ. Bombax. શીમળા. Bombax ceiba L. (Syn. B. malabaricum DC; Salmalia malabarica DC.) Schott & Endl.). સિમૂલ, સેમૂર, શીમળા, રાતા શીમળે!, જે પંજાબ, ઉત્તર પ્રદેશ, પૂર્વ અને પશ્ચિમ દ્વીપકલ્પીચ વિસ્તારમાં થાય છે, જેનાં ફૂલ ખાદ્ય છે, ખીને ચારે થાય છે, ફળમાંથી મળતું દ્રબ્ય ગાદલાં ભરવામાં ઉપયેાગી અને છે. થડમાંથી મળતા ગુંદરને આસ’જક તરીકે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. B. ellipticum H. B. & K. કેસરી શીમળે. B. insigne Wall, સિમૂલ, પશ્ચિમઘાટ, આસામ અને આંદામાનમાં થતું મેલું ઝાડ, જેના કાષ્ઠની દીવાસળીએ બને છે. B. mori. જુએ શેતૂરના પાન ખાતા રેશમના
કીડી.
Bombay Bold, મગફળીને એક પ્રકાર. Bombay Green. ઉત્તર પ્રદેશની વહેલી પાકતી માદા નામની કેરીને પ્રકાર, Bombay hemp. ાણ્

Page #75

Bombay locust
69.
borecole
Bombay locust. Palanga succi- B. flabelliformis Murr.). MIS;
ncta L. હરિત-પીળાશ પડતાં તીડ, પાસાદિકુળનું ઊચું, ટટાર, તાડી, નીર, તાડBombay mace. Myristica mala- ગેળ અને રેસા આપતું ઝાડ, જેના રેસાના barica Lamk. માંથી મળતું હલકા બ્રા અને સાવરણી બને, પાંદડાંનાં પંખા, પ્રકારનું જાયફળ.
છત્રીઓ, ટપલા-ટોપલીઓ અને સાદડીઓ Bonavist bean. 414.
બને. જે ભારતભરમાં જોવા મળે છે, જેનાં bond. બંધ, પાશ. bonding. બંધક. પાન તાડપત્રને અગાઉ લખવા માટે ઉપયોગ bone. હાડકું, અસ્થિ, પૃષ્ઠવંશી પ્રાણી- થતો હતો. એના હાડપિંજરનો ભાગ. મ. che- borax. બેરેક્સ; સેડિયમ ટેટ્રાબોરેટ;
ins, મરેલા પ્રાણીનાં હાડકાં ચાવવાં. મંદ ચેપ રક્ષક તરીકે ઉપયોગી બનત b. marrow. અસ્થિમજજા, ઘણાં દ્રવ્ય; ભારે સાંદ્ર હોય તો વનસ્પતિને હાનિ ખરાં હાડકાંના વિવરમાં રહેતું નરમ, પહોંચાડે છે. પીળું કે રાતું દ્રવ્ય. b. meal, હાડકાને Bordeaux mixture. વિવિધ પ્રમાભૂ કે, જેનો ઉપયોગ ખાતર તરીકે થાય ણમાં ચૂનાના પાણીની સાથે કેપર સલફેટછે. 6. products. સરેશ, ગુંદર, મોરથુથાને ભેળવીને બનાવવામાં આવતું ફોસ્ફોરિક ખાતર, એસીન, હાડકાનો ભૂકે, ફૂગનાશક દ્રવ્ય. આ મિશ્રણ લાકડાંનાં, બટન, કાંસક, પેપરકટ૨, સિંગરેટ હોલ્ડર, માટીનાં કે તાંબાનાં પાત્રોમાં બનાવવામાં રમકડાં ઇ. જેવી હાડકાંની બનાવટની આવે છે. 4-4.50 ટકાનું 50 ગેલન જેટલું વસ્તુઓ. bonysteo dystokia મિશ્રણ બનાવવા માટે 4 ૨તલ કોપર અલિકષ્ટ પ્રસવ.
સફેટના ભૂકાને 25 ગેલન પાણીમાં booi. મરુ ભૂમિને સુપ.
ઓગાળવામાં આવે છે અને બીજા પાત્રમાં boom sprayer વિશાળ વિસ્તાર 4 રતલ ચૂનાનું પાણી નાંખીને બરાબર પર છંટકાવ માટેનું ઘણાં નાળચાંવાળું હલાવી બંને મિશ્રણને ત્રીજા પાત્રમાં ભેગાં
કરવામાં આવે છે. તાત્કાલિક ઉપયોગ boora sugar. ભારતમાં પ્રાચીન કરવાને ન હોય તો બંને મિશ્રણને જુદાં સમયથી બનાવવામાં આવતું બૂરુ-ખાંડ, જુદાં પાત્રોમાં રાખવામાં આવે છે. B. boot. કવચ જેવી દાણા કે ઘાસની ટોચ paste. એક ગેલન પાણીમાં એક રતલ પરની પણ રચના, જે પુષ્પવિન્યાસ થાય મેરથુથું ઓગાળવામાં આવે છે, ત્યાર બાદ તે અગાઉ તેને આવરી લે છે. h. stage. એક રતલ કળી ચૂનામાં પાણું ઉમેરી એક ધાન્ય કે તૃણ વનસ્પતિને પુષ્પવિન્યાસ ગેલન જેટલું બનાવી તેમાં મરચૂ થાનું થવા અગાઉની વ્યવસ્થા.
મિશ્રણ ઉમેરી બંનેનું મિશ્રણ ઝાડના થડને boota. Ibomoea listida (Vah). બ્રશ વડે પડી લેવામાં આવે છે, જેથી
R & S. (l, trtotanpa R. Br. ઝાડને ફગ લાગતી નથી. Convolvulus hispidus Vahl). border. કિનારી, સરહદ, નીચી કિનાનામની શાકીય વનસ્પતિ જેનાં પાન અને રીની. બંને બાજુ પર આવેલી જમીનની પ્રકાંડ ખાદ્ય છે.
પટી, જેમાં સિંચાઈ કરી શકાય છે. (૩) bor. જંગલી બોરનું ઝાડ. (૨) ઇન્ડિયા જમીનની હદ પર વાવેલાં ઝાડ કે સુપ. રબર.
b. irrigation. નીચી કિનારીઓ bora. બોરી, કથળે; 200-300 પાઉન્ડ બનાવી કચારી જેવા ખેતરના ભાગ પાડી 3 માય તે કોથળ. borah. કથળા. સિંચાઈ આપવાની પદ્ધતિ. ધ. strip boracic acid, બોરિક ઍસિડ. irrigation. Orail border irrigation. Borassus flabellifer L. (Syn. borecole. Alešict $234 21101; Bra
સાધન.

Page #76

boric acid
ssica oleracea L. war. acephala D.C. રાજકાદિકુળની શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં પાન ભાજી તરીકે ખવાય છે. boric acid. જંતુઘ્ન એરિક ઍસિડ. boring. પાણી મેળવવા જમીનમાં કરાતું શારકામ. (૨) શારકામ બાદ પાણી મળતા અનાવેલા વા.
70
bor∞. વસંત ડાંગર.
boron. બેરેશન; ખારેટ (BO-3) તરીકે વનસ્પતિને મળતું પાષક દ્રવ્ય, જે મૂળ દ્વારા શોષાતા કેલ્શિયમ સાથે સંબંધ ધરાવે છે અને પ્રાટીન સંશ્લેષણ, પેટૅશિયમ ચાપચયની સાથે પણ તેના સંબંધ છે. b, defficiency. ખેારેશનની ઊણપથી વનસ્પતિને થતા રોગ. Borelia serina. કુંતલાણુથી ઢારને લાગુ પડતા એક પ્રકારને રેગ. B. gallium, રક્ત વિષાણુતાથી પક્ષીઓને થતા એક રાગ. B. ishila Schum. મધુરી જડી. ખરસટ શૃંખલે; મંજિષ્ઠાદિ કુળની એક વનસ્પતિ.
ex
Bes bhalis, ભેંસ. B. indus. ભારતીય ગેાવંશીપ્રાણી, B. tus, ધૂંધ વિનાનું યુરોપનું ગે!વંશીપ્રાણી, Boswellia serrata Roxb. Cler. ગૂગળ, લાખાન; સાલેડી, ગુગ્નુલાદિ કુળનું ઝાડ; જેની છાલ ચામડાં કમાવવા ઉપયેાગી બને છે: જેનું ગુદર જેવું દ્રશ્ય-રંગ અનાવવા, તથા સંધિવા તથા ધૂપ કરવા ઉપયેાગમાં આવે છે. ફૂલ અને ખી ખાદ્ય છે. કાષ્ડમાથી પાટિયાં મનાવાય છે. મધ્યપ્રદેશનું કાગળનું કારખાનું-નેપા ફેકટરી આ વૃક્ષના કાષ્ઠને ઉપયાગ કરે છે.
hot. ખેટ નામની માખનું ડિમ્ભ. h. fly Oestridae કુળની માખી. botanic garden. વૈજ્ઞાનિક મૂલ્ય ધરાવતા વનસ્પતિ ઉદ્યાન, Botany. વનસ્પતિ વિજ્ઞાન; વનસ્પતિની દેહરચના, કાવિજ્ઞાન, આકારવિદ્યા, ફૂગવિજ્ઞાન, પુરાવનસ્પતિશાસ્ત્ર, વનસ્પતિ રોગવિજ્ઞાન, દેહધવિદ્યા, વનસ્પતિ ભૂગાળ, નામકરણ
Bougainvillea
વિદ્યા છે. ખાખતે ના અભ્યાસને આવરતું વિજ્ઞાન.
Bothriochloa insulpta (Hochst.) A. camus. તૃણકુળનું મૂળ બ્રાઝિલનું કાયમી શ્વાસ, જે જમીન સંરક્ષણ માટે ઉપયોગી અને છે. B. odorala (Lis. boa A. cams. તૃણકુળનું સુવાસિત શ્વાસ. B. her L.) A. anus [Syn. Androugon perhusus (L.) Willd.]. સંધાર; તૃણકુળનું ઉત્તર પ્રદેશમાં થતું ઘાસ. Botryodiplodia ચાના છેડ અને સિકાનાના થડને વેધક
theobromae.
કીટ.
botryose. વનસ્પતિ નિર્માણક ફૂલ, ગુચ્છાદાર ફૂલને છે! . Batryosphaera ii. સફરજનના પ્રકાંડના વેધક કટ. bottle cap. ખાટલીને ખૂચ. bottle gourd. દુધી; Lagenia siceraria (Mol. Stand! L. leacante; l ulgaris Seringe . નામને શાક તરીકે ઉપયેગમાં લેવાતા ફળને વેલે. દૂધીને ઉપયોગ હલવે બનાવવામાં પણ થાય છે. h. g. plume moth. Sphenarches caffer Z. પટાલાદિકુળની વનસ્પતિમાં પડતી કાંટાળી દળના પ્રકાર. bottom. મેલ્ડમેડ હળનું પાનું, ચોકઠું ઇ. સમેતને હળના ભાગ, (૨) તળિયું. . bar. હળના ચેકઠાના દંડ, b.dve lling fauna. તળાવાના તળિયે કાદવમાં રહેતાં પ્રાણીએ h, feeder. પાણીના તળિયે ખારાક મેળવતી માછલી. botulism. સાચવણી કરેલા ખેારાકી દ્રવ્ય કે પશુઆહારમાં થયેલું વિષીકરણ, જે પ્રાણહારક છે. Bouea oppositifolia (Roxb.) Meissn. ખાદ્ય ફળધારી વૃક્ષ. આામ્રાદિ કુળનું ખાદ્ય ફળધારી ઝાડ. Bougainvillea ttiann Hoittum & Standley. Nyctaginacea

Page #77

bough
71
brake horse-power
કુળને કાંટાળે બોગનવેલ નામને વેલે. પેટી–તબેલે. B. glabra Chois. બગીચાની વન- brace. બંધની. (૨) હળને દાંડે. (૩)
સ્પતિ. B. Decleabilis Willd. બેગ- ટેકણ, ટેકે આપતી યુક્તિ. b. roots, નવેલ.
અવલંબન મૂળ, હવાઈ મૂળ. bough. 3101.
Brachiaria brizantha (Hochst.) bougie. સંકેચાયેલા અંગને પહેલું Stapf. તૃણકુળનું કાયમી ઘાસ, જે જમીનકરનાર સાધન, બૂછ. b. Uterine. ને બાંધે છે, જે ઘાસપાત થવા દેતું નથી. ગર્ભાશય બૂજી.
B. deflexa (Schumach) C.E. boulder ગાળામ, મેટે ગેળ 10-12 Hubb. ex Robyns. તૃણકુળનું ઉત્તર ઈંચ વ્યાસને પથ્થર.
પ્રદેશ, અને પંજાબમાં થતું ઘાસ,જેના દાણા bouli, i kinkar.
અછતમાં ખવાય છે : B. mutica boundary. સરહદ. b. mark. (Forsk.) Stapf. Hi Para grass સીમાચિહન.
તરીકે ઓળખાતું તૃણકુળનું મૂળ દ. અમેરિકા bound moisture, Bષ દીવાલનાં અને પશ્ચિમ આફ્રિકાનું આસામ, દ. ભારત, કાષ્ટીય તની સાથે સંકળાયેલ ભેજ, મહારાષ્ટ્ર અને દિલ્હીમાં થતું ઘાસ. જેથી બાષ્પ દબાણ હળવું બને છે. b. brachiate શાખાયુક્ત, શાખિત; એકાંતર water. બદ્ધ જલ; કલિલનું પાણી, જે બાજુએ સામસામી શાખાવાળું. સહેજમાં કરી જતું નથી.
Brachus indi. કઠોળમાં પડતું જતુ. Boussingaultia baselloides H. B. phaseoli. lindj vd.
B. & K. મહારાષ્ટ્ર અને દ. ભારતની Brachycome iberidifolia Benth. અહી શેભાની વનસ્પતિ.
શેભા માટે વાવવામાં આવતી વનસ્પતિ. Bovicola bonis. ઢોરને કરડતી જ. brachy meiosis. લઘુ અર્ધસૂત્રીકરણ.
B. tapra'. બકરાને કરડતી જ. B. brachysm અંતરગાંઠને ટુંકાવીને વનequi. ઘોડાને કરડતી જ. B. ouis. સ્પતિને વામન બનાવવાની પ્રક્રિયા. ઘેટાને કરડતી જ
Brachytrypes achatinus Stall. Bovimyces pleuro-pneumoniae. HESHi 400 org. ગોવંશી પ્રાણીને લાગુ થતો એક રોગ. bracken. હિમાલયમાં 4,000થી 12,000 bovineગે વંશીય. (૨) વંશી (Bouidae ફૂટની ઊંચાઈ પર થતી હંસરાજ વનસ્પતિ. કુળ) પ્રાણું ગાય, સાંઢ . b. masti. bract. નિપત્ર, પુષ્પપર્ણ. b. scale. tis. દુધાળાં ઢોરનાં આંચળને થતો એક નિપત્ર શક. bracteate, સપુષ્પષણ, રોગ, જેમાં ઢોરને તાવ વાવે છે, જેની દધ નિપત્રી.bracteole. નિપત્રચક્ર, નિપત્રી. પર માઠી અસર થાય છે. . mycotic bracelet. નિપત્ર ચક્ર. abortion Absidia pramosa નામની Brahmaહલકું, કાળું મધું. ફૂગના ચેપથી ગોવંશી પ્રાણીને થતે ગર્ભ. Brahmani. ગોવંશી પ્રાણી. પાત. b. tuberculosis. tubercle brahmi sag. છીછરા પાણીમાં થતી bacillus નામના જીવાણુથી હેરને થતા શાકીય વનસ્પતિ. ક્ષયરોગ.
brain. મગજ, મસ્તિષ્ક (૨) ચેતાતંત્રનું bowel. અંતરડું.
કે; પૃષ્ઠવંશી પ્રાણુઓમાં કરેડરજજુના box. પેટી, મંજષા, કાષ્ટ. b. hive. અંતઃસ્થ છેડા પર આવેલું ચેતા દ્રવ્યનું દળ. ખસેડી ન શકાય તે મધપૂડે. b. brake horse-power. ચાલક ચક myrtle, કાયફળ. b. stall બાંધ્યા પર એક દ્વારા અપાતું એન્જિનનું ઉપયોગી વિના પશુને પૂરી શકાય તેવું સ્થાન, બળ.

Page #78

bsakish
brakish. ભાંભરું પાણી. bramble. કાંટાળે આરાહી ભ્રુપ. (૨) Rubus પ્રશ્નતિ અને પદ્મમકલાર્દિ કુળની બ્લેક બેરી કે રાસ્પબેરી જેવી વનસ્પતિ. bran. શૂ યું, ખીનાં છેછરાં. h. bait. જંતુ મારવા માટે ચૂ યું, વિષ અને ગળપણવાળું મિશ્રણ. . mash. ચૂલાને પ્રાણી આહાર. branch. શાખા, ડાળી; વનસ્પતિના મૂળ પ્રકાંડ – થડનું પાચ અંગ. branching. શાખાવિન્યાસ. branchlet. નાની શાખા, ડાળખી. brand. ઢાર, ઘેાડા અને ધેટાં – ખકરાંને એળખ માટે ગરમ લેાખંડથી ડામ આપી લગાવવામાં આવતું ચિહ્ન, (ર) લેાખંડનું ખીજું, જેથી પ્રાણીને ચિનિત કરવામાં આવે છે. (૩) વસ્તુઓને લગાવવામાં આવતા મારક! – ચિહ્ન. branding equipment. પ્રાણીને ચિલ્ડ્રનિત કરવા માટેનું ઉપકરણ.
brashy soil, ખરબચડા, અણીદા૨ પથ્થરવાળી જમીન.
Brassica alba (L.) Boiss. સફેદ રાઈ. B. campestris . war. dichotoma Watt. કાળે સરસવ, પંજાખમાં થતી તેલીબિયાંની વનસ્પતિ. B. campestris L. var. sarson Prain (Syn B. compestris L var galuca Duth & Full). પીળા સરસવ, રાજીકાટ્વિકુળની તેલીબિયાની વનસ્પતિ જે ઉત્તરપ્રદેશ, પંજાબ, બિહાર અને આસામમાં થાય છે, જેનું તેલ રસેાઈ તથા દીવાખત્તીમાં ઉપયેગી મને છે; ખેાળ ઢારને અપાય છે, B. compestris war. raha, જુઓ !urnip; સરસવ. B. compestris var. sarson, પીળેા સરસવ. B. compestris var. toria સરસવ. B. chinensis. ઉત્તર ભારતના ડુંગરાળ પ્રદેશેમાં થતી વનસ્પતિ. B. hirta Moench. (Syn B. alha (L. Boiss). સફેદ રાઈ, કુમળાં પાન અને કળી ખવાય છે. ીનું જાડું તેલ મળે છે. B. Juncea
72
breadfruit
(L.) Czern & Ccss. રાઈ, જેનું તેલ રસેાઈમાં ઉપયાગી છે, અને જે પુ. અંગાળ અને ઉત્તરપ્રદેશમાં થાય છે. B. juncea (L) Czern & Coss. var. cuneifolia Prain. (Syn, B. Engosa Prain var. cuneifolia Prain.). નૈનીતાલ, ઉત્તર પ્રદેશ, પ. અંગાળ અને આસામમાં થતી રાઈ. B. nabus L. સફેદ રાઈ, જેનાં પાન ખાદ્ય છે, જે પંજાબ, પ. બંગાળ અને બિહારમાં ઉગાડાય છે. B. nigra. પંજાબ, (L.) ઉત્તર પ્રદેશની કાળા રાઈ. B. oleracea L. var.acephala D.C. કરમસાગ નામની આસામ, કાશ્મીર, મહારાષ્ટ્ર અને ગુજરાતમાં થતી વનસ્પતિ. B. oleracea L. . botitis L. રાજીકાદિકુળનું કાખી ફલાવર. B. oleracea L. ar capilala . રાષ્ટ્રકાદિકુળની કાખી. B. olercear L. war. cauloraha. રાછકાદિકુળનું નાલકાલ. B. oltracea L. par. gemmifera D.C. રાજીકાદિકુળની કાખી. B. oleracea L. gongylodes (Syn var. caulorapa Pasq.) નેલકાલ. B. pekinensis (Lour) Rupr, ચિનાઈ કાખી. B. raha L. (Syn. B. campestris L. raba Met.) શલગમ, જે પંજાબ અને ઉત્તરપ્રદેશમાં થાય છે. B. rugose a. cuneifolin. મેટા પાનની રાષ્ટ્રકાદિકુળની રાઈ. brassicas. રાજીકાદિકુળની કાખી, શલગમ, નેલકાલ, ફલાવર, સરસવ, રાઈ . જેવી વનસ્પતિ. braxy. ઘેટાને થતા સેન જેવા રાગ, જેમાં રાગી પ્રાણીનું એકાએક મરણ નીપજે છે.
var.
Brazil cherry મૂળ બ્રાઝિલનું પણ હવે નીલગિરિમાં થતું ફળ. Brazilian lucerne. પલાશાદિકુળનું મૂળ બ્રાઝિલનું ધાસ; રજકો. breadfruit. Artocarpus altilis (Park.) Fosh (A. communis

Page #79

bread graind
[73
brilliantly
PSઅને ઘઉંને
હાની થી
,
અનિચ્છનતિમાં એક જ સંવર્ધન
Forst; A. incisa L..). નામનું સુધારણા નિષ્ણાત. (૩) ઓલાદ સુધામુખ્યત્વે દ. ભારતમાં થતું ફળ, જેમાં રણ કે સંવર્ધન માટેની વનસ્પતિ, પ્રાણી. 28 ટકા શર્કરા, એ અને બી” b. in-and-in. નજીકનું સગપણ ધરાપ્રજીવકે હેય છે; ફળ સેઈમાં વપરાય વતાં પ્રાણી કે વનસ્પતિ વચ્ચેનું પ્રજનન. છે અને કાછ ઈમારતી કામમાં આવે છે. breeding. સંવર્ધન, પ્રજનન, ઓલાદ b.f. fruit rot Phylophthora સુધારણા. (૨) વનસ્પતિ કે પ્રાણીની palmiporaથી બ્રેકફૂટને થતે રેગ. સુધારણ કે પરિવર્તનના અભ્યાસનું b.f. pink disease. (Corticium વિજ્ઞાન. b. chute. લાકડાને માચડે, salmonicolor નામના જંતુથી બ્રેકફૂટને જે ગાય, ભેસ કે અન્ય પ્રકારની માદાને થતો એક રેગ. b.f. soft rot નર સાથેના લૈંગિક યુગ્મન માટે જકડી Rhizopus artocarpuથી બ્રેકફૂટને થતો રાખે છે. 5. index. ડેરી પશુના ગર્ભા2101. bread tree. Syul bread fruit ધાન દીઠ લૈંગિક યુગ્મનની સરેરાશ સંખ્યા bread grain. રોટલી બનાવવા લેટ સૂચક માહિતી. આ સંખ્યા સરેરાશ કરતાં થઈ શકે તેવું ધાન્ય.
વધે તે ગાય કે સાંઢનું નિયમન કરી bread wheat. Trilium veulgare શકાય છે. b. pond. મત્સ્ય સંવર્ધન
માટેનું કાયમી કે સમી જલસંગ્રહ સ્થાન. bread yeast. રેટીની યીસ્ટ. b. out સંતતિમાં એક સરખી રીતે break ઊનનું નબળું થાન. (૨) ઘોડા અનિચ્છનીય લક્ષણે દૂર કરવા. b. જેવા પ્રાણુને પલોટવાની પ્રક્રિયા. (5) true. સંતતિમાં એક સરખાં લક્ષણે કુંવારી કે પડતર જમીનને ખેડવી. આપવાની ક્ષમતા. . type, સંવર્ધન breast. સ્તન, થાન, સ્તનપ્રદેશ; ગળું લક્ષણ. અને પેટ વચ્ચેનું શરીરનું અંગ. (૨) bressia. ખરબચડા કાને અણિયાળા મરઘાં - બતકાં અને ઘેટાનું છાતીનું હાડકું, ટુકડા જોડાઈને બનેલે પથ્થર. અને તેની બસપાસને માંસલ ભાગ. brewer's yeast, જુઓ ) Rast. (૩) મેલ્ડબોર્ડ હળને અગ્રભાગ.
brewery. પાસવની. breech. પૂછડીના તલથી પગ સુધીને Bridelia retusa. Spreng. એકલપ્રાણીને શરીરને ભાગ. (૨) ઘેટના કટે. જામકલ્યાદિકુળનું રાજસ્થાન, મધ્ય પાછલા અંગ પર થતું ઊન.
પ્રદેશ, પશ્ચિમ દ્વીપકલ્પીય વિસ્તાર અને breed. એલાદ. (૨) સમાન મૂળ બિહારમાં થતું ખાદ્ય ફળવાળું ઝાડ 8. અને અન્ય પ્રાણી કરતાં ભિન લક્ષણે stibuluris H & A. પથ્થર પેઠા. ધરાવતું પ્રાણી સમુદાય. (૩) નિયંત્રણ- bridge grafting રેગગ્રસ્ત કે નુકદ્વારા વનસ્પતિ અને પ્રાણુઓનાં લક્ષણોમાં સાની થડવાળી વનસ્પતિને બચાવવા સુધારણા કરવી, સંવર્ધન કરવું. ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી કલમની એક b. association. પ્રાણીની એ લાદ પદ્ધતિ, જેમાં કલમના બંને છેડા નુકસાનસુધારણા માટેની સંસ્થા, જે ઓલાદ વાળા ભાગ પર સેતુરૂપ બને તેમ છાલમાં સુધારણાનાં લક્ષણે, ધરણે નક્કી કરી બેસવામાં આવે છે; જેડાણ થઈ જતાં તે અનુસારનાં પ્રાણુઓની નેધ રાખે છે. કલમ ઉગી વિકાસ પામે છે. b. character. BIS 402ura bridie. all clevis. પ્રાણીની ઓલાદને ભિન્ન દર્શાવતી માહિતીની Bright Red Burbank. જાપાનમાં વિગત, ઓલાદનાં લક્ષણે. breeder, થતા પ્લમને એક પ્રકાર. પ્રજનન માટે લૈંગિક રીતે તૈયાર થયેલી Brilliant Gardenia, દીકામરી. માછલી. (૨) પશુસંવર્ધન અને ઓલાદ brilliantly clear juice. ખે

Page #80

brimstone
74
ફળ રસ.
brimstone. ગંધક. brine. ખારું જળ, સમુદ્રનું જળ. brinjal. રીંગણ, વેંગણ; Solanum melongena L. var. esculenium. નામની શાકીય વનસ્પતિ. b, bacterial wilt. Pseudomonas solanacearum નામના જંતુથી રીંગણને થતે જીવાણુજન્ય રાગ. h. blight. Pellicularia (Sclerotium) rolfiથી રીંગણને થત રાગ. . bud worm. Gnorimo.shema (Phthorimaea glapsigna M. નામનું રીગણનું જંતુ, b. damping off. Pythium sppPhytophthora spp. Pellicularia filamentosથી રીંગણીને થત રેગ. b. dry root rot, Macropomina phaseoli થી રીંગણીને થતે રાગ, જેમાં તેનાં મૂળ મરી જાય છે; b. early blight. Alternaria solanien રીંગણીને થતા રોગ, b. leaf caterpillars. Eublema olivacea M; Psara hitenc!alis F. Patia clientella 7. નામના રીંગણમાં પડતી ઈચળે. b. leaf-eating beetle. Epilachna spp. નામને રીંગણીને કીટ . leaf spot Cercospora melongenae ફૂગથી રીંગણને
તે રાગ. . leaky fruit rot, Pythium aphanidermatumથી રીંગણને થતા રાગ. . little leaf virus.
રીંગણને થતા વિષાણુજન્ય રોગ.. phomopsis blight and fruit rot. Phomopsis exams થી રીંગણને થતે રાગ. . powedery mild. ew. Erysiphe cichoracearum D C નામથી ફૂગથી રીંગણાને થતા એક રાગ. b. shoot and fruit borer. Leucinodes orbonalis Gren.
નામના રીંગણીના પ્રકાંડ અને ફળને વેધકકીટ. b. stem borer. Euzphere herticella R. નામના રીંગણના
broken orange peoke
પ્રકાંડને વેધક કીટ. . sucking insects. Eurentins echinus D.
Phenacoccus insolitus G.
નામનાં રીંગણને રસ ચૂસતા કીટ. brisket. ચેપગા પશુના આગલા પગ વચ્ચેની છાતી, અધરવક્ષ. (૨) આ ભાગનું માંસ, bristle. ↓ઢ લામ. (૨) ડુક્કરના કડક ણીવાળા વાળની સંખ્યા, પ્રમાણ ઇ, પ્રાણીના પ્રકાર, દેશકાલ અને વાતાવરણ પર આધાર રાખે છે. વર્ષમાં બે વાર તે કાઢવામાં આવે છે. (ર) વનસ્પતિ પરના કાંટા જેવા પ્રવધ. bristly foxtail. તૃણકુળતું Setaria verticillata(L.)નામનું તામીલનાડુ અને આન્ધ્રપ્રદેશમાં થતું ધાસ, brix. શેરડીના રસમાં ધનદ્રવ્યની ટકા વારી, જે brixometerથી જાણી શકાય છે. brixometer. શેરડીના રસના ઘનદ્રવ્ય જાણવાનું-માપવાનું સાધન. broad-base ridge terrace. જમીન સંરક્ષણની પાળા પદ્ધતિ, જેમાં એ! વરસાદવાળી જમીનની બંને બાજુએ નીચે પહેાળે પાળા બનાવવામાં આવે છે. broad bean, Vicia faba L. (Fahe ulgaris Moench). નામની વાચવ્ય ભારતમાં થતી શકીચ વનસ્પતિ. b.b. leaf spot. Alternaria brassicae phaseoliથી બ્રેડખીનને થને ગ. b. b. powedery mildew. Erysiple polygon ફૂગથી થ્રેડનને થતા રેગ. . . rust. Uromyces jab.ae નામની ફૅગથી બ્રેાડખીનને થતે એક
રાગ. broadcast. વનસ્પતિ વાવવા વેરેલું (બી), (૨) ઔ વેરવું. broccoli. કૅાલિફલાવર. broiler. 8–13 અઠવાડિયાંનું ૢ થી 2 રતલ વજનવાળું નર બચ્યું. h. mash. બચ્ચાંના એરાક. broken orange pekoe. એરેંજપીકે! નામની ચાનો પ્રકાર. b. pekoe. ચાના એક પ્રકાર. b, tea, ચાને એક

Page #81

broken rice
75
Brownian movement
પ્રકાર.
રક્ષણ અપાય છે અને યોગ્ય બળતણતી broken rice. કણકી.
આવશ્યક ગરમી અપાય છે. b. house. Bromelia comosa. walalar you brooder. broodiness. કુળની વનસ્પતિ). Bromelia ananas. ઈંડાં પર સતત બેસવાને પ્રયત્ન કરતી અનેનાસાદિકુળનું અનેનાસ,
મરધી અંગેનું. brooding. ઈંડાંમાંથી Bromus catharticus Vahl. 101 બચ્ચું નીકળે ત્યારથી તે પુત બને કુળને ઘાસચારે.
ત્યાં સુધી કૃત્રિમ કે કુદરતી રીતે તેમને bronchi. (બ.વ.) શ્વાસનળી.bronc-. કરવામાં અાવતે ઉછે૨. 5. coop. hia પ્રત્યેક શ્વાસનળીની શાખા. bronc મરથી એને બચ્ચાને શત્રુઓ, હવામાન, hiole. શ્વાસનળીને પેટા-વિભાગ. bro- થી રક્ષવા તથા તેમને નિયમિત સૂકી nchitis. શ્વાસનળીના સેજાને રેગ હવા, ઉજાશ ઇ. મળે તે માટેનું પાંજરું. જેમથી ન્યૂમેનિયા પણ થાય છે, ફેફસાંની b. hen. ઈંડાં સેવતી અને બચ્ચાને પેશીમાં જીવાણુ-વૃદ્ધિથી આ રોગ થાય છે, ઉછેરતી મરધી.
Hi $1282 414 417 ne2022 broom rape. Orobanche ernua 214414. broncho-pneumon- Loef L. var. desertorum Beck. ia. શ્વાસનલિકા કુસકે ધાસનળી તમાકુ અને રીંગણ પર આક્રમણ કરતો અને ફેફસ ને સેજે, જેમાં તાવ , પરજીવી જંતુ (૨) Orobainull? Limit શ્વાસ ભારે થાય. સફેદ વ્હેમ સૂવે, નાડીને તેને Orob anche maica નામને વેગ ઝડપી બને, અને રોગ ઉગ્ર હેય રીંગણીને પરજીવી. al on 310 7201 4131 2121; Broussonetia papyrifera L.). યોગ્ય સારવારથી બે અઠવાડિયામાં મટે LHerifier in Vent. ઉત્તર ભારતનું પણ ખરે. broncho-pulmonary. એક વૃક્ષ જેના મજબૂત રેરાના કાગળ, શ્વાસનળી અને ફેફસાને લગતું. bro કાગળનાં ફાનસ અને છત્રીઓ બનાવવામાં nchus (એ. વ.) (bronchi બ.વ.) આવે છે. શ્વાસનળી.
brown. બદામી. b. algae ભૂરી લીલ. brood અંડજત બચ્યું. (૨) ગમે તે b. hay. અતિ ભેજવાળા વાતાવરણમાં પ્રાણીનું બચ્ચું. (૩) મધમાખીનાં ઈડા, રાખેલું ઘાસ, જે આથવણથી બદામી રંગનું ડિભ અને શેષ. (૪) ઈડા સેવવા કે બને. b. hemp. જએ mela. b. વાતાવરણથી તેમને રક્ષવા. (૫) સંવર્ધન knol khol. નલકલને એક પ્રકાર. માટે રાખેલું પ્રાણું. (૬) ઈંડાં સેવવા તે h. leaf spot. ભૂરે પણ ડાઘ. b. પર બેસતી મરધી. b. capping. sarson. 21951 saj. Passica મધપૂડામાં છિદ્રવાળા દ્વવ્યથી તેનાં ખાનાં cambestris L. var. dichotoma બંધ કરવા માટેનું વ્ય. b. cell. મધ- Watt, તેલીબિયા, સરસવ, શલગમ. b. માખીને ડિઅને ઉછેર કે. 5. cha sugar. શેરડીને રસ ઠરે ત્યારે ઠરતી mber મધમાખનાં બચ્ચાંને ઉછેર ચાસણી પર લાકડાનું સાધન ઘસતાં થતી કેષ્ઠ. b. comb. મધપૂડામાં લાકડાને ખાંડ વધારે ગરમી બાપતા તેનો ગેળ બને. બનાવે છે.... b. frame. ઈંડાં Brownea aria Benth. પૂતિકરસેવવાનું લાકડાનું એકઠું. b. nest. દાદિ કુળનું શભા માટેનું નાનું ઝાડ. B. oporte brood comb. brooder. coccinea Jacq. 74 972 afrej ઈંડાને કૃત્રિમ રીતે સેવવાનું સાધન, જેથી ઝાડ. B. grandiceps Jacq. મૂળ ઉષ્ણતામાનનું નિયમન કરાય છે, નિયમિત વેસ્ટ ઇન્ડિઝનું ઝાડ. હવાની અવર જવર કરાય છે, ચેપ સામે Brownian movement. અતિ

Page #82

browse
સૂક્ષ્મદર્શકથી નિલંખિત કલિલમાં લેવામાં આવતી વ્યાસુતકાની આડી અવળી
76
હલચલ.
browse ધાસ, પ્રરાહ, ડાળાં અને વનસ્પતિના અન્ય કુમળા ભાગ ચરી ખાવા, (૨) આવી રીતે ચરવામાં આવતી વનસ્પતિ.
Brucella. ગાળ દંડાણુ, જે માનવી અને પશુને રોગગ્રસ્ત કરે છે. B. abortus. ગર્ભપાત ગાળ દંડાણુ. B. melitensis. અન્નવર ગેાળ દંડાણુ. brucellosis. ગાળ દંડ!ણુથી પશુમાદાને થતા ગર્ભપાત. Bruguiera conjugata (L) Merr. (Syn B. gymnorrhiza (L.) Lamk. Rhizophora gymnorrhiza L.). ૫. બંગાળ અને આંદામાનમાં ભરતીવાળી ભૂમિમાં થતું ઝાડ, જેની છાલ ચામડાં કમાવવાના કામમાં આવે છે. B. Clindrica Wight & Arn (Syn. B. caryophylloides Blume). એક ઝાડ, જેની છાલ ચામડાં કમાવવા ઉપયેગી અને છે. B. parviflora Wight & Arn. બાંદામાનનું ઝાડ, જેનાં પાન અને છાલ ચામડાં કમાવવા ઉપયેાગી અને છે. bruise. ઉઝરડા; ઘા પડચા વિના પેશીને થતી ઈન્દ્ર.
Brunfelsia americana L. બગીચામાં વાવવામાં આવતા શાભને ભ્રુપ. B. hopeana Benth. (Syn. Franciscea topeana Hook) શેલાનું નાનું ઝાડ. B. latifolia Benth. બગીચામાં ઉગાડવામાં આવતું. શેભાનું
ઝાડ,
brush. કાષ્ઠ પેદા ન કરતાં ક્ષુપ કે વૃક્ષ. (૨) ગાય કે ઘેાડાના પૂંડાને વાટે આવેલે વાળવાળે ભાગ, (૩) ઘઉંના કણસલાને ટોચને ભાગ. . drag. જુએ brush harrof. b. harrow. લાકડાના ઢીમાને લગાડેલા ટૂંકા અને કડક ડાંળખાની ખરપડી. b. matting. ભેજ જાળવવા અને ધાવાણ થતું અટકાવવા જમીન પર ડાળાં પાંખળાં પાથરવાની
bucket pump
યુક્તિ. b.wood. નીચા છેડની વૃદ્ધિ. (૨) ઝાડનાં પડેલાં કે કાપેલાં ડાળખાં ઇ. brushing. સેવેલા રેશમના કીડાને એકઠાં કરવાની પ્રક્રિયા. Brussels sprouts. Brassica oleracea L. var. gemmifera D.C. કાખી માફક વાવવામાં આવતું અને એશ્ર્ચિમમાં વિકસાવવામાં આવેલું મહારાષ્ટ્ર અને ગુજરાતમાં થતું કાખી જેવું શાક.
Bryonoposis laciniosa Nand. શિવલિંગી નામની પટાલાદિકુળની વનસ્પતિ. Bryophyllum calycinum Salish. પાન ફૂટી, ધામારી. Brytophytum sensitivum. સુરેરા, bucca. ગાલ. Buchanania augustifolia Roxb. આમ્રાદિ કુળની હિંદીમાં પિયાલા અને અંગ્રેજીમાં Cuddapah almond, Buchanan's mange નામે ઓળખાતું મધ્યપ્રદેશ અને પશ્ચિમદ્વીપકલ્પીય પ્રદેશનું ખાદ્યફળનું ઝાડ. B. Jancifolia Roxb. આમ્રાદિ કુળનું પૂર્વભારત અને આંદામાનમાં થતું ઝાડ. B. lanzan_Spreng. (Syn. B. latifolia Roxb.). ચારોળી સ્વામ્રાદિકુળનું હિંદીમાં ચિરેજી અને અંગ્રેજીમાં Cuddapah almond તરીકે ઓળખાતું ઝાડ, જેની છાલ ચામડાં કમાવવાના ઉપયેાગમાં આવે છે, ખી ખાદ્ય છે, ગુંદર કાપડ રંગવા ઉપયાગી બને છે. B. latifolia ચારોળી, Buchanan's mango. જુએ Cuddapah almond. rhubarb. Bucharian પ્રચુર દુગ્ધાદકુળની Rheum rhabarbarum L. (Rheum undulalum L.). નામની શાકીય વનસ્પતિ. buck. હરણ, બકરાં, સસલાં ઇ.નું નરપ્રાણી. bucket pump. બાલદી સાથે જોડાચેલે ૫૫, જે વડે છંટકાવ કરવામાં આવે છે. . sprayer. છંટકાવ પ્રવાહીવાળી ખાલદી સાથે જોડાયેલા પંપ.

Page #83

bucklancia
77
b. tunicated
Bucklandia populnea R. Br. 2119 3. b. w.storage. 4inzula's e Griff. પીપળી. વનીકરણ માટે દ્રવ્યને જાળવવાની પદ્ધતિ. buddingઉપયોગી ઝાડ, જે પૂર્વ હિમાલય, ખાસી કલિકારો પણ; આંખ ચડાવવી. (૨) પ્રકાંડની ટેકરીઓમાં થાય છે.
છાલમાં કલમ દાખલ કરી કલમ કરવાની Buck scraper. અસમતલ જમીનને પદ્ધતિ જે ખટમધુરાં ફળઝાડ, જાંબુ સમતલ બનાવવા માટેનું તથા ક્ષારીય અને પાનખર ઝાડ માટે વપરાય છે. પાપડી દૂર કરવા માટેનું સુધારેલું ઓજાર. (૩) યીસ્ટમાં પ્રજનન પદ્ધતિ. b.cloth. buckwheat. Fagopyrum escute- મીણકાપડ, જેને ઉપયોગ કળીઓ ને ntum લોટ બનાવવા અને પશુ આહારમાં સુકાઈ જતી અટકાવવા તથા આવરણ વપરાતુ રાજગરાનું ધાન્ય.
તરીકે થાય છે. bud. મુલ, કલિકા, કળી, પ્રકાંડ કલિકા, Buddleia asiatica tour, એક પુષ્પ કલિકા. (૨) સૂક્ષ્મપર્ણ કે ફૂલવાળું પ્રકારને ઊંચે ક્ષુપ B. lindleyana પ્રકાંડના છેડા પરનું પ્રવધે. (૩) અવિક- Fort. શણગારની વનસ્પતિ. B. madaસિત પ્રહ કે પ્રકાંડ. (૪) અન્ય છોડના gascariensis amkશણગારની પ્રકાંડમાં કલમ કરવી. —bearing વનસ્પતિ. cabbage. રાજકાદિકુળની વનસ્પતિ. huff પશુઓને બદામી પળે -બેફ રંગ. b. chip. 5475791 H120 slast, buffalow. &a, Bos bubalis. b. કલમકલિકા. b. grafting, કલિકા gnat. Simultidae. કુળની કાળી માખ, રેપણ, આંખ ચડાવવી. b. inhibi- જે જથમાં ઢેર પર હુમલો કરે છે, તેમને tion. કલિકાનિરોધ. b. muta- કરડી તેમના શરીર પર ઢીમણ કરે છે. tion. કલિકામાં થતું દૈહિક પરિવર્તન, . grass, જુઓ paragrass. b.pox. જેમાં સાધારણ શાખા ફૂટે છે. b. of ભેંસમાં વિષાણુથી થતા માતાને રેગ. inflorescence પુષ્પવિન્યાસ કલિકા. bufer. (૧) અમ્લ અવસ્થાપક. (૨) B. proliferalion કલિકા પ્રગુણન- બફર ધરાવતાં સંજનના pH મૂલ્યમાં b. rot. કલિકામાં સડો લાવતે રેગ. ફેરફાર લાવ્યા વિના એસિડ અને અકલીને b. selection. 5474 H2 2134 0224 4419412 502. b. soil comકલિકાની પસંદગી. b. sport. કલિકામાં pounds, માટી અને જમીનની pH દૈહિક પરિવર્તન, જેથી સાધારણ શાખા મૂલ્યના ફેરફારને વિધિ કરી શકનાર ફૂટે છે. b. stick. પ્રહ જેવી કલિકાને કાર્બનિક દ્રવ્ય અને કાર્બોનેટ તથા સફેદ પ્રજનન માટે દૂર કરવામાં આવે છે. જેવાં સંજને. b. strips. કાયમી ઘાસ b. union. ઉછેરગૃહના રો૫ રેપતાં કે અન્ય દેવાણ વિધી વનસ્પતિવાળી કલિકા જમીનથી અધર રહે તેવી યુક્તિ ખેડાણની જમીનની સરહદ વટી. પણ જે જમીનની અંદર રાખવામાં આવે bufo. ભેંસનાં ચામડાં માટેનું વેપારી તે કલિકાનાં મૂળ ફૂટે ને ઝાડ તેનાં નામ. મૂળ પર રહે પણ તે ઇચ્છવાયેવ્ય Buff Orpington. એપિંગટન નથી. b. variation. કલિકા પ્રકારનું મરછું. વિવિધતા. (૨) પ્રકાંડ, પર્ણ અથવા ફળમાં bulb. કંદ, કું બનેલું ભેાંય ભીતરનું આલિંગી પ્રજનનના પરિણામે થતી પ્રકાંડ, જેમ કે ડુંગળી, લસણ, જે પ્રજનન વિવિધતા. b. wood. ફળ કે અન્ય માટે ખોરાકને સંગ્રહ કરે છે અને વૃક્ષોની કલિક કલમ માટે ઉપયોગમાં લેવાનું વનસ્પતિની અક્રિય અવસ્થા સૂચવે છે. (૨) વાનસ્પતિક દ્રવ્ય, જે તંદુરસ્ત, જેમવાળા કંદ જે વનસ્પતિને કઈ પણ ભાગ. અને ભારે ફળદાયી ઝાડમાંથી મેળવવામાં . tunicated વૃતકંદ. b. veg

Page #84

bulbel
78
burn
etables. કંદમય શાકભાજી, જેમાં વિષાણુજન્ય રોગ, જેથી છોડને વિકાસ કાંદાં ઇ. ને સમાવેશ થાય છે.
ઉધાય છે અને ફળ બેસતાં નથી. bulbel. વનસ્પતિના પ્રજનન માટેનું બહુ- bund. ખેતરની સરહદ પર નીચી કિનારીકેલી અંગ, લધુકંદ. bulbil. એ વાળે બનાવેલ બંધ. b-former, bulbel.
જલ અને જમીનના સંરક્ષણ માટે અને bulk. પ્રમાણ, જ, વિપુલતા. સિંચાઈની સગવડ કરવા ખેતરમાં ભાગલા b. density. માટીના એકમ પડે તેવી કિનારી કરનાર બળદકર્ષિત કદનું અવકાશ સહિત ભઠ્ઠીમાં સૂકવેલું સાધન. વજન. b. fertilizer. પેક કર્યા bundh. કાપ માછલીના ઉછેર માટે વિના ગ્રાહકને વેચવામાં આવતું ઘન કે બંગાળનાં નાનકડાં જલાશ, પુકુર. પ્રવાહી ખાતર. bulky manure bundhies. નાના બંધ. જમીનની ભૌતિક પરિસ્થિતિમાં પરિવર્તન bundle. પૂલ, સમૂહ. લાવવા, પ્રાણીજ કે લીલા ખાતરને Bunium persicum. Boiss.) Feઉમેરવામાં આવે .
dts
Carum bulbocastanum bel: ખસી ન કરાયેલે સાંઢ, b. Clarlie non Koch). કાળી જીરી. exerciser, સાંઢને કસરત આપવાનું, Bunostomum. અંકુશકૃમિ. તેને ગોળ ગોળ ફેરવવામાં મદદરૂપ બનતું bunt. ઘઉંને થતે એક રેગ. સાધન.
bur clover. લીલું ખાતર અને ઘાસbell dozer. મોટા પ્રમાણમાં માટી ચારાની પલાશાદિકુળની Medicago ખસેડવા માટેનું મેટા પાનાવાળું ટ્રેકટર hishida Gaertn. નામની વનસ્પતિ. જેવું સાધન, બૂલડેઝર.
Burdizo castrator. 221 $291 bullock. બળદ: ખસી કરેલું ગોવંશી માટેનું સાધન. પ્રાણી.
Burgandy mixture. #12440 Bullock's Heart. રામફળ, સીતા- કે વોશિંગ સેડ સાથેનું મિશ્રણ, જે ફલાદિ કુળનું Amond reticulata L. જંતુનાશક તરીકે ઉપયોગી છે. પાનખરંતુ ઝાડ.
burlap શણનું બનાવેલું જાડું કાપડ, bulrush millet, બાજરી. Penni. જે બારદાન તરીકે ઉપયોગી છે. sohur: typhoides (Burm.f.) Stapf Burlock clover. Helleille surat &C. E Hubb Pertislim Uplo- ઘાસચારે. deur L.C. Rich. Alopecurus Burmese Satoon. Ouald's | Lplodes Burmf. તૃણકુળનું ધાન્ય. કરેલી ગળફરતી નળીની ધરીવાળું એજાર. humble foot. મરઘાના પગ પર થત નળીની સાથે લોખંડનાં આઠેક પાનાં સેને કે ગૂમડું.
જડેલાં હોય છે. બા સાધનને બે બળદ bumper. પુષ્કળ, વિપુલ. ટેચ પરથી ખેચી શકે, જેથી ડાંગરવાળી જમીનમાં ઉભરાઈ જાય એટલું બધું. 6. crop. સારી ખેડ થઈ શકે છે. નળી સાથે વિપુલ પાક.
ડેલાં પાનાં ફરે તેથી જમીનની માટીની bunch. છોડ કે ફળને સમૂહ, (દ્રાક્ષની ઊથલપાથલ થાય છે અને મૂળિયાં દટાઈ લૂમ, કુળનું) ઝૂમખું. b. grass. જાય છે. દિવસ દરમિયાન ત્રણ એકર તૃણકુળને Pennisetum tiliane L. જેટલી જમીન પર આ કામ આપે છે. Centhra.5 tila L.). નામને ઘાસ- burn. અગ્નિ કે તપાવેલી ધાતુના સંસર્ગમાં ચારે. b. groundnut મગફળી. બાવવાથી પ્રાણી દાઝી જાય છે. તેથી bunchy top. કેળાં કે શણને તે શરીરમાં ઝેર ભેગું થાય, પ્રાણી મરી

Page #85

Burnihut orange
79.
butyrin
પણ જાય. (૨) અતિ ખાતર આપવાથી buttamgobhi જુઓ Bhussels વનસ્પતિને લાગતે હ. (૩) ભેજના sprout. અભાવે વનસ્પતિ ચીમળાઈ જાય તેવી butter. માખણ. b. bean. નાના તેની અવસ્થા.
લીલા વટાણા. b. culture. જરૂરી Burnshut orange -માસામમાં થતી સુવાસ લાવવા માખણ બનાવતી વખતે નારંગીન પ્રકાર;
દુગ્ધાશ્તના જીવાણુ સંવર્ધનને ઉપયોગ burr. (૧) ફળનું ખરબચડું, ચીકણું કે કરવાની યુક્તિ. b. fat. બ્યુટિરિન, કાંટાળું આવરણ. (૨) કપાસનાં જીડવાનું ઓલીવ, પામિટિક ઍસિડ અને અન્ય પાકું છોડું. (૩) ઘાસપાત. (૪) ઊન ગ્લિસેરાઈડેના મિશ્રણવાળી દુષ્પ - ચરબી, સાફ કરવામાં છોતરાં જેવું દૂર કરવું. જે માખણને મુખ્ય ઘટક છે. b. fruit b. weed. ગાડર, ગાડરે. (૨) સહ જુઓ avocado. b-head lettuce. દેવ્યાદિકુળનું Kantium strumarium L. લેસ-પાલખ પ્રકારની વનસ્પતિ, જે વર્ષાયુ ચોમાસામાં થઈ ઉનાળામાં કરમાઈ ચીકણી લાગે છે. b. milk. છાશ, જતી વનસ્પતિ.
માખણ કાઢી લીધા પછી રહેતું પ્રવાહી. burrow. પ્રાણી શરીરમાં પરજીવી જંતુઓ 6. oil. પ્રક્રિયાત્મક માખણ બનાવવા કરેલું દર. (૨) સસલાં, ઉંદર જેવા પ્રાણી- ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું શુદ્ધ કરેલું એએ જમીનમાં બનાવેલું દર.
માખણ, જેમાં થોડુ પાણું અને ચરબી bursa. યૂન, શરીરમાં પ્રવાહીવાળું વિનાનાં ઘન દ્રવ્ય હોય છે. પણ તેમાં વિવર – કષ્ટ – કોથળી, ખાસ કરીને સાંધા ઘીની સોડમ હેતી નથી. 2910109 aglu ). bursitis. 2443441 butterfly pea. Centrosema puઆવો સેત.
_best elus, Benth. પલાશાદિકુળને Bursera pencillala (Sesse & શિબી ચારે, જેને ઘણાં બી થાય છે,
Moc ex. D.C.) Engl. (Sorn.B. આવી જમીનનું સંરક્ષણ થાય છે. delibe anam Poiss). દ. ભારતનું button. ત્રણ મહિના કરતાં ઓછી ઝાડ, જેમાંથી મળતું સુવાસિત તેલ, ઉંમરનું નાળિયેરનું માદાપુષ્પ. (૨) અનિયસુગંધી દ્રવ્યમાં ઉપગમાં બે મિત કાષફળ. છે, તથા બરછી ચીને કાને પણને buttress roots. આધાર મૂળ. સુવાસિત બનાવે છે. B. Demicillata. જમીનની બહાર પ્રકાંડમાંથી કમાન oyul Mexican linaloe. B. serrala આકારમાં નીકળતાં જમીનમાં પ્રવેશ મેળવે Wall. ex Colebr. 5121146IEL તે અગાઉના મૂળ, ઉષ્ણકટિબંધનાં જંગલોમાં ફળધારી ઝાડ.
આવા મૂળ સામાન્ય રીતે હોય છે. Butea frondosa. Koenig ex Butwal orange. 12 Med! Roxb. પલાશ, ખાખરે, પલાશાદકુળનું સહરાનપુર જિલ્લામાં થતા સફરજનને નાનકડું ઝાડ, જે પર લાખનાં જંતુ એક પ્રકાર. વસાહત બનાવી રહે છે, ફૂલ - કેસૂડામાંથી butyric acid. બ્યુટિરિક એસિડ; પીળે રંગ મળે. સુકાયેલાં પાનના બગડેલા કે ખરાબ માખણમાં થતો રંગ પતરાળા બને છે. B. monosperma. વિનાને ચરબીયુક્ત બેરી વાસવાળે (Lamk. Taubert પલાશાદિકુળનું ઍસિડ. પલાસાવૃક્ષ. B. saptiba Roxb. butyrin. ગ્લિસરીન અને બ્યુટિરિક પલાશાદિકુળનું પલાશલતા, કિંશુક, કાષ્ટીય એસિડમાંથી મેળવવામાં આવતું ગમે તે આરી વેલે, જેનાં ફૂલ – કેસૂડાને પીળો સંજન, ખાસ કરીને દૂધની ચરબી અને ગ મ.
માખણમાં તે ચાર ટકા સુધી રહેલું

Page #86

Buxus
80
caecal coccidiosis
હે છે. Buxus wallichiana Baill (Syn. B. semperorens ). અંગ્રેજીમાં Box tree અને હિંદીમાં વિકરી તરીકે ઓળખવામાં આવતું નાનું ઝાડ, જેના
કાષ્ઠમાંથી કેકેટ બૅલ, મગરી, કોતરકામ, સંગીતનાં વાદ્યો છે. બનાવવામાં આવે છે, અને જે પશ્ચિમ હિમાલય અને પંજાબમાં થાય છે.
cabbage. કેબી, રાજકાદિકુળની Bra- બાદ જાડાં દૂર કરી ગરમાંથી તેલ અને ssica oleracea , var. cabilata મેદીચ તત્ત્વોને કાઢી લેવા દબાવવામાં આવે I. નામની નાનકડા પ્રકાંડની સાથે સંઘનિત છે અને તેમાંથી કેક બનાવવામાં આવે રીતે વિંટળાયેલાં પાનવાળી એ, બી” છે. બાકી રહેલા ખેાળમાંથી થાયબ્રોમીન અને “સી” પ્રજીવક ધરાવતી ઠંડી અને આલ્કલેઇડ કાઢવામાં આવે છે. c. ભેજવાળી આબોહવામાં થતી શાકીય tree. કેકનું ઝાડ; Theobroma વનસ્પતિ. (૨) નારિયેરીની ટોચની મધ્યમાં cacoa L. નામનું પીળાં ફૂલ, થડ અને નરમ અને બરડકળી, જેમાં ફોસ્ફરસ મેટી ડાળીઓવાળું વૃક્ષ, તેને લંબગોળ અને પિટાશ હોય છે. c. bacterial સિગે થાય છે. આ ઝાડ નીલગિરિ અને leaf spot. Xanthomonas campes- 41611 2521741 42 E'LLAH tris ear. armoriaceae. ફૂગથી બુંદદાણામાંથી પણ માટે કેક અને કેબીને થતો એક રોગ, જેમાં પાન ચેકલેટ બનાવવામાં આવે છે. બુંદનાં સુકાઈ જાય. c. borer. Hellula છેડાં ઢેરને ખવડાવવામાં આવે છે. બી undali F. A. નામની કેબીની વાવવાથી ઝાડ ઉગાડી શકાય છે. પાન કરતી ઈયળ. c. butterfly. cachexia. અંગ દોર્બલ્ય, નબળાઈ. Pieris orasicae L. કેબીને કીટક. Cactus indicus Roxb હાથલે વો૨.
c. palm. Livistona australis Cadaba farinosa Forsk. area Mart. (Corypha australis R. હેમકંદ, ધાનિયુ, કાળે કટકટિય. Br). નામનું પાસાદિકુળનું વૃક્ષ, જેનાં c. fruticosa (L.) Druce Syn. પાન ખવાય છે.
C. farinosa Forsk). સુપ કે નાનું cabinet-type incubator. Ssi ઝાડ, જે પંજાબ, રાજસ્થાન, ગુજરાત,
સેવવાનું હવાની અવર – જવર ધરાવતું મધ્યપ્રદેશ અને આંધ્રપ્રદેશમાં થાય છે. ચાંત્રિક સાધન. જેમાં પહેળે ભાગ ઉપર પાન ખાદ્ય છે. કાષ્ઠ ખરાદીમાં વપરાય છે. રહે છે, જેમાં ઈંડાં ગોઠવાય છે.
Cadastral surveys. erhalen cacao curing, કેકના બુંદને સૂકવ- સીમા અને પેટા-વિભાગનું તેને માલિકી વાની પ્રક્રિયા, જેમાં બુંદને ખાસ બનાવેલી હકક નક્કી કરવા હાથ ધરવામાં આવતું પેટીઓમાં સાવવામાં આવે છે, જેથી સર્વેક્ષણ તેને કડવો સ્વાદ ચાલ્યા જાય છે અને cadacous. શીધ્રપાતી, વનસ્પતિના થાયબ્રોમીન નામનું રાસાયણિક સંયોજન પાન જેવા ભાગના વહેલા પતન સંબંધી. તૈયાર થાય છે. અર્થે આવ્યા પછી બુંદ- caecal coccidiosis. એક પ્રાણદાણાને તડકામાં સૂકવવામાં આવે છે, ઘાતક રોગ, જેમાં મરઘા-બતકાંની આવ

Page #87

caecum
81
calamus
તેમનાં બચ્ચાને રાખવાનું તારની જાળીએવાળું સ્થાન. Cainito. મધુકાદિ વર્ગની શાભા માટેની વનસ્પતિ.
cajan pea. તુવેર, Cajanus cajan (L.) Millsp (Syn. C. indicus Spreng). તુવેરને ત્રુપ, જે મધ્ય ભારત, બિહાર, આન્ધ્રપ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર, ઉત્તરપ્રદેશ અને મૈસુરમાં ઉગાડાચ છે, જેની શિંગ અને દાણાનું શાક થાય છે. પાન અને ડાંખળાં ચારા તરીકે ઉપયેાગમાં આવે છે. તેમાંથી મળતા યુરિયેસ નામને ઉત્સેચક મૂળમાં યુરિયાનું પ્રમાણ જાળવવા જરૂરી મને છે. તેનાં ડાંખળાંની ટાપલીએ અને છે. ઉપરાંત તે પર લાખનાં જંતુ વસાહત બનાવી રહે છે; આ વનસ્પતિને અંગ્રેજીમાં Pigeon hea કહે છે. C. indicus. તુવેર. cake. ખેાળ; તેલીબિયાંનું તેલ કાઢી લીધા બાદ અવશેષ રહેતું તેનું દ્રવ્ય, જેને ઉપ યેાગ ખાતર તરીકે અને મુખ્ય તથા પુરવણી ખેારાક તરીકે થાય છે. caked. સૂકું, સખત બનાવાયેલું દળ. c. udder. આંચળ કડક થઈ જાય તેવી અવસ્થા. calabash gourd. દૂધી. Caladium amabile. ચીનાગ ુ. Calamintha hortensis L. 5 પ્રકારની વનસ્પતિ, જેનાં પાન અને પ્રકાંડ ખાદ્ય સામગ્રીને સુવાસિત કરવામાં
સારણીમાં સેજો આવે છે, લેાહી પડે છે અને એકાએક મરણ નીપજે છે. c. worm. માં-ખતકાંનાં આંતરડાં ક વસારણીમાં થતા Heterakis gallinae નામનાં ગોળકૃમિ,caecum. અવસારણી; મેટા આંતરડાની શરૂઆતનું પ્રાણી-શરીરમાં રહેતું કાથળી જેવું અંગ, જેમાં ઉત્સર્જન માટેનાં દ્રવ્યેા ઠલવાય છે. Caesalpinia bonduc Roxb. કાકચિચા; કાંટાળી વાડ તરીકે ઉગાડવામાં આંવતા ક્ષય, જેનાં બી-કાકચિયા સંધિવા અને અતિસારમાં ઉપયાગમાં લેવામાં આવે છે. C. bonducella Fleming. કાકચાની વેલી કે કાંટાળા ક્ષુપ, જેનાં બીની માળા અને છે અને કાળા મરીની સાથે ટોનિક તરીકે ઉપયેાગમાં આવે છે. છાલના પણ પૌષ્ટિક દવા તરીકે ઉપયોગ કરાય છે, C. coriaria (Jacq.) Willd. લીલી ડાડી નામનું મૂળ વેસ્ટ ઈન્ડિઝ અને ૬. અમેરિકાનું પણ હવે વાયવ્ય ભારતમાં થતું ઝાડ. C. crista L. (Syn. C. nuga (L.) Ait. નક્તમાલા નામના દ. ભારત અને પ. બંગાળામાં થતા ક્ષુપ, ખીના ગરને ઉપયાગ સૌન્દર્ય પ્રસાધનામાં થાય છે, C. digyna Rottler. વાકેરી મૂળ નામના પ. બંગાળ, આસામ અને આંદામાનના ક્ષુપ, જેનાં મૂળ અને ફળને ચામડાં કમાવવા ઉપયાગમાં લેવામાં આવે છે. G gillies: Wall. શાભા માટે ભ્રુપ. C. hulcherrima(L.) Swtz.શંખાસુર,શંખેશ્વર, ગલતેારા. C. sapiaria Roxb. ચીલાર નામની વનસ્પતિ. C. saphan L. પતંગ નામનું ૫. બંગાળ અને દ. ભારતમાં થતું ઝાડ, જેના કામથી લાલરંગ મળે છે. જે સુતરાઉ, અને ઊની કાપડને રંગવામાં કામ લાગે છે અને જેની લાલ શાહી પણ અને છે.
Caesarian section. શસ્ત્રક્રિયા દ્વારા કરવામાં આવતી પ્રસૂતિ. caffeine. કેફિન, ચા અને કાફીમાં રહેલું દ્રવ્ય. cage. પાંજરું. (૨) મરાં-બતકાં અને ૬. .-૬
વપરાય છે. Calamus. ગાંઠે વિનાના ખરૂ જેવા પાલા પ્રકાંડ. (૨) પીંછાની દાંડી. C. acanthospathus Griff. ઈશાન ભારતની વનસ્પતિ, જેના કાષ્ઠની ચાની પેટીએ ખને, ઉપરાંત પુલ, ખુરશીઓ અને લાકડી પણ બને છે, C. grandis Kurz. હીરાદુખી, અપરંગ નામન આંદામાનનો આાહી તાડ જેને ગુંદર જેવા સ્રાવ લાખને રંગવા ઉપયાગી
અને છે. નેતર. Griff.
C. jenkinsianus ઊંચા તાડ.
આસામને

Page #88

calcareous rock
82
calcium
C. latifolius Roxb. ૫. બંગાળ એક રાસાયણિક પિષક દ્રવ્ય, જે હાડકાંનું અને આસામને આરેહી તાડ, જેનાં મુખ્ય ખનિજ તત્ત્વ છે. વનસ્પતિ તેને ડાળખાંની લાકડીઓ બને છે. c. rotang Ca++ કેશિયમ આયન તરીકે શેષે છે L. નેતર, વેતસ, મધ્ય પ્રદેશ અને દ. અને કેલ્િશયમ પેકટેટ બનાવવા પિકિટન ભારતની વનસ્પતિ, જેની ટપલીઓ બને સાથે સંયે જાય છે તથા વનસ્પતિની કેષછે. C. tenuis Roxb. આસામની દીવાલ બનાવવામાં તે મહત્ત્વને ભાગ વનસ્પતિ, જેની લાકડીઓ બને છે. C. ભજવે છે. જમીનના મુખ્ય નાઇટ્રોજનના viminalis Willd. var. fasciculatus સ્થિરીકરણ માટે જીવાણુને તે સક્રિય Becc. માટે વેતસ, નેત૨, ૫, બંગાળ, બનાવે છે, જે મૂળતંત્રના વિકાસ માટે એરિસા અને આંદામાનની વનસ્પતિ, આવશ્યક છે. તેનું વધારે પ્રમાણ હોય જેની લાકડીઓ બને છે.
તે કેટલીક વનસ્પતિને રોગ અટકાવે છે. calcareous rock, ચૂનાને શૈલ. પરંતુ બટાટામાં હેબ નામને રાગ કરે c. soil. મેગ્નેશિયમ કાર્બોનેટની સાથે છે. જમીનને કેલ્શિયમ આપવાથી તેની પુરતા પ્રમાણમાં કેલ્િશયમ કાર્બોનેટવાળી અમ્લતાનું જે૨ તટસ્થ થાય છે અને ભારે જમીન, જેના પર હાઇડ્રોકલેરિક એસિડની મૃદા જમીનની સ્થિતિ સુધરે છે અને માવજત કરતાં ફીણ વળે છે. calci- તે સફળતાપૂર્વક ખેડ કરવા યોગ્ય બને cole, ચૂનાવાળી જમીનમાં થતી છે. c. arsenate. કંશિયમ આસેનેટ, વનસ્પતિ. calciferol. પ્રજીવક “D.; સૂત્ર Ca(AsO)., જઠર વિષ તરીકે
C ” “H” OH ધરાવતું દ્રવ્ય. જંતુન રસાયણ, જેનો છંટકાવ કરતા calciferous. કાર્બોનેટ ઓફ લાઇમ પાન ખાનાર જંતુને કાબૂમાં લે છે. પિદા કરનાર કે તે વાળું; ચૂનાયુક્ત, ચૂના- ભૂકાના રૂપમાં તે ઉપલબ્ધ બને છે. c. વાળું. calcification. પેશીમાં દ્રાવ્ય carbonate. કેશિયમ કાર્બોનેટ. સૂત્ર ચૂનાના લવણ, ખાસ કરીને કેશિયમ CaCO3, જે ચૂનાના પથ્થર દ. તરીકે કાર્બોનેટને થતો નિક્ષેપ. (૨) સૂકી આબે પણ ઓળખાય છે; ખનિજ ખોરાકમાં હવામાં રાજસ્થાનની માફક મૃદા-પરિદિ- કેશિયમ પૂરું પાડે છે. અને અમલતાને કામાં ચૂનાના પડની થતી જમાવટ. તે દૂર કરે છે. c. chloride. કેશિયમ calcifuge. અલ્પ પ્રમાણમાં કેલ્શિયમ કલેરાઇટ, સૂત્ર CaCl; વિરંજન પ્રક્રિયક. કાર્બોનેટવાળી જમીનમાં થતી વનસ્પતિ. c. cyanide. કેશિયમ સાથેનાઈડ, calcify. કાસ્થિ સખત બની સ્થિમાં સૂત્ર Ca(CN)a, જંતુઓ અને ઉંદરને ફેરવાઈ જાય તેમ, ચૂનાના લવણ સખત નાશ કરનાર ઝેરી વાયુ. c. defici બનવા પામે છે. calciphilous. ચૂના- ency કેશિયમની ઊણપના પરિણામે વાગી. calciphobous. ચૂના વિરોધી. પ્રાણીઓ અને વનસ્પતિમાં નીપજતી દેહcalciphyte. કેલ્િશયમની જરૂર ઘર- ઘમીય પરિસ્થિતિ, જેમાં મૂલા સુકાઈ વતી વનસ્પતિ. calcite. CaCO3 જાય છે, પાકની વૃદ્ધિ જોખમાય છે. આની સ્ફટિક રૂપમાં કેલ્િશયમ કાર્બોનેટ, જે સાથે સાથે અમ્લતા વધે છે. પ્રાણીઓના જલકત ખડકામાં હોય છે અને જમીનને લેહીમાં કેલ્શિયમનું પ્રમાણ ઘટે તો વાઇતે દ્વારા કલ્શિયમ મળે છે અને રંગે તે રડાની વૃદ્ધિ કુઠિત બને છે, હાડકાં નરમ સફેદ હોય છે,
પડે છે અને સહેજમાં તે ભાગી જાય છે. calcine, રેશમના કીડાને થતો ફૂગજન્ય દૂધનું પ્રમાણ ઘટે છે. આ અવસ્થાને રેગ.
અટકાવવા માટે લીલે ચારે, શિમ્બી વર્ગની calcium, કેશિયમ, સંજ્ઞા Ca; વન- વનસ્પતિ, જંતુરહિત બનાવેલ હાડકાને
પતિમાં વૃદ્ધિ – વિકાસ માટે આવશ્યક ભૂકે અને ખનિજ દ્રવ્યોનું મિશ્રણ ઉપયોગી

Page #89

calculation
83
Calla aethiopica L.
બને છે. c. gluconate. કેલ્શિયમ ne. ગણકયંત્ર c. of datt આધાર મ્યુકોનેટ. c. hydroxide, કેશિયમ સામગ્રીની ગણતરી. હાઈડ્રોકસાઈડ,સૂત્ર Ca(OH), જલાન્વિત calculi (બ.વ.) (calculus એ.વી. કે પાણી સિંચિત ચૂને, જે જમીનની pH અમરી, પથરી, સ્થિરીભૂત પ્રવાહી કે અન્ય વધારવા તે ઉપયોગી બને છે. c. hyd. સ્ત્રાવથી શરીરમાં થતી પથરી rovide solution. ચૂનાનું પાણી. CalcuttaLitchi.પશ્ચિમ ઉત્તરપ્રદેશમાં c. metabolism. કેલ્શિયમ ચચા થતી લાછીને પ્રકાર. પચય. વાનસ્પતિક અને પ્રાણીજ કે Calcuttia. હુક્કા માટેની તીવ્ર વાસવાળા કેશિયમને ઉપયોગ કરી શકે તે માટેની તમાકુ. ભૌતિક અને રાસાયણિક પ્રક્રિયાઓ. c. Calendula of icinalis L. સહદેવ્યાદિ
meta-phosphate. કેશિયમ મેટા કુળની શેભાની વનસ્પતિ. ઉર્ફેટ, રાવ (a(PO)2; ફૉસ્ફરસ calf. વાછરડું. મેટા સસ્તન પ્રાણીનું શૈલની વાયવીય કૅફેટ એટેકસાઇડ ખાસ કરીને ગોવંશના પ્રાણીનું ત્રણ મહિના
50;)ની સાથે ઊંચા ઉષ્ણતામાને કરતાં મેટુ પણ લિંગીય દ્રષ્ટિએ પરિપકવ માવજત કરતાં નીપજતી કાચિત પેદાશ; બચ્યું. (૨) વાછરડાનું ચામડું. c. crop. વ્યાપારી ખાતરના ઉપયોગ માટેનું તે એક મોસમમાં ઢેરના સમુદાયે જણેલ ફોસ્ફરસનું વાહક છે, c. oxide. બચ્ચાં. c. diphtheria. વાછરડાને કંશિયમ ઓકસાઇડ, સૂત્ર Ca0; તે પિથેરિયા અથવા ઘટસર્પ નામને બાળલે ચૂનો, કળીચૂનો અથવા ચૂને, સંક્રામક રોગ, જે Fastormis necroજેને ઉપયોગ કેશિયમ વાહક ભૂકાનું phorus નામના દંડાણુંથી થાય છે, જેમાં મંદન કરવા માટે અને જમીનનું pH મૂલ્ય તાવ આવે, એમાં વેદના થાય, કફ થાય, કાચું લાવવા માટે થાય છે. co-phos- ભારે શ્વાસ ચડે, મેનાં લેમ ત્વચા થાય; pherous metabolism. ggart soy! 20% necrotic stomatitis 4223 સજીવમાં કેલ્શિયમ અને ફોસફરસન પણ ઓળખાય છે. c. rumen inoઅસ્થિ નિર્માણ કરતાં તેની પરસ્પર culation. પાચનની સાથે સંકળાયેલા ફેરબદલી. c.-phospherous ra. રેગે પ્રશ્ન ઉકેલવા વાછરડા વહેલા tio. ઇષ્ટતમ સ્વાથ્ય જાળવવા પ્રાણીઓને વાગોળવા માટે તે અંગેની એક પ્રક્રિયા, જરૂરી બનતાં કેલ્શિયમ અને ફોસ્ફરસને જેમાં ગાયના મેમથી વાગોળવા માટે ગુણોત્તર, જેની પ્રાણીના પોષણ માટે રાક કાઢી લઈ તેને ઘેાડે છેડે હિસ્સો બાવશ્યકતા છે. વધુમાં વધુ ઉપયોગ કર- વાછરડાના મેંમાં મૂકવામાં આવે છે, જેથી વામાં આવે ત્યારે તેને ગુણેત્તર 1: જીવાણુ અને પ્રજીવો જેવાં સૂક્ષ્મ જીવોથી અને 9:1 હેય છે; અન્ય પ્રાણીઓ જેટલાં વાછરડા પરિચિત બને છે. c. scours. પશુઓ અસાધારણ કેશિયમ – ફોસ્ફરસ વાછરડાને થતો સફેદ ઝાડાને અતિસાર. ગુણોત્તરને સંવેદનશીલ હતાં નથી. c. જુઓ ushile scours. sulphate. કૅલિશયમ સલફેટ, સૂત્ર Ca caliche. મૃદા સંજનમાં અવક્ષિપ્ત SO, વિવિધરૂપમાં રહેતું રસાચણ; મજલી- થયેલ દ્વિતીયક કેશિયમ કાર્બોનેટ કૃત કેલ્શિયમ સલ્ફટ એટલે ચિડી અથવા અથવા મેગ્નેશિયમથી સજજડ બનેલે જિપ્સમ, અને શુષ્ક કેશિયમ સલ્ફટ એટલે થર, જે નરમ અને પાતળી પરિદિકા પ્લાસ્ટર ઓફ પેરિસ. જમીનમાં કેશિયમ રૂપે કે સખત હોય છે. આપવા અને અલકલીદ્રવ્યને ઘટાડવા તે California Advance. ઉત્તર પ્રદેશ ઉપયોગ છે.
અને બિહારમાં થતું લોકેટ. aclculation. lol. c. michi- Calla aethiopica L. 43N21141 6911

Page #90

Callicarpa lanata L.
84
calycifloral
1914:21194 4hzula. C. aromatica Callophyllum apetalum Willd. Roxb. Yara 211514 4674Ca, (Syn. C. wightianum T. Andeજેનાં મૂળ તમાકુ અને છીંકણુની બનાવટમાં rs). બે બી. નામનું મહારાષ્ટ્ર, કર્ણાટક ઉપયોગમાં આવે છે.
કેરળ અને ઉત્તર કાનડામાં થતું ખાયફળનું Callicarpa lanata L. $242. C. ઝાડ, જેના કાષ્ટની પેક કરવાની પેટીઓ, longifolia Lamlk. નિર્ગડિયાદિ કુળને ફર્નિચર, અને પ્લાચડવૂડ બને છે. C. વાડને છેડ.
elatum Bedd (Syn.. C. tomentoCallistemon citrinus (Curtis) sum T.Anders proparte non Skeels. (Syn.C. lanceolatus DC.) Wight..] en 11H4oj 41474412, શેભા માટેની વનસ્પતિ. C. rigidas R. ઉત્તરકાનડાથી કેરળ સુધી થતું ઝાડ, જેનાં Br, શેભા માટેની વનસ્પતિ.
બીનું તેલ દીવાબત્તી, કાષ્ઠ ફર્નિચર બનાCallistephus chinensis (L.) વવા, વહાણના બાંધકામ અને રેલવેના Nees. સહદેવ્યાદિ કુળને શણગાર માટે સપાટ બનાવવા ઉપયોગમાં લેવાય છે. શુપ. C. hortensis Cass. લવંગાદિ C. inophyllum L. સ૨૫ન, સુલતાન કુળની શોભાની વનસ્પતિ.
ચ, નામનું દ. ભારત, અને માંદામાનમાં callose. કુપ્રામેનિયામાં અદ્રાવ્ય થતું ઝાડ, જેનાં બીનું તેલ દીવાબત્તી અને કાર્બોહાઇડ્રેટ.callous.સખત બનેલું. ca- સાબુ બનાવવા ઉપગી બને છે, અને Ilus કિણક, ઉપધાની.(૨)ઘાની આસપાસ કાષ્ટ ઈમારતી કામમાં, ફર્નિચર અને પ્લાયજમતા પેશીઓને સમૂહ, અન્નવાહિનીની વૂડ બનાવવા ઉપયોગી બને છે. C. Big ચાલણી પટ્ટી આગળ જામતો જાડે થર. httianum. A, Anders. નાગપુષ્પાદિ (૩) પ્રાણુઓમાં સખત, જાડે કે શગીય કુળનું ઝાડ. ચમીય વિસ્તાર. (૪) વનસ્પતિના કાપ, વ્રણ Calopogonium mucunoides કે ઘાવાળા ભાગ પર જામતું રક્ષણકારી Desv. પશ્ચિમઘાટમાં થતો ઘાસચારે, આવરણ. (૫) ભાંગેલા હાડકાના છેડા પર જે જમીનનું સંરક્ષણ કરે છે. થત સખત સ્રાવ, જે આખરે હાડકાંને ભાગ calorie, ઉમા એકમ; એક ગ્રામ પાણીનું બની હાડકાંને સાંધે છે. (૫) કેટલાંક ઘાસમાં 1 સે. જેટલું ઉષ્ણતામાન વધારવા માટે થત પ્રવર્ધ. c. tissue. કિણક પેશી. જરૂરી બનતી ઉષ્મા. calorimeter, Calocarpum Sapota (Jacq) ઉમા માપક સાધન Merr. (Syn. Lucuma mammo- Calotropis gigantea (L.) R. sa Gaertn f.) મામૅલેડ પ્લમ નામનું Br. ex Ait. મેટે ચાકડે, દીર્ધાયુ ખાદ્યફળનું ઝાડ.
વનસ્પતિને એક પ્રકાર, G. procera Calocoris angustatus. gniade (Ait.) R. Br. (Syn. Asclepias કીટક.
gigantes L.). મેટે આકડો, સફેદ calomel. રસકપૂર; સૂત્ર HgCl, આકડે, આંધ્ર પ્રદેશ ને પંજાબમાં મકર્યુંરસ કલોરાઈડ, સ્વાદવિહીન સફેદ થતી વનસ્પતિ, જેના રેસાનાં દેરડાં બને જલાબ માટે મૂકો.
છે અને પ્રકાંડ અને પાનનું લીલું ખાતર calomorphic soils. વનસ્પતિને બને છે. વધુમાં વધુ કેલ્િશયમ મળે તેવી જમીન. Calpe emarginata Fabr. ખટમધુરા Calonyction municatum G. ફળનો ચૂસક કીટ. Don. ઉત્તરપ્રદેશ, મચપ્રદેશ, પ. બંગાળ calycifloral. વજની અંદર દાખલ અને બિહારમાં થતી શાકીય વનસ્પતિને થતાં હોય તેવાં પાન અને પુંકેસરવાળું એક પ્રકા૨.
ફૂલ ધરાવતું. calyciform. વજ’

Page #91

Calycopteris
85
can
જેવા – પ્યાલાના આકારનાં (ફૂલ). caly- c. thorn. જવાસા, રણ પ્રદેશની cle. કેટલાક ફૂલોમાં વજના તલની કાંટાળી વનસ્પતિ, પલાશાદિકુળની Alhagi આસપાસ સમાન અક્ષપર્ણોને સમૂહ, જે pseudabhagi (Bieb.) Desv. બાહ્ય વજ જેવો દેખાય છે. calyx, (A. maurorum Baker). વજ, ફૂલને બહાર ભાગ
Camellia kissi Wall (Syn. C. Calycopteris floribunda Roxb. drupifera Dyer non lour.). એક બારહી સુપ. ઊક્ષી.
જંગલી ચા, જેને ના છોડ થાય છે, cambial. વર્ધમાન, એધા જેવું. c., જેનાં પાન ચા તરીકે વપરાય છે. જંગલી ચા. initial. પ્રારંભિક એધા જેવું. c. c. sinensis (L.) 0. Kuntze ring.z4444.cambiformcell. (Syn. C. thea Link, C. theifera એધાકોષ. cambium. એવા; ઝાડના Griff. Thea snensis L.). ચા, જે કાષ્ટ અને તેની અંતઃસ્થ છાલ વચ્ચેનું આસામ, નીલગિરિ, મલબાર, પ. બંગાળ,
લેષીય પડ, જે અંદરની તરફ કાષ્ટ બને દેહરાદુન અને કુમાઉંમાં થાય છે. છે અને બહારની તરફ છાલ બને છે. camouflage. કુટ-આવરણ, માદ્વિદળી વનસ્પતિઓમાં તે પાર્વીય વર્ધન- રણ શીલ પેશી હોય છે, જે દ્વિતીયક અન્ન- campanulate. ઘંટાકાર. વાહિની અને દારૂવાહિની બનાવે છે. camphor. 342; Cinnamomum Cambodias. કેઈમ્બતુર, સાલમ, camphort માંથી નીકળતું રંગવિહીન તિરુચિર૫લ્લી, મદુરાઈ. રામનાથપુરમ અથવા સફેદ ફટિકમય ઈથર, આલ્કલ,
અને તિરુનેલવેલીમાં થતો કપાસ. વાનસ્પતિક તેલમાં દ્રાવ્ય પણ પાણીમાં camel. ઊંટ; Camelus પ્રજાતિનું વનસ્પ- અદ્રાવ્ય ગંદર જેવું દ્રવ્ય, જે રુધિરાભિ
ત્યાહારી શિગડાં વિનાનું, સમપાદ ગુલ – સરણ અને શ્વાસ માટે ઉપગી છે c. બેકી સંખ્યાનાં ગળાવાળું વાગોળનારું, basil. કપૂર તુલસી, Ocimum killમુંદવાળું, સસ્તન, ચેપગું પ્રાણી,(Camelas mandscharicum Guez-ke. તુલસ્યાદિactriati. બે ખંધવાળું ઊંટ છે. Cam- કુળને કપૂર અને કપૂરનું તેલ આપતે 4થી 5 elus aromedi #d. એક ખૂધવાળું ઊંટ ફૂટ સુધી ઉગતો સુ૫; બી અને મૂળને છે). ભારવાહી પ્ર ઉગ હોવા ઉપરાંત તે ખેડ ટુકડામથી આ ક્ષુપ ઊગી નીકળે છે, કામ, પાણી અને વાહન ખેચવામાં ઉપયેગી પાનમથી કપૂરનું તેલ નીકળે છે. c. ola I. c.bot Cephalopsis tilillator tree.Cinnamomum camphora (L.). નામની ટના નસકોરામાં ઈંડાં મૂકતી T. Nees & Eberm. સુવાસિત માખી, જ્યાંથી તેનાં બીજાં કંડનળીમાં પાનવાળું વૃક્ષ, પાનમાંથી કપૂર મળે છે. 215 2112Hi !! 14 ). c. hair. Campsis grandiflora (Thunb.) ચંન્નેના પાટા, બન ઓઈલ પ્રેસ બેગ K. Schum (Syn. Bignonia બનાવવા માટે ઉપયોગમાં લેવાતા ઊંટના gradiflora Thanb; Tecoma કડક વાળ, જ્યારે નરમ બદામી રંગના Candiflora Lois). મૂળ ચીન અને વાળ ઓછા ઉતરે છે. c.’s foot જાપાનને શણગાર માટે ક્ષુપ. C. tree. દેવચન: પૂતિકરંદાદિકુળનું radicans (L.) Seem (Syi.. Bauhinia our punca .. નામનું ઝાડ, Bignonia radicans L.). લટકણિયું, જેની છાલ ચામડાં કમાવવા ઉપયોગી નામની મૂળ ઉત્તર અમેરિકાની શેભા બને છે તથા રંગવા માટે તથા તંતુ માટેની વનસ્પતિ. તરીકે પણ તે ઉપગી છે; ઝાડની કળી campylotropus. વક્રમુખ. અને પાન પાટા તરીકે કામ લાગે છે. can ડબ્બો, પાત્ર.

Page #92

Canada thistle
86
canine
Canada thistle. Cnicus arvensis Canvalia gladieta Jacq.) નામની કાચમી, કાંટાળા પાનવાળી હવાઈ B.C. (Syn. Deliches gladiatus પ્રહ ઘરાવતી ઘઉંનાં ખેતરમાં થતી Jacq.). ભારતભરમાં થતી વનસ્પતિ, વનસ્પતિ. Canadian thistle. જુઓ જે લીલા ખાતર તરીકે કામમાં આવે છે. Canada thistle.
cancer. માનવી અને અન્ય પ્રાણીઓને canal. નહેર. (૨) સિંચાઈનું પાણી અને થતું દુષ્ટાબુંદ- કેન્સરનું દ. નકામા પાણીનાં વહન કે અપવાહ માટે candle. સળગાવેલી મીણબત્તી કે અન્ય બનાવવામાં આવતી નાળી. (૩) પાચન- કે પ્રકાશ અને વ્યાખની વચ્ચે ઈંડું નળી જેવી પ્રાણીના શરીરમાં નળાકાર રાખી તે તાજ હોવા વિષે કરાતી કસોટી, રચના. (૪) વનસ્પતિમાં વાહીનલિકા. હે, જેમાં તેની ખાદ્ય ગુણવત્તા, સેવી inundation. પૂરનહેર. c., irri- શકાવાની ગુણવત્તા, હવાકષનું કદ, જરદીનું gation. સિંચાઈ માટેની નહેર. c, સ્થાન, લોહી કે ચરબી હોવાપણું દ. perennial. ;!41 12. C., sea- અંગે પરીક્ષણ કરી શકાય છે. candle sonal. મોસમી નહેર. canaliza- out. મીણબત્તીના પ્રકાશમાં ઈડાની tion નહેર બનાવવી. (૨) પાણી ઉભરાઈ કટી કરી તેમનું વર્ગીકરણ કરવું. canન જાય માટે નાળી બનાવી ૫ | dling. મીણબત્તીની મદદથી ઇંડાનું માટેની કરવામાં આવતી યુક્તિ.
કરવામાં વાવતું પરીક્ષણ. Cananga odorata (Lam.) Hook candle nut. sold 3724212; f & Thoms. (Syr. Canangium Aleurites moluccana (L.) Willd. odorantum King). Raisal Eguna 1. tribola Forsi.. 11Hej ? ઝાડ, જેની પસંદડીઓમાંથી મળતા તેલને મલયાનું ઝાડ. જેનાં બીના તેલમાંથી રંગ સુગંધી દ્રવ્યમાં ઉપયોગ કરવામાં આવે અને વાર્નિશ બને છે, કાલ ચામડાં છે, આ હેતુ માટેની આ વનસ્પતિને કમાવવા ઉપયેગી છે. ફિલિપીન, ઈડેનેશિયા અને માલાગાસીમાં candy. મીઠાઈ, ચાસણીમાં ફળ કે શાકઉગાડવામાં આવે છે.
ભાઇને જાળવી શકાય તે રીતે બનાવેલ Canarium bengalense Roxb. મુરબ્બ. (૨) મધમાં ખાંડને મસળી બનાનરેબી નામનું સામ, ઉત્તર પ. બંગાળમાં વવામાં આવતું સ્નિગ્ધ મિશ્રણ, જે મધથતું ઝાડ, જેને ગુંદર વાર્નિશ માટે માખીની રાણી માટે બરાક બને છે. કામમાં આવે છે. C. commune L. cane. કેટલાક ફળ છોડને મીઠે જંગલી બદામ, નામનું કેરળમાં થતું ઝાડ, બનેલે સાંઠે. (૨) વાંસ, બરુ, જુવાર જેનાં બીનું તેલ દીવાબત્તી માટે ઉપયોગમાં જેવી વનસ્પતિને સાઠે. (૩) ગમે તે આવે છે. enabhyllum Kuri. પાતળે પિલે સાંઠે. (૪) શેરડી. (૫) ધૂપ નામનું વાંદામાનનું ઝાડ, જેનું કાષ્ટ નેતર, વેતસ. c. fruit. બ્લેક બેરી, શેભાના કામમાં ઉપયોગમાં આવે છે તથા રાસ્પબેરી ઇ. જેવા નાના ફળ, c. sugar. તેની પેટીઓ બને છે. c. sikkimense ઈટ્સ શર્કરા, શેરડીના રસમાંથી બનાવેલી King.ગેકુળ ધૂપ નામનું દક્ષિણ ભારતનું ખાંડ- સાકર. c. system of ઝાડ, જેને છેદતાં મળ ગુંદર સુવાસિત છે. training. દ્રાક્ષની જેલની માવજતને C. strictum Roxb. કાળા ડામર એક પ્રકાર. નામનું ઝાડ, જેનું રેઝિન વાર્નિશ બનાવવા Canadio sborang m. કગી બીજાણુ ઉપગમાં આવે છે, અને બર્ગડી પિચના ઘાની. સ્થાને તે ઔષધ તરીકે કામમાં લેવામાં canine. કતરાં, શિયાળ છે. કુળ, થાનકુળ. આવે છે
c. madness. 14. c. tooth.

Page #93

canker
capillary
કુંતક દાંત અને પ્રથમ દાઢ વચ્ચે ઉપલા શયમાં ધાતુની નળી દાખલ કરી શરીરના અને નીચલા જડબામાં આવેલા અણીદાર કઈ વિવરમાં ભરાઈ રહેલા પ્રવાહી કે દાંત, રાક્ષી. Canis aureus. શિયાળ. વાયુને બહાર કાઢવાનું સાધન. canker, કાષ્ટીય વનસ્પતિની છાલ અને canopy. છત્ર; ઝાડની ઘટાથી ડાળીએ અંત:સ્થ પેશીને રેગમસ્ત વણ. (૨) મેંમાં ઇ.નું આવરણ. આવતું ચાંદું.
cantala. Sasl; Manila maguey, Canna edulis Ker-Ga wl. Jai, aloe, Agave cantala Roxb. si કિવન્સલેડ આરારુટ, જેનાં મળમાંથી કાંજી પ્રકાંડવાળી શાકીય વનસ્પતિ, જેનો ઉપયોગ મળે છે. C,orientalis Rose (Syn.C. દેરડાં ઇ. બનાવવા માટે થાય છે. indica). ખાદ્ય કંદની એક વનસ્પતિ. cantaloupe. સકરટેટી, Cucumi Cannabis sativa L. cuiul, Lon; melo var. cantalupensis. dihej 5 ઉત્તર પ્રદેશ, પ. બંગાળ, મહારાષ્ટ્ર ફળ. મધ્ય પ્રદેશ, તામીલનાડ, ઓરિસા ઇમ canthardin. પ્રજનન માર્ગની વધારાની થત ક્ષપ, જેના રસથી ન કરાય ગ્રંથિનું અને બ્લિસ્ટર બીટલના લેહીનું છે; સૂકાં પાનની ભાગ બને છે. પ્રકાંડના વિષ. રેસામાંથી દેરડાં, સાદડીઓ બને છે, બીનું Canthium parniflorum Hamk. તેલ સાબુ બનાવવાના ખપમાં આવે છે. સૂપ કે નાનું ઝાડ, જે કેરમંડળ કિનારે canned fruit. ડબ્બામાં ભરેલું ફળ. કે પશ્ચિમ દ્વીપકલ્પીય પ્રદેશમાં થાય છે, cannery. હવાબંધ પાત્રમાં ફળને જેનાં પાન અને ફળ ખવાય છે, કાષ્ટ ભરવા માટેનું સ્થાન. canning મજબૂત હેઈ તેનાં રમકડાં બને છે. industry. ફળને ડબ્બામાં ભરવાને canvas. કંતાન, ટાટ; શણના તંતુમાંથી ઉદ્યોગ.
પાસે પાસે વણેલા તંતુનું કાપડ, કેનવાસ cannibalism. સ્વજાતિભક્ષણ. (૨) cap. મીણથી મધપૂડાના કષ્ટને બંધ મરઘાં - બતકાં, ટકી જેવાં પક્ષીનાં એક કરી દે. c. cell ટપકેષ. બીજાનાં કે પોતાનાં પીંછાં, આંગળાં, ચાંચ, capacity ક્ષમતા, ધારિતા, સામર્થ્ય. માથાં, કલગી, ગુદા છે. જેવા શરીરનાં Cape gooseberry. મેટી પિપટી; અંગે અને ભાગે પર ચાંચ મારી, ખેંચા- Physalis berapiana L. (P. edulis ખેંચ કરી લોહી કાઢી તેને ચાખી પરસ્પરને sims.). નામની મૂળ પેરુની પણ હવે ખાવા ધાય તેવા પ્રકારની વૃત્તિ. આમાં નીલગિરિમાં થતી સ્વાદિષ્ટ, અશ્લીય, ઘણા કિસ્સામાં પ્રાણીનું મોત નીપજે છે. સુવાસિત ફળધારી વનસ્પતિ, જેનાં ફળને. બધિયાર વાડામાં પ્રાણીઓને પૂરવા, પિષણ- મુરબ્ધ બને છે. રહિત ખેરાક આપવો, કરડતાં જંતુઓને caperbush કેરડે; Cabbar is શરીર પર ઉપદ્રવ થ ઇ. કારણેથી આવી spinosa L. નામને ગુજરાત, પંજાબ રીતે પિતાને કે અન્યને બચકાં ભરવાની અને પશ્ચિમઘાટ પ્રદેશમાં થતે સુપ, જેની ટેવ પડે છે. આના ઉપાય તરીકે આવી કળીઓને મુરબ્બાને સુવાસિત કરવા વૃત્તિ જાગે તેવાં કારણે દૂર કરવાં, ખોરાકમાં ઉપગમાં લેવામાં આવે છે. capers, લવણનું તત્વ ઉમેરવું કે ચાંચને કાપી caperbusની ફૂલકળી. નાખવી.
capillary. કેશિકા, કેશ સદશ, વાળ cannon bone. પિંડીનું હાડકું, પ્રાણી જેવું. (૨) માટીના કણની આસપાસ અને શલાકા અસ્થિ; ઘોડાના આગલા કે પાછલા તેમની વચ્ચે (રહેતો ભેજ). (૨) શરીરના પગનું હાડકું.
વિવિધ અંગોમાં પાતળી દીવાલવાળી cannula. પ્રવેશણું પ્રાણીના આમ- નલિકાઓની જાળ ગૂંથણું. c. action.

Page #94

capital investment
88
capsular
કેશિકાનું કાર્ય, કેશાકર્ષણ. (૨) જમીનની આવે છે અથવા ચામડી હેઠળ માદા અંદર કે વનસ્પતિની ઉપર છિદ્રો મારફત અંતઃસ્ત્રાવથી કરાય છે. પાણું કે અન્ય પ્રવાહીનું થતું વહન. c. caponette. oestrogenના સંયોattraction. કેશાકર્ષણ. (૨) જમીન જનની મદદથી ઉછેરવામાં આવતું અને પાણે વચ્ચેનું આકર્ષણ જેથી પાણે મરઘીનું માંસલ બન્યું. વધારે સૂકા ભાગ તરફ જાય છે. c. Capparis aphyla Roth. કેરડાં, capacity. કેશાકર્ષીય ક્ષમતા. c. કેરાં. c. decidua (Forsk.) condensation. $2115Mellu 991. Edgew. (Syn. C. aphylla c. conductivity. અસકિત માટીની Roth). પશ્ચિમ દ્વીપકલ્વીય વિસ્તાર પાણી વહન કરવાની ક્ષમતા. (૨) અસાં- અને પંજાબમાં થતે પર્ણવિહીન સુપ, કિત માટીનાં પાણીના વહનની ગતિને જેનાં ફળ, કળીઓ, પાકાં અને કાચાં ફળ તેને ધક્કો આપનાર બળની સાથે ગુણાત્ત૨. ખવાય છે. કાષ્ટ મજબૂત છે, જેને ઉપયોગ (૩) કેશાકર્ષણીય વાહકતા. c. haemo- ઓજારોના હાથા બનાવવા માટે થાય છે. rrhage. સૂક્ષ્મ રક્ત નલિકાકેશિકામાંથી C. grandis L. 1. ડુમરો, ઘુંટી નામનું થતું રક્તસ્ત્રવણ. c. potential. રાજસ્થાનમાં થતું નાનું ઝાડ, જેનું તેલ એકમ જમીનમાંથી એકમ પાણીને ખેંચવા દીવાબત્તી માટે કામમાં આવે છે. C. માટે જરૂરી બનતું ચૂસક બળ, જે સેન્ટિ- horrida. L. 1. કાંટાળે સુપ. c. મીટ૨ કલમ ઊંચાઈ અનુસાર વ્યક્ત થાય sebuania L. કથા, કથારી નામના છે. c. water કેશિકાજળ. (૨) ગુરુવા- આરોહી સુપ. C. Spinosa. L. કેરડે કષય પાણી વહી ગયા બાદ જમીનમાં રહેવા નામનું ગુજરાત અને પંજાબનું ઝાડ. c. પામતું પાણી, જે નાનાં કેશિકા રંધોમાં કુeylaica L. (Syn. C. horrida અને બિનકેશિકા ૨ધની સપાટી પર L... ગિરન નામનો કાંટાળે સુપ. હોચ છે, જેનો ઉપયોગ વનસ્પતિઓ તેમની જેની વાડ બને છે. ગોવિંદ મૂળ. વૃદ્ધિ માટે કરે છે.
Capric acid, કેપ્રિક એસિડ; સૂત્ર capital investment. સઘળી કૃષિ CH CO,H. (૨) માખણમાં રહેલો મિલકતોની નાણ વર્ષની શરૂઆતમાં મેદીય ઍસિડ, જે ચીઝમાં માખણ જેવી કિંમતની યાદી; આ મિલકતમાં કૃષિ સુવાસ આપે છે. ગાયના દૂધ કરતાં માટેનાં ઓજારે, બધાં મકાને, યંત્રસામગ્રી, બકરીના દૂધમાં તે વધારે પ્રમાણમાં ઉપકરણે, પશુસંપત્તિ, પાક પુરવઠે દ. હોય છે. caprinic acid, કેપ્રિનિક સમાવેશ થાય છે.c, resources. મૂડી ઍસિડ; જુઓ cabric acid. caproic સાધને. capitalized value મૂડી- acid, કેઇક એસિડ; સૂત્ર CHકત મૂલ્ય. capitalistic far- CO,H; કેપ્રિક ઍસિડની સાથે માખણમાં ming. મૂડીપ્રધાન ખેતી.
જોવામાં આવતો મેદીય ઍસિડ, તેની capitular. નાના ગુચ્છ કે શીર્ષમાં વાસ કેપ્રિક ઍસિડ જેવી મીઠી નથી. ફળ કે ફૂલનું ઊગવું.
Capsicum annuum L. મોટાં વઢCapnodium rumostum. કેરીને થતા વાણી ગુલેર મરચાં; લાંબાં લીલાં મરચાં. રાંગને કીટ.
c. frulescens L. લવિંગિયા મરચાં, capon. નર મરઘા, જેનાં વૃષણ દૂર એક ક્ષુપ, જેનાં મરચાં ઘણાં તીખાં કરવામાં આવ્યાં હોય, જેનું માંસ સુવા- હેાય છે અને જે મસાલા તરીકે ઉપયોગસિત, નરમ, સ્વાદિષ્ટ અને સારું હોય છે. માં આવે છે. caponisation. મરઘાનાં વૃષણ દૂર capsularપ્રાવર સંપુટિકા, સંપુટ જેવું કરવાની ક્રિયા, જે શસ્ત્રક્રિયા દ્વારા કરવામાં (સૂકું, અફેટ ઘણી બાજુઓવાળું ફળ)

Page #95

capsularis jute
89
carbon
capsulated. છવંત પેશીમાં સંપુટમાં થાય છે અને વનસ્પતિના સૂકા વજનને પુરાયેલું કે આવરિત, સંપુટિક. cap- પણે ભાગ તેને જ હોય છે, માટે sues સંપુટ, પ્રાવ૨. (૨) કેઇ. અંગને પ્રાણીએ તેના પર આધાર રાખે છે, આવરતી સંપુટ જેવી ત્વચા. (૩) શર્કરા તેનું સાદું રૂપ છે, જ્યારે તેનાં કેટલાક જીવાણુને આવરતું જાડું શ્લેષીય પડ. જટિલરૂપમાં કાંજી એટલે સ્ટાર્ચ, કાષ્ઠક (૪) બીજાણુ, બી કે ફળવાળું પેટી જેવું બંધ એટલે સેલ્યુલોઝ,પેકિટન, ગુંદર, મ્યુસિલેજ પાર. (૫) અફેટી બહુકોષી ફળ.
ઇ.ને સમાવેશ થાય છે. પ્રાણીશરીરની capsularis jute. Corchorus શક્તિનું તે મુખ્ય સાધન છે, જે શરીરનું capusularis L. MIHAL 64120Hi uai ઉષ્ણતામાન જાળવી રાખે છે અને એને શણને એક પ્રકાર, જે ઊંચી અને નીચી એવી ક્રિયાશીલ બનાવે છે. c. metaboબંને પ્રકારની જમીનમાં થાય છે, અને lism. શર્કરા દુ - કાર્બોદિતોનું જેનાં પાન કડવાં છે.
2241424 c. - nitrogen ratio Capulin. ચીનાઈ ચેરી.
C.N. કાર્બોદિત અને નાઇટ્રોજનને Carallia branchiata (Lour.). ગુણોત્તર. વનસ્પતિનાં પ્રકાંડ અને પર્ણોમાં Merr. ૫. બંગાળ, આસામ, દ. ભારત એકઠા થયેલાં કાર્બોદિત અને નાઈટ્રોજનનું અને આંદામાનમાં થતું ખાદ્ય ફળધારી વૃક્ષ. સાપેક્ષ પ્રમાણ, જે વનસ્પતિનાં જોમ, ફળCaralluma fambriata Wall, મકર. બેસારો ઈ.થી ફેરવાય છે. સીંગ, અર્કાદિકુળને બાન્દ્રપ્રદેશમાં થતે carbolic acid, કાર્બોલિક એસિડ. સુપ, જેને ઉપયોગ શાકભાજી તરીકે થાય છે. carbon.કાર્બન સંજ્ઞા C.વનસ્પતિઓ અને carambola. Averrhoa carambola De La polcall 42'3 By AL H674 L. નામનું ઉષ્ણ કટિબંધનું પીળાં રાસાયણિક તત્ત્વ, જે જમીન, ખાદમાટી, આકર્ષક ફળધારી વૃક્ષ, જેને મીઠે તાજે વનસ્પતિના અવશેષોમાં રહેલો હોય છે. c. રસ પીવાય છે, જયારે ખાટે રસ માંબલીની assimilation. કાર્બન સ્વગીકરણ. ગરજ સારે છે.
c. bisulphide. કાર્બન બે ઇસલફાઇડ, Carapa moluccensis Lamk. સૂત્ર CS2. સ્વચ્છ,દહનશીલ પ્રવાહી જે ઉંદર નિબદિકુળનું આંદામાનનું ઝાડ, જેનાં મારવામાં ઉપયેગી બને છે. c. cycle. બીના તેલને સાબુ બનાવવામાં આવે છે. કાર્બન ચક; સજી કાર્બનનો ઉપયોગ Carassius ulgaris. કાપે માછલીને કરે, તેમાં આવતાં પરિવર્તનને ક્રમ, જેમાં એક પ્રકાર.
એક સજીવ કાર્બનને ઉપયોગ કરે છે, caraway. કાળી જીરી, છરકાદિકુળની જે મરી જતાં સડવાથી કાર્બનમુક્ત થાય Carum carvi L. નામની બિહાર, છે અને મૂળ અવસ્થા તરફ પાછો વળે એરિસા, પંજાબ, . બંગાળ અને આન્દ્ર- છે, તેને ફરી અન્ય છ ઉપયોગ પ્રદેશમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં ફળ કરે છે, આવી રીતે કુદરતમાં કાર્બનની મસાલા તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે તથા ઘટમાળ – ચક ચાલ્યા કરે છે. c. ઔષધ તરીકે પણ કામમાં આવે છે. deposition. કાર્બન નિક્ષેપ. c. carbeen. Eucalyptus tesselaris dioxide. કાંગારવાયુ, સૂત્ર CO. નામનું યુકેલિપ્ટસનું ઝાડ.
કાર્બોનિક ઍસિડવાયુ. વાતાવરણમાં રહેલા carbohydrate. શર્કરા દ્વવ્ય, કાર્બો- રંગવિહીન ભારે વાયુ, જે કાર્બનિક દ્રવ્ય દિત, જેમાં કાર્બન, હાઈડ્રોજન અને સડવાથી પેદા થાય છે અને વનસ્પતિ ઓકિસજનના ઘટકો હોઈ તેને અંગ્રેજીમાં જેને ગ્રહણ કરે છે. c. disulphide. કાર્બોહાઈટ કહેવામાં આવે છે; વનસ્પતિ- જુઓ carbon bisalphide. c. niઓમાં પ્રકાશ સંશ્લેષણથી તેનું નિર્માણ trogen ratio. કાર્બન નાઇટ્રોજન

Page #96

carbuncle
90
Careya
ગુણોત્તર; સેત્રિય કાર્બનના વજનનો Malon pair. ninor Watt. નામની જમીનમાં રહેલા કુલ નાઈટ્રોજન કે કાર્બનિક ભારતના ભેજવાળા સદા હરિત જંગલમાં દ્રવ્યના વજનને ગુણોત્તર. c. tetra- થતી વનસ્પતિ, જે તેના એલચીchloride. કાર્બન ટેટ્રાકલ રાઇડ, સૂત્ર દાણ માટે વાવવામાં આવે છે. એલચી CCI. ધુમાડે આપવા માટે ઘણીવાર દાણાને ઉપયોગ ખાદ્ય સામગ્રીને સુવાઉપયોગમાં લેવામાં આવતું રસાયણ, સિત બનાવવા તથા પૌષધ માટે શ્વાસમાં તેની ઝેરી અસર થાય છે. c. થાય છે; સમગ્ર પૂર્વધાટનાં ડુંગરાળ tool steel. અતિ અલ્પ કે મુદ્દલે જંગલ, કર્ણાટક અને કેરળમાં આ મિશ્રધાતુ ન હોય તેવું પિલાદ, જેને ઉપ- વનસ્પતિ થાય છે. c. clump rot, વેગ કાપવા માટેના એાર બનાવવામાં Rhizoctonia balalicola (Taub) થાય છે. carbonaceous. કાર્બનને Butl અને Pythium spp.થી લગતું, કાન ધરાવતું. c. feeds. એલચીના છોડને થતા રોગને એક પ્રકાર મેટા ભાગે સ્ટાર્ચ ધરાવતો ખેરાક, જેમ- જેમાં મળને સડે લાગતાં પાન ખરી જાય કે ધાન્ય. carbonate. કાર્બોનિક છે. c. foorti disease. એલચીના ઍસિડનું લવણ. carbonation. છોડને થતે વિષાણુજન્ય રોગ. c. જમીન વિકાસની રાસાયણિક પ્રક્રિયા, જેમાં karte disease. જુઓ ૯ardamom. કાર્બનિક દ્રવ્યેનો સડે થતાં કાર્બન ડા- marble disease. c. marble disકસાઈડ બને છે. carbonize, કાર્બની- ease. વિષાણુ અને કેળને કાળા કરણ, કાર્બન બનાવવું, કાર્બનથી આવરિત તડતડિયાથી એલચીના છોડને થતો એક રોગ કરવું. carbnoxing wool. ઊનામાં જેમાં પાન પીળાં પડે છે અને ખરી જાય છે. રહેલા વાનસ્પતિક દ્રવ્યોને દૂર કરવાની c. mosaic- એલચીના છેડને થતો પદ્ધતિ; જેમાં ઊનને સલ્ફયુરિક ઍસિડમાં વિષાણુજન્ય રોગ. c. thrips. Toenio ડુબાડવામાં આવે છે, બાદ તેને સૂકવવામાં thip cardamomi R. નામના આવે છે; સાદડી બનાવવા ઉપગમાં એલચીના છોડ પર પડતાં જંતુઓ. લેવામાં આવતા ન માટે આ પ્રક્રિયા cardia. અન્નનળી અને જઠર વચ્ચેનું કરવામાં આવતી નથી.
દ્વારક. carbuncle. પાટું દેહિક પેશીમાં આવતો cardiac. હૃદય – હૃદયનું – ને લગતું – ને સોજો.
અર્થસૂચક પૂર્વગ. (૨) હૃદયને ઉત્તેજિત
કરનાર. carcase, carcass. શબ, મરેલા
Cardiaca vulgaris Moench. ઢોરનું શબ.
કાશમીર, કુમાઊ અને પંજાબમાં થતી card. ઊન, શણ કે કપાસના રેસાને કાયમી શાકીય વનસ્પતિ, જેમાંથી ઘરે સીધા કરવા માટેનું તારના દાંતાવાળું ઓજાર. ઓલિવ જે હરિત રંગ મળે છે, અને carding. પીજવાની પ્રક્રિયા. (૨) દતા- જઠરનાં દર્દોમાં ઔષધ તરીકે ઉપયોગમાં દાર એજારથી રૂને સાફ કરી તેના તંતુને આવે છે. સીધા કરી પૂણીઓ બનાવવાની પ્રક્રિયા. Cardiospernum halicacabum (૩) ઊનને સાફ કરવાની પ્રક્રિયા, જેમાં .. કાનફેડી, કાનટી, કાગડેળિયો ઊનની સાથે ભળેલાં અન્ય દ્રવ્યાને દૂર નામની વનસ્પતિને પ્રકાર. કરવામાં આવે છે. c. wool. ટૂંકા careya arborea Roxb. કુંભી, વારેસાવાળું ઊન.
કુંભા નામનું ૫. બંગાળ, મધ્યપ્રદેશ, cardamom.એલચી; Zingiberaceae મહારાષ્ટ્ર અને ઓરિસામાં થતું મોટું કુળનું Elettaria cardamomum (L.) ઝાડ, જેની છાલના રેસાનાં દેરડાં બને છે,

Page #97

arica
(૧]
carpog'onial
Sypia 914 4144 371991 supen Carnatic carp. Barbus carnaબને છે અને રંગ બાપે છે. પાંદડાંની tics નામની કાવેરીમાં મળી આવતી બીડીઓ બને છે.
| મુછાળી માછલીને એક પ્રકાર; ' જે Carica tandamarcensis Hook. પૌરી નામે સ્થાનિક રીતે ઓળખાય છે, f. પપૈયાદિકુળનું મૂળ દ. અમેરિકાનું જેને માથું નાનું અને મેટાં ભીંગડાં હોય છે પણ ફનુર અને ઉટાકામંડમાં થતું ખાદ્યફળનું અને જે ખાઉધરી છે. નાનું ઝાડ. C. papaya L. પપૈયુ પપૈયા- carnivora (બ.વ.) carnivore દિકુળનું મૂળ વેસ્ટ ઇન્ડિઝ અને મધ્ય (એ.વ.). માંસભક્ષી સસ્તન પ્રાણીઓ. અમેરિકાનું પણ હવે ઉત્તર પ્રદેશ, પંજાબ carnivorous, માંસભક્ષી. રાજસ્થાન, ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર, તામીલ- Carob. Ceratonia sila qua . નાડુ અને નીલગિરિમાં થતું ખાદ્યફળ- નામનું પંજાબમાં થતું એક ઝાડ, જેના પપૈયાનું ઝાડ, જેનું આક્ષીર મ્યુઇંગ ગમ ફળને ચારે થાય છે, બીને પ્રોટીનબનાવવા અને માંસને નરમ કરવા કામમાં
યુક્ત લોટ બને છે, ભૂણષમાં રહેલે લેવામાં આવે છે.
ગુંદર રબર-ઉદ્યોગમાં, કાગળ બનાવવામાં caries. દાંતના સડાને એક રેગ.
આવે છે. Carissa arduina Lamk (Syn. C. bispinosa, Desf. Arduina
carotene, carotin. પ્રોવિટામીનbishinosa L.). કુટજાદિ કુળને નાને
એ; પણ પીતક; વનસ્પતિના હરિત અને કાંટાળો છોડ, જેનાં ફળ ખાદ્ય છે. C.
પીળાં ભાગમાં રહેલું રંજક દ્રવ્ય, જે bipinosa Desf. કુરાદિકુળને ખાદ્ય
ખાવાથી પ્રજીવક – “એમાં તેનું પરિવર્તન ફળવાળે કાંટાળે છેડ. C. carandas
થાય છે. આ દ્રવ્ય ગાજર, શકકરિયાં, L. કરમદી; કુટા કુળનું નાનું ભારતભરમાં
દૂધની ચરબી અને ઈડાની જરદી તથા થતું કાંટાળું ઝાડ, જેને વાડ બનાવવામાં
હરિત પર્ણમાં રહેલું હોય છે, ઉપયોગ થાય છે. . congesta Night. carpel. બીજપત્રયુક્ત અંડપ, મણિબંધ, કુટજાદિફળની એક વનસ્પતિ C. eduliડ સ્ત્રીકેસર, જાયગ.carpellary સ્ત્રીકેસરી, Vahl. કુટજાદિ કુળના કરમદાની એક ખંડપી, જાયેગી, c. scale.ડપશ૯. જાત. c. ramdiflora A. DC.(Sy: carpellate. ઠંડપયુક્ત સ્ત્રીકેસરીય, Arduina grandiflora E. May). જયાગી. નાતાલપ્સમ નામે ઓળખાતે કુટજાદિકુળને carpet grass. સાદડી માટેનું ઘાસ, મહારાષ્ટ્ર અને ગુજરાતમાં થતો ખાદ્ય તૃણકુળનું Avonobus compressis ફળને સુપ. C. ooate. કરમદાની એક (Swartz.). P. Beauv. નામની જાત stunarum L. કુદજાદિકુળનું આસામમાં થતી વનસ્પતિ. પંજાબ વને કારમીરમાં વાડ માટે વવાતું carpogonial, પ્રાવધાનીનું -ને લગતું. ઝાડ. caronda. કરમદાં.
c. filament. પ્રાવધાની તંતું. carminative. વાત સા૨ક પેટ તથા carpogonium, પ્રાવધાની. carઆંતરડાંની પ્રવૃત્તિને પ્રેરીને તેમાં થયેલા pology. ફળ અને બીજની સંસ્થાનાત્મક વાયુના ભરાવા તથા તેથી થતા મૂળને દૂર દેહરચનાને અભ્યાસ. carpophore. કરનાર.
પ્રાવધાની દંડ. carpophore. carnallite. કાર્નેલાઇટ; પિટેશિયમ અસામાન્ય ફળ પાત.carrosperangઅને મેગ્નેશિયમનો જલરહિત કલોરાઇડ, ium પ્રાચર બીજાણુધાની. carp0જે અન્ય સેલાઇન નિની સાથે મળી spore. પ્રારબીજાનું – પ્રાવધાનીમાં આવે છે.
ફલિત બનતું અંડપ – બીજાણુ. carp0

Page #98

92
carriage
sporophyte. પ્રાવરખીજાણુ અવસ્થા. carriage. પ્રાણીનાં ઢેખ, શારીરિક નિયંત્રણ અને વર્તાવ – વતૅન. (૨) વાહન. carrier. વાહક. (૨) જે કાઈ રાગની સામે પ્રતિરક્ષિત હોય તેવા રાગના ઉત્પાદક સૂક્ષ્મ સજીવને પેાતાના દેહમાં ધારણ કરનાર, અથવા તેનું વહન કરનાર ગમે તે વ્યક્તિ, પ્રાણી કે વનસ્પતિ. (૩) કાઈ પણ રસાયણનાં સંગ્રહ કે વહન માટે સરળતા કરી આપનાર અને તેના કદમાં વધારે કરનાર, તેમાં ઉમેરાતું દ્રવ્ય. carrion. સડતું રાખ. carron oil. દાઝવા પર ઉપયેાગમાં લેવામાં આવતું ચૂનાનું પાણી, અળશીનું તેલ અથવા દૂધ, ગાળ, મધ, પ્રવાહી પેરિકન અને ગરમ વિનેગરનું સરખુ પ્રમાણ ધરાવતું સંચેજન, carrot. ગાજર; જીરકાદિકુળનું Daucus carot . ar. su{iya DC. નામની મૂળધારી વનસ્પતિ, જે ઢારના ચારા તથા માનવીના ખારાક તરીકે ઉપયેગમાં આવે છે; કાચું અથવા રાંધીને તે ખાદ શકે છે, તેમાં પ્રજીવક ‘એ', ‘બી' અને ‘સી’, શર્કર દ્રવ્યે! અને લેહતત્ત્વ હોય છે. c. pronginess. ગાજરના મૂલાગ્રની સામે સખત જમીન કે ભેજની અડચણ પડે કે વધારે પડતું ખાતર અપાઈ ગયું હોય ત્યારે તેનાં મૂળ અર્થાત્ ગાજરના ઘાટફૂટમાં આવતી વિકૃતિ. carrying capacity. સરેરાશ મેાસમી પરિસ્થિતિમાં પેદા થયેલી વનપતિ પર નભાવી રાકાત દ્વાર અને ઘેટ બકર ની સંખ્યા; એનું માપ એકમ વિસ્તારમાં પડતા વરસાદથી મેળવી શકાય છે. cart. ગડું. . load. ગાડું ભરાય તેમણે ભાર – ખાજ. carting. ગાડું ભરવું, લઈ જવું carthamin. કરડી, કસુંબીન ખે મુખ્ય રંજક દ્રવ્યેામ'નું લાલ રંગ ધરાવતું દ્રવ્ય, જે પાણીમાં અદ્રાવ્ય છે. Carthamus oxycanthus M. Bieb. જંગલી કસુંબી, કરડી, સહદેવ્યાદિકુળને
Caryota
ઉત્તર પ્રદેશમાં થતા કાંટાળા ક્ષુપ; જેનાં બીનું તેલ રસેઇ અને દીવાબત્તી માટે ઉપયેાગમાંલેવામાં આવે છે. C. tinctorius L. કસુંબી, કરડી; સહદેવ્યાદિ કુળના તામીલનાડુ, મધ્યપ્રદેશ, આંધ્રપ્રદેશ, કર્ણાટક અને મહારાષ્ટ્રમાં થતે ક્ષુષ, જેનાં ફૂલમાંથી મળતા રંગને ઉપયેગ કાપડ અને ખાદ્ય સામગ્રીને રંગ આપવામાં કરવામાં આવે છે, ખીનું તેલ રસેાઈ, દીવાબત્તી અને સાષુ બનાવવાના કામમાં આવે છે. cartilage. કાસ્થિ, સૂર્યા; હાડકા અંગે તેવામાં આવતી નÜપારદર્શક, સામાની સફેદ, દૃઢ અને પ્રત્યાર્થ પેશી; કેટલાંક કાસ્થિ ચૂનામય હાડકામાં ફેરવાચ છે.
Carum bulbocastanum Clarke non Koch. RI. C. carvi L. જીરકાળિની બિહાર, આરિસા, પંન્નખ, ૫. બંગાળ અને ન્ધ્રપ્રદેશમાં થતી શાકાય વનસ્પતિ, જેનાં ફળ મસાલા તરીકે વપરાય છે તથા પેટના અને ગેસનાં દર્દીમાં ઔષધ તરીકે ઉપયેગમ આવે છે C. coplicam Beth & Hook f. જિરાકાદિકુળને અજમે, “જમદે. C. petroselinum (L.) Benth. જી. કાદિકુળની દ્રિવર્ષાયુ શાકીચ વનસ્પતિ, જેનાં પાન સુવાસિત છે અને જે ખવાચ 3. C. roxburghianum Benth ex Kurz. અજમાદિ રાષ્ટ્રીય વનસ્પતિ. caruncle. ખીજચાલ Carya illinuensis.(Wang.)Koch (Sy... C. pecan Eng & Graeb C. oliyaejomis Nutt.). ઉત્તરપ્રદેશ, હિમાચલપ્રદેશ, અને પંક્તમનું ખાદ્ય ખીજધારી ઝાડ.
caryopsis. ઊંચા પ્રકારનું, એક કોષી, એક બીજધારી, અફી, બીની સાથે સંયુક્ત થયેલા ફલાવરણવાળું, ઘઉં કે જવ જેવું ધાન્યફળ
Caryota mitis Lour. આંદામાનમાં થતા ઊંચા તાડ, જેનાં પાન શાકભાજી તરીકે ઉપયેાગમાં આવે છે. C. uies L. શિવજટા નામનું આરિસા, ઉત્તર

Page #99

casein
93
Cassia
પ. બંગાળ અને પાસામનું ઉચું ઝાડ, eating caterpillar. Cicula જેનાં પાનના રેસાનાં દોરડાં, ટેપલા- trifenestrata H. નામની કાજુનાં પાનને ટોપલીઓ અને નરમ બ્રશ બને છે, જેના 4. Pichta 8210.c.n.leaf-miner. રસને ગેળ બને છે.
Acrocercops syngramma M. 412-11 casein. કેસીન; દૂધનું એક ઘટક; દૂધને કાજુનાં પાન ખાતી ઇયળ. c. 1. leaf કુલ નાઇટ્રોજનના તે 75–80 ટકા જેટલું thrip. Selenotirits rubrotinctus હોય છે, અને દૂધનાં સફેદ રંગ તથા C નામનું કાજુનાં પાન ખાતું શિપ-કટ. pula 412 à 074104612 slal . Casimiroa edulis La llave & ઍસિડ, અમ્લીય લવણ અને રેનેટથી તે મex. નારંગી કુળને મૂળ મેકસિકે અને અવક્ષિપ્ત થાય છે. ભેંસના દૂધમાં તેનું ભવ્ય અમેરિકાને પણ હવે દ. ભારતમાં પ્રમાણ 4.3 ટકા અને ગાયના દૂધમાં 3.0 થતો ખાદ્યફળને સુપ. ટકા હોય છે; પ્રેટીનના સંશ્લેષણથી, casing. ડુક્કર, ઢેર ઇ.ના આતરડાના તેમાં પણ મુખ્યત્વે ગ્લોબ્યુલીન અથવા ચેખ કરેલા ભાગ, જે સેસ તરીકે રકતજલના હીમે ગ્લેબીનથી તે બને છે. ઉપગમાં આવે છે. caseinogen, ફોસ્ફરસ ધરાવતા દ્રવ્યની cassava, કસાવા છેડમાંથી થતા સાથે પ્રેટીનનું જોડાણ.
સાબખા જેવા દાણા. Caseo-lymphadenitis. 221- Cassia absus L. 179, vlastele 0421 41 Corynebacterium geof arzula. C. accidentalis L. ovis 294991 Preiz-Nocard bacillus (Syn. C. occidentalis L.). થતે રેગ.
કાસુન્દ, સફેદ કાસુન્દ્રો. C. alala , cash crop. ખરાક, ચારે ઇથી દાદમુદ્દન નામને પ. બંગાળ મને તામીભિન્ન ત૨તજ બજારમાં વેચી શકાય તે લનાડુમાં થતા નાને સુપ, જેનાં પાન રૂ, તમાકુ, શેરડી ઇ. જેવો રેકડિયે પાક. દાદર અને ચામડીના રોગમાં ઉપયોગમાં cashew. sloy; 113111e5andi Anaca- 2412 . C. angustifolia Vahl, rdium occidentale નામનું ભારતમાં સેનામુખી નામની મૂળ અરબસ્તાનની થતું ફળ, તેનું તેલ, મુરબ્બા અને દારૂ પણ તામીલનાડુ અને કર્ણાટકમાં થતી બનાવવાના ઉપયોગમાં આવે છે, તેમાં વનસ્પતિ, જેનાં પાન રેચક છે, અને જલાપ્રજીવક–જી', 7 થી 9 ટકા શર્કરા અને બમાં તે અપાય છે. c. artemisioides 0.5 ટકા ટેનિક એસિડ રહેલાં છે. Gaudich.exDC.મળ ઑસ્ટ્રેલિયાને મોટા ભાગે તે દક્ષિણ ભારતના કાંટાળા પણ અહીં શભા માટે ઉગાડતા ક્ષપ. C વિસ્તારમાં થાય છે. c.apple.કાજને auriculata .બાવળ, તરવાર, નામની કુલેલ, નરમ, રસાળ અને ખાદ્ય “સી” મધ્યપ્રદેશ, તામિલનાડુ અને રાજસ્થાનમાં પ્રજીવકવાળે ભાગ, જેમાં કેરેટીન થતી વનસ્પતિ, જેની છાલ ચામડાં કમારહેલ હોય છે, તેના રસને આથીને હવામાં ઉપયોગી બને છે. C, fistula L. દારૂ બનાવવામાં આવે છે. c. borer. ગરમાળે, નામનું શભા માટે વાવવામાં Plocaederus ferruginous L. નામનું આવતું વૃક્ષ, જેની સિંગેના ગરને જવાબ કાજને કેરતું જતુ. c. gum. કાજુના માટે ઉપયોગ થાય છે..glauca.amlk. ઝાડમાંથી સ્રવતું ગંદર જેવું દ્રવ્ય, ગરમ K. (Syn. C.sanattensis Burm. પાણીમાં તે દ્રાવ્ય છે અને હવામાં ખુલ્લું મેથ તરવર નામનું વૃક્ષ. C. grandir શખતા તે સખત થઈ જાય છે. પુસ્તકે Af. વાડ બનાવવા ઉગાડવામાં આવતું ઝાડ. બાંધવાં અને ચામડાં કમાવવામાં તે ઉપયેગી C. japanica L. જોવાની રાણી નામનું બને છે. c. nut, કાજુ. c. 1. leaf- નાનું શભા માટે વાવવામાં આવતું ઝાડ.

Page #100

Cassumunar ginger
94
castrate
C.nodosa Buch-Ham.ex Roxb. ઔષધ, દીવાબત્તી, ઊંજણ ઉદ્યોમાં અને મૂળ બ્રહ્મદેશનું પણ અહીં શા માટે વાવવા- જલાબ તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે; માં આવતું ઝાડ. C. obtausa Roxb. તેના બળને ખાતર તરીકે ઉપયોગ ચમેડ, ચમેડી નામની વનસ્પતિ. C. oc થાય છે; સાંઠાનું બળતણ બનાવવામાં cidentalis L કાસુન્દ્રો, કાસુન્દ્રી, નામની આવે છે ઉપરાંત તે છાપરા છાવવા માટે વનસ્પતિ. c. renigera Wall ex પણ કામમાં આવે છે. c. bean. Benth. વાડ માટે વવાતું ઝાડ. c. દિવેલ. c. butterfly. Ergolis stamet Lamk.
કદ નામનું ખાદ્યફલનું merione C. નામનું એરંડાનું ઝાડ. C. Sophera .. જંગલી કુવાડિયે, લીલું, વાળવાળું પતંગિયુ, જે તેનાં પાન કાસુન્દ્રા, કાસુન્દ્રો, કાળે કાસુન્દ્રો, ના મને 214 3. c. hairy caterpillar. બગીચમાં વાવવામાં આવતો સુપ. . એરંડા પર થતી વાળવાળી Eurocks ore, દવા, લિહિયે, ચકંદ નામની tamata Wik. નામની ઘેરા લાલ રંગની ભારતભરમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં પાન ખાતી ઈયળ. c. le spot. બી મીઠાઈ બનાવવામાં કામમાં આવે છે Cercospora ricinella થી એરંડાને તે બને કુમળાં પાનની શાકભાજી બનાવવામાં ફૂગજન્ય રેગ. c. oil. દિવેલ, એરંડિયું.
જે જુલાબ લેવામાં, કાંજણ તરીકે અને Cassumunar ginger. Yell ચામડીને સરખા કરવા ઉપગમાં લેવામાં *946, angiber cassumunar Roxb. લાવે છે. c. 0. cake. દીવેલાને ખેળ, જે નામની બહુવર્ષાયુ શાકીય વનસ્પતિ. જેના ખાદ્ય છે પરંતુ ખાતર તરીકે ઉપયોગમાં મૂળને ઉપયોગ મસાલા માટે થાય છે. લેવામાં આવે છે. જેમાં 1 ટકા Cassytha formi L.કર્પરાદિકુળની નાઈટ્રોજન, 1..) P,05, 1.4 K) અમરવેલ.
અને 2થી 15 ટકા અવશેષી તેલ હોય છે. cast, જન્મ આપવામાં વાવેતા બચ્ચાની c. o. cake. દિવેલીને ખેળ. સંખ્યા. (૨) કાપવા બગાઉ ઘેટાના શરીર c. pod borer. Dichocrocis પરથી ખરતું ઊન. (૩) પ્રાણીને કાંકુશમાં punctiferatis Guen. નામને એરંડામાં લાવવા જમીન પર તેને સુવાડવું. પડતો કીટ. c. powdery mildew, Castanea benadu. જાપાની ચેસ્ટ- Leveillula taurica? sasia de Coatira Mill Syn. C. vesca થતે રેગ. c. rust એરંડાને MelamGaertn; C. vulgaris Lamk. spora ricini (Bivi) Pass, 128 યુરેપીયન ચેસ્ટનટ.
એરંડાને થતો ગેસને રોગ. c. seedling Castanopsis indica (Roxb.)A. blight. Phytophthora para
D.C. ખાસી ટેકરીઓમાં થતું મેટું ઝાડ, sitica ફગથી એરંડાને થતો રેગ. c. જેનાં પાન બીડી વાળવાના કામમાં લેવામાં semi-looper, Achoea anala આવે છે.
L. એરંડામાં પડતો કીટ Castanospermum ausdale A. castrate. ખસી કરવી; નરપ્રાણીના Cunn. & Fraser. મૂળ ઓસ્ટ્રેલિયાનું વૃષણ દૂર કરવા અથવા તેને ઉપયોગ ખાદ્ય બીવાળું ભારતમાં થતું વૃક્ષ. નકામે ઠરવો. કૂલમાંથી પુંકેસર દૂર કરવાં. castings. અળસિયાની હગાર. castration. નરપ્રાણીની ખસી કરcastor. એરંડે, દિવેલી, નામકલ્યાદિ. વાની કે ચેકસ પ્રકારને ચીપિયાથી તેની કુળનું Ri inus communis L. નામનું શુક્રવાહિનીને બંધ કરવાની પ્રક્રિયા, જે નાનું ઝાડ, જેનાં ફળ – એરંડામાંથી કાઢ- બચ્ચે 8થી18 મહિનાનું હોય ત્યારે કરવામાં આવતું તેલ– એરંડિયું કે દિવેલ, વામાં આવે છે. નાનપણમાં ખસી કરાવથી

Page #101

casuarina
પ્રાણી મેટાં અને લાખા હાડકાનું બને છે. casuarina. જંગલી સરું; શંકુ આકારનું સદા હરિત, ખીર્થી ઊગતું ઝાડ, જેનું કાણ્ડ બળતણ તરીકે ઉપયેગમાં આવે છે. c. equaselifolia L (Syn. C. munical Roxb.). જંગલી સરુ. c. süberse જંગલી સરું. Ott. & Diet. નીલગિરિમાં થતું ઝાડ, જેની છાલ ચામડાં કમવવા માટે ઉપયાગી બને catolic phase. અપચયી અવસ્થા. catabolism. Katabolism. ચાપચયમાં અપચચ –વિધટનની
છે;
વ
સ્થ
catalase. હાઇડ્રોજન પેરોકસાઇડને વિíરત કરી પાણીને વિક ઐકિસજનમાં પરિવર્તિત કરનાર ઉત્સેયક. catalyse. ઉત્પ્રેરક કરવું. catalyser. catalysor, ઉત્પ્રેરક, catalysis. ઉત્પ્રેરણ, ઉઘ્ધકની હાજરીમાં પ્રતિક્રિયામાં નવા પ્રવેગ અથવા પ્રતિક્રિયાને! અભાવ. catalyst. ઉત્પ્રેરક, પ્રતિક્રિયાને પ્રવેગિત કરતાર કે અટકાવનાર કે શરૂ કરનાર પ્રક્રિયક. catalytic. ઉત્પ્રેરક, cataphoresis. વિદ્યુત સંચાર. cataphyll, રેહનાં પ્રાથમિક પર્ણો. cataract. પ્રાણીની આ ંખમાં આવતા મેતિયે, જે આંખની વ્હેવાની શક્તિમાં બાધારૂપ બને છે. catarrh. શ્લેષ્મકલા, ખાસ કરીને માથા, ગળા કે જડરની કલાને આવતા સાળે, જેથી પાતળા પાણી જેવે સ્રાવ થાય, સળેખમ, શરદી. c. fever. શરદીને તાવ, શ્લેષ્મ જવર. catch crop. અંતવર્તી ફસલ- પાક, બે વારાફરતી આવતી મેાસમની વચમાં વાવવામાં આવતા પાક. (૨) એક પાક નિષ્ફળ ગયા પછી વાવેલે પાક, અથવા સાધારણ પાક માટે મેડું થયું હોય ત્યારે યાછેતરી વાવેલા પાક. (૩) એક જ ઋતુમાં નયમિત પાકની વચમાં વાવેલે પાક. catching net. પક્ષીને પકડવાની
એની.
95
catla
catchment area. સ્રાવક્ષેત્ર, વાહક્ષેત્ર. (૨) કાઈ જળાશય, સરેશવર કે તળાવ અથવા નદીને પાણી આપનાર ક્ષેત્ર, c. basin. જલવાહનું ક્ષેત્ર. catch up, ketch up. ટામેટાનું મસાલેદાર કચુંબર, કેચપ, catech. (૧) કેટલીક વનસ્પતિનાં છાલ, કાષ્ઠ કે ફળમાંથી ટેનિનવાળું દ્રવ્ય. (૨) કાશે.
category. કક્ષા, કેટ, વ. catena. મૃર્શેખલા . caterpillar. ચળ. (૨) પતંગિયાનું કૃમિ જેવું ડિસ્લ. (૩) પૂરક પેંડાની સાથે જોડેલું વાહન અથવા સળંગ શુખલાવાળી સાંકળવાળું વાહન. Cateshsea shinosa L. કાંટાળે! સુપ જે બગીચામાં વવાય છે. catface. ટામેટાની દેહધર્મીય વિકૃતિ. (ર) ઝાડને: રુઝાતે કે રુઝાઈ ગયેલે ત્રણ, catfish. Mystus seengala નામની ભારતભરમાં લેવામાં આવતી નદીની માછલી. cathartic. રેચક, આંતરડાને મળ સાફ કરનાર દ્રવ્યુ.
catheter. મૂત્ર નલિકા, (૨) મૂત્ર કે અન્ય પ્રવાહીને શરીરમાંથી બહાર કાઢવા કે કાઈ પ્રવાહી અથવા કૃત્રિમ વીર્યં સ્થાપનાની પ્રક્રિયા દરમિયાન યુનિશ્રીવામાં દાખલ કરવા માટે ઉપયે!ગમાં લેવાની ધાતુ, રબર કે પ્લાસ્ટિકની નળી કે તેવા પ્રકારનું સાધન. cation. ધનાચન
-
c. exchange. ધનાચન વિનિમય; દ્રાવણમાં રહેલા ધનાચન અને કલિલ પર રહેલા ધનાયન કે તલ – સક્રિય દ્રવ્યેાની વચ્ચે થતે વિનિમ. c. exchange capacity. જમીનમાં રોષાયેલા વિનિમયક્ષમ ધનાચનની કુલ સંખ્યા, જે મિલિતુલ્યાંકમાં દર્શાવવામાં આવે છે, catkin. એકલિંગી પુષ્પાનો સૂક્ષ્માગ્ર, એક પ્રકારનો અિડાલમુખી પુષ્પવિન્યાસ. catla. Calla cala. નામની કા

Page #102

catsup
cautetize
ભાછલી.
c. fin. પુછીય મીનપક્ષ. c. fold. catsup, કચુંબર.
પુછીય ગડી, પૃચ્છ અને ઘડની સંધિ cat tail millet. 407 4124, Seta- 411100? 12. c. peduncle. ria glauca L.) Beauv. Panicum- માછલીનું નિતંબ – ગુદમીન પક્ષથી પુચ્છ glaucum L.). નામનું ઘાસ, જેના દાણ મીનપક્ષના તલ સુધીને તેના શરીરને ખવાય છે,
ભાગ. c. spot, માછલીના પુચ્છમીન cattle, પશુ, ૨; ગેવશી પ્રોઢ પશુ, પક્ષ પ૨નું રંજક ધાબું caudate, જેમાં પાળેલાં સૌ પ્રાણુઓને પણ સમા- પુચ્છીએ. વેશ થાય છે. c. census, પશુ ગણ- caudex. તાડ સ્તંભ. (૨) પર્ણાક્ષ. (૩) તરી, કઈ પ્રદેશ કે દેશના કુલ પશુઓની ફર્ન – હંસરાજ સ્તભ, zival. c. distemper 497 4at caulescent. oville upon yola એક સંક્રામક રેગ. c. feed. પશુ. પ્રકાંડ સર્જન. આહાર, ચારે, દાણ. c. influenza. caulicle. કુમળાપ્રહ કે બ્રણ – ગર્ભનું પશુને થતો એક સંક્રામક રેગ. c. પ્રારંભિક વૃત. manure. ઢેરનાં મળ – મૂત્ર ઇ.નું બના- cauliflower. ફૂલ કેબી, ફલાવર; ad 24142. c. plague. 252922 Brassica oleracea L. var. નામને ઢેરને થતો ચેપી રેગ. c. botnytis નામની અગત્યની શાકીય shed. 4912 c, s, dou- વનસ્પતિ. જેની શાકભાજી બનાવવામાં ble row, કિ-પંકિતક – બે હાથમાં આવે છે. અને જેમાં પ્રજીવક – બી” ને આવેલી પશુશાળા. c. s, head પ્રોટીન રહેલાં છે. તેને ઠંડી, ભેજવાળી ત્રતુ to head, સામ સામે માથા હોય તેવી અનુકૂળ આવે છે, એને એપ્રિલ-જુલાઈ, જન - અભિમુખ શશાળા. c. s. si- - સપ્ટેમ્બર અને સટેબ૨ – નવેમ્બરમાં nle row, એક પંકિતક - એક હારની વાવવામાં આવે છે. c. buttons, પશુશાળા. c. s, tail to અકાળે શીર્ષન થવાથી ફલાવર પર થતા til, પશુના પાછલા ભાગ સામ સામે નાના માથાને ઘાટ. c. fuzzy head. આવે તેવી – અભિપુછ પશુશાળા, c, મખમલ જેવી ફલાવર પર થતી માથા trail. પશુની અવરજવરથી થતો માર્ગ, જેવી વિકૃતિ. c. leafy head. ફલાખરી માર્ગ, c, urine. પશુ મૂત્ર, વરના શીર્ષ પર થતાં પર્ણ જેવા ભાગ. જેમાં નાઇટ્રોજન ઝડપથી જીવાણુ ક્રિયાથી c. ricey head. દાણાદાર માથા જેવું એમેનિયમ કાર્બોનેટમાં પરિવર્તિત થાય છે ફલાવર. પણ બાષ્પીભવનથી તેનું એમેનિયા ઊડી auline. પ્રકાંડનું, સ્તંભીય. caulis. જાય છે, જેને અટકાવવા માટે પશુનાં શાકીય વનસ્પતિનું પ્રકાંડ કે થડ. ઘાસપાત ઈ. ના પથારામાં ભેળવેલું મૂત્ર causal organism. ફૂગ, જીવાણું, કામમાં આવે છે.
કૃમિ ઈ. જેવા રંગનું કારણ થનાર cattley-guava. Psidium callle- સજીવ. causative agent. રેગેછanum Sabine, P. littorale Rad. Fાદક કારક – પ્રક્રિયક. di. નામની મૂળ બ્રાઝિલનું ઠંડી સહન caustic. પેશીને ક્ષયકારક પ્રક્રિયક. કરતું નીલગિરિનાં કાચા સ્થાનમાં ઉગતી (૨) દાહક કે ક્ષારકારક. c. Ime. જામફળીને એક પ્રકાર.
કેલિશ્યમ એકસાઈડ, બાળલે ચૂને. c. candal. પુછીય, શરીરનાં પાછલાં કાંગમાં potash. પેટેશિયમ હાઈડ્રોકસાઈડ. c.
અથવા તેની પાસે આવેલું. (૨) પુચ્છ soda. સોડિયમ હાઇડ્રોકસાઇડ. સદ્દશ શરીરની રચના.
cauterize તપાવેલી ધાતુ કે દાહક

Page #103

C.C.
97
ઔષધથી પ્રાણીની ચામડીને બાળવી કે ડામ દેવેશ. cautery. રસાયણ કે ગરમીથી ચામડી અથવા પેશીને કાપવા કે બાળવા માટે ઉપયાગમાં આવતા પ્રક્રિયક કે તેથી પેદા થતી ec. cubic centimeterનું સંક્ષેપ સેન્ટિમીટર
લેવામાં
સ્થિતિ.
રૂપ; ઘન
cecidiology. વનસ્પતિ પર જંતુએ, ઇતડી અથવા ફૂગથી થતી ગાંઠે અંગેના અભ્યાસની જીવવિજ્ઞાનની એક cecidium. ગાંઠ.
શાખા.
Cedrela toona Roxb ex. Rottl & Willd. હિંદીમાં ખૂન નામે ઓળખાતું પાખ, આસામ, બિહાર, પશ્ચિમઘાટ, મહારાષ્ટ્ર, મધ્યપ્રદેશ, અને નીલિગિરમાં થતું પીળાં રંગ આપતાં ફૂ લેાવાળું ઝાડ, જેના કાષ્ઠના ફર્નિચર, ચાની પેટીએ, શટલ, લાકડી, સિગારની પેટીઓ બનાવવામાં સાવે છે. છાલના ચામડા કમાવવામાં આવે છે. જુએ celela boona. Cedrus leodara (Roxb ex Lamb). Svn. Pinus deodara Roxb; .1bies deodar Lindley.); દેવદાર, દારુ, કાશ્મીરથી ગડવાલ સુધીના હિમાલયમાં થતું ઊંચું, સદા હરિત ઝાડ; જેનું કાડ ઇમારતી કામમાં તથા રેલવેના સક્ષેપાટ બનાવવાના કામમાં આવે છે. કાષ્ઠમાંથી મળતા તેલથી સુગંધી દ્રવ્યેા, અનાવવામાં અને ચામડીના ગે અને ચાંદામાં તે ઉપયેગમાં લેવામાં આવે છે. Ceiba pentandra (L.) Gaertn. (Sy1. Eriolendron anfractuosum DC. }Bombex pentandrum (L.). સફેદ શીમળે: જેના ફળમાંથી મળતાં છા અથવા શીમળાના ના નામે એળખાતા દૃઢના ઉપયેગ ગાદી, ક્રિયા ભરવામાં થાય છે. ફ્ છાના ગઠ્ઠા વળતા નથી; ઉપરાંત પરદેશેમાં તેના જીવન રક્ષક ઘટાએ મનાવવામાં થાય છે કેમકે તે ઘણા હલકા હોય છે અને પાણીથી તે ભીંન્દ્રતા નથી. આ રેફ્રીજરેટરમાં વિસંવાહક – ઇન્સ્યુલેટર
કૃપરાંત પણ
સૂકો-છ
con
a.
તરીકે તેના ઉપયાગ કરવામાં આવે છે. Celastrus paniculata Willd. માલકાંકણાની વેલ તરીકે ઓળખાતે ક્ષુપ, જેનાં ખીમાંથી તેલ મળે છે. celeriac ખાડા અજમા જમેદ. Apium graveolens L. rapaceum DC. (A. rapaceum Mill), નામની દ્વિવર્ષાયુ ખાદ્ય વનસ્પતિ, જેનું તેલ કાઢવામાં વ્યાવે છે અને બી-અજમે મસાલા તરીકે વપરાય છે, જે વાતસારક છે, celery. અજમેદ, અજમે, Apium graveolens L. vr. dulce નામની દ્વિવર્ષાયુ શાકીય વનસ્પતિ, જે શાકભાજી તરીકે ઉપયાગમાં આવે છે.
..
cell. કાષ, ગમે તે સજીવનું નાનામાં નાનું સંરચનાત્મક કે કાર્યકારી એકમ, જે વરસ, કોષકેન્દ્ર અને અન્ય સૂક્ષ્મ દ્રવ્યે ધરાવે છે. ઘણી ખરી વનસ્પતિઓમાં આ ઘટક થવા કાષની ફરતે કાષ દીવાલ આવેલી હોય છે. (૨) મધપૂડાનો ષટ કાણીય કાષ્ઠ. (૩) અતિ નાને! બંધ ખંડc. alongation, કેષ દીર્ધીકરણ. c. as a unit. એક એકમ તરીકે કાષ, એકમ કોષ. c. conjugation. કોષનું યુગ્મન સંચન. content. કાષ અંતર્ગત દ્રવ્યેા. દ. count. લેહીના ચેકસ પ્રમાણમાં તેમાં રહેલા સફેદ કે લાલ કાષ! કે રકતકણાની સંખ્યા, ગણતરી રકતક્ષીણતા અથવા પાંડુરોગ જેવા રાગનું નિજ્ઞાન કરવા માટે આવશ્યક બને છે. c. division. કાષ વિભાજન. c. doctrine. કાષસિધ્ધાંત, c, dynamics. કાષ ગતિવિજ્ઞાન. c. formation. કોષ નિર્માણ, c. inclusion. કાષાંતર દ્રવ્યે lumen. કેા કાટર. c. membr ane. કાષકલા, કોષ ત્વચા. . mul. tiplication. કેષ પ્રગુણન. c. plasm. કેાષરસ. c. product. કાષ નીપજ. c. proliferation. ષ બહુગુણન. c. sap. કાષરસ, કાષ્ઠનું

Page #104

cellulose
98
central
પ્રવાહી વ્ય, રસધાનીને સ. c. spe- C. setigerus Vahl. અંજન નામને cialization. કષ વિશિષ્ટીકરણ. c. વાયવ્ય ભારત અને તામીલનાડુમાં થતો substance, 919608. c. theory. ધાસચારે. કેષ સિદ્ધાંત. c. vacuole, કેષરસ- cenozoic era, નૂતન છવયુગ. ધાની. c. wall. કષદીવાલ, કેષકવચ. Centaurea cyanus L. કંદર્પ; (૨) વૃદ્ધિ પામતી વનસ્પતિના કેષ રસ દ્વારા નામની એક વનસ્પતિ c. imperiસવંતું ત્વચીય આવરણ, જે મોટા ભાગે ales L. સુલતાન નામની વનસ્પતિ. c. કાષ્ઠકનું બનેલું હોય છે, પણ કેટલીક moschata L. મીઠી સુલતાન નામની ફગમાં તે કાઈટીન અને કેટલીક લીલમાં બગીચામાં ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પતિ. à Presto da 3. cellular. 51414, Centaurium ramosissimum (Pe. 319-a dog. c. plant. all rs.) Druce (Syn. Erythrae a raપેશી વિનાની અપુષ્પ વનસ્પતિ.
mosissima Pers.). 20cond 1144412 cellulose. કાષ્ઠક. (૨) અક્રિય, જટિલ શેભા માટે વવાતી શાકીય વનસ્પતિ. શરા કાર્બોદિત દ્વવ્ય. (૩) વનસ્પતિના કોષ Centella asiatica (L) (Syn. અને સામાન્ય રીતે કંકાલની દીવાલને ટેકે Hydrocotyle asiatica L.). બ્રાહ્મી જે આપનાર આધાર વનસ્પતિ પરિપકવ બને, કોલેરાની સામે ઉપયોગમાં આવે છે. ELM41414 zyran alusta aforlat centigrade thermometer. સાથે ભળીને વધુ કાષ્ટક પેદા કરે છે. સેન્ટિગ્રેડ માપક્રમ દર્શાવતું ઉષ્ણતામાન Celosia. argentina L. 4451 om માપવાનું સાધન – થર્મોમીટ૨, જેમાં 0° શેભા માટે ઉગાડાય છે,
અંશ પાણી માટેનું કારબિંદુ અને 100 Celtis australis L. છાયા અને ચારા અંશ ઉત્કલન બિંદુ છે, જેના માપક્રમને માટે ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પતિ, જેના ફેરહનહાઇટ માપક્રમમાં ફેરવવા માટે, 95 કાષ્ટની હકીની તથા ચાલવા માટેની વડે ગુણી જે જવાબ આવે તેમાં 32 લાકડીઓ બનાવવામાં આવે છે. C. ઉમેરવા આવે છે, જયારે કેવિન માપક્રમ orientalis L. બિહાર, મધ્યપ્રદેશ, ઉત્તર- મેળવવા 273-15 ઉમેરવામાં આવે છે. પ્રદેશ, આસામ, પશ્ચિમ દ્વિપકલ્પીય વિસ્તારે Centipeda minima (L.) A. Br અને પ. બંગાળમાં તે ક્ષુપ, જેનાં & Aschers. એક વનસ્પતિ, જેની ફળ ખાદ્ય છે અને છાલના રેસાનાં દેરડાં છિંકણી બનાવવામાં આવે છે. બનાવવામાં આવે છે; કાષ્ઠમથી દારૂ ગેળા central. કેન્દ્રીય, કેન્દ્રસ્થ, મધ્યસ્થ. c. માટે ઉપયોગમાં લેવા માટે કોલસે બના- cell. કેન્દ્રીયકષ. C. Cooperative વવામાં આવે છે; કાષ્ટના માવાને કાગળ Bank. મધ્યસ્થ સહકારી બેંક, પ્રાથમિક બનાવવામાં આવે છે.
શાખ મંડળીઓના સમવાયી તંત્રમાં તેની Cenchrus biflorus Roxb. અંજન, કેન્દ્રસ્થ બેક તરીકે રચના કરવામાં આવે ધ્રામણ, બ્રામણઘાસ; જેનાં બી અછતના છે, જે પ્રાથમિક મંડળીઓને નાણાં સહાય, સમયમાં કે ખાય છે. C. ciliaris L. મૂડી છે. આપે છે, જે પ્રાથમિક મંડળીઓ (Svn.Pennisetum ciliare(L)(Link) પાસેથી ડિઝિટની રકમો રાખે છે, ઉપરાંત અંજન,ધ્રામણ, બ્રામણ નામને મુખ્યત્વે મહેસૂલી જિલ્લાની તે કેન્દ્રસ્થ સહકારી પંજાબ અને દ. ભારતમાં થતો ઘાસચારે બેંકનું કામકાજ કરે છે. C. Food > જમીનને સ્થિ૨ ક૨વા ઉપગમાં આવે Technology Research Insછે અને જેનાં બી ખાવાના કામમાં વાવે છે. titute, મૈસુરમાં ભારત સરકારે સ્થાપેલી C. prieurii (Kunth) Maire. W1215 H as allein 2241. C. તુકળની અધું મરુભૂમિમાં થતી વનસ્પતિ, India, મધ્યપ્રદેશમાં થતા કપાસનું

Page #105

centrifugal
99
Cephalandra
વેપારી નામ. C. India Medium અપકેન્દ્રી. (૨) કેન્દ્રથી દૂર ધકેલાતા Rainfall Region. મુખ્ય પાક (બળને સિદ્ધ ત). (૨) વનસ્પતિ વિજ્ઞાનમાં તરીકે જુવાર, બાજરી જેવાં ધાને કેન્દ્ર પરથી બહારની તરફ ઊગતું. c.. કાળી માટીને કપાસને મધ્યમ સરને force. કેન્દ્રોત્સારી બળ; ગેળ ફરતા વરસાદ મેળવતો વિસ્તાર; જેમાં મધ્યપ્રદેશ, પિંડ, ગતિના અક્ષ પરથી ફેકાઈ જાય તે પદ્મપ્રદેશના કેટલાક ભાગે, મધ્ય પાછળ રહેલું બળ, જેના કારણે નિમ્ન મહારાષ્ટ્ર, ગુજરાત, પશ્ચિમ તામીલનાડુ, વિશિષ્ટ ગુરુત્વવાળા પ્રવાહીમાંથી ઘન અને દક્ષિણ તરફને ઉત્તરપ્રદેશ ઇ.ને સમાવેશ પ્રવાહી દ્રવ્યે છૂટાં પડે છે, આ જ બળના થાય છે. આ વિસ્તારમાં અન્ય પ્રદેશે કરતાં કારણે દૂધમ થી માખણ છૂટું પડે છે. c. ઘેટની સંખ્યા વધારે હોવા છતાં તેનું ઊન pump. ફરતા પ્રણાદકની મદદથી પાણી $221 345120 sig 18. C. Inland 81 21stų aa 44.c.f.separation: Fisheries Research Station. જુદા જુદા ઘટવાળા પદાર્થોનું અપકેન્દ્રી અંતર્દેશીય મત્સ્ય સાધનાની વૈજ્ઞાનિક બળથી છૂટા પડવું. cf. xylem. અપતપાસ અને સંશોધન કરવા તથા આ કેન્દ્રી દારૂવાહિની. centrifuge. એવા માટેનાં સાધનો થગ્ય રક્ષા, પ્રબંધ પ્રકારનું સાધન કે ઉપકરણ, જેમાં પ્રવાહી અને વિકાસની પદ્ધતિ ઘડી કાઢવા 1950માં પૂરેપૂરી રીતે ભરી અતિ ઝડપે ગેળ ગોળ કલકત્તાના બરાકપુરમાં રચવામાં ફેરવવામાં આવે છે તેમાંના વધારે ગુરુત્વ આવેલું મથક. c. leader. ફળઝાડની ધરાવતાં દ્રા છૂટાં પડી નીચે બેસે છે. માવજતની એક પદ્ધતિ, જેમાં જમીન centromere. રંગસૂત્ર કેન્દ્ર, કેષતળ પરથી તેનું થડ ઝડપથી અને કેન્દ્રને વિભાજન સમયે કોષકેન્દ્રની ત્રાકની વધારે જે સપૂર્વક વધે છે, અને નીચેની સાથે જડાયેલો રંગસૂત્રને ભાગ. શાખાઓ ઓછી જેમવાળી બને છે. Centrosemaશાકીય શિખી ઘાસC. Marine Fisheries Re- 2131. C. pubescens Benth. 211512 search Station. દરિયાઈ માસ્ય વનસ્પતિ, જે ઘાસચારા તરીકે ઉપયોગમાં સાધને નાં વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસ, સંશોધન આવે છે, અને જે જમીનનું ધેવાણ રેકે છે. અને વિકાસ માટે 1947માં સ્થાપવામાં centrosome. તારાકેન્દ્ર, કેષકેન્દ્રની આવેલું મથક c nervous system, સાથે સંકળાયેલું સૂક્ષ્મ અંતર્ગત જીવદ્રવ્ય, મધ્યસ્થ ચેતાતંત્ર; જે પૃષ્ઠવંશી પ્રાણી- જેનું પણ કોષકેન્દ્રના વિભાજન સમયે એનાં મગજ અને કરેડરજજનું બનેલું હોય વિભાજન થાય છે. છે, જે સંવેદના ગ્રહણ કરે છે અને જેમાંથી century plant. કેતકી. ચલ – સંવેદને અપાય છે. c. nodule. cepaceous, ડુંગળી કે લસણ જેવી કેન્દ્રીય ગ્રં છે – ગાંઠ. C. Potato Re- વાસ કે તે સ્વાદ ધરાવતું. search Institute. 02121411 ZIL - Cephaèlis ipecacuanha (Brot.) ધનની સાથે સંકળાયેલી 1949માં સ્થા૫- A. Rich (Syn. Psychotria ibeવામાં આવેલી મધ્યસ્થ સંસ્થા. C. Rice cacuanha Stokes). મૂળ અમેરિકાને Research Institute. 1946માં દાર્જિલિંગ, નીલગિરિ અને સિક્કિમમાં થતા ડાંગરના પાક અંગે સંશોધન કરવા સ્થા- નાને સુપ, જેનાં મૂળ વમનકારક અને પવામાં આવેલી મધ્યરથ સંસ્થા. c. si- એમીબિક મરડા અને દંતપૂ–પાયેરિયામાં phon. કેન્દ્રીય નિતાલ. centre. કેન્દ્ર, વપરાય છે. sla centric. Sosila. c. meso. Cephalandra indica Naud. phyll. કેન્દ્રિય મધ્ય પર્ણ.
ટિંડેરા; આસામ, બિહાર, ઓરિસા, ૫. centrifugal. કેન્દ્રોત્સારી, કેત્યાગી, બંગાળ, મહારાષ્ટ્ર અને આશ્વપ્રદેશમાં

Page #106

Cephaleuros
100
Ceropegia
થત કૃપ, જેનાં ફળનું શાક થાય છે. રેગકારી જંતુ. C. daisii. વનમેથીના cephaleuros parasiticus. ચાને રોગનું જંતુ. C. dolichi. મગ, અડદ ઇ.નું થતા રોગનું કારકd.
રેગકારી જંતુ. C. hibisci. ભીંડાને થતા Cephalewios. ખાસ કરીને ચાનાં રેગનું કારણ બનનાર ફૂગ, C. kopkei. પાનની પરજીવી વનસ્પતિ.
શેરડીને થતા રોગનું કારણ બનનાર ફૂગ. cephalocaudal. શીર્ષ-પુચ્છીય, c. melongenae. il ya lolj કઈ પણ પ્રાણીનાં શીર્ષ અને પુચ્છ સંબંધી. કારણ બનનાર ફૂગ. C. musae. કેળને cephalothorax. શિવક્ષ.
થતા રોગનું કારણ બનનાર ફૂગ. C. Cephalopsis titillator 1148 nicotinue. તમાકુને થતા રોગનું કારણ
ઊંટના નસ્કેરામાં ડિક્ષ મૂકતું જંતુ. બનનાર ફગ. C. Oryzae. ડાંગરને થતા Cephalosporium sacchari. રોગનું કારણ બનનાર ફૂગ. C. personશેરડીને થતા રોગનું કારક જંતુ.
ata. મગફળીના રંગનું કારણ બનનાર Cephalostachyum pergracile ફૂગ. c. ricinella. એરંડાનાં પાનને થતા Munro. તૃણકુળને વાંસ, જેની ચી રેગનું કારણ બનનાર ફૂગ. C. Sojina. સાદડી બનાવવા, અને ઈમારતી કામમાં સેયાબીનને થતા રેગનું કારણ બનનાર વપરાય છે.
ફૂગ. C. sorghi. મકાઈ ને થતા રોગનું Ceratochloa cathartica (Vahl) 51281 0912 gol. C. traversiana. Hert.(Bromus catharticus Vahl). મેથીને થતા રોગનું કારણ બનનાર ફૂગ. મૂળ અમેરિકાની ઘાસચારાની વનસ્પતિ. Cercosporalla theat. ચાને થતા Ceratonia siliqua . મક્કાની રોગનું કારણ બનનાર ફૂગ. અાંબલી નામનું મૂળ પૂર્વ ભૂમધ્ય પ્રદેશનું cercus. પુચ્છિકા. પણ હવે પંજાબમાં થતું ઝાડ, જેનાં ફળને cereal. ધાન્ય; તૃણુકુળનું કાછ – સ્ટાર્ચ ઘાસચારે બને છે; જેનાં બીમાં ઊંચા સમૃદ્ધ, શક્તિ સંચારક ધાન્ય, જેમાં પ્રકારનું પ્રોટીન રહેલું છે;
પ્રજીવક, ચરબી છે. આપેલાં છે. (૨) Ceratostomella fimbriata. 21* ધાન્યમાંથી બનાવેલો ખોરાક. રિયાને થતા એક રોગ માટે જવાબદાર cerebellum. અનુમસ્તિષ્ક. cereકીટ. C. paradoxa. અનેનાસ, શેરડી, bral. પ્રમસ્તિષ્કીય, મસ્તિષ્કીય. c. સેપારી, નારિયેળ ઇ.ને થતા રોગનું કીટ. haemorrhage. મગજને રક્તસ્ત્રાવ. Cercospora. અપૂર્ણ ફૂગની પ્રજાતિ, cerebro-spinal. મસ્તિષ્ક મેરુદંડીય. જે વનસ્પતિને અનેક પ્રકારના રોગ c. sp.fluid. મસ્તિક મેજલમગજ માટે કારણભૂત બને છે. C. arachidi- અને કરોડરજજુમાં જણાતું પ્રવાહી, જે cola. મગફળીને થતા રોગનું કારણ બન- કરેડરજજુની વાહિનીમાં વહે છે. cereના૨ ફગ. C. Detatae. શક્કરિયાને થતા brum. પ્રમસ્તિષ્ક. Bladej 5122 04912 l. C. beticol,. Cereus grandiflorus Mill. RICH! બીટનાં પાનને થતા રોગનું કારણ બન- માટે ઉગાડાતી કાંટાળી વનસ્પતિ, જેને ના૨ ફગ. c. canaraliae. જુઓ આકર્ષક, સુવાસિત ફૂલ થાય છે, જે રાતના Soord bean leaf-spot. C. capsia. ખીલે છે અને દિવસ ઉગતા બીડાઈ જાય છે, મરચીના રોગનું કારણ બનનાર ફૂગ, C. Ceriops can dolleana. Arn. ગેરન. carthami. કરડીના રંગનું કારણ બનનાર c. rozburghiana Arn). બડા ગેરન. $1. C. coffeicola. $112 44! Blolaj Ceropegia hirsula Wight & કારણ બનનાર ફૂગ. જુઓ coffee broon Arn. ખાનતોડી નામને આધ્ર પ્રદેશને eye-spot. c. cruenla. મગ, અડદ ઇ.નું રહી ભુપ, જેના કદ ખવાય છે.C. lawi

Page #107

Cerotellium
101
chakku
થાય, cern, શ્રાવ, ચાવા જેવા ગમ
Shetochloa nail yવ.
Hook. સુંઢિયા મુઢેર નામની દ. ભારતની ce vitamic acid, પ્રજીવક “સી”. 2210 211314 424. c. oculata Ceylon olive. Elaeocarpus serraHook. મહારાષ્ટ્ર અને તામીલનાડુની tus L. નામનું રૂદ્રાક્ષકુળનું કર્ણાટક અને ખાદ્ય કંદધારી શાકીય વનસ્પતિ, દૂધિય કેરળમાં થતું ખાદ્ય ફળધારી વૃક્ષ. C. ra
22. C. tuberosa Roxb. udia spberry. 212401. Rubus lasioતુંબી નામની આધ્રપ્રદેશ અને તામીલ- carpus Sm. નામનું પશ્ચિમ હિમાલય. નાડુમાં થતી ખાદની શાકીય વનસ્પતિ. સિક્કમ, ખાસી ટેકરીઓ, પશ્ચિમઘાટ, Cerotellium desmium. $4!2402 કર્ણાટક અને પાલની ટેકરીઓમાં થતી થતા ગેરુના પગ માટે જવાબદાર કીટ, C. ખાદ્ય ફળની વનસ્પતિ. c. spinach. fici. અંજીરને થતા એક રોગ માટે જવાબ- Talinum triangulare Willd. દા૨ જંતુ.
નામની વનરપતિ, જેનાં પાન અને ડેડીની certified seed. પ્રમાણિત બી., શાકભાજી થાય છે. યોગ્ય અંકુરણ, ધાસપાતની હાજરી, chabeni. ગંજેરી નાગવેલ. Gleisia અશુદ્ધિઓ, રોગવાહી જંતુ ઇ.ની દષ્ટિએ tenax (Forsk.) Fiori (G. popuબી અંગે પ્રમાણપત્ર આપનાર અધિકારી lifolia Vahl) chandar; tenax તરફથી પ્રમાણપ્રાપ્ત થતાં બી.
(Fork). નામનો ખાદ્ય ફળ અને બીને cervical. ગ્રીવાને લગતું, નૈવ. c. ૫. vertebra. શૈવ કશેકા.cervicitis, chabrobe. ચિટ માટેની આધ્રપ્રદેશમાં ગર્ભાશય ગ્રીવા પર આવેલ સેજે, ગ્રીવાને થતી તમાકુને પ્રકાર. શોથ. cerix. ગ્રીવા, ગ્રીવા જેવી ગમે તે રચના, વિશેષ કરીને ગર્ભાશયની chafer, એક પ્રકારનું જંતુ, જે પાકને નીચેનો ભાગ. c. uteri. ગર્ભાશય ગ્રીવા. હાનિ પહોંચાડે છે. cespitis. મૂળ ગૂંચ કે ઘાસથી જકડાયેલી
chaff. ભૂસું, અનાજના દાણા, સિંગદાણાને જમીન તલ પરની માટી. તંespitose.
છડવાથી છૂટું પાડી શકાય છે. (૨) ગાઢ વૃદ્ધિવાળું.
ઢેરને ખાણ તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં cess, વેર
આવતું સરસ રીતે કાપેલું કે સૂકું ઘાસ કે cess pit. કચરાને ખાડે, જેમાં મળ,
સાંઠા. c. cutter,ઘાસ કાપનાર સાધન, કચર ઇ. નાખવામાં આવે છે. cess pool. ખાબોચિયું; ઘરનું અપવાહિત
chaffy. ખૂબ ભૂંસાવાળુ કે હલકા પ્રવાહી, કચરે છે. જેમાં ઠલવાય તે ખાડે.
વજનવાળું, cestode. કૃમિ, પટીકૃમિ.
chain. સાંકળ ખલા. (૨) જમીનની Cestrum aurantiacum Lindl.
માપણી કરવા માટેની 66ફૂટ લાંબી પટ્ટી બળ વાટેમાલાની શોભા માટેની વનસ્પતિ.
કે સાંકળ જેવું સાધન. c. harrow, c. diurnum L. દિન કા રાજા
સાંકળવાળી ખરપડી. . pump. સળંગ નામની મૂળ વેસ્ટ ઈન્ડિઝની શોભા માટેની
સાંકળની મદદથી ચલાવવામાં આવતે પંપ, 9d24fa. C. elegans Schlecht.
સરખા અંતરે તેના પર બાદલી કે અન્ય મળ મેકિસકની બગીચાની વનસ્પતિ.
કઈ પાત્ર બાંધેલું રહે જેથી પાણી ખેંચાય C. nocturnum . રાતરાણી, મુળ
રાતરી છે અને પાકને પાણી આપી શકાય. વેસ્ટ ઈન્ડિઝનું રાતને ખીલી સુવાસ ફેલવ. chakawat, પાનધારી વનસ્પતિને એક ના ફૂલોવાળે છોડ. . par qui I પ્રકાર. Herit. રાતરાણી, મૂળ દ. યુરેપને chakku. હુ; બળદ કે યંત્રથી તેલ શેભા માટે વવાત છેડ.
કાઢવા માટેનું દેશી બનાવટનું સાધન,

Page #108

chakotra
102
charring
ઘાણી, જે વડે 30–35 ટકા તેલ કાઢી વનસ્પતિ. શકાય છે.
chani bor. ચણીબોર. chakotra. બીજેરુ.
chanihari. ખાદ્ય પાનધારી વનસ્પતિ, chakunda. ચમેડ વર્ગની શાકીય વન- જંગલી મેથી. સ્પતિ.
channa. છના. chalazae. બીજક તલ, નાભિ, અંડ૫નું channel. નહેર કે નાની નદી. (૨) તલ, જ્યાં પાછળથી અંડકવચનું નિર્માણ પાણીનાં બે સાધનને જોડનારી નાળી. થાય છે, બીજાંડ કોષ. (૨) સફેદ એલખ્યું- (૩) પ્રવાહી કે હવાનું વહન થતું હોય મીનને જાડાવીંટા, જે જરદીની આસપાસ તેવો સાંકડે માર્ગ. c. terrace, જમીન હેય છે. chalaxogamy. તલયુતિ. સંરક્ષણ માટે કરવામાં આવતી પહેળી અને chalcid ly. એક પ્રકારની માખી. પ્રમાણમાં છીછરી યોગ્ય અંતરે ખેદવામાં chalk. ચાક, નરમ સફેદ ચૂનાને પથ્થર, આવતી સેપનિક ૨ચના. પિૉલ તરીકે જમીનને સ્પષ્ટ લક્ષણ Chanos chanos. ચાર ફૂટ લાંબી મિકબક્ષે છે.
ફિશ નામની દરિયાઈ માછલી. Chamaerops ritchiena. તાલાદિ. chaor. જંગલમાં સાફ કરાયેલે તૃણ કુળની વનસ્પતિ.
વિસ્તાર. chamber. કક્ષ, કેષ્ઠ. c, brood. chapari land. ભારે પાણી ભરાયેલી મરઘાંનાં બચ્ચાં રાખવાને કક્ષ.c, food. જમીન. આહાર કક્ષ. c, honey. મધુકક્ષ. chapati. રેટલી. chameli. ચમેલી, બટ મગરે. character. ગુણ, લક્ષણ. (૨) કેઈન champa. એક પ્રકારની મેથી.
રચના, પ્રકાર, આકાર, અથવા કાર્ય ઇ. champac. રાયચંપ, સેન; Mich- અંગેની વિગતે, જેથી તેને અન્યથી પૃથક elia champaca L નામનું સદાહરિત, રીતે જાણી – ઓળખી શકાય. (૨) ઈ જંગલનું સુગંધી ફૂલનું ઝાડ, જેનાં ફૂલે- પ્રાણી કે પેદાશની ઈચ્છનીય, વશ્યક કે માંથી બાષ્પશીલ સુગંધી તેલ નીકળે છે, વાકર્ષક ગુણવત્તા નક્કી કરવાનું સાધન. જે સંધિવા છે. દર્દોમાં ઉપયોગી બને છે, c, acquired. ઉપાર્જિત લક્ષણ – champamethi. ચંપા મેથી; અમલ. ગુણવત્તા. c, inherited. વાગત champion. અન્ય હરીફેને પરાજિત
લક્ષણ – ગુણવત્તા. characteristic. કરનાર પ્રાણી
લક્ષણ વિશેષતા, લાક્ષણિકતા. characchamsur. શેળિયે.
terize. દર્શાવવું, વર્ણવવું, રજૂ કરવું, chance. સંગ, સંગ, ભાગ્યવશાત.
–નું લક્ષણ બનાવવું. (૨) તક. c. seedling. પવન કે charcoal. કોલસે. c. tree. Trema પક્ષીવાહિત બીથી ઊગતું ફળ ઝાડ; મેટા orientalis Blume (Celtis orientભાગનાં ફળઝાડની ઉત્પત્તિ આ પ્રમાણે alis L). નામને બિહાર, મધ્યપ્રદેશ, થાય છે. c. speed gear. ચાલ રાસામ, અને ૫. બંગાળમાં થતા ખાદ્ય બદલતું ગિયર.
ફળને સુપ; જેની છાલના રેસાનાં દેરડાં chandraki. રેશમના કીડા પરિપકવ અને ખરબચડું કાપડ બને છે, કાષ્ટના બને તેવી ફરતી રકાબી.
લસા અને માવાના કાગળ બને છે. change agent. બીજી પદ્ધતિની charged. ભારિત, (વિદ્યત) ભારવાળું. હિમાચત કરનાર વ્યક્તિ, શિક્ષક, કૃષિ charkoni-sem. પલાશાદિકુળની વિસ્તરણ કાર્યકર. (૨) ખુદ નવી પદ્ધતિ. શાકીય વનસ્પતિ. chanseri. ખાદ્યપાન અને બીની શાકીય charring. અંશત: બાળવું, ભડથું

Page #109

charsa
103
chemical
કરવું તે.
c. method of irrigation. If charsa. ચામડાને પાણી ખેંચવા માટેને કિનારીઓવાળી ક્યારીઓમાં સિંચાઈનું કોશ.
પાણી પહોંચાડવાની પદ્ધતિ; ઘાસ અને chasmophyte. ખડકની તિરાડમાં ધાન્ય પાક માટે આ પદ્ધતિ અનુકૂળ છે, ઊગતી વનસ્પતિ.
જેમાં જમીન ધીમે ધીમે પાણી શેષે છે, Chatham. સરસ સૂક્વીને સાફ કરેલી જેથી તે લાંબો સમય ટકે છે. c plot. તમાકુ, જેને ઉતા૨, હેરિસન સ્પેશિયલ કૃષિ પ્રગની તુલના કરવા માટે તૈયાર નામની તમાકુ કરતાં વિશેષ હોય છે. કરેલે નાને પ્લેટ. chattel. જંગમ – ચલ સંપત્તિ. cheddar. ગાયના દૂધમાંથી બનાવેલી chau, `કા ચાઉં.
ચીઝને એક પ્રકા૨, જેને છ મહિના માટે Chaubattia clay mud. 3474
સૂકવીને સખત બનાવવામાં આવે છે. કરવા ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી ખાસ
cheek. ગાલ. (૨) પ્રાણીના મેની ચરબીમાવજત કરવામાં આવી છે તેવી માટી.
વાળી બાજ. C. paste-ફૂગનાશક રસાયણ, બે સ
cheena narunga. નારંગી કુળની કે પર કાર્બોનેટ અને બે સ લિનલીન
વનસ્પતિને એક પ્રકાર. ભેળવીને બનાવેલું ફૂગનાશક મિશ્રણ.
cheese. પની ૨ ચીઝ; દૂધને ફાડીને તેને chaudhaari-phal. એક પ્રકારને
માંથી પાણી દૂર કરી બનાવવામાં આવતી ચારેહી વેલે.
વાનગી, જેને મીઠું છાપવામાં આવે છે
અને ચેકસ પ્રકારની સુવાસ મળે તે chaulai. રામદાણા, ચોળી; Amaran
માટે તેને જીવાણુ અને ઉસેચકની ક્રિયાથી thus caudatus L. (A. paniculatus
પાકવા દેવામાં આવે છે. તેના નરમ, L; A. cruentus L.). નામની ખાદ્ય
અર્ધ-સખત અને સખત એવા ત્રણ પ્રકાર ભાજી. c. sag. ખાદ્ય તાંદળજાની ભાજી.
છે. મા પિષક પદાર્થ લાંબા સમય માટે chaulumugra nugra oil. ચોમુગરાનું oil. ચૌલમુગરાનું
રાખી શકાય છે. c., green. કાચી તેલ, જે Hydnocarpus twightiana ચીઝ, cheesiness. બગડેલી છાશ, નામની વનસ્પતિનાં બીમાંથી કાઢવામાં જેની વાસ ચીઝ જેવી હોય છે. આવે છે અને તે જના સમયથી રક્તપિત્તના Cheranthus cheiri L. મૂળ દ. ઈલાજ તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે.
યુરોપની ભ માટે ઉગાડવામાં આવતી chaumarsa. i chaulai.
શાકીય વનસ્પતિ. chayote ખાદ્યફળવાળી શાહી વેલ. chekur manis. ખાદ્ય પાનવાળા chebulic myrobalan. 623, fast. Sauropus androgynous Merr. check. પાણીની સપાટીનું નિયંત્રણ કરવા નામને સુપ. માટે સિંચાઈની ખાઈ પર મૂકેલું માળખું, chelwa. ચેલવા, જેના રેસાનાં દેરડાં જેમાં પ્રવાહના નિયંત્રણ માટે દરવાજા બને છે. મૂકેલા હેચ છે. (૨) અંદરની ત્વચા તૂટી chemical. રાસાયણિક દ્રવ્ય. (૨) ન હેય પણ કોચલું તૂટવું હોય તેવું ઈંડું. રાસાયણિક. c. analysis, રાસાયણિક c. cross, પરીક્ષાર્થ સંક૨. c. dam. પૃથક્કરણ; કઈ રસાયણનું તેના ઘટકમાં નીચે આડશવાળે બંધારે, જે પાણીના વિઘટન કરવાની પ્રક્રિયા. c. balance, પ્રવાહને ધીમો પાડી, કાંપને નિક્ષેપ થવા રાસાયણિક સમતુલા. c. caponizing. દે છે. આ બંધારો પથ્થરને હેય, ઈ ને મરઘામાં માદાનાં લક્ષણે નીપજે તે હેચ, લાકડાને હેચ, વાંસને હોય અને માટે તેની ગરદનમાં ડાઈઈથાઈલ સ્ટિલ પ્રવાહના બંને છેડા સુધી પહોંચતો હેચ. બેસ્ટ્રોલ અંતઃસ્ત્રાવને અંતઃક્ષેપ કર,

Page #110

Chen Kadali
104
cheshunt compound
જેથી છ અઠવાડિયામાં જ લડવાની તેની છar. anthelminticum (L.) A. વૃત્તિ મરી જાય છે, કલગી પીળી પડે છે, Gray. મૂળ વેસ્ટ ઈન્ડિઝ અને દ. પિંડી, ચામડી ઈ. મેટાં થઈ વજન વધે છે. અમેરિકાની દ. ભારત, પ. બંગાળ, કાશ્મીર (૨) મરઘાની રાસાયણિક રીતે ખસી જેને મહારાષ્ટ્રમાં થતી કૃમિદન વનસ્પતિ. $2414 446 . c. composition. C. fruticosum L. alan yeral Model રાસાયણિક ૨ચના. c. control. રાસા- અને રાજસ્થાનમાં થતો ઘાસચારે. C. ચણિક નિયંત્રણ. c. dehorning. murale L. ઘાસચારાને એક પ્રકાર. વાછરડાનાં શિગડાનાં મૂળમાં રસાયણ મુકી cherells. કેકને થતો એક રોગ, જેથી તેની વૃદ્ધિ થતી રોકવી, શિગડાને ઊગતાં તેનાં બુંદદાણું ઝડપથી સુકાઈ જાય છે, અટકાવવા. c. disintegration. cherimoya. જુઓ cherimoyer. રાસાયણિક વિઘટન. c. efect. રાસા- cherimoyer. હનુમાન ફળ, લક્ષ્મણ ચણિક પ્રભાવ. c. elaviation. વિઘટન ફળ, સીતાફલાદિ કુળનું Annoma cheriથતા મુકત થતી પેદાશ, સત્ય કલિલમાં દૂર mola Mill. નામનું મધ્યમ કદનું ઉષ્ણથઈ અન્ય સંસ્તરમાં તેને થતે નિક્ષેપ, કટિબંધમાં થતું ખાદ્ય અંડાકા૨ફળનું ઝાડ, રાસાયણિક નિક્ષેપ. c. fertilizer, જેનાં ફળમાં 18 ટકા શર્કરા અને 1.8 રાસાયણિક ખાતર. c. gardening, ટકા પ્રોટીન હોય છે. બી વાવીને અને– yol hydroponics. c. manure. અથવા કલમ કરીને એમ બંને રીતે આ રાસાયણિક ખાતર. c. property.
ઝાડ વાવી શકાય છે. રાસાયણિક ગુણવત્તા. c. reaction. chernozem. કાળા અને ઘેરા બદામી રાસાયણિક પ્રતિક્રિયા. c. theory. રંગના સંસ્તરવાળી જમીનને પ્રકાર, રાસાયણિક સિદ્ધાંત. c. treatment, cheroot. ચિરૂટ સિગાર જે તમાકુને રાસાયણિક ઉપચાર – માવજત. c. wea- વીટ. thering. રાસાયણિક ખવાણ. c. cherri. જુઓ cherry. cherry. weed control. રસાયણિક ઘાસપાત ચેરી, પદમાદિ કુળનું Prunus પ્રજાપતિનું Glaizal. chemi-culture. you! 24141567. Prunus avium L. Ha hydroponics. chemolysis 21211- 51; Prunus cerasus L. 211 યણિક પ્રક્રિયકે વડે કાર્બનિક દ્રવ્યનું વિધ- ચેરી. (૨) ચેરીનું વૃક્ષ ગળાકાર કે હૃદયકાર ટન. chemotherapy. રસાયણિક ફળવાળું હોય છે. તેનાં ફળનો રંગ પીળે ચિકિત્સા ઔષધદ્વારા રોગ નિવારણ અથવા લાલ હોય છે. 5,000 ફૂટની ચિકિત્સા. chemotropism. રસાયણ ઊંચાઈવાળા પ્રદેશમાં આ વૃક્ષ ઉગે છે. c. અનુવર્તન, રાસાયણિક અનુવર્તિતા. apple. કાશમીર અને ખાસી ટેકchemurgy. કૃષિ પેદાશને ઔદ્યોગિક એમાં થતું સફરજન. c. coffee. કેફીના હેતુઓ માટે ઉપયોગ કરવા માટે અથવા બુંદ દાણાની સુકી પ્રક્રિયાથી બનાવાતી વનસ્પતિમાંથી નવી મૂલ્યવાન પેદાશ મેળ દેશી કેફી. c. crab. કારમીર અને વવા કરાતું રાસાયણિક સંશાધન. che- ખાસીની ટેકરીઓમાં થતા સફરજનને monasty. રસાયણ પ્રેરણ.
એક પ્રકા૨. c. pit. ચેરી ફળને Chen Kadali. દ. ભારતમાં થતાં ગેટલે, જેમાં તેનું બી રહેલું હોય કેળાને એક પ્રકાર.
છે. c. sun scald. સૂર્યના પ્રખર Chenopodium ablam . ચીલની તાપથી ચેરીના વૃક્ષને થતો એક રેગ. ભાજી, શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં પાન અને cheshvnt compound. ફૂગનાશક કમળાં ડાંખળાં ઘાસચારા અને શાકભાજી સંયોજન, જે કેપર સફેટ (મેરથુથુ) તરીકે ઉપયોગી છે. c. ambrosioides L. બે પાઉંડ, અમેનિયમ કાર્બોનેટ 11 પાઉંડને

Page #111

chest
ભેગાં કરી મિક્ષણને 24 કલાક સખત બંધ બાટલીમાં રાખવામાં આવે છે. સ્થા મિશ્રણ અથવા સંયેાજન જલાન્ચ છે. ધાતુના પાત્રમાં તેને રાખી શકાતું નથી. chest. છાતી, નાગલી ચાર પાંસળીઓ અને વક્ષાસ્થિ વચ્ચેનું અંગ, chestnut. ચેસ્ટનટ ફળને મળતા ઘેાડાના રંગ, આવા ઘેાડાની કેરાવાળી અને પૂછડી કાળાં હોતાં નથી. (૨) સખત કાષ્ઠવાળું વૃક્ષ અને તે વૃક્ષ પર થતું ફળ – ચેસ્ટનટ. c. soil. ચેસ્ટનટ જમીન. chewing the cud. વાગેાળાતું ખારાકી દ્રવ્ય; વાગેાળનાર પ્રાણી એક વાર ખાઈ પ્રથમ આામાશયમાં ગયેલા આ ખારાકને બહાર કાઢી વાગાળી, પુન: ગળી જાય તે દ્રવ્ય, chhanna. અન્ના, ભાવે; ગાય કે ભેંસના ઉકળતા દૂધમાં દુગ્ધાલ (લેક્ટિક ઍસિડ) કે સાઈટ્રિક ઍસિડને નાંખી તેને ફાડીને બનાવવામાં આવતી વાનગી, જે મીઠાઈ બનાવવાના કામમાં લેવામાં આવે છે, જેના પેંડા, ખરફી . અને છે. chhatri chiku. મહારાષ્ટ્રમાં થત ખીજા નંબરને ચીકુના એક પ્રકાર, જેના ઝાડની ડાળીએ ગોળ ચક્રાકાર – છત્રી જેવી હોય છે.
105
chhirvel. ખારવેલ; Holostemma annulare (Roxb.) Schum (H. rheediä Wall.). નામની પશ્ચિમ દ્વીપ કવ્વીય વિસ્તારમાં થતી શાકભાજી તરીકે ઉપયેગમાં લેવાતાં પાન અને ફૂલવાળી શાકીય વનસ્પતિ. chhota pilu. પિલ્વાદિ કુળને Saladora perisica L. નામને ગુજરાત, રાજસ્થાન, પંજાબ અને કાંકણમાં થતુ શાકભાજી તરીકે ખાઈ શકાય તેવાં પાન ધરાવતા મેટા સુપ. chhota sundi. કમલાદિ કુળનું Nymphaea esculenta Roxb. નામની જલીચ શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં કંદ અને ખી ખાદ્ય છે. chhoti chaulai. ઉનાળાની શરૂઆતમાં
Chicory
વાવી શકાય તેવી naranthus (chaulai) પ્રકારની શાકીય વનસ્પતિ, જેને નાનાં પાન થાય છે, અને કર્તન કરવાથી ફાયદે
થાય છે.
chhoti jergi. તૃણકુળનું Bothrió chloa pertusa (L.) A. Camus. (Andropogon pertusus (L.) Willd.). નામનું કાયમી ઘાસ. chian. Entada phaseruloides (L.) Merr (E. scandens Benth; Lens phaseoloides L... નામને મધ્ય અને પૂર્વીય હિમાલય, પ. બંગાળ, એરિસા, બિહાર અને ઉત્તર પ્રદેશમાં થતે ખાદ્ય ખી વાળે ારાહી ભ્રુપ, જે સાબુની અવેજીમાં વાળ ઘેવાનાં કામમાં આવે છે. chichenda. પવળ. chichinga.
પરવળ.
chick. મરધીનું બચ્ચું, c.-embryo vaccine. રંડરપેસ્ટ નામના ની સામે પ્રાણીઓને શગ પ્રતિરક્ષા આપવા માટે તૈયાર કરવામાં આવતી જીવંત વિષાણુની રસી . chicken. પાળેલાં મરઘાં – બતકાં, Phasianidae કુળની Gallus domesticus નામની મરઘાં - ખતકાંની જાત. c, mite. મરઘાં - બતકાં તથા શણ અને ચાના છેાડને ઉપદ્રવ ક૨નાર ઈતી. chickenpox. અછબડા. chickna. સહરાનપુરમાં થતી સંકર મેસંખી; જેમાં મીઠાશ અને અમ્લતા આછાં હોય છે. chick pea. ચણા, chickweed. Stellaria qcuatica Scop. નામની સફેદ ફૂલવાળી જલીય શિયાળુ શાકભાજી. Chicory. ચિકારી; સહદેવ્યાદિકુળની Cichoroum intybus L. નામના ચિકારી ફળ આપતા છેડ, જેનાં મૂળને કાપીને સૂકવવામાં આવે છે, અને ત્યાર બાદ તેનું વર્ગીકરણ કરી, ફરતા લેાખંડના નળાકાર સાધનમાં ભૂંજવવામાં આવે છે, ત્યાર બાદ તેને દળી તેના ભૂકા બનાવવામાં આવે

Page #112

chigna
છે. આા ભૂકાને ફ્રેન્ચ કાફી નામને કોફીનો પ્રકાર બનાવવા માટે કાફીમાં ભેળવવામાં આવે છે; આવા અનાવવામાં આવતા મિશ્રણમાં 60 ટકા કોફી અને 40 ટકા ચિકારી હોય છે. chigna. સફેદ શિરીષ. Chilean nitrate. સેડિંચમ નાઈટ્રેટ, સુરાખાર.
chiku. ચીકુ. મધુકાદિકુળનું sapota તરીકે ઓળખાતું Achras zapota L. (A. sapota L; Sapota achras Mill; Manilkara capota (L.) Van Royen.). નામનું મૂળ મેક્સિકાનું પણ ભારતના ભેજવાળા પ્રદેશ (વલસાડ, સૂરત અને મહારાષ્ટ્ર)માં 50 થી 100 ઈંચ વરસાદ ધરાવતા ઉષ્ણ કટિબંધના વિસ્તારમાં અનેક પ્રકારની જમીન પર ઉગાડવામાં આવતું ફળઝાડ, જેનાં મૂળ ઊંડે જતાં નથી, અને જેની વૃદ્ધિ – વિકાસ ધીમાં છે. તેનું ફળ – ચીકુ ગાળ, અંડાકાર કે શંકુ આકારનું હોય છે. પાકેલું તાજું ચીકુ મધના જેવા બદામી રંગનું હોય છે, તેને ગર નરમ, ગળ્યે, દાણાદાર હોય છે. કાચું ચીકુ ખાઈ શકાતું નથી. વાનસ્પતિક રીતે ચીકુના ઝાડને વાવવામાં આવે છે. chill, ધુન્તરી આવે તેવી શરદીની સંવેદના. (૨) કાઈ પણ પેદાશનું ઉષ્ણતામાન ઘટાડીને તેની ગુણવત્તા અને આવરદા વધારી શકાય છે. chilling injury. નીચા ઉષ્ણતામાનથી, ફળ અને શાકભાજીને થતી હાનિ.
106
chilli.મરચાં. Capsicum annum L. C, frutescens L. નામને મરચીને છેાડ, જેનાં ફળ એટલે મરચાં લીલાં અને પાકાં એમ બંને પ્રકારના ખાવાના કામમાં આવે છે. સૂકવેલાં મરચાંને ભૂકા ખાદ્ય વસ્તુને તીખી અનાવવા માટે વાપરવામાં ાવે છે. કેરીનું કે અન્ય કાર્ય ફળનું અથાણું બનાવવામાં પણ તેના ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. ઊંડી, કાળી કપાસ માટે અનુકૂળ જમીન મરચી વાવવા માટે અનુકૂળ છે. Ch. anthracnose
China
and dieback
Colletotri
chum capsiciથી મરચીનેા થતા રેગ. ch. bacterial leaf spot Xanthomonas vesicatoriaથી મરચીને થતા એક રોગ જેમાં પાંદડાં પર કાળાં ધામાં પડે છે. ch. blight. Allernaria solami નામની ફૂગથી મરચીને થતા એક રાગ જેમાં પાન પર ડાધા પડે અને છેડ અકાળે મરી જાય છે. ch. damping off. Pythium aphanidermatum, Phytophthora spp Pellicularia filamentosaથી મરચીને થતા રોગ, જેમાં અેડની પેશી સંકાચાય ch. leaf curl. (0idium sp.) મરચીને થ્રિપ, વિષાણુ અને ભૂકારૂપે થતી ઊખથી લાગુ પડતે રાગ, જેમાં છોડની વૃદ્ધિ કુંઠિત બને છે, પાંદડાં ચીમળાઈ વળી જાય છે. ch. leaf spot. Cercospora capsiciથી મંરચીને થતા રાગ, જેમાં મરચીનાં પાન પર પાણી ભરેલા ગાળાકાર ડાઘ દેખાય છે. ch. mosaic. મરચીને થતા વિષાણુજન્ય રોગ, જેમાં પાન પર ડાધ દેખાય છે, ch. thrip. Scirtothriės dorsalis Hood. નામના મરચીને કીટ, ch. wilt Fusarium annuumથી મરચીને થતા રોગ જેમાં છેાડનાં મૂળ અને ખાહ્ય સપાટી સરે છે.
Chilotrea uricilia. શેરડીના સાંઠાને વેધક કીટ. Ch. infuscalellus, શેરડીના અંકુરનો વેધક કીટ. Chilo umidicostalis. શેરડીના સાંઠાને વેધક કીટ, ch. zonellus, મકાઈના વેધક કીટ, વિભિન્ન chimaera વિચિત્રાતકી, જનીન ખંધારણ ધરાવતી એછામાં ઓછી એ પેશીઓવાળી વનસ્પતિ.
China ચીન; ચીનનું, ચિનાઈ, Ch. clay. ચિનાઈ માટી . Ch. grass. તૃણકુળની વનસ્પતિ. Ch. jute. જુએ Indian mallow. Ch. litchi. બિહારમાં થતી લાછીના એક પ્રકાર, Ch. Pearl. ફ્લાવરને સુધારેલા એક પ્રકાર,

Page #113

chini
107
chitin
Ch. tea. વામન છેડ ૫૨, ભારતમાં થતી das mahorasi Gaertn. (S. deteચાનો પ્રકાર, Ch. wood oil tree. rgens Roxb.). નામનું ઉત્તરજએ tungtoil tree. Chinese. ભારત, પં. બંગાળ અને આસામમાં થતું ચિનાઈ, ચીનનું, ચીનને લગતું. Ch. cab- ઝાડ, જેનાં અરીઠાં રેશમી અને ઊની bage. Brassica bekinensis નામની વસ્ત્રો અને વાળ ધોવાના કામમાં આવે છે. ઉત્તર ભારતમાં થતી કે.બી. Ch. ch- Ch. sumac.Rhus chinensis Mill aste tree. નિર્ગધી, નગેડ, Viter નામનું ઝાડ. Ch. water chestnut negundo L. નામને પડતર જમીને Eleocharis dulcis (Burm. f.) અને નદીઓની કિના૨ પ૨ થતે પાનખર Trin. ex Henchel (E. plantaસુપ, જેન ડાખળનાં ટે ૫લા – ટપલીએ ginea R. Br.; E.tuberosa Schબનાવવામાં આવે છે. Ch. cherry. ft. (L.). નામની ઉત્તર પ્રદેશ, બિહાર, રુદ્રાક્ષ કુળનું Municingia calabara L. પ. બંગાળ, આસામ અને એરિસામાં નામનું ખાદ્ય ફળ આપતું ઝાડ. Ch. chi- થતી ખાદ્ય કંદિલ શાકીય વનસ્પતિ. ve vil bladl, Allium uliginosum chini. 781 vagall 'y 3512; ch. Don(A. tuberosum Roxb). 4140 orange 4781 Wallat au 31512. ૫. બંગાળમાં થતો સુવાસિત ડુંગળી Chionachne koenigi (Spreng.) તરીકે ઓળખાતો છોડ, જેને અન્ય દ્રવ્યને Thw. તૃણમુળનું ઝાડ જેનાં ફળનાં સુવાસિત બનાવવા ઉપયોગમાં લેવામાં અાવે છેખાં, માળા, મણકા, શેભા માટેની
. Ch. date. 412. Ch. guava a 981241 048 9. Ch. semiteres yul cattley guava. Ch. laurel. (Benth.) Henr (Sy... Polytoca કામટી, 1ntilesma bunius (L.) semiterres Benth.). એક પ્રકારને Spreng. નામનું આસામ અને ખાસી ઘાસચારો. ટેકરીઓમાં થતું નાનું ઝાડ, જેનાં ફળ chip budding, દ્રાક્ષમાં સફળ બનેલે ખવાય છે અને છાલના રેસાનાં દેરડાં બના- કલિકા કલમને એક પ્રકાર. વવામાં આવે છે Ch. layering.જએ chirchinda. પરવળ. air layering. Ch. open-leaf sar. chiria-ka-dana. Sporobolus diason. Brassica chinensis નામને nder (Retz.) Beau. નામને કાયમી ઉત્તર ભારતના ડુંગરાળ પ્રદેશમાં થતો ઘાસચારે. 545 4512. Ch. pear. 4643 [€ Chiridia sernotata, 21424141 432. કુળની Pyrus pyrifolia (Burm. f. કીટક. Nakai var. culta (Mok.) Nak- chironji. Buchanania lanzan ai. (P. serotina Rehd var. cul- Spreng (B. latifolia Roxb.). ta Rehd.). નામની નાસપતિ, જે મૂળ નામનું ઝાડ, જેની છાલ ચામડાં કમાવવા ચીનની છે પણ અહીં આસામ, ૫. બંગાળ અને ફળ અને બી ખાવાના કામમાં વાવે કાશ્મીર, કુમાઉ, નીલગીરિ, હિમાચલ છે. ગુંદર કાપડ રંગવા માટે ઉપયેગી પ્રદેશ અને દિલ્હીમાં થાય છે. જેને વારં- બને છે. વા૨ ઉપગ સંક૨ ને ઉપર સંકર chironomid. ડિટેરા શ્રેણીનું જંતુ, માટે કરવામાં આવે છે. Ch. preserv- જેનાં બચ્ચાં તળાવના તળિયે રહે છે. ing gourd. Ze giej. Ch. chital. Notopterus chitala 117101 Shanghai Fowl. એશિયાની ઠીક એક પ્રકારની ખાદ્ય માછલી ઠીક છેડા આપતી મરધીને પ્રકાર. Ch. chitin. સંધિપાદ પ્રાણીનું કંકાલ દ્રવ્ય soap berry અરીઠાનું ઝાડ; Sabin. બનાવતું કાર્બોદિતનું નાઈટ્રોજન વ્યુત્પન્ન.

Page #114

108
Chittagong
choke
Chittagong. આ નામનું મોટું મરછું. નીલરસ, હરિતપર્ણ. (૨) વનસ્પતિનું હરિત Chittidar. ઉત્તર પ્રદેશનો જામફળને રંજક દ્રવ્ય; બે હરિત રાસાયણિક સંયેએક પ્રકાર
જનનું બનેલું દ્રવ્ય, જે વડે વનસ્પતિ chive. Allium schoenoprasum L. પ્રકાશ સંશ્લેષણ દ્વારા કાર્બન ડાયોકસાઇડ નામની ડુંગળીવર્ગની વનસ્પતિ.
અને પાણીમાંથી શક્તિ મેળવે છે. બા બે chlamydospore, જાડી દીવાલનું રાસાયણિક દ્રવ્યો એટલે કલેરેફિલ – અલિગી વિશ્રામ બીજાણુ.
એ અને કલેરેફિલ – બી” છે, જે chloranthus.. હરિતપર્ણધારી (વન- કેરેટીન અને ઝબ્બેફિલ જેવા બે પીત સ્પતિ).
કોની સાથે સંકળાયેલાં છે. chlorochlordane, (2,3,4,5,6,7,8, 8- phyllase. 4724ADHIHI las ou ઓકટેકોરે 2, 3, 3a, 4, 7, 7a સાથે જોવામાં આવતું એક ઉસેચક. હેઝાહાઇ – 1, 7-મીથેનઈડીન), જેમાં chlorophylogen, હરિતપર્ણજનક. 64થી 67 ટકા લેરીનયુક્ત ટન હેચ chloroplast, નીલકણ, હરિતકણ, છે, જઠર અને સંપર્ક વિષ તરીકે આ હરિતણુ. ch. plastid. હરિતદ્રવ્ય જંતુનાશક દ્રવ્ય સસ્તને માટે ઝેરી છે. સપડાયેલું હોય તેવી વાદળી સદશ સંરચના, chlorenchyna. નીલત્તક, નીલપેશી. જે ખોરાક, કાંજીના કણ અને રંજક દ્રવ્ય chloride of time. કેલ્શિયમ કલો- બનાવે છે. chlorosis હરિતદ્રવ્યહીનતા, રાઈડ, કરીનયુક્ત ચૂને, જે રેગહારક પતિમા; પણના ઉપરના ભાગમાં શિરાઓનું પ્રક્રિયક તરીકે વર્તે છે, કેશિયમ હાઈપ- પીળા પડી જવું, આ પ્રકારની વનસ્પતિમાં 212182. chlorinated lime. થતી દેહધમાંય વિકૃતિ. chlorotic જુઓ કલેરાઈડ ઓફ લાઈમ.
હરિતદ્રવ્યને અભાવ. chlorination. રીન વડે કે બ્લીચિંગ Chlorophytum tuberosam પાઉડર વડે કઈ દ્રવ્યને જંતુરહિત બના- Baker.કરલીની ભાજી,કરલીને મધ્યપ્રદેશ, વવાની પ્રક્રિયા. chlorine. કલેરીન; બ્રપ્રદેશ, તામીલનાડુ અને કેરળને વનસ્પતિનું ખાદ્ય તત્ત્વ, જે કલેરીન (cl) ક્ષય, જેનાં પાનની શાકભાજી થાય છે. આયન તરીકે ગ્રહણ કરવામાં આવે છે; chloropicnin અવાયુ. પીળા રંગનું કરીનવાળાં સંજને ચેપરક્ષક અને જમીનને ધુમાયમાન કરનાર કૃમિનાશક, ગંધહારક દ્રવ્ય તરીકે ઉપયોગમાં આવે ઉંદર સંહારક અને ઘાસપાતને નાશ કરછે. c. deficiency. કલેરીનની નાર દ્રવ્ય; માણસે માટે તે ઝેરી છે. ઊણપથી ટમેટા જેવી વનસ્પતિની દેહધમીય chloroxylon sapietenia D.C. વિકૃતિ. c. solution ગાય-ભેસના નારંગીકુળનું પશ્ચિમ ભારત, તામીલનાડુ પાંચળ છેવા માટેનું ચામડીને બદાહક અને નીલગિરિમાં થતું નાનું ઝાડ, જેના દિલેરીન સંજન.
કાછની પેટીઓ અને ફર્નિચર બને છે. Chlorosis barbata Sw. Hilelý 1174. chocolate mahaseer. 4221124,
Ch. gayamu Kunth. મૂળ બ્રાઝિલનું હિમાચલ પ્રદેશમાં થતી માછલીને પ્રકાર. રોડઝગ્રાસ તરીકે ઓળખાતું ઘાસ. cholkargond. પંજાબ, રાજસ્થાન, મધ્ય chloroform. કલોરેફર્મ. રંગ વિહીન, પ્રદેશનું નાનું ઝાડ,
ભારે, અદાહ, અતિબાષ્પશીલ, શાëહેલ, choke. ગળામાં ખેરાક અટકી જવાથી ઈથર, તેલ અને અન્ય કાર્બનિક દ્રાવકમાં થતી ગૂંગળામણ. ch. weed. અન્ય કાવ્ય, જે શ્વાસ દ્વારા આપવામાં વાવતું વનસ્પતિને હડસેલી મૂકનાર ઘાસપાત. નિશ્ચતનાકા૨ક, ચેપહારક દ્રવ્ય છે. cholking. શ્વાસાવધ, કછરોધ; chlorophyll. હરિત દ્રવ્ય, નીલદ્રવ્ય, ગળામાં કઈ દ્રવ્ય કે ખોરાક અટકી જવાથી

Page #115

Chokla sheep
109
થતી ગૂંગળામણ, જેથી ખેચેની થાય, લાળ ગળે અને શ્વાસ રોકાઈ જાય.
Chokla sheep. રાજસ્થાનમાં ધેટાની એક એલાદ જેના ઊનના ગલિચા બને. cholera. વિભૂચિકા; પશુઓ અને પંખીએમાં થતા એક પ્રકારને કાલેરા, cholesterol. પીતધન; સૌ પ્રાણી પેશીમાં જોવામાં આવતા સ્ફટિકીય સ્ટેશલ, પણ મોટા ભાગે પિત્તારૂણ, ઈંડાની જરદી, ચેતાપેશી અને દૂધમાં તે હોચ છે. choline. પ્રજીવક ‘બી' સંકુલને એક ઘટક; વનસ્પતિ અને પ્રાણીઓમાં રહેલું કાનિક સંયેાજન, જે વૃદ્ધિ માટે અગ ત્યનું છે. chomophyte તિરાડા, ફ્રાટ અને શૈલ કાટમાળમાં ઉગતી વનસ્પતિ. Chonemorpha fragrans (Moon) Alston (Syn, C. macrophylla G. Don). શેભા માટેના એક કારેહી શ્રુપ, જેના રેસાની માછલીઓ પકડવાની નળ અનાવવામાં આવે છે. chora. Angelica glauca Edgew. નામની કાશ્મીરમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ જેનાં મૂળ મસાલા તરીકે ઉપયોગી બને છે, chorion. જરાયુ, (૨) ઈંડાના કોચલાની અંદરની તંતુમય એ ત્વચા પૈકાની બહાર તરફની ત્વચા, (૬) સતનાના સંપ્રભુત ભ્રણને આવરી લેતી બાહ્ય ત્વચા – જરાયુ, આર. (૪) વનસ્પતિ ખીજના મૂળક બ કેન્દ્રનું મેદીય નરમ દ્રવ્ય Chorioptes symbiotes i chorioptic mange નામની વિકૃતિ પેદ્યા કરનાર ઈતડી.chorioptic mange. Chorioptes symbiotes નામની ઈતડીથી ઢારને થતે રાગને એક પ્રકાર; પૂછડાનાં મૂળમાં ઈતડી લાગેલી હોય છે અને જેમાં મસા જેવી વિકૃતિ થાય છે. Chorizon. મુદ્દા પરિચ્છેદિકાનું નિમ્નતમ સંસ્તર, જેમ ખવાણ પામેલા શૈલદ્રવ્ય અને ખવાણ નહિ પામેલું શૈલદ્રવ્ય અનુક્રમે ઉપરના અને નીચેના ભાગમાં હોય છે.
chronic
chota halkusn. Leacas aspera Spreng નામનું ઘાસપાત. christophine, એક સારોહી વેલ. Christ's thorn, Cariassacraindas L. નામની રક્ષણાત્મક વાડ બનાવવામાં ઉપયેગી મનાતી વનસ્પતિ. જેમાં પ્રજીવક સી' હોય છે. chromatid. રંગતંતુક, chromatin. રંગક્ષમ રંગગ્રાહી. ch. fibre. રંગગ્રાહી તંતુ. chromatophore. માછલીની ત્વચામાં જોવામાં આવતા. રંજક કોષ. chromogen. રંગજનક. chro mogenic bacteria. દ્રવ્યમાં રંગ બનાવતાર જીવાણુ, રંગજનક જીવાણુ. chromoproteins. હીમેટીન એવા કાઈ દ્રવ્ય સાથેનું પ્રેાટીનનું સંયેાજન, જે લેહીમાંના હીમેાગ્લાબીનનું લાલ રંગ નાતું દ્રવ્ય છે. chromosome. રંગસૂત્ર, ગુણસૂત્ર, કોષકેન્દ્રના વિભાજનના સમયે, કાષકેન્દ્રમાં દેખાતું સૂક્ષ્મ રંજક સૂત્ર, જે સૂત્ર જનીન ધરાવે છે. કોઈ પણ સજીવની ાતિમાં તેની સંખ્યા નિશ્ચિત હોય છે અને તે વંશાગત લક્ષા માટેના સેતુની ગરજ સારે છે; લૈંગિક યુગ્મન સમયે બનતા ફલિતાંડમાં, નર અને માદા પિતૃએ તરફથી સમાન ભાગે ના સૂત્ર જન્મનાર સંતતિમાં જાય છે. ch. behaviour. રંગસૂત્ર વર્તાવ. ch. group. રંગસૂત્ર સમૂહ. ch. map. રંગસૂત્ર ચિત્ર. ch. ring. રંગસૂત્ર વલય. ch. theory. રંગસૂત્રના સિદ્ધાંત. ch. theory of heredity. આનુવંશિકતા અંગેના રંગસૂત્રને સિદ્ધાંત.
chronic. (૧) (રાગની) તીર્થંકાલીનતા. (૨) છÇ, પુરાણુ, લાંબા સમયનું. ch. bacillary diarrhoea દીર્થંકાલીન દંડાણુજન્ય અતિસાર, ch. bacterial dysentry. દીર્ઘકાલીન મર. ch. bovine haematuria. પ્રારંભમાં ઘેાડે થાડે અને ત્યાર બાદ સતત ઢારનાં

Page #116

Chrozophora plicata
110
chute
મૂત્રમાં લેહી કે લેહીના ગઠ્ઠા જતા હોય કાઢી શકાય છે.Ch. fulcus (Spreng). તેવા પ્રકારને રેગ; એકલેટવાળી (Syn. Androbogon montamus વનસ્પતિ, ફિનલેટ, સિલિકેટ, ખનિજ Koen ex Trin.). ગેરિયા, ક.ની ઊણપ, ફૂગ, જીવાણુ, વનસ્પતિ- ગેગર નામની તૃણકુળની કાયમી શકીય વિષ, હલકા પ્રકારનું ઘાસ: એ સૌ આ વનસ્પતિ. Ch. gyllus (L.) Trin રોગ માટેનાં કારની ગરજ સારે છે. (Syn. Androbogen grollus L). ch. intestinal catarrh, દીર્ઘ- તૃણમુળને ઘાસચારે. કાલીન મામલેષ્મદેષ.
chua oil. ભારતના પાનખર જંગલના Chronophora plicata, Dalz. અગત્યના વૃક્ષ – સાલમાંથી કાઢવામાં કાળે એખરાડ.
આવતું તેલ. chrysalis. (574147417412 16- chuka. Croton oblongifolius Roxb. વસ્થામાં પરિવર્તન પામનાર પતંગિયામાં નામની રેચક અને જંતુન તેલ આપનાર બવતી એક દૈહિક અવસ્થા.
વનસ્પતિ. (૨) Rame Desicarias , Chrysanthemum cinerariiafo- નામની શાકીય વનસ્પતિ, જેના પાન ખાદ્ય lium (Trev.) Vis. (Syn. Pyreth- . (3) (Leyen Rumex acetosa rum cineriifolium Trev.). કાશ્મી૨, L. નામની શાકભાજી તરીકે ઉપયોગમાં નીલગિરિ ને વાયવ્ય હિમાલયમાં થતી એક લેવાતાં પાન ધરાવતી વનસ્પતિ. શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં ફૂલે જંતુનાશક chukkan. Ramex crispus.. નામની દ્રવ્ય તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. Ch. વનસ્પતિ, જેના પાન શાકભાજી તરીકે ઉપcoccineum Willd. -આસામમાં થતી યુગમાં લેવામાં અાવે છે. વનસ્પતિને એક પ્રકાર, જેનાં ફૂલ જંતુ- chukundar, બીટ રૂટ. નાશક દ્રવ્ય તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. chuni. ચૂની; તુવેરમાંથી દાળ બનાવતી c. indicum (Syan.Ch. jabonicum વખતે મળતી માડ પેદાશ, જેમાં ભૂસું Thunb, Pyrethrum indicum D અને ભાગેલા દાળના દાણા છે.ય છે, અને C.). ગુલદાઉદી, નામની મૂળ ચીન અને જે ઢેરના ખાણ તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. જાપાનની પણ હવે અહીં થતી શોભા માટેની choprialu. ગુજરાત, આસામ, તામીલવનસ્પતિ.
નાડુ, પ. બંગ.ળ, મધ્યપ્રદેશમાં થતા Chrysobalanus icaco L. 44- Dioscorea alata L. Hal wikitest
બારમ થતો હૃપ; જેનાં ફળ ખાદ્ય છે. સુપ, જેના કંદ શાકભાજી તરીકે ઉપયે ગમાં Chrysophyllum coinito L. મૂળ આવે છે. વેસ્ટ ઈન્ડિઝનું પણ હવે અહીં ગુજરાત churn. માખણ મેળવવા દૂધ, છાશ કે અને મહારાષ્ટ્રમાં થતું મધ્યમકદનું ખાદ્ય દહીને સખત વાવવા આવતું હોય તે ફળનું ઝાડ, જે તુલસી ફળ તરીકે ઓળખાય માટેનું વાસણ, મંથનપાત્ર. churning. છે. Ch. roburghai G. Don. તુલસી વાવવું, મંથન કરવું. (૨) વલાવવાનું ફળ, નામની કર્ણાટક, તામીલનાડુ અને સાધન, મંથનયંત્ર, વલેણું, ch. acidityઆધ્રપ્રદેશમાં થતી ખાદ્યફળધારી વનસ્પતિ. મંથન અમ્લતા. churnmilk. છાશ. Chrysopogon aciculatus (Retz.). churs. 4*41. Trin. અતિ ઊંચા વર્ષાવાળા પ્રદેશમાં chute. સિંચાઈની નાળીમાં, ઢોળાવવાળી થતું તૃણુકુળનું કુદરતી ન ઘાસ, જે બાજુએ બાંધેલી ખાઈ. જેથી પાણીના ખાવાથી પશુને ચાંદાં પડે છે. કૂતરાના પડવાને વેગ ધીમે પાડી શકાય છે; આવી માંસના પરુમાંથી અંકુરિત થતાં બી ખેંચી ખાઈ કેકીટ, પથ્થર કે ઈંટની બનાવવામાં

Page #117

chutney
આવે છે. chutney. ચટણી; કાપેલાં ફળ કે શાકશાજીની મસાલા ભેળવીને તીખી કે મીઠી બનાવવામાં આવતી વાનગીને પ્રકાર. chyle. લસિકા પ્રવાહી, જેમાં મેદ્રીય તત્ત્વ વિશેષ હેાય છે. chyme અંશત: પચેલા ખેારાક અને પચેલા રસવાળું, જઠરમાંથી ગ્રહણીમાં જતું પ્રવાહી.
cicataix. વનસ્પતિમાં દેખાતું ક્ષતચિહ્ન. Cicca acida (L.) Merr. (Syn. Phyllanthus acidus (L.) Skeels; Averrhoa acida L.), હરફારેવડી, રાયકાંકણ, ખાટાં આાંખળાં, ૫. બંગાળ, અને દ. ભારતમાં થતું નાનું ઝાડ, જેનાં ફળ અને પાન ખાવાના કામ આવે છે, છાલ ચામડાં કમાવવા માટે ઉપયેગમાં લેવામાં આવે છે. C. disticha. ખળાકુળના શાભાનેા છેડ.
icer arietinum . ચણા; મૂળ ૬. યુરોપની પણ હવે ઉત્તર પ્રદેશ, રાજસ્થાન, બિહાર અને મધ્યપ્રદેશમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં ખી ખાય છે અને જે સલાડ અને ધાસચારા માટે ઉપયાગી મને છે.
111
Cichorium endivia L. ઉત્તર ભારતમાં થતા શાકીય છેાડ, જેનાં પાનની શાકભાજી થાય છે. C. intybus L. મૂળ યુરોપની પણ અહીં યંાખ અને અન્ધ્રપ્રદેશમાં થતી વનસ્પતિ, જે શાકભાજી તરીકે ઉપયેાગમાં આવે છે. cigarette beetle. Lisioderma serricorne Fab. નામનું સંઘરેલી તમાકુ, ધાણા, રાઈ, જીરૂ, હળદર, સૂંઠ ઇ.માં પડતું જંતુ.
Cigar filler. સિગારની વચમાં મુકાતાં તમાકુનાં પાન. c. wrapper. સિગારને વિંટાળવા માટે ઉપયોગમાં લેવાતા તમાકુનાં
પાન,
cilia (ખ.વ.) (cilium એ.વ.). કેશવંતુ, ચલન રામ, રામ,લેમ, પદ્મ, પાંપણ, ખાધુ ત્વચા પરના વાળ
Cinnamomum
જેવા પ્રવ, જે જલીય અને એક કાષી સવમાં પ્રચલન ક્રિયામાં સહાય કરે છે અને અન્ય પ્રાણીઓમાં શ્લેષીય દ્રવ્યનું ઉત્સર્જન કરે છે. (૨) પાંપણ. (૩) પાંદડાંને કિનારી પર વાળ જેવી રચના, ciliate. રામિલ અંગની મદદથી ચાલતા પ્રજીવ. ciliated. પક્ષ્મ – પાંપણ – રામયુક્ત,
મિલ. Cimex rotundatus. માંકણ. cinchona. ક્વિનાઈન; Cinchona નામનું સદારિત વૃક્ષ, જેમાંથી ક્વિનાઈન સલ્ફેટ અને અન્ય આકેલેઈડ દ્રવ્યે કાઢવામાં આાવે છે. મૂળ, પ્રકાંડ અને છાલમાંથી વિનાઈન મળે છે. 5 થી 6 pH ધરાવતી જમીનમાં વ્યા વૃક્ષ થાય છે. c. black root rot. સિકાનાને Resellinia sph.થી થતા એક પ્રકારના રાગ. c. brown root disease. સિકાનાને Fomes noxiuત્થી સિકાનાને થતા રાગના એક પ્રકાર. C. calisaya Wedd. ક્વિનાઈન; મૂળ દ. અમેરિકામાં પણ હવે નીલગિરિ અને સિક્કિમમાં થતું સિકાનાનું ઝાડ, જેની છાલમાંથી ક્વિનાઈન મળે છે, જે મલેરિચાના ઈલાજ તરીકે ઔષધની ગરજ સારે છે. C. ledgeriana Moens ex Trimen, ક્વિનાઈન; પં. બંગાળ, ખાસી ટેકરીઓ અને દ. ભારતમાં થતું સિંકાનાનું વૃક્ષ, જેનું વિનાઈન મલેરિયામાં ઔષધ તરીકે સ્થાપવામાં આવે છે. c. pink disease. Corticium salmonicolor નામના જંતુથી સિંકાના વૃક્ષને થતા રોગના પ્રકાર. c. seedling blight and damping off. Phytophthora sph. અને Macrophomina phaseliથી સિંકાનાને થતા એક રાગ. c. stem canker Botryodiplodia theobromaથી સિંકાતાને થતા રાગના એક પ્રકાર. c. succirubra Pavon ex Klozesc ક્વિનાઈન; મધ્યપ્રદેશ અને દ. ભારતમાં થતું સિકાનાનું ઝાડ, જેનું ક્વિનાઈન મલે. રિયામાં ઔષધ તરીકે આપવામાં આવે છે.

Page #118

Cinnamomum
112
citrange
Cinnamomum camphora (L.) સાધન, 1. Nees & Evem. કપૂરાદિકુળનું circulation. શરીરની મુખ્ય વાહિનીએ કપૂર, ચિનાઈ કપૂર. કપૂરનું મૂળ- દ્વારા (લેરી કે લસિકાનું) પ્રવાહીનું ચીન અને જાપાનનું વાડ તરીકે વાવવામાં અભિસરણ. (૨) વનસ્પતિ કેષના જીવથિાવતું ઝાડ, જેનાં પાનમાંથી કપૂરનું તેલ રસનું પરિભ્રમણ. circulatory. પરિમળે છે, જે સુગંધી દ્રવ્યું બનાવવા માટે ભ્રામક, અભિસા૨ક; પ્રાણુશરીરમાં રક્તાઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે; એ તેલનું ભિસરણને લગતું. c. stimulant કુન્નુરમાં નિત્યંદન કરવામાં આવે છે. હદયની કાર્યશક્તિ – કાર્યદક્ષતા વધારવા C. Cassia, fordi 31 501 743!2. C. માટેનું પ્રક્રિયક – ભિકર્તા. c. system iners. તજના ઝાડને પ્રકાર. C. પ્રાણીના શરીરમાં રક્તવાહિની, લસિકા obtasiform. તજના ઝાડને પ્રકાર વાહિની અને તેનાં અંગે સહિતનું વિભિc. tamala (Buch-Ham. T. સરણ તંત્ર. Nees & Eberm. 14414421; H2H1H41 Circula trifenestrala. 3!Mi 414 ડુંગરાળ પ્રદેશમાં થતું નાનું ઝાડ, જેનાં ખાનારી ઈયળ. પાન મસાલા તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. circum boreal. પરિઉત્તરીય. c. zeylanicum B. તજ, દાલચી ની, circumneutral. 7. 0 pH કરતાં મૂળ શ્રીલંકાનું પણ હવે નીલગિરિ, ૪. સહેજ ઊંચી કે નીચી જમીનના મૂલ્યને કાનડા, મલબાર, અસામ, ને કુમ કુમાં લગતું, જે જલ્લદ અમ્લીય કે જલ્લદ થતું વૃક્ષ, જેની છાલ અર્થાત તજ સુવાસ એલ્કલી નથી. circum polar. માપવા ઉપયોગમાં આવે છે અને તેનું પરિધ્રુવીય, ધ્રુવપ્રદેશની કાસપાસનું. તેલ ઔષધ તરીકે ઉપયોગમાં આવે cirum sessile. પરિષદંડી. છે, અને તે જંતુદન પણ છે. Cirrhina irrhosa. સફેદ કાઈ નામની cinnamon, તજ, દાલચીની; કપૂદિ માછલી. c. mnagala. એક પ્રકારની yezali cinnamomum zeylanicum BI. કાપમાછલી. c. reba. એક પ્રકારની કાર્ય નામના ઝાડની છાલ. આ ઉપરાંત C. માછલી. cassia, C.ners અને C. obtus formની cirrhosis. Aધિતંત્રુજા. (૨) ચકૃત અને છાલમાંથી પણ તજ મળે છે. છાલને અન્ય કેટલાંક અંગેનું થતું સ્થલન. ઝાડ પરથી ઉતારી કથળામાં ભરી, એક cirrus. તંતુ, તંતુક સંરચના. દિવસ સૂકવવામાં આવે છે. એક એકરે Cissampelos parea L. વેગીલ, 50-100 રતલ છાલ ઉતરે છે. છાલમાંથી એકનદી, નામને પંજાબ, ઉત્તરપ્રદેશ, તેલ કાઢવામાં વે છે, જેને ઉપયોગ મધ્યપ્રદેશ અને દક્ષિણ ભારતમાં તે સુગંધી દ્રવ્યમાં થાય છે, જે જંતુનાશક, નરહીશુપ, જેનાં મૂળ અતિસાર, મરડે, વાતહર અને ઉત્તેજનાકારક છે. c. શરદી, કફ અને પેશાબની તકલીફમાં bark. ઝાડના જડા થડમાંથી કાઢવામાં નિષધ તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. ભાવતી છાલ, જે ચાવવા માટે ઉપયોગી cistern. વરસાદનું પાણી કે અન્ય પ્રવાહી નથી. પણ તજનું તેલ કાઢવા માટે તે સંઘરવાનું કુદરતી કે કૃત્રિમ સ્થાન. 34Hi 2914 3. c. oil, goyal Citharexylum subserratum St. ઝાડની છાલને વરાળના નિશ્ચંદનથી મેળ- શુભા માટે વાવવામાં આવતું ઝાડ. વવામાં આવતું તેલ, જે ઔષધ તથા citrate. સાઈટ્રિક એસિડનું લવણ. – જંતુદન તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. soluble (reverted phoscircular fodder cutter. મુખ્ય [phoric acid. પાણીમાં દ્રાવ્ય, પણ માચડાવાળું પૈડાં ધરાવતું ઘાસ કાપવાનું એમેનિયાના સાઇટ્રેટમાં દ્રાવ્ય. ખાતરમને

Page #119

citric acid
113.
citrus
કુલ ફોસ્ફરિક એસિડને, ડાયકેલ્શિયમ swing. Lond aurantijotha ફ ફેટના રૂપમાં દેખાતે ભાગ.
Christm; L. vicdisima Houtt; citric acid, લીંબુ, ગૂઝબેરી વર્ગનાં પ. tane મun; C. acada Roxb; C. ફળ, રાસ્પબેરી વર્ગનાં ફળ ઇ.માં રહેલું medica var. acida Hookf.; C. ફટિકીય સફેદ અલીય દ્રવ્ય, જે વધે, aystrix sabsp acida End.). ઇ. નામરંગકામ અને લેમન બનાવવા માટે ઉપ- ધારી નારંગીકુળનું લીંબુ; કાગદી લીંબુ નામનું ગમાં આવે છે.
લગભગ ભારતભરમાં ઉગાડવામાં આવતું citron. Cons. Citrus medica L. C. નાનું ઝાડ, પરંતુ વધારે તો તે આશ્વtuberosia Mill; C. Cedrata Raf; પ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર, મૈસુર, આસામ, બિહાર, C. aurantium var. medica Waght ઉત્તરપ્રદેશ, પંજાબ, ૫. બંગાળ, મધ્ય૭ Arn; C. methva var. medica પ્રદેશ અને રાજસ્થાનમાં થાય છે. પૂર્વ proper Hook. . ખાસી ટેકરીઓ, ખાનદેશમાં આ લીંબુની છાલમાંથી કાઢવામાં માલનદ, પશ્ચિમઘાટ . પ્રદેશમાં થતા આવતું તેલ મીઠાઈ, ઔષધે અને સૌંદર્ય સુવાસિત ફળધારી લુપફળના વડા ગરનું પ્રસાધને બનાવવા ઉપયોગમાં લેવામાં અથાણું બને છે.
આવે છે. C. aurantium . ખાટું લીબુ, Citronella grass. Cymbopogon વ્યાપારી રીતે તે સ્વતંત્ર રીતે ઉગાડવામાં winterianus Jowitt. 11 Hej enoj અવતું પણ આ પ્રજાતિનાં અન્ય વૃક્ષોની બાષ્પશીલ તેલ આપતું ઘાસ; તેલ કાર્બનિક સાથે ઉગાડવામાં આવે છે. તેનાં પાનમાંથી સંયોજનને સંલેષણના કામમાં આવે બાષ્પશીલ તેલ કાઢવામાં આવે છે, જે છે. (૨) Cymbopogon nardus (L). મીઠાઈ, સૌંદર્ય પ્રસાધન અને સુગંધી Rendle Andropogon nardus દ્રવ્ય બનાવવામાં ઉપયોગમાં આવે છે. (L.). નામનું તૃણકુળનું ઘાસ, જેમાંથી C. japonica Thunb. મૂળ પૂર્વ સિલોન પ્રકારનું બાષ્પશીલ તેલ નીકળે છે, જે એશિયાનું પણ હવે ઉત્તર ભારતમાં થતું સૌંદર્ય પ્રસાધનો માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે. ખાદ્યફળનું ઝાડ. c. limetticides Citrullus colocynthis (L.) Tanaka (Syn. C. medica Kuntze. ઈંદ્રાચણ, ઈંદ્રાણ નામની મૂળ var. limetta Wight & Arn). એશિયા અને આફ્રિકાની પણ ઉત્તર ઉત્તરભારત અને મધ્યપ્રદેશમાં થતું મીઠા ભારત, મધ્યપ્રદેશ, ગુજરાત અને દ. લીંબુનું ઝાડ, જેનાં પાનમાંથી બાષ્પશીલ ભારતમાં થતી શાકય વનસ્પતિ, જેનાં તેલ મળે, જે સૌંદર્ય પ્રસાધન, મીઠાઈ ફળ જલાબ માંટે ઉપયોગમાં આવે છે. ઇ.માં ઉપયોગી બને છે. c. Limon C. vulgairs Schrad ex Ecki. (L.) Burm f. (Syn. C. medica & Zeyh. t. . vulgaris L. var. limon L; C. limonum var. istriosas Duth & Full. Risso; C. medica var. limonum ઉત્તર પ્રદેશ, પંજાબ અને રાજસ્થાનની Wight & Arn.). પંજાબ, ઉત્તરવનસ્પતિ, જેના ફળનું શાક થાય. પ્રદેશ અને મહારાષ્ટ્રમાં થતું પાટ લીંબુનું Citrus. નારંગીકુળની અગત્યના ઝાડની આડ. c. margarita Lour. ખાધ્યપ્રતિ, જેન વૃક્ષ દક્ષિણચીન, મલાયા, ફળનું શેભાનું ઝાડ. C. narma અને આસામના હિમાલયના પ્રદેશમાં થાય (Burna. Merril (Syn. C. gredછે. ભારતના અગત્યનાં ફળોમાં આ પ્રજાતિનાં ails Osbeck; c. decimenus L; ફો ત્રીજું સ્થાન ધરાવે છે. C. C. an entiam subsp. sensi, ucida Rox's. 'olynoj 41 clicy. var. decumuna Engl; Aurantium C. curantifolia Christm.) decumuna Mill; Aurantium maxi

Page #120

citrus aphis
114
citrus aphis
mum Burm.). ચિત્રા નામનું ઝાડ તથા તેના કુમળાં પાનમાં રહેતા કાળા તામીલનાડુ, કર્ણાટક, મહારાષ્ટ્ર, પંજાબ, માથાના મલોમશી જંતુ. c. barkઉત્તર પ્રદેશમાં થતું ખાદ્ય ફળધારી ઝાડ. c. eating caterpillar, Indarbela medica L. (Syn. C. tuberosa quadrinotata Walk. નામની લીંબુના Mill: C. cedrata Raf.; C. Bisoll us24 sau c. brown aurantium var. medica Wight rot. citrus gummosis all Hall 5'5 21941. & Arn: C. medica var. medica c. canker. Xanthomonas citri proper Hook f). બડા લીંબુ નામનું (Hass.) Dowson. 114041 32241 ખાસી ટેકરીઓ, આસામ, કુમાઉ, ઉત્તર લીંબુને થતા રોગ, જેમાં તેના લીલા ભાગ પ્રદેશ, ગઢવાલ, પશ્ચિમઘાટનું ઝાડ. C. પર જાડા લીસોટા જેવું થાય છે. c. paradisi Macf. (Syn. C. deumana decline. લીંબુને એક દેહધમાંય રે, var. racemosa Roem; C. જે જમીનમાં ભેજની ઊણપ હેવાથી થાય decumana var. paradisi Nichols). 3. c. diplodia gummosis, પંજાબ, ઉત્તર પ્રદેશ, મધ્યપ્રદેશ અને Diplodia natalensisથી લીંબુને થત ૫. બંગાળમાં થતું ગ્રેપફ્રટનું ઝાડ. C. રેગ. c. exanthema. તાંબાની reticulata Blanco. (Syn. C. ઊણપથી લીંબુને થતો એક રેગ. c.luted nobilis Andrew). 41200guci 2 scale. Icerya purchasi Mask. ટેકરીઓ, પ. બંગાળ, ગઢવાલ, સિક્કિમ, alicui usal s12 c.foeliocellosis. દહેરાદન. ત્રિપરા, સિરમ૨, ગુરદાસપુ૨, જસત અને/અથવા મેગેનીઝની ઊણપથી
શિયારપ૨ અને કાંગડા, ફર્ગ, કુલવેલી, લીંબના ઝાડને થતો એક રોગ. c. foot પલનિસ, શેવરોય, તામીલનાડુ, વિદર્ભ rot. લીંબુના ઝાડને એક રેગ. c. fruitઅને મહારાષ્ટ્રમાં થતું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ, sucking moths. Othreis fullonજેની છાલ મા મેલેડ બનાવવા તથા ઈ- id Cl.; O. ancillia; Cl; O. mateલરને બળતણમાં ઉપયોગી બને છે. નાગ- rna L.; Achoea janata A Culbe
૨ અને કર્ગમાં તેનાં છેડાંમાંથી બાષ્પશીલ emarginata Fabr નામનાં લીંબનાં તેલ કાઢવામાં આવે છે, જે મીઠાઈ, સૌંદર્ય ફૂદાં, જે લીંબુને કેરી તેને રસ પી જાય છે. પ્રસાધન અને ઔષધ ઉદ્યોગમાં ઉપયોગમાં c. green bug, Rhynchocoris
19 3. C. sinensis (L.) Osbeck humeralis Thunberg 1991 legal (Syn, C. aurantium var, sinensis Bal . c. gummosis.o? L; Aurantium sinensis Mill; C. citrus brown rot, citrus foot rot, aurantium Lour; C. aurantium H ual Phytophthera palmivar. aurantium proper Hook f; vora igo P. parasitica Dastur. C. aurantium sub sp. sinensis લીંબુ વર્ગનાં ઝાડને થતા રેગેના પ્રકારે, documana var. sinensis Thell.). જેમાં ઝાડના તળિયે પાણી ભરાયેલું લાગે મોસંબી, નારંગકુળનું દખ્ખણ, મહારાષ્ટ્ર, અને ઝાડમાંથી બદામી રંગને રસ અને પંજાબ, અને રાજસ્થાનમાં થતું ખાદ્ય ફળ છે અને થડને ચીરા પડે છે. c. leaf ઝાડ, જેનાં ફળ – મોસંબીના છેડાંમાંથી fall and fruit rot Phytophthor બાષ્પશીલ તેલ કાઢવામાં આવે છે. C. balmiuora Butler.થી લીંબુને થતા trifoliata; જુઓ trifoliate orange. રોગને પ્રકા૨, જેમાં ઝાડનો નાની શાખાC. tuberosa yil citron.
એમાં આ કીટ પેશી સડે પેદા કરે છે. citrus aphis. Toxoptera citricidus c. leaf miner. Phyllocnistis Fab; T. aurantiiFab, Hai cfly ai citrella Stainton. clleycul 313412

Page #121

civet fruit
105
clay
મેટી ઈયળ, જે ઝાડનાં પાન ખાઈ જાય ગુણધર્મો ધરાવતી જમીનોનો સમૂહ. (૩) છે, જે મોસંબી, લીંબુ ઈ. ફળમાં પણ સમાન લક્ષણે કે ગુણધર્મો ધરાવતાં પડે છે. c. mottle leaf. જુઓ પ્રાણીઓ, વનસ્પતિઓ, તંતુઓ, રેસાએ citrus folliocellosis. c. pink dis- ઇ.ને સમૂહ – વર્ગ, classification. ease, Corticum. salmonicole થી સંબંધિત સમૂહ અનુસાર ઘટકની વ્યવલીંબુને થતો રોગ c. powdery mil. સ્થિત ગોઠવણી, ચેસ યોજના પ્રમાણે dew.Oidium tangitanium Carter.થી વનસ્પતિઓ, પ્રાણુએ, જમીને, તંતુઓ, લીંબુને થતો એક રોગ, જેમાં ઝાડનાં રેસાએ ઇ.ની બેઠવણી, વગીકરણ. કુમળાં ડાંખળાં, પાન અને ફળ પર સફેદ Clausena dentata (Willd). R &
1 og 412. c. psylla. Diapho- Schult (Syn. C. willdenowii rina citri Kuw. clicyai wai Wight & Arn.). 2005 noj 4947312. c. sooty mould. Melliola ઘાટ અને આસામમાં થતું ખાદ્ય ફળનું એક butlerin aleya 411@14. C. trist- 313. C. excavata Burm f. (Syn. eza. લીંબુને થતે વિષાણુજન્ય રેગ. c. Cookia punctata Retz.). -doret white fiy. Aleurocanthus spini- નામનું ઓરિસા અને બિહારનું ખાદ્ય ferus Quaint. (A. woglumi ફળનું ઝાડ. C. lansium (our) Ashby. Dialeurodes citri As- Skeels.(Syn. C. wampi Oliver). hm). નામને લીંબુનો કીટ, જેનાં નારંગીકુળનું મૂળ ચીનનું પણ હવે ઉત્તરડિગ્સ અને બચ્ચાં રસ ચૂસે છે. પ્રદેશમાં થતું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. C. wither tip. Colletotrichum Claviceps microciphala (Wallr.). gloeosborioideથી લીંબુને તે રોગ, બાજરીને થતો એક રેગ. C. purpurea જેમાં તેનાં પાન ખરી પડે છે.
(Fir.) Tul. પરજીવી ફૂગ, જે નીલગિરિને civet fruit. મલાયાના એક ઊંચા ઘાસ પર થાય છે, જેમંથી મળતું દ્રવ્ય વૃક્ષનું ફળ
બૌષધીય ગુણ ધરાવે છે અને તે ગર્ભાcladode. પર્ણ સશ ચપટું બનેલું પ્રકાંડ. શયને સંકેચવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં (૨) પર્ણના પક્ષમાંથી થતી શાખા. Cladosporium fulvum. 22!! clavate. 181512. રોગકરી કીટ. . zerbarum. ઘઉંને clavicle. હસડીનું હાડકું. રોગકારી કીટ.
clavas, ધાન્યને થતા ફૂગજન્ય રોગને clamny cheryરાજસ્થાન, મધ્ય- એક પ્રકાર. પ્રદેશ, ખસી ટેકરીઓમાં થતું નાનું વૃક્ષ claw, નહેર; કોઈ પણ પશુ કે પક્ષીની Clari (Taner. ચાન છે!ડનું જંતુ. અગળીઓ પર તીક્ષ્ણ નખ. (૨) કેટલાંક Clapps Favourite. પીઅરને એક ફલોમાં પડીને પાતળ, લંબાયેલે નીચેનો પ્રકા૨,
ભાગ. Clarias bathrachit5. એક પ્રકારની clay માદી, મૃદા. (૨) વાગ્યેયશૈલન માછલી.
વિધટનમાંથી રચાયેલું જમીનનું ઝીણું સ્વરૂપ; Clarkia ulclaelle Pursh, શોભા મોટા ભાગે તેમાં બાયર્ન એકસાઈડ, માટે વાવવામાં આવતી શાકીય વનસ્પતિ. કવાર્ટઝ, ફેબ્રુપ૨ અને અબરખની સાથે class. વનસ્પતિઓ અને પ્રાણુઓના કાર્બનિક દ્રવ્ય હોય છે; રાસાયણિક રીતે વગીકરણમાં સમુદાયને વિભાગ, જે નિર્જલીકૃત એલ્યુમીનિયમ સિલિકેટ અને શ્રેણીઓમાં વિભાજિત થાય છે. (૨) વિવિધ પ્રમાણમાં કેલ્શિયમ, મેગ્નેશિયમ, સ્વિતા, પ્રવણતા, પ્રકારે છે. જેવા વિશેષ સેડિયમ અને લેહ હોય છે. આવી માટી

Page #122

clean
16
Clerodendrum
જમીનના ભૌતિક અને રાસાયણિક ગુણ- જંગલમાં રપ વાવવા પૂર્વે નકામાં કે ધર્મો પર અસર કરે છે. તે ત્રણ વિદ્યુત નિનીય છેડ, વેલા છે. વનસ્પતિને ભારિત હોય છે. સૂકી હોય ત્યારે સખત દૂર કરવાં તે. (૨) સાફસૂફી. બને છે અને ભીની થતાં ઢીલી બને છે. clear. જમીન નવસાધ્ય કરવા માટે ઝાડ, (૩) {}.002 મિ.મી. કરતાં ઓછા વ્યાસ- ઝાડી, ધુપ, પથરા અને ખેડમાં ડચણરૂપ વાળે તે જમીનને કણ છે. c. com- બનતી સઘળી વસ્તુઓને દૂર કરવી. :position. માટીની રચના, જે મેટા cutting. જંગલના કોઈ ભાગમાંથી ભાગે સિલિકેટ માટીથી થયેલી હોય છે ઘળાં વૃક્ષો, છોડવા ને દૂર કરવાં. c. અને તેથી તે સિલિકેટ માટી કહેવાય છે egg. ફિલિત ઈંડું. પણ એલ્યુમીનિયમ અને બાયર્ન હાઇડ્રો- cleavage. ફાટ, ફલિતાંડને ભ્રણમાં કસાઈડયુક્ત હોય તો તે સેરિકવ - પરિવર્તિત કરતું કે વિભાજન. સાઈડ કહેવાય છે. સિલિકેટ માટી cleft-footed (cloven-footed). કેએલિની, મેન્ટ મેરીલિનિટી ને ગાય માફક ફાટેલી ખરીવાળું. cleft હાફૂસ માઈક કે દલ્લિટિક એવા ત્રણ grafting. ફાચર જેવી કલમ કરવી. ભાગમાં હોય છે. c. complex. Cleistanthus collinus Roxb.) પરસ્પર સરખા જેવા દેખાતા માટી કોને Benth ex Hook f; તામીલનાડુ, ખાદમાટી (મિસન બનેલે મૃદા સંકુલ મલબાર, બિહાર, ઓરિસા અને મધ્ય હોય છે. clined channel, કુદરતી પ્રદેશમાં થતું નાનું ઝાડ, જેનાં છાલ, મટીની કિનારવાળી સિંચાઈની નાળી. c. પાંદડાં અને લીલાં ફળ ચામડાં કમાવવામાં pan. ઘટ્ટ માટીનું સંસ્ત૨, જેમાં માટીનું કામમાં લેવામાં આવે છે. તત્ત્વ વિશેષ હોય છે. c. struc- cleistogamy. સ્વપ્રજનન ક્ષમ, સંસ્કૃત ture. ઇલેકટ્રોન સૂક્ષ્મદર્શકથી જોવામાં પુષ્ય. (૨) અનુમિલિત પરાગનયન. (૩) પાવતી માટીના કણની રચના, જે સંવૃત ફૂલમાં થતા ફલનની અવસ્થા. ચેકસ રીતે સ્ફટિકીય, નિયમિત પટ- cleistothecium, સંવૃત પ્રાવ૨ક. Belly mac opel @214 9. cleyey Clematis gouriann. Roxb. soil. રેતાળ માટી, કાંપવાળી માટી અને મોરલ. Cl, panicalata Thunb. કેવળ માટી જેવા વર્ગવાળી માટીવાળી મૂળ જપાનને પણ અહીં શભા માટે જમીન,
ઉગાડવામાં આવતે સુપ. Cl, triloba clean. ત્રુટિ, ડાઘ કે બાહ્ય દ્રવ્ય વિનાનું. Heyne. મરવેલ. (૨) કોઈ દ્રવ્યમાંથી અનિચ્છનીય વસ્તુને cleome brachtycan ja Vahl. કરિ. દર કરવી; સાફ કરવું. (૩) ઘાસપાસ યાદી કુળની કસ્તૂરી. Cl. chelilonia L. કાઢી નાંખીને ખેતર ખેડવું. c. boled. તળવણું. Cl, acosandra L. પીળી ઝાડનું ડાળાંડાંખળાં વિનાનું થડ, cured, તળવણું, કાનફૂટી. CI. pinosa L. શુદ્ધ ઓલાદનું. c. cotton. બધાં જ સુવાસિત વનસ્પતિ. Cl. pist osa .. પ્રકારનાં નકામાં કે વધારાના પ્રત્યે જંગલી રાઈ, જેનાં બી કઢીમાં ઉપયોગમાં વિનાને કપાસિયે. c. cultivation. લેવામાં આવે છે. બધા જ પ્રકારનું ઘાસપાત દૂર કરવામાં Clerodendrum ragrans Vent. - વ્યું હોય તેવું ઘન ખેડકામ, જે clean ગુલબકાવલી, મારવાડી મગરે, અત્તર. cultivation, clean culture into clean દાણા ઇ. નામને મૂળચીનને શા માટે tillageના નામે પણ ઓળખાય છે. c. ઉગાડવામાં વાવતે ક્ષપ. CI. indicum. rice. Blaa!! la la 29! L.) Kuntze Syn. Cl. sibho. છડેલે ચેખાને દાણ. clearning. Ramus R. Br.) ભારંગી, શંભ

Page #123

clevis
117
cloaca
માટે ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પતિ. Cl. સાધવાની ક્ષમતા ધરાવતે ખૂબજ વિકસિત inerme (L.) Gaertn. દરિયાઈ મટણી. પ્રકારને વનસ્પતિ સમુદાય. CI. alans Wall. પરદેશી સીવણ. Cl. climber. વેલ, તંતુ વડે કે વિંટળાઈ phloidis L. રણ. cl. serratum જઈ અન્ય વનસ્પતિને વળગતી ગમે તે (L.) Spreng. ભારંગી, આસામ, ૫. લેબી અને પાતળી શાખા ધરાવતી બંગાળ અને મધ્યપ્રદેશમાં થતી એક વન- વનસ્પતિ. cl. cutting. વેલનું કર્તન. સ્પતિ, જેના ફૂલ અને પાનની શાકભાજી થાય climbing plant. રેહી વનસ્પતિ. છે. 1. siphonanthus R.Br. ભારંગી. cl. root. અહી મૂળ. CI. t[ntamatum Vahl. મૂળ ચીનમાં cling. કોઈ નમૂનાને વળગી રહેતા રૂના થતી પણ અહીં શોભારૂપ બનતી વનસ્પતિ. તંતુએ. (૨) અતિસાર. Cl. viscosum Vent 3. Cl. zeb- clingstone. 4121791 al bize! rina. પરદેશી શીશમૂળ.
કે બીજ, જેની સાથે, ફળ પાકેલું હેય clevis. હળનું ઉંડાણ અને પહેળાઈ ઠીક ત્યારે પણ તેને ગર ચોટેલ રહે. (૨) કરવા માટે મેન્ડબોર્ડના પાટિયાની સાથે બાવા ગેટલાવાળું ફળ. લગાડેલી ઊભી કે નાડી બ્રકેટ.
clinical. નૈદાનિક અવલોકન દ્વારા કોઈ Clianthus dampieri A. Cunn પણ વ્યક્તિના રંગની કરાતી તપાસને
ex indiશેભા માટેની વનસ્પતિ. Aug. c), abnormalities, olaj climacteric. શ્વસન પરાકાષ્ઠા. (૨) લક્ષણ; બીમાર પ્રાણમાં જોવામાં આવતી અવસ્થા પરિવર્તન. CI. peak. પરિપકવ, અસાધારણ હાલત કે વર્તાવ, જે રેગનું ખાસ કરીને સફરજન જેવા ફળના શ્વસન નિદાન કરવામાં મદદરૂપ બને છે. cl. દરની વધુમાં વધુ અવસ્થા - પરાકાષ્ઠા. evidence. સીધા અવલે કાનમાં નક્કી climate. આબોહવા; વાતાવરણીય ક કરી શકાય તેવું રેગનું લક્ષણ cl. form. હવામાની અસરને સરવાળે, જેમાં રેગન લક્ષણે જોવામાં આવે તેવી રોગની મુખ્યત્વે ઉષ્ણતામાન, ભેજ, પવન, દબાણ, અવસ્થા. cl. infection. દાનિક બાષ્પીભવનને સમાવેશ થાય છે, જે ભેગા લક્ષણે આગળ વધે તે ચેપ. cl. symમળી કઈ વિસ્તારનું લક્ષણ રચે અને ptoms, નૈદાનિક લક્ષણે. તે પ્રત્યેક ધટક જમીનના પ્રકાર, જમીન Clinogyne licheloma Salisb. વનસ્પતિ . પર પ્રભાવ પાડે છે. cl. ૫. બંગાળને કાઠીય સુપ. index. બાબોહવાકીય આધાર સામગ્રીની clip. કાતર. (૨) (અ) ટૂંકું ઊન. (ઓ) સરળ રજવાત કરતે સૂચકાંક. clima- ઊન ઉતારવાની પ્રક્રિયા. (ઈ) વર્ષભરનું tic stratification. ચેકસ હવા- ઊનનું ઉત્પાદન. (3) કોઈપણ પ્રાણુના માનને અનુકુળ બનેલી પ્રાણી કે વન- ચામડી સુધીના વાળ ઉતારવા. (૪) વન
સ્પતિની જાતિઓ. climatography. સ્પતિની કાપકૂપ કરવી. (૫) વૃદ્ધિના હવામાનનું વર્ણન. climatology. હવા- પ્રારંભિક સમયમાં પાકની ટેચ કાપવી. માન વિજ્ઞ ન.
Clisiocampa indica. 24520dej climax. પરાકાષ્ટ; ગરમાવસ્થા. (૨) જંતુ. ચાલુ નાહવાની પરિસ્થિતિમાં વિકાસ Cliteria formalet L, ગણી, ગે કણ. સાધવાની ક્ષમતા ધરાવતો ખૂબજ વિકસિત બીબડી, પ્રકારને વનસ્પતિ સમુદાય. c. domi- clitoris. ભગશિશ્ન; શિક્ષક. (૨) શિશ્ન nant. સ્થિત જૈવ સમુદાયમાં બાગળ જેવું માદા પ્રાણીની નિ ઉપરનું માંગ પડતી કોઈ પણ જાતિ. cl. vegetation. અંગ. ચાલુ આબેહવાની પરિસ્થિતિમાં વિકાસ cleaca. અવસારણું, ઉત્સર્ગદ્વાર. (૨)

Page #124

clod
118
clove
આંત્રમાર્ગ અને મૂત્રમાર્ગ દ્વાર ખુલતા રીતે વૃદ્ધિ પામતી, સામાન્ય રીતે ઘામાં હેય તે સસ્તન સિવાયનાં પૃષ્ઠવંશી બનતી બીજાણુધારી જીવાણુઓની જાતિ, પ્રાણીઓના શરીરમાં આવેલ કાષ્ઠ. clo- જેમ થી ઘણી જાતિઓ રેગોત્પાદક હે જ છે. acitis, મરઘાની અવસારણને શોથ. c). pasteurianum. tiellorota 142 clod. હળ ચલાવવા કે દવાથી બહાર કરનાર અ-સહજીવી જીવાણુ, જે બજારક પડતું ઢેકું, જેને પાછું આપત ઢીલું બને પરિસ્થિતિમાં જીવી શકે છે. c. septicum. છે. cl. - crusher. ઢેફા ભાગનાર પૂયક ગદાણુ. ct. letami. ધનુર્વાહ માટે R142, cl. - crushing roller. જવાબદાર ગણુ. cl. noelcul. અંતિ લોખંડના વલયે કે રેલરો, તારાકાર ઘનિષ્ટ ખાવાથી ઘેટાનાં બચ્ચાંને થતા રોગનું ગદાણુ. સળિયાવાળું ઢેફાં ભાંગવા માટેનું સાધન. closure. નિમિલન. (૨) સમાપ્તિ. cloddy ઢેફાંવાળી (જમીન).
clot. ગઠ્ઠો, માખણના લંદા કે લોહીના clonal selection. કલેન પસંદગી. ગઠ્ઠા જેવું બધંધન દળ. (૨) ગઠ્ઠો વળ, clone. જનક વનસ્પતિનાં વાનસ્પતિક ont il avg. cl.-on-boiling test. અંગે દ્વારા સ્વતંત્ર રીતે ઊગેલી પણ જનક ઉકળતા પાણીમાં દૂધના નમૂનાને 10 વનસ્પતિને મળતી આવતી વનસ્પતિ. (૨) મિનિટ માટે રાખી તેની અમ્લીયતાની સમાન પિતૃથી અલિંગી રીતે ઉત્પન્ન થયેલી કરવામાં આવતી કટી; આ દરમિયાન સઘળી વનસ્પતિનું સામહિક નામ. પડી દેખાય તો તેમાં અશ્લીચતા આવી close. નજીકનું, ઘનિષ્ઠ, ગાઢ. (૨) બંધ, હેવાનું પ્રમાણ મળે છે. clotted સંવૃત. (૩) બંધ ક૨વું, ઢકી દેવું. cl. milk. જાડા ગેલાવાળું દૂધ. breeding. નિકટનાં પ્રાણુઓ વચ્ચે clothing wool. અતિ ટૂંકા તંતુનું કરાતું પ્રજનન. (૨) પિતા-પુત્રી, ભાઈ- ઊન, તેના તંતુ એટલા બધા ટૂંકા હોય કે બહેન જેટલા ખૂબજ નજીકના સંબંધથી તેને સરખા કરી શકાય નહિ પણ તેનું ઊની પ્રાણીઓના યુગ્મનથી કરવામાં આવતું કાપડ બનાવી શકાય. પ્રજનન. c-centred tree. ઝાડની clouding. પ્રવાહીની અપારદર્શક અનિકરવામાં આવતી ગેળ કાપકૂપ, જેમાં થડ ૭નીચ અવસ્થા. cloudless, નિરભ્ર, મધ્યમાં જણાચ. cl. community. વાદળ વિનાનું સ્વચ્છ (કાશ. clouસંવૃત સમુદાય. cl. cropping. ચરાણ dy juice. સફરજન, દ્રાક્ષ, અનેનાસભૂમિને હાનિ પહે ચે તેવી રીતે વનસ્પ- કે સંતરા અથવા મોસંબીને, દાબ કાપી તિના મુખ્ય ભાગ સુધી પ્રાણુઓને તેને કાઢવામાં આવતો રસ અને ઝીણા ચરવા દેવાં. c. fertilization કપડાં કે ગળણીથી ગાળલે રસ. સ્વફલન, સ્વફલીભવન. c. grazing. clove, લવિંગ; Eugenia croplayliata qul close cropping. cl. pairins Thunb. (Sycygiun aromaticum spices. બસન્ન યુમિત જાતિ, (L.) Merr. & Perry; E. તદ્દન નજીકનાં પિતૃઓ દ્વારા પેદા aromatica O. Kuntze) di Hall થતી જાતિઓ. closed. બંધ, વનસ્પતિની સુકાયેલી કળી, જેને ઉપગ સંવૃતઃ એધાવાળું. cl. bundle. બંધ સુવાસ આપવા કરવામાં આવે છે. (૨). પૂલ. ch. herd. પ્રાણી સમૂહ, જેમાં લસણની કળીની માફક જુદે કરી શકાય બહારનું પ્રાણી સંવર્ધન કે ઓલાદ માટે તેવો ને ભાગ. c. oil. લવિંગનું તેલ, ઉપગમાં લેવામાં આવતું ન હોય. cl. જે લવંગનું નિયંદન કરવાથી મળે છે, market. vid 04012. closing બને તે ઔષધીય ગુણ ધરાવે છે અને તેથી layer. કાંતિમ સ્તર – પડ – થર. ઔષધેમાં, સુગંધી દ્રવ્યમાં અને સાબુમાં clostridium. ગદગુ. (૨) અજા૨ક ઉપગમાં આવે છે.

Page #125

cloven footed
cloven footed. ફાટેલી ખરીવાળું, clover. શિમ્મી કુળની Trifolium પ્રાતિની હલકા પ્રકારની વનસ્પતિ, જેને સારે ચારે અને છે. (2) Medicago, Lespedeza અને Melilotus પ્રજાતિની વનસ્પતિ આગળ લગાડવામાં આવતા શબ્દ. cl. crown wart. Physoderma lifoli cloverને થતે રેગ. c, dwny mildew. cloyerને થતા રાગ.. rootrot.Pellicularia filamentosaથી cloverને થતા રાગ. cl. rust. Uromyces trifolia અને Uminor. નામની ફૂગથી થતે રાગ. cl. sooty blotch. Cymadothia trifoli cloverને થતા રોગ.
club. મગદળ, મગદૂળ જેવું જાડું. cl. root. મગદળી મૂળ. cl. wheat. ઘઉં Triticum compactum Host. નામની તૃણકુળની ચારા માટે ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પતિ.
clue. સંકેત.
clump. વનસ્પતિનું ઝૂંડ. (ર) મૂળ કે મૂળ પ્રકાંડના જથ્થા.
119
cluster. એકઠી થયા પછી અથવા શિયાળા દરમિયાન મધમાખીઓ એકબીજાને વળગી રહે તેવું સ્વરૂપ. (ર) પરસ્પરની ખૂબ જ પાસે પાસે ઊગતા, ગઢવેલા, સંખ્યાબંધ છેડને સમૂહ. cl. bean. ગવાર; શિમ્બી વર્ગની Clyamosis soraoides DC. C. tetragonolaba (L.). Taub. Psoralea tetragonoloha (L.). નામની વનસ્પતિ, જે ચારા તરીકે પણ ઉપયેગમાં આવે છે. દાણા ઢોરને વડાવાચ છે, લીલી ગવારનું શાક બના વવામાં આવે છે, તેમાં પ્રજીવકા એ’ અને સી’ તથા લેહ છે. cl. h. bacterial leaf spot. Xanthomonas cynopsidiથી ગવારને થતે એક રાગ; cl.. dry root rot. Macrophomina phaseolથી ગવારને થતા રાગ. cl. . leaf
coagulant
spot. Alternaria brassicaeથી ગવારને થતા રાગ, cl. b. ozonium wilt. Ozonium texanum var. parasiticumથી ગવારને થતા રાગ. cl. b. powdery mildew. Lereiklula tauricaથી ગવારને થતા રાગ. cl. b. root rot. Pellicularia filamentosaથી ગવારને થતે રાગ. cl. h. sclerotial disease.
Pellicularia rolfiથી ગવારને થતા રંગ cl, fig.ઉમરે; Ficus goolereea Roxb, નામની ખાદ્ય ફળની વનસ્પતિ, જેનાં પાનના ચારે અને છે અને છાલ - ચામડાં કમાવવામાં ઉપયોગી અને છે. cl, primordim. દ્રાક્ષના ઝૂમખામાં વ્યાખરે પરિણમતી પ્રાથમિક વૃદ્ધિ. cl. thinning. દ્રાક્ષ ખાઝવા માંડે ત્યારે સારા પાક થઈ શકાય તે માટે પસંâગીયુક્ત દ્રાક્ષના મખાને દૂર કરવાની પ્રક્રિયા..
clutch. ઈંડાંને સમૂહ. (૨) મરધાનાં અચ્ચાંને સમુદાય. Clytostoma callistegioides (Cham) (Syn. Bignonia speciosa R. Grah). મૂળ ખાઝિલ અને આર્જેન્ટિનાના પણ અહીં બગીચામાં ઉગાડવામાં આવતે ક્ષુષ.
cm. સેન્ટિમીટર; centemeterનું સંક્ષેપરૂપ, ઈંચના લગભગ 2/5મેા ભાગ. Cnemidocoptes gallinae. મરધાખતના પરજીવી કીટ. Cn. mutans, મરચાના પગમાં જંતુના કારવાથી થતી રાગાવસ્થા. coagulant. પ્રવાહીને ઘનીભૂત કરનાર દ્રવ્ય, જેમ કે નૈનિન. (ર) લેહીને નમી જતું બનાવનાર પ્રશ્ચિક કે કારક, coagulate. ધનીભૂત બનાવવું, કુંતિ કરવું. coagulated protein. કેંદ્ભુિત – નીભૂત પ્રેટીન. coagulation. ઘનીભવન, સ્પંદન, (ર) દૂધ, લેહી . જેવા પ્રવાહીનું ગઠ્ઠામાં થતું રૂપાંતર. coagulin. ધનીકારક પ્રક્રિયક, coa

Page #126

coal ash
120
gulum. ધનીભૂત – સંદિત બનેલું ગમે
તે દ્રવ્ય.
coal ash. કાલસાની રાખ. coalescence. સંમિલન, સહવર્ધન coalescent. સહવર્ધનશીલ.
coaltar. ડામર,
..
coarse. ગમે તે માટું અપ્રમાણ (લક્ષણ). (૨) ખરબચડું (ધાન્ચ કે ક). (૩) નડું. c. fragments. બે મિ.મી. કરતાં વધારે વ્યાસ ધરાવતા જાડા ખનિજ કે રૉલ દ્રવ્યના કણ. -grained wood, વિરાાળ અને દૃશ્યમાન વાર્ષિક વલયવાળું કાષ્ઠ. c. grains. નડું ધાન્ય, જેના લેટની રેટલી ખની શકે નહિ પણ જે ઢારને ખવડાવવામાં આવે છે. c. sands. જાડી મટી રેતી, રતીના મોટા મેટા કણ. c. sandy loam. 45 ટકા ઝીણા કંકર અને મેટા કણવાળી રેતી ધરાવતી મૃદા, c. soil. ખરબચડી જમીન, ખરબચડી મટી. texture, જાડુ પાત. c. variety. માટે! – ન્નડા પ્રકાર.
coat. આવરણ, લેખ. (૨) કાઈ પણ પ્રાણી કે વનસ્પતિનું ખહ્ય આવરણ, coated, આવરયુક્ત, આવરિત. c. ginger. સૂકવણી દરમિયાન છાલ કાઢી નાંખી ન હોય તેવું આદું – સં. cob. મકાઈ નો ડેડે. (ર) માદા પુષ્પદ્ભવ અથવા સ્કંધથી દૂર ગ્રંથિમાંથી થતા પ્રરાહ. (૩) નરહંસ. c. flbert. જુએ cobnut. c. nut. ગેાળાકાર, કોકવાર સપાટ જેવું અનેલું હેઝલનટ.
cobalt, કોબાલ્ટ, સંજ્ઞા Co; જમીનમાં જોવામાં આવતું. વિરલ દ્રવ્ય, જે પ્રજીવક ખીરૂનું ઘટક છે, અને જે વનસ્પતિ કરતાં પ્રાણીના પાષણ માટે વધારે મહત્ત્વનું છે. c. deficiency disease. કાખાલ્ટની ઊણપથી પ્રાણીઆને થતા રોગને પ્રકાર, જેમાં શ્લેષ્મીકલા પીળા પડે છે, દૂધનું પ્રમાણ ઘટે છે અને વાછરડાને અતિસાર થાય છે. આના ઈલાજ તરીકે કાબાલ્ટને ક્લેરાઇડ કે સલ્ફેટવાળું ખાવાનું તેને
Cochlearia
આપવું જેઈ એ. coca, જે કાકંન વનસ્પતિ નામે પણ એળખાય 'છે. Eythroxylaceae કુળની Extleroxylon (Eythroxylum coca, Lam. નામની મૂળ પેરુ અને લિવિયાની વનસ્પતિ, જેનાં પાનના નિસ્યંદનથી કાકંન કાઢવામાં આવે છે. આ વનસ્પતિને ભેજવાળી આખાહવા માફક આવે છે; બી વાવીને કે કલમ કરીને તેને ઉગાડી રાકાય છે. cocaine. કાર્ટુન. c. plant, કા વનસ્પતિ.
cocci (અ.વ.) (coccus.એ.વ.). ગેળાણુ; ગેળ જીવાણુજ કાષ. coccidia. પ્રાણીના પાચનતંત્ર પર આક્ર મણ કરતાં સૂક્ષ્મ પરજીવી પ્રજીવ, જેનું આંતરડાની અંત:કલાના કાષમાં પ્રગુણન થાય છે અને યજમાનના શરીરમાં તેનું જીવન ચક્ર પૂરું થાય છે, ઈંડા સદા કાષ્ઠ પેદા કરે છે. અને યજમાનના મળની સાથે ઉત્સ fod 4. coccidiosis, coccidia વર્ગના પ્રજીવાના કારણે પ્રાણીઓને લાગુ પડતે રોગ, જેમાં વાછરડાને લેહો વાળે! મરડા થાય છે. Coccinia. cordifolia.(L.) (Cgn. C. indica Wight and r,,, ટિંડારાં.
cocculiferous, બેફળધારી, Cocculus lea hu DC, આ૨૫. C pendulus (Forsk) Diels (Svn. '. lcaeba DC.) આપ. . willosus DC. વેવરી, ભેાંચવેલ. Coccus iridis. Gr. કાફીને છાટ, coccygeal, પુસ્કીય. c. vertebra. પુકશેરુ કા.
Cochi. મેટાં ઇંડાં મૂકી મરધીને એક પ્રકાર, જે Chinese Shanga Fool, Co}:in China Fo/ અને Shanghai Fol નામે પણ ઓળખા છે અને જે રંગે ખફ, સફેદ, કાળાં હોય છે C. Cia, જુઆ Cochin. C. oil લેમન ગ્રાસનું તેલ. Cochlearia armoracia L. H

Page #127

Cochliobolus...
121
coconut
યુરોપની શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં મૂળ મસાલા તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. Cochlioholus mpabe ands Ito-
et Kurib. ડાંગરને રોગકાર કીટક. Cochlospermum gosspyium. DC, ધ્રપ્રદેશ, બિહાર, મધ્યપ્રદેશમાં થતું ઝાડ. જેનાં ફૂલના રેસામાંથી મળતા રેશમી દ્રવ્યથી ગાદી તકીયા ભરવામાં 2141 3. C. religiosum (L.) Alston (Syn. C, gossypium DC. જુઓ C. "ossyphium DC. માઘપ્રદેશ બિહાર, અને મધ્યપ્રદેશમાં થતું ઝાડ, જેમાં ફૂલમાંથી મળતા રેસામાંથી મળતા દ્રવ્યથી ગાદી-તકિયા ભરવામાં આવે છે; ઝાડ ખાદ્ય ગુંદર પગ પે છે. cocl. એક વર્ષની વય કરતાં મેટે કૂકડે, મર. cockrel. એક વર્ષ કરતાં ઓછી વયને કકડે, મરધે. cockle. કૃમિન બક્રમણથી ઘઉં ઉપર
થતે ગઠ્ઠા. cockscomb. 4°431; Celosia argentea નામનું વર્ષાયુ ઘાસપાત, જેનાં ઘણાં બી ઊગતી વનસ્પતિને અડચણરૂપ બને છે. (૨) મરઘાના માથા પર થતી કલગી. Cochispur grass, મહારાષ્ટ્ર અને
અશ્વિપ્રદેશને ઘાસચારે. cock-up. Lates calcurifer 11Hell કાંઠાળ ભાભરા જળની માછલી. cocoa. Syət vacas. c. butter. કોકને પાઉડર બનાવતી વખતે કોના બુંદમાંથી ઠાઢવામાં આવતું વધારાનું ચરબી દ્રવ્ય. કાકા પાદર, ખાંડ અને કેકે બટરના મિશ્રણમાંથી ચોકલેટ બનાવવામાં આવે છે. મીઠાઈ બનાવવામાં તેને ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. c. nib. કોના બુંદદાણાને સાફ કરી, સેકીને મળતી પેદાશ, જેમાં ખાંડ ભેળવી કાક પીણું બનાવવામાં આવે છે. Cocomyces prunophurdi. 247] રેગકારી જંતુ. coco-plum. Chrysobalanus icaco L. નામને ક્ષુપ.
coconut. નારિયેરી; Cocos acijera
. નામનું કાચમી ઊચું ઊગતું ઝાડ, જેના ફળ નારિયેળ અને તેના કાપરાને છેક બને છે, તેને સૂકવી તેમાંથી કોપરેલ નામનું તેલ કાઢવામાં આવે છે, જે રસેઈ અને સાબુ બનાવવા ઉપયોગમાં લેવાય છે. સૂકવેલા કાપરાને છીણું તેનું છીણ ખાવાના કામમાં આવે છે. નારિયેળન છે-કાથીનાં દેરડાં અને સાદડીએ બનાવવામાં આવે છે. વૃક્ષનાં પાનની સાવરણીઓ, પંખા છે. બનાવવા ઉપરાંત તે છાપરા છાવવાના કામમાં આવે છે. તેના પ્રકાંડ-સ્તંભ ગામડાનાં ઘરના સ્તંભ અને ટેકણની ગરજ સારે છે. તેના કાચલને અર્ધ બળી જે કેલસે બને તે સયિકૃત કોલસે કહેવામાં આવે છે, જે વાસ અને રંગ દૂર કરવા ઉપરાંત ખંડના શુદ્ધીકરણમાં અને અન્ય રાસાયણિક પ્રક્રિચાઓમાં ઉપયેગી બને છે. પુષે દુભવમાંથી રસ ઝરે તેમથી ગેળ બનાવવામાં આવે છે. લીલા નારિયેળનું પાણી અશક્ત અને માંદાને માટે પૌષ્ટિક પીણાની ગરજ સારે છે. મૂળ ઔષધિ માટે કામમાં આવે છે. સૂકવેલા પરામાંથી તેલ કાઢી લીધા બાદ શેષ રહેલા દ્રવ્યને ખેળ બને, જે ખાવા તથી ખાતર માટે ઉ૫યેગી બને છે. આ બહુવિધ કલ્પતરુની ઉપમા પામેલું ઝાડ દરિયાકાંઠે અને ભેજવાળા વાતાવરણમાં ઊગે છે, તેને સૂર્યને પ્રકાશ અનુકૂળ આવે છે. એક વર્ષાયુ રેપની ફેર રોપણી કરી તેને વાવવામાં આવે છે અને તેને અવર 60 વર્ષને ગણવામાં અાવે છે. એક એકરમાં વર્ષ તે 3,004 જેટલા નારિયેળને ફાલ આવે છે. c. beetle. rhinoceros beetle, Oryctes rhinocerus L. નામના નારિયેરીના કીટ, જે કુમળા ઝાડને મારી નાખે છે. c. blackheaded caterpillar, નારિયેળની કાળા માથાની ઈયળ. c. bud rot. syött coconut red rot. c. fruit rot.
al coconut red rol. c. grey leaf rot. Pestalotia palmarumin

Page #128

Cocoon
122
Coffea
નારિયેરીને થતો રેગ. c. leaf rot. તેલ, જે પ્રજીવકથી સમૃદ્ધ છે, અને Helminthosporium halodes Dreck, ઔષધ તરીકે પુષ્ટિદાયક છે. Colletotrichum paucisetum Petch codominant, 934021 91501 Bei અને Gliocladium roseum Bainથી પાસે કોઈ ઝાડનું ઊગવું, જેથી તેને સૂર્યને નારિયેળને થતો રેગ. c. nutfall. એ પ્રકાશ મળવો મુશ્કેલ બને. (૨) કોઈ oconut red not. c. oil. કેપરેલ; પ્રદેશની અન્ય જાતિઓની સાથે પ્રભુત્વમાં સૂકવેલા કોપરાની કાચલીમાંથી કાઢવામાં ભાગીદાર બનનાર ગમે તે વનસ્પતિ આવતું તેલ, જે ખાવામાં, સાબુ, માર્ગેરિન કે પ્રાણી અને વનસ્પતિ ધી બનાવવા માટે ઉપગમાં coefficient. ગુણાંક. c. of correલેવામાં આવે છે.. . cake. કેપ- lation. સહસંબંધને ગુણાંક. c. of રેલને બળ, જેમાં 2 ટકા પ્રોટીન હોય છે, digestibility. પાચનને ગુણાંક. c. જેનું ખાતર બને છે અને જે ખાવા માટે of discharge. વાસ્તવિક અને પણ ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. c. સૈદ્ધાંતિક રીતે પાણીના પ્રવાહને ગુણાંક. pit. નારિયેરીનાં છોડાં, કાથી , માંથી (૨) રંધ્રો, આડબંધ અને અન્ય જલશક્તિની 434 207. c. red palm weevil. સંરચનાઓમાંથી વહેતા પાણીનું ગુણન કરી Rhyncophorus ferrugineus Fb. મેળવાતા વાસ્તવિક પ્રવાહને કરવામાં નામને નારિયેળમાં પડતો કીટ. c. red આવતે ગુણાંક. c. of purity. શેરrot. bud rot, fruit rot nut ડિનાં કુલ ઘન દ્રવ્યું અને તેની શર્કરાrot નામે પણ ઓળખાતો નારિયેળને થતા એટલે ઈક્ષ શર્કશ વચ્ચે વ્યક્ત થતી 2101, Phytophthora palmivora ટકાવારી દ્વારા દર્શાવવામાં આવતો ગુણાંક. Butler નામના કીટથી થાય છે, જેમાં શેરડી વધુમાં વધુ પરિપકવ બની હેચ વૃક્ષનાં પાન ચીમળાઈ જઈ ફીકાં પડે છે ત્યારે આ ગુણાંક અધિકતમ હોય છે અને અને તળ પ્રદેશ પર સડે લાગવાથી તે તેને આંક 85-90 સુધી ૫હે ચે ત્યારે તુટી પડે છે. c. root disease. શેરડી પીલવા લાયક બની ગણાય છે. નારિયેળનાં મૂળને લાગતો એક રેગ. c. Coelomycetes. અપૂર્ણ ફગને એક root rot. Ganoderma lucidum 1121 2176. નારિયેરીનાં મૂળને લાગતે સડે. c. Coenurus cerebrati. ઘેટા-બકરાને stem bleeding. Ceratostomella 4at Blolej avg. paradoxuથી નારિયેરીને લાગતો રેગ, co-enzyme. ઉસેચકનું ઉત્થરક કે તેને જેમાં તેના થડમથી લાલાશ પડતા બદામી સક્રિય બનાવનાર દ્રવ્યઃ સહઉસેચક. રંગને ચીકણે રસ અવે છે અને થડમાં Coffea arabica L. કેફી; મૂળ ધાબીચિરાડ પડે છે. c. wilt. નારિયેરીને સિનિયાનું પણ નહીં નીલગિરિ, ફર્ગ, થતે વિષાણુજન્ય એક રોગ, જેમાં તેનાં કર્ણાટક અને કેરળમાં થતું ઝાડ; જેના પાન કરમાવા લાગે અને મૂળ સડવા માંડે બીમાંથી બિનમદ્યાકીય પીણાં બને છે. છે. Cocos nucifera L. નારિયેરીનું C. liberica Hiern. લાઈબેરિયન ઝાડ.
નામની કેફી; મૂળ ક્રિકાના પશ્ચિમ cocoon. ફેશે; કીડો શેશનું રૂપ કાંઠાના પ્રદેશનું પણ નહીં, કર્ણાટક ધારણ કરે તે અગાઉ તેના ડિલ્મને અને કેરળમાં થતું ઝાડ, જેનાં બીનું રહેવા માટે થતું રેશમ જેવું કે9. પીણું બનાવવામાં આવે છે. C. cod-liver oil. Oleum morrhuae robusta Linden. મૂળ કંગનું નામનું કેડ નામની માછલી (Gaduડ પણ વહીં કેરળ, તામીલનાડુ અને morrhage)ને યકૃતમાંથી કાઢવામાં આવતું કર્ણાટકમાં ઉગાડવામાં આવતું ઝાડ, જેનાં

Page #129


Page #130

cohort
colic
કાણુની સાથે જેવું આકર્ષણ હાય તેવું એક સરખાં લક્ષણે વાળ દ્રવ્યોનું આકર્ષણ; સંસંજન સંલગ્નતા. c. tension theory. સંયોગ તનાવ સિદ્ધાંત. c. of water. જલીય સંલગ્નતા. cohesive force. સંલાગી અળ, સંલગ્નખળ. cohesiveness, સંલગ્નતા.
rage. શીતાગાર, માછલીએ ઇ.ને તાજી રાખવા માટેનું શીતઘર, Coldenia procumbens L. લાસરિયા આખર. Colemania sphenareoides Bol. નામના મકાઈ, બાજરી, રાગી, વાલ, મા, મગ, મગફળીન જંતુ.
cohort. ગેત્ર (પ્રાણી અને વનસ્પતિ Coleoptera. તમારા વર્ગનાં જંતુઓને વર્ગીકરણને એક વિભાગ). coincidence. સંપાત, સંભાનુપાત.
coincident. સમાનુપાતી. coir, કાથી: નારિયેરીના કાચલાથી છૂટા પાડેલા રેસા, જેનાં દોરડાં, સાદડીએ ઇ. અને છે. coitus. મૈથુન, લિંગીય યુગ્મન. Cois gigantca Koen ex Roxb. Syn.C. lingulata Hack.) તૃણકુળની વનસ્પતિ, જેનાં ફળના કાચલ'ની મળ, રણગારની રકાબી અને પેટીએમને છે . lac/ry - jabi. L. તૃણકુળનું ઊંચું ઘસ. cola nut. 2 ટકાફિન ધરાવતું કાષ્ઠફળ, જેના ઉપયાગ કાલા નામને દારૂ, કાલાચોકલેટ અને ઔષધ બનાવવામાં થાય છે. Colchicum luteum Baker. કાચની શાકીય વનસ્પતિ,જે કાશ્મીરથી ચંબા સુધીના હિમાલય અને પંન્નખમાં થાય છે; જેન મૂળ ઔષધ તરીકે સંધિવામાં ઉપયોગમાં આવે છે.
124
cold. શાંત, શરદી, (૨) ઠંડુ. c. blocdel. ઠંડા લેહીવાળ (પ્રાણી); પર્યાવરણ પર લેહીનું ઉષ્ણતામાન નિર્ભર રહેતું હોય તેવાં (પ્રાણીઓ). (૨) ઘાતકી રીતે, ક્રૂર રીતે. . branding. કેાટિક લેપિડરી વધુ પશુઓને ચિહિનત કરવ, જેથી પશુને કાઈ અસુખ થતું નથી. અને ચિહન કાયમી રહે છે. c. brooding. અવર-જવર માટે નાનકડા દરવાવાળું પેટી જેવું સ્થાન, જેની દીવાલ પર ઘાસ હું પીછાં હોય અને જેમાં મરધીનાં બચ્ચાંને રાખવામાં આવતાં હોય, જે hay-box rooding પણ કહેવાય છે. c. sto
સમૂહ.
coleorhiza
coleoptile. એકદળી વનસ્પતિના રૂપનું પહેલું પાન; ભ્રણાગ્રચાલ, આદિ સ્કંધાવરણ, મૂળાવરણ, મૂળચે લ, આદિમૂળ વરણ, ભ્રૂણમૂળપૂટી. Coleus amboinicus Lour (Syn. C. aromatics Benth.. શ કીચ વનસ્પતિ, જેનાં પાન ખેરાકી વસ્તુએને સુવાસ આપવા ઉપયાગમાં લેવામ આવે છે. C. forskohlii (Willd) Briq. (Syn.
harbat Benth.),મૂળ અાફ્રિકાની પણ કહી દે. ભારત, ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્રમાં થતી વનસ્પતિ. જેનાં મૂળ મસાલા તરીકે વપરાય છે. C. hariflorus Benth. (Syn. C. rotundifolius (Poir.) A. Cheval. Blumet Perr. અંગ્રેજીમાં જેને Madagascar plato કહેવામાં આવે છે, તે વનસ્પતિ કે ક્ષેપ, જેના કંદ (રતાળુ) ખાવામાં આવે છે.
Cole vegetables. કાબી, ફલાવર અને નોલકલ વર્ગના શાકભાજીનો સમૂહ, જે Brassica પ્રશ્નતિ અને રાજકાદિ કુળનાં તે હોચ છે; મેટા ભાગે આ શાકભાજ શિયાળુ પાક છે. colic, શૂળ, પેટની ગરબડના પરિણામે થતું શૂળ-ચૂંકનું છું. (૨) સ્થિરાંત્રનું – તેને લગતું. colifornı. સ્થિતંત્રન
મ સવંત કૅાલિ સમૂહનું, જેનું આથવણ થઈ એસિડ અને વાયુ અને c. test. દૂધના નમૂનામાં કાલિફેમ જીવાણુ જાણવા માટે કરવામાં આવતી કસોટી. colitis.સ્થિર વરુન્ત; સ્થિરતંત્રના વચામાં આવતે સાબર

Page #131

collagen
125
colocasia
collagen. પ્રાણી શરીરમાં રહેલું કોલેજન ભાગ અથવા એક માઈ કાન કરના સૂક્ષ્મ નામનું દ્રવ્ય કે પ્રાણીઓની કંકાલ સંર- કણવાળું અદ્રાવ્ય દ્રવ્ય, જે પાણીમાં નવચના અને સંજક પેશીઓમાં રહેલું લંબિત રહે છે અને અવક્ષેપની માફક વિષમગી છૂટીન છે અને તે તટ તળિયે બેસતું નથી. સુકાઈ જતા તે સેલ દ્રાવકામાં દ્રાવ્ય બનતું નથી.
Sol) અવસ્થા પ્રાપ્ત કરે છે. આમ collapse. અવસ, આઘાત જેવી તૂટી માટી અને બાદમાટી-મિસન કણ કણ પડવા જેવી અવસ્થ.
વીજભાર ધરાવે છે. (૨) ) !!ી2 દમ.મી. collar. પ્રકાડ અને મૂળની વયમ બેલે શ્વાસ ધરાવતે ખનિધ્ય કર્યું. (૩) ૫ગીમાં વનસ્પતિને સહેજ ઉપસેલે ભાગ. c. જેનું સત્ય દ્રાવણ થતું ન હોય અથવા rot. જમીનની પાસેના વનસ્પતિના પ્રકાંડ 'પ્રાણી કે વાનસ્પતિક ત્વચામાં :*ડયથી કે થડને થતે ક્ષત.
પ્રસરતું ન હોય તેવું દ્રવ્ય. કાવાગમાં તે collateral. એક પાર્શ્વ, સંપર્થ, પાય. હોય તેમ છતાં દ્રાવણના ઉત્કલન બિંદુ કે c. bundle. પાશ્ચયપૂલ. c. credit. બાળ્યાયનમાં કોઈ ફેર પડતો નથી. c., જામીન સાથેની શાખ-ધિરાણ. c. rela- irreversible. અપરિવર્તનીય કલીલ. tionship. સમાનપૂર્વજ ધરાવતાં પ્રાણી c. state, કલીલાવસ્થા. colloidal. કે વનસ્પતિ વચ્ચેનો સંબંધ.
કલીલીય; સ્ફટિકના સાધારણ રીતે હોય collective. સામૂહિક. c. farming તે કરતાં મેટા કણવાળું (દ્રવ્ય), ઘન તરીકે society. સામૂહિકકૃષિ સહકારી મંડળી લીલી અવસ્થા સામાન્ય રીતે અસ્કાટકીય એવા પ્રકારની સહકારી મંડળી, જેમાં તેના હોય છે, જેમકે કાંજી, લેટિન, ગુંદર ઇ. સભ્યોની માલિકીની જમીનને એકમ લેષ્મ. લેહી, લસિકા અને મૂત્રમાં જટિત કરવામાં આવે છે અથવા સહકારી મંડ. કાર્બનિક સંયોજન. c. clay. એક ળીના નામે ગણવામાં આવે છે. c.fruit, માઈ કોન કે 0.(101 મિ.મી. છે તેથી શેતૂર છે અનેનાસ જેવું પૂર્ણપુભવથી આછા વ્યાસવાળા કણને નાનામાં નાને થતું ફળ.
અંશ. c. sulphur, ગંધકનું અસ્થિર collenchyma. સ્થૂલકોણેત્તક. સ્વરૂપ; ફૂગનાશકની માફક ત્વચીય ગંધકનું Colletotrichum agate સિસલ- અત્યંત અસરકારક સ્વરૂપ. હેમ્પના રૂક્ષરોગનું જંતુ. C. Camelliae. Collosobrucus thinensis L. કઠોચાનો રેગકારી છટક. c. caleclau. બળનું જંતુ. સેપારીને થતા ફક્ષરેગ માટે જવાબદાર colluvial soil. ઢોળાવવાળી ગુરુત્વાકીટ. C. Jaltaltun. Went. શેરડીને કર્ષણના કારણે ટેકરીઓ તૂટવાથી થતી થતા એક રોગ માટે જવાબદાર કીટ.C. ભૂમિ રચના.(૨) મોટાભાગે પર્વ અને ડુંગgloeosborole. ખટમધુર ફળ અને રની તળેટીએ નિક્ષેપિત થતા શેલ ટુકડાથી ગાંબાને થતા રોગ માટે જવાબદાર રચાતી જમીન. colluvium. ગુરુવાકીટ. C. riminicolam. જેનસન ઘાર. કર્ષણના બળના કારણે ઢળાવના તળિયે સુદાનઘાસ ને થતા રોગને કીટ. C. નિક્ષેપિત થતા શૈલટૂકડા. indicum, કપાસને થતા રૂ ગને કીટ. colocasia. Aળવી, જેને રેuro, tv aim, C. Lindemntliwami. માબીનના રૂક્ષ- elephant zar પણ કહેવામાં આવે છે. puolat 12. C. pauciselum. Retri C. esculenta (L.) Schott Syn. થતા ગને કીટ. C. pipeli. મરીને થતા C. Inligitorum Schott.). મૂળ અગ્નિ રોગને કીટ. C. Dsali. જામફળને થતા એશિયાની પણ ભારતભરમાં થતી શાકીય રક્ષરેગને કીટ.
વનસ્પતિ, જેના કાજીમય અળવી નામના collod કલીલ: એક મિ.મી.ના હજારમાં કંદ થાય છે; અને જેનાં પત્તરવેલિયા ન મનાં

Page #132

colon
126
Commelina
પાન શાકભાજી તરીકે ખાવામાં આવે છે. c. structure. સ્તંભીય માળખું -બા વનસ્પતિને રસ કપડને લાગે તે સંરચના. તેને કાળે ડાઘ પડે છે, જે સહેલાઈથી colvillea racemosa Boj.મૂળ માલાજતો નથી. c. blight. Phytophthora ગાસીની, પણ અહીં વાડ માટે ઉગાડવામાં colocasiac Rachથી બળવીને થતી આવતી વનસ્પતિને એક પ્રકાર. રાગ. . leaf eaters, Monolepta colga oil. રાઈ, દીવાબત્તી અને signata O Prodenia litura F.
• અથાણામાં ઉપયોગમાં આવતું સરસિયું. નામનાં પતરવેલિયાને ખાંતાં જતું
coma, yiel.19241. comatose. colon. સ્થિરત્ર, બૃહદંત્ર. (૨) જંતુઓના
બેભાન, બેભાનાવસ્થા. આંતરડાને બીજો ભાગ. (૩) પૃષ્ઠવંશી
comate seed, લખા સુંવાળા રોમ પ્રાણીઓનું મેટું આંતરડું.
કે કાંટાથી કરાવરિત બીજ. colony. વસાહત. (૨) સંવર્ધન માધ્યમમાં ઊછરના સૂક્ષ્મ સજીવન સમૂહ, જે મોટા
comb. મરઘાના માથા પરની કલગી. ભાગે જીવાણુ કે રસીમાંથી પેદા થાય
(૨) મધપૂડામાં ષટકોણકષની સપુચ્છાછે. (૩) સાથે રહેતાં કામદાર મધમાખીઓ,
વસ્થા, c. foundation. મધમાખના નરમધમાખી અને મધમાખરાણુંને સમુદાય.
મીણની છા૫, જે પર મધમાખ મધપૂડો c. brooders. કેરોસીન, કેલસા,
બનાવે છે. c. honey. મધપૂડામાં લાકડાં, તેલ, ગેસ કે વીજળીથી ઉમા
સચવાયેલું મધ. c. out.કપાસિયામથી રૂ બિપી સેની સંખ્યા સુધી બચ્ચાને ઊછે.
છૂટું કરવું. combination control. વાનું સામૂહિક સ્થાન
સિંગ નિયંત્રણ.c. spray.એક કે વધારે colostral milk. વિવાયા બાદ ગાયનું
જંતુદન કે વનસ્પતિને નાશ કરતાં રસાતરતનું દૂધ; જુએ colostrum. colo
ચણાને સામૂહિક છંટકાવ. combing. strum. પ્રસૂતિ બાદ તરતનું ગાયનું દૂધ,
લોઢવાની ક્રિયા. c. wool. લેઢવાનું ઊન. જેનો રંગ રતાશ પડતે પીળે હોય છે,
combine. પાકને લણનાર, ઊપણનાર, સ્વાદમાં તે કડવું અને સ્થાન હોય છે,
સાફ કરનાર; બ સ કાર્યો કરનાર બહુજેની પ્રતિક્રિયા અમ્લીય છે. છેડા તાપે
લક્ષી યંત્ર. combined water. તે જામી જાય છે, તેમાં પાણી, દુગ્ધશર્કરા,
જમીનમાં જોવામાં આવતું રાસાયણિક ચરબી અને કેસીન ઘટકોનું પ્રમાણ ઓછું
રચના ધરાવતું પાણી, જે રાસાયણિક હે છે અને તેનાં કુલ ઘનદ્ર રાખ,
બળના કારણે ત્યાં રહે છે; લાલાળા એભૂમિન, લેબ્યુલિન, બિનઝેટીન
તડપથી તે બહાર આવે છે. combing નાઈટ્રોજન અને કેટલીક વાર પેટીન
ability. અંતર્જનિત સજીવની તેની ત સાધારણ દૂધમાં હોય તેનાં કરતાં
સંકર સંતતિમ ઇચ્છનીય લક્ષણે માપવાની વિશેષ હોય છે. તેને એક અઠવાડિયા
ક્ષમતા. સુધી અવવા દેવામાં આવે છે. તે રેચક દombustible. દહનશીલ, વેલનશીલ. અને નવજાત બચ્ચા માટે જરૂરી છે. તેની combustion. દહન, વલન. રેગપ્રતિકાર શક્તિ વધારે હોય છે. come in (inco) heat. માદા પ્રાણીનું cot, વછેરે. (૨) ઘોડી, ગધેડી ઇનું ચાર મદમાં આવવું. વર્ષની હેઠળનું બચ્ચું.
Comillas. અસામના ડુંગરાળ પ્રદેશમાં cole (coulter). માટીના ઢેફને થતા કપાસનું વેપારી નામ. ક પતું હળનું પાનું.
Commelina. nudiflora L. 2021column. re, 49112. columnar. Hon. C. obliqua Buch-Ham. બાપ રેખા સ્તંભય હોય તેવી (વનસ્પતિ). કંજરા નામની કુમળા ખાદ્ય સંકુરવાળી

Page #133

commensal
127
community
શાકીય વનસ્પતિ
દુષ્કાળ અને અછતને સામનો કરતી, commensal. સહભેજી.(૨) યજમાનમાં પંજાબ, ઉત્તરપ્રદેશ, મધ્યપ્રદેશ, ગુજરાત, સાથે રહેતા અને સાથે ખોરાક લેતા બિન, મહારાષ્ટ્ર, આદ્મપ્રદેશ, કર્ણાટક, અને પરજીવી સજીવો. commensalism.
તામિલનાડુમાં થતી વનસ્પતિ, જે પાછોતરા સહભેજિતા, પરસ્પરને બાધા કર્યા વિના ચોમાસામાં સિંચાઈ વિના પણ થાય છે. સમાન ખેરાક ખાનાર પ્રાણી સમુદાય. c.m. downy mildew. ScleroCommiphora caudata (Wight
spora graminicola (Sacc.)20A & Arn.) Engl. (Syn. Balsamo
aat 101.c.m. head smut. dendron caudatum Wight &
Sphacelotheca destruensen 2010 Ann.). બાન્દ્રપ્રદેશ, તામિલનાડુ, મૈસુર
થતો એક રેગ. બને કેરળમાં થતો સુપ, જેની છાલ અને
common mulberry. શેતુરનું ઝાડ; પાનમાંથી મળતો ગુંદર અથવા ગૂગળ જે
Morus australis Poir. (M. acidosa સ્રાવ ઔષધ અને ધૂપ તરીકે ઉપયોગમાં
Griff., M. indica auct, non L.). લેવામાં આવે છે અને ફળ ખવાય છે અને
નામનું ખાદ્યફળ – શેતુરનું ઝાડ. aal zpact your exa 3. C. mukul common murrel. Ophiciphalus (Hook ex Stocks) Engl.(Syn.
striatus નામની માછલી, Balsamodedron mukul Hook.
common pear. Pyrus communis ex, stocks). ગૂગળ, ધૂપ તરીકે તથા
L. નામની નાસપતીને એક પ્રકાર. ઔષધના સ્થિરીકરણમાં ઉપયોગમાં આવે
common salt. સેડિયમ કલેરાઇડ 3. C. roxburghii (Arn.) Engl.
નામનું દરજની વ૫રાશનું મીઠું; સૂત્ર
NaCI., જેને ઉપગ ઢેરના ખોરાકમાં, રાજસ્થાન અને ગુજરાતમાં થતો ગૂગળ, જે. સુગંધી દ્રવ્યના સ્થિરીકરણ માટે ઉપયોગમાં
રાકને સ્વાદિષ્ટ બનાવવા અને ખાદ્ય લેવામાં આવે છે.
દ્રાની સાચવણી માટે . થાય છે.
common sow thistle. gulin, common carp. Cyprinus carpio
21431 StSonchus oleraceus L. નામની શ્રીલંકામાં થતી કાપે માછલીને
નામની વર્ષાયુ શાકીય વનસ્પતિ. પ્રકાર.
common thyme. Thynius vulcommon custard apple.
garis J. નામને સુપ, જેમાંથી વધીય રામફળ.
ગુણવત્તા ધરાવતું બાષ્પશીલ તેલ કાઢવામાં common field cricket. Rrachy
માવે છે. trypes achatinus Stall. 11Hoj HIS
common vetch. Vicia sativa L. અને શણમાં પડતું જંતુ.
નામને ઘાસચારે. conmon field rat. Gerbillus common wheat. 46; Triticum indicus નામને જુવાર અને બાજરીના vulgare L. નામની ઘઉંની એક જાત. ખેતરનો ઉંદર.
community, સમાજ, સમૃદાચ, C. common jujube. O12; Ziziphus Development Programme. sation aertn; A. Dil garis 1952માં ભારતના પસંદ કરાયેલા ગ્રામ Lamk. નામની પંજાબ અને ૫. વિસ્તારમાં શરૂ કરેલ સામુદાયિક વિકાસ બંગાળમાં થતી ખાદ્ય ફળ બે રની વનસ્પતિ કાર્યક્રમ. C.Development Proje common methi. મેથી.
cts. 1952માં શરૂ કરવામાં આવેલી common millet. Boll; Panicum B ella's (93124012 Elevation. c. milliaceum . નામની ઝડપથી પાકતી, spirit. સમૂહભાવના.

Page #134

comose
comose. ગુચ્છ શી, 'શમય, ફમતાકાર, લે ભગુચ્છ, c. seed. મલ બીજ, કેશ – તંતુમય ખીજ. compact. સંઘન, સુસંહત. (ર) વવવા અગાઉ જમીનના કણને દબાવી જમીનને સઘન બનાવવી. (૩) સઘન રીતે સંનિત કરેલી જમીન,
companion cropping. પાક. c. cell. સાથી કાષ
તર
compartment. વહીવટ, વર્ણન અને નોંધ માટે કાયમી રીતે નક્કી કરેલા જંગલને! પ્રાદેશિક ભાગ. (૨) ખંડ. compatibility, સંગતતા, (૨) પાગનયન અને ફલીકરણની દેહધર્માંચ અને જનિક શચતા. (૩) ફળ છેડમાં એવી વ્યવસ્થા, જેમાં નરન્યુ માદૃાજન્યુને ફલિત કરે છે. compatible. સંયેાજ્ય, સંગત. (૨) સરળતાથી ફલિત બની
શકનાર.
compensation. (૧) સંમંજન. (૨)
વળતર.
competition, સ્પર્ધા, હરીફાઈ, પ્રતિયાગિતા. ક crop. પાક competitive plant, ખેતરમાંથી ખીજી જાતની વનસ્પતિને હઠાવી દેનાર
સ્પર્ધા
વનસ્પતિ. . market. પ્રતિસ્પી
બજાર.
complemental feed. ચરાણ ઉપરાંત વધારાને કે તેને પૂરક ખોરાક, complementary crop. પૂરક પાક. .. factor. એક ક સહયે!ગથી ચાક્કસ લક્ષણનું નિયંત્રણ કરનાર કારક, c, genes. વ્યક્તિગત પ્રભાવની દૃષ્ટિએ એક સરખાં હોય પરંતુ પરસ્પર મળીને ક્યાંતરક્રિયા દ્વારા નવા લક્ષણનું નિર્માણ કરતાં જિનન, complete. પૂર્ણ, c. fertilizer'. પૂર્ણ ખાતર; નાઈ ટ્રોજન, ફોસ્ફરિક ઍસિડ અને પેટાશ ધરાવતું ખાતર. c. flower, વજ્ર, ફુલપુંજ, પુંકેસર અને સ્ત્રીકેસરવાળું પુષ્પ, પૃર્ણપુષ્પ. completely saturated. પૃર્ણ રીતે સંતૃપ્ત, ધારણ કરી
128
compound
શકે તે સઘળાં સાચનો ધરાવતી (જમીન). complex virus. જટિલ વિષાણુ; રાગનું કારણ બનનાર કે તેથી વિશેષ વિષણુ;ખા રોગનું લક્ષણ તેને માટે જવાબદાર વિષાણુઓ પૈકાના વ્યક્તિગત વિષાણુ પરથી અગોલુ તણી રોય નહિ. complicated fracture. રક્ત વાહિનીઓ, ચેતા અથવા સ્નાયુઓને પણ ઇજા પહેચી હોય તેવા પ્રકારને જટિલ અસ્થિભંગ.
તૈયા
component materials of soil horizons ધન, પ્રવાહી અને વાચવીય કન્યાનું બનેલું ભૂમિ સંત; તેનાં અકાર્બનિક દ્રવ્યે મૂળ શૈલન રાસાયણક અને ભૌતિક ખવાણથી બનેલાં હોય છે, જ્યારે કાર્બનિક દ્રવ્યે જીવંત વનસ્પતિ, પ્રાણીઓ અને તેમના અવશેષ મૃદા સંયોજન અને પ્રવાહી તથા વાયવીચ પદાર્થોનાં બનેલા હોય છે: વાચવીય દ્રવ્યે મૃદા રંધ્રોમાં હોય છે. composite disease. વિષાણુ - સંકુલથી થયેલે રાગ, composition. સંગઠન, બંધારણ, સંરચના, બનાવટ, (૨) ચાકસ વિસ્તારમાં વિવિધ વનસ્પતિનું સાપેક્ષ ઉત્પદન. (૩) ખારાક, ખાતર ઇ. કાઈ પણ મિશ્રણના
ઘટકો
compost. કાર્બનિક નકામા પદાર્થોનું મિશ્રણ, (૨) નકામા કાર્બનિક પદાર્થોને કાહવડાવવા. composting. જમીનની ફળદ્રુપતા સુધારવા અને તેને અળવી રાખવા માટે ગામડાં અને શહેરના વાનસ્પતિક અને પ્રાણીજ મળે અને કલ્ચરને ઉપયોગી અનાવવાની પ્રક્રિયા. અનાજન સાંઠા. ઘાસપાત, મગફળીન છેડા, ધાસ, પાંદડાં પાંદડાંની કંગ, ઘરને કરશે. લાકડાની રાખ, મળ-મૂત્રવાળી માટી અને આવ દ્રબ્યામાંથી ખેતરના જેવું ખાતર બનાવવાની પ્રક્રિયા; ભાવ દ્રવ્યોનું ખાતર બનાવવાન લગભગ બે મહિના જેટલે સમય લગે છે. compound. યૌગિક, સંયેજન, અનેક તવાનું યૌગિક, (૨) સંયુક્ત (પુષ્પ, કળે

Page #135

compress
129
condensation
સી કેસર ઇ.). ce, carbon. કાર્બન અનાજની આડ પિકાશ અને પ્રાણુંજ આડસંજન. c., nitrogen. નાઇટ્રોજન પેદાશ જેવા ઓછા તંતુઓ ધરાવતું પશુ સાજન. c. aporophere. સંયુક્તાક્ષી ખાણ. (૨) પિોષક દ્રવ્યની સાથે ઉપયોગમાં બીજાણુધર. c. corymb. સંયુક્ત સમ- લેવામાં આવતું ઊંચી પોષણશક્તિ ધરાવતે શીખ. c. fertilizer, એમફસમાને ખાણ, ઢેર કે અન્ય પ્રાણીઓ માટે એમેનિયમ ફોસફેટ, ડાય એમેનિયમ ફોસ્ફટ, ખોરાક. c. sprayer. કેન્દ્રિત એમોનિયેટેડ સુપરફોફેટ અને પોટેશિયમ સ્વરૂપમાં ફૂગનાશક કે જંતુનાશક દ્રવ્યના નાઈટ જેવાં સાધારણ બે કે તેથી વિશેષ છંટકાવનું સાધન. concentrated. પિોષક દ્રવ્યનું બનાવવામાં આવેલું ખાતર. સંકેન્દ્રિત, સંઘનિત. c. organic c. fracture. ચામડીને તોડીને ભાંગેલું manure. બાળ, હાડકાને ભૂકે, મૂત્ર, હાડકું બહાર આવ્યું હોય તે અસ્થિભંગ. લેહી, સંકેન્દ્રિતરૂપમાં વાનસ્પતિક દ્રવ્ય c. fruit. સંયુક્તફળ. c.layering. જેવા કાર્બનિક પ્રકારનાં દ્રવ્યનું બનેલું સર્પિલ સ્તરીકરણ. c. leaf. સંયુક્તપર્ણ. ખાતર. concentration. સંકેન્દ્રણ, c. nwiddle Namella. સંયુક્ત મધ્ય- સાંદ્રતા. (૨) કેઈ દ્રાવકમાં સક્રિય પદાર્થનું પટલ. c. sieve plate. સંયુક્ત ચાળણી પ્રમાણ. c. of produce. ખેતર પટ્ટી. c. stomach. સંયુક્ત જઠ૨. વાગે પરથી બાર કે સર્વમાન્ય સ્થાન પર ળના૨ પ્રાણીઓને જડરના પ્રથમ, દ્વિતીય, પેદાશને એકત્ર કરવી કે તેમનું પરિવહન તૃતીય અને ચતુર્થ એવા ચાર ખંડેરમાં કરવું. આમા વેલાં હોય છે; પહેલાં ત્રણ conchicle શંખાકાર. આમાશયે અન્નનળીને જ વિસ્તાર છે, concomitant, સહવર્તા.
જ્યારે ચોથું સત્ય જઠર છે. c. struc- concrete. સઘન.(૨)કેન્ઝીટ. c. frost, ture. એક કરતાં વધારે પ્રકારની જમીન મટીને સઘન ખેડ બનાવે તે રીતે બરફ જેવું નના વ્યક્તિગત કણેનાં સમૂહનાં કદ, સખત થયેલું ઝાકળ કે તુષાર. c. lined થાકાર અને વિભિન્નતા. c. umbel. channel. કેન્દ્રીટ ચસ્તરવાળી સિંચાઈ સંયુક્ત છત્રક.
માટેની નહેર, જે લાંબા સમય માટે ટકે compress. શરીર પર આવેલા સેજાને છે અને પાણીનો બગાડ અટકાવે છે. એ છે કરવા કે રક્તસ્ત્રાવને નિયંત્રણમાં concretion. કંકર. (૨) સ્રવતા પાણીના લાવવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું દ્રાવણથી લવણ અવક્ષેપથી બનેલે કણેને. ગમે તે દ્રવ્ય, ગેજ, પાટે, પટ્ટી . (૨) સમૂહ. (૩) બાયર્ન એક્સાઈડનું કેલ્શિયમ ગાદી, રૂની પટ્ટી. compressed air કાર્બોનેટ જેવાં કેટલાક રાસાયણિક સંયેsprayer. હાથ પંપથી અંત લાવીને જનનું સખત થયેલું સંઘટ્ટન. (૪) માણસ રસાયણ છાટવાનું સાધન. compres- કે પશુની દેહગુહામાં પથરી જેવો બનેલે sion. દબાણ, દાબ. c. ratio. દાબ- અકાર્બનિક દ્રવ્યને ગઠ્ઠ, પથરી. ગુણોત્તર. c. wood. દબાયેલું-દાબેલું concurrence. સહગમન, સંગમન. કાઠ.
concurrent, સહુગામી. concave. અવતલ, અંતર્ગોળ.
condensation. સંઘનન, સંઘનનીભવન. conceive. ગર્ભધારણ કરે, ગર્ભ રહે. ૨) બાષ્પના પ્રવાહીકરણની પ્રક્રિયા. conception. ગર્ભધારણ, કોઈ પણ condensed milk. નિર્વાહ હેઠળ પ્રાણીનું થતું ફલન, ભ્રણના વિકાસનું દૂધમાં પ્રવાહી દ્રવ્યને દૂર કરી તેમાં પ્રથમ પગથિયું. c. rate. પહેલું મિલન, શર્કર ઉમેરી સંઘનિત બનાવેલું દૂધ પીવું કે જેથી ગર્ભ રહે તેને દર.
દૂધ લબે સમય સચવાયેલું રહે છે અને concentrate. ધાન્ય, અનાજ, ખેાળ, દૂરના અંતર પર મોકલવા માટે તેનું કદ કુ. કે.-૯

Page #136

condiments
130
Coniothecium
પણ નાનું થયેલું હોઈ સુગમ થાય છે. conformation. કઈ કાચંકારી લક્ષણના condiments. મસાલા.
સંદર્ભમાં જીવંત પ્રાણીનાં પ્રકાર અને condition. કઈ પ્રાણું, બીજ, ફળ સ્વરૂપની અનુરૂપતા. conformity. કે ફૂલને સામાન્ય દેખાવ અને અથવા અનુરૂપતા. તેના સ્વાસ્થની સ્થિતિ. conditioned. confounding. સંકરણ. નિયંત્રિત, અનુકૂલિત, અનુબંધિત. condi- Conged tomentosa Roxb. var. tioner, orthlalo 31220121 alat azurea Clarke (Sya C. azurea ભારતું, તેમાં લગાડવામાં આવતું ગમે તે Wall.) માટે સુપ જે બગીચામાં દ્રવ્ય કે ખાતરમાં ભેળવવામાં આવેલું દ્રવ્ય. વાવવામાં આવે છે. conditioning, પ્રાણીઓ, વનસ્પતિ congenial, સહેલાઈપૂર્વક પરસંકરણ કે તેમની પેદાશોની પ્રક્રિયા કરવામાં આવે ક્ષમતા ધરાવનાર. (૨) સરળતાથી જોડાઈ કે છેવટે તેમને ઉપયોગ કરવામાં આવે શકનાર. તે અગાઉ તેમની કરવામાં આવતી મા- congenital. જન્મજાત; જન્મ વખતે જત. c. of wheat. ઘઉં કે ઘઉંની હાજ૨ કે તે સમચથી, પરંતુ આનુવંશિક વિવિધ પેદાને ઉપયોગમાં લેવા અગાઉ અર્થમાં નહિ. c. dystokia. જન્મજાત તે પર કરવામાં આવતી પ્રક્રિયાઓ. કષ્ટ પ્રસવ conduct. સંવહન, વહન. conduc- congestion. જમાવટ લેહીની. tion. ચાલતા, વાહકતા, સંવાહકતા. c. of brain. Hoprati ishall conducting.વહન કરનાર, વહન કરતું થતી જમાવટ. c. of b, active. સંવાહક. c. cell, સંવાહકકોષ, વાહકષ. સક્રિય રીતે મગજમાં થયેલી લોહીની c. tissue, પાણી અને અન્નનું જમાવટ. c. ofk..passis
જમાવટ. c. ofb passive. નિષ્ક્રિય વહન કરતી વનસ્પતિની જલવાહિની કે રીતે મગજમાં થયેલી લેતીની જમાવટ,
રીતે મગજમાં થયેલી યાદીન અનવાહિની પેશી. conduction. c. ofudder. દૂધાળાં ઢોરનાં આંચળમાં વહન, સંવહન. (૨) પ્રવાહી પિષણ, પાણું આવતે સેજે કે તેમાં થતી લોહીની ધનું એક સ્થાનેથી બીજે થતું વહન. con- જમાવટ, જેમાં જમાવટ થયેલ ભાગ ductivity, વાહકતા, સંવાહકતા.
ગરમ બને છે. ઘણું દૂધ આપનાર પ્રાણુના conduit. પાણીના વહેણ માટેની ખુલ્લી સંબંધમાં આ વિકૃતિ બનવા પામે છે.
કે ઢકેલી નળી. (૨) ધાતુને નળ. Congo coffee. 1511 $1$?; Coffeu cone. pis c. of depression. robusta Linden. 11H0l C SILI ઊંધા વળેલા ઘંટાકારે વધતી જતી પાણીની પણ અહીં કેરળ, તામીલનાડુ અને કર્ણાપ્રવણતા. c. wheat. ભારતમાં થતા ટકમાં થતી કે, જે ભારતમાં થતી ત્રણ અનેક પ્રકારના ઘઉં પૈકીને એક પ્રકાર પ્રકારની કેફી પૈકીની એક પ્રકારની છે. conicle ાંક અકા૨.
condiophore. કશું બીજાણુ, અલિંગી Conference. નાસપતીને એક પ્રકાર. બીજાણુને ઉદ્ભવ બહિત પદ્ધતિ મુજબ ફળ મધ્યમ કદનું, લીલી છાલવાળું અને વિશિષ્ટ કવકસૂત્ર ઉપર થાય છે. હોય છે.
condium (24.4.) (conidia 04.9.,. configuration, સમાકૃતિક રચના, ફૂગને ગમે તે અલિંગી બીજાણુ, જે અનુવિન્યાસ.
કૂળ માધ્યમ મળતા અંકુરિત થાય છે. confirm. અનુમોદન આપવું, પુષ્ટિ conifer, શંકુ આકાર (ઝાડ કે સુપને આપવી. confirmation. અનમેદન, સમૂહ). Coniferous. શકુ આકાર પુષ્ટિ.
ધરાવતું (વૃક્ષ કે સુપ). confuent. સંલગ્ન, સંગામી, સહગામી. Coniothecium chomalosborum

Page #137

Coaiotyrium
131
contagious
Corda. સફરજનને થતા રોગને કાટ. (૨) ઉત્સર્જનમાં પડતી મુશ્કેલીના કારણે જરૂર Consothyrium aretae. સેપારીના કરતાં વધારે સમય માટે આંતરડાંમાં રહી વૃક્ષના પાનને થતા રોગને કીટ.
જવા પામતે મળ; સૂકે કે અપાચ્ય ખોરાક conjugated nucleus.યમિત કેન્દ્રક. ખાવાથી પ્રાણીમાં પેદા થતી આવા પ્રકારની
અવસ્થા, conjugationયુમન, સમકોષ સંયોગ,
constituent. કોઈ દ્રવ્ય કે સંજનના સંયુગ્મિત બીજાણુ નીપજે તે માટે બે સરખાં જન્યુઓનું એકીકરણ.
constitution, બંધારણ, સંરચના. (૨) conjunctiva. આંખના ડોળાના દ્રય પરસ્પર સંબંધિત અંગે કે ભાગોનું તંત્ર. (૩) ભાગને આવના૨, પોપચાની આવશ્યક ત્વચા, સ્વાસ્થ, શક્તિ છે. જાળવવા માટેની કોઈ નેત્રસ્તર, યુ. conjuctivitis. પ્રાણની ક્ષમતા. નેત્રયજકાપ, નેત્રસ્તર કેપ, નેત્રશ્લેષ્મ કો૫. construction, આકુંચન, સંકેચ. (૨) connecting. જોડતું, જક. c. rod. ખાંચે.
RLY'S 83, c. tissue alor's uga. consuming markets. 4zgariat conservancy. મલસફાઈ. conser- ઉપભેગ થતો હોય તેવું બજાર. consuvation. સંરક્ષણ. (૨) અત્યારના અને mption. વ્યય, ઉપભેગ. (૨) ક્ષયગ. ભવિષ્યના સમય માટે કરવામાં આવનાર consumptive use. emloyal ઉપયોગ માટે કુદરતી સાધનોનું નિયંત્રણ જમીનમાંથી જલબાષ્પ ઊડી જાય તે સાથે અને સંરક્ષણ. (૩) જમીનની ઉત્પાદકતા, બાષ્પનયન અને વૃદ્ધિદ્વારા વનસ્પતિદ્વારા જાળવણું અને ઘસારાનું કરવામાં આવતું પાણીને થતો ઉપભેગ. c. a. of નિયંત્રણ c. of forest. વન સંરક્ષણ. water. જુઓ absolute 0.ater conservative grazing. 212IQL requirement. ભૂમિના મર્યાદિત ભાગમાં ઢોરને ચરવા contact. સંપર્ક. c. herbicide. દેશ જેથી આગામી મોસમમાં આ વિસ્તાર સંસ્પર્શક વનસ્પતિનાશક, આંતરિક અવશેબાલી થઈ ન જાય. conservatory. પણ કરતાં વનસ્પતિની પેશીના સ્પર્શમાત્રથી નિદર્શનાલય, વનસ્પતિના નિદર્શન માટેનું વનસ્પતિને નાશ કરનાર દ્રવ્ય. c. કાચઘર. conserve, જમીન અને તેમની insecticide. ચૂસક જંતુઓને સ્પર્શ સુધારણ કરવી, અને તેને તાર્કિક અને થતાં તેમનાં શરીરમાં પ્રવેશીને તેમને મારી સમજપૂર્વક ઉપયોગ કરો.
નાંખનાર સંસ્પર્શક જંતુદન દ્રવ્ય, જેમાં considerable. ઠીક ઠીક, ગણનાપાત્ર.
નિકોટાઈન સલ્ફટ, ફર્નાસુલ, સ્પર્સેલ, ગંધક,
ડીડીટી અને બીએસસી, એલ્ફિન, ડાય consistence. સુસંગતતા. (૨) મૃદાદળનું
એલ્ડ્રિન અને એન્જિનને સમાવેશ થાય છે. સંઘનન કે સંજન, જેમકે ચીકણું, સુઘટથ
c. spray. સ્પર્શથી મારનાર કે જંતુને ઢીલી, દઢ ક. માટી. consistant.
નાશ કરનાર છંટકાવનું દ્રવ્ય.
contagious. સંક્રામક, સ્પર્શથી જનાર, consociatio]. ઉપસહવાસ.
ચેપી. c. agalacti, હ્યુ-ન્યૂમેconsolidation. એકીકરણ. c. of નિયા સમૂહના સજીવો દ્વારા ઘેટાં-બકરાને agricultural holdings, કૃષિ થતો રોગ, જેમાં આંચળ, આંખે અને સાંધા ખાતાઓનું એકીકરણ. c. of hold. પર સોજા આવે છે, નબળાઈ જણાય છે. ings. ખાતાઓનું એકીકરણ.
સુકાઈ જવાય છે, આંચળ પર સેજા આવે constant, અચર, અચલ. (૨) અલક. છે, દૂધને ઊતાર ઘટે છે અને છેવટે ગર્ભ (૩) નિયતાક સ્થિરાંક.
પાત પણ થઈ જાય છે. c. bovine constipation sullevuld, og sledl. abortion. Brucella abortus 412011
સુસંગત.

Page #138

contaminant
જીવાણુથી ગાય કે ભેંસને પાંચ કે આડમ! મહિને થતે ગર્ભપાત. c. bovine pleuro-pneumonia. Bovimyces pleuro-pneumoniaથી ઢારને થતે ન્યૂમેનિયાના રોગ, જેમાં છેવટે ગીટારનું મરણ નીપજે છે. c. caprine pleuro-pneumonia. ધેટાને થતા રોગને એક પ્રકાર, જેમાં રેગી પ્રાણીને તાવ વ, શૂન્યમનસ્ક ખને, નાક સબ્યા કરે, કફ થાય અને છેવટે તે મરી તાય. c. disease (infectious disease),સંક્રામક રોગ, ચેપી રાગ. c. ecthyma, ઘેટાંનાં ખચ્ચાં ઇ. ને થતેા વિાણુજન્ય રાગ, જેમાં માંના ખૂણા અને આપર સેન આવી, મસા જેવું બને છે. c. pustular dermatitis. જુ contagious
132
echyma. contaminant દુષણકારક. contaminate. સંપર્ક દ્વારા કે હાનિકારક જીવાણુ, ફૂગ કે રસાયણા ઇ. ને ભેળવીને કૃષિત કરવું. contamination. કૃષ્ણ, પ્રદૂષણ. contiguous, નિકટસ્થ, સંનિહિત, જેડાજોડ આવેલું. continual, અવિરત, સતત. c. constituent, સતત ઘટક. continuity. સાતત્ય. . of life. જીવન સાતત્ય. c. of species. પ્રાણી કે વનસ્પતિની જાતિનું સાતત્ય. continuous. સતત, અવિરત, નિરંતર, ચાલુ. c.-action atomizer. સતત છંટકાવ કરનાર સાધન; હાથપંપ, જેમાં પૂરતું દબાણ અપાયા બાદ છંટકાવ ચાલુ રહે છે. c. brooders. હારાની સંખ્યામાં સેવાતાં ઈંડાંને કાલો, ગેસ, કે તેલ દ્વારા સતત ગરમી આપીને સેવનાર સાધન. c. cropping. વર્ષોંવર્ષ એની એ જ જમીન પર એના એ જ પાક લેવા, c. cultivation, વર્ષોવર્ષ એની એ જ જમીન પર એના એ જ પાક લેવા. c. grazing. સમસ્ત મેાસમ દરમિયાન એની એ જ જમીન પર દ્વાર ચરાવતા. c. phase.
contour
c. variation.
અવિરત અવસ્થા. અવિરત વિભિન્નતા. contorted. વ્યાવૃત્ત, અમળાયેલું, વાલચિત. contour. સમેચ્ચ રેખા. (૨) જમીન પરની સરખી ઊંચાઈનાં સ્થાનાને બ્લેડતી કાલ્પનિક રેખા.(૨) પક્ષીના શરીરને આવરતાં બહારનાં (પીંછાં). c. bench levelling. ઢોળાવવાળી જમીનમાં યોગ્ય સિંચાઈ થઈ શર્ક તે માટે તેને તંચાર કરવાની પ્રક્રિયા, જેમાં જમીનના પટ્ટા પડી પ્રત્યેક પટ્ટો સ્વતંત્ર વિસ્તાર હોય તેમ તેને સમતલ કરી તેમાં સાપાન – પગથિયાં અનાવવામાં આવે છે. c. border irrigation, સહેજ ઢોળાવવાળી જમીનને સિંચાઈ આપવાની પદ્ધતિ, જેમા સમસ્ત વિસ્તારની પટ્ટી બનાવી, સામાન અને ચાકડીઓ જેવા પાળા કરવામાં આવે છે, જેથી પાળાથી પટ્ટીમાં પાણી ભરાય ત્યા સુધી પાણી રેશકાય છે. c. checks. 6થી 12 સે.મી.ના અંતર પર ઊભી સમેચ્ચ રેખા અનાવી પાણી રોકવા માટે ઊભી કરવામાં આવતી આડશે. c. farming. પાળા ખેતી. (૨) જમીનના પાળા બનાવી ખેતી કરવી. ઊભા પાકના સાંઠા કે પ્રકાંડથી વહેતું પાણી અટકાવાય છે, તેના વેગ ધીમે બનાવીને ધોવાણ અટકાવાય છે, જેથી પાક માટે જરૂરી ભેજ સંઘરી શકાય છે, ધેાવાણથી થતી હાનિને રોકી શકાય છે અને પાકનું ઉત્પાદન વધારી શકાય છે. c. feathers, પક્ષીના પિચ્છ કલાપ, c. furrow. માળાની સાથે સાથે કે સરખા પ્રકારના બનાવેલા. ચાસ. . furrow method..પાળા દ્વારા ચાસમાં સિંચાઈ આપવાની પદ્ધતિ.c. interval, ઊંચાઈમાં તફાવત અથવા પાળા વચ્ચેનું ઊભું અંતર. c. planting. સમેાચ્ચરેખા આગળ હારબંધ પાક વાવવે. c. ploughing. સરખા નળની રેખા કેસમેચ્ચરેખા પર ખેડ કરવી. . strip ploughing. પાળા પટીની ખેડ. c. system of

Page #139

contractible
133
planting. ટેકરી કે ઢોળાવ પર ફળ ઝાડ કે અન્ય પાક વાવવાની પદ્ધતિ, જેમાં એક સરખા ઢાળાવ પર ઢાળાવના કાટખૂણે ઝાડની હાર વાવવામાં આવે છે, જેથી કેવાણને અટકાવી શકાય છે. c. terracing. માટીના ઢેર રચી, ઢોળાવ પર સેાપાન – પગથિયાં બનાવવાની પદ્ધતિ, c. trenching. વણખેડ જમીનમાં પાળા આગળ ખાઈ ખેાદવાની પદ્ધતિ. contouring. ભારે વરસાદવાળા પ્રદેશોમાં ઘેવાણ અટકાવવા માટે અથવા ઓછા વરસાદવાળા પ્રદેશોમાં ભૂમિગત ભેજ જાળવવા પાળા આગળ હળ ફેરવી ચાસ, કિનાર કે ખાઈ બનાવવી. contractible. સંકોચનશીલ. c. vacrole. સંકાચનશીલ રસધાની. contributory. સહાયકારી, પૂરક. contrivance. યુક્તિ, control, નિયંત્રણ, અંકુશ. (૨) વાનસ્પતિક કે પ્રાણીજ રાગ, જંતુ, ઘાસપાત ઇથી થતી હાનિ રોકવાની ગમે તે પદ્ધતિ. (૩) પ્રયાગમાં તુલનાના હેતુ માટે ઉપયેગમાં લેવામાં આવતું ધેારણસરનું controlled price. નિયંત્રિત કિંમત, અંકુશિત કિંમત. controversial. વિવાદાસ્પદ.
માય.
contasion. અંત:ક્ષત, મૂઢમાર. (૨) પ્રાણીન! શરીરની બહારની સપાટીની નીચેની પેશાને થતી હાનિ. (ક) ઉઝરડા, convalescence. સાન્ન થવાના સમય; માંગી બાદ ધીમે ધીમે પુન: સ્વાસ્થ્ય મેળવવાની અવસ્થા, રેગેાપશમનનો સમય - અવસ્થા. convalescent. માંગી ખાદ સાજી થઈ રહેલી વ્યક્તિ. convergent improvement. એકાન્મુખી ક્રમેન્નતિ; કેન્દ્રગામી સુધારણા. convex. ઉત્તલ, બહિર્ગોળ. convolute. ચિત, વિંટળાયેલું, સુંવલચિત (પણ). convolution. વચન. (૨) મસ્તિષ્ક કે આંતરડાનું વીંટળાઈ જવું, Convolvulus aryensis L. ચાંદવેલ,
co-op•
વેલડી, ખેતરાઉ કુદરતી, હરણ, નારી. C. batatas. શક્કરિયા. C. ispidus Vahl. એક વનસ્પતિ. C. microphyllus Sieb. ધેાળી શંખાવલી. C. nervosis Brm. f. ધાવેલ, શાભા માટે વાવવામાં આવતી વનસ્પતિને એક પ્રકાર. c. pluricaulis Choim. શંખાવલી, શંખપુષ્પી. C. retans. વનસ્પતિને એક પ્રકાર. C. splendens Hornem. વનસ્પતિને એક પ્રકાર. convulsion. તાણ, આંચકી. (ર) કાઈ પ્રાણીના મગજ કે કરોડરજ્જુમાં વિપરીત કાર્યોની નૈદાનિક અવસ્થા, જેમાં સ્નાયુએ સંકાચાય છે, અને શરીરમાં ભારે જખરા આંચકા આવે છે.
Conyza balsamifera L. હિંદીમાં જેને કકાંદા કહે છે તે હિમાલય, આસામ અને ખાસી ટેકરીઓમાં થતા નાના છેડ છે, જેનાં પાન સુવાસિત છે અને જેમાંથી કપૂર નીકળતું હોવાનું માનવામાં આવતું હતું. Cookia puncłala Retz. અગ્નિજળ; ઓરિસા અને બિહારમાં થતી એક વનસ્પતિ, જેનાં ફળ ખાવાના કામમાં આવે છે. coop. તારની નાની વાડ, જેમાં બચ્ચાંને રાખવામાં આવે છે.
co-op. સહકારી (મંડળી). co-operation, ચાકસ પ્રકારની આર્થિક આાવચકતા પૂરી પાડવા માટે સ્વૈચ્છિક રીતે એકઠા થઈ કાઈ સંસ્થાની રચના કરવાની એક પદ્ધતિ. 1904માં ગ્રામ ૠણ રાહત માટે આવા પ્રકારની સંસ્થા રચવાના પ્રારંભ થયે। મનાય છે. (૨) સહકાર, સહયોગ. co.operative. સહકારી, સહયાગી. c. administration. સહકારી પ્રબંધ, સહકારી વહીવટ. C. Credit Societies Act, 1901ની સાલમાં સહકારી ધિરાણમંડળીના કામકાજનું નિયમન કરતા ઘડવામાં આવેલે કાચા, સહકારી ધિરાણ (સહકારી) મંડળીઓને અધિનિયમ. c. enterprise. સહકારી સાહસ. (૨) સહકારી ધારણે કેાઈ ઔદ્યોગિક
'

Page #140

Coorg Honey Dew
134
coral
સંસ્થાની કરવામાં આવતી રચના. c. નથી. c. deficiency. નાબા જેવું farming society. સહકારી કૃષિ યેલ્પ ખનિજ તત્ત્વ પૂરતા પ્રમાણમાં મંડળી. (૨) સ્વાશ્રય અને પારસ્પરિક સહ શેષાતું ન હૈ તેથી વર્તાતી ઊણપથી કારના ધોરણે રચવામાં આવતી કૃષિ સંસ્થા. વનસ્પતિને તે એક પ્રકારને રોગ, જેમાં c. marketing.societies. 4651.22 771246 2140115 on . c. fungiબજાર મંડળીઓ; કૃષિ પેદાશનું વેચાણ cides. ફૂગને નાશ કરવા માટે ઉપયોગમાં કરવા માટેની સહકારી મંડળીઓ. c. લેવામાં આવતું તાંબાનું એક સાજન, movement. સહકારી આંદેલન; અર્થ જેમાં મુખ્યત્વે બોર્ડોમિકર, કેપર વ્યવસ્થામાં સહકારી ધોરણે પ્રવૃત્તિ કર- કિસકલ રાઈટ, યુપ્રસ ઓકસાઈડ, વાને પ્રયાસ કરવા માટે હાથ ધરાતું પીરીને કસ (તાબા પર આધારિત છાંટવાને
દેલન. c. organisation, સહકારી મૂકે) ઇ.ને સમાવેશ થાય છે. c. iodide. સંસ્થાના સહકારના પાયા પર રચવામાં ઑપર આડાઈડ. c. sulphate, આવતી સંસ્થા. c. principle. સહ- મોરથૂથ, જેને ઉપગ જંતુઓને નાશ કારી સિદ્ધાંત. c. society. સહકારી કરવા માટે થાય છે. મંડળી, c, undertaking. સહ- coppice. જમીનની સપાટી સુધી ઝાડ કારના ઘેરણે રચવામાં આવતો ઉદ્યોગ. પાડવા, જેથી તેના મૂળમાંથી પ્રહ થાય. cooperator. સહકારી મંડળને સભ્ય. (૨) તાજેતરમાં વૃક્ષો કાપી નાખ્યા હોય Coorg Honey Dew. મધુબિંદુ નામે તે વિસ્તાર, જેમાં નવા અંકુર ફૂટયા પણ ઓળખાતું, ઉત્તર ભારતમાં થતા, લંબ- હેય. (૩) ગુલ્મવન. c. forest.દ્વિતીગોળ, એઠાં મીઠાં, બી વિનાનાં પપૈયાનું ઝાડ; યક પ્રહથી નિર્માણ પામતું વન. c. જેના પ્રકાંડ પર પ્રમાણમાં નીચે ફળ બા mound. મરક્ષપની આસપાસ જામતો છે અને જેની સુવાસ વોશિગ્ટન નામના માટીને થર. c. shoot. જમીનની પપૈયા જેવી છે. ઝાડ ખૂબ જ ફાલ આપે છે સપાટી સુધી કાપવામાં અાવ્યાં હૈય, Coorg orange. કૃર્ગ અને કેરળના બાળવામાં આવ્યાં હેય તેવાં ઝાડનાં ઠૂંઠાંવાયનાડમાં થતાં સંતરાનો એક પ્રકાર, માંથી ફૂટ અંકુર. જેનું ઝાડ બી વાવીને ઉગાડવામાં આવે copra. ૫. સુકાયેલા નાળિયેરનું કાચલું; છે, જે પુલી અને નારંગનાં નામે પણ ભંડારમાં બે-ત્રણ મહિના સુધી કપરાને ઓળખાય છે, જેનું ઝાડ મોટું, ભાકાર સુકાવા દેવામાં આવે તો, કોપરાને ગળે ઊંચું, સંહત-૫ણે ભાવાળું અને ખૂબ છૂટો પડે છે, જે તેમાંથી કોપરેલઢ કાઢવા ફળ આપનારું છે.
માટે ઉપયોગી બને છે. c. oil કે પરેલ; Copenhagen Market, કેબીને ચૂલા કે સૂકાયેલા શપરામાંથી કાઢવામાં સુધારેલે એક પ્રકાર.
બાવતું તેલ, જે ખાવામાં, વેજીટેબલ, copper, તાંબુ, Cu સંજ્ઞા ધરાવતું વન- માર્ગરિન અને સાબુ બનાવવા, ઊંજણ તરીકે
સ્પતિનું અલ્પ ખનિજ પિષક દ્રવ્ય; જે અને માથાનું સુગંધી તેલ તૈયાર કરવામાં (Ci++) પર આયન તરીકે લેવાય છે. ઉપયોગી બને છે. c. acetoarsenite. ઑપર એસી- coprophagous. મલભલી, મલજીવી, આર્સેનાઇટ, જે પરિસ ગ્રીનના નામે ઓળ- વિષ્ટા ખાનાર. ખાય છે; જે લીલા રંગના ડાકણને copulation. લિંગીય યુગ્મન, મૈથુન. ભૂકે છે અને જેને જઠર વિષ તરીકે જંતુ coral. પરવાળાં. c. tree. પાડેરવાં; 71291 212 EYLHi 29141-94199 og Erythrina variegata L. var. પરંતુ પાંદડાંને હાનિકારક જણાતા તેને orientalis (L.) Merr. નામનું ૫. હવે ફળબાગમાં ઉપયોગ કરવામાં આવતે બંગાળના સુંદરવન, આંદામાન અને નિકે

Page #141

Corallocarpus...
135
corm
બાર, તામીલનાડુ અને ઓરિસામાં થતું ગુજરાત, પંજાબ, રાજસ્થાન અને અન્નઝાડ, જેની કુમળી સિગે અને બી ખાવામાં પ્રદેશમાં થતું એક ઝાડ, જેનાં ફળ ખવાય આવે છે, જેની છાલના રેસાનાં દેરડાં બને છે. C. Totad. Roem & Schult. છે, ફૂલમાંથી લાલ રંગ મળે છે. આ ઝાડને ગુંદી નામની વનસ્પતિ. c. sebestan. વાડ માટે તથા કાળા મરીના વેલાને ટેકે . લાલ લસૂર નામની નારંગી રંગનાં આપવા માટે વાવવામાં આવે છે.
ફૂલવાળી શેભાની વનસ્પતિ. Corallocarpus epigatus (Rottl cordial. બધા જ પ્રકારનાં ગ૨, બી, ઈ.
& Willd.) Clarke; ગુજરાત, પંજાબ વિનાનો ચળકતે સ્વચ્છ ફળ રસ, જેને આધ્રપ્રદેશ અને કર્ણાટકમાં થતી શાકીર મંદન કરીને ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. વનસ્પતિ, જેનાં મૂળ મરડે તથા સંધિવામાં cordon system of training.
ઔષધિ તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. બે ફુટ જેટલી દ્રાક્ષની વેલ વધે ત્યાર પછી Corchorus capsularis L. મેટી છૂછ, તારની જાળી પર તેને સમક્ષિતિજ વીંટાળશણ; પ. બંગાળ, આસામ, બિહાર, ઉત્ત ૨- વાની પદ્ધતિ. પ્રદેશ અને ઓરિસામાં થતે ૫, જેના
Cordyline terminalis Kunth. રેસા કેથળા, ગુણપાટ, દેરડા, સાદડીઓ
બગીચામાં થતો સુપ. અને કાગળ બનાવવા માટે ઉપયોગમાં આવે છે; તેની લાકડી ઔષધીય કોલસે core. સફરજન, નાસપતી ઇ.ને બીવાળો બનાવવાના કાચા માલની ગરજ સારે છે,
અંત:સ્થ ભાગ. (૨) ડબામાં ભરવા કે જેમાં વાયુ અને પ્રવાહીનું અધિશેષણ
મુરબ્બ બનાવવા ફળનાં બીની સાથેના કરવાની ઊંચી ક્ષમતા રહેલી છે. C.
અંત:સ્થ ભાગને દૂર કરવો. (3) ગા. fascicularis Lam. all 0442M. C. Coreopsis basalis Blake, Rile! olitorius . બોર છું; પ. બંગાળ, માટે વવાતી વનસ્પતિ. આસામ, બિહાર, ઓરિસા અને ઉત્તર coriander, ધાણા, કેથમીર, Corianપ્રદેશમાં થતી વનસ્પતિ, જેના પ્રકાંડમાંથીdium sativum L. નામની, મૂળ ભૂમમળતા રેસા જાડું કાપડ બનાવવા માટે ના પ્રદેશની પણ અહીં મધ્યપ્રદેશ, કામમાં આવે છે. C. tiloculari L, કર્ણાટક અને બિહારમાં થતી સુવાસિત નાની રાજગીરી, કડવી છે, લાંબી છે. શાકીય વનસ્પતિ, જેનો ઉપયોગ ખાદ્ય વાનગીને Corcyra tebhalonica. નામનું ડાંગરનું સુવાસિત કરવા માટે થાય છે, જેનાં
ફળ-ધાણા ઉત્તેજનાકારક છે અને તે, વાતcord. નાળ; ગર્ભસ્થ બાળકને તેની માતાની હર, જઠરના દર્દી માટે અને પૌષ્ટિક દ્રવ્ય સાથે ઓર વડે જેડનાર રજજુ. (૨) વૃષણ- તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. (૨) ધાણ. ce ધારક રજજુ. (૩) દોરડું.
powdery mildew. Erysiphe cordata. મેરુદંડી (પ્રાણું).
polygoni માંથી ઘાણાને થતો એક રેગ. cordate, હૃદયાકાર.
Coriaria nepalensis Wall. 341Cordia dichotoma Forst f. (Syn. લય, સિક્કિમ, ભુતાન અને મણિપુરમાં C. myxa Auct plur; non L. થતી વનસ્પતિ, જેનાં પાન ચામડાં માC. obliqua Willd.). પંજાબ, રાજસ્થાન, વવા કામમાં આવે છે. મધ્યપ્રદેશ, પશ્ચિમ દ્વીપકલ્પીય પ્રદેશ અને cork. બૂચ, ક્ષા. (૨) કાષ્ટીય વનસ્પતિનું ખાસી ટેકરીઓમાં ઈન્ડિયન ચેરી નામે બહારનું કઠણું આવરણ. થતી વનસ્પતિ. C. gharaf (Forsk.) corn. કાંતલ કંદ; ગોળાકાર, ઘન, લાગે, Ehrenh & Asch (Syn. C. Tothat બે કે ત્રણ આંતરગાંઠવાળે પ્રકાંડ-કંદ, Roem & Schult.) ગુંદી નામની ઘનકંદ, cormed, જુના ઘનકદથી બનેલ

Page #142

136
cormophyte
દ્વિતીયક ધનકંદ. cormlet. જુએ cormel. cormous. નર્કવાળી
(વનસ્પતિ). cormus. ધનકંદ. cormophyte. થડ, મૂળ અને પર્ણમાં બિન ખનેલા ભાગવાળી વનસ્પતિ. cormorant, માછલી ખાનાર જલવાસી પંખી, જે માછલી પકડવા ડૂબકી મારે છે. corn. ઘઉં કે જવ જેવા ધાન્યના દાણા: તાજ. c. cob, મકાઈના ડાડાને કાષ્ઠીય અંતઃસ્થ ભાગ, જે ઢારને ખાવા માટે અપાય છે. c. on the cob. મકાઈના કાચા દુધિયા દાણા. (૨) દાણા કાઢી લીયા વિનાને મકાઈના ડાડા, cormlet. મકાઇના કાચા ડાડા. cornea, આંખના ડાળાના અગ્રસ્થ તલનું પારદર્શક વ્યાવરણ. (ર) સંયુક્ત આંખન પારદર્શક ભાગનું પ્રત્યેક તત્ત્વ. (૩) સ્વચ્છા, શુકલ મંડળ.
corneous. ભૃંગી, ભૃંગીય. cornicle. મરધીના પગના પ્રવધું, જે વચ વધતાં સખત અને છે, પણ મરઘીના પ્રવર્ષ જેવા નથી હાતે.
Cornish, ભારે, માંસ આપનાર મરઘાની ઇંગ્લેંડની આલાદ,
cornua. ગર્ભગ્રીવામાંથી ગર્ભાશયને ખે ભાગમ વહેંચનાર બે નલિકાઓ. corolla. દલપુંજ, લચક્ર, ફૂલમણિ, પુષ્પમણિ.
Coromandel. એક પ્રકારની ભેાંચસિંગ, જેનાં ફેફાં નાનાં હાય છે, તેમાં એક કે બે જ દાણા હોય છે અને તેની સિંગમાંથી 49 ટકા તેલ નીકળે છે. C. ebony persimmon. ટીમરું. Diosbyros melanoxylon Roxb. D. Tupru Buch-Hem. નામનું મધ્યપ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર, બિહાર, અને પશ્ચિમ ભારતમાં થતું ખાદ્ય ફળધારી વૃક્ષ, જેનાં પાન બીડી બનાવવામાં, છાલ અને અર્ધ પાકાં ફળ, ચામડાં કમાવવામાં ઉપયાગી છે.
corona. પુષ્પમુગટ, કેટલાંક પુષ્પાના ધ્વપુંજની અંદરના ભાગમાં થતા ઉપાંગા,
cortex
coronet.
coronal root, મુગટ સદશ કે ચક્રીય મૂળ, જે જમીનની સપાટી પર હોય છે. coronary. મુગટ જેવું, મુગટ સંદેશ અથવા ચક્રીય કે ગાળ. પુષ્પ મુગટ. corporation, farming.કૃષિનિગમ, corpus, નિકાય, સંસ્થા. (૨) કોઈ પણ અંગના સમાંગ ભાગ. c. luteum. લેહીના ગઠ્ઠામાંથી બનેલી અને માદા પ્રાણીના ખીજમાચન બાદ ફાટેલા કાષ્ટના અવકાશમાં ભરાઈ જતી અંત:સ્રાવી સંરચના; જે ગાયામાં પીળી અને ભેંસામાં કેસરી હોય છે અને જે પ્રાજેક્શન નામને સ્રાવ સ્રવે છે. corpuscle. કોઈ પણ પ્રવાહી કે આધાર દ્રવ્યમાં તરતા રહેતા જીવરસીય કાષ. (૨) રક્તકણ, correlation, સહસંબંધ. c, nega tive, ૠણ સહસંબંધ. c., positive. ધન સહસંબંધ. c., significance of સહસંબંધનું મહત્ત્વ. c coefficient. સહસંબંધગુણાંક, c. ratio સહસંબંધ ગુણાત્તર. corrosion. ખવાણ, ક્ષાર, સંક્ષારણ corrosive sublimate. Hg Cl3; મકર્ક્યુરી ખાચકલેરાઇડ કે મકર્યુંરિક ક્લેરાઇડ. (૨) તંબલી રંગનું વિષ, જે રંગ વિનાનું, ગંધ વિનાનું અને સફેદ દાણાદાર કે ભ્રકારૂપે જલદ્રાવ્ય છે. ચેપ પ્રતિકારક અને જંતુનાશક તરીકે તે અસરકારક છે. corrugated, નાળીદાર, લહેરદાર. ૮૦rrugation irrigation. સિંચાઇની નાળા પદ્ધતિ, જે પાસેપાસે ઊગતા પાક માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે. corrugations, પાસે પાસે ઊગતા ઘાસચાર કે નાના અનાજ જેવા પાકને સિંચાઈ આપવા માટે કરવામાં આવેલા નાના ચાસ. cortex. વટ, ખાત્મક, ખાધસ્તરીય પ્રાંતસ્થા. (૨) પ્રાથમિક દેહના મધ્ય નલિકાને બહારથી બાહ્યાવરણથી અને અંદરથી અંતઃસ્થ ચર્મ – કલાથી આવરત ભાગ. (૩) પ્રમસ્તિષ્કનું ધૂસર દ્રવ્ય. corticu

Page #143

Corticium...
137
lar. બાધકનું –ને લગતું. Corticium salmonolor. સીતાફળ, સિંકાના, ગ્રેંડફ્રૂટ, ખટમધુરાં ફળે, આંખે, ક્સ ને થતા રોગ માટે જવાબદાર કીટક C inwitm. ચાના છેડને થતા રાગને કાટક, C. solani. કાખી, કાલિલાવરને રોગકારી કીટક. cortisone, અધિવૃગ્રંથિના બહારના ભાગે લેપ્ટીમાં સવેલેા અંત:સ્રાવ, જે શરી રનાં મહત્ત્વનાં કાર્યાનું નિયમન કરે છે, શરીરમાં પ્રાટીન અને ચરબીની જમાવટ કરે છે તથા શર્કરાજ્યેનું ચયાપચય કરે છે.
Corum bulbocastanum Clarkenon Koch. કાળાજીરા નામની કાશ્મીરની વનસ્પતિ. (ર) ભેાંચ સિંગ. Corvus macrohynchos. કાગડા, C. splendens. કાગડા. Corylus telana L. બિંદુક નામની ભારતનાં પર્વતીય સ્થાન પર ઉગાડાતી નસ્પતિ. C. colunna L. ભૂતિયા બદામ; મૂળ યુરોપનું પણ હવે કાશ્મીર અને કુમાઉંમાં થતું એક ઝાડ. corymh, નીચલા પુષ્પભ્રંત્ત પરની કલગી. Corynebacterium is, ધેટાંમાં થતા એક રોગને કાટ. C. litici, ઘઉંના કણસલાના રાગ માટે જવાબદાર જીવાણુ, e. michiganese, ટમેટાને ગકારી
કીટક
Corypha ustralis R. Br. ઊંચે તાડ. C. ebata Roxb. ૫. બંગાળમાં થતા, ઊંચા તાડ; જેના રસ-તાડીમાંથી ખાંડ, સિ૨૫ અને સરકા બનાવવામાં આવે છે; થડમાંથી કાજી મળે છે; કળીએ અને આ ખાવાના કામમાં આવે છે. C. taliera Roxb. તામીલનાડુના ઈશાન ખૂણાના પ્રદેશમાં થતા ઊંચા તાડ, જેનાં પાન છાપરાં આવવાં તથા સાદડીએ અને ટાપલા-ટોપલીઓ મનાવવા ઉપયોગમાં આવે છે. C. umbraculife L. પ. બંગાળ અને આંદામાનમાં થા ઊંચા તાડ, જેનાં પાનનાં પંખા, સાડી, છત્રીએ બનાવવામાં આવે છે
costus
અને બીમાંથી બટન અને નાનકડાં અલંકારશ બનાવવામાં આવે છે. C. utan Lamk. આંદામાનમાં થતે તાડ, જેન! પુષ્પાદ્ ભવમાંથી મળતા રસને! સરકે અને તાડી ખનાવવામાં આવે છે અને પાનની સાદડીઆ અને કોથળા બનાવવામાં આવે છે. coryza. શરદી, જેમાં નાક ગળ્યા કરે. (૨) શ્લેષ્મીય શરદી, આ ગ મરવાન બચ્ચાને થાય છે. Coscinium enestratum Gaertn.) Colebr. જાડી હુળદર; કાષ્ઠીય વનસ્પતિ, 67 ૬. ભારત ખાસ કરીને પશ્ચિમઘાટ, નીલગિર અને કરળમાં થાય છે; જેના પ્રકાંડમાંથી પીળા રંગ મળે છે. cos lettuce. Lactuca saliva van longifolia, નામની લેટર્સ પ્રકારની શાકીચ
વનસ્પત.
Cosmolyce baelicus L. કઠેળમાં પડતી નાની લીલા રંગની ઈંચળ. cosmopolitan. સર્વદેશીય. Cosmopolites sordidus. કેળના થડને કારી ખાનાર કી.
Cosmos sulphureus Cav. મૂળ અમેરિકાથી પણ અહીં બગીચામાં વાવવામાં આવતી વનસ્પતિ. Cosmostigma racemosum(Roxb.) Wight. એક આાહી ક્ષુપ, જે પશ્ચિમઘાટ, કર્ણાટક અને અન્ધ્રપ્રદેશમાં થાય છે, જેનાં પાનને ચાંદા પર કામમાં લેવામાં આવે છે, cost, પડતર, કોઈ પણ વસ્તુ બનાવવા માટે કરવામાં આવતું ખરું. c. of living. જીવનખર્ચ. c. price પડતર કિંમત.
costa. શિરા, costate, શિરયુક્ત. costus. Saussurea lappa C. B. Clarke.(Aucklandia costus Falc.). નામની રાષ્ટ્રીય વનસ્પતિ, જે કાશ્મીર અને હિમાચલ પ્રદેશમાં થાય છે, જેનાં મૂળમાંથી બાષ્પશીલ તેલ મળે છે, જે સુગંધી દ્રવ્યો બનાવવા માટે ઉપયાગમાં લેવાય છે. મૂળ ઔષધીય ગુણ ધરાવે છે. C. Spectosus (Koen. ex Retz.) S. યુ. બંગાળ

Page #144

Cotinus
138
cotton
એને દ. ભારતમાં શભા માટે ઉગાડવામાં કરીને ઈ – ગેજેટિક કાંપની, મધ્ય આવતી વનસ્પતિ.
ભારતની કાળી, દખણની મધ્યમ પ્રકારની Cotinus cuggygria Scopyyn. કાળી અને પૂર્વ તથા દ. ભારતની લાલ Rhis colina L.). વાયવ્ય હિમાલયમાં લેટરાઈટ જમીનમાં થાય છે. કપાસને થને લૂ૫, જેનાં પાન ચામડાં કમાવવામાં વાવવા અગાઉ ગાયના છાણ અને ગંધકની ઉપયેગી બને છે.
માવજત આપવામાં આવે છે. તેના રસાCotoneaster acuminala Lindl. માંથી કાપડ બને છે, તથા રબરના ટાયરના હિમાલયમાં તે એક ક્ષુપ, જેનાં ડાળખાંની ઉત્પાદનમાં પણ તેને ઉપયોગ કરવામાં લાકડીઓ બનાવવામાં આવે છે.
આવે છે. કપાસિયા અને કપાસિયાને cottage. કૃપડું, ગ્રામ પ્રદેશનું નાનું ઘર, બાળ ઢેરને – ખાસ કરીને દૂધાળા ઢેરને કુટીર. c. cheese. કાચા કે પ્રારીકૃત ખવડાવવામાં આવે છે અને કપાસિયાનું મલાઈ કાઢી લીધેલા દહીંમાંથી બનાવવામાં તેલ ખાવા તથા સાબુ બનાવવામાં ઉપયોગમાં આવતી નરમ ચીઝ-પનીર, જે બનાવવાની આવે છે. c country. દેશી પ્રક્રિયા દરમિયાન છાશને દૂર કરી મીઠું કપાસ-3. c, foreign. પરદેશી દેવામાં આવે છે. એવી ચીઝ Dutch કપાસ – રૂ. c. abroma. abroma cheese 24491 smierkase dia 401 augusta L.f. નામનું નાનું ઝાડ, જેના ઓળખાય છે. c. industries. કુટીર રેસામાંથી દેરડાં બનાવવામાં આવે છે અને ઉદ્યોગે.
જે ઉત્તરપ્રદેશ, ખાસી ટેકરીઓ અને cotted. 1991 . c. fleece. Aziall આસામમાં થાય છે. c. angular પીઠ પર ગૂંચવાઈ ગયેલું ઊન. c. wool, leaf spot, .c. bacterial ગૂંચવાયેલું ઊન.
blight By c. black arm. cotton. $4174, Gossypium Horta Xanthomonas malvacearum (Smi. તિને ગમે તે છોડ. દુનિયામાં થતા th) Dowson. નામના કીટથી કપાસને રેસા આપતી વનસ્પતિઓમાં અતિ લાગુ પડતા રગ, જેમાં પાન પર પાણી મહત્ત્વની વનસ્પતિ; 68 ટકા આવા પ્રકારની ભરેલા ડાઘ પડે, કુમળા અંકુર સુકાવા વનસ્પતિના રેસા ઉપયોગમાં લેવામાં આવે માંડે અને રૂપીળું પડવા માંડે. c. anthછે. છોડ વર્ષાયુ અથવા કાયમી પ્રકારનો racnose. Colletotrichum indicum છે. ભારતમાં થતા કપાસના મુખ્યત્વે Dastur. નામના જંતુથી કપાસને થતો 2112 4812 : Gossypium arboreum રૂક્ષ રેગ, જેમાં જીડવા નાનાં થઈ ખરી L.; G. herbaceum L.; G. hirsutum 43 9. c. aphid. Aphis gossypii L. અને G. barbadense. પહેલા બેને Glow. નામનું કપાસને લાગુ પડતું મલેદેશી કપાસ કહેવામાં આવે છે, જેનું રૂપ 420. c. areolate mildew, ટૂંકા તારનું હોય છે. 6. hirsalam L. Cotton grey mildew. Ramuઅમેરિકન અને કમ્બોડિયન કપાસ કહેવાય laria weola Atk, 11791 ogen છે, જેના તંતુ બારીક અને મધ્યમથી કપાસને થતો એક રોગ. c. bale, લાંબા પ્રકારના થાય છે. G. barbudnse કપાસ અથવા રૂની ગાંસડી. c. baling. ઇજિશિયન અને એન્વઝ પ્રકારનું રૂ જીનમાં લેલા કપાસને ફને બજારમાં કહેવાય છે અને તેના તંતુ લાંબા હેચ મોકલવા માટે હાઈડ્રોલિક પ્રેસથી ગાંસડી
છે. 30થી 300 ઈચના વરસાદવાળા બનાવવાની પ્રક્રિયા. c. boll. કપાસનું ઉષ્ણ વિસ્તારમાં કપાસ થાય છે, જેને ડવું, જેમાં રૂ અને કપાસિયે હોય છે. પ્રમાણમાં સૂકી હવા માફક આવે છે. c. bollworm. colion spotted કપાસ બધા પ્રકારની, તેમાં પણ ખાસ boll worm, cotton pink be/toorm

Page #145

cotton
139
cotton
નામનાં કપાસનાં જીડવામાં પડતાં જંતુઓ. swamiથી કપાસને થતો એક રોગ, જેમાં c. bugs. red cotton bug, 3135220191 H13 J. C. rust, Dysdercus cingulalus Fb. 24 Cerotelium desmiumes 34124 uat dusky cotton bug, Oxycarenus laelus 51321313.. sclerotial disease. Kirby. નામનાં કપાસનાં જંતુ, જે જીડવા, Pellicularia rolfsil થી કપાસને થતો તથા છોડને રસ ચૂસે અને રૂન રંગ રેગ. c. seed. કપાસિયા; રૂને લોઢીને બગાડે છે. c. burs. રૂને વળગી બી અને રૂને છૂટા પાડી બાકી રહેતું બીજ, રહેતા જીડવાના ભાગ. c. cake. જેની સાથે રૂને છેડે ભાગ વળગેલું રહે કપાસિયાને ખોળ, જે ઢોરને ખવડાવવામાં છે. કપાસિયામાં કાર્બોદિત, પ્રોટીન, અને આવે છે અને જેને ખાતર તરીકે ઉપયોગમાં પ્રજીવકે ઠીક ઠીક પ્રમાણમાં હોય છે, જે લેવામાં આવે છે. c. damping ખાસ કરીને દૂધાળાં ઢેર માટે આવશ્યક off. Phytophthora parasitica del રાક બને છે અને તેને પીલીને કાઢવામાં Pythium sp. થી કપાસને થતો એક આવતું તેલ, રાઈમાં તથા સાબુ Rel. c. dry root rot. cotton sore બનાવવામાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. shin athal Macrophonina phaseolien c. s. cake. $4124211a ne da કપાસને થતો રોગ. c. fibre. કાઢી લીધા બાદ અવશેષ રહેતું દ્રવ્ય, જે કપાસિયામાંથી થતો એક કેશી, સેલ્યુલોસ - કપાસિયા ખોળ કહેવાય છે અને જે કાષ્ઠકવાળે તંતુ, જે તાંતણારૂપે અને પિલ- ઢોરને ખાવા માટે આપવામાં આવે છે રૂપે મળે છે. c. fuzz. રૂનું પિલ. c. અને ખાતર તરીકે પણ જે ઉપગમાં gin. કપાસમાંથી રૂના તાંતણાને લેઢી આવે છે. c. s. oil, કપાસિયાને પીલીને જુદા પાડવાનું યંત્ર, આ માટેનું કારખાનું – કાઢવામાં આવતું તેલ, જે ખાવાના ન કહેવાય છે. c. grey weevil. કામમાં આવવા ઉપરાંત સાબુ અને Mollecting spp. નામને કપાસમાં ઊંજણ બનાવવા ઉપયોગમાં લેવાય છે. પડતે કીટ, જે રસ ચૂસે છે. c. assid. c. sore shin. you cotton dry Empoasca devastans Dist. E. root rot. c. stem borer. Sphenoflavescenes Dist. નામનાં કપાસમાં ptera gossypii G. નામને કપાસમાં પડતાં તડતડિયાં જંતુ, જેનાં ડિમ્ભ અને પડતો કીટ જે પ્રકાંડ કરે છે. c. stem બચ્ચાં રસ ચૂસે છે cleaf roller. weevil. Pempheres offinis F. 1170 Sylepta derogata Fabr. 114ml કપાસમાં પડતું જંતુ. c. stenosis. કપાસને કીટ, જે કપાસને ભારે હાનિ કપાસને લાગુ પડતો વિષાણુજન્ય રોગ, જેમાં પહોંચાડે છે. c. leaf spot Myco- પાન ચીમળાઈ પીળાં પડે છે. c. tirak. sphaerella gossypina MlHal igen કપાસને દેહધમય રોગ, જેમાં પાન ખરે કપાસને થતો રોગ. c. lint. રૂ. c. oil. અને જીડવાં પીળાં પડે છે. c. wet rot, કપાસિયાનું તેલ, જે ખાવામાં તથા સાબુ cofion damping of iha: Phyto21011941 642100 od 9. c. powdery phthora parasitica a Pythium mildew. Leveillula aurica ama sp. 54124774a1 Rist. c.white fly. Oidium spp.થી કપાસને થતો રોગ, જેમાં Bemisia tabaci Genn. નામને તેનાં પાન પર ઘેળો પાઉડર જે ભૂકે પંજાબમાં કપાસમાં પડતા કીટ, જે પાનને થાય છે. c. red leaf. અમેરિકન રસચૂસે છે અને ચીકણે રસ સૂવે છે. c. કપાસને લાગુ પડતો એક રોગ, જેમાં wilt. Fusanium oxys borum Fથી દેશી કપાસનાં પાન પીળાં પડે છે. c. root કપાસને થતો એક રેગ, જેમાં છોડ કરrot Rhizoctonia bataticola અને R. માવા માટે છે.

Page #146

cotype. સહુરૂપી. coalter. હળનું પાનું.
cotyledon
cotyledon, બીજપણું, બીજલ; સંપુષ્પ વનસ્પતિમાં ભ્રણમાં શરૂઆતની અવસ્થામાં લાગતાં પ્રથમ પર્ણો, બીજપત્ર. (ર) કેટલાંક સ્તન પ્રાણીઓમાં ભ્રૂણીય જરાયુ, માતૃ જરાયુ સાથે બેડાય તે વિસ્તાર. cotyledony. બીજપત્રીય.
140
count. આંક. (૨) એક રતલ ઊનનાથી કાંત પ્રત્યેક 560 વાર તારની હોય તેવી આંટીઓની સંખ્યા, જે પરથી કંતાયેલા ઊનના તાર કેટલા પાતળા છે તે નણી શકાય છે, જે માંકમાં દર્શાવવામાં આવે છે. આજ રીત કાંતવામાં આવેલા સૂતરને આંક જાણવા માટે ઉપયાગમાં લેવામાં આવે છે, જેમાં એક રતલ રૂ કાંતીને 840 વારની આંટીને ગણતરીમાં લેવામાં આવે છે. c.
mber. પ્રત્યેક 840 વાર તારની એક રતલ સુતરની આંટીઓની સંખ્યા, જે સુતરના આંક દર્શાવી, સુતર કેટલું બારીક છે તેના અંદાજ આપે છે. canterfire. વનમાં દાવાનળ થયા હાય ત્યારે આગળ વધતી આગની સાથે, વૃક્ષાની હારને પણ આગ લગાડવામાં આવે છે, જેથી દાવાનળની આગ આગળ વધી ફેલાતી અટકી જાય. counterirritant, ચામડી હેઠળ થતી વેદનાને હળવી બનાવવા ચામડીથી ઉપરના ભાગ પર કોઇ દવા ચાડવી જેથી બહારની મનુએ ઝણઝણાતી થવાથી અંદર થતી વેદનાની તીવ્રતા ઓછી લાગે. આમ બહાર લગાવવામાં આવતી દવાઓમાં રાઈનું પ્લાસ્ટર, એમેાનિયા, કપૂર, કેપ્સિકમ, ક્યારેફામ, આયાડિન, કારાવ સબ્લિમેટ, માથાને ખામ ઇ. ને સમાવેશ થાય છે. country (૧) દેશ. ૨) ગામડુ, ગ્રામ વિસ્તાર, ગ્રામ પ્રદેશ. (૩) દેશી ગાડિયું અમૈસૂચક પૂર્વેગ, c., native. માતૃભૂમિ. c. cotton. દેશી રૂ. c. fowl, દેશી મરહ્યું. c. life movement, ગ્રામ વનની હિમાયત કરતું આંદોલન. mallow. Abutilon indicum L.
..
cowa
Sweet. નામના પ, જેના રેસાનાં દેદરડા બનાવવામાં આવે છે. કપાટ, કાંસકી, પેટારી. c. plough. દેશી હળ. couple. જોડવું, દ્વેતરવું, સંલગ્ન કરવું. (ર) યુગ્મ, જોડી. coupling. યુગ્મન,સંલગ્નતા (૨) કમર. (૩) યુગ્મીકરણ, સંવર્ધન. (૪) મૈથુન. c. phase. સંલગ્નાવસ્થા, Couroupita guianensis Aubl. રોભાનું એક ઝાડ, cousin mating. પ્રત્યક્ષ જનક-જનેતા ન હોય પણ એકજ કુળના નજીકના પિતૃ સંતાનનું સંયુગ્મન. covariance. સહપરિવર્તન. covariant, સહપરિવŕ. covariation. સવિચરણ.
cover. ધાસ, તૃણ, નાના ક્ષુપ ઇ. જમીન ધોવાણ અટકાવવા ભૂમિપર, ઊગ્યાં હૈય તેવી વનસ્પતિનું આવરણ. (૨) માદાની સાથે કરાતા સંભાગ c. crop. ભૂમિ સંરક્ષક પાક. (૨) વર્ષાઋતુની શરૂઆતમાં કે તે આવવાની અગાઉ, જમીનના ધાવાણની સામે ભૂમિને રક્ષણ આપવા માટે વાવવામાં આવતા પાક. ઉનાળામાં આવે પાક વાવવાથી જમીનના ભેજ મેળવવામાં મુખ્ય પાકના હરીફ બને છે, જ્યારે વર્ષા દરમિચાન વાવવામાં આવે તે! તે વધારાના ભેજ ચૂસી લેછે. covering. આવરણ.(૨) બારદાન, વેગ્ટન, આચ્છાદન. c. device. આચ્છાદન યુક્તિ. c. pox. શીતળા. covert. પક્ષીનાં પીછાને ઢાંકતાં પીછાંને લગતું. (ર) ઢાંકેલુ, છૂછ્યું, ગુપ્ત. covey. પક્ષીનું ટાળું; તેતર. cow. ગાય; ગોવંશી પ્રૌઢ માદા c.heifer. એકવાર બચ્ચાને જન્મ આપ્યું! હેય તેવી ગાય. c. hide. ગાચ, હરણ કે સાંઢનું ચામડું.
cowa. Garcinia cowa Roxb. (G. kylie Roxb.). નામનું પુ. બગાળ, આસામ, નીલગિરી અને આંદામાનમાં થતું ખાદ્ય ફળધારી ઝાડ; જેનાં થડ અને શાખામાંથી સ્રવતે ગુંદર વાર્નિશ બનાવવા માટે ઉપયોગમાં આવે છે

Page #147

Cowasji Patel
141
Cream
Cowasji Patel. માટી કેરીવાળું બાનું પ્રાણીને તાવ આવે અને ફેલા થાય. જે ઝાડ; જેનાં અથાણ બને છે, જેને માલ- આપમેળે જ શમી જાય છે. ગોબા નામની પ્રખ્યાત કરીએ થાય છે. Cox's Orange Pippin. મધ્યમ cowpea. ચેળા, ચાળી; Vigua sinensis કદના, ગેળ, લંબગોળ અને સમમિત (L.) Savi ex Hassk (Dolachos સફરજનને એક પ્રકાર, જેની છાલ લાલ, sinensis L.; Igna catjang Walp.. ગર પીળા, નરમ, રસાળ અને સુવાસવા નામની શિષ્મી શાકીય વનસ્પતિ, જે હોય છે. ભેજનાંત ફળાહાર માટે ઉત્તમ ઝડપથી ઊગે છે, વારાફરતી પાક લેવામાં પ્રકાર, ઉતાર સારે આપે છે. તે ઉપયેગી બને છે, અને જેને દાણા, crab, કરચલે, Gecancinutas jacqt - લીલા ખાતર, લીલા ચારા માટે વાવવામાં emonic નામનું સ્તરકવી પ્રાણી, આવે છે. દાણા અને ચારામાં પ્રોટીન ડાંગરના છોડના તળને કાપી ભારે હારિ રહેલું છે અને ચારે ઢોરને મીઠે લાગે છે. પહોંચાડે છે. c. grass, Digitaria c. p. anthracnose. Glomerella પ્રાતિનું ઘાસ, જે લોનમાં ઉગાડવામાં indemutlianmથી ચાળીને થતો રૂક્ષરોગ. આવતી વનસ્પતિને ભારે હાનિ પહોંચાડે c.p. aphid. Aphis craccivora K. . c. stock. $44 5241 H2 Et. નામની ચાળીનાં પાન, પ્રકાંડ અને સિંગોમાં વેગી બનતો સફરજનને પ્રહ. Hud He1421. c. p. bacterial Craig's Defiance. 04212105 blight. Xanthomonas vignicolul 345%. ચાળીને તે અક રોગ. c.p-die-back. cramp. ખાલી ચડવી; શરીરની પેશીનું Colletotricum capsicuથી વેળીને સંકોચાવું. થતો રોગ, જે ઉપરથી છેક મૂળ સુધી ફેલાઈ, craniotomy. પરીની શસ્ત્રક્રિયા સિગાને ચીમળાવી મૂકે છે. c. p. dry કપર છેદન. cranium. પરી, કપર, root-rot. Macrophomina phaseoli asu. થી ચાળીને થતો રોગ. c.p. leaf spot, crank-type duster. ફરતું રસાયCercospora tanescens અને C.crauenlaથી ણિક ભૂકી છાંટવાનું સાધન. ચાળીને થતો રોગ. c. p. mosaic. Crataeva marmelos. બીજે; બિલી: ચોળીને થતો વિષાણુજન્ય રોગ, જેમાં જુઓ bael. તેનાં પાન પર પીળાં અને લીલાં ધાબાં crawler tractor, અસમતલ ભીની. થાય અને છોડને વિકાસ અટકી જાય છે, અને પૈડાં કામ કરી ન શકે તેવી c.p. powdery mildew. Er)... જમીનમાં પિડાં વિનાનું ભારે વજન ખેચતું. sible polygoniથી ચાળીને થતો રોગ, ધીમી ગતિવાળું ટ્રેકટર, જે ઊંડી ખેડ, જેમાં દાણ પર પાઉડર જેવો ભૂકો લાગે જળનિકાસ અને જમીનને નવસાધ્ય કરવા છે. c.p. root rot. Pellicularia જેવાં કામો માટે ઉપયોગી બને છે. filamenosa નામની ફૂગથી ચોળીને થતો cream. મલાઈ, માખણ; દૂધની સપાટી એક રોગ. c. p. rust. Uromyces પર જામતી દુગ્ધ ચરબી, જે કેન્દ્રોત્સારી appendiculatus નામની ફૂગથી ચાળીને પદ્ધતિથી દૂધમાંથી કાઢી શકાય છે. c. થત ગેરૂને રોગ. c. p. stem ly. regulation screw. મલાઈ – Agromyza phaseoli C. «H«l2mo માખણ નિયામક . c. ripening. સિગ પર હડાં મૂકનાર, એક પ્રકારની માખણની સુવાસને સુધારવા કેટલાક સૂકમ માખી, જેનાં બચ્ચાં, સિંગને ફેલી ખાય છે. સજીવોનું સંસ્કરણ તેને બનાવતી વખતે cow pox. ગાયના આંચળમાં થતો વિષાણુ- ઉમેરવામાં આવે છે. c. separator. જન્ય માતાને રોગ, જેમાં રોગગ્રસ્ત દધ કે છાશમાંથી માખણ ટું પાડવાનું

Page #148

credit
140
critical
કેન્દ્રોત્સરી યંત્ર. creamery. મલાઈ crepitating. ચામડી હેઠળ વાયુની ઘર, જેમાં દૂધ અને માખણ અને દૂધની માફક કડાકાને અવાજ. પેદાશ બનાવવામાં આવે છે. c. butter, cresol. ડામર કે કચ્છમાંથી બનાવવામાં ડેરીમાં મલાઈમાંથી બનાવવામાં આવેલું આવતું ગમે તે તેલી અને રંગ વિનાનું માખણ. ભારતમાં પેદા થતા દૂધમાંથી માત્ર પ્રવાહી કે ઘન પદાર્થ, જેને ઉપયોગ 6 ટકા દૂધને જ આ માટે ઉપયોગ કરવામાં જંતુન લાયસેલ બનાવવામાં થાય છે. આવે છે.
cress. તીખાં, ખાદ્યપાન ધરાવતી ખાદ્ય credir. શાખ, ધિરાણ, ઉધાર. c., વનસ્પતિ. collateral જમાનતી શાખ.c, land crest. છોગું, કલગી. (૨) કેટલાંક પક્ષીઓના mortgage. જમીનગી ધિરાણ – માથાપરનું પીંછાનું છોગું. (૩) મરઘાની શાખ. c. agency. ધિરાણ કે શાખ કલગી. (૩) પશુની ગરદનની કિનારી. (૪) આપનારી સંસ્થા. c. co-operative. કેટલીક વનસ્પતિઓમાં પાંદડાંની દાંતાદાર ધિરાણ (સહકારી) મંડળી. c. corpo- કિનારી. ration શાખ નિગમ. c. institute. crib. પશુને ચારે કે ખાણ રાખવાનું પાત્ર. ધિરાણ – શખ સંસ્થા. c. society. cribose. ચાળણી જેવાં છિદ્રોવાળું. ધિરાણ – શાખ (સહકારી) મંડળી. credi- Cricket Ball. દક્ષિણભારતમાં થતું tor, લેણદાર. ઋણદાતા.
એક પ્રકારનું ચીકુ. creep. મુખ્યત્વે ગુરુત્વાકર્ષણના બળથી Cricus argensis. દીર્ધાયુ ઘાસપાત. હેળાવ પર ભૂમિ કે ભૂમિનાં દ્રવ્યોનું crimp. ઊનના તંતુમાં જોવામાં આવતી સરકવું; પાણીની સંતૃપ્તતા, કારણ અને કુદરતી લહેર. crimpiness. લહેરિયાબરફ ઓગળવાથી પણ સરકવાની આ પણું. પ્રક્રિયા બને છે. (૨) પાણીમાં ફેસ્ફરસ crimson clover. Trifolium onદ્રવ્યની ઊણપથી પ્રાણુઓને થતો એક carnatum L. નામની ઘાસચારા માટેની
ગ, જેમાં હાડકાં પોચાં પડે છે, રક્ત- વનસ્પતિ, જેનું મૂળ વતન અમેરિકા છે. ailerat osta 337 Hell 2114 in Crinum defixum Ker-Gawl બને છે.
Syn C. asiaticum ) પિંડાર, creeper. મૂળ કે શાખા પ્રવર્ધથી જમીન સુખદર્શન નામની મોટી, કદિલ શાખીય પ૨ વિસ્તરતી વનસ્પતિ. (૨) વેલ. (૩) વનસ્પતિ, જેને શોભા માટે વાવવામાં વિંટળાવાની ટેવવાળી ગમે તે વનસ્પતિ. આવે છે. creeping sorrel. ચંપામેથી Criolo. કોકોને એક ચડિયાત પ્રકાર. cremation. મરેલાં પ્રાણુની દાહ ક્રિયા, crippled. અપંગ, વિકલાંગ; રોગ, ઈજા (૨) બળીને રાખ થઈ જવું.
કે અન્ય પ્રકારની દેહધર્મીય અવસ્થાન creenate. નાના ગેળ દાંતવાળું. કારણે ચાલવામાં મુશ્કેલી અનુભવતું પ્રાણું crosote. કાછના નિયંદનથી નીપજતા ૨ અપૂર્ણપુષ્પ. ડામરમાંથી બનાવેલું તેલ અને રંગવિહીન crispledhead lettuce, બી જેવ પ્રવાહી, જેને ઉપયોગ પ્રાણુઓને ભગા- માથાવાળું. (૨) લેટસ જેવું. ડવા, કારનું સંરક્ષણ કરવા અને ઔષધ criss-cross. તિર્યક, તીર (સંકરણ). બનાવવામાં થાય છે; તે મંદ જંતુન અને crissum. અવસારણી પાસેનાં પક્ષીનાં ચેપરક્ષક છે. c. emulsion, પારસ પીછાં – કે શરીરને ભાગ. એટલે મલ્ટનના રૂપમાં કાષ્ઠ સંરક્ષક cristate. સશિખ, કલગીવાળું. દ્રવ્ય, જે ક્રિસેટ અને પાણીના criterion. લક્ષણ, કટી.
જનથી બનાવવામાં આવે છે. critical. કાંતિક. c.day length:

Page #149

Crocus...
148
crop
કાંતિક દિનાવધિ; કેટલીક વનસ્પતિઓને , rabi. રવિ પાક. , shallow તેમનાં વૃદ્ધિ-વિકાસ માટે ઈ તો નિમ્નતમ કિર મૂળવાળો પાક. c. soil bindદિવસના પ્રકાશને સમય, નિમ્નતમ પ્રકા- ing. જમીનને સ્થિર રાખતો - જકડી શાવાધિ c. light period. જુએ રાખતો પાક. c. staple મુખ્ય પાક. critical day length. c. photo per- c, supplementary પૂરક પાક. iod. નિમ્નતમ પ્રકાશવાધ, ક્રાંતિક c. bound. અતિ ખરાક, અપાચ્ચ પ્રકાશાવાધિ દ. point. ક્રાંતિક બિંદુ. ખોરાક, પીછાં, ઘાસ, તંતુવાળે ખેરાક c. temperature. ક્રાંતિક ઉષ્ણતા- ૧. ખાવાથી પ્રાણુના શરીરની અવસ્થા, માન. (૨) બાષ્પીભવન જેવા ભૌતિક કારણે જેમાં પેટ ફૂલે અને ભૂખ મરી જાય છે. c. કઈ પ્રાણુ જે ઉષ્ણતામાને તેના શરીરની calendar, પાકનું સમયપત્રક. c. ગરમી ગુમાવે તે ઉષ્ણતામાન, આંતરિક competition. પાક સ્પર્ધા, પાક
દર્ય અને પેશી ઉપચયન દ્વારા મળતી હરીફાઈ. c. estimate. પાકને અંદાજ, ગરમી સમતોલ બને અને જેની હેઠળ કેટલો પાક ઉતરશે તેને અડસટ્ટો. c.
નું સાધારણ ઉષ્ણતામાન ટકાવવા forecast, કેટલે પાક ઊતરશે તેની માટે પેશી ઉપચયન જરૂરી હોય તે. ધારણું – આગાહી. c. index, પાકને Crocus sativus L. કેસર, કાશમીર, સૂચકાંક. c. insurance, પાકને
અને ઉત્તરપ્રદેશનાં ભર્સર અને ચૌબત્તિ- વીમો. land, પાક હેઠળ રોકાતે ચામાં થતી શાકીય વનસ્પતિ, જેના તાંતણા - ભૂમિ વિસ્તાર. c. loan society. એટલે કેસર મસાલા અને રંજકદ્રવ્ય તરીકે પાકની સામે ધિરાણ આપતી (સહકારી) ઉપયોગમાં આવે છે.
મંડળી –સંસ્થા. c. mortgage systcrop. પક્ષીની અનનળીને કાથળી બના- em. પાકને ગીરો મુકી ધિરાણ મેળવવાની વત વિસ્તાર, જે ખોરાકના સંગ્રહની ગરજ પદ્ધતિ, પાક ગિર પદ્ધતિ. c. plant. સારે છે અને જેના કારણે પક્ષી વધારે ફળ, તંતુ, મૂળ, ફૂલ છે. માટે લેવામાં પ્રમાણમાં ખાઈ શકે છે, આવાજ પ્રકારનું અવતો પાક. c. ratio. પાક ગુણોત્તર. અંગ જંતુઓ અને કૃમિમાં પણ હોય છે. (૨). c, residue લણણી બાદ પાકના સામહિક રીતે વાવવામાં આવતી વનસ્પ- ૨હેતાં અવશેષ દ્રવ્ય, જેવાં કે પાંદડાં. તિને સમૂહ. (૩) જમીનની ગમે તે પેદાશ, સાંઠ, મૂળ, ઘાસ ઇ. c. response, પાક. (૪) મધમાખની મધુષ્ટિકા. (૫) પાક પ્રતિક્રિયા. c. rotation. વારwણી કરવી કે કાપવું. (૮) પાક વાવ. ફરતી લેવામાં આવતે પાક. (૨) વરસાદ અને c, bumper. વિપૂલપાક. c. cash. સિચાઈની સગવડ હોય ત્યાં વર્ષમાં બે કે Rosa 414. C., complementa- તેથી વધારેવાર પાક લેવાની પ્રથા હોય છે, ry. ૫૨ક પાક. c., diversified, જેથી જમીનની ફળદ્રુપતા ખલાસ થઈ જતી વિવિધ પાક. c, erosion resista- નથી. મજરીની સારી વિવિધતા જળવાઈ mt. ધેવાણ નિવારક પાક. c, exhau- રહે છે; આમાં ડાંગરની સાથે હળદર stive, ફળદ્રુપતાનો નાશ કરે તેવો – ડાંગરની સાથે શેરડી :ગરની સાથે કેળ જમીનની પાક ઉત્પાદન માટે જરૂરી હોય અને શેરડી, જુવારની સાથે તમાકુ અને તેવી શક્તિને હાસ કરતે પાક. c., મરી જવારની સાથે ન ગલી અને તમાક foodgrain. ધાન્ય પાક.c, forage. જુવારની સાથે મગફળી અને કપાસ, ઘાસચારાને પાક. c. fruit ફળ પાક. બાજરીની સાથે તમાકુ, જુવાર અને c, harvested. લગેલ પાક. c., કપાસ; બટાટાની સાથે ઘણું દ. આના kari. ખરીફ પાક. c, lgumi- ઉત્તમ ઉદાહરણે છે. c. sharing. nous શિષ્મીવર્ગની વનસ્પતિને પાક. પાકમાં ભાગીદારીની પ્રથા; જેમાં

Page #150

cross
144
crotch
જોડાનાર ઠરાવેલા રણે પરસ્પરમાં પરાગનયન, એક છોડની પરાગરજ બીજા ભાગ વહેચી લે છે. c. statistics. છેડના સ્ત્રીકેસર પર મૂકવાની પ્રક્રિયા. પાક અંગેના આંકડા. cyear. વાવણુથી. c-section. અનુપ્રસ્થ છે. . માંડીને લણણી સુધીની સમયાવધિ. sterility. આંતરવંધ્યતા. c.-un. (૨) એક ફસલથી બીજી ફસલ સુધીને ruitfulness. યાંતર-અફળદ્ર૫તા. c. સમય. c. yield. ચેકસ પાકને એક walls. અનુપ્રસ્થ દીવાલે. crossing એક રે મળતો ઉતાર - એકર દીઠ પાકને over જનીન-વિનિમય. *912. cropping system 21524 Crossandra infunuiiuliformis ભૂમિ - વિસ્તારમાં પાકને પ્રકાર, ચેકસ (L.)Nees (Sy. (. undulae folia સમયમાં કોઈ ભૂમિ વિસ્તારમાં લેવામાં Salisb). પ્રિયદર્શ નામની કાશ્મીર વાવતા પાકને ક્રમ; ભૂમિ વ્યવસ્થા, ખેડા અને ઉત્તરપ્રદેશમાં શુભ માટે ઉગાડવામાં પદ્ધતિ, ખાતર, સિંચાઈ, ખેડૂતનું હિત, આવતી શાકીય વનસ્પતિ જમીન પરના તેના અધિકાર, જમીનને Crotalaria anayroid 5 H.A. વિસ્તાર, જમીનને પ્રકાર, આહવા, & K. લીલાખાતર માટે ઉગાડવામાં પાકના પ્રકાર, કામદારે અને વીજળીક તથા આવતી વનસ્પતિ. . burnia Buch. રાન્ય પ્રકારની ઊર્જાની ઉપલબ્ધતા, ખેડૂતનાં Ham. વગડાઉશણુ, ઘુઘરિયા; નામને પિતાનાં સાધન - સામગ્રી, બેરાકની પંજાબ, ગુજરાત, ઉત્તરપ્રદેશ, અને રાજટેવ અને આવશ્યકતાઓ, કૃષિ પેદાશના સ્થાનમાં થતો મરૂભૂમિને સુપ; જેના વેચાણની વ્યવસ્થા: આ કાકાને પાક ડાળખાં અને પાનને ઘાસચારો બને છે, પ્રણાલીમાં સમાવેશ થાય છે. (૨) ભારતમાં અને પ્રકાંડના રેસામાંથી દોરડાં બને છે. પાકની ત્રણ પ્રણાલી અથવા પદ્ધતિઓ છે; C. jantea L. શણ, ભારતભરમાં થતા એક વસ્તુપાક મિશ્રાવસ્તુ પાક અને વારાફરતી ઊંચો કૂપ જેના પ્રકાંડના રેસાનાં સાદડીઓ, વસ્તુઓને પાક. croppy. ટેચના છેડા દોરડાં અને કાગળ બનાવવામાં આવે પ્રમાણમાં સખત અને કડક હેય તેવા છે. ફૂલ અને ફળ ખાવામાં આવે છે અને (શણના તંતુ). (૨) મે ટી ખેરાકસંગ્રહ લીલા પ્રકાંડ અને પાંદડાંને લીલું ખાતર કેણવાળું પાલતું (પક્ષી).
eta 9. C. medicaginea Lamk. cross. સંકર; જનીનીય રીતે જુદા રણમેથી, અડબાઉ મેથી; c. mult/unctત પિતૃઓ દ્વારા થયેલી સિંતતિ). c. Desv. (Syn. C. striata D.C.). c. breeding. બે જુદી ઓલાદનાં શુદ્ધ શણ, ભારતભરમાં થતી વનસ્પતિ, જેના પ્રાણીઓનું સંકરન; જુદી જુદી જાતિઓના પ્રકાંડની છાલના રેસામાંથી દોરડાં અને નર – માદા પ્રાણીઓનું કે વનસ્પતિઓનું કેનવાસ બનાવવામાં આવે છે. c. etvse. 252. c. cultivation. yisel Lotust. C. sericea Retz. Hur ખેડના કાટખૂણે બીજીવારની કરવામાં લિયાની પણ અહીં લીલામૃત૨ માટે વાવમાવતી ખેડ. c. fertility. ૫૨ માં આવતી વનસ્પતિ. c. sirial D.. પરાગનયનથી કરવામાં આવતું પ્રજનન, શણ, ભારતભરમાં થતી વનસ્પતિ, જેના c-fruitfulness, આંતર ફળદ્રુપતા, રેસાનાં દોરડાં અને કેનવાસ બનાવવામાં (૨) બીજા ચોકસ પ્રકારના પરાગનયન દ્વારા આવે છે. C. Asaramesis Bak, ફળઝાડની ફળ આપવાની ક્ષમતા. c.- મૂળ ઓસ્ટ્રેલિયાની પણ ભારતમાં લીલા immunity. એક પ્રકારના પરજીવી ખાતર માટે વાવવામાં આવતી વનસ્પતિ, કે જીવાણુની સામે યજમાન પ્રાણીની બીજા crotch. ફળઝાડની મેટી ડાળીઓની એવા પ્રકારના પરજીવી કે જીવાણુની સામેની સમાન સંધિ જેમાંથી પાશ્વીંચ ડાળીઓ પ્રતિક્ષા. c.-pollination. પર ફૂટે છે. (૨) પશુને પગને પાછલે ભમ.

Page #151

eroton
145
c. injury. સખત ડીના કારણે ફળઝાડને પહેાંચતી હાનિ.
croton. જમાલગેટા. C. aromaticus . Syn. . lacciferus L.). આન્ધ્ર પ્રદેશમાં થતા સુવાસવાળા ક્ષુપ, જેમાંથી ગુંદર–રેઝિન મળે છે, જેને ઉપયાગ વાર્નિશ અનાવવા માટે થાય છે. C. lacciferus L. જુઓ Cholm aromaticus, C, oblongi/olius Roxb. ચૂકા નામની વનસ્પતિ, જેનાં બીમાંથી કાઢવામાં આવતું તેલ જંતુનાશક તરીકે અને જુલાબ લેવામાં ઉપયાગી બને છે. C, tiglium L. જમાલગેટા; નેપાળા નામના મૂળ અગ્નિ એશિયાના પણ આસામ, પ. બંગાળ અને ૬. ભારતમાં થતે ભ્રુપ, જેનાં બીમાંથી ક્રેટોન નામનું તેલ નીકળે છે, જે જુલાબ તરીકે ઉપયેાગમાં આવે છે. croton oil. પીંછું, લગભગ ગ્યાન, ઝેરી પ્રવાહી; જે ભારે જુલાબ – નેપાળાના જલાખની ગરજ સારે છે; જે જમાલગેટાનું તેલ તરીકે ઓળખાય છે.
crow. કાગડા, Corous macrohynchos. C. Splendens નામનું સર્વત્ર જેવામાં આવતું અને કાળા રંગનું ડાંગર અને મકાઇ, ફળો અને ભેાંચસર્ગિને ખાઈ જઈ આ પાકને ભારે નુકસાન પહેાંચાડનાર પક્ષી.
crow bar. કારા, પરાઈ crowd. ટોળું, ભીડ, (૨) ખેતરમાં ગીચાગીચ ઉગતી વનસ્પતિ. (૩) એક બીજા પર દબાણ કરવું, ધક્કામુક્કી કરવી,crowd out. બીજી વનસ્પતિ મરી જાય તેમ તેના પર આક્રમણ કરવું, તેને ષકેલી મૂકવી.
crowder. જમીન સંરક્ષણ માટે ઢોળાવ પર ખાંધ કરવા માટેનું સાધન. crowfoot, કા; તૃણકુળનું 1)acly - loctenium aegyptium (Desf) Beauv. Eleusine aegyptiaca Dest.). નામની ખાદ્ય વાળી વનસ્પતિ, જેના ઘાસચારા અને છે, crown. મુગટ, શિખર, ઘટા. કું. ક.-૧૦
crude
દાંતને ખુલ્લા ભાગ. (૩) ઝાડના પીય ટોચના ભાગ. (૪) ચાસના ટોચને ભાગ, (૫) ખીજધારી વનસ્પતિના મૂળ અને પ્રકાંડને જોડતા ભાગ. (૬) પ્રાણીના માથાના ટોચના ભાગ. c. canopy. પર્યાવરણ; વનમાં સૌ ઝાડની રચાતી ઘટા c. cover. પર્ણાવરણ. c. grafting. છાલ-કલમ.
Cracian carp, માછલીનો એક પ્રકાર, crucible. મૂસ. crucifer રાજીકાટ્ટિકુળની ગમે તે વનસ્પતિ, જેમાં કાખી, રાઈ, ક્રેસ, ફ્લાવર, નિંપ ઇ.ને સમાવેશ થાય છે. cr. black rot. રાષ્ટ્રકાળિની વનસ્પતિને Xanthomonas compestrisથી થતા રાગના પ્રકાર. cr. black vein. રાછકાટ્ટિકુળની વનસ્પતિને Xanhomonas compestriડથી થતે એક રેગ c. boron deficiency. જમીનમાં બેારેશન તત્ત્વની ઊણપથી વનસ્પતિને થતા રોગ, જેમાં પ્રકાંડના ગરમાં કાળી પેશીનું મૃત્યુ થાય. cr. club rot, રાજકાદિ કુળની વનસ્પતિનાં મૂળને Plasmodiophora brassicaeથી લાગતા સડા. cr. damping off. na Pythium aphanidermatumથી (Eds.)Fitz.થ ગ. cr.flea beetle, રાજીકાળિની વનસ્પતિને Phyllotrela crucifarae નામનું જંતુ. cr. leaf spot and blight. રાકાળિની વનસ્પતિને Alternaia brassicicola અને A. brassicaથી થતા એક રાગ c. molybdenum deficiency. જમીનમાં મેલિબ્ડેનમ તત્ત્વની ઊણપથી રાજીકાદિકુળની વનસ્પતિને થતા એક રાગ cr. white blister.
રાજીકાકુિળની વનસ્પતિને Cystope candidusથી થતા એક રાગ. cr. white rust. crucifera white blister. cruciform. સ્વસ્તિકાકાર, crude. કાચું, અપરિપક્વ, cr. fat. જે ether extract નામે પણ ઓળખાય છે તે ખેારાકમાં રહેલાં મેદ અને મેદીય

Page #152

crumb
146
ચૈ.cr.fibre. કઠણ રેસા; વનસ્પતિને કડક, કાષ્ટીય તંતુને ભાગ, કાર્બોદિત, જેમાં મુખ્યત્વે સેલ્યુલેાઝ, લિગ્નિન, પેન્ટાસાન અને અન્ય દ્રાવ્ય અને અપાચ્ય કન્યા હોચ છે, જે ખે!રાકનું કદ વધારે છે અને પાચનક્રિયામાં મદદરૂપ ખને છે. cr. oil, *ડ પેટ્રોલિચમની એક પેદાશ-ક્રૂડ ઓઈલ, જે પ્રસરવાના, ચાંટવાના અને સંરક્ષક ગુણ ધરાવે છે. cr. sap. વનસ્પતિમાં ટોચ તરફ ચડતા વાનસ્પતિક પેક દ્રવ્યવાળે રસ. crumb. (૧)જમીનની કુદરતી સંરચના. (ર) નાના ગાળાકાર, છિદ્રાળુ અને સહેલાઈથી કચડી શકાય તેવા કકર, મૃદુકણ, cr. structure. જમીનની કુદરતી સરચના. crumpled. કોકડું વળી ગયેલું. crusher. વનસ્પતિમાંથી તેલ, રસ ઇ. કાઢવા માટેનું સાધન કે યંત્ર. crust, પાતળું, સખત અને ભાગી જાય તેવું જમીનનું ઉપરનું પડ, પેડા. crustacea. સ્તરકવચી પ્રાણીઓના સમુદાય જેમાં કરચલા, નાઝા, શ્રીમ્સ ઇ.ના સમાવેશ થાય છે.
crutch. ઘેટાના પાછલા પગની વચ્ચેને ભાગ. (૨) મેલું અથવા ઘેટાના મળવાળું ઊન, જે ઘેટાના પાછલા પગ પરથી ઉતારી લેવામાં આવે છે. cryolite. ક્રિયા લાઇટ; સૂત્ર Na2 A1F6; સેડિયમ ફલુએએલ્યુમાઈટ અથવા સેડિચમ એલ્યુમીનિયમ ફલુએરાઈડ નામનું જંતુનાશક રસાયણ, જેને કરડતાં કે રસ ચૂસતાં જંતુઓની સામે ભ્રકારૂપે કે છંટકાવ તરીકે ઉપયેગમાં લેવામાં આવે છે. cryophilic bacteria. ષૅ અને પ્રક્રિયા માટે ઓછા ઉષ્ણત માનમાં ઉછરતા જીવાણુ. Cryophytum cristallinum (L.) N.E.Br. ex E.P. Phillips. બગીચાની શાકીય વનસ્પતિ. cryoscope. દૂધનું કારબિંદુ જાણવા માટેનું સાધન, cryptogam. અપુષ્પ વનસ્પતિ; અ
cubeb
બીજધારી અપુષ્પ વનસ્પતિ; પુષ્પ અને બીજ વિનાના અસ્પષ્ટ પ્રજનનાંગાવાળી વનસ્પતિ; જેમ લીલ, ફગ, શૈવાક એટલે લાઈ કેન, શેવાળને સમાવેશ થાય છે અને જે બીન્નણુ દ્વારા પ્રજનન કરે છે. Cryptolepsis buchanani R. & S. સ્થાનિક મહત્ત્વ ધરાવતાં છાંવાળી વનસ્પતિ. Cryptomeria jahonira (L.F.) D. Don.પશ્ચિમ હિમાલય, સ્વાસામ, નીલગિર અને દાર્જિલિંગમાં થતું એક વૃક્ષ, જેના માવામાંથી ક્રાફટ કાગળ – વાંસ કાગળ બનાવવામાં આવે છે. crytophyte. જમીન પર અથવ પાણીમાં ઊગતી વનસ્પતિ, જેની કળી, પ્રરાહુ ટોચ કે બીજાણુ પ્રતિકૂળ ઋતુમાં પણ જીવતાં રહે છે.
cryptorchid. વૃષણ કોથળીમાં જેના વૃષણ ઉતરતા ન હાચ તેવું નર પ્રાણી. Cryptorphychus gravis. કેરીમાં પડતું જંતુ. Cr. mangijarae. કરીમા પડતું જંતુ
Cryptostegia grandiflora(Roxb.) R.Br. ખર વેલ. criptoxanthin, મકાઈ અને અન્ય ધાન્યામાંનું કેરેટીનવાળું પીળું રંજક દ્રવ્ય. crystal. સ્ફટિકીય, ૫ાસાદાર. cr. sugar.શુદ્ધશર્કરા, ઈક્ષુશર્કરા જે કારખાનામાં યંત્રાની મદદથી દાણાદાર બનાવવામાં આવે છે. crystallised fruit or vegetable. પાસાદાર શર્કરાનું આવરણ ધરાવતી મીડી વાનગી કે મીઠાઈ, crystalloid. પ્રાણીજ ત્વચા દ્વારા દ્રાવણમાં સરળતાથી પ્રસરતું દ્રશ્ય. (૨) કેટલીક વાનસ્પતિક પેશીમાં લેવામાં આવતું પ્રેટીન સ્ફટિક,
Cuban bast. Hibiscus tiliaceus L. (Paribium tiliaceum St. Hill.). નામની પધારી વનસ્પતિ, જેની છાલના રેસામાંથી દોરડાં બને છે. cubeb. C. officinlis Raf. શીતલચીની, કખાખ ચીની નામની કર્ણાટકમાં

Page #153

cucullate
થતી રેડી વનસ્પતિ, જેનાં બદરી ફળ સુગંધી છ્યા બનાવવા તથા મસાલ તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે.
147
cu337, ત્રીવાળું. CLE CUT DAY", કાકડી; જેનાં ફળ એટલે કાકડીનું શાક થાય છે, જેને આથીને ખારિચ નામનું અથણું બનાવવામાં આવે છે, અને જેમ પ્રજીવકા-ખી’ અને ‘સી' છે. Cucumis anuria L. મૂળ કેનેડાની આરેાહી વનસ્પતિ, જેનાં ફળનું શાક થાય છે. Cosus, કાઠીમડાં, Cu, mel L. તડæ. વાયવ્ય ભારતમાં થતી વનસ્પતિ. u.melo var. agrestis. Nauk, તકમક; નામની ખાદ્ય ફળધારી વનસ્પતિ..melo,var. cantalupensis ગેાળ, સરસ સુવાસ ધરાવતું ચીકણ કાકડી નામનું ફળ.Ca. melo L. v momorlica Doth & Full. ઉત્તર ભારતમાં થતું ફળ, જેને શાક બનાવીને ખાવામાં આવે છે. Cu. melo L. var. utilissimus. Duch & Full કાકડી; ભારત ભરમાં થતું લેાકપ્રિય ફળ, જે આછા લીલા રંગનું હોય છે. Cu. satiS.. કકડી. Cucurbita maxima Duch. ad
કાળું અંગ્રેજીમાં જેને winter squas કહે છે. Ca. aschatt (Duch Poir. કેળું. Ct pho L. સફેદ કાળુ, જેને અંગ્રેજીમાં Punhkin કહે છે. Cu. siceraria Molina. . cucurhitaceous vegetables. પટે લાદિ કુળના કાકડી, કેળું, દૂધી, તડબૂચ જેવ
શાકભાજી.
cucurbit bags. પટાલાદિ કુળની વનસ્પતિમાં પડતે spongopus janu .&A. નામને ચૂંસક કીટ. cm, doon) mild-10 પટાલાદિ કુળની વનસ્પતિને Pseudoperonsżon cubensisથી થતે એક રેગ. cu. fusarun root rat.
પટેલાદિ કુળની વનસ્પતિના મૂળને Fusarium solami નામના જંતુના કારણે થતા સડાને રાગ. cu. mosaic. પટેલાદિકુળની
Cullenia
વનસ્પતિને થતે વિષાણુજન્ય રાગને પ્રકાર cis. powdery mildew. પટાલાદિકુળની વનસ્પતિને Erysiphe cichoracearum DC. i gel થતે એક રેગ.cu.stem rt, ૫ટેલાદિ કુળની વનસ્પતિને Pellicularia (Sclerotium rolfsi નામના જંતુથી થતા સડાને રેગ.
cud. વાગેળનાર પ્રાણી ખેરાકને ચાવી એકવાર ગળ્યા ખાદ પ્રથમ આમાશયમાંથી બહાર કાઢી વાગેળે તે ખેારાક chewing. વાગેાળનાર (પ્રાણી). Cuddapah almond. આમ્રાદિકુળનું Buchanania Lamzan Spreng (B. latifolia Roxb.). નામનું વૃક્ષ, જેની છાલ ચામડાં કમાવવા ઉપયાગી બને છે અને ગુંદર કાપડ રંગવાના કામમાં આવે છે, (૨) Buchanan's mango, Piyala M.) B. angustifolia Roxb. મધ્ય પ્રદેશમાં થતું એક ઝાડ. જેનાં ફળ ખાદ્ય છે. Cudappahs and Vindhyas. ભારતમાં પ્રાચીન શૈલ નિર્માણ, જેનાથી પરિપકવ જમીનનું બંધારણ નીપજ્યું છે. Cudrania javanensis Trecul, ઉત્તર પ્રદેશ, ઓરિસા અને આસામમાં થતા કાંટાળા ક્ષુપ, જેનાં ફળ ખવાય છે, અને કાષ્ઠમાંથી પીળે રંગ મળે છે. culinary. સેઇનું, રસેઈ અંગેનું. cull. કુળ, એલાદ, પ્રકાર કે અન્ય ઘટકોમાંથી અનિચ્છનીય વ્યક્તિઓને દૂર કરવી. (૨) ૨૯ કરાયેલી વ્યક્તિ. culling. ધણમાંથી કે મરચાનાં સમૂહમાંથી અફળદાયી કે અનિચ્છીય પ્રાણીને દૂર કરવું તે. (૨) ચાક્કસ લક્ષણા ધરાવતાં ન હોય તેવાં ફળ કે શાકભાજીને તેમનું વર્ગીકરણ કરતી વખતે દુર કરવાં. Culleria exce/sa Wight. પશ્ચિમઘાટ, મલબાર, કેરળ અને તામીલનાડુમાં થતું એક ઝાડ, જેનું કાષ્ટ પેક કરવાનાં પાત્રા, ફર્નિચર, પેટી, પેન્સિ, થાંભલાં, રેલવેન સલેપાટ, અને પ્લાચવૂડ બનાવવાના કામમાં આવે છે.
cr.

Page #154

culm
118
Cupressus
culm. ફણગે, કલમ, ગાંઠ વિનાને પરિ- ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી પ્રવાહી કે પકવ બનતાં પોલે અને ગરવાળે સાંઠે. ઘન બનાવટે, સંવર્ધન માધ્યમ. cu. solcultigen. જંગલી અવસ્થામાં જોવામાં ution. વનસ્પતિને ઉગાડવા માટેનું આવતા ન હોય તેવી બાગાયત પાકનો રસાયણે ધરાવતું દ્રાવણ. cultured ગમે તે પ્રકાર.
butter milk. આ બાવેલું દૂધ. cultivarસંવર્ધિત વનસ્પતિ, જે culturing. પોષક માધ્યમમાં ઘન, cultural variety, culti- vated variety પ્રવાહી કે વાનસ્પતિક રંગોત્પાદક કે નામે પણ ઓળખાય છે
બિનરેગજનક કૃત્રિમ સજીનું સંવર્ધન cultivate. ખેડ કરવી, વાવવું, સંવધિત કરવાની પ્રક્રિયા. કરવું, સંવર્ધન કરવું. (૨) જમીનને ઢીલી culvert. ઘરનાળું. ૨) ખેતરનાં પાણીનું કરી તે પરથી ઘાસપાતને દૂર કરવાં. (૩) વહન કરતી નાળીએ, નહેરે ઇ.ને રસ્તાની સંભાળવું, લણણી કરવી. cultivated સામેની બાજુ પર લઈ જવા તે પર બાંધવામાં variety. સંવર્ધિત વનસ્પતિને પ્રકાર. આવેલી ધાતુ, કેન્કિટ કે પિલાદની નળી. cultivations. ખેતી, કૃષિ. (૨) cumin. ૨. (૨) cuminum cyminum રેપણું, સંભાળ. (૩) સંવર્ધન, culti- . નામની મૂળ ભૂમધ્યના પ્રદેશની vator, હળનાં કાર્યો કરનાર સાધન, પણ હવે પંજાબ અને ઉત્તરપ્રદેશમાં હળ. (૨) ખેડ કરનાર, વનસ્પતિ કે ધાન્ય ઉગાડવામાં આવતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં વાવના૨, તેની સંભાળ લેનાર, અને પાક ફળ એટલે જીરાને કઢી, સૂપ ઈ. પીણામાં તથા વનસ્પતિને ફાલ લેનાર વ્યક્તિ, ખેડૂત. વઘાર કરીને કે અન્ય રીતે સોડમ culturble waste. મહેસુલી ચોપડામાં, આપવા માટે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે; ખેતી થઈ ન હોય અથવા એક વાર ખેતી ઉપરાંત તેને ઔષધ તરીકે પણ ઉપયોગ થતા અફળદાયી માલુમ પડવાથી નોંધવામાં કરવામાં આવે છે. c. powdery miઆવેલી અફળદ્રુપ જમીન. (૨) ખેડ હેઠળ dev. જીરાને Erysiolue polygoniD.C. લાવી ન શકાય તેવી સીમાંત પડતર જમીન. નામની જીવાતથી થતું, ઘેળા ભૂકા જે cultural, વનસ્પતિ સંવર્ધનના પરિણામે રોગ. Cuminum cyminum L. છ. પેદા કરેલું કે તેના અંગેનું. (૨) ખેડની cumulose soil. સરેવર, તળાવ અને રીત અંગેનું. cu, practice. ખેડ, કળણ ભૂમિ પર કે તેની આસપાસ ઊગતી સાચવણી, લણણી ઇ. સંબંધીના વ્યક્તિગત
વનસ્પતિ કેહવાથી તાજેતરમાં બનેલી કે સામૂહિક કામે. cu. variety. સંવ. જમીન. (૨) કાર્બનપ્રધાન જમીન. ધિંત વનસ્પતિ. culture. સંવર્ધન. (૨) cuneate. ફાચર જેવું, ફાનાકાર. canઅગાઉથી તૈયાર કરેલા પિષક માધ્યમમાં eiforn. ફાચર જેવું, ફાચરાકાર. સૂક્ષ્મ સજીવોનું કરવામાં આવતું સંવર્ધન. cup copra. કેપરની કાચલી; નાળિ(૩) ભાવી રીતે સંવર્ધિત થયા હોય તેવા યેળને તેડતા થતી ખ્યાલાકાર બે કાચલીઓ, સૂક્ષ્મ સજીવે. (૪) પાક લેવા જમીનની જેને સુકવતા, કોપરુ સુકાઈ જઈને કરવામાં આવતી માવજત. (૫) કૃષિ. (૬) કાચલીથી છૂટું પડે છે અને જેને સૂકા દૂધ અને દૂધની પેદાશમાં ઉપયોગમાં લેવામાં સ્થાનમાં સાચવી સુરજમાં સૂકવવામાં આવતા જીવાણુઓ. (૭) વનસ્પતિ અને માવે છે, જેથી તેને પીલીને કોપરેલ કાઢી પ્રાણુઓનાં વૃદ્ધિ અને વિકાસ પ્રત્યે શકાય. 291Hi 232964 $149. cu. butter. Cupania sapida Voigt. Hu 4243 મલાઈમાં સંવર્ધન માટેના જીવાણુને ઉમેરીને આફ્રિકાનું પણ કોક કોકવાર તામિલનાડુમાં બનાવવામાં આવેલું માખણ. cu. જોવામાં આવતું ખાદ્યફળધારી વૃક્ષ. media. 746 H Halal jarin H2 Cupressus funebris Endl. Her

Page #155

149
cuprocide
ચીનની Geeping ypress નામની વનસ્મૃતિ. Cu.glue Lamkગાવામાં થતી સાયપ્રસ વનસ્પતિ. Cu. semperorens . મૂળ દ. યુરોપની પણ અહીં વાયવ્ય ભારતમાં થતી શેભાની વનસ્પતિ. Gu. torulose D.Don. ગઢવાળઅને કુમાઉનું ઝાડ, જેના કાષ્ટનું ફ્રાનચર, પેન્સિલે દ. બનાવવામાં આવે છે. cuprocide. જંતુઘ્ન તરીકે ઉપયેગમાં લેવામાં આવતું નાનું દ્રાવણ, curative. રાગને ઇલાજ, (૨) રેગના ઈલાજ અંગેનું. Curculigo lifolia Dry. દેશમાનમાં થતે શેરભા માટેના ક્ષુપ, જેનાં ફળ ખાદ્ય છે અને જેના પાનમાંથી માછલીએ પકડવાની જાળ બનાવવામાં આવે છે. C, orcioides Gaertn. કાળીમુસળી નામની કાયમી શાકીય વનસ્પતિ, જે પશ્ચિમઘાટ અને હિમાલયમાં થાય છે અને જેનાં મૂળને દળીને તેને લેટની માફક ઉપયેાગ કરવામાં આવે છે. Curcuma umada Roxb. આાંબાહળ૬૨; ૫. બંગાળ, સાન્ધ્રપ્રદેશ અને તામીલનાડુમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં મૂળને મસાલા તરીકે ઉપયેાગમાં લેવામાં આવે છે. Cu. angustifolia Roxb. દ. ભારત, બિહાર, ૫. બંગાળ અને મહારાષ્ટ્રમાં થતી વનસ્પતિ, જેનાં મૂળમાંથી કાજી મળે છે. Cu. aromatica Salisb. (Syn. C. doearnu Roxb. non Kosc.). જંગલી હળદર, રણહળદર; પ. બંગાળ અને કેરળમાં ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પતિ, જેનાં મૂળ પુષ્ટિકારક દ્રવ્ય અને વાતહર તરીકે ઉપયાગમાં લેવામાં આવે છે. .Cu. caesia Roxb. કાળી હળદર; ૫. મંગાળમાં થતી વનસ્પતિ, જેનાં મૂળ સૌર્યે પ્રસાધન તરીકે ઉપયેગમાં લેવામાં આવે છે. Cu. domestica_Vale (Syn. Cu.L,onga. Koenig non L.) હળદરઃ મહારાષ્ટ્ર, પ. બંગાળ, તામીલનાડુ, આન્ધ્રપ્રદેશ અને એરિસામાં ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પતિ,
curliness
જેનાં મૂળને સૂકા એટલે હળદર મસાલા તરીકે તથા કફ નિસ્સારક તરીકે ઉપયેગમાં લેવામાં આવે છે; પહેલાના સમયમાં સ્ત્રીએ અંગ – સૌયૅ માટે હળદરને! એક પ્રસાધન તરીકે ઉપયોગ કરતી હતી.Cu. leucoria Roxb. બિહારમાં થતી વનસ્પતિ, જેનાં મૂળમાંથી કાંજી મળે છે. Ca. zedoaria (Berg.) Rosc. (Svn. Cu. Cerumbet Roxb). કચૂરા, કચેારા; જંગલી હળદર; ભારતભરમાં થતી વનસ્પતિ જેનાં મૂળ સુગંધી દ્રવ્ય અને સૌંદર્ય પ્રસાધને બનાવવા માટે ઉપયેગમાં લેવામાં આવે છે. Cu. Revumbet Roxb. y Cu. Zedoaria Rosc. curdle. દહીં જેવું નમી જવું, ફાંફાદા થઈ જવું, કંધિત બની જવું. curds. દહીં; કૃત્રિમ કે કુદરતી રીતે દુધનું દહીંમાં થતું પરિવર્તન. (૨) સફેદ રંગના કાલિફલાવરને શાષભાગ, જે સૂરજના તડકા, વરસાદ, હિમ કે જંતુના કારણે બદામી પીળા પડે છે. (૩) રેનેટના કારણે, કુદરતી કે કૃત્રિમ રીતે અથવા મેળવણ નાખીને દૂધનું બનાવવામાં આવતું દહીં. cure. કોઈ પણ પેદાશની સૂકવણી કરીને, ધૂમાડા આપીને, મીઠું દઈને કે તેનું અથાણું બનાવીને તેની જાળવણી કરવી. (૨) ઇલાજ કરવા. (૩) સ્વાસ્થ્ય પાછું મેળવવું, સાજા થવું. (૪) ઈલાજ, ઉપાય. curing. સૂકવણી ઇ. દ્વારા જાળવણી, cu. of cheese ચીંઝની સૂકવણી છે. દ્વારા કરવામાં આવતી જાળવણી.. cu. of chillies. સૂકવણી ઇ. દ્વારા મરચાંની કરવામાં આવતી જાળવણી. cu. of fruits. સૂકવણી ઇદ્વારા ફળની કરવામાં આવતી જાળવણી. cu. of tobacco. સૂકવણી ઇ. દ્વારા તમાકુની કરવામાં આવતી જાળવણી.
curled dock. Rumex crispus L. નામની શાકીય વનસ્પતિ. curliness. વાંકડિયાપણું, લહેરિયાં. (૨) ઘેટાંના શરીર પર ઊન ઉગતા તેના પડતાં લહેરિયા; ખરબચડા ઊન કરતાં લહેરિયા

Page #156

currant
150
વાળું ઊન એકમ – લંબાઈમાં વધારે લાંબુ અને નિયમિત હોય છે. curling. મુખ્ય શિરા આગળ પાંદડાંનું વળી જવું, પવલન. currant. ખી વિનાના સૂકવેલા અંજીર, (૨) Ribes પ્રાતિની શાભા માટે ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પતિ. current. ચાલુ. cu, annual incre ment, ચૉકસ વર્ષ દરમિચાન વૃક્ષાની થતી વૃદ્ધિ. c. cross. સંકરની પ્રથમ મેસમમાં થયેલી વનસ્પતિ કે પ્રાણીની સંતતિ. 1. fallow. મહેસૂલી વર્ગીકરણમાં નોંધાયેલી જમીનને એક પ્રકાર, જે ખેડાણ હેઠળ ગણાચ છે પરંતુ સંદર્ભે વર્ષ દરમિચાન તેમાં વાવણી કરવામાં આવેલી હોતી નથી. curry leaf tree. મીઠા લીમડાનું ઝાડ; Murraya koenigii (L.) Spreng Bergera coenigi L.) નામને મેટા ભ્રુપ કે નાનું ઝાડ, જે તામીલનાડુ, મહારાષ્ટ્ર અને ઉત્તરભારતમાં થાય છે, જેનાં પાન કઢીને સુવાસિત કરવા ઉપયેાગમાં લેવામાં આવે છે. Curtis. નાના કદના, પણ સારી જાતના પેકનનટના પ્રકાર. Curvularia penniseti. ખાજરીના પાનને થતા રોગને કીટ. cuscuta. વિષ્ણુ ગ્રંથ. Evolvulus alsinicles નામની વનસ્પતિ, જે યજમાન વનસ્પતિના પ્રકાંડને વિંટળાઇ યજમાનના પ્રકાંડને રસ ચૂસે છે. cu. chinensis Lamk. ચીડિયા, અમરવેલ, પરજીવી વનસ્પતિને પ્રકાર. cu. healina. અમરવેલ, એક પરજીવી વનસ્પતિ. cuses. પ્રતિ સેકંડે એક ઘનફૂટ જેટલ વહેતા પાણીના દર; આ દર સિંચાઈના માપના એકમની ગરજ સારે છે, આ દર અનુસાર એક કલાકમાં 10 ટન પાણીનું વહન થાય છે. cushion. પક્ષીના પૃષ્ઠ પરનાં પીંછાં. (૨) તકિયે. cu. comb. નીચી, રૂણી વિનાની, સંગીતકલગી
cusp.
દાંતની અણી, દંતાગ્ર. cuspi
cuticle
date. સૂક્ષ્માત્ર, કંટકાગ્ર, કંટકી, તીક્ષ્ણ. custard. ધેલી દૂધની પેદરા, custard apple. સીતાફળ; Atika ', 11amose L. નામનું ફળ; જેનાં પાન અને સૂકવેલા ઠળિચા નૌષધીય ગુણ ધર વે છે. આ ફળના ઝાડને ગરમ, સૂકા હવા માફક આવે છે. પાણી ભરાઈ જવથી મૂળને હાનિ પહોંચે છે. પરિચાળ કે કકર જમીનમાં ક્યુ ઝાડ થાય છે, બી વાવીને કે કલમ કરીને તેને વાવવામાં આવે છે. cu. apple fruit fly. સીતાફળીને લાગતું Brocera persicae નામનું જંતુ, cu. apple mealy bug Pseudococcus digali C. P Irrisit virgat Cll. નામનું સીતાફળમાં પડતું જંતુ. cu, apple pink disease. સીતાફળના Crticrum salmondclથી થતે રેગ. cutaneous. ચ, વીય. CU. abscess. ત્વચીય વિદ્ધિ.cu, form. ત્વચાને થતા રોગને એક પ્રકાર. C. myiasis. bloc lisનાં ડિમ્ભથી પ્રાણીઓની ચામડીને લાગતા એક પ્રકારને રાગ. cu. stimulant. ત્વચાને ઉત્તેજિત કરતું મદ્યાર્ક કે ગરમ સ્નાન જેવું પ્રક્રિયક
cut back. પ્રાહ - ડાળીઓના અંત્ય ભાગની કરાતી ટણી. (૨) નસલની સંખ્યા કે કદ આછું કરવું. cut over આવેલે ધ ઝાડ કાપી નાખવામાં વિસ્તાર. ક cuttage cutter var. કાપણી યંત્રને કાપતે ફ્રેંડ. cutting. વનસ્પતિને કાપેલે અને મૂળ
કરવા.
થવા દેવામાં આવતા ગમે તે ભાગ, જેથી નવી વનસ્પતિ ઊગી શકે છે. cutch. Acacia cucclu - લાલ ખેરિયા ખાવળના મધ્યે કામાંથી મેળવવામાં આવતું ટેનિન, જે આ કાષ્ટને ઉકાળીને ખનાવવામાં આવે છે. cu. dye. લાલ ખેરિયા ખાવળમાંથી મેળવવામાં આવતે વાનસ્પતિક રંગ.
cuticle. બાહ્ય ચર્મ, રક્ષક ત્વચા, શ ંખલ

Page #157

cuttails and tules
151
Cymbopogon
સ્તર. (૨) બધિર્મની સખત બનેલી Cydonia oblonga Mill. (Syrs. ત્વચા. (૩) ઈંડાના કેચલાના ચાર મુખ્ય cy. bulgaris Pers). પંજાબ, કાશમીર ભાગમાં એક ભાગ. (૪) બાહ્ય કેષના અને નીલગિરિમાં થતું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. કઠણ થવાથી બનતું ઊનના તંતુનું બાહ્ય cy. nulgaris Pers, જુઓ Cydon & આવરણ. cutin. બાહ્ય સ્તરની દીવાલ oblonga. Mill. પર જામેલું મીણ જેવું દ્વિતીયક સ્તર; dymadothia trifolia ફલાવરને થતા અધિચર્મના શૂલિત બનેલા છેષનું કાષ્ઠક રંગનું જંતુ. (સેલ્યુલોઝ) જેવું બાહ્યાવરણ, જે અકેલી Cymbopogon caesius (Nees) 2001 met orci 312 3. cutinization. Stapf (Syn. Andropogon caesius બાહ્યત્વચીકરણ. cutis. ચામડી, ત્વચા. Nees). તૃણકુળ કુળનું અંગ્રેજીમાં જેને cuttails and tules, or cloy $1472 Ginger grass કહે છે તે કેરળ અને ધાસ; ઘાસપાત.
તામીલનાડુમાં ઉગાડવામાં આવતું કાયમી cutworm. ફૂદાની ડિમ્ભાવસ્થા, જે. ઘાસ, જેનાં પાનમાંથી બાષ્પશીલ તેલ મળે નરમ ઈચળ જેવી હોય છે આવી કેટલીક
છે, જેને ઉપગ સાબુ બનાવવામાં ઈચળ છોડ પર ચડે છે, કેટલીક ફળને
$291H1 9419 3. Cy. citratus(DC.) ચાવી ખાય છે, કેટલીક જમીનની સપાટી Stapf (Syn. Andropogon citrated તરફ વનસ્પતિને કાપી ખાય છે. DC.). તૃણકુળનું સુગંધ રહિશા નામનું Cyamopsis tetragonoloba (L.)
મહારાષ્ટ્ર, કર્ણાટક અને કેરળમાં થતું Syn.
અંગ્રેજીમાં Taub.
West Indian lemongrass psoraliordes
C. (Lamk.) DC,Psofalea tetragono
તરીકે ઓળખાતું ઘાસ, જેમાંથી સુવાસિત oba L.) ગવાર; ભારતભરમાં થતો સુપ;
તેલ કાઢવામાં આવે છે, જે સુગંધી દ્રવ્ય, જેની સિંગોનું શાક થાય છે, તથા સિંગે
સૌંદર્યપ્રસાદને અને ચીજવસ્તુને સુવાસ અને તેના દાણું ટેરને ખવડાવવામાં
બાપવા માટે ઉપયેગી બને છે. Cy.
flexuosus (Nees ex Steud.) કામમાં આવે છે; જેને ગુંદર ખેરાક, કાગળ અને કાપડ ઉદ્યોગમાં ઉપગમાં આવે છે.
Wats (Syn. Andropogon flexulosis
Nees ex. Steud Hook, cyanogenetic plant. 5912512611
1. અંગ્રેજીમાં જેને East Indian વનસ્પતિ, જે પ્રાણુઓ ખાચ ત્યારે જોનસન
lemongrass કહે છે તે તૃણ કુળનું ઘાસ, સુદાનતૃણ, વાંસની કુપળાની માફક
મુખ્યત્વે કેરળ અને તામીલનાડુમાં ઉગાડહાઈડ્રોસાનિક નામનું વિષ કાઢે છે.
વામાં આવતું ઘાસ, જેના પાનમાંથી cycas circanalis L. નાગફણું તાડ, કાઢવામાં આવતું તેલ સુગંધી દ્રવ્ય અને જંગલી મદન મસ્તક ફલ નામનું મૂળ સૌંદર્ય પ્રસાધનો બનાવવા માટે ઉપયોગમાં આફ્રિકાનું પણ અહીં બગીચામાં વાવવામાં લેવામાં આવે છે. cy. joan unca.sa 391198 515. Cy. revoluta Thunb. (Jones) Schult. પીપરમીંટ જેવી સાગે પામ; મૂળ જાવાની પણ નહીં સુવાસ ધરાવતા પણ ઓછી પેદાશ બાપતા બગીચામાં ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પતિ. તેલની તૃણકુળની વનસ્પતિ, જેનાં મૂળ Cyclanthera peciala(L.)Schrad. તાવની માંદગીમાં ઔષધ તરીકે આપવામાં મીઠાં કારેલા: મૂળ મધ્ય અમેરિકાની પણ 3412 . Cy. martinii Roxb.) અહીં ઉત્તર ભારતના ડુંગરાળ વિસ્તારમાં Wats. (Syn. Andropogen marttnii ઉગાડવામાં આવતી વેલ, જેનાં ફળ-મીઠાં Roxb.). અંગ્રેજીમાં જેને Gingergrass કારેલાનું શાક થાય છે.
અને હિંદીમાં ગધેજ ઘાસ નામધારી cycle. ચક્ર.
ખાનદેશ, નાસિક, હૈદરાબાદ, અને ઉત્તર

Page #158

Cyme
152
Cyperus
પ્રદેશમાં ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પતિ, પાનને ઉપયોગ માખીનાં નાનાં બચ્ચાને જેનાં પાનમાંથી કાઢવામાં આવતું સુવાસિત મારવા માટે થાય છે. તેલ સુગંધી દ્રવ્યો અને સૌંદર્ય પ્રસાધને Cynara stotymusL. હાથી ચૂક નામની બનાવવા ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. મૂળ ભૂમધ્યના પ્રદેશની પણ અહીં ભારતઆ વનસ્પતિનું ઘાસ મેતિયા” અને ભરમાં ઉગાડવામાં ચાવતી વનસ્પતિ, જેનાં સેફિયા” એવા બે પ્રકારનું છે, મેતિયા” ફલની કલગી શાક તરીકે ખાવામાં આવે ઘાસમાંથી કાઢવામાં આવતું બાષ્પશીલ તેલ છે અને જેમાંથી ઈસ્યુલિન બનાવવામાં ઊંચા પ્રકારનું ગણવામાં આવે છે, જ્યારે આવે છે જે મધુપ્રમેહમાં ઉપયોગી બને છે. સેફિયા' ઘાસમાંથી કાઢવામાં આવતું તેલ Cynodon dactylon (L.)Pers. ધરે, હલકીકેટિનું અને જિંજરગ્રાસ તેલ તરીકે ધ્રોખડ; અંગ્રેજીમાં Bureaula rass અને ઓળખવામાં આવે છે. ભારતમાં થતાં સૌ Bahama grass અને હિંદીમાં દૂધ તરીકે પ્રકારના બાષ્પશીલ તેલોમાં આ તેલનું ઓળખવામાં આવતું કાયમી ઘાસચારાનું
સ્થાન ચંદનના તેલ અને લેમનગ્રાસ તેલ તૃણુ, જેને મોટા ભાગે ટેનિસ રમવા માટેના 40170219 . Cy.nardus (L.) Rend- ચોગાનમાં વાવવામાં આવે છે. C. le (Syn. Andropogon nardus L.) pleclostachyus(k.Schum) Pilger. તૃણુકુળનું અંગ્રેજીમાં Citronella grass. ઘાસચારા અને જમીન સંરક્ષણ માટે અને હિંદીમાં ગંજની ઘાસ તરીકે ઓળખાતું વાવવામાં આવતું East African સિલેન પ્રકારનું ઘાસ, જેનાં પાનમાંથી stagras તરીકે અંગ્રેજીમાં ઓળખાતું ઘાસ. કાઢવામાં આવતું તેલ સુગંધી દ્રવ્ય અને Cynometra. cauliflora L. ખાદ્યકુળ સૌંદર્ય પ્રસાધને બનાવવા ઉપયોગમાં ધારી ઝાડ. લેવામાં આવે છે. ઉપરાંત તેને ઉપયોગ Cyperus alliculatus L. ગુજરાત, મછરેને દૂર રાખવા માટે પણ થાય છે. પ. બંગાળ, ત્રિપુરા, ને મણિપુરમાં થતી તે, પેટની ગરબડ અને પેટના વાયુમાં વપરાય કાયમી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં કંદિલ છે. Cy. schoenanthus (L) (Spre- મૂળને ઉપગ સુગંધી દ્રા બનાવવા ng (S, Androbogon schoeam. અને પ્રકાંડ સાદડી બનાવવા માટે કરવામાં thus L.) તૃણકુળનું અંગ્રેજીમાં (Camel આવે છે.Cy.bulbosus Vahl. ધ્રખડિયે. har za lolhi 3241 60124 0029 Cy, corymbosus Rottb. (Syn.C. એડળખાતું પંજાબ અને દ. ભારતમાં થતું legeliformis Roxb.. અંગ્રેજીમાં ઘાસ; જેના પાનમાંથી મળતું બાષ્પશીલ તેલ Chinese malgrass 7:25 1974 1g સુગંધી દ્રવ્ય બનાવવા ઉપયોગમાં લેવામાં પ.બંગાળ, કર્ણાટક અને તામીલનાડુમાં થતું
la . Cy. winterianus Jowitt. ઘાસ, જેની સાદડીઓ બનાવવામાં આવે છે. તૃણકુળનું અંગ્રેજીમાં Citronella grass Cy.esculentus L. ZIUA de Hoje ti તરીકે ઓળખાતું જાવા પ્રકારનું ઘાસ જેમાં પ્રદેશ, પંજાબ અને દક્ષિણ ભારતમાં થતી આવેલાં કા કાર્બનિક સંયોજનોના એક વનસ્પતિ, જેનાં મૂળ ખોરાક તરીકે સંશ્લેષણમાં ઉપયોગી બને છે, આમાં 241941 19 3. Cy.exellatus Retz. સંશ્લેષિત મેન્થોલને સમાવેશ થાય છે. ઘોડાચિયે ડુંગરે નામની વનસ્પતિ. C. cyme, ગમે તે પુષ્પવિન્યાસ, અક્ષપૂર haspan Benth. wale 114. Cy. થાય ત્યાં તે પુષ્પવિન્યાસ.
aria L. ભારતભરમાં થતી વનસ્પતિ, જે cymose. Hacy. infloresce. સાદડીઓ બનાવવામાં ઉપગમાં આવે છે. nce. પરિમિત પુષ્પવિન્યાસ
cy. long as L. મોટા ભાગે રાજસ્થાનમાં manchum arnottamum Night થતી વનસ્પતિ, જેનાં મૂળ સુગંધી દ્રવ્ય કાશ્મીરને એક પ્રકારને સુપ, જેનાં સૂકાં બનાવવા ઉપયોગમાં આવે છે, Cy-malar

Page #159

Cyphomandra
153
Dacus
tensii Lamk. દ. ભારતમાં થતી ક્રમની એક અવસ્થા, જેમાં તે કઈ પટી વનસ્પતિ, જેનું પ્રક્રાંડ ચટાઈ એ. હેટ અને કે કચ્છમાં પુરાયેલું રહે છે, આ કોઇક ટેપલા બનાવવા ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. આ પરજીવીને તેના યજમાન પેશીથી
dy, Polumelis L. (Sy': 1. hexasla- ગલગ રાખે છે, clipo Rotb.). મેથ ચી, ચિયા; cystine. પ્રોટીનને સફેદ સ્ફટિકા, એમિને અંગ્રેજીમાં ful grass તરીકે ઓળખાતી ઍસિડ, જે શિગડા, વાળ ઇ.ની વૃદ્ધિ માટે ભારતભરમાં થતી વનસ્પતિ, જેનાં સૂકાં આવશ્યક છે. મૂળિયાં સુગંધી દ્રવ્ય બનાવવા ઉપયોગી cystolith. વનસ્પતિના કોષમાં યૂલિત બને છે. Cy. scariosas R. Br. નાગર- બનેલે કેલ્શિયન કાર્બોનેટને નિક્ષેપ. મોથ નામની પ. બંગાળ, ઉત્તર પ્રદેશ અને cystopus candidas. રાઈને થતા ધેળા પૂર્વ અને દક્ષિણ ભારતમાં થતી વનસ્પતિ, ગેરુના રોગ માટે જવાબદાર કટ. cy. જેનાં મૂળિયાં વાળા દેવા માટે ઉપયોગમાં cordidas. જુએ cutie tale લેવામાં આવે છે.
blister. Cyphomandra betacea (Cav.) Cytodites nudus. 122141 42 saa. Sendt. (Syn. Solanum betaceum cytogamy. કોષનું યુગ્મન, સંકલન કે Cav.). મૂળ પ૨નું પણ અહીં પ. બંગાળ, વિલિનીકરણ. cytogenesis. Bષનાં મહારાષ્ટ્ર આસામ, તામીલનાડુ, કર્ણાટક નિર્માણ, વૃદ્ધિ અથવા વિકાસ. cytoઅને કેરળમાં થતું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. genetics. ષ સંરચનાની દષ્ટિએ Cypress. Cupressus Hom a vita આનુવંશિક્તાની ઘટનાનું નિરૂપણ. cyto_Pina eae કુળનું ગમે તે વૃક્ષ.
kinesis. $14224 Guloyd. cyto Cyprinus. carbo. કાર્પ માછલીને એક logy. કોષ વિજ્ઞાન; કષ વિદ્યા; વાનસ્પ3512. Cy. carpio var, com munis. તિક અને પ્રાણીજકોષને ચન, દેહધર્મ, ભીંગડાવાળી કાપે માછલીને એક પ્રકાર, વિકાસ અને પ્રજનન અંગે તેમાં પણ Cy. carpio var. specularis. $14 ખાસ કરીને કુષના રંગસૂત્રના સંદર્ભમાં માછલીને એક પ્રકા૨.
અભ્યાસ. cytolymph. કોષરસ; cyst. કેપ્ટ; જીવંત સજીવ, રસ કે અર્ધ- કોષનું વધારે તરલ અથવા પ્રવાહી ટિક. ઘન દ્રવ્યવાળી પૂટી.
cytolysis. 14 Caluiorri, cytocystase. કાષ્ટક – સેલ્યુલેસને કવિત phagy. અન્ય કષદ્વારા કેષનું વરિત કરનાર કસેચક, જે મોટા ભાગે ઘાસનાં બની જવું. cytoplasm. કોષકેન્દ્રને બીમાં હેચ છે.
બાદ કરતાં કષનો સમગ્ર જીવસ. cystic ovary. ખરાબ કેષ્ઠવાળું cyto-reticulum. $142210ner. અંડાશય, c. stage. પરજીવીના વિકાસ- cytotaxonomy.કેષ નામકરણવિદ્યા.
dab. કુશ ધાસ.
(Desf. Beauv. (Syn. Elousine dactyl. માંગળી, અંગૂઠો.
tes notiaca Desf). વડોચામણ, Dactylis glomerate L. પંજાબ, ચામણ (એટલો); મકર બીવાળી અને કાશ્મીર, આસામ અને નીલગિરિમાં થતો ઘાસચારા તરીકે ઉપયોગી વનસ્પતિ. ઘાસચારો.
Dacus ciliatus Loew. 1347 istot Dactyloctenium (Regyptium પટેલદિકુળનાં અન્ય ફળમાં પડતી માખ.

Page #160

Daedalacanthus
154
dairy
છે. દunturbitae Coq. તડબૂચ અને d. conformation. ડેરી પશુ પટેલદિકુળનાં અન્ય ફળમાં પડતી માખ. તરીકે યોગ્ય ગણાય તેવી ગાય માટેનાં D. drsalis Hendel. કેરી, જામફળ, લક્ષણે. ગાયના શરીરની સમક્ષિતિજ અને લેટ, દાડમ, જરદાળુ, પ્લમ, પીચ, શિર્વ સપાટી ફા૨ જેવી હોય તે વટાણા, અંજીર, સફરજન, કેળાં અને ગાય વધુ દુધ કાપવાની ક્ષમતા ધરાવે ખટમધુરાં ફળમાં પડતી માખ. D. છે તે સમજી શકાય છે. સારે ખોરાક zontus Saunders. 2141 45cl લેતી જણાય છે, આંચળ બરાબર વિકસેલાં માખ.
હોય છે અને તેની શિરા સ્પષ્ટ દેખાય છે, Daedalacanthus nervosts(Vahl) અને તેના કદના પ્રમાણમાં તેનું શરીર
T. Anders. દશમૂળી નામની વનસ્પતિ, વિકસેલું હોય છે. d. cow. ડેરી Daemia extensa R.Br.ચમાર દૂધેલી. ઓલાદના લક્ષણે ધરાવતી દૂધ આપતી Daemonorops jenkinsianus 114. d. equipment. Bilal $17Mart (Sin. Calamus jenkinsianus Boy Hi 642.€425. d. farm. Gi.). આસામ, ખાસી ટેકરીઓ અને આવકના મુખ્ય સાધન તરીકે દુધ હેય સિક્કિમમાં થતા ઊંચા તાડ, જેના પ્રકાંડના તેવું ફાર્મ. d.farmer. દુગ્ધાલય ઉદ્યોગની ટોપલ-ટપલીઓ બનાવવામાં આવે છે. આ સાથે સંકળાયેલા પ્રાણીઓને પાળીને
D. Kurzianus Becc & Hook તેને ઉછેરનાર અને દૂધના વેચાણ દ્વારા f; D. Pandis Kurz; Calamus આજીવિકા કે બાવક મેળવનાર ખેડૂત. rantij Kurz.. હિરાદુખી, અપરંગ; d. goat દૂધ આપતી બકરી. d. herd. નામનું માંદામાનમાં થતું પાતળું રેહી દુધાળાં ઢેરનું ઘણ. d. husbandry. તાડનું ઝાડ, જેનાં ફળને રસ લાખ દુગ્ધાલયનાં પ્રાણીની સંભાળ, સંવર્ધન, રંગવા અને વાર્નિશ બનાવવા ઉપયોગમાં તેમનાં ખાણ-ખેરાકની વ્યવસ્થા, અને લેવામાં આવે છે.
દુધાળાં ઢેરને દેહવા સમેત ડેરી ઉદ્યોગની dahi. દહીં.
સાથે સંકળાયેલાં સઘળા કામકાજ, જેમાં dashan. જંગલમાં ઢેરની છાવણું. d. દૂધ-ઉત્પાદન અને વેચાણનો પણ સમાcattle. જંગલમાંની હેરની છાવણનાં વેશ થાય : આ સૌ કાર્યો. d. indus
try. દૂધ અને દૂધની સઘળી પેદાશોના dairy. ડેરી; દૂધની વિવિધ ક્રિયા, તેની ઉત્પાદનને ઉદ્યોગ, દુધ ઉદ્યોગ. d. man, વિવિધ પેદાશ અને તેના વેચાણનું સ્થાનઃ ડેરી ફાર્મ સંભાળનાર, દુધ ઉદ્યોગની દુગ્ધાલચ. (૨) દૂધ અને દૂધની પેદાશનાં સાથે સંકળાયેલે ખેડૂત. d. plant. ઉત્પાદન, પ્રક્રિયા અને વિતરણ અંગેનું. દૂધનું પાશ્ચરીકરણ, બાટલીઓમાં યંત્ર d. bacteriology. ડેરી જીવાણુ- દ્વારા દૂધ ભરણ, તેનું વેચાણ તથા દૂધની વિજ્ઞાન, ડેરી ઉદ્યોગની સાથે સંબંધિત વિવિધ બનાવટે તૈયાર કરવામાં આવતી
જીવાણુવિજ્ઞાનનાં અભ્યાસ અને તેને હોય તેવું દુધ ઉદ્યોગની સાથે સંકળાયેલી વિનિયોગ. d. breed. પૂરતું દૂધ બધી પ્રક્રિયા કરતું કારખાનું. d. proઆપવાની ક્ષમતા ધરાવનાર, પાળવા duct. મલાઈ, માખણ, સમગીકૃત પરવડે તેવાં અને વિશિષ્ટ લક્ષણ ધરાવતાં (homogenised) દૂધ, છાશ, ચીઝ છે. દુધાળાં ઢેરની ઓલાદ; મોટા ભાગે વધારે જેવી દૂધની પેદાશ. d.ratiા દુગ્ધાલયનાં દૂધ આપતાં ઢેર: જેમાં સિંધી, સહિવાલ, પ્રાણીઓની આવશ્યકતા અનુસાર ગમે તે થરપારકર અને ગિર ઓલાદનાં દૂધાળાં ખાણ કે ખાણનું મિશ્રણ. d. type હેરને સમાવેશ થાય છે. d. chara. દુગ્ધાલય ઉત્પાદન માટેનાં આદર્શ લક્ષણે cter. ડેરી પશુનાં ઇવાગ લક્ષણે. ધરાવનાર પ્રાણુને પ્રકાર.

Page #161

Dak, a
15
Darjeeling orang
Daksh. એટા ભાગે પંજાબમાં થતી ભારતમાં થતી મધમાખને પ્રકાર, જે દ્રાક્ષને પ્રક૨. જેમાં ટાક્ષ ગોળ ખુમખામાં ઝાડની બખેલ, ખડકે કે દીવાલમાં હોય છે.
મધંપૂડા બનાવે છે, જે આછું મધ આપે da. દાળ, કઠે ળના દાણમાંથી છડીને છે, જે મેળવવું મુશ્કેલ બને છે. છૂટા પડેલા તેના બીજ૫ત્રા – ડધિય, dairnp. વાતાવરણમાં અથવા ઘન વસ્તુની. જે ઘેટીન પ્રચુર છે.
સપાટી પર જામતે ભેજ, (૨) ભેજવાળું. dalal. દલાલ, બજારને કર્મ કરી. damping down. Hદ્ર – ભેજવાળું Dalbergia laliyolia Roxb. કરવું - બનાવવું. d. off. કલેદ ગલન; કાલા સીસમ નામનું જંગલી સીસમ, વનસ્પતિના કેઈ રેગનાં લક્ષણ તરીકે પ. બંગાળ, બિહાર, મધ્યપ્રદેશ અને રેપનું એકાએક ગળી જવું કે મૃત્યુ પશ્ચિમ દ્વીપકલ્પીય પ્રદેશનું ઝાડ, પામવું, જે વિવિધ ફૂગને લીધે થવાને જેના કાષ્ટનું ફર્નિચર અને પેટી તથા સંભવ છે. dampness. સાપક્ષ ભેળ . કબાટ બનાવવામાં આવે છે. ). melano- બાર્હતા. damp wood termite. ty i Gai & Perr. દ. ક્રિકામાંનું જીવંત ઝાડ કે ભેજવાળા લાકડામાં દર સીસમ નામનું તામીલનાડુ, મહારાષ્ટ્ર કરી રહેતી ઊધઈ. અને પ. બંગાળમાં થતું ઝાડ, જેને કાષ્ટ- dandruff. ખેડે; અધઃ ત્વક ગ્રંથિઓની માંથી સંગીતનાં વાદ્ય, લાકડીઓ અને અતિ સક્રિયતાને કારણે ચામડી પર પે પડી રમકડાં બનાવવામાં આવે છે. D. sissoo બાકવી, જે ખરજવું, આડીન વિષાક્તતા, Roxb. સીસમ; પંજાબ, ઉત્તરપ્રદેશ, જ બને પાચનની સાથે સંકળાયેલા કોઈ પ. બંગાળ ને આસામમાં થતું ઝાડ, દીર્ઘજીવી રોગના પરિણામે બનવા પામે છે. જેનું કાઇ કાતરકામ અને સ્ટી રમતનાં darig. પરિપકવ ખજુરની અવસ્થા, જ્યારે
સ્કી બનાવવા ઉપયોગી બને છે અને જેના તેની ટોચ નરમ બનવા માંડે છે. માવામથી લખવા બને છાપવા માટેના Dangi. મહારાષ્ટ્રના અહમદનગર અને કાગળે બનાવવામાં આવે છે.
નાસિક જિલ્લાની ડાંગી નામના ઠેરની daicali. દાલચિન, તજ.
ઓલાદ, જે સારું કામ આપે છે પણ જેને Dalechampia ali a Wigat. દૂધને ઉતાર એ હેય છે. ખાજવણુની વેલ.
dantalu. પાક રેપવા માટેનું સાધન. Dallis grass. Paspalam dilatatum & nig.
Poir. 11Hej 769 wäresloj 401 46' Daphne olevides Schreb. 444 ઘાસચારા તરીકે વાવવામાં આવતું ઘાસ. હિમાલય અને કાશ્મીરમાં થતે સુપ. Dalmaitan borellum. એક પ્રકારની જેનાં મૂળ રેચક છે અને ફળમાંથી સ્પિવનસ્પતિ, જેના ફૂલમાંથી પાચરેથમ નામનું રિટ મળે છે. 2. baby atta Wall જંતુન દ્રવ્ય મળે છે.
X. Steud. (Syn D. cannavina dalua. વસંત કે ગ્રીષ્મ મેસમમાં થતી Wall.). હિંદીમાં જેને સાતપૂડા, મહાદેવકા ડાંગર.
ફૂલ ઇ.ના નામે ઓળખવામાં આવે dam. પગ માદા પશુ. (૨) જળ છે તે હિમાલય, ખાસી ટેકરીઓ, અને સંગ્રહ, પૂરનિયંત્રણ, સિચાઈ છે. માટે મણિપુરમાં થતી વનસ્પતિ, જેને પ્રકાંડપાણીના પ્રવાહને અવરોધ કરવા તૈયાર માંથી દોરડાં, કાગળ છે. બનાવવામાં ક૨વામાં આવતું બંધ.
ભાવે છે. Damalinia touis કરડતી જને પ્રકારે dapple gray. ઘોડાને રાખેડી રંગ. dammar bee. ડંખ વિનાની મધમાખ. darcheena, તજ, દાલચિની. Melipona spp; Trigona spp. 114- Darjeeling orange. (all azad

Page #162

dark
156
daura, dauri
નામનાં કલકત્તાના બજારમાં મળતાં નેપાળ તેને ઉગાડી શકાય છે. વાવ્યા પછી ચાર
અને આસામ પ્રકારનાં સંતરને એક વર્ષે બજ૨ બેસે છે. d. plum. પ્રકાર. D.Red Round ઉત્તર ભારતમાં. Dios/byrd olus L. નામનું ખાદ્ય મોડ ઉગાડવામાં આવતા બટાટાના ફળધારી વૃક્ષ પાકને એક પ્રકાર, જેમાં મધ્યમ કદના Datisca cannabia L. અકલબેર પીળી છાલના, રાંધતી વખતે તૂટી ન જાય નામની કાશ્મીરથી નેપાળ સુધીના તેવા બટાટાને એક પ્રકાર.
હિમાલયમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં મૂળ dark. અંધારું, અ–પ્રકાશ, અંધકાર. (૨) ઊની અને સુતરાઉ કાપડ રંગવા માટે કાળું, શ્યામ. d. chamber. અંધારે રંગ આપે છે. ખંડ. d. period. અંધકારાવધિ; વન- Datara albu Nees. ધૂળે ધતૂરે. સ્પતિના વિકાસમાં ગણતરીમાં લેવાતી D. Jaslucy. L. કાળે ઘતુરે. એક કાળગણના. d. section. અંધકાર (Sr. D. me/el L. ઘેળે ધતૂરે. -નુભાગ.
D. innovia Mill.). સાદો ધતૂરો, darnel grass. Lolium temulentum
મૂળ મેકિસકાની પશ્ચિમ હિમા. નામને ઘાસચારે, જેનાં બીમાં દેવ
લય અને દ. ભારતમાં થતી વનસ્પતિ, પ્રમાણમાં હોસાયેનિક એસિડ રહેલે હોય છે.
જેનાં પાન દમ પર અપાય છે. D. meted Dasyneura lini Barnes. :940211 Hi
L. ઘેળે ઘતૂરો, દમમાં ઉપયોગમાં લેવામાં પડતી માખને પ્રકાર.
કાવતાં પાનવાળો ધતૂરે. D. suramodata 04.7.. datum 51.4.)24.2.
minum L. ધતૂરો: મૂળ એશિયાનું એક કામગ્રી.
પ્રકારનું ઘાસપાત, જેનાં પાન અને બી date. ખજૂર, ખજૂરીનું મિષ્ટ અને પોષક માદક છે અને ગુનાઈત વિષીકરણમાં તેને '; dale palm, Phoenix dacirli fra ઉપયોગ કરવામાં વે છે. દમના દર્દમાં L, નામના ઝાડનું ફળ, જેમાં 75–30 ઔષધ તરીકે પણ તેને ઉપયોગ કરવામાં ટકા શકરા દ્રવ્ય હોય છે, દૂધની સાથે 12 2. D. suarcolens Humb & તે ખાવામાં આવે તે ખોરાક સમતોલ Bonpl. (Sy. Bumansia saageya 3. d. curing. Prid 41474 lens Humb & Bonpl. ex Wild. વથવા કૃત્રિમ રીતે ખજરની જાળવણી ધતૂરાને એક પ્રકાર, જેને સુવાસિત માટે કરવામાં આવતી તેની સૂકવણી; ના ફૂલ માટે બગીચામાં વાવવામાં આવે છે. પ્રક્રિયામાં 1 થી 7 દિવસ સુધી ખજરને Daucus arola L. varsalapaD0. સૂર્યના તાપમાં ખુલ્લાં રાખવામાં આવે ગાજ૨; વર્ષાયુ કે દ્વિવર્ષાયુ પંજાબ, ઉત્તર છે; જ્યારે કૃત્રિમ રીતે તેની સુકવણી પ્રદેશ અને મધ્ય પ્રદેશમાં થતી ખાદ્ય મૂળ કરવા માટે ખજૂરને એક ટકા ઉકળતા ધારી વનસ્પતિ.
સ્ટિક સેડાના દ્રાવણમાં એક મિનિટ daughter. દુહિતા, અનુગામી ફરજંદ. માટે રાખી જાળીવાળા પાત્રમાં મૂકી 54.5” (૨) ગમે તે વનસ્પતિનું પ્રાથમિક વિભાજન સે. ઉષ્ણતામાને રાખવામાં આવે છે. કે તેની પ્રથમ સંતતિ. d. cell. દુહિતા. palm. 147; Phoenix dactylifera England $14, d. chromosome. L. નામનું પામ દિકુળનું મૂળ અરબસ્તાનનું દુહિતા કે મનુજાત રંગસુત્ર. d. colony. પંજાબ અને રાજસ્થાનમાં થતું ઊંચું ઝાડ. અનુજાત સહવાસ. d. nucleus. ઝાડને રસ નાશ કરવા માં ઉપયોગમાં અનુજાત કેન્દ્રક. d. plant. અનુજાત લેવામાં આવે છે. આ ઝાડને લાંબે ઉનાળે છેડ. બાળ છેડ. ર૧ને દિવસ તથા રાત્રિનું ઊંચું ઉષ્ણતામાન daura, dauri. બળદકર્ષિત ૫ રેપવા આવશ્યક બને છે. બી વાવીને કે પ્રહથી માટેનું સાધન.

Page #163

daw
137
decay
daw. છરી કે દાતરડું.
વિક્ષારીયકરણ. day length. વીસ કલાકના એક death. મૃત્યુ કોઈ પણ સજીવનાં જીવનદિવસમાં સૂર્યને પ્રકાશ આપતા કલાકે.(૨) કાર્યોને સંપૂર્ણપણે અને કાયમી અંત. વનસ્પતિનાં વૃદ્ધિ-વિકાસ માટે જે સમયને debeaking. ચંચુછેદન મરઘા-બતક પ્રકાશ અગત્યના કારકની ગરજ સારે છે તે. પરસ્પરને ખાવા કે કરડવા માંડે ત્યારે d.-neutral plants. દૈનિક પ્રકાશ તેની ઉપલી ચાંચને અણીદાર છરી વડે મળવા પર જેના પુ ભવ કે અન્ય કાપી નાખવાની પ્રક્રિયા. વિકાસ ગતિને આધાર ન હોય તેવી debilitating. નબળું બનવું કે શક્તિને વનસ્પતિ. d.-old chick. એક દિવસ ઠાસ થ. debility.અશક્તિ, શક્તિને કરતાં પણ ઓછી વય મર્યાદાવાળું મરધીનું હાસ. બચ્યું, જે ખરીદવામાં આવે છે. debit. હિસાબની ઉધાર બાજુએ દેય dazed. નિજીવ, હલકા પ્રકારને (શણને રકમની નોંધ-નોંધ કરવી; ઉધાર. ત૮).
deblossom, વનસ્પતિનું જેમ વધારવા DC (direct currentનું સંક્ષેપરૂપ). વીજ- તે પરથી કલીઓને દૂર કરવી. ળીને એકદિશ પ્રવાહ
Debregeasia hypoleuca Wedd. D.D. ડાઇકલેરે પ્રાપન અને ડાઇક્લેરે કાશ્મીર અને કુમાઉમાં થતો ઊંચે સુપ, પ્રાપિલીન, પ્રવાહી રૂપે જમીનને ધુમામાન જેના રેસા દેરડા બનાવવા અને ફળ કરનાર, પેટ્રોલિયમમાંથી બનાવવામાં આવતું ખાવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. રસાયણ, જે ઓછું બાષ્પશીલ હોઈ, તેને D. longifolia (Burm. f.) ઉપયોગ સલામત છે.
Wedd. સંસારુ; ખાસી ટેકરીએ, DDT ડાઇરોડિફિનાઇલ ટ્રિક્લોરેઇથેન નીલગિરિ અને પશ્ચિમ ઘાટમાં થતી વનસ્પતિ, (Dichlorodiphenyl trachtoroethane)નું જેના પ્રકાંડના રેસાનાં દોરડાં બનાવવામાં સંક્ષેપરૂપ; ચેતા-વિષ, જે સંપર્કથી જંતુઓને આવે છે. મારી નાંખે છે, સંપર્ક ઉપરાંત જઠરે વિષ debris. કાટમાળ; શેલ ચૂર્ણ જે સ્થાને તરીકે પણ તે કારગત નીવડે છે. તેમાં હોય ત્યાં, અથવા તે નિક્ષેપિત થયે હેચ રહેલી વિષાક્તનો તેમાં હાજ૨ P. P. ત્યાં, તેના વિઘટનના કારણે જમા થત આઇસોમરને કારણે છે, જે 80 ટકા ભંગાર. (૨) મરેલા થડિયા, પાંદડાં અને સુધી હોય છે. આ દ્રવ્ય મૂકારૂપે, પાણીમાં કાપણી કરી લીધા બાદ ખેતરમાં પડી વ્યાચુત કે પાયસરૂપે ઉપલબ્ધ છે, તે રહેવા પામતાં અવશેષ દ્રવ્યું પટેલદિ કુળની વનસ્પતિ માટે સંવેદનાત્મક decalcification. નિક્ષારણદ્વારા છે અને માછલી માટે ઝેરી છે. ડીડીટી જમીનમાંથી કેલ્શિયમ કાર્બોનેટ કે કેલ્શિછાંટવામાં આવેલી વનસ્પતિને છાંટયા બાદ યમ આયનને દૂર કરવાની પ્રક્રિયા જે મૃદા પંદર દિવસ પછી જ લ શકાય છે. નિયંત્રણના કુદરતી કાર્ચ પૈકીની એક પ્રક્રિયા dead ripe. અતિ પરિપક્વ (દાણે છે. (૨) કણ ટેશિયમ સમતુલામાં પ્રાણુના અથવા ફળ).
હાડકાંમાંથી કેશિયમનું દૂર થઈ જવું. dealkalization. R14141 214Decalepis hamiltonii Wight & જત અને નિક્ષારણ દ્વારા જમીનમાંથી Arn. અન્નામલાઈ, તામીલનાડુ અને વિનિમેય સેડિયમને દુર કરવાની પ્રક્રિયા ચાન્દ્ર પ્રદેશમાં થતે એક ક્ષુપ, જેનાં સોડિયમ જેવા એક સંયેજક ધાત્વીય સુવાસિત મૂળ મસાલા તરીકે ઉપયોગમાં આચના સ્થાને કેલ્શિયમ કે હાઈડ્રોજન લેવામાં આવે છે. આયન જેવા કલાઈન મૃદુષ્કટાયન decay. વિઘટન, છાસ કે અપક્ષય સકથ રાખવામાં આવે છે; વિ-કલીકરણ, બનાવે તેવી ગમે તે રાસાયણિક કે ભૌતિક

Page #164

Deccan
deep
પ્રક્રિયા. (૨) નરકગ કે જીવાણુ દ્વાર વિઘટન. (3) ભૌતિક અને રાસાયણિક કાર્બનિક દ્રવ્યને અપક્ષય. (૩) ખવાણ પરિવર્તન દ્વારા ગેલનું વિખંડન. દ્વારા શૈલનું વિઘટન. (૪) અપક્ષય, સડે, decompound. વિભાજન કરવું. [:viણ. D. hemછે. બાકી સંજનને વિખંડિત કરવું જનન D. Trap. ભારતમાં શૈલનિર્માણને એક ઘટકોને છૂટા પડવ'. પ્રકા૨, જેમાં ફેરોમેગ્નેશિયમ અને એલ્યુ- econic acid, કપ્રિક એસિડ. (૨) મિનાના સાજનોથી સમૃદ્ધ વાલામુખીને માખણમાં રહેલે મેદીય એસિડ, જેથી લાવાને સમાવેશ થાય છે. આ પ્રકારમાંથી માખણને તેની વિશિષ્ટ સુવાસ સંપડે છે. રેગુર કે કપાસ માટેની કાળી જમીનનું decore. ફળની મીંજ દૂર કરવી. નિર્માણ થાય છે. D. Wingless decorticate. છાલ કે બાહ્યક દૂર કરવું.
Grasshopper. Colemania site- decorticated. છાલ છોલકાં, બાહ્યક purpoides Bol. જુવાર, મકાઈ, બાજરી, કે. રહિત. રાગી. વાલ, મઠ, મગફળીનાં જંતુ, decrement. ક્ષય, અપક્ષય. સ. Deccani sheep, નાનાં, મજબૂત, decrescent, ઘટતું, ક્ષયમાન, એ છું થતું. રાજસ્થાન અને મદ્રાસ ઊનનાં મિશ્રણ decrepitate. તિરાડ પડવી, તિરાડ. જેવું ઊન આપતા, દખણનાં કાળાં અને decubital ulcer, પથારીમાં ઘણું ભૂખરા રંગનાં ઘેટાંની એલાદ.
સમય સુધી એક જ પડખે કે ચત્તા પડી deciduous. પર્ણપાત કરતી કાયમી રહેવાના પરિણામે પડતું ચાંદુ. કાઠીય વનસ્પતિ. (૨) ખરી પડતાં (પાન, decumbent. અવરોહી, ભૂસ્તરી પ્રકાંડફળ, ફનાં દળ કે દુધિયા દત). d. વાળી (વનસ્પતિ). forest. મોટાભાગે પર્ણપાતી–પાનખર decussate. X-આકાર, ચતુષ્ક; ઉપર વૃક્ષોનું વન. d. tree. વૃદ્ધિ મેસમમાં અને નીચેની કલિકા અને પર્ણની જેડીના અને દર વર્ષે પર્ણપાત કરનાર વૃક્ષ, કાટખૂણે જોડીમાં ગોઠવાતાં કલિકા અને પાનખર વૃક્ષ,
પ: સ્વસ્તિકાકાર. deck feather. પક્ષીની પૂછડીનાં મધ્ય dedifferentiation. -વિભિન્ની પીંછાં પૈકીનું એક,
કરણ. declination. અપક્ષ. decline. deep. ઊંડું, ગહન. (૨) ઊંડું પાણીનું ક્રમશ: અપક્ષય થ; ક્રમિક રીતે શક્તિને પાત્ર, દરિયે ઇ. d. feeder. ઊંડે સુધી થતો ક્ષય. (૨) નીચેની તરફ ઢળાવ, પહેચેલી મૂળ ધરાવતી વનસ્પતિ. d. પ્રવણતા. (૩) ખટમધુરાં ફળઝાડની એક freeze. --ધિશતક; 9°ફે. ઉષ્ણતામાને 26441 0949741. declinous flo- બરાકી વસ્તુમને જાળવવા માટે ઠંડી wer. nyeiyou. declivity. 2014- પાડવી અને ઉષતામાન 30 સે. સુધી વાળી જમીન સપાટી.
જાળવી રાખવું. ઈ. litter system. decoction. કાઢે, ઉકાળે. (૨) કેઈ પણ ઈચ ઊંડા જલાન્વિત ચૂન ની સાથે
વ્યને ઉકાળીને તેના દ્રાવ્ય ઘટકને દૂર લાકડાના વહેર, ઘાસ ઇ.નું મિશ્રણ કરી કરવાની પ્રક્રિયા.
તેનું તળિયું બનાવી તે પર મરઘા-બતકોને decode. સંકેત ઉકેલવે, સંકેતની ભાષા રાખવા; આ બધું વર્ષ પૂરું થયે દૂર કરી ઉકેલવી.
નવેસરથી આ પથાર બનાવ. d. decolouration. વિરંજીકરણ, વિરંગી- seated. ઊંડું, પાતાલીય. . soil. કરણ, રંગ દૂર કર.
જમીનનું જાડું ખાદમાટી – ધમસનું પડ. decomposition, વિઘટન. (૨) જટિલ (૨) શૈલના થર પર જાડી પ્રદાનું પડ. d. રાસાયણિક સંયેજનેનું સરળ સાજનેમાં water rice. નીચાણવાળા વિસ્તારોમાં

Page #165

deer's foot
150
deformation
15-ફૂટ ડા પાણીમાં ગર વાવવાની deficiency. ઊણપ. ગુટિ: પ્રમાણ જશે એક પ્રથા. વર્ષા આવે તે પહેલાંના વર- ઇ.ની દષ્ટિએ પૂરતું. ત. disease, સાદમાં ડાંગરનાં બી વેરવામાં આવે છે, ખોરાકમાં પુરતા પ્રમાણમાં પિષક તત્ત્વ
ને પાની સપાટી ઊંચી પાવતાં બી ન મળવાના પરિણામે પ્રાણીએ કે વનઊગવા માંડે છે. હેડીમાં બેસીને ડાંગરને સ્પતિઓની થતી ગાવસ્થા. defiant. લખવામાં આવે છે.
કોઈ લક્ષણ અને અથવા ભૌતિક વિકાસ deer's foot. હરપદી, Connoullas એ છે હોય તેવું પ્રાણી કે વનસ્પતિ). d. arpensis નામનું ઘાસપાત, જેનાં મૂળ element. અપૂર્ણ તત્ત્વ. 4. soil. ઊંડા જઈ ઘાસપાત ફેલાય છે, આવી વન- ન્યૂન પિષક જમીન.
સ્પતિ માટીને જકડી રાખવામાં મદદરૂપ definite. સ. (૨) પ્રાથમિક કક્ષ પર થાય છે,
વહેલા ફૂલ બાઝવા. d. infloresdefaecation. મ ત્સર્ગ.
cence. પરિમિત – ચોકસ પુષ્પવિન્યાસ. defect, ગમે તે પ્રાણી, મરછું – બતકું કે definition. વ્યાખ્યા. (૨) પ્રાણીના કૃષિ પેદાશમાં જોવામાં આવતી ટિ, ક્ષતિ, સંવર્ધનમાં ઇચ્છનીય લક્ષણે દર્શાવતી અનિયમિતતા કે અપૂર્ણતા, જેના કારણે રૂપરેખા અને સ્વરૂપની ચોકસતા અને તેની ઉપગિતા ઘટે છે અને તેનું મૂલ્ય સ્પષ્ટતા. definitive host. પરજીવી, ઓછું ઊપજે છે. (૨) કોઈ પણ પશુ કે જે યજમાનામાં પુખ્તતા મેળવી, લિગીય મરઘાં - બતકાંને પ્રકાર કે એલાદમાં પ્રજનન કરી શકે તેવો યજમાન. જણાતી ખામી કે અનિયમિતતા, defea. ચાંચડને પ્રાણી શરીર પરથી deferred grazing. ઢોર ચરાવવાની દૂર કરવા.
એક પદ્ધતિ, જેમાં ચરાણભૂમિના સરખા deflocculate. રાસાયણિક રીતે કઈ ત્રણ ખંડ પાડી બેમાં ઢેરને ચરવા દેવાં સંજનમાંથી વ્યક્તિગત ઘટકને જુદુ પાડવું. અને એક ખંડને ખાલી રાખો. આવી કલિલ અવસ્થામાંથી કણને વિખેરવા. રીતે વારાફરતી બે ખંડ પર ચરાણ કરવામાં democculation. વિસામૂહીકરણ. આવે અને એક ખંડ ખાલી રાખવામાં deflorate. છોડ પરથી ફૂલને દૂર કરવા. આવે. આના પરિણામે ચરાણભૂમિ સારી (૨) પુષપાત. deliorated. પુષ્પટુત. રીતે જળવાય છે. એક બીજી પણ પદ્ધતિ ફૂલ દૂર કરાયાં હોય કે પુષપાત થયે છે, જેમાં સમસ્ત ચરણભૂમિને એકવાર હોય તેવું. deloration. પુષ્પાત, ચાયા વિનાની રહેવા દઈ તે પર બી પુષમ્યુતિ. વેરવામાં આવે છે, જે ઢોરના ચાલવાથી defoliant. પત્રપાતક. (૨) કોઈ પણ દ્રવ્ય, પગ નીચેની જમીનમાં જઈ ઊગી નીકળે જે છોડને લગાડતા તેનાં પાંદડાં ખરી પડે છે, જે માટે ચરતાં ઢેરના મળ-મૂત્ર મદદ- તે. defoliation. પર્ણપતન, પત્રપાત, રૂપ બને છે. બી ઊગી નીકળ્યાં બાદ defoliater. પર્ણપાતક.(૨) વનસ્પતિનાં ઢોરને ચરવા દેવામાં આવે છે. d, sho- પાંદડાને નાશ કરનાર જંતુ કે ગમે તે ઝાડ. ots. સુષુત કળીમાંથી પ્રહ કટી નીક- deforestation. વનમૂલન. વનનો ળ; વિલંબિત કાંકુરન, મુકુલન.
નાશ કરવાની, જંગલના ઝાડને નાશ defertilization. વિફલીકરણ, જેમાં કરવાની પ્રક્રિયા. ઇંડાને 13 થી 15 ફે. ઉષ્ણતામાનવાળા deformation. સમસ્ત શરીર કે તેના પાણીમાં 1 મિનિટ માટે રાખવામાં આવે કેાઈ ભાગને થતી વિકૃતિ કે વિરૂપતા, જે છે, જેથી ઈડાની અંદરનું દ્રવ્ય નાશ પામ્યા ઘટના વારસાગત કે અકસ્માતના કારણે વિના તેને અંકુર નાશ પામે છે અને નીપજે. deforming leg weakઈંડું લાબું ટકે છે.
ness. મેગ્નેશિયમની ઊણપના પરિણામે

Page #166

degeneration
160
delivery
મરઘાનાં બચ્ચાંમાં આવતી પગની વિકૃતિ, Dehra Rose. બિહારમાં થતી લખીને પરિણામે બચ્ચે પગ પર કાબૂ ગુમાવે એક પ્રકાર. છે. આ બેડ દૂર કરવા તેના ખોરાકમાં dehumidification. વિઆદ્રીકરણ... મેગ્નેશિયમવાળું દ્રવ્ય આપવું જોઈએ. dehusk. દાણ કે બીમાંથી છે કે deformity. વિકૃતિ, વિરૂપણ. ફેતરાં દૂર કરવા. degeneration. શરીરની કઈ પશી કે dehydration.નિર્જલીકરણ. (૨) સંસ્થા અંગને અપક્ષ. જેથી તે તેનાં કાર્યો માટે જેમ ફળમાંથી ભેજ દૂર કરવામાં બજાવી શકે નહિ. (૨) કોઈ પણ દ્રવ્યને આવે છે તેમ કેઈ દ્રવ્યમાંથી તેને ભેજ બગાડ, અપક્ષય, હાસ. d. disease. કે જલીય દ્રવ્ય દૂર કરવું તે. dehydraકમિક અપક્ષય થાય તે વનસ્પતિ અથવા tor. કઈ વસ્તુને સંઘરવા કે તેનું કદ પ્રાણીને થતો રોગ.
અથવા વજન ઓછું કરવા તેમાં રહેલે degerm. અનાજમાંથી પ્રાંકુર કેલને ભેજ દૂર કરનાર કારક કે સાધન. અલગ કરવા.
dehydrogenation. વિ-હાઈડ્રોજનીDelet Noor, અર્ધ-સૂકું ખજ૨, જે કરણ. (૨) તેલનું વિહાઈડ્રોજનીકરણ કરી સંઘરવામાં ઉપયોગી બને છે.
તેને ઠારી વનસ્પતિ ઘી બનાવવાની deglutinate. અનાજના દાણામાંથી પ્રક્રિયા. મ્યુટેન નામના દ્રવ્યને દૂર કરવું.
derionization. અનામેનીકરણ, deglutition. ગળી જવાની પ્રક્રિયા. બાચનોને દૂર કરવા. degradatian of soil. જમીનનું delactation. દૂધ આપવાનું બંધ કરવું અપઘટન – નિગ્નીકરણ.
કે બંધ થવું. (૨) બચ્ચાને ધાવતું ડાવવું. degree. અંશ, પ્રમાણ, કોટિ. (૨) ઉપાધિ. delayed. વિલંબિત. d. action. d. brix. 21231 che lord hi facilia ylei. d. dormant spray. રહેલાં શર્કરા દ્રવ્ય – સાકરનું પ્રમાણ, જે સુષુપ્તિ બાદને છંટકાવ. d. response. saccharimeter નામના સાધનથી વિલંબિત પ્રતિભાવ. મપાય d. of accuracy, એકસાઈ Delima sarmentosa L. ૫. બંગાળ, - યથાર્થતાનું પ્રમાણ - ટિ. d. of આસામ અને આંદામાનનું ઝાડ, જેનાં પાન freedom. સ્વતંત્રતાનું પ્રમાણ – અંશ. ધાતુને પોલીશ કરવા ઉપયોગી છે. d. of hardness. કઠણતાને અંશ. delinting. લેટયા બાદ કપાસિયાને d. of hydrolysis. જલવિશ્લેષણને વળગી રહેલા રૂના તાંતણાને દૂર કરવા, શ.
જે યાંત્રિક કે રાસાયણિક રીતે થઈ શકે deniscence. ફેટન, ફાટવું તે ફળ છે; જેથી રોગ પર નિયંત્રણ લાવી શકાય કે બીનું ફાટવું. d. of fruit. ફળનું છે, કપાસિયાને વાવતા સારી રીતે તે ફાટવું. d. of sporocarp. બીજાણુ અંકુરિત થઈ શકે છે અને તેને વાવતા પ્રાવરનું ફુટન. deniscent. ફેટ, જરૂરી જગ્યા છોડી શકાય છે.
સ્કુટનશીલ. d. fruit. ફેટક ફળ. deliquescence. પ્રકલેદન. (૨) ઈ dehorming. પ્રાણું નાનું હોય અને દ્રવ્યનું વાતાવરણમાં ભેજનું ગ્રહણ શિગડું ફૂટવા પર હોય અથવા કુટયું હેચ કરવું અને એવી રીતે પ્રવાહી બનવું. પણ કોમળ હોય ત્યારે તે પર ઈ deliquescent. પ્રકદનીય. રસાયણ કે વીજળીના માંચકોને પ્રવેગ delirium. સન્નિપાત. (૨) તાવ, ધન, કરી શિગડાને ફૂટતું કે વિકાસ પામતું ચિંતા કે વિષાક્તતામાં નીપજતી માનસિક અટકાવવું પ્રાણી મોટું થાય ત્યારે તેના તનાવની સ્થિતિ. શિગડાને સાંડસી કે કરવતથી દૂર કરવું. delivery. પ્રસવ. (૨) ઑપાગી.

Page #167

Delonix
161
dense
Delonix claia Gamble પ્રાણીના ખભા અને ગળાની બાજુઓ પર ગાંઠે (Syn. Punciana lala L.). સફેદ થઈ શરીર પર ફેલાય છે, ગાંઠેમાં ઈતડીગુલમહેર, મૂળ આબીસિનિયાનું પણ વાળું પરુ થાય છે. Demodex folliપીળા – સફેદ ફૂલ માટે અહીં શેભા માટે colorum. ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણેની વાવવામાં આવતું નાનું ઝાડ. D. regta ઢેરમાં પરુવાળી ગાંઠે બનાવનાર ઈતડી. (Boj.) Raf. (Syn. Pounciana demonstration. નિદર્શન, પ્રતિપાદન, regia Boj cx. Hook.). ગુલમહે૨, પ્રદર્શન. મૂળ માલાગાસીનું પણ અહીં શોભા માટે demulcent, ગ્લિસરાઇન જેવું પીડા વાવવામાં આવતું ઝાડ.
શામક ઔષધ. Delphinium jatis L.ભા માટેનું dendriform, વૃક્ષસદણ, શાખિત.
113. D.brunonianium. Royle, 22'Dendrobium agregatum Roxb. લાર્કસ્પર નામનું પશ્ચિમ હિમાલયનું ઝાડ, જેનાં
જેરવંશી. 410! 324 iddial's 48 eüllhi Dendrocalamus giganteus
Munro. વાંસ, આસામ, પ. બંગાળ લેવામાં આવે છે. D. caeruleum Jacq.
-ને મલબારમાં થતે ભારતમાં મેટામાં cx. Camb. ધાકંગુ નામનું હિમાલય,
મેટે ગણાય તે કુમાઉ અને પંજાબમાં થતું ઝાડ, જેનાં
વાંસ, જેના 25 સે.
મી. જેટલા ફગણું ફૂટે છે. D. tamilમૂળ જંતુનાશક તરીકે ઉપયોગી બને છે.
tonia Nees & Arn. કાગદી વાસ; D. denudatum Wall. Gacoval
દહેરાદૂનમાં થતું ઊભા છોગાવાળું ઘાસ, નામની વનસ્પતિ.
જેને કાગળ, ટેપલા–ટપલીઓ અને ચટાઈ delousing. પશુ, પક્ષીના શરીર પરથી
બનાવવામાં આવે છે. D. stactus ડીડીટી, બેએચસી, કલેડેન, મીથેકિસકોર
Roxb Nees. વાંસ, કબન નરવાસ; ટેકસાફીન ઇ.થી જૂને દૂર કરવી.
ઉત્તર ભારત, મધ્યપ્રદેશ અને દ. ભારતમાં delta. ત્રિકોણ નદી મુખ. deltoid.
થતે વાંસ, જે ટેપલા-પલીઓ, કાગળ ત્રિકોણ સદૃશ.
અને બ્રશ બનાવવા ઉપયોગમાં આવે છે. demagnetize. વિચુંબકિત કરવું.
dendrochronology. વૃક્ષકાલાનુક્રમ demand., stable. 242HİDL.
astid. dendroid demarkation. ભેદરેખા નિર્ધારણ,
venation.
વૃક્ષાકાર શિરા વિન્યાસ. Dendrology સીમા નિર્ધારણ.
બાહ્ય લક્ષણે દ્વારા ઓળખવા સમેત વૃક્ષોને demeton. O-diethyl 2-ethylthio) ethyl plaosphorothioale નામનું Dendrophthoe. સદા હરિત, સુપ જેવું, orgao-phosphorus (કાર્બનિક ફેસ્ફરસ) આશિક પરજીવીની પ્રજાતિ. D. falcata સંજન, જે રંગવિહીન સ્થાન પ્રવાહી (L) Ettinghsh. વાંદે. છે, જેને પાણી, કાર્બનિક દ્રાવકે અને એ- denitrification. વિનાઈટ્રીકરણ, મેટિક પ્રવાહીઓની સાથે મિશ્ર કરી જંતુદન નાઈટ્રેટ કે નાઈટ્રાઈટનું વાયવીચ નાઈટ્રોજનમાં તરીકે ઉપયોગમાં લઈ શકાય છે. આ જૈવ અપચયન; આ પ્રક્રિયાથી નાઈટ્રિસજનને પેરાફિનની સાથે મિશ્ર કરી જન હવામાં ઉડી જાય છે, જે કૃષિ માટે શકાતું નથી. બા જંતુલન મલમશી અને ઇચ્છવા જોગ નથી denitrifying ઈતડી જેવાં સૂક્ષ્મ જંતુઓની સામે ઉપયોગમાં bacteria. વિનાઈટ્રીકારક જીવાણુ. લઈ શકાય છે.
dense. ગાઢ; કેાઈ દ્રવ્યના ઘટકોની ઘનિષ્ટ Demodectic mange. Demode. રચના. (૨) પ્રમાણમાં ઓછી જગ્યા રોકતાં follicalorum નામની ઈતડીથી ઢેરને છિદ્રોવાળી (જમીન). density. ઘનત્વ; થતે એક પ્રકારને રેગ, જેમાં રોગગ્રસ્ત એકમ ઘનફળે દળ. (૨) કેાઈ દ્રવ્યની કે. કા.-૧૧

Page #168

dental
162
depraved appetite
ધનતા.
શકનાર કે અલ્પ વિકસિત વનસ્પતિ. dental. srz, sind. d. pad. 212, dependent. 481984. d. plant. ઘેટાં, બકરાં અને અન્ય વાગોળનાર પ્રાણી- પતે પેતાને રાક બનાવી ન શકનાર એના ઉપલા જડબાના કઠળ અવાળાં. અને પોષણ માટે અન્ય જીવંત કે મૃત dentate. દાંતવાળું, દંત્ય. (૨) તીક્ષ્ણ દ્ર પર આધાર રાખતી વનસ્પતિ. d. કરવતી (જેવી કિનારવાળું પર્ણ). denti. variable. બાધારિત ચર. ne. દાંતને માટે ભાગ ધરાવનાર, dephosphorylation. વિ-ફેરીરાસાયણિક રીતે દાંત જેવું કઠણ પ્રત્યસ્થ કરણ. દ્રવ્ય, ડેન્ટાઈન. dentition. દંત વિન્યાસ, depilate. ચામડી પરથી વાળ દૂર કરવા. દતભેદન. (૨) કેઈપણ પ્રાણીમાં દાંતને depilatory. બેરિયમ સલ્ફટ જેવું, પ્રકા૨, ગોઠવણી અને સંખ્યા; દાંતની ચામડી પરથી વાળને દૂર કરનાર રસાયણ. રચના અને વૃદ્ધિ.
deplasmolysis. રસાહણથી – કે dent maize. તૃણકુળનું Zea mays રસાસ્કૃતિથી કોષમાંનું પાણી ઓછું થાય સમૂહનું Zea maps var. indentata તે પછી પુન: કોષનું થતું નવ સર્જન. મકાઈને એક પ્રકાર.
depleted soil. જમીનને એવો denudation. જમીન કે ધરતીના ઉપરના ખરાબ ઉપયોગ થવો જેથી પાક પકવવા પડને ઘસારે કરનાર કુદરતી પ્રક્રિયા, માટે તેની આવશ્યક ફળદ્રુપતાનો નાશ જેમાં કુદરતી અને સામાન્ય ઘસારાને થયે હોય; ફળદ્રુપતા ગુમાવેલી જમીન. સમાવેશ થાય છે. (૨) કેઈ વિસ્તારમાં depletion. અવક્ષય, નિઃશેષણ બધા જ પ્રકારના કુદરતી આવરણને deplume. પક્ષીનાં પીછાંને દૂર કરવાં. દર કરવા; અનાચ્છાદન, અનાવરણ. depluming mite. મરઘા-બતકોને denude. જમીન પરની વનસ્પતિને લાગુ પડતી Chemidocoptes gallinae આવરણ દૂર કરવું. denuded. અના- નામની પરજીવી ઈતડી, જે પક્ષીની ચામડીમાં છાદિત, અનાવરિત, અનાવૃત.
દર કરી તેનાં પીછાં ખેરવી નાખે છે. આ denutrition. ખાદ્ય તનું પોષક જંતુ કરડયા કરે, જેથી તે સ્થાને સતત દ્રામાં પરિવર્તન લાવવાની નિષ્ફળતા. ખંજવાળવાથી પીછાં ખરી પડે છે. deo-dhan. qoyun. Sorghum depolarization. Canals 201 vulgare Pers. var. saccharatum Deporaus marginatus. Pillai L) Boer1. નામની જવા૨.
પાન કાપતું જંતુ. deodorant. ગંધહારક દુર્ગંધને દૂર deposit. નિક્ષેપ. (૨) જમા. (૩) નિક્ષેપ કરનાર કે તેની તીવ્ર વાસ ઘટાડનાર કરે. (૪) જમા કરવું. deposited. દ્રવ્ય, મોટા ભાગે કાર્બનિક દ્રવ્યના સડાને નિક્ષેપિત. (૨) જમા કરાવેલું. deposiઉપચય - ઑકિસડાઈઝ કરી તેની દુર્ગધtion. નિક્ષેપન. (૨) પૂરના કારણે નવી દૂર કરવામાં આવે છે. deodorize. મૃદાને ઉમેરે. (૩) જંતુન રસાયણના ગંધ – વાસ દૂર કરવી.
છંટકાવમાં વનસ્પતિ પર રહી જવા પામત Deoni. પશ્ચિમ તેલંગણમાં જોવામાં આવતી જંતુદન ભૂકે કે પ્રવાહી, કાળી અને સફેદ, લાલ અને સફેદ, ગિર depraved appetite. સાધારણ રીતે અને ડોગી જેવી ઓલાદ, જેના બળદ ખાવામાં આવતાં ન હોય તેવાં દ્રવ્ય ખેતીને ઉપયોગી બને છે અને ગાયે સારું ખાવાની પશુ કે પક્ષીને થતી ઇચ્છા કે દૂધ આપે છે.
વૃત્તિ. આમાં અન્ય પ્રાણી કે રજને ચાટવાને depasture. ચરાણમાં ઢેરને ચરવા દેવાં. સમાવેશ થાય છે. આ લક્ષણ ખોરાકની depaperate કુદરતી કદ મેળવી ન ઊણપ સૂચવે છે.

Page #169

depreciation
depreciation. અવમૂલ્યન, મૂલ્યહાસ, મકાન, યંત્રા ઇ.ના ઘસારાના કારણે તેના મૂલ્યમાં થતા ઘટાડા આવા ઘસારાનું મૂલ્યાંકન અને અંદાજ કાઢી તેને સરવૈયામાં ઉલ્લેખ કરી તેને ગણતરીમાં લેવામાં આવે છે.
163
depressant. ઉપશામક, અવસાદક, depressed.ટેલું, હાસિત. depression. મંદી, વનમન. (ર) પ્રાણીની ચરખીમાં કે જમીનના તલમાં ખારે ગર્ભ. (૩) કાઈ વિસ્તાર કે દેશની આવક અથવા મૂલ્યમાં થતા ઘટાડે. (૪) અવસાદન, વનમન. depressor. અવમંદક, મંદક, અવસાદકારક. depth. કોઈ પણ પ્રાણીની ટાંચ રેખાથી નિમ્ન રેખા સુધીનું ઊંડાણ, (૨) ઊંડાણ. depulp. ફળમાંથી ગર કે માવે! કાઢી લેવા.
dequeen. મધપૂડામાંથી રાણી મધમાખને દૂર કરવી, મધપૂડાને રાણી મધમાખથી વંચિત કરવે. derivation. વ્યુત્પન્ન, અવકલજ, (૨) કાઈ રાસાયણિક સંચેાજનના સૂત્રમાં ફેરફાર કરીને તેમાંથી વ્યુત્પન્ન કરાતું (તેને સંબંધિત અન્ય સંયેાજન). derma. dermis. dermal myiasis. એક પ્રકારની માખાના ડિમ્ભ પ્રાણીની ચામડીમાં દર કરી રહે તે. dermatitis. ત્વચાશેથ. (૨) બકરાં – ઘેટાંને થતા વિષાણુજન્ય ચામડીને રોગ આ રાગ રસાયણા, વનસ્પતિ, સૂર્યના તડકા કે પોષક તત્ત્વાની ઊણપથી પણ થાય છે. dermetogen, અધિચમંજન, (૨) વષઁનશીલ પેશીનું નિર્માણ કરનાર આદ્યતર. dermetomycosis. ફૂગથી ચામડીને લાગતે એક પ્રકારના ચેપ. dermetophytes. માત્ર ચામડીને જ ઉપદ્રવ કરનાર ફૂગ. dermetosis. ચામડીને ગમે તે રાગ. dermis. સત્યવચા – ચામડી, અધિચર્મ અને ધેાચર્મ વચ્ચેની ત્વચા, Dermanyssus gallinue, એક પ્રકાર
deshi
ની ઈતરી.
Derris elliptica (Wall. Benth. આરોહી ભ્રુપને પ્રકાર, જે આસામ, કેરળ, કર્ણાટક, તામીલનાડુ અને પંજાબમાં ઉગાડવામ આવે છે, અને જેનાં મૂળ જંતુઘ્ન તરીકે ઉપયાગમાં લેવામાં આવે છે. D, ferruginea (Roxb.) Benth. પૂર્વે હિમાલય અને આસામમાં થતી વનસ્પતિને પ્રકાર, જેનાં મૂળમાંથી જંતુઘ્ન દ્રવ્ય મળે છે. D. powder. Derris spp. નામની વનસ્પતિનાં મૂળમાંથી બનાવવામાં આવત જંતુનાશક ભૂકા, જેમાં નામનું વિષ હેય છે અને તે માલ'ના વિષ તરીકે ઉપયેગમાં લેવામાં આવે છે, D. trifoliata Lour. મહારાષ્ટ્રના દરિયા કાંઠા પર, તામીલનાડુમાં, એરિસા, આસામ અને પ. બંગાળના સુંદરવનમાં થતી વનસ્પતિ, જેનાં મૂળમાંથી જંતુઘ્ન દ્રવ્ય મળે છે. D. uliginosa Benth. મુંબઈ, મદ્રાસ, એરિસાના દરિયાકાંઠા, સુંદરવન અને આસામની વનસ્પતિ. desalinization. પક્ષારીકરણ, વિલવણીકરણ, જમીનમાંથી નિક્ષારન દ્વારા ક્ષારને દૂર કરવે.
descaling. ભીંગડાં – પાપડી દૂર કરવાં. descending. અવરેહી, અધેાગામી, d.axis. નિમ્નાક્ષ, અવરેહી અક્ષ. descendent. સંતતિ. descent. અનુવંશ.(૨) અવરહ. desert. રણ, મરુભૂમિ; કેવળ વેરાન અથવા છૂટીછવાયી વનસ્પતિ ધરાવતા વિસ્તાર. d. ccimate. મરુસ્થળી બાબાહવા. d. locust. Schistocerca gregaria Fors. નામની ભારતમાં જણાતી તીડની ત્રણ જાતિઓ પૈકીની એક જાતિ, જે ઝૂંડના ઝૂંડમાં આવી વિસ્તૃત રીતે પાક ખાઈ નુકસાન પહે!ચાડે છે, વિશાળ પાચા પર પ્રજનન કરે છે, લાખાં લખાં અંતર કાપે છે, ભારતના વાચવ્ય વિસ્તારોમાં ફૂલેફાલે છે.
deshi. દેશી, જેમકે દેશી હળ. d. butter. દહીંની છાશ બનાવી સ્થાનિક

Page #170

desi
164
detoxicant
રીતે બનાવવામાં આવતું માખણ, જે મોટા આસામ અને ઓરિસામાં થતું ખાયફળનું ભાગે ઘી બનાવવા માટે તૈયાર કરવામાં ઝાડ. આવે છે. જાથી દૂઘનું 70-80 ટકા Desmostachya hi bannala (L.) z28's sou212.41414 . D. litchi. Stapf. (Syn. Poa cynosuroides બિહારમાં થતી લાછીને એક પ્રકાર. Retz.). કુશ ઘાસ, દર્ભ; છાપરાં છાવવા desi. દેશી... d. fowl. શુદ્ધ ઓલાદનું ઉપયોગમાં લેવાતું બારમાસી ઘાસ, જેનાં ન હોય તેવું, જુદાં જુદાં કદ, સ્વરૂપ, દોરડાં બને છે. હિંદુએ આ ઘાસ તેમની રંગનું મરછું. d. orange. પઠાણકોટ ધાર્મિક વિધિઓમાં ઉપયોગમાં લે છે; સંતરા તરીકે ઓળખવામાં આવતાં સંતરા. મરડામાં તે પૌષધ તરીકે કામમાં આવે છે. d. plough. 041901 41551j vall dessert fruit. Qlorria 5091812 વવામાં આવતું દેશી હળ. d. tobacco. માટેનું ગમે તે ફળ,
ચા છેડ, પહોળાં પાન, ગુલાબી ફૂલ destructive distillation. ગરમીથી ધરાવતી તમાકુને પ્રકાર, જે બીડી, કાર્બન સંજનનું થતું વિઘટન અને સિગાર, સિગારેટ અને હુક્કાના કામમાં શેષ બાષ્પશીલ પ્રવાહી ને તેલનું થતું આવે છે. તેની છિકણી બને છે તથા ખાવાના એકત્રીકરણ. d. erosion. ઘસારાને કામમાં આવે છે.
હાનિકારક બનતે ત્વરિત વેગ. desiccate. yo na 2454g. desic- detailed reconnaissance soil cated coconut. નારિયેળનું સફેદ, survey. વિગતવાર જમીનનું નિરીક્ષણ સ્વાદમાં મીઠું અને સુવાસિત સૂકવેલું દ્વારા હાથ ધરવામાં આવતું સર્વે ક્ષણ કોપર, જે મોટા ભાગે રાઈ અને મીઠાઈ જેમાં સર્વેક્ષણ કરવામાં આવતા એક બનાવવામાં ઉપયોગી બને છે. નાળિયેળના વિસ્તારને નકશે બનાવવામાં આવે છે છેતરાં કાઢી કાચલી ભાંગી, તેમાંથી કેપડ્યું અને બાકીનાનું નિરીક્ષણ દ્વારા સર્વેક્ષણ કાઢી, ધોઈ સાફ કરી તેને છીણવામાં આવે કરવામાં આવે છે. ઈ. soil survey. છે. છીણને સૂર્યને તડકામાં અથવા 160°- સર્વેક્ષણ કરતી વખતે નિરીક્ષણ દ્વાર 180° ફે. ગરમી આપવામાં આવે છે અને નક્કી કરાતી જમીનની હદ. બામાં ભરવામાં આવે છે. d. milk. detasselling. સંકર બી તેયાર કરવા સૂકવેલું દૂધ.
માદા તરીકે કામ લાગે તે માટે મકાઈના Desirable. becaun mutની સારા છૂછાં દૂર કરવા. પ્રકારની એક જાત
detergency. ગમે તે ઘાત્વીય કે કાચિત Desmodium diffusum. DC, ઝપટી, તલ પરથી બધા પ્રકારનો મેલ દૂર કરો. પાંદકિ સમે રે D. gaganticum (૨) દૂધના સંપર્કમાં આવતાં બધાં જ
L.) D.C. નહાને પાંદડિયો. D. સાધનાની ભૌતિક સાફસૂફી detergent. lariflorum. જંગલી ગાંજે. રૂંછાળે પાંદડિયે. પ્રક્ષાલક; સાફ કરવા કે મેલ દૂર કરવાને D. baleateum Guill & Perr. ગુણ ધરાવતું ગમે તે રસાયણ, પરંતુ તેમાં મળ નાઈજીરિયાને કાચમી ઘાસચારે. મુખ્યત્વે સાબુ જેવું રસાયણ હોય છે, D. tortuosum (Sw.)D.C. ઘાસચારે, જેનું ફીણ વળે અને તે બલ્કલી સલ્ફટમાંથી જે જમીનને જકડી રાખે છે.D. triflorum બનાવવામાં આવે છે.
L)જમીનને જકડી રાખત ઘાસચારે. determinant. નિર્ધારક. deterdesmogen. પ્રાથમિક વર્ષનશીલ પેશી, minate growth. પરિમિત કે નિશ્ચિત
જેમાંથી વાહીપુલનું નિર્માણ થાય છે. વૃદ્ધિ . Desmos longiflorus (Roxb.)Saff. detipped. 2920ed. (Syn. Unona longiflora Roxb.). detoxicant. 3.1 40411 212420

Page #171

detritus
365
dholamudra
તટસ્થીકરણ કરનાર (દ્રવ્ય). તેetoxi- dextrose નામ પાડવામાં આવ્યું છે. fication. નિર્વિષીકરણ.
dhaincha. 843, Sisbania cannadetroitus. કચરે.
bina (Retz.) Pers. (S. aculeatadeutoplasm. Relhi 28c4145 Pers. var. cannabina Baker.). દિવ્ય
નામની વનસ્પતિ, જે શણ જેવી છે અને development, વૃદ્ધિ, વિકાસ. (૨) અતિભેજવાળી, અતિસૂકી અને અતિગર્ભાવસ્થાથી માંડીને પરિપકવતા ભાવે ક્ષારવાળી જમીનમાં થાય છે, જેનાં બી
ત્યાં સુધી વનસ્પતિ કે પ્રાણીનાં વૃદ્ધિ અને મેળવવા ડાંગરની પાળી પર કે ઊંચી પરિવર્તનની પ્રક્રિયા. developmental. જમીનમાં તેને ઉગાડવામાં આવે છે. વિકાસને લગતું. . cycle. વિકાસચક્ર, dhak. કેસૂડે, પલાશ.
d. farming (93124411 slu- vid. dhamani. Grewia tiliifolia Vahl devenalization. -વાસંતીકરણ. નામનું ઉત્તરપ્રદેશ, મધ્યપ્રદેશ, તામીલનાડુ deviation. વિચલન. d, mean. બિહાર અને એરિસામાં થતું ખાદ્યફળવાળું માધ્ય – સરેરાશ વિચલન. d stand. ઝાડ. ard. ધોરણસરનું વિચલન. d. range. dhania. ધાણા, કોથમીર. વિચલન પરિસર.
dhar, ધાર, કિનારી. device. (૧) કરામત, યુક્તિ. (૨) સાધન. Dharwar guava, કર્ણાટકના ધારવાડ deil grass, - 1:uda grass તરીકે જિલ્લામાં થતાં લંબગેળ, સખત માવાવાળાં પણ ઓળખાતું. જમીન પર ફેલાઈ જામફળની એક જાત. iwiazais gia! Ortahi t ui 45 dhaura. Anogeissus latifolia Wall. વિશાળ વિસ્તાર પર ફેલાઈ ઉપગી વન- નામનું ભારતના સૂકા વિસ્તારમાં થતું
સ્પતિને હાનિ પહોંચાડનાર તૃણકુળનું પાનખર ઝાડ, જેના પ્રકાંડમાંથી મળતાં ઘાસપાત.
ગુંદરને કાપડ કાપવા માટે ઉપયોગ કરાય dew. ઝાકળ; વનસ્પતિ, જમીન ઇ. પર છે અને પાન ચામડાં કમાવવામાં ઉપયોગી વાતાવરણમાં ભેજ ઠરી ટીપાંરૂપે પડે. બને છે. (૨) અઈ–વેરાન પ્રદેશમાં આ પ્રકારને ભેજ dhencha. Seshanit ispinosa છેડે હેવા છતાં વનસ્પતિના વિકાસમાં (Jacg)W..Wight. S. aculcala તે ઉપયોગી બને છે. ત. grarn. મઠ. Pers.). નામનું ઝાડ, જેનાં કાળા-પાંખળાં d. point. ઝાકળબિંદુ
1ર થાય છે. dewlap. ગેરંશના પ્રાણીના ગળાની dhenki. 15 ફૂટ ઊંડા કૂવામાંથી પાણી હેઠળ લબડતી ચામી, ગોદડી.
કાઢવા તામીલનાડુ, ઉત્તરપ્રદેશ અને desi.ins. કાંજીનું જલવિભાજન થતાં બિહારમાં ઉપયોગમાં લેવામાં રચાતા પિડે. જે કાંઇ ને શર્કરાની સાધન. જેમાં ડોલ બાંધી ઉત્તલકથી પાણી વચ્ચેની વિસ્થ ગણાય છે; ષીચ કાઢવામાં આવે છે. ઉન્સેચકોને કારણ વનસ્પતિમાં પણ તે Dholaka. મોટું કદ, લીલી કીલ, ગુલાબી બને છે. de 21. કાંજીને ગુંદર અને સફેદ દાણા અને માં સ્વાદ ધરાતવા dextro-rotatory. દક્ષિણાવતી ફરતું – ધૂળકોમાં થતા દાડમને પ્રકાર. ધૂમતું, દક્ષિણાવત (બ્રમણ.) dextrose. Dholeras. ઉત્તર ગુજરાત, સૌરાષ્ટ્ર દ્રાક્ષ શર્કરા; વનસ્પતિનાં રસ ને મૂળ- અને કચ્છમાં થતા કપાસને એક પ્રકાર. ધારી પાકમાં પણ તે જણાય છે. ધ્રુવિત dhol phulio. Eragrostis tremula પ્રકાશના કિરણને જમણી તરફ વળાંક Hochst. નામને ઘાસચારે. બાવાને તે ગુણ ધરાવતી હોવાથી, તેનું dholamudra Leea macrophylha
અને પાન

Page #172

D. horizon
06
diastase
Roxb. ex. Hornem. 11Hell 315. avg. શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં મૂળ ષધીય dialysis. અહન, પારલેષણ. ગુણ ધરાવે છે અને ફળ ખાદ્ય છે. diammonium phosphate 21 D. horizon. મૃદા નિર્માણમાં મૂળ કે ટકા નાઇટ્રોજનની સાથે 53 ટકા ફેફેપરિણામ ન હોય તેવું જમીનનું સ્તર. રિક એસિડ ધરાવતા સંયોજનવાળું diacetyl. ડાઈ એસીટિલ; માખણું પરિ. રાસાયણિક ખાતર. પકવ બને ત્યારે બનતું સૌરભીય રાસાય- diamondback moth. રાજકાદિ ણિક સંજન, જે માખણમાં રહેલી કુળની વનસ્પતિઓમાં પડતું Pluteld. સુવાસનું મુખ્ય ઘટક છે.
maculipennis Curt. 11 Hoje Diacrisia obliqua. રમિલ ઈયળને diandrous. પિંકેસરી. એક પ્રકાર.
Dianthus barbalus L. RICHL 42 diad. દ્રય, દ્રિક.
વાવવામાં આવતું ઝાડ). carboplayllas diadelphous. દ્વિ-ગુચ્છી, બેન સમૂહમાં . મૂળ દ.યુરેપનું પણ અહીં શેભા તંતુ દ્વારા જોડાયેલા (પુંકેસર).
મટે વાવવામાં આવતું ઝાડ. D. chaneldiageotropisn. 330913 Laila sis L. (5:... D. irensis Hort.). વનસ્પતિ અંગનું પ્રકાશાનુવર્તન અનુસાર શોભા માટેનું ઝાડ. કાટખૂણે વળવું.
diapause. જંતુન બ્રણ કે ડિમના diagnosis. નિદાન, રોગનાં લક્ષણેન વિકાસક્રમમાં આવતી કામચલાઉ રુકાવટ, નિરીક્ષણ અને અભ્યાસ દ્વારા તેનાં ક્રિયાશિથિલતા. પ્રકાર અને કારણે જાણવા, જે તેના diaphoretic. પ્રવેદક. (૨) પિટેશિયમ ઉપચારમાં મદદરૂપ બને છે. diagno- નાઈટ્રેટ જેવું પરસેવાને સ્ત્રાવ કરતું stic agent. દર્દીનું નિર્ધારણ કરવા પ્રક્રિયક. કરી કરતી વખતે – નિદાન કરવાના Diaphorina tilr. Kuw. ખટમધુરાં સમયે ઉપગમાં લેવામાં નાવતું ફળનું જંતુ, જેનાં ડિમ્ભ અને મેટાં જંતુ કઈ દ્રવ્ય કે સિદ્ધાંત. d. antigens, ફળને રસ ચૂસે છે; નિહાનિક પ્રતેજન. ચેકસ પ્રકારના દર્દના diaphragm. મધ્યદ, ઉદરપટલ નિદાન માટે જેવકા૨કને કરવામાં આવતે જઠરીય અને વક્ષીય ગુહાની વચમાં ઉપયોગ. (૨) પશુમાં થતા ક્ષયરેગના આવેલું પાતળુ, સ્નાયવીય પડ, જે સંકે - નિદાન માટે ઉપગમાં લેવામાં આવતું ચાતા વક્ષગુહા પહેળી થાય છે, જે ટયુબરકયુલિન. diagnostics. શ્વસનક્રિયાને સહાયભૂત બને છે. પ્રાણીઓમાં કેટલાંક દર્દો કે ચેકસ સંજોગે diarch. દ્વિ-પશ્ચિક, બે જલવાહિની જાણવા ઉપયોગમાં લેવામાં આવતા વ સમૂહવાળું રંભ. કારનો સમહ નૈદાનિક પ્રક્રિયકે. diarrhoea. અતિસાર; પાણી જેવા diagonal system of plan- પાતળા ઝાડા થતા હોય તેવી પ્રાણીની ting. પ્રત્યેક કાચમી ઝાડના ચેરસની શારીરિક અવસ્થા, જે દરમિયાન દસ્તમાં મધ્યમાં એક ઝાડ વાવવાની પ્રથા, આ લોહી ભળે ત્યારે મરડો થયે કહેવાય. રીતે વાવવામાં આવતા ઝાડની સંખ્યા જોનસન રેગ કે રિન્ડર પેસ્ટ જેવા સંક્રામા ચેરસ કરતાં બેવડી થાય છે; કાયમી રેગથી આવી અવસ્થા નીપજે છે. ઝાડની વચ્ચેનું અંતર 25 ફૂટ કરતાં diary. રેજ-બ-રોજના બનાવની નોંધવધે ત્યારે આ પ્રથા હાથ ધરવામાં આવે છે. વહી. diagonally. વિકર્ણાભિમુખ.
drastase. કાંજીનું શર્કરામાં ભજન કરDialeurodes citri. ખટમધુરાં ફળ- નાર ઉભેચક.

Page #173

diaster
diaster. પદ્મ-દ્વિભાજન વ્યવસ્થા, જેમાં અર્ધ – સૂત્રાની જોડી કોષકેન્દ્રની ત્રાકના બંને છેડા પર હોય છે. diatorm. સિલિકાની કાષદીવાલ ધરાવતી લીલ; ગમે તે સૂક્ષ્મ કાષીય લીલ, જે વિપુલ પ્રમાણમાં જમીનમાં હેાય છે. સજીવે મરી જતાં તેમની કાષ દીવાલેા પાણીમાં ડૂબી જઈ ડાયેટામી માટી બનાવે છે. diatomaceous earth. સજીવે મરી જતાં તેમની કાષદીવાલે પાણીમાં ડૂખે ત્યારે તેમાંથી નિર્માણ થતી મુદ્દા. diazinon. 0,0-dietliyl-0-(2-isoprophyl-1-methyl-b-playřimidyl) pltoshlorolio:te નામનું જંતુન રસાયણ,પાણી અને અમ્લીચ દ્રવ્યમાં દ્રાવ્ય અને છે. dible. ખી વાવવા કે રાય રાખવા જમીનમાં ડા કરવા માટેનું અણીવાળું સાધન. (ર) આવા સાધનથી વાવવું અથવા રોપવું. ibbling. કચારીઓમાં ચેકસ અંતર પર ખી વાવવા, જેના માટે લેખંડ કે કાષ્ટની લાકડીને ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. dicalcium phosphate. CaHPO4 સૂત્રવાળા સુપર ફોસ્ફેટનો પ્રકાર, જેમાં 35-38 ટકા ફોસ્ફોરિક ઍસિડ હોય છે અને જે રાસાયણિક ખાતર તરીકે ઉપયોગમdicot. લેવામાં આવે છે.
dice. નાના ચોરસ ટૂકડા કરવા, ટૂકડા કરેલું ગાજર.
Dichanthium annulatum (Forsk) Stapf. ઝીંઝુવા નામનું પંજાબ, રાજસ્થાન, ઉત્તરપ્રદેશ અને મધ્યપ્રદેશમાં થતું ખરમાસી શ્વાસ D. aricosum (L.) A. Camus. ધાસચારાને એક પ્રકાર
167
dichasial. દ્વિ-શાખીય, બે શાખાવાળું. dichloroethyl ether. જમીનને ધ્રુમાયમાન કરનાર અને કૃમિનાશક રસાયણ, dichloropropylene. જમીનને ધ્રુમાચમાન કરનાર અને કૃમિનાશક રસાયણ, dichocrosis punctiferalis. નામને દિવેલાને કારનાર કીટ,
die.back
dichogamons. પૃથકક્ષવાત્મક. (૨) સ્વલન શકચ અને નહિ તે માટે એક જ પુષ્પમાં પુંકેસર અને સ્ત્રી કેસરની જુદા જુદા સમયે થતી પક્વતા સંબંધી, ભિન્ન કાલપકવતા નિર્માણક. dichogamy. ભિન્નકાલ પવતા; પૃથક ્ પક્વતા. (૨) કોઈ ફૂલમાં પુંકેસર અને સ્ત્રીકેસર એક સાથે પરિપકવ ત અને, જેથી તેમની પરિપકવતા પરસ્પરને આવરી ન લે અને પર૫રાગનચનની શકયતા અને.
Dichopsis elliptica. Indian gutta pereha tree. dichotomous.દ્વિ-શાખી.đichoto, my. દ્વિ–શાખ, વર્ધનશીલ પેશી સાથે થતી બે શાખા. Dichrostachys cinerea (L.) Wight.&Arn. વેલ્લંતા, મેર, હુંઢિયું. મરૂઢ, વર્તુલી છે. નામના વાયવ્ય ભારત, મધ્યપ્રદેશ, રાજસ્થાન, આાન્ધ્રપ્રદેશ અને કર્ણાટકમાં થતા નાના કાંટાળે ત્રુપ, જેની છાલ ચામડાં કમાવવા અને મૂળ સંધિવ અને મૂત્ર ગેામાં કામમાં આવે છે. Dicoma tomentosa Cass. નવરંગી ધોળા હરણા. dicliny. પુષ્પએકલિંગતા. (ર) જુદી લિંગીચતા ધરાવતું.
દ્વિદળ, એ બીજપત્ર. dicotyledon. દ્વિ–દૃળ, દ્વિ–પત્ર, દ્વિ-બીજપત્ર. (ર)વૃત ખીજધારી વનસ્પતિ, જેમાં પ્રથમ બે ભ્રૂણીય પત્રા અથવા બીજપત્રા હોય છે. dicotyledonous. દ્વિ–દળી, દ્વિ
ખીજપત્રી.
dicumbent. ભૂસ્તરી, ભૂમીચ સી. didhen. Aeschynomene indica L. નામની વનસ્પતિ, જેના કાષ્ટમાંથી સેાલાહેટ અને અને જે કાશ્મીર, પ. બંગાળ, અને આસામમાં થાય છે. die-back. માથા તરફથી શરૂ થતે ક્ષય; કાષ્ટ્રીય કે શાકીય વનસ્પતિએમાં ટોચ પરથી શરૂ થઈ ક્રમશઃ છેક નીચે સુધી પ્રસરતી થડ કે પ્રકાંડ અને શાખાઓને લાગુ પડતી ક્ષુચની ખીમારી; થડ અને શાખાઓને લાગુ પડતા સુકાશે.

Page #174

168
dieldrin
પ્રસરણ દાખ.
dieldrin. 1,2,3, 4, 10,10-lexachlorocx6–6, 7-epoxy-1,4,4a, dig. ખાવું, ઉત્ખનન કરવું. 5,6,7,8, 8-octahydro-1, 4- ધરતીમાંથી ખેાદીને બહાર કાઢવું. endo, ex-5, 8-dimctlanona-digamete. દ્વિ– જન્યુ, દ્વિ–યુગ્મક plataline નામનું જંતુનાશક એલ્ફિનનીdigenome, દ્વિ–જનિન સમૂહ. સાથે સંબંધ ધરાવતું એક રસાયણ, જેની Digera murila(L.)Mart.(Sy, અવરોષી વિષાકતતા લાંબા સમય રહે છે, D. arvensis Forsk; chyranthes જે જાર અને સંપર્ક વિષ તરીકે કારગત muricata (L.) કણજરી, કુખાઈ; બને છે અને જે ભ્કારૂપે, પાણીમાં બ્યાસ્ત નામની શાકાય વનસ્પતિ, જેનાં કુમળ અને તે રીતે પાયસીકારક સંચાજનરૂપે ડાળાં – પાંખળાં અને ફૂલાની શાકભાજી અને છે. ઉપલબ્ધ બને છે. સ્તનધારી પ્રાણીઓ માટે તે ઝેરી હાઈ તેના સંભાળપૂર્વક વપરાશ કરવા કાળજી લેવી જોઈ એ. die-off. પાંદડાં ખરી પડે તે રીતે મરી જઈ જમીન પર ખરી પડવું. die-out. અસ્તિત્વને – જીવનના અંત વવે.
diet. કાઈ પ્રાણીના સાધારણ રીતે આપવામાં આવતા ખારાક અને પીણાનાં પ્રકાર અને પ્રમાણ. diethylstilbestrol. 1 laoOa
સૂત્રવાળે સંશ્લેષિત અંતઃસ્ત્રાવ અને અનેક પ્રકારના ઈસ્ટ્રોજન નામના સ્ત્રી અંત:સ્રાવેાનું મૂળ સાધન, જેના કારણે માદા પાણી મદમાં – કામેશ્મામાં આવે છે. વિભિન્ન. differential. ભેદકારક, d. gain. ભેદકારક લાભ. d. host. ચેકસ પ્રકારના વિષાણુ પ્રત્યે વિશિષ્ટ પ્રતિક્રિયા દર્શાવનાર વનસ્પતિ, જેથી વિષાણુ – વિષાણુ વચ્ચે ભેદ પારખી શકાચ છે. differentiation. વિશિષ્ટીકરણ, વિભેદ્રીકરણ.
diffraction. વિવર્તન,
diffuse. પ્રસારિત થયું, પ્રસરવું. (૨) અથાનીચ. (૩) સીમાંત આગળ અસ્પષ્ટ. d. parenchyma. પ્રસારિત અપટ્ટાવાહિની મૃતક. . porous wood. વિકીર્ણ છિદ્રિષ $12. diffused run offઢાળાવના સમસ્ત વિસ્તાર પર એક સાથે વરસાદના પાણીનું વહી જવું. diffusible. પ્રસરણશીલ. diffusion. પ્રસરણ. d. pressure.
digest
digest. પચાવવું, આત્મસાત કરી શકાય તેવા રૂપમાં શરીરમાં લીધેલા ખારાકનું પરિવર્તન કરવું. (૨) ઉષ્મા અને રાસા યણિક કાર્યથી કાઈ દ્રવ્યને નરમ બનાવવું; દ્રાવ્ય કરવું કે તેનું પરિવર્તન કરવું. digestant. પાચનમાં સહાચ કરનાર કારક, Digested sludge. શેષિત અવમલ. (ર) નગરના કાચા અવમલને, મેાટા પાત્રમાં બે અઠવાડિયાં સુધી અન્તરક વિઘટન દ્વારા પરિવર્તિત કરી બનાવેલા શેધિત વમલ. digester. કોઈ પણ દ્રવ્યને ઉષ્મા, દાબ આપી કે રાસાયણિક ક્રિયાથી રાંધી શકાય, નરમ કરી શકાય કે વિટિત કરી શકાય તેવું બંધ વાસણ કે પાત્ર. digestibility. સુપાચ્યતા. પ્રાણીના શરીરમાં પાચક રસેાની પ્રક્રિયા થઈ શકે તેવા તેને અપાયેલા ખેારાક તથા અન્ય ઘટકોની ટકાવારી. (૨) શરીરમાં આત્મસાત સ્વરૂપમાં ફેરવી શકાય તેવી કાઈ દ્રવ્યની ગુણવત્તા. digestible. સુપાચ્ય; શરીરમાં આત્મસાત કરી શકાય તેવા (ખેરાક), đ, crude protein. ઢારને ખવડાવવામાં આવેલા કુલ નાઇટ્રોજન સંયેાજનેમાંથી બાદ કરાયેલા ઝાડા - પેશાબ દ્વારા ઉત્સર્જિત થયેલાં નાઇટ્રેજન સંયાજને. d. energy. પાચ્યક્તિ-ઊન્ત, d. nutrient. પાષક દ્રવ્યને પચી શકે અને આત્મસાત કરી શકાય તેવા ભાગ, digesting capacity. પાચનક્ષમતા. digestion. પાન; ખેારાકને લસિકા અને રક્તતંત્રમાં અવશેાષી શકાય તેવી રીતે તેનું પ્રમાણમાં

Page #175

digitalis
સરળ
રસાયણામાં વિઘટન થવાની પ્રક્રિયા. (૨) ઉષ્મા અને રાસાયણિક ક્રિશ્ર્ચાથી કાઈ પણ દ્રવ્યને નરમ કરવું, દ્રવ્ય ખનાવવું કે પરિવર્તન કરવું તે. d.,salivary. લાળ દ્વારા પાંચન. d., stoma ch. જઠરપાચન. d. coefficient. કોઇ પ્રાણીને પચાવેલા પ્રત્યેક પાષક તત્ત્વની સરેરાશ ટકાવાળી, જે પ્રાણીની જાત, વચ અને અન્ય દેહધર્માંચ પરિસ્થિતિ અનુસાર શિન્ન ભિન્ન વ્હાય છે. આ ટકાવારી પ્રયાગદ્વારા નણી શકાય અને ખાવામાં આવેલા કુલ જથ્થા અનુસાર તેને દર્શાવી શકાય છે. digestive પાચનમાં સહાય કરનાર કારક d. juice. પાચક રસ, ખેરાકને પચાવવામાં મદદરૂપ બનતે રસ. d. tract. પ્રાણીના શરીરમાં અન્તને પસાર થવા માટેનાં સઘળાં અંગે, પાચન માગ.
digitalis. longi તરીકે ઓળખાતી, Digilli purpurea L. નામની મૂળ ૫. યુરેપની પણ કાશ્મીર અને અન્ય ખીણ વિસ્તારમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં પાન હૃદય અને પરિવહન તંત્રનાં દર્દોમાં સૌષધ તરીકે ઉપયાગમાં આવે છે; આ વનસ્પતિ કુંડા અને ભેજવાળ વાતાવરણમાં ઊગે છે. અને તેમાં ગ્લાયકાસાઇડ, ડિજિટાકિસન, જિકિસન અને જિટેલિન આવેલાં છે. D. an Ehrh. મૂળ યુરેપની પણ કાશ્મીરમાં ઉગાડવામાં આવતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં પાનમાંથી બનાવવામાં આવતું ઔષધ હૃદયના રંગમાં તથા પૌષ્ટિક દ્રશ્ચ તરીકે ઉપયાગી છે. D, purpura L. મૂળ પ. યુરેપની પણ કાશ્મીરમાં વાવવામાં ધાવતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં પાન હૃદયરોગ અને ટોનિક તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. Digitaria cruciata (Nees) A Camus var. esculenta Bor. ઘાસચારા તથા તેના દાણા માટે ખાસ ટેકરીઓમાં દુગાડવામાં આવતી તૃણકુળની વનસ્પતિ. D. sanguinalis Scop.
169
diluent
આરતા.
digitate. પįતના અક્ષપરના સઘળા પર્ણિકાઓ અંગેનું.d. pinnate.
પૅનકાર પક્ષવત્ digression. વિષયાંતર. dihybrid, દ્વિ– સંકર. dikamali. કામાળી; Brillinì ¥~ denia, Gardenia resinifera Roth. {u. {uida Roxb.). નામના કર્ણાટક અને મહારાષ્ટ્રમાં સુગંધ માટે ઉગાડવામાં આવતા શ્રુપ, જેના ગુંદરમાં બાષ્પશીલ તેલી દ્રવ્ય છે, જે ઘણાં દર્દીમાં ઉપયોગી અને છે. અને માખા તથા કૃમિને દર
રાખે છે.
dikaryon. દ્વિ – કેન્દ્રક. d. phase દ્વિ - કેન્દ્રકાવસ્થા. dilation. વિસ્તરણ, મંદન. dill. ; Anethum graveolens. L. (Peucedanum graveolens Benth. Hook f.).નામની જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં થતી વનસ્પતિ, જેનાં બી મસાલા તરીકે તથા વાતારક તરીકે વપરાય છે. Dillenia indica L. આસામ, પ. બંગાળ, મધ્યપ્રદેશ અને દક્ષિણ ભારતમાં થતું મધ્યમ કદનું ખાદ્ય ફળ, ફૂલવાળું ઝાડ જેના કાના રેલવેનાં સલેપાટ અને પ્લાય વૂડ બનાવવામાં આવે છે. હાથીએ તેના ખીનું પ્રસરણ કરે છે, કેમકે હાથીએ ને તેનાં ફળ ખૂબ ભાવે છે, માટે અંગ્રેજીમાં તેને lehlal apple કહેવામાં આવે છે. D, hen{agyna Roxb. પશ્ચિમ ભારત, બિહાર અને ખાસમમાં થતું કરમાલ નામનું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ, જેની છાલના રેસામાંથી દોરડાં બનાવવામાં આવે છે અને જૂન પાનના કાચકાગળ અને છે, diluent. સાન્દ્ર, જંતુઘ્ન રસચણને છાંટવા માટે ઉપયાગમાં લેવા માટે તેને મદ કરનાર દ્રવ્ય, જેમ પાણી, તેલ, માટી ઇ. પાઇફાઇલાઇટ, શંખજીરૂ, બેન્ટોનાઇટ ઇ.નો સમાવેશ થાય છે. dilute, તનૂ કૃત, મંદીકૃત, અપસાંદ્રિત. (ર) મંદ કરવું, તીવ્રતા કે સાન્દ્રતા ઓછી કરવી. તlu

Page #176

dimefox
170
Diospysos
tion. અપમિશ્રણ.
ખાદ્ય મૂળધારી વનસ્પતિ. D. lettoidea dimefox, Steila's $12$221 word, Wall.ex.Kunth. Yodeyma s1274 mai N, N, N', N', - tetramethyl થતી ખાદ્ય મૂળધારી વનસ્પતિ, જેમાંથી phosphorodiamic fluoride, કેટિન નામને રેઈડ અંતઃસ્ત્રાવ મળે નામનું બાષશીલ સ્પશીય જંતુદન, જેને 9. D. esculenta (Lour.) Burવનસ્પતિની સપાટી પર લગાવવું સલામત kill (Syn.D. fasciculata Roxb.). નથી.
કનક, ઘેળું ગોરાડુ નામની તામીલનાડુ, dimension. પરિમાણ, વિસ્તા૨, માપ. મધ્યપ્રદેશ, ઉત્તરપ્રદેશ, એરિસા, ૫. dimethoate 0, 0 dimethyl બંગાળ અને આસામની ખાદ્ય મૂળધારી
S(N-methyl carbamoyl methyl) arzula. D. pentaphylla L. siel. phosphorothiolothionate, કાર્બનિક આલુ નામની ખાદ મૂળધારી વનસ્પતિ - ફોસ્ફરસ જંતુન, જેને ઉપયોગ D. prazeri Prain & Bark. 4. મલ મશીને કાબૂમાં લેવા માટે કરવામાં બંગાળ, આસામ અને પૂર્વ હિમાલયની આવે છે, ઉપરાંત કોળિયા, ઈતડી અને શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં મૂળ વાળ ધોવા પાન કરનાર જંતુઓ પર પણ તે કારગત માટે ઉપયોગી છે. 2. solina. ભારતનીવડે છે.
ભરમાં થતી ખાદ્ય મૂળધારી વનસ્પતિ, Dimocarpus litchi. જુઓ litchi. જેનાં મૂળને ઉપયોગ શાકભાજી તરીકે dimonoecious. એક જ વનસ્પતિમાં અને ઊનને ધેવા માટે કરવામાં આવે છે. પુંકેસર અને સ્ત્રીકેસર એમ બંને પ્રકારના Diospysos assimilis Bedd. અબજન્યુષધારી હોય તેવું. સંપૂર્ણ ફૂલધારી. નૂસ નામનું આધ્રપ્રદેશ અને કેરળનું dimorphism. દ્વિરૂપતા. (૨) એક જ ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. D.cinensis Blume જાતિમાં બે વિભિન્ન રૂપાની ઘટના. (૩) હિમાલયના 3,000 થી 5,000 ફૂટ પર એક જ છોડમાં બે વિભિન્ન ફૂલોની રચના. ઊગતું ફળ. D. ebenan Koenig. Dindigal Cheroot. amargt gp0442. D. embryopteris Pers. ડિંડિગલમાં થતી સિગાર માટેની તમાકુને ૫. દ્વીપકલ્પીય પ્રદેશ અને મધ્ય પ્રદેશનું એક પ્રકાર
ખાદ્ય ફળધારી વૃક્ષ. D. ferred dioecious, વિભિન્ન એક લિગ છેડ (Willd.) Bakh. ૫. દ્વીપકલ્પીય પર નર અને માદા (પુ). (૨) જુદા વિસ્તારનું અને ઓરિસાનું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. જુદા છોડ પર જુદા જુદા પુષ્પનાં ડું D. Make L. M. હલતંદુ. D. lotus અને સ્ત્રીકેસર. (૩) દ્વિ-લિંગી, દ્વિ-સદની, L. પંજાબ અને કાશ્મીરનું અમલક નામના પથલિગી
ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. D. melanoxylon dioestrum. માદાન અવસ્થા ચક્રમાં Roxb. મ. પ્રદેશ, બિહાર અને પશ્ચિમ બે મદ અવસ્થા વચ્ચેને સમય
દ્વીપકલ્પીય પ્રદેશનું ટિંબરુ નામની પાનધારી diorite આગ્નેય શૈલને એક પ્રકાર. વનસ્પતિ, જેનું કાણ દંડ, વળી, લાકડીઓ Dioscorea alata L. સફેદ રતાળું; અને બિલિયડની ચાવી બનાવવા ગુજરાત, આસામ, તામીલનાડુ, પ. બંગાળ ઉપયોગી છે અને પાન બીડી વાળવા અને મધ્યપ્રદેશમાં થતો ખાદ્ય કંદને ઉપયોગમાં લેવાય છે. D. Peregrina mulaid 24. D. aculenta Ham. (Gaertn.) Gurke Syn. D. કનકધળું ગેરડું; મધ્યપ્રદેશ, ઉત્તર પ્રદેશ, embryobteris Pers). મધ્યપ્રદેશ અને ઓરિસા, પ. બંગાળ અને આસામમાં થતી પશ્ચિમ ભારતમાં થતી ટિંબર નામની ખાદ્ય ખાદ્ય મૂળધારી વનસ્પતિ. D. bulbiera ફળની વનસ્પતિ, જેનાં ફળમાંથી કાઢવામાં L. Srn. D. satina Thunb.). આવતા રંગને ઉપગ સુતર અને લાકડું

Page #177

dip.
171
disafforest
રંગવા માટે કરવામાં આવે છે. D. dipterous. બે પાંખધારી, બે પાંખ sabota, અબનૂસ.D.tomehtasa Roxb. સદશ ઉપગવાળું. મધ્ય પ્રદેશ, બિહાર, રાજસ્થાનમાં થતી Dipterocarpus atatus Rossb, વનસ્પતિ, જેનાં પાનની બીડીઓ વાળવામાં (Syn. D. costatus Gaertn.). આવે છે. D. Rubra Ham. બીડી આંદામાનમાં થતું ગર્જન નામનું વાળવાના પાનની વનસ્પતિ ટિંબરૂ. વાર્નિશમાં ઉપયોગમાં આવતું દ્રવ્ય. D. dip. સાચવી રાખવા તૈયાર કરેલે ગમે indicus Beld (Sy... turbnatas
તે પદાર્થ, જેમાં પિદાશ ડુબાડવામાં આવે છે. Dyer). ગજુન નામનું પશ્ચિમ ઘાટમાં dipping. પશુપંખી પરથી જંતુ, ઈતડી, થતું ઝાડ, જેના કાષ્ઠનું તેલ વાનિશ જઈ. જંતુઓને દૂર કરવા તેમને જંતુન અને શિલાપ્રેસ માટેની શાહી બનાવવાના રસાયણમાં થોડો સમય ડુબાડી રાખવાની કામમાં આવે છે. કાષ્ટ મોટા ભાગે ઈમારતી પ્રક્રિયા.
કામમાં આવે છે. D. pilosuas Roxb. Diplococcus pneumonia?. U1911 (Sin. D. macrocarpus Vesque). થતા યૂનિયા માટે જવાબદાર સિલ્ફટ, ચટગાંવ અને અદામાનમાં થતું યુગ્મગેલાણુ.
મોટું ઝાડ, જેના કાષ્ઠને ઉપયોગ ચાની Diplodia corchion". શણના એક રોગ પેટીઓ, પેક કરવા માટેની પેટીઓ અને માટે જવાબદાર જંતુ D. i lalensis. રેલવેનાં સપાટ બનાવવા માટે થાય છે. ખટમધરાં ફળના ઝાડને થતા એક રોગનું . turbercaulana Roxb. ગર્જન જંતુ.
નામનું આંદામાનનું ઝાડ, જેનું કાષ્ટ ઈમારતી diploid. દ્વિકીય, દ્વિગુણિત. d. ap- કામ અને ચાની પેટીઓ બનાવવા ઉપયોગી
ple. પિતાની જ પરાગરજથી ફલિત થતું બને છે. સફરજન. d. cell.દ્વિગુણિત કોષ. d. direct. સીધું, પ્રત્યક્ષ. d.counting. condition. દ્વિગુણિત અવસ્થા. d. પ્રત્યક્ષ (જીવાણુ) ગણતરી છે. cultivanucleus. દ્વિકીય કેન્દ્રક. d. num- tion. સીધી – પ્રત્યક્ષ કૃષિ-ખેતી, d, ber. દ્વિગુણિત સંખ્યા. diploadi current. એકદીશ (વિદ્યુત) પ્રવાહ. zation. દ્વિ-સૂત્રીકરણ.
D. Microscopic Count. $121 Diploknema butrracea (Roxb.). તકતી પર દૂધના નમૂનાને લેપ કરી તેને H. J. Lam (Sv. Bassia but- અભિરંજિત કરી તેમાં રહેલા જીવાણુની ryacea Roxb. Madhuca bi tryacea સૂક્ષ્મદર્શક સાધન વડે કરવામાં આવતી (Roxb.) Macb. મધુકાદિ કુળનું કસેટી, જે મેચ કમેટી અથવા platform ઉત્તરપ્રદેશ અને બિહારમાં થતું મોટું ઝાડ, Best કહેવાય છે. d. receipt. પ્રત્યક્ષ જેનાં ફૂલ ખાદ્ય છે, જેનાં બીનું તેલ પ્રાપ્તિ. d. relationship. સંવર્ધનમાં રસાઈમાં કામમાં અને છાલ રંગવામાં પિતૃઓની સંતતિઓ વચ્ચે સીધે સંબધ. કામમાં આવે છે.
dirsanam. શિરીષ. dipont. દ્વિ-સૂત્રી.
disaccharides. C12 H22 011747 Dipsacus fullonum L. (Syn D. ધરાવતાં ઈશ્ન શર્કરા (sucrose) અને
yluestris Huds.). મહારાષ્ટ્ર, પંજાબ, દુગ્ધશશ (lactose) અને ધાન્ય શર્કરા ઉત્તરપ્રદેશ અને કાશ્મીરમાં થતી શાકીય (maltose) સમૂહનાં શર્કરા દ્રવ્ય – વનસ્પતિ, જેનાં ફળ ઊન ઉદ્યોગમાં ઉપયોગી કાર્બોદિતો, જે દ્વિ-શર્કશ તરીકે ઓળબને છે.
ખાય છે. Diptera. મચ્છર અને માખી શ્રેણીનાં disafforest. વનભૂમિનું સાધારણ જંતુઓનો સમૂહ dipteral બે પાંખવાળું. ભૂમિમાં પરિવર્તન.

Page #178

disassimilation
disassimilation. એછા જટિલ કે નકામાં દ્રવ્યેામાં પાચિત દ્રવ્યેનું પરિવર્તન. disbudding. છેડ પરથી પુષ્પકલિકા અને/અથવા પ્રાહકલિકાને, અન્ય કલિકાના હિતમાં અથવા અનિચ્છનીય પ્રરાહની વૃદ્ધિને અટકાવવા માટે દૂર કરવાં. disc-cultivator. ચકતીવાળું હળ. Disc-drum Type Corrugator Farrower. રેતાળ જમીનમાં એક સરખા ચાસ અને લહેરદાર પંકિત બનોવવા માટેનું સાધન, જેને ઉપયાગ ખેતી થઈ ગયા બાદ જમીનને સરખી કરવા માટે પણ થાય છે. discharge. વિભાર, સ્રાવ, નિ:સરણ પ્રવાહ. (૨) એકમ સમયમાં જલાગારમાંથી પસાર થતા પાણીના પ્રવાહ, કાંપ કે અન્ય ચલ દ્રવ્ય. (૩) ઘા કે શરીરના ગમે તે લાગ કે વંધ્ર-છિદ્રમાંથી થતા સ્રાવ. isc harrow. ચૂકતીવાળી ખરપડી. disciform. બિંબાકાર, ચકતી આકાર discoloration. વિવર્ણન, વિરંજન, discontinous phase.ખંડિત વ્યવસ્થા. discrepancy. અસંગતિ, Disc-ridger. ટ્રેક્ટર કર્ષિત કિનારવાળું
સાધન.
disease. રંગ: સામાન્ય સ્વાસ્થ્યમ ફેરફાર, જેથી પ્રાણી કે વનસ્પતિન સાધારણ કાર્યમાં પડતા વિક્ષેપ. આ અવસ્થા વિષાણુ, રગત્પાદક જીવાણુએ, પરજીવીએ, અલ્પ કે -પાષણ, વંશાનુગત કારણે કે પર્યાવરણીય કારણાથી પેદ થાય છે. ઉં. carrier, રેગવાહક
.
172
control, રેગેત્પાદક કારનાં કાર્યો કે પ્રભાવને અટકાવનાર કાઈપણ પ્રવૃત્તિ, જે રોગાવસ્થામાં અનુકૂળ પરિવર્તન લાવે છે. d. cycle. સાધારણ સજીવને ચેપ લાગે ત્યારથી માંડીને ગાવસ્થાને ક્રમપૂરે થતા સુધીની શૃંખલા; રોગચક્ર. d. outbreak. ગાળે કાટી નીકળવે. d. producing microorganism. રેગાત્પાદક સૂક્ષ્મ સજીવે. d. resistant. ચોકસ પ્રકારના
dispersal
રાગને! ભાગ ન બનનાર કે રોગને સામને કરી શકનાર પ્રાણી અથવા વનસ્પતિ. disinfect. ગત્પાદક જંતુ, હાનિ કારક સૂક્ષ્મ જીવોના નારા કરવા કે તેમને નિષ્ક્રિય બનાવવા અને પરજીવીઓને! નાશ કરવા. disinfectant. મેત્પાદક
જંતુએ, સછવા અને તેમના ખીજાણુઓને નાશ કરતા રાસાયણિક કે ભૌતિક કારકા. disinfection. જંતુઘ્ન રસાયણની મદદથી વનસ્પતિ, પ્રાણી કે મકાનને ચેપરહિત બનાવવું, રોગાણુ નાશ, disinfest. જંતુઓ, પરજીવીઓ, ઉદરે ક.ના નાશ કરવા કે તેમને મારી હઠાવવા. disinfestant. પેટ્રાલિયમ, નિકોટીન, સલ્ફેટ સંયેાજન, સોડિયમ ફલુએરાઇડ, જંતુના જેવાં ગમે તે દ્રવ્યેા કાઇપણ પ્રાણી, પક્ષી ઇ.ને ચેપરહિત બનાવે: નામાં ગાત્પાદક સજીવેાને નારા કરનાર અને તેમને નિષ્ક્રિય બનાવનાર દ્રવ્યેશને પણ સમાવેશ થાય છે. disinfestation. પરજીવી આની પ્રવૃત્તિને અટકાવનાર કે તેમને નાશ કરવા માટેનાં ચાંત્રિક અથવા મૌતિક સાધન.
dislocation. અસ્થિભ્રંશ, અકસ્માત - અતિશ્રમના કારણે કોઈપણ પ્રાણીન હાડકાનું ખસી જવું, પરિણામે વેદના થાય, સેવ્ડ આવે કે વિકૃતિ થવા પામે. disorder. ગરબડ, વનસ્પતિ કે પ્રાણીની રંગ જેવી અકુદરતી શારીરિક અવસ્થા. disorganization. વિઘટન, ગેર
વ્યવસ્થા.
diapyy'. અસમતા. disperse'. વનસ્પતિ કે પ્રાણીઓનું પ્રસરણ-વિસ્તરણ.isperset, વ્યસ્ત. વિસ્તરિત. .soil,નિમ્ન પારગમ્યતાવાળા કલિલાવસ્થાવાળી જમીન, સુકાઈ જતાં સંકોચાય. તૂટે. અને સખત અને જ્યારે ભીની થતા ઝડપથી નરમ બની સુચ અને. d.state. વ્યસ્ત અવસ્થા. dispersing agent. જલીય બ્યાસુત જંતુઘ્ન અને સંકેન્દ્રિત પેસ્ટ જેવી

Page #179

Disphinctus
173.
diversion box
અને વિસ્તૃત રીતે છંટકાવ થઈ શકે તે પ્રક્રિયાઓની સાથે સંકળાયેલું બજાર. માટે તેમાં ઉમેરવામાં આવતું કેઈપણ distributary. ઉપનહેર, વિતરણ દ્રવ્ય. dispersion of produce. નલિકા. (ર) સહાયક નદી. distriઅંત્ય – છેવટના બરતરમાં ઉત્પાદનની butor. વિતરક. લે-વેચ સાથે સંકળાયેલી પ્રવૃત્ત. disturbed profile.જમીનનાં સંસ્તરે dispersive action. વિક્ષેપ ક્રિયા. ગૂંચવાઈ ગયાં હોય તેવી જમીનની પરિ. Disphinctus politius W. નાગરવેલને કિકા. કીટ,
ditch. ખાઈ સિચાઈન કે અપવાહિત displacement. સ્થાનફેર.
પાણીના વહન માટે દવામાં આવેલી disposition. (પ્રાણુને મિજાજ. નાળી કે ખાઈ. disproportionate. - પ્રમાણ, પ્રમાણ
Ditylenchus angustus Butter. બાહ્ય, પ્રમાણ વિનાનું.
ડાંગરમાં પડતી ઈયળને એક પ્રકાર. dissect. પરીક્ષણ માટે કોઈ પ્રાણી કે
diuretic. ગુર્તા કે મૂત્રપિંડમાંથી સ્રાવનું વનસ્પતિને છેદ કરો, જીવંત પ્રાણી
પ્રમાણ વધારનાર ઔષધ, મૂત્રના પ્રમાણમાં વનસ્પતિને ચીરવું. dissected. વિભા
વધારે લાવનાર મૌષધ, મૂત્રવર્ધક (નૌષધ જિત, વિચ્છેદિત, ખંડિત. dissection.
વ્યવદન. dissemination. રેગિષ્ટ સજીવમાંથી
diurnal. દૈનિક, દિવસ દરમિયાન ખીલી
રાત્રિ દરમિયાન બિડાઈ જતો (કળીવાળા તંદુરસ્ત સજીવમાં રસી લઈ જવી. (૨) વિકીર્ણન. (૩) બીનું કુદરતી રીતે થતું
છોડ). d. change. દિવસ દરમિયાન પ્રસરણ - વિખેરણ.
થતું પરિવર્તન. dissolved bone. Allad 24/24. diva. Hitchenia caulina Baker. distal. દૂરવતી, દૂરસ્થ, (૨) મૂળ અક્ષથી નામને સુપ. દૂરનું (ભાગે).
divalent. દ્વિ-સંજક. distiી. નિયંત્રિત કરવું, કેઈ દ્રવ્યમાંથી divergence. અપસાર, બાબરકતા. ગરમી દ્વારા હવા કે વરાળ દૂર કરી, તે d, angle. અપસારી કેન્દ્ર. તiverરીતે દૂર કરવામાં આવેલા વાયુ કે વરાળને gent. અપસારી, વિગામી. સાનિત કરવા. distillate નિચંદનથી diversification. કૃષિમાં વિવિધતા - આસવનથી મેળવેલું દ્રવ્ય, distilled આણવાની ઘટના. (૨) વિવિધ પ્રાણીઓ water. નિસ્યદનથી - વરાળથી મેળવેલું કે વનસ્પતિઓનું સંવર્ધન. diversified પાણી. distillery આસવની. 4. farming. ખેતીમાં કરવામાં આવતી
વિવિધતા. waste. ખીર અને આસવન કરેલ સ્પિરિટના આથવણ અને નિયંદન બાદ diversion box. એક જ સ્થાનમાંથી મેળવેલું અવશેષ દ્રવ્ય, જેમાં ઠીક પ્રમાણમાં મુખ્ય નહેર કે નાળીને બે કે ત્રણ ખાઈને પેટાશ અને થોડે એમેનિયા હોય છે, જેને પાણી આપવાનું હોય ત્યારે ગ્ય કે જરૂરી
ખાતમાં ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. ખાઈમાં પાણીને વાળવા માટે કરાતી distortio
સંરચના. d. chamber.સિંચાઈ માટે distribution. વિતરણ. (૨) પૃથ્વી પૂરેપૂરું કે હું પાણી વાળવા માટે પર સજીનું વિતરણ – પ્રસરણ. d. of કક્ષ. d. channel. ટેકરી પર કરેલી seed. બીનું પ્રસરણ – વિતરણ. d. નાળી, જેથી ધોવાણ ઓછું થાય અને system. વિતરણ પદ્ધતિ. distri. વધારાનું પાણી એકદમ વહી ન જાય તેવી butive market. વિતરણની સઘળી નાળી. ઈ. dam. એક પ્રવાહમાંથી બીજા

Page #180

diversity
17
domoor
પ્રવાહમાં પાણી વાળવા માટે રચાયેલ dolkra. 200-300 રતલ સુધીના રૂની બંધ. d. ditch. પાણીના પ્રવાહને ઢીલી ગાંસડી. $2991 Hier 2418. d. terrace. Dolichos biflorus Roxb. 4481, પાણીના પ્રવાહને રોકવા અને તેની ગતિને કળથી ભારતભરમાં ઘાસચારા માટે વાવવામાં ધીરી કરવા ખેતરના ઢળાવ પર નીચી આવતી શાય વનસ્પતિ. D. dissectus. પ્રવણતાવાળી પહેલી અને પ્રમાણમાં મઠ. 2. gladiatus Jacq. વટાણા છીછરી પાન રચના.
એક પ્રકાર. D. Lablab L. વાલ diversity. ભિન્નતા.
શાકીય વનસ્પતિ, પાપડી; ડુંગરાઉ કળથી. division. વિભાગ. (૨) જનક છોડમાંથી D. lablab var. lignosus. 2115141 કુદરતી રીતે જુદી રીતે થતી વનસ્પતિનું વનસ્પતિ. D. lablab Vi, typicas. પ્રજનન, જેમાં મૂળ, ચૂસકે, મુગટ ઇ.ને જુએ છanden bean. D. sinensis. સમાવેશ થાય છે. d. board, ચાળી, શાકીય વનસ્પતિ. મધપૂડામાં રખાતે વિભાજક લાકડાને dolomite. સુત્ર MgCO3Ca પડદ. d. box. પાણીના પ્રવાહના બધા CO; સૂત્ર ધરાવતું કેશિયમ મેગ્નેશિયમ ભાગે કે છેડાને નાળીઓમાં જુદા પાડતી કાર્બોનેટ નામનું ખનિજ જલનિર્મિત શૈલને ૨ચના.
ઘટક; ચૂનાનું પ્રમાણ વધારે હોય ત્યારે doaછે. બે પ્રવાહની સંધિની વચમાં અને તે ડાલોમાઈટ લાઈમ સ્ટોન કહેવાય તેની ઉપર રહેતે જમીન માર્ગ.
છે. d. limestone. ડેલોમાઈટવાળે dock. પુચ્છમૂળ. (૨) પશુની પૂછડીમાં ચૂનાને પથ્થર. રહેલે માંસલ ભાગ. (૩) પશુની પૂછડી dome. ઘૂમટ, કાપી નાંખવી કે ટુંકાવવી. docking. domestic. પાલતું, ઘરેલું. (૨) પાળેલાં પૂછડીને કાપવાની પ્રક્રિયા.
ઘોડા, ખચ્ચર, મરઘા-બતકાં, ડુક્કર, ગાય, Doctorfish. ઠંડા પાણીની 22 ઈંચ ભેંસ, કુતરાં જેવાં ઘરની આસપાસ માણસને લાંબી માછલીને એક પ્રકાર, જેનાં ભીંગડાં ઉપયોગ અને સેવામાં આવતાં પ્રાણીઓ, નાનાં હોય છે અને ઘેરે સોનેરી રંગ (૩) પરદેશથી ભિન્ન એવું સ્થાનીય, હેચ છે.
સ્વદેશી. d. animal. પાલતું-પાળેલું Docynia indica Wall. Decne પ્રાણું. ઈ. fowl. મરઘીનાં બચ્ચાં; (Sy. Pyrus indica Wall.). પૂર્વ પાલતું મરઘાં. domesticate. હિમાલય અને ખાસી ટેકરીઓમાં થતું ખાદ્ય જંગલી પ્રાણી, પક્ષી કે વનસ્પતિને નિયંફળધારી વૃક્ષ.
ત્રણમાં લાવી, સંભાળપૂર્વક તેનું સંવર્ધન dodders. વિષ્ણુકંથ નામને યજમાનને કરી ઉછેરવું. પાળવું. વીંટળાતે આહીં વેલો.
dominance. પ્રભાવિતા, ઓસ્ટ્રિયન Dodonaea viscosa (L.) Jacq. પાદરી ગ્રેગર મેન્ડેલે સૂચવેલા લક્ષણયુગ્મ વિલાયતી મૈદી, જખમી નામને વાડ પૈકીના એકને પ્રભાવ. dominant. બનાવવા માટે ઉપયોગી સુપ.
પ્રભાવી, એક સંવર્ધિત પ્રભાવશાળી લક્ષણ. doe. હરણું. (૨) માદા સસલું.
(૨) કઈ વિસ્તારની લાક્ષણિક પ્રભાવશાળી dolasti. દફસલી, બે મોસમનું. (વનસ્પતિ). d. trees. વૃક્ષરાજીમાં dબgouse. કૃતરાના શરીર પર થતી જ, સરેરાશ કરતાં મોટાં ઝાડ, જેની ઘટા બગાઈ.
સામાન્ય વૃક્ષ સપાટી ઉપર છવાઈ જાય છે. તેoka. ખજુર પૂરેપૂરું કદ ઘરાવે અને domoor. ચારા માટેનાં પાન, કમાવા તેને લીલા રંગ બદલાઈ લાલ થાય તેવી માટેની છાલ અને આઈ શકાય તેવાં ફળનું તેની પરિપક્વ બનવાની વ્યવસ્થા.
ઝાડ,

Page #181

don
175
doura
don. બિહાર અને ઉત્તર પ્રદેશમાં છ ફૂટ dotted. બિંદુમય, બિંદૂકિત. સુધી પાછું ખેંચવા કે ઊચકવા માટે double. બેવડું, દ્વિ-ગુણિત. d. Bond. હોડી આકારનું સાધન.
બેવડું બંધન. d. cover. માદા પ્રાણીની dona planting. પાંદડાન પડિયા સાથે દિવસમાંતરે જુદા જુદા એક એક નરનું બનાવી તેમાં બી કે ધરુ રાખી પડિયા મૈથુન કાર્ય, જેથી ગર્ભ રહ્યાની ખાતરી સમેતની કરવામાં આવતી રેપણી. દ્રોણ મળે. d. crop. એક જ ખેતરમાં બે રો૫ણી.
વખત લેવામાં આવતો પાક. d.c. area. donar molecule. દાતા અણુ. બેવડા પાકને વિસ્તાર. d. croppirig. donkey. ગધેડું, ભારવાહી પ્રાણું. એક જ ખેતરમાં બે વખત પાક લેવાની doob. ભૂસ્તરી ઘાસપાતને પ્રકાર. પ્રક્રિયા – ઘટના. d. cross. બે એકલ doodhi. -ll.
સંકરથી નીપજેલા બીનું સંકર, બે વિષમ Dorking. મરઘાની ઈગ્લિશ ઓલાદ. યુમિત એકલ સંકર વચ્ચે કરવામાં dormancy. પ્રસુપ્તાવસ્થા, તંદ્રાવસ્થા, આવતું સંકર. d. eye. વનસ્પતિ પર સુષુપ્તિ. (૨) પ્રાણું, જંતુ કે વનસ્પતિની બે કળીની સાથે વાનસ્પતિક પ્રજનન માટે વિરામાવસ્થા, જેમાં વધારે અનુકુળ પરિ. કરવામાં આવતું કાપ d. fertilizaસ્થિતિ નીપજે ત્યાં સુધી તેને વિકાસtion. દ્વિગુણ ફલીકરણ, દ્વિ-સંચન. અટકી જાય છે. (૨) કાર્બન ડાયોકસાઇડ d. mating. double cover, d. સાંદ્રતાના કારણે જીવરસની ક્રિયાશીલતામાં roller gin. બે રોલરવાળું જીન, જે આવતી મંદતા. dormant. પ્રસુપ્ત, બેની વચમાં લોઢવા માટે કપાસિયાને દ્વિત, સુષુપ્ત, વિરામિત, અક્રિય (પ્રાણ- મૂકવામાં આવે છે. d. top cross. ઓના વિકાસમાં આવતી એક અવસ્થા). સંકર બી મેળવવા માટે કરવામાં આવતું d. bud. સાધારણ રીતે અક્રિય પણ સંક૨, જેમાં કૃષિની રીતે મેગ્ય, એકલ કેટલીક પરિસ્થિતિમાં વિકસિત બની અને વધારે પાક આપનારની સાથે વિશાળ શકનાર કળી, જે સામાન્ય રીતે શિયાળામાં અને વિવિધ જનિન ધરાવનારની સાથે અક્રિય રહે છે. d. grafting કરવામાં આવતું સંકર. d. transpla. વનસ્પતિ દેહધમય રીતે અપ્રિય હોય ntation. લાંબી અવધિની ડાંગરના ત્યારે તેના પર કરવામાં આવતી કલમ. ધરુની કરવામાં અાવતી બેવડી ફેર રોપણી; d. prunning. વનસ્પતિ દેહધમીંય છ અઠવાડિયાંનું ધરુ થતાં તેને એક ઉછેરરીતે અક્રિય હોય ત્યારે તેની કરવામાં ગૃહમાંથી કાઢી બીજા ઉછેરગૃહમાં રેપવામાં બાવતી કાપકૂપ. d. spray. વનસ્પતિ આવે છે, ત્યાર બાદ આ બીજા ઉછેરગૃહબકિય હોય ત્યારે તેને પર કરવામાં માંથી કાઢી ફરી પાછી એક મહિના બાદ આવતે છંટકાવ.
તેની રેપણી કરવામાં આવે છે. dyoke dorsal પૂછીચ, અભિપૃષ્ઠ; શરીરને પાછલે egg. બે જરદીવાળું ઈંડું.
અથવા ઉપરનો ભાગ (પૂર્ણ). d. fin. douche. ખૂશ, બસ્તી. (૨) પાણીને મારે પૃષીય મીનાક્ષ, dorsa-lumbar. આપી શરીરગુહાની કરવામાં આવતી પૃષીય કટીય.
માવજત. Dorysthenes hugelii Redt. 2152- dough stage. ધાન્ય દાણના વિકાસની 'જનના ઝાડના મૂળને વેધક કીટ.
એક એવી અવસ્થા, જેમાં તેને અંત: dose માત્રા. , lethal. ઘાતક, ગર બાંધેલી કણક જેવાં હોય છે. મરણમાં નીપજે તેવી–તેટલી માત્રા. d., Goura. દેશી બનાવટનું એક ઓજાર. maximurt. અધિકતમ માત્રા. d., (૨) એક જ સમયે બે બળદ જોડીને તેને toxic. વિષાક્તમાત્રા.
પાકની હારમાં કામમાં લેવામાં આવે છે.

Page #182

176
down.
down, એસિક કે ફર્નિચરમાં ઉપયોગમાં વતું પીંછાનું એક પ્રકારનું દ્રવ્ય. downy mildew. ફુગ દ્વારા વનસ્પતિને લાગુ થતે રંગના એક પ્રકાર, જેમાં ચજમાનનાં પાંદડાં, પ્રકાંડ, ફૂલ અને ફળ પર ફૂગ જામે છે. Doyenne du Comice, પીચરને એક પ્રકાર, જેમાં ફળ મધ્યમ કદનું હેચ છે. Dracaena daco L. વિલાયતી વાંસ. Dracontomelon mangiferum Blume. આથ્રાટ્ટિકુળનું નાદામાન અને નિકાબારમાં થતું ખાદ્યફળનું ઝાડ, draft. ગતિની સમાંતરે કર્ષક એન્તરનું સમક્ષિતિજ કર્ષણ, શિક કર્યું, ત. animal. ભારવાહી પશુ; ભારે વજન, આાર કે યંત્ર ખેંચવા માટેનું પશુ. d. breed. ભારે વજન ખેંચવા માટે સંવધિત કરેલું ગમે તે એલાદનું પ્રાણી, જેમાં અમૃતમહાલ, કૃષ્ણાવેલી, ખલ્લરી અને હલ્લીકર નામનાં પ્રાણીઓને સમાવેશ થાય છે. d. hook, ખેંચવામાં મદદરૂપ થતા અંકાડા. d. link, કર્ષક કડી, ખેંચવામાં મદદરૂપ બનતી કડી. drag. જમીનની સપાટી પર વહેતા પાણી : પવનને અંતરાય કતાર ખળ. (૨) ખેંચવું, ઘસડવું. d. harrow. લાંખા વળેલા અણીદાર અંકાડાવાળી ખરપડી, જે જમીનની અંદર રહેલા ઘાસપાતને ખેંચી કાઢવા માટે ઉપયોગી બને છે. dragon fly. વાણિયા; ()lmala ગોત્રનું હાનિકારક માખી જેવું જંતુ, બચ્ચું હોય કે અવિકસિત અવસ્થામાં હોચ ચારે તે જલવાસી જીવન જીવે છે. drain. અપવાહિકા, નાળી, મેરી, ગટર, (૨) કૃત્રિમ કે કુદરતી નાળી, જે વધારાના કે નકામા પાણીના નિકાલ કરે છે. (૩) સ્રવણથી એકઠું થયેલું પાણી. (૪) જમીન પરથી ઢોળાવ દ્વારા કે તલીય રીતે પાણીને પવાહ કરવા માટે નાળી કે નીક બનાવવી. ત., lateral પાર્શ્વીચ – બાજ પરથી પવાહી નીક. d., main. મુખ્ય પવાહી નીક. drainage ગટર, સ્રવણ, જલ
Dregea
નિકાલ, પવાહ. (૨) કૃત્રિમ રીતે નકામા પાણીને કરવામાં આવતે નિકાલ. ત., open, ખુલ્લી મેરી, ખુલ્લી ગટર, ખુલ્લી પવાહી નીક. d., tile. ટાઇલવાળી ગટર d, underground, ભેાંચભીતર જલ નિકાલ માટેની મેરી – નીક, ગટર. d. coefficient. કોઈ વિસ્તારના પાણીને અપવાહ, જેની ઊંડાઈ 24 કલાક દીઠ ઈંચના માપમાં દર્શાવવામાં આવે છે. d, modulus drainage coeffi cient. d. terrace. આછામાં આખું ધાવાણ થાય તે રીતે પાણીને! પવાહ કરવા માટે સેાષાનાકાર કરવામાં આવતી નીક. d. water. ગુરુત્વાકર્ષણનું ખળ હોવા છતાં, જે પાણીનું રોષણ જમીન કરી શકતી ન હોય તેવું પાણી. d. tile ખુલ્લા સાંધા સાથે જોડવામાં બાવેલા ટૂંકી લંખાઈ ધરાવતા જમીનમાંથી પાણીના નિકાલ માટેને કાંક્રીટ કે તળિયાના પાઈપ. Drake. પેચા કાચલાની બદામના એક પ્રકાર, જેનું મીંજ લંખગેાળ હોય છે. (૨)
નર મતક.
Draschia megaslma. ગાળકૃમિ, જે પ્રાણીઓ અને પશુઓમાં પરજીવી તરીકે રહે છે. draught. જુએ draft. d. animal. ભારવાહી પશુ.d. bread. ભારવાહી પશુની ઓલાદ. drawdown. કૂવાનાંથી પાણી કાઢવામાં ાવતા પાણીની સપાટીનું કામચલાઉ રીતે નીચે ઊતરવું.(૨) કૂવાની પાણી ધારણ કરવાની ક્ષમતા અથવા પાણીને પંપ દ્વારા ખેંચવાને દર પાણીની સપાટીના નીચે ઊતરવાના કે પાણીના સ્રવણ થવા પર આધાર રાખે છે. d. hoe. અગીચાના કામમાં ઉપયેગમાં લેવામાં આવતું એન્તર, d. well. પાણી ખેંચી તેને બહાર કાઢવાનો વાર dredge. નીકાને ઊંડી કરવા અને મેરી, ગટર કે ખાઈ એને સાફ કરવા માટેનું સાધન.
Dregea wohilis. Benth, માલતી, ડાડીવેલ.

Page #183

arench
177
Drosicha
drin
drench. મેં, નાક કે ગળા મારફતે વામાં આવે છે. (૪) શારડી. (૫) પ્રાણીને પ્રવાહી દવા આપવી તે. (૨) શારડી ફેરવવી, છિદ્ર પાડવું, વીંધવું. તરબોળ કરવું, પલાળવું,
drilling. છિદ્ધ પાડવું તે. (૨) શારડીની dressing, ગંજ, રૂ અને દવા ન પાટા મદદથી બી વાવવા કે ખાતર પાથરવું. જેવું ઘાની આસપાસ બાંધવામાં આવતું dr planter. ઘઉં અને જવ જેવા જંતુનાશક દ્રવ્ય. (૨) ખાતર છે. લગાડવું. ધાન્ય પાકને વાવવા માટેનું યંત્ર, જે (૩) બીને ફુગનાશક ભૂકામાં રાખવાં. ટ્રેકટર કે બળદની સાથે લગાડી શકાય ૪) મરી ગયેલા પક્ષી પરથી લે હી બને છે, ખાતર પાથરવા માટે પણ તેને પીછાં દૂર કરવા. (૫) શબ પરથી વધારા ની ઉપયોગ થાય છે. ચરબી અને હાડકાં દૂર કરવાં. (૬) પાટા- drinking vessel. પીવાનું પાત્ર પિંડી કરવી.
drip of a tree. વરસાદ દરમિયાન dried. સૂકવેલું, dr. blood. કતલ ઝડપથી પાણી પડતું હેય-પાણી ટપકતું કરવામાં આવેલા પ્રાણીનું સૂકવી, દળીને હેય તે સ્થાન. (૨) ઝાડનું પરિસર. ખાતર તરીકે વેચવામાં આવતું ભૂકારૂપનું drizzle. ઝરમર વરસાદ વરસવ, લેહી, જેમાં 10-12 ટકા ઊંચા પ્રકારનું પાણીનાં ઝણઝીણાં ટીપાં જાણે હવામાં નાઇટ્રોજન અને 1-2 ટકા ફોસ્ફરિક તરતાં હેચ તે વરસાદ વરસવો. એસિડ હોય છે, જેની તરત જ અસર Dr. Jules-Guyot. એક પ્રકારની થાય છે. બધા જ પ્રકારના પાક અને નાસપતી, જેનાં ફળ મેટાં, છાલ પીળી, બધાજ પ્રકારની જમીન માટે તે ઉપયોગી ગર રસાળ, સરસ સુવાસવાળાં હોય છે બને છે. તેને ખેાળની માફક જ ખાતર અને ફળને ઉતાર સારા હેચ છે. તરીકે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. dr.egg, drone. અફલિત ઇંડામાંથી નીકળતો પટા, છંટકાવ કે કુંડી મારફતે સૂકવેલાં કામદાર મધમાખ કરતાં મોટે, મધને ઈડાં, જે લાંબા સમય અને પ્રમાણમાં એકઠું ન કરનાર અને દુખ વિનાને ઊંચા ઉષણતામાનમાં પણ સાચવી રાખી નર મધમાખ. (૨) કામ કર્યા વિના શકાય છે. dr milk. દૂધની ભૂકી બેઠાડું ખાનાર. દૂધને પાઉડર, જેને જરૂરી પ્રમાણમાં droop. પિષણ કે પાણીના અભાવે નમી પાણીમાં ઓગાળી પુન: દૂધનું રૂપ આપી જવું-ઢળી પડવું, શકાય છે, લાંબો સમય જેને સાચવી drop. એક તળ પરથી બીજા તળપર શકાય છે, જેની હેરફેરનું ખર્ચ ઓછું આવે સિંચાઈનું પાણી પડી શકે તે માટે ઊભું છે અને બાળક માટે દૂધ તરીકે કે અન્ય કરવામાં આવતું માળખું. dinlet dam કઈ ખાદ્ય સામગ્રીની સાથે જેને ઉપયોગમાં વેગ નિયંત્રક મેરી-બાંધ. dropper. લઈ શકાય છે.
કેટલીક કંદિલ વનસ્પતિના વાનસ્પતિક drift. વિચલન. (૨) સુરંગની દિશા. (૩) પ્રહનું નીચે ઊતરતું પ્રવધે, જે ટોચે અનિયમિત અપવહન. dr.map. ઉપ- નવું પ્રવધૂ બનાવે છે. dropping સુરંગને નકશે. 3. sand. અષાઢ રેતી board. મરઘાના ચરકને પડવા માટે dr.sprayer. હવાના સપાટાથી છંટકાવ પાટિયાનું બનાવવામાં આવતું પ્લેટફેમ. કરવાનું સાધન. d.theory. સ્થાનાંતર droppings. પ્રાણી કે પક્ષીઓનું ઉત્સસિદ્ધાંત.
જિત દ્રવ્ય, ચરક. drill. બી વાવવા માટે કથારીમાં દોરવામાં dropsy. જલશોથ, જલસંચય- (૨) આવતી રેખા. (૨) ચાસમાં રોપેલાં બીની શરીરની ગમે ગુહા કે પેશીમાં વધારે પડતો હાર. (૩) બી વાવવા માટેનું સાધન, જેને થતો પાણી ભરાવે. ખાતર પાથરવા માટે પણ ઉપયોગમાં Dresicha magnifarae. આંબાને

Page #184

178
drought
મધિયા. drought. લાંબા સુકારા. (ર) વનસ્પતિના મૂળ પ્રદેશમાં ભેજની ઊણપ દર્શાવતા સમય; વનસ્પતિની વૃદ્ધિમાં ગંભીર ખાધા ઊભી કરે તેવા લાંબા સમય સુધી જમીનના ભેજ દૂર કરનાર સુકારા. (૩) જળદુકાળ, અનાવૃષ્ટિ, d. resistance. શુષ્કતા વરાધ. (૨) સુકારામાં પણ ટકી શકનાર (વનસ્પતિ). drove. એક જ અતિના પશુઓને સમૂહ. drum. કર્ણપટલ, કાનને પડદે. (૨) નગારું. dr.-head cabbage. લંબગેાળ કાખીને પ્રકાર. d-stick tree. સેકતા, સરગવાની સિંગાનું ઝાડ જેની સિગાનું શાક બને છે અને ખીમમાંથી તેલ નીકળે છે. drupe. અક્િળ; એક બીવાળું–ઠળિયાનું
ફળ; એવા પ્રકારનું ફળ જેવા ફલાવરણને કાષ્ટક અંતરાવરણ હોય છે. (૩) અસ્ફટી ફળ. ઊંચા પ્રકારનું એક કેાષી, એક કે બે બીવાળું ફળ. (૪) માવાદાર પીગ, પ્લમ, ચેરી ઇ. જેવું ફળ. drupel. નાનું ષ્ટિઠળિયાવાળું ફળ. (ર) રાસ્પબેરી જેવા ફળ-ગુચ્છનું વ્યક્તિગત ફળ. drupeole. નાનું અષ્ટિ-લિયાવાળું ફળ.
dry. શુષ્ક, સૂકું. (ર) વાછરડાને જન્મ આપે તેના ઘેાડા સમય અગાઉ ગાભણી ગાયને દુધ આપતી બંધ કરવી. (૩) વસૂકી ગયેલી (ગાય). (૪ ભેજને દૂર કરી કાઈ પેદાશને સારાવવી, d. basis, સૂકા દ્રવ્યના આધારે ઘટકોની ગણતરી કરવા માટે પૃથક્કરણ કરાતું (ખાતર કે ઢારે માટેના ખેારાક), dr. bun‰à. ઉનાળા દામાન સુકાઈ જતેા અંધારા—બંધ. dr, date. શર્કરા દ્રવ્યનું પ્રમાણ વધારે અને ભેજનું પ્રમાણ એછું હુંય તેવું ખજુર, ખારેક. dr. Fateming. એટા, અચેકસ અને અનિયમિત વરસાવાળા પ્રદેશમાં કરવામાં આવતી ખેતી. (૨) ભારતમાં આવે પ્રદેશ કુલ ખેતી લાયક પ્રદેશના ત્રીા ભાગ જેટલે છે; આર્થિક રીતે અને એક સરખા ધેારણે ઈષ્ટતમ પ્રમાણમાં પાક મેળવી
dry
શકાય તે માટે આછા અને કવેળાના વરસાદને વધુમાં વધુ ભેજ જળવાઈ રહે તે માટે સુધારેલી કૃષિપદ્ધતિ, જેમાં પાળા બનાવવા, પાળાદ્વારા ખેતી કરવી, ખાતર આપવું ૪. ને સમાવેરા થાય છે. dr. feeds. ભૂસું, ધાસ ઇ. જેવાં સૂકાં ખાણ. dr. fruit. સખત ફલાવરણ ધરાવતું ફળ, સૂકા મેવે. dr. gangrene, લેહી નહિ મળવાના પરિણામે સુકાઈ કે મરી જતી પેશી. dr. habitat. શુષ્ક નિવાસ સ્થાન. dr. hand milking. આંચળમાંથી પૂરેપૂરું દૂધ દોહવાઈ જાય તે રીતે દેહવું. dr. heat. ઓછા ભેજવાળી ગરમ હવા. dr. Iand. કુદરતી વરસાદ (સિંચાઈના નહિ)ના પાણીથી પાક વાવવામાં નાવતા હેાય તેવી જમીન, (ર) વેરાન કે અર્ધ-વેરાન વિસ્તાર, મરુભૂમિ. dr. land. farming. જુએ dry farming. dr. mash. કોઈપણ પ્રકારના પ્રવાહીને ઉમેર્યા વિનાજ પીસેલા ધાન્ય કે અન્ય ખાદ્ય પેદાશનું મરચાંબતકાં માટેનું પણ. d". matter. શુકદ્રવ્ય. d. milking. જુએ hand milking. Dr. Northern Wheat Region. સૂકા ઉત્તરને ઘઉંના પ્રદેશ; પંજાબ, ઉત્તર પ્રદેશ, પશ્ચિમ મધ્યપ્રદેશ અને રાજસ્થાનના કેટલાક વિસ્તાર સમેત ભારતના ઉત્તરન ઈ વગાડાતા વિસ્તાર, જેને કૃષિસંશોધન માટે વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે; જેમ વાર્ષિક વરસાદ 762 મિ. મી. કરત! એછે. પડે છે, જેની જમીન જલેાઢ માટીની બનેલી હેચ છે અને જેમાં ઘઉં. જવ, ચણ, મકાઈ અને કપાસના મુખ્ય પાક થાય છે. ”. salt curing. મીઠામાં ચામડાને રાખી હવામાં સૂકવવાની પ્રાક્રય . dr. season. ઓછામાં એછા વરસાદવાળી ઋતુ. dr. substance. સૂકુ દ્રશ્ય-પદાર્થ. . weight meth:1. કોઇપણ પદાર્થના ભેજયુક્ત દ્રવ્યને ખુદ કર્યાં પછી તેનું વજન કરવાની પદ્ધતિ, નિર્જલ શુષ્ક તૈાલ પદ્ધતિ. dr. wood termite. સુકા લાકડામાં

Page #185

drying oil
179
duodenum
વસાહત જમાવનાર ઊધઈ. drying duct. વાહિની, નલિકા, નાડી. (૨) પ્રવાહી oil. 120 ઉપરાંત આડીન મૂલ્ય કે ગમે તે દ્રવ્યનું વહન કરતી નળી. ધરાવતું તેલ, જે ખુલ્લું રાખતા રાખ– (૩) સંપર્ક સ્થાને દીવાલ ગુમાવનાર રેઝિન જેવું સુકાઈ જાય છે અને જેને કેની શ્રેણી. ductless glands. લિનેલિચમ ઇ. માટે ઉપગમાં લેવામાં નલિકારહિત ગ્રંથિએ. સ્ત્રાવ માટે જેને આવે છે. આવા તેલમાં અળશીના તેલ નળીઓ લેતી નથી અને જે પિતાને જેવા તેલને સમાવેશ થાય છે.
સ્રાવ સીધોજ લેહી કે લસિકામાં ઠાલવે dvad, કાચા આપતી વનસ્પતિ.
છે તેવી ગ્રંથિઓને અંગ્રેજીમાં Endocrine duab. એ doaછે.
glands એટલે અંતઃસ્ત્રાવી ગ્રંથિઓ Duahanga soneratioides Buch - કહેવામાં આવે છે. આમ સીધે સીધો જ Ham (Syn. D. grandiflora ઠલવાત અંતઃસ્ત્રાવ શરીરમાં પરિભ્રમણ
Walp). આસામ, ખાસી ટેકરીઓ, કરે છે. આવા પ્રકારની ગ્રંથિઓમાં ગલ બંગાળ, મણિપુર અને આંદામાન નિકે- (thyroid), ઉપગલ, (parathyroid), બ્રહ્મ બારમાં થતું માટે ઝાડ, જેનાં ફળ ખાદ્ય bluntary), બાલ્ય (thmus), અધિછે અને જેના કાષ્ટની ચાની પેટીઓ વૃક (adrenal) ઇ. ગ્રંથિઓને સમાવેશ અને હેડકાં બનાવવામાં આવે છે.
થાય છે. તેuctule. નાની નલિકા; ઝીણી dual-purpose cattle breeds, ત્રાકા૨ નલિકાનો અંત્ય છેડો. બેવડા હેતુવાળી ઢેરની ઓલાદ, જેમની dudhiaikalnii. Ibomota alba L. માદા દૂધ વાપે છે અને નર ભારવહન I. bond-now L.). દૂધિયાકલમી નામની અને ખેતી કરવામાં ઉપયોગી બને છે. શેભાની વનસ્પતિ. આવી એલાદમાં હરિયાણા, કાંકરેજ ઇ. due. દેય, દેવું. પ્રકારનાં પ્રાણીઓને સમાવેશ થાય છે. આંખfa. એ પંક્તિ ક બી વાવવાની શા૨ડી. dup. fowl. સારી સંખ્યામાં ઈંડાં અને Date of York. પીચને એક પ્રકાર. ઊંચાં પ્રકારનું માંસ આપનાર મરઘાં - dulari. કુમળા છોડની આંતરખેડ માટેનું બતકની ઓલાદ, જેમાં રેડ-લાઈ લંડ, સાધન. પ્લિમણે રેંકન્યૂહેમ્પશાયર ઈ.ને સમાવેશ dumb rabis, હડકવાને એક પ્રકાર. થાય છે.
dumrav. મધપૂડામાં લાકડાને પડદે, Duchesnea is : ( Rocle (Sy. જેથી મધમાખનું દુમનોથી રક્ષણ થાય છે.
agar tu nd r: Andr.. બાર- (૨) કૃત્રિમ વીર્ય સ્થાપન માટે નરપ્રાણુનું માસી શાકીય વનસ્પતિ. જે મોટાભાગે વીર્ય એકઠું કરવા માટે માદાની મેનિની સમશીતોપણ હિમાલય, પંજાબ, સામ, ગરજ સારે તેવી લાકડાની માદા પ્રાણીને ખાસી ટેકરીઓ અને નીલગિરિમ થાય છે દેખાવ આપે તેવી અને ઘણું વાર જેના અને જેના ફળ ખાદ્ય છે.
પર માદા પ્રાણીનું ચામડું ઓઢાડેલું હોય duck. બતક; intidot કુળનું માંસ અને તેવી કૃત્રિમ માદા. ઇડાં માટે ઉછેરવામ ભાવતું પક્ષી. (૨) Tue, પશુને એક પ્રકારને રંગ. માદા બતક. dhu. foot. રોગના કારણે થurcats. ગ્રેપફ્રટને એક પ્રકાર. ખરી પહોળી બની જાય તે પશુને dune, said. રેતીને દ્વવે. પગને આકાર. du. footed. પાછલી durg. છાણ, ગેબર. (૨) પશુ કે પક્ષીનું આંગળી આગળ તરફ લઈ જનાર પક્ષી ઉત્સર્જિત દ્રવ્ય. સંબંધી. du-weeds. તરતી વનસ્પતિને duntage. ભંડારેમાં, કોથળાના ઢગલા સમૂહ, du-wheat, ટાટરી બક પ્રકારના હેઠળ પાથરવામાં આવતું ઘાસ, રેતી, જાળી ઇ. ઘઉં, duckling. બતકનું બચ્ચું. duodenum. ગ્રહણી. અગ્રાંત્ર. (૨)

Page #186

duplex
સસ્તન પ્રાણીએનાં નાના આંતરડાને, જઠર પૂરું થાય ત્યાંથી શરૂ થતે! અને મધ્યાંત્ર આગળ છેડા ધરાવતા ભાગ. duplex. દ્વિ-પ્રભાવક.
duplicate factor. સમગ્રક કારક, du. gene. સમણુક જનિન. duplication. પ્રતિરૂપ, નકલ, દ્વિગુણીકરણ, સમગુણન.
dramen. ઝાડના થડના મધ્યને, કાળે!, સખત ભાગ, કેન્દ્રસ્થ કાષ્ઠ. Duranta rehens L. (Syn. D. plumieri Jacq.). એક ક્ષુપ અથવા નાનું ઝાડ, જે વાડ બનાવવાના ઉપયાગમાં આવે છે.
130
dunian. 80-100 ફૂટ ઊંચું થતું, કાંટાળુ, સ્વાદિષ્ટ ફળવાળું મલાચાનું ઝાડ, જેનાં કાચા ફળને રાંધી તેનું શાક બનાવવામાં આવે છે. Durio zibethinns Murr. મૂળ મલાચાનું પણ અહીં નીલગિરિમાં થાય છે અને જેનાં ફળનું શાક બને છે. durra. જુવાર
durum wheat. જેની મેકરાની નામની વાનગી ખની શકે તેવા લેટ આપનાર ઘઉંને પ્રકાર; Triticum durum Desf. ડુરમ ઘઉં, મેાટા ભાગે આા પ્રકારના ઘઉં મહારાષ્ટ્રમાં થાય છે. durva. કુરા ધાસ, દુર્વા; હિંદુઓની ધાર્મિક વિધિમાં ઉપયાગમાં લેવામાં આવતા ઘાસનો એક પ્રકાર. Duseri, ઉત્તરપ્રદેશ અને પંજાબમાં થતી લેાકપ્રિય કેરીની એક જાત જેમાં ફળ લાંબું, પાતળું અને રેસાવિનાના રસવાળું હાય છે, રસ મીઠે અને સુવાસિત હોય છે. dusky cotton bug. Oxycarenus tus Kirby. નામનું કપાસમાં પડતું જંતુ; જેનાં બચ્ચાં જીંડવાને કારી ખાય છે. ust, ધૂળ, રજ; પવનથી ઊડી શકે તેવા માટીના જીણા રજકણા. (૨) જંતુઘ્ન હવાને ભૂ કા, જે વનસ્પતિ અને પ્રાણીએ પર છાંટી શકાય છે. dt. bath. ટ્યૂલિસ્નાત. du.formulation. કોઈ જંતુઘ્ન દવામાં ટાલ્કમ-શંખજીરુ કે અન્ય
dwarf
ચેગ્ય વસ્તુની જોઈતા પ્રમાણમાં મેળવણી, જેમાં જંતુઘ્ન દવાનું પ્રમાણ સામાન્ય રીતે 5થી 10 ટકા ડ્રાય છે. du. much. જમીન પરથી બનાવેલી માટીની રજ du. tea. ચાની ભૂકી.
duste. જંતુઘ્ન અને ફુગનાશક ભૂકો છાંટવા માટેનું હાથ-ચાલિત ચાંત્રિક સાધન. du. cum-sprayer. spray duster તરીકે પણ ઓળખાતું જંતુઘ્ન પ્રવાહી અને ભૂકી એમ બે પ્રકારનાં રસાયણાના છંટકાવ કરી શકાય તેવું સાધન. dutch cheese. cottage cheese. duty of water. સિંચાઇના પાણીને ઉપયાગ, પાકની સમગ્ર મેસમ દરમિયાન સતત આપવામાં આવતું એક કયુસેક આવરિત થતા એકરની સંખ્યા, આ સંખ્યા પાક અને જમીનના પ્રકાર, માસમ અને સિંચાઈની પદ્ધતિ અનુસાર ફેરવાય છે. Dwarapudi, ક્રિકેટના બેાલના આકારના ચીકુના એક પ્રકાર, dwarf. (૨) વામન, એક જ જાતિના અન્ય છેાડ, ઝાડ કે પ્રાણીની તુલનામાં પરિપકવ કે પ્રૌઢ બનતા નાનું કદ ધરાવનાર (બ્રેડ, ઝાડ કે પ્રાણી. (૩) રાગ, પાણીના અભાવ. ખનિજદ્રવ્યની ઊણપ.ઇ. જેવાં કારણાને લીધે વનસ્પતિ કે પ્રાણીની કુંઠિત બનતી વૃદ્ધિ, પરિણામે નાનું રહેવા પામતું કદ. . coconut palm. વામન નાળયેરી; વાવ્યા પછી માત્ર ત્રણ જ વર્ષમાં ફળ યુનાર કદમાં નાનું હોય તેવું નાળિયેરીનું ઝાડ, ઊંચી જાતના તળિયેરીના કાપરા જેવાં આ વામન વૃક્ષના કાયર હાતાં નથી; વા વામન વૃક્ષામાં ચૌઘટ વામન, લક્ષદીવ અને માલદીવ વમૂન, માંદામાન વામન, ૬. વામન નાળયેર વૃક્ષાને ભાવેશ થાય છે. . at. ભારતમાં થત ઘઉંને એક પ્રકાર [icum spherocum Perciv. iwaring. રેગ, પાણીના અભાવ, ખનિજદ્રવ્યની અનુપલબ્ધતા, વાવવાની, પ્રવિધિ છે. કારણેાસર વનસ્પતિની થતી કુંઠિત વૃદ્ધિ. đwam sm, માનવતા.

Page #187

Dyscerus
181
early
Discerus let her . સફરજનને વેધક. dysentery. મરડે, લેહી કે શ્લેષ્મ કે કીટ. D. malisuus. સફરજનને વેધક બંને સાથે થતા પાતળા ઝાડા.
dyspepsia. અપ. (૨) પાચનક્રિયાની Dye Reduction Test. દૂધના ગરબડ, જે પાચનતંત્રના ગમે તે ભાગને નમૂનામાં જીવાણુની સક્રિયતા માટેની અસર પહોંચાડે છે. કસેટી. દુધમાં જીવાણુની વૃદ્ધિ અને સક્રિયતાના કારણે દૂધમાં ઓકિસજનના
dysphagia. ગળવામ-ખોરાક ગળે
ઉતારવામાં નડતી મુશ્કેલી. વપરાશના દરનું મા૫; દૂધમાં ઑકિસજનની સપાટીની નીચે ઊતરે ત્યારે મિથિલિન
dyspnea. dyspnoea. 84124 241Hi ધૂ અથવા રેસકયૂરિન જેવા સૂચને
પડતી મુશ્કેલી, કષ્ટશ્વસન ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.
dystoria. કષ્ટ પ્રસવ; બચ્ચાની dynamic. સક્રિયતાદર્શક કે સક્રિયતા
પ્રસૂતિ કરવામાં ગર્ભિણી માદાને થતું કષ્ટ, ઉત્પાદક; ગતિશીલ ગત્યાત્મક.
મુશ્કેલી.d, bonyoste0. અસ્થિલ કષ્ટ dynamometer. ડાયનેમીટર. (૨). પ્રસવ. d, congenital. જન્મજાત કૃષિ સાધનના કર્ષણ અને જમીનમાં કષ્ટ પ્રસવ. d foetalશ્રી કષ્ટ ઊતરે ત્યારે તેના જમીન તરફથી થતા
પ્રસવ, અવરોધને માપવાનું સાધન.
dystrophia. દેષિત પોષણ, દોષપૂર્ણ Dysfercus tingulatus. કપાસનું રાતું પોષણ dystrophy, દેષપૂર્ણ પેષણ. ચૂસિયું છે. D. Ameniti. કપાસનું રાતું dysuria. કષ્ટ મૂત્રસ્ત્રાવ, પેશાબ કરતા ચૂસિયું.
થતું કષ્ટ – મુશ્કેલી.
ear. કાન, કર્ણ, શ્રવણેદ્રિય. (૨) ધાન્યનું કણસલું. (૩) કણસલું બનાવવું. e-covert, પક્ષીના કાનને ઢાંકના૨ પીછાં. e. -leaf બીજપત્ર. e. leaved. કાન જેવાં પાંદડાંવાળી (વનસ્પતિ). e. notcher. ઓળખ માટે પ્રાણીઓના કાનમાં છિદ્ર પાડવાનું સાધન. e. stage. કણસલા બાગે તેવી વનસ્પતિના વિકાસની અવસ્થા. e. tag. ઓળખ માટે પ્રાણીના કાનને લગાડવામાં આવતી ચિઠ્ઠી. Earkas Jabia Ste. કપાસની ઈયળ,
જે ઉગતા પ્રહને કેરી છોડને નુકસાન પહેચાડે છે. E. sulund. કપાસની ઈયળ. early. સામાન્ય કરતાં જેને વહેલાં ફળ પાકે અને પર્ણ વાવે તેવી (વનસ્પતિ). E. Beatrice. પીચફળને એક પ્રકાર, જેની છાલ ચળકતી લાલ હોય છે. E.
Drumhead. કેબીને સુધારેલ પ્રકાર. e. lamb. સમય પહેલાં જન્મેલું ઘેટાનું 0422]. E.large Red litchi. 672 પ્રદેશમાં થતી લાછીને એક પ્રકાર, e. maturity. અન્ય કરતાં વહેલા વનસ્પતિ કે પ્રાણીને થતાં વૃદ્ધિ – વિકાસ, તેમને આવી જતી વહેલી પરિપકવતા – પ્રઢતા. E. Rivers. ભારતમાં થતી ઉત્તમ ચેરી, જેનું ફળ મેટું, સુવાસિત અને નાના ઠળિયાવાળું હોય છે, જે વહેલું ઊતરે છે અને વિપુલ પ્રમાણમાં થાય છે. (૨) એક પ્રકારનું મેટા કદનું, તૃણ જેવા રંગનું સુવાસિત પીચ. E. Shanbury. સફરજનની મધ્યમ કદની ગેળ કારની એક જાત, જેની છાલ સુંવાળી પીળા રંગની હેચ છે. E. Transport. Gage. પ્લમને એક પ્રકાર. e variety. સામાન્ય સમય કરતાં વહેલું પાકતું (ફળ).

Page #188

earth
18)
Echhornia crassipes
earth પૃથ્વી. (૨) માટી. (૩) છોડનાં પ્રદેશ, પૂર્વ તામીલનાડુ, કેરળને બનેલે મૂળ કે તેની આસપાસ માટી લગાડવી. 50 ઇંચ કરતાં વધારે વરસાદ મેળવતે e. channel. ખેતરમાં સિંચાઈનું પાણું પશુ સંવર્ધન અને કૃષિ સંશોધન માટે પહોંચાડવા કરવામાં આવતી અરેખિત ભારતને મહત્ત્વનો વિસ્તાર. માટીની ઊંડી નીકે, જેમાં પાણી પ્રસરી East Indian Arowroot, કજી જવાનો ભય રહે છે અને તેની આસપાસ આપતાં મૂળ ધરાવતી બિહાર, પ. બંગાળની લીલ કે ઘાસપાત જામી ન જાય તે માટે વનસ્પતિ. સતત કાળજી રાખવી પડે છે. e. nut. East Indian men grass. $10!02 1901 Bunium persicum Cymbopogon flexuosus (Nees ex (Boiss.) Fedts. (Carim bulbocas- Steud.) Wats, (Indropogon lanum Clarke HON Koch. lexuosus Nees).1134039124, a au કાશમીરમાં થતો બહુવર્ષાયુ છોડ, સૌંદર્ય પ્રસાધન અને સુગંધી દ્રવ્ય જેનાં કંદ શાકભાજી તરીકે અને બી બનાવવામાં ઉપયોગી બને છે. E.I.Lg. મસાલામાં ઉપયોગમાં આવે છે. (૨) oil. લેમન ઘાસમાંથી કાઢવામાં આવતું ભેયસિંગ. earthing blade. માટી વેપારી દૃષ્ટિએ ઉપયોગી તેલ, જે કેચીન પૂરવા કે ચડાવવાનું (એજરનું કે યંત્રનું) તેલથી પણ ઓળખાય છે, જેમાં 70 ટકા પાનું. e. up. માટી ચડાવી શકાય તેવું આલ્કોહેલ હોય છે અને જે સંદર્ય કરવામાં આવતું ખેડાણ.
પ્રસાધને અને સુગંધી દ્રવ્યો બનાવવામાં earthworms, અળસિયાં, લખું, ભીની ઉપયેગી બને છે. જમીનમાં દર બનાવી રહેતું નિશાચર, East Indian lotus. કમળ; Virtuસજીવની સાથે માટી ખાના જંતુ, જે mbo nucifera Gaen . Nymph.edu જમીનની ફળદ્રુપતામાં વધારે કરે છે nelumbo L.; Nela:not speciosana અને ખેડૂતનું મિત્ર બનીને રહે છે. e, Willd.). જલીય વનસ્પતિ, જેનાં મૂળ, cast, અળસિયાનું ઉત્સર્જિત દ્રવ્ય –મળ. બી, કુમળાં પાન ખાદ્ય છે. ear-to-row selection. 3121 eau-de-cologn. 1449:22. કણસલાં પસંદ કરી, તે દ્વારા સુધારેલી ebans. અબનૂસ. ખેતી કરવાની રીત.
echolic. શીધ્ર પ્રસવકારી દ્રવ્ય. East African star grass, 4210, Ecbolium linnun Kurz . વિસ્તારમાં થતું કાયમી ધાસ.
tentali : Clarke . બગીચામાં થતો Easter Beurre. નાસપતીનો એક એક સુપ. પ્રકાર,
eccentric, અપકેન્દ્રીય Eastern Rice Region. પૂર્વભારતને 2cdysis. વનિર્મોન, નિર્મોચન, અપાચોખા પકવતો પ્રદેશ; જેમાં આસામ, વરણ, આવરણના બાહ્ય સ્તરને દૂર કરવાનું ૫. બંગાળ, બિહાર, ઓરિસા, પૂર્વ મધ્ય- કૃત્ય પ્રદેશ, પૂર્વ ઉત્તર પ્રદેશ અને બન્ને પ્રદેશના ecosis. સુસ્થિતિ. . વનસ્પતિ શંકુરિત થોડા ભાગને સમાવેશ થાય છે અને જે બને, વૃદ્ધિ પામે અને પ્રજનન કરી શકે સંકલિત સંશોધન કાર્ય માટે ઉપયોગી તેવી રીતે નવા ૫૦ વરણમાં તેનું થતું બને છે. Eastern Spanish Sparrow. Schhornia i tes Solms. ધમાખ.
બહુવર્ષાયુ,તરતી, મૂળધારી, જલીય વનસ્પતિ, Eastern Wet Region. આસામ, જે મોટા ભાગે તળાવ, ખાડીઓ, નહેર અને પ. બંગાળ, બિહાર, ઓરિસા, પૂર્વ-ઉત્ત૨. ધીમી વહેતી નદીમાં જોવા મળે છે અને જે
અનુકૂલન

Page #189

echinate
183
ectoderm
પ. બંગાળના ડાંગરના પાકને ભારે નુકસાન એને તેમના પર્યાવરણના સંબંધમાં
કરવામાં આવતો અભ્યાસ. echinate. કાંટાળું, કાંટાવાળું.
ecosystem. G192140 ecotype. Echinochloa culona (L.) Link. 21534 34812411 441420101 914419721 (Syn. Panicum colonum L.). સામે; વનસ્પતિમાં આવતું પરિવર્તન. તૃણકુળને મેટા ભાગે મહારાષ્ટ્ર અને economie. આર્થિક. e. adjustઆધ્ર પ્રદેશમાં થતો ઘાસચારો, જેને ment. આર્થિક સમાયોજન. e. દાણા - સામે અછતની અવસ્થામાં લોકો
botany. આર્થિક વનસ્પતિવિજ્ઞાન. બચુ છે. . crasgulla (L.) Beauv.. e. capacity. આર્થિક ક્ષમતા. e. Syn, Panicum crusgalli L.). character, આર્થિક લક્ષણ. e. સામે ઘાસ: તૃણકુળની મહારાષ્ટ્ર અને class. alles qui. e. effect. આધ્ર પ્રદેશમાં થતી વનસ્પતિ, જે ઘાસ- આર્થિક પ્રભાવ. e, efficiency, ચારા અને ધાન્ય પાક તરીકે વાવવામાં આર્થિક દક્ષતા. e. end. આર્થિક પ્ર9919 . E. frumenlacea (Roxb.) જન – ઉદેશ. e. enquiry, આર્થિક link. Syn. Panicum crusgalli તપાસ. e. entmology. માણસને L. var. frumeninceum Roxb.). થતા નુકસાનને દૂર કરનાર અને તેના તૃણકુળની ઉત્તરપ્રદેશ અને મધ્યપ્રદેશમાં
લાભમાં વધારો કરનાર જંતુશાસ્ત્રની એક થતી વનસ્પતિ, જે ઘાસચારા અને ધાન્ય
શાખા. e function. આર્થિક કાર્ય. પાક તરીકે વાવવામાં આવે છે. E. e. goods. આર્થિક – મૂલ્યવાન પદાર્થો, danin Retz. P. Beauv. e, holding. લાભકારક જમીનનું તૃણકુળને ઘાસચારો, જેનાં બી ખવાય ખાતું. e. ideal. આર્થિક આદર્શ. e. છે, પ્રકાંડ સ્વાદે મીઠું અને ઢેરને તે બહુ interest, આર્થિક હિત. e. motive, ભાવે છે.
આર્થિક પ્રયજન. e. need. આર્થિક Echinops echinatus Roxb. આવશ્યકતા. e. phase. આર્થિક આવશળિયે ઉત્કટે.
સ્થા. e. poison. ગમે તે જંતુન કે Echites caryophyllala Roxb. ફુગનાશક રસાયણે. e policy. આર્થિક Hana4. E. dichotoma Roth.
નિતિ. e problem. આર્થિક સમસ્યા. માલતી.
e productivity. આર્થિક ઉત્પાદકતા. eclampsia. ગર્ભ અપસ્માર (૨) ગર્ભક્ષેપ e. recovery. આર્થિક ઉપલબ્ધિ. eclipta erecha L, ભાંગરો.
e, reform. આર્થિક સુધારણ – ecobiotic adaptation. 21524 સુધારો. e. sense. આર્થિક દૃષ્ટિકોણ નિવાસસ્થાનમાં ચોકસ જીવન ઢબનું અનુ- e. stability. આર્થિક સ્થિરતા. e.
44. ecoclimatic adaptation.. status, selles perone. struc. કોઈ ચોક્કસ વિસ્તારના ભૌતિક અને ture. આર્થિક માળખું. e. transiબાબોહવાકીય સંજોગોમાં સધાતું અનુકૂલન. tion. આર્થિક સંક્રમણ – સંકૃતિ સમય. ecological. પર્યાવરણુય. (૨) પ્રાણીઓ e. unit. લાભકારી એકમ. e rised. અને વનસ્પતિના પર્યાવરણ કે નિવાસસ્થાનને લાભકારી ઊપજ. Economics, થેલગતું. e. eradamcs, પરિસ્થિતિકીય –
શાસ્ત્ર. પર્યાવરણીય નિવાસી. e. factors. ecto... બાહ્ય અર્થસૂચક પૂર્વગ. પર્યાવરણીય – પારિસ્થિતિક કારક. e ectoblast. બાહ્ય પડ, બાહ્યાવરણ. unit. પારિસ્થિતિક ઘટક, Ecology. ectoderm. બહુકોષી પ્રાણીનું બાહ્યાવરણ. પરિસ્થિતિ વિજ્ઞાન, વનસ્પતિ અને પ્રાણું- (૨) ઉચ્ચ કોટિના સસ્તનનું અધિચર્મ.
છે,

Page #190

ctoparasite
184
egg
ectoparasite. ચાંચડ, જ. ઇ. જેવાં આવે છે. પ્રાણીના બાહ્ય અંગ પર થતા પરજીવીઓ. edible. ખાદ્ય, ખાવાને યોગ્ય. e. ectophloic siphonost. 044 amaranth. imaranthus tricolor અન્નવાહિની નળાકાર.
L. (Amaranthus gangelicus L.). ectophyte. બાહ્ય વાનસ્પતિક પરજીવી. કુંડામાં વાવવામાં અાવતી વનસ્પતિ, ectoplasm. બાહ્ય જીવરસ, બાહ્ય કોષ પ્રજીવકે બી” અને “સી” ધરાવતી રસ. બાહ્ય કે દ્રવ્ય.
વનસ્પતિ, જે પંજાબ, આસામ, મહારાષ્ટ્ર ectosite બાહ્ય પરજીવી.
અને તામિલનાડુમાં થાય છે . oil. ctotrophic. બાહ્ય પિષક આવૃત માણસને ખાવામાં કામ લાગતું વાનસ્પબીજધારી વનસ્પતિના મૂળની બહારનું તિક તેલ. e. passion fruit. મૂળ 30'Gourhaid ing. e. mycor- e All Passiflora edulis Sims. rhiza, બાહ પોષક કવક મિસીતતુ. નામની નીલગિરિમાં થતી ફળધારી વનસ્પતિ. ectozoan. બાહ્ય પ્રાણીપરજીવી. eelworm. એક પ્રકારની ઈયળ. e. eczema. ખરજવું. (૨) બિનપરંપછવી disease. મૂળગાંઠને કૃમિથી થતો રોગ. ચામડીને એક રોગ, જેમાં ચામડીને ખૂજલી effloresce. કલિકા સર્જન. (૨) આવ્યા કરે, સોજો આવે, ઝીણી ઝીણી હવામાં ખુલ્લું રાખવાથી થતો મૂકે. ફોલ્લીઓ થાય, રસ અવે, વાળ ખરી (૩) સપાટી પર આવું સ્ફટિકમય બનાવવું. પડે. (૩) વિશિષ્ટવયતા (allergy), પ્રકાશ efflorescence. પુષ્પોદુભવ. (૨) સંવેદનશીલતા, રસાયણે પ્રત્યે અતિ ખુલ્લી જમીનની સપાટી પર કેઈપણ સંવેદિતા, આળાપણું, દેષપૂર્ણ ખેરાક છે. દ્રાવ્ય લવણની પાપડી કે આવરણ, જે આ રોગ થવાનાં કારક છે.
જમીન પરના ભેજના બાપીભવનથી edaphic. પર્યાવરણીય પ્રભાવથી ભિન્ન થાય છે. વનસ્પતિની વૃદ્ધિ અંગે જમીન ને effluent. મેટે પ્રવાહ. (૨) સરોવર, તેવા પ્રકારના માધ્યમના પ્રભાવ અંગેનું. ગટરની ટાંકી દડમાંથી વહેતે પ્રવાહ, edaphology. ભૂમિવિજ્ઞાન. (૨) (૩) ગટરનું ગંદુ પાણ. વનસ્પતિનાં વૃદ્ધિ-વિકાસની સાથે effoliation. પર્ણપાત. સંબંધ ધરાવતા ભૂમિવિજ્ઞાનનાં અંગે, gg. ઈંડું, અંડ. (૨) વનસ્પતિમાં પકવમાદા વિવિધ પ્રકારની જમીન અને જમાનોના જનન કષ, બીજાંડ. (૩) માદા પ્રાણુમાં માનવી દ્વારા થતા ઉપયોગ સમેત જીવંત અંડ, જે ફલિત થતા ભ્રણ – ગર્ભનું રૂપ વસ્તુઓ વચ્ચેના સંબંધને વૈજ્ઞાનિક ધારણ કરે છે. (૪) પક્ષીઓ, સરીસ અને અભ્યાસ,
કેટલીક પ્રાણી જાતિઓની માદાઓએ પેદા RDCT. ઈથિલીન, ડાઈક્લોરાઈડ અને કલે અંડાકાર પ્રજનન દેહ, જે ચૂનાકાર્બન ટ્રાક્લોરાઈડનું 75 :35ના પ્રમાણમાં મય આવરણ બથવા મજબૂત કલામાં મિશ્રણ, જે પ્રવાહી રૂપમાં મળે છે, બા૫- ઢંકાયેલો હોય છે અને જેમાં બચ્ચું શીલ છે અને જે ધૂમાડે કરવામાં ઉપ- rasiat 417 3. e., fertilized. યોગમાં લેવામાં આવે છે.
ફલિતાંડ. e. albumen. ઈંડાની સફેદી. Edgeworthia buxijolia Falc. e. albumin. Suraj cuyrua sou ખાદ્યકુળનું નાનું ઝાડ, E. toniatosa e. apparatus. ડેકપરણ. e. (Thunb.) Nakai (Syn. E. bound. ઈંડાને બહાર આવવા માટે gardnery (Wall.) Meissn.). માગ પૂરતા પહેળે થાય તે અગાઉ નાની આસામ અને મણિપુરને શોભાને સુપ મરધી પહેલીવાર બળપૂર્વક ઈંડા મૂકવાને જેના અંતઃ રેસાના કાગળ બનાવવામાં પ્રયત્ન કરે ત્યારની તેની દેહધમય

Page #191

egg
15
Elaeagnus
અવસ્થા. જે દરમિયાન મરધી બેચેન બને વાળું ઝાડ, જેનાં કાચાં ફળ રંગકામમાં છે, અંડલિકા ગુદામાર્ગ કે અવસારણીમાં ઉપયોગી બને છે. e. tube, અંડવાહિની. ઊતરી આવે છે અને છેવટે મરધીનું . type fowl. લેર્ન, માઇનો, મરણ થાય છે. આના ઉપાય તરીકે અંડ- એન્કના, કેસ્પિન ઈ. જેવી મેટાં ઈંડા માર્ગમાં આંગળીએ ઘુસાડી ઇંડાને બહાર આપતી મરધીને પ્રકાર. e. white. કાઢવામાં આવે છે. e. canding. ઈડાની સફેદી. e-yolk. ઈડાની જરદી; ઈંડાની પરીક્ષા કરવા મીણબત્તીના પ્રકાશને મરઘીના ઈંડાને મધ્યસ્થ પીળે ભાગ, થત ઉપયોગ. e-case. ઈંડાના પરિવહન જેમાં અંકષ હેય છે. માટે સગવડકારક ઈંડાં મૂકવાની પેટી. Egyptian ઈજિપ્તનું. 5. clover, e. cell. (૨) અંડકેષ; પ્રાણુઓ અને ઉત્તર ભારતમાં થતું ઘાસ, E. cotton. વનસ્પતિઓને માદા પ્રજનન કોષ, માદા ઈજિશિયન ૩- કપાસ; કાર્પાસાદિકુળને Yay $14. e.-cycle. Bacual el Gossypium arboreum L. var. થયા વિના સતત ઈંડાં મૂકવાની સક્રિય nadam (Watt) Prokh; (G. ઘટના.e. Hat. પેટીમાં ઈંડા ભાગે નહિ barbadense ). નામને કેરળ અને તે માટે નીચલો ઈંડાને થર થયા બાદ તે કર્ણાટકમાં થતો કપાસનો છોડ; જેનું પર મૂકવામાં આવતું પૂઠા કે કાગળનું મૂળ વતન અમેરિકા છે; જે કપાસ, સ્તર. e. grader. પ્રકાર કે વર્ગ બનુ દેવ-કપાસ તરીકે પણ ઓળખાય છે. સાર ઈંડાને ટાં પાડવાનું સાધન, જેમાં E. henna. મેંદી. E. indigo. ફરતા પટાના કાર્યથી ક્રમાનુસાર ઈંડાનું Indigofera articulata Gouan. (I. વગીકરણ થાય છે. e killing wash. argentea L. Var.caerulea Baker). ઈંડાને નાશ કરતે છંટકાવ. e.laying. અડબાઉ ગળી નામને સુપ, જે ઘાસચાર. મરધી કે માદા મધમાખ ઈંડા મૂકે છે. માટે ઉપયોગમાં આવે છે. E, onion, e-membrane. ઈંડાના કોચલાનું ડુંગળીને એક પ્રકાર. E. privet. મેંદી. સખત પેશીનું આવરણ, અંડાકલા. e. Ehretia acuminala R. Br. ખાદ્ય plant. વેગણી, રીંગણ, રીંગણ. ૯. ફળ ઝાડ. producing station. Bicule' Eichhornia crassipes Solms. મથક. e. production. અંડોત્પાદન. જળકુંભી. e, shell. ઈંડાનું કોચલુ; ઈંડાનું બહારનું ejaculate. પ્રતિ વીર્ય. (૨ શરીરપાતળું, સખત, બરડ આવરણ, જે માંથી વીર્ય બહાર કાઢવું, તેનું નિષેચન મુખ્યત્વે કેશિયમ કાર્બોનેટનું બનેલું હેચ કરવું. ejaculation. વીર્યનું પ્રક્ષેચન – છે, જેથી બંડદ્રવ્ય રક્ષાય છે, કેચલામાં ખલન. ejaculatory ducts. મૂત્ર હજારે સૂમ નળાકાર છિદ્રો હોય છે, નળીમાંનું છિદ્ર, જે દ્વારા પ્રચન દરમિયાન જેના બે સ્તર હોય છે. એક પાતળું ઘાડું ક પસાર થાય છે, શુક્રવાહિની. સખત બહારનું સ્તર અને બીજું અંદરનું elkdania. Bridelia retusa Spreng. ખુલ્લું તથા દાણાદાર સ્તર. e-tooth. નામનું રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ, બિહાર ગર્ભસ્થ બીચાના ઉપલા જડબાને નાન- અને પશ્ચિમ ભારતમાં થતું એક વૃક્ષ, કડે અણુદાર ભાગ કે ચાંચ, જે વડે તે જેની છાલ ચામડાં કમાવવાના કામમાં કોચલાને તોડીને કોચલાની બહાર આવે -બાવે છે અને પાનને ચારે બને છે. 3. e. tree. Garcinia xantho- eksali. 217042813 41011 Hi chomas Hook. f. (G. tinctoria વાવવામાં આવતી શેરડીને પ્રકાર. Dunn.. નામનું એરિસા, મહારાષ્ટ્ર, Elaeagnus angustifolia L. (Syn. કર્ણાટક અને નીલગિરિમાં થતું ખાદ્ય ફળ- E. hortensis Bieb). રૂદ્રાક્ષફળને ૫.

Page #192

Elaeis guineesis Jacq.
186
elephant
હિમાલય અને કાશ્મીરમાં થતો ખાદ્યફળ- charge. વીજભાર. e. circuit, ધારીક્ષપ. E. latifolia L. આધ્રપ્રદેશ, વિદ્યુત પરિપથ. e current. વીજ - ખાસી ટેકરીઓ અને પશ્ચિમ ઘાટમાં થતી વિદ્યાપ્ત પ્રવાહ. e. field, વીજ - વિદ્યુત બાળ ધારી વનસ્પતિ, E, umbellata 2. electricity.cloun. electroTheb. મણિપુર અને કાશમીરમાં થતી વિદ્યુત અર્થસૂચક પૂર્વગ. electroખાદ્યફળની વનસ્પતિ.
culture, વીજ સંવર્ધન.ec. experiElaeis guineensis Jacq. 144 ment. doy mala el.
આફ્રિકાનું, હવે કેરળમાં થતું તાડનું ઝાડ, electrode. વીજાઝ, ઇલેકટ્રોડ. જેના ફળમાંથી કાઢવામાં આવતું તેલ electrolysis. વિદ્યુત વિશ્લેષણ. સાબુ, માર્ગેરીન અને તથા ડીઝલથી ચાલતી electron. વીજાણુ, ઇલેકટ્રોન. e. મટર ગાડીઓ માટેનું બળતણ બનાવવામાં microscope. ઇલેકટ્રોન સુહમદર્શક ઉપયે ગી બને છે; જે એઈલ પમ તરીકે electro-osmosis. વીજ રસાકર્ષણ. પગ એળખાય છે.
electrophoresis. વિદ્યુત સંચાર, Eneocarpus floribundus Blume. વિદ્યુત ક્ષેત્રના પ્રભાવ હેઠળ લટકતા કણોનું જલપાઈ બાસામ અને પ. બંગાળમાં થતું સંચાલન. ખાદ્યફળનું ઝાડ. E. ganitrus Roxb. electrostatic bond. સ્થિરવીજ રૂદ્રાક્ષનું ઝાડ. E. lanceatfolia Roxb. બંધન. રૂદ્ર ક્ષાદિ વર્ગનું ખાસી ટેકરીઓ અને electro-valency. વીજ સંયોજકતા. આસામમાં થતું ઝાડ, જેના ફળની માળા electuary. મધ જેવી કે ઘન અવસ્થા અને બટન બનાવવામાં આવે છે. E. થઈ શકે તેવી રીતે જેઠીમધ-
લિરાઈટનાં errelus છે. જલપાઈ; કાનડા અને કેરળમાં મૂળને ભૂકો, ગોળ, ચાસણી કે એવી થતું ખાદ્ય ફળધારી ઝાડ, E. sphatricus પેદાશની સાથે ઔષધનું મિશ્રણ. (Gaertn.). K. Schum. Syn. D. element. તત્ત્વ, મૂળભૂત રાસાયણિક gamitrius Roxb.). રૂદ્રાક્ષ, બિહાર, ૫. તત્ત્વ. e, deficient. અપૂર્ણ તસ્વ. બંગાળ, આસામ અને મધ્ય પ્રદેશમાં થતું e essential. આવશ્યક તત્વ. e, ઝાડ, જેના કાષફળની માળા, બેરખા, અને major. Yuz 479. e., minor. બટન બનાવવામાં આવે છે અને જેનાં ફળ ગૌણ તત્ત્વ. e, rare. વિરલ તાવ. ખાવામાં આવે છે. E. 1મertillatus elemental. તસ્વીચ, તત્ત્વને લગતું. Roxb. કેરળમાં થતું એક ઝાડ, જેના (૨) શુદ્ધ, મૂળ સ્વરૂપ ધરાવતું, મૂળ કાફળની માળા બનાવવામાં આવે છે. સ્વરૂપનું. e. nitrogen. શુદ્ધ નાઇટ્રોજન. elastic. પ્રત્યાર્થી, સ્થિતિસ્થાપક. e, sulphur, શુદ્ધ ગંધક, (૨) ઊબ elasticity. પ્રત્યાર્થતા, સ્થિતિસ્થા- ઇ.ના નિયંત્રણ માટે ઉપયોગમાં લેવામાં પકતા.
બાવતે ગંધકને ભૂકે. elastin. Helal s'$!4 4100041 8141 Eleocharis dulcis Burm. f.) સંજક પેશીમાં રહેલા પ્રોટીનને એક Trin. ex Henschei (Syn. E. પ્રકાર. જેમાં જીલેટિન અને કોલેજનને plantagineus (Ratz, ?oem. & સમાવેશ થાય છે.
Schul. E. tuberosa Schule). hate : ytu vthis, જંગલી ખજ૨. ઉત્તરપ્રદેશ, બિહાર, ૫. બંગાળ આસામ Sl-ta, પીચ ફળને એક પ્રકાર. અને ઓરિસામાં થતી બઘ કંદવાળી electric વિદ્યુત.(૨) વીજ બર્થસૂચક પૂર્વગ. શાકીય વનસ્પતિ. e nder, વીજળીથી ગરમ કરવામાં elephant. હાથી e. apple. Dille
આવતું ઈંડાં સેવવાનું સાધન. e. mia indica L. કરંબલ નામનું હિમાલય,

Page #193

Elephantopus
આસામ, પ. બંગાળ, મધ્યપ્રદેશ અને દ. ભારતમાં થતું મધ્યમકદનું ખાદ્ય ફળફૂલવાળું વૃક્ષ. (૨)જુએ bael અને wood apple. e.ear. અળવી; વાચાદિકુળની Clocus, ssculenta L.) Schott. . anlizuorum Schott.). નામની ખાદ્ય કંદવાળી વનસ્પતિ, જૈન પાન - પત્તરવેલિયા શાકભાજી તરીકે ઉપયેગમાં આવે છે, મૂળ કૃમિઘ્ન છે. e. footyara, સરણ; Amarphophallus campanulatus (Roxb.) Blume CX. Done Arum ampanulatum Roxb.. નામની ખાદ્ય કંધારી વનસ્પતિ, જે ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર, પ. બંગાળ, કેરળ, તામીલનાડુ અને ઉત્તરભારતમાં થાય છે, e. grasૐ, હાથીભૃણ; તૃણકુળનું Pami seem pipureum Scusa. નામનું મૂળ દ. અાફ્રિકાનું ઘાસ. Elephantopus sthor. .. ભેાંપાત્રી, ખરસર, ગળજીભી.
Elettaria cardamomum Maton. નાની ઇલાયચી, એલચી; કેરળ, કર્ણાટક, મહારાષ્ટ્ર, આસામ અને તામીલનાડુમાં થતા એલચીને છેડ, જેના દાણા ખાદ્ય વસ્તુએને સુવાસિત બનાવવા, મસાલા તરીકે, ઔષધ માટે અને ઉત્તજના માટે ઉપયેાગમાં લેવામાં આવે છે. Eleazine aegyphic DesfL .બહુવર્ષાયુ શકાય વનસ્પતિ, જેનાં બી ખાવાના કામમાં આવે છે. અને ત્રાસને ઘાસચાર અને છે. . corna (L.) Gaekw નાગલી. આન્ધ્રપ્રદેશ, તામીલનાડુ, કર્ણાટક, એરિસા, બિહાર, ઉત્તરપ્રદેશ અને મહુઃ - રાષ્ટ્રમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ, જે રૃ. ભારતના ખેડૂતના મુખ્ય ખેરાકી તત્ત્વની ગરજ સારે છે; ઉત્તરભારતની ડુંગરાળ ગમે પણ તે ખચ છે; તેની બખરી અને મીઠાઇ પણ બને છે. ડુંગરાળ કામે તેના દાણાન ૬૨ બનાવે છે; અંકુરત ટાણા ગામડાં પરથી વાળ દૂર કરવા અને ગામડાં કમાવવા ઉપયેાગમાં આવે છે . lice L.) Gaertn. અડખાઉં નાગલી, ડ
187
ખાઉ ચામણ, ભારતભરમાં થતા ધાસચારાના એક પ્રકાર.
emaciation
elevation. (૨) ઊંચાઈ, ઉત્સેધ, ઉન્નયન, (૩) દરિયાની સપાટીથી ઊંચાઈ. elevator, નીચા સ્થાન પરથી ઊંચ સ્થાન પર વસ્તુ કે વ્યક્તિઓને ચડાવવાનું સાધન – યુક્તિ - લિફટ (૨) અનાજનું ગેગામ. enination. વિલેપન, નિરસન, અપનયન.
elixir. સુરભિત રસ. elliptical. લંબગે!ળ, દીવલચિત, કુંડ!
કાર.
elongation. દીધીકરણ. Eshotzia cristata Will. નીલગિરિમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ, જેન પાનમાંથી બાષ્પશીલ તેલ મળે છે. Elty. લંબગેળ, લાલ છાલવાળા સુવાસિત ચેરીના પ્રકાર, Eiaropus illosus. ખારિયે, ખારિયું
ધાસ.
૨.
elcidation. સ્પષ્ટીકરણ. eluvial horizon. દ્રાવણમાં કે જલનિલખનમાં ઝીણાં દ્રવ્યે। દૂર થાય તેવું ભૂમિનું સંસ્તર. e. layer. નિક્ષાલિત સ્તર, eluviation.તિક્ષાલન; જમીનમાં એક સ્થાનેથી બીજા સ્થાને અથવા એક સંસ્તરથી બીજા સંસ્તરે, પાણીના સંચાલન દ્વારા દ્રાવણમાં, કલિલ દ્રાવણમાં કે નિલંબનમાં દ્રવ્યનું સ્થાન તર; સામાન્ય રીતે સ્થાનાંતર નીચેની તરફ થાય છે, જે ચાંત્રિક હોય અથવા રાસાચણિક પણ હેય. eluvian. ક૫.૨) ગેલ ખવાણના પરણામે અવશેષ રહેતું દ્રવ્ય, જે તે જમીન હોય કે જમીનનું નિર્માણ કરનાર હે છે. છે.yors
&; જંગલી
endation, કૃશતા, શરીર પરથી ચરબી ઘટી જવાથી ફ઼રા ખનવું, શરીરની ધસારાની અવસ્થા.

Page #194

emanation
18
eminer wheat
ermanation. નિર્ગમ, ઉત્સા.
કેષ અને અંડકોષના યુગ્મનથી પેદા થતા emarginate. અગ્રગત, નતાગ્ર. (૨) બીજાણુજનક. e. cell. ભ્રણ કોષ. e. પર્ણાગ્રમાં ગર્તવાળું પર્ણ).
culture. ભ્રણ સંવર્ધન. e. factor. emasculation. ખસીકરણ, વિપુંસી- embryo sac. ભ્રણ સંપુટ, બ્રણપુટ, કરણ, નપુંસીકરણ. (૩) કળી કે પુછ્યું- બીજાંકુરાશ. (૨) ઉચ્ચ વનસ્પતિમાં માંથી પુંકેસર દૂર કરવા, emascu- પરિપકવ માદા પ્રજનન કોષ. (૨) સસ્તlatome. લેહી કાઢયા વિના ખસી નેના જીવનમાં અતિ શરૂઆતના સમયમાં કરવાને ચીપિ. emasculator. રચાતે પુટ. ભ્રવૃદ્ધિકારક. embryo. ખસી કરવા માટેનું સાધન.
geny, elę49. Embryology. Embelia ribes Burm f. વાવડિંગ ભૃણવિજ્ઞાન ગર્ભવિદ્યા: ભૂણનિર્માણ અને
નામને સુપ, જેનાં બી કૃમિનાશક છે. તેના વિકાસ અંગેની જીવવિજ્ઞાનની શાખા. Emblic. zuivent. Indian gooseberry, embryonated.નાના, અપકવ પરજીવી
myrebalan, Aonla, Phyllanthus ઘરાવતું પરજીવી અંડવાળું. embryoPmblica L. (Emblica oficinalis nic. બ્રણય. (૨) પકવ, કાચું. e.
Gaertn.). ઇ. નામનું ઉષ્ણ કટિબંધીય sac. બ્રણીય સંરચના બનાવનાર ભારતીય પ્રદેશનું મધ્યમ કદનું, જંગલ કે અવિકસિત કેષને એક વર્ગ. embryoડુંગરપર થતું વૃક્ષ, જેનાં ફળને મુરબ્બ nomy. ભ્રણ વિકાસ. embryoથાય છે. જેમાં પ્રજીવક – સી” રહેલું tomy. ભૃણ વિચછેદન, ગર્ભછેદન. છે, અને જેની છાલ, પાન અને ફળ emergence. ઉગમન.(૨) વનસ્પતિમાં ચામડાં કમાવવામાં કામમાં આવે છે. પ્રથમ પર્ણોને થતો ઉભવ.(૩) શેટામાંથી Emblica fischeri Gamble. કે કેશિત અવસ્થામાંથી જંતુનું નિર્ગમન. આંબળા. ખાદ્ય ફળનું ઝાડ, જે અંગ્રેજીમાં emetic. વમનકારી. ઊલટી કરાવતું કોપર Myrobatam emblic તરીકે ઓળખાય છે. સલ્ફટ જેવું દ્રવ્ય. E. officinalis Gaertn. (Syn. emerine. ઉષ્ણ આફ્રિકાનો તાડ, જેનાં Phyllanthus emblica L.). vieteniaj મૂળમાંથી એકેક નામનું ઔષધીય ગુણનું ઝાડ, જેનાં ફળ અતિસાર અને મરડાના દ્રવ્ય મળે છે. ઈલાજ માટે વાપરવામાં આવે છે, જેની EMF. Electro Motor Forceનું છાલ, પાન અને ફળ ચામડાં કમાવવા સંક્ષેપરૂપ, જેને અર્થે વિદ્યુત ચાલક બળ ઉપયોગી બને છે.
થાય છે. embolism. લેહીના ભ્રમણમાં થતે Emile d'Heyst. લંબગેળ, શંકળાકાર
અવધ, રક્તવાહિનીમાં આવતે અવ- અને રસદાર પીરને એક પ્રકાર. રાધ, શલ્ય રેધન. embolus. રક્ત- Emilia sagittata D.C. (S.:. E. વાહિની અવરેધ, શલ્ય.
flammea Cass; Cacalia sagiembrocation. સેજા કે વેદનાવાળા Hata Vahl). Qui 4424Ca. E.
શરીરના ભાગ પર ચોપડવામાં આવતું onchalolia DC. સદા મંદી નામની પ્રવાહી, અવલેહ.
વનસ્પતિ. embryo. ભ્રણ, ગર્ભ. (૨) આવૃત eminence. દેખી શકાય તે ઉભા
બીજધારી વનસ્પતિના બીજની અંદર કે સે . નિર્માણ થતે બાળ છોડ. (૩) ગર્ભાશય emission. ઉત્સર્જન. કે શરીરમાં રહેલે વિકાસની પ્રક્રિયા Emmal cera depressella. શેરડીના દરમિયાનને અવિકસિત સજીવ. (૪) સાઠાને વેધનાર કીટ. નરજન્ય અને માદાજન્ય અથવા શુક્ર- emmer wheat. ઘઉંની પાંચ જાતે

Page #195

emollient
19
endive
પિંકીની Tril undicotton Schrank. વ્યામૃત અવસ્થા, વ્યાસરણ માધ્યમ સાથે (T. dioccuum Scloup. • નામના સંબંધિત અવસ્થા. (૩) એવા પ્રકારનું કર્ણાટક અને મહારાષ્ટ્રમાં થતી સજી ૨ પાયસ. જેના નિલંબિત કણો કપિલ બનાવવા માટે ઉપયોગી બનતી ઘઉંની જાત, હોય છે અને તેમાં તે નિલંબિત હોય તે emultient. લેપ, બાહ્ય લેપ માટેનું તેલી પ્રવાહીને અવશેષ છે, દાખલા તરીકે દ્રવ્ય, જે સ્નાયુઓને નરમ બનાવી શ ત ઉકાળતા પાણીમાં નાખવામાં આવતી પાડે છે, જે અને પીડા દૂર કરે છે. કાંજી. Emperor, ઉત્તરપ્રદેશના સહરાનપુરમાં enarthrosis. ઉખલ સાધે. થતાં આકર્ષક રંગવાળાં એક પ્રકારનાં
enamel. દંત ૧૯ક. સંતરાં.
enation. ફૂગ, જીવાણુ કે વિષાણુ જેવા Emperor Francis. મેડી થતી
પરજીવીના કારણે વનસ્પતિના અંગપર મોટા ફળવાળી ચેરીને એક પ્રકારે.
થતી બહિદ્ધિ. emphysema. શરીરની પેશીમાં, ખાસ
encephalc. મસ્તિકનું, મસ્તિષ્કકીચ. કરીને ફેફસામાં વાયુને થતો ભરાવો.
encephalitis.મસ્તિષ્ક રુજા, મસ્તિક empirical. પ્રાથમિક. (૨) અજમાયશ
શથ. (૨) પુંજગોલાણ, માલાગેલાણુ જેવા અને ભૂલ પર આધારિત, પ્રાયોગિક, આનુભવિક. e. formula. પ્રાયોગિક
જીવાણુના ચેપને કારણે મગજમાં આવતો
સોજો, જેમાં ઉશ્કેરાટ, અનિયમિત હલનસૂત્ર.
ચલન, અવસાદ, અધગવાયુ અને છેવટે Empoasca devastans Dist.54124H
મૃત્યુ નીપજે છે. Encephalomyeપડતું તડતડિયું, ભીડાનું તડતડિયું. E.
itis. મસ્તિષ્ક મજજાકોષ. (૨) flacescenes. કપાસમાં પડતું તડતડિયું.
પ્રાણુઓના મસ્તિષ્ક દ્રવ્ય અને કરોડરજજુને E. karri var. motli Pruthi.
જીવાણુ, પ્રજીવ, વિષાણુ, વિષ કે વિષાક્ત બટાટામાં પડતું તડતડિયું.
ખેરાકના કારણે થતા રોગને પ્રકારે. empty bract. અપુપી પુષ્પપર્ણ.
(૩) વિષાણુના કારણે આ રોગ ઘેડા, e. seed. ભ્રવિહીન બીજ, ખાલી બી.
ઢેર, ઘેટ, કૂતરાં અને અન્ય પ્રાણીઓને empyema. શરીરના ગમે તે વિવરમાં
પણ થાય છે. થતું પરૂ.
enclosure. વાડે. emulsidable concentrate. idનાશક દ્રવ્યની સાથે પાણી કે બીજી કોઈ
encrastation. શરીર પર સખત પાપડી પ્રવાહી ભેળવતા થતું પાયરસીકારક પ્રવાહી.
વળવી. emulsification. પાયરસીકરણ. em Bacyst (1) સંપુષ્ટ, શિષ્ટ ઈ.માં પુરાઈ ulsiણા, પાચસીકારક. emulsi. જવું. (૨) પારકેષ્ટ, encystrinent. fying agent. કેઈ જતુદન પાયસમ પુરીભવન, પરિકેષ્ઠીભવન. કેઈ દ્રવ્ય ઉમેરતા તેલના ગોલકે બને છે કarch. અંતરારંભ, વનસ્પતિના કેન્દ્ર અન્ય કાવ્ય પ્રવાહમ પાણી ઉમેરતા તરફ આદ્ય જલવાહિનીની ગતિ, પરિણામે સંઘનિત થવાની વૃત્તિને વધ કરે છે બાદ્ય જલવાહિની કેન્દ્રથી દૂર વિકસે છે. અને કામ પાયસને સ્થિર કરે છે. erleinic. ઈ ચેકસ વિસ્તારમાં સતત emulsion. પાયસ. ૨) જલીય બન્યા કરતું, માટે સ્થાનિક. e. species. પ્રવાહીમાં મેદીય કે રેઝનયુક્ત દ્રવ્યોને એકસ સ્થાનનાં પ્રાણીઓ કે વનસ્પતિઓની નિલંબિત રાખનાર પદાર્થ. 2. Spray. તિઓ. endennism. સ્થાનીયતા. છંટકાવ માટેનું પાયસીકૃત જંતુદન. eradive. dictorium endivia L. કસની emulsoid. પાસ દૃશ. (૨) નામની ખાદ્યપાનની શાકીય વનસ્પતિ,

Page #196

endo
endo —. અંતઃ સૂચકપૂર્વાંગ endoblast. ગભાંત૨૫, endocardium. હૃદયાવરણ, હ્રદયને આવરતી કલા – વચા. endocarp, અંતઃફલાવરણ, કઈ પણ ફળતા ચર્મનું અંદરનું પડે. endochrome. કોષની અંદરનું રંજક દ્રવ્ય કે ગમે તે રંજક દ્રશ્ય. endocrane. ખાપરીનું અંદરનું પડ. endocrine. અંતઃ સ્ત્રાવી (નલિકા રહિત ગ્રંથિમાંથી થતે અંતઃસ્રાવ, જે લેડ્ડીમાં સીધેાજ ભળે છે અને દેહની કેટલીક પ્રક્રિયાએનું નિયમન કરે છે.). e.glands. અંત:સ્રાવી ગ્રંથિ, નલિકા રહિત ગ્રંથિ; શરીરની કેટલીક પ્રક્રિયાનું નિયમન કરતાં અંત:સ્રાવેા સ્રવનાર શરીરમાં આવેલી
બ્રહ્મ ગલ, ઉપગલ, ખાલ્ય, અશ્વિભ્રક, અત્યારાય જેવી ગ્રંથિએ. eradogerm. અંતશ્રમેં, અંત:ત્વક, eulo skermis. અંત:સ્તર, બાહ્યક - પ્રતસ્થાનું અંદરનુંપડ, જેમાં કોઈ વાર સ્ટાર્ચના હોય છે. enlodermoid, અંત:ત્વચા૫.
190
engine
plasmic reticulum, અંતરસાલ endosmosis. અંતરાસૃતિ, અંતરાભિસરણ. (ર) કાષકલાની અંદર પ્રવાહી કે અને દ્રાવણનું અંત:પ્રસરણ (૩) છિદ્િષ્ટ ત્વચા દ્વારા પ્રવાહીનું ગમન. endosperm. ભ્રણાષ. (૨) મગજ, મીંજ, ખીજમાં પોષણ સંઘરનાર પેશી જે ભ્રણને આવરે છે. endospermic. ભ્રષાયુક્ત, સપુષ્પ, ભ્રુણાષક. છ. seed, ભ્રૂણપવાળું બી. endospore. અંતખ્તાણુ, અંતરંજ, કેષમાં રહેલે ખીજાણુ, endothelium. રક્તવાહિનીએ ઇ. ને વરતું કાપડ, અંતઃસ્તર, અંત:પ્રાવર. endothermic. ઉષ્માશોષક. e. reaction. ઉષ્માશેષિક અભિટ્ટિચા, endotrophic. અંત:પેષક. (૨) કેટલીક નવૃત બીજધારી વનસ્પતિમાં બાહ્યકમાં મૂળની અંદર રહેતી કવકમૂળતા. endproduct, અંત્યપ્રેદાશ કedrin. 12,1 0, { : હેકઝાકલા - એકસેસ 6, 7 – એપાકસી – 1, ',4,5,6, ,, . “ એકટ હાલૢ ? – 1, 4, 5, 6 અન્હાડચમેથેના નેકથેલીન; એક જંતુનાશક રસાયણ, જે સંપર્ક કે જઠર વિધ તરીકે કામ કરે છે.
enema, બસ્તી. ગુદાદ્વારા પ્રાણીને અપાતા લાખ.
energy. ઊર્જા, શક્તિ, e., gross, કુલ ઊર્ધ્વ. દ., 133 ચાપી ધર્મ. e. ૪ . પ્રાપ્ય ઊર્જા.
છુ. કામે લગાડવું.
Lage:laaktii છે. પૂર્વ હિમાલય અને સામમાં તેવામ આવતું ઝાડ, જેની માલ કમાવવા ઉપયોગી
અને છે.
udgen. સંતનિત, અંતર્જન. (૨) પ્રકાંડની અંદરના કાષ્ઠને વિકસાવનાર વનસ્પતિ. enãogenus. અંતર્જાત; મુખ્યત્વે મૂળની મધ્યની પેશીમ થી ઉદ્દભવતા (અંગે, જે અંગેા અંતરારંભમાંથી ઉદ્દભવે છે). eroxnetritis, ગર્ભાશય કલાશે”. exnd smitosis. અંત:સુત્રભાજન, અંત:
સમમાત.
12-91päk, અન્યમાં પુરાયેલું ખાને caparasite. યજમાનની અંદર રહીને ધાષણ મેળવતું પુછવી, અંત:પરજીવી, adophallockerm. અંત:ઉપ, endophyllous. પુત્ર વેષ્ટિત, endophyte. અંતજી વી, અન્ય સજીવની -અંદર જીવતી વનસ્પતિ. endophytic સંતજી વી(વનસ્પતિ).
endoplasm. વરસની અંતઃસ્થ કોમળ કલા, અંતર્દૂન્ય, અંતરસ, endo
gine. એન્જિન, અંજિન. ., exte
rnal combustion, માર્થન એન્જિન. e., internal combustion, અંતર્દહન એન્જિન, e., petrol. પેટ્રોલ સાલિત એન્જિન, e., steam. વરાળ ચાલિત એન્જિન. e. room.

Page #197

English Walnut
એન્જિન કક્ષ. English Walnut. અખરે.. engraît. કલમ બનાવવી. Enicostema verticillatum Engl. (Syn E. Yittorale Bl.). મામેજવા, નાનું કરિયાતુ નામની શાકીય વનસ્પતિ, જે પેટનાં દર્દીનાં જલાખ અને ટાનિક તરીકે ઉપયેાગમાં આવે છે.
enology. દારૂ ખનાવવાનું શાસ્ત્ર અને કલા, વિદ્યા.
enphytic. ચેકસ સ્થાનના (વનસ્પતિના રાગ).
emich. મૂલ્યવાન દ્રા ઉમેરવાં. (૨) જમીનને ખાતર અને ખનિજ આપવાં, ગુણવત્તાસુધારવી.
ensheathing leaf base. પરિવેષ્ટ
પર્ણતલ.
ensiform. ખડગાકાર ensilage. સાઇલેજ ખનાવવું, લીલા
ચારાને અંધ ખાડામાં રાખી સાઇલેજ ખન વવું. esikaging લીલા ચારાને સાચવવાની અનેક પ્રકારની પ્રક્રિયા પદ્ધતિ. Entika thi senoides (L.) Merr. ( brnlen (3;. Benth. eins hashitles iL). પૂર્વ હિમાલય, ૫. બંગાળ, રિસા, બિહાર અને ઉત્તર પ્રદેશને માટે મારેહી શ્રુપ, જે વાળ ધાવાન કામમાં આવે છે. ents આંત્ર, આંતરડાનું, આંતરડાને લગતું, `ત્રીચ. ateritis. ત્ર શેથ, ખાસ કરીને નાના આંતરડાની અંત: કલા પરખાવતે સેડો, જેથી પ્રવાહી ઝાડા થાય. નળ દુર્ગવ મારે; આ સેન્તે વિશિષ્ટ પ્રકારન જીવાણુ, વિષ્ણુ વનસ્પતિ, કે રાસ ચણિક વિષે, પરજીવી કે ઐતિ આહારથી થાય છે. enteron, પાચનતંત્ર, મંત્રતંત્ર. Erotokaemia, આંત્ર વિષાક્તત. ૨) ધેટ અને તેમનાં નાનાં opad Clostidium welchii A
ગઠ્ઠાણુથી થતે વૃક્રને હાનિકારક, પ્રાણઘાતક
રાગ. Enterolobium
saman Prain
191
enzymatic
cx King. લાયતી શિરીષ, મૂળ મધ્ય અમેરિકા અને વેસ્ટ ઈન્ડિઝનું પણ અહીં કર્ણાટકમાં લેવામાં આવતું મેટું વૃક્ષ, જેનાં ફળ ઢારને ખાવા માટે આપવામાં આવે છે. entomogenous. કીટક ાત. entomologist. કીટકવિજ્ઞાની. Ento mology. કીટકવિજ્ઞાન, જંતુને લગતી પ્રાણી વિજ્ઞાનની એક શાખા entomophagous. કીટભક્ષી, જંતુભક્ષક, entomophilous કીટ પ્રાસંગત (પુષ્પા). entozoz, પેટનાં કૃમિ જેવા અંતઃસ્થ
પરજીવી.
entails. અંતરંગ; શરીરની અંદરનાં, ખાસ કરીને દેહિવવમાં આવેલ, પાચનમાર્ગ હૃદય, ચકૃત, વૃક્ત, ન્યારાય, પ્લિહ, ફેફસા . જેવ અંગે. Entylormz yyza H & P. · ગરન પાનને થત ગેરૂના રેગ માટે જવાબદાર કીટ.
emucdote, “કેષકેન્દ્રીય. envoy, ડાવરણ. (ર) ગમે તે ચ્યાવરણવાળી સંરચના. nveying. પરિવેષ્ટિ, સાવરિત. environment. પર્યાવરણ, ૨ સૂર્ય પ્રકાશ, ક્રુષ્ણતામાન, ભેજ, ઇ. જેવી બની જ પ્રકારની બાહ્ય સામહિક અસર, જે જીવન, વૃદ્ધિ, સ્વાસ્થ્ય અને સજીવની પ્રાંત્ત પર પ્રભાવ પડે છે. entai
varia, પર્યાવરણીય વિવિધતા. 29. કાઈ ચાકસ વિસ્તારમાં પશુએને તો કોઈ રેગ અથવા કોઈ વિસ્તારમ વારંવાર દેખા દેતે પશુઓને લાગુ થતે રાગ.
enzym: કાઇ ઉત્સેચક - ઉત્સકન સમૂહન ઉત્પ્રેરક કાર્ય સંબંધી પ્રતિક્રિય કે પ્રક્રિયા, ઉત્સેચકાય. Syne, ઉત્સેચક, વિકર. (૨) જીવંત સવેમ ચાપાંચક પરિવર્તનાથી વેગવાન બનાવ નાર જૈવ ઉત્પ્રેરક તત્ત્વ! (૩) જીવંત શષાએ નિર્માણ કરેલ જટિલ રાસાયણિક દ્રશ્યે,

Page #198

eocene
192
epinephrin
જે પિતે પરિવર્તન પામ્યા વિના અન્ય e branch. સુષુપ્ત કે વાગંતુક દ્રવ્યે માં ચેકસ પરિવર્તન લાવે છે. e કળીમાંથી ઝાડના થડની ઉપર ઊગતી substrate complex. ઉલ્લેક શાખા. અભિક્રિયા સંકુલ.
epicotyi. અધિ બીજપત્રાક્ષ. ૨) પ્રથમ ene. નૂતન (યુગ).
બીજપત્ર ઉપરના પ્રકર પ્રકાંડને બાગ. colation. ભૂમિતલમાં ફેરફાર લાવનાર, epidemic. વિશાળ રીતે ઝડપથી ફેલાઈ પવનનાં સર્જનાત્મક અને વિનાશક કાર્યો. જાતે (રોગ). eolian. પવનનાં કાર્યો અંગેનું, જેમ epiderm. અધિસ્તર, અધિચર્મ, અધિપવનથી થતે જમીનને ઘસારે. (૨) ત્વચા. epidermis, અધિસ્તર, અધિવાયુ – કે પવનવાહિત ભૂસ્તરીય નિક્ષેપે). ચર્મ, બધિત્વચા, બાધવા . (૨) પ્રકાંડ, Ephedra gerardiana Wall. એફીડ્રીન. મૂળ અને પાનનું બહારનું રક્ષક પડ. (૩) (૨) પર્વતીચ હિમાલયમાં થતો નાને છોડ, પ્રાણુની ચામડીનું બહારનું પડ.
જેના પ્રકાંડમાંથી બનાવવામાં આવતું ઔષધ epididymis, અધિવૃષણ. (૨) શુક્રકોષને દમ, શરદી અને હેફીવર નામના દર્દોમ સંધરનાર વૃષણના ઉપલા છેડા પરની iઉપચાર તરીકે કામમાં લેવામાં આવે છે. કુંડલિત નલિકા. E. intermedia Schreak & Mey. epigeal. ઉપરિભૂમિક, અધિભૂમિક. (૨) કાશમીર અને કલમાં થતું સુ૫, જેની જે છોડના બીજપત્રે જમીનની ઉપર ઊગે દવા દમમાં કામમાં આવે છે. . Pachy- તે છોડ સંબંધી clata. હમ નામને સુપ. E. vulgaris epigenesis. જનન વિકાસવાદ; પ્રશ્ચHook. f. non ARich. સોમ, જનન. હમ નામને સુપ. epiedrine. epigynous. ઉપરિજાત. (૨) જે પુણેના એફીડીન; Ephedra gerardiana Wall. અંડારાય પુષ્પાસનની અંદર ડુબેલા હોય નામના સુપના પ્રકાંડમાંથી દમ, શરદી, તે પુછે અંગેનું. epigyny. ઉપરિજાયતા. તાવ માટે મળતું ઔષધીય દ્રવ્ય. Epilachna sp. રીંગણનાં પાનને ખાતી ephemeral. અલ્પજીવી, સ્વલ્પાયુ ઈયળ. E. circularis. બટાટામાં પડતો (વનસ્પતિ કે પ્રાણું). Ephemeral કીટ. E. dodecastigma. બટાટામાં પડતો fever. ત્રણ દિવસની અવધિને જ્વ૨; કીટ. E. ocellata. બટાટામાં પડતે કીટ. પશુ અને કેકવાર ઘેટાને થતા તાવને E. Digintioclopenclata. બટાટામાં રોગ, જેમાં નાયુઓ, પગ, માથું, ગરદન પડતા કીટ. અને કમર કડક બને છે.
epilation. મળમ થી વાળ ઢર કરવા. Ephestia cautella Walke . બદામનું epilepsy. પ્રાણીઓને, ખાસ કરીને કૃ૬, અંજીરનું ફૂદું.
કુતરાને થતો દીર્ઘજીવી ચેતાતંત્રને એક epi-. અધિ -, ઉપરિ અર્થસૂચક પૂર્વગ. રોગ, જેમાં રોગગ્રસ્ત પ્રાણીની ચેતના epibasal. અધિતલ, તત્તર.
એકાએક ચાલી જાય છે, એ કી કાવે epiplast. અધિસ્તર.
છે, જડબાં કડક બની જાય છે. ખે epiblema. અધિસ્તર.
ફાટી જાય છે, લાળ ઝરે છે, શ્વાસ લેવામાં epicalyx. ઉપવજ, ભૂમિઉપવજ; (૨)
પડે છે અને છે!ડા -- પ થઈ કેટલાંક પુષ્પોમાં તેના સાધારણ વજની જાય છે. (૨) અપસ્માર. બહાર જોવામાં આવતું વધારાનું વજ. epinasty. ઊર્ધ્વગતિ કમ. (૨) વનપતિના epicarp. બાહ્ય ફલાવરણ, બાહ્યાવરણ, કઈ અંગની ઉપરની બાજુએ થતાં વૃદ્ધિ,
બાહ્ય સ્તર; ફળમાં ફલાવરણનું બાહ્યસ્તર. જેથી નીચેની તરફ વક્રક્રિયા થાય છે. epicormic. સુષુપ્ત કળીમાંથી ઊગતું. epinephrin. પ્રાણીને અધિક ગ્રંથિ

Page #199

epiphyte
માંથી કે સંશ્લેષિત રીતે તૈયાર કરવામાં આવા સફેદ કે બદામી ભ્રકા, જેને ઉપયેગ લેાહીનું દબાણ વધારવા કે ચેતા
તંત્રથી ઉત્તેજના ઇ. માટે ક૨વામાં આવે છે. epiphyte. વૃક્ષારાડી, ઉપરિ આરહી; દેહધર્મીય રીતે સ્વતંત્ર હોવા છતાં અન્ય વનસ્પતિની ઉપર ઊગતી વનસ્પતિ. epi phytic root. વૃક્ષારાહી – ઉપપરજીવી મૂળ. epiphytotic. એકાએક અને નુકસાન થાય તે રીતે રાગનું વધી જવું. (ર) વનસ્પતિમાં વ્યાપક અને સર્વ સામાન્ય રોગ. epiphytotis. રાગકારી પરજીવીના પ્રગુણનથી વનસ્પતિમાં રાગનું વધી જવું. epiderm. ખીતું ખાઘાવરણ, ખાધુ બીજાવરણ.
epitaxis. નસકારી ફૂટવી. (૨) ઢાર, ઘેાડાં, કૂતરા અને અન્ય પ્રાણીની નસારીમાંથી લેહી નીકળવું, જે પરજીવી, ચાકસ રાગ, ઈજા કે અતિ શ્રમના કારણે બનવા પામે છે. epithelioma. અધિચ્છદ કોષના અણુ . epithelium. અધિચ્છદ; સમસ્ત દેહ સપાટીને આવરી લેતી પેશી, જેને કાષના એક કે વધારે થર હોય છે, જે આકાર અને ગાઠવણી કે રચના સંબંધી વિવિધતા
ધરાવે છે.
epithem. સ્રાવીકાબ. epizootic. એક સાથે અનેક પ્રાણીઓને માણસાને થતી મહામારી જેવે રાગ. e. abortion, ગાયાને થતા સંક્રામક - ચેપી ગર્ભપાત. e.phtha. પ્રાણીએને થતા ખરવાસાને – માં અને યુગના રાગ. epizootiologist, પ્રાણીએમાં થતા વ્યાપક રાગના નિષ્ણાત. epizootiology. પ્રાણીઓમાં થતા વ્યાપક રાગનાં કારણે અને કારકાનું વિજ્ઞાન.
epsome salt. જલાખમાં લેવામાં આવતું વિલાયતી મીઠું; સૂત્ર MgSO4 H,O. નિર્જલીકૃત મેગ્નેશિયમ સલ્ફેટ, equation. સમીકરણ, equilibrium. સમતુલા; ક.કા.-૧૩
કાઈ
પણ દ્રવ્ય
193
eradicant
પર ગમે તે દિશામાં લાગતાં મળેાને ભૌતિક સરવાળા શૂન્ય અને તે અવસ્થા. equalization of produce. ભાવિ વેચાણ કે વિતરણ માટે વસ્તુને આગળ પર લઈ જવી, સાચવી રાખવી. equine. અશ્વ કે તેના કુળનાં પ્રાણીએ ઘેાડા, ગધેડા, મુચ્ચર, વા. . encephalomyelitis. ઘેાડાના મધ્યસ્થ ચેતાતંત્રને અસર કરતા વિષાણુજન્મ રાગ, જેનાં લક્ષણા હડકવાનાં લક્ષણા જેવા હોય છે. e infuenza, ધાડાં અને ખચ્ચરોને થતા ચેપી કે સંક્રામ રેાગના એક પ્રકાર. equinoctial plant, દિવસના ચાકસ સમયે ખુલે અને મિડાચ તેવાં ફૂલના છેડ equipment. ઉપરકર, સરંામ; પાર્થા, સાંધાઓ, યુક્તિઓ, યંત્ર, એન્તર છે. e, immoveable અચલ – સ્થિર ઉપરકાર. e., moveable ચલ – જંગમ ઉપરકર,
equitant. મધ્યશિરા આગળ કલિકામાં વળતાં (પર્ણા); આમ પર્ણો વળતાં પ કિનાર ખાજપરની પણ કિનાર પર આવી
જાય છે.
equivalent. તુલ્ય. e. acidity. તુલ્ય અમ્મલતા. (૨) ઉપયાગમાં લેવામાં આવતા ખાતરના પ્રમાણના કારણે જમીનમાં થતી અમ્લતાને તટસ્થ મનાવવા આવશ્યક અનતાં શુદ્ધ કેલ્શિયમ કાર્બોનેટનું વજનમ પ્રમાણ; યુરિયામાં 1.6 રતલ, કેલ્શિયમ સલ્ફેટ નાઇટ્રેટમાં 3.6 રતલ, એમેનિયમ કલેરાઈડમાં 5.1 રતલ અને એમેનિયમ સલ્ફેટમાં 5.2 રતલ. e. basicity. તુલ્ય ક્ષારીયતા. ૯. point. તુલ્યાંક. Equus asis. ગધેડું. E. cahallus. ઘેાડું. era. યુગ. eradicant. ગ થયા ખાઇ તે માટેના સજીવનું નિયંત્રણ. (૨) વનસ્પતિના નાશ કરવા માટે ઉપયાગમાં લેવામાં આવતું ગમે તે રસાયણ કે સંયેાજન. eradication.

Page #200

Eragrostis...
194
Eriodendron...
ઉમલન, (૨) રેગ થયા પછી રેગત્પાદક અંત:સ્ત્રાવ જેવું દ્રવ્ય.
$125 $125121 121 5 Blold ergot. nic; Claviceps purpurea નિયંત્રણ (૩) સંભાવ્ય યજમાન Tal. નામની કંગથી ધાન્યને થતો રોગ, વનસ્પતિને નાશ. (૪) કીટ, રેગ અને જેની પુદ્દભવ પર માઠી અસર પડે છે. ઘાસપાત ઈ. નું નિયંત્રણ
ergotism. અર્ગટના સંક્રમણવાળે, Eragrostis abyssinica (Jacq.) 1215 219187 H1441 and Highlai
Link. તુણુ કુળને ઉત્તર પ્રદેશ, થતા રોગને એક પ્રકાર, જેમાં લાળ ઝર્યા મહારાષ્ટ્ર અને ગુજરાતમાં થતા ઘાસચારે, કરે, મેં લાલ લાલ થઈ જાય, ઊલટી આવે, જેને અંગ્રેજીમાં Lovegrass કહે છે, ળ ઊપડે અને ઝાડા થઈ જાય છે. za ari of 24000! 21744i ais! Erianthus arundinaceus (Retz.) MUY D. E. cilianensis (All) Link. Tesw.ex. Heyne (Syn. Sacchaતુણકુળને અંગ્રેજીમાં Lovegrass નામે rum arundinaceum Retz.). 43, ઓળખાતા ઘાસચારે E. cursula રામસર નામનું તૃણકુળનું ભારત ભરમાં (Schard.)Nees. qeyd Weeping થતું બહુવર્ષાયુ ઘાસ, જેનાં પાનમાંના lovegrass નામનું મૂળ અમેરિકાનું પણ રેસાની ખુરશીઓ, સ્ટલ, ટેબલ, ટેપલા અહીં ઘસારા અને છેવાણને રેવા ઉગાડાતા ટાપલીઓ અને પડદા-ચીક બનાવવામાં 41217131512. E.interrupta (Lamk.)
Bola J. E. munja (Roxb.) Jesw. Beauv. તુણકુળનું ઘાસ, જે સાવરણ
(Syn. Saccharum munja Roxb.) બનાવવા ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે.
મુંજ, તૃણકુળની પંજાબ અને ઉત્તર પ્રદેશમાં E. lehmanniana Nees. quindi
થતી વનસ્પતિ, જેના પ્રકાંડના રેસા Lehmann lovegrass 12 2190018
ટપલી – ટપલીએ, ચટાઈ છે અને દેરડાં જમીન ધોવાણને નિયંત્રણમાં લેવા વાવવામાં
બનાવવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે; આવતા ઘાસને પ્રકાર. E. lef
પાંદડાં છાપરાં છાવવા અને કાગળ બનાવ(Zuccagni) Trotter. (Syn. E.
વામાં ઉપયોગમાં આવે છે, અને ઘાસ abyssinica (Jacq.) Link. 7462 જમીનને થતા ઘસારા અને છેવાણ અમેરિકાની મહારાષ્ટ્ર, ગુજરાત અને
પર નિયંત્રણ કરે છે. E. ravenue ઉત્તરપ્રદેશમાં થતી તુણકુળની વનસ્પતિ.
(L.)P. Beauv. (Syn. AndroE. tremula Hochst. ex steud
pogon ravennae L; Saccharum ધલકુલિ નામને ઘાસચારે.
rauennae L. મુંજ. તૃણકુળનું વાસ, erect. ટટાર (વનસ્પતિ). e ground જેના પ્રકાંડના રેસાની ખુરશીએ. મૂડા, nut. મગફળીને એક પ્રકાર.
છાપરા અને દેરડા બનાવવામાં આવે છે. eremacausis. slots goudi sezd Eriobotrya japonica. (Thunb.) દહન, જેથી વેરાન પ્રદેશની જમીનમાં indી. લોકેટ નામનું મૂળ ચીન અને ખાદમાટી- ધુમસને પૂરે અભાવ થાય કે જાપાનનું સદાહરિત વૃક્ષ. તેનું પ્રમાણ ઓછું થાય.
Eriochloa procera (Retz.) C.E. eremium. 43064all dazyfa 29€14. Hubb. (Syn. E. polystachya ergastic substance. Sliazda Hook f. non H. B. & K., નિજીવ પદાર્થ.
Agrostis procera Retz.). legend! Ergolis merione. દિવેલામાં પડતે કીટ. ઘાસચારે. ergone. Hoyal :219 225 Eriodendron anfractuosum DC. વગીત થઈ ન શકે તેવું પ્રજીવક અથવા ઘેળે શેમળે; વાયવ્ય ભારતમાં થતું ઝાડ,

Page #201

Erioglossum...
195
Erythrina...
જેનાં ફળના છૂછાં એશિકાં અને સેફા પવનથી થતે ઘસારો. e. class, ભરવા માટે ઉપયોગમાં આવે છે; જમીનના ઘસારાને નકશો બનાવવા પરદેશમાં જેનો ઉપયોગ જીવન રક્ષક પટા માટે કરાતું ઘસારાનું વર્ગીકરણ. e. અને એવાં અન્ય સાધનો બનાવવા માટે ratio. ઘસારા-ગુણેત્તર. e. resis કરવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત રેફ્રિજરેટરમાં tant crop. વિસ્તૃત મૂળતત્ર, ઘાડી ઉષ્માધક તરીકે તેને ઉપયોગમાં લેવામાં લીલચરી છે. દ્વારા જમીનના ઘસારાને આવે છે.
નિયંત્રિત કરતા પાક. erosive. ઘસારે
પામનારે. Erioglossum rubiginosum (Rosb.) Bume, મધ્ય પ્રદેશ, આસામ
error. ગુટિ, ભૂલ.
Erica sativa Mill. મૂળ યુરોપની અને દ. ભારતમાં થતી ખાદ્ય ફળધારી
અહીં મુખ્યત્વે ઉત્તરભારતમાં થતી વનસ્પતિ.
વનસ્પતિ, જેનાં બીમાંથી કાઢવામાં આવતું Eriolaena quinguelocularis Wt.
તેલ દીવાબત્તી માટે ઉપયોગમાં લેવામાં બાજરી ધામણ નામની વનસ્પતિ.
આવે છે અને વનસ્પતિ ચારા તરીકે eriophyes. આબામાં પડતી ઈતી
$14H1 2412 . E. vesicaria (L.) Eriosoma langerum. ફેમિલ મલ- Cav. એક વનસ્પતિ. મશી..
eructation. ઓડકાર ખાવો, પેટમાંથી eri silk. eri silkworm 11170! any steal. કીડાના કેશેટામાંથી મળતું સફેદ રેશમ. Eruum lens. મસુર. eri silkworm. Attacus ricinis Erwinia carotovora. 04212121 2124નામના આસામ, પ. બંગાળમાં થતા કારી કીટક. પાળેલા રેશમના કીડા, જે એરંડાનાં પાન Ervatamia coronaria Staplટગર ખાય છે.
ચાંદની. erode. Hien, 496 24 ore su tufl Erycibe wightiana Grah (Syn. દ્વારા જમીનને ઘસારે થ. (૨) ઘસારે E. paniculata Roxb. var. giથ, કેષ અને તેના પડ ઘસાવા. ero- ghtiana C.B. Clarke.). શોભા માટે ded area. ઘસારે પામેલ વિસ્તાર થતો મેટે આરહી સુપ erodible, 924121 414412. erosion. Erysiphe cichoracearum. DC ઘસારે, ધોવાણ. (૨) વરસાદ, વહેતું પાણું, ભીંડા, તમાકુ અને રીંગણુને થતા એક પવન કે ભૂસ્તરીચ કારણે દ્વારા જમીનની રેગનું કીટ , graminis. જવ અને ઘઉંને સપાટીને લાગતો ઘસારે. (૩) મૃદ્દ દ્રવ્યો થતા એક રોગનું જતુ. E. polygoni. એક સ્થાન પરથી બીજા સ્થાન પર અનેક વનસ્પતિઓને થતા ભૂ કીવળતા ઘસડાઈ જાય તે માટે જવાબદાર સઘળા રેગ માટેનું જંતુ. પ્રકારની પ્રક્રિયાઓ. (૪) પાણ, પવન erythema.અતિરક્તિમાં, ચામડી પરને હિમ, બરફ, ગુરુત્વાકર્ષણ છે. બળના સેજે. કારણે જમીન કે શૈલનું વિઘટન અને Erythraea ramosissima Pers. હેરફેર. (૫) દબાણ, સે, ખંજવાળ, રતન જોત. ઈ.થી શરીરની પેશીઓને થતા ક્રમિક Erythrina blakei Hort. ex Parનાશ. e, geological ભૂસ્તરીય ker. સુંદર લાલ કુલ માટે વાવવામાં આવતા ઘસારે. e, ully ગલી ઘસારો. e. છોડ. E. crista-galli L. મૂળ બ્રાઝિલનું sheet 48 420121. e., wind ell ellej 313.E.Indica Lamk var. par

Page #202

esrythrocyte
celli. Hort. પાનરવા નામનું શેભાનું ઝાડ. E. suberosa Roxb. પામ અને રાજસ્થાનનું નાનું ઝાડ, જેની છાલના રસાનાં દોરડાં બનાવવામાં આવે છે. E. variegata L. var. orientalis (L.) Merr (Syn. E. indica Lamk.). પાનરવા, અંગ્રેજીમાં Coral tree નામનું આંદામાન, નિકાબાર, આસામ, તામીલનાડુ અને ઓરિસાનું ખાદ્ય ખીનું ઝાડ, જેની છાલના રેસાના દોરડાં અને અને ફૂલમાંથી લાલ રંગ મળે, erythrocyte. લાલ રક્ત કાષ. escape. મૂળ ઉગાડેલી પણ હવે જંગલી અવસ્થામાં દેખાતી વનસ્પતિ. Eschscholzia californica Cham. ઉત્તરભારત, કેરળ અને નીલગિરિમાં થતી લીંબુની સુવાસ ધરાવતી વનસ્પતિ, જેનાં પાનમાંથી બાષ્પશીલ તેલ મળે છે, જેને ઉપયોગ સુગંધી દ્રબ્યા માટે થાય છે. esculent. ખાદ્યતા. (ર) માનવખાદ્ય માટે યાગ્ય વનસ્પતિ.
escutcheon. આંચળની ખરાખર ઉપર તરફના અને પાછળના ભાગ, જે ઉપર તરફ વળે છે.
eskar. હિમનઃ મૃકંટક. espalier. ફળઝાડની એક પ્રકારની માવજત, જેમાં દીવાલ આગળ છેડ વાવવામાં આવે છે અને તેની ડાળીએ ને દીવાલની સમાંતર ભૌમિતિક આકૃતિમાં રહે તેવી તેને માવજત આપવામાં આવે છે. essence. સાર, સત્ત્વ, તત્ત્વ. (૨) બાષ્પશીલ તેલ કે વનસ્પતિનાં સંગ્રહીત પેટ્ટારાનું કેન્દ્રીભૂત મેઢું પ્રમાણ. essential, આવશ્યક, સારભૂત, સાત્ત્વિક, સત્ત્વમચ. (૨) બાષ્પશીલ. e. amino acid. અન્ય એમિને ઍસિડ કે અન્ય દ્રવ્યેાથી શરીરમાં જેવું સશ્લેષણ થતું ન હોય અથવા શરીરના ઉપયાગ માટે જરૂરી હેાય તેટલી માત્રામાં બનાવી શકાય તેવાં ન હાચ તેવાં એમિનો ઍસિડ; આવશ્યક એમિના
196
estivate...
દ
ઍસિડ. e. commodity. અતિજરૂરની વસ્તુ. e. element. આવરચક તત્ત્વ. (૨) કોઈ પ્રાણી કે વનસ્પતિનાં વૃદ્ધિ — વિકાસ માટે આવશ્યક તત્ત્વ, જેવાં કે critical element (ક્રતિક તત્ત્વ), race elements (ઘેાડી માત્રમાં વિરલ ખનિજ તત્ત્તા). floral organs. વનસ્પતિના પ્રજનન માટે પ્રાથમિક રીતે આવશ્યક કે જવાબદાર અંગે, જેવાં કે પુંકેસર, સી કેસર ઇ. e. host. જેના વિના પરજીવી વિકાસ પામી પુખ્ત બની શકે તેમ ન હાય તેવા તેના વિકાસ માટેના એક તબક્કા માટે યજમાન e. oil. ethereal volatile oil. ઉડ્ડયનશીલ તેલ, ખાષ્પશીલ તેલ. વિવિધ ધઢકાવાળું અને વનસ્પતિનાં અંગામાં રહેલું, વિશિષ્ટ સુવાસવાળું ગમે તે બાષ્પશીલ તેલ, જે હવાના સ્પર્શ થતાં ઊડી જાય કે જેની બાષ્પ અને છે, જેના ઉપયેાગ ઇસેન્સા, સુગંધી દ્રબ્યા, અત્તર, અપાકર્ષક કે આકર્ષક દ્રવ્યેાની બનાવટમાં થાય છે. e. organ. જન્ નાંગ. (૨) મૌલિક કે આવશ્યક અંગ. Essex. નાનું, સરળતાથી ચરબીવાળું બનાવી શકાય તેવા ડુક્કરની એલાદ. estate tax, સંપત્તિવેશ. established market. સુસ્થાપિત
માર.
ester. એસ્ટર; આલ્કોહેલ એટલે મદ્યાર્ક અને કાર્બનિક ઍસિડની આંતરક્રિયાથી થતું કાર્બનિક લવણ; પાણી દૂર કરીને કાર્બનિક કે કાર્મેનિક ઍસિડમાંથી બનાવેલું સંયેાજન, e. number. એસ્ટર અંક; ચરખી અને મીણના સ્થિરાંક. estimate. (પાકની પેદાશના) અંદાજ કાઢવેા. (૨) અંદાજ, અડસટ્ટો. estimation, અંદાજ, આકલન. estivate (aestivate). ગ્રીષ્મ નિદ્રા કરવી, ગ્રીષ્મ શયન કરવું. estivation. (aestivation). ગ્રીષ્મ નિદ્રા, ગ્રીષ્મ
શયન.

Page #203

estuary
197
eucalyptus
estuary. નદીમુખ, ખાડી.
રંગનું લાલ ટકાઉ કાષ્ઠ ધરાવતું ઝાડ. etaerio. સમૂહફળ. e. of berries. E. citriodora Hook. ઉત્તર ભારત,
બેરીગુચ્છ. e. of achenes. બીજફળ કેરળ અને નીલગિરિમાં થતું લીંબુની ગુ૭.
સુવાસ ધરાવતું, બાષ્પશીલ તેલ ether. $242 e. extract. $22Hi 2014 di Haj 313. E. coolabah. ઓગળી જતું પશુ આહારનું એક ઘટક,
યુકેલિપ્ટસ પ્રજાતિનું મૂળ ઍસ્ટ્રેલિયાનું જે ચરબી કે ચરબીજન્ય ઘટક છે. e. મજબૂત, ટકાઉ કાષ્ટ ધરાવતું extractive. gyll fat. ethereal
બળતણ માટે ઉપયોગી વૃક્ષ. E. oil. બાષ્પશીલ તેલ.
globulus Habill. મૂળ ઑસ્ટ્રેલિયાનું ethmoid bones. નાસા – વિવરની
પણ નીલગિરિ, અનમલાઈ, પાલની દીવાલને ઠીક ઠીક ભાગ રેકતાં હાડકાં.
ટેકરીઓ, સિમલા અને શિલગમાં
થતું ઝાડ, જેનાં સૂકવેલા પાનમાંથી ethylene dibromide. oyihala
યુકેલિપ્ટસ તેલ નીકળે છે, જે દમ, ધુમામાન કરનાર દ્રવ્ય, જે વજનદાર
શરદી તથા સુગંધી દ્રવ્ય બનાવવામાં અને રંગવિહીન છે પણ એછું બાષ્પશીલ,
ઉપયોગી બને છે, કાષ્ઠ મુખ્યત્વે બળતણ એછું વિષાક્ત અને ઓછું જોખમકારક છે,
માટે કામમાં આવે છે. પાણી ભરાઈ રહેતા જે મળમાં રહેલાં કૃમિ સામે વાપરવામાં
હોય તે વિસ્તારમાં મલેરિયાની સામે રક્ષણ આવે છે અને જેને જમીનમાં અંત:ક્ષેપ થાય
તરીકે તેને વાવવામાં આવે છે. તેના કાષ્ટને છે. e. oxide. પવન કરતાં ભારે, વાસ
મા બ્રેઈલ લિપિ માટેના કાગળ બનાવવિનાનું, ધુમાયમાન કરાય તેવું રસાયણ, જે.
0101 $1771 2412 3. E. melanophloia. ઓછા ઉષ્ણતામાનમાં વપરાય છે. સૂકવેલાં
F. Muell. sizefauld ysrlardan ફળે, મે, તેલીબિયાં અને વનસ્પતિ
પ્રજાતિનું ઘેરી છાલવાળું, બળતણ, ઈમારતી તેલને વાયુ આપવા માટે તે ઉપયોગમાં
લાકડું અને વાડના થાંભલા આપતું ઝાડ. E. લેવામાં આવે છે.
obosa. યુકેલિપ્ટસ પ્રજાતિનું મૂળ ઑસ્ટ્રetiolation. પાંડુરતા; વનસ્પતિ કે વન
લિયાનું ખરબચડી છાલવાળું ઝાડ. E. સ્પતિના કેઈ ભાગને હરિત બનવામાં
rostrata Schlecht. ysraum Blon radi મળતી નિષ્ફળતા; અંધકારમાં છેડને
મહારાષ્ટ્ર, આસામ અને પંજાબમાં થતું ઝાડ, ઉછેરવામાં આવતા કે રેગથી આવી જેનાં પાનને ઘાસચારે બને છે. E. salmoપાંડુરતા નીપજે છે.
nophloia. F.Muell. ys22224 3lertetiology (aetiology). Blonde
તિનું, પાતળું, સુંવાળી છાલનું બાષ્પશીલ તેલ કારણેનું વિજ્ઞાન. (૨) પ્રયજન વિજ્ઞાન.
ધરાવતું, છાયા આપતું ઝાડ.Exterminalis. Eublema olivacea. Tunai 414 Hi યુકેલિપ્ટસ પ્રજાતિનું મૂળ ઓસ્ટ્રેલિયાનું પડતી ઈયળ.
ઝાડ. E. tesselaria. યુકેલિપ્ટસ પ્રજાતિનું eucalypt. યુકેલિપ્ટસ. eucalyptus, ખરબડી છાલનું ઝાડ. eucalyptus
એ જ પ્રજાતિનું, ઓસ્ટ્રેલિયામાં થતું ગમે તે oil. યુકેલિપ્ટસ ઝાડનાં પાનનું બાષ્પઝાડ, જેમાં યુકેલિપ્ટસનું તેલ, કિને અને શીલ તેલ, જેની વિશિષ્ટ વાસ હોય છે, જે ટેનિન મળે છે. આ પ્રજાતિનું ભારતમાં મદ્યાર્ક અને તેલમાં દ્રાવ્ય છે, જે કફ થતું એક માત્ર વ્યાપારી ઝાડ Eucalyptus નિસ્મારક અને જંતુન છે; નીલગિરિમાં globulus છે. E. canaldulensis. મળ તેને ગૃહઉદ્યોગ છે અને તેથી તે નીલગિરિના ઓસ્ટ્રેલિયાનું મધ્યમ કદનું, મોટું, સફેદ નામે પણ ઓળખાય છે.

Page #204

Euchlaena...
198
European
Euchlaena mexicana Schrad. 212. E. pulcherrima Willd. ex. મૂળ મધ્યઅમેરિકાનું પણ આસામ, Klotz. શેભા માટે વવાતે મૂળ દ. મહારાષ્ટ્ર અને પંજાબમાં થતું ઘાસચારાનું અમેરિકાને સુપ. E. resufera. પાંચ ઊંચુ ઘાસ.
ધારે ઘેર. E. tiricalli . ખરસાણું Eugenia alba. 2$€ miey. E. aqura
થેર, જેનાં મૂળનો ઉપયોગ માછલીઓ અને Burmf. લાલજાંબુ, ખાસી ટેકરીઓ અને પક્ષીઓને ઝેર આપવા માટે થાય છે.
Hej 313. E. aromatica O. Euphoria longan (Lour.) Steud. Kuntze. લવંગાદિ કુળનું નીલગિરિ અંશફળ નામનું દ. ભારતમાં શભા માટે અને કેરળમાં થતું ઝાડ, જેનાં ઉગાડવામાં આવતું ખાદ્યફળનું ઝાડ. સૂકેલાં ફળ એટલે લવિંગ મસાલા Euphrasia officinalis L. આંખના અને ઔષધ તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. દર્દમાં લેશન તરીકે ઉપયોગી બનતી એક E. carbophyllata Thunb. જુઓ વનસ્પતિ. Egenia aromatica. E. cuspidata Euproctis lunata Wlk. 4231741 Berg, શોભા તરીકે ઉગાડવામાં આવતું પડતી વાળવાળી ઈયળ. $13. E. formosa Wall. (Syı.
Eureka. પાણીની અછતવાળી અથવા Syzygium mappaceum (Korth.)
હલકા પ્રકારની જમીનમાં થતે બદામને Mansf. આસામ અને ૫. બંગાળમાં
એક પ્રકાર. E. lemon. લીંબુને એક થતું ખાદ્યફળ - જાંબુનું ઝાડ. E. fruticosa
પ્રકા૨. Roxb. gylch oroj. E. jambolana Iamk. ભારતભરમાં થતું ખાદ્યફળ –
European યુરેપનું–ને લગતું. . bee. જાંબુનું ઝાડ, E. jambos L. આસામ,
Apis mellifera. નામની યુરેપમાં થતી બિહાર, આદ્મપ્રદેશ, તામીલનાડુ, મહારાષ્ટ્ર
મધમાખને એક પ્રકાર. E. Beech. અને ૫. બંગાળમાં થતું જાંબુનું ઝાડ.
Fagus pluatica L. કુલુ અને નીલE. japanica Lamlk. ખાસી ટેકરીઓ
ગિરિમાં થતું ઊંચું ખાદ્યફળ ધારી વૃક્ષ. અને સિક્કિમમાં થતું લાલ જાંબુનું ઝાડ.
E. black-berry Vilaiti anchu, E. malaccensis L. 74 Hellstoi HSE
Rubus fruticosus L. ઇ. નામને જાંબુનું ઝાડ. Euniflora L. પિતંગ
કાશમીર, આસામ અને નીલગિરિમાં થત નામનું દ. ભારતમાં થતું ખાદ્યફળ ધારી ઝાડ.
શુપ. E. black currant. નાબર.
Ribes nigrumL.નામને કાશ્મીરમાં થત Eulaliopsis binala (Retz.) C.E.
ખાદ્યફળધારી ભુપ. E. chestnut. Hubb. બિબની નામનું ઘાસ.
Castanea sativa Mill (C. umsca Elophia bratensis Lindી. શતાવરી. Gaertn; C. vulgaris Lamk.). Euphorbia antiquorumL. ભારતના ઈલિંગ, ખાસી ટેકરીઓ, પંજાબ અને ગરમ પ્રદેશમાં થતો વિધારે નામને હિમાચલ પ્રદેશમાં થતું કચું ઝાડ. E.
4. E. cerifera. 21121121212. E. hirta elder. El goal 4. E. gooseL. લાલદૂધી, રાતીધી અથવા નાગલા berry. હિંદીમાં વૈકુંઠી નામે ઓળખાતું દૂધેલી નામનું વર્ષાયુ ઝાડ, E. ligularia. એક ઝાડ. E. meal worm. લોટ, શેરને એક પ્રકાર. E. mili Ch. ભૂસું, ભાંગેલા દાણા વ. માં પડતું જંતુ. des Moulins. 01221212121 E. pennyroyal. Mentha puleભાગ. (૨) માલાગાસીમાં થતો એક બારહી gium L. બાષ્પશીલ તેલ આપતી પાનવાળી 44. E. neriifolia. auct. pl. non. L. 211414 4.24sa. E. white water

Page #205

Euryale...
lily. સફેદ પાચણું, જે કાશ્મીરમાં થાય છે. Euryale ferox Salisb. મખાણા નામની કાંટાળી જળનિવાસી વનસ્પતિ. Eurytrema pancreaticum. અગ્નીશયનું પરજીવી જંતુ,
199
eutrophy. તંદુરસ્તીજનક પોષણ. (૨) ઈષ્ટતમાષક તત્ત્વા ધરાવતાં મૃ સંયેાજને કે પાણી.
eutropy. સૂર્યનાં કિરાની તરફ વનસ્પતિનું થતું આવર્તન.
Euzophera hericella, રીંગણીના પ્રકાંડને વેધનાર કીટ
evolute. ખુલ્લું થવું, ખુલવું, પાછું વળવું, Evolvulus alsinoides L. કાળી શંખાવલી. E. aryensis L. વેલડી, ખેતરાઉ ફુદરડી. E. linifolius L. ઝીકી કુદરતી. ewe. ધેટી, માદા ઘેટું, exanthema. માંદી પેશીમાંથી થતા ગુંદર કે અન્ય દ્રવ્યના સ્ત્રાવ. (૨) ચામડી પર સાજો આવે તેવું ગમે તે . exarch. અહિરારંભ. excavation. વિવર નિર્માણ. (૨)
ઉત્ખતન.
evaporated. બાષ્પીભૂત. e. milk. બાષ્પીભૂત દૂધ. (૨) સંનિત કરાયેલું હોય તેવું પરંતુ ગળ્યું ખનાવ્યું ન હોય તેવું, ઉચ્ચ ઉષ્ણતામાને જંતુરહિત કરવામાં આવ્યું
excess. વધારાનું.ex.profit. વધારાના નફો. ex. water. વધારાનું પાણી, વનસ્પતિની વૃદ્ધિ માટે જરૂરી હોય તે કરતાં પણ વધારે પ્રમાણમાં રહેતું – ખાસ કરીને વરસાદનું પાણી.
હોય તેવું દૂધ, જેના મુખ્યત્વે ઉપયેગ exchange. વિનિમય, આપલે. (૨) ટેલી
ખાળકોને ખવડાવવા માટે કરવામાં આવે છે. evaporation. બાષ્પીભવન, વરાળ વી. evapo-transpiration. વનસ્પતિના ઉāટ્ટન અને બાષ્પીભવનથી ગુમાવવામ ાવતે પાણીના કુલ જથ્થા, જેમાં વનસ્પતિએ મેળવેલા પાણીના કુલ જથ્થાને અને ખાલી જમીન અને પાણીની સપાટી પરથી બાષ્પીભવન થયેલા પાણીના પણ સમાવેશ થાય છે. evergreen. સદાહરિત. (૨) સદાપણિત. (૩) લીલ પાન ઇ.થી સંપૂર્ણપણે વંચિત ન થનાર ઝાડ. .. forest. સદારિત
ફોન કે શેરાનું મથક. ex., bases of વિનિમયના આધાર. ex. capacity. વિનિમય ક્ષમતા.ex. market. વિનિમય ખાર, ex, ratio. વિનિમય ગુણેાત્તર. ex. value. વિનિમય મૂલ્ય. exchangeable વિનિમય થઈ રાકે તેવું, વિનિમેચ, ex. phosphate. વિનિમેય ફૉસ્ફેટ ex. potassium વિનિમેય પેટેશિયમ, excision અપચ્છેદન, ચીશ. Excoecaria acerifolia F. Didr. સંધિવાના દર્દમાં ઉપયાગી બનતા પાનવાળા હિમાલયમાં થતા ક્ષુષ. Ex. agallocha L, ટગર, જેના કાષ્ઠના દીવાસળીનાં ખેાખાં બનાવવામાં આવે છે. excrescences. કેાઈ રાગથી વનસ્પતિને આવતી વિકૃતિ.
વન.
eve's apron. ખિહાર, એરિસા, ખાસી ટેકરીએ અને મણિપુરમાં જોવામાં આવતું ઝાડ, જેની છાલના રેસાનાં દોરડાં અને છે, જેનાં ફળ ખાદ્ય છે, જે કઢી અને મુરબ્બા બનાવવાના કામમાં આવે છે અને જેનાં પાનને ચારા થાય છે. Evodia fraxinifolia Hook f. ખાસી ટેકરીએ અને પ. બંગાળમાં થતી વનસ્પતિ, જેનું કાષ્ઠ પાચું હોઈ તેની ચાની પેટી બનાવવામાં આવે છે.
Exelastis...
excreta. શરીર કે શરીરની કાઈ પણ પેશીમાંથી ઉત્સર્જિતથતું દ્રબ્ય.(૨)વનસ્પતિમાં થતું નકામું દ્રવ્ય.(૩) મળ. excretion. મળત્યાગ.(૨)વનસ્પતિના નકામાં દ્રવ્યેને ત્યાગ. Exelastis atmomosa. પ્લમ તથા ચણામાં પડતું જંતુ,

Page #206

exfoliation
exfoliation. પાન અથવા કલિકાની પતરી ખેરવવી. exhaustion, થાક, શ્રાંતિ. (ર) પાકના ઉતાર એછે! થાય તેવી રીતે વનસ્પતિનાં પાષક દ્રવ્યને થતા ક્ષય.
erine. બાહ્ય સ્વચ, બાહ્ય પડે, માહ્યાવરણ, exo-. બાહ્ય અર્થસૂચક પૂગ. Exobasidium vexans Massee. ચાનું રાગકારી જંતુ.
exocarp. ફલાવરણનું માઘસ્તર. exogonium purga (Hayne) Lindી. પૂણે અને નીલગિરિની શાકીય વનસ્પતિ. જેનાં મૂળની ઔષધિ જુલામ માટે કામમાં આવે છે. exosmosis. ત્વચામાંથી વાયુ કે તરલનું પારગમન (થવું). exostosis. અસ્થિની ખદ્ધિવૃદ્ધિ. exotic. ગત (વનસ્પતિ); બહારથી લાવેલી – આણવામાં આવેલી (વનસ્પતિ). expectorant,શ્વસનમાર્ગમાંથી કફ અને શ્લેષ્મને દૂર કરનાર (ૌષધ), કફ નિસ્સારક.
200
expeller. ખીમાંથી તેલ કાઢવાનું યંત્ર, જેથી તેલ અને ખેાળ છૂટા પડે છે. expiration. ફેફસાંમાંથી હવા બહાર કાઢવી, ઉચ્છવાસ. (૨) વનસ્પત્તિ અને પ્રાણીઓ દ્વારા અંગારવાયુ – કાર્ટૂન ડાયેા*સાઈડનું નિર્ગમન. exposure. પ્રવણતા કે ઢાળની તરફની દિશા.
extension શાળેતર શિક્ષણ. (૨) કૃષિ સંશાધનના પરિણામે ખેડૂતને નિદર્શન અને અન્ય માધ્યમ દ્વારા માહિતગાર કરવાનાં વિસ્તરણ શિક્ષણ, તાલીમ અને
eye
સેવા. ex. agents. સુધારેલી કૃષિ રીતથી ખેડૂતાને માહિતગાર કરનાર કર્મચારી, external. મારું, બહારનું. ex. seed-borne disease વનસ્પતિને થતા રાગ, જેમાં ખીમાંજ રાગેષાક સજીવ એકરૂપ બન્યા વિનાના હેચ છે. ફૂગનાશક દ્રવ્યથી આ રાગને નિયંત્રણમાં લાવી શકાય
છે. ex. seed treatment. મી દ્વારા
કૂંગવાહી શગના સંક્રમણને અટકાવવા માટે કરવામાં આવતી તેની માવજત. extract. સત્ત્વ, (૨) કાચુ ઔષધ કાઈ પણ દ્રાવણમાં પલાળી, અક્રિય દ્રવ્યમાંથી પીગળેલું સક્રિય દ્રચ છૂટું પાડી તેને કેન્દ્રીભૂત કરવું અથવા તે પૂરેપૂરું સુકાઈ જાય ત્યાં સુધી તેનું બાષ્પીભવન કરવું – થવા દેવું અને આમ કરીને તેનું મેળવવામાં આવતું
સત્ત્વ.
extremity. અંગ, ઉપાંગ, અંગને દૂર
સ્થ ભાગ.
exudate. પ્રાણી કે વનસ્પતિની રોગગ્રસ્ત પેશીમાંથી થતા પ્રવાહી સ્રાવ, સ્રવણ. exudation, ગમે તે થા કે છિદ્રમાંથી ગુંદર, રેઝિન, ભેજ જેવા થતા સ્રાવ. (૨) પ્રાણી શરીરનું સ્ખલન કે સ્રવણ. ex. pressure. વનસ્પતિમાં તરલને ઊંચે ચડવા મદદરૂપ બનતું મૂળ તરફનું દબાણ. eye. દૃષ્ટિ માટેનું અંગ. (ર) વિવિધ પ્રાણીએ અને નિમ્ન વનસ્પતિને! રંજક ભાગ, (૩) કંદની કળી. c. cancer. આંખના અધિચ્છદીય કાષમાં કે પ્રાણીઓના એવા અંગમાં થતું કેન્સર – દુષ્ટાભુંí. e. spots. ધણી નિમ્ન વનસ્પતિ અને પ્રાણીઓમાં દેખાતે! રંજક ભાગ, જે જોવાનું કાર્ય કરે છે.

Page #207

F. પ્રથમ પેઢીની સતતિ અથવા પ્રથમ Fagara budrunga Roxb. પશ્ચિમ સંકરની સંતતિ, જ્યાર પછીની સંતતિ. F, ઘાટે અને પ. બંગાળનું મોટું ઝાડ, જેનાં F... કહેવાય છે.
ફળ મસાલા તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં Faba vulgaris Moench. B4120411 આવે છે, જેનાં બીમાંથી સૌરભિક તેલ મળે વાયવ્ય સરહદ વિસ્તારમાં ટટાર ઊગતી છે અને જેના કાષ્ઠમાંથી સુતરાઉ કાપડના વનસ્પતિ. fabaceous. શિબી કે ઉદ્યોગ માટે શટલ બનાવવામાં આવે છે. 421911 (2424a) fabiform F.oxyphylla(Edgew.)Engl.(Syn. વટાણા આકારનું.
Zanthoxylum oxyphyllumEdgew.). fabricating property. ગઢાઈ. તિમા નામને કુમાઉ અને ખાસી ટેકરીface. પાસું, પા. (૨) ચહેરે. fto- એમાં થતો સુપ, જેના કુમળા અંકુર face. પશુ આહાર આપવાની કુડીની શાકભાજી તરીકે ખાદ્ય બને છે. એવી વ્યવસ્થા, જેની બંને બાજુએની સામે Fagopyrum cymosam Meissn. સામે પશુની હાર ગોઠવાઈ શકે. હિમાલય અને ખાસી ટેકરીઓમાં થતો factor. મુદ્દો, અંગ, (૨) કારણ, કા૨ક. ઊંચે સુપ, જેનાં પાનની શાકભાજી બને (૩) ઘટક, ઉપાદાન, ગુણક. (૪) પરિણામ 3. F. esculentum Moench. 46 લાવતું જૈવ, વાતાવરણીય કે પેષણકારક. મધ્ય એશિયાની ઉત્તર ભારતના ડુંગરાળ factorial. કમગુણિત. f experi- વિસ્તારમાં થતી વનસ્પતિ, જેનાં બી ખવાય ment, 148 €4LEI Mell. factors. J. F. tataricum (L.) Gaertn. પરિબળે, કારકે.
રાજગરો. factory. 51224!.j.f.farm. 03142169 Fagus sylvatica L. 245 241 Reel 44. કૃષિ ફાર્મ. f. method. કારખાના જેને શોભા માટે ઉગાડવામાં આવે છે. પદ્ધતિ. f. waste. કારખાનાની રહી. falcate. દાંતાદાર. (૨) દાંતરણું આકારનું. facultative. અનાગ્રહી, ઐચ્છિક, વક- fair price. વાજબી કિંમત. લ્પિક. (૨) કોઈ વિશિષ્ટ લક્ષણથી જ fall. પાનખર. (૨) પર્ણ કે ફળ જેવા મર્યાદિતપણે લક્ષણ પ્રાપ્ત કરી શકે વનસ્પતિના ભાગનું પતન. (૩) જમીનને તેમ હોય તે અંગે). f. organisms. ઢાળ. (૪) વરસાદનું પ્રમાણ. (૫) જન્મ એક કરતાં વધારે સગે કે પરિસ્થિતિમાં આપ. f. of potential. સ્થિતિમાજીવી શકતા સજી. (૨) અજરક શ્વસન નને તફાવત, વિભવને તફાવત. ધરાવતા અને જરૂર ઊભી થતા અનારકfallage. ઝાડ કાપવાનું કાર્ય. શ્વસનની પરિસ્થિતિમાં પણ ટકી શકે fallen hides. કતલ સિવાયના કારણે તેવા સજીવો. f. parasite. વૈકલ્પિક મરેલા ઢોરનાં મેળવવામાં આવતાં ચામડાં. પરજીવી. સામાન્ય રીતે ફૂગ છે. જેવું falling sickness, અપસ્માર, વાઈ. કાર્બનિક દ્રોપજીવી હોવા છતાં પરજીવી fallopian tube, અંડવાહિની નલિકા; બની શકે તે સજીવ. f. saprophyte. ગર્ભાશયનાં શગ સાથે જોડાયેલી સમક્ષિતિજ વૈકલ્પિક મૃતોપજીવી, વૈકલ્પિક મૃતભક્ષી. નલિકા, જે દ્વારા અંડનું વહન થાય છે. (૨) વૈકલ્પિક કાર્બનિક દ્રવ્યાપજીવી. fallow, પડતર. . land પડતર faecal. મળ સંબંધી. faeces, મળ, જમીન; ખેતી માટે અન્ય જાહેર આંતરડામાંથી ઉત્સર્જિત થતું દ્રવ્ય. કરવામાં આવેલી પડતર અને વણખેડ
201

Page #208

false
202
farm
જમીન; ઘણીવાર તેમાં જંગલની વનસ્પતિ દેશમાં થતા કૃષિ ઉત્પાદન, તેને કરવામાં ઉગાડવામાં આવે છે. (૨) જમીનમાંથી આવતો ઉપભેગ, વ્યાપારી કાર્યક્રમ અને ઘાસપાત દૂર કરવા અને પછીના પાક રાકની જરૂરિયાત અંગે વિચારણું બને માટે ભેજ જળવાય તે માટે ખેડ કરીને સૂચન કરે છે. 424rarasta wc 039121 orifla. Faraday's Laws of Electrolyfalse. અસત્ય, કૂટ, નકલી, બેટું, જ ઠું. sis, વિદ્યુત વિશ્લેષણ અંગે વૈજ્ઞાનિક f. annual ring. નકલી વાર્ષિક વલય ફેરેડેએ ઘડેલા નિયમો. (que). f. branching. kd 2141 Faradaya splendida F. Muell. વિન્યાસ. f. fruit. ફૂટ ફળ. (૨) કાજુ મૂળ ઑસ્ટ્રેલિયાને શેભા માટે આરોહી જેવું પરાગાસન કે ફળના અન્ય ભાગ સુપ. પર થયેલું ફળ. f. moult. કાળજી નહિ farash. ઝાઉફરશ તરીકે ઓળખાતું રાખવા જેવા કારણથી પીછાં ખરી પડવાં. મધ્યમકદનું ઝાડ, જેની ગંડિકા ચામડાં f. ૦estrus. ગર્ભવતી અથવા ઋતુ કમાવવામાં ઉપયેગી બને છે, જેના કાષ્ટનાં વિના માદા પ્રાણીને થતે મદ - કામમાં, હળ, પાણું કાઢવા માટેની હેટનું ચક્ર, જે તંદુરસ્ત પ્રાણુમાં બનવા સંભવ છે. નાનાં ઓજારે બનાવવા તથા બળતણ રેગગ્રસ્ત અંડાશયના કારણે આ પ્રમાણે તરીકે કામમાં આવે છે, ઉપરાંત તે મ૨બનવાનું શક્ય છે. f. safron. ભૂમિનું વનીકરણ કરવામાં પણ ઉપયોગી કસુંબીને મિશ્ર પાક. f. tissue. ફૂટ પેશી. બને છે. f. yeast. મિથ્યા – કૂટ યીસ્ટ- ખમીર. faridbuti. શેઢા અશેળિયે, ડબાઉ family. કુળ, કુટુંબ, પરિવાર. (૨) વર્ગ- અશેળિયે; ફદિખૂટી તરીકે ઓળખાતી કરણમાં પરસ્પર સંબંધિત પ્રજાતિને સમૂહ, રાજસ્થાન અને ઉત્તરભારતમાં થતી કુળને સમૂહ ગોત્ર બને છે. f. farm. વનસ્પતિ. પારિવારિક ખેતર– ફાર્મ. . labour, farinaceous, મંડમય, મંડાત્મક, પારિવારિક શ્રમ.
કાંજીયુક્ત. famine. દુકાળ, દુકાળ, કાળ. (૨) farm. ખેતીના હેતુ માટે જમીન ખેડવી. વિસ્તૃત રીતે ખોરાકની તીવ્ર અછત. F. (૨) પાક અને ૧થવા પ્રાણીની પેદાશ Commission.દુષ્કાળની પરિસ્થિતિમાં માટેના કામમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું રાહતનાં પગલાં સૂચવવા સરકાર તરફથી જમીનને ભાગ. (૩) ફાર્મ, ખેતરે. f, નીમવામાં આવતું આગ- કમિશન. factory ફેકટરી ફાર્મ, વ્યાવસાયિક fan. ૫. (૨) પંખાકાર ગોઠવાઈ જવું. કૃષિફાર્મ. f, diversified વિવિધ f. belt. પંખાને પટ્ટો. fanning. વ્યવસાયાત્મક ફાર્મ. f, industrial ચાની પ્રક્યિાને એક પ્રકાર, જેમાં ચાનાં ઔદ્યોગિક ફાર્મ.f, owned માલિકીનું ચૂંટેલાં પાનને હવાની અવર જવર થતી. પાતિકું ફાર્મ. f, rented ભાડે-ગણેતે હોય તેવા સ્થાનમાં 18-24 કલાક રાખ- બાપેલું ફાર્મ. f, specialized વિશિષ્ટ વામાં આવે છે.
કાર્ચ માટેનું ફોર્મ. f. animals, fancier. ચોકસ પ્રકાર કે ઓલાદનાં કૃષિની સાથે સંકળાયેલાં બળદ, ગાય, જેવાં પ્રાણુ કે વનસ્પતિના સંવર્ધન – ઓલાદનાં mai 2017. f. book-keeping. ૨સ લેનાર સંવર્ધક,
ખેતીવાડી અંગેનો હિસાબ રાખવો. f. FAO. Food and Agriculture building. ખેતર પર ઓજાર, કૃષિ Organisation.આ નામની રાષ્ટ્રસંઘની સરંજામ, માલ સામાન ઇ. રાખવા
રાક અને કૃષિ સંસ્થાના અંગ્રેજી શબ્દનું માટેની ઈમારત; હથિયારવાડે, સ્ટાર, સંક્ષેપરૂપ. આ સંસ્થા દ્વારા તેના સભ્ય મરઘા-બતકાંઘર. f, businessકૃષિ

Page #209

farm
203
fasciation
કાર્ય અંગેનાં ઉત્પાદન અને નભાવની પ્રવૃત્તિ, આવા મળ-મૂત્રયુક્ત જથ્થામાંથી નાઈટ્રનાણાં-વ્યવહાર છે. જે વ્યવસાય. f. જન જેવાં દ્રવ્ય ઊડી ન જાય તે માટે, capital. $1747231. f. costings. તેમને ખાડામાં સઘન રીતે સડી જાય તેમ ખેતી ખર્ચને અભ્યાસ. f. credit. સંઘરવામાં આવે છે. પ્રાણીઓને કેવળ કૃષિકાર્ય અંગેનું ધિરાણ. . crops. ઘાસ કે ચારે ખેરાકમાં અપાય અને તેમાં ખેતી સાથે સંકળાયેલા પાક. f. econo- મળ-મૂત્ર મળે તે કરતાં તેમને શિષ્મીmics. કૃષિ અર્થશાસ્ત્ર. - economy. વર્ગના દાણા, ઘાસ, ખેળ ઇ. આપવામાં કૃષિ-બર્થવ્યવસ્થા. f. equipment, આવે અને તેમાં મળ-મૂત્ર ભળે તે તેવા કૃષિ કાર્યોની સાથે સંકળાયેલાં ઉપકર. મળ મૂત્રમાં ગુણવત્તા વિશેષ હોય છે. આવા f. expenses. ખેતીવાડીને અંગેના સડતા ખાતરમાં રાસાયણિક ખાતર ઉમેરી ખર્ચા'. f. forestry. બળતણ, નાના તે ફળ ઝાડને આપવામાં આવે તો તેનાં પાયાપર ઈમારતી લાકડું, ચરાણની સગવડ, સારાં પરિણામ મળે છે. farming ઘાસચાર, પાનના ખાતરની બાબતમાં ફાર્મને કૃષિકાર્ચ, ખેતીકાર્ચ. f, capitalist આત્મનિર્ભર બનાવવા તથા વાવાઝેડા મૂડીપ્રધાન-મૂડીવાદી ખેતીકાર્ય. f, colઅને જમીન ઘસારા પર નિયંત્રણ કરી lective સામૂહિક ખેતીકાર્ય. f, શકાય તે માટે, સામાન્ય ખેતી કાર્ય ઉપરાંત cooperative સહકારી ખેતીકાર્ચ. ખેતર પર નાના પાયાપર વનનું નિર્માણ f., developmental (951214912 કરવું-ઝાડ વાવવાં, આ માટે કુલ ફાર્મ ખેતીકાર્ય. f, diversified વિવિધ વિસ્તારને 10-15 ટકા ભાગ ઉપગમાં લઈ વ્યવસાયલક્ષી ખેતીકાર્ય. f, exhausશકાય. . hand કૃષિ કામમાં રોકવામાં tive ફળદ્રુપતાને નાશ થાય ત્યાં સુધી જાવતા કર્મચારીએ.f, implements. કરાતું ખેતીકાર્ય. f, intensive ખેતી અંગેનાં ઓજાર . f, income. શ્રમ અને મૂડીપ્રધાન ખેતીકાર્ય. f, ખેતી કાર્યમાં થતી આવક. f. manage- joint સંયુક્ત ખેતીકાર્ચ. f, jointment. ચોખ્ખી આવક મળી રહે તે stock સંયુક્ત જવાબદારી આધારિત રીતે કૃષિ કાર્યની વ્યવસ્થાનું શાસ્ત્ર અને ખેતીકાર્ય. f, restorative ફળદ્રુપતા sell. f. manure. il farmyard પુનઃસ્થાપક ખેતીકાર્ય. f, sewage manure.
fmaps.ખેતરનું કદ, જમીનને મળ-મૂત્ર, મળ-જળ કૃષિકાર્ય. f, small પ્રકાર, તેની ગુણવત્તા, પાકની માવજત scale નાના પાયા પરનું ખેતીકાર્ચ. ઇ. ની વિગતો દર્શાવતે નકશે. f. stead. farmer. ખેડૂત, ખેતીને વ્યવસાય મુખ્ય મકાને, બાજુને વાડે, શાકભાજી
કરનાર ગમે તે વ્યક્તિ. છે. વાવવાની જગ્યા સમેત ખેતરનેહિસે.
farrow. ડુક્કરનાં બચ્ચાંની ભુંજાર. f, yard. ખેતરમાં પ્રાણીઓ રાખવાને
farrowing. ભૂંડણનું વિવાવું. વાડે. f. 9. manure ખેતરના વાડામાં રાખવામાં આવતાં પ્રાણીઓનાં મળ-મૂત્ર,
Farsetia jacquemontii Hook તેમનાં આ મળ-મૂત્રવાળે ઘાસને પથારે,
f. ફરિદબૂટી નામની રાજસ્થાન અને ઉત્તરતેમને આપવામાં આવતે ધાસચારે,
ભારતમાં થતી વનસ્પતિ, જેનાં કુમળા લીલોતરી, કઠોળ, ગાતું. દાણા, ઇ. ને પડી
અંકુરને મસાલે થાય છે. રહેતો જથ્થ; મા સૌ મહત્વનું કાર્બનિક fasciation. પ્રપટ્ટન. (૨) વનસ્પતિની ખાતર બની રહે છે અને ભારતમાં તેને વર્ઘનશીપેશીના સંયુક્ત વિકાસના પરિણામે વિશાળ પાયાપર ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. અંગેની થતી યુતિ, જેના કારણે રાક્ષસી બાવા કાર્બનિક ખાતરમ નાઈટ્રોજન ઈ. વૃદ્ધિ થવા પામે છે. (૩) ઘણી શાખાઓ ખનિજ દ્રવ્ય પુષ્કળ પ્રમાણમાં હોય છે. એકત્ર થઈ ગઈ હોય તેવું તેનું વિસ્તૃતીકરણ.

Page #210

Fascicle...
204
fascicle. ઝૂંડ, ગુચ્છ. (૨) પર્ણો, કલિકાઓ અને ફળનું ગાઢ સંકૃત. fascicular cambium. ગુચ્છીય એધા. f. tissue system. ગુચ્છીય પેશીતંત્ર. (ર) વાહી ઊતકતંત્ર, fascicu« lated. ગુચ્છાદાર, f root. ગુચ્છાદાર મૂળ. fasciculation. પુલીકરણ. (૨) ગુચ્છીય વિન્યાસ. fasciculum, સ્નાયુ· પેશી સમૂહ – ગુચ્છ. Fasciola gigantica. ઢેર, ભેંસ, ધેટાંબકરાંમાં થતું એક પ્રકારનું પરજીવી. F. hepalica. ઢાર, ભેંસ, ધેટાં-બકરામાં થતું એક પ્રકારનું પરજીવી. F. jacksoni. હાથીઓમાં જોવામાં આવતું એક પ્રકારનું પરવી. fascioliasis, માસે અને અન્ય પ્રાણીએમાં એક પ્રકારની પરજીવી (Fasciala hepatica)થી થતા એક રાગ. Fasli year. ફસલી વર્ષે. (૨) જુલાઈ તા. 1 થી જુન તા. 30 સુધીનું કૃષિ વ. fastigate. સાવરણી જેવું ઊભી અને સમાંતર શાખાવાળું; શાખાયુક્ત. fat. મેđ, ચરબી, સ્નિગ્ધનેહક દ્રશ્ર્ચ, તેવા પદાર્થ. (૨) કાષઁન, હાઇડ્રોજન અને ઑક્સિજનનું સંચેાજન, જેમાં ફ્રાસ્ફરસ અને નાઇટ્રેાજન પણ સંભવી શકે, જેમાં શર્કરાષ્ટ્રબ્યા કરતાં ઐકિસજનનું પ્રમાણ ઓછું હોય છે. સરખા પ્રમાણમાં શર્કરા દ્રવ્યેા કરતાં તેમાં અઢીગણી વિશેષ શક્તિ હેચ છે. (૩) દૂધનું તૈલી દ્રવ્ય, જે માખણનું મુખ્ય ઘટક બને છે. (૪) કાપરેલ, અળશીનું તેલ ઇ. જેવાં વનસ્પતિનાં તેલી દ્રવ્યેા. (૫) પ્રાણીજ કે વાનસ્પતિજ ચરખીમાંથી મેળવેલું ગમે તે ખેારાકી દ્રવ્ય, (૬) સૂકા ખારાકમાંથી ઈથર વડે નિષ્કર્ષિત કરાતાં દ્રવ્યે. f content. ટકાવારીમાં દર્શાવવામાં આવતા દૂધમાંને ચરખીને ઘટક. f globules. દૂધમાંનાં કુદરતી ચરખી ગેાલકા-કણે. f. metabolism.ચરખી ચયાપચય. . soluble vitamins. ચરખી તેલ દ્રાવ્ય પ્રજીવકા. f. test. કાઈ પણ પેદાશમાં રહેલા ચરબી ઘટક જાણવાની કસેટી. fattening. પ્રાણી
feather
Achorion
કે પક્ષી જાડાં થાય તેવી રીતે તેમને ખવડાવી તગડ બનાવવાં. fatty. ચરબીયુક્ત, મેયુક્ત, મેદીય. f. acid. સ્નેહામ્સ. (ર) કાર્બનિક મે'ને બેઝિક ઍસિડ, જેમાંના કેટલાંક એસિડ ગ્લિસરાઈનની સાથે સંયેન્નઈને ચરખી અને તેલ બને છે. , oil, ચરબીયુક્ત તેલ. fatigue. શ્રાંતિ, થાક, (૨) કે.ઈ મંગના કૈાષની લાંબી ઉત્તેજનાનું પરિણામ. (૨) જમીનની ઉત્પાદકતાને પહે!ચતી હાનિ, faces. ગલફાર. (૨) પ્ર. fauna. સમગ્ર પ્રાણી સમૂહ. (૨) કોઈપણ દેશ, પ્રદેશ, વિસ્તાર કે સમયનાં સઘળાં પ્રાણીઓને સમૂહ. favoid, મધુકાષ્ઠ. favourable અનુકૂળ. favus. મરઘાં – બતકાંને gallinae નામની ફૂગથી થતા ચેપી રાગના એક પ્રકાર; જેમાં તેમની કલગી, કાનની બૂટ છે. જગ્યા પર સફેદ ડાઘ જણાય છે, જે ફેલાઈ જતાં સમગ્ર શરીર પર સફેદ પાપડી ખાઝે છે. fawn. પ્રાણીની ચામડીના રંગ. (૨) હરણનું બચ્ચું. feather. પીંછું. (૨) પક્ષીની ઋષિચર્મીય સંરચના, જે તેના સમસ્ત શરીરને આવરી લે છે. f, eating. જ કરડવાથી, કે ખાટા પાષણથી પીંછાં ખેચવાની પક્ષીઓની ટેવ; આમ કરતાં લેહી નીકળે તે પક્ષીઓમાં પરસ્પરને ખાઈ જવાની વૃત્તિ થાય છે. f follicle. ચામડીમાંની ગઈ, જેમાંથી પીંછાં ઊગી નીકળે છે. f. legged. પગ અને આંગળાં પ૨ પીંછાં હોય તેવાં બચ્ચાં. bursa f. mite. Bdellonyssus Liponyssus bursa) નામનાં મરઘાં - ખતકાં પર થતાં પરજીવી, જે પીંછાં અને ગુદાદ્વારા આગળ ઈંડાં મૂકે જેથી, આ ઉપદ્રવવાળાં પ્રાણીઓને ખંજવાળ આવે છે. f. pecking. એક બીજાને કરડી તેમનાં પીંછાં ખેંચવાની આદત, જેમાં આગળ વધતાં પરસ્પરને ખાઈ જ્વા સુધી

Page #211

feature
પહેાંચી જવાચ છે. f pulling. પરસ્પરનાં પીંછાં ખેંચવાની ક્રિયા. f. rot. પક્ષીઓને થતા શગના એક પ્રકાર, જેમાં પીંછાં ખરવા માંડે છે. feathering. પીચ્છીકરણ, પીંછાં આવવા – ઊગવાં – ખેસવ. feathery bamboo. અંસિની વાંસ; ઉદાવાંસBombusa oulgaris Schrader. નામના વાંસ, જેની ચીપેાનાં ટપલા – ટોપલીઓ બનાવવામાં આવે છે, અને લીલે વાંસ ખવાય છૅ, આ વાંસ દેશના ગરમ પ્રદેશમાં થાય છે. feature. ચિહ્ન, લક્ષણ. febrifuge. શરીરનું ઉષ્ણતામાન ધટાડનાર, તાવ ઉતારનાર, પ્રતિજ્વર. febrile. તાવને લગતું, શરીરનું ઉષ્ણતામાન વધારનાર. fecund. ઉર્વર, ફળદ્રુપ, પ્રજનનક્ષમ. fecundate. ગર્ભ ધારણ કરવા, કુલિત કરવું. (૨) પરાગનનિત મનાવવું, સંમેયન કરવું. fecundity. કુવંરતા, પ્રજનનક્ષમતા, ફળદ્રુપતા. feed. ધાસ, દાણ અને અન્ય પ્રકારની પ્રક્રિયાકૃત ખારાક. (૨) જરૂરી પેષકદ્રવ્ય પૂરાં પાડવાં. (૩) ખવડાવવું. f. back. પ્રતિષી. f grain. ટુરને ખેારાકમાં આપવામાં આવતા ગમે તે દાણા, f. hopper. મરધાને ખારાકમાં આપવાનું પાત્ર, ખાડા ઈ. f. stuff. અને પ્રાણીએ માટે પેાષક ખારાક તેવાં દ્રવ્યા કે દ્રવ્યેનું મિશ્રણ. f. supplement. પ્રાણીના ારાકમાં આપવામાં આવતાં દ્રજ્ગ્યામાં રહેલ પ્રેષક તવા કરતાં વિશેષ પેાષક તત્ત્વાવાળા ખારાક, જેમાં એક કે તેથી વધારે પેાષક કન્યા હાઈ શકે, આ દ્રવ્યેા પ્રાણીને સાધારણ ખારાક આપવા અગાઉ તેમાં ઉમેરવામાં આવે છે. (ર) પૂરક ખારાક. feeder. પૂરક. feeding. પ્રાણી કે વનસ્પતિનું અન્ન – ખારાક ગ્રહણ. (૨) પ્રાણીને ખેારાક ઉપલબ્ધ ક૨વે. falley. ચાશ નાંખવાનો માર્ગ. . root. જમીનમાંથી પાણી અને પેાષક દ્રવ્યે
1
205
femur
શેષનાર કુમળાં મૂળ. f schedule. ખાદ્યની ચાદી, ખાદ્ય અનુસૂચિ. f. standard. ખાદ્ય ધારણ. (૨) કૃષિ-પ્રાણી પાસેથી ઈષ્ટતમ કામ લઈ શકાય અને તેમની વૃદ્ધિ થાય તે માટે તેમને આવશ્યક પાષક દ્રવ્યા આપવા માટેનું સ્વીકૃત ધારણ. f. stuff. ખારાકી દ્રવ્યા. feeler. સ્પર્શે. (૨) પ્રાણી કે જંતુનાં માં આગળના વાળ કે રામ, જે વડે તે સામેની વસ્તુને પારખી શકે છે. Feijoa selloriana Berg. મૂળ ૬. અમેરિકાના પણ તેનાં ખાદ્ય ફળ માટે દ. ભારતમાં ઉગાડવામાં આવતા શ્રુપ. feldspar (felspar). પૃથ્વીના 48 ટકા પેપડાનું નિર્માણ કરતાં મૃદા નેર્માણક સિલિકેટ ખનિજને અગત્યના સમૂહ, જે પેટેશિયમ, સાડિયમ અને કેએલિનિટિક મુદ્દાને પ્રાથમિક સ્રોત છે; જેનાં બે અગત્યના સમૂહો છે. આ ખનિજ સફેદ રંગનું હૅચ છે અને સરળતાથી તેનું ખવાણ થાય છે અને જલ-વિશ્લેષણથી તેની માટી મને છે.
fell. ઝાડ પાડવું, felling cycle. વન સંવર્ધન પદ્ધતિ અનુસાર કોઈ એક વિસ્તારમાં ઝાડ પાડવાના ક્રમિક કાર્યક્રમની વચ્ચે પસાર થતે સમય; વૃક્ષપાતચક્ર. felt, પ્રાણીઓનાં બચ્ચાંનું બહ્યાવરણ,
વાળ, પીછ!, ઊન સમેતનું સમગ્ર ચામડું. female. અંડ પ્રસવી કે અપત્ય પ્રસવી ઈંડાં મૂકનાર કે બચ્ચાંને જન્મ આપનાર માદા પ્રાણી. f, cell. સ્ત્રીલિંગ કોષ, નારીકાષ. f cone. નારી શકુ. f fiora. નારીપુષ્પ, માદાપુષ્પ , flower. નારી પુષ.f. gamete. માદાજન્યુ, સ્ત્રી પ્રજનન કાષ. f. gametangium. માદાજન્યુધાની. f. genital organ. માદાનું જનન અંગ. f. like. ભ્રૂણ, શ્રી જેવું, f. organ. સ્ત્રી પ્રજનન અંગ, યાનિ. . prothallus. સ્ત્રી સૂકાય. femi. nine. સૈંણ, સ્ત્રીલિંગી, નારીન્દ્રતીય. femur. સ્થિ; પૃષ્ઠવંશી પ્રાણીઓનું
-

Page #212

fen
206
fertile જાંઘનું હાડકું. (૨) જંતુના પગને ત્રીજે દૂધ જેવાં સંકુલ સંયોજનનું આથાના પ્રભાવ સાંધો.
હેઠળ વાયુ નિર્માણ દ્વારા થતું વિઘટન. fen. દલદલ.
(૨) સંઘરવામાં આવેલી તમાકુની ઉસેચકીય fence, વાડ. fencing. વાડ બનાવવી. સૂકવણી, જે તેની ગુણવત્તામાં સુધારે fenestrate, ગવાક્ષિત.
લાવે છે. (૩) સૂમ સજીનું પ્રથમ fennel. afalm. (Foeniculum vulg- આમાશયમાં થતું પાચન. (૪) જીવાણુ are Mill;F. foeniculum Karst;F. અને ફૂગની વિવિધ જાતોના ચયાપચયના ffiocinale All; Anethum foeniculum અંગે જેવી વિવિધ ઉપચય પ્રક્રિયાઓ. f. L). સુવાસિત દ્વિવર્ષાયુ વનસ્પતિ; જે cycle. 2414901 21*. fermented મુખ્યત્વે ગુજરાત, પંજાબ, આસામ અને milk. આથવણ કરાયેલું દૂધ. (૨) મહારાષ્ટ્રમાં થાય છે, જેનાં બી એટલે સંવર્ધિત છાસ. (૩) દુગ્ધાસ્લ - લેક્ટિક વરિયાળી વાયુહારક અને ઉત્તેજનાકારક ઍસિડ જીવાણુથી દૂધમાં ખટાશ આણી છે. તેમાંથી બાષ્પશીલ તેલ કાઢી લેવાયા તેનાં સ્વાદ, સુવાસ અને પ્રકારમાં થતું બાદ વધેલું અવશેષ દ્રવ્ય ઢોરને ખોરાક પરિવર્તન. બને છે.
fern. હસરાજ, હંસરાજકુળની શ્રેણીની fenugreek. મેથી; Trigonella ગમે તે અપુષ્પ વનસ્પતિ, જેને મૂળ, પ્રકાંડ foemungraecum L. નામની શાકીય અને પર્ણ હેઈ બીજધારી વનસ્પતિ જેવી વનસ્પતિ, જેને ઘાસચારા તથા શાકભાજી દેખાય છે. પણ તે બીજાણુ પેદા કરે છે. માટે ભારતભરમાં ઉગાડવામાં આવે છે, Feronia limonia (L.) Swingle, જે ઝડપથી ઊગી નીકળે છે; તેનાં પાનમાં કેઠી નામની વનસ્પતિ, જેનું ફળ – કે પ્રજીવક એમાં રહેલું છે, ઉપરાંત પ્રજીવક ખાય છે, અને જેને ચીકણે સ્ત્રાવ ગુંદર
સી” અને લેહ પણ છે. આ વનસ્પતિના તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. બે પ્રકાર છે: methra નામને એક પ્રકાર Ferrisiana pingata. સીતાફળને ઘાસચારા માટે અને બીજે methi નામને ચીકટ કીટ. શાકભાજી માટે વાવવામાં આવે છે. આ ferrud. Erythrina oregala Luvar. શિયાળાને પાક છે; તેનાં બી – એટલે orientalis (L.) Merr. (E. indica મેથી રઈમાં વપરાય છે. f. downy Lamk.). નામનું આસામ, તામીલmildew Peronospora trigonellaeથી નાડુ, એરિસા, આંદામાન અને નિકોબારમાં મેથીને થતો એક રોગ. f. leaf થતું પાંડરવા નામનું ઝાડ; જેની છાલના spot. Cercospora trauerisanuથી રેસાનાં દેરડાં બને છે અને જે વાડ મેથીને થતો રોગ. f. powdery તરીકે વાવવામાં આવે છે. mildew. Erysiphe polygoni 414 ferruginous soil. Related and ફૂગથી મેથીને થતો રોગ. . rust. હેમેટાઈટ જેવાં લેહ ખનિજવાળી જમીન, Uromyces antholidas ફૂગથી મેથીને થતે જે રાતા રંગની હોય છે. ગેરૂને રેગ.
fertile. અવંધ્ય, ફળદ, ફળદ્રપ, ઉર્વર. feracious, ઉર્વ૨, ફળદ્રપ.
(૨) જીવંત સંતાન પેદા કરવાની ક્ષમતા feral. જંગલી, અપાલતું.
ધરાવનાર. (૨) ઈંડાનું, બીજનું. (૩) ferment. ખમીર, ઊભરે; આથવણ વિકાસક્ષમ. 6. egg. ભૂણીય વિકાસ કરનાર કાર્બનિક દ્રવ્ય, ઉન્સેચક. (૨) માટે ક્ષમતા ધરાવનાર ફલિતાંડ, fertiસંકુલ સંજનનું સાદા સંયોજનમાં વિઘટન lity. ઉર્વરતા, પ્રજનનક્ષમતા. (૨) થવું. (૩) આથવણ. fermentation. વનસ્પતિનાં બીને પરિપકવ બનાવવાની આથવણ. (૨) કાર્બોહાઇડ્રેટ- કાબૉદિત અને તથાં પ્રાણી અને પક્ષીની બચ્ચાં પેદા

Page #213

fertile
207
fetlock
કરવાની ક્ષમતા. (૩) અન્ય પર્યાવરણીય આવતી યુક્તિ. f. brand. ખાતરને કારણે અનુકૂળ હોય ત્યારે વિશિષ્ટ વન- ચોકસ પ્રકાર દર્શાવતી - સૂચિત કરતી
સ્પતિની વૃદ્ધિ માટે યોગ્ય ગુણવત્તા અને છા૫. f. formula. મિશ્ર ખાતરમાં યોગ્ય સમતુલામાં યોગ્ય સાજને પૂરાં ખાતરનાં દ્રવ્યોની મેળવણી કરવા માટે પાડવાની જમીનની ક્ષમતા. f, soil જરૂરી બનતું તેનું પ્રમાણ અને તેને પ્રકાર જમીનની ફળદ્રુપતા. 6. erosion. કે કેટિ. f grade. નાઇટ્રોજનની કુલ ફળદ્રુપતાનું ધોવાણ. . exhaustion. સંખ્યાની દષ્ટિએ ખાતરમાં રહેલા વનસ્પતિ ઉતા - ફળદ્રુપતાને ક્ષય. f. ita- માટે પિષક ઘટકે વિષે ઓછામાં ઓછી
min. ઉર્વરતાપ્રેરક પ્રજીવક ઈ. ખાતરી દર્શક ખાતરની કેટિ. નાઈટ્રોજન fertilization. નિષેચન, ફલીકરણ માટે N લખાય, ફેફરસયુક્ત ઍસિડ (૨) બે જન્યુઓની યુતિ. (૩) જમીનને માટે P,0; અને જલદ્રાવ્ય પિટાશ માટે ખાતર આપવું. (૪) ગર્ભાધાન.fertilize. KO લખાય. ફલિત કરવું, વનસ્પતિનાં વૃદ્ધિ અને Ferula assafoetida L. હિંગ, પંજાબ વિકાસને સહાયભૂત બને તે માટે જમીનને અને કાશ્મીરમાં થતી બહુવર્ષાયુ શાકીય જરૂરી ખનિજ અને કાર્બનિક પોષક દ્રવ્ય વનસ્પતિ, જેનાં મૂળમાંથી ઝરતે કે આપવાં. (૨) કોઈ પ્રાણુના અંડને કે કાઢવામાં આવતે ગંદર જે રસ એટલે વનસ્પતિને ફલિત કરવું અથવા પુષ્પના હિંગ ખેરાકી વસ્તુઓને સુવાસ આપવા સ્ત્રી કેસરને પરાગનયનિત કરવું. ferti- ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે; ઉપરાંત તેને Hized. ફલિત, નિષેચિત. f, eg, દમ, શરદી અને વાયુ-ગેસ તથા અપચામાં ફલિતાંડ, નિષેચિત અંડ, fertilizer. * ઔષધ તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. ખાતર; વનસ્પતિને નાઈટ્રોજન, ફોસફરસ, F. galbaniflua Boiss. & Buhse. પિોટાશ છે. જેવાં એક કે વિશેષ આવશ્યક ગૌશિર, ગંધ બિરજ; ભારતમાં થતી વનપિષક દ્રવ્ય મળી રહે તે માટે જમીનને સ્પતિ, જેના તેલી ગુંદરને ઉપગ સુગધી કુદરતી કે કૃત્રિમ પ્રકારના કાર્બનિક દ્રવ્ય બનાવવા અને દીર્ધકાલીન શરદી અથવા અકાર્બનિક દ્રવ્ય આપવાં, જેમાં તથા દમમાં ઔષધ તરીકે કરવામાં આવે કાવ્ય રૂપમાં કે તરત જ ભળી શકે તેવાં છે. F. jaeschkeana Vatke. હિંગ; રાસાયણિક સંયોજને હોય છે. (૨) કાશમીરમાં થતી વનસ્પતિ, જેને તેલીગુંદર સામાન્ય વ્યવહારમાં રાસાયણિક, કૃત્રિમ કે ખેરાકને સુવાસિત બનાવવા કામમાં લેવાય અકાર્બનિક ખાતર તરીકે ઓળખાતાં દ્રવ્ય. છે. . northex Boiss. હિંગ f, artificial કૃત્રિમ - સંશ્લેષિત fescue. ખૂણકુળનું Festuca પ્રજાતિનું ખાતર. f, chemical રાસાયણિક ગમે તે ઘાસ. ખાતર.fmineral ખનિજ ખાતર.f, Festica elation L. તુણકુળની દ. natural કુદરતી ખાતર. f, phos. ભારતમાં થતી દીર્ધાયુ ઘાસચારાની વનphate ૉસ્ફરસવાળું ખાતર. f. સ્પતિ.Fgigantea, ()villતૃણમુળને potash પોટાશયુક્ત ખાતર. ૬. કાશ્મીરથી કુમાઉ સુધીના હિમાલયમાં થતા analysis. પ્રગશાળામાં પૃથક્કરણ ઘાસચાર.F. ovina L. તૃણકુળને ઘાસકરીને, ખાતરના ઘટકોની ખરેખરી ટકાવારી ચારે. . rubra L. હિમાલય અને જાણવી. f. application વનસ્પતિ ખાસી ટેકરીઓમાં થતો વૃકુળને ઘાસમાટે આવશ્યક દ્રવ્ય જમીનને આપવા, ચાર. ખાતર આપવું. f. attachment. fetid (foetid.) સડેલું, દુર્ગધ મારતું. જમીનમાં ખાતર પાથરી શકાય તે માટે, fetlock. ઘોડાના સાંધાની પાછળના યંત્ર કે અન્ય ઉ૫સ્કરની સાથે લગાડવામાં વાળ. (૨) ઘેડાના ડાભડાની ઉપરને સાંધ.

Page #214

feudal...
208
Ficus
feudal levies. સામંતશાહી વસૂલી. fibula. બહિનલાસ્થિ. fever. તાવ; શરીરનું ઊંચું ઉષ્ણતામાન. icus. Moraceae કુળની ખાદ્યફળની (૨) રેગોત્પાદક સજીવ કે ઝેરી વનસ્પતિથી- વનસ્પતિ. E. altista Bhame, આવતો તાવ. f. tick. પશુને લાગુ આસામ, ખાસટેકરીઓ અને આંદામાનમાં પડતી જ.
થતું ઝાડ, જેનાં વાચવીય મૂળે દેરડાં fibre. તતુ, તાંતણે, સૂત્ર, રેસે. (૨) બનાવવા અને છાલ કાગળ બનાવવા ચેતા, સ્નાયુ, સેજકપેશીને તંતુ. ઉપયોગમાં આવે છે. . auriculata (2) was upen H1221 4424 tall Lour. (Syn. F. roxburgii Wall; લંબાયેલે પ્રત્યાર્થી કોષ, જે મોટા ભાગે . macrophyla Roxb.). અંગ્રેજીમાં બંને છેડા પર પાતળે બને છે અને જે Epes apron અને હિંદીમાં તિમલા, તિરમલ પ્રકાંડને ટકે અને રક્ષણ આપે છે. (૩) નામનું બિહાર, ઓરિસા, ખાસી ટેકરીઓ પ્રાણીજ ખોરાકનું પૃથક્કરણ કરતાં અને મણિપુરમાં થતું ઝાડ, જેની છાલના શર્કરા દ્વ, ઍસિડ, પ્રોટીન અને રેસાનાં દેરડાં બને છે, ફળ ખાવાના રાખીને દર કરાયા બાદ અવશિષ્ટ કામમાં આવે છે અને જેની કઢી અને રહેતાં અદ્રાવ્ય દ્રવ્ય, જે મોટા ભાગે મુરઓ બનાવવામાં આવે છે. પાનને કાષ્ઠક એટલે સેલ્યુલેઝ અને લિનિન કોષ ચારે બને છે. F. benghalensis L. વડ દીવાલના બનેલા હોય છે. . board. (ન્યાધ) નામનું મેટું વૃક્ષ. . carica સંઘનિત તંતુ- રેસાનું ઈમારતી દ્રવ્ય. . અંજીરનું ઝાડ; મૂળ અરબસ્તાનનું 1. crop. કપાસ, શણ છે. જેવા પણ અહીં ઉત્તર પ્રદેશ, રાજસ્થાન, રિસાવાળા પાક. fibrillae. મૂળની પંજાબ, આધ્રપ્રદેશ, અને મહારાષ્ટ્રમાં તંતુ જેવી શાખા કેટલાક કોષોમાં અવતા થતું ખાદ્યફળ – એટલે અંજીરનું ઝાડ. સૂક્ષ્મ પ્રત્યાર્થી તંતુએ. fibrosis. અંજીરના આક્ષીરમાંથી મળતા સેનેટને તંતભવન. (૨) શરીરના અંગે માંથી તત્વીય ઉપગ ચીઝ અને ઔષધી બનાવવા રચના. fibrous. રેસામય, તંતુમય. માટે કરવામાં આવે છે. 5. clastica f. drupe. 321144424041. f. layer. Roxb. રબરનું ઝાડ, જેના બક્ષીરનું રેસામય સ્તર. f. root system. રબર બનાવવામાં આવે છે. F. glomerata સંખ્યાબંધ પાચ મૂલિકાઓ ધરાવતું Roxb. ઉમરે, ઉંબરડે, ગુલેર નામનું મૂળતંત્ર, fibro-vascular. રેસામય ઝાડ, જેનાં પાનને ઘાસચારે બને છે, ફળ વાહક–વાહીપુલ સંબંધી, જેમાં દેતક અને ખવાય છે અને હાલ ચામડાં કમાવવાના વાહકતાને સમાવેશ થાય છે. f.v.
કામમાં આવે છે. T. Delereta bundle. રેસામય વાહીપુલ પ્રકાંડ, Roxb. ઉમરે, ઉંબરડે. . tapic પર્ણ અને વનસ્પતિના બીજા ભાગમાં . . હેડ ઉંબરડે, કાળે ઉમરે, કશુંબર. રસવાહી અને અન્નવાહી કે પર્ણમાં F. infectoria Roxb. (1450 11 Hej જે શિરા કહેવાય છે.
શેભા માટે ઉગાડવામાં ગાવતું ઝાડ, જેના fibrin. ફિબ્રિન; રક્ત, રક્તજલીય પર લાખનાં જંતુએ વસાહત બનાવીને
પ્રવાહી અને સ્નાયવીય પેશીમાં જણાતાં રહે છે. . krishnae C.D. પ્રયાસ્થ, સંઘનિત, અદ્રાવ્ય, સફેદ પ્રોટીન. માખણ કટારી નામનું વાડનું નાનું ઝાડ. fibrinogen. પ્રાણીનાં લેહી અને F. lacor Buch-Hem. 441584 દેહદ્રવ્યને દ્રાવ્ય પ્રેટીન, જે થ્રોબિનની નામનું ઝાડ જેના પર લાખનાં જંત ક્રિયાથી ફિબ્રિન બને છે. fibrinous, વસાહત કરી રહે છે. F. macrophylla. ફિઝિનયુક્ત. f, exudate. સંઘનિત અંગ્રેજીમાં Eve's apron નામથી ઓળખાતા ફિશ્વિનને પેશીમાંથી થતો સ્ત્રાવ. ઝાડ. F. balmata Forsk. અંજીરી.

Page #215

field
F. religiosa L. પીપળે. . repens. વડવેલ. F. rumphai Blume. પંજાબ, મધ્યપ્રદેશ અને આસામમાં થતું ખાદ્ય ફળધારી ઝાડ. F. lsjakela Burm, f. (Syn. IF yenosa Dryand), ૬. ભારતનું ઝાડ, જેનાં પાન રેશમના કીડાના ખારાકની ગરજ સારે છે. F. virgata અંજીરી.
209
field. ખેતર, ક્ષેત્ર. f bean, વાલ પાપડી. Hyacinth bean. Doliclos lablab L. var. lignosus (Lablab niger Medic.), નામની વનસ્પતિ જેવાં ી - વાલ ખાવાના કામમાં આવે છે. . bindweed. Convol. vulus aroensis. નામનું ચાંદવેલ, વેલડી, ખેતરાઉ ફુદરડી, હરણપગેા, નારી ઇ. નામે ઓળખાતી ઊંડાં મૂળધારી વનસ્પતિ. f. capacity. ક્ષેત્ર ક્ષમતા; ગુરુત્વાકર્ષીય ખળથી પાણીને અપવાહ થયા બાદ પણ કેશાકર્ષણ ખળથી વધુમાં વધુ પાણી જાળવી રાખવાની જમીનની ક્ષમતા. f, condition, ખેતરની પરિસ્થિતિ. f crop. વિસ્તૃત ખેતી પદ્ધતિથી ખેડવામાં આવેલા ખેતરમાં વાવવામાં આવતી શાકીય વનસ્પતિ. f. 1nint. કુદીને Metha arvensis L. નામની વનસ્પતિ, જેમાંથી ખશીલ તેલ મળે છે, અને જે ખારાકને સુવાસિત બનાવે છે. f. at. કાળ, ઉંદર. Nsokia indica નામના મોટા દર બનાવીને ખેતીમાં રહેતા અને દાણા ખાઈ પાકને હાનિ પહેાંચાડતા ઉંદર. f strip cropping. એક સરખા ઢાળાવવાળા ખેતરનાં સમાંતર પટ્ટીમાં વાવવામાં આવતા પાક. fig. અંજીર. Ficus carica L. નામનું શેતૂર અને જેકફ્રૂટ વર્ગનું ઝાડ, જેમાં પ્રજીવકા એ' અને 'સી' તથા કેલ્શિયમ અને લેહ આવેલાં છે. સુકાયેલાં અંજીરમાં 45થી 65 ટકા શર્કરા દ્રવ્ય હાય છે. અંજીરને ડબ્બામાં પુરવામાં આવે છે. f. beetle. Olenecambtus biolobus Fab. નામના અંજીરના ઢાલપક્ષ કીટ. f.
..-૧૪
filter
mosaic. અંજીરને વિષાણુજન્ય રાગ, જેમાં પાન ખરી પડે છે. f rust. Cerotelum fici (Cast)Arth, નામના જંતુથી અંજીરને થતા એક ગf sunburn. સૂર્યના તડકાથી અંજીરને લાગતા વાહ. filament. તંતુ, તાંતણેા. (૨) પુંકેસર દંડ. (૩) પરસ્પરને વળગી રહેતા કાષ, જે લીલ અને જીવાણુમાં બનવા પામે છે. filaria. હાથીપગાના રોગ. f, worms. રક્તવાહિની અને લસિકાવાહિનીમાં રહેતા સામાન્ય રીતે લખા અને રેસા જેવા કૃમિ, જેના કારણે પ્રાણીનાં ખૂંધ અને કાન પર ધા જેવા ડાધ પડે છે. filial generation, પ્રથમ સંતતિ, F. fiiform. તંતુ સદ્દેશ, સૂત્રાકાર. (૨) રોગના કારણે કેટલીક વનસ્પતિનાં પાન તંતુ આકાર ધારણ કરે તેવી અવસ્થા. filler. ખાતરના સૂત્ર અનુસાર તેના ઘટકા મેળવવામાં આવ્યા ભાર વજન સરખું કરવા માટે તેમાં ઉમેરવામાં આવતાં દ્રવ્યેા, જેમાં રતી, લાકડાના વહેર, ડાલેમાઇટ, ચૂનાના પથ્થર, ખેાળ ઇ.ના સમાવેશ થાય છે. સાધારણ રીતે જમીનની સુધારણા કે ખાતરની આવશ્યકતા જેવાં દ્રવ્યેા ઉમેરવામાં આવે છે. f. leaf. સિગારને મધ્ય ભાગ બનાવનાર તમાકુના ભાગ અથવા ા હેતુ માટે વપરાતી વિશિષ્ટ પ્રકારની તમાકુ. filly. ધેાડાનું માદા ખચ્યું. film. દૂધના ઉપયાગ કરી લીધા બાદ તેના પાત્રને વળગી રહેતી સુકાઈ ગયેલા દૂધની કિનારી. f, water. બસંતૃપ્ત જમીનમાં સપાટીના કણને વળગી રહેતું પાણી.
filter. ચાળણી, ગળણી. (૨) પ્રવાહી કે વાયુમાંના ઘન પદાર્થોને જુદા પાડવા ઉપયેાગમાં લેવાતું છિદ્રોવાળું સાધન. (૩) ગાળી લેવું. ŕ. point. જમીનમાંથી પાણી ખેંચી લેવા માટે 2 ઈંચ વ્યાસવાળા 10 ફૂટના ખંડમાં ગાલ્વેનાઈઝ કરેલા લેાખંડના પાઈપને જમીનમાં ઊતારવામાં આવે છે. તેને નીચેના છેડા શંકુ

Page #216

fimbriated
210
first
આકારને હેય છે, સપાટી છિદ્રોવાળી હોચ વ્યાસવાળા કણ ઘરાવતા ગ્રેવલ. . છે. જમીન હેઠળના પાણીની સપાટીએ plucking. ચાના છોડનાં છેવાડાં પાન પાઈપ પહેચે ત્યારે પાણી ઘસી આવે છે, કે સંકુરને ચૂંટવાની પ્રક્રિયા. f. prunજેને હાથ વડે કે યંત્રની મદદથી કાઢી ning. ઝાડ પરથી નાનાં ડાંખળાં અને લેવામાં આવે છે. f. press mud. પ્રવર્થોને દૂર કરવાં – કાપવાં. f. sand. ખાંડના કારખાનામાં ફિલ્ટર પ્રેસમાં બારીક રેતી. f. texture. બારીક પ્લાસ્ટિક સ્થિતિમાં શેરડીના રસને રહેવા ગાન. f. variety. સરસ પ્રકાર. પામતો કચરે, જેનું ખાતર બને છે. finger. આંગળી. . millet. નાગલી, filterable 91101 21514 ag. f. 241921. Eleusine coracana Gaertn. virus. સાધારણ જીવાણુને જેનાથી નામની તામીલનાડુ, આધ્રપ્રદેશ અને ગાળી શકાતા નથી, તેનાં છિદ્રોવાળા મહારાષ્ટ્રમાં મેટા પાયા પર ઉગાડવામાં
સાધનમાં ગળાઈને પસાર થતા વિષાણુ. આવતી વનસ્પતિ, જે 20-40 ઈચ timbriated. ઝાલરદાર. (૨) પાંખડી, વરસાદવાળી, રાતી, કાળી કે રાખડી ટયબ, નલિકા, સ્પર્શક માફક કિનારી રંગની જમીનમાં થાય છે અને જેને આગળ વળેલું. f. arrangement, દાણે પિષક છે. . print. આગળની ઝાલર વિન્યાસ,
2014. F. pr. cherimoyer, 2219 Fimbristylis globulosa (Retz.) ગર અને એક બીવાળું હનુમાન ફળ. 0. Kuntze. પૂર્વ હિમાલય અને fingerling. માછલીનું 1થી 6 ઈંચની આસામમાં થતું એક ઝાડ, જેનાં ટેપલા – લંબાઈ ધરાવતું બચ્ચું. ટેપલીઓ બનાવવામાં આવે છે. fire. આગ, અગ્નિ, F. Ball. ઉત્તર imetarius, છાણ કે ખાતરના ઢગલા પ્રદેશમાં થતું સરસ, ગોળ, ઘેરા રાતા રંગનું, ૧૨
ઠીક ઠીક કદવાળું લકેટ નામનું ફળ. fin, મીનપક્ષ. (૨) માછલીનું અંગ, જે firing. ગેળી છેડવી. (૨) બરતરફ વડે તે તરે છે અને પિતાની સમતુલા કરવું, કઢી મૂકવું. (૩) જવલન, દાઝી જાળવી શકે છે. (૩) હળની સપાટ પ્લેટ. જવું, દાઝવું. f. order. જવલન ક્રમ. 1. ray. મીનપક્ષ કિરણ. (૨) ખંડમય, firm. દઢ. (૨) અંગૂઠા અને તર્જની વડે વાળી શકાય તેવા શાખિત કે અશાખિત દાબી શકાય પણ દાબને પ્રતિકાર કરતી
ડાકાર માછલીના મીનપક્ષને ટેકે આ૫- (ભીની માટી). (૩) પેઢી, વ્યાપારી ના૨ ત્વચા. . rot જીવાણુ અને પ્રતિષ્ઠાન. sabrolegnia a gyenge Hecha Firmiana colorata (Roxb.) થતા રોગને એક પ્રકાર.
R.Br. (Syn. Sterculia colorata final. અંતિમ, છેવટનું. . cut. મુખ્ય Roxb.). તાલીસપત્રી, આસામ, મધ્ય પાકની કાપણી વખતે દૂર કરાતાં દ્રવ્યોનું પ્રદેશ, દ. ભારત પ્રશ્ચિમઘાટ અને આંદાપ્રમાણ. f. felling. છાયાવૃક્ષ પદ્ધતિ માનમાં થતું એક ઝાડ, જેની છાલનાં હેઠળ પુનર્નિમાણ થયા બાદ છેલ્લું બી દેરડાં અને પાનનો ઘાસચારે બને છે. અથવા છાયાવૃક્ષને દૂર કરવાની પ્રક્રિયા. first પહેલું, પ્રથમ. f. bottom. પહેલું 1. host. જેમાં પરજીવી પરિપક્વતા તળિયું. (૨) કેઈપણ નદી કે પ્રવાહના મેળવે તે યજમાન. . intake of પૂરનું સાધારણ તળિયું, જે પૂરના સમયે water. અંતગ્રહણને સ્થિર દૃ૨ પ્રાપ્ત ધોવાણ પામે છે. f. filial generથયા બાદ જમીનમાં અવતા પાણીનું પ્રમાણ. ation. પ્રથમ સંતતિ. . law of fine. સરસ. (૨) ઝીણું, બારીક, સૂફમ. thermodynamics. ઉમાગતિf. Travel. 2 મિ.મી.થી 12 ઈંચના શાસ્ત્રને ઉમ અને ઊર્જાને પારસ્પરિક

Page #217

fish
211
fixation વિનિમયને સમજાવતે પહેલે નિયમ. બરાક માટે આડકતરી રીતે જે પ્લેન્કન f. milk. પ્રસૂતિ બાદ લેવાતું પ્રથમ જેવા દરિયાઈ સજીવ પર આધાર રાખે તેવા દૂધ. f. service conception સજીવ ઉત્પન્ન થઈ શકે તેવું મટ્યાલયમાં rate. પહેલીવાર સંયુમનબાદ ઘણમાંનાં નાંખવામાં આવતું દ્રવ્ય. f. powder માદા પ્રાણુને ગર્ભ રહે તેની ટકાવારી. જુઓ fish manure. f. seed. મત્સ્ય f, watering after germina- સંવર્ધનમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવતા tion. અંકુર ફૂટયા પછી અપાતી પહેલી માછલીનાં કૂલિત અંડે, કાય કે નાની સિંચાઈ. . w. before sowing. માછલીએ. fishery, મસ્નાલય. (૨) વાવણી કરવા અગાઉ અપાતી પહેલી સિંચાઈ માછલીને વ્યવસાય. fish. માછલી, મત્સ્ય, મીન, મીનપક્ષ વડે Mission. Bષ વિભાજન, વિખંડન. (૨) પ્રચલન કરતું અને પોતાની સમતુલા જાળવતું પ્રજી અને જીવાણુમાં સર્વ સામાન્ય રીતે જલીય પૃષ્ઠવંશી અંડ-પ્રસવી પ્રાણી, જે જોવામાં આવતી પ્રજનન પદ્ધતિ જેમાં કેપનું ચૂઈદ્વારા પાણીમાં ઓકિસજનનું ક્રમિક રીતે સામસામી બાજુએ સંકોચન શ્વસન કરે છે. f. berry. કાકમારી. થાય છે અને તેના બે ખડ પડી કાષના Anamirta cocculus . Wight & બે ભાગ બને છે, જેમાં વિભાજિત ખરે Arn.(Memispermum cocculus.). ભેગા મળે છે; આ ક્રમ બે બાજુઓ ગી નામને આરહી સુપ, જે ખાસી ટેકરીઓ, મળે અને બે નવા કોષોનું નિર્માણ થાય ત્યાં એરિસા, કર્ણાટક અને કેરળમાં થાય છે, સુધી ચાલુ રહે છે. જેનાં ફળ માછલીને બેભાન બનાવે છે fissure, ફાટ, ચિરાડ. તથા જંતુદન તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં fistula. નાલીવણ. (૨) શરીરના પોલા આવે છે. f. manure. સૂકવેલી વિવ૨ અથવા વિધિને ચામડીની સપાટીની માછલી, માછલીનું ચૂર્ણ, મત્સ્ય તેલ કાઢી સાથે અથવા તળ-વચાને જોડનાર કુદરતી લીધા બાદ અવશેષ ઇ.નું બનાવવામાં દૈહિકમાર્ગ. આવતું ખાત૨, જેમાં 8 ટકા કાર્બનિક fits, અપસ્માર, વાઈ, તાણ. નાઈટેજનઅને 4–6 ટકા કેફેરિક એસિડ fitting reaction. ... પ્રતિષિા . હોય છે અને જે સૌ પ્રકારના પાક અને fixation રાસાયણિક કે ભૌતિક પ્રક્રિયક સૌ પ્રકારની જમીનમાં કામમાં આવે છે. દ્વારા કોષને મારવાની કે સંઘનિત કરવાની f, meal. સ્વચ્છ, સૂકવેલી કેહવાટ પ્રક્રિયા. (૨) દ્રાવ્ય પ્રકારે એક કાવ્ય લાગ્યું ન હોય, કેડ, સાર્ડિન, હેલિબટ કે અદ્રાવ્ય બને ત્યારબાદ પોષક દ્રવ્યોને અને અન્ય પ્રકારની તેલ કાઢી લીધેલી કે જમીનમાં સ્થિર કરવા, જેમ કે નાઈટ્રોજન તેલ કાઢયા વિનાની માછલી કે તેના સ્થિર બને. (૩) સ્થિરીકરણ, ચૌગિકીકરણ. કરવામાં આવેલા ટુકડાને ભૂકો, જે f. of nitrogen. સહજીવી અને મરઘા-બતકાં માટેના પ્રોટીન ખેરાક તરીકે અસહજીવી જીવાણુ દ્વારા વાતાવરણમાં રહેલા અને પાક માટે ખાતરની ગરજ સારે છે. નાઈટ્રોજનનું જમીનમાં થતું સ્થિરીકરણ.
moth. કંસારી. f. oil. માછલીમાંથી fixed સ્થિર બનેલું-કરવામાં આવેલું. કાઢવામાં આવતું તેલ. કેડ, સાર્ડિન, f. ammonia. જમીનમાં સ્થિર હેલિબટ અને અનેક પ્રકારની માછલીનું બનેલું એમોનિયા, જે જલદ્રાવ્ય નથી તેલ. જેમાં એ” અને “ડી” પ્રજીવક છે કે જેને સહેલાઈથી વિનિમય પણ થત અને ખાદ્ય મિશ્રણમાં ઉપયોગી બને છે. નથી. f. phosphorus. જમીનની : 0. soap- માછલીને તેલમાંથી સાથે પ્રતિક્રિયા થવાના પરિણામે એ બનાવેલ સાબુ. f. poison. મીન વિષ. દ્રાવ્ય બનેલે ફોસ્ફરસ. (૨) ઉપલબ્ધ - pond fertilizer. માછલી પિતાના બનતે સાધારણ ફૉસ્ફરસ. (૩) લગાડવામાં

Page #218

flaccid
212
flatulence
આવેલ ફેસ્ફરસ. (૪) ફસલની પહેલી flake. ૫૫ડી, શાક, પતરી. મોસમમાં વનસ્પતિએ ગ્રહણ કર્યો ન હેચ Flame of the Forest. ખાખરે, તે ફોસ્ફરસ. (૪) દ્રાવ્ય ફોસ્ફરસ. (૫) પલાશ, કેસૂડાનું ઝાડ; પલાશાદિ કુળનું 41547 24301204 293431 ofertele Butea monosperma (Lamk.) અવસ્થાની સાથે ભળેલ ફેરફરસ. (૬) Taubert. (B. frondosa Koenig અનુપલબ્ધ ફાસ્ફરસ. (૭) ઝડપથી કે ex. Roxb.). નામનું લાલ પુષ્પદભવ સાધારણ રીતે ઉપલબ્ધ સ્વરૂપમાં ન ચ ધરાવતું પાનખર વૃક્ષ, જે લાખની ખેતી તે ફેસ્ફરસ. f. potassium- માટે ઉપયોગી બને છે, જેને ગુંદર ઔષધ જલદ્રાવ્ય ન હોય કે ઝડપથી વિનિમય તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે અને જેને રેતીને ક્ષમ બની શકતા ન હેચ તે જમીનમાં બાંધનાર તરીકે નહેરની કિનાર પર રહેલો ટેશિયમ.
વાવવામાં આવે છે. flaccid, શિથિલ, ઢીલું.
flame thrower, જવાળા કરવા માટે, flacherie. રેશમના કીડાને થતા તેગને કેરોસીન ભરેલી ટાંકીવાળું છંટકાવનું સાધન; એક પ્રકાર.
વનસ્પતિ પર જામેલા તીડ અને નકામા Placourtia indica (Burm. T) ઘાસપાતને બાળવા માટે તેનો ઉપયોગ Merr (Syn. P. ramantchi L કરવામાં આવે છે. He'rit). કંસાઈ, તાલિસપત્રી, આસામ, flange. કિનાર. મહારાષ્ટ્ર અને પ. બંગાળમાં થતું ખાયફળનું flank. ફખ, પડખું, પાંસળીની પાછળ નાનું ઝાડ. F. inermis Roxb. દ. અને કમરની ઉપરને ભાગ. Hlaj 21!44! Hidd 313. f. jango- flap and patch budding. $0 mas (Lour) Raeusch. પાણી અને અન્ય બેડના કલિકાસર્જનની એક આંબળા. . ramoutchi Herit. ૫દ્ધતિ, જેમાં પ્રકાંડની બાજએ છેડની છાલ બિલગા, કંતાઈ, તાલીસપત્રી.
ઉતારવામાં આવે છે. હું જોડાણ થાય flag, લીલા ઝાડ પર મરેલાં કે રંગવિનાનાં તે માટે કાલની પાછળ કળી ધૂસાડવામાં પાંદડાં વાળી ડાળી.(૨) નમી જવું. f.leaf. આવે છે અને તેને બાંધી દેવામાં આવે છે. Eraldi Youlę 1961-den sloj flash 21743121. f. pasteurization. પહેલું પર્ણ. (૨) મકાઈના તંતુ દેખાવા પથ્થરીકરણની ઝડપી - ત્વરિત પ્રક્રિયા. લાગે તે પહેલાંનું મકાઈના છોડપરનું વજ flat સપાટ. f. grain beetle જેવું પર્ણ. f. Smut. અંગારિયાની ફૂગથી Laemophloeus miniatus ov. નામનું ઘઉં અને બીજી તૃણવર્ગની વનસ્પતિને થતો લાલાશ પડતું લાંબા સ્પર્શક ધરાવતું અનાજ એક રાગ. . stone. 6 થી 15 ઈંચ પર આક્રમણ કરતું ઢાલપક્ષ જંતુ. f. લાંબે રૂતિ, ચૂનાને, સ્લેટ, શેઈલ કે key. ચપટી ચાવી. f planting. શિસ્ટને પ્રમાણમાં પાતળે પથ્થર. સમતળ વાવણી. f. roller. સપાટ flagella(બ.વ) flagellum.(અ.વ.). રેલર. 6. sowing. સમતળ વાવણી. સૂમ, ચલ, વાળ જેવા, કેટલાક પ્રછ f type incubator. દડાં પર અને જીવાણમાં જોવામાં આવતા પ્રવ, સપાટ રહે તેવું એક પડવાળું દડાં સેવતું જે સજીને પ્રચલનમાં મદદરૂપ બને છે. સાધન, જેમાં 50-500 ડાં સમાઈ શકે (૨) કશા, રામ. પદ્મ. flagellates છે, અને જેને બહારથી ગરમી આપવામાં કસાવડે પ્રચલન કરતા એકકેવી છલીય આવે છે. સજી.
flatulence. વાયુ - વિકાર; શરીરનાં Flagellaria indica , આરોહી વૃક્ષ, વિવરમાં વાયુ ભરાઈ જાય તે પ્રકારને જે બંગાળના સુંદરવનમાં થાય છે. પાચનતંત્રને વિકાર.

Page #219

flavour
213
flavour. સુવાસ, સેડમ. f. fermentation, સુવાસ આથવણ. flavoured milk. સ્કીમ કરેલા દૂધમાં ચેાકસ ચરબીની ટકાવારી ધરાવતું ધેારણસરનું દૂધ, જેમાં સુવાસ આપનાર દ્રવ્યે, એકલેટ, ફળનું સિરપ, પ્રજીવકા ઇ.ને ઉમેરવામાં આવે છે. flaw. ક્ષતિ, દોષ, ત્રુટિ flax. અળશી, અળશીમાંથી કાઢેલા તંતુ. (૨) શણને એક પ્રકાર, f, seed,
અળશી.
flaying. મૃત પ્રાણીનું ચામડું – ખાલ ઉતારવી.
flea. ચાંચડ; નાનકડું, કૂદતું, સક્રિય ત્રણ બ્રેડ પગ ધરાવતું, ઘેરા ખદામી રંગનું, પાપાચ સપાટ દેહરચના ધરાવતું Pulicidae કુળનું, પ્રાણીનું લેહી ચૂસતું જંતુ; જે ખિલાડાં અને કૂતરાંના શરીરમાં પટ્ટી કૃમિ અને માણસના દેહમાં પ્લેગ અને ઢાઈ ફાઈડનાં જંતુને દાખલ કરે છે. મરઘાં - ખતકોનું તે બાહ્ય પરજીવી છે અને શરીરનાં વિવિધ અંગાને વળગીને રહે છે. f. beetle. ચાંચડી; વનસ્પતિના માં કાણાં પાડતું કૂદતું, નાનું Chrysomelidae કુળનું જંતુ,
fleece. ઘેટાના સમગ્ર શરીર પરથી મળતું ઊન. (૨) કપાસિયાને લોઢયા પછી રૂના પેાલ જેવે! તેને વળગી રહેતા ભાગ. flesh. માંસ, સ્નાયુઓવાળે! પ્રાણી શરીરના ભાગ, (૨) ફળ કે બટાટા જેવા કંદને માવે, ગર કે રસવાળા ભાગ. f, fly. એક પ્રકારની માખ. f. layer. રોમ્બા લેધર બનાવવા ઉપયેગમાં લેવામાં આવતું માંસનું પડ. f, side. ચામડી કે ચામડાની અંદરની બાજુ. fleshing. પ્રાણીના શરીર પર માંસનું વિતરણ. fleshy માસલ. (૨) ગરવાળું, માવાદાર, દળદાર. (૩) નરમ, મૃદુ, f. fruit. માવાવાળું ફળ. f udder. માંસલ આંચળ.
flex. વાળવું, નમાવવું. (૨) અંગના હલનચલનને લગતું. flexibility. વાળી શકાય
flocculation
તેવેા ગુણ, નમ્યતા, સુનમ્યતા. flexible. નસ્ય, સુનમ્ય. flight feathers. પાંખનાં પીંછાના બાહ્ય સમૂહ. flights. પક્ષીની પાંખના ત્રીજા સાંધા પર આવેલાં બહારની તરફની પાંખનાં પીંછાં, પાંખ બંધ હોય ત્યારે દેખાતાં નથી.
flint. ચકમક; મુખ્યત્વે સિલિકા ધરાવતું SiO સૂત્રને બટ્ટ અસ્ફટિકીય કે ફ્રૂટ સ્ફટિકીય શૈલ; ચાક અને ચૂનાના ખવાણને અવશેષ. f. maize. a mays var. indurata મકાઈના એક સમૂહ; એછી કાંજી અને નરમ કે કઠણ દાણાવાળી મકાઈ, જે મરઘાં - ખતકાંના ચણ તરીકે ઉપયેાગી બને છે. flinty. મકાઈના સખત, અર્ધપારદર્શક ભ્રણપેષ કે ઘઉંન
માવા.
float. ભાયું. (ર) જમીનને સમતળ અનાવવા માટેનું લાકડાનું સપાટ સાધન. (૩) સુથારના રદા જેવું લાંબું, સપાટ ખેંચવાનું સાધન. fl. control, પ્લવ નિયંત્રણ floatation method. વાવવા અગાઉ ઘઉંમાંથી રાગેષાદક કૃમિ અને જીવાણુવાળા ભાગ દૂર કરવાની રીત, જેમાં ઘઉંના દાણાને માટીના અથવા ધાતુના પાણી ભરેલા વાસણમાં રાખી, પાણીને સતત હલાવવામાં આવે છે, જેથી પાણીની ઉપર તરતા કૃમિ કે જીવાણુવાળા ભાગને દૂર કરી શકાય છે; સાથે સાથે ઘઉંને તડકામાં સૂકવવામાં આવે છે. floating rice. ઊંડા પાણીમાં વાવવામાં આવતી ડાંગર. flocculation. સંસદન; અંતરકણ આકર્ષણના પરિણામે થતા સંધાતથી બનતા કલિલ કણેાના સમૂહન; કલિલમાં કણાનું બ્યાસરણ થવાને ખદલે તેને થતે સમૂહ. focculent. ઊન જેવું દેખાય તેવા નરમ મીણ જેવા દ્રવ્યથી આવરિત. (૨) ઝીણા ઊની તાંતણાથી આચ્છાદિત precipitate. ઊર્ણા અવક્ષેપ 'occulus (એ.વ.) (flocculi ખ.વ.). નાનું વાદળ જેવું દળ. (૨) જમીનમાં

Page #220

flock
214
flow
ઝીણા કણોને નાને સમૂહ, જે ચૂને અને પરાગનયનમાં મદદરૂપ બનનાર પુષ્પીય અન્ય દ્રવ્યોનો ઉમેરો થતાં સમૂહમાં એકત્ર મધુ રસ.f, mechanism. પુષ્પરચના. થાય છે. (૩) ગુ .
f, receptacle. પુષ્પને આધાર flock. ઘણ, સમૂહ. (૨) એક ઘટક
બનતો પ્રકાંડને કુલેલે ભાગ. f. stin. તરીકે પાળવામાં આવતાં પક્ષીઓ કે પ્રાણી
ulation. youlu 86744. floresએને સમૂહ. f. mating. મરધીએના
cence. પુપોદુભવન.floret. પુષ્પક. મેટા સમુદાયમાં મરઘાને રાખી સંવર્ધન
ગુચ્છીય પુઠ્ઠભવમાં નાનકડું પુષ્પ,
પુપિકા. floriculture પુષ્પાહુપાદન; કરવાની રીત.
ફૂલ અને શોભા માટેની વનસ્પતિનું ઉદ્પાદન flood. પૂ. (૨) કુદરતી રીતે કે માનવ
અને સંવર્ધન; પુષ્પદ્યાન, ફૂલેવાનની વિદ્યા. સર્જિત ખેતરમાં પાણીને થતો ધસારે.
floriferous, ઘણું પુષ્પ પેદા કરનાર (૩) વનસ્પતિને ભેજ આપવા, ઘાસપાતનું
(વનસ્પતિ). florigen પુષ્યનકર. નિયંત્રણ કરવા કે હિમથી પાકને બચાવવા
florist. માળી, ફૂલેને વ્યવસાય કરનાર. માટે શેડા ઈંચ જેટલા પાણીને ખેતરમાં
Florida velvet bean. Mucuna વહેવડાવવું. (૪) પડેશના કે દૂરના
deeringiana (Bort.) Merr. વિસ્તારમાં પહોંચી જાય તેમ કુદરતી
(Stizolobium deeringianum Bort.). જળાશયમાંથી પાણીનું વિશાળ પ્રમાણમાં
નામની શાકીય વેલ, જે ચારા અને ઊભરાઈ જવું. f. irrigation. પૂર
ખાતર તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. સિંચાઈ f plain. નદીના કાંપથી બાંધેલી
floscular. syant flosculous. પાળની કિનારી નજીકની જમીન, જે
flocculous. ગુછીય, પુષ્પધારી. રક્ષણના ઉપાયો કરવામાં ન આવે તે
floss. નરમ દ્રવ્ય. (૨) કેશમાં રેશમના પૂરને ભેગ બને છે.
છૂટા ટૂકડા. (૩) ઊન જેવા કપાસ કે Flooded Box tree. Eucalyptus અન્ય વનસ્પતિના તંતુ. coolbah નામના યુકેલિપ્ટસ ઝાડને પ્રકાર. flour. લેટ; ઘઉં જેવા ધાન્યના દાણાને floor. જમીનના તળ પર એકઠું થયેલું દળેલો લેટ; જેમાં મુખ્યત્વે ભૂળની નકામું વાનસ્પતિક દ્રવ્ય, જેમાં કચરે – કાજી અને ગ્લટન હોય છે. f. beetle. પૂજે અને બાદમાટીને પણ સમાવેશ લેટનું જંતુ. . moth. લેટનું ફૂ૬. થાય છે. (૨) જંગલમાં જમીનનું તળ.
floury. લોટ જેવું બારીક. (૨) ઝીણી 1. price, તળિયાની કિંમત, નિમ્નતમ મા. જેમાં મખ્ય કાંપ અથવા કાંપના કિંમત.
કણ આકારની એકત્ર થયેલી માટી હોય છે. flora. પાદપજાત, વનસ્પતિ સમુદાય, flow, નળ, દરવાજે કે નાકમાંથી ચેકસ
વનસ્પતિ. (૨) કેઈ એક દેશના ચેકસ સંગેમાં દબાણ હેઠળ વહેતું પાણી, વિસ્તાર કે સમયની વનસ્પતિ. (૩) જે દર સેકંડે ઘન ફૂટે, દર દિવસે એક વનસ્પતિ, જમીન કે પાણીમાં રહેલા ફૂટ લેખે છે. રીતે ઉલ્લેખાય છે. (૨) જીવાણુઓ.floral. પુષ્પીય, ફૂલને લગતું. ચેકસ સમયમાં ગાય કે ભેંસના સમૂહ f. apical meristem. you આપેલા દૂધનું પ્રમાણ (૩) નળમાંથી અગ્રસ્થ વર્ધનશીલ પેશી. f. axis. પાણીનું પડવું. f, contron, પ્રવાહ – પુષ્પક્ષ. f. bud. વિકસ્યા વિનાની પૂરનું નિયંત્રણ. . rate. ગાય કે કળી. f. diagram. પુષ્પાકૃતિ. ભેસ જે દરે દૂધ આપે તે દરે.. velof, envelop. પુષ્પાવરણ. f. for- city. પ્રવાહની દિશામાં સાધારણ રીતે
mula, પુષ્પસૂત્ર. f. leaf. પુષ્પપત્ર. પ્રદેશના એકમે અને એકમ સમયમાં f, nectary. જંતુને આકર્ષનાર અને વહેતા પાણીનું પ્રમાણ.

Page #221

flower
215
flute budding
flower ફૂલ, પુષ્ય. (૨) પુંકેસર, સ્ત્રી- fluid, તરત, પ્રવાહી. f, resources, કેસર કે બંને ધારણ કરનાર પ્રાંકુર. (૩) તરલ – પ્રવાહી સાધન. fluidity. બીજધારી વનસ્પતિની પ્રજનનક્ષમ વાયુ કે પ્રવાહીને વહેવાને ગુણધર્મ, સંરચના, જેમાં નર, અને/અથવા માદા પ્રવાહિતા, પ્રવાહીપણું. અંગે હોય છે, જેની આસપાસ વજ બને fluke. પાંદડાં જે, શંકુ આકાર કે દલપુંજના એક કે બે આવરણે હેચ છે. નળાકા૨ કૃમિ, જે પાલતું પ્રાણીઓ અને f, complete પુર્ણ પુષ્પ, પુષ્પ જેમાં પક્ષીઓનાં અત્રતત્ર, લેહી, યકૃત અને પુંકેસર અને સ્ત્રીકેસર બને છે તે પુ૫. અન્ય અંગેનાં પરજીવી બનીને રહે છે. f., solitary 543131 404. f. bea- (૨) ગોકળગાયને વચગાળાને યજમાન. ring. પુષ્પદાયી, સપુષ્પ, પુષ્પ ધારણ
flurne. નાળીને રક્ષવા માટે માટીની કરનાર. f. bud, પુષ્પકલિકા, ફૂલકળી.
નીકે કે કિનારી બનાવવી શક્ય ન હોય f, cluster. પુષ્પસમૂહ, પુષ્પગુચ્છ.
ત્યાં નીક, નાળી કે અન્ય વિસ્તારોને f, head. ગુછિત બન્યા છે તેવા
પાણી પહોંચાડવા માટે લાકડું, ધાતુ કે મધ્યમ કદનાં બને નાનાં ફૂલે સમેતને
કેન્ઝીટની બનાવવામાં આવી હોય તેવી પુષ્પભવ. f. stock. પુષ્પદંડ, પુષ્પ
નાળી. વૃત. flowerless. પુપવિહીન. flowering. પુષ્પન, સપુષ્પ, પુષે
fluorescence. પ્રતિદીપ્તિ. (૨) આપાત
પ્રકાશ કરતાં વધારે તરંગ લંબાઈ ધરાવતા ભવન. f hormone, પુષ્પ અંત:સ્ત્રાવ. f. plant. 240440246. f. shoot.
પ્રકાશમાં, એકવાર પ્રકાશ ગ્રહણ કરી સપુષ્પ પ્રરોહ. f. stage, ફૂલ બેસવાની
તેની કરવામાં આવતી પ્રતિદીપ્તિ. શરૂઆત થાય તેવી વનસ્પતિની અવસ્થા. fluorine. પ્રાણીનાં દાંત અને હાડકાંમાં fluctuation. વધઘટ.
સાધારણ રીતે હાજર રહેતું રસાયણ. flue. તમાકુને સૂકવવાની પ્રક્રિયા દરમિયાન (૨) રેશનમાં તેનું પ્રમાણ વધારે હોય ગરમ હવાને ભંડારમાં પસાર થવાને તે તેનું પરિણામ અનિચ્છનીય બને છે. Hoi. f. cured tobacco. 2ui fl. poisoning you fiuorosis. ગરમ હવાથી સૂકવેલી તમાકુ, f curing.
fluorosis. લાંબા સમય સુધી બેરેકમાં ખાસ ભંડારમાં સિગારેટ માટે તમાક ફલોરીન લેવાના પરિણામે પશુને થતા સૂકવવાની પ્રક્રિયા, જેમાં નિયમિત ઉષ્ણતા
હાનિકારક રોગ, જેથી તેની વૃદ્ધિ કુતિ માને તમાકુને પીળી બનાવી તેને ચેકસ બને છે, પગ ખેડંગાય છે, દાંત વાંકાચૂંકા રંગ થાય ત્યાં સુધી સૂકવવામાં આવે છે, આવે છે, જડબું અને હાડકાં જાડાં જે માટે 5-6 દિવસ પ્રક્રિયા ચાલુ રહેવા બને છે. દેવામાં આવે છે અને જેના પરિણામે flush. જમીનનું પડ નરમ બને તેમ તમાકુ ચળકતો લીંબુના જેવો રંગ ધારણ ખેતરને પાણી પાવું. (૨) જેરહાર એકાએક કરે છે, તેમાં નાઈ ટ્રેજનનું પ્રમાણ ઘટે થતી નવી વૃદ્ધિ. (૩) ઝડપથી પાણું આપીને છે અને શર્કરે મળે છે.
કેઈપણ દ્રવ્યને ખાલી કરવું, સાફ કરવું કે Fluggea leucopyrus (Koen.) ધોઈ નાંખવું. fl, cut. ડાળી કે પ્રકાંડને
Willd. શીવણે. F. microcarba. સમાંતર રહે તે રીતે કઈ પણ ઝાડની પેળી ફળી, શીવણી.
ડાળીને સરખી રીતે કાપવી. fl. seafluff. પીંછાને નરમ ટુવા જે ભાગ. son. વધુમાં વધુ સંખ્યામાં ઈડા પેદા થાય (૨) પક્ષીના પાછલા ભાગ તથા જાનુ તે સમય ઋતુ. પરનાં પીછાં. 1. lice. પક્ષીના પીંછામાં flute budding. છાલ કાપીને આંખ રહી પક્ષીને કરડતું જંતુ.
કરવી અથવા કલમ ચડાવવી-fluted,

Page #222

fly
216
fog
ખટ મધુરાં ફળની અસમાન છાલ, જેમાં ભાજીને પાક. f. jowar, Andropogon પારખી શકાય તેવી ઊભી કિનારીઓ sorg/uum. ગુવાર, કુલથી, મગ, ઇ.ની સાથેહેય છે, તેને લગતું.
સાથ ઉગાડવામાં થાવ, સાઈલેજ કરવા fly માખ, માખી; Muscidae કુળનું બે માટે ઉત્તમ પાક. (૨) જવાર. f. પાંખવાળું જંતુ, જેમાંના કેટલાંક લેહી methra. મેથી, મેથી દાણા; Trigonella ચૂસે, કેટલાંક રોગના વાહક બને છે, Joenum-gratum L. નામને ઓછી કેટલાંક પરજીવી હોય છે અને કેટલાંક સિચાઈ ધરાવતે રબિ પાક. f. anoth કરે છે. સાફ કરનારાં હોય. છે. 1. મઠ; Phaseolus aconilifolius Jacq
weevil. Angoumois નામનું અનાજનું નામ બાજરી અને જુવારની સાથે ઊડતું ધને. 1. wheel. યંત્રને ફરતા
ઉગાડવામાં આવતો કઠોળને પાક f. દંડની સાથે જોડેલું ભારે ચક્ર, જેને ભ્રમણ oats. Avena ludoviciana Durieu. દર એક સરખે હેચ છે. flying નામનું ઘાસ. (૨) Avena sarigosa foxes. ચામાચીડિયાં, વાગોળ. (૨)
Schreb. નામનું એક પ્રકારનું ઘાસ. ઊડવા માટે ત્વચાધારી – ત્વક પક્ષ સસ્તન
(3) Avena sativa L. Hoj 2131 પ્રાણી, જે જથચારી અને નિશાચર હોય છે.
ડી એ તો ય એ માટે લશ્કરના ખેતરમાં ઉગાડવામાં આવતા Hi Pteropus gigenteus Brunnich.
ઓટ અને જવનો પાક. . panivaમુખ્ય છે. આ પ્રાણું ફળફૂલના બગીચાને
ragu. Panicum miliaceum L. નુકસાન કરે છે,
નામને વરી, ચીણે નામને ઝડપથી ઊગતે foal. વછેરે, ઘડાનું બચ્ચું. foaling.
ઘાસચારે. . raj. બાવા, નાગલી. ઘડીનું વિયાવું, વછેરાને જન્મ આપ,
f. senji. Nielilotus parviflora
Desf. પંજાબ અને ઉત્ત૨પ્રદેશની કાંપવાળી fodder. પાકનાં સૂકાં પ્રકાંડ અને પાંદડાં
જમીનમાં થતું ઘાસચાર. f. shaftal. અથવા લીલે ઘાસચારે અથવા ઢેરને આપવામાં આવતે વનસ્પતિનો કાપેલે
સપ્ટેમ્બરમાં પંજાબમાં ઉગાડવામાં આવતું હિ . f. bajra. બાજરો, બાજરી,
ઘાસચારે. 6. soyabean. સોયાબીન.
f. velvet-bean. 0704714a(ezull Pennisitum typhoideum 4141 auf
વર્ગને ઘાસચારે. સમને ગુજરાત, પંજાબ, તામીલનાડુ અને
Foeniculum vulgare Mill. (Svn. માધ્ર પ્રદેશને ઝડપથી ઊગી નીકળતા ઘાસ
F. foeniculum Karst; . offiચારા ધાન્યને પાક, જે જુવાર કે મકાઈના
cinale All; Inethum foeniculum ઘાસચારા કરતાં સ્વાદિષ્ટ છે તથા તેમાં
L. ગુજરાત, પંજાબ, આસામ અને પ્રોટીન રહેલું છે. 1. cluster bean.
મહારાષ્ટ્રમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં ગુવાર. f cowpea, ચોળા, ચેળી.
ફળ એટલે વરિયાળી મસાલા તરીકે Vigna sinensis (V. catjang). ઉપયોગમાં આવે છે. ઉપરાંત તેને વાતહર નામને ખરિફ શિબી વર્ગને ધાસચારે, તરીકે પણ ઉપયોગમાં લેવાય છે. વરિયાળીબી અને લીલા ખાતર માટે વવાતા પાક. માંથી તેલ કાઢી લીધા બાદ રહેલા અવજવાર અને મકાઈને જોઈતી આબેહવા શેષ ઘાસચારા તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. આ પાકને માફક આવે છે; f. Italian foetal circulation. ભૂણ રક્તાભિmillet. siol; Setaria italica (L.) 21224. f. membrane. le 64541. Beauv. (Syn. Panicum italicum. foetus. બ્રણ, ગર્ભ. (૨) માદા પ્રાણીના I.). નામને કાંગ અને ચીણે તરીકે ગર્ભમાં વિકાસ પામતું બચ્ચું. ઓળખાતો ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર, તામીલનાડુ fog. ધુમ્મસ. (૨) હવામાં નિલબિત અને આ પ્રદેશમાં થતો ઝડપથી ઊગતે પાણીના અતિ સૂક્ષ્મ કણ, જે ઓછી દશ્યતા પ્રોટીન ધરાવતે ઘાસચારે અને શાક- ધરાવે છે. f. drip. ઝાડ, સુપ ઈ.

Page #223

fold
food
217
વનસ્પતિ પરથી જમીન પર ટપકત ભેજ. mite. Demoder folliculorum f, or smoke generator- હવામાં (Simon). નામની ઈતડી, જે ઢેરના લાંબો સમય નિલંબિત રહે તેમ પ્રવાહીના શરીર પર ખંજવાળ લાવી ઢીમણાં બનાવે
અતિ સૂક્ષ્મ કણાને છાંટવાનું સાધન, જેને છે. F. Stimulating Hormone ગીચ ઝાડી માટે ઉપયોગ કરવામાં આવે (E.S.H.). પ્રાણીઓમાં શુકષિ પેદા છે અને જે ઝાડપાન પર બરાબર પથરાઈ કરનાર અંતઃસ્ત્રાવ. follicular horજાય છે.
mone. અંડવાહિનીની પુટિકામાં પેદા fold. ગડી. કરચલી, (૨) ઢેર, બકરાં – થતો સ્ત્રી અંતઃસ્ત્રાવ. f. mange. ઘેટાને રાખવાને વાડો.
Demodectic mange, Domodex follifoliaceous. પણ દશ, પણ. calorum નામની ઈતડીથી ઢેરને થત f. bract, પણ દશ પુષ્પપર્ણ. folia એક રોગ, જેમાં પ્રાણીના ખભા પર ગાંઠે ge. પલ્લવ, સત્ય પર્ણ. (૨) વનસ્પતિ થાય છે, જે સમસ્ત શરીર પર ફેલાઈ પર સામૂહિક રીતે થતાં પર્ણોને જાય છે. સમૂહ. . plant, રંગ અને/અથવા fomentation. વેદના દૂર કરવા માટે પશેભા માટે વાવવામાં આવતી વનસ્પતિ, બહારથી કરવામાં આવતો વરાળનો શેક. foliar application. વનસ્પતિની Fomes nocus. સિંકેના, કેફી, ચા, ઉપર રાવણરૂપે ખાતરને કરાતો છંટકાવ. જેકટ - ફણસ અને રબરને લાગુ પડતા f. nutrition. પર્ણોદ્ધાર વનસ્પતિ રેગ. માટે પોષણ આપવું, જેને પર્ણરંધ્રો અને food. ખેરાક. f. animal. ગાય, પર્યાવરણ શોષી લે છે. કાઠીય અને ભેંસ, ડુક્કર, ઘેટાં - બકરાં ઈ. જેવાં કતલ શાકીય એમ બંને પ્રકારની વનસ્પતિ કરીને જેમનું માંસ ખાવાના ઉપગમાં પ્રકાંડ પરથી પેષણ શોધી શકે છે. લેવામાં આવે તેવાં પ્રાણીઓ. f chain. નાઈટ્રોજન, ફોસ્ફરસ, પોટેશિયમ, અન્નશંખલા. (૨) કોઈ પણ પ્રદેશનાં શિયમ, મેગ્નેશિયમ, ગંધક, લેહ, જસત, પ્રાણીઓ કે વનસ્પતિની શ્રેણી, જે ક્રમમાં બોરોન, તાંબુ, મેગેનીઝ, મેલિડેનમ ઇ. પછીથી આવનાર શ્રેણીનાં પ્રાણીઓને વનસ્પતિનાં વૃદ્ધિ – વિકાસ માટે આવશ્યક બરાક બને છે; જેમ કે લીલે તરીને પિષક દ્રવ્યો છે. f, spray. વનસ્પતિનાં પ્રાણીઓ ખાય, આ પ્રાણીઓને અનેક હિસ્ર પર્ણો પર કરવામાં આવતે છંટકાવ. (૨) પ્રાણીઓ ખાય. f, constituent. પણ પર સીધી રીતે ખાતર અને પિષક પ્રોટીન, શશ દ્રો, ચરબી છે. જેવાં દ્રવ્યને છંટકાવ. foliate. પણમય. ખેરાકમાં રહેલાં ઘટકે. f, crops. foliation. પણભવન, પલ્લવીભવન.
માનવ ઉપગ માટે મુખ્યત્વે ઉગાડવામાં folic acid. પ્રજીવક “એમ”. “બી”10 અને આવતા ધાન્ય પાકે. f. nutrient.
બી' અને પ્રજીવક બી' સંકુલને એક ખેરાકના પિષક ઘટકે. f. poisoning, ઘટક, જે કેટલાંક પર્ણોમાં તથા યીસ્ટ અને અન્ન વિષાક્તતા. f. preservation, યકૃતમાં લેવામાં આવે છે અને જે રક્ત- ખાદ્ય વસ્તુઓની સાચવણું. (૨) ખોરાક કોષ અને જીવાણુની વૃદ્ધિ કરે છે. બગડ્યા વિના તાજો રહે તેવી તેની follicle. પુટિકા, પુટિકા જેવી સંરચના,
કરવામાં આવતી માવજત. f. spoiજેમાંથી વાળ કે પીછાં ઊગે છે. (૨) lage. કુદરતી કે સાચવણીની અવસ્થામાં, અંડાશયમાં પ્રવાહી વિવર, જેમાં ઈંડું સુકાઈ જવાથી, સૂમ સજીવ થવાથી, વિકસે છે. (૩) એક ફેટક ફળ. (૪) ફૂગ, જીવાણુઓ, યીસ્ટ, ઉભેચક, રાસા
એક સ્ત્રીકેસરીય શુષ્ક ફળ, જે તેનાં બીને ચણિક પ્રક્રિયા, ઉપચય (ઑક્સિડેશન), વિખેરવા મધ્ય સેવનીમાંથી ફાટે છે. 1. અપચય (રીડકશન) ઇ.થી ખેરાકને થતો

Page #224

foot...
218
forest
બગાડે. . stuffs. ખાદ્ય પદાર્થો. f. forecast. કોઈ ચોક્કસ સમય પૂરતા technology. ખેરાકી પદાર્થોનાં પ્રમાણ, બનનાર હવામાનની પરિસ્થિતિની કરાતી મૂલ્ય, બનાવટ, સમૂહ, વેચાણ ઇ. નું આગાહી. (૨) પૂર્વાનુમાન, પૂર્વ ધારણા, વિજ્ઞાન અને કલા. f. units કુલ પાચક પૂર્વ કથન. પષક દ્રવ્ય. f. vacuole. ખાદ્ય રસ- foreground. અગ્રભૂા. ધાની, ખાદ્યધાની.
foreign material. 481201 404, foot and mouth. ખરીધારી પ્રાણી- અ-સ્થાનીય દ્રવ્ય ઓને થતો એક વિષાણુજન્ય જીવલેણ forelg. અગ્ર પાદ, આગલે પગ.
ગ, જેમાં રોગગ્રસ્ત પ્રાણીને તાવ આવે, foremilk. દેહવા અગાઉ લેવામાં મેં, આચળ, ખરી ઇ. પર ફેલ્લા થાય. f. આવતું દૂધ, જે રાસાયણિક અને જીવાણની and tail necrosis. ભેજવાળા ગંદા દૃષ્ટિએ હલકા પ્રકારનું હોઈ તેને ત્યાગ વાડામાં રહેવાના કારણે પ્રાણીને થતો કરવું જોઈએ. એક રોગ, જેમાં પગ પર ત્રણ થાય forepastern. પશુની ખરી પછીને અને ખરીની પેશી મરી જાય છે. 1. hills. તેના આગલા પગને ભાગ. પર્વત કે પર્વતમાળામાં તેની તળેટી કે forequarters. પશુના આગલા બે ઢેળાવ પરની ટેકરીઓ. . rot. પશુના ચતુર્થાંશ અંગે – આંચળ ઈ. પગમાં થતા સડાને રેગ. (૨) વનસ્પતિને foreries. પાલતું પ્રાણુના અંધાસ્થિ મૂળને ફૂગના કારણે થતો રેગ. f. પછીની પાંસળીઓ. sprayer. પગ ચાલિત છાંટવાનું સાધન. forerunner. પુરોગામી. forage, વનસ્પતિનાં પ્રકાંડ અને પાનવાળે foreshank. ખરી નીચેને આગલા ઘાસ, પૂળા જે ખેરાક. (૨) ચરવા પગના નીચેને ભાગ જવું. 1. crop. ઘાસચારાને પાક. f foreudder. ઢેરનાં આગલા બે આંચળ. fish. મોટાં પ્રાણીને રાક બનતી forest, જંગલ, વન. (૨) જમીનને માછલી. . value. પશુના ખેરાકમાં વિશાળ પટ રેકતે મોટા ભાગે ઝાડ અને આવતાં દ્રવ્યમાં ઘાસચારાનાં અન્ય અન્ય કાછીય વનસ્પતિને સમુદાય, જેનું દ્રાની તુલનામાં રહેતું પિષક મૂલ્ય. વિશાળ રીતે ઉષ્ણકટિબંધીય સદા હરિત, forager, કામદાર મધમાખ; ખોરાક ઉષ્ણકટિબંધીય ભેજવાળા પાનખર, ઉષ્ણમેળવવા જતી મધમાખ.
કટિબંધીય સૂકા પાનખર, ઉષ્ણકટિબંધીય foramen. રંધ, દ્રિ.
કાંટાળ, ઉષ્ણકટિબંધીય ચીડ, ભેજયુક્ત Forastero, એક પ્રકારને કેકે. સમશીતોષ્ણ અને પર્વતીય જંગલ અનુસાર force. u4u, Pulst. f. of adhesion. વર્ગીકરણ કરવામાં આવે છે. f cover, સંસંજન બળ, સંશક્તિ બળ.
જંગલની જમીનને આવરતાં બધાં જ forceps. ચીપિયો; પકડવા, દબાવવા પ્રકારનાં વૃક્ષ અને સંબંધિત વનસ્પતિ. ઈ. કાર્યો માટેનું સાધન.
f. floor. ખનિજ જમીન પર બધાં જ forcing કૃત્રિમ પ્રકાશ, સિંચાઈનું પાણી મૃત વનસ્પતિ દ્રવ્યું, જેમાં નકામી આપવાનું બંધ કરવાં ઈ. જેવી પ્રક્રિયાઓ વસ્તુઓ અને ભળ્યા વિનાની ખાદમાટી દ્વારા સાધારણ કરતા વધારે ઝડપથી (ામસ)ને સમાવેશ થાય છે. (૨) જંગલની વનસ્પતિને પરિપકવ બનાવવાની ઘટના. ખનિજ જમીન પરનાં બધા જ પ્રકારનાં fore – આગલું, અગ્ર અર્થસૂચક કાર્બનિક દ્ર. . fly. જંગલની એક પૂર્વગ.
પ્રકારની માખી. . influence. forearm. અગ્ર બાહુ, અગ્ર હાથ–પગ. જંગલને તેનાં પાણી, જમીન, આબોહવા forebrain. અગ્ર મસ્તિષ્ક.
ઇ.ને સ્વાથ્ય પર પડતો પ્રભાવ.

Page #225

forfeiture
land. જંગલની વનસ્પતિવાળી ખીજા ઉપયેાગમાં આવતી ન હોય તેવી જમીન. f litter, જંગલની જમીન પર પડેલાં પાંદડાં, મરી ગયેલી ડાળીએ, છાલ, સડતું કાæ '. f. management. જંગલ પ્રબંધ–વહીવટ. (૨) જંગલ અંગેની નીતિને અમલ કરવા વ્યાપારી રીતે અને ટેકનિકલ સિદ્ધાંતાના કરવામાં આવતા વિનિયોગ f protection. વન સંરક્ષણ.. Research Institute. વન સંશાધન સંસ્થા, જેની 1906માં હેરાદૂન ખાતે સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. f, soil. વનવનસ્પતિના પ્રભાવ અને તેથી નિર્ણિત મનતી જમીન. f. type. વનને – જંગલના પ્રકાર. f, utilization, વનમાં થતા પાક અને તેની વિવિધ પેદાશે! લણવા, વેચવાની સાથે સંબંધ ધરાવતાં સધળાં કાર્યો. forester. વનવિદ્યાની તાલીમ ધરાવનાર ધંધાદારી વ્યક્તિ, વનરક્ષક, વનપાલ, forestry. વનવિદ્યા; વન નિર્માણ અને વન સંવર્ધનનાં કાર્યું, વ્યવસાય અને કલા. (૨) સામૂહિક રીતે વનમાં થતાં વૃક્ષાની ઉત્પાદન ક્ષમતાની વ્યવસ્થિત ઉપયેાગિતા, પુનર્નિર્માણ અને સુધારણા, જેમાં વૃક્ષારાપણ તથા નવા વન નિર્માણનાં કાર્યાના સમાવેશ થાય છે. forfeiture. જપ્તી. fork. એ ડાળીએ ભેગી મળતી હોય તે સ્થાન. (૨) હાથાવાળું એજાર. (૩) કાંટે forkert budding. કલિકા રોપણની એક પદ્ધતિ.
219
form, પ્રકાર, રૂપ, આકૃતિ. formation. નિર્માણ, રચના. f. of cells. કાષ નિર્માણ. f. phase. નિર્માણ અવસ્થા. f, region. નિર્માણ પ્રદેશ.
formaldehyde. જલદ્રાવ્ય વાયુ, જેનું જલીય સ્વરૂપ જોરદૃાર વિસંક્રામક છે, જે મેથીલ આકહેલમાંથી મેળવવામાં આવે છે, ફાર્માલ્ડીહાઈડ. formalin. ફોર્માલ્ડી હાઈડનું 40 ટકા સંયેાજન, જે વનસ્પતિ અને પ્રાણીજ પેશીના રક્ષણ માટે વપ
fowl
રાય છે.
formic acid. ફાર્મિક ઍસિડ formula સૂત્ર; ખાતર, ખાણ, અને અન્ય મિશ્રા કે સંયાજના બનાવવામાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવતાં દ્રવ્યેાનાં પ્રમાણ, કિટ ઇ. દર્શાવતું પટ્ટ. formulation. નિરૂપણ, fortified. મૂળમાં ન હોય તેવાં ઉમેરવામાં આવતાં પેષક દ્રવ્યેા ધરાવતી પેદાશ, જેમ કે પ્રજીવક – ‘ડી’ઉમેરવામાં આવ્યું હોય તેવું દૂધ.
Fortunella japonica Thunb.) Swingle (Syn. Citrus japonica Thunb.). નારંગી કુળને મૂળ પૂર્વ એશિયાના પણ અહીં ઉત્તર ભારતમાં થતા ખાદ્યફળના શાભાને ભ્રુપ. F. margarita (Lour.) Swingle (Syn. Citrus margarita Lour.). નારંગીકુળના ખાદ્યફળના શાભાના ભ્રુપ. fossil. વનસ્પતિ કે પ્રાણીને અશ્મીભૂત
અવશેષ.
Foster. ગ્રેપફ્રૂટને પ્રકાર. (૨) પાળવું, ઉછેરવું. f, mother. પાલક માતા. (૨) ઈંડાને કૃત્રિમ રીતે સેવવા માટેનું
સાધન.
foundation. વિકાસાર્થે સંવર્ધન કે ઉછેર માટે ઉપયાગમાં લેવામાં આવતાં
વનસ્પતિ, પ્રાણીએ અને પક્ષીએ. (૨) પાયે, આધાર. f. seed, ખીના જથ્થા, જેમાંથી ખીની સંખ્યાવૃદ્ધિ એવી રીતે કરવામાં આવે, જેથી તેની શુદ્ધતા અને તેનાં આનુવંશિક સ્વરૂપ અને ગુણવત્તા જળવાયેલાં રહે. f. spur. ફળ ઝાડમાંનું એક કળીવાળું પ્રવર્ષે, જે એપ્રિલ માસમાં કર્તન કરવામાં આવે તેમ છતાં જળવાયેલું રહે, જે ત્યાર પછીના પાક માટેન પ્રરાહ અને છે. fountain. સતત પાણીના પુરવઠા જળવાયેલેા રહે તેવું સાધન. (૨) કુવારા. four-way hybrid. એ એકાકી સંકરમાંથી પરિણમતું સંકર.
fowl.
મરહ્યાં—ખતકાં.(ર) પરિપક્વ

Page #226

fowl
220
free
મરઘાંનાં બચ્ચાં. (૩) ગમે તે હું પક્ષી. fox glove. દ્વિવર્ષાયુ શાકીય વનસ્પતિને fbreed. મરઘા પ્રકારનો ઉપવિભાગ, એક પ્રકાર; એ digitatis. જેમકે રેડ આઈ લેડ, લેન 1. foxgrape. Wilis laura નામની cholera. મરઘાં ઇ.ને લાગુ થતો જીવાણુ કાછીય વેલ. રક્તતાને રોગ, જે Pasteurella noise foxtail millet. કાંગ. ptica નામના જીવાણુથી થાચ છે, જેમાં fracture. અસ્થિભંગ, હાડકું ભાંગી જવું. રાગના બાહ્ય લક્ષણે વરતાય તે બગાઉ Fragaria chikoensis (L.) Duchપ્રાણી મરી જાય છે. 1. class. વિવિધ esne.કુમાઉ, કુળ અને હિમાચલ પ્રદેશની પ્રકારનાં પક્ષીઓથી ભિન્ન રીતે મરઘાં ઇ.નું ખાદ્યફળની શાકીય વનસ્પતિ. F. indica ધરણીકૃત વર્ગીકરણ, જે ભૌગોલિક રીતે
Andr, હિમાલય, પંજાબ, આસામ, કરવામાં આવે છે. f. diphtheria, ખાસી તથા નીલગિરિની ટેકરીઓમાં થતી મરઘા-બતકાંને થતો માતાને એક રેગ. Indian strawberry નામની શાકીય f. flu. મરઘા-બતકાંને થતો એક વનસ્પતિ . nilgenrensis Schlecht. ચેપી-સંક્રામક રોગ. f. gapeworm, ex, J. Gay. ખાસી ટેકરીઓ અને Syngamas trachea નામનું પક્ષીની નીલગિરિમાં થતી ખાદ્યફળની વનસ્પતિ. શ્વાસનળીને ચેપ લગાડતું ગોળકૃમિ. H. . ઇesca L. ખાદ્યફળની એક વનસ્પતિ. house. મરઘા-બતકાં ગૃહ, કુકકુટ ઘર. fragment. ટૂકડો, ખંડ. fragmen1. leukaemia. ૫ક્ષીને રક્તકણને tation,વિખંડન, ખંડીભવન, સંવિભાજન થતે એક રેગ. f. paralysis. fragrance. સુવાસ, મીઠી સુગંધ, મરઘા-બતકાંના રક્તકોષને થતા રોગને સુગંધ. fragrant albizia. કાળે પ્રકાર.f. pest. Bગગ્રસ્ત મરઘાં ઇ.નાં શિરીષ. . wintergreen. ૫. ચરક અને ખોરાકથી દૂષિત બનેલું પાણી બંગાળમાં થતી ડુંગળીના વર્ગની એક પીવાથી મરઘા-બતકાંને થતો જબરે, ચેપી ,
વનસ્પતિ. અને જીવલેણ રોગ, જેનાં લક્ષણે ઝડપથી
framework. માળખું. (૨) મુખ્ય વરતાય છે, ચાલ નબળી બને છે, માથું
પ્રકાંડના સંબંધમાં વૃક્ષની ટેચ, શાખાઓ ઢળી પડે છે અને શરીર પર સેજા ચડે
કે ડાળખાંને આકા૨-પ્રકાર frame> 2. f. plague. Syai fowl pest. f.
working. જનાં ફળઝાડનું પુન:સર્જન pox. મરઘા-બતકાંને થતો જીવલેણ
કરવાની રીત અથવા કોઈ એક પ્રકારને વિષાણુજન્ય માતાને રેગ. f. shed.
ટકાઉ બનાવવાની રીત, જેમાં ટોચ પરની
વધારાની શાખા કે પાતળી ડાળીઓને કુકકુટ શાળા. f. strain. મરઘાના વિકાસ માટે જવાબદાર પાલકના નામે
કાપી બાકીના માળખાને જેમનું તેમ
રહેવા દેવામાં આવે છે. ઓળખવામાં આવતે કુકકુટ પ્રકાર. f. tick. Argus persicus 114, 742411
frass. કીટમલ, કચરે. (૨) ડિલ્મનું બતકોનું લોહી ચૂસતું જંતુ f. tuber
ઉત્સર્જિત દ્રવ્ય. (૩) દર કરનાર કીટને
કરે. culosis. મરઘા-બતકાને થતે ક્ષયરેગ. fraternal twins. દ્વિ-ગાંડી સમજ f, type. વ્યાપારી ધેરણે ઉપયોગ અને જેડકાં. પેદાશ અનુસાર મરઘા-બતકોના વર્ગીકરણ freak. સંવર્ધનમાં જોવામાં અાવતે પ્રમાણેને તેને પ્રકા૨, જેને આધાર વનસ્પતિને અસાધારણ પ્રકાર. ઈંડા, માંસ જેવી તેની પેદાશ પર રહે છે. f, freckle. વનસ્પતિને થતું કાળા રંગને typhoid. મરઘા-બતકોને થતો અંત ઘણ. રડાના રોગને પ્રકાર. f. variety. free. અસંલગ્ન, મુક્ત. (૨) વનસ્પતિને મરઘા-બતકાંની એલાદને પેટા-વિભાગ. અસંલગ્ન, નહિ જડાયેલે ભાગ. f.

Page #227

freeze
221
frost
acidity. જમીનની જલીય વનસ્પતિની fresh. હમણાં જ બચ્ચાને જન્મ આપનાર અનુમાપની અમ્લતા. (૨) મુક્ત અમ્લતા. (ગાચ). (૨) હમણાં જ કાપણી કરેલા ખાદ્ય f. air. વાતાવરણની મુક્ત હવા. . (પાક). (૩) તા. fr, cow. હમણાં જ cell formation. મુક્ત કોષનિર્માણ. વાછરડાને જન્મ આપ્યું હોય તેવી ગાય. f. central. મુક્ત કેન્દ્રસ્થ. f. flow. fr. water grey mullet. Mugil વાળવામાં આવ્યું ન હોય તેવું સીધું corsala નામની ખાડી અને ભાભરાપાણીવહેણ. (૨) મુક્તવહેણ. fhold. વાળા પ. બંગાળ અને ઓરિસામાં થતી જમીનને ધારણ કરવાની જીવનભરની માછલીને એક પ્રકાર. fr, w.leech. ઘટના. (૨) મુક્ત ધારણાધિકાર ધરાવતું યજમાનના શરીરના તાજા ભાગ પર (ખાતું). f. lateral stipule. હુમલે કરતી શાંત પાણીમાં રહેલી જળ, અસંલગ્ન પાશ્વીય ઉપપર્ણ. f. placen- જેના કારણે યજમાનનું લેહી સૂવે છે. tation. મુક્ત કરાયુવિન્યાસ. f. fr. w. shark. Wallago attu play. He 044612. f. water. નામની છ ફૂટ સુધી વધતી તાજા પાણીની ગુરુત્વાકર્ષણય પાણું. (૨) વધારાનું પાણું. કેટ નામની માછલી. (૩) અપવાહી પાણી. f. weir. ફૂખ્યા friability. ટી પડી જાય તેવી માટીની વિનાને આડબંધ. f, yard. ખુલ્લું સરળતા. friable. સરળતાપૂર્વક સ્ટા કુકકુટ ઘર. (૨) ખુલો (પશુઓ માટે) થઈ જવાને ગુણ. 9131. f. world market. wes fringe-lipped carp. Labeo વિશ્વ બજાર.
fumbriatus નામની કા૫ માછલી. freeze. 32 ફે- કે 0 સે. સુધી ઉતરેલા frog. તળિયાના ભાગને એકઠા રાખી શકે ઉષ્ણતામાનવાળી આબેહવા. (૨) 0 ફે. તે હળને ભાગ. (૨) ધાતુને અનિયમિત સુધી ઉષ્ણતામાનને ઉતારી દઈને પેરાકી આકારને ભાગ, જેની સાથે હળના ભાગ વસ્તુઓની જાળવણી કરવી અને 32 ફે. જોડાયેલા રહે છે. (૨) મંક, મેડલ, દેડકે. સુધી ઉષ્ણતામાનને જાળવી રાખવું. - frond. પલ્લવ કે તાડનું પાંદડું, પણગ drying. નિત દ્વારા ઠારેલી પેદાશમાંથી પત્ર. બાષ્પશીલ દ્રવ્યને ઉડાડી દેવાં. freezing front. આગલું. એખરાનું. (૨) મોખરે. mixture. 1545 GHBALL. f. fr. axle. 24242481. fr. mounted. point. હિમાંક, ઠારબિંદુ
અગ્રારૂઢ. frontal. લલાટીય. (૨) French bean. ફણસી. Phaseolus અગ્રસ્થ. (૩) ખરાનું. . parietal. pulgaris L. શાકીય વનસ્પતિને એક લલાટ પાર્થિકા. ' પ્રકાર. Fr. b. anthracnose. frost. હિમ. (૨) નિન ઉષ્ણતામાનનું ફણસીને Colletotrichum lindemiulia- પરિણામ, જેને વનસ્પતિ પર પ્રભાવ પડે um (Sace & Magn Brir. છે અને વનસ્પતિ તથા પ્રાણીઓની ઘણી cav). નામના જંતુથી થતે એક રેગ. જાતિઓનું વિતરણ કર્થ બને છે. (૨) French crab. એક પ્રકારનું સફરજન, ઉત્તર ભારતના ઊંચાણ પર આવેલા
જે કલમ કરવા માટે અનુકૂળ છે. પ્રદેશમાં દર શિયાળે પડતું હિમ. fr. frenching. પાકને થતે બિનપરજીવી damage. વનસ્પતિ, તથા સદા હરિત
ગ, જેમાં પાન સુકાય છે અને સ્કૂલિત ફળઝાડને હિમના કારણે થતી ભારે હાનિ, બની વળી જાય છે.
જેથી કુમળાં ફળ-ઝાડ મરી જાય છે; લીંબુ frequency. વારંવારતા, આવર્તન. ft. જેવાં ખટમધુરાં ફળ અને જામફળના group. આવતન સમૂહ.fr. table. ઝાડનાં પ્રહ અને ફળને નુકસાન થાય આવર્ત કેક,
છે. આવા પ્રકારનું નુકસાન રોકવા અનેક

Page #228

fructification
222
fumaria...
ઉપાયે હાથ ધરવામાં આવે છે, જેમાં બેસવા. (૨) ફળ ધારણ કરનાર (શાખાહિમને સામને કરી શકે તેવા છોડ ડાળ કે શેરડી). fruition. ફલન, વાવવામાં આવે છે. હિમ સામેના રક્ષણ ફલીભવન, ફલીકરણ. માટે આડા આવરણરૂપ વનસ્પતિને ઉગાડ- frutescent. દેખાવમાં સુ૫ સદશ. વામાં આવે છે. (૨) હિમહાસ. fr fry. એક ઈંચ જેટલી લાંબી માછલીને ifting. જમીનની અંદરનું પાણી કરી એક પ્રકાર. જવાથી જમીન ફૂલે અને પરિણામે નાનાં fuel oil. બળતણ તરીકે ઉપયોગમાં છોડ જમીનની બહાર આવે. frosted આવતી કેરોસીન કરતાં વધારે ઝડપથી teat. અતિઠંડીથી આંચળને થતું નુકસાન. સળગી ઊઠતી પેટ્રોલિયમની પેદાશ. frozen. ઠીંગરાઈ ગયેલું. (૨).80 ફે. કે . fugacious. ઝડપથી નાશ પામતું, સે. ઉષ્ણતામાને વનસ્પતિની ઠરી કે મરી અલ્પજીવી (ફૂલ). જવાની અવસ્થા. fr. gg. જીવાણુની fulcrum. આલંબ, ઉપપર્ણ કે તંતુ જેવું વૃદ્ધિ ન થાય તે માટે ઠારવામાં આવતાં ટેકે આપ અંગ. (૨) ઉચ્ચાલનની ઈંડાં.
નીચેને આધાર. (૩) આધાર બિંદુ. fractification. ફલન, ફ ત્પત્તિ, full. પૂર્ણ. . blood અ-સંકરિત
ફલનકાર્ય. fructify. ફળવું, ફલિત થવું. (પ્રાણુઓ), (પ્રાણુઓની). શુદ્ધ ઓલાદ. f. fructose. ફળ શર્કરા, કાર્બોદિતનું સરળ bloom. પુદ્દભવન પામેલા છેડની રૂ૫, સૂત્ર CHO.
244241. f. cream cheese. fruit. ફળ. (૨) વનસ્પતિનું ફલિત અને મલાઈ કાઢી લીધા વિનાના દૂધની બનાવિકાસ પામેલું અંડ. (૩) પરિપક્વ બનેલું વેલી ચીઝ-પનીર. f. feed. પ્રાણુની બીજાય.fr, aggregate સંયુક્ત ફળ. ભૂખ સંતોષે તેટલા પ્રમાણમાં તેને આપવામાં fr., composite Hyset $4. fr. આવતો ખેરાક. f. fleece. કાપી simple સરળ ફળ, સાદું ફળ. fr- શકાય તેટલું વધવા દેવામાં આવેલું ઊન body. બીજાણુધારી સંરચના.fr.cake. વાળું (ઘેટું). f. fleshed. માંસલ (પશુ $4155. fr.crop. $441$. fr. drop. કે પક્ષી). f, hand milking. પૂરા કાચા કે પાકા થવા આવેલાં ફળનું પડી હાથમાં આંચળને સમાવી લઈ દેહવાની જવું – પતન થવું. fr fall. કાચા કે પ્રક્રિયા. f mouth. પૂરા કૃતક દાંતપાકા ફળનું થતું પતન.fr fly. ફળમાખ. વાળું (પ્રૌઢ પશુ). f pink. સફરજનની frfl. of mango. કેરીની ફળમાખ. કળી પૂરેપૂરી ખીલે તેવી અવસ્થા. f. fr. pit. Prunus Horladi suai un slip stage. 485042412 ufusadial અને અંતઃફલાવરણ, fr, product. એવી અવસ્થા, જેમાં ફળને વૃત-દેડીથી ફળની પેદાશ. fr rot. ફૂગ કે જીવાણુથી સરળતાથી લઈ શકાય. (૨) ઉપલેગ માટે ફળને થતે સડે. fr spot. ફળને પાકની લણણી કરી શકાય તેવી અવસ્થા. ડાઘ. fr spur. ફૂલ અને ફળ બેસતા . water capacity. પૂર્ણ જળધારણ હેચ તેવી મજબૂત ડાળી. fr, sugar. ક્ષમતા; પાણું ધારણ કરવાની ખેતરની ફળ શર્કરા.fi.sweating. ઠંડાગારમાંથી ક્ષમતા. 2481241 44191H 127 alala2017 Fuller's teasel. Dipsacus fullonફળને લાવતાં તેના નરમ ભાગ પર વળતાં unn L. (D. syluestris Huds.). પાણીનાં ટીપાં, જેના પરિણામે ઊબ કે Dosadaceae કુળની વનસ્પતિ, જેની સ થવા માંડે છે. fr vegetables. પેદાશ ઊની કામમાં ઉપયોગમાં આવે છે. ટમેટાં, રીંગણ, મરચાં, ભીંડા ઇ. જેવાં Funaria officinalis , પિત્તપાપડે. શાકભાજી. fruiting. છોડને ફળ (૨) પિત્તાશયના રોગમાં ઉપયોગમાં આવતી

Page #229

fumigant
furrow
શાકીય વનસ્પતિ. furnigant, જંતુએ અને વનસ્પતિને ઝેરરૂપ નીવડે તેવું વાયુરૂપમાં આપવામાં આવતું ઘન કે પ્રવાહી દ્રવ્ય, જેને ઉપયોગ બંધ ભંડાર, તંબુ કે ભાચલીતરના સ્થાનમાં સરળતાપૂર્વક કરી શકાય છે. આવું દ્રવ્ય અનાવવા માટે સાચમેગ, કાર્બન ખાચ સલ્ફાઇડ, પેરાડિક્લેારાબેન, કિલેપ્ટેરા, ઇથિલીન, ડાચQામાઇડ અને ઇથિલીન ડાચકલોરાઇડને ઉપયાગ કરવામાં આવે છે. fumigate. રેગેત્પાદક સજીવે, જંતુઓ ઇને નાશ કરવા વાયુ કે ખાષ્પ છેડનાર ઝેરી દ્રવ્યેાના ઉપયેગ કરવા. (ર) ઝેરી દ્રવ્યથી ધ્રુમાયમાન કરવું. fumigation. જંતુના નાશ માટે ઝેરી વાયુઓન ઉપયેાગ, મેટા ભાગે કીટકા અને ઉંદરાની સામે તેના ઉપયાગ કરવામાં આવે છે. function. ગમે તે અંગ કે ભાગનું કાર્ય. functional. સાધારણ રીતે થતું (કાર્ય). (૨) બાકીના ભાગથી ભિન્ન એવું કાયૅકારી કે સક્રિય (અંગ). (૩) કાઈ કાર્યું કે કર્તવ્ય બજાવવા માટે પ્રાથમિક રીતે અનુકુલિત કે ચેાજિત. f. disease..
જીવંત વનસ્પતિ, જેને! દેહ સહત શરીર ખનાવે તેવા પરસ્પરથી ગૂંચવાયેલાં સૂત્ર કે કવકતંતુને ખનેલા હોય છે અને જે અલિંગી ખીજાણુ, ખીજાણુધાની અને ખીજાણુ પેટ્ટા કરે છે; જેમાંથી ઘણીફૂગ વિશિષ્ટ પ્રકારના જાડી દીવાલવાળાં અંગેા મનાવે છે, જે જાડી દીવાલવાળા બીજાણુ અંડ – - બીજાણુ ઇ. બનાવે છે. વનસ્પતિ અને પ્રાણીઓમાં તે રાગ પેદા કરે છે; કેટલીક ફૂગ માનવી અને વનસ્પતિમાં પરજીવી બનીને રહે છે અને તેમનામાં રાગ પેદા કરે છે. fungicidal. ફૂગનાશક. fungicide. ફૂગના કારણે વનસ્પતિ કે પ્રાણીને થતા રોગનું નિયંત્રણ કરનાર કે તેને અટકાવનાર દ્રવ્ય, જેમાં મેટા ભાગે તાંબુ અને ગંધક તથા પાશ અને કાર્બનિક ગંધક સંચેાજના હોય છે. fungiform. ફૂગ જેવું, ફૂગના સ્વરૂપનું. fungistat. ફૂગની વૃદ્ધિ અને પ્રજનન અટકાવનાર – તેને સ્થગિત કરનાર પણ મારક ન હોય તેવું પ્રક્રિયક કે રસાયણ. fungus (એ.વ.) (fungi.ખ.વ.). f. spores.ફૂગના પ્રજનન કાષ; ફૂગ બીજાણુ.
કોઈ પણ જાતની, પેશામાં પરિવર્તન દર્શાવ્યાfunicle ખીજક વૃંત, ખીજનાળ, ખીજવિનાની ગેરવ્યવસ્થા, જે ચાલુ રહેવા પામતા ઓળખી ન શકાય તેવું આંગિક પરિવર્તન થાય. functionaries. ઉત્પાદકો પાસેથી ઉપભક્તાએ સુધી કાઈ માલ, સામાન કે પેદાશને પહાંચાડનાર ઉત્પાદક, ગામડાના કે ફરતે વેપારી કે પ્રાથમિક બજારના કમિશન કે વાહનવ્યવહારના એજંટ – અભિકર્તા. (ર) નિકાસ કે અંત્ય મુરને વેપારી વિશ્લેષક કે શિપિંગ એજેંટ. (૩) માલ ચડાવનાર આતિયેા. fundamental tissue. આધાર પેશી. fundus. જઠર, મૂત્રનળી જેવા અંગનું આધાર તળ. (૨) વનસ્પતિ અક્ષના ભીતર અને બહારના અંગની હ્રદ. fungaceous. ફૂગ જેવું, ફૂગ સદ્દેશ. fungal disease. ફૂગથી થતા રાગ. fungi (બ.વ.) (fungus એ.વ.). હરિત દ્રવ્ય વિનાની પરજીવી કે મૃતભક્ષી
દંડ. (૨) ભંડારાયના જરાયુમાંથી નીકળતા દંડ, જેમાં અંડક હોય છે. funnel-shaped. ગળણી આકારનું. Furcraeafoetida(L.) Haw.(Syn. F. gigantea Vent.). કેતકી વર્ગને મૂળ અમેરિકાના પણ અહીં દ. ભારત, પ. બંગાળ અને માસામમાં થતા. Green Aloe નામને ભ્રુપ, જેનાં પાનના રેસાનાં દેરડાં, સાડી, કાથળા અને બૂટનાં તળિયાં બનાવવામાં આવે છે. furious rabis. હડકવાના તીવ્ર ખનેલે રાગ, તીવ્ર હડકવા,
ભેાંચ-furrow. હળ ખેડચા પછી જમીનમાં ખુલ્લી થતી રેખા, ચાસ. f. bank (f, crown), ચાસની કિનારીની ધાર, ચાસ પૂર્યા પછી થતા ઉપરના ભાગ. . drain. હળથી કરેલા ચાસ – ઢાળિયાં દ્વારા ખેતરમાંનું વધારાના પાણીને વહેવ
223

Page #230

furuncle
224
fuzz
ડાવવું. f. face. ચાસ પાW. (૨) જંg. H. cucurbitae. પલાદિકુળની જમીનમાં કરેલા ચાસની ઊભી બાજુ. f. વનસ્પતિને સડે લાવનાર જંતુ. . liai. grade. સિંચાઈ માટે ચાસની પ્રવણતા - અળશીને થતા રોગનું જંતુ. ર. monoli21919. f. irrigation. 24124 &121 niforme.si"12010341 442 441 2310 નાના વહેણ વડે ખેતરને પાણું પાવાની g. F. orthoceras var. ciceri. વ્યવસ્થા. (૨) મકાઈ, જુવાર, શેરડી, કપાસ, ચણાને રેગત્પાદક જંતુ.. orfioceras તમાકુ, મગફળી, બટાટા, વિવિધ શાકભાજી var. entidis. કઠોળને રેગોત્પાદક જંતુ. જેવા કાચા પાકને પાણી પાતા, પાણી જમી- F. orthoteras par, lethori. લાંગનું નમાં ઊતરી જાય છે. f. press. ચાસની રોગકારક જંતુ.. oxysporum. કપાસ, માટી દબાવનાર સાધન. f. slice. ટમેટાને ચીમળાવી નાખતા રોગનું જંતુ. 2412422 24113 § 243. f. sole. F. oxysporum var. cubense. Fuat હળની અણુ ફરે તે ચાસને તળિયાને રોગકારી કીટ.F. solani. પટેલાદિકુળની ભાગ. f. stream. ચાસમાં લઈ જવાતા વનસ્પતિનું રોગકારી જંતુ, F. adum. સિંચાઈના પાણીનું વહેણ, f; system. તુવેરનું રેગકારક જંતુ.F. udium car. ચાસ દ્વારા કરવામાં આવતી સિંચાઈ crotalariae. શણનું રોગકારી જંd. F. અંગેનું તંત્ર. f. wall. ચાસની બને asinfectium. કપાસ અને તલને રોગ બાજુ પરથી દીવાલ. (૨) ચાસની બાજની કરનાર જંતુ. ખેડયા વિનાની જમીન. f. Wheel. fusiifoun. ત્રાકાકાર, ત્રાકની આકારનું. ચાસ ચક્ર.
(૨) બને છેડે પાતળું બનતું. furuncle. વિદ્રધિ, ગુમડું.
Fusiform nodosus. 2011 yola Fusarium. ફૂગની એક પ્રજાતિ; મેટ થતો સડાને એક રોગ. ભાગની તેની જાતિઓની ફૂગ મૃતોપજીવી Fusiformis europhorus. વાછરડાને હોય છે, જ્યારે ઘણી ફૂગ વનસ્પતિ પરની થતા ડિફરિયાને રોગ માટે જવાબદાર પરજીવી હોય છે, જેને પરિણામે વનસ્પતિ જંતુ. ચીમળાઈ જાય છે, ફળને સડો લાગે છે. futures (markets). ચોકસ ભાવિ પ્રકાંડ, મળ, પાંદડાં અને અન્ય અંગે મહિનામાં માલ વેચવા કે ખરીદવાને પીળાં પડે છે. આની સામેના અસરકારક કંટ્રાક્ટ, વાયદાને દે. ઉપાયમાં, આવી ફૂગને સામને કરી શકે Fuyu. જાપાનનું ફળધારી વૃક્ષ. તેવી વનસ્પતિ વાવવી જોઈએ કે તે fuzz, 1/64થી 1/16 ઈંચ લાંબો રૂને માટેના આવશ્યક પગલાં લેવાં જોઈએ. તાંતણે, જેને વળ માપવામાં આવ્યો હતો F. annum. મરચીનું પ્લાનીભવન કરનાર નથી, અને લઢતી વખતે જે કપાસિયાથી જંતુF. coeruleum. બટાટાનો એક છૂટે પડતું નથી અને વેપારી દષ્ટિએ તેને પ્રકારના સુકારાના રોગ માટે જવાબદાર કેઈ ઉપગ પણ નથી.

Page #231

gab. ખાદ્યફળનું એક ઝાડ.
થતે લેહીને એક રોગ, જેમાં એકાએક gabbro. અગ્નિકૃત ખડક – શૈલને એક ઉષ્ણતામાન વધી જાય છે, ભૂખ મરી જાય છે, પ્રકાર.
સુસ્તી આવે છે, કબજિયાત અને પાંડુરોગ gable વલભી, છાપરાની બાજુ પર ત્રણ થાય છે અને કમળો થઈ પ્રાણી મરણ થાય છે. ખુણિયે ઉપરને ભાગ.
Galleria mellonella. મધપૂડાની ઈયળ. Gaddi. હિમાલયની તળેટી અને કાશ્મીરનું gallery. ગેલરી, સુરંગ. (૨) ખાવા કે સફેદ વાળની ઓલાદનું ઘેટું.
ઈંડું મૂકવા માટે વનસ્પતિની છાલ કે gad-fly. ઘડાને વળગતી Tabanidae લાકડામાં જંતુઓ દ્વારા કરાતો ગળ કુળની માખને પ્રકારે.
માર્ગ – દ૨. Gallardia bulchella Foug. gallinaceous. પાલતું મરઘાં - બતકાં, શેભાની એક વનસ્પતિ.
ફેઝંટ, તેતર છે. જેવા Galliformes gait. પ્રાણીની ચાલવાની ઢબ.
સમૂહનાં (પ્રાણી). gaithi. ખાદ્ય મૂળધારી શાકીય વનસ્પતિ; gallon 277.3 ઘન ઈંચ કે 4.546 રતાળું.
લિટર પ્રવાહીનું માપ. ૪-per minute. galactagogue. પ્રાણીના દૂધને સ્ત્રાવ સિંચાઈ કે અપવાહમાં પાણીના પ્રવાહ. વધારનાર ગમે તે દ્રવ્ય. galactin. આપવાનું એકમ કે સૂચકાંક. દુત્પાદક અંતઃસ્ત્રાવ.
Gallus gallas murghi. જંગલનું મરવું. galactose. કુદરતમાં દ્વિ– અને ત્રિ- G.g. sonnerati. 48474 24a creures
શર્કરાની સાથે મળતી ઈ શકે. ભારતનું જંગલી મરછું. gale. ઝંઝાવાત, જમીનથી 32 ફૂટ ઊંચે galwang. Albizia lucida Benth. 40 કે તેથી વિશેષ માઈલની ઝડપે ફૂંકા નામનું લાખનાં જંતુની વસાહત ધરાવતું પવન.
લાલવિંગ નામે હિંદીમાં એાળખાતું ઝાડ. galea. 2419, $128 24291 2414 orl gama grass. Gautemala grass રચના ધરાવતું દળ કે અન્ય વસ્તુ. નામે ઓળખાતું એક પ્રકારનું ઘાસ. Galerucella birmanica. It's ovd. Gamboge tree. Galud wordl; galgal. લીંબુ.
Garcinia cambogia Desr. 170 galia. બીડી માટેની તમાકુનાં પાન, મધ્યમ કદનું, વાર્નિશ બનાવવાના કામમાં gall. સેજે; (૨) અન્ય સજીવના આક્ર. આવે તેવા ગુંદરને સ્ત્રાવ કરતું રેચક મણથી વનસ્પતિ પેશી પર થત સેજે. ફળનું ઝાડ, (૩) પિત્ત; યકૃતને સ્રાવ. (૪) ફૂગ, game. ખોરાક અને શિકારનાં પ્રાણ. જીવાણુ કે જંતુના કારણે વનસ્પતિ પર (૨) રમત. g. bird. કૂકડા લડાઈ માટે આવર્તે છે. (૫) દૂસરી ઘસાવાથી પાળવામાં આવતું પક્ષી. (૨) ખેરાક કે બળદની ગરદન પર થત વણ. g. શિકાર માટેનું ગમે તે જંગલી પક્ષી. bladder. પિત્તાશય, પ્રાણીના શરીરમાં garnete. પ્રજનન કોષ, જન્ય કાષ; પિત્ત સંઘરનાર વટાણા જેવી કેથળી. પુંકેષ, લિગ કેષ; ગુણિત ફલિતાંડ બનાg.sickness.Anaplasma marginale adı 244 alle y loha ual fla; નામના પરજીવીના કારણે આયાતી પશુઓને કેન્દ્રયુક્ત જીવરસીય કોષ; પરિપક્વ નર કે
225
ક, કી.-૧૫

Page #232

gamma globulin
226
garbage માદા પ્રજનન કેષ. (૨) યુગ્મક. game- તમાકુને એક પ્રકાર. tic, જન્યુઝીય. g. lethal factor. gandhina. વિલાયતી લસણ. જન્યુઝીય ઘાતક કારક.g, mutation. gandora. રંગે લીલું હોવા છતાં પાકવા જન્યકીમ ઉત્પરિવર્તન. p. sterility. જેવી અસર ધરાવતું ખજ૨. જન્સકીય વાગતા. gametocyte, gang. ટેળકી. (૨) ખેડવાના સમયે જન્યુ માતૃકોષ. gametogenesis. ઉપયોગમાં લેવામાં આવતાં ઓજારેને જન્યુજનન. gametogony. યુગ્મક સમૂહ. જનન. gametophore. જન્યુધર. gangativa, શાક તરીકે ઉપયોગમાં gametophyte. જન્યુજનક, પ્રજનન લેવામાં આવતી શાકીય વનસ્પતિ. કોષજનક. gametophytic લેગિક, ganghanian. પ્રકાંડની છાલમાં રેસા જન્યુજનનકીય.
મેળવવા માટે ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પથamma globulin. કેટલાંક સંક્રમણો તિને પ્રકાર. -ચેપની સામે રક્ષણ આપનાર પિંડે ganglion. ચેતાકીદ. (૨) ચેતા તંતુઓ, ધરાવતું પ્રવાહી, લેહીનું પ્રોટીન.
જેમાંથી નીકળતા હોય તે ચેતા કોષને કamma rays, ગામા કિરણે. (૨) સમૂહ. (૩) ચેતાકેન્દ્ર. (૪) ચેતાકેન્દ્ર ઈલેકટ્રોનની સાથે સાથે કેટલાંક કિરણેત્સગ ધરાવતું કેન્દ્રીય ચેતાતંત્રમાંનું ધૂસર દ્રવ્ય. દ્રો દ્વારા અપાતા લઘુતરંગી ક્ષ - કિરણે, gengrene. વિભન; ઊતિમૃત્યુ, પેશીપારનબી કિરણે જેવાં કિરણે. મૃત્યુ, કેથ. (૨) જીવાણુ સંક્રમણ, ઈજા, gammerane. જંતુન તરીકે ઉપયોગમાં ચેપ, ઈ.ના કારણે મોટા પાયા પર શરીરની આવતું એન્જીન હેકઝાકલ રાઇડના પરમાણુની પેશીનું થતું મૃત્યુ. (૩) જીવાણુથી નીપજતા ગામા રચના ધરાવતું દ્રવ્ય; ગેમેકસેન. મૃત્યુને ભેજયુક્ત પેશી મૃત્યુ કહેવાય છે, gamodesmic. નિર્માણના સમયે જ જ્યારે સૂકું પેશી મૃત્યુ તે વિના થાય છે. ડાયેલી (વાહકપેશી).
ganja. ગાજે. amopetalae. પુષ્પદભવમાં વજની ganna. શેરડી. સાથે પાંદડીઓ જોડાયેલી હોય તે ઉanoderma lucidum. નાળિયેરી વિદળી વનસ્પતિનો સમૂહ gannopeta- અને સેપારીના ઝાડનાં મૂળને લાગતા lous, એક સાથે જોડાયેલાં હળવાળા પુષ્પ સડાનું જંતુ. મુગટ ધરાવતાં પુ. g. corolla, ganthian. મધ્યમ પ્રકારનાં, સુવાળાં, સંયુક્ત પુષ્પ મુગટ. gamophyllous, લીલાં પાનની જલીય વનસ્પતિ. પરસ્પરની સાથે જોડાયેલું (પરિકલ વજ), Gaolao. વર્ધા અને ચિદવાડાના ભારgamosepalous. યુક્ત વજપત્રી, વાહી પની ઓલાદ. જોડાયેલા વજ૫ત્રી સંબંધી. ૬. calyx. gaorani. અબ્રપ્રદેશના હૈદરાબાદ સંયુક્ત વજ, g. corolla. સંયુક્ત પુષ્પ- વિસ્તારમાં થતે એક પ્રકારને કપાસ. મુગટ.
gape. માછલીઓ અને પક્ષીઓના ખુલ્લાં gamut. પૂર્ણ સ્વરાવેલી.
જડબાને અવકાશ. gandana. 1 2812011 aviy 90 gapes. yapeworm 117411 Chall સ્પતિ.
કારણે મરઘાને થતા રોગને એક પ્રકાર. gender, નરહંસ.
gapeworm. મરઘાને થતે કૃમિ, જે sandhela. મીઠા લીમડાનાં પાન. લેહી ચૂસે, જેથી શ્વાસનળીમાં ચેળ લાવે. gandhybug. ચેખાનું ગંધ મારતું જંતુ. garbage. કચરે પૂજે. (૨) પ્રાણુઓનું gandhyghas જુઓ ginger grass. ઉત્સર્જન, નકામી શાકભાજી છે, જે ડુક્કરને gandice. ગુજરાતમાં થતી બીડી માટેની ખેરાક બને છે.

Page #233

Garcinia...
Garcinia atroviridis Griff. ex T, Anderson. આસામમાં થતું એક ઝાડ, જેનાં ફળ ખવાય છે અને જે રંગકામમાં ફટકડીની સાથે રંગ સ્થાપનમાં ઉપયેાગી બને છે. G. biuc4o Choisy. ખાદ્યફળની વનસ્પતિ. G. cambogia Desr.yar, cambogia વિલાયતી નાંબલી; કાંકણથી ત્રાવણકાર સુધીના વિસ્તારમાં થતું ખાદ્યફળનું ઝાડ. G. coa Roxb. ex DC. (Syn. G. kydia Roxb.). ૫. બંગાળ, આસામ, નીલગિરિ અને આંદામાનમાં થતું ખાદ્યફળનું ઝાડ, જેનાં પ્રકાંડ અને ડાળીઓ પરથી મળતે ગુંદર વાર્નિશ માટે કામમાં આવે છે, G. echinocarpe Thw. મુખ્યત્વે ત્રાવણકારમાં થતું ઝાડ, જેનાં બીમાંથી મળતું તેલ દીવાખત્તી અને સાબુ બનાવવા માટે ઉપયોગમાં આવે છે. G. indica. (Dupetit-Thouars Choisy. કોકમનું ઝાડ, મહારાષ્ટ્ર અને દક્ષિણ ભારતમાં થતા આ ઝાડનાં ફળ અને ધી ખાદ્ય છે. G. mangostana L. મંગુ સ્તાના નામનું નીલગિરિ, મહારાષ્ટ્ર અને તામીલનાડુના પશ્ચિમ ભાગમાં થતું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. G. morella Desr. ખાસી ટેકરીઓ, પશ્ચિમબાટ, દ. કાનડા, કર્ણાટક, ત્રાવણકારમાં થતું ઝાડ, જેનાં ગર, પાંદડાં, ફૂલે અને ફળેામાંથી લેવામાં આવતા ગોાજ નામને રસ જલરગા – વેટર કલર તથા ધાતુ પર સેાનેરી રંગને સ્પિરિટ અનાવવા માટે ઉપયોગમાં આવે છે. G. xanthochymus Hook f. ex T. Anderson. તુમુલ, તમાલ; એરિસા, મહારાષ્ટ્ર, કર્ણાટક, નીલગિરિ, ૫. અગાળ અને આંદામાનમાં થતું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ, જેનાં કાચા ફળમાંથી સ્રવતા રસ રંગકામ માટે ઉપયેાગમાં આવે છે. garden. બગીચા, બાગ. (૨) શાકભાજી, ફળ, ફૂલ, શાકીય અને શાભાની વનસ્પતિ ઉગાડવા અલગ રહેતે જમીનના ભાગ. (૩) બગીચાની વનસ્પતિ, g. asparagus, મૂળ યુપ અને ૫. એશિયાની શાકીચ
227
Gardenig...
વનસ્પતિ. g. bean. વાલ, પાપડી; Dolichos lablah var. typicus નામની વેલ. છુ. heet. બીટરૂટ. g. celery. જુએ celery. g. cress. અરોળિયા, શાકભાજી તરીકે ઉપયોગી વતસ્પતિ. છુ. crop. બગીચામાં ઉગાડવામાં આવતાં શાકભાજી, ફળ, ફૂલ ઇ.ના ગમે તે પાક. g. heliatrope. કાશ્મીરમાં થતી વનસ્પતિને એક પ્રકાર. છુ. land. લિફ્ટ સિંચાઈ દ્વારા જરૂરી પાણી આપીને પાક ઉગાડવામાં આવતા હાચ તેવી જમીન, g. 1. crop. બગીચા માટેની જમીનમાં થતે પાક. g. pea. માર, વટાણા, Picum sativum L. var. aryense Poir. (P. aryense L.). શાકીય પાક, જેના લીલા વટાણા ખાવાના કામમાં અને અન્ય વસ્તુ લીલા ખાતર તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. વટાણામાં પ્રેટીન ઉપરાંત પ્રવકા એ’, બી’, અને સી’ હેચ છે. તેને ઠંડા હવાપાણી માફક આવે છે, હિમથી તેની સિગાને નુકસાન થાય છે. આ પાકને ઑક્ટોબર – નવેમ્બરના ગાળામાં વાવવામાં આવે છે. g. rhubarb. દીર્ઘાયુ મેટાં પણાવાળું એક વૃક્ષ. g, snail. Helix પ્રજાતિની બગીચાના પાકને હાનિ પહોંચાડતી ગેાકળગાય. છુ. sorrel Rumex acetosa L. નામની શાકીચ વનસ્પતિ, જેનાં પાનનું શાક થાય છે. g. strawberry. Fragaria chiloensis (L.) Duchesne. નામની રાષ્ટ્રીય વનસ્પતિ, જેનાં પાનની શાકભાજી થાય છે. g. tool. પાવડા, ખરપડી, હળ ઇ. જેવાં બગીચાના કામમાં ઉપયાગમાં લેવામાં આવતાં એજાર. Gardenia campanulata Roxb. ખાદ્ય પાન અને ફળનું આસામ અને બિહારમાં થતું એક ઝાડ. (૨) દીકામાળી. G. gummifera .... દીકામાળી, માલણ, ૬. ભારતમાં સામાન્ય રીતે થતું ઝાડ, જેના રસને વાતહર, ઉદ્દીપક અને અપચામાં ઔષધ તરીકે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. G. jasminoides Ellis. (Syn.

Page #234

garlic
228
gear
G. florida L.). ગધરાજ; મૂળ ચીન ગ્રંથિ. g. juice. જઠરરસ. p. sti. અને જાપાનનું પણ હવે અહીં વાવવામાં mulant. જઠરમાં ખોરાકનું પાચન આવતું શા માટેનું ઝાડ, જેનાં ફળમાંથી કરનાર પ્રક્રિયક gastritis. જઠરની પીળા રંગ મળે છે અને સ્કૂલમાંથી બાષ્પશીલ કલા-ત્વચાને થતા તીવ્રસેથ, જઠરરુજા. તેલ મળે છે, જે સુગંધી દ્રવ્યોની બના- gastroenteritis,જઠરની કલા-વચા વટમાં ઉપયોગમાં આવે છે. G. latifolia કે આંતરડાને અંદર રહેલા પરજીવીના Ait. પાપડા, પાફર; વાડ માટેનું નાનું ઝાડ. કારણે આવતે જે, જેથી થતા ઝાડા G. lucida Roxb. દીકામાળી, માલણ, ઊલટીને રેગ. Dieu 13. G. resinifera Roth. Gastrochilus pandurata Ridley. (Syn. G, lucida Roxb.). દીકા
આંદામાન અને કેકણમાં થતી તીર્ધાયુ માળી.
શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં મૂળ મસાલા તરીકે garlic. લસણ, લસૂનાદિકુળની Allium
ઉપયોગમાં આવે છે. sativum . નામની મસાલા તરીકે
gather. પાક લણ. (૨) ઈંડાને એકત્ર ઉપયોગમાં આવતી વનસ્પતિ, જેની કળી
કરવાં. શાકભાજીને સુવાસિત કરવા માટે વપરાય
Gattine. પશમના કીડાને થતો રોગ, છે. ઉપરાંત તે ઉટાટિયે, પેટનાં દર્દો,
જેમાં આંતરડાંમાં બરાક ન હોવાથી કીડા પ્રસૂતિ બાદની માંદગી, લોહીનું દબાણ ઇ.
અર્ધપારદર્શક દેખાય, કીડાવાળા ઓરડામાં દર્દોમાં ઔષધ તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે.
ઊંચું ઉષ્ણતામાન હોવાથી આ પ્રમાણે તેના તેલમાં ગંધકનું સંયોજન હેચ છે.
બને છે. g. blight. Alternaria palandui
gauge. મા૫. નામના જંતુથી લસણને થતો એક રાગ.
gauj. Milletia auriculata Baker g. thrip. લસણના છોડમાં થતું પ્રિય
ex. Brand, 41411 Bloslu miRISI નામનું જંતુ.
ધાસચારા માટેની વનસ્પતિ, જેનાં મૂળને Garuga pinnata Roxb. 5.1312
ભૂકે ઢેરનાં જંતુ દૂર કરવા માટે ઉપયોગમાં નામનું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ.
લેવામાં આવે છે. gas. diy. g. disease. Hului નાઈટ્રોજન અને ઓકિસજનનું પ્રમાણ
Gaultheria fragrantissima Wall.
વિંટરગ્રીન વર્ગને ખાસી ટેકરીઓ, નીલગિરિ વધી જતાં થતો વાત રોગ, જેમાં શરીરમાં
અને કેરળમાં થતા સુવાસધારી ભુપ, વાયુને ભરાવો થવા પામે છે. gaseous
જેનાં ફળ ખાદ્ય છે અને જેનાં પાનમાંથી exchange. વાયુ વિનિમય. Gascoynes Scarlet. એક પ્રકારનું
કાઢવામાં આવતું બાષ્પશીલ તેલ અન્ય
દ્રને સુવાસિત બનાવવા ઉપયોગમાં કાશમીરમાં થતું સફરજન.
લેવામાં આવે છે. ઉપરાંત તે અનેક gasp. થાક લાગતાં મેં વડે શ્વાસ લે,
જંતુધન દ્રા બનાવવાના કામમાં આવે છે. Gasterophilus intestinalis benga- Gautemala grass. Tripascum lensis and G. nasalis. Hoj austat laxum Nash. 1140j qoyudi 83480 મેમાં જઠર સુધી જતું જંતુ.
ઊગતું ઘાસ. gesteropod. ઉદરપદા. (૨) ચપટા gauze. ગેજ; ઘા પર બાંધવા માટે પગવાળા સપિલ છીપવાળા મૃદુકાય પ્રાણી. ઊપયોગમાં લેવામાં આવતું જાળીવાળું gastropod. ઉદરપાદ પ્રાણી.
મલમલ કે રેશમનું – જંતુરહિત બનાવેલું gastric જઠરનું, –ને લગતું. p. catar- કપડું rh. જઠરશ્લેષ્મ. g, land. જઠર gear. ગિયર, દાંતા.

Page #235

gel
229
geniculate
gel. જેલ, અવક્ષેપિત કણવાળું કલિલ અવરોધ. p. cell. જનિન કોષ. g. સાજન.
complex. કેઈ સજીવમાંનાં આનુવંશિક gelatine.સરેશ; પ્રાણીઓની પેશીઓમાંથી કારને પ્રકાર, g. equilibrium. મેળવવામાં આવતું જેલી જેવું દ્રવ્ય, જેને જનિન સમતુલા. s. factor- જનિનઉપગ આઈસક્રીમના સ્થિરીકરણ તથા કારક. g. gene. આનુવંશિક જનિન.
જીવાણુના ખેરાક તરીકે થાય છે. g, isolation. જનિન પૃથકતા. g. geld, વંધ્ય પ્રાણું. (૨) ખસી કરવામાં method. જનિન પદ્ધતિ. s. selecઆવેલું પ્રાણી. (૩) પ્રાણુને ખસી કરવી. tion. નજરમાં ન આવે તેવા ગુણના gelding. ખસી કરવામાં આવ્યો હોય ધોરણે પસંદગીયુક્ત સંવર્ધન. g signiતે ઘડે.
ficance. જનિન રહસ્ય. g. variaGelonium multiflorum A. Juss. tion, orfani raftaadi. genetics. વન નારંગી; વાડ બનાવવા માટે ઉગાડવામાં આનુવંશિકતા વિદ્યા; અનુવંશિકતા વિજ્ઞાન; આવતું ઝાડ.
જનિન વિજ્ઞાન. (૨) એક વંશ દ્વારા સજી gemma (એ.વ.) (gemmae બ.વ.). જે લક્ષણે દર્શાવે તેની વચ્ચેનાં સામ્ય અને નવા સજીવ તરીકે વિકસતું વનસ્પતિ કે
વિવિધતાના અભ્યાસને લગતું વિજ્ઞાન. (૩) પ્રાણીનું પ્રવઈ, કલિક કે અંકુર. (૨) લીલ કોઈ ચોકસ સજીવ કે વનસ્પતિના પૂર્વજો નું પરનું કષીય અંગ, જે લીલથી છૂટું પડી વિજ્ઞાન. સ્વતંત્ર રીતે વિકસે છે. gemmate, genealogy. વંશાવલી, એક પિતૃની અંકુરવાળું, કલિકાવાળું, gemmation. પેઢીએ. અંકુરણ, કલિકાસર્જન. gemmie
general. સામાન્ય, સાધારણ, સર્વ rous, અંકુરધારી, કલિકાધારી. gem
સાધારણg anaesthetic. શ્વાસમાં miform. અંકુર સદશ, કલિકા સદશ.
લેતાં નિશ્ચતન બનાવનાર કલોફર્મ કે gemmiparous, અંકુરથી પેદા થતું,
ઈથર જેવું દ્રવ્ય. g. combining અંકુરજન્ય, કલિકાજન્ય. gemmule,
ability. સંકર સંયોજનમાં ચેકસ અંતઃ વનસ્પતિ ભૂતું ઉગતું અંગ. (૨) લધુ
પ્રજનિતનું સામાન્ય કાર્ય. - infestaકણિકા. (૩) મીઠા પાણીને છિદ્રકાચ સજીવ gene. છન, જનિન. (૨) રંગસૂત્રમાં
tion. મેટા વિસ્તારમાં જંતુઓને ઉપદ્રવ રહેલો પ્રોટીનને સૂવમ અણુ, જે અનુ.
g. purpose. ચોકસ કે ઘણા હેતુ વંશિકતાને એકમ બને છે અને પછીની
માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું (પ્રાણું, પેઢીને આનુવંશિક લક્ષણે આપી તેનું
હથિયાર કે એજાર). gop. tractor, નિયંત્રણ કરે છે આ જનિન રંગસૂત્ર પર સઘળાં કૃષિ કાર્યો માટે ઉપયોગમાં આવતું રખીય રીતે ગોઠવાયેલાં હોય છે. g.
ટ્રેકટ૨. change જનિન પરિવર્તન. g. com- generation. પ્રજનન, જાતિ વિકાસ. plex. orfan 154. g. frequency.
(૨) કુદરતી કે કૃત્રિમ રીતે કરવામાં આવતું જનિન આવર્તન. p. interaction.
પ્રજનન. (૩) પેઢી કે એલાદ આગળ જનિન આંતરક્રિયા. g. locus, જનિન વધારવાનું પગલું. (૪) પેઢીએgenerative. સ્થાન. s. manifestation. જનિન પ્રજનનિક, પ્રજનનક્ષમ, ઉત્પાદક. g. આવિર્ભાવ 9. mutation. જનિન organs. Hoydal 04511. generic. ઉત્પરિવર્તન. s. pair. જનિન યુગ્મ. એક જ પ્રજાતિની બધી જાતિઓમાં સર્વ
gsubstitution. જનિન અવેજી. 81714.generitype.ugenotype. genetic. ઉત્પત્તિ સંબંધી. (૨) આનુવંશિકત genesis. ઉત્પત્તિ, જમીન, વનસ્પતિ સંબંધી. . association. જનિન કે પ્રાણીની ઉત્પત્તિ કે ઉત્ક્રાંતિમય વિકાસ, સાહચર્ચ. barrier, આનુવંશિક geniculate. ઘૂંટણ જેવું વળેલું. (૨)

Page #236

230
genital
ઘૂંટણ જેવી સંધિ.
genital. પ્રજનન અંગ સંબંધી. છુ. eminance. નરપ્રાણીના પ્રજનન જેવું નાનું, ચળકતું, પ્રાથમિક ઉપસેલું અંગ, નરપ્રવર્ધ. g. organs, gene rative organs, genitalia. જનતાંગા, માથ જનનાંગે genitals
માધુ પ્રજનન અંગે.
Genoa lemon,ન્બાન્ધ્રપ્રદેશના કુડાપ્પામાં થતાં લીંબુના પ્રકાર, જે બી વિનાનાં હોય છે. genome. રંગસૂત્રની સંખ્યા; જનિન સમૂહ; રંગસૂત્રેા અને તેના કારણે જનનાને પૂર્ણ સમૂહ, જે બેમાંથી એક પિતૃ તરફથી વારસામાં મળે છે. genotype. biotype. generitype. કાઈ પણ વ્યક્તિનું જનિનીય કે કારકીય બંધારણ. (ર) સમાન જનિનીય બંધારણ ધરાવતી વ્યક્તિના સમૂહ,
નરૂપ
progression.
geometrical ભૌમિતિક શ્રેણી. લિંગgeophagous. મૃદ્ ભક્ષી, માટી ખાનાર;
માટી પર જીવનાર (સજીવ).
geophyte. જમીન પરની વનસ્પતિ. (૨) કંદ, મૂળ ઇ. જેવા જેના અંગે ભૂગભાચ હોય તેવી વનસ્પતિ. geoponics. કૃષિ વિજ્ઞાન, ભૂષણ,
genus (એ.વ.) (genera ખ.વ.). પ્રજાતિ; વનસ્પતિ અને પ્રાણીઓના વીકરણમાં ગાઢ રીતે સંકળાયેલી જાતિઓને સમૂહ; આવી પ્રજાતિઓના સમૂહ કુળ અને છે.
Gentiana kuroo Royle. કાશ્મીર અને વાયવ્ય હિમાલયમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં મૂળ જઠર અને મૂત્ર માર્ગીય ગરબડમાં તથા ટ્રોનિક તરીકે ઉપયેગમાં લેવામાં આવે છે.
environment.
geo – ,ભૂ –. જમીન અર્થસૂચક પૂગ. geographic ભૌગાલિક પર્યાવરણ. (૨) ઋતુઓ, વરસાદ, ઉષ્ણતામાન, પૂર, અનાવૃષ્ટિ, જમીન, સ્થાન ઇ. જેવી કોઈ એક વિસ્તારની, પ્રાણી અને વનસ્પતિની જાતિ પર પ્રભાવ પાડતી કુદરતી ઘટના. geologic erosion, ભૂસ્તરીય ધસારા, સામાન્ય ધસારા, Geology. ભૂસ્તર વિજ્ઞાન, ભૂવિજ્ઞાન; ખડકામાં અભિભૂત થતાં પૃથ્વીનાં સંરચના, પ્રવૃત્તિ અને ઇતિહાસનું વિજ્ઞાન. geometric mean. ભૌમિતિક માધ્ય.
germ
ભૂ કૃષિ geotropic. ભૂ-લિંક. geotropism. ભૂ – અનુવર્તન, ગુરુત્વાનુવર્તન, ભૂ-અભિવર્તન, (ર) મૂળનો વિકાસ થવામાં અને છે તે ગુરુત્વાકર્ષણના ઉદ્દીપનને અનુરૂપ પ્રક્રિયા; જેની વિરુદ્ધની પ્રક્રિયા પ્રકાંડ (જે ગુરુત્વાકર્ષણના બળની વિરુદ્ધ રીતે વિકસે છે)ની વૃદ્ધિ દ્વારા વ્યક્ત થાય છે. geranium. ખકચંચુકુળની ગમે તે શાકીચ વનસ્પતિ. Geranium nepalense Sweet. હિંદીમાં ભંડા તરીકે ઓળખાતી સમશીતે હિમાલય, ખાસી ટેકરીઓ અને નીલિગરિમાં થતી વનસ્પતિ, જેનાં મૂળ ઔષધીય તેલેાને રંગ આપવામાં ઉપયોગી બને છે. g. oil, સુગંધી દ્રવ્યાના ઉત્પાદનમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું તેલ, જે પેલારગે નિયમની અનેક જાતિઓમાંથી કાઢવામાં આવે છે. Gerbera jamesonii Bolus ex Hook f. શાભા માટેની વનસ્પતિ. Gerbillus indicus જુવાર અને બાજરાના ખેતરને ઉંદર. germ. ગર્ભ, અંકુર. (૨) એક કાષી સૂક્ષ્મ સજીવ. (૩) ખી, કળી, કલિકા. (૪) વિક્રસતું ઈંડું. g. cell અંકુરકોષ, જનકકાય. (૨) નવી વ્યક્તિમાં વિકાસ પામતા કોષ. g. nucleus, અંડ અથવા શુક્ર કેન્દ્રક. g. plasm. ભાનુવંશિકતાનું દ્રવ્ય અથવા તેના ભૌતિક આધાર. છુ. pore. જનિન છિદ્ર, જનિન રંધ્ર. g. spot. અંડની નિનિક ચકતી, જે જરદીની સપાટી પરના નાના વર્તુળ વિસ્તારમાં દેખાય છે અને જ્યાંથી ભ્રણીય

Page #237

231
egyser
વિકાસના પ્રારંભ થાય છે. છુ. tube. જનનનલિકા, અંકુરનલિકા (૨) અંકુરિત થતા ખીજાણુ દ્વારા થતી ટૂંકી પાતળી નલિકા (કવકસૂત્ર), (૩) શુક્રકેષકેન્દ્ર. અંડ અને ભ્રૂણપોષના કોષકેન્દ્રના સંપર્કમાં આવે છે. germen. પ્રજનન ગ્રંથિ. germinal. અંકુર વિષચક, વિકાસની પ્રાથમિક અવસ્થામાં. g. apparatus, ભ્રણીય સામગ્રી, ભ્રણીય ઉપકરણ, g. disky germ spot. g. epithelium. જનન અધિચ્છદ. g. spot. અફલિત અંડનું કૈષકેન્દ્ર. germinate. વૃદ્ધિ અને વિકાસને પ્રારંભ થવે, (ર) બી અને ભ્રણ સંબંધી. germination. અંકુરણ, સ્ફુરણ, કલિકા સર્જન. (૨) વૃદ્ધિના પ્રારભ. (૩) ખી કે ભ્રૂણના વિકાસ, અંકુર નિર્માણ. g. percentage. ચેકસ પરિસ્થિતિમાં બના અંકુર ફૂટવાની ટકાવારી. g. test. ચેકસ સમૂહમાં કાર્યક્ષમ બીની ટકાવારી જણાવતી કસેટી. g. tube. અંકુર નલિકા. germinative energy.
નામનું ઝાડ, જેનાં પાનની ગાંઠ ચામડાં કમાવવાના કામમાં આવે છે અને કાષ્ઠનું ફર્નિચર બનાવવામાં આવે છે. gia kaddu. દુધી.
અંકુરણ સમયે પ્રરાહ અને મૂળની સાપેક્ષghogar. Garuga pinnata Roxb. શક્તિ. germinator. બીને વાવવામાં બાવે તે અગાઉ તેની કસાટીની યુક્તિ. germicile. જંતુઘ્ન, જીવાણુન. gestate. ગર્ભાધાનથી જન્મ સુધી ગર્ભારાયમાં બચ્ચાને વહન કરવું. gestation. ગર્ભાધાન; ભ્રૂણનું ગર્ભાશયમાં વહન કરવું, ગર્ભાશયમાં ભ્રણનું વહન થાય તેવા ગર્ભાધાન અને જન્મ દરમિયાનના સમય. (૨) ગર્ભાવસ્થાની અવધિ. g. period. ગર્ભના વિકાસને સમય, જે ગાયમાં 22 દિવસને, ભેંસમાં 310 દિવસના, ઘેાડીમાં 340 દિવસના, બકરીમાં 115-152 દિવસને, ઊંટડીમાં 365 દિવસને, ધેટીમાં 140-150 દિવસના, હરણીમાં 112-116 દિવસના હોચ છે, geyser. ગરમ પાણીને ઝરા – ફુવારા. Ghagus. પગ પર પીછાં હાચ તેવા
giant. રાક્ષસ. (૨) રાક્ષસી, માઢું. છુ. bee. ખડકામાં થતી મધમાખ. છુ. fescue. Festuca gigantea (L.) Vill‚ નામનું ૫. હિમાલયનું ધાસ. છુ. granadilla. Passiflora quadramgularis L. નામનું મૂળ અમેરિકાનું ખાદ્યફળનું ઝાડ. G. Kew. પાછળથી ફળતા, માયા અનેનાસના એક પ્રકાર. g. leaf hill mustard. રાઈ; Brassica juncea (L.) Czern & Cross var. cunneifolia Roxb. (B. rugosa_Prainvar. cuei« foliaPrain). નામની ઉત્તર ભારતમાં થતી પાન ધરાવતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં પાન ખાદ્ય છે. છુ. mallee. Eucaly
મરધાને એક પ્રકાર. ghain. Elaeagnus umbellata Thu
giant
nb. નામની સાકીમ વનસ્પતિ, મણિપુર અને કાશ્મીરમાં થાય છે, અને જેનાં ફળ ખવાય છે. ghamar. એક પ્રકારનું ધાસ. ghaneri. દીર્ધાયુ વનસ્પતિના એક પ્રકાર. ghattigum. ભારતના સૂકા પ્રદેશના પાનખર વૃક્ષમાંથી મળતા ગુંદર. ghee. ધી; ધરમાં બનાવેલા માખણને તપાવી બનાવવામાં આવતી દુધની સ્નેહલ પેદાશ. gheran. બીડી માટેની તમાકુના પર્ણના નાના ટુકડા. gherkin Cucumis anguria L. નામની કાકડી,
ghiabato. Ihomoea hispida(Vahl) R & S. (I. eriocarpa R.Br.). નામની પાન અને પ્રકાંડ શાકભાજી માટે ઉપયાગમાં લેવામાં આવે તેવી ભારતભરમાં થતી શાકીચ વનસ્પતિ. ghia torai. ગલકાં ghiwain, ભારતના પર્યંતીય વિસ્તારની. તાની સદાહરિત વનસ્પતિ.

Page #238

Gibberalla
282
ginger
ptus obosa નામનું મૂળ ઓસ્ટ્રેલિયાનું gall. ચૂઈ માછલી અને અન્ય પ્રાણુઓનું યુકેલિપ્ટસનું ઝાડ. G. Snowball. ઉત્તર શ્વાસ લેવાતું અંગg.membrane. ભારતનું સુધારેલું કેબી ફલાવર. g. star ચૂઈનું બાહ્ય પાતળું પડ. g-rot. ચૂઈને grass. તૃણકુળનું Cynodon plecto- થતો એક રેગ. stachyus Pilger. 410 41471121 gilla Entada phaseoloides (L.) HIT 48 huly 2012. g. taro. Aloca- Merr. (E. Scandens Benth. sia cucullata Schott. 94161 5E HIE Lens phaseoloides L.). 11441 ૫. બંગાળ અને આસામમાં વાવવામાં હિમાલય, ૫. બંગાળ, ઓરિસા, બિહાર આવતી શાકીય વનસ્પતિ. (2) Alocasia અને ઉત્તર પ્રદેશમાં થતો ખાદ્ય બને macrorhiza Schott. આસામ, ૫. મેટે આહી સુપ, જેનાં બી વાળ બંગાળ, મહારાષ્ટ્ર, તામીલનાડ, મલબાર દેવાના કામમાં આવે છે. અને કેરળમાં થતી ખાસ પ્રકાંડ અને flt. ડુક્કરનું માદા બમ્યું. કિંધની વનસ્પતિ.
gin. કપાસ લોઢવાનું યંત્ર, (૨) આ માટેનું Gbberella fujikaroi saw. ડાંગર- કારખાનું, જન. ginning. લોઢવાની નાં મૂળને થતા અડાના રોગને કારક કીટ. ક્રિયા. g outrun. એક પ્રકારના fbberelic acid. GH0, કપાસિયાની સાથે લેઢેલા રૂની ટકાવારી. સૂત્રવાળું ટેટા-સાઈકિલક ડાઈહોકસી – gingelly. તલ. લેકટેનિક ઍસિડ, વનસ્પતિની વૃદ્ધિને પ્રેરતા ginger, આદુ, સૂંઠ. 2ingiber offici. અંતઃસ્ત્રાવ પૈકીને એક અંતઃસ્ત્રાવ, જમીનને male Rosc. મસાલા અને ઔષધ તેના વડે સંતૃપ્ત બનાવીને મળને તે તરીકે ઉપયોગમાં લેવાતા કંદવાળી શાકીય પહોંચે તેમ કરવામાં આવે છે, જેથી પ્રહ વનસ્પતિ. સુકાઈ જતા અને પાંચમા ભાગનું લાંબા વધે છે અને ઉતાર વધે છે. વજન ધરાવતું આદુ સૂંઠ બને છે. g.
bberellins. કેટલાક સજીમાંથી curing, આદુની સૂકવણની પ્રક્રિયા. તારવેલાં વનસ્પતિની વૃદ્ધિને પ્રેરનારા (૨) જમીનમાંથી આદુને કાઢી, પાણીમાં કોને સમૂહ, જે વનસ્પતિના કુદરતી પલાળી છાલ ઉખાડી લીધા બાદ સૂર્યના અંતઃસ્ત્રાવની ગરજ સારે છે.
તડકામાં તેને સૂકવવામાં આવે છે. કુ. abbets. ખારાક તરીકે ઉપયોગમાં grass. તૃણકુળનું ગંધીધાસ તરીકે ઓળઆવતાં હદય, યકૃત, જઠરઘંટી (gizzard)
2418 Cymbopogon martinii (Roxb.) જેવાં મરઘીનાં અંત:સ્થ અંગે.
Wats. (Andropogon martinii gid. 221_043Ria Multiceps multi- Roxb.). નામનું ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર, ceps (Coenurus cerebralis) 114011
આધ્રપ્રદેશ અને ઉત્તર પ્રદેશમાં થતું ઘાસ, તથી થત મગજને રેગg.bladder જેનાં પાનામાંથી સુવાસિત તેલ મળે છે, જે worm. ઘેટા-બકરાના મગજને રેગ
સુગંધી દ્રવ્ય બનાવવા ઉપયોગમાં આવે $2012 avg Multiceps multiceps
છે, જેને મોતિયા” નામને પ્રકાર પામ(Coenurus cerebralis).
રાઝા એઈલ કહેવાય છે, જ્યારે “સેફિયા” gigantism વિશાળતા. (૨) રાક્ષસી પ્રકાર નિગ્ન કટિને જિંજર ગ્રાસ ઓઈલ આકારની વનસ્પતિ. (૩) રાક્ષસી કદની
કહેવાય છે. (૨) તૃણકુળનું Cymbopogon પ્રાણી-હિ.
Caesius (Nees) Stapf. (Androgasચેરી..
pogon caesius Nees). $29Hi ag Gilia rubra (L.) Heller (Syn. દીર્ધાયુ ઘાસ. g grassoil. જિજર
Polemonium rubrum L.). દીર્ધાયુ તૃણનું તેલ.g, rhizome rot. આદુના શેક્ષા માટેની વનસ્પતિ.
મળ-કદને થતા સડાને ફગ. g soft

Page #239

Gink0...
233
glass
rot. Pythium spp. થી આદુને gizzard. પેષણ, દળણ, જઠરઘંટી. (૨) થતા સડાને રેગ. gtincture. 90 પક્ષીના પાચનતંત્રનું સ્નાચવીય દીવાલે, ટકા મદ્યાર્કમાં આદુને ખાંડીને કાઢવામાં શૃંગી પડવાળું ખેરાકને દળ, અંગ. આવતું તેનું ટિંકચર, જેને ચૂનાના દ્રાવણમાં Givotia rottleriformis Griff. દ. સતત હલાવી તેને રંગ દૂર કરી ગાળી, ભારતનું ઝાડ, જેનાં બીમાંથી ઊજવા વધેલા કચાને ફરી સ્પિરિટમાં પલાળી તેને માટેનું તેલ કાઢવામાં આવે છે. ગાળવામાં આવે છે અને અગાઉનાં ગાળણમાં glabrous. વાળ વિનાનું સરખી, સુંવાળી ભેળવવામાં આવે છે.
સપાટી ધરાવતું. inko biloba L. કુંવારી, બાલવારી glacial. હિમને લગતું. g age.હિમયુગ. નામની મૂળ ચીનની વનસ્પતિ, જેને શાભા g drift. હિમપ્રવાહના કારણે થયેલ માટે વાવવામાં આવે છે.
નિક્ષેપ. પુ. soil. હિમ નદીના વહેવાના in. રાજસ્થાન અને ગુજરાતનું મોટું કારણે બરફ અને તુષારના ઘસાવાથી બનેલી મજબૂત ગેવશી પ્રાણું – જેની ગાય ઘણું જમીન. glaciation. હિમનદનું ભૂતદૂધ આપે છે અને સાંઢના બળદ ભાર રીય કાર્ય, હિમાચ્છાદન. ખેચે છે. G. type bread. વાંકડિયા glacis. મેટી નદીને કુદરતી ઢેળાવ. શીંગડાંવાળાં ગાવંશી પ્રાણું – ગાય સાંઢની glade વનમાર્ગ. ઓલાદ.
gland. ગ્રથિ. (૨) શરીરમાં ઉપયોગમાં Girardinia palmata (Forsk.)
આવતા કે શરીરમાંથી ઉત્સર્જિત થતા દ્રવ્યને Gaud. (Syn. G. heterophylla સવતી ગ્રંથિ, જેમાંથી સવતા સા (Vahil). Decne. કાશમીર, આસામ પૈકી કેટલાક ચેતાથી ઉબેરિત થાય છે, અને ખાસી ટેકરીઓમાં થતી શાકીય
જ્યારે બીજા અંત:સ્ત્રાથી ઉબેરિત થાય વનસ્પતિ, જેના રેસાનું જાડું કાપડ, દેરડાં છે. પ્રાણી શરીરમાં રહેલી આવી ગ્રંથિઓમાં છે. બને છે.
બ્રહ્મ, ગલ, ઉપગલ, બાલ્ય, અધિવૃક, girdling. વનસ્પતિને ઝેર આપવા તેના
પક્વાશય ઇ.ની અગત્યની ગ્રંથિઓ છે. ઇ. પર કરવામાં આવતા ઘા-કાપા. (૨) છાલને
cistern. આંચળની બરાબર પછવાડે, ફરતાં કુંડાળાં કરવાં.
જયાં દુગ્ધ ગ્રંથિમાંથી દૂધ એકત્ર થાય છે ironniera cuspidata (BI.) Kurz તે સ્થાન, જેનાં આકાર અને ક્ષમતા એક (Syn. 3. retitulala Thw-). સિક્કિમ, સરખાં નથી હોતાં. glandiferous. પશ્ચિમ ઘાટ, ખાસી ટેકરીઓ અને કર્ણ ગ્રંથિ ધરાવતું. glandiform. ગ્રંથિના ટકમાં થતું ખાદ્યફળનું મેટું ઝાડ.
જેવું, ગ્રંથિના આકારનું. glandular, girth. ઘેરા. (૨) પ્રાણુના ખભા ગ્રંથિમય, ગ્રંથિલ. g hair. ગ્રંથિલ વાળ – પછવાડેને શરીરને ઘેરાવો.
રેમ. ૪. pubescent, ગ્રંથિલ રમિલ. Gsekia pharmacioides L. ગુજરાત, g, tissue. ગ્રંથિલ પેશી. (૨) એક કે પંજાબ, રાજસ્થાન અને તામીલનાડુમાં થતી અનેક કંપની મદતકીય અને દાણાદાર ખાદ્યપાનધારી દીર્ધાયુ વનસ્પતિ.
વરસથી ભરેલી પેશી, જે વનસ્પતિમાં git. ઘાસને એક પ્રકાર.
સુગંધિત સ્ત્રાવ કરે છે. gitoran. ou le fun. Capparis zeye glass 5121. .g. eye. 0421042 $€ lonica L. (C. horrida LM). નામને કીકી હોય તેવો કાચ જે પ્રાણીને વાડ માટને કાંટાળે સુપ, જેનાં પાન આંખને ડાળે. (૨) કાચની બનાવટી કઢીમાં નખાય છે અને ખાવાના કામમાં આંખ. g. house. કાચઘર. (૨) પણ આવે છે.
વનસ્પતિનાં ઉછેર અને સંવર્ધન માટેનું
કી
શરાબ,

Page #240

glauconite
234
glucosides કાચનું બનાવેલું ઉછેરગૃહ. glassy (Delacr). જામફળના રૂક્ષરોગ માટે shell ઘાત્વીચ અવાજ કરતું પાતળા જવાબદાર જંતુ. કવચવાળું (ઈંડું).
glomerate. સઘન રીતે ગુચ્છાદાર. glauconite. Ple4 HHIRL Hi or 7274Glomerella lindemuthianum. માંથી મળતું ઝાંખા લીલા રંગનું ખનિજ, વટાણા, ચણા, ઇ.ને થતા રૂક્ષરોગને કીટ, (૨) લેહ અને પોટેશિયમનું નિર્જલીકૃત g. tucumanensis Art ( Muller એલ્યુમિનિયમ સિલિકેટ glaucoscent. શેરડીને થતા લાલ સડાને કીટ. આસમાની હરિત. glaucous. આસ- glomerule. પુષ્પશીર્ષને ગુચ્છ. (૨) માની હરિત.
નાના સજીવો, પેશી, રક્તવાહિની ઇ.નો glazed fruit or vegetable. gabi. સુકાઈ ગયેલી ચાસણીના આવરણવાળું Gloriosa superba L. દુધિ વછનાગ ચળકતું ફળ કે શાક.
નામની શેભા માટેની મારેહી વનસ્પતિ, Gleditsia triacanthos L. ત્રિ- જે વછનાગ, ખડનાગ, કંકાસની, કલગારી પાંખિયા બાવળ નામનું કાંટાળુ ઉત્તર ઇ. નામે પણ ઓળખાય છે. અમેરિકાનું ઝાડ, જેની સિંગે ઢેરને ખાવા glottis. કંઠદ્ધાર, ચાસનળીનું દ્વાર, જેની માટે અપાય છે.
આસપાસ સ્વરતંતુ હોય છે. lenoid cavity. સ્કંધ કૂપ. (૨) glucase. ધાન્ય શર્કરામાંથી ઈશ્ન કરે સ્કંધાસ્થિ લિખેલ.
બનાવનાર વનસ્પતિ ઉભેચક. glucogliadin. નાજમાં બ્યુટેન બનાવવા corticoids. અધિવૃક્ર ગ્રંથિના બાહ્યાગ્લનિક સાથે આંતરક્રિયા કરતું દ્રવ્ય; વરણની પેશીમાંથી સ્રવત અંતઃસ્ત્રાવ, જે જે ઘઉંના બીજમાં રહેલા પ્રેમીન રૂપે રક્તવાહિનીમાં ઠલવાતા પ્રોટીન અને મેદની હોય છે.
દ્રાક્ષ શર્કર – લુઝ બનાવવાના દરમાં gliding joint. સરકત સાધો. વધારે કરે છે. gliricidia. Gliricidia maculata gluco-proteins. 117 ani (H.B. & K.). મૂળ અમેરિકાનું લીલા લેવામાં આવતા પ્રોટીનને સમૂહ. ખાતર તરીકે ઉપયોગમાં આવતાં પાનવાળું glucose. દ્રાક્ષ શર્કરા. Dextrose, C
Hp0સૂત્ર ધરાવતી એક શર્કરા, ષટશર્કરા globate. ગળાકાર. globular. ગેળા તરીકે વિસ્તૃત રીતે ફેલાયેલું દ્રવ્ય, અનેકકાર. globule. ગલક, ગાળી. (૨) ટીપું. બશર્કરાના જલ વિલેષણની અંત્ય globe artichoke. Cynara scoly- પેિદાશ. સ્ટાર્ચ (કાંજી), કાષ્ટક (સેલ્યુલોઝ),
mus L. નામને શાકીય દીર્ધાયુ છોડ. ડેકિર્ત, રેફિનેઝ, ઈહ્યુશર્કરા, ધાન્ય Globocephalus. અંકોડા કૃમિ. શ , દુધ્ધ શકે છે. અંશત: કે પૂર્ણપણે globulin. સરળ પ્રોટીનને સમૂહ; જે દ્રાક્ષ શર્કરાના અવશેષ રૂપે હેચ છે. આ જલ અદ્રાવ્ય છે પણ મીઠાના દ્રાવણમાં શકરાને પ્રકાર, વનસ્પતિનાં બી અને દ્રાવ્ય બને છે, ઉકાળતાં સ્પંદિત બને છે; પાનમાં હેય છે. પાકી દ્રાક્ષ, ગળ્યાં ફળ, વનસ્પતિના બીમાં એલબૂમીન તરીકે મધુરસ, ઇંડાની જરદી અને સફેદી, લોહી હેય છે.
અને મૂત્રમાં પણ તે હેય છે; તેના સફેદ glochidiate. વાંકી અણીવાળું.
સ્ફટિકે પાણીમાં દ્રાવ્ય છે. Gloeosporium ampelophagum glucosides. 2420 1521 22 221(Pass.) Sacc. દ્રાક્ષની વેલને થતા જાતા નાઇટ્રોજીનસ પડે. વનસ્પતિ સૃષ્ટિમાં રૂક્ષરોગનું જંતુ. G. masarium. કેળને આ સર્વ સાધારણ રીતે હોય છે, જેમાં થતા રૂક્ષરોગ માટેનું જંતુ. G. Psidiu. પિોષક તત્ત્વ બિલકુલે નજીવું હોય છે.
ઝાડ.

Page #241

glue
glue. ગુંદર; સંસંજન ગુણ ધરાવતું સ્થાન
વ્ય.
glutamin. જએ amino aciés અને amides.
235
glutelins. સરળ પ્રેાટીનના સમૂહ પ્રાણી અને તટસ્થ દ્રાવણેામાં જે દ્રાવ્ય નથી જ્યારે ઍસિડ અને અલ્કલીમાં તે દ્રાવ્ય અને છે. gluten. ઘઉંના દાણામાં રહેલે પ્રેાટીન પ્રચુર ટક, નરમ ઘઉંના દાણામાં તે 8 ટકા અને કઠણ દાણામાં 26 ટકા જેટલે હોય છે અને ઘઉંના લેટના પદાર્થને ભૂંજવા કે શેકવામાં તે મહત્ત્વના પ્રભાવ પાડે છે. glutenin. ગ્લુટેન બનાવવા gliadinની સાથે આંતરપ્રક્રિયા કરતું ધાન્યનું દ્રવ્ય. glutinous. ચીકણી કે ચળકતી સપાટી ધરાવતું સુવાળું (દ્રવ્ય). glycerine. ગ્લિસેરીન જે વાનસ્પતિક અને પ્રાણીજ તેલ અને ચરખીમાં હોય છે અને સાબૂનીકરણ દ્વારા તેને મેળવવામાં આવે છે. સ્વચ્છ, તટસ્થ સ્વાદમાં મીઠું અને ચાસણી જેવું પ્રવાહી, જે પાણીમાં દ્રાવ્ય છે; મલમ બનાવવા તથા ઔષધના વાહક તરીકે તે ઉપયોગી બને છે. glycerol. ગ્લિસેરીન.
Glycine jawanica . દ. ભારતમાં થતી એક વેલ, જેના ઉપયાગ જમીનને સ્થિર કરવા તથા અન્ય પાકાને આવરણ આપવા માટે થાય છે. G. max L Merr. [Syi. G... soja (L.). Sieb & Zucc; G. hispida Moench Maxim; Soja max (L.) Fiper.] સાચાખીન; મૂળ અગ્નિ એશિયાની પણ ભારતમાં પંજાબ, પ. બંગાળ, ખાસી ટેકરીઆ, આસામ, મણિપુર, હિમાચલ પ્રદેશ, કાશ્મીર અને બિહારમાં ઉગાડવામાં આવતી શાકીચ વનસ્પતિ, જેન ખીની દાળ બનાવવામાં આવે છે, જેનાં ખીમાંથી મળતું તેલ રસાઈના કામમાં તથા મીણબત્તી, વાર્નિશ, સાબુ, રંગ અને જંતુઘ્ન બનાવવા માટે ઉપયેગમાં લેવામાં આવે છે. તેલ કાઢી લીધા બાદ રહેતા ખાળને ખાતર તરીકે કામમાં લેવામાં આવે છે,
Gnet.m...
glycogen. પ્રાણીજ કાંજી; (૨) ચમૃતની કાંજી; સૂત્ર CH1Os, એક શર્કરા દ્રવ્ય. (૩) વનસ્પતિમાં રહેલા દ્રવ્યનું પ્રાણી શરીરમાંનું પ્રતિદ્રવ્ય, જે કજી અને શર્કરાનું વ્યુત્પન્ન છે અને શરીરને જરૂર પડે ત્યારે કામમાં આવે તે રીતે તે ચકૃતમાં સંઘરાય છે.
Glycomis penlaphylla (Retz.) DC. કિરમીરા. (૨) વન લીંબુ. Glycophyte. ખે વાતાવરણ કરતાં રસાકર્ષણ દબાણ વધવા પામે ત્યારે ક્ષારીય મૃદુ દ્રાવણમાં ખરાખર વધતી ન હોય તેવી વનસ્પતિ. glycoproteins. y glucoproteins. Glycyrrhiza glabra L. જેઠીમધ; મૂળ ભૂમધ્ય પ્રદેશની પણ અહીં પંજાબ, જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ; જેનાં મૂળમાંથી કાઢવામાં આવતા રસ મીઠાઈમાં અને તમાકુને સુવાસ આપવા માટે ઉપયાગમાં લેવામાં આવે છે; ઉપરાંત તેનાં મૂળ રેચક છે અને કફ તથા ગળાના દર્દીમાં ઔષધની ગરજ સારે છે.
Glyptotermis dilatatus Havil. રબરના'વૃક્ષના પ્રકાંડ પર આક્રમણ કરતે
કીટક,
Gmelina arborea L. (Syn. Premaa arborea Roth.). શીવણ, સેવન; મહારાષ્ટ્ર, પ. બંગાળ, તામીલનાડુ, આન્ધ્ર પ્રદેશ અને મલબારમાં થતું મેહું. ખાદ્યફળનું ઝાડ, જેનાં કાષ્ઠને ઈમારતી કામમાં અને ફર્નિચર બનાવવા ઉપયેગમાં લેવામાં આવે છે અને જેના માવાના કાગળ બને છે. gnat, ડાંસ, માટે મચ્છર. (૨) લાહી ચૂસવા માટેના મુખાંગ ધરાવતું ઊડતું જંતુ. gneiss. ગ્રેનાઇટ શૈલમાંથી બનેલા આગ્નેય ખડક. (૨) વિવિધ પહેાળાઈ ધરાવતા પઢાવાળાં, ક્વાર્ટ્ઝ અને ફેલ્ડસ્સાર તથા બાયેલાઈટ અને ડ્રૉર્નંગ્લેંડ ખનિજવાળાં શૈલ. Gnetum nemom L. મુખ્યત્વે મણિપુર, આસામ અને ખાસી ટેકરીઓમાં

Page #242

236
Gnorimoschema...
gonad
fly. Hypoderma crossi નામની બકરાની ચામડીને ભારે હાનિ પહોંચાડતી માખી.
થતા ખાદ્ય ખીને ક્ષુપ, જેની છાલના રેસાનાં દારડાં અને છે. G. ula Brongn. ખાદ્યખીને સુપ, જેનાં બીમાંથી કાઢવામાં આવતું તેલ સંધિવાં માટે અને દીવાબત્તી કરવા માટે ઉપયાગી અને છે, Gnorimoschema glapsigona. રીંગણીનું જંતુ. G. heliopa. તમાકુના દંડને કારનાર કીટ. G. operculella. બટાટાનું છું. Goa bean. ચાધારી ફળી, ચાર ખુણી સિંગ; Psophocarpus telragonolobus (L.) DC. નામની આાદી વેલ, જેની કાચી સિંગા શાક તરીકે ખાવામાં આવે છે. goat. બકરી, બકરી; ગાવંશની Cara પ્રજાતિનું શીંગડાવાળું વાગાળનાર પાલતું, દૂધ, માંસ અને વાળ આપતું પ્રાણી. છુadapted virus disease. પશુને થતા રિડરપેસ્ટ નામના રાગમાં આપવામાં આવતી બકરીમાંથી કાઢેલી રસી; જુએ goat virus vaccine. g. and sheep brucellosis. માલ્યા અને ભૂમધ્ય તાવ તરીકે જાણીતા બકરાં-ઘેટાંને થતા સંક્રામક–ચેપી રોગ, જેથી અકાળે ગર્ભપાત થાય, દૂધ ઓછું આવે, આંચળ પર સેાજા ચડે અને નરપ્રાણીન વૃષણ પર સેાજા આવે. g. hair. 1 થી 5 ઇંચની લંબાઈવાળા બકરાંના વાળ, જેની સાથે હલકા પ્રકારનું ઊન કે રૂને ભેળવી હલકા કામળા કે બ્રશ બનાવવામાં આવે છે. ભારતમાં તેનાં દેદરડાં, માાં, કામળા, સાદડીએ, ઊંટના જીનના પઢા અને કાડ અનાવવામાં આવે છે. g..hair dressing. બકરાંના વાળને વેચવા અગાઉ
gobar gas plant. bio gas plant. દીવાબત્તી અને રાંધવામાં ઉપયુગમાં લઈ શઠાય તેવા છાણ અને પ્રાણીજ કચરાને બાક પાચનથી બનાવવામાં આવતા ગેાબરગેસના પ્લાંટ, Gods morruse. કેડ નામની માછલી. goiter (goitre) નજલે. (૨) જમીન અને ખેરામાં આાડીનની ઊણપથી ગલગ્રંથિને આવતા સેો, જેમાં રોગગ્રસ્ત બચ્ચાનું મરણ નીપજે છે. Gola. બઢાટાને એક પ્રકાર, જેને ગર સફેદ હેાય છે અને જે રાંધતા એક સરખા રહે છે. (૨) કરીને એક પ્રકાર, golden. સેાનાનું, સેાનેરી, G. Acre. કાખીની સુધારેલી એક જાત. G. Ball. ઉત્તરભારતમાં થતા ટર્નિયના એક પ્રકાર. G. Carp. crucian carp. Carassius vulgaris નામની માછલી. ૪. nematode. Heterodera rostochiensis Woll. નામનું ઉટાકાખંડમાં બઢાટાને હાનિ કરતું કૃમિ. છુ.- shower. ગર્સાળે. છુ. wattle. Acacia bycamtha Benth. નામનું ઝાડ, જેની છાલના રસ Indian catechuની બરાબરી કરી શકે તેને હેાય છે. g. yellow. મુખ્ય લેકેટનો વેપારી પ્રકાર. g. y. sweet pea. ધ્રુધરા, Crotalaria vetusa .. નામની ભારતભરમાં થતી વનસ્પતિ, જેની છાલમાંથી રેસા મળે છે. gol mirch, કાળા મરી,
તેની કરવામાં આવથી જરૂરી માવજત,golphul. સુંદરવન અને આંદામાનનું
જેમાં તેને ધેાવા, સાફ કરવા, જંતુ રહિત બનાવવા, સરખા કરવા, પેક કરવા સુધીનાં કાર્યાના સમાવેશ થાય છે. છુ. herd, બકરાંનું ધણ, g. pox, બકરાંને થતે વિષાણુજન્ય માતાને રાગ, g. virus vaccine, રિન્ડરપેસ્ટ નામના ગમાં પશુને આપવામાં આવતી બકરામાંથી કાઢવામાં આવતી રસી. g. warble
ટાર તાડનું વૃક્ષ. Gomuti palm. Arenga pinnata (Wurmb.) Merr. ગેમતીપામ– નામનું તાડનું ઝાડ, જેના રસમાંથી ખાંડ બનાવવામાં આવે છે, gonad. જનનગ્રંથિ, પ્રજનનકોષ બનાવનાર લિંગ-ગ્રંથિ, જે અંડાશય હાય કે વૃષણ પણ હેય. gonadectomy.

Page #243

gonag
237
Gossypium... જનનગ્રંથિ છે; વૃષણે એન. gona gooseberry. મોટું લીલું કાળું, લાલ din. ગૌણ લિંગીલક્ષણેનું નિયંત્રણ કરતો ફળ. લિંગ-ગ્રંથિને મુખ્ય અને સક્રિય સિદ્ધાંત. gootee. જુઓ air layering. gonadodrophins. પ્રાણીની બ્રહ્મ- gopali. ચોધાર, કાળ ભાંગરો; Ani silgai wiat:2119. gonadotrophic someles indica (L.) O. Kuntze hormone. જનનગ્રંથિને ઉત્તેજિત કરતો (A. ooata R. Br). કાઠીચ વનગમે તે અંતઃસ્ત્રાવ.
સ્પતિ, જેને ઘાસચારે થાય છે અને જે gonag. જંગલી ડાંગર.
સુવાસ માટે કામમાં લેવામાં આવે છે. gondi. Cordia gharof (Forsk.) gorakhimli. 31127 snivell. Ehrenh Asch (C. rethi gore. રક્ત, લેહી. (૨) પ્રાણુનાં શીંગડાં Roem & Schm.). નામનું ગુજરાત, વડે શરીરમાં છિદ્ર પાડવું. પંજાબ અને આધ્રપ્રદેશમાં થતું ખાદ્ય Gordonia excelsa Bhume. ખાસીફળનું ઝાડ.
ટેકરીઓમાં થતું ઝાડ, જેની છાલમાંથી gondni. પંજાબ, રાજસ્થાન અને તામીલન કાળે રંગ મળે છે, જે ટપલીઓને રગનાડુમાં થતો એક સુપ.
વાનાં કામમાં આવે છે. gondwana. His9141 du. () gorgan nut. Euryale ferox Saભારતના દ્વીપકલ્પીય વિસ્તારને અતિ lisb નામની ખાધ કાંટાળી શાકીય પુરા નદી નિક્ષેપિત કાંપજન્ય શૈલ, વનસ્પતિ, જે કાશમીર, બિહાર, આસામ, જેમાં ફળદ્રુપતા ઓછી હોય છે.
મણપુર, ત્રિપુરા, ૫ બંગાળ અને ઉત્તર Goniocotes gallinae. કરડતી જ. પ્રદેશમાં થાય છે, જેનાં બી શેકીને ખાવાનાં gonidium. અલિંગી બીજાણુ.
કામમાં આવે છે. good. સા. g. drainage. ઊગતી gorge. અકરાંતિયાની માફક ખવડાવવું. વનસ્પતિ કે અન્ય જરૂરી લીલોતરીને goria. Chrysobogon falous (Spregballe 4g 244519121514 a ng.) Chiov (C.montanus Trin.). રીતે જમીન પરના કે ભૂગર્ભ પાણીને નામની દીર્ધાયુ શાકીય વનસ્પતિ. નિકાલ કરવામાં આવતી સારી વ્યવસ્થા. gorru. એક પ્રકારની શારડી. g, mouth. સારા દંતવાળું (પ્રાણી). gorrukalapai. એક પ્રકારની શારડી. g, tilth. બીને અંકુર ફૂટે અને gosadan. ઘરડાં, નકામાં બનેલાં પ્રાણીવનસ્પતિની વૃદ્ધિ થાય તે માટે અનુકૂળ એની ખસી કરી તેમને અલગ રાખવાનો બને તેવી જમીનની સ્થિતિ.
વાડો. ગોસદન, પાંજરાપોળ. goshala. goods. માલસામાન. g perma- ગે શાળા, ધર્માથે પાંજરાપોળ. nent કાયમી માલસામાન. g, tem. gosling લિંગ નક્કી થવા અગાઉનું porary કામચલાઉ માલસામાન. હંસનું બચ્ચું. go off feed. તંદુરસ્ત અને સાધારણ gossamer, હલકું પાતળું દ્રવ્ય. ભૂખમાં ખાવાનું બંધ કરવું; ચેક્સ માત્રા Gossypium. arboreuum L. (Syn. અને ચોક્કસ પ્રકારનું ખાણું આપવું. G. nanking Meyen; G. indicam goose. હસ; જાળવાળા પગવાળું બતક Tod; G. neglectum Tod.). કપાસ,
અને હંસ વચ્ચેનું પ્રાણું. (૨) માદા દેશીકપાસ, દેવ કપાસ; કાપોંઆદિકુળને હસ. s. grass, અડબાઉ ચામણું, ભારતભરમાં થતો છોડ, જેના કપાસિયાચારા તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું માંથી કાઢવામાં આવતું રૂ કાંતીને બધા Eleusine indica (L.) Gaertn. જ પ્રકારનાં કાપડ, રબર ટાયરના અસ્તર નામનું ઘાસ
અને અન્ય વણાટના કામમાં લેવામાં આવે

Page #244

got-ber
288
grade
છે. તેના સાંઠાને કાગળ બનાવવા માટે go to seed. ઉપયોગમાં લઈ ન શકાય ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. તેના કપાસિયા તેટલી હદનું (ફળનું પરિપકવ બની જવું. અને તેલ કાઢયા બાદના ખેાળને ઢેર go to stalk. બી કે ફળના ભાગે માટેના ખોરાક તરીકે ઉપયોગ કરવામાં વાનસ્પતિક રીતે વધવું. આવે છે. ક્લાસિયાનું તેલ ખાવાના તથા gourami. Osperonemus gorami સાબુ બનાવવાના કામમાં આવે છે. G. નામની જાવા અને મેરેશિયસની માછલી. arborem L. var nadan (Watt) gourd. Galau 241512 4214g, Prokh. (Syn. G. barbadense ગર ધરાવતું તૂમડાં, આકારનું શાક, ફળ ઇ, L). ઇજિપ્રિાયમ રૂ-કપાસ તરીકે જાણીતો જેમાં દુધી, ગલકું, કેળું ઇ.નો સમાવેશ મૂળ અમેરિકાને પણ અહીં મલબાર થાય છે. , ash ભૂકું કેળું , અને દ. કાનડામાં થતો છોડ, જેના રૂનું bitter $1341. g., bottle N. કાપડ બને અને કપાસિયાનું તેલ ખાવાના
! અને કપાસિયાનું તેલ ખાવાના g, pumpkin કેળું. g, ridge તથા સાબુ બનાવવાના કામમાં આવે છે. તૂરિયું. g, snake ચીભડું, g. c. barbadens , અમેરિકન રૂ. G. spunge ગલકું. herbaceum L. કપાસ; મહારાષ્ટ્ર, rout. લોહીમાં યુરિક એસિડ જમા થવાથી તામીલનાડુ, આશ્વ પ્રદેશ અને કર્ણાટકમાં મરઘાં અને ટકી પક્ષીને થતો સંધાને થત છેડ, જેના કપાસિયાના રેસાનું રેગ. (૨) અલ વા. જેમાં પગ, કેના કાપડ બનાવવામાં આવે છે, અને કપા- સાંધા પરસેજ આવે અને જેને કાર સિયા તથા તેને પીલી બનાવેલાં ખોળ બદલ્યા કરે અને ગૂમડા જેવી ગાંઠ થાય છે. ઢેરને ખાવા માટે આપવામાં આવે છે. સાંધાને રેગ. G. hirsutum L. (Syn. G. mexi- governing. 641945. canum Tod; G. religiosum Governor Wood. Hig, non (L.). અમેરિકન કપાસ, પંજાબ, ઉત્તર- છાલવાળું, ચળકતા રંગનું, સુવાસિત ચેરી. પ્રદેશ, રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ, અને મહા- gowshala. શાળા. રાષ્ટ્રમાં થતે કપાસજેના રૂમાંથી કાપડ, rade. કેટિ, કક્ષા, વર્ગ. (૨) ઢાળ. (૩) રબર, ટાયરનું અસ્તર અને અન્ય અંતઃ અને આંતરકુલ સંસંજન કે સ્થિરતાના વણુટની વસ્તુઓ બનાવવામાં આવે ઘેર જમીન રચનાનું વર્ગીકરણ અથવા છે; તેના કપાસિયા અને કપાસિયાને સામૂહીકરણ. (૪) સમાંગતા, કદ, સાચે પીલીને તેલ કાઢથા બાદને અવશેષ રહેલા પ્રકા૨, રોગ કે ડાઘરહિતતા, ગુણવત્તા ખેળ ઢેરને ખાવા માટે આપવામાં આવે ઇ. ધોરણે ઉત્પાદિત માલનું વર્ગીકરણ. છે, તેનું તેલ ખાવાના કામમાં આવે છે. (૫) બેમાંથી એક શુદ્ધ ઓલાદનું અને G. indicum Tod. કપાસ, દેશીકપાસ. બીજું સંકર ઓલાદનું હેચ તેવા પિતૃઓનું G. mexicanum Tod. Zarasa પ્રાણું. g. up. શુદ્ધ ઓલાદ દ્વારા 154121; G. nanking Meyen. પ્રાણીની ઓલાદની સુધારણા કરવી, કપાસ, દેશી કપાસ, દેવકપાસ; G. graded. વર્ગીકરણ કરાયેલું. g. negl ctumn Tod. કપાસ, દેશીકપાસ, eggs, કદ અને ગુણવત્તાની દૃષ્ટિએ દેવકપાસ, G. stockisan Mast. હીરા- વગીકૃત કરી, અલગ કરી લેબલ લગાડવામાં ગુદી કપાસ, gossypol. કપાસિયામાં આવ્યાં હોય તેવાં ઈંડાં. g. terrace. જેવામાં આવતું ચળકતા પીળા રંગનું પાળાબંધી રોપાન. gradient. ક્રમિકતા, સ્ફટીકમચ ઝેરી દ્રવ્ય.
પ્રવણતા, ઢાળ. (૨) ઉચાઈ, દબાણ, got-ber મધ્ય પ્રદેશનું લાખના જંતુની ઉષ્ણતામાનના પરિવર્તનને દર. gradiવસાહતવાળું ઝાડ.
ng. ચેકસ શુદ્ધ ઓલાદના નરને પેઢી

Page #245

239
graft
દર પેઢી ઓલાદ સુધારવા માટે કરવામાં ાવતા ઉપયાગ. (૨) ક, આકાર, વજન, ભૌતિક અને રાસાયણિક લક્ષણા જેવી ગુણવત્તાના આધારે ઉત્પાદિત વસ્તુઓનું વર્ગીકરણ. (૩) જમીનની સપાટીને સરખી કરવી. graduated. *મચિહ્નાંકિત, અશાંકિત.
graft. કલમ, ઉપરાય સકર. (૨) જુઠ્ઠા જુદા પ્રકારનું વાનસ્પતિક જોડાણ કે એકીકરણ, જેમાં મૂળવાળા પ્રકાર કેંદ (stock) કહેવાય, જ્યારે તેને જોડવામાં આવેલા ભાગ કલમકુર કે કલમ કહેવામાં આવે છે. (૩) આવી રીતે કલમ કરવાથી થવા પામતી વૃદ્ધિ. g. chimaera. કલમ સંકર. છુ.-hybrid. કલમ અને સકરના જોડાણથી અને બંનેનાં લક્ષણ ધરાવતી સંકર પેદાશ. g. union. મૂળ પ્રકાંડ અને કલમ કરેલા ભાગનું જોડાણ. graftage. વાનસ્પતિક રીતે વનસ્પતિને ઉગાડવી. grafting. સ્કંદ ધરાવતા છેાડની સાથે અન્યની કલમ જોડવી, કલમ કરવી; મૂળ કંદ અને કલમ એવા બે ભાગથી વનસ્પતિ ઊભી કરવાની પદ્ધતિ, કલમ કરવાની પદ્ધતિ. g, saddle કાઠી કલમ માંધવી. g., side પાર્સીંચ કલમ કરવી. gy slice ત્રાંસી કલમ કરવી. g, tongue જીણી કરવી g, top ટોચ કલમ કરવી. છુ., wedge or cleft ફાચર કલમ કરવી. g. by approach. આંબા જેવા સદા હરિત ઝાડની કલમ. g. clay. કલમબંધ માટી. (૨) કલમ કરેલા સાંધાને જોડવા બનાવેલી માટી. · pHની 75*ક્રા મૃતતત્ત્વ ધરાવતી માટી જેમાં એકભાગ ગાયનું છાણ અને એટલી જ ઘેાડાની લાદ હોય છે. આ બંનેને પાણીમાં ભીંજવી;
કલમ
સ્વાથે આવે ત્યાં સુધી મિશ્રણ રાખી, તેને મસળી મનાવવામાં આવતી કલમ ખાંધવા માટે વિશિષ્ટ પ્રકારની માટી. જી. knite. કલમ કરવાના કામમાં લેવામાં આવતી સીધા પાનની છરી. છુ. wax.
gram
મધપૂડાનું મીણ, ટેલેા, રેઝિનનું મિશ્રણ, જે કલમના ભાગને સાંધવા માટે વાપરવામાં આવે છે, જેથી કલમ કરેલાં અંગામાં પાણી કે પવન પ્રવેશી રાકે નહિ. grain, અનાજનું બી કે ધાન્યનું ફળ, જ્ઞાા, અનાજને કણ. (૨) માખણ
અનાવવામાં માખણની બનતી દાણાદાર
અવસ્થા. (૩) કાછના તંતુની ગાઠવણી, દિશા અને તેના પ્રકાર, કાષ્ઠની દાણાદાર વસ્થા. g, sound અક્ષત દાણા. g. binder. દાણાભંધક. g. box, ખીને આરવા માટે, શારડીની સાથે જોડવામાં આવતી ખીને રાખવાની પેટી. ૪. crop. અનાજની ધાન્યની ફસલ. g. density. દાણાનું ધટત્વ, g. drill, દાણા- એરવા માટેની શારડી. g. dryer. લણેલા દાણાના ભેજ દૂર કરવાની ચાંત્રિક યુક્તિ, જેમાં ગરમ કર્યા વિનાની હવા પસાર કરવામાં આવે છે. g. moth. ધાન્યમાં પડતું કુદું. g. pan. અનાજ ભરવાનું પાત્ર, કોઠી. g screenings. અનાજને વીણવાની પદ્ધતિ, જેમાં ભાંગેલા, હલકા પ્રકારના દાણા અને અન્ય પ્રકારની અશુદ્ધિઓને દૂર કરવામાં આવે છે. ઢારને તેના ખાણમાં અનાજના દાણા આંધ્યા પછી આ રીતે અનાજને સાફ કરી તેને વીણવામાં આવે છે. g. smut. ધાન્યને થતા અંગારિચાના શગ. grainage. રેશમના કીડાનાં બી પૂરાં પાડનાર સંસ્થા graineur. રેરામના ક્રીડાના ખીની સંસ્થાના સંચાલક. gram. ચણા, Bengal gram. (૨) 0,035 ઔસને મેટ્રિક પદ્ધતિમાં વજન માટેના એકમ. gr. blight. Mycosphaerella pinodes (B & Bolx) Niess! (Ascochyta sisi Lib.). નામના કીટથી ચણાને થતા રામના એક પ્રકાર, જેમાં ચણાનાં પાન, પ્રકાંડ અને દાણાને બદામી શગના ડાઘ લાગે છે. gr.caterpillar. ચણામાં પડતી Heliothis armigera Hubn. નામની
-

Page #246

graminens
ઈંચળ, આ ઈચળ કપાસનાં જી`ડવામાં પણ પડે છે. gr. cutworm. Agrostis ypsilon Rott; A. flammatra, Schiff; નામની ચણા, બટાટા, ઘઉં, જ, તમાકુ, ખસખસ, રજકા ઇ. માં પડતી ઈંચળ, જે આ વનસ્પતિઓનાં મૂળને કાપી ખાય છે. gr. dry root rot. Macrophomin phaseoli નામનાં જંતુથી ચણાને થતા એક રાગ. gr. podfly Agromyza obtusa M. નામનું ચણામાં પડતું જંતુ. gr. root rat. Opercullela by dfickiથી ચણાનાં મૂળને થતા રોગ. gr rust. ચણાને Uromyces cicerisariemtimiથી ચણાને થતગેરુના રોગ. gr. stem rot. Sclerotinia sclerotiorumથી ચણાના છેડના પ્રકાંડને લાગતા સડા. gr. wilt. Fusarium orthoceros var. ciceri નામની ફૂગથી ચણાને થતે એક રાગ. gram (me). સેન્ટિમીટર-ગ્રામ-સેકંડ પદ્ધતિમાં દળના માપ માટેને એકમ Gram H.C.V. ડેન્માર્કના જીવાણુવિજ્ઞાની, જેણે 1884ની સાલમાં કસોટી હેઠળના નમૂનાને મદ્યાર્કથી રંજિત કરી તેમાં રહેલા જીવાણુની ચાકસતા જાણવાની ગ્રામ નામની પદ્ધતિ વિકસાવી. gram negative. નમૂનામાં જીવાણુની હાજરી જાણવા મદ્યાર્કની મદથી કરવામાં આવતી કસેટીમાં જો રંગ પકડે નહિ તે તેને ગ્રામ નેગેટીવ-ગ્રામ ત્યાગી કસેટી કહે છે. gr. positive, આ કસેટીમાં નમૂને તેને અસલ જાંબલી રંગ ગુમાવતા નથી માટે તેને ગ્રામ-પેાઝિટીવ ગ્રામ-રાગી કસેટી કહેવામાં આવે છે. gr. stain, ડેન્માર્કના ગ્રામ એચ.સી.વી.નામના જીવાણુ વિજ્ઞાનીએ નમૂનામાં રહેલા જીવાણુ જાણવા, મદ્યાર્કની મદદથી વિકસાવેલી કસેટીમાં નમૂનાને રંજિત કે વિરંજિત બનાવવાની પદ્ધતિ.
gramineus. તૃણની શ્રેણીને લગતું graminivorons. તૃણભક્ષી, ધાસ ખાનાર. graminology. તૃણ વિજ્ઞાન.
240
grape
gram pasand. એક પ્રકારનું ધાસ. granary. છડેલા દાણાને જાળવી રાખનાર ભંડાર. (૨) મબલખ અનાજ પેદા કરતા પ્રદેશ. Grand Duke. પ્લમ ફળને એક પ્રકાર, જેમાં ફળ મેટું, અંડાકાર, વિષમ અધિચાવાળુ, ચપટી ટોચ અને કાળી છાલ તથા લીલા ગરવાળું હોય છે. granite. અમ્લ, આગ્નેય, સ્ફટિકીય ખરબચડા દાણાદાર રૌલ, જેમાં ફેલ્સપા૨, ક્વાર્ટ્સ, અખરખ અને હેમ્બ્રેન્ડે મુખ્ય હોય છે. g. chips. ગ્રેનાઇટ શૈલના નાના ટુકડા. grant, અનુદાન. granular. દાણાદાર, કણીદાર. છુ. fertilizer. દાણાદાર ખાતર. g. soil. નાના ગાળ કણવાળી મુઠ્ઠા, g. tissue. રુઝાઈ રહેલા ધામ થતી દાણાદાર પેશી રચના. granulate. દાણાદાર-કણીદાર બનવું. (૨) દાણાદાર, કણીદાર. granulation. ધા રુઝાતા થતી સૂક્ષ્મ લાલ ચરખીજ રચના. (૨) કણ તરીકે દળનું સંધનન. (૩) મધમાં દ્રાક્ષ શર્કરા જેવા સ્ફટિક જામવા, અથવા શર્કરાની અન્ય ચાસણીમાં સ્ફટિક બનવા granule. દાણે, ણી. granuloma. ખંજવાળ આવતી હોય તે સ્થાને અખૂંદ કે પેશીને કણ થવું, granum. હરિતદ્રવ્ય.
grape. દ્રાક્ષ; Vitis inifera L. દ્રાક્ષાદિ કુળની મીઠા, પેાષક, અમખાદાર ફળ પેદા કરનાર વેલા; જે પંજાબ, ઉત્તર પ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર, કર્ણાટક, આંધ્રપ્રદેશ અને તામીલનાડુમાં ટૂંકા શિયાળા ધરાવતા સૂકા પ્રદેશમાં થાય છે; પાનખર અને શિયાળામાં વિરામ કરી વસંતમાં ખીલી ઊઠી ઉનાળામાં પરિપક્વ બને છે. વર્ષમાં તે એ ફાલ આપે છે gr. sugar. ગ્લુકાસ નામે નણીતી દ્રાક્ષ શર્કશ. gr. vine. દ્રાક્ષને વેલે. gr. . anthracnose. Gloeosperium ampelophagnum (Pass)

Page #247

grape fruit
241 gravimetric method Sacc. નામના જંતથી દ્રાક્ષની વેલને મને જકડી રાખી તેને થતા ઘવાણને થતો રૂક્ષ રેગ. gr.v. black rot. અટકાવે છે. gregg. બદામી અથવા Guignardia_bidioelli થી દ્રાક્ષના ઘેસસિલેટિયા રંગની જરદી અને તેમાંનું વેલાને થતો રોગ. gr-v- brown સફેદ તત્ત્વ હરિત હોય તેવું ઈ. આવા leaf spot. Cercospora viticola પ્રકારની ઘટના જીવાણુથી બનવા પામે દ્રાક્ષની વેલનાં પાનને લાગતે એક છે. gr- farming. ચારા માટે રેગ. gt. v. chafer beetle. ઉગાડવામાં આવતું ધાસ. gr- land. Adoretus lasiophygus E. 11H તૃણભૂમિ, ભૂમિ જે પર ઘાસ ઊગતું હેચ દ્રાક્ષની વેલને થતું ઢાલપક્ષજંતુ. gt. v. પણ જે પર ખેતી કામ થતું ન હોય. downy mildew. Plasmopara gr. .. management. તૃણભૂમિની vilicola Berl. and de Toni? વ્યવસ્થા અને માવજત. gr-pea. લગ. દ્રાક્ષની વેલને થતો રોગ. gr, v. fea gr. poisoning. 5101 21$€ 201 beetle. Scelodonta strigicollis 210al Herria e r ai Mots. નામનું દ્રાક્ષની વેલને નુકસાન પ્રકારને રોગ, જે આછા રંગના પ્રાણીકરતું જંતુ. gr.v. girder beetle. એના ચેકસ પ્રકારનું ઘાસ ખાવાથી થાય sthenias grisator Fabrટ નામને છે; આવાં પ્રાણુઓ આ પ્રકારના ઘાસ દ્રાક્ષની વેલને કીટ, gr. v. powdery પ્રત્યે સંવેદનશીલ હોય છે. gr- stagmildew. 618101 42 Uncinula gers. grass tetany hypomagnenecato (Schw.) Burr. 17onen saemia, grass staggers, lactation દ્રાક્ષની વેલને થતો રેગ. gr .v. tetany. ઈ. નામે ગાયને થતે જીવલેણ rust. Phakospora vitis નામની રોગ, જેમાં મેગ્નેશિયમની ઊણપ અને કુગથી દ્રાક્ષની વેલને થતો ગેરુને રોગ. લેહીમાં કેશિયમ મેગ્નેશિયમ ગુણેત્તરમાં gr, v. thrips, Rhibibliorotrips થતા વિક્ષેપથી શિયાળાના પાછલા ભાગમાં cruentatus M. નામનાં દ્રાક્ષની વેલમાં આવા પ્રકારને રોગ થાય છે. આની સામે પડતાં શિપ જંતુ. gr, v. zinc દૂઘ પર નભતાં વાછરડાને મેગ્નેશિયમ અને deficiency disease. જસતની લાહવાળો પૂરક ખોરાક આપવો જોઈએ. ઊણપથી દ્રાક્ષની વેલને થતો રોગ. gravel. શૈલ કે ખનિજના, રેતીના grape fruit. ચેપ ક્રટ નામનું ફળ. Pa- કણ કરતાં મોટા દાણ. gravelly mparabanasa, chna bombilimaas, loam. 25 થી 50 ટકા ગ્રેવલ અને Citras paradisi Macf. (C.documa- વધારે પ્રમાણમાં રેતી, અને અલ્પ na var. racemosa Roem; C. પ્રમાણમાં કાપ ધરાવતી વાતોઢ મૃદા. decumana var. paradisi, Nichols; gr. soil. HLN 50421901 C. racemosa Marc ઇ. નામ ધરાવતું ચેવલના કદના ટુકડાવાળી જમીન. નાસ્તા વખતે ખવાતું ફળ, જેમાં પ્રજીવકો gravid. અંડવાળી કે ગર્ભ ધારણ કરેલા “સી” અને “બી” હેચ છે. એસિડ અને ગર્ભાશચવાળી (માદા). થામીન ધરાવતું ફળ.
gravimetric method. ભારમિતીચ grass, તૃણ, ઘાસ; જેમાં તૃણકુળના પદ્ધતિ. (૨) પાણીને ભેજ માપવાની પદ્ધતિ, વર્ષાયુ કે દીર્ધાયુ વેલા પ્રકાંડવાળા ઘાસને જેમાં માટીના નમૂનાને 105-110° સે. સમાવેશ થાય છે અને જેમાં શેરડી, વાંસ, ઉષ્ણતામાને સૂકવવામાં આવે છે, જેથી બાજરી, જુવાર જેવા ધાન્ય પાકને પણ તેમાંનું પાણી દૂર થયાનું અને સૂકી માટીનું સમાવેશ થાય છે gr, cover. વિપુલ વજન મેળવી શકાય છે. graviઊગેલા ઘાસથી રચાતું આવરણ, જે જમી- tational water. ગુરુત્વાકર્ષણથી ક. કો.-૧૬

Page #248

graze
242
green જમીનમાં ફરતું પાણી. (૨) પંપથી ભિન્ન (2) અપક્વ, કાચું, લીલું. (3) સાફ રીતે ગુરુત્વથી આપવામાં આવતું પાણી. કર્યા વિનાનું. (4) લીલી વનસ્પતિ, લીલોraze. ઘાસમાં ઢેરને ચરાવવાં. gra- તરી. (૫) લીલો (રંગ). gr- almond. pier, ઢાર ચારનાર.
પિસ્તાં, Pistacia Dera L. નામનું grease. અખાદ્ય ડુક્કરની ચરબી, જે 40° ઉત્તર ભારતમાં થતું ઝાડ, જેનાં બી એટલે સે. કરતાં નીચા ઉષણતામાને ઘનીભૂત પિસ્તાં ખવાય છે અને તેને મીઠાઈમાં થાય છે અને હેર અને ઘેટાની ટેલો સુવાસ આપવા ઉપયોગમાં લેવામાં આવે નામની ચરબીથી ભિન્ન હોય છે.(૨) મરેલાં છે. gr, belt. મનરંજન કે કૃષિ માટે પ્રાણીની પિગાળેલી ચરબી. (૩) ઊંજણ અલગ રાખવામાં આવતો જમીનનો પટ્ટો. માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી ચરબી. gr, feeds. સૂકવ્યા વિનાને લીલો ચારે. greasy. ચીકણું. પેટ્રોલિયમની પેદાશ. gr. fodder. alal2121. gr. gram. gr, wool. માવજત કરાયા વિનાનું, HL. Phaseolus aureus Roxb. (P. અને મીણ, પ્રસ્વેદ, રેતી, વાનસ્પતિક mung auct, non I; P. radiatus દ્રશ્ન, છાણ, ભેજ ઈ. ધરાવતું ઊન. aucts on L.). નામનું લીલા દાણા, greater cardamom. મોટી એલચી, શાકભાજી તથા કઠોળ તરીકે રાંધીને એલ. Murrang elaichi, Amom- ખાવામાં આવતું ધાન્ય; તેની દાળ ખાવાના am sabulatum Roxb. નામની એલચી, કામમાં આવે છે અને ઘાસ હેરને ચાર જેના છોડ ૫. બંગાળ, આસામ, તામીલ
તરીકે આપવામાં આવે છે. gr-hay. નાડુ અને સિક્કીમમાં થાય છે અને જેને સૂકવ્યા વિનાનું ઘાસ. (૨) સાફ કર્યા પછી મીઠાઈમાં સુવાસ માટે ઉપયોગમાં લેવામાં
પણ લીલું રહેતું ઘાસ. gr honeyઆવે છે.
મધપૂડામાંનું, ભેજ દૂર થ ન હોય તેવું
મધ. gr- house. વનસ્પતિગૃહ, પાદપgreater galangal. Alpinia gala
ગૃહ, વનસ્પતિ ઉછેરગૃહ. (૨) ઉમા nga (L.) Willd; (Languas gala
આપવામાં આવતું હોય તેવું કાચનું કે nga (L.) Stuntz). 11Hell sluit
પ્લાસ્ટિકનું ગૃહ grinol khol. નાજુકવનસ્પતિ, જેનાં મૂળ મસાલા તરીકે અને
Thu 214514. gr.leaf manuring. બાષ્પશીલ તેલ કાઢવા ઉપયોગમાં લેવામાં
ulai 4100 4182. gr. leafy vegeઆવે છે; જેનાં કાચાં ફળ ખાય છે, અને
tables. પિષક પાન ધરાવતી લગભગ બી મસાલા તરીકે વપરાય છે.
20 પ્રકારની ભાજી, જેમાં પ્રજીવક અને greater wax-moth, Galleria
ખનિજ લવણ હોય છે અને જે બીથી mellonella L. નામની મધપૂડાની વાવવામાં આવે છે. (૨) લીલાં પાનવાળી ઈયળ.
શાકભાજી, ભાઇ.g, manure crops. greater yam આસામ, ગુજરાત, ખાતર તરીકે પાક ઉગાડ, જેમાં મેટા તામીલનાડુ, પ. બંગાળ, મધ્ય પ્રદેશ ઇ.માં
ભાગે શણના પાકને સમાવેશ થાય છે. થતે કંદધારી આરહી સુપ.
(૨) લીલા પડવાસનું ખાત૨. gram. reat Scot, નીલગિરિમાં થતો
trampler. લીલુ ખાતર દબાવવાનું બટાટાનો એક પ્રકાર.
એજાર – સાધન. gr, manuring. recian foxglove. Digitalis લીલું ખાતર આપીને પાક પકવો. 9 lanata Enrh. નામની મૂળ યુરોપની mint. કુદીને. gr, onion. કંદ ગોળ પણ કાશમીરમાં થતી વનસ્પતિ, જેનાં અને પરિપકવ બને તે પહેલાં જ કાઢી પાનનું ઔષધ બને છે, જે હૃદયરેગમ લીધેલી ડુંગળી. (૨) લીલી – કાચી ડુંગળી. કામમાં આવે છે.
gr. peach aphid.Myzus persicae green. તૃણાચ્છાદિત જમીનને ટૂકડે. Sulz. નામનું તમાકુમાં પડતું માં મશી

Page #249

greens 248
grit. નામનું જતુ, જે તમાકુનાં પાન, પ્રકાંડ, ભારતીય દ્વીપકલ્પના પૂર્વ અને પશ્ચિમ કળ. પ્રાવર ઇ.ને રસ ચૂસે છે, જેથી છાડ પ્રદેશમાં થતું ઝાડ, જેની છાલના રેસાનાં રેગિષ્ટ દેખાય છે; પાન સૂકવવા અક્ષમ દેરડાં બને છે. Gr. histula Vahl. બને છે, અને તે પરથી બટાટાને વિષાણને ખડબ્રામણું નામની વનસ્પતિ. Gr. 314&tha 414 3. gr. peas. cui laevigata auct., plur. non Vahl. વટાણ, અપકવ વટાણાના દાણા. gr- કથ બેવલ નામની વનસ્પતિ, Gr, microcos pepper. લીલાં મરચાં. gr- scale. L. નામની એક વનસ્પતિ જેના સિગારેટને Coccas oiridis નામનાં જંતુ. gr. વિટાળવાના કાગળ બનાવવામાં આવે tea. Oleh 941. go. tinged 0. Gr. oppsitifolia Buchaolna. aai zivni. gr. vege Ham. ex. Roxb. alha coyuyul tables. લીલી શાકભાજી. gr- નામનું હિમાલયમાં થતું નાનું ઝાડ, જેનાં vitriol. $2214 2142. gr. wattle. ફળ ખવાય છે, છાલના રેસાનાં દોરડા Acacia decurrens નામનું ઝાડ, જેનાં બનાવવામાં આવે છે, અને પાનને ચારો કૂલમાંથી સુગંધી દ્રવ્ય મળે છે, જે ગ્રીન બને છે. Gre tena (Forsk.) વેટલ તરીકે ઓળખાય છે, જેનું કાષ્ઠ Aschers & Schwt. (Syn G. બળતણ માટે કામમાં આવે છે અને જેને populifolia Vahl; Chadara tena વનીકરણ માટે વાવવામાં આવે છે. gr. Forsk). ગજેથી, નાગવેલ અને જીતેલી wood. સૂકવ્યા વિનાનું કાષ્ઠ. grow નામની પંજાબ, રાજસ્થાન અને તામીલcutting. નરમ કાષ્ટને કાપવાની પ્રક્રિયા. નાડુમાં થતી ખાદ્ય બી અને ફળવાળી વનgreening. સૂર્યના તડકામાં બટાટાને સ્પતિ. Gr. tiliaefolia Vahl. બ્રામણ ખુલ્લા રાખી તેને રંગમાં પરિવર્તન લાવવું. નામની ઉત્તરપ્રદેશ, મધ્યપ્રદેશ, તામીલmeens. માનવીના ખોરાકના ઉપયોગમાં નાડુ, બિહાર અને ઓરિસામાં થતી ખાદ્ય આવતાં લીલાં પાન, આવી વનસ્પતિ. ફળની વનસ્પતિ, જેનું કાષ્ઠ બિલિયર્ડને gregarious. જથચારી, (૨) જુથમાં કર્યુ અને ક્રિકેટની રમતનાં સ્ટમ્પ બનાઊગતું gr, flowering. એક કે વધારે વવાના કામમાં આવે છે. Gr. villosa વર્ષોમાં થતાં પુપેદભવ.
Willd. પારેખડા નામની વનસ્પતિ, જે Grevillea robusta A. Cunn. ગુજરાત, આધ્રપ્રદેશ અને તામીલનાડુમાં ex R. Br. Hi Silver oak થાય છે અને જેનાં ફળ ખાવાના કામમાં અથવા Silky oak તરીકે ઓળખાતું શોભા આવે છે. માટે ઉગાડવામાં આવતું ઝાડ, જેનાં પાન grey jungle fowl. Gallus soneચા અને કેફીના બગીચામાં ખાતર તરીકે જati. નામનું પશ્ચિમ અને દક્ષિણ ભારતનું ઉપયોગમાં આવે છે; જેનું કાષ્ઠ કઠણ છે જંગલી મરછું. અને કબાટ છે. બનાવવા માટે તેને ઉપયોગ- Grey mullet. Mugal cephalus, માં લેવામાં આવે છે.
thirutha, chaala madavai 1140 Grewia asiatica L. (Syn. G. માછલીનો પ્રકાર. elastica Royle). ફાલસા, ખાદ્ય ફળ grinder. દાણું પીસવાનું યાંત્રિક સાધન, માટે ભારતભરમાં ઉગાડવામાં આવતી એક ઘટી. વનસ્પતિ, જેના કાષ્ઠમાંથી ગોલ્ફનો દંડ grinders. દાઢ. બનાવવામાં આવે છે. Gr. elastica tripes, શૂળ, દુખાવે Royle. $1471. Gr. glabra Blume gristle. $124. (Syn. Gr. laevigata auct.; plur. grit. dia! 242042131 4242041 2331, non vahl. કથ બેવળ નામનું દ. જે મરધીનાં બચ્ચાંને, તેને ખોરાક જઠરમાં

Page #250

groin
244
groundnut દળાય તે માટે આપવામાં આવે છે. ટકા ભાગ તેનાં બી માટે, 8 ટકા ભાગ gritty- દાણાદાર.
ખાવા માટે, અને 70 ટકા ભાગ ખાદ્ય groin. જઠર અને જાંગ વચ્ચેને પ્રાણુના તેલ કાઢવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. શરીરને ભાગ, કટિપ્રદેશ.
વાવવામાં આવતી તેની વિવિધ જાતો, Gos Colman. આયાત કરેલી દ્રાક્ષને વૃદ્ધિને પ્રકા૨, તેને ઊગવા અને ફળવા એક પ્રકાર, જે ગોળ અને કાળા રંગની માટે જરૂરી બનતો સમય, તેનાં પાનનાં હોય છે.
કદ અને પ્રકા૨, ફળનાં કદ અને આકાર, gross, કુલ, સમગ્ર. gr, change. દાણાના આકાર અને તેને આવરતું છે, સૂક્ષ્મદર્શક સાધનની મદદ વિના નજરે રંગ ઇ.ની દષ્ટિએ તે વિવિધતા ધરાવે છે. તેની દેખાતું પરિવર્તન. gr- energy. મુખ્ય જાતોમાં કોરમંડળ, બેલ્ડ, પી નટ કુલ ગરમી, કુલ ઊજા, કુલ દહન. (૨) અને રેડ નાતાલ છે. મુખ્યત્વે તે ખરીફ વસ્તુની સઘળી ઉપચયન પેદાશનું પૂરેપૂરું પાક તરીકે વાવવામાં આવે છે. તેની સિંગ દહન થતાં ઊર્જાનું જે પ્રમાણ રહે તે વાતાવરણમાંથી નાઈટ્રોજન લે છે પણ ઊર્જા, આવી વસ્તુની ઉષ્માનું કુલ નહિ મોટાભાગે તે પોટાશ અને ચૂનામાંથી તેની પણ તેનાં પોષક તત્ત્વનું મૂલ્ય સપડે છે. વૃદ્ધિ માટે આવશ્યક પોષણ મેળવે છે. gr. pathological change. grn. cake. Huna vida anill રોગના પરિણામે કોઈ અંગ કે પેશીમાં તેલ કાઢી લીધા બાદ શેષ રહેતી તેની પેદાચ, નજરે દેખાય તેવું આવેલું પરિવર્તન. જે મગફળીના ખેળ તરીકે ઓળખાય છે; ground ભૂમિ, આધાર. gr. colour. તેમાં ઊંચા પ્રકારનું પોષક તત્ત્વ અને પાકતાં અને પાકેલાં ફળને લાલ રંગ. પ્રોટીન રહેલાં છે. તેને દળીને તેને લોટ gr coverજંગલમાં શાકીય વન- બનાવવામાં આવે છે, જે બાળકો અને સ્પતિ અને નીચા ઊગતા સુપ. (૨) મેટેરાંઓ માટે પિષક ખોરાક બને છે. જમીનની નજીક ઊગીને તેને આવરિત તેનું સહેલાઈથી પાચન થાય છે. મધુપ્રમેહના કરતી વનસ્પતિ. gr, curing, જમીન રોગીઓ માટે તે અનુકૂળ રાકની ગરજ પર પાથરી કેાઈ દ્રવ્યની કરવામાં આવતી સારે છે. ઘઉં અને બીજાં ધાન્યના લેટની સૂકવણ. gr, meristem. આધાર સાથે ભેળવી તેની ખાદ્ય વસ્તુ બનાવી શકાય વિભજ્યા, આધાર વધનશીલ પેશી. છે. મગફળીને ખેાળ ઢેરને ખાવા માટે gr sulphur, 325 ૨ધ ધરાવતી
અપાચ છે, ઉપરાંત તેને સારુ ખાતર બને ચાળણીમાં ચાળવામાં આવતો ગંધકને
3. grn. collar rot. Pellicularia ભૂકે, જે કંગનાશક તરીકે ઉપયોગી બને
rolfsizથી મગફળીને થતો રોગ, જેમાં છે; ભૂકે જેમ બારીક તેમ તેની ગુણવત્તા છોડ પીળો પડી સુકાઈ જાય છે. grn. વધારે હેચ છે. gr- water, જમીનને
dry root rot. Macrophomina શારી કે ખેદીને મેળવવામાં આવતું phaseoli થી મગફળીને થતો એક રોગ. ભૂગર્ભ પાણ. grew. How- જલીથી grn. haulms. મગફળીને કાઢી પ્રવણતા અનુસાર ભૂગર્ભ જળને પ્રવાહ.
લીધા બાદ રહેતા ભાગને ઢેરના ચાર grow. level. ભૂગર્ભ જળની સપાટી.
તરીકે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. groundnut. મગફળી, ભેયસિંગ;
રજકા કરતાં તે હલકે હોવા છતાં તેમાં Arachis hypogaea L. 414422 orci
ઠીક પ્રમાણમાં પોષક તત્ત્વો રહેલાં છે. મહત્ત્વની તેલીબિયાંની વનસ્પતિ, જેનું મૂળ grn. irregular leaf spot. વતન બ્રાઝિલ છે, જેને મુખ્યત્વે ગુજરાત, Mycosphaerella arachidicola Hlમહારાષ્ટ્ર, આધ્ર પ્રદેશ અને તામિલનાડુમાં ફળીને થતા રોગને પ્રકાર. grn. ઉગાડવામાં આવે છે. આ પાકને 12 kernels. મગફળીના દાણા, જેમાં સસ્તુ

Page #251

group
અને સમૃધ્ધ 25થી33 ટકા વાનસ્પતિક પ્રોટીન રહેલું છે, 10-20 ટકા શર્કરા દ્રશ્યે, અને 40-56 ટકા. ચરખી હોય છે. તેમાં રહેલું પ્રેટીન સુપાચ્ય છે, ઉપરાંત મગફળમાં ફેસ્ફરસ, ચૂને અને પ્રજીવકા એ' અને 'બી' રહેલ છે. મગફળીને વાટીને તેનું દૂધ અને આ દૂધનું દહીં બનાવવામાં આવે છે. grn. leaf mi ner. મગફળીના પાન કરતે Śtomopteryx nerteria M, નામને કીટ. grn. mosaic. મગફળીને થતા વિષાણુજન્ય રેગ. grn. oil, મગફળીનું તેલ, જે રાંધવામાં વપરાય છે. વનસ્પતિ ધી અનાવવા માટે પણ તે ઉપયેગી મને છે. તે સાબુ, સૌય પ્રસાધને, માણખત્તી, મલમ ઇ. બનાવવા માટે કામમાં આવે છે grn. peg, ફલિત થયા પછી અંડાશય વિસ્તાર પામી મેાટા ફળરૂપે જમીનમાં ભાગળ વધી જેને ફળ ખઝે છે તે. grn. quality. મગફળીની ગુણવત્તાનું માય તેમાં ફાં, તેનું કુદરતી વજન, દાણાનું કદ, તેને રંગ, તેમાં રહેલા તેલનું પ્રમાણ ઇ. ઘટકા દ્વારા નીકળે છે. મગફળીની ગુણવત્તા. grn. root rot. Pellicularia filamentosaથી મગફળીને થતા એક રાગ. grn. rosette. મગફળીને થા વિષાણુજન્ય રાગ, grn. shell. મગફળીન ફાં,ફે જે મગફળીના કુલ વજનના 20-40 ટકા ધરાવે છે અને જે ખાળવામાં કામમાં આવે છે, તેની રાખમાં 1.5 ટકા પેટાશ અને 3 ટકા ચૂના હોય છે. કૃત્રિમ ખાતરમાં મંદક તરીકે તે ઉપયેગી ખને છે. grn, stem horer. Sphenoplera perroteti G. નામની મગફળીના પ્રકાંડને કારતી ગાભમારા ઈંચળ. gm. tikka disease. Cercospora personala (B & C) Ell & Everth C. arachidicola Hori, મગફળીને થા એક રાગ. gm, thrip મગફળીને થ્રિપ નામના કીટ.
group. જથ; સમૂહ. gr. variation.
245
grub.
એજ જાતના સમૂહની વિવિધતા, જે વ્યક્તિએ.ની વિવિધતાથી ભિન્ન હેાય છે. grove. નાનું વન, વૃક્ષસમૂહ, બગીચા, ઝાડ. (ર) આંકા
grow. વૃંગતા. અને જાડાઈમાં વધવું. (૨) ઊગવું (૩) ખેતી કરવી, વાવવું. gr. wild. ગમે તેમ ઊગવું. growing. ઊગતું, વધતું, વર્ધનશીલ, મેટું થતું. gr. conditions. જમીન, વરસાદ, સૂર્યના પ્રકાશ, ઉષ્ણતામાન, ખેતી ઇ, જેવી જીવવા અને વધવામાં કારણભૂત ખનતી પર્યાવરણીય પરિસ્થિતિ. g". mash.મેટાં થતાં પક્ષીએને આપવામાં આવતું ખાણું. gr.period. વીકાળ, વધવાને-વૃદ્ધિના સમય. gr. point. વધી અગ્ર, વર્ધનશીલપેશી, સર્જક બિંદુ, અગ્રકાષવર્ધન. gr. region. સર્જક્ષેત્ર, વર્ધીપ્રદેશ. growth. વૃદ્ધિ. (૨) જીવંત સજીવના કદમાં થતા વધારે. (૩) અર્જુ, સેાો ઇ. (૪) પ્રાથમિક અવસ્થાથી માંડી પરિપક્વતા ધારણ કરવામાં આવે ત્યાં સુધી સજીવન થતે વિકાસ. gr., sliding વિસર્પી વૃદ્ધિ. gr, vegetative વાનસ્પતિક વૃદ્ધિ gr. correlation. વૃદ્ધિ સહસંબંધ. gr. habit. વૃદ્ધિક્રમ. g. hormone. વૃધ્ધિકારક અંત:સ્રાવ, g. inhibitor. વૃદ્ધિ નિરોધક. gr. layer. વૃદ્ધિના વાર્ષિક ક્રમ દર્શાવનાર સ્તર, g. movement. વૃદ્ધિ ગતિ. gr.percent. વનનાં પ્રમાણ અને ગુણવત્તા વચ્ચેને ગુણાત્તરની શરૂઆતના સમય અને ત્યારપછીની સમયની દૃષ્ટિએ ટકાવારી. છુ” promoting vitamin. વૃદ્ધિપ્રેરક પ્રજીવક–એ.' gr. regulating stystances. વનસ્પતિની વૃદ્ધિન નિયામક દ્રવ્યો. છુ”. rings. વાર્ષિક વૃદ્ધિદર્શક વનસ્પતિના આડછેદમાં દેખાતાં વલા, g. stages. વનસ્પતિની વૃદ્ધિનાં ચાસ તમમાએ – સમયેા. gir. substance. વૃદ્ધિ દ્રવ્ય.
gruh. (૨) ડાળ, ઢાલ પક્ષ સજીવનું ડિગ્સ. (૩) ઝાડ કે ભ્રુપને કાપી લીધા પછી જમીન

Page #252

gruel
246
Guizotia...
પર પડી રહેવા પામતું હંઠું અને તેનાં મૂળ. ઝાડ, જેનાં ફળ ખાદ્ય છે, છાલના
rubber. મૂળની સાથે વનસ્પતિને રેસાનાં દેરડાં બનાવવામાં આવે છે, અને ઉખાડનાર ચાંત્રિક સાધન.
છાલના કાઢાને ઉપગ ખાંડને શુદ્ધ કરવા gruel. ગરમ કે ઠંડા પાણીમાં તૈયાર માટે થાય છે. G. almifolia Lamk.
કરવામાં આવતે ઢેરને ખોરાક, શેતું. રૂદ્રાક્ષ. Guaiacum officinale L. Rilele gugal. 7111010; Commiphora ઝાડ.
roxburghii Arn. Engl. (BalsaGualtheria fragmentissima Wall. modendron roxburghii Arn. 11 Hej એક સૌરભિક છોડ.
રાજસ્થાન અને ગુજરાતમાં થતું ઝાડ, guanabara. મામફળ.
જેની છાલના રસનો ઉપયોગ સુગધી guano. પેરુમાં આવેલા દ્વીપમાં મળતી દ્રવ્યોના સ્થિરીકરણ માટે કરવામાં દરિયાઈ પક્ષીઓની હગાર, જે નાઈટ્રોજન આવે છે. guggul. ગૂગળ. g. અને કેમ્ફિરિક એસિડથી સમૃદ્ધ હોય છે dhup. Allanthus triphosa (Deઅને જે ખાતર તરીકે ઉપગી છે. માછલી- nns.) Aston (A. malabariમાંથી બનાવવામાં આવતા ખાતરને પણ ca Dc.). ગૂગળ ધૂપ નામનું દ. ભારતનું આ નામ આપવામાં આવે છે.
ઝાડ, જેની છાલમાંથી નીકળતા રસને uar, ગવા૨.
ધૂપ કરવામાં આવે છે, પાનમ થી કાળે guard cell. રક્ષકકોષ.
રંગ મળે છે, જેના વડે સાટિન કાપડને Guatemala gama grass. રંગી શકાય છે અને કાષ્ટની દીવાસળીઓ,
Tripsacum laxum Nash. 4140 બનાવવામાં આવે છે. તૃણકુળનું ઘાસ.
Guignardia bidroelli. Salah guava, જામફળ, જમરૂખ; Psidium, વેલના એક રોગ માટે જવાબદાર જંતુ. guajava L. નામનું મૂળ અમેરિકાનું G. camelliae. 24101 31307 401 54 પણ ભારતભરમાં ખાસ કરીને ગુજરાત, રોગ માટે જવાબદાર જંતુ. પંજાબ, ઉત્તર પ્રદેશ, બિહાર, મહારાષ્ટ્ર Guilandina moringa. સરગવાનું ઝાડ. અને આંધ્ર પ્રદેશમાં થતું ફળ, જેનું ઝાડ guinea. Numida meleagris. નામનું મધ્યમ કદનું, મજબૂત અને દીર્ધાયુ હોય ઉત્તર આફ્રિકાની જાતનું પાલતું પક્ષી. છે. જામફળ સ્વાદિષ્ટ, અમ્લીય છે અને g.grass. G. 4121. Panicum maxiતેમાં પ્રજીવક સી', કેલ્શિયમ અને mum Jacq. નામનું મૂળ બદ્રિકાનું €124224 $143. g. anthracnose. દીર્ધાયુ ઘાસ, જેને ઘાસચારા માટે ઉગાડColletotrichum psidii (Delacr) વામાં આવે છે. ઘણા પ્રકારની જમીનમાં Sheld. અને Gloeosborium bsidit તે ઊગી શકે છે, પણ બંધિયાર પાણુવાળી Delacr. થી જામફળને થતો રક્ષરોગ. જમીન તેને માફક આવતી નથી. g. g. fruit canker.Pestalotiopsis squash. Xe. pridii (Pat) Venkatakrishni Guizotia abyssinica Cass. 242ah. નામના કીટથી જામફળને થતો રેગ. સાણી, રામત, કાળા તલ તરીકે g. mealy scale. Pulvinaria 2107 musi 442 4 Bloi yet a 21621 psidii Maskell. 11401 on 744all પ્રદેશ, આન્દ્ર પ્રદેશ અને ઓરિસામાં ચીકટ કીટ,
થતું ઝાડ, જેનાં બીમાંથી કાઢવામાં આવતું Guazuma tomentosa Kunth. તેલ રઈના કામમાં આવે છે, ઉપરાંત રૂદ્રાક્ષ મૂળ અમેરિકાનું પણ અહીં પ. બંગાળ. દીવાસળી, સાબુ અને રંગમાં પણ તેને આધ્રપ્રદેશ અને તામીલનાડુમાં થતું ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે.

Page #253

247
Gujhia...
Gujhia weevel. Tanymecus indicus Faust, નામનું ઘઉં, ખસખસ, જય, વટાણા, ચણા, ડાંગર અને રાઈમાં પડતું ધનેડું, ઉપરાંત તે જુવાર, મકાઈ, કપાસ, રાણ, દાળ, કરડી, બટાટા, તમાકુ, કાખી, ફલાવર ઇ.ને પણ હાનિ પહેાંચાડે છે; રાતના નો વનસ્પતિનાં કુમળાં મૂળને કાપી તેમને ભારે નુકસાન પહોંચાડે છે.
gujjar. ગુજર; ઉત્તર પ્રદેશને ચાયાવર ઘેટા અને ઢાર ચારનાર અને પાળનાર. gujur. પીળાં ફૂલની ગુજરાતમાં થતી એક શાકીય વનસ્પતિ. Gulabi grape. ગુલામી દ્રાક્ષ નામની ગાળ, જાડી છાલ, નરમગર અને ગુલામ જેવી વાસ ધરાવતી દ્રાક્ષના એક પ્રકાર, જે બ્લેક પ્રિંસ તરીકે ઓળખાય છે. gulabilitchi. ઉત્તર પ્રદેશની લાછીના એક પ્રકાર.
Gurber's test
phora. નામની પ્રજાતિનું લવંગાવિકુળનું એક ઝાડ. g. tree. યુકેલિપ્ટસ. છુ. turpentine. જીવંતચીડના ઝાડમાંથી સવતા આલિયા રેઝિનમાંથી મળતું ખાષ્પશીલ તેલ. gums.કાછીય વનસ્પતિમાં ઝરતા અતિપારદર્શક રસ, વનસ્પતિને છેદ થતાં રસ ઝરવાનું ઝડપી અને છે. gummy. ગુંદર જેવા દ્રવ્યવાળું (ઊન).
gumarabic acacia. 3, Acacia senegal (L.) Willd. (Syn, A. vere Gill & Perr.). નામનું ઝાડ, જેની છાલમાંથી ગુંદર નીકળે છે. gumbo. ભીંડાં.
છે.
gum gatti. Anogeissus latifolia Wall. ધરુઆ, ભૂતધાવડા, પાનધર નામનું પાનખર ઝાડ, જેના પ્રકાંડમાંથી મળતા ગુંદર કાપડ રંગવામાં વપરાય છે, જે ગટ્ટીંગમ' કહેવાય છે. આ ઝાડ હિમાલય, મધ્યપ્રદેશ, નીલગિરિ ઇ.માં થાય gumming. જુએ gummosis. gumosis. વનસ્પતિના માંથી ઝરતું ચીકણું દ્રવ્ય. જે વનસ્પતિના રાગના લક્ષણરૂપ છે; ફૂગ, જંતુ, જમીનમાં અતિશય નાઇટ્રોજનનું પ્રમાણ ઇ. આવા રાગનાં કારણેા હોય છે. Gundapuro. ખાસી ટેકરીઓ, નીલગિરિ અને કેરળની સૌરભિક શાકીય વનસ્પતિ.
gulab jaman. ગુલાબજાંબુ. gular. ઘાસચારા માટે પાન, ચામડાં કમાવવા માટે છાલ અને ખાવા માટે ફળધારી એક વૃક્ષ. gulga. શંખેડા,
gull. માછલી ખાતું દરિયાઈ પક્ષી-ગલ. gullet. અન્નનળી.
gully. જમીનના ઢાળ પર વરસાદના પાણીને વહી જતી નીક. (ર) વહેતા પાણીની નીક. છુ. control. ચાત્રિક રીતે કે વનસ્પતિ વાવીને પાણીને વહી
gundhy bug. ડાંગરને કીટ.
જતું અટકાવી જમીનના ધેાવાણને નિયં-gunera. એક પ્રકારનું ઘાસ. gunj. ભુજાર, મંડી.
ત્રિત કરવાની યુક્તિ. g. erosion. નીદ્રારા પાણી વહેવાથી થતું જમીનનું ધેાવાણ. છુ. head. પાણી વહેતું હોય
તેવી નીકને ટોચને લાગ. g. plug-guntaka. માટી ભાગવાનું સાધન, ging. સ્થિરીકારક વનસ્પતિને વાવીને guol. ઉપહિમાલય, આરિસા અને નીક્દારા થતા ધાવાણને અટકાવવાની આસામમાં થતું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. યુક્તિ. gullying. નીકના વહેતા gur. ગાળ. પાણીથી થતું ધાવાણ, Gurbers test. દૂધમાં ચરખીની gum, ગુંદર; પાણીમાં દ્રાવ્ય પરંતુ સુકાઈ ટકાવારી જાણવા માટેની કસેટી ચેડા જતાં સંસંજનનું કામ કરતા ઝાડ કે ક્ષેપના સલ્ફ્યુરિક ઍસિડ, કાહોલ અને દુધને ઝરતે ચાન રસ. છુ. myrtle. Ango- મેટ્રિચામીટર નામના સાધનમાં રાખી,
gunny. તાજ, ખાતર ઇ. ભરવા માટેના શણના કથળે..

Page #254

gurgura
હલાવી ઘેાડા ઘેાડા સમય સેન્ટ્રિકયૂજમાં 3 મિનિટમાવવામાં આવતાં દૂધમાં રહેલું ચરબીનું તત્ત્વ છૂટું પડે છે. માવી રીતે દૂધમાં રહેલી ચરબીની ટકાવારી જાણી શકાય છે.
248
gurgura. Raptonia buxifolia A. DC. (Monotheca muscatensis A. DC., Edgeworthia buxifolia Falc.). નામનું ખાદ્ય ફળનું નાનું ઝાડ. gurial. એક તંતુધારી ઝાડ, જેની કળીએ અને ફળ ખાદ્ય છે.
gut. પ્રાણી રચના અનુસાર લાંબું કે ટૂંકું તેના પાચનતંત્રનું અંગ, આંતરડું. gutter. નીક, ગટર, મેરી, ગંદા પાણીના અપવાહની નાળા. .-Äy. સુતરાઉ કાપડની મિલેાની એક આડ પેદાશ, જે ખાતર તરીકે કામમાં આવે છે. gutting. માછલીના વક્ષ પર છરીને ચીરે મૂકી તેનાં અંતરંગ બહાર કાઢવા. Gymnema sylvestre. (Retz.) Schult. માધુમાશી, જે મધુ પ્રમેહના દર્દમાં ઉપયાગી બને છે.
Gymno−. અનાવરિત, અનાચ્છાદિત અર્થ. સૂચક પૂર્વેગ. gymnocladus assamicus U.N. ex. P.C. Kanjilal. આસામનું એક ઝાડ, જેનાં ખી વાળ ધેાવાના કામમાં આવે છે. Gymnosperm. અનાચ્છાદિત ખીજ ધારી વનસ્પતિ. (ર) અંડાશયમાં વિદ્યુત – ખુલ્લું – અનાવરિત બીજ, Gymnosporia montana Roxb. વિકરા, વિકળે.
gyn-, gynaeco- gyno-. સ્ત્રી, માદા અર્થસૂચક પૂગ. gynaeceum, જાચાંગ, સ્ત્રી કેસર ચક્ર, પુષ્પના સ્ત્રીકેસરની યુતિ કે સહવાસથી
gyrate
થતી રચના, જે પરાગાસન, પરાગવાહિની અને અંડારાયથી ઓળખાય છે. gy. cover. સ્ત્રીકેસરીય વેન, gynaecomastia. સ્ત્રીસદૃશ. gynaecomoxph. સ્ત્રી જેવી દેખાતી નરવ્યક્તિ. gynandromorph, શરીરને એક ભાગ નારીનાં લક્ષણા અને બીજો નરન લક્ષણે ધરાવતી વ્યક્તિ, ઉભયલિંગી સ્વરૂપી વ્યક્તિ. (૨) નર અને માદાનાં લક્ષણા ધરાવતું પ્રાણી.
gynandrous.
એક જ કલમમાં
પુંકેસર અને સ્ત્રીકેસર ધરાવતું, પુજાયાંગ; પુષ્પા જેમાં પુંકેસર ચક્ર અને સ્રીકેસર ચક્ર જોડાયેલાં હોય તે. gynandrophore. પુજાયાંગધર. gynandrosporous. સ્ત્રી-પું ખીન્તણું
સહાયક.
gynobase. સ્ત્રીકેસર તલ, નયાંગતલ, અંડાશયમાંથી વૃદ્ધિ પામતી પણ તેનાથી મુક્ત વનસ્પતિ.
Gynocardia odorala R.Br. ચૉલમુગરા, નામનું ખાસી ટેકરીએ અને સિક્કિમનું ઝાડ, જેનાં બીનું તેલ – ચાલ મુગરા તેલ રક્તપિત્તમાં ઉપયોગમાં આવે છે. gynogenesis. જાય!ગીકરણ, જાચગી જનત. (૨) ફંડમાં પુંજન્યુ પ્રવેશવા છતાં ફલીકરણ થતું નથી તેમ છતાં થતા ઝૂંડને વિકાસ,
gynophore. જાચાંગધર, નારી અંગવાળા અક્ષનું અનુલંબન, નારીજન્યુ ઘર. gynostemium. પુજાયાંગક, પુંકેસર ચક્ર અને સ્ત્રીકેસર ચક્રના યુગ્મતથી થતી
રચના.
gypsum. ચિરૈડી નામનું ખનિજ. gyrate. સર્પિલ, ચક્રાકાર વિન્યાસ,

Page #255

H
habit. વનસ્પતિ જાતિની વ્યક્તિઓનાં haematite. FO, રસૂત્ર ધરાવતું સામાન્ય કાર, દેખાવ અને વૃદ્ધિને લોહની કાચી ધાતુમાં જણાતું લોહનું જલપ્રકા૨; વનસ્પતિનું સામાન્ય સ્વરૂપ. (૨) વિહીન સેસ્કવાઈડ; સ્ફટિક રૂપમાં તે બાદત, ટેવ, સ્વભાવ, (૩) આવરણ. જમીનને લાલ રંગ આપે છે. (૫) શાક.
Haematopinus asini. લેહી ચૂસતી Habitant. કોઈ સ્થાન કે વિભાગનું જ. H. eurosternus. લોહી ચૂસતી જ. કાયમી નિવાસી પ્રાણુ કે વનસ્પતિ. H. tauberculatus. લોહી ચૂસતી જ. habitat. વાસસ્થાન, નિવાસસ્થાન, Haematoxylon campecianumL. વાસ, રહેઠાણ. કઈ એક સજીવનું પતંગ નામનું શેભાનું કાંટાળું ઝાડ, જેના પર્યાવરણ. h. factor, કેઈ સજીવની કાષ્ઠમાં હીમેટેકિસલિન નામને રંગ વૃદ્ધિ પર પર્યાવરણની કે રહેઠાણની થતી આવેલો છે, 24342. h. of growth. SLS 24's haemoglobin. 33016140207 વાસસ્થાનની વનસ્પતિનાં મૂળ, પ્રકાંડ દ્રવ્ય, જેમાં પ્રોટીન સાથેનું હીમેટીન હેચ શાખા ઇ.ને સામાન્ય આકાર કે વિન્યાસ. છે. શ્વાસમાં લેવામાં આવતા કિસજનને Habronema. Habronema mega a BiLQ 3. haemoglobinuria. stoma, (Droschu megastoma), પશુના મૂત્રમાં હીમોગ્લોબીનની હાજરી, Habronema microstoma, Habro- om prolal (
10 39 S14 . haemonema mastan, ઇ. નામનું પશુ અને lysis. લાલ રક્ત કોષને નાશ અને પક્ષીઓમાં થતું પરજીવી ગોળકૃમિ, જેને હીમોગ્લોબીનનું ચાલી જવું. વચગાળાના ચજમાન તરીકે ઘરની કે haemorrhosis. મેટાં ઉદરમાં થતા તબેલાની માખની જરૂર પડે છે. આ કમિના કમિ અથવા Trichostrongyles નામના કારણે જઠરમાં અબુંદ થાય છે કે તેની Haemonthus પ્રજાતિના જંતુથી થત આવરણ ત્વચાને ખંજવાળ આવે છે અને એક રોગ. આ પ્રજાતિના Haemonthus ઝાડા થયા કરે છે.
contortuડથી ઢેર, ઘેટાં અને બકરાને, Hachiya. જાપાનનું અંડાકાર, શંકુવાળું, Haemonthus longistipesથી ઊંટ અને મોટું ફળ, જેની છાલ ચળકે છે, રંગ ઘેરે ઘેટાને, Haemoncleus smilis અને નારંગી અને ગર પીળા રંગને હોય છે. Mecislocirrus digiiatusen aina Rial hackberry. Cellis australis L. થાય છે. રોગગ્રસ્ત પ્રાણુને રક્તક્ષીણતા થઈ નામનું ઉત્તર ભારતનું છાયા માટે થતું એક - નીચલા જડબામાં જે આવે છે, પેટ ઝાડ, જેના કાષ્ઠનાં રમતનાં સાધને ફલે છે, ઝાડા થાય છે, કબજિયાત રહે બનાવવામાં આવે છે.
છે અને ધીમે ધીમે કરતાં પ્રાણી નબળું haematic. રક્તનું, લેહીનું, લેહીને પડી છેવટે મરણ પામે છે. Haeannaલગતું.
claus contortas. ઢેર, ઘેટાં-બકરાંમાં haematin, હિમોગ્લોબીનના વિઘટનના રેગ લાવતું કૃમિ. H. logistites. ઊંટ કારણે થતું રંજક દ્રવ્ય, જેમાં લેહ હોય અને ઘેટાને રેગ આપતું કૃમિ. H. similis. છે અને કિસજનનું વહનને તે ગુણ ઢેરને રેગિષ્ટ બનાવતું જંતુ. ધરાવે છે
haemophilia. એક પ્રકારનો વંશાનુગત
249

Page #256

haemorrhage
250
haldi.
રોગ, જેમાં લેહી ગઠાતું નથી અને છેડે સડવા માડયું છે તેની પ્રથમ નિશાનીરૂપ પણ ઘા પડતાં પુષ્કળ લેહી વહેવા માંડે હેચ છે. h. weeds. પાણીમાં ડુબેલી છે, જે કેમે કરતું બંધ થતું નથી; એ રેગ લીલ, જે માછલીને ખોરાક બને છે. h.
સ્ત્રી તરફથી તેનાં સંતાનોને લાગુ પડે છે. worm. વિવિધ પ્રકારની કૃમિઓને haemorrhage. ઘા કે રેગના પરિ- લાગુ પડતું સર્વ સામાન્ય નામ. h.
મે રક્તવાહિનીમાંથી થતું પુષ્કળ રક્ત caterpillar. Diacrisia vbli ua સ્ત્રાવ. (૨) લેહીનું વહેવું, રક્તસ્ત્રાવ થ. WK. નામની શણ, કઠોળ, તલ, haemorrhagic. લેહીયાળ. h. અળશી, મગફળી અને ધાન્યની ઈયળ, જે filariasis, Parafilaria bonicola પાન અને અંકુરને ખાય છે. જેનાં ઉપદ્રવથી નામના જંતુથી ઢોરને થતે પરજીવીજન્ય છોડ પરનાં સઘળાં પાન ખરી પડે છે. રોગ, જેમાં ગરદન, પગ, કાન, ખભા haldi. હળદર. અને જઠરમાંથી રક્તસ્ત્રાવ થાય છે. આ haldu. Adina cordifolia (Roxb.) રેગ બળદમાં વિશેષ થાય છે. H. septi- Benth & Hook. નામનું કર્ણાટક caemia. Pasteurella septica નામના અને મધ્યપ્રદેશમાં થતું ઝાડ. દંડાણથી ઢેર અને ભેસેને થતો જીવાણુ- half. અધું. h-breed. એક જ જાતના રક્તતાનો ગંભીર પ્રકારનો રોગ, જેમાં બે વનસ્પતિ પ્રકારની ઓલાદ. (૨) તાવ આવે છે, માથા અને ગળા પર સેજા બે જાતિઓ વચ્ચેનું સંક૨. h.-broઆવે છે અને માત્ર 24 કલાકમાં જ there કે h. sister. એક જ મરણ થાય છે. રેગી પ્રાણી બચી જવા મા પણ જુદા પિતા અથવા એક જ પામે તે તેને તીવ્ર આંત્રપ થાય છે, પિતા પણ જુદી માતાઓનું સંતાન; સાવકે ઝાડામાં લોહી પડે છે, ન્યૂમોનિયા થાય ભાઈ કે સાવકી બહેન. h. hardy છે, આંખ અને જીભ કાળાં પડી સૂઝી annual. અર્ધદેઢ વાર્ષિક છોડ. h. જાય છે. haemostatic. રક્તસ્ત્રાવને life. અર્ધજીનકાળ. h. shovel. બધું અટકાવનાર પ્રક્રિયક.
પાવડે. h.-slip stage. મસ્ક મેલનની hail. કરો, જેથી ઊભા પાકને નુકસાન અવસ્થા, જેમાં વ્રતથી ફળને અપૂર્ણ રીતે 41210. h. stones. $21. h. storm. કે વેલમાંથી ખેચીને છૂટું કરાય છે. કરાનું તોફાન; કરો, અને વાવાઝોડાની (૨) દૂરના બજારમાં મોકલવા માટે સાથે થતા વરસાદ
પાક લણવામાં આવે તેવા પ્રકારની પાકની hair, વાળ, લેમ, કેશ. (૨) એક કે તેથી અવસ્થા. વિશેષ કષનું અધિચર્મ પરનું તંતુ આકારનું halganne. ભારતીય ગુટ્ટપર્ચાનું ઝાડ. પ્રવર્ધ. ઘણાં પ્રાણીઓના વાળ ઊનની Halkar. કર્ણાટકમાં થતું ભારવાહી માફક તંતુ તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં પશુ પરંતુ તેની માદા ઓછું દૂધ આપે છે. આવે છે. h. balls. ગાય જેવાં પ્રાણીના halminthes. ૫૨જીવી કૃમિ સમુદાય. પેટમાં જણાતા વાળના ગેળા; પિતાને કે halo. કેઈ વનસ્પતિના વ્રણની આસપાસ અન્ય પ્રાણીઓને ચાટવાના પરિણામે મેં ઘણીવાર જણાતો રેગગ્રસ્ત પેશીને સાંકડે. દ્વારા પેટમાં જતા વાળના બનતા ગોળા. પઢો. h. length. કપાસિયાને h. fibre. વાળને તંતુ, જે કડક હેવાથી વિંટળાઈને રહેલા તંતુની વધુમાં વધુ કાંતી શકાય નહિ કે તેને વળ પણ આપી મિ.મી.ના માપની લંબાઈ શકાય નહિ. કંતાય તે તેને તાંતણે halophyte. દરિયા કિનારે થતી ખરબચડે બને છે. h. slips તાજા કે વનસ્પતિ, જે ક્ષારીય જમીનમાં થાય છે, ખરાબ રીતે ઉત૨ડવામાં આવેલા ચામડા- લવણાભિદ. ક્ષારીય પાણીમાં ઊગવાની માંથી ગુચ્છમાં વાળ છૂટા પડવા, જે ચામડું ક્ષમતાવાળી વનસ્પતિ.

Page #257

Halopyrum...
251
hard
Halopyrum macronatum (L.) પહેલું અને એક ઈંચ જેટલી જાડાઈ ધરાવતું Stapf. રેતીના ઢુવાને નવસાધ્ય કરવા પાટિયું, જેની મધ્યમાં 5 ફૂટ લંબો વાંસ માટે ઉપયોગમાં આવતી વનસ્પતિ. જેલો હોય, જેને એક વ્યક્તિ સીધું Haloxylon recurvum, (Moq.) ૫કડી, બીજે ખેંચી, જમીનને સરખી કરી
Benge ext Boiss. ખારે, ખારીલાણી 213 3. k. niating. you hand breeનામની વનસ્પતિ, જે કાચા સોડિયમને ding. h. pollination. 232 un સ્રોત ધરાવે છે.
મેળવવા હાથથી પરાગનયન કરવાની પ્રથા. haiter. ઘોડા અને ઢેરની લગામ. (૨) h. pounding. હાથ છડ. (૨) ડાંગરને પ્રાણીઓને કાબૂમાં રાખવા માટેનું દોરડું ખાયણ, પરાઈ, ચક્કી ઇ.થી છડવાની રીત,
જેથી મિલનાં યંત્ર દ્વારા છેડવામાં આવે તે halvu. મૂળ યુરેપની નાની શાકીય કરતાં ચેખા ઠીક પ્રમાણમાં પ્રાપ્ત થાય વનસ્પતિ, જેનું શાક બને છે.
છે. h. pump. એક વ્યક્તિ દ્વારા ham. ડુક્કરના પગના મંસને ટુકડો. છંટકાવ કરવાનું સાધન, હાથે ચલાવી Hamalin. Yon 0471 401 asal ulsa 21514 aal 14. h. weeding. સંતરાને એક પ્રકા૨.
હાથથી ઘાસયાત-દૂર કરવાની રીત. Hamelia patens Jacq, ચીડિયા hank. ઊન કે સુતરની આંટી. (૨) સાધારણ ઝાડ. જેને નારંગી–લાલ રંગનાં ફૂલે માટે રીતે 560વારનું માપ. બગીચામાં વાવવામાં આવે છે.
hanumanphal, હનુમાનફળ. hamerophyte. ઉગાડવામાં આવતી hapa. માછલીને કામ ચલાઉ રાખવા માટે વનસ્પતિને એક પ્રકાર.
કાપડની બનાવેલી અને પાણુમાં રાખવામાં Hamiltonia suaveolens Roxb. આવતી જલસંગ્રહ ટકી. ગાગદમ, ગીહસ નામને શોભા માટે haploid એક સંખ્યક, એકકીય, એક વાવવામાં આવતો છેડ.
ગુણિત; પ્રાણુના દૈહિક કેષમાં સાધારણ hamulus (એ.વ) (hannuli બ.વ.). રીતે રહેતી પ્રત્યેક રંગસૂત્રની જોડી પૈકીનું
નાને કેડે કે અંડા જેવું પ્રવર્ધ. એક રંગસૂત્ર. hand. wala 42 $172 159111 Haplophragma adenophyllum
આવતી વ્યક્તિ, કામદાર, મજ૨. (૨) (Seem.) P.Dop (Syn. Bignonia 490 or later dal 261! yun adenophylia Wall ex. G. Don). ઊચાઈ માપવાને 4 ઈંચ જેટલે એકમ વિથી માટે ઉગાડવામાં આવતું ઝાડ. (૩) કેળાની અધમ. (૪) તમાકુની બાંધેલી harara. મધ્યમ કદનું હરડેનું ઝાડ, એક થપી. (૫) હાથથી ઉપયોગમાં લેવામાં Terminalia chebula Retz. જેનાં આવતું ગમે તે એ જાર. (૬) હાથ. h. ફળ એટલે હરડે ઔષધીય ગુણ ધરાવે breeding. પશુ-પંખીઓની મૈથુન છે, ઉપરાંત હરડે તથા આ ઝાડની છાલ ક્રિયાની સંખ્યા નિયંત્રિત કરનાર માલધારીનું ચામડાં કમાવવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં સંવર્ધન અંગેનું કામ. h. duster, આવે છે. હાથથી જંતુદન દ્રવ્ય છાંટવાનું સાધન. harbour, આશ્રય આપ. (૨) બંદર. h. feeding. ચોકસ માપ અનુસાર hard. કઠોર, કઠણ, મજબૂત. h. bast. મરઘા-બતકોને રાક કે ચણ આપવું, કઠે૨ અંતલ. h. breeder. મુકેલ જે આ પ્રાણી સ્વતંત્ર રીતે ધારે તેટલું પ્રજનનક્ષમ (માદા). h. centres. ખાચ તેથી ભિન્ન પ્રકાર. m.hoe. બંને બાજુ સ્વચ્છ અને નરમ હોવા છતાં બગીચાનું ઉપકરણ, ખ૨૫ડી, ખૂરપી. h. વચમાં કઠણ ત્વક્ષા જેવાં દ્રવ્ય હોય તે leveller. 3-4 ફૂટ લાંબુ, 5 ઈંચ શણને તંતુ. h. cheese. અલ્પ ભેજ

Page #258

Hardwickia...
વાળી કઠણ ચીઝ. h. dough stage. કઠણ અને પકવવામાં આવતા ફળની અવસ્થા. h. fruit. રસ વિનાનું કઠણફળ. h, palate, કઠેર તાળવું. h. pan, કઠણ સ્તર, (૨) કાર્બનિક દ્રવ્યે કૅસિલિકા સેકવી એકસાઇડ કે કેલ્શિયમ કાર્બોનેટ જેવાં દ્રવ્યેના કારણે કઠણ થઈ ગઈ હોય તેવી જમીનનું સંસ્તર, જે પાણી મળવા છતાં સહેલાઈથી નરમ મનતું નથી. 1. sap. આલ્કલી સેડિયમ સંયેાજનની માવજતવાળી સ્ટીએરીન ચરખીનું બનાવેલું પ્રક્ષાલક પ્રક્રિયક થવા સામુ . solder. પાકી જોડ, પા! સાધે, પાકું રૂણ. h. starch. દાણાની મીંજની બાજુના સ્ટાર્ચ અથવા કાંજીના કોષ. h, variety. કઠણપ્રકાર. h. wart. ભૃંગી કોષના આવરણવાળા કઠણ મસે. h. water. કેલ્શિયમ અને કાર્બોનેટનું પાણીમાં એટલું પ્રમાણ હોય, જેથી તેમાં સાબુ દેતાં તેનું ફીણ થવાને બદલે અવક્ષેપ થાય. (૨) ભારે જલ. h. wheat. પ્રેાટીનના વિશેષ પ્રમાણવાળા ઘઉંના લેટ. h, wood, કઠણ કાષ્ઠ. (૨) ઝાડના થડના મધ્યભાગ, જેનું કાષ્ઠ કઠણ હોચ છે. h.w, cutting. કઠણ કાષ્ઠને કાપવાની ક્રિયા. Hardwickia binala Roxb. અંજન; અન્ધ્રપ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર અને કાશમંડળના કાંઠે થતું એક ઝાડ, જેની છાલના રેસાનાં દોરડાં બનાવવામાં આવે છે, કઠણ કાષ્ઠમાંથી મળતા એલિયારેઝિનને ઉપયેગ વાર્નિશ બનાવવા માટે થાય છે અને કષ્ટ પુલે, થાંભલા, રેલવેના સલે પાટા બનાવવા તથા શે।ભા માટે ઉપયેગમાં આવે છે. H. pinnala Roxb. પશ્ચિમઘાટ, કેરળ અને કર્ણાટકમાં થતું ઝાડ, જેવા થડમાંથી મળતું એલિયારેઝિન કાષ્ઠની સાચવણી કરવા માટે ઉપયેગમાં લેવામાં આવે છે. અને તેના તેલન સાબુ અને વાર્નિશ બનાવવામાં આવે છે. hardly. પ્રતિકૂળ કે વિવિધ પર્યાવરણીય કારકાને સામને કરી
શકનાર. .
252
harrow
animal, અસહિષ્ણુ પ્રાણી, હઠીલું પ્રાણી h. annual. જ્યાં ઉગાડવામાં આવતું હેય ત્યાં ફેરણી વિના વર્ષાયુ વનસ્પતિ વાવવી. (૨) પ્રતિકૂળ હવામાનમાં ટકનાર auly you anzufa. h. bottoms. સખત મૂળ ધરાવનાર (વનસ્પતિ). h orange. ત્રિપર્ણી સંતરાં. hare. શશકવર્ગનું Lepps spp. સસલા જેવું પણ કદમાં તેનાથી મોટું; કૃદંતક, લાંબા કાનવાળું અને ખંડેષ્ઠ ચાપણુ પ્રાણી.
harfarebari. હિફૂલ. નામનું ખળા કુળનું શેશભા માટે વાવવામ આવતું વૃક્ષ. hariali. હરિયાળી. Hariana. હરિચાણાના રાહતક, હિસ્સા૨, કરનાળ, ગુરગાંવ ઇ. જિલ્લાની ભારવાટી તર અને દૂધ આપનાર માદાની આલાદ. Harichal, એક પ્રકારનાં કેળા, જેના એક લૂમખાનું વજન લગભગ 60 રતલ થાય અને જેમાં લગભગ 160 કેળાં હાય છે. Harija. બિહારમાં થતાં એક પ્રકારના જામફળ.
harir. રડે, હરિતકી. haritaki. હરડે.
harness. લગામ.
Harrison Special. સિગારેટના કામની તમાકુના એક પ્રકાર, જેનાં પાન લાંબું હું!ચ છે, વિપુલ પ્રમાણમાં તે ઊગે છે, જેને સરસ રંગ થાય છે, જે કાઠારમાં સંઘરી રાખવામાં આવે ત્યારે પણ આ રંગ ઝાખા પડતા નથી. harrow. રાં૫ડી કે ખરપડી નામનું દેશી એન્તર, જેને રિવ અને રિફ પાક માટે પૂર્વતૈયારી માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે, જે વડે માટીનાં ઢેફાં ભગવામાં આવે છે, જમીનને સમતળ બનાવી શકાય છે, ખી અને ખાતર પર આવરણ કરી શકાય છે અને ઠંડાને દૂર કરી શકાય છે. ‚ bar દંડ રાપડી, h., chain સાંકળ રાયડી. ., drag કર્ષક રાંપડી. . heavy ભારે રાંપડી. h., lever

Page #259

hart 253
hay ઉત્તલક રોપડી. h, light હલકી ડું.h. membraneનિર્ગમન ત્વચા. રાંપડી. h., medium. મધ્યમ રાંપડી. h. pit. માછલીનાં ફલિત ઈડાં એકત્ર h, seed બી વાવવા માટેની રાંપડી. થતાં હોય ત્યારે ગર્લ-ખાડો, જેમાં પાણી h., zigzag 24131 as ziust. h. હોય છે. h. tray. ઈંડાં સેવવા માટેની cart. Riustaus: h. plough. ziua ૨કાબી. hatching. ઈડામાંથી સદ્ય હળ. harrowing. પાંપડી ચલાવવી. નીકળતું માછલીનું બચ્ચું. hart, નરહરણ.
hathichuk, એક પ્રકારની દીર્ધાયુ Hartho. Securingena leucopyrus શાકીય વનસ્પતિ. (Willd.) Muell.Arg. (Phyllan- haulm. ઘાસનું પ્રકાંડ. (૨) વનસ્પતિનું thus leucopyrus Koen ex Roxb., પ્રકાંડ. (૩) વટાણું ઇ. નું પ્રકાંડ. Flueggea leucopyrus (Koen.) haustellum. 421911 $1471 2412
Willd.). નામને ઉત્તરપ્રદેશ, પંજાબ, તેવું જંતુનું સૂંઢ જેવું અંગhaustorium મહારાષ્ટ્ર અને તામીલનાડુમાં થતો ખાદ્ય- (એ.વી (hausteria બ. વ.). ખોરાકને ફળને સુપ.
ગ્રહણ કરવા માટે કરકસૂત્રનાં જીવંત harvest, કેઈપણ ફસલને કાપવી, લણણું કેષને ખાસ ભાગ. (૨) યજમાન પ્રાણીના કરવી. (૨) આ પ્રમાણે લણેલી ફસલ કે પાક. વાહકતંત્રની સાથે જોડાયેલું પરજીવીનું રસ h. cut. કાપેલે પાક અથવા જંગલમાં ચૂસવા માટેનું સૂત્ર જેવું અંગ.(૩)ચૂસક મૂળ. ઝાડ સમુદાયમાંથી કાપેલાં ઝાડ. harvest- havallige. દેવદાર, રાતો દેવદાર; ed crop. Ada 413. harvester. આસામ, પ. બંગાળ, પશ્ચિમઘાટ અને ફસલ કાપનાર, પાક લણનાર, ઘાસના કર્ણાટકમાં થતું એક ઊંચું ઝાડ, જેના પૂળા એકત્ર કરનાર યંત્ર; કાપણીનાં સઘળાં કાષ્ઠની ચા માટેની પેટીઓ, પાટિયાં અને કામ કરનાર યંત્ર,
ફર્નિચર બનાવવામાં આવે છે. hashish. બીડી તરીકે અથવા ચાવવા haw. ઘોડો, કૂતરાં ઇ.નું આંખનું ત્રીજું પડ.
માટે ભગનાં ટોચનાં પાંદડાં કે કુમળાભાગ. hawk moth. Achyroatia styx hassock. ગૂંચવાયેલાં ઘાસનાં છૂછાં. Wist, નામની તલમાં પડતી ઈચળ, જે. hastate. ભાલાકાર.
તલના છેડનાં પાન ખાય છે, ઉપરાંત hat. હાટ, મંડી, બજાર. (૨) ગ્રામ ધારણ રીંગણ, બટાટા ઇ.માં પણ તે પડે છે. પ્રાથમિક બજાર,
hay. ઢેરેને ખાવા માટેને સૂકા ઘાસ hatch. કુદરતી કે કુત્રિમ રીતે ઇંડાં અથવા પાનવાળે તૃણય ચારે. સૂકવસેવી તેમાંથી બચ્ચાં બહાર લાવવાં. (૨) વામાં આવેલા આવા ઘાસનાં પોષક ઇડને સેવ્યા બાદ બહાર આવેલું બચ્ચું. તને કઈ હાનિ પહેચતી નથી. (૨) સૂકું (૩) ઈંડાં સેવવા. h. out. પૂરેપૂરી ઘાસ. h. bale. સૂકાઘાસની તા૨ બાંધેલી રીતે વિકસીને ઈંડામાંથી બહાર આવવું. ચોરસ આકા૨ની ગાંસડી. h. box hatchability. સામાન્ય રીતે ફલિત brooding. ખૂબ જ ઠંડી ન હોય ત્યારે અંડના ભ્રીય વિકાસ અને સેવાયા બાદ મરઘીનાં બચ્ચાંને ઉછેરવાની એક રીત. ઈંડાંની બહા૨ બચ્ચું નીકળવાની ક્ષમતા. h. cock. નાને શંકુ આકારનો ખેતર(૨) સેવવામાં આવતાં ફલિત ઈડ ની ટકા- પરને ઘાસને જશે. h. crop. કુદરતી વારી. hatcheryજ્યાં ઈડાં સેવાઈ બચ્ચાં રીતે ઊગેલ કે વાવેલ ઘાસને પાક. નીકળતાં હોય તે સ્થાન. (૨) માછલીને h.fever. કડબ જવર.h-makingસેવવાનું સ્થાન. hatching. ઈંડાં. સેવવા. કુદરતી રીતે કે તડકે અને પવનની ક્રિયાથી h. egg. સારી ઓલાદના પંખીનું સેવ- અથવા ગરમ હવાને પસાર કરીને લીલા વામાં સફળતા પ્રાપ્ત થઈ શકે તેવા પ્રકારનું ઘાસને સૂકવવાની પ્રક્રિયા, જેમાં અજલી.

Page #260

hazel-nut
કરણ કાષ્ઠમાં ધાસને રાખી સૂકવવાને પણ સમાવેશ થાય છે. h-m. crops. સુકું ઘાસ બનાવવા માટે વાવવામાં આવતી તૃણકુળથી વનસ્પતિ, જેમાં સેાયાબીન, એટ, સુદાન ધાસ, રોડધાસ, રજકા ઇને સમાવેશ
થાય છે.
254
H
તેથી
તેમાં
hazel-nut. Barcelona nut, Bhuti badam, Corylus avellana L. નામની કાશ્મીર અને કુમાર્ટીના 5થી 10 હજાર ફૂટની ઊંચાઈના પ્રદેશેામાં થતું કાષ્ટ ફળધારી વૃક્ષ, જેને ખી વાવીને ઉગાડવામાં આવે છે, અને જેમાંથી ખાદ્યતેલ મળે છે. H-budding. અંગ્રેજી વર્ણ આકારના પ્રકાંડ ૫૨ છેદ મૂકી, પડેલા કાપની છાલને ઊંચી કરી કલમ બેસાડવાની રીત. head. માથું, શીર્ષ, ટોચના ભાગ. (૨) ઢારની કુલ સંખ્યા. (૩) શાખા છૂટી પડતી હાચ તેવા પ્રકાંડના લાગ. h. in. માથું પાછળ કરવું. . land એક ચાસ અથવા પંક્તિ પૂરી થાય ત્યારે ખેડ કરતા એન્જરને પણ ફેરવવામાં સરળતા રહે તે માટે વણખેડ રહેવા દેવામાં આવતા ખેતરના ભાગ. . louse. માથાના વાળમાં પડતી Y maggot fly, Oestrus ouis નામની માખ, જે તેનાં ડિગ્સને ઘેટાં-બકરાંનાં નસ્કારાંમાં મૂકે છે, જ્યાંથી આ ડિ અને માખનાં બચ્ચાં નાસામાર્ગ વાટે, નાસાવિવરમાં પહેોંચે છે, જેથી નાકમાંથી સાવ થવા માંડે છે અને એકંદર પ્રાણીને હાનિ થાય છે. h. mould, ફૂટ – ખાટા અંગારિયાના રોગ, h. કલિકા ફ્લમની માક પ્રકાંડ પર ઊગવું. h. out. પુષ્પ-મુગટની માફક વિન્યાસ થવા. h. prunning. દ્રાક્ષની વેલની માફક ડનું એવી રીતે કર્તન કરવું, જેથી પરિપકવ પ્રકાંડ તેની ટોચ પર અંતલિત શંકુની માફક વલચની રચના કરે. . row. ખેતરના છેડાપર. નિયમિત પંક્તિના કાટખૂણે કરવામાં મકાઈ આવતી વાવણી. h, smut.
h
-
com.
heart
અને જુવારને થતેા ફૂગજન્ય અંગારિયાના રાગ. . space. ફળનું પાત્ર ભરાઈ જાય ત્યારે પછી તેની ટોચ પરના ખાલી રાખવામાં આવતા ભાગ, h. system of training. પંામમાં દ્રાક્ષની વેલ પર કામમાં આવતી એક પ્રકારની પ્રક્રિયા, જેમાં વેલની ટોચ પરને કેટલેાક ભાગ કાપી એક કે બે અંકુર રહેવા દેવામાં આવે છે, જેમાંના એકને ઉનાળામાં ફૂટવા દેવામાં આવે છે અને તેને ટકા આપીને સીધે ઊગવા દેવામાં આવે છે. ડિસેમ્બરમાંની સુષુપ્તિ અવસ્થામાં પડખાની શાખાઓને ઊગવા દેવામાં આવે છે. h.-to-row. અનાજના પાકમાં ઉત્તમ પ્રકારના ખીની પસંદગી કરવાની પ્રથા, જેમાં જુદા જુદા પ્રકારમાંથી ખીને પસંદ કરી તેને જુદી જુદી પંક્તિમાં વાવવામાં આવે છે. દરેક દસમી હાર વધારે ઉતાર આપનાર ખી વડે વાવવામાં આવે છે, જેથી થતી પેદ્દારાની તુલના કરી શકાય. આવી રીતે વાવણી કરવા આવેલી હોય તે પ્રત્યેક હારના પાકને અલગ અલગ ઊપણી સાફ કરી તેનાં બી તારવવામાં આવે છે. પ્રક્રિયા વારંવાર કરવાથી ઉત્તમ પ્રકારના અને વધારે ઉતાર આપનાર ખી મેળવી શકાય છે. header. ધાવાણ થતું અટકાવવા નીકના ઉપલા ભાગ પર કરવામાં આાવતી એક પ્રકારની રચના. heading back. નાના ઝાડને પુનોપણી માટે કાપવાં, ઉપરાંત ઇચ્છિત ઊંચાઈ અને આકાર મેળવે તે માટે ઝાડની ટોચ કાપવી, જેથી તેના પ્રત્યેક ભાગને સૂર્યના પ્રકાશને મળી શકે, રાસાયણિક દ્રવ્યેા છાંટવાની સરળતા થાય અને સરળતાપૂર્વક ફળ વીણી કે ઉતારી શકાય. h. stage. વનસ્પતિની વૃદ્ધિની અવસ્થા, જે દરમિયાન, ધાન્ય પાકના કણસલામાંથી નવા ફૂટતે શીષભાગ દેખાવે શરૂ થાય છે.
લાભ
heart. હૃદય; પ્રાણીઓનું વિવિધ સંખ્યા ધરાવતા કાવાળું, સમસ્ત શરીરમાં

Page #261

heat
255
heavy
લોહીના પરિભ્રમણ માટે તાલબદ્ધ રીતે ઊષ્મા. (૨) દ્રાવકને એક ગ્રામ અણુ પૂરતા સંકેચાતું પિલું સ્નાચવીય અંગ. (૨) ઝાડ પ્રમાણમાં દ્રાવણમાં દ્રાવ્ય થાય તે માટે કે ફળને કેન્દ્રસ્થ ભાગ, ગર્ભભાગ. h. જરૂરી બનતી ઉમા – ગરમીનું પ્રમાણ. h. burn. અમ્લપિત્ત દાહ. h. centre. period. H6514. h. prostrગરની તદન આસપાસનું કાષ્ટ. h. ation. સૂર્યાઘાત, ૯ લાગવી. (૨) સૂર્યના girth. પ્રાણીના અંધાસ્થિની પછવાડેના તડકામાં ખુલ્લા રહેવાથી અથવા અતિ તથા આગલા પગની પાછળના ભાગનું શ્રમના પરિણામે પશુ, પંખીના સામાન્ય સેન્ટિમીટરમાં કરવામાં આવતું મા૫, જે સ્વાશ્ય પર થતી માઠી અસર, જેમાં પરથી તેના વજનને અંદાજ કાઢવામાં તેની અસર પામનાર પ્રાણુ અસ્વસ્થ બને
વે છે. h. muscle. હૃદયની સ્નાયુ છે, તેના શરીરનું ઉષ્ણતામાન વધે છે, પેશી. h. rot. વનસ્પતિને થતા રોગનું શ્વસનક્રિયા ઝડપી બને છે, ચાલતાં ચાલતાં એક લક્ષણ, જેમાં તેના પ્રકાંડના મધ્ય ભાગને તે પડી જાય છે, તાણ આવે છે અને છેવટે સડો લાગવા માંડે છે. h. wood.. મરણ નીપજે છે. h. regeneraઅંત:કાછ, મધ્ય કાષ્ટ; કાષ્ટીય વનસ્પતિના tion. ઉમાનું પુનરુત્પાદન. h. resપ્રકાંડનું કેન્દ્રસ્થ કાષ્ઠ, જે સાધારણ રીતે stant. ઉમાને પ્રતિરોધ કરનાર. h. કાળું અને ઘટ્ટ હોય છે અને જેમાં જીવંત r, spore. ગરમી-ઉમાને પ્રતિરોધ પેશી હેતી નથી.
કરનાર બીજાણુ. h. reversible. heat. ઉષ્મા, ગરમી. (૨) વિવિધરૂપે ઉમાપ્રતિવર્તક. h. rigor. ઉમા-પ્રેરિત દર્શાવવા માં આવતી ઊર્જા. (૩) એકસ કઠિનતા – અક્કડતા. h. sensitive. અંગેનું મર્દન કરવાથી ઉત્પન્ન થતી સંવેદના. ઉમાવશ્યતા, ઉમાની જેને ત૨ત સંવેદન(૩) કામમાં, મદ; નરની સાથે મૈથુન શીલતા લાગતી હોય તે (પ્રાણી કે વનકરવા માદા પ્રાણુમાં જાગતી કામુકતાની સ્પતિ). h. spot, ઈંડાની એક પ્રકારની અવસ્થા. h. specific વિશિષ્ટ ગરમી, ખામી. (૨) મીણબત્તીના પ્રકાશની સામે વિશિષ્ટ ઉમા. h. compressor
ઈંડાને ધરવામાં આવે ત્યારે પકવ ઈડાની evaporator. ઉમા સંકેચક બા૫ક. અંદરની જરદીમાં જોવામાં આવતી લાલાશ, h, exchanger. ઉમા વિનિમયકારક, જે અકાળે અથવા સમય અગાઉ ઈંડું ગરમીમાં વિનિમય કરનાર પ્રક્રિચક. h. પરિપકવ બનવા માંડથાને પરિણામરૂપે increment. ચયાપચયની પ્રક્રિયામાં હેય છે. ઈંડાને એકસરખું ઉષ્ણતામાન ખાવા અને પચાવવાના કામમાં ઉષ્માના મળવાને બદલે વધારે ઊંચું કે નીચું રૂપમાં ઊજને તે વધારે અને વ્યય. ઉષ્ણતામાન મળવાના પરિણામે તેના h. injury. ઊતિમૃત્યુ. (૨) અતિ કુદરતી વિકાસમાં બાધા પડવાથી આવી ગરમીના પરિણામ સ્વરૂપ વનસ્પતિને અવસ્થા નીપજે છે. h. stroke. , પહોંચતી હાનિ, જેના લક્ષણ તરીકે તેની સૂર્યાઘાત; જએ heat prostration. h. વૃદ્ધિ અટકે છે, પાન પર દાહનાં ચિહને પnstable. ઉમા - ગરમીના પરિણામે જણાય છે, પાન ખરવા માંડે છે, ફળ નીપજતી અસ્થિરતા. heater, હીટર, કવખતે પાકવાની શરૂઆત કરે છે અને તાપક. (૨) કઈ પદાર્થને ગરમી આપનાર – આ પ્રક્રિયામાં છેવટે તે સુકાઈ જઈ ખરી તપાવનાર સાધન. heating. ગરમી પડે છે. h. of combustion. દહન- આપવાની પ્રક્રિયા. ઉષ્મા. h. of destrus. ઋતુકાળની heaves (in horses). (ઘેડાને થતો) ઉમા. (૨) નર પ્રાણી સાથે મૈથુન કરવાની દમને વ્યાધિ. માદા પ્રાણીને થતી કામેચ્છા, કામમાં, heavy, એકમ ઘનફૂટે પ્રમાણમાં વધારે મદ, h. o reaction અભિક્રિયાની વજન ધરાવતું (દ્રવ્ય કે ઉત્પાદન). (૨)

Page #262

hectare
256
Helianthus
ખેડવામાં મુશ્કેલી જણાય તેવી કઠણ ભૂમિ. વાયદા લેવડદેવડ. h. boned. પ્રમાણમાં વધારે મેટાં hedge selling. હાનિનું નિવારણ હાડકાં ધરાવતું પ્રાણી, જે તેની ઓલાદ કરવા વાયદાનું કરવામાં આવતું વેચાણ.
3251240 z4rd f 211212e 3100 Hedychium coronarium Koeતુલનામાં વિશેષ હેચ છે. h. float. nig ex Retz. સેનટકા નામની ઈંડાની જરદીમાં દેખાતા મોટા હવા-કોષ; શેભાની દીર્ધાયુ વનસ્પતિ, જે દ. ભારત સૂર્યના તડકામાં અથવા ગરમીમાં ઈંડાં અને ખાસી ટેકરીઓમાં થાય છે, જેના રાખવાથી આવા પ્રકારની ઘટના બનવા પ્રકાંડના માવાને ઉપયોગ કાગળ બનાવવા પામે છે. h. metal. ભારે વજન માટે કરવામાં આવે છે. H. spicalam ધરાવતી ધાતુ. h. soil. ખેડવામાં Buch.Ham.ex Smith. કપૂરકામુશ્કેલ કઠણ ભૂમિ. h. textured. ચલી; હિમાલય, અને કુમાઉમાં થતો વનસ્પતિ માટી અને કાંપનું વધારે પ્રમાણ ધરાવતી પ્રકાર, જેનાં મૂળ સુગંધી આપવા ઉપયોગમાં બારીક કણવાળી (માટી)
લેવાય છે, તેના મૂળમાંથી કાઢવામાં hectare. 100 અ૨, 10,000 ચોરસ આવતું બાષ્પશીલ તેલ સુગંધી દ્રવ્યો અને મીટ૨ અથવા 2.47 એકર જેટલું જમીન ઔષધનિર્માણ કામમાં ઉપયોગી બને છે. નનું માપ,
heel. એડી, ચેપગા પ્રાણીનાં અંગને hedgehog. જંતુ આહારી શુળિયું નામનું પાછલે ભાગ. (૨) વનસ્પતિના પ્રકાંડના ચોપગુ પ્રાણું, જે દુમનની સામે સ્વ- કોપને જન પ્રકાંડ સાથેને તળ ભાગ. બચાવમાં દડે બની જાય છે.
h. in. ફેર રોપણી માટેના ધરૂના મૂળને hedges. વાડ; ખેતરમાં અનિચ્છનીય કામ ચલાઉ રીતે માટીથી ઢાંકવાની રીત.
વ્યક્તિઓના પ્રવેશને અટકાવવા ખેતરની h. of landside. હળ પર જમીઆસપાસ કરવામાં આવતી વાડ, આમાં નને પાછલો ભાગ. પણ તારની વાડ કરવામાં આવે તે hira. જવારને દાણે. રક્ષણ સારું મળી શકે છે. ભારતમાં heifer, વાછરડાને જન્મ બાપ્ય ન હોય ખેતરની વાડ બનાવવા માટે મુખ્યત્વે તેવી ગોવંશી પ્રાણીની માદા. Inga dulcis (42ERI picted § height of head. 31311 artta એકાદશી ઝાડ), Parkinsonia aculcata પરના નિમ્નતમ ભાગથી તેની ટચ સુધીના L. (રામતરુ અથવા વિલાયતી બાવળ), ભાગનું રાત. (૨) ઝાડની ઊંચાઈ. Prosopsis juliflora (SW.)DC;($104Helianthus annuus L. zu,
લી કીક૨), Carissa carandasL. (કરમ- સૂરજમુખી; મૂળ કેનેડાનું પણ નહીં શોભા દિન ઝાડ), Casuarina equictifolia માટે વાવવામાં આવતો છોડ. જેના Forst (જંગલીસરુ); Kirpus spp બીમાંથી કાઢવામાં આવતું સૂરજમુખી તેલ Duranta plumieri Jacq, Cactus 22116 217049101 64210H (૨); Sesbania aegyptiaca (સેવરી લેવામાં આવે છે, ઉપરાંત તેની મદદથી જયંતિ); Acacia modesta Wall. સાબુ, વાર્નિશ અને રંગ બનાવવામાં આવે (એક પ્રકારનો બાવળ); અને Acacia છે. H. rigidas. નાને સૂર્યમુખીને છોડ. spp. Commiphera berryi Engl. H. tuberosau. L. અંગ્રેજીમાં જેને (બાવળનો એક પ્રકા૨)Ibomoea carna, Jerusalem artichoke wa Tani na Phnica granatum L. (દાડમડી); હાથીચૂક કહે છે તે પ. બંગાળ, આસામ, The petia nerifolia Schum (પીળી મહારાષ્ટ્ર, ઉત્તર પ્રદેશ, અને આંધ્રપ્રદેશમાં કરણ) ઈ. જેવાં વૃક્ષોને ઉપયોગ કરવામાં થતો ખાદ્ય કંદને છેડ, કંદમાંથી ઔદ્યોઆવે છે. (૨) ભાવિ આપલે અથવા ગિક કેહેલ બનાવવામાં આવે છે.

Page #263

257
helical
helical. સર્પિલ, કુંડલિત. helicoid. Helminthosporium કુંડલિત રચના સંબંધી. helix, સર્પિલ. (૨) ગાકળગાય સમેતની પ્રાતિ. Helichrysum bracteatum Andr. અમરફૂલ નામને મૂળ આસ્ટ્રેલિયાના, અહીં શેભા માટે વાવવામાં આવતા છેાડ, Helicteresisora L. મરડાસિંગી જેનાં પાન અને કુમળી ડાળીઓને ઉપયોગ મરડા તથા અતિસારમાં થાય છે. helio-. સુર્ય અર્થસૂચક પૂગ. heliophyte. પૂરેપૂરા સૂર્યના પ્રકાશ સહન કરી શકનાર વનસ્પતિ. heiosis. વનસ્પતિનાં પાન પર સૂર્યના પ્રકાશ કેન્દ્રિત રીતે પડવાથી તેના રંગ ઊડી જાય કે તેના પર ડાઘ પડી જાય તેવે તેને થતા રાગના એક પ્રકાર. heliotherapy. સૂર્યાંપચાર, સૂર્યનાં કિરણા દ્વારા કરવામાં આવતી ચિકિત્સા. heliotropism. સૂર્યપ્રકાશ પ્રેરિત વનસ્પતિને થતા વળાંક. (૨) સૂર્યાનુવર્તન. Heliothis armigera Hubn qui પડતી ઈંચળ.
heliotrope tree. Ehnetia acuminata R. Br. નામનું હિંદીમાં ગુઅલ નામે ઓળખાતું હિમાલય, એરિસા અને કારમીરમાં થતું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ, Heliotropium arborescens L. સૂર્યગંધા નામના મૂળ પેરુના પણ અહીં શેશભા માટે વાવવામાં આવતા ડ. H. indicum. .. હાથી સૂંઢા. H. marifolium. ઝીણકુ હાથી સૂરૂં . peruuianum L. સૂયૅગંધા નામના મૂળ પેરુને છેડ, H. oyalifolium. વેલાળા હાથી સૂંઢા નામના છેડ. á. supium. ધાડિયા આખરાડ નામને છેડ. Hellula undalis. F. A. કાખીને કારનાર કીટ. helaainth. ગમે તે પરજીવી કૃમિ, જેમાં સૂત્રકૃમિ, અંડાકૃમિ, ગાળકૃમિ ઇ.ને સમાવેશ થાય છે. helmintic. કૃમિનું, કૃમિને લગતું. aelminthiosis. શરીરમાં રહેતા પરજીવી કૃમિના કારણે થતા રાગ, કૃ. કો.−૧૭
Hemieryptophytes
avenge.
એટના પાનને રાગ કરનાર કૃમિ. H. blight. ડાંગરને થતા રૂ।ગ માટે જવાબદાર મિ. H. frumentacei. માજરી – જુવાર જેવા ધાન્યના પાનમાં ગકારી કૃમિ. H. gramineum. જવની રોગકારી કૃમિ. H, Jhalodes. નાળિયેરને કૃમિ. H. heeae. રબરના ઝાડનું રૂાગકારી જંતુ. H. leucostylum. રાગી ધાન્યને રૂાગ કરનાર કૃમિ. H. nodulosum. રાગી ધાન્યને કૃમિ. H. ory]Zae. ડાંગરના રાગના કૃમિ. H. sacchari. શેરડીમાં પડતા કૃમિ. H. sativum. જવના કૃમિ. H. sigmoideum var. irregular ae. ડાંગરને કૃમિ, H. teres. જવના કૃમિ. H. tetramera. રાગીને કૃમિ. H. turcicum મકાઈ ના કૃમિ. Helopetis antoniiWLK. ચામાં પડતું જંતુ, H. theiyora. ચામાં પડતું જંતુ. helophyte. કલણમાં ઊગતી વનસ્પતિ. help cell. સહાચક કોષ. hematin. (haematin). કાર્બનિક લેાહુ સંયેાજન, જે પ્રેાટીનની સાથે સંયેાજાઈ લેાહીનું હીમેગ્લાખીન બનાવે છે. (૨) જુએ łaemakin.
hemeranthous. દિવસ દરમિયાન પ્રફુલ્લિત બનતું – ખીલતું. Hemerocallis fulwa L, દિવસ દરમિયાન ખીલતા શાભાના છેાડ. hemi-. અર્ધ અર્થસૂચક પૂર્વગ hemi-cellulose. રાસાયણિક રીતે સેલ્યુલેસની સાથે સંકળાયેલા ન હેાય તેવા બહુ શર્કરા દ્રવ્યેામાંનું એક શર્કરા દ્રવ્ય, જે ખીજપત્રની કાષ દીવાલ, ભ્રૂણ પાષ અને કાષ્ઠીચ પેશીના ઘટક તરીકે હેાય છે અને જે વનસ્પતિ માટે સંધરલા કે અનામત ખારાકની ગરજ સારે છે.
Hemicryptophytes. દીર્ઘાયુ ધાસ કે અન્ય વનસ્પતિ, જેના પ્રરાહ, પ્રતિકૂળ ઋતુમાં જમીનની સપાટી પર મરી જાચ

Page #264

hemicycle
258
herb
છે પરંતુ જે પ્રજનનક્ષમ અંકુરને જાળવી ભાગતા મળતી સરેરાશ; આ ગણતરી વર્ષ રાખે છે.
અનુસાર કરવામાં આવે છે, જેથી વાર્ષિક hemicycle, અર્ધચકીચ.
આવકને અડસટ્ટો મેળવી શકાય છે. Hemidesmus indicus (L.) henny, મરધી સદશ કુકડે. Schult. સારસાપરિલા, અનંતમૂળ કાપૂરી henna. હીના, મેદી; Egyptian privet, ઈ. નામધારી દ. ભારતમાં થતો સુપ, જેના Egyptian henna, mignonette tree મૂળ ટાનિક, અને મૂત્રલ છે.
વ. નામથી ઓળખવામાં આવતી મેદીને Hemileia vastrix Birk. Bila Lawsonia inermis L. (L. alba Laછોડને થતા ગેરુના રોગને કીટ.
mk.). નામને મૂળ અરબસ્તાન અને hemiparasite. અંશતઃ પ૨વી. ઈરાનને છોડ, જે ભારતમાં બધે જ થાય hemiplegia. અર્ધપક્ષાઘાત. (૨) અર્ધગ છે, જેનાં લીલાં કે સુકાયેલાં પાનને વાટીને ઘાત – લકવો.
હાથે પગે મેદી મૂકવામાં આવે છે, જેને hemiptera માંકણ, મલોમશી, કાળી લાલ રંગ થાય છે. મેદીનાં પાન ઘાસચારા માખી ઈ. જેવા લેહી ચૂસનાર જંતુઓનું કુળ. માટે ઉપયોગમાં આવે છે અને તેનાં ફૂલે Hemp- ગાજે, ચરસ, ભાગ. Cannabis સૌંદર્ય પ્રસાધન બનાવવા ઉપયોગી બને છે. satina L. નામની મૂળ એશિયાની પણ hepatic. ચકૃતનું, ચકૃતને લગતું. hepaઅહીં ઉત્તર પ્રદેશ, ૫. બંગાળ, મહારાષ્ટ્ર, tic lobe. ચકૃતીચ ખંડ, ચકૃત ખંડ. મધ્યપ્રદેશ, તામીલનાડુ, ઓરિસામાં ઉગાડ- H. Necrosis. પેશી મૃત્યુ નિપજાવવામાં આવતી વનસ્પતિ, જેનાં માદા ફૂલ નાર ચકૃત દંડાણુના કારણે ઠેરને થત અને પાનમાંથી ચરસ નીકળે છે, જેથી નશે એક રોગ, જે થવાનું કારણ રોગગ્રસ્ત કરવામાં આવે છે; જેનાં નર અને માદા પ્રાણ મરી જાય ત્યાર પછી જ જાણી એમ બંને પ્રકારનાં ફૂલો અને સુકાયેલાં શકાય છે, જેથી રોગ દરમિયાન નિદાન પાનની ભાગ બને છે; જેના ફસામાંથી - અને ઉપચાર કરી શકાતાં નથી. hepaરાણમાંથી દેરડાં, સાદડીએ ઇ. બનાવવામાં titis. યકૃત કેપ, ચકૃત પર ખાવો આવે છે અને જેનાં બીમાંથી કાઢવામાં સેજે, જે ચેપી રોગના કારણે થાય છે. આવતું તેલ સાબુ અને રંગ બનાવવા (૨) કમળાને એક પ્રકાર. ઉપયોગી બને છે.
heptachlor. હેપ્ટાકર; કલેરીનયુક્ત Hemti. મેતિહારી નામની પ. બંગાળમાં હાઈડ્રોકાર્બન, 1, 4, 5, 6, 7, 8, 8થતી ખાવાની તમાકુ.
હેપ્ટાકોરે 3a,4,5, 5a-ટ્રાહાઈડ્રો-4, hen. એક વર્ષની મરધી. h. battery. 7–એન્ડો – થાને ઈડેનનું રાસાયણિક મરધીનાં સમૂહ અને હાશમાં ગોઠવેલાં સંયોજન; જેમાં BRC (બેન્ઝીન હેકઝાપાંજરાં, જેમાં પ્રાણુ, ખારાક, ઈંડાં અને ક્લોરાઈડ) કરતાં વધારે વિષાક્તતા છે અને ચરક દૂર કરવાની સગવડ હોય છે. h.- તે જઠર અને સંપર્ક વિષની ગરજ સારે day average. એકસ સમય દરમિયાન છે અને તે જલદ્રાવ્ય ભૂકારૂપે કે પાસ સંખ્યાબંધ મરધીઓએ મૂકેલાં ઈંડાને તે તરીકે મળે છે અને તેને ઉપગ તીડ, સમયના દિવસની સંખ્યાથી ભાગતા તીતીઘેડા, થ્રિપ, ઢાલપક્ષ જંતુઓ, ઈયળ, આવતી સરેરાશ; આ ગણતરી મહિના સફેદ 3ળ જેવાં જંતુઓની સામે કરવામાં અનુસાર કરવામાં આવે છે, જે દ્વારા બનાવે છે, આ ઉપરાંત પણ તે ઊધઈ અને મળતી આવક વિષે અંદાજ કરી શકાય છે. કુંતકવર્ગનાં કૃમિઓની સામે પણ કારગત h-house average. એકસ સમય નીવડે છે. દરમિયાન સંખ્યાબંધ મરધીઓએ મૂકેલાં herb. છેડ, છેડ; શાકીય વનસ્પતિ, ઈડાને તે સમૂહની મરધીઓની સંખ્યાથી સપુષ્પ વનસ્પતિ; જેના પ્રકાંડમાં કાષ્ટ્રીય

Page #265

herd
259
Herpestis પિશી લેતી નથી અને જે ફળ અને ફૂલ hereditable. વંશાનુગત, ભાનુવંશિક. થાકતા નાશ પામે છે, જેનું મૂળ વર્ષાયુ, (૨) વારસામાં આપી શકાચ તેવું. hereદ્વિ – વર્ષાયુ કે દીર્ધાયુ હોય છે પણ તેને ditary. વશાનુગત, આનુવંશિક, પેઢી ઉપરનો ભાગ વર્ષાયુ જ હોય છે. (૨) દર પેઢી અતૂટ ઊતરી આવેલું. (૨) જનિકેટલીક વનસ્પતિ સૌરભિક – સુવાસિત અને નીચ તંત્ર દ્વારા નિયંત્રિત વ્યવસ્થા, જેમાં ઔષધીય ગુણ ધરાવતી ભેષજીય કે જડી- પેઢી દર પેઢી ગુણધર્મો ઊતરી આવે છે. બુટ્ટી હોય છે. h. of grace. સદા; h. causes. ચેકસ ગુણધર્મને વિકાસ Ruta graveolens. L. 1Han din અથવા આવિષ્કારનું નિયંત્રણ કરનાર દીર્ધાયુ વનસ્પતિ, જેનાં પાન તીવ્ર સુવાસ જનિનીય કારકે – કારણે. heredity. ધરાવે છે અને જે મસાલા તરીકે ઉપયોગમાં અનુવંશિકતા. (૨) પિતૃથી સંતતિ તરફ આવે છે, અને જેનાં બી વાવીને કે ચેકસ લક્ષણે લઈ જતું તંત્ર. hereta. છેદ દ્વારા ઉગાડી શકાય છે. herba- bility. એક પેઢી પરથી બીજી પેઢી તરફ ceous. કાછીય સંરચના વિહેણી – ગુણધર્મો, લક્ષણે વહન કરવાની ક્ષમતા. શાકીય (વનસ્પતિ). herbage. સામૂહિક heretable. પિતૃ તરફથી સંતતિ તરફ રીતે શાકીય વનસ્પતિ (ખાસ કરીને પ્રાણી લઈ જઈ શકાય તે, આનુવંશિકતાક્ષમતા ખોરાક તરીકે તેના મૂલ્ય સંબંધી). (૨) વારસામાં મેળવી શકાય તેવું. 214--151811 98246. herbarium Heritiera fomes Buch.Ham. (એ.વ.) (heirbaria (બ.વ.). વનસ્પતિ (Syn. H. minor Roxb.). સુંદરી સંગ્રહાલય, ઉભિજાલય. વાનસ્પત્યમ્ . h. નામનું નાનું અથવા મધ્યમ કદનું સદાહરિત sheet. ઉદૂભિજાલય પત્ર, વાનસ્પત્યમ ઝાડ, જે સુંદરવન અને કલકત્તામાં ઉગાડપત્ર, જેની ઉપર વનસ્પતિનાં નમૂના, તેનાં વામાં આવે છે, જેનું કાષ્ટ હેડીઓ, ફર્નિનામ, જાતિ, પ્રજાતિ, કુળ સમેત અનેક ચર, પાટિયાં, થાંભલા અને પાટડાં બનાવવા પ્રકારની વિગતો સાથે નેધ ચટાડવામાં તથા બળતણ તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે અને જેને ઉપયોગ વનસ્પતિ આવે છે. H. littoralis Dry. સુંદરી. વિજ્ઞાનના અભ્યાસ અને આંતરરાષ્ટ્રીય hermaphrodism. ઉભયલિંગતા. (ર
વ્યવહાર માટે થાય છે. herbicidal. એક જ વ્યક્તિમાં નર અને માદા એમ શાકીય વનસ્પતિઓને નાશ કરનાર અને જાતિનાં જનનાંગે હોય અને એક (દ્રવ્યો).herbicide. શાકીય વનસ્પતિને કે બંનેની બાહ્ય અને આંતરિક પ્રજનન d!320112 404. herbivore. 211314 3123101 $14. hermaphrodite. વનસ્પત્યાહારી, herbivorous. શાકીય નર અને માદા એમ બંનેના જનનાંગે વનસ્પતિભક્ષી, તૃણભક્ષી.
ધરાવતી વ્યક્તિ. herd. ઢેર, ઘોડા, ડુક્કર જેવાં પ્રાણુઓને hermetic સંલયન દ્વારા હવાચુસ્ત બંધ. સમૂહ – ધણ. h. book. જાણીતા પિતૃત્વ hermetically sealed. હવાચુસ્ત તથા વિવિધ સમૂહનાં પશુઓનું પત્રક, બંધ (પાત્ર). જેમાં દૂધાળાં પ્રાણીની નોંધ રાખવામાં hernia. સારણગાંઠ; ઉદરના કુદરતી આવે છે અને જે પરથી ટકાવારી અને વિવરમાંથી કઈ અંગનું ખસી જવું. ગુણવત્તા જાણી શકાય છે. h. impro- heroin. હેરાઈન નામને દશામક અને
vement test. સમગ્ર વર્ષ માટે માદક પદાર્થ. - સમસ્ત ધણની પેદાશની નોંધ દ્વારા તેની Herpestis monnieria (L.) H.B. કસેટીની નોંધ રાખવામાં આવે છે. h. & K. (Syn Bacopa monnieri (L.) test. સમસ્ત દુધાળાં ઢોરની દૂધની Pennell. બામબ્રાહ્મી, જલનેવરી નામની પેિદાશની કરવામાં આવતી પરીક્ષા.
એક વનસ્પતિ.

Page #266

Herse...
Herse convolvuli, શક્કરિયામાં પડતી ઈંચળ.
260
hespiridium. અધિ વ્યાવરણ અને મધ્યાવરણ, એમ બંને જોડાયેલાં હુાય તેવું ઉચ્ચ કેાટિનું, ઘણા કાષ્ઠવાળું, આછાં ખી વાળું સંતરા પ્રકારનું અફેટી ફળ. hessian. શણિયું; ઊંચા પ્રકારનાં સફેદ શણનું વણેલું કાપડ, જેને ઉપયેાગ કાઈ પદાર્થને વિંટાળવા માટે કરવામાં આવે છે. Heterakis gallinae. મરઘાનાં બચ્ચાંના કેજીમાં રહેતા કૃમિના એક પ્રકાર, hetero–, વિષમ અર્થે સૂચક પૂર્વગ. heteroantagonistic. ઇતર વિધી. heterocarpus. એક કરતાં વધારે પ્રકારનાં ફળ પેદા કરનાર. heterocellular. વિભિન્ન કાષીય. heterochlamydeous.
વિભિન્ન
દળવાળું.
heterochromosome,
વિષમ
રંગસૂત્ર. heterochromous. વિભિન્ન રંગવાળું. heterocytotropic વિવિધ કાષાનુ
વી.
Heterodera rostochiensis. સેાનેરી કાર્યં માછલી. Heterocloxus spiniger. કરડતી જ, heteroecious. ભિન્નાશ્રયી, એક કરતાં વધારે પેષદ સજીવા પર પેાતાનું જીવનચક્ર ચલાવતું (પરજીવી). (૨) એક પ્રકારની વનસ્પતિ પર રહી, ભિન્ન પ્રકારની વનસ્પતિ પર ઊગી નીકળે તેવા ખીજાણુ પેદા કરતી (ફૂગ). heterofermentation.
વિષમ
આથવણ.
heterogametes. વિભિન્નજન્યુએ, વિભિન્નજનન કાર્યો, જન્યુએ. heterogamous. વિભિન્ન જાતીય. (૨) એક જ પુષ્પદભવમાં બે કે તેથી વધારે ાતનાં પુષ્પા પેદા કરનાર, જે ઘણીવાર એક લિંગીય પરિસરીય સમૂહ અને સંપૂર્ણ કેન્દ્રસ્થ સમૂહ હોય. heterogamy. વિભિન્ન જન્યુતા, વિવિધલિંગી પુષ્પતા.
Heteropogon
heterogen. વનસ્પતિ કે પ્રાણીના સંકરદ્વારા, ઉત્પરિવર્તનદ્વારા થતા સમૂહ heterogeneity. વિજાતીય ગુણ કે પરિસ્થિતિ. heterogeneous. વિષમાંગ, વિષમરૂપ, મિશ્રન્તતીય, વિષમગુણધર્મો કે લક્ષણે ધરાવતું. h. data. વિષમપ્રકારની આધાર સામગ્રી, h. form. વિષમરૂપ. heterogenesis. એક જ પ્રકારના પિતૃઓ સવાચની રીતે સજીવને થતા જન્મ; વિષમેાભવ, heteromorplic.વિષમરૂપી. heter omorphism. વિષમરૂપતા. heteronomous. વૃદ્ધિના વિવિધ નિયમેને અધીન.
heterophase. ભિન્ન પ્રભાવી. heterophile antibody. વિષમરાગી પ્રતિપિંડ. (૨) સૂક્ષ્મ સજીવે અથવા કાષાની અસંબંધિત જાતિએની સામે સંપૂર્ણપણે પ્રતિચિા કરતા પ્રતિપિંડે. h. antigen. વિષમરાગી પ્રતિજન; અસબંધિત જાતિદ્વારા ઉત્તેજિત થતા પ્રતિપિંડાની સામે પ્રતિક્રિયા કરતા પ્રતિને. Heterophragma quadriloculare (Roxb.) K. Schum, વાઈપર સર્પદંશ પર ઔષધની ગરજ સારતી મૂળધારી વનસ્પતિ. heterophyllous. વિભિન્નપી, એક જ છેડપર થતાં જુદા જુદા આકારનાં પાંવાળુ. heterophylly. વિભિન્નપણી, એક જ છેડ પર થતાં જુદા જુદા આકારનાં પર્ણોવાળું. heteroploid. વિષમ સંખ્યક, વિષમકીય. (૨) સત્ય એકકીય (એક સંખ્યક) અથવા દ્વિકીય (દ્વિસંખ્યક) સંખ્યાવાળાં રંગસૂત્રા ધરાવતા સવ. heteroploidy. વિષધસૂત્રતા, વિષમકીયતા. heteropnuestes fossilis. સામાન્ય કેટ નામની માછલી. Heteropogon contortus. (L.) Beauv. ex Roem et. Schult, (Syn. Andropogon contortus L.). અંગ્રેજીમાં Sheargrass અને હિંદીમાં

Page #267

Heteroptera
261
hexachlorophene
તરીકે ઓળખાતું દીર્ધાયુ ઘાસ, જે ચારા છે. h. organisms. પિતાની શક્તિ તરીકે અને ચટાઈ બનાવવા ઉપગમાં માટેની જરૂર માટે કાર્બનિક દ્રવ્યમાં રહેલા આવે છે. ઉપરાંત જમીનના સંરક્ષણ તથા શર્કરા દ્રવ્યને ઉપયે ગ કરતા સજી. કાગળ અને પૂઠાં બનાવવા ઉપયોગી બને છે. heterotypic. વિભિન્નરૂપી. Heteroptera. માકણ જેવા જંતુ- heteroxenous. બહુપોષક. h.paraએની શ્રેણી.
site. પિતાના સંપૂર્ણ વિકાસ માટે ઘણા heterosis. સંકર જોમ.
અથવા વિભિન્ન યજમાનોની આવશ્યકતા. heterosomal factor. વિષમસૂત્ર ધરાવતા પરજીવીએ. કા૨ક.
heterozygote. વિષમ યુગ્મક, વિષમ heterosperous. વિભિન્ન બીજાણુક, ફલિતાંડ. (૨) વિષમ લક્ષણે ધરાવતા
અસમબીજાણુક heterospory. પિતૃઓને જનિનના લિંગી યુગ્મનની પેદાશ. વિભિન્ન – અસમબીજાણુકતા.
heterozygous. વિષમ યુગ્મી. (૨) heterostyly. વિભિન્ન પરાગવાહિની પ્રભાવી અને પ્રભાવી પ્રકારના એક એક અંગેનું. (૨) એકજ જાતિનાં પુણેમાં જુદી જનિનની બનેલી જનિનની જોડ ધરાવતી જદી લંબાઈ ધરાવતી પરાગવાહિની અંગેનું. (પરિસ્થિતિ, ઘટના). heterothallus. (947424314. Heterusia cingala Moore. 211 heterothallium. વિષમ સૂકાયતા. છોડ પર થતી ઈયળ. H. magnifica. heterothalism. અમુક ફૂગમાં એવા ચાના છોડ પર થતી ઈચળ. પ્રકારની સ્થિતિ હોય કે એક છોડનાં જન્ય H.E.T.P. હેકઝાઈથિલ ટેટ્રાફેન્સેટ નામનું બીજા છેડના જન્યુની સાથે યુગ્મિત થાય. મમશી, થ્રિપ, ભીંડગાંવાળાં જંતુઓ, heterotic vigour- સંકર જોમ. ચૂસકે અને ઈતડી પર નિયંત્રણ લાવનાર heterotroph. અન્ય કાર્બનિક દ્રવ્યમાંથી કાર્બનિક ફેફરસ સાજન, જે ભૂકારૂપે પિતાનું પોષણ મેળવનાર વનસ્પતિ. he- જલવિશ્લેષણથી પાણીની હાજરીમાં તેની terrotrophic. વિષમ પિષક (પરજીવી), લાક્ષણિકતા ગુમાવે છે. સસ્તન પ્રાણીઓ પર પિષિત (૫૨છવી.)(૨)કાર્બનિક માધ્યમની માટે આ દ્રવ્ય વિષમય છે. હાજરીમાં વૃદ્ધિ પામવાની ક્ષમતા ધરાવનાર. Hevea brasiliensis (H. B. &.K.) (૩) કાર્બનિક કાર્બન સંયોજનના વિઘટનથી Muell.-Arg. પેરા રબર, હીવિયા જીવન પ્રક્રિયા માટે શક્તિ મેળવવાની રબર નામનું મૂળ બ્રાઝિલનું પણ અહીં ક્ષમતા ધરાવનાર. (૪) કષ સંશ્લેષણમાટે કેરળ, તામીલનાડુ, કર્ણાટક અને ઈશાન એકમાત્ર કાર્બનસ્ત્રોત તરીકે કાર્બનડાયોક- આસામમાં થતું ઊંચું ઝાડ; જેની છાલમાંથી સાઇડને ઉપયોગ કરવાને અસમર્થ. h. મળતા આક્ષીર-લેટેકસનો ઉપયોગ રબર bacteria, પરષિત જીવાણુ, પરાવલંબી બનાવવા માટે થાય છે. આ પ્રમાણે જીવાણુ. (૨) જમીનમાંના મોટાભાગના બનાવેલું રબર ટાયર, ટયુબ, વોટરપ્રફ જીવાણુઓ, જે તેમના શક્તિ-સ્ત્રોત માટે કપડાં અને અનેકવિધ વીજળીનાં સાધનો કાર્બનિક દ્રવ્યો પર આધાર રાખે છે અને બનાવવાના કામમાં આવે છે. H. સેલ્યુલોઝ અને અન્ય શકેરા દ્રવ્ય, પ્રોટીન, rubber. હીવિયા રબર.
ચરબી અને મીણના વિઘટનની સાથે સંબંધ hexa-. , ષટ, વડુ છ અર્થસૂચક - ઘરાવે છે. વનસ્પતિને ઉપલબ્ધ બની શકે પૂર્વગ. તેવા સ્વરૂપમાં નાઇટ્રોજન, ફોસ્ફરસ અને hexachloride of benzene. અન્ય પોષક દ્રવ્યને મુક્ત કરે છે. આ બેન્ઝીન હેકઝાકલોરાઇડ. સૌ જીવાણુઓમાં નાઈટ્રોજનને સ્થિરી- hexachlorophene. જંતુદન તરીકે કરણમાં સંકળાયેલા જીવાણુઓ મુખ્ય હેચ ઉપયોગમાં આવતું એક રાસાયણિક સંયેજન

Page #268

262
hexagonal...
hexagonal system of planting. વાવણીની ષટકાણીય પદ્ધતિ નામની બગીચામાં ફળઝ ડિ વાવવાની એક પદ્ધતિ; જેમાં સમભૂજ ત્રિકાણના પ્રત્યેક ખૂણામાં ફળઝાડ વાવવામાં આવે છે. જેથી છ ઝાડને ટકે!ણ બને છે અને સાતમું ઝાડ વચમાં વાવવામાં આવે છે. પુષ્કળ પાણી ધરાવતી, ફળદ્રય અને મેંધી જમીનમાં આ પદ્ધતિ ફાયદાકારક અને છે, પ્રત્યેક ઝાડ અન્ય ઝાડથી એક સરખા અંતર પર રહે છે. ઝાડ વાવવાની ચેરસ પદ્ધતિ કરતાં પદ્ધતિમાં 15 ટકા વધારે ઝાડ વાવી શકાય છે. hexamerous, ડવચવી, ક અંગે ધરાવતું.
આ
hexaploid. ∞ રંગસૂત્રાનું (કેન્દ્ર). (૨) ષગુણિત.
hexonic acid. y caproic acid. hexose. એક શર્કરા; સૂત્ર CH2O જેમાં ટેકસ્ટ્રીઝ, લેબ્યુલાઝ, ગેલેકટોઝ અને મેનેઝને સમાવેશ થાય છે. hibernate. શીત સમાધિમાં જવું, શીત સમાધિમાં પડવું; શીત નિદ્રા લેવી. hiberanation.શીત સમાધિ, હિમરાયન,
શિયાળાની સુષુપ્તાવસ્થા. Hibiscus abelmoschus. L. ભીંડી ભીંડા, જુઓ musk melon. ગરમ પ્રદેશના છેાડ, જેના રેસાનું કાપડ બનાવવામાં આવે છે; બીના તેલમાંથી સુગંધી દ્રવ્યે બનાવવામાં આવે છે અને જે દખ્ખણ અને કોકમ થાય છે. H. cannabinus.. આઁખાડી, ભીંડી. ૫. બંગાળ, સ્વાન્ધ્રપ્રદેશ, આસામ, બિહાર અને પાખમાં થતા છેાડ, જેના પ્રકાંડના રેસાનાં દોરડાં, કાગળના માવા બને છે અને ખીનું તેલ ખાવાના કામમાં આવે છે. H. collinus Roxb. શોભા માટે ઉગાડવામાં આવતું નાનું ઝાડ. H. esculentus L. ભીડાં; મૂળ આફ્રિકાના પણ ભારતભરમાં થતા છાડ, જેનાં ફળ એટલે ભીંડાનું શાક બનાવવામાં આવે છે અને પ્રકાંડના રેસા બનાવવામાં આવે છે, H. jiculneus L. (Syn. Abelmos
Hibiscus.°
chus ficulneus(L.)Wight & Arn.)• રણભીંડી; ગંજામ, પ. બંગાળ અને ૬, ભારતમાં થતે છેડ, જેના લીલા પ્રકાંડમાંથી આવતા શ્લેષીય રસને માંડ સાફ કરવા માટે ઉપયોગ થાય છે અને ખી સુવાસ આપવા ઉપયેાગમાં આવે છે. X {ucaus હિ. આસામ, નાગપુર, એરિસા, આન્ધ્રપ્રદેશ, પ. બંગાળ અને કર્ણાટકમાં થતા ખાદ્ય પાનના છેડ, જેવા રેસાનાં દોરડાં બનાવવામાં આવે છે. . lampas Cav. વનકપાસ: ઊંચા છેડ જેના પ્રકાંડના રેસાનાં દોરડાં મનાવવામાં આવે છે. H. macrophyllus Roxb. ૫. બંગાળ અને પૂર્વ દ્વીપકલ્પીચ વિસ્તારમાં થતા નાને શ્રુપ, જેના પ્રકાંડના રેસમાંથી દેરડાં બનાવવામાં આવે છે. H. mamihot, વગડાઉ ભીંડી, રણભીંડી, જેના રેસામાંથી વિંટાળવાનું કાપડ બનાવવામાં આવે છે અને જે ૫. બંગાળ, પશ્ચિમઘાટ. દ. કાનડા અને કેરળમાં જોવામાં આવે છે. H. micranthus ચીકણા ભીંડા, H. mutabilis L. ગુલિયા જૈખ નામના મૂળ ચીનને ક્ષુપ, જેની છાલના રેસાનાં દોરડાં અનાવવામાં આવે છે. H. rosa-sinensis L. ગુલર, શેલાના ડ, જેના પાનમાંથી છૂટ પાલિશમાં કામ લાગે તેવે રંગ મળે છે. H. sabdariffa L. છ, પટવા નામના મૂળ વેસ્ટ ઈન્ડિઝને પણ અહીં આન્ધ્રપ્રદેશ, બિહાર, પંજામ, આસામ અને તામીલનાડુમાં થતા ડ, જેના પ્રકાંડના રેસાનાં દેરડાં મનાવવામાં આવે છે. H. schizopetalus (Mast.) Hook. f. (Syn. H. rosa-inensis L. var. schizopetalus Mast.). મૂળ પૂર્વ આફ્રિકાને પણ અહીં તેનાં લાલ ફૂલ માટે શેાભા તરીકે ઉગાડવામાં આવતા ખેડ. H. surattensis L. રણભીંડી; પ. બંગાળમાં ઉગાડવામાં આવતા ખાદ્ય પાનને છેાડ, જેના રેસા જાડું કાપડ અને દેરડાં અનાવવા માટે ઉપયેાગમાં લેવામાં આવે છે, H. syiaus L. શ્વેત જવ; મૂળ જાપાનને પણ અહીં તેના ખાદ્ય ફૂલા માટે વાવવામાં આવતા છેડ.

Page #269

hidden hunger
263
hill
H. tiliateus L. (Syn. Paritium છે, જેથી દિવસમાં 20 એકર જેટલી tilacem St. Hil.). ચેલવા નામને ભૂમિના પાકને આવરી શકાય છે. h. સુંદરવન અને દક્ષિણ ભારતમાં થતો છોડ, temperature short time જેની છાલના રેસાનાં દેરડાં બનાવવામાં pasteurization. @211 Gobalaa આવે છે. 1. pitifolius L. વનકયાસ ટૂંકા સમયમાં પાશ્ચરીકરણ કરવાની પ્રક્રિયા. નામને ઉત્તર ભારત અને મધ્ય પ્રદેશમાં h. volume spraying. 2452 18 થતા મજબૂત રેસાને છેડ.
લગભગ 50 ગેલન છંટકાવ કરવાની પદ્ધતિ, hidden sunger. જમીન કે ખોરાકમાં જેમાં પાન ઉપર મોટાં ટીપાંનું આવરણ કેટલાંક જરૂરી કાની ઊણપની પરિસ્થિ- થઈ દ્રાવણ બાદ, જમીન પર ટપક્યા કરે છે. તિથી થતી વનસ્પતિ અને પ્રાણીની વ્યવસ્થા, highly evolved. અતિ ઉત્ક્રાંત. જે કઈ બાહ્ય લક્ષણેથી પારખી શકાતી hiii. નાને ડુંગ૨, ટેકરી. (૨) ઢગલા, નથી; જેને ઊણપના રોગ તરીકે ઓળખ ટીંબો. (૩) આસપાસની જમીનથી સહેજ વામાં આવે છે.
ઊંચો કરવામાં આવેલે ઢગલ, કિના૨ ઇ. hide. પ્રાણીનું, ખાસ કરીને હેર, ઘેડા, h. banana. તામીલનાડુ અને કર્ણાઘેટાં, બકરાંનું કેળવ્યા વિનાનું કે કેળવેલું ટકના ડુંગરાળ ઢાળ પ૨ થતાં કેળાં, જેને ચામડું h. bound. શરીરની સાથે માવો સફેદ, માખણ જેવો અને સહેજ ચામડી ચુંટી ગયેલી હોય તેવું (પ્રાણી). ખાટે હોય છે અને તેની છાલ જાડી હોય h. curing. ચામડું કેહવાઈ જાય નહિ. 3. h. bunt. Tilletia foetida અને તેને સાચવીને રાખી શકાય કે બીજે (Wallr) Liro. 2 T. ceries મેકલી શકાય તે માટે તેની કરવામાં DC.) Tul.થી ઘઉને થતો રોગ. આવતી સૂકવણીની માવજત, જેમાં મુખ્ય- h, coconut, જંગલી બદામ ખાવ
ચાર પદ્ધતિ છે; તે ભેજવાળું હેય બીવાળું દ. ભારતનું એક ઝાડ. Stercularia ત્યારે તેને મીઠું અપાય છે, સૂકવણું કરી foetida L. h. frost. તુષાર. h. મીઠાની પ્રક્રિયા કરવામાં આવે છે અને gooseberry. hill guava. હવામાં ખુલ્લું સૂકવવામાં આવે છે. h. guava. Rhodomyrtus tomentosa Hieroglyphus banian. ડાંગરને Wight નામનું દક્ષિણ ભારતના ડુંગરાળ તીતીઘોડે. H. ignorepletens. મકાઈ વિસ્તારનું ઝાડ, જેનાં ફળ ખાદ્ય છે, અને અને જુવાર – બાજરીનું જંતુ.
છાલથી ચામડાં કમાવવામાં આવે છે. h. high staj. h. blood pressure. lemon. 46111 alloj. h. mango. aleldi etaj sulu. h. count. $1241 Commiphora caudata (Wight પ્રકારનું જીવાણુ ચેપ ધરાવતું (દૂધ). h. & Arn.) Eng. (Balsamodendron. grade.મિશ્ર ઓલાદનું પ્રાણી, જેમાં શુદ્ધ caudatum Wight & Arn.). આ ઓલાદનું લેહી પ્રબળ હોય છે. (૨) મધ્ય પ્રદેશ, તામીલનાડુ, કર્ણાટક અને કેરળમાં કરતાં ઊંચી કોટિનું રૂ. (૩) વનસ્પતિ થતું એક ઝાડ, જેની છાલમાંથી મળતા માટેના ઊંચા પ્રકારના ખોરાકી દ્રવ્યવાળું સુંદર ઓષધ તરીકે અને ધૂપ માટે ઉપખાતર. . grading. ઉત્તમ પ્રકારના યોગમાં આવે છે, ફળ ખાદ્ય છે, અને ઝાડને અન્ય ઝાડના જથમાંથી અલગ કરવું. તેને મુરબ્બો બનાવવામાં આવે છે. h. h, pressure high volume system. સ્ટ્રોબેરી, રાસ્પબેરી અને નાનાં sprayer. ઊંચાં અને ગાઢ રીતે ઊગેલાં ફળઝાડને વાવવાની એક પદ્ધતિ, જેમાં ઝાડ કે પાક પર છંટકાવ કરનાર સાધન, છોડને હારમાં છુટ્ટા છૂટા વાવવામાં આવે જેની ટાંકી મેટી હોય છે અને ઊંચા છે. h. type cattle, નાનાં સફેદ દબાણે વધારે પ્રમાણમાં છંટકાવ કરી શકાય ટપકાંવાળાં, કાળા અણિયાળાં શીંગડાંવાળાં

Page #270

Hillawi
264
Hissar
પ્રાણ. hilling. ટેકરી બનાવવી. hilly એક અંગ. h. limb. પાછલું અંગ. climate. પર્વતીય આબોહવા
h, quarter. ચેપગા પ્રાણીની 13મી Hillawi. ઈરાકમાં થતા ખજૂરને એક પસળીની પાછળ શરૂ થતા પાછલા ચોથા પ્રકાર.
ભાગનું કઈ એક અંગ, પાછલું ધડ. h. hilograss. Paspalum conjugatum quarter udder. પાછલું યારમાંનું Berg. તૃણુકુળને ઘાસચારે.
એક આંચળ. h. right quarter hilium બીજનાભિ, નાભિ. (૨) કાંજીના પાછલું જમણી તરફનું ચતુર્થક, પાછલું કણનું અગિક કેન્દ્ર. (૩) વૃતથી અલગ જમણી તરફનું પડ. પડે ત્યાં બીજના કવચ પરનું ક્ષત ચિહન. hing. હિંગ. (૪) બીજની આંખ. (૫) વાહિની ચેતા hinny. ટટ્ટની સાથે ગધેડીના સંકરથી છે. પ્રવેશે ત્યાં નાનકડું દ્વારક.
થતું પ્રાણી. Himalayan. હિમાલયનું. H. bam- hip. (૧) શ્રાણિ. (૨) પગા પ્રાણીને boo. Arundinaria falcata Nees. કટિ અને જાનુ અસ્થિને ઉપલે ભાગ. (૩) (Bambusa falcata Hort.). deland પગા પ્રાણીને પાછલે પગ કટિને સ્પશે હિમાલય, અને સિક્કિમમાં થતું વાંસનું તે પાછલે ચતુર્થ ભાગ. (૪) માવાદાર ઝાડ, જેના પ્રકાંડના ટોપલા ટપલીઓ, પેલું ફળ. h. joint. શ્રોણિ સંધિ; તીર અને ઘરનાં છાપરાં બને છે. H. કટિમેખળા અને ઉર્વસ્થિને જોડતો સાધા. black cedar. Kunis, saroli,Alnus Hippobasca. capensis. syil ticknitida Endl. faze, 24RICT 11H0 fly. H. masculata. zz tick fly. હિમાલય અને પંજાબમાં થતું એક ઝાડ, Hippophae rhamnoides L, દૂરચૂક જેના કાષ્ટની દીવાસળી બનાવવામાં આવે નામને સુપ કે છેડ, જેનાં ફળ ખાદ્ય છે છે અને છાલ ચામડાં કમાવવા માટે ઉપ- અને જે હિમાલયમાં થાય છે. H. salici. 2100 40 . H. Region. (414421 folia D. Don. (HIGHHI 4g diej વિસ્તાર, જેમાં ભુતાન, નેપાળ, કુમાઉ, પાનખર ઝાડ, જેની છાલ, કેન્સરના દર્દમાં ગઢવાલ, સિમલા, કાંગરે, કુલ, જમ્મુ અને ઔષધિ તરીકે ઉપયોગી નીવડવાની કાશમીરને સમાવેશ થાય છે અને જ્યાં સંભાવના છે. ઘેટાંબકરાંને ઉછેરી ઊન ઉત્પન્ન કરવામાં Hiptage benghalensis (L.) Kurz, આવે છે, જેનાં ઘેટાંનું ઊન સફેદ હોય (Syn. H. madabluta Gaetn.). છે. ઘેટાં ઉછેર એ આ પ્રદેરીનો મુખ્ય મધુમાલતી, માધવીલતા; બગીચામાં ઉગાડવ્યવસાય છે. H. yelow tasp. વામાં આવતી સુંદર ફૂલની વેલ. berry. Rubus ellipticus Smith. hirankuri. vara or Hota oss નામના ૫. હિમાલય, . ભારત. પશ્ચિમઘાટ. રાખનાર વનસ્પતિ. અને ખાસી ટેકરીઓને ખાદ્ય ફળનો સુ૫. hiran padi. ખેતરની જમીનને જકડી H. rhuburb. Rheum emodi 2124412 4azyla. Wall. નામને પર્વતીય હિમાલયને છોડ, hirsute. કડક મિલ આવરણવાળું; જેનાં મૂળ અને કંદમાંથી જુલાબ માટેની મિલ પીછાથી આવરિત.
ઔષધિ મળે છે, જે ટેનિક અને રેચક hirudinea. જળે. પણ છે.
hisalu. yol Himalayan yellow hind. હરણું. (૨) પાછલી તરફનું, પાછલું, rasberry. પશ્ચ. h. leg. ચેપગપ્રાણુને પાછો Hispa armigera. ડાંગરને કીટ. પગ. h. left quarter. પાછલું નામ hispid. કડકવાળ, શૂળ કે કંટકવાળુ. ચતુર્થક, પાછલું ડાબી તરફનું ચારમાંનું Hissar. હરિયાણાના હિસાર અને

Page #271

histamine
265
holding હસીનું કાંકરેજ અને હરિયાણા ઓલાદની hock. પગા પ્રાણીને ઘૂંટણને પાછલે વચ્ચેનું ભારવાહી પ્રાણી
ભાગ, ઘૂંટણને પાછલે સીધે. h. joint. histamine. કાર્બન, હાઈડ્રોજન અને પાછળના ઘૂંટણને સ છે. ન ટ્રેનનું બનેલું એકલી પ્રકારનું રાસા- hodding. આંતરસંવર્ધન. ચણિક સંયે જન, હિસ્ટડીન નામના એમિને hoe. ખરપડી, પાવડે. (૨) જદી જુદી એસિડથી પ્રાણી શરીરમાં દાખલ થાય છે, લંબાઈ ધરાવતા હાથાવાળું, હાથથી ઉપજે લેહીંમાં દબાણ થતા લોહીનું દબાણ યોગમાં લેવામાં આવતું, પાનાવાળું એજાર, ઓછું થાય છે.
જે ઘાસપાતને દૂર કરવા માટે, બગીચા કે histo-. પેશી, ઊતિ અર્થસૂચક પૂર્વગ. ખેતરના પાકની હાર વચ્ચેની માટીને histogen. પેશીજન. h. concept. દૂર કરવા વાપરવામાં આવે છે. hoeing.
સાંગિક પેશીનું ઉત્પાદન, histogeny- ગાડવું, પાવડા કે ખરપડી વડે ઘાસયાતને પેશી ઉત્પત્તિ. histological differe- દૂર કરવા કે માટીને સરખી કરવી. ntiation. પેશીવિષયક વિભિન્નતા. his- hog ખસી કરવામાં આવેલું ડુક્કર, જેને tology. પેશીવિજ્ઞાન.(૨) પ્રાણી અને વન- કતલ કરવા માટે ઉછેરવામાં આવે છે.
સ્પતિની રચનાની વિગતોના અભ્યાસનું શાસ્ત્ર- h. bristles ડુક્કરના કડક વાળ.h. histolysis. પેશી વિશ્લેષણ. histo- cholera. ડુક્કરને થતે સંક્રામક જીવલેણ pathologic. અસાધારણ અથવા રોગ- રાગ, જેમાં તાવ આવે, ભૂખ મરી જાય, પ્રસ્ત પેશીના છેદની સૂક્ષ્મદર્શક પરીક્ષામાં નબળાઈ આવે અને મરણ થાય. h. miદૈહિક સંરચનામાં થતું (પરિવર્તન). llet. 3101. h. plum. Spondias histones. સરળ પ્રોટીનને સમૂહ, જે manifera Willd. (S. pinnata અ૫કવ શુક્રકેષમાં જોવા મળે છે.
(Koen.) Kurz; Mangifera hitch. કામચલાઉ બાંધવાના ઉપયોગમાં pinnata . f.) અંબાડ; ગોળ, અંડાલેવામાં આવતાં અંકાડા, દેરડાની ગાંઠ કાર, કેરી જેવું ફળ, જેનાં બીની કે ગાળે. (૨) ઓજાર કે યંત્રને ઊર્જાના આસપાસ રેસા હોય છે અને જેનાં સ્રોતની સાથે જોડના૨, જેમ કે ટેકટ૨ ફળને મુરબ્બો બનાવવામાં આવે છે. અને પ્રાણીની જેડ. (૩) ખૂટાની સાથે Holarrhena antidy enterica . પશને બાંધવું.
Wall ev. DC. કૂરચી, કુટજ, કડ Hitchenia caulina (Grah.) ઈંદ્રજવ, ઇ. નામનું નાનું ઝાડ જેનાં પાન, Baker. અવ૨; કંકણ અને મહાબળે- છાલ અને બી મરડાના દર્દમાં ઔષધ તરીકે શ્વરમાં થતા નાને છેડ, જેનાં કંદ ઉપયોગી બને છે; ખાદ્ય છે, અને પાનના કાગળ બનાવવામાં Holcus halepensis. L. જેનસનતૃણ. આવે છે.
hold. પાકે ત્યાં સુધી ફળને ઝાડ પર hive. મધમાખના ઉછેર માટે બનાવવામાં રહેવા દેવું. (૨) કેટલીક જમીને ભેજ આવતે કૃત્રિમ મધપૂડો. h. body. સંઘરી રાખે છે તેમ જાળવવી. (૩) કૃષિ મધપૂડાનું મધમાખના ઉછેર માટેનું સ્થાન. પેદાશ તરીકે કોઈ દ્રવ્યને સંધરવું, ભંડાર h. tool. છેડાને ટીપીને સપાટ કરવામાં કે કોઠારમાં સાચવી રાખવું. (૪) અનુકુલ આવેલું એજાર, જે વડે મધપૂડાના કે લાભકારક બજાર કિંમત મળે ત્યાં સુધી એકઠાને છૂટું પાડી શકાય છે અને મધ- કૃષિ પેદાશને વેચવી નહિ પણ સંઘરી પૂડાના મીણ અને નકામાં દ્રવ્યાને દૂર ૨ાખવી. કરી શકાય છે.
holding. જમીનનું ખાતુ; વ્યક્તિ ઘારણ hoar. વર્ષભર પાણુને સંઘરી શકે તેવું કરતી હોય તેવી જમીનને ભાગ. h. નીચું સ્થાન.
method of pasteurization.

Page #272

Holigarna...
266
homonomous
પાશ્ચરીકરણની ધારક પદ્ધતિ.
પણ પોતાના ખેતર કે વાડામાં વાવેલું. Holigarna caustica (Dennst) સ્થાનીય રીતે ઉગાડવામાં આવેલું. h. Oken (Syn. H. longifolia Buch. stead. ખેતર સમેત તેમાં આવેલું Hain ex Roxb.). પ. બંગાળનું ખેડૂતનું ઘર. ઝાડ, જેનાં ફળમાંથી કાળા વાર્નિશ મળે છે. hormo - સમાન, એક બર્થ સૂચક પૂર્વગ. hollock. Terminalia myriocarpa homocellular. એકષી, સમધી. Heurck & Müell-Arg. Qor. homochlamydemus. 21784. વાળા સ્થાનમાં ઊગતું ઊંચું સદા હરિત homogamous. એક પુષ્પી: સમઝાડ, જેનું કાષ્ઠ બળતણ, ઇમારતીકામ, પુપી. (૨) ઉભયલિંગી બથવા એકજ હેડીઓ, ફર્નિચ૨, ચાની પેટીઓ અને લિંગતા ધરાવતાં પુષ્પવાળું. homga
પ્લાયવૂડ બનાવવા ઉપયોગી બને છે. my. એકજ ફૂલમાં નર અને માદા holophyte, લીલો છેડ. (૨) પ્રકાશ તત્તનું એક સાથે પરિપકવ બનવું. (૨) સંશ્લેષણથી પોતાને ખોરાક બનાવનાર એકજ પ્રકારનાં ફૂલ થવાં. વનસ્પતિ.
homogeneous. સમગ, બધી રીતે Holortelea integrifolia (Roxb.) એક સરખાં લક્ષણો ધરાવતું. Panch. પાપરી, કણજે, કાંજી નામનું homogenetic. સમાન વંશ કે મૂળ ઝાડ, જેના કાષ્ઠનું ફર્નિચર, પેટીઓ અને ધરાવતું. homogeny. સમાન પૂર્વ
પ્લાયવૂડ બનાવવામાં આવે છે, જે, જેના કારણે એક સરખાં લક્ષણે કે હિમાલય, અજમેર, બિહાર, આસામ અને સમાનતા, કેરળમાં થાય છે.
homogenization. દૂધની મલાઈ Holostemma annularis (Roxb.) જામવાની પ્રક્રિયા અટકે તે રીતે તેની K. Schum (Syn. H. rheedii punti hizi nasla oldi 1e1Hi Wall.). ચિરલ; ખણેર નામની વન- વિભાજિત કરવાની પ્રક્રિયા, જેથી દૂધથી સ્પતિ, જેનાં પાન, ફૂલ અને ફળની શાક- તેની ચરબી ટી પડતી નથી. (૨) દૂધને ભાજી થાય છે.
જંતુન બનાવતી એક મહત્વની પ્રક્રિયા. Holotrichia longibennis BL. સફેદ (૩) સમગીકરણ. ડાળ નામનું બટાટા, શેરડી અને મકાઈમાં homlogous. સમજાત, સમધમ. પડતું જંતુ.
h. chromosome. સમધમી રંગHomalomena aromatica Roxb). સૂત્રે; કદ, આકાર અને કાર્યોમાં એક Schott (Syn. Cella aromatica Vi blu aai res $14H141 21(Roxb). સુવાસવાળે છે, જેનાં મૂળની સૂની જેડી, જે પૈકી એક જનક તરફથી તમાકુ અને છીંકણું બનાવવામાં આવે છે, અને બીજું જનેતા તરફથી મળેલું હોય છે. અને જે આસામમાં થાય છે. H.rubescens h. organ. સમધમ અંગ. h. Kunth. સિક્કિમ અને ખાસી ટેકરી- pair. સમાનધર્મી યુગ્મ. h. series. એમાં થતે છેડ, જેનાં મૂળમાંથી સમજાત શ્રેણી. h. theory. સમજાત – બાષ્પશીલ તેલ કાઢવામાં આવે છે અને સમધમવાદ. homology. સમાન આનુતેનાથી સુગંધી દ્રવ્ય બનાવવામાં આવે છે. વશિકતાના કારણે થતાં સમધમિતા, home. ઘર, પોતાનું ઘર. h. farm. સમજાતતા, કે સમાન લક્ષણે. પતિનું ફાર્મ-ખેતર-કૃષિકાર્ચ માટેનું સ્થાન. homemorphic. સમરૂપી. homoh.garden. પોતાના ઘર આગળ, આંગણું morphism. સમરૂપતા. homલ્મ કે વાડામાં શાકભાજી ઉગાડવા માટેને morphous. સમરૂપ. બગી. h. -grown. ખરીદેલું નહિ hormonormous. વૃદ્ધિના સમાન

Page #273

homophyllous
નિયમ ધરાવતું. homophyllous. સમય. homoplastic. સમાન સંરચનાવાળું, Homcptera. મલેમરી, સફેદ માખ, તડતડિયા અને ભીંગડાંવાળ જંતુએ ની એક શ્રેણી.
homspory. સમખીજાણુકતા. (૨) એક સરખાં હોય તેવાં અલિંગી ખીજાણુ
267
એની રચના. homotallic. નર અને માદા બંનેનું કાર્યું કરે તેવું કવકસૂત્ર પેદા કરનાર કવકાળવાળી ફૂગ. (૨) સમસૢકાચક, honothalism. સમસૂકાચતા, homotype. સંરચનાના ખીન્ન ભાગ કે અંગ જેવા ભાગ કે અંગ. homotypic divisi∞. સમરૂપ વિભાજન, homozygote. સમયુગ્મજ; કોઈપણ ભિન્ન યુગ્મની એક સરખી કલા ધરાવતાં રંગસૂત્રાવાળા સજીવ, જેના પ્રજનનકેષ સરખા હોય છે અને તેની વ્યક્તિએ સત્ય પ્રજનન કરે છે; સમયુગ્મ, સમલિતાંડ, (૨) એવું લિંગી યુગ્મન જેમાં પિતૃઓમાંથી મળતી જનિનની જોડી એક સરખી હોય છે. homozygous. સમયુગ્મજ, સમયુગ્મી; એક પ્રકારના પ્રભાવી કે નિષ્પ્રભાવી જનિનની બનેલી (જોડી). hz. allolomorph. સમયુગ્મી વિભિન્ન
યુગ્મક.
honey. મધ; મધમાખી દ્વારા એકત્ર કરવામાં આવેલા અને વધુ ઘટ્ટ પ્રવાહી તરીકે મધપૂડામાં સંધરાયેલા વનસ્પતિના મધુરસમાથી વ્યુત્પન્ન કરવામાં આવેલું સુવાસિત, શ્યાન અને સ્વાદુ દ્રવ્ય; જેમાં ઇક્ષુ શર્કરા (ગ્લુકાઝ) અને ફળશર્કરા (લેગ્યુલેઝ) હાચ છે, જેમાં વધારે સંકીર્ણ શર્કરાદ્રષ્યે, ભેજ, રાખ,, વનસ્પતિરંજ ક દ્રવ્ય, અમ્લ, ઉત્સેચક, પ્રજીવકા અને પરાગરજ પણ હેાય છે. આ દ્રશ્ય-મધુ, રેચક, રક્તશુદ્ધીકારક, શરદી, કફ અને વરહારક, આંખ, જીભના ત્રણ મટાડે છે અને ગળાને સાર્જ તથા દાહને ઠંડક આપે છે. h. bee. મધમાખ, મધુમક્ષિકા,
hook
h. chamber. મધુક્ષ, મધુપૂડામાં મધ અને મધમાખનું સ્થાન, મધુકાષ્ટ h. comb. મધપૂડા. (ર) મધમાખ મ સધરે તે માટેની મીણની તેણે અનાવેલી સંરચના. (૪) પાંચ કે મ ખાન્તુ ધરાવતા વિભાગેાવાળી જમીનની કુદરતી રચના. nc. frost. સ્ફટિકીય પ્રકારનું જમીનમાંનું તુષાર, જેના કારણે જમીનમાં પાણી પ્રવેશી શકે છે. . c. steach, જાલતંત્ર, h. crop.
મધપૂડામાંથી મેળવેલા મને જથ્થા. h. dew, મધુ એસ; ઘણી વનસ્પતિઓના પણ વૃંત,પણૅ પર જોવામાં આવતા મિષ્ટ સ્રાવ. (૨) અપેટના વકસૂત્રે સ્રવેલું ચાન પ્રવાહી. (૩) મલેામશી જેવાં જંતુઓએ સવેલે મિષ્ટ રસ. h. extractor, મધુનિષ્કબૅંક; કેન્દ્રાપસારી પદ્ધતિથી મધપૂડામાંથી મધ કાઢવાની યુક્તિ. h, flow. મધુસ્રાવ h.guide. મધુસૂચક. h.locust. કાંટાળુ ઝાડ જેની સિંગેા ઢારને ચારા તરીકે અપાચ છે. h. sac. મધુધાની; જુએ honey stomach. h. stomaમધમાખની અન્નનળીમાં ફૂલેલે પાછàા ભાગ, જેમાં તે મધુરસ તથા મધનું વહન કરે છે. h. tree. ટૂંકું પ્રકાંડ અને વિસ્તૃત ઘટાવાળું, ઉપ હિમાલય પ્રદેશનું ઝાડ.
ch.
hood. છત્ર.
hoof. ખરી; કેટલાંક પ્રાણીઓના પગના અગ્ર ભાગે આવેલું કઠણ શૃગીચ આવરણ. h. and horn meal, ખરી અને શીંગડાંને સૂકવી તથા દળીને બનાવવામાં આવતું ખાતર. h. and mouth disease. માં અને ખરવાસાના ગ; ખરી અને મેમાં થતા એક પ્રકારને રાગ. h. rasp. ઢોરને નાળ જડવા, ખરીને ઘસીને સાફ કરવાની કાનસ, hook. અંકોડા, અંકુશ, કડી. h. climber. અંકુશ આરાહી. h. worm. અંકુશકૃમિ; Bunosto
mure
sp. Globocephalus sp. કે Ancylostoma s. નામનાં ઢાર, ઘેટાં,

Page #274

hookah.
બકરાં, ડુક્કર અને કૂતરાંનાં આંતરડામાં પડતાં કૃમિ, જેનાં ડિમ્ભ પ્રાણીઓનું લેહી ચૂસે, જેથી રક્તક્ષીણતા, સેજા,
રુચિ, નબળાઈ થાય અને છેવટે મૃત્યુ પણ નીપજે છે. h. disease. અંકુશકૃમિના કારણે થતા શગના એક પ્રકાર. hokkalk. હા, પાણીમાંથી ધુમાડા પસાર થાય તેવી રીતે તમાકુને ધુમાડા લેવાનું સાધન.
hoove. જઠર પર સાજે આવે તેવા પ્રકારને ઢારને થતા એક રાગ. hop. Humulus lupus L. નામની મૂળ યુરોપ અને એશિયાના શાકીય વર્ગસ્પતિ, જેને શંકુ આકારનાં ફળ થાય છે, અને જે ઔષધ તથા દારૂ બનાવવાના કામમાં લેવામાં આવે છે. h. clover. Medicago lupulina L. નામની વનસ્પતિ, જેનું લીલુ ધાસ થાય છે. Hopea odorata Roxb. દ. ભારત અને આંદામાનમાં થતું મધ્યમ પ્રકારનું ઝાડ, જેના રેઝિનમાંથી વાર્નિશ બનાવવામાં આવે છે. H. scaéhula Roxb. આસામમાં થતું મેાટું ઝાડ, જેમાંથી ગુંદર મળે છે. hopper. ી કે ખાતર રાખવા માટેની શારડી અથવા ખાતર વિતરક લાકડાનું બનાવેલું સાધન, જે દ્વારા ખી કે ખાતર પાથરવામાં આવે છે. (૨) કૃષિ એનશ રાખવાની પેટી. (૩) કૂદતાં તીતીધેાડા કે તીડ.
268
hordein. સરળ પ્રેાટીનને સમૂહ. Hordeum sativum Pers). (Syn. H. vulgare L. જવ; મેટા ભાગે ઉત્તર પ્રદેશ, પંજાખ, રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ, બિહાર, અને ૫. બંગાળમાં થતી ધાન્ય વનસ્પતિ; જેનાં પાન અને પ્રકાંડના ઘાસચાર અને છે. તેને ઉદ્યોગમાં અને ધાન્યશર્કરા તથા દારૂ બનાવવામાં ઉપયેગ કરવામાં આવે છે.
horizon સંસ્તર. h. A. એ સંસ્તર. h.B. બી સંસ્તર. h.-C. સી-સંસ્તર. -d ડી - સંસ્તર. horizons. જમીનમાં ઊભા છેદ કરતાં જણાતા કુદરતી સ્તી.
hormonal
જમીનના નિર્માણ દરમિયાન ચેકસ ક્રમમાં આવા સંસ્તર બને છે; દુનિયાભરમાં બધી જ ભૂમિ પરિચ્છેદિકામાં વિવિધ રીતે વર્ગીકૃત કરેલા સંસ્તરે હેઃચ છે, જેને પેટા-વર્ગની સાથે વિશાળ રીતે એ', ‘ખી’, સી’, અને ડી’ એવા સંતરામ વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે. (૨) ક્ષિતિજ. horizontal. સમક્ષિતિજ ક્ષિતિજ, અનુપ્રસ્થ. bench.terrace ખેંચ સેાપાન. h. coil pasteurizer. અનુપ્રસ્થ કુંડલિત પાક્ષરીકરણ માટેનું સાધન. h. eluviation. એ’સંસ્તર. h. engine. અનુપ્રસ્થ એન્જિન h, illuviation. ‘ખી’-સંસ્તર. h, silo. જમીનના તળને સપાટ રહે તેવી સમાંતર બાજુ ધરાવતી લાંખી સાઈલા સંરચના, જેના બંને છેડા પર ઘાસ ભરવા માટે દ્વારક હોય છે. h. suction, ચાસ માટેની આવશ્યક પહોળાઈ કરી શકનાર હળની અણીનેા વળાંક. . training. સમક્ષિતિજ તાર, જાળી વગેરે પર વનસ્પતિ ફેલાઈ શકે, તેવી તેને આપવામાં આવતી માવજત. hormonal weedicides. ઘાસપાતનાશક અંત:સ્રાવ. (૨) ઉગતા ઘાસપાત, પ્રકાંડ કે પાનને અંતઃસ્રાવ આપવામાં આવતાં પ્રકાંડ જાડુ ખની ચિરાઈ જાય છે અને તેની વૃદ્ધિ અટકી જાય છે, પરિણામે વનસ્પતિ આખરે મરી જાય છે. hor. mone. અંત:સ્રાવ, વૃદ્ધિકારક દ્રવ્ય. (૨) અંગમાં નિર્માણ પામતું એક દ્રવ્ય, જે ખીન અંગની દેહધર્માંચ ક્રિયાને ઉત્તેજિત કરે છે; ઊગતી વનસ્પતિને અંત:સ્રાવ આપવામાં આવે ત્યારે તેની વૃદ્ધિ કુંઠિત કરે છે, વૃદ્ધિમાં પરિવર્તન લાવે છે; આવી અનેક પ્રકારની દેહધર્મીય ક્રિયાઓની તે ઉત્પ્રેરક બને છે. શ્વાસપાતને નાશ કરવા માટે પણ તેના ઉપયેગમાં લેવામાં આવે છે. ., lectogenic દુગ્ધત્પાદક અંત:સ્રાવ; એવા અંત:સ્રાવ જે માદા પ્રાણીની ક્ષીરગ્રંથિઓમાં દૂધનું નિર્માણ કરે છે. h. of pregnancy. ગર્ભોવસ્થા દરમિયાન અંડાશયમાં સંધરાતા

Page #275

horn
269
horse
પ્રોજેસ્ટીન નામને અંત:સ્ત્રાવ.
ઘાત અથવા અને અતિ તાયના horm. શીંગડું, જંગ; ઘણાં પ્રાણુઓના પરિણામે પણ આ રેગ થાય છે. h. માથા પરનું કઠણ, જાડું બનેલું પ્રવર્ધ. (૨) stomach blot. Gastrophilus શીંગડા જેવું ગમે તે પ્રવર્ધ. (૩) પ્રત્યેક
intestinalis bengalensis24.G. nasalis. ગર્ભાશયને અગ્રભાગ. (૪) માછલીને નામનાં જંતુથી ઘોડાને થતો રોગ, જેમાં કાંટે. (૫) ગેકળગાયને અગ્રભાગ. (૬) આ જંતુનાં ડિમ્બ ઘેડાના મેંમાં ઘૂસી વનસ્પતિને ગમે તે કંટક જેવો અગ્રભાગ. દર બનાવે અને જઠર સુધી પહોંચી h.cancer. પ્રાણીના શીંગડાને લાગુ પડતું જાય છે, જેના પરિણામે ઘોડાની પાચન કેન્સરને રોગ, જેના ઉપાય તરીકે શીંગડાને ક્રિયાપર માઠી અસર થાય છે, નબળાઈ કાપી નાખવામાં આવે છે. h. core. અવે છે અને રોગ તીવ્ર બનતાં છેવટે ઘોડે શીંગડાને અંત:સ્થ ભાગ. h. Fractu- મરણ પામે છે. re. 2100 Riidischi 423 434 $ horse gram. $441; Dolichos bifloભાંગી જવું, જેના પરિણામે તેમાંથી લેહી rus Roxb. નામની દ. ભારતની કઠોળની નીકળે છે. horns of uterus. વનસ્પતિ, જેને બરાક અને ઘાસચારા ગર્ભાશયનાં સંગે.
માટે ઉગાડવામાં આવે છે; જેનું લીલું ખાતર hornblende. એક ખનિજ તત્વ. (૨) બને છે, જુલાઈ માસમાં તેને વાવવામાં કેલ્શિયમ સિલિકેટ, મેગ્નેશિયમ અને સેડિ- આવે છે અને જે આંધ્રપ્રદેશ, તામીલચમ સિલિકેટની સાથે લેહ ધરાવતું કાળાશ નાડુ અને કર્ણાટકમાં થાથ છે. h.g. પડતા રંગનું ખનિજ, જે ગ્રેનાઈટ અને anthracnose. Glomerella lindeમેટા ભાગના શૈલના ભાગ રૂપે હોય છે. muthianam નામના જંતુથી કુલથીને થતા horse. 2131, Equus caballus. h. 24 Oras 34312. h.g. die back. bot fly. You h. stomach bot. Colletotrichum capsiciel 34ena yai h, chestnut. કાશમીરમાં થતું એક એક રેગ. hg. dry root rot, ઝાડ. h. dung- ઘોડાની લાદ; કલમની Macrophomina phaseoliel selo પ્રક્રિયામાં મૂળ છોડ અને તેને કલમ કરેલા થતા રોગ.hg.leafspot.Cercosbora ભાગને બાંધેલા રાખવા માટે માટી સાથે dolicki નામના જંતુથી કુલથીને થતો રોગ. ભેળવીને ઘોડાની લાદને બંધક તરીકે કર- h.g. root rot. Pellicularia વામાં આવતા ઉપગ. h.-eye bean, filamentosa નામના જંતુથી કુલથીને થતા
filamentosa નામના જતુથી કુલ $121. Mucuna prurita Hook (M. Binalotes 31512. h.g. rust. pruriens Baker non DC.). Uromyces appendiculatuથી કુલથીને નામની શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં ફળનું શાક થતો ગેરુને રોગ. h. parslane. ylu 3. h. fly. ds 's Hill all Trianthema portulacastrum L.(T. ચૂસનારી માખ, જે ઘોડા, ભેસ, ઊંટ અને monogona L.). એક શાકીય વનસ્પતિ, હાથીને વળગે છે, જે ગરમ ભેજવાળા વાતા- જે હિંદીમાં સાંઠી નામે ઓળખાય છે. વરણ અને વર્ષાઋતુમાં થાય છે. h. ma- horse radish. Armoracia labatinure. 104 213141 4lej 182.h.. folia Gilib. (Roripa armoracia pox. 131 yaralelorry glanla (L.) Hitchc;Cochlearia armoracia રોગhepower. અશ્વશક્તિ. h.sleep- L). મૂળ યુપની પણ ઉત્તર ભારત તથા ing sickness. ઘોડાના મધ્યસ્થ દ. ભારતમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં ચેતાતંતુ પર માઠી અસર કરનાર, વિષાણુ- મૂળને ઉપગ ખાદ્ય વસ્તુઓને સુવાસ જન્ય રોગ; જેમાં હડકવા થયા હોય તેવા આપવા માટે થાય છે. h.r, tree. લક્ષણે જોવામાં આવે છે; ઘણુવાર સૂર્યા- સરગવાનું ઝાડ, મીઠા સરગવાનું ઝાડ, જે

Page #276

horse
Moringa oleifera Lamk. (M. pterygosperma Gaertn;Guilandina moringa L.). તરીકે પણ ઓળખાય છે. horse tamarind. વિલાયતી બાવળ, લાસે બાવળ. horticultural crop. વ્યાપારી હેતુ માટે કે વપરાશ માટે ઉગાડવામાં આવતા બાગચતી પાક. h, variety. વનસ્પતિના ઉગાડવામાં આવતા સઘળા પ્રકારને અપવામાં આવતું નામ. horticulture. બગીચાકૃષિ,બાગાયત ખેતી, જેમાં શાકભાજી, ફળ, ફૂલ અને શે.ભાકારી વનસ્પતિની કૃષિનો સમાવેશ થાય છે, તેના અભ્યાસની કૃષિવિજ્ઞાનની એક શાખા. hose. રબર કે પ્લાસ્ટિકની વીંટાળી શકાય તેવી પાણી છાંટવા કે વહેવડાવવા માટેની નળી..
270
host. પરપેાષક, યજમાન, પાષદ, પેાષક. (૨) એક સજીવ, જેમાં અન્ય સજીવ તેનું સમરત કે અંશત: જીવન ગાળે છે; જેમાં તે પાષણ અને રક્ષણ મેળવે છે. (૩) કલમ કરવામાં આવતા કે ફેર રોપણી મેળવતા સજીવ. h. range. ચેાકસ રાગકારકથી પ્રભાવિત બનનાર વિવિધ વનસ્પતિ કે પ્રાણી. h. specific એક જ યજમાનમાં રહેનાર (પરજીવી). hot. મરચા જેવા તીવ્ર તીખા સ્વાદવાળું. (૨) ગરમ. h. bed. સડતાં ખાતર, વીજળી, વરાળ કે ગરમ પાણીના નળથી જમીન ગરમ થાય તેવા પ્રકારની કચારી. (૨) સરક્ષિત ગરમ કચારી. . house. ગરમ વનસ્પતિ ઘર, કાચઘર.h, pickles. તીખું અથાણું. . water treatment. ગરમ પાણીથી કરવામાં આવતી માવજત. (ર) ખીને ચાર પાંચ કલાક પાણીમાં પલાળી એક મિનિટ માટે ગરમ પાણીમાં પલાળી ફરી 10 મિનિટ માટે ગરમ પણીમાં રાખવામાં આવે છે. આવા ખીને ાવવા અગાઉ સૂકવવામાં આવે છે. આવા પ્રકારની ગરમ પાણીની માવજત આપવાથી ખીમાં રહેલી ફૂગને દૂર કરી
શકાય છે.
humerus
house ધર. (ર) વનસ્પતિના ઉછેર માટે ખાસ બનાવવામાં આવતું કાચઘર. . fly. Musca domestica નામની ઘેર ઘેર વ્હેવામાં આવતી સર્વસામાન્ય માખ. આ કુળની Musca vicina નામની માખ ભારતના મેદાનમાં જોવામાં આવે છે, જ્યારે Musca nebulo નામની બારમાં જોવામાં આવતી માખ છે. આ માખ લેહી ચૂસતી નથી તેમ છતાં તે અનેક પ્રકારના રાગનાં જંતુની વાહક બને છે. . rat. Ratus Yallus નામને સર્વાહારી ઘેર ઘેર વ્હેવામાં આવતા ઉંદર, જે સૌ પ્રકારની ખાદ્ય સામગ્રી ખાચ છે ને તેને હિન પહાંચાડે છે. h. sparrow. Passer Lomesticus; Eastern Spanish sparrow, P. hispaniolensis transcaSpics નામની ખેતરમાંનાં ઘઉં, એટ, જુવાર, ચણા, મકાઈ, બાજરી ઇ. જેવા ધાન્ય પાકને ખાઈ જતી ચકલી.
Houtbois strawberry. Fragararia nilgerrensis Schlecht ex. F. Gay. નામની નીલગિર અને ખાસી ટેકરીઓમાં થતી ખાદ્ય ફળની શાકીય વનસ્પતિ.
hoven. ઢોર અને ઘેટાને થતા રોગને
એક પ્રકાર.
Hovenia dulcis Thunb. મૂળ ચીનનું પણ અહીં કુમાંઉ, સિક્કિમ અને ૫. ખેંગાળમાં થતું ખાદ્ય ફળનું વિશાળ વૃક્ષ. Hubum clover. Melitotus alba var. annua Desr. નામની મૂળ યુરેપની પણ અહીં ઉત્તર ભારતમાં થતી, ઘાસચારા તથા મધમાખ ઉછેર માટે ઉપયોગી બનતી વનસ્પતિ. hull. ફળ કે ખીનું બાહ્યાવરણ, છેતરું, ફેતરું, છે§. huller. ખીમાંથી છેતરાં દૂર કરવાનું – છડીને ફોતરાં દુર કરવા માટેનું ગમે તે સાધન. hulling. ડાંગરને છડીને ચેાખા જુદા પાડવાની પ્રક્રિયા, ડાંગર છડામણ; ભારતમાં જે માટેની મિલે હાય છે. humble plant. લજામણી. humerus, ભુસ્થિ

Page #277

Lumic...
271
hybrid
humic acid, માટી અને કાસ્ટ પહેલું કાર્બનિક દ્રવ્ય મોટા ભાગે તેને ખાતરમાં કાર્બનિક દ્રવ્ય સડવાથી થતી રંગ કાળે હોય છે અને તેમાં નાઈટ્રોજન ગમે તે એકલી અંત્ય પેદાશ, જે લવણ તત્ત્વ રહેલું હોય છે અને કાર્બન નાઈટ્રેિજન બનાવતે મંદ એસિડ છે. humic ગુણેત્તર 10:1 ને હેાય છે. તેમાં ઊંચા mulch. સપાટી પર જોવામાં આવતા પ્રકારનું કેટાચન વિનિમય, જલશેષતા સડેલા કાર્બનિક અવશેષો.
ઇ. જેવી રાસાયણિક અને ભૌતિક ગુણhumid. માઠું, ભેજયુક્ત. h. clim- વત્તા હોય છે. ate. વનસ્પતિને ટેકારૂપ બનતી ભેજવાળી hindi. હાંડી. (૨) પહેળા મેંવાળું આબોહવા. (૨) સાપેક્ષ રીતે વધારે ધાતુ કે માટીનું બનાવવામાં આવેલું પાત્ર, ભેજયુક્ત આબેહવા. humidify. જેનો ઉપયોગ માછલીનાં બીની હેરફેર વાતાવરણમાં પાણીની બાષ્પ ઉમેરવી. કરવા માટે થાય છે. (૨) ગમે તે દ્રવ્યમાં ભેજને ઉમેરે hundredweight. 112 પાઉન્ડ કરે. humidity આદ્રતા, ભેજ. ધરાવતું તલનું એકમ. (૨) અવકાશની એકમ જગ્યામાં પાણીની hunka. કડક તંતુ બાષ્પનું પ્રમાણ. h, absolute hurhun-કઢીમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવતાં નિરપેક્ષ શાતા. h, relative બીવાળી વનસ્પતિ. Cleone viscosa L. સાપેક્ષ આદ્રતા. h, specific વિશિષ્ટ hurricane ઝંઝાવાત, વાવાઝોડું. આદ્રતા.. mixing ratio. આદ્રતા husbandry સંવર્ધન કૃષિકાર્ય. (૨) મિશ્રણ ગુણોત્તર. humidification. ઉત્પાદનની પ્રક્રિયા અને વ્યવસાયની કલા, સેંદ્રિયીકરણ. (૨) સડાની એવા પ્રકારની વિજ્ઞાન ઇ. h, animal પ્રાણું સંવર્ધન અવસ્થા કે પ્રક્રિયા, જેમાં વનસ્પતિ કે –ઉછેર. h, poultry મરઘા-બતકાં પ્રાણી અવશેષ એટલા બધા વિઘટિત થઈ સંવર્ધન-ઉછેર. જાય કે તેની મૂળ સંખ્યા કે આકાર husk. ભૂસું, છત; વિવિધ બી અને એળખવા મુશ્કેલ બને છે.
ફળનું સૂકું, કઠણ અને ખરબચડું બાહ્ય humin. મંદ અલ્કલીથી જમીનમાંથી આવરણ. કાઢવામાં અાવ્યું છે, પણ એ ગળ્યું ન hyacinth bean. વાલ. હોય તેવું કાર્બનિક દ્રવ્ય.
Hyakume. ભારતમાં થતે જાપાની humour. દેહદ્રવ, દેહરસ.
પાસિમેનને એક પ્રકાર, જેનું ફળ ગેળાhump. ખૂધ, ઢકે. h. sore. ઘણાં કાર અને મોટું હોય છે, છાલ પીળાશ સસ્તન પ્રાણીઓનાં લેહી અને લસિકા વાહિ- પડતી નારંગી રંગની અને માવો ઘેરે લાલ નીનો તથા સંયોજક પેશીમાં રહેતાં લાંબા અને ક્યારેક રેસામય પણ સ્વાદમાં પાતળા સૂત્ર જેવાં કૃમિ, જેથી ઢોરના ઢેકા માટે હોય છે. પર અને ભેંસને કાન પર ત્રણ જેવું hyaline. રંગવિહીન લગભગ પારદર્શક. બનાવે છે.
hyaloplasm. પારદર્શક૨સ. Humulus labulas મૂળ યુરેપને hybrid. સંક૨; બે જુદી જુદી જાતિ, પણ વાયવ્ય હિમાલયમાં થતો એક છોડ, પ્રકાર કે વર્ગનાં પ્રાણી કે વનસ્પતિનું સંકર જેનાં ફૂલ દારૂ ગાળવાના કામમાં લેવામાં સંતાન. (૨) ઘણા સરખા પરંતુ જનિનની દબાવે છે,
દૃષ્ટિએ જુદા પિતૃઓનું સંકર જાતિ સંકર humus. ખાદમાટી, પંક. (૨) વનસ્પતિ કહેવાય છે. (૩) ખૂબ જ જુદા પિતૃઓનું અને પ્રાણુના જમીનમાં રહેલા સડેલા સંતાન આતરજનિનિક સંકર કહેવાય છે. અને વિઘટન પામેલા અવશે. (૩) વિઘ- (૪) રંગસૂત્રોની સંખ્યામાં જુદા જુદા ટનની આગળની સ્થાયી અવસ્થાએ
સંક૨ સંતાન સાંખ્યિક સંતના

Page #278

Hydnocar
carpns
272
Hydrocera
કહેવાય છે. (૫) રંગસૂત્રની સંરચના hydrated lime. જલાન્વિત ચૂને. જુદા પ્રકારની હોય તેવા પિતૃઓનું સંકર hydration. જલન્વિતીકરણ-જલગ્રહણ. સંતાન સંરચનાત્મક સંકર કહેવાય છે. h. જલજન. (૨) ખડકોમાં મૃદાનિર્માણ structural સંરચનાત્મક સંક૨. કે. દરમિયાન ચેકસ પ્રકારના ખનિજની chicks. એક જ કે જુદી ઓલાદના સાથે પાણીના અણુઓનું થતું રાસાયણિક અંત:પ્રજનનના સંકરથી થયેલા બચ્ચાં. સંજન. h. of protoplasm. h.eucalyptus. કર્ણાટકના નીલગિરિનાં જીવરસનું જલગ્રહણ. વિવિધ યુકેલિપ્ટસ ઝાડના પરાગનયનથી hydraulic. પ્રવાહી તેમાં વિશેષ કરીને થતા સંકર યુકેલિપ્ટસ. h. produc- પાણી અંગેનું, જે ગુરુત્વાકર્ષણ કે દબાણના tion. સ્વ૫રાગનયન. (૨) સંક૨ઉત્પાદક બળને કારણે ગતિમાન બને છે કે વિરામનીવડે માટે પસંદ કરવામાં આવેલી વન- વસ્થામાં રહે છે. h. conductivity. સ્પતિનું સંકરણ અને એગ્ય બી ઉત્પન્ન જલીયવાહકતા-ચાલકતા. . elemenકરવા માટેની વેપારી આવશ્યક્તા અનુસાર ts. ઉડાણ, વિસ્તાર, ભેજયુક્ત પરિમિતિ, કરવામાં આવતી પેદાશ. h. sterility. જલીય ત્રિજ્યા, પ્રવણતા, વેગ, ઘર્ષકતા, સંકર વંધ્યતા. h. tomato. ટમેટાને ઊર્જા અને સ્થાનતા જેવા નળીએ ઇ.માં સંકર પ્રકાર, જેને પાકવાને સમય વધારે પાણીના વહન માટે જવાબદાર બનતાં કારકે. હે છે અને વધારે પેદાશ આપે છે. h. (૨) જલીય.h. enzyme. જલવૈશ્લેષિત vigour. 2152014. hybridizati. S2215. h. friction. 340189190 on. સંકરણ, સંકરપ્રક્રિયા. (૨) કુદરતી કે સામે કામ કરતાં સઘળાં બળા–ઘર્ષને કુલ કૃત્રિમ રીતે સંકર પ્રકારનું નિર્માણ. નવી પ્રભાવ. h. gradient. જલદાબપ્રવણતા. સંકર પેદાશમાં ઇચ્છિત લક્ષણે લાવવાના h. grease gun. દ્રવચાલિત ગ્રીઝ હેતુથી તે લક્ષણો ધરાવતા વનસ્પતિ પ્રકારે ગન. ૧.lift. જલચાલિત લિફટ-ઉચાલક. વચ્ચે કલમ કે ઉપરયસંકર કરી સંકર h. power lift. જલચાલિત શક્તિ પ્રક્રિયાની અજમાયશ. hybridize. લિફટ. h. press, જલચાલિત દાબ વડે સંકરની પ્રક્રિયા કરવી.
તેલીબીયામાંથી તેલ કાઢવાની યુક્તિ. h. Hydnocarpus albina Wight. sprayer. અંજિન, પંપ, ટકી, પૈડાવાળું નીલગિરિ અને પશ્ચિમઘાટમાં થતું વિશાળ કે પૈડાં વિનાનું એકઠું, વાલ્વ સાથેનું દાબ વૃક્ષ, જેનાં બીનું તેલ રક્તપિત્તની સારવારમાં નિયંત્રક, દાબ માપક ચૂસક, વિતરણ પાઇપ, ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. H. karza ગળણી, નાળચું છે. ઘરાવતું દાબની મદદથી (King) Warb. ચેલમુગરા કુળનું છંટકાવ કરવાનું સાધન. Hydraulics. ઝાડ, જેનાં બીનું તેલ ચેલમુગરા તેલ- દ્રવવિજ્ઞાન, ગતિમાન જળ કે અન્ય રક્તપિત્તની સારવારમાં ઉપયોગમાં લેવામાં પ્રવાહીને અભ્યાસ કરવાની ઈજનેરી આવે છે. આ ઝાડ આસામ, ચટગાંવ અને વિજ્ઞાનની શાખા. બ્રહ્મદેશમાં થાય છે, જ્યાં તેનું તેલ કાઢવામાં Hydrilla perticillat'; , હાઇફ્રિલાને છેડ. આવે છે. H. launifolia (Dennst.) hydro-. જલ અર્થસૂચક પૂર્વગ. Seumer. ચાલ મુગરા, તેલ રક્તપિત્તની hydrobiology. જલીય વનસ્પતિ અને સારવારમાં વપરાય છે. H. doightiana પ્રાણીઓનું વિજ્ઞાન; જલજીવવિજ્ઞાન. Blume. ચેલમુગરા, જેનું તેલ રક્તપિતની hydrocarbon. હાઈડ્રોજન અને કાર્બન સારવારમાં ઉપગમાં લેવામાં આવે છે. ત ધરાવતું સંયોજન. hydragogue શરીરમાંથી પાણી કાઢનાર, hydrocephalous. જલશીષ (એક
પાણી જે જુલાબ કરનાર, જલવિરેચક. રોગ). hydrate. Oraly 17 à 21 21074. Hydrocera triflora (L) Wight

Page #279

hydrochloric acid
278
hydrologic... & Arn. શેભાની જલીય વનસ્પતિ. વિસંક્રામક તરીકે અને વિવણીકરણ માટે hydrochloric acid. HCL. 52914| 19410 3. h. swell. ugal
આલકલીના દળમીતિય વિશ્લેષણમાં વપરાતે અંદરના ટિનના કારણે ડબામાં ભરવામાં તીવ્ર ખનિજ એસિડ
આવેલી વસ્તુઓને તે ફુલાવો. hydrohydroclimate. તળાવે, સરવરે છે. genolysis. હાઇડ્રોજન વિશ્લેષણ. જેવા જળાશયેની આબોહવા.
hydrogenation. બંધ વાસણમાં Hydrocotyle asiatica L. બ્રાહ્મીને 160 થી 180°. સે. ઉષ્ણતામાને નિકલની છોડ; જે વિક્વચિકા – કોલેરાની સારવાર હાજરીમાં વાનસ્પતિક તેલમથી, દબાણ અને મગજની અસ્થિરાવસ્થામાં ઉપચા૨ હેઠળ શુદ્ધ હાઇડ્રોજનને પરપેટા કરવાની તરીકે કામમાં આવે છે.
પ્રક્રિયા, જેમાં હાઈડ્રોજનનો ઉમેરો કરવામાં hydrocyanic acid. પ્રસિડ ઍસિડ આવે છે અને તેલમાં રહેલા અસંતૃપ્ત તરીકે ઓળખાતું, જંતુનાશક અને જુવાર સંજનેને સંતૃપ્ત એજનમાં પરિજેવી વનસ્પતિમાં રહેલું દ્રવ્ય, જે ઘણીવાર વર્તિત કરવામાં આવે છે. સાબુ, મીણબત્તી, ખાવામાં આવતા પ્રાણીઓનું મરણ નીપજે છે. માર્ગરીન, વનસ્પતિ ધી ઇ.ની બનાવટમાં hyca. gas. HON. મૃત્યુકારક તીવ્ર આ રીતે તેલને ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. વાયુ, જે સેડિયમ સાથેનાઇડની સાથે hydrogenic soil. ઠંડા અને સ૯ફરિક એસિડને ભેળવીને બનાવવામાં ભેજવાળા પ્રદેશમાં પરિચ્છેરિકામાં પાણી આવે છે. ઘણ પ્રકારના કેશિયમ સાથે રહેવાના પરિણામે તેના પ્રભાવ હેઠળ નાઈડ મળે છે, જેને ભેજવાળી હવામાં થતી જમીનની રચના. ખુલ્લે રાખવાથી iCN મુક્ત થાય છે. hydrograph. સમયના સાપેક્ષમાં તેને ઉપગ કરવા માટેની આવશ્યક પાણીના વહેણની વધઘટ દર્શાવતે આલેખ. માત્રાનો, જે પર તેને પ્રવેગ કરવાને હેચ hydrography. પાણીના વહેણની તે વસ્તુના પ્રકાર, જંતુને પ્રકાર અને નેધ, તેનું માપ અને પૃથક્કરણ. ખુલ્લા રાખવાના સમય પર આધાર રાખે hydrologic cycle. જલચક્ર. (૨) છે. વખાર કે ભંડારમાં સંધરવામાં આવેલી વાતાવરણમાંથી પૃથ્વી તરફ અને પૃથ્વી કૃષિ પેદાશને ધૂમાડો આપવાના હેતુસર પરથી વાતાવરણ તરફ વિવિધ તબકકે તેને ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.
પાણીનું થતું પરિભ્રમણ; આ સૌ તબક્કા અને hydrofluoric acid. HF. Als પ્રક્રિયામાં વરસાદ, વહેણ, સ્ત્રવણ, સંગ્રહ, ખનિજ ઍસિડ,
બાષ્પીભવન, બામ્પાયન ઇ. ને સમાવેશ hyogesh. 1 સંજ્ઞા ધરાવતું, રંગ- થાય છે. hydrology. વાતાવરણમાં, વિહીન ઝડપથી સળગી ઉઠે તેવું હલકામાં જમીન પર અને ભૂ મેગત પાણીના હલકું વાચવીય રાસાયણિક સત્ત્વ, જે અભ્યાસનું વિજ્ઞાન; જલવિજ્ઞાન. hydroવનસ્પતિની વૃદ્ધિ માટે મહત્ત્વનું તત્ત્વ છે. lysis. જલવિશ્લેષણ. (૨) કોઈ દ્રવ્યમાં h. on-concentration. પ્રવાહી કે પાણી ઉમેરીને તેનું કરવામાં આવતું વિઘટન; જમીનમાં હાજર રહેતા હાઇડ્રોજન વાચનતું મોટા ભાગે મંદીકૃત ઍસિડ કે ઉસેચકની પ્રમાણ, જે pH સંજ્ઞા દ્વારા જાણી શકાચ મદદથી આવા પ્રકારનું વિઘટન કરવામાં છે, જે દ્વારા જમીનની અમ્લતા કે 2419 3. hydrolytic enzyme. અકલીને ખ્યાલ આવે છે, અને જે જલવિશ્લેષિત ઉસેચક. h. nanciકૃષિકાર્યમાં પ્રતિ ઉપગી છે.h. dity. orelle ularnej. hydroperoxide. ૧ન્ય ત કરતાં meter. પ્રવાહીનું વિશિષ્ટ ઘટત્વ કાઢવા વિશેષ પ્રમાણમાં ઑકિસજન હોય તેવું માટેનું સાધન. hydromorphic હાઇડ્રોજનનું સજન, જેને ઉપગ soil. અતિશય પાણીની હાજરીમાં થતો ક. કો.–૧૮

Page #280

hydrophyte
જમીનને વિકાસ. hydrophilic colloid. જન્નુરાગી કલિલ. hydrophobia. ભીતિ. (૧) હડકવા. hydrophobic colloid, જલવરાગી કલિ.
274
hydrophyte. જલીય વનસ્પતિ, ભેજવાળા વાતાવરણમાં થતી વનસ્પતિ. hydro-pneumatic sprayer. હવાદાખથી સંચાલિત છંટકાવ કરવા માટેનું સાધન. hydroponics. માટી વિના પાણીમાં વનસ્પતિનું કરવામાં આવતું સંવર્ધન, જેમાં વિશાળ રીતે રતી સંવર્ધન અને ચેવલ સંવર્ધનના સામાવેશ થાય છે, જે માટે ષક કચ્ચા પૂરાં પાડવામાં આવે છે. hydroscope. જલદર્શક સાધન. hydroscopic. હવામાંથી ભેજને રોષવા કે ઠરવાની ક્ષમતા h, water. ગુરુત્વાકર્ષણ અને કેશાકર્ષણ દ્વારા પાણી દુર થયા પછી જમીનમાં રહેવા પામતું પાણી. hydrosols. પાણી મુખ્ય ઘટક હીચ તેવી કુદરતી જમીનના સમૂહ, hydrostatic. સ્થિરદ્વવી. hydrotropic. જલાનુવર્તી. hydrotropism. જલાનુવર્તતા. hydroxide of lime. જયાન્વિત ચૂનો. hygiene. સ્વાસ્થ્ય અને શરીર સંરક્ષણનું શાસ્ત્ર; સ્વાસ્થ્ય વિજ્ઞાન
hygro. ભેજ, આર્દ્રતા અર્થસૂચક પૂર્નંગ, hygrogenic movement, આર્દ્રતા
જન્ય હૅલન-ચલન.
hygroma. વારંવાર ક્ષત-ત્રણ થવાથી પ્રાણીના સાંધાને આવતા સેો. hygrometer. આર્દ્રતા માપક સાધન, હવામાં રહેલી સાપેક્ષ આર્દ્રતા માપવાનું સાધન.
hygromorphic, આર્દ્રતારૂપી. hygrophilous. આર્દ્રતારાગી. hygrophyte. આ ભૂમિ ઉદ્ભિ, આર્દ્રભૂમિ – ભેજવાળી વનસ્પતિ.
ભૂમિમાં
થતી
Hyoscyamus
hygroryza
aristata
(Retz.) Nees ex Wight & Arn. સરાવરા, તળાવા, જળાશયે ઇં. માંનાં પાણી પર તરતી અને ધીમે ધીમે ખસતી વનસ્પતિ, જેને શિયાળામાં ઢારને ખાવા માટે આપી શકાય તે માટે આસામમાં ઉગવવામાં આવે છે. hygroscope. સામ્'તાદર્શક. hygroscopic. ભેજ શાષવા અને ભેજને જાળવી રાખવાને કાઈ પણ દ્રવ્યના ગુણ. h. coefficient. 50 ટકા સાપેક્ષ આર્દ્રતા અનુસાર જમીનમાં રહેલી ભેજની ટકાવારી, જે pF 6.0 ને લગભગ મળતી આવે છે; . moisture. સૂકી જમીનની ભેજ ધારણ કરવાની ક્ષમતા. જમીનની સપાટી -પ્રવાહી રૂપમાં ભેજ શોષે, જે મુદ્દાના કણનું ઘટક અને અને જે કાઈપણ રીતે વનસ્પતિને ઉપયેાગી બનતું નથી. આવા ભેજને ધારણ કરવાની જમીનની ક્ષમતા. h. water. ભેજરોષિક પાણી.
hymen. માદા પ્રાણીના સૂત્ર માર્ગન બાહ્ય રંધ્ર આગળની ત્વચર્ચાચ કલા, જે ચેનિને પૂર્ણ રીતે કે અંશત: બંધ રાખે છે. (૨) કૌમાર્ચ ત્વચા. hymenium. કેટલીક ક્રૂગમાં રહેલું પ્રજનન પડ, ફૂગ ફલિત પિંડનું ખીન્નથું ધરાવતું પડે. Hymenodictyon excelsum (Roxb.) Wall. ભ્રમરાચ્છલી; બિહાર, મધ્ય પ્રદેશ અને પશ્ચિમ ભારતમાં થતું એક ઝાડ, જેની છાલ ચામડાં કમાવવા ઉપયાગી બને છે. જેના કાષ્ઠની દીવાસળી, ચાની અને પેક કરવાની પેટીઓ બનાવવામાં આવે છે. H. boatum Wall. વાડ માટે વાવવામાં આવતું મેટું ઝાડ. Hymenoptera. પારદર્શક ત્વચા જેવી પાંખની બે જોડ ધરાવતી મધમાખી અને કીડીએ જેવાં જંતુઓને સમૂહ. Hyoscyamus niger L. ખેરાસાની અજમે; મૂળ યુરોપની પણ સમીતેષણ

Page #281

hyper—.
હિમાલય, કાશ્મીર અને ગઢવાલમાં થતી વનસ્પતિ, જેનાં પાનમાંથી ઔષધ બનાવવામાં આવે છે, જે શામક, નશાકારક છે અને ક્રમ તથા ટાઢિયાના ઉપચાર તરીકે ઉપયાગી બને છે.
275
hyper—. અતિ, અર્થસૂચક પૂર્વાંગ. hyperacidity. અતિ અમ્લતા. hyperaesthesia. ત્વચા, ઈંદ્રિય કે અંગની અતિ સંવેદનશીલતા. hyperglycaemia. રક્ત શર્કરામાં થતા વધારા, અતિ રક્તશર્કરા, hyperhidrosis. કેટલાક તાવના રામામાં વળતા અતિ પરસેવે. hyperimmune. વારંવાર એક જ પ્રકારના રાગોત્પાદક પ્રક્રિયકના સંસર્ગમાં આવવાથી થતી ગપ્રતિરક્ષા. h. se rum. એકના એક ચાકસ પ્રકારના ચેપના વારંવાર ભાગ બન્યા માદ સાન્ થતા કે રોગ પ્રતિરક્ષા મેળવનાર પ્રાણીની
રક્ત જળ – રસી.
hyperparasite. અતિપરજીવી; અન્ય પરજીવીમાં પછવી ખનીને રહેતા જી. hyperparasitism. અતિપરવિતા, અન્ય પરજીવીમાં પરજીવી બનીને રહેવાની ક્ષમતા, hyperplastic. ઘણી સંખ્યામાં કાષ પેદા કરનાર (રાગ). hyperploidy. અતિસૂત્રતા, ગ સૂત્રેાની અતિ સંખ્યાકતા. hypersensitivity. અતિ સંવેદનશાલતા. (૨) ગકારક હ્રયના હુમલા દરમિયાન સજીવની થતી તીવ્ર પ્રતિક્રિયા, જેમાં રાગગ્રસ્ત પેશીનું મૃત્યુ થાય છે, જેથી ચેપ ફેલાતા અટકે છે. hypersusceptible. સાધારણ વ્યક્તિ રાગથી ઉન્મુકત હોય તેવા ચેપ કે વિષ પ્રત્યે સંવેદનશીલ (સજીવ). hypertrophy. અતિવૃદ્ધિ; કોઈ વનસ્પતિમાં રાગના કારણે થતી વૃદ્ધિ, જેવી કે પુષ્પદભવ, ફળ, પ્રકાંડ, મૂળની વૃદ્ધિ, જેના પરિણામે વૃદ્ધિ પામતાં અંગા કે ભાગા વિકૃતિ દર્શાવે છે. (૨) અમ્રુદ
hypoderm
નિર્માણ સિવાયની કઈ અંગ કે ભાગના કદની થતી વૃદ્ધિ. hypervitaminosis. અતિ પ્રજીવકા લેવાના પરિણામે થતા રાગ.
hypha. કનકસૂત્ર. (ર) કવકતંતુ, ફૂગનું વાનસ્પતિક રેસા જેવું તત્ત્વ. hyphoid. કવકતંતુ સદા. Hyphaene thebaica (L.) Mart. ઊંચાતાડ, જેનાં પાનથી છાપરાં છાવવામાં આવે છે, ઉપરાંત તેની ચઢાઈ, હેટ અને ટાપલા-ટાપલીએ બનાવવામાં આવે છે. hypno−. સુષુપ્તિ, નિદ્રા, ધેન અર્થસૂચક પૂર્વગ.
hypnospore. સુપ્ત બીજાણુ. hypnotic નિદ્રાપ્રેરક hypnotism. સંમેાહન. (ર) સંમેાહન વિદ્યા. hypo—. અધ:, અધર અધે, નિમ્ન ઇ. અર્થસૂચક પૂર્વગ. hypobasal. અધઃતલસ્થ. (૨) બે કાષ પૈકી નિમ્નકાષ, જેના કેટલાક પ્રજનક ખીાણુનું વિભાજન થાય છે. hypocalcaemia. લેાહીમાં કેલ્શિયમ
તત્ત્વની ઊણપ.
hypocarp. કાજી જેવાં કેટલાંક ફળનું મંદીકૃત પરિચક્ર. hypochlorites. ઍકિસજન, કોરીન અને સેડિયમ હાઇપેાક્લેરાઈડ જેવી ધાતુએનું બનેલું જંતુન કે વિસંક્રામક સંયેાજન. hypocotyl. અધરાક્ષ; ખીજપત્ર હેઠળના અંકુરના પ્રકાંડના અંકુર. ખીજોધર; ભ્રૂણમાં ખીજપત્ર હેઠળના પ્રકાંડના ભાગ. h. arch. ખીજપત્રાધાર કમાન. hypoderm. વનસ્પતિમાં અધિસ્તર હેઠળની પેશી, અધઃસ્તર. (૨) અધ:ત્વચા. hypoderma. જુએ hypoderm h. boois. ઢારના પગના વાળની માખ, h, crossi, અકરાના પગના વાળની માખ. h. lineatum. ઢારના પગના વાળની માખ. hypodermic. ચામડી-ત્વચા હેઠળનું અધ:વક્ hypodermis. અધવચા, અધસ્તર, અધઃપ્રાવરક. (૨) બાહ્ય સ્તરની હેઠળની પેશી.

Page #282

hypogeal
276
Idiocerus...
hypogeal. અધભૂમિક. (૨) એવાં એના મગજના તલપર રહેલી બ્રહ્મગ્રંથિ, અંકુરક સંબંધી, જેનાં બીજપત્રો જમીનની જે અનેક અંત:સ્ત્રાવ સૂવે છે અને નીચે રહે છે. hypogeous. જમીનની સમસ્ત અંતઃસ્ત્રાવ પર નિયંત્રણ રાખે છે. સપાટી હેઠળ ઊગતું કે પરિપકવ બનતું. (૩) બીજપત્રમાં મૂળ ટેચ નિર્માણક કષ. hypoglottis, અજિહવા, જીભની hypoplasia. અવસાધારણ કેષ નિર્માણ. હેઠળ ભાગ.
hypoplastic. અવવિકાસી. (૨) પેશી hypoglycaemia, યૂન મધુરક્તતા. કે અંગમાં કોષરચના અટકી જવા પામી હેય hypogynous, અજાય. (૨) બહિ- કે અવસાધારણ હોય તેવા પ્રકારનું (દર્દ). ર્ગોળ ૫રાગાશય ધરાવતું પુષ્પ, જેનાં hypoploid. અવસૂત્રાત્મક, અવગુણિત. બહારનાં પુષ્પીચ અંગે કાંડાશયની નીચેથી hypopodium. પ્રકાંડસહિત પણ ઉદભવે છે. hypogyny. અધોજાયતા. તળ પ્રદેશ. hypomagnesaemia. Hgai. (2) Hyssopus officinalis L. 44 આંચકી અને નિશ્રેતનતા જેવાં લક્ષણે યુરોપને પણ કાશ્મીરથી કુમાઉના હિમાધરાવતો ગાયને થતે જીવલેણ રોગ, જે લય પ્રદેશમાં થતે સુપ. લોહીમાં કેલિશચમ-મેગ્નેશિયમ ગુણેત્તરમાં hypostasis, અભિભવન. થતા ફેરફાર અને મેગ્નેશિયમની ઊણપના hypothellus, અધઃસૂકાચ. પરિણમે છે.
hypotheca. ઉપષ્ટ. hypomycetes, અપૂર્ણ ફૂગને એક hypothesis. પરિકલ્પના, ધારણું. વર્ગ, જેમાં મુક્ત કે સામૂહિક બીજાણઘર hysterectomy. સંપૂર્ણ કે અંશતઃ પર બીજાણુઓનું નિર્માણ થાય છે. ગર્ભાશય છેદન. hyponasty. અધઃસ્પદન.
hysterosis. પૂર્વોપચાર પ્રભાવ. hypophysis. અધવર્ધ. (૨) પ્રાણું- hysteria. વાઈ, અપસ્માર, આંચકી.
Iberis amara L. (Syn. I. coron- શ્યામલતા; ઉત્તરપ્રદેશ, મધ્યપ્રદેશ અને
ania Hort). શુભા માટેને છોડ. ૫. બંગાળના સુંદરવનમાં થતો શેભાને icaco plum. ખાધફળ ધારી કેરળમાં ૫, જેના પ્રકાંડમાં રેસાનાં દેરડાં થતું નાનું ઝાડ કે સુપ.
બનાવવામાં આવે છે. ice, બરફ. i. cream. આઇસ્ક્રીમ, ideal. આદર્શ. i. gas. આદર્શવાળું. મલાઈ કાઢી લીધેલા કે મલાઈવાળા દૂધમાં . solution. આદર્શ દ્રાવણ. ખાંડ, સુગંધી દ્રવ્યું છે. નખી તેને ઠારીને identical, સમરૂપ. identificatiઘટ્ટ બનાવેલી એક મિષ્ટ અને પ્રિય વાનગી. on. ઓળખ, પિછાન. identify. i. c. box. આઈસક્રીમની પેટી. i. c. ઓળખવું,પિછાન થવી-આપવી.identity. mix. આઇસક્રીમ મિશ્ર.
ઓળખ, તરૂપતા. Icerya purchasi. 2274ai sendi ideomotor. 912112325. એક જંતુ.
Idiocerus atkinsoni. 241041011 Ichnacarpus frutescens (L.) અધિ. I. clopealis. આંબાનો મધિ.
Ait & Ait. f. દૂધીલતા, કાળી દૂધી, I, nice sparsaas. આંબાને મધિય.

Page #283

idiopathic
277
immature
idiopathic.કોઈપણ દશ્ય કારણ વિનાનો છાલ રંગ કામમાં આવે છે. રોગ કે શારીરિક અવસ્થા.
illumination, રોશની. idiosyncracy. પ્રકૃતિ વિશેષતા. illuvial horizon. ઘસડાઈ આવેલી idle land. ખેડવામાં આવેલી હોય માટીનું સસ્ત૨, જે સંસ્ત૨-“બી” કહેવામાં પરંતુ તેને ઉપયોગ કરવામાં આવતો ન આવે છે. illuviation. એક સ્તર
હોય તેવી ત્યજાયેલી કે પડતર જમીન. માંથી બીજા સસ્તારમાં ઘસડાઈ આવેલી igneous rocks. , અગ્નિકૃત ખડકો, માટીના નિક્ષેપની પ્રક્રિયા, વિનિક્ષેપન. આગ્નેય ખડકે. (૨) પૃથ્વીના પેટાળમાં (૨) અંતઃસ્ત્રાવી પાણદ્વારા શ્રાવણ કે નિલઆવેલા મેગ્યાના બનેલા ખડકે. (૩) બિતરૂપે ઢસડાઈ આવેલા દ્રવ્યના નિક્ષેપથી અસલ રસ ઠરી જવાથી બનેલા શૈલ, જેના થતા સંચયની પ્રક્રિયા ઉપલા સસ્તરથી બે મુખ્ય ભાગ છે: તુટેનિક અને વાકે. નીચલા સંસ્તરમાં થાય છે. નિક. બાવા પ્રકારના સામાન્ય શૈલમાં ilu. પંજાબ, મધ્યપ્રદેશ અને આસામનું ગ્રેનાઈટ, સાયેનાઈટ, બાટ, ડાયોરાઇટ, દીર્ધાયુ તૃણ. ગેખ્યો અને પરિડાલાઈટ શૈલાને સમાવેશ image. પ્રતિબિંબ, પ્રતિમા, બિબ. થાય છે. ઉપરોક્ત બે પ્રકારના શેલે પૈકી imago પૂર્ણકીટ. (૨) જંતુ રૂપાંતરમાં પ્લનિક શૈલ એટલે જમીનના ખૂબજ અંતિમ અને પ્રૌઢ અવસ્થા. દબાણથી ઉમાના કારણે બનેલો શેલ અને imbibe. અંતગ્રહણ કરવું. imbibiવિકેનિક શૈલ એટલે વાલામુખીના કારણે tion. અંતગ્રહણ, અંતઃશેષણ. (૨)
બનેલા શૈલ, ignition, પ્રજજવલન. શેષણની એક પ્રક્રિયા, જેમાં જેલ (sel)ilama. મૂળ પેકિસકનું Annona માંનાં કાર્બનિક દ્રા-પ્રવાહી ગ્રહણ કરે diversifolia Saf. નામનું દક્ષિણ અને આ પ્રક્રિયામાં તે ફૂલે, જેમકે પાણીનું ભારતનું ઝાડ.
શેષણ કરતાં બી ફૂલે મૂળ પાણુનું ileo-caecal valve. શેષ અંધાત્ર શેષણ કરે તેની આ એક રીત છે. કપાટ-વાલ્વ. (૨) નાનું અને મેટું આંત- imbibitional moisture.Hidal ૨ડું ભેગાં મળે ત્યાં આગળને વાલ્વ. કણે આદ્ર-ભૂજમુક્ત રહે તે માટે ileum. શેષાંત્ર. (૨) જંતુને પાછલા આવશ્યક હોય તે કરતાં વધારે પ્રમાણને આંતરડાને બાહ્ય ભાગ.
ભેજ. (૨) કલિલીય માટી ભેજ ગ્રહણ ilium. કટિ મેખલાનું પૃષ્ઠ અસ્થિ. (૨) કરે ત્યારે જમીન દેખીતી રીતે ભીની થાય
પડખાને ટેકવતે શ્રોણિ અસ્થિને ભાગ. છે; માટીના કણે કદમાં વધી ફૂલે છે. alicium anisatam. બાદિયાન I. આ કણે એટલા સંઘટ્ટ બને છે કે, તેને grafitain Hook. T. & Thoms. ભેજ વનસ્પતિને માટે ઉપલબ્ધ બને છે. સદાહરિત, સૌરણિક ક્ષુપ કે નાનું ઝાડ. imbricate. પરસ્પર ઉપર છવાઈ જતા I. Derum Hook. f. બાદિયાન ખટાઈ, ભાગ. અનસફળ; મૂળ દક્ષિણ ચીનનું પણ અહીં imli. બલી. થતું એક ઝાડ, જેનાં ફળમાંથી કાઢવામાં immature. અપરિપકવ, પૂરો વિકાસ આવતું તેલ જે સુગંધી દ્રા,મીઠાઈ બના- થયે ન હોય તેવું (પ્રાણુ કે વનરપતિ). વવા માટે ઉપયોગી બને છે, તે ઉપરાંત 1. profile. જમીનની વિકાસ પામી કફ નિસ્સા૨ક અને વાયુહારક ઔષધિ રહેલી પણ પૂરે વિકાસ થયે ને હાચ તરીકે પણ તે ઉપયોગમાં આવે છે. તેવી અવિકસિત પરિદિકા. s. soil. ilipe butter. ફગવાશ. (૨) ઉત્તર જેની પરિચ્છેદિકાને વિકાસ થયો ન પ્રદેશ અને બિહારમાં થતું મોટું વૃક્ષ, જેનું હોય તેવી જમીન. s. staple. તંતુ તેલ રસાઈમાં ઉપયોગમાં આવે છે અને પૂરેપૂરું વિકાસ પામ્યું ન હોય તેવું રૂ, (૨)

Page #284

immiscible
278
impriforated...
હલકા પ્રકારનું અપક્વ રૂ, જેની ગાંસડીએ ખુલ્લી જમીન પર પાણી પડવાથી માટીના બાંધવામાં આવે છે.
સંચય ૫ર વિસરણની થતી ક્રિયા – માટી immiscible. અ-મિશ્રણચ.
ખસવા માંડે. immobile. અચર, અગતિશીલ, નિશ્ચલ, impaction. દઢપણે પેક કરવાની કે immobilization. સૂક્ષ્મ સજીવ કે સમાવેશ કરવાની અવસ્થા. i. of ruવનસ્પતિ પેશીમાં અકાર્બનિક તવનું men. વધારે પડતું ખાઈ જવાથી અથવા કાર્બનિક તત્વમાં પરિવર્તન, જેના પરિ. સુપાચ્ય ન હોય તેવી વસ્તુઓ ખાઈ ણામે અગાઉ સીધી રીતે વનસ્પતિને જે જવાથી વાળનાર પ્રાણીનું પ્રથમ તવ મળી શકતું હતું તે હવે મળી શકતું આમાશય સખત બની જાય તેવી અવસ્થા, નથી. (૨) કોઈપણ વસ્તુને સ્થગિત કરતી જેના પરિણામે આવા પ્રાણીને સુસ્તી આવે, ક્રિયા, જેમકે કઈ અંગને થયેલી ઈજા દૂધ ઓછું આપે અને કબજિયાત રહે. રૂઝાતી ન હોય, પરિણામે અંગ કામ કરતું imparipinnate. અસમાન રીતે
અટકે અને સ્થગિત બની જાય. (૩) અચરતા. પીચ્છાકાર. (૨) અસમ સંખ્યાવાળી immune. રોગ પ્રતિરક્ષાની અવસ્થા. પર્ણિકાનાં સંયુક્ત પર્ણો. i. comp01. globulin. પ્રતિરક્ષક ગ્લોબ્યુલિન. und leaf. બસયુગ્લ પક્ષવત સંયુક્ત i, serum. પ્રતિરક્ષા કરતા પિંકેવાળી પ. રસી, જેને અંતઃક્ષેપ વિષાણુ કે જીવાણુની Impatiens balsamina L. ગુલમંદી
ગોત્પાદક પ્રક્રિયાને અટકાવે છે. નામના ખાદ્ય બની શેભાની શાકીય વનimmunity. ઉત્સુકતા, રોગપ્રતિરક્ષા. પતિ, જે દેશભરમાં થાય છે. (૨) સજીવની કુદરતી કે ઉપાર્જિત રીતે impeded drainage. ગુરુત્વાકર્ષીય રાગને પ્રતિકાર કરવાની સમર્થતા. રીતે ઢાળ તરફના પાણીના વહેણમાં immunization. રોગપ્રતિરક્ષા આવતા અવરોધ. માટેની પ્રક્રિયા. immunize. રાગ, ચેપ impeller. સેન્ટ્રીફયુગલ – કેન્દ્રિત્યાગી કે સંક્રમણની સામે પ્રતિરક્ષા ઊભી કરવી. પંપની ચકતી અથવા પરિભ્રામક (રટ૨). immunizing agent. Real - Imperata cylindrica (L.) P. રક્ષા કરનાર, શરીરમાં દાખલ કરવામાં Beauv. par major (Ness) આવતા કારકે, જે પ્રતિપિંડે ઊભા કરે છે C. E. Hobb ex Hubb & 240 o Rista. 2417421 D. immu: Vaughan (Syn. I. arundinacea no-diagnosis, રેગની સામે પ્રતિ- Cyr). પંજાબ, મધ્યપ્રદેશ, આસામ રક્ષા મેળવવાના હેતુસર કરવામાં આવતું અને દ. ભારતમાં થતું દીર્ધાયુ ઘાસ, જેનું Geld, immunogenicity, 21574 પ્રકાંડ છાપરાં છાવવા તથા કાગળ બનાવરાગ કે વિષની સામે પ્રતિરક્ષા મેળવવાની વાના કામમાં આવે છે, જેનાં ફળ ગાદલાંક્ષમતા. immunological. રાગ- એશિકાં ભરવાના કામમાં આવે છે; ઘાસ પ્રતિરક્ષાત્મક. immunology, રોગ- અતિ વરસાદવાળા વિસ્તારમાં જમીનનું પ્રતિરક્ષાવિજ્ઞાન. immunopharm- ધોવાણ થતું રેકે છે. acology. રોગ પ્રતિરક્ષા ઔષધવિજ્ઞાન. imperfect, અપૂર્ણ. s. flower immuno response. રોગપ્રતિ- અપૂર્ણ પુષ્પ. (૨) પુંકેસર અને સ્ત્રીકેસર રક્ષા પ્રિતભાવ.
વિનાનું પુષ્પ. i. fung. અપૂર્ણ ફૂગ. immutable, અનુત્પરિવર્તનશીલ. (૨) લિગીય અવસ્થા વિનાને ફૂગને impact. સંધાત. . loss. અન્ય સમૂહ.
દ્રો પર પાણીના કણેને સંધાત થવાના imperforated teatછિદ્ર વિનાને પરિણામે થતા દબાણથી થતી હાનિ. (૨) આંચળ, જે જન્મજાત ખોડ છે અને જે

Page #285

Imperial
279
Inbred
ખેડનું નિવારણ કરવા માટે શસ્ત્રક્રિયા રેલીઓલાદ, i. chicken. વાઈટ લેન, આવશ્યક બને છે.
રોડ આઈલેડ રેડ જેવા ભારતમાં આયાત Imperial. સફરજનને એક પ્રકાર. કરેલાં મરઘાં, અહીં તેમને વાતાવરણથી i bushel. 1.0321 અમેરિકન અનુકુલિત બનાવવામાં આવે છે. I. બુશેલ જેટલું ઈગ્લેંડમાં ઉપયોગમાં લેવામાં Ghana. ઘાનામાંથી આયાત કરીને અહીં આવતું વજનનું માપ, જે 32 કવાઝ વાવવામાં આવતી બાજરી, જે સારા જેટલું થાય છે.
Sala 2419 5. I. Golden yellow. impermeability. અપ્રવેશ્યતા. (૨) લોકેટને એક સારે પ્રકાર. I. Pale સાધારણ દબાણથી પાણીને પ્રવેશવા ન
yellow, જાપાનથી આયાત કરેલા દેવાને ગુણ કે અવસ્થા. (૩) ભેદ્ય.
લોકેટને એક પ્રકાર. impermeable. અ–પ્રવેશશીલ. improverment cutting વૃક્ષો impervious, પ્રવાહી કે મૂળના પ્રવેશને
સારી રીતે ફૂલે-ફાલે તે હેતુ માટેની કાપમ વિરોધ કરનાર. i. soil. વનસ્પતિના
અથવા કાષ સિવાયની પણ વૃક્ષોની આવમૂળ કે પાણીના નીચે ઉતરવાના ગુણને
શ્યકતામાં સુધારો થાય તે માટેની કા૫૫. વિરોધ કરનાર માટીનું સ્તર. imper
(૨) છોડને રેપ્યા બાદ તેને યથાયોગ્ય viousness. અ–પ્રવેશશીલતા. (૨)
વિકાસ થાય તે માટે તેની આસપાસના પાણીના સ્ત્રવણને અલ્પતમ બનાવવાને ગુણ.
અનિચ્છનીય ઝાડને દૂર કરવાં. implant. પેશીને કલમ કરેલ ભાગ
inactive. અક્રિય, સુષુપ્ત.
in-and-in breeding. સુધારણ (૨) દાખલ કરવું, રોપવું. implanta. tion. રેપણું, આ૫ણ, નિરાપણ.
માટે કે અનિચ્છનીય ગુણધર્મને દૂર કરવા implement. એજાર.(૨) કામ કરવામાં
માટે પેઢી દર પેઢી નજીકના સંબંધી પ્રાણુઓ સહાયભૂત બનતું અને જેના પરિણામે
કે વનસ્પતિઓનું કરાતું પ્રજનન વધારે ઉત્પાદક અને અસરકારક કામ થઈ
inappetence, અરુચિ.
inarching. આંબે, જામફળી જેવાં શકે તેવું સાધન.
સદાહરિત ઝાડ સંબંધી કલમને એક પ્રકાર, impotence (-cy). પ્રજનન અક્ષમતા,
N, જેમાં કલમાંકુર પૂર્ણ બને ત્યાં સુધી પિત. જે કામ ચલાઉ પ્રકારની કે કાચમી હેય. છોડના ભાગરૂપે તે રહે છે. impotent. પ્રજનન ક્ષમતા, શક્તિ કે inarticulated, જેડથા વિનાનું, અજેમને અભાવ, જે થોડા સમય માટે કે
ખંડિત. કાયમી હેય. i. pollen. ફલિનીકરણ inbred. 50 ટકા કરતાં કે તેથી વિશેષ કરવાને અસમર્થ પરાગરજ.
સમાન આનુવંશિકતા ધરાવતી વ્યક્તિ. (૨) impoverished soil. ઉપરાઉપરી
સાધારણ રીતે સંકરથી પરાગનયન થઈ શકે પાક લેવાના પરિણામે આર્થિક રીતે તેવી વનસ્પતિની સ્વપરાગનયનના પરિણામે ઉત્પાદકતા ગુમાવી હોય તેવી જમીન,
થતી સંતતિ વનસ્પતિ. (૩) ગાઢ કે નજીકની impregnation. કૃત્રિમ રીતે કે મૈથુન
સગાઈ કે સંબંધ ધરાવતાં પ્રાણીઓ કે દ્વારા માદાના શરીરમાં વીર્યને પ્રવેશ વનસ્પતિઓનું કરવામાં આવતું પ્રજનન અથવા મેદાને ગર્ભવતી બનાવવી. (૨) . line. સ્વ૫રાગનયન દ્વારા અને માદા પુષ્પનું ફલિનીકરણ.
ઓછામાં ઓછી પાંચ પેઢી સુધી એકસૂત્રતા improved yu13c. i. breed. આવે ત્યાં સુધી ઉછેરવામાં આવતી વનશરીરની રચના અને પ્રજનનના ગુણધર્મો સ્પતિ. inbreeding, અંત:પ્રજનન ઇ.ની દષ્ટિએ એક સરખું સંવર્ધન મૂલ્ય પશુઓ અને પક્ષીઓમાં ગાઢ સગાઈ ધરાધરાવતે કોઈ પણ પ્રાણુ સમૂહ. (૨)સુધા- વતા પિતૃઓ દ્વારા કરવામાં આવતું

Page #286

inception
પ્રજનન. (ર) મરમાં-બતકાંમાં આવા અંત:પ્રજનનનાં સારાં પરિણામ મળતાં નથી.
280
inception. પ્રારંભ. incidence. પ્રભાવની મર્યાદા; પ્રભાવને વિસ્તાર. (૨) આવર્તન. incipient erosion. પ્રાથમિક અત્રસ્થામાં ઘસારા.
incision. કાપ, છેદ. incisor. કૃતક (ćાંત), મેાંના આગલા દાંત. incitant. કારણભૂત સજીવ. (૨) ફૂગ, જીવાણુ, કૃમિ ઇ. જેવાં ચાકસ રાગેાત્પાદક (સજીવે!).
inclement weather. અરુચિકર
હવામાન.
inclusion. સમાવેશ. (૨) સમાવિષ્ટ કરવામાં આવતું દ્રવ્ય કે પટ્ટાથૅ. i. body. અંત:સ્થ પિંડ, i.s in eggs. લેહી કે માંસના ડાધ ઇ. જેવાં ખાદ્ઘ દ્રવ્યેાની ઈંડાની જરદીમા કે તેના એલ્યૂમીનમાં હાજરી. incompatibility. પરાગનલિકામાં પરાગરજ અટકી પડે અને અંડારાયમાં તે પહોંચી શકે નહિ તેથી તેની ફલિત થવાની અશક્તિ, (૨) અસમથૅતા કે અક્ષમતા. incomplete. અપૂર્ણ, અધૂરું. i, fertilizer. વનસ્પતિનાં વૃદ્ધિ અને વિકાસ માટે આવશ્યક ખાતરનાં ત્રણ દ્રવ્યો પૈકી એક કે બે જ દ્રવ્યેા ધરાવતું ખાતર. (૨) અપૂર્ણ ખાતર. i. flower. લ, પુંકેસર, સ્ત્રીકેસર જેવા એક કે વધારે અંગા વિનાનું પુષ્પ. (૨) અપૂર્ણ પુષ્પ metamorphosis. અપૂર્ણ પરિવર્તન. (૨) જંતુ પરિવર્તન કે રૂપાંતરની પ્રક્રિયા કે ધટનામાં જંતુઓને પ્રૌઢરૂપમાં છેરવામાં આવે અને સરળ પરિસ્થિતિ વિના તેમના વિકાસ કરવા દેવામાં આવે. increment. કાઈ ઝાડ તેના જીવન દરમિયાન વર્ષે વર્ષે તેના કાષ્ટ નિર્માણમાં વધારા કર્યાં કરે, અથવા કાઈ વન-પ્રદેશમાં તેમાંનાં સઘળાં વૃક્ષાના વાર્ષિક નિર્માણમાં થતા વધારા.
1.
કાષ્ઠ
indehiscent
incross. અંત:સંકરત. i. breed. અંતઃસકર આલાદ. incubate. સેવન કે વિકાસ માટે સુયેાગ્ય પરિસ્થિતિમાં ઈંડાં, ભ્ર, જીવાણુ ઇ.ને રાખવાં. incubation. કુદરતી કે કૃત્રિમ રીતે ઉષ્મા આપીને ઈંડાનું કરાતું સેવન કે સંવર્ધન. (૨) વનસ્પતિ કે પ્રાણીમાં પરજીવી સજીવના પ્રવેશથી ચેપ લાગે અને
તેથી થતા રોગનાં લક્ષ પ્રગટ થાય ત્યાં સુધીના વચગાળાને રાગને માટે વિકસવાને સમય. (૩) સવર્ધન માટે ચોકસ પાત્ર– ઇન્કચુબેટરમાં પ્રજીવ કે જીવાણુને તેના સંવર્ધન માટે રાખવું. i. period. રેગેત્પાદક સવા શરીરમાં દાખલ થાય અને રોગનાં લક્ષણા પ્રગટ થાય ત્યાં સુધીને રાગને વિકસવા માટેના વચગાળાને સમય. (૨) ઈંડાં મૂકવા અને તેના સેવન વચ્ચેન સમય, જે મરાં માટે 21 દિવસ, બતક માટે 28 દિવસ, હઁસ માટે 30-34 દિવસ, ટપક્ષી માટે 28 દિવસ અને ગિની પક્ષી માટે 26-28 દિવસને હેય છે. i, stage. ઉદ્ભવન અવસ્થા, પરિપકવતા અવસ્થા. incubator. ઈંડાં સેવવા માટેનું ચાંત્રિક સાધન, જે મેટા ભાગે પેટીના ઘાટનું હોય છે અને તેમાંથી ગરમ હવા પસાર કરવામાં આવે છે અને નિયંત્રિત ઉષ્મા આપવામાં આવે છે. (ર) ભ્રૂણ, જીવાણુ સંવર્ધન ઇ. માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું તેવા પ્રકારનું સાધન, incubous. પ્રત્યેક પર્ણની ટોચ, તેની ઉપરના પર્ણના તળની સાથે વળેલી રહે તેવી પર્યંની અવસ્થા. incumbent. –ની ઉપર રહેલું, તળ પર રહે તે રીતે નીચેની તરફ વળેલું. incurving horns. આંખ તરફ વળેલાં પશુનાં શીંગડાં. Indarbela quadrinolala. છાલ ખાતી ઈંચળ, ખટમધૂરાં ફળ, તથા કેરીની છાલ ખાતી ઈયળ. indefinite.અમર્યાદ, અચાકસ, અનિશ્ચિત indehiscent. પરિપક્વ બનવા છતાં ફાર્ટ નહિ તેવા કળેાના ગુણ. (૨)

Page #287

બને છે.
indenated
281
Indian... અફેટિક. (૩) ખુલતાં ન હોય તેવાં (પુષ્પો જેનાં ફળ ચામડાં કમાવવા માટે ઉપયોગી
અથવા ફળની રચના). indenated. કઠણ બનેલું.
Indian arrowroot, ચવ૨, adeterminate. sfaccia. (?) Hitchenia caulina Baker. 11Hal ચેકસ રીતે વિકાસ ચાલુ રહે તેવી ક્ષમતા
મહારાષ્ટ્ર અને કોંકણમાં થતો સુપ, જેનાં ધરાવનાર. (૩) ટમેટાને એક પ્રકાર, જેમાં
પાનના કાગળ બનાવવામાં આવે છે, જેનાં પ્રત્યેક ત્રીજી માંતરગાંઠ આગળ કલિકાનું કંદ ખાવામાં લેવાય છે. (૨) દેવકંદ, ઝૂમખું થાય છે, જે ત્રણ પણેથી વિખૂટું
Tacca leontopetaloides (L.) O. રહે છે.
Kuntze (T.pinnatifida Forst.).
નામની શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં મૂળ ખાદ્ય છે. index. 24215. i. feather. Hi પાંખનાં પ્રાથમિક અને દ્વિતીયક પીંછાં
mi Indian bdellium tree. 2014. વચ્ચેનું પીંછું, જે, પાંખ પહોળી થતાં પ્રાથમિક
Commiphora mukul (Hook. ex અને દ્વિતીયક પીંછાં વચ્ચેને અવકાશ
Stocks) Engl. (Balsamodenજણાવા દેતું નથી. i. number. સૂચ
dron mukul Hook ex. Stocks).
નામનું વૃક્ષ, જેની છાલ ગુંદર જેવી રાળ કાંક. (૨) ભિન્ન સ્થાને અને સમયમાં
આપે છે, જેને ઉપયોગ ધૂપ કરવા માટે થતાં ઉત્પાદનનાં મૂલ્ય અંગેની માહિતીનું
થાય છે અને જે ઔષધ તરીકે પણ તુલનાત્મક માપ. i. species. અન્ય
વપરાય છે. વાતાવરણમાં ટકી ન શકનાર સજીવની
e Indian bean. 914; Dolichos lablab જાત. indexing. વનસ્પતિમાં રહેલા આ સુષુપ્ત રોગને નિર્ણય કરવા, તેના નમૂનાનું
L. var. lignosus Prain. 114-
અર્ધટટાર વનસ્પતિ, જેને બી માટે વર્ષે બી, અંકુર કે તેના કેઈ ભાગની કલમને
વર્ષે વાવવામાં આવે છે. રાપવાની પ્રક્રિયા. i. host, કોઈ પણ
Indian black berry. arcy. રોગના ચેપને જાણવા માટે રેગશીલ
Indian buck wheat. rail duck વનસ્પતિ પર કરાતે પ્રયોગ.
wheat. Indian abution. ખપાટ કાંસકી,
3ls Indian butter bean. 414. પેટારી ઇ. વનસ્પતિ, જેની પાણીમાં પ્રક્રિયા
Idian butter tree. ફગવાર; મહુડા
ન કરી દેરડાં બનાવવા રેસા કાઢવામાં
Diploknema butyracea (Roxb.) આવે છે.
H. J. Lam. Bassia butyracea Indian Agricultural Research Roxb, Madhuca butyracea Institute.ભારતીય કૃષિ સંશોધન સંસ્થા, (Roxb) Macb. ઉત્તર પ્રદેશ અને જે 1905માં બિહારમાં પુસમાં સ્થાપવામાં બિહારમાં થતું મોટું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ, આવી હતી અને જેની 1936માં નવી જેના બીનું તેલ-હેળિયું સેઈમાં વપરાય દિલ્હીમાં ફેરબદલી કરવામાં આવી. જે છે, અને છાલ રંગ કામમાં ઉપયોગમાં અત્યારે પણ પુસા સંસ્થા તરીકે ઓળખાય આવે છે. છે. આ સંસ્થામાં કૃષિ વિજ્ઞાન, વનસ્પતિ Indian cassia. તમાલપત્ર. Cinnaવિજ્ઞાન, જંતુ વિજ્ઞાન, ફૂગ વિજ્ઞાન, વન- moman tamala (Buch-Ham.)
સ્પતિ રોગ વિજ્ઞાન જેવા વિવિધ વિભાગોમાં T. Nees & Eberm. નામનું ઝાડ, કૃષિની સાથે સંબંધિત સંશોધન કાર્યો જેનાં પાન મસાલા તરીકે ઉપયોગમાં કરવામાં આવે છે.
લેવામાં આવે છે. Indian almond. ocell 0814. Indian cattle. 040€. Terminalia catappa L, નામનું ઝાડ, Indian cherry. પંજાબ, રાજસ્થાન,

Page #288

Indian...
282
Indian...
મધ્યપ્રદેશ, પશ્ચિમ ભારત અને ખાસી ટેકરી- છે અને તેને ઉપયોગ કાગળ બનાવવા આમાં થતું Cordia dichotomna Forst. માટે થાય છે. f. (C. myxa auct plur, non L; C. Indian game. સુમાત્રા અને ભારતીય obliquaWilld.). નામનું ખાદ્ય ફળનું મરધીનું હગ્લિશ બ્લેક બ્રેસ્ટેડ રેડ ગેઇમ સારંગ નામનું ઝાડ.
મરઘાની સંકર ઓલાદનું કેનિશ નામનું Indian chestnut. Castanopsis H28. indica A.DC. ખાસી ટેકરીઓ અને Indian gooseberry. આંબળાં ૫. બંગાળમાં થતું બીડીને વીંટાળવા માટેનાં Indian gotta percha tree. પાનવાળું મેટું ઝાડ.
Palaquium ellipticum Dalz.) Indian clover. Melilotus parvi- Engl. Bassia elliptica Dalz; _fera. નામને અગત્યને શિયાળુ ધાસચારે. Dichopsis elliptica Benth.). નામનું Indian Colza, સરસવ, ઉત્તરપ્રદેશ, કર્ણાટક અને તામિલનાડુમાં થતું વૃક્ષ, આસામ, પંજાબ, પ. બંગાળ અને બિહારમાં જેનાં બીનું તેલ સાબુ બનાવવા તથા થતે તેલીબિયાંનો પાક.
દીવાબત્તી માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. Indian Council of Agricul- Indian hemp. 2012! tural Research (I.C.A.R.). Indian honeybee. Hade Han ભારતીય કૃષિ સંશોધન સમિતિ; 1929માં માખ; Abis indica F. નામની ભારતમાં ખાસ કાયદે કરીને, ઇમ્પિરિયલ કાઉ- ઉછેરવામાં આવતી મધમાખ, જે ઝાડ ન્સિલ ઓફ એગ્રિકલ્ચરલ રિસર્ચ નામની અને ખડકોની બખેલે, પેટીઓ, ખાલી સ્થાપવામાં આવેલી કૃષિ સંશોધન સંસ્થા, કેરે સીનના ડબ્બા, માટીનાં વાસણમાં રહે જે હવે ઇન્ડિયન કાઉન્સિલ ઓફ એગ્રિ- છે, જે સમાંતર મધપૂડા બનાવે છે અને કલ્ચરલ રિસર્ચના નામે ઓળખાય છે. ઝુંડમાં રહે છે. Indian crab apple. Docynia Indian horse chestnut. desindica Decne (Pyrus indica culus indica. Colebr ex Wall.
Wall.). નામનું પૂર્વ હિમાલય અને ખાસી નામનું કાશમીર, પંજાબ અને ઉત્તરપ્રદેશમાં ટેકરીઓમાં થતું ખાદ્ય ફળધારી વૃક્ષ થતું ઘાસચારા માટે ઉપયોગમાં લેવાતાં indian dill. સવા. Anelhum soba પાન ઘરાવતું અને ખાદ્ય ફળવાળું ઝાડ. Roxb. ભારતભરમાં થતી શાકીય વન- indian Institute of sugarસ્પતિ, જેનાં પાન સુવાસ આપવા ઉપયોગમાં Research. 1952માં શેરડીના સશેલેવામાં આવે છે અને ફળ એટલે ધન માટે લખનૌમાં સ્થાપવામાં આવેલી સવા વાતહર છે અને પેટની ગરબડમાં સંસ્થા. ઔષધ તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે; નાનાં Indian kino tree. Plerocarpus બાળકોને તેનું પાણી — ડિલ વેટર પાવામાં marsupiam Roxb. નામનું બિયા તરીકે આવે છે.
ઓળખાતું ઝાડ, જેનાં કાષ્ઠનું ફર્નિચર Indian frankincense. Bos- બનાવવામાં આવે છે, થડને છેદી તેમાંથી
ellia serrata Roxb ex Colebr. મળતો કિને નામને ગુંદર ઔષધીય ગુણ નામનું લેબાન, સાડી, સલાઈ ઇ. નામે ધરાવે છે; ફળ અને બી ખવાય છે, અને ઓળખાતું પંજાબ અને પ. દ્વીપકલ્પમાં થતું જે દક્ષિણ અને પશ્ચિમ ભારતમાં થાય છે. વૃક્ષ, જેની છાલ ચામડા કમાવવા માટે Indian laburnum. ગરમાળે; ઉપગમાં આવે છે, જેને એલિયે રેઝિન Cassia jistula નામનું મધ્યમ કદનું ગુંદર ધૂપ કરવા ઉપયોગમાં લેવામાં આવે અનેક પરિસ્થિતિમાં પણ થતું પીળા છે, ફૂલ અને ફળ ખાદ્ય છે, કાષ્ટ મજબૂત ફૂલનાં ગુમખાવાળું, સૂકારાને પણ સામને

Page #289

Indian leek
કરવાની ક્ષમતા ધરાવતું વૃક્ષ, જેને ખી વાવીને ઉગાડવામાં આવે છે, જેના કાષ્ટનું બળતણ થાય છે, ઉપરાંત તે કૃષિ અને ઈમારતી કામમાં ઉપયાગી બને છે; ગરમાળાને ગાળ રેચક ગણાય છે. Indian leek. ૫. બંગાળમાં ઉગાડવામાં આવતી ડુંગળી કુળની વનસ્પતિ. Indian mallow. નાની ખપાટ, ચિનાઈ શણ, Ahutilon theophras Medic (A. avicennac Gaertn.). નામની શાકીચ વનસ્પતિ, જેનાં રેસાનાં દોરડાં બનાવવામાં આવે છે અને જે વાયવ્ય ભારત, કારમીર અને પ. બંગાળમાં થાય છે.
Indian meal moth. લેટનું કુર્દ, Plodia interpunctella Hubn. નામનું છું, જે લેટમાં ઈંડાં મૂકે છે, જેમાંથી નીકળતી ઈંચળ લેાટ ખાય છે; આ જંતુનું જીવનચક્ર પાંચ અઠવાડિયામાં પૂરું થાય છે. Indian Meteorological Depatment. પૂનામાં આવેલું ભારતભરમાં હવામાન અંગેની વેધશ ળાઓ ધરાવતું, હવામાન અંગેનું સંશાધન ખાતું, જે હવામાન, દબાણ, ઉષ્ણતામાન, ભેજ, પવન, વરસાદ, વાદળ, પાક. ઇ. અંગેની માહિતી એકત્ર કરે છે, જેના આધારે રાજ રાજ હવામાન અંગેની આગાહી પ્રગટ કરે છે; જેનાં પ્રાદેશિક કેન્દ્રો મુંબઈ, મદ્રાસ, નાગપુર, દિલ્હી અને કલકત્તામાં છે, જે ખેડૂતા માટે હવામાન અંગેની માહિતી અને સૂચના ધરાવતી પત્રિકાઓ પ્રગટ કરે છે, જે દ્વારા વરસાદનાં આગમન, પ્રકાર, જેર ઇ. અંગે આગાહીએ કરે છે અને પસંદ કરેલા સામૂહિક ઘટકાંને ખુખર આપે છે. Indian millet. બાજરી. Indian mustard. ; Brassica juncea (L.) Czern & Cross. નામની પંજાબ, ઉત્તરપ્રદેશ, બિહાર અને પ. બંગાળમાં થતી તેલીબિયાની વનસ્પતિ: જેનાં બી એટલે રાઈમાં 35-41 ટકા તેલ હાય છે. જેને સ્વાદ તીખા હોય છે અને જે ખાવામાં તથા અથાણા માટે ઉપયેગી
283
Indian rose...
અને છે. તેલ કાઢી લીધા બાદ બી અવશેષ-ખેાળ ઢારને ખાવા માટે આપવામાં આવે છે.
Indian nettle tree. ખાદ્ય ફળનું
ઝાડ.
Indian oat. એટ, જવ; Avena stels L. નામની ઉત્તરપ્રદેશ, પંજામ; બિહાર, ૫. બંગાળ, ઓરિસા અને
તામીલનાડુમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ. Indian olive. Olea ferruginea Royle. નામનું ૫. હિમાલયમાં થતું ઝાડ, જેનાં કાષ્ટની લાકડીઓ બનાવવામાં આવે છે.
Indian persimmon. Diosbyros heregrina (Gaertn.) Gurke (D. embryopteris Pers.). Üખરુ નામનું પશ્ચિમ ભારત, મધ્યપ્રદેશમાં થતું ઝાડ, જેનાં ફળ ખવાય છે અને જેને રંગ કાપડ અને કાષ્ટ રંગવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે.
Indian poke. Phytolacca acinosa Roxb. નામની દીર્ઘાયુ પહેાળા ખાદ્યપાનની વનસ્પતિ. Indian rape. સરસવ, ટર્નિપ; Brassica campestris L var. toria Duth & Full. નામના ઉત્તર પ્રદેશમાં થતા તેલીબિયાંના પાક, જેનાં ખીમાં 45 ટકા તેલ હોય છે, જે ખાવાના કામમાં આવે છે. અને તેલ કાઢી લીધા બાદ અવશેષ રહેલે ખેાળ ઢારને ખાવા અપાય છે. Indian red jungle fowl. Gallus allus murghi નામનું ઉત્તર અને ઇશાન ભારતમાં થતું જંગલી મરહ્યું. Inidan rhododendron. Melastoma malabathrium L. નામના શેભા માટેના મોટા ભ્રુપ, જેનાં પાન રેશમના કીડાને ખાવા માટે આપવામાં આવે છે અને ફળ ખવાય છે. Indian rose wood. ગાઢ દાણાદાર કઠણ કાષ્ટ ધરાવતું ઝાડ; જેનાં કાષ્ઠના ફર્નિચર અને ખેતીનાં એન્તરે મનાવવામાં આવે છે.

Page #290

Indian senna
284
indigo Indian senna. Cassia anasti. મુકતેશ્વર અને ઈઝઝતનગરમાં તેને ફેર
folia Vahl. નામની મૂળ અરબસ્તાનની વવામાં આવી. વનસ્પતિ, જેનાં પાન ઔષધીય ગુણ nિdian walnut. જંગલી અખરોટ, 4212 2 a (85212 091991 di Indian water-lily. Nymphaea કામમાં આવે છે, મોટાભાગે તે દ. Scalenda Roxb. નામની જલીય ભારતમાં થાય છે.
વનસ્પતિ, જેનાં કંદ અને બી ખવાય છે. Indian shot. Canna orientalis India rubber. 20420 313; Ficus Rosc (C. indica L. var. orientalis elastica Roxb. Hej 815, on Rosc).નામની ખાદ્ય કંદધારી વનસ્પતિ. છાલને રસ-આક્ષીરનું રબર બનાવવામાં Indian sorrel. ચંપામેથી, અમરૂલ આવે છે. Oxalis corniculata L. (Xanthoxalis India wheat. Fagopyrum tatacorniculata Small). 114 211314 ricum Gaertn. 111011 quiy ols, વનસ્પતિ, જેનાં પાન અને બી ખાય છે, જેનાં ફળ હલકા પ્રકારનાં છે, તેના લેટને. જે ક્યુબર તરીકે પણ ખાવાના કામમાં રંગ શ્યામ અને સ્વાદ કડે છે. આવે છે.
indicator. દર્શક. (૨) માટીની પરીક્ષા Indian spinach. Basella rubra માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું એક
L. (B. alba L.). નામની શાકીય સાધન, જેના રંગમાં ક્ષારીયતા કે અશ્લીવનસ્પતિ, જે પાલખ તરીકે ઓળખાય યતા અનુસાર ફેરફાર થાય છે. i. host. છે અને જેનાં પાનનું શાક થાય છે; બીજી વનસ્પતિમાં સુષપ્ત રહેતા વિષાણુનાં બી વાવીને તથા વાનસ્પતિક પ્રક્રિયાથી લક્ષણે દર્શાવતી વનસ્પતિ. i. plants. તેને ઉગાડવામાં આવે છે.
વિશિષ્ટ જમીન કે સ્થાનનાં લક્ષણે ધરાIndian squash. Citrullus vul- ad9474G. i. Test. Hi Wald garis Schrad var fistulosas. સક્રિયતાના કારણે pHની દૃષ્ટિએ અશ્લી
Duth & Fall. નામનું તડબૂચ. ચતા થઈ હોય તો તે માપવાની કસેટી, Indian strawberry. Duchesnea Hi Rac X51201 zor's Solat indica Focke (Fragaria indica ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. Andr). ઇન્ડિયન સ્ટ્રોબેરી નામની દીર્ધાયુ indifferent plant. પ્રકાશ કે દિવસની શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં ફળ ખવાય છે. દષ્ટિએ તટસ્થ વનસ્પતિ. Indian tarpon. Megalos copyri- indigenous. સ્થાનીય, દેશી. (૨)
noides નામની માછલીને પ્રકાર. કુદરતી રીતે દેશમાં થતું. Indian tree cotton. કપાસ, રૂ. indigestion. ચેપ, અતિ ખોરાક ઇ. Indian valerian. Valeriana જેવા વિવિધ કારણોના પરિણામે પ્રાણીના ualichua. DC. ટગર નામની હિમા- પાચનતંત્રમાં થતી ગરબડ, અપચે. લય, કાશમીર અને ખાસી ટેકરીઓમાં થતી indigo. ગળી, નીલ; Indigofera શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં મૂળમાંથી બાષ્પ- tinctoria L. આવરણ તથા લીલા ખાતર શીલ તેલ કાઢવામાં આવે છે, જે સુગંધી માટે તે સુપ, આમાં ઓષધીય ગુણ છે. Soul of a sily 04199101! $1741 I. psyllid. Arylaina punctipennis આવે છે.
Cr. નામનું ગળીના છોડવાનું રસ ચૂસતું Indian Veterinary Research જંતુ, જેથી તેનાં પાન વળી જાય અને Institute. ભારતીય પશુરોગ સંશોધન પ્રકાંડના છેડે ગાંઠે થાય છે. સંસ્થા, જેની 1890માં પૂણેમાં સ્થાપના Indigosfera, રંગ, ગળી ઇ. માટે કરવામાં આવી, ત્યારબાદ ઉત્તરપ્રદેશના ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પતિઓને સમૂહ.

Page #291

indespensble
285
infect I argentea L. var. catalea (૩) ખોરાકમાં કપચી અને અન્ય અપષક Baker. ઇજિપ્તની ગળી. I. articulata દ્રવ્ય. Gouan. (Syn. I. argented infect, જંતુ, પરજીવી, ફૂગ, ઇ.ના અંત:L. var. caerulen Baker.). ayen Plat @clorot $201. infection. ઈજિશિયન ગળી; ગડે, ગુડે, અડબાઉ હાનિ પહે ચે તે રીતે રોગત્પાદક સૂમ ગળી. I endetaphyllu Jacq, ગળી, સજીવનું શરીરની પેશી પર થતું આક્રમણ. ભયગળી; મૂળ શ્રીલંકાની પણ અહીં (૨) યજમાનના શરીરમાં પરજીવી, જીવાણુ, આવરણ અને લીલા ખાતર માટે ઉગાડવામાં વિષાણુ, ઇ.ની થતી વૃદ્ધિ, ચેપ, સંક્રમણ. આવતી વનસ્પતિને એક પ્રકાર. i. stage. ગાવસ્થા, જે દરમિયાન I. hirsuta.L. રૂંછાળી ગળી.. oblongi- રોગને ઉપદ્રવ થયો હોય તે પ્રાણી કે folia Forsk. ઝીલ નામે ઓળખાતી વનસ્પતિ તેને ભેગ બને, રેગનાં લક્ષણે એક વનસ્પતિ I. tejsmanni Miq. જણાય અને રોગ આગળ વધે છે. (૨) મૂળ શ્રીલંકાની પણ અહીં આવરણ અને ચેપ કે સંક્રમણની અવસ્થા.i, thread. લીલા ખાતર માટે ઉગાડવામાં આવતી કવકતંતુ, જે યજમાનને ચેપ લગાડે છે. વનસ્પતિ I. tinctoria L. ગળી; આવ- infectious. ચેપી. સંક્રામક. (૨) રણ અને લીલા ખાતર માટે ઉગાડવામાં ચેપ કે સંક્રમણ થયું હોય તેવા રંગને આવતો નાને સુપ
લગતું. i. abortion. ચેપના પરિણામે indespensable element. અનિ- થતો ગર્ભપાત. i. arthritis. ચેપી – વાર્ય, અપરિહાર્ય તત્વ.
સંક્રમણ સંધિકોષ – સાંધામાં થતે રાગ individual selection. સંવર્ધનમાં અથવા સેજે, જેના કારણે લંગડાપણુ
ઈચ્છિત લક્ષણે ધરાવતું વ્યક્તિગત પ્રાણી. આવે છે અને જેનું કારક જીવાણુ હેય Indocalamus wightianus(Nees) છે. i. bronchitis. શ્વાસનળીમાં Nakai (Arand naria @ightiana ચેપના કારણે આવતે સોજો. આ રોગ Nees). વાંસ, જે લાટાપલીઓ અને તીવ્ર, સંક્રામક અને ઝડપથી વધતો સાદડી કે ચટાઈ બનાવવામાં ઉપયોગી બને વિષાણુજન્ય છે, જે મરઘાં - બતકાંનાં છે. અને કટકમાં થાય છે.
બચ્ચાને થાય છે; મેટાં પશુઓ પણ આ Indore ridger, સુધારેલું, કૃષિ કામમાં રોગને ભોગ બને છે, જેના કારણે ઉપયોગમાં આવતું એક ઉપકરણ કે શ્વાસેવાસમાં તકલીફ પડે છે, છાતીમાં આજ૨, જે વનસ્પતિને નુકસાન પહોંચાડથા કફ થાય છે, નાકમાંથી શ્લેષ્મ ઝર્યા કરે વિના ઉપયોગી બને છે. બળદની મદદથી છે, નાસાવિવર (sinuses)માં
આ બજારને ઉપયોગમાં લઈ શકાય છે. આવે છે અને રોગની તીવ્રતા વધી જતાં induce. Dરવું. induced resis- છેવટે આ ઉપદ્રવને ભોગ બનનાર
tance. કૃષી કામની રાત અને પોષક પ્રાણીનું મરણ નીપજે છે. i. coryza, દ્રને આશરે લેવાને પરિણામે જંતુઓ ચેપી શરદી, જેમાં માથાના વિવર અને કે રોગને સામને કરવાની વનસ્પતિમાં શ્વાસમાર્ગના ઉપરના છેડા પર સેજે આવતી ક્ષમતા સમર્થતા.
આવે અને નાક અને આંખમાંથી induction period. વનસ્પતિના પાણી પડવ્યા કરે છે, આંખ ચેટી જાય છે પુપેદ્દભવ માટે દિવસની માત્રા,
અને છેવટે રોગગ્રસ્ત પ્રાણીનું મરણ થાય છે. indurated soil. ભીનું કરવા છતાં i. disease. વિષાણુ કે અન્ય ચેપી
ઘદ્રતા ગુમાવી ન દેના૨ જમીનનું સ્તર. સૂક્ષ્મ સજીવથી એક પરથી બીજાને લાગુ inert. Aક્રિય. i. matter. અકિંચ પડતે સંક્રામક અથવા ચેપી રોગ, જેમાં પદાર્થ. (૨) બીજમાં આ કાર્યક્ષમ અશુદ્ધિ. નાક અને કાનમાંથી શ્લેષ્મ સવ્યા કરે

Page #292

inferior
અને ગળફો નીકળે. આવા રાગ દૂષિત પાણી, મળ, માખી, જૂ, મચ્છર, ચાંચડ ઇ.ને ચેપ લાગવાથી થાય છે, કપડાંથી પણ ચેપ ફેલાવા પામે છે. i, enterotoxaemia. ધેટાં-બકરાંનાં આંતરડાંને થતા સક્રામક રોગ, i. organism. ખીમાર ચજમાન તથી તંદુરસ્ત વ્યક્તિ કે સજીવમાં રાગ ઉત્પન્ન કરે તેવા જીવાણુ અથવા વિષાણુના થતા હુમલા, infective. ચજમાનમાં પ્રવેશ મેળવી સ્થિર થવાને ગુણ. i, stage. ઈંડાં કે ડિમ્ભના વિકાસમાં સહેલાઈથી ચેપ લાગે તેવી અવસ્થા. inferior. હલકી કે નિમ્ન કાટિનું (ઉત્પાદન). i. ovary. લની નીચે ગોઠવાયેલું અંડાશય; અધઃસ્થ માદિ
મીનાય.
1
infertile, પ્રજનન માટે અક્ષમ કે અસમર્થ (નર કે માદા પ્રાણી), (૨) ફળદ્રુપ (ઈંડુ). (૩) બીજને પેદા ન કરી શકનાર (પુષ્પ). (૪) સાધારણ પાક પેદા કરી ન શકતી હોય તેવી (જમીન). i. egg. મરધાએ કૃક્ષિત કર્યું ન હોય તેવું મરથીએ મૂકેલું ઈંડું, જે ભ્રૂણીય વિકાસ સાધી શકતું નથી અને જે ઈંડાની ગુણવત્તા લાંબા સમય સુધી જળવાઈ રહે છે. infestation. ખાધા, પીડા, જૂ, ચાંચડ અને માંકડ જેવા ખાદ્ય અને કૃમિ જેવા આંતરિક પ્રાણી પરજીવીએનું સાક્રમણ – ઉપદ્રવ. (૨) રાગેાત્પાદક રાકચતા ધરાવે તે રીતે જમીન, વનસ્પતિ, પ્રાણી ઇ.નાં રાગ કે રાગકારી તત્ત્વની હાજરી. infilling. કૃત્રિમ રીતે પુનઃસર્જિત વન વિસ્તારમાં નવા છેાડ રોપીને વૃક્ષ હાનિ નિવારવાની પ્રક્રિયા. infiltration. જમીનમાં થતું પાણીનું સ્રવણ. (૨) છિદ્રિષ્ટ દ્રવ્યમાં પ્રવાહીનું અવશેાષણ. i. capacity. સ્રવણ અથવા અંતઃપ્રવેશની શક્તિ – દર. . complex. એક સરખા ભૌતિક સોગા, જમીનની ભૌતિક પરિસ્થિતિ, પ્રવણતા, આવરણ ધરાવતા વિસ્તારોનો સમૂહ,
286
infundibulum
જેમાં પ્રવાહીનું સ્રવણ એક સરખું હોય છે. i. rate. ચોકસ પરિસ્થિતિમાં, ચોકસ સમગ્રમાં જમીનમાં પાણીનું થતું વધુમાં વધુ સ્રવણ અને તેના અંત:પ્રવેશના દર. i, velocity. એકમ સમયમાં સ્રવતા – અવશેષાતા પાણીના પ્રમાણના દર; સ્રવણ વેગ. infiltrometer. ચેકસ દરથી અથવા ચાકસ પ્રમાણમાં જમીન પાણીને અવશેષે તેનું માપ કરવાનું સાધન. infindibula. ફેફસામાં વાયુકાષની આસપાસના માર્ગો. inflammation, સેજો, સેથ, કાપ. (ર) રતાશ, વેદના, ઉંષ્મીયતા, સ્રાવ ઇ. જેવાં લક્ષણા દ્વારા જણાતી પેશીની સ્થિતિ. i, of the udder. આંચળ પર આવા સાજો.
inflate. ફૂલવું, હવા કે ગેસના ભરાવા વે! – કરવા. inflection, (inflexion). નતિ, પરિવતૅન. inflorescence. પુષ્પદ્ભવ, પુષ્પ વિન્યાસ, પુષ્પવ્યૂહ, પુષ્પમંજરી, પુષ્પક્રમ, પુષ્પવાળુ પ્રકાંડ અક્ષ, પુષ્પની રચનાવાળું પુષ્પગુચ્છ.
in foal. ગર્ભિણી (ધેાડી)નું–ને લગતું. infra class. નિમ્નવર્ગ, વવર્ગ. infraorbital. આંખની ગુહા હેઠળનું.
infra red. અવરકત, અધેક્ત. i. r. wavelength. અવરક્ત (કિરણની) તરંગ લંબાઈ.
infraspecific. ઉન્નતિ કે ઉપપ્રકાર જેવું જાતિના પેઢા – વિભાગ અંગેનું. infructescence. સન સંરચના
ધરાવતાં મૂળાના વિન્યાસ. (૨) ફૂલા પડી ગયાં બાદ અને ફળ વિકસ્યાં હેાય ત્યારે થતા ફળ – વિન્યાસ. in full head. પુષ્પ વિન્યાસ પૂરા થયા હોય તેવા ધાન્ય કે તૃણ પાકના વિકાસની અવસ્થા અંગેનું. infundibulum. અંડાશયની તદ્ન બાજુમાં અંડવાહિને ગળણી જેવે આકાર; (૨) નિવાપાકર અંગ. infundibuliform, ગળણી આકાર, નિવાપાકર.

Page #293

infuse
287
inner...
infuse. પ્રવાહીમાં બોળવું, રેડવું. લક્ષણ, બેમાંથી એક કે બંને પતૃ દ્વારા infusion. શિર કે અંગમાં દ્રાવણને સંતતિએ મેળવેલું લક્ષણ. s. sol અંત:પ્રવેશ. (૨) ઠંડા કે ગરમ પાણીમાં વાન- characteristics. મૂલાગત જમીનનાં
સ્પતિક ઔષધ ઉમેરીને બનાવેલું સંયોજન. લક્ષણે. inherently. સ્વભાવતઃ. Inga dulcis Willd. વિલાયતી inhibit. નિરોધવું, દબાવવું, અટકાવવું, આંબલી, જંગલ જલેબી નામનું ભારત અંકુશિત કરવું. inhibiting factor, ભરમાં થતું વૃક્ષ, જેનાં બી ખાધ છે, જે નિરોધકારી કારક – પ્રક્રિયક. inhibiઝાડ એકાદશીના ઝાડના નામે પણ tion. નિરાધ, અવરોધ, અંતરાય.inhiઓળખાય છે. I. bterocarpa Dr. bitor. અટકાવે, નિરાધે, દબાવે તેવું ઝાળહળતાં પીળાં ફૂલોવાળું ઝાડ. ગમે દ્રવ્ય. i enzyme. નિરોધક ingest. મોં વાટે પાચન માર્ગમાં કઈ ઉભેચક. i. germination. નિરદ્રવ્યને પોષણ માટે મોકલવું. ingesta. ધક અંકુરણ. પષણ માટે માં વાટે પાચન તંત્રમાં લેવામાં initial. આદ્ય, પ્રાથમિક, આદિ, આવેલું કે મોકલવામાં આવેલું કઈ પણ પ્રારંભિક. i. gamme. આદિ કુડમલ. દ્રવ્ય. ingestion. મેં વાટે ખેરાક i jacket. આદિ કવચ. i. of લે, ખોરાકને ગ્રહણ કરી; અંતગ્રહણ.
antheridium.આદિપુજન્યુધાની. . ingluvies, મરઘાં કે અન્ય પક્ષીમાંનું of cotyledon. આદિબીજપત્ર. .
ખોરાક ગ્રહણ કરતું અંગ. (૨) વાગોળનાર sporangium. આદિ બીજાણુધાની. પ્રાણનું પ્રથમ આમાશય.
i. stage, 3412fers 19741. initiaingrowth. અંતવૃદ્ધિ.
tiou, નિર્માણ, પ્રારંભ. inhabitant. વતની, રહેવાસી. injection. અંતઃક્ષેપ, અંત:પ્રવેશ. (૨) inhalant. ફેફસામાં લેવામાં આવતી મેં દ્વારા આપી શકાય તેમ ન હોય ત્યારે બાષ્પશીલ ઓષધિ, શ્વાસને લગતા રંગમાં અથવા તે વિના અને ઝડપી પ્રભાવ જે દ્વારા ઉપચાર કરવામાં આવે છે. લાવવો હોય ત્યારે પેલી સેચ કે પિચકારી inhale. (૧) અંતઃશ્વાસ. (૨) શ્વાસ દ્વારા અથવા દબાણથી ઓષધિ કે પોષક લે - સુંઘવું.
દ્રવ્યને પેશી કે રક્તવાહિનીમાં કરાત in heat. નરપ્રાણી સાથેના મૈથુન માટે અંતઃક્ષેપ, ઇજેક્ષન. માદાની અવસ્થા, માદાપ્રાણીનું કામમાં - injury. હાનિ, ઈજા. મદમાં અવિવું, માદા પ્રાણીની કામેચ્છા. inlaying. ઉપરે૫સંકર અથવા કલમ inherent. જન્મજાત, વારસાગત. (૨) કરવાનો એક પ્રકાર, જેમાં પ્રકાંડને છેડે
સ્વાભાવિક. i. resistance. જંતુ કે ભાગ છોલીને તેમાં કલમકુરને દાખલ કરી રોગ પ્રતિકાર કરવાની વનસ્પતિની ક્ષમતા તેને બાંધી લેવામાં આવે છે. - સમર્થતા – ગુણવત્તા, જે સંભવતઃ તેની inlet. ઢાંકેલી મેરી, નીક કે નાળીનું તેલ સંરચના કે બંધારણની સાથે જન્મજાત જોડાણ, પ્રવેશદ્વાર રીતે જડાયેલી હોય છે. (૨) આનુવંશિક in milk. દૂધ આપતું (પ્રાણી), દુધાળું પ્રતિકાર સામર્થ્ય. i. regulation. (૨). (૨) વસૂકી જવાની અવસ્થાથી આનુવંશિક નિયમન – નિયંત્રણ.inheri- ભિન્ન એવી દૂધ આપવાની માદા પ્રાણની tance. વિશાગતિ, વરસે. (૨) જનિન અવસ્થા. દ્વારા પિતૃનાં લક્ષણે સંતતિમાં ઊતરી innate.જન્મ જાત, વંશાનુગત, આનુવંશિક. આવે તે ઘટના. inherited. વારસાગત, inner bark. કાષ્ટીય વનસ્પતિમાં બાધ પ્રાપ્ત, વંશાગત, આનુવંશિક. i. cha. વક્ષા અને એધાની વચ્ચે દેહધમયરીતે racter વંશાગત લક્ષણ, આનુવંશિક સક્રિય હોય તેવી પેશીનું પડ, અંતછાલ.

Page #294

inoculation
288
insect
inoculation. રસી આપવાની પ્રક્રિયા. પરાગનયન કરે છે અને કેટલાંક ખાદ્ય (૨) રેગનિવારક, રોગપ્રતિકારક, રેગ તથા અન્ય ઉપયોગી પદાર્થ પેદા કરે છે. પ્રતિરક્ષાત્મક, નિદાનાત્મક કે અન્ય કોઈ i. box. og 18. i. collection. વસ્તુ માટે જીવંત પેશીમાં કે સવર્ધક માધ્યમમાં જંતુ સંગ્રહ. i. control. જંતુ નિયંત્રણ. જીવંત કે મૃત-સજીવને ખાસ કરીને રેગ- (૨) શત્રુની ગરજ સારતાં જંતુઓને જૈવિક ત્પાદક વિષાણુને કરાતો અંતઃક્ષેપ. (૩) રીતે અથવા રાસાયણિક રીતે નિરૂધવા જમીન કે બીજપર ગાંઠ નિર્માણક જીવાણુને અથવા મારવા. i. enemy. માનવીને દાખલ કરવાની પ્રક્રિયા.., artificial ઈચ્છિત બાબતને હાનિકારક હોય તેવું કુત્રિમ રસી આપવાની પ્રક્રિયા.. stage. કે વિનાશક જંતુ. (૨) એક જંતુ પર રસી આપવાની અવસ્થા. inoculum. જીવતું બીજું જંતુ, પક્ષી કે સસ્તન પ્રાણું. રસીદ્વારા અંત:ક્ષેપ કરવામાં આવેલાં છેષ, i. parasite. અન્ય જંતુ પર ઈંડાં
જીવાણુ, બીજાણુ, વિષ ઇ. જેવું દ્રવ્ય, મૂકનાર જતુ; ઈંડના ડિમ્ભ એ જંતુને inorganic.અકાર્બનિક કાર્બનિક પ્રકારનું ખાઈ મારી નાખે છે. i. predators. ન હોય તેવું. (૨) કાર્બોનેટ કે સાયનિક અન્ય જંતુને ખાઈ જનાર જંતુઓ. સિવાય જેમાં કાર્બન ન હોય તેવું સાજન. i. vector. વિષાણુ, જીવાણુ કે બીજાણુ i, insecticide. અકાર્બનિક જંતુદન અથવા રાગે પાદક ફૂગનું કવકતંતુને વહન દ્રવ્ય-રસાચણ. (૨) આર્સેનિક જેવું કરી, રોગ માટે સંવેદનશીલ પ્રાણુ કે વનઅકાર્બનિક જંતુદન, જેમાં લેડ કે કેશિયમ સ્પતિમાં તેને અંતાક્ષેપ કરનાર જંતુ, આસેનેટ અને પેરિસ ગ્રીન જેવાં જંતુનને (૨) રેગવાહક જંતુ. insectary મેટી સમાવેશ થાય છે. i. manure. સંખ્યામાં જંતુઓને ઉછેર થતે હેચ તેવું અકાર્બનિક ખાતર.i. nitrogen. વાન- સ્થાન. insectary. મેટા પાયા પર સ્પતિક કે પ્રાણીજ સ્વરૂપમાં ન હોય તેવાં જંતુનું સંવર્ધન કરવામાં આવતું હોય તેવી ખનિજ તેની સાથે નાઈટ્રોજનનું પ્રયોગશાળા. insecticidal જંતુન સંજન, અકાર્બનિક નાઈટ્રોજન. i. અથવા મારક ગુણવત્તાવાળું. insectisoil. અકાર્બનિક જમીન, ખનિજ જમીન- cide. જંતુઓનું નિયંત્રણ કરવા મૃદા, જે માટી કે જમીનમાં શૈલ જેવા બનાવવામાં આવેલું રાસાયણિક દ્રવ્ય કે દ્રવ્ય હોય તેવી જમીન.
સંજન; જેમાં વાયુ, પ્રવાહી કે ઘન inositol. પ્રજીવક બીને ઘટક, જે પદાર્થ હોય અને તેનું પ્રવાહી, વાયુ, ધૂમડે, ટાલિયાપણું અટકાવે છે.
ભૂકે, જલદ્રાવ્ય મૂકે, પાચસ (મલ્હાન) insalivation. લાળ મિશ્રિત.
અને દ્રાવણમાં રૂપાંતર કરવામાં આવેલું in season. કૃષિ પેદાશને લણવામાં બાવે, હોય તે જંતુન રસાયણ. i. emulતેનું પ્રમાણ વધારે હોય અને પ્રમાણમાં sion. જેતુન પાયસ – ઇમાન. ૨) તે સસ્તી હોય તેવું વર્ષ દરમિયાનનો પાણી કે સસ્તા દ્રાવણમાં કઈ સક્રિય દ્રવ્ય સમય, મોસમ.
કાવ્ય બનતું ન હોય ત્યારે બનાવવામાં insect. જંતુ. (૨) સ્પષ્ટ શીર્ષ, ઉરસ અને આવતું જેતુન રસાયણ પહેલાં તે તેને જઠર ધરાવતું સંધિપાદ સમુદાયનું હવા શ્વાસી ડી થોડી માત્રાના એગ્ય દ્રાવણમાં પ્રાણું, જેને એક જોડ સ્પર્શક (મૂળ), ઓગાળવામાં આવે છે, અને જરૂરી માત્રાન ત્રણ જેડ પગ અને સાધારણ રીતે બે સંકેન્દ્રમાં તેનું પાયસીકરણ કરવામાં આવે જોડ પાખ હેય છે. આમાંનાં કેટલાંક છે; તેમાં સક્રિય ઘટકોની ઊંચી માત્રા સજી પ્રાણી અને વનસ્પતિને ઉપદ્રવરૂપ હોવાથી તે સંનિદ્રત રૂપમાં હોય છે. . બને છે, કેટલાંક જંતુ આહારી હોય છે, solution. જંતુન દ્રાવણ; પાણું કે કેટલાંક વનસ્પતિ માટે પરાગવહન અને સસ્તા દ્રાવકમાં દ્રાવ્ય બનાવેલું જંતુન

Page #295

inseminate
289
intensity દ્રવ્ય, જે દ્રવ્ય ઊંચી ટકાવારીમાં લેવાથી inspiration. ફેફસામાં પાસ દ્વારા ઇમલ્ઝાન કરતાં વધારે ખર્ચાળ હોય છે. હવા લેવી, શ્વાસ લે. (૨) વનસ્પતિ 1. solvent, જંતુધન દ્રાવક. (૨) દ્વારા કિસજનનું થતું અવશોષણ. છંટકાવ તરીકે વાપરી શકાય તે માટે inspirator. હવા કે બાષ્પને અંતગણું
સ્ફટિક કે ભૂકાના રૂપમાં જંતુન દ્રવ્યને કરવાનું સાધન. કાવ્ય કરવામાં આવે છે, તેના માધ્યમ inspissate. ઘટ્ટ કરવું, સંધનિત કરવું. તરીકે સામાન્ય રીતે પાણીને ઉપયોગ inspissated. બાષ્પીભવનથી ઘટ્ટ કરવામાં આવે છે; એસીટોન, ઇથિલ- બનેલ (રસ). (૨) ઘટ્ટ બનેલું, સુકાયેલું આલકોહોલ, બેન્ઝીન, ઝાછલીન, અળશીનું કે ઓછું પ્રવાહી બનાવેલું. તેલ, મગફળીનું તેલ, કપાઝિયાનું તેલ, instaminate. પુંકેસર વિનાનું. ટર્પેન્ટાઈન, કેરોસીન, પેટ્રોલિયમ અને અન્ય instar, નિર્મોચન અવસ્થાઓ વચ્ચેની કાવ; મેથિલફથેલીન ઊચા પ્રકારનાં કોઈ અવસ્થામાંનું જંતુ. $19913. insectifuge. viga Hal Institute of Plant Industry. વિના તેમને દૂર કરનાર દ્રવ્ય, insect - વનસ્પતિ ઉદ્યોગમાં સંશોધન કરવા માટે vorous. જંતુલક્ષી. inrectology. 1924માં દેશમાં સ્થાપવામાં આવેલી જંતુ વિજ્ઞાન,
આ સંસ્થા. inseminate. મૈથુન દરમિયાન માદાની instrument. યંત્ર, સાધન, ઓજાર.
નિમાં વીર્યનું સ્થાપન કરવું. (૨) મૈથુન insufflation. ઉપચાર માટે વિવરમાં સિવાયની અન્ય કોઈ રીતથી માદાની નિમાં પાઉડર કે બાષ્પને ફૂંકીને દાખલ કરવું. વિયનું સ્થાપન કરવું. inseminating insulation. બહિ:પ્રભાવ પ્રતિરક્ષણ. tube, માદા પ્રાણીની નિમાં વીર્યને (૨) અવાહક દ્રવ્યથી ગરમી, ઠંડી, વિદ્યુત પ્રવેશ કરાવવા ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી પ્રવાહની સામે રક્ષણ આપવાની અવસ્થા. પિચકારીવાળી ૨બર કે કાચની નળી. (૩) વિસંવાહન. insulin. મધુપ્રમેહ, insemination. ફલીકરણ અથવા વિરોધી અન્યાશયની અંતઃસ્ત્રાવી પેદાશ. ગર્ભાધાનને સરળ બનાવવા માદાના પ્રજનન insusceptible. સારવારને અનુકૂળ માર્ગમાં વીર્યને દાખલ કરવાની પ્રક્રિયાઃ પ્રતિચાર ન આપનાર. (૨) અસંવેદનશીલ. વીર્યદાન. inseminator. ગર્ભાશય intake. દાંતગ્રહણ. (૨) પાણીને ગ્રીવામાં કૃત્રિમ વીર્યારે પણ માટે ઉપયોગમાં વાળવાનું સ્થાન. (૩) એકાએક નળી સાંકડી લેવામાં વાવતું સાધન. (૨) માદા પ્રાણું થઈ જવી. માટે કૃત્રિમ વીર્યસ્થાપન કરનાર વ્યક્તિ, integrated farming. સંકલિત inserted. નિવિષ્ટ.
ખેતી. (૨) સંકલિત વ્યવસાય તરીકે insidious. નજરે પણ ચડે નહિ તેમ કૃષિ પેદાશના ઉત્પાદનની પ્રક્રિયા, વેચાણ ક્રમશ: (રેગને હુમલો). i. disease. અને વિતરણનાં કાર્યોનું એકીકરણ. છૂપી રીતે કે ધીમે ધીમે લબા સમયગાળામાં integrifolious. સમગ્ર પર્ણસમેત, લાગુ થતો રેગ.
integument. આદિ બીજાવરણ, insipid. સુવાસ રહિત.
આવરણ, અંડક આવરણ (ર) પ્રાણીની in situ. યથાવત (૨) તસ્થાને. ત્વચા જેવું આવરણ. (૩) આવરણ સદશ insolation. ખાતપન. (૨) સૂર્યનાં રચના. (૪) જંતુના શરીરની દીવાલ. કિરણે માં ખુલ્લું રાખવાની ક્રિયા. (૩) integumentary tapetum સમક્ષિતિજ તલના દર એકમે થતા સૌર આવરણીય પિષક પેશી. વિકરણને દ૨.
intensity. કૃષિ વ્યવસાયની ક્રિયાની insoluble. દ્રાવ્ય.
પછવાડેનાં બળે, શક્તિ અને સંકેદ્રીકરણ. કુ. કો.-૧૯

Page #296

290
intensive...
intermediary
(૨) તીવ્રતા, ધનીભૂતતા. i. of light. પ્રકારાની તીવ્રતા. i. of rainfall. ચોકસ સમયમાં થતી વર્ષાના દર, જે કલાક, ઈંચ કે મિ.મીમાં વ્યક્ત કરવામાં આવે છે.
i. loss. વર્ષાનું પાણી વનસ્પતિ ગ્રહણ કરે પણ બાષ્પીભવનથી તે ઊડી જાય તેથી નીપજતી ઊણપ. i. terrace. આંતરરાધન સેાપાન,
intensive. તીવ્ર,ધનીકારક. i.crop-interchange. આંતરિનિમચ, interconversions. આંતરરૂપાંતર, આંતરપરિવર્તન.
ping. વિશિષ્ટ પ્રકારની જમીન અને પાકની માવજત દ્વારા વધુમાં વધુ પાક લેવાની તથા આ હેતુ માટે આવશ્યક અનતી માત્રામાં બધાં કારકાના વધારેમાં વધારે નીપજ મેળવવા માટે સમયસર ઉપયાગ કરવાની પ્રથા. Intensive District Agricul tural Programme. પેકેજ ગ્રામ તરીકે પણ ઓળખાતે, ઝડપી અને ઠીક પ્રમાણમાં કૃષિ ઉત્પાદન વધારવા માટે 1960માં સ્વીકારવામાં આવેલે કાર્યક્રમ. i farming. સધન ખેતી. (૨) ખેતરના કૃષિક્ષમ વિસ્તારમાં મેઢા પ્રમાણમાં મૂડી અને શ્રમના ઉપયોગ કરવે; આવી સઘન ખેતીના ઉદાહરણ તરીકે દુગ્ધાલય, મરઘાં–ખતકાં, શાકભાજી અને ફળના ઉદ્યોગોને ગણાવી શકાય. interaction. અન્યાન્યનાંતર ક્રિયા. interbreeding. બે સંકર જાતિને પરસ્પરની સાથે પ્રજનનમાં સંયુગ્મિત કરવી. (૨) ચાકસ પ્રકાર નક્કી કરવા કે ઇચ્છિત લક્ષણ મેળવવા એક જ કુળમાં કે પ્રકારમાં પ્રજનન કરાવવું. (૩) અંતઃ પ્રવજન.
intercrop. વચલેા વાક. inter cropping. એક જ જમીનમાં બે કે વધારે, જુદા જુદા સમયે પાકે તેવા પાક એક સાથે વાવવા, જેથી કાઇ પાકને આવશ્યક એવી સાધારણ વૃદ્ધિમાં અંતરાચ નડે નહિ; એક પાક પાકવાની અવસ્થાએ પહેાંચવા આવે ત્યાર સેારા બીજો પાક લણી લેવામાં આવ્યે હાય છે અને આમ કરવા છતાં પરિપક્વ અવસ્થાએ પહેોંચતા પાકને જરૂરી મેાકળાશ મળી રહે છે. intercrossing. આંતર – સંકરત, આંતરસંવર્ધન, intercultivation. આંતરકૃષિ intercurrent. વચમાં આવતું. (૨) એક રાગ આગળ વધે તે દરમિયાન થતે બીજો રાગ.
માંગળીઓ, અંગૂઠા
interdigital. અથવા નહેારની વચ્ચેનું. interface. આંતરપૃષ્ઠ. interfacial. આંતરપૃષ્ટીય. interfascular cambium. આંતરપુલીય એધા. if region. માંતરપુલીય પ્રદેશ.
intercalary. અંતર્નિવિષ્ટ. i. meristem, અંતર્નિવિૠ વર્ષનશીલ પેશી. intercalation અંતર્નિવેશન, intercellular. આંતરકાષીય. i. c. space. આંતરકાષીય અવકાશ. i. c. substance. આંતરાષીય દ્રવ્ય. interception. આંતરરાધન. (૨) વર્ષાનું પાણી વનસ્પતિ ગ્રહણ કરે અને જમીન તરફ પહોંચે તે પહેલાં થતું તેનું ખાષ્પીભવન i. channel, સપાટી
interfertility. પરંપરાગતચન દ્વારા સક્ષમ બી પેદા કરવાની વનસ્પતિની ક્ષમતા. interfoliar, આંતરપીં interfruitfulness. અન્ય ચાકસ પ્રકારના પરાગનયત બાદ ફળને પરિપક્વ બનાવતી ફળની ક્ષમતા. intergeneric cross. જુદી જુદી પ્રજાતિઓની જાતિઓ વચ્ચે કરાતું સંકર. i. hybrid, ભિન્ન પ્રકારના પિતૃઓની સંતતિ,
પુરના પાણીને રાકવા ઢાળાવની માનુએintergrading. ક્રમશ: મળી જવું. કે તળિયે કરવામાં આવતી નીક કે નાળી.
intermediary. 4. interme

Page #297

intermittent
291
intestinal
diate. વચગાળાનું. 1. host. interpetiolar, આતરવૃનીય. અંતિમ અને વિશિષ્ટ યજમાનામાં જવા interplant, એક જાતનાં બીની વચ્ચે અગાઉ વચગાળાના યજમાન(માં વિકાસ વચ્ચે અન્ય જાતના બી વાવવા, અથવા પામતો પરજીવી). i shelter એક પ્રકારની એક હાર બનાવી, સાથે belt. મૂળ આશ્રય પટ્ટા માટે બનાવવામાં સાથે બીજા પાકની પણ હાર બનાવવી. આવતા સાંકડા વચગાળાને આશ્રયપટ્ટો. (૨) અગાઉ વાવ્યા હોય અથવા કુદરતી i. stock. કલમકર અને અન્ય કલમ રીતે ઊગ્યાં હોય તેવાં ઝાડની વચ્ચે વચ્ચે અંધ વચ્ચેને સ્કંધ.
નાનાં ઝાડ કે સુપ વાવવા. intermittent. oiaz maz udg, interphase nucleus. (421941એકાંતરે બનતું. i. attack. લક્ષણે વસ્થામાં રહેલું કેન્દ્રક. દેખાયા વિના થોડા થોડા સમય બાદ જોવામાં interplay. પારસ્પરિક પ્રભાવ. આવતાં લક્ષણે, એકાંતરે થતો (રેગને) interrelation. આંતરસંબંધ, હુમલ-ઉથલ. i. grazing, ચરાણ interrow tillage. જમીનની માટે નિયત કરેલા બે વાડા, જેમ વારાફરતી પરિસ્થિતિ સુધરે અને ઘાસપાત દૂર થાય વિશ્રાંતિ મળી રહે, અને પરિણામે તે માટે બે હારની વચ્ચે ખેડકામ (કરવું). ઘાસનાં વૃદ્ધિ અને વિકાસ સરળ બને છે. interrupted. સતત રીતે પાન કે ફૂલ (૨) એકાંતર થરાણ. s. parasite. ન બેસતાં હોય તેવી (વનસ્પતિ). પષણની બાવશ્યકતા ઊભી થતાં યજમા- intersex. નર અને માદાની વચ્ચેના નને વળગતે પરજીવી. (૩) એકાંતર પર પ્રાથમિક અને દ્વિતીયક લિંગ લક્ષણે જીવી. . stream. વર્ષાઋતુમાંજ પાણી ધરાવતા (સજી). મેળવી ચાલુ થતો વહેળે.
interspersion. વિવિધ વનસ્પતિની internal અંતરિક. અંત:. i. balan- ભેળસેળ. cing. અંત-સમતુલા. s. combus- intersterility. બીજા પ્રકારની tion engine, અંતર્દહન એન્જિન. પરાગરાજને ઉપયોગ કરવા માત્રથી કઈ i. ear. અંત:કર્ણ. i. examina- ફળ કાર્યક્ષમ બી ઉત્પન્ન કરે નહિ તેવી tion. આંતરિક પરીક્ષા. a. haemor- ઘટના. (૨) અંતર્વધ્યતા. rhage. અંત:રક્તસ્રાવ, શરીરની અંદર- interstice. અંતરાલ. જ થતો રક્તસ્ત્રાવ, જેમાં લોહી શરીરની interunfruitfulnessબીજા પ્રકાઅંદર જ રહેવા પામે છે. i. heater. ૨ની પરાગરજને ઉપયોગ કરવા માત્રથી અંતસ્ત.૫ક i. necrosis. પ્રાણી કઈ વનસ્પતિનું ફળ પરિપકવ બને નહિ. કે વનસ્પતિની આંતરિક પેશીનું થતું તેવા પ્રકારની ઘટના. (૨) અંતર્વધ્યતા. મૃત્યુ. i. parasite. અન્યપ્રાણીના interval. અંતરાળ. શરીરમાંથી પોષણ મેળવી તેમાં રહેતા intervascular pitting. અતરપરવી. . seed-borne disease. વાહીગર્તન * ઊંડે ચેપ ધરાવતા બીમાં રહેલી રોગેન્યા- interveinal. ખાસ કરીને પણની
દક ફૂગ, જેની દ્વારા વનસ્પતિને લાગુ થતા શિરાએ વચ્ચેનું. (૨) માંતરશિરા. રોગ. i. seed treatment. બીમાં interxylary cork. પાંતર ધારવા- રહેલી રેગત્પાદક ફૂગની ગરમ પાણી કે હિની ત્વક્ષા. ix. phloem. અાંતર
સૂર્યના તડકામાં ગરમી આપીને કરવામાં દારૂવાહિની અન્નવાહિની. આવતી માવજત.
intersonal soil. અતરપ્રદેશ જમીન. internode. વનસ્પતિ પરની બે ગાંઠ intestinal. અત્ર- આંતરડાને લગતું. કે બે સંધિ વચ્ચેની જગ્યા.
i. catarrh. Mala@o2. i. cell

Page #298

intine
stimulating hormone. કોષ ઉત્તેજક અંત:સ્રાવ. i. coccidiosis. આંત્ર મંદરાણુ ા. (૨) મરધામાં એક અથવા ખીન્ન ગેાલાણુથી થતા ગંભીર પ્રકારના રાગ, જેથી ચાંચ ફીકી પડે છે, શરીર પર ત્રણ જેવા ડાધ દેખાય છે. i. colic. આંત્ર શૂળ. i. digestion. આંત્રપાષન. i. gland. આંત્રગ્રંથિ. i. juice. આંત્રરસ. i lumen, આંત્રગુહા. i. wall. આંત્રદીવાલ, i. worm. આંતરડાંમાં રહેલું કૃમિ. intestine. જઠરથી ગુઢ્ઢા સુધી વિસ્તરેલું નલિકાકાર ભંગ, જે નાના આંતરડાથી રારૂ થઈ મધ્યાંત્રમાં થઈ શેષત્રમાં પરિણમે છે; આંતરડું,
itine. અંત:પડે, અંતરાવરણ. intra-. અંતઃ, અંતર્ અર્થ સૂચકપૂવૅગ. intracambial, એષાંતર intracaudally. પુપેશીની અંદર રહેલું. (૨) અંતઃપુચ્છપેશીય. intracellular. કાષ તરીય, અંતઃકાષીય. i. fungus. કાષ' તરીય ફૂગ. i, space. કાષાંતરીય અવકાશ. intracervical method. યેાનિમાં નહિ પણ ગર્ભારાય ગ્રીવા કે ગર્ભાશયમાં કૃત્રિમ વીર્યંદાન દ્વારા વીર્યંને દાખલ દાખલ કરવાની પદ્ધતિ. intractability. કામ કરવું મુશ્કેલ અને તેવું (જમીનનું લક્ષણ). intracutaneous.cત્વચાના આવરણની
292
વચમાંનું.
intradermal. અંત:ત્વચાવરણીય. intradermic injection. ત્વચામાં (હવાને કરવામાં આવતા) અંત:ક્ષેપ. intramolecula.. અવાંતરીચ. i. respiration. અવાંતરીય શ્વસન, intramuscular. સ્તાચવ તરીય. intramuscular injection. સ્નાયુની અંદર દવાના કરાતા અંત:ક્ષેપ. intramusculary. સ્નાયુની અંદરનું, સ્નાયવાંતરીચ. intramyceliar.
કવકાલાંતરીચ.
intumescence
intrnasal instillation. અંદર પ્રવાહી કે કુવા મૂકવી. intranuclear vacuola, કોષકેન્દ્રાંતરીય રસધાની. intraparietal, અંત:પાશ્ચિક intrapetiolar. પણૅવૃતાંતરીય. intraperitoneal injection. પરિતનગુહામાં અંત:ક્ષેપ, પરિદરાંતરીય અંતઃક્ષેપ. intraspecifpic. કાઈ જાતિની અંદરનું. i, struggle. આંતરજાતીય સંબં intraspinal injection, કોડમાં કરવામાં આવતા અંત:ક્ષેપ. intratracheal, શ્વાસનળી વચ્ચેનું. intrauterine. ગર્ભારાયાંતરીય. intravenous injection. શિરાત્યાંતરશિરાની અંદર (કરાતા) અંતક્ષેપ. intrazonal soil. મૂળદ્રવ્ય, ઢાળ કે વય જેવા કેટલાંક સ્થાનીય કારકા દર્શાવતી જમીત. introduced. તસ્થાનીય નહાય તેવી વનસ્પતિ, પ્રાણી, રાગ ઇ. ને આકસ્મિક રીતે કે ઇરાદાપૂર્વક લાવવામાં કે પ્રવેશવા દેવામાં આવે તે, ગત (વનસ્પતિ, પ્રાણી, રેગ ઇ.). introduction. જે સ્થાનનાં વનસ્પતિ, પ્રાણી કે રાગ ન હોય તે સ્થાનમાં તેમને કરવા આવતા પ્રવેશ.
introgressive hybridization. અંતર્ગામી સંકરણ. intrusive growth. આંતરભેદીવૃદ્ધિ.
Intsia hookeri Prain (Syn. Afzelia palembanica Baker). આંદામાનનું ઝાડ, જેના કાના ઉપયાગ ઈમારતી કામમાં અને ફર્નિચર ખનાવવા માટે થાય છે, જેમાંથી પીળે! રંગ મળે છે, જેથી કપડાં અને ચઢાઇઓને પણ રૂગવામાં આવે છે. intumescence. પ્રકાંડ, પણ કે ફળ ૫૨ કાષવૃદ્ધિના કારણે થતી ગાંઠ જેવી વૃદ્ધિ.

Page #299

ipulin
293
Ipomoea... inulin. કેટલાક છોડમાં જોવા મળતા જલ lution. (ગર્ભાશયનું) સંકોચાઈ જવું, કાવ્ય કાર્બોહાઈટ કાર્બોદિત.
પ્રત્યાવતન. invaginated. અંતર્વિજ, અંતર્વલિત. involuntary muscle. અનૈચ્છિક invagination. અંતdલન.
સ્નાયુ. invasion. સ્થાનીય વનસ્પતિ કે iodine. જમીનમાં રહેલું આયોડીન જેવું પ્રાણુની હરીફાઈમાં બહારનાં પ્રાણી કે અલ્પ ખનિજ, આડીન જેવું અને વનસ્પતિનું આગમન કે આક્રમણ. પાણીના સ્વાસ્થ માટે આવશ્યક તત્વ, inventory. કૃષિ હિસાબના ભાગ તરીકે જેને જમીન કે પાણીમાંથી વનસ્પતિ કૃષિ અંગેની સઘળી ક્યામત અને તરત જ શોષી લે છે. આ અલ્પ ખનિજ જવાબદારીઓની, તે સની કિંમત સાથે તત્વ પ્રાણીની ગલગ્રંથિની યોગ્ય કામગીરી સરખાવવામાં આવતી યાદી.
માટે આવશ્યક છે. i. deficiency. inverse. પ્રતિલોમ, ઊલટું. inver- આ ડીનની ઊણપને લીધે પ્રાણીના
sion. પ્રતિપન્ન. પ્રતિમ, વ્યુત્ક્રમણ. સ્વાથ્યમાં આવતો ફેરફાર, જેમાં ગત(૨) રંગસૂત્રમાં ક્રમ બદલાય તે રીતે ગ્રંથિ ફૂલે છે, વાળ ખરી પડે છે અને જનિનોના સમૂહની પુનર્રચના. (૩) ઈક્ષ- નવા વાછરડાનું મરણ નીપજે છે. i. રાકરાનું દ્રાક્ષ શર્કરામાં થતું પરિવર્તન number. ચરબી અને તેની invert. ચુકમિત.i. sugar. અપવૃત સંતૃપ્તતાનું પ્રમાણ. શરા. . theory. વ્યુત્ક્રમણ સિદ્ધાંત. iodoform. આડમ નામની ઘા inverted. વ્યસ્ત, ઊલટું, વ્યુત્ક્રમિત. પર લગાવવામાં આવતી દવા. i, syphon. ગરનાળાને ઉપયોગ ion exchange. આચન વિનિમય. થઈ શકતું ન હોય ત્યારે રસ્તાની ions. પાચને; એસિડ, બેઈઝ અને લવણને પેલી પાર સિચાઈના પાણીને લઈ જવા કેટલાંક દ્રાવણમાં ઓગાળવામાં આવતાં, માટે કરવામાં આવતી સંરચના, જેમાં તેમના વિધટનથી વીજભારિત બનતાં કોંક્રીટના પાઈપથી જોડાયેલા અંતર્ગ્રહણ અને એકમે. બહિષ્કરણ માટેની ટાંકીઓની રચના IPO આઈપ્રોપિલ ફીનાઈલ કાર્બોનેટ કરવામાં આવે છે, જેમાં પાણીના પ્રવાહને નામનું ઘાસપાતને નાશ કરતું સંજન, રોકવાના દરવાજા હોય છે. i. T. જે પાણીમાં અદ્રાવ્ય છે અને ભૂકારૂપે કલિકારોપણની અંગ્રેજી વર્ણ T. આકારની છાંટી શકાય છે. પદ્ધતિ.
ipecac. al Ipecacuanha. invertase 4 215 216 (12321 Ipecacuanha. Ipecac. Cephaelફળદરામાં પરિવર્તન લાવનાર વાનસ્પતિક is becacuanha Brot)A. Rich. ઉભેચક.
(Psychotria ipecacuanha Stockes). invertebrate. અપૃષ્ઠવંશી (પ્રાણી). નામને એક શાકીય છેડ, જેનાં મૂળમાંથી (૨) કરોડરજજુ કે કરોડસ્તંભ વિનાનું છેમેટિન નામના બકેલેઈડ તત્ત્વનું (પ્રાણી).
ઔષધીય દ્રવ્ય પ્રાપ્ત થાય છે. investigation. અન્વેષણ. Ipomoea alba L. (Syn. I. inviscate.ચીકણા દ્રવ્ય કે ચીકણી સપાટી bana noxo). હિંદીમાં દૂધિયાક કલમી પર જેતુને સપડાવવું. (૨) શ્યાન દ્રવ્યની નામે ઓળખાતી શેભા માટેની વનસ્પતિ, સાથે ભેળવીને કોઈ દ્રવ્યને ચીકણું બનાવવું. જેનું કાષ્ટ નિર્માણ કામે અને ફર્નિચર involucre. નાનાં પર્ણ કે નિપત્રન માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. I. એક કે વધારે વળાંક. involute. પ્રત્યેક angulata Hamk, લાલ ફૂલ માટે બાજુએ પણે કિનારીનું વળી જવું invo- મળ મેકિસકોને છોડ. I aquatica

Page #300

iris
294
irrigable...
Forsk (Syn. 1. reptans Poiri. bacteria. 248!24 244914 42190 non convolvulus L.). જલીય શાકીય જમીનમાંથી જલાવિત ફેરિક કસાઈડનું વનસ્પતિ, I. batalas (L.) Poir, સવણ કરનાર જીવાણુ. આવા પ્રકારની (Syn. Convolulus batatas L.) જમીનમાં ફેરસ બાયકાર્બોનેટ હોય છે. શકરિયા નામની ભસ્તરી શાકીય વનસ્પતિ, i. chlorosis, લોહની ઊણપના કારણે I cairica (L) Sweet. (Syn. I. વનસ્પતિનાં પાન પીળાં પડી જાય તેવા palmata Forsk; Convolvulus 8451281 291 2101. i. deficiency. cairicas ). રેલવેવેલ. નામની વન- લેહની ઉણપ, જે મોટા ભાગે ફળઝાડમાં
સ્પતિ, I. digitata L ક્ષીરવિદારી નામની વરતાય છે, જેથી પાન પીળાં પડે છે. i. વનસ્પતિ. I. eriocarba R. & Br, minerals. બિનસિલિકેટ લેહ - બેકગરિ નામને છોડ. 1. hispida જના ખડકોમાં મળી આવતું ખનિજ, જે (Vahi) R. & s. બૂટા નામની શાક. ખડકને ઘેરે કાળા રંગ બક્ષે છે, આમાં ભાજી માટેની વનસ્પતિ.I.leari.(Hook) હેમેટાઈટ, મેગ્નેટાઈટ, પાઈરાઈટ ઇ. હેય છે. Partઆસમાની ફૂલની શોભાની વન- i. phosphate FePO4 ફેફેટિક સ્પતિ. I. maxima (f) G. Don શૈલમાં મળી આવતું સંયોજન, આ દ્રવ્યની ex. Sweet. શાકભાજી માટે વાવવામાં અતિશયતાના કારણે, તે વાળ શૈલમાંથી આવતી વેલ. I municata (L.) સુપરફાસ્કેટ બનાવવામાં આવે તો તે ચીકણું Jacq. ઉત્તર પ્રદેશ, મધ્યપ્રદેશ, ૫. અને ભેજવાળું બને છે. બંગાળ અને બિહારમાં જોવામાં આવતી Impex destruems. ચાને થતા એક રોગ ખાદ્ય વનસ્પતિ... reptans (L.) Poir. માટે જવાબદાર જંતુ. (Syn. Connolulus regan , irradiance. કિરણેત્સાર, વિકિરણ, જલીય શાકીય વનસ્પતિ. I. sepiaria કિરણીયન.irradiated. પ્રજીવક-“ડી”નું Roxb. શાકભાજી માટે વાવવામાં પ્રમાણ વધારવા પારજાંબલી કિરણની આવતી એક વેલ, જે ગૂમડલ, હનુમાનવેલ માવજત અપાયેલાં (ખેરાકી દ્ર). i. નામે પણ ઓળખાય છે.
milk. કાર્બન ચાપદીપ કે કવાઝ iris, આંખની પૂતળી, કીકી.
મધુરી વેપરીપના પાર જાંબલી કિરશેIris germanica L. કાશમીરમાં થતી ત્યારની માવજત અપાયેલું દૂધ, જેથી તેમાં વનસ્પતિ, જેના કંદમાંથી મેળવવામાં આપતા પ્રજીવક “ડી” ની વૃદ્ધિ થાય છે. irradiએરિસ ઓઈલ નામના તેલને સુગંધી ation. પ્રજીવક ડી' નું પ્રમાણ વધારવા દ્રવ્ય બનાવવા માટે ઉપયે ગ થાય છે. પારજાંબલી કિરણેની આપવામાં આવતી iron. સંજ્ઞા Fe, લેહ, લે : વનસ્પતિને માવજાત; કિરણે સાર.
ખોરાક પૂરું પાડતું ધાવીય તત્વ. જેને irratic. અનિયત. ફેરસ આયર્ન ++ કે ફેરિક આયર્ન તરીકે irregular. અનિયમિત, અસમાન દળF+શેષ છે. અથવા જટિલ કાર્બનિક વાળા (પુષ્પો). i. calyx. અનિયમિત સંજન તરીકે વનસ્પતિ તેને શેષે છે વજ. જે. વનસ્પતિમાંના હરિતદ્રવ્ય માટે irrigable area. સિંચાઈ થઈ શકે જવાબદાર છે, ઉપરાંત વનસ્પતિના વિકાસ તે વિસ્તાર. irrigate. વનસ્પતિનાં અને શ્વસન માટે જરૂરી એવું ઉભેચકીય વૃદ્ધિ-વિકાસ માટે કુદરતી વરસાદ ઉપરાંત તંત્રને સહાયભૂત બને છે. i., cast તેને પાણી આપવું – સિંચાઈ કરવી. irriઢાળેલું લેહ, ભરતર લે ૮, i, chilled gation. સિંચાઈ. (૨) વનસ્પતિનાં વૃદ્ધિ ઠારેલું લોખંડ. , pig ભરતર ખંડ. વિકાસ માટે સિંચાઈનું પાણું આપવું. (૩) i, wrought ઘડતર લોખંડ. ભારતમાં દુનિયામાં સૌથી વધારે સિંચાઈ
Sળતી બી.

Page #301

irritability
295
isotope છે, છતાં તેના કુલ વિસ્તારના અલ્પપ્રમ- Iseliema lakum Hack, ઉત્તરપ્રદેશ, ફની જમીનને સિંચાઈને લાભ મળે છે. i. બિહાર અને દ. ભારતમાં થતા તૃણકુળને basin જલપ્રદેશ સિંચાઈ. , bed ઘાસચારે. કથારી સિંચાઈ. i canal નહેરદ્વારા isfinaj. પાલખની ભાજી. સિંચાઈ. 1, food પ્રવાહિત સિંચાઈ. iso– સમ અર્થ સૂચક પૂર્વગ. i, lift નદી કે જળાશયમાંથી પાણું isobar. અમદાબ રેખા. ખેચીને આપવામાં આવતી – લિફટ સિંચાઈ. isobilateral. સમદ્ધિપાર્શ્વ, સમાન i, sprayછંટકાવ કરીને અપાતી સિંચાઈ. બાહ્ય સ્તરવાળા (૫). i., underground coola (12115. isodiametrical. Houilla. i, canal.સિંચાઈની નહેર.i,head. isogamete. સમજન્યુ. isogameસિંચાઈ માટે સંઘરેલા પાણીનું માપ. (૨) tic, સમજવુક. isogamous, સિંચાઈના પાણીના પ્રવાહને દર. i. ditch સમજવુક, સમ્યુમી. isogamy. સિંચાઈની નાની નહેર. i. efficiency. સમયુતિ, સમગ. (૨) સમાન જન્યુનું નદી કે અન્ય કુદરતી જળાશયમાંથી પાણું યુગ્મન. (૩) સંલયન પામતાં જન્યુને વહેવડાવવામાં આવ્યું હોય તેને, વનસ્પતિઓ સમાન આકાર. શેલા પાણીની સાથેને ગુણેત્તર. i. isogenetic, સમજર્તિન. project. સિંચાઈ માટેની યોજના. i. isolate. અલગ રાખીને સંવર્ધન કરાતા requirement. વરસાદ સિવાય વન- સમૂહ. (૨) અન્ય પ્રાણુઓથી કઈ પ્રાણુને સ્પતિનાં વૃદ્ધિ – વિકાસને માટે પાણીની પૃથક – અલગ રાખવું, જેથી રોગને ૨૫ જોઈતી આવશ્યક્તા.
લાગે નહિ કે પ્રાણી રોગગ્રસ્ત બને નહિ. irritability. ઉશ્કેરાઈ જવાની ક્ષમતા, isolation. અન્યથી પૃથગ્યાસ, વિલઉદીપનને પ્રતિચાર કરવાની શક્તિ. નતા, પૃથકતા. i. strip. જમીનના irritant. ચેતા પર અસર કરનાર કોઈ પ્લેટને અલગ કરેલે ભાગ, જેને અને તેની પ્રતિક્રિયા કરનાર.
પ્લેટ જેવી માવજત કરવામાં આવે છે. Ischaemum angustifolium Trin.) isomere. સમાવવા. (૨) સમ-અવયવી
Hack, બબની, બેગર નામનું ઉત્તરપ્રદેશ, સરચના કે ભાગ; સમાંગ સંરચના કે બિહાર. અને એરિસામાં થતું દીર્ધાયુ HAL. isomeric compound. ઘાસ, જે કાગળ, દેરડા, દેરીઓ અને સમાવવી સંજન. isornerous, ચટાઈ બનાવવા ઉપયોગી બને છે. I. સમસખ્યક, સમ-અવયવી. (૨) વિવિધ aristalum. Burm. ભરડા, ગજ નામનું ભ્રમિકોના સમાન સંખ્યાવાળાં (પુ). ઘાસ. I musicum L. જમીનને જકડી isomorphism. સમરૂપી. (૨) જુદી રાખતું ઘાસ. I. pilosum Hack. એક જુદી જાતિઓના વ્યક્તિગત સભ્યોની પ્રકારનું ઘાસ. 1. rugosum Salisb. દેખાતી સમરૂપતા, સમરૂપતા. સૂકી અને ભેજવાળી જમીનમાં થતી વન- isosome સમસૂત્ર. સ્પતિ, જેને કુમળા છોડ ઢેરને ઘાસચારા isophase. સમપ્રભાવક, સમપ્રભાવી. તરીકે આપવામાં આવે છે અને જેને દેણે Icoptera, જંતુ શ્રેણીમાં ઊધઈનો વર્ગ. અછતના સમયમાં ખાવાના કામમાં લેવામાં isotherm. સમાન ઉષ્ણતામાન ધરાવતાં માવે છે.
સ્થાનેને સાંકળતી નકશા કે આલેખમાં ischiatic. નિતબનું.
દેરેલી રેખા, સમષ્ણતામાન (રેખા). ischium. પૃષ્ઠવંશી પ્રાણીઓની કટિ- isotonic. સમાન રસાકર્ષણ દાબવાનું. મેખળાના પ્રત્યેક અર્ધા ભાગનું પાછલું isotope સમસ્થાનિક. (૨) સમાન અસ્થિ, આસનાસ્થિ.
પરમાણુ આંક અને તેના આવત

Page #302

isotype
296
jackal
કોષ્ટકમાં સમાન સ્થાન ધરાવતું પણ જુદે ફૂગથી કાંગને થતો રેગ. . m. rust. 42HIQ141241219ai 21auses dealni Uromyces setariae italicae (Diot) બે કે વધારે સ્વરૂપ. (૩) કૃષિ સંશોધન Yoshino નામથી કાંગને થતે ગેરૂને કાર્યમાં કિરણેત્સારી સમસ્થાનિકોને ઉપ- રોગm. smut. Utilage crameri યોગ કરવામાં આવે છે.
નામની ફૂગથી કાંગને થતો અંગારિયાને રોગ. isotype. 9761 YEL YERLai H110Man I.m.udbatta disease.Balansia
અને વનસ્પતિઓને સમાન પ્રકાર – રૂ૫. Oryzae નામની ફૂગથી કાંગને થતો રોગ. Israeli babul. Acacia tortilis Italian Red Pear. Heide ots નામનું ઇઝરાયલી બાવળ તરીકે ઓળખાતું પ્રકાર, જેમાં છોડ ઊંચા, ટમેટાં લાલચોળ, છત્ર જેવી ઘટાવાળું ઝાડ.
મધ્યમ કદનાં અને ભારે ઝમખાંવાળાં Italian ઈટલીનુI. lemon. ઈટલીમાંથી થાય છે. લાવીને અહીં સંવર્ધિત કરવામાં આવેલું IX.. બદામને એક પ્રકાર. લીબુનું ઝાડ, જેનાં ફળ એટલે લીંબુ મેટાં, Ixodidae. એક પ્રકારનું જંતુ, મેટી અંડાકાર, બી રહિત, જાડી છાલ અને સંખ્યાની પ્રજાતિ અને જાતિઓ ધરાવે છે રસાળ ગરવાળાં હોય છે, આ જાફા અને જે ઢારમાં વિવિધ પ્રકારના રોગને લીંબુ જેવાં હોય છે. I millet, કાંગ; ફેલાવો કરે છે. Setaria italica (L.) Beauv. Ixora acuminata Roxb. 28€ (Panicum italicum L; Chaetochloa 613121 11 Hall 44246. I. arborea italica Scribn.), 1140 24176543 @ Roxb ex Sm (Syn. I. parviflora કર્ણાટક, મહારાષ્ટ્ર અને ગુજરાતમાં Vahlnon Lamk). જલપાઈ નામનું ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પતિ, જે સુકારાને નાનું ઝાડ, જેની ડાળીઓની મસાલા સામનો કરી શકે છે, હલકી, કાળી કપાવાની બનાવવામાં આવે છે. I. thinensis જમીનમાં વરસાદ કે સિંચાઈનું પાણી amk. મૂળ મલાયાનું પણ અહીં શેભા આપીને તેને ઉગાડવામાં આવે છે, જેના માટે વાવવામાં આવતું ઝાડ. I. coccinea દાણા ભાતના સ્થાને રાંધીને ખાવામાં .. રંજના રૂકિમણી, રંગના નામને વાડ માટે આવે છે, તેની ખીર બનાવી શકાય છે, વાવવામાં આવતો છોડ. I. fulgens તેનું ઘાસ પાતળું હોઈ તેને ઝડડ્યા વિના Roxb. શોભા માટેનું વૃક્ષ. I lutea ઢોરને નારી શકાય છે./m.blast. કાંગને Hutch. શોભા માટે વાવવામાં આવતું aal Piricularia oryzae 114-1918 315. I. parviflora Vahl. 2927 થતો રોગ... m. downy mildew. નામનું ઝાડ. I. undulata Roxb. Sclerospora graminicola નામની સુગંધી સફેદ ફૂલનું ઝાડ.
jack. ગર્દભ કુળનું ખસી કરાયા વિનાનું jackal. શિયાળ; Canis aureus . નરપ્રાણી, જેનું ઘડીની સાથે સંકર કરી કૂતરાને મળતુ, ગામને કચરા-પૂજે, મરેલાં ખચ્ચર બનાવવામાં આવે છે. jass પ્રાણીઓ, નાનાં પશુ-પક્ષીઓને ખાઈ જતું all Jack.
પ્રાણી, જે પ્રાણીઓ ઉપરાંત મકાઈ, બકરી

Page #303

jack
297
Jamaica... ફળ, શેરડી અને દ્રાક્ષના પાકને નુકસાન ઈયળ. j. tree. ફણસનું ઝાડ; જુઓ પહોંચાડે છે અને મરઘા-બતકાં, બકરાં, Jack fruit. ઘટના બચ્ચાને ઉપાડી જાય છે. jackstock. ખચ્ચર નિર્માણ માટે jack bean. Canatalia gladiata ઉપયોગમાં લેવામાં આવતા નર ગર્દભ.
(Jacq.) DC. (C. ensiformis Jaffa orange. 1222184Hi uni Baker non DC). નામની તરવાડી જાફા સંતરા નામે ઓળખાતાં સંતરા, જોકે નામની શાકીય વનસ્પતિ, જેની સિંગે ભારતમાં આ પ્રકારનાં સંતરાં વાવવામાં ખાવાને કામમાં આવે છે.
આવે છે પણ તેણે હજી વેપારી મહત્વ jack fruit. ફણસ; Artocarpus મેળવ્યું નથી. heterophyllus Lamk. (A. integra. Jaffarabadi. Qoy214Hi G123AHI (Thunb.) Merr; (A. integri- Ador2104182 2141 din 5419721 folia L.). નામનું કેફી, સેપારી, એલચી. ભેસની ઓલાદ, જેનું પ્રાણી મોટું છે અને મરીના બગીચાઓમાં છા આપવા અને દૂધ સારા પ્રમાણમાં આપે છે, માટે ઉગાડવામાં આવતું ઝાડ, જેનાં ફળ Jaffma tobacco. શ્રીલંકામાં મૂળ એટલે ફણસના ઘણા ઉપગે છે. આ વતન ધરાવતી પણ અહીં હવે થતી ઝાડના રસ-અક્ષરનો માટીનાં વાસણો તથા ખાવા માટેની તમાકુને પ્રકા૨, જેને કોશનાં છિદ્રો પૂરવા માટે ઉપયોગ થાય સ્વાદિષ્ટ બનાવવા ધુમાડે આપ છે; તેનું કાષ્ઠ બાંધકામ અને ફર્નિચર બનાવ. આવશ્યક બને છે. વામાં ઉપયોગી બને છે; પાનને ઢોર માટેને Jagir. રાજય તરફથી મળતી જાગીર. ચાર બને છે. આ ઝાડ ભેજવાળી ગરમ jai. એક પ્રકારને ઘાસચારે. હવામાં થાય છે. i.f. black root jaiphal. જાયફળ. rot. Rosellind sp, નામની ફૂગથી jalap. જુલાબ તરીકે ઉપયોગમાં લેવાતાં ફણસના ઝાડનાં મૂળને થતા સડે i1. મૂળ ધરાવતી Ibomoea burga Hayne brown root disease. Fomes (Exogonium purga (Hayne) noixus નામની ફૂગથી ફણસના ઝાડના hind.). નામનું આસામ, ૫. બંગાળમાં મૂળને થતો એક રેગ. s. f. bud થતું ખાદ્ય ફળધારી ઝાડ, જેના ફળને weevel. Ochyromera artocarpi yucul 081991412412, M. નામને ફણસમાં પડતો કીટક, Jalkumbhi. જલકુંભી, પ્રકાંડ વિનાની જે કુમળી કળીઓ અને ફણસમાં દર પાણીમાં તરતી એક પ્રકારની વનસ્પતિ. sh u. j.f. charcoal rot. jalpai. 3518493. Elaeocarpus Ustulina zonata 11Hell 01391247 floribundus Blume, 11Hej oraus થતે એક રોગ, if, inflorescence તરીકે ઓળખાતું આસામ અને પ. બંગાળનું rot. Rhizopus artocarpi 11401 24161504122 241. ફૂગથી ફણસને થતો એક રોગ, જેમાં jam. મુરબ્ધ, ખાંડ અને ફળના માવાને તેનાં નારી પુષ્પ ખરી પડે છે. .. બાફીને બનાવવામાં આવતી એક મિષ્ટ pink disease. Corticum salmo- વાનગી, જે બે વખત રાખી શકાય છે. nicolor નામની ફૂગથી ફણસને થતો એક Jamaica sorrel. એક વનસ્પતિ.
lor.j.f. rot. Phytophthora palmi. Jamaica switch sorrel. vora 114-
12012051/247 ani radnud al. Dodonaea viscosa(L.) સડે. ..shoot borer. Marga- Jacq. નામને પાનખર જંગલમાં ઝડપથી ronia caesalis નામની ફણસમાં પડતી ઊગતો સુપ, જે વેરાન અને ખડકાળ

Page #304

Jamalgota
298
Japanese...
ભૂમિમાં થાય છે, અને જેનું કાષ્ઠ jangal jalabi. વિલાયતી આંબલી; બળતણના કામમાં આવે છે. વનમાં Pithecellobum dulce (Roxb.) આગ લાગ્યા પછી તથા વેરાન અને Benth. (Mimosa dulcis Roxb); સૂકા ઢોળાવવાળી જમીનમાં તેને વાવવામાં Inga dulcis Willd.). નામનું ઝાડ. આવે છે.
jangli yote. j. adrak. varell 2016. jamalgota. quidL; Croton tiglium j. akhrot. gcell que e. j.
નામની, વનસ્પતિ, જેના તેલને જલાબ aushbah. સારસાપરિલા. . લેવામાં આવે છે.
badam. gyalell 04614. j.chajanberry. ટમેટા, મૂળ મેકિસકનું chinda. Trichosanthes cucume
Tina L. નામની ભારતભરમાં થતી jambo. ગુલાબજાંબુ.
શાકીય વનસ્પતિને એક પ્રકાર. - jambolana.oring; Syzygium cumini gailia. Alysicarpus longifolius (L.)Skeels. (Myrtus cumini L; Wight & Arn. 114-12 413124121 Eugenia jambolana Lamk.). માટેની શાકીય વનસ્પતિ. 4. haldi નામનું ભારતભરમાં વાવવામાં આવતું આંબા હળદર Curcuma aromatica મધ્યમ કદનું ઝાડ, જેનું ફળ એટલે જાંબુ Salisb (C. zedoaria Roxb non બોરથી માંડીને કબૂતરના ઉંડા જેવડું Rosc).નામની પ. બંગાળ અને કેરળમાં વાદળી રંગનું થાય છે. બી વાવીને ઝાડ થતી વાતહર શાકીય વનસ્પતિ; ;ઉગાડવામાં આવે છે. jamun, જાંબુ. karela, જંગલી કારેલાં નાનાં કારેલાં. jamcha 714 453910 oren Hidaj j. mattar. gyolc 421011. yellovo
welching નામની પંજાબ, ઉત્તર પ્રદેશ, ૫. James Grieve, મધ્યમ કદનું, પીળી બંગાળ અને મધ્ય પ્રદેશમાં થતી ઘાસચારા છાલવાળું રસાળ ગરવાળું એક પ્રકારનું માટેની વનસ્પતિ. i piaz, કફ નિસ્મારક સફરજન.
કંદવાળી બિહાર અને હિમાલયમાં થતી jamphal. જામફળ.
જંગલી ડુંગળી નામની વનરપતિ. s. seb. jamrul. Eugenia formosa Wall. કાશ્મીર, ખાસી ટેકરીઓમાં થતાં [Syzygium mappaceum (Korth.) સફરજનની એક જાત. Mansf.]. H1 Hej mlekagj2412117 Japanese. on ylnej. j. barnyard
અને ૫. બંગાળમાં થતું એક ઝાડ. grass. rail japanese larnyard Jamanapuri goat. મોટું કદ, millet.j.barnyard millet. Wat
બહિર્ગોળ મે, ઊંચું અને લટકતા કાન- નામે ઘાસ તરીકે ઓળખાતું Echinochloa વાળા બકરાની એક ઓલાદ.
frumentacea (Roxb.) Link (Pani. jand. સમી, ખીજડ; chhankar, cum crus-galli L. Var. frumentacza sami, Prosopis spicigera L. નામનું Roxb.). નામનું વર્ષાયુ ખરિફ પાક તરીકે વેરાન અને સૂકા પ્રદેશમાં કાંપવાળી વાવવામાં આવતું ઘાસ, જેનાં બી એટલે જમીનમાં થતું વૃક્ષ, જેનું કાષ્ઠ બળતણ સામે ગરીબ લોકે રાંધીને ખાય છે. આ વનતરીકે, તથા કેલસા બનાવવા ઉપયોગમાં સ્પતિ સુકારે તેમ જ પાણું ભરાઈ જાય આવવા ઉપરાંત તેનાં ઓજાર કે હથિયારના તેને સફળતાથી સામનો કરે છે. J. હાથા તથા કૃષિનાં ઓજારો બનાવવામાં clover. Lespedeza striata (Th
આવે છે; તેનાં પાનને ચારે થાય છે. unb.) Hook. & Arn. 11411 janda. માટી સરખી કરવા માટે હાથથી મૂળ ઉરુગ્વની ધાસચારા માટેની વનસ્પતિ. ચલાવાનું એક સાધન.
J. paddy weeder. or 414141

Page #305

japonica 299
Java આણેલું ડાંગર લણવાનું સાધન. J. pedal દખ્ખણ, પશ્ચિમઘાટમાં થતો સુવાસિત thresher. ડાંગરને છડવા માટેનું પગ ફૂલને આરોહી સુપ. J. multij lorum
ulad m4111 Wur. J. pepper. (Burm f.) Andr.(Syn. J. pubemint. Mentha arvensis DC. scens willdpa/HLORI J.officinale L. var. piperascens Holms. 114- મતિ; કુમાઉ, રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ ફુદીનાના ફૂલના નામે ઓળખાતી વનસ્પતિ, અને ઉત્તર પ્રદેશમાં થતે સુપ, જેનાં જેમાંથી બાષ્પશીલ તેલ કાઢવામાં આવે ફૂલના તેલનું માથાના વાળમાં નાંખવા છે, જેનું મેન્શલ બનાવવામાં આવે છે, માટે સુવાસિત તેલ બનાવવામાં આવે છે. અને જે કાશમીરમાં થાય છે. J. per- J. primulinum Hemsley. ચીનમાં simmon. Diospyros Kaki L.f. 4a 44. J. pubescens Willd. (D. chinensis Blume). નામનું રણમોગર. J. samban (L.) Ait. 3,000-5,000 ફૂટની ઊંચાઈ એ થતું ઝાડ, (Syn. Nyctanthes sambac (L.). જે ચિનાઈ અંજીરના નામે ઓળખાય છે. મગર, બટ મેગ, ડોલર મગરે, J, raisin tree. Hovenia dulcus નામને ફૂલ છોડ, જેના ફૂલનું તેલ સુગધી Thunb. નામનું મૂળ ચીનનું પણ અહીં દ્રવ્ય બનાવવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં કુમઉ અને ૫. બંગાળમાં થતું મોટું ઝાડ. આવે છે. japonica.. ડાંગરને એક પ્રકાર, જે Jat જાટ; રાજસ્થાન, પંજાબ, હરિયાણા જાપાનમાં થાય છે.
અને ઉત્તર પ્રદેશને ખેડૂત. jarewa. ખેતરાઉ બ્રિજ તરીકે ઓળ- jatinga orange. આસામમાં થતું
1g Bothriochloa pertusa (L.). A Hizonej $4315. Ca nus. Andropogon pertusaus) jatri. 0114157. (L.) Willd.). નામની દીર્ધાયુ ધાસ- Jatropha curtas L. રતનજેત, ચારાની વનસ્પતિ.
મેગલાઈ એરડે, સફેદ એરંડે નામનું jarosse. લગ.
કરોમાંડલ કિનારે થતું નાનું ઝાડ, જેનાં Jasminum angustifolium Vahl. બીના તેલમાંથી મીણબત્તી, સાબુ, અને
વન મલ્લિકા, જંગલી જસમીન નામને ઊંજણ બનાવવામાં આવે છે; ઉપરાંત શોભા માટે વાવવામાં આવતો નાને છોડ. તે દીવાબત્તીમાં પણ ખપમાં આવે છે, j. arborescens Roxb (Syn. J. તેને જુલાબ પણ લેવામાં આવે છે. J. rozburghianam Wall.). ચમેલી, gossypifolia L. રતનજત, વિલાયતી ખાદ્ય ફળવાળી શેભાની વનસ્પતિ. J. એરંડે; શણગાર માટે વાવવામાં વાવતે aunicalalam Nahi. જઈ; દખણમાં મૂળ બાઝીલને એક છોડ. J. hastava થતો છોડ, જેનાં ફૂલ માથાનું તેલ બનાવવા Jacq. (Syn. 3. panduraefolia માટે ઉપયોગમાં લેવાય છે. J. flexile Andr). લાલ ફૂલ માટે શેભા કાજે Vahl. માલતી; શેભાની આરોહી વેલ. ઉગાડવામાં આવતું જાફા. J. multiJ. tumile L. (Syn. . inodorm fida L. નેપાળ, ચિનાઈ એરંડે, નામને Jacq; J. revolutum Sims). non 44. j. panduracfolia Aadr.ovlll. ચમેલી, પીળી માલતી; નીલગિરિ, પુલની J. Bodagrica Hook. મૂળ પનામાંનું ટેકરીઓ, પશ્ચિમઘાટ અને કેરળમાં થતે લાલ ફૂલનું ઝાડ. સુપ, જેનાં ફૂલમાંથી સુગંધી તેલ કાઢવામાં jaur, જુવાર. આવે છે, જે સૌરભીય દ્રવ્ય બનાવવા Java. અમેરિકન વર્ગની મરઘાની જનામાં કામમાં આવે છે. I. malabarican જની એક એલાદ. (૨) જાવાનું, -ને લગતું. Wight. Coelhi yana 412 val J.almond.cybell VELH; Canarium

Page #306

javi
300
jihan
commune L. નામનું દ. ભારતમાં થતું ઝાડ, નામને વિલાયતી બાવળ, જેને વાડ બનાવવા જેનાં બીનું તેલ દીવાબતી માટે ઉપયોગમાં વાવવામાં આવે છે. 291H 412 3. J. cedar. oralle Jews-mallow. 2121. દેવાદાર વૃક્ષ, જે bishop Lood તરીકે jhal. પીલુ. પણ ઓળખાય છે, જેની છાલમાંથી રંગ jharber. ચણીબોર; Ziziphus rotun
040199141 1941a 3. J. plum. opiny. difolia Lamk. (2. nummularia javi. ઉત્તર પ્રદેશ, પંજાબ, બિહાર, ૫. (Burm. f) Wight & Arn;
બંગાળ અને એરિસામાં થતો એક Rhamnus nummularia Burm f.). પ્રકારને ઘાસચારે.
નામનું મહારાષ્ટ્ર, વાયવ્ય સરહદ પ્રાંત jaw. જડબું ખુલ્લો કે આવરિત, દાંત
અને આધ્ર પ્રદેશમાં થતું ખેત્રાઉ બેરડી વાળે કે દ ત જેવી સખત રચનાવાળ,
નામનું ઝાડ. ખુલતા અને બંધ થઈ શકતો, સસ્તન sharidar palak. પાલખની ભાજી. પ્રાણીના મને એક ભાગ.
jharua, સામા ઘાસ. jawasa. એક બારમાસી કાંટાળે સુપ. jhau. Tamarix dioica Roxb.
નામની ભરી પાસ ઝાઉ, બડીમાઈ ઈ. નામે jayanti. શેવરી નામની પવનને અવરોધ કરતી એક પ્રકારની વનસ્પતિ.
ઓળખાતી વનસ્પતિ જેના ટેપલાટાપલીઓ
બને છે. (૨) Tamarix gallica auct. jeera. o. jellose. આંબલી.
non L. પડવાશ, નામની વનસ્પતિ, jelly. જેલી. (૨) મુરબ્બાની માફક
જે ચામડાં કમાવવા ઉપયોગમાં લેવામાં
આવે છે. ફળના રસ અને ખાંડને ઉકાળીને બનાવવામાં આવતી એક વાનગી, જે ચળકતી અને
J. H. Hale. પીચને એક પ્રકાર, જેનું
ફળ મેટું, ગોળ, પીળાશ પટતું લાલ હોય છે. પારદર્શક હોય છે.
jhingan. Lannea coromandelica jennet. માદા ગર્દભ, ગધેડી.
(Houtt.) Merr. (L. grandis jenny. માદા ગર્દભ, ગધેડી.
(Denst.) Engl; Odina wodier Jersey. દુગ્ધાલય – ડેરી ઉદ્યોગમાં મહ- Roxb.. મેવડે, મેયણે નામનું પાન
ત્વની ગણાતી, નાનું કદ ધરાવતી, વધારેમાં ખર જંગલનું ઝાડ, જેના કાષ્ટનાં પાટિયાં, વધારે ચરબી તરવાળું દૂધ આપતી કૃષિ ઓજારો બનાવવામાં આવે છે; છાલગાયને એક પ્રકાર, જેનો ઉપયોગ ભારતમાં માંથી ગુંદર મળે છે, અને ઘવાણવાળા સંકર જાતિ પેદા કરવા માટે થાય છે. પ્રદેશમાં વન નિર્માણ માટે તે ઉપયોગી તેનાં શીંગડાં નાનાં અને વળેલાં હેય છે, વૃક્ષ છે. તુંડ પર સફેદ વલય જે રંગ હોય છે. [hum. આદિવાસીઓની વારાફરતી Jeruslem. જેરુસલેમ. Jartichoke. જમીનને બાળીને ખેતી કરવાની એક હાથીચૂક તરીકે ઓળખાતી Helianthus ઝુમ નામની પદ્ધતિ. tuberosas L. નામની મૂળ અમેરિકાની jhumkalata, મૂળ બ્રાઝિલનું Passiપણ પ. બંગાળ, આસામ, ઉત્તર પ્રદેશ flora edulis sms, નામનું ઉત્તરઅને આંધ્ર પ્રદેશમાં થતી દીર્ધાયુ, શાકીય પ્રદેશ, પંજાબ અને તામિલનાડુમાં થતું. વનસ્પતિ, જેનાં કદ ખાવામાં ઉપયોગી બને ખાદ્યફળનું ઝાડ. છે, જેનાં ખાદ્ય કંદ બૌદ્યોગિક મદ્યાર્ક jiban. ખાદ્યફળનું બિહાર, મધ્યપ્રદેશ, બનાવવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. ઉત્તરપ્રદેશ. માસામ અને પ. બંગાળમાં J. thorn. (actual (552, Christ's 48j Trema orientalis Bhume (Cel. thorn, Parkinsonia aculeata L. tis orientalis L.). 14 345 315.

Page #307

301
job's...
Jobs tears. Coix lacryma-jobi L. (C. lacryma L.). નામની દીર્ધાયુ વનસ્પતિ, જેના દાણા મેતી જેવા સફેદ હાય છે અને જેને અનાજ તરીકે ઉપયેગ કરવામાં આવે છે.
Justicia...
જમીન પર સહકારી ધારણે ખેતી કરવામાં આવે છે.
joint ill. વાછરડાંની ફૂટી પર થતે
સંક્રામક રોગ,
Johne's bacillus. Johne's disease. Johne's disease. ગાય, ભેંસ, ધેટા, ખકરાંને, Mycobacterium paratuberculosis 24 Johne's bacillus નામના જંતુથી થતા અતિસારને રાગ, જેમાં રાગગ્રસ્ત પ્રાણીના જડબાની નીચે સેજો આવે છે, શ્લેષ્મી ઝાડા થાય છે,
joint oil. સાંધાના સ્નાયુએ માટે ઉપયાગમાં લેવામાં આવતું ચાન તેલ. Jonathan. મધ્યમ કદનું અંડાકાર, સુંવાળી છાલવાળું, પીળા ગરનું, સંધરવા માટેનું સફરજન. Jonnavalasa. આન્ધ્ર પ્રદેશમાં થતા મધ્યમ કદ અને ગાળ ચીકુને એક પ્રકાર. jowar, જુવાર.
તરસ લાગ્યા કરે છે, રક્તક્ષીણતા જણાયJuglan's nigra. કાળા અખરોટ, J.
છે અને છેવટે પ્રાણી મરી જાય છે; આ રાગ parauberculosis, Parabe
regia. અખરોટ. juice grape. રસ માટેની દ્રાક્ષના
એક પ્રકાર.
rculus enteritis, chronic bacillary diarrhoea, chronic bacterial dysen tery ઇ. નામે પણ ઓળખાય છે. Johnson grass 3; Sorghum halepense (L.) Pers. (Holcus halehensis L.). નામનું જુવાર જેવું દીર્ઘાયુ ઘાસ, જેનાં મૂળ કાયમ રહે છે અને તેમાંથી શ્વાસ ફૂટી નીકળે છે, જે મકાઈ અને જુવાર જેવું લાગે છે. તેને સારા ઘાસચારા થાય છે. J.g. ascochyta leaf spot. Ascochyta sorghi નામની ફૂગથી ખરૂને થતે એક પ્રકારના રાગ...g. downy mildew. Sclerospora sorghi નામની ફૂગથી અને થતેા એક રાગ. J. g. head smut. Spacelotheca reiliana નામની ફૂગથી જેનસન ઘાસને થતા રોગ. J. g. loose smut.Sphacelotheca cruenta ફૂગથી મને થતે અંગારિયાના રેગ. J. g. red leaf spot. જેનસન તૃણને થતા એક ફૂગજન્ય રેગ. J. • rust. Puccinia purpurea નામની ફૂગથી ખરૂને થતા રોગ. joint farming society. સંયુક્ત સહકારી કૃષિ મંડળી, જેના સભ્યાની
l
jujube. ; Ziziphus mauritiana Lamk. (2. jujuba Lam. non Mill.). નામનું બેરડીનું ઝાડ, જેનાં ફળ બારમાં પ્રછવકા એ’, ‘ખી’ અને સી’ છે. એારડીનાં ઝાડ પર લાખનાં જંતુએ વસાહતા બનાવી રહે છે. jungliber. જંગલી માર.
jungli dhan. જંગલી ડાંગર, Juniperus communis L. ભ્રુપને એક પ્રકાર. J. macropoda Boiss. ધૂપ; મૂળ યુરોપના પણ અહીં કાશ્મીરથી કુમાઉના હિમાલયમાં થતા ક્ષુપ, જેના કાષ્ઠની પેન્સિલે અને મેનહોલ્ડરે બનાવવામાં આવે છે અને જેના તેલના લિનેલિયમ બનાવવા ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. J. recurva Buch. -Ham. એક ઝાડ કાષ્ઠની પેન્સિલા બનાવવામા આવે છે. Jurinea macrocephala Beath, બ્રૂપ નામની હિમાલયમાં થતી એક પ્રકારની શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં મૂળના રસ ધૂપ માટે ઉપયાગમાં લેવામાં આવે છે. Justicia adhotoda L. અરડૂસે. 7. belonica L. ભારતભરમાં થતી એક વનસ્પતિ જેનાં પાનના પેટીસ તરીકે શેક કરવામાં આવે છે. J. gendarussa L. f. (Syn. Gendarussa

Page #308

302
jute
vulgaris Nees.). તૂર્ક, કાળેા અરડૂસે. J. procumbens. પિત્તપાપડ, ખડશેલિયા. jute. રાણ, શણના છેડના તંતુ, જેની, કાચાં કે તૈયાર કરીને ગ્રેટ બ્રિટન, બેલ્જિ ચમ, ફ્રાન્સ, ઈટલી, અમેરિકા જેવા દેશમાં નિકાશ કરવામાં આવે છે, જે ચીજ વસ્તુને પેક કરવા, કાથળા અને ગુણપાઢ બનાવવા ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. J. apion. Apion corchari Marshall‚ નામનું શણનું જંતુ. j. black band disease. Diplodia corchori નામની ફૂગથી શણો થતા રાગ. j, crop.અંબાડી, મેતી, નામના Corchorus capsularis L. C. olitorius L. નામના ભ્રુપ, જેના રેસામાંથી શણ બનાવવામાં આવે છે, j. dry rot, જુએ jute stem rot. j. fibre extraction. શણના રેસા કાઢવાની પ્રક્રિયા, જેમાં 8થી 10 છેડના સડાને લઇ ઝૂડવામાં આવે છે, જેથી તેના રેસા છૂટા પડે છે. આવી રીતે છૂટા પડેલા પૈસાને આંગળી પર વીંટાળી સઠાથી રેસા છૂટા પડે ત્યાં સુધી તેને પાણીમાં હુલાવ
kabab chini. Piper cubeba L. f. (Cubeba officinalis Raf.).નામની એક આરાહી વેલ, જેનાં ફળ ઔષધીય ગુણ ધરાવે છે અને જે મસાલા તરીકે પણ વપરાચ છે. labra. Capparis spinosa L. નામની ગુજરાત અને પશ્ચિમ ઘાટમાં થતી એક વનસ્પતિ, જેનાં ફૂલ મુરબ્બાને સુવાસિત કરવા માટે વપરાય છે. labuli. બહારથી લાવીને રાપવામાં આવેલું, નાનું, મધ્યમ કદનું દ. ભારત, ૫. બંગાળ અને એરિસ્સાનું એક ઝાડ. kachalu. અળવી.
K
kadal
વામાં આવે છે, ખાદ છૂટા પડેલા રેસાને પાણીમાં ધોઈ સાફ કરવામાં આવે છે, j. powdery mildew. Oidium sp. નામની ફૂગથી શણને થતા રાગ કું. retting. શણના સાંઠાને પાણીમાં પલાળવાની એક પ્રક્રિયા, ના માટે ધીમા વહેતા ઠીક ઠીક ઊંડાણવાળા સહેજ ગરમ પાણીને પસંદ કરવામાં આવે છે. આવા પાણીમાં શણના સાંઠાને બે ત્રણ દિવસ પલાળી રાખવામાં આવે છે. આ પ્રક્રિયા જુલાઈથી સપ્ટેમ્બર વચ્ચે 10-15 દિવસમાં આટોપી લેવામાં આવે છે. . sclerotial disease. Pellicularia rolfsii નામની ફૂગથી રાષ્ટ્રને થતા એક રાગ. j. semi-looper. Ano– missabulifera Guen. નામનું જંતુ, જે રાણનાં પાન ખાઈ છેાડને ભારે નુકસાન પહેોંચાડે છે અને તેની વૃદ્ધિ કુંઠિત કરે છે. ઘણીવાર તેના ઉપદ્રવ વધતાં પાન ખરી પડે છે, j, stem rot. Macrophomina phaseoli (Maubl.) Ashby. નામની ફૂગથી રાણના છેાડના પ્રકાંડને થતા સડાના રોગ.
kachnal. Bauhinia racemosa Lamk. આસેતા, આસુંદ્રો, આસેાટી, વનરાજ ઇ. નામની વનસ્પતિ. kachnar. એક નાનું ઝાડ, જેની છાલના રેસાનાં દોરડાં બનાવવામાં આવે છે, kachra. ઉત્તર ભારતમાં થતું એક ઝાડ, જેનાં ફળની શાકભાજી થાય છે. kachura. Curcuma zudoaria Rosc. (C.zerumbet Roxb.). એક શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં કંદ સુગંધી દ્રવ્ય અને સૌદર્ય પ્રસાધને બનાવવા ઉપયાગી અને છે.
kadal. પંજાબ અને રાજસ્થાનમાં થતી

Page #309

kadavanchi
303
kale
રાસ્તા નામની પહોળાં પાનની દીર્ષાયુ સુવાસિત નારંગી-પીળા રંગનું હોય છે. વનસ્પતિ.
kaju, કાજુ. kadavanchi. Momordica tuber- kaki. 461220141124Hİ EV4 529141 osa Cogn. (M. cymbalaria આવેલા એક પ્રકારના ફળની જાત. Fenzl ex Naud; Luffa tube- kakki. Grewia glabra Blume rosa Roxb.). મહારાષ્ટ્ર અને તામીલ- (G. laevigata auct, blur. non નાડુની ખાદ્યફળની શાકીય વનસ્પતિ. Vahl.). રેસાવાળી છાલનું ઝાડ, જેનાં kadhi. જુવારના સાંઠા કુમળા હોય ત્યારે રેસાનાં દેરડાં બને છે. કાપીને તેનું બનાવવામાં આવતું સૂકું ઘાસ. kakmari. ખાસી ટેકરીઓમાં થતો kaddu. કેળું.
આરહી સુપ, જેનાં ફળ માછલીને kadhi neem. મીઠા લીમડાનાં કાઢીને બેભાન બનાવવા કામમાં લેવામાં આવે છે, સુવાસ આપવા ઉપયોગી બનતાં પાન. જે જંતુદન પણ છે. Kaempferia galanga L. ચંદ્રમૂળા,
kakri, $1581; Cucumis melo L var. સિંધલ નામને શોભાને છેડ, જેનાં મૂળ
utilissimus Duth & Full. 62A. મસાલા તરીકે ઉપયોગમાં લેવાય છે.
ભરમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ. ઉપર ત વાતહર તરીકે પણ તે ઔષધની kakrol. ભાતકાલ. ગરજ સારે છે. K. rotunda L. ભય Hakun. કાગ, કોદરી, જે આધ્રપ્રદેશ, ચંપા નામની વનસ્પતિ.
કર્ણાટક, મહારાષ્ટ્ર અને ગુજરાતમાં થાય
છે અને ભાત તરીકે તેને રાંધવામાં આવે છે. kair corn. જુવારને એક પ્રકાર.
kala. કાળા, કાળું. k. anches. Raabus kaghzi bans. spielain; Dendro.
lasiocarpus Sim. નામની વનસ્પતિ. calamus hamiltonii Nees &
k. hisalu. K. anchu. Arn. નામનું દહેરાદૂનમાં થતું ઘાસ,
k. jira, 5101 oyl. k. mucha. જેના કાગળ, ટોપલા-ટોપલીઓ અને
yol Johnson grass. k. shisham. ચટાઈ એ બનાવવામાં આવે છે.
Dalbergia latifolia Roxb. નામનું kaghai nimou. ખાટાં કાગદી લીબુ.
જંગલી સીસમનું ઝાડ . siris. કાળે kahu. પૂર્વ હિમાલયની એક શાકીય
શિરીષ. k. til. કાળા તલ. . zira. વનસ્પતિ.
મગફળી. kaiger. સેનખેર નામનું વૃક્ષ, જેને
Kalanchoe laciniata DC.6421012 ગુંદર મળે છે.
નામની મહારાષ્ટ્ર,દખ્ખણ અને પ. બંગાળમાં kaiphal. કાયફળ; હિમાલય અને ખાસી
થતી રસાળ પાનવાળી વનસ્પતિ, જેનાં ટેકરીઓનું એક ઝાડ. જેનાં ફળ ખાય છે
પાન ઘા પર લગાડવામાં આવે છે, K. અને છાલને ઉપગ ચામડાં કમાવવા
binnata. જન્મે હયાત નામની વનસ્પતિ. માટે થાય છે.
kalbasu. Labeo calbasu, kalbainsi Nainit (kainite). પેટેશિયમ અને ઈ. નામ ધરાવતી કાર્ય માછલી, જે બે ફૂટ મડિયમ કલોરાઈડ અને કેકવાર મેગ્ન- સુધી વધે છે; તેના શરીરને રંગ એક સિચાને સલ્ફટ ધરાવતું પેટાશ લવણ, સરખે કાળ હોય છે, અને જે ગોકળ રમાં એછામાં ઓછા 12 ટકા પિટાશ ગાય અને તળાવના તળિયે રહેલા નાના (K,O) છે અને તે રાસાયણિક ખાતર ને ખાય છે. તરીકે વપરાય છે.
kale. Flull. Brassica oleracea L. Kaisha, જરદાળુને એક પ્રકાર; જેનું var. acebhala DC. નામે ઓળખાતી જરદાળુ મધ્યમ કદનું, પીળી છાલવાળું શાકીય વનસ્પતિ,

Page #310

kaliar
304
kanjura
kaliar દેવકીન, રક્તકંચન, લાલ કિચનાર. દાદર પર લગાડવામાં આવે છે. Bauhinia purpurea L. Hoj 53, kamrakh. 32HOLLI; Averrhoa જેનાં ફળની શાકભાજી થાય.
carambola L. નામનું સોનેરી પીળું kali કાલી. K. haldi. કાળી હળદર.k. કુમળી છાલવાળું ફળ.
mirch, કાળામરી. k musli, કાળી kanchari. કચરી નામનું પ. બંગાળ, yun k. rai. lun 215. K. Sahe- એરિસા અને તામિલનાડુમાં થતું Alterbi. પાતળી છાલ, લાંબા ઘાટ, નરમ બી, nanthera amoena Voss.) (Telanમોટું ઝુમખું હોય તેવી દ્રાક્ષને એક thera amoena Regel.). નામની પ્રકાર. k. sarson. સરસવ. શાકીય વનસ્પતિ. kalipatti chicku. 4812103 Hiyal kanchkela. Surial bis 4512.
એક પ્રકારનાં ચીક, જેને ઘેરાં લીલાં પાન, Kandelia candel (L.) Druce પ્રસરતી શાખા અને અંડાકાર ફળ હોય છે.
(Syn. K. rheedii Wight & kallar. ખારાપટ અને અલકલી પ્રકારની
Arn.). ગેરિયા નામને પ. બંગાળ, જમીને. k. soil. ખારાપાટ અને
પશ્ચિમ દ્વીપકલ્પીય પ્રદેશ અને આંદામાનના અકણું જમીન.
ભરતી–એટની કળણ ભૂમિમાં થતો સુપ, kalli pakku, નાજુક કાચી સેપારી,
જેની છાલ ચામડાં કમાવવામાં ઉપયોગી જેના બે ભાગ કરી સૂકવવામાં આવે છે.
બને છે. kalmi sag. નાડાની વેલ, કલમી સાગ;
Kandhari. મધ્યમ કદ, અંડાકાર, જાડી Ipomoea aquatica Forsk. (1.
છાલ, મીઠગર ધરાવતી દ્રાક્ષને પ્રકાર, reptans Poir non Convolvulus
kandiari. ખાદ્ય ફળધારી ભુપ, ખાદ્યreptans L.). નામની વનસ્પતિ. kalo bilauni. Antidesma acumi
; ફળને પ. બંગાળમાં તે એક સુપ. k. natum Wall. નામનું પ. બંગાળ અને
palak. પાલખ
kandla. Bauhinia retusa Roxb. બિહારમાં થતું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. kalonji. કાળીજીરી.
નામનું બિહાર, મધ્યપ્રદેશ અને પંજાબમાં
થતું એક ઝાડ, જેને ગુંદર કાપડને કાંજી Kalpa. બળદ ખેંચી શકે તેવું કૃષિ સાધન.
આપવા માટે વ૫રાય છે. kalvari. $42; Capparis spinosa
Kangayam. કેઈમ્બતુરની મધ્યમ L. નામની ગુજરાત, પંજાબ અને પશ્ચિમઘાટમાં થતી વનસ્પતિને પ્રકા૨, જેની
કદની ભારવાહી પશુની ઓલાદ. કળીઓને ઉપગ મુરબ્બાને સુગંધિત
kanghi. Bial; Abutilon asiaticum કરવા માટે કરાય છે.
G. Don. નામને સુપ, જે મખમલી kamal. કમળ. , kakdi. કમળ કપાટ તરીકે પણ ઓળખાય છે, જેના રેસાન કાકડી.
દેરડાં બનાવવામાં આવે છે. kamala. sual. Mallotus philli- kangooni. $1l, Slezb. ppinensis Miell. નામનું પ. બંગાળ,
kangu. કાંગ, કોદરી.
angu• કાગ, મધ્યપ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર અને ઓરિસામાં kanj. જંગલી નારંગીનું ઝાડ. થતું ઝાડ, જેનાં ફળને રોમ હોય છે, જે kanju. Iodoptelea integotia માંથી મળતો રંગ રેશમને રંગવા માટે (Roxb.)Planch.નામનું મોટું પાનખર ઉપયોગી છે. (૨) પ્રાવરફળ પરના વાળ. ઝાડ, જેનું કાષ્ઠ બેબીન અને કૃષિ ઓજારે ambu, બાજરી.
બનાવવાનાં કામમાં આવે છે, આ ઝાડને kamkasturi. Ocimum tectoria નહેરની કિનારીઓ પર લાવવામાં આવે છે. Soland. 41471294246, pai 44 kanjura. Commelina obligun

Page #311

Kankar
305
karnah...
Buch. Ham નામની ખાદ્યપાનનીkar. રારમાં થતી ડાંગરના એક પ્રકાર.
શાકીય વનસ્પતિ.
kankar, કંકર, ચૂનાના ગઠ્ઠા. Kankhura. Boehmeria nivea Gaud. નામને ક્ષેપ, જેના રેશમ જેવા રસા વણી શકાય છે અને તેનાં દોરડાં કોથળા ઇ. અને છે.
kankrej. કચ્છના રણના અગ્નિ તરફના પ્રદેશમાં થતી કાંકરેજ નામની ભારવાહી પશુની એલાદ, જેનું માદા પ્રાણી “ ગાય ઘણું દૂધ આપે છે. સરકારી ફાર્મ પર તે સરેરાશ 3,000 પાઉંડ દૂધ આપે છે. Kanor. Aesculus indica Colebr ex Wall. નામનું કાશ્મીરમાં થતું એક
ઝાડ.
kans. છાપરુ છાવવાનું કાંસ નામનું ઘાસ. kanta alu. Dioscorea pentaphylla L. નામની ભારતભરમાં થતી ખાદ્ય મૂળધારી વનસ્પતિ. kantai. આસામ, મહારાષ્ટ્ર અને ૫. બંગાળમાં થતું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. kanta-katchu. Lasia spinosa (L.) Thw. C L. heterophylla Schott). નામની પ. બંગાળ આસામ અને હિમાલયમાં થતી દીર્ઘાયુ શાકીચ વનસ્પતિ, જેનાં પાનનું શાક થાય છે. kantala. જંગલી કુવાર. kantewali chaulai, શાકભાજી અને ઘાસચારા માટે ઉપયાગી બનતી વનસ્પતિ. kantiari. જંગલી કરડી. kanupka. Evodia flaxinifolia Hook f. ઉપહિમાલય પ્રદેશ અને ખાસી ટેકરીઓમાં થતું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. kapas. કપાસ, કપાસિયા. kapok. ધાળે શેમળે; Eriodendron anfractuosum DC. [Ceiba pentandra (L.) Gaertn.]. નામનું ટટાર ઝાડ, જેના સફેદ રેસા, ગેઇડાં-ગાદલાં તથા જીવન રક્ષક પટ્ટા મનાવવામાં ઉપયાગી બને છે. Kappadam. કેરળમાં થતા નાળિ યેરીને એક પ્રકાર.
U.-20
karam sag. Brassica oleracea Lu. var. acephala DC. નામની લાકપ્રિય રાઈ, જેનાં પાન અને મૂળ ખાદ્ય છે.
Karanda. Carissa carandas. કરમાં નામનું વાડ મનાવવા માટે ઉપયાગી ઝાડ. karanjali. લાહ્ય ખેરિયેા ખાવળ. karanjia. Pongamia pinnata (L.) Pierre (P. glabraVent.). નામનું કરંજનું ઝાડ. karas. અજમેદ karaunda. કરમદ્રાનું ઝાડ. kar crop. મે-જુનમાં ઉગાડાતા ડાંગરના
પાક.
Karela guava. ઉત્તર પ્રદેશમાં થતા જમરૂખને એક પ્રકાર.
karen potato. Dioscorea escu lenta (Lour.) Burkill (D. acule ata L.; D. fasciculata Roxb.). નામની સુસનિયા નામે ઓળખાતી મધ્ય પ્રદેશ, ઉત્તર પ્રદેશ, આરિસા, ૫. બંગાળ અને આસામમાં થતી ખાદ્ય વનસ્પતિ.
karee. Capparis decidua(Forsk.) Pax (C. aphylla Roth.). કેરા નામના શ્રુપ, જેનાં ફૂલ, કળી, લીલાં અને પાકાં ફળ ખવાચ છે; જેના કાષ્ઠના આારના હાથા બનાવવામાં આવે અને તે ઊધઈને સામનેા કરી જાણે છે. karimganj orange. Khasi orange.
karing kappal. તામીલનાડુના કરૂરમાં થતી સિગાર માટેની તમાકુ, karira. જુએ karer. karmal.
Dillenia pentagyna Roxb. નામનું કરમલ નામે ઓળખાતું બિહારનું ઝાડ, જેના રેસાનાં દેદરડાં અને છે. karnah sheep. કાશ્મીરના ધેટાની

Page #312

Karnal...
306
kavatta...
ઓલાદ, જેનું ઊન ભારે અને સુવાનું સુગંધી દ્રવ્ય બનાવવા માટે ઉપયોગમાં હોય છે.
માવે છે. Karnal bunt. Neovossia indica kasuri methi. Trigonella corni(Mitra) Mundkur નામની ફગથી culata. નામની એક પ્રકારની મેથી, પઉને થતો એક રાગ.
જેને ચળકતાં નારંગી રંગનાં ફૂલે થાય છે. karpur tuisi. Ocimum kilima- katabolism (Catabolism).244ndscharicum Guerke. નામને સુપ, ચય; પ્રાણીના શરીરમાં ચાલતી વિઘટનની જેનાં પાનના રસમાંથી કપૂર બને છે. પ્રક્રિયા. karshya. El sal.
katarla. એક દીર્ધાયુ, હાનિકારક kartak. Dicanthium caricosum 12 ula. (L.) A. Camus. નામનું ઘાસ.
kataili chaulai. 21164169 maja karamcha. કરમદાનું ઝાડ.
ધાસચારાની વનસ્પતિ. karyo $145r64, $r$. k. kinesis.
kat-ber, ગુટ બોરડી, ઘોડા બદરી કોષકેન્દ્ર વિભાજન, સમવિભાજન. કે.
નામની એક પ્રકારની બેરડી.
katedar palak. કાંટાળી પાલખની gamete. $10 frse yra k. lymph. કોષકેન્દ્ર રસ. k. plasm. કોષકેન્દ્ર
katha. બેરિચા બાવળનો ગુંદર, કાશે, રસ. k, some. કેષિકેન્દ્ર કાય. k,
જે પાનની સાથે ખવાય છે. type. $14$rs 34. k. t. muta
kath bewal. Grewia glabra tion. કોષકેન્દ્ર પ્રકારનું ઉત્પરિવર્તન.
Blume (G. laevigata auct, kasa, છાપરા છાવવા માટેનું ઘાસ.
blur non Vahl). નામનું ઝાડ, જેના kasaula (kasala). કસાલા નામનું પંજાબમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું
રિસાનાં દેરડા બનાવવામાં આવે છે.
Kathiawar Bold. Hizi sisi ધાસપાત દૂર કરવા તથા કપાસ વાવવા
ધરાવતી મગફળીને એક પ્રકાર. માટેનું એ જાર.
kathiawari, કાઠિયાવાડી વાડાના Kashmir Valley sheep. નામે ઓળખાતી ઘેડાની ઓલાદ. કાશમીરમાં થતી ઘેટાની એક ઓલાદ,
kathu. લેટ બનાવવા અને ઢેરને ખાણ જેનું ખરબચડું, સુંવાળું અને મિશ્ર પ્રકારનું
આપવા માટેને ઘઉંને પ્રકાશે. વન હોય છે.
kathambar. કાળે ઉમર. . asni. ઉત્તર ભારતની એક શાકીય
katsup કચુંબર. વનસ્પતિ.
kau. પશ્ચિમ હિમાલયમાં થતું Olea kaspat, ઘઉને એક પ્રકાર.
ferraginea Royle. નામનું ઝાડ જેનાં assod tree. કદ; Cassia ફળ ખાય છે અને જેનાં ફળમાંથી સુતર siamed amk. નામનું મધ્યમ કદનું અને લાકડું રંગવા માટે રંગ મળે છે. શોભા માટેનું ઝાડ, જેનું કાષ્ઠ બળતણમાં kaulki, Manilkara kauki (L). વપરાય છે અને વેરાન અને નહેરની Dub. (Mimusops kauki L). કિનારી પર તેને વાવવામાં આવે છે. નામનું આ અપ્રદેશ અને કેરળમાં થતું vastur bhindi. કસ્તુરી ભીડાં; ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. Abelmoschus moschatus Medic. kaur. પાનખર ઋતુમાં થતી ડાંગર, (Hibiscus abelmoschus L.). 14 kaval. garaia Cazala. burlas 24 suvi quly 21181 kavatta grass. Setaria pallideવનસ્પતિ, જેનાં બીનું બાષ્પશીલ તેલ fusca (Schumach.) Stapf &

Page #313

kavitha
307
khadar
Hubbard. નામને ઘાસચારે, જેના kernel. મીંજ, બીજાવરણની અંદરનું દ્રવ્ય દાણા ખાવાના કામમાં આવે છે.
કાષ્ટ ફળને ખાદ્ય, નરમ અંત:સ્થ ભાગ. kavitha. Feronia limonia (L.) kesar. $22. Swingie (F. elephantum Cor. ketchup (catchup). bajona. rea). નામનું ખાદ્ય ફળધારી ઝાડ. ketogenesis. કીટે ન પિંડે કે કાનkawa. ખાદ્યફળને એક સુપ.
જનન. keton bodies, ડાય એસેkawanc. શાકભાજી તરીકે ઉપયોગી ટિક ઍસિડ, હાઇડ્વોકસી ન્યૂટિરિક ઍસિડ, બનતી ફળવાળી વનસ્પતિ.
એસીન જેવા પ્રાણીનાં ચકૃતમાં પેદા થતાં Kedrostis rostrala (Rotti.) રાસાયણિક દ્રવ્યો, જેના અતિ ઉત્પાદનથી Cogiા. ગુજરાતમાં થતી એક શાકીય કટેસિસ નામને રેગ થાય છે, મૂત્રમાંથી વનસ્પતિ.
કીટેન દૂર કરવામાં આવે તે કીટનું keel. પક્ષીનું ઉરસ્થિ. (૨) શિમ્બી વર્ગની રિયા કે એસિટેનિયા નામના રોગ થાય વનસ્પતિની હેડી જેવી રચના. (૩) છે. ketonuria. મૂત્રમાંથી કીટેન દૂર ઘાસની પત્તીની કિનારી. (૪) નૌતલ. કરાતાં થતા રોગને એક પ્રકાર. ketok. bone. પક્ષીનું ઉશસ્થિ. . dise- sis. ઢેર અને ઘેટાને થતો ચયાપચય ase. uafta Salmonella anatum. અંગેને એક રોગ, જેમાં ભૂખ મરી જાય, નામના ઠંડાણુથી થતો એક રેગ. ચામડી અને ચરબીની સ્થિતિ બગડે અને kele, કેળાં,
પાચનતંત્રમાં ગરબડ ઊભી થાય. keliu. બીડી માટેની પંજાબમાં થતી ketsup. કચુંબર, કેચપ. પહેલાં પાનની તમાકુને એક પ્રકાર. Kew. મદ્રાસમાં થતા અનેનાસને એક kel. દરિયાઈ વનસ્પતિ, જેમાંથી અગાઉ પ્રકાર. ખાતર માટે પોટાશ કાઢવામાં આવતે key. ચાવી. મુખ્ય, પાયાનું. k, eleહતો., સૂકી કેમ્પમાં 1.6થી 3.3 ટકા ment. મુખ્ય, પ્રધાન કે પાયાનું તત્ત્વ, નાઇટ્રોજન, 1થી 2 ટકા ફાસ્ફટિક k. feather. પ્રાથમિક અને દ્વિતીયક ઍસિડ અને 15-20 ટકા પેટાશ હોય છે. પીંછાના વચ્ચે થતું ટૂંકું પીંછું. k. gene, Kelsey હદયાકાર સ્લમ ફળને એક મુચ જનિન. k. species. પુષ્કળ પ્રકાર.
પ્રમાણમાં થતી વનસ્પતિની જાતિ. . kena. શણને એક પ્રકાર.
village. 500 ગાયો અને સેવાળું kendu. ખાદ્યફળધારી ઝાડ.
ગામ. (૨) ગામને કેાઈ વિસ્તાર કે ગામને Kenkatha. ઉત્તર પ્રદેશના બંદા સમૂહ, જે ગ્રામસુધારણાના પાયાનું કામ જિલ્લાની ઢોરની એક ઓલાદ.
કરે છે. K. V. Scheme. મુખ્ય Kenwariya. ઉત્તર પ્રદેશના બંદા ગામનાં બધાં નરપ્રાણુઓની ખસી કરવાની જિલ્લાના ઢોરની ઓલાદ, જેનાં ઢેર અથવા તેમને દૂર કરી ઓલાદી સાંઢને પણ મજબૂત હોય છે.
તેટલી જ સંખ્યામાં લાવવાની યોજના, keora, સુગંધી કેવડે.
જેને હેતુ પશુધનને સંક્રામક રોગથી keratin. પીછાં, નહાર, શીંગડાં, નખ બચાવવા, ઘાસચારાની પેદાશની સુધારણા છે. જેવાં શગી દ્રવ્ય બનાવતું સંકલ કરવા અને કૃત્રિમ વીચંદાનની સગવડ નાઇટ્રોજન સંજન પ્રોટીન). kerat- ઊભી કરવા, દુધાળાં અને ભારવાહી ઢેરની oid. સંગાકાર, શૃંગી દ્રવ્ય ધરાવતું. એલાદ સુધારવાનું છે. k. way. keratose. શુગીય દ્રવ્ય.
ચાવી ખાંચે. keratitis. સ્વચ્છ કા૫; આંખની khadar. કાંપના નિક્ષેપથી નદીતટની સ્વચ્છાને આવતે જે.
નિર્માણ થતી જમીને.

Page #314

khadel
308
khubani
khadel. દક્ષિણ ભારતમાં ઉગાડવામાં નામનું મૂળ ભૂમધ્ય સમુદ્રના વિસ્તારનું પણ બાવતું 98 ટકા કાર્બોદિત ધરાવતું ફળ, પંજાબમાં થતું ઝાડ, જેના લેટમાં પ્રોટીન છે. જેમાં કેશિયમ, પ્રજીવક એ” અને “બી” Kharpudi. Cerobesia lated
Hook. નામની ખાદ્યકંદની વનસ્પતિ. khadira. ખેરિયે બાવળ, ખદિર વૃક્ષ. kharvat. ખારપાટ અને અકલી khaja. એક ખાદ્ય ફળધારી વૃક્ષ પ્રકારની જમીન.
haeria, બિહાર, ઉત્તર પ્રદેશ અને Khasadia. ખાસડિયા પ્રકારનાં કેળાં, ઉત્તર પ. બંગાળનું ખાદ્ય ફળ – ઝાડ. જેને ઉપયોગ રસોઈમાં થાય છે. khajoor, ખજ૨.
Khasi orange. 1811211741 vai khajur. જંગલી ખજૂર.
લોકપ્રિય સંતરાં, જેને બી વાવીને ઉગાડkhalili. વહેલી પાકતી એક પ્રકારની
વામાં આવે છે. દ્રાક્ષ.
khaributi. ખાદ્યપાન અને બી ધરાવતી khamalu. સફેદ રતાળુ.
એક વનસ્પતિ. khanda. Ephedra gerardhana Bhatik. ખાટકી, ખાસ કરીને હિંદુ કસાઈ.
wall. નામને નાને સુપ, જેમાંથી દમ Khati ditchi. પશ્ચિમ ઉત્તરપ્રદેશમાં અંગેનું ઔષધ બનાવવામાં આવે છે.
થતો લાછીને એક પ્રકાર. k. rori. જંગલી મેથી.
Khatkmitti.Oxalis pes-capraeL. Khandesh. એક પ્રકારની મગફળી.
મૂળ દ. આફ્રિકાની પણ અહીં ઉગાડવામાં Khantodi. Ceropegia hirsuta
આવતી શાકપાન માટેની વનસ્પતિ. Wight & Arn. 414281 24100 st
khatta. ખાટાં લીંબુ. નામે ઓળખાતો બાન્દ્રપ્રદેશ અને તામિલ
kheel. પ . નાડુમાં થતા ખાદ્ય કંદને આરેહી સુપ. khapra beetle. Trogoderma
kheera. કાકડી. granaria Everts. નામનું સંઘરેલાં
kher. મઠ. ઘઉં, અનાજ, અન્ય ધાન્ય અને કઠોળને
a Kherigarh. ઉત્તર પ્રદેશના બેરી નુકસાન પહોંચાડતું જંતુ.
જિલ્લાની સફેદ, સાંકડું મેં અને ઊભાં
શીંગડાંવાળી ભારવાહી પશુની ઓલાદ. khar batua. Chenopodium murale L. નામને રબિ સમને વર્ષાયુ
khesari. લાંગ. ઘાસચારે.
Khillari. અમૃતમહાલને મળતી મહાkharbaza, તડબૂચ.
રાષ્ટ્રની ઠેરની એક ઓલાદ. khari. ક્ષાર જમીન.
khip. પંજાબ, ઉત્તરપ્રદેશ, રાજસ્થાન, kharif. ખરીફ મોસમ. કૃષિ પેદાશની ગુજરાતમાંની એક પ્રકારની વનસ્પતિ, બે મોસમો પૈકીની એક મોસમ. કે. જેનાં પાન ખાવાના કામમાં આવે છે, crop. ખરીફ મોસમમાં થતો પાક. કે. રેસાનાં દોરડાં બનાવવામાં આવે છે. fodders. ખરીફ મોસમમાં વાવવામાં khirni. રાયણ. આવતા ઘાસચારાની વનસ્પતિ, જેમાં khoa. મા; દેવતા પર ખુલા તાવડામાં મુખ્યત્વે મકાઈ, બાજરી, મઠ, સોયાબીન, દૂધને ઉકાળી દૂધને પ્રવાહી ભાગ બાળીને કુલથી, નાગલી, ગવાર ઈનો સમાવેશ તૈયાર કરવામાં આવતી વાનગી, જે મીઠાઈ થાય છે.
બનાવવા ઉપગી બને છે. kharna khatta. ખટમધુરાં ફળને khobani. જરદાળુને એક પ્રકાર.
પંજાબ, ઉત્તર પ્રદેશમાં થતો એક પ્રકાર. khorial. ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. kharnub. Ceratonia siliqua L. khubani. orzely.

Page #315

Khudrawi
309
Kishmish
Khudrawi. મૂળ ઈરાનનની પણ હવે ફળનું ઝાડ, જેનાં પાનને ઘાસચારા થાય છે. પંજાબમાં થતી ખરી.
kinase. અચોકસ રચનાવાળું સક્રિયક. khurmani. જરદાળુ.
kinetic. ગતિશીલ. khurpa. ખુરપી, એક કૃષિ ઓજાર. Kingdodendron pinnatum khurpi. ખુરપી, ઘાસપાત કાઢવા (Roxb.) Harms (Syn. Hardમાટેનું એજાર.
wickia pinnata Roxb.). 1140 khus, વાળા, ખસ.
પશ્ચિમઘાટ, કેરળ અને કર્ણાટકમાં થતું kiasi. Hibiscus furcatus Roxb. વૃક્ષ, જેના પ્રકાંડને છેદીને મળતું ગુંદર નામની આસામ, નાગપુર, ઓરિસા, જેવું દ્રવ્ય લક્કડકામને જાળવવાના કામમાં આખ્રપ્રદેશ, પ. બંગાળ અને કર્ણાટકમાં આવે છે, જેનું તેલ સાબુ અને વાર્નિશ થતી ખાદ્ય પાનધારી શાકીય વનસ્પતિ, બનાવવા ઉપયોગી બને છે. જેના પ્રકાંડના રેસાનાં દેરડા બનાવવામાં kingdom, vegetable, વનસ્પતિ આવે છે.
સૃષ્ટિ. kid. બકરીનું બચ્ચું. (૨) બકરીનું ચામડું. King of Pippins. મધ્યમ કદ, (૩) હરણનું બચ્ચું. kidding. બકરીને અંડાકાર, સુંવાળી છાલ, નારંગી – પીળું, બચ્ચાને જન્મ આપો.
પીળાશ પડતે મીઠે ગર ધરાવતા સફરkidney. મૂત્ર પિંડ, વૃક્ર. (૨) સસ્તન જનને એક પ્રકાર. પ્રાણીઓ, પક્ષીઓ અને સરીસૃપની kinkar. રાતે બાવળ. GE2017| 4141 7941512441 Zolm ons, kino gum. Pterocarpus marsuજે લેહીમથી નાઈટ્રોજન દ્રવ્યને દૂર કરે છેum બી, બીબડાંમાંથી મળતે મુંદર; છે અને મૂત્રસ્ત્રાવ સરળ બનાવે છે. k. બંધકોશમાં જેનો ઔષધિ તરીકે ઉપયોગ bean. ફણસી. k. worm. Step- કરવામાં આવે છે, અને જેની પરદેશમાં hanurus dentatus નામનું વૃક્ષની ભારે માંગ રહે છે. આસપાસની ચરબી કે કચ્છમાં, વૃક્રમાં, kiphaliya. ખાદ્ય ફળધારી દીર્ધાયુ ગર્ભાશયમાં, ચકૃતમાં અને ડુક્કરનાં અંગમાં શાકીય વનસ્પતિ. રહેતું કૃમિ, જે હાનિ પહોંચાડે છે. kips, ઓછા કદના કે અપ્રૌઢ પ્રાણીનું kierpa. Carallia brachiata 21145. (Lour) Merr. નામનું પ. બંગાળ, kirath. વિલાયતી લસણ. આસામ, દ. ભારત અને માંદામાનમાં Kirganelia reticulata (Poir.) થતું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ.
Baill. (Syn. Phyllanthus reticuKigelia pinnata DC. 11Hj 249 latus Poir.), BoS a1H21 ૫. આફ્રિકાનું વિથી માટે ઉગાડવામાં છુપ, જેનાં મૂળમથી લાલ રંગ મળે છે. આવતું ઝાડ.
kirni. પશ્ચિમઘાટ કરમડલ કિનારે kilkar. બાવળ.
થતું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ, જેનું કાષ્ટ મજબૂત kikuya grass. Penniselum clan- $160. desnum Hochst. ex Chiov. kirta. ખાદ્ય મૂળધારી શાકીય વનસ્પતિ. નામનું દીર્ધાયુ ઘાસ.
Kirtabarti. માધ્રપ્રદેશમાં થતો kin. ભઠ્ઠી; સેકવા, બાળવા, મૂંજવા લોકપ્રિય ચીકુને એક પ્રકાર. માટેને તપાવેલ ખંડ. k. dry. ભઠ્ઠીમાં Kishmish. બી વિનાની આયાત સૂકવેલું.
કરવામાં આવતી પણ હવે પંજાબ અને kimu. Morus serrata Roxb. તામીલનાડુમાં થતી દ્રાક્ષને પ્રકાર, નામનું પશ્ચિમ હિમાલયમાં થતું ખાદ્ય કીસમીસ.
ઉં
છે.

Page #316

kitchen...
310
ku ari
kitchen gardening. 42-5 goal L; Acacia lebbec Willd.). 11Hoj વપરાશ કે જરૂરિયાત પૂરતાં ઘરના વાડામાં પીળા શિરીષ, સરસડે નામે ઓળખાતું ઉગાડવામાં આવતાં શાકભાજી.
સફેદફૂલ, લાંબી સિંગ, ઘેરા કાળા રંગના Kleinhovia hospita L. મધ્યમ કાવાળું પાનખર વૃક્ષ, જેનાં કાષ્ટનાં કદનું વાડ માટે વાવવામાં આવતું ઝાડ. કૃષિ ઓજારો, ફર્નિચર, પેટીએ, કબાટ, klendasity. અન્ય વનસ્પતિઓને ચેપ પાટિયાં, પૈડાં ઇ. બને છે; છાલ ચામડાં લાગે ત્યારે જેને ચેપ લાગતો ન હોય કમાવવા ઉપયોગી બને છે. તેવી સંવેદનશીલ વનસ્પતિ.
Kokoona zeytanicaThw, કોકમનું knapsack sprayer. સતત છંટકાવ ઝાડ, જેનાં બીમાંથી કોકમનું તેલ મળે થઈ શકે તે છંટકાવ માટેને ખભા પર છે, જે દીવાબત્તી માટે ઉપયોગમાં લેવામાં લટકાવાતો પંપ, જે દિવસમાં એક એકર આવે છે તથા વહાડિયામાં કામ લાગે છે જેટલી જમીનને આવરી લઈ શકે છે. k.
kole cultivation. દરિયાકાંઠે ડાંગર type duster. ખભે લટકાવી શકાય
વાવવાની એક તે ભૂકી છાંટવાને પપ.
પાણી ડગરની કથારીમાં ઘૂસી જાય નહિ kniffen. દ્રાક્ષને માવજત આપવાને
તે માટે પાળ બાંધવામાં આવે છે અને એક પ્રકાર, જેમાં દ્રાક્ષની વેલને તારની સાથે લટકાવવામાં આવે છે.
વરસાદના ભરાઈ ગયેલા પાણીને પંપની
મદદથી બહાર કાઢવામાં આવે છે, અને ખેડ kniss. પંજાબ અને કાશમીરમાં થતી ખાદ્ય મૂળની વનસ્પતિ.
કાર્ય વિના ધરુની રોપણી કરવામાં આવે છે knol khol. લકેલ.
kolhu. શેરડી પીલવાનું કોલું. knot. 318. () $1841 291 242 kone2-dumbar.yal kaillumbar. આગળના શાખાઓના તળમાં થતી ગાંઠ.
koorkan, દ. ભારત અને મધ્ય પ્રદેશમાં k, grass, કોદરી, મેટી કોદરી, જંગલી થતા સુપ, જેના કંદની શાકભાજી થાય છે. કરી.
koravai murrel. એક પ્રકારની Kochia indica Wight. બૂઈ નામની માછલી વાચવ્ય ભારતમાં થતા ઘાસચારાની
koshta. મીઠા પાટ નામનું શણ. વનસ્પતિ.K. scobaria L.) Schrad. kothi. અનાજ ભરવાની કાચી કે પાકી var. calla Farwell (Syn. A. ઠી. trichopolla voss).નામની શોભાની hottu pakku. સુકાયેલી પાકી સોપારી. વનસ્પતિ.
kovai fruit, ટિંડોરા. kodo millet. કોદરા.
kothimeen.મધ્યમ કદની કાર્ય માછલી. kodon. Fle21
kreis test. ખાદ્ય તેલ અને ગરબી kodu. કોદરા
ખેરાં થયાં છે કે નહિ તે જોવા માટેની Koelaria cristata (L.) Pers. કસોટી, જેમાં નમૂનામાં બેન્ઝીન અને દીર્ધાયુ ઘાસનો એક પ્રકાર.
હાઈડ્રોકલોરિક એસિડમિશ્ર કરી ફલેરવ્યુ kohl rabi. નેલ લિ.
સિનેલ સાથે આ કેહેલમાં હલાવવામાં kokam. કોકમ. જુઓ kokam butter આવે છે. tree. kokam butter tree. Krishna Valley. મહારાષ્ટ્ર, આન્ધકામકનું ઝાડ;Garcinia indica(Thou) પ્રદેશની સરહદ પરથી ગોવંશી પ્રાણુની
Choisy. મહારાષ્ટ્રમાં થતું કોકમનું ઝાડ. ઓલાદ, જેના બળદ મોટા, મજબૂત અને kokko. lebbek tree, Albizia lebbe- HL 4112984 HII S40N 493 3. ck. (L.) Benth. (Mimosa lebbek kuari. 4442Hi 4d 3i912.

Page #317

kuchla
kuchla. ઝેર કચેલું, kudaliya, જમીનને ખાંધી રાખનાર શાકીય વનસ્પતિ.
kudzu vine.Pueraria phaseoloides Benth. નામની શિમ્બી વનસ્પતિ, જેને સારા ચારા અને છે.
kufri. તૃણ કુળને એક ધાસચારા. kulai. કરણીનીભાજી.
Kuleha. ઑસ્ટ્રેલિયાથી નહીં લાવી ઉગાડવામાં આવેલું યુકેલિપ્ટસનું ઝાડ, જે સૂકારાના સામના કરી શકે છે. kulfä. નાન, રસાળ પાન, નાજુક પ્રકાંડવાળી વેલ, જેનાં પાનના ઉપયોગ પાલખની ભાજીની માફક કરવામાં આવે છે. kulinjan. Alpinia galanga (L.) Willd. નામની એક વનસ્પતિ, જેનાં મૂળના ઉપયોગ મસાલા તરીકે કરવામાં આવે છે. kulthz. કુલથી.
kumach. લીલા પડવારા તરીકે ઉગાડવામાં
આવતા આવરણ પાક. kumal, રાણને એક પ્રકાર. kumali. Leet edgevorthi. Santapu (L. ashera Edgnon Wall). નામના દ્રાક્ષાદિકુળને ખાદ્ય ફળને ક્ષેપ kumbhi. વાકુંભા નામનું ૫. બંગાળ, મધ્યપ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર અને એરિસાનું માટું ઝાડ, જેની છાલના રેસાના દોરડાં બનાવવામાં આવે છે.
નાનું
kumeria, એક પ્રકારનું ધાસ. kumquat. મૂળ પૂર્વ* એશિયાનું ખાદ્યફળનું ઝાડ કે શાલાને ક્ષેપ. kumra. સુંવાળી છાલ, નળાકાર, મેટા પટાવાળી કાકડીના જેવી વનસ્પતિ. kumri. કર્ણાટકમાં ફરતી કૃષિ પ્રથા, (૨) ઘેાડાને થતા એક રાગ, જેમાં તે લંગડાય છે.
311
Kydia
kumta. ઉત્તર આફ્રિકાનું એક ઝાડ, જેમાંથી ગુંદર મળે. kundri, એક આરાહી વનસ્પતિ. kundro૦. ટિંડારા.
kunis. વાયવ્ય ભારતનું એક ઝાડ, જેના કાષ્ઠની દીવાસળીએ બનાવવામાં આવે છે. Kunte. ખરપડીના એક પ્રકાર. kura. છેડા, ભૂસું. kuruvai. શરઋતુમાં થતી ડાંગર. kuruvazhai, તામીલનાડુના િિડંગલમાં થતી સિગાર માટેની તમાકુની એક નત. kusa grass. દુર્વા, કુરાતણ, જેનાં રારડાં બનાવવામાં આવે છે અને જે છાપરાં છાવવાના કામમાં આવે છે; ઉપરાંત ઔષધ તરીકે પણ તે ઉપયેગી અને છે, kusum. લાખનાં જંતુની વસાહતવાળું ઝાડ, kuthel, ભારત ભરમાં થતું ખાદ્ય ફળનું
ઝાડ. kutcha. કાચુ, કામ ચલાઉ, ઘાટયૂટ વિના બનાવેલું. k. arhhatiya. કાચા આડતિયા; પ્રાથમિક ઉત્પાદ અને ખરીદનાર વચ્ચેના નાના પાયા પરના જથ્થાબંધ વેપારી, આતિયા કે હ્લાલ. Kutchi sheep. દેશી ઘેટાના નામે જાણીતી કચ્છના ધેટાની એક એલાદ, જેના માથાના રંગ બદામી હોચ છે, જે ખેડી દડીને રારીરને ઘાટ ધરાવતું હોય છે, અને જેના ઊનમાંથી લશ્કરી જવાનાના હૅઝિયરી પહેરવેશ બનાવવામાં આવે છે. kuth. એક ઔષધિ.
kutki. સામે. kutu. હલકા ધાન્યને એક પ્રકાર. kuwarbuti, દક્ષિણ ભારતની વનસ્પતિ. Kydia calycina Roxb. નાનું ભા માટેનું ઝાડ, જેનું કાષ્ટ દીવાસળી પેક કરવાની પેટીએ, પેન્સિલા, અને પ્લાયવૂડ બનાવવાનાં કામમાં આવે છે.

Page #318

label. લેખલ; વનસ્પતિ, પ્રાણી કે કાઈ કાશની ઓળખ, માલિકી, રચના છે. માટે તેને લગાડવામાં આવતી કાગળ, પૂડા, માત કે અન્યની ચિઠ્ઠી. labellum. નિમ્ન લ. (૨) એઠ જેવી કેટલીક વનસ્પતિની નીચેની પાંદડી. Labeo cabasu. ૨ ફૂટ ઊંચી વધતી, કાળા રંગની માછલીને પ્રકાર. . fimbriatus. એક પ્રકારની માછલી, L. kontius. માછલીના એક પ્રકાર. labial. એણીય, આઠનું, –ને લગતું, -ના જેવું. labiate. ખે સરખા ભાગમાં વિભાજિત – એક ઉપર બીજું હેય તેમ. (ર) કાઈ ફૂલનાં વજ્ર કિરીટ, જેને દેખાવ એઠ જેવા યુક્તનળી પુષ્પમુગટ, જેમાં લ આઠના આકાર ધરાવતું હોય તે સંબંધી. labium. એઠ, જી; આઠ જેવી રચના. (ર) જંતુનું દ્વિતીય જમ્ભ – જડબું, labile. પરિવર્તનશીલ. 1. gene. પરિવર્તનશીલ જીનિન.
અને હોય;
labla bean. વાલ; Dolichos lablab L. var. typicus (Lablab niger Medic); Bonavist bean, hyacinth bean, Indian bean, Indian butter bean ઇ. નામ ધરાવતી શાકીય વેલ, જેની લીલી સિંગા એટલે પાપડી કહેવાચ છે, જે ઘાસચારા તરીકે પણ પશુને નીરવામાં આવે છે. 1. leaf spot. Cercospora dolichi N ફૂગથી પાપડીને થતા રાગ. 1. niger. વાલ પાપડી. 1. powdery mil. dew. Laveillula taurica var. macrospora નામની ફૂગથી વાલ પાપડીને થતા એક રાગ. 1. rust. Uromyces appediculatus નામની ફૂગથી વાલ પાપડીને થતા ગેરૂને રાગ 1. yellow
L
312
mosaic. વાલને થતે વિષાણુજન્યાં રાગને એક પ્રકાર.
laboratory. પ્રયોગશાળા, labyrinth. ભુલભુલામણી, ગહન. lac. લાખ; લાખનાં જંતુના સ્રાવથી થતી પેટ્ટારા, જેને વિવિધ ઉપયાગ થાય છે. વિશ્વભરમાં લાખની પેદાશમાં ભારતને 80 ટકા સુધીના હિસ્સા છે. અને ભારતમાં પેદા થતી લાખને 90 ટકા હિસ્સા પરદેશ ચડે છે. 1, insect, accifera laca Kerr. નામના ભીંગડાંવાળાં જંતુના વર્ગનાં લાખનાં જંતુ, જેમનાં શરીરમાં લાખની ગ્રંથિ હ્રાય છે, જેમાંથી લાખના ચીકણા રસ સ્રવે છે. એક રતલ જેટલી લાખ પેદા કરવા દોઢ લાખ જેટલાં જંતુઓને સ્રાવ જરૂરી અને છે. આ લાખના ‘કુસુમી’ અને ‘ગિની’ એવા બે પ્રકાર છે અને વર્ષમાં બે વાર જંતુ સ્રાવ કરે છે. lac tree Schleichera oleosa (Lour.) Oken (S. trijuga Willd; Pistacia oleosa Lour.). નામનું નાના થડવાળું, મેટું પાનખર ઝાડ, જેને બી વાવીને ઉગાડવામાં આવે છે. તેનાં બીનું તેલ દીવાબત્તી કરવા તથા સાબુ અને સુગંધી દ્રવ્યેાની બનાવામાં ઉપયાગી બને છે, તેનાં કુમળાં ખવાય છે. lacerated. વિદ્વારિત. (ર) ઝાલરવાળું, કાંગરીવાળું. (૩) ઊંડા ખડામાં વિદ્યારિત, laceration. તાડવા ખેચવાથી (કાપવાથી નહિ) થતા ત્રણ, Lachnosterna consanguin Blanch. બટાટામાં પડતું જંતુ, lachrymal (lacrimal). સ્રવતું કે અશ્રુ – આંસુ જેવું. (૨) અશ્રુગ્રંથિ સમીપ આવેલું.

Page #319

lechry mation
lacrima
lachrymation, tion.અશ્રુસ્રવણ, અ ંસુ સ્રવવાં – આવવાં. laciniate અનિયમિત ખંડમાં વિદ્યારિત કરવું, તાડવું, ફાડવું.
lack. અભાવ, અછત. (ર) આવશ્યકતા, જરૂરિયાત.
lacquer. સૈાનેરી રંગના આકાહાલમાં દ્રાવ્ય અનાવેલા લાખના વાર્નિશ, જેને લાકડા પર આવરણ કરવા લગાવવામાં આવે છે. lact-albumin. જલદ્રાવ્ય પરંતુ તપાવતા સંદિત બનતાં સરળ પ્રોટીનને વર્ગ.
313
lactate. દૂધ પેદ્દા કરવું કે સ્રવવું. lactating. દુગ્ધ ગ્રંથિમાંથી દુધ સવતું (પ્રાણી). lactation. દુગ્ધ ગ્રંથિમાંથી થતું દૂધનું ઉત્પાદન કે સ્રવણ. 1. period. પ્રત્યેક મચ્ચાના જન્મ બાદ મા દૂધ આપે સમય. (૨) ખચ્ચું પેદા થાય અને ધાવવા માટે ત્યારથી માંડીને દૂધ આવવું બંધ થાય ત્યાં સુધીને સમય ગાળે 1. tetany ગાયના મૃત્યુકારક એક રેગ; જુએ grass belany, lacteal. દૂધનું; લસિકા કે અન્ય દુગ્ધ પ્રવાહીનું વાહ્યું. lactescence. દૂધિયું, દૂધ જેવું, દૂધ સા. (૨) દૂધ જેવું પ્રવાહી આપનાર. lactic. દૂધનું. lacid. દુગ્ધા«;[CH, CH(OH)CO3H]. -હાઇડ્રોકસી પ્રેષિયાનિક એંસિડ. દૂધના લેકટીસ કે સ્ટાર્ચવાળા ગેલકાના આથવણના પરિણામે ખાટા દુધમાં પેદા થતા ઍસિડ; ગ્લાઈકાજનના ચયાપચયથી સ્નાયુઓમાં પરિણમતી આડ પેદાશ. કુદરતી રીતે દૂધ ખાટું થતાં, આ ઍસિડ પેદા થાય છે અથવા શર્કરા, સ્ટાર્ચે ઇ. જેવી ખેારાકી વસ્તુએમાં આથવણ પેદા કરવાથી પણ આ ઍસિડ પેટ્ઠા કરી શકાય છે, જેને ઉપયેગ સંવર્ધિત કરેલા દૂધ, અથાણાં, મૃદુ પીણાં વ. માં કરવામાં આવે છે. 1. a. culture. લેકિટક ઍસિડનું સંવર્ધન. (૨) માખણ ઇ. બનાવતી સંસ્થાઓમાં – ક્રીમરીઆમાં દૂધ ઇ.માં યાગ્ય પ્રમાણમાં ખટારા લાવવા માટે લેકિટક
lactating
ઍસિડ પેદા કરવા માટેના સજીવેાનું કરાતું શુદ્ધ સંવર્ષન. 1.a. fermentation. લેક્ટિક ઍસિડનું આથવણ. (૨) દુગ્ધ શર્કરાનું લેક્ટિક ઍસિડમાં પરિવર્તન લાવનાર સવૅાની ક્રિયાશીલતા. lacti. ferous. ક્ષીરી. (૨) દૂધ બનાવતું કે દૂધને વહન કરતું. lactoflavia. પ્રજીવક – ખી’, ખાફલેવિન, lact ogen. દૂગ્ધાપાક, જે લેટિન, પ્રેાલેકિટન તરીકે પણ ઓળખાય છે, અને જે ગાચના શરીરમાં પેદા કરતા દુગ્ધજનક અંત:સ્રાવા છે અને જે બ્રહ્મગ્રંથિના અંતઃ ખંડમાંથી પેદા થાય છે. લેાહીના જેટલા સ્રોત પ્રમાણમાં આ અંત:સ્રાવે। હોય તેટલા પ્રમાણમાં દૂધ પેદા થાય છે. lactogenic. દૂધને સ્રાવ કરનાર કે દૂધને સ્રાવ પેદા કરનાર, દુગ્ધાત્પાદક. 1. hormones. દુગ્ધાત્પાદક અંત:સ્રાવેા. (૨) દૂધના ઉત્પાદન માટે આવશ્યક એવા ગાય કે દૂધ આપનાર ગમે તે માદા પ્રાણીના શરીરમાં પેટ્ટા થતા અંત:સ્રાવે, આમાં લેકટ્રોજન, કાર્ટિલેટિન અને થાઇરાક્સિન મુખ્ય છે. lactoglobulin. દૂધમાં મળતા ત્રણ પ્રાટીન પૈકીનું એક પ્રેટીન, જે રક્તરસમાં રહેલા ગાલક-ગ્લાબ્યુલીન દ્વારા સીધું . વ્યુત્પન્ન છે. l.g. fraction, વધારે ગંધક અને કેસીન કરતાં એછું ફોસ્ફરસ ધરાવતા દૂધના પ્રેટીનને નાનકડે અંશ. lactometer. દૂધનું વિશિષ્ટ ગુરુત્વ માપવા માટેનું સાધન; દૂધમાં પાણીની ભેળસેળ કરવામાં આવી છે કે નહે અને ભેળસેળ કરવામાં આવી હાય તે! તેમાં કેટલું પાણી ઉમેરવામાં આવ્યું છે, તે આ સાધનથી જાણી રાકાચ છે. lactose. દુગ્ધ શર્કરા; 1 Ha• 11 સૂત્રધરાવતી આ દુગ્ધ શર્કરા, જે સસ્તન પ્રાણીઓના દૂધમાં તેના એક ઘટક તરીકે સાચા દ્રાવણ તરીકે હોય છે અને દૂધની છારા, ચીઝ ઇ. મનાવવામાં આવે ત્યારે છાશ ઇ. માં તે જાય છે. ગાયના દૂધમાં તેનું સરેરાશ પ્રમાણ 4. 6અને ભેંસના દૂધમાં તેનું સરેરાશ પ્રમાણ 4.8 ડ્રાય છે, અને તેનું

Page #320

Lactuca...
સજીવેા દ્વારા ઝડપથી આથવણ થઈ લેક્ટિક ઍસિડમાં પરિવર્તન થાય છે. Lactuca indica L. (Syn. L. brevirostris Champ.). મૂળ ચીન અને દ. જાપાનની પણ આસામ, મેધાલચ અને સિક્રિ મમાં થતી રસાકીચ વનસ્પતિ, જે યકૃતના દર્દીના કામમાં આવે છે. L. remotiflora DC. પાથરી, પાથરડા નામની વનસ્પતિ. L. runcinała DC.ઉંદરકાની નામનું ઝાડ. L. satina L. (Syn. L. scariola L. var. sativa. C.B. Clarke). સલાડ નામની ખાદ્ય પાનવાળી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં બીમાંથી ધૈ-શુષ્કન તેલ મળે છે, અને જે ખારાકી ચીજોમાં વપરાય છે. L. scariola L. જંગલી સલાડનું ઝાડ. lacunar collenchyma. અવ કાશી સ્થૂલકાત્તક. lacustrine. સાવરનું – ને લગતું; સરવરીય. 1. deposit. સાવરના તળિયે થતા નિક્ષેપ, 1, rock, સરાવરીય શૈલ. 1. soil. સાવરના તળમાં અને પાણીની ક્રિયાથી નિર્માણ પામતી જમીન, ladle. કડછી, માટે લાકડાના ચમચા, કડા, ડાયા.
-
314
lady beetle. મલેામશીપર પરજીવી જંતુ, જે ઉપકારક છે. lady bird. એન પંખી. 1. h. beetle.. જ lady beetle.
lady's finger. ભીંડા, Okra, gumbo ઇ. નામે એળખાતી Abelmoschus esculentus (L.) Moench. (Hibiscus esculentus L.). નામની પ્રજીવકા એ', ‘ખી', 'સી', પ્રેટીન, અને ખનિજ ધરાવતી શાકીય વનસ્પતિ, જેમાં સારા પ્રમાણમાં આયેાડીન હેાય છે અને તેને લાંખી, ગરમઋતુ અનુકૂળ પડે છે. ૩. f. damping off. Pythium aphanidermatum Phytophthora palmiyora. નામની ફૂગથી ભીંડીને થતા એક રાગ. 1. f dry root rot. Macrophomina phaseoli. થી ભીંડીને થતા રાગ. 1. f. grey leaf weevil.
Lagerstroemia..
Mylloceros sÞ, નામનું ભીંડીમાં પડતું જંતું. 1. f, leaf hopper bug. Empuasca levastans. નામનું ભીંડીનું તું. l f. leaf spot. Cercospora hibisci. થી ભીંડીને થતા રેગ. If. powdery mildew. Erysiphe cchoracearumDC.થી ભીંડીને થતા રોગ lf. rust. Puccinia parri. થી ભીંડીને થતા ગેરુના રાગ. 1. f. yellow vein mosaic. ભીંડીને થતા વિષાણુ –
જન્ય રોગ.
Lady Sudeley. સુવાસિત ગરવાળા સફરજનને એક પ્રકાર. Laemophloeus minulus. વનસ્પતિ પર હલ્લા કરતાં ઢાલપક્ષ જંતુને એક
પ્રકાર. Laestadia theas. ચાના છેડને થતા ગનું જંતુ. laevulose, levulose. ફળ રાકરા, ઇક્ષુ શર્કરા, ટેકસ્ટ્રોસ સાથે મધ અને વનસ્પતિ રસમાં પેદા થતી શર્કરાં, જે ધ્રુવિત કિરણને ડાખી તરફ વાળે છે, Lagenaria siceraria (Molina) Standley (Syn. L. vulgaris Ser.; Cucurbita_siceraria Mol. ina.). દુધીની વેલ, જેનાં ફળ-દૂધીનું શાક થાય છે.
Lagerstroemia flosreginae Retz. ધરાનું ઝાડ. L. llypoluca Kurz. આંદામાનમાં થતું એક ઝાડ, જેનું કાષ્ઠ થાંભલા અને ચેકઠાં બનાવવાના કામમાં આવે છે. . indica L. પરદેશી મેંદી નામને શેભા માટે વાવવામાં આવતા ક્ષુપ. L. lanceolata Wall. કર્ણાટ, મહારાષ્ટ્ર અને તામીલનાડુનું ઝાડ, જેના કાષ્ઠનું ફર્નિચર, વહાણેા ઇ. બનાવવા
ઉપરાંત તે ઇમારતી કામ માટે ઉપયેગમાં લેવામાં આવે છે. L. parifora Roxb. સેન નામનું એક મેટું વૃક્ષ, જેના કાષ્ઠનું ફર્નિચર અને કૃષિ ઓજારો બનાવવામાં આવે છે. . speciosa (L.) Pers. (Syn. L. flosreginae Retz; Mun

Page #321

315
lagoon
Lamziekte... chausia speciosa.). વાડ માટે વવાતું દીર્ધાયુ શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં બી કબજિનાનું ઝાડ; જેનું લાકડું નિર્માણકામ, ચાતમાં ઉપયોગી બને છે. ફરસબંધી ઇ. માટે ઉપયોગમાં આવે છે. lal sabuni. શાક માટેની વનસ્પતિ. L. thorelii Gagnep. 0431 2141914 lal. sag. Et edible amaranth. નામનું વાડ માટે વાવવામાં આવતું ઝાડ. Ial Welchi. એલચી કેળા નામે lagoon. નીચી રેતીની કિનારીના કારણે કેળાને એક પ્રકાર.
જદ પડતું દરિયાનું પાણી રેતી ટેકરો lamb. ઘેટાનું બચ્ચું, મેટું થયું ન હોય થવાથી દરિયાને જુદે પડતા ખારા પાણીને તેવું ઘેટા-વર્ગનું બચ્ચું. (૨) ઘેટાના વિસ્તાર.
બચ્ચાને જન્મ આપ – ઘેટાની પ્રસૂતિ. lagphase પઢાવસ્થા.
lambing. (ઘેટાના) બચ્ચાને જન્મ lajalu. જળરિસામણું નામની જલીય આપ. . pen. ઘેટી બચ્ચાને જણે શાકીય વનસ્પતિ.
તે માટે અલગ રાખવામાં આવતે વાડે. lajwanti. લજામણી.
lamella. પેશીની પાતળી પટ્ટી. lalakda. તમાકુના પાનની મધ્યશિરા. mellar, 20:14. 1. chaniber. Lakshmanphal.લક્ષ્મણફળ.
સ્તરીય ગુહા. 1. collenchma. lalambari. લાલ અંબાડી, પટવા, સ્તરીય સ્થૂલકત્તક. lamelerin.
સ્તરરૂપ. la anchu. ખાદ્યફળની વનસ્પતિ. lateness, લંગડાપણુ, પગની અકુદરતી La: Boria. રેડ નાતાલ નામની પ્રવૃત્તિ દ્વારા વ્યક્ત થતું આળાપણું, નાજુકતા મગફળી. Laona. રેડ નાતાલ નામની
o, રેડ નાતાલ નામની કે સ્વાધ્ય.. મગફળી,
lamina (એ. વ.). A canninae a candan, લાલચંદન.
(બ.વ.). પાતળું પડ કે ભીંગડું; પર્ણદળ, fal hou. હળ, પૈડાં અને બળતણ પફલક, પણું પાત્ર. Haminated. માટેના લાકડાનું ઝાડ.
ફલકમચ, પર્ણદળમય. (૨) સમક્ષિતિજ lal jamrool. ખાસી ટેકરીઓમાં થતું અથવા જમીનતળ બનુસાર ખૂબ પાતળા ખાદ્યફળનું નાનું વૃક્ષ.
થરવાળી (જમીન). 1. Woo, ગુંદર la achnar. રક્તકંચન, દેવચન; અથવા ચાંત્રિક રીતે જોડવામાં આવેલા રંગવા, કમાવવા અને તંતુ બનાવવાના લાકડાના પડ. ઉપગમાં આવતી છાલવાળું ઝાડ. Laminitis. સુત્રોથ. La Kel. દ. ભારતનું Chen badali Larniurn album L. પંજાબ, કાશમીર નામનાં મોટાંફળ; જા. કઠણ પાકે ત્યારે અને કુમાઉની દીર્ધાયું શાકીય વનસ્પતિ. લાલ બનતાં કેસરી રંગનાં મીઠા સ્વાદના lampati. અસામ, ખાસી ટેકરીઓ, ગરવાળાં સુવાસિત લાલકેળાં.
પ. બંગાળ, મણિપુર અને આંદામાન - lallei. Albizia amara Bov. G10412H1 4g Duabanya sonnera(A. wightii Grah; Mimosa lioides Buch.-Ham D. grandiamaia Roxb.). નામનું લાઈ નામે flora Walp). નામનું ખાદ્યફળનું વૃક્ષઓળખાતું દખણ, કર્ણાટક અને દ. lamp brooder. સાધારણ પેકિંગના કેરળમાં થતું, બળતણ અને એજારના લાકડાનું બનાવેલું અને સાધારણ દીવાથી હાથા બનાવવા માટેના કાષ્ઠવાળું વૃક્ષ, ગરમી આપતું ઈંડાં સેવવા માટેનું ખોખું. જેનાં પાનનું ખાતર બનાવવામાં આવે છે. Iamprachaenium microcephaallemantia royleana (Wall. lum Benth. બ્રહ્મદંડી નામનું વૃક્ષ. ex Benth.) Benth. પંજાબની Lamziekte. રાજસ્થાનના કેટલાક સૂકા

Page #322

lanate
વિસ્તારામાં કે જ્યાં જમીનમાં ફાસ્ફરસની ઊણપ હેાય અને ઢર Clostridium botulinum ડી દ્રવ્ય ધરાવતાં હાડકાં ખાતાં હોય ત્યાં તેમને થતા એક પ્રકારના ફાગ, જેમાં તેમને નબળાઈ જણાય, મે'માંથી લાળ ઝરે, જડબાં, જીભ અને ગ્રસનીને લકવે! થાય, પરિણામે ખારાક ગળી શકાય નહિ અને ઘેાડા જ કલાકમાં મૃત્યુ નીપજે. lanate. ઊની, ઊન જેવા દેખાવ થાય તેવા ામિલ પ્રવષઁથી આવરિત. lanceolate. ભાલાકાર. (૨) લાંખા અને મધ્યમાં પહેાળાં પાન હોય તેવું ભાલાના ફળું જેવું.
land. ભૂમિ, જમીન, સ્થળ, પ્રદેશ; સંપૂર્ણ કુદરતી અને સંવર્ધિત પર્યાવરણ, જેમાં ઉત્પાદન કરવામાં આવે છે. જમીન ઉપરાંત તેના અન્ય ગુણેમાં ખનિજ નિક્ષેપે અને પાણીના પુરવઠા, જીવંત વનસ્પતિ આવરણ, સુધારણનાં કાર્યો જેવા ભૌતિક સંજોગેન સમાવેશ થાય છે. 1., arable ખેડવા યોગ્ય-કૃષ્ણભૂમિ. 1., cultivated ખેડેલી-કૃષ્ઠભૂમિ. 1., culturable waste ખેડવા ચેાગ્ય-કૃષ્ય પડતર જમીન. l, forest વનભૂમિ, વનસ્થલી, જંગલ. 1., marginal સીમાંત ભૂમિ, L, pasture ચરાણભૂમિ. I, uncul tivited વણખેડાચેલી જમીન, 1., unculturable waste ખેડી ન શકાય તેવી પડતર જમીન. ., waste પડતર જમીન.. abandonment. ભૂમિ પરિત્યાગ. 1. abuse. ભૂમિ – જમીનને દુરુપયેગ. 1. and stock share system. ભૂમિ અને સાધન-સામગ્રીની ભાગીદારીની પદ્ધતિ. l capability. ચાક્કસ હેતુ માટેની, તે હેતુ ખર લાવવા માટેની જમીનની ક્ષમતા. ભૂમિનાં ભૌતિક લક્ષણાના કારણે મુશ્કેલી અને જોખમ જણાય જેમાં આબેહવા જેવાના પણ સમાવેશ થાય છે 1. classification. કેાઈ ચાક્કસ પ્રકારના ઉપયેગ કે તેનાં લક્ષણા કે તેની કાર્યદક્ષતા અનુસાર ચોક્કસ હેતુ માટેના જમીનના
316
land
ઘટકોનું કરવામાં આવતું વર્ગીકરણ; આવા પ્રકારનું વર્ગીકરણ જમીનમાં અંતર્ગત લક્ષણા અથવા તેના ઉપયાગની ક્ષમતા અનુસાર કરવામાં આવે છે. 1. colonization. ભૂમિ વસાહતીકરણ; જમીનને વસવા યોગ્ય બનાવવી. L. Grant Colleges. કૃષિ અને યાંત્રિક કળા શીખવવા માટે અમેરિકાના પ્રત્યેક રાજ્યમાં કાયદા અનુસાર સ્થાપવામાં આવતી કૅલેજો. 1. improvement. જમીન સુધારણા, ભૂમિસુધારણા. 1. lease legi.
measure.
slation. જમીન પટે આપવા અંગેના ધારી. 1. leech. પાતળી, નાની, પશુનું લેાહી પીતી, ભેજવાળી જમીનેમાં થતી જળે.1, lord. જમીનના માલિક, જમીનાર. 1. lordism. જમીનદારીની પ્રથા; ગણેતિયા પાસેથી ઠરાવેલું ગણેતા માલિકને મળે તેવા પ્રકારની જમીન ]. ભાગવઢાની પ્રથા. જમીનની માપણી. 1. mortgage. જમીનને ગીરે, જમીનને ગીરવે મૂકવાની પ્રથા. L. M. Bank. જમીન ગીરે ખેં', 1. m. credit. જમીન ગીશ ધિરાણ. 1. owner. જમીનને માલિક. 1. policy. જમીન અંગેની નીતિ. 1. put to non-agricul tural use. બિનખેતીના ઉપયાગ હેઠળ મૂકવામાં આવતી જમીન. 1. reclamation. જમીનને સાફ કરી, ધોવાણનું નિયંત્રણ કરી, સિંચાઈ માટેનાં જળાશયેા રચીને, જમીનની ગુણવત્તા અને/ અથવા તેના પર્યાવરણમાં ફેરફાર કરીને જમીનને વધારે ધનિષ્ટ ઉપયેગ કરી શકાય તેવી ક્ષમતા ધરાવતી તેને બનાવવી; ભૂમિ નવસાધ્યીકરણ, I. revenue. જમીન મહેસૂલ. 1. scape. જમીનને પ્રકાર, વનસ્પતિ, ટેકરીએ, ખીણ, ખેડવામાં આવેલાં ખેતા, નદીઓ, વહેણ જેવા અન્ય વિસ્તારેની તુલનામાં પૃથ્વી પરના ચેસ વિસ્તારમાં જુદ! તરી આવત, લક્ષણાના સરવાળા. (૨) વૃક્ષા ર।પીને, ક્ષુપા ઉગાડીને, ફૂલઝાડ વાવીને, સેાપાને,

Page #323

Land
317
Lansium...
શૈલ ઉદ્યાને, દીવાલે છે. જેવી શભા કરીને જમીનનું મૂલ્ય. 1. wheel. આંતરસુંદર બનાવેલો વિસ્તાર 1, se. gard- ચક્કી ening. ઉપગની સાથે સુંદરતાને Langra. ઉત્તર પ્રદેશ, પંજાબ અને મેળ બેસાડીને માનવ ઉપગ અને બિહારમાં થતી લંગડા નામની કેરીને આનંદ માટે જમીનને વિકાસ કરવાની પ્રકા૨, જે પાકેલી હોવા છતાં તેની છાલ કળા અને તે અંગેનું શાસ્ત્ર. 1. settle- લીલી રહે છે, તેને રસ રેસા વિનાને, ment. જમાબંધી, ભૂમિ બંદેબસ્ત. પુષ્કળ અને મીઠો હોય છે, ગેટલે પાતળે. 1. side. મેલ્ડબોર્ડ હળના તળિયાને અને નાનું હોય છે. ભાગ, જે ચાસની દીવાલ-કિનારી તરફ angsat, Lansium domesticum ઢળે છે. 1. slide. માટી, ખડક કે Jack. નામનાં મલાચામાં થતાં ફળને બંનેનું સરકવું–પડવું–ધસી આવવું. 3. એક પ્રકાર. slip. જુઓ landslide. 1. taxati- Langhan. મધ્યમ વજન, એક કલગી, on system. જમીનના કરવેરાની સફેદ ચામડીવાળી મૂળ ચીનની મરઘાની પદ્ધતિ. i.tenure. જમીન ધારણ ઓલાદ. કરવા – જમીનને ભોગવટે કરવા માટે Languas galanga (L.) Stuntz. પટે; આ માટેની અવધિ. 1. t. કાયમી શકીચ વનસ્પતિ. system. જમીન ધારણ કરવાની – laniary. કઈ પણ વસ્તુને ચીરવા જમીનનો ભેગવટે કરવાની પદ્ધતિ. 1. અને કાપવા માટે અનુકુલિત બનેલા રાક્ષી type. ભૂ-પ્રકાર, જમીનને પ્રકાર. (૨) (દાંત). ખાડા-ટેકરા, આબોહવા અને વનસ્પતિ laniferous. lanigerous. ઊનજેવાં એક કે અનેક કુદરતી કારણે વાળું, ઊન ધરાવતું. અનુસાર જમીનનું ભૌગેલિક વર્ગીકરણ. Lanka. ગોદાવરીન ટાપુઓ પર થતી ઘણીવાર કૃષિ, ચરાણ, વન એવા જમીનના ચીટ માટેની સુવાસિત તમાકુ પ્રકારો પાડવામાં આવે છે. 1. use, lanky. પાતળું અને ઊંચું, સૂકલકડી. 21.11H 1091 by 991371 2612 Lannea coromandelica (Houtt.) મળતર મળે તેવી રીતે જમીનની વિવેક- Merr. (Syn. L. grandis (Den. પૂર્વક વ્યવસ્થા કે તેને ઉપયોગ કર, nst); Odina uodier Roxb). જેમાં ગ્ય ખેડ-કાર્ય, તેને વનસ્પતિનાં મડા નામનું ઝાડ, જેનાં પાન ભાતની પોષક તત્ત્વ આપવા, કાર્બનિક દ્રષ્પાની સાથે ખાવામાં આવે છે. કચ્છના માવાના જાળવણી અને પુરવણી કરવી, જમીન કાગળ અને પૂઠાં બનાવ- વામાં આવે માટે પાણી અને હવાની આવશ્યક ઉપ- છે; પ્રકાંડ છેદીને મળતા ગુંદરને મીઠાઈ લબ્ધતા મેળવવી, જમીનના પેગ્ય અને બનાવવા ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે આવશ્યક પાક લેવા, વનસ્પતિની વૃદ્ધિને ઉ૫રાંત તેને શાહી બનાવવાના કામમાં અસર કરતા જૈવ કારકનું નિયંત્રણ કરવું, પણ લેવામાં આવે છે. જમીનને થતાં ધોવાણ પર નિયંત્રણ કરવું, lanolin. ઊનની ચરબી; મીણ જેવું વધારે પડતી ક્ષારીયતા જેવાં હાનિકા૨ક શ્યાન, પીળા રંગનું, એસિડ અને અકલીનું તને દૂર કરવા ઈ. ને સમાવેશ થાય વિરોધી દ્રવ્ય, જેનું સહેલાઈથી પાણીમાં છે. 1. પ્ર. map. જમીનના વિવિધ પાયસીકરણ – ઈમસ્જન થાય છે અને જે ઉપગે દર્શાવતે માર્ગદર્શક નકશે. 1. મલમ બનાવવાના કામમાં લેવામાં આવે છે. u. planning. Ortaal raramel Lansium anamallayanum Bedd. ઉપગેનું પૂર્વ આયેાજન અને તે અનુ- પશ્ચિમઘાટમાં થતું એક ઝાડ, જેનાં ફળ સાર તેને કાર્યક્ષમ અમલ. 1. value. ખાવાના કામમાં આવે છે. . domesti

Page #324

Lantana
318
late
cum Jack. ખાદ્યફળનું દ. ભારતનું પણ નિપજે. 1. sample test. ઝાડ.
મોટા નમૂનાની કસોટી. . scale Lantana camara L. (Syn. L. cultivation. #1214.41.42529141 camara var. acalenta L.) ધનેરી, આવતી ખેતી L. White York-. ઈદ્રધનું નામની મૂળ અમેરિકાની પણ shire. માંસ માટે ઉછેરવામાં આવતું અહીં શેક્ષા માટે ઉગાડવામાં આવતી વેલ. મેટી ભુંજાર ધરાવતા ડુક્કરની એક જાતિ. haphygma exigua. રજકે, વટાણા, Laria a[nis. વટાણાનું જંતુ.
તમાકુનાં પાનને હાનિ કરતી ઈયળ. larva (એ.વ.). larvae (બ.વ.). lapinized vaccine. રિન્ડરપેસ્ટ ડિક્ષ; જંતુનાં ઈંડા બાદની અવસ્થા, નામના રેગથી પશુઓને પ્રતિરક્ષા આપવા ઈચળ, માખીનાં બચ્ચાં (maggot) અને માટે વિષાણુની અપાતી રસી.
ડળ (grub)ને આ અવસ્થામાં સમhappa clover. ઘાસચારા માટેની વેશ થાય છે. Harval ડિલ્મનું ને Burlock clover, Trifolium lappa- લગતું. . fluke. પાણીમાં થતા કૃમિની ceum . નામની વનસ્પતિ.
અપવાવસ્થા. 1, tapeworm, laptuna. દાણું માટે તામિલનાડુમાં વાગાળનાર પ્રાણી તથા ડક્કરના પરજીવી
ઉગાડવામાં આવતા ઘાસને એક પ્રકાર. ફતાકૃમિના ડિક્ષ-ઈયળ. larvicide. lard. તંદુરસ્ત ડુક્કરનું માંસ, તળવામાં જંતુનાં ડિમ્સને મારનાર દ્રવ્ય; ડિક્ષન. જેને ઉપયોગ થાય છે.
larviparous, જીવંત ડિમ્પ પેદા large. મેટું. Agra. ઉત્તર પ્રદેશ અને કરનાર. બિહારમાં થતું જેકેટ નામનું એક ફળ. laryngitis. કંઠ કોપ, સ્વરયંત્ર કેપ. 1. Hukke. ગાય, ભેંસ, ઘેટાં, બકરાંના larynx. સ્વરયંત્ર. (૨) પક્ષી સિવાયનાં ચકૃત અને પિત્તનળીનું પરજીવી, ચપટું, સઘળાં સસ્તન પ્રાણીઓમાં રહેલું સ્વરયંત્ર. પકાર કૃમિ, જે રક્તક્ષીણતા, બંધકોશ, asia spinosa (L) Thw. (Syn. અતિસાર, સેજે, કમળે છે. રોગનું કારણ L. heterophyla Schott). ૫. બને છે. 1. Indian Bambo0. બંગાળ, આસામ અને હિમાલયમાં થતી આસામ, પ. બંગાળ અને કેરળમાં થતું દીર્ધાયુ શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં કુમળાં મોટા વસનું ઝાડ. 1. intestine. પાન ખાવાના કામમાં આવે છે. બહાંત્ર, મેટું આંતરડું 1. leaved asoderma serricorne. સંધરેલી caladium. કાળી અળવી; giant તમાકુ પર પડતું જંતુ. taro, Mankanda, Alocasia indica Lasiosiphon eriocephalus Decne. (Roxb.) Schott, નામની આસામ, શમી નામને પશ્ચિમઘાટમાં થતે સુપ, ૫. બંગાળ, મહારાષ્ટ્ર, તામીલનાડુ અને જેની છાલના રેસા સેજા પર કામમાં રળમાં થતી ખાદ્ય પ્રકાંડ અને મળ માવે છે, ધરાવતી શાકીય વનસ્પતિ. L. Murrel. lasobawal. વિલાયતી બાવળ. Ophicephalus marulias. નામની 4 lasoora. ખાદ્યફળધારી વૃક્ષ. ફૂટ જેટલી લાંબી થતી મ્યુરે નામધારી late. પિતાની જ જાતની અન્ય વનસ્પતિ માછલી. 1. roundworm. ઢોર, કરતાં મેડાં ફળ કે ફૂલ બેસતાં હોય તેવી ઘડાં, કૂતરાં, મરઘાં, બતકાંનાં આંતરડામાં (વનસ્પતિની જાતિ). (૨) સાધારણ કરતાં રહેતું પરજીવી કૃમિ, જેના કારણે ભૂખ મોસમમાં મેટી બનતી (ધટના). , મરી જાય, જઠરમાં દર્દ થાય, અતિસાર Black Bigareau. સીમલામાં થાય અને ઉપદ્રવ વધી જતાં છેવટે જેને ઉગાડવા માટે પ્રયત્ન કરવામાં આવ્યું તેને ભોગ બનેલા પ્રાણીનું મરણ હતું તેવી ચેરી, જેનાં ફળ તાન સુવારિતા

Page #325

latent
319
lathyrus
અને સારા પ્રકારના હોય છે અને જેને બીજા પ્રકારમાં ઘેરા રંગ અને વધારે વહેલાં ફૂલ બાઝે છે. 1. cultiva. ખાદમાટી-હ્યુમસ ધરાવતી હોય છે. કૃષિની tion. પાછળથી કે મોડી કરવામાં આવતી દૃષ્ટિએ તેની ફળદ્રુપતા ઓછી અને નાઈખેતી. I. Devenian. મેડા થતાં ટ્રેજન, ફોસ્ફરિક એસિડ, પેટાશ અને મોટા કદનાં, નક્કર પીચને પ્રકાર, L. ચૂનાની તે ઊણપ ધરાવે છે. સારી વિકDrumhead. કોબીને સુધારેલ પ્રકાર. સેલી આવી જમીને દખ્ખણ, કર્ણાટક, lateness. પુષ્પદભવમાં થતા વિલંબ. કેરળ, ઓરિસા, મહારાષ્ટ્ર, આસામ અને latent. સુષુપ્ત, ગુપ્ત. (૨) સુષુપ્ત પણ પ. બંગાળના ઉચ્ચ પ્રદેશે અને ટેકરીઓમાં
અનુકુળ સંજોગોમાં વિકાસ પામનાર આવેલી હોય છે. laterization. (કળી ઈ). 1. bud. સક્રિય રીતે પેદા જમીનને ઘણે ઊંડે સુધી ભારે વરસાદવાળા થતાં પ્રહની તુલનામાં સુષુપ્ત કે અર્ધ- વિસ્તારમાં અતિ દેવાણના કારણે સુષુપ્ત રહેતી કળી. . heat. ગુપ્ત જમીનના ઉપલા પડ પર કેશિયમનું ઉભા. 1. infection. ઝાડ પર હેચ ધોવાણ થવાની પ્રક્રિયા, જેથી એલ્યુઅને પાકવા આવ્યાં છે, તેવાં ફળને મિનિયમ અને લેહ ત્યાં કેન્દ્રિત થાય છે. લાગતો ફૂગને ચેપ, જે નરી આંખે જોવામાં દ. ભારતની જમીન પર આવા પ્રકારની આવતો ન હેચ અને ફળ પાકવા માંડે પ્રક્રિયા સતત થતી રહે છે. તેમ તેના પર ડાઘ દેખાય અને ફળની lates calcarifer, એક પ્રકારની ખાદ્ય પેશીમાં તે ફેલાવા માંડે. 1. period. માછલી. સંક્રમણ કે ચેપ લાગવા અગાઉને સમય. latex. આક્ષીર; કેટલીક વનસ્પતિઓમાં 1. virus. રોગનાં લક્ષણે બાહ્ય રીતે જોવામાં આવતે દૂધ જેવો કે સ્વચ્છ, દેખાય નહિ તે વનસ્પતિમાં રહેલો કેટલીક વાર રંગીન રસ કે પાચસ (ઇમવિષાણુ.
છન), જે વનસ્પતિના સ્ત્રાવી કેષોમાં lateral. પાર્થ, પાર્શ્વીય. (૨) ઝાડની તૈયાર થતો હોય છે; આમાં પણ વિશેષ ડાળી, ડાખળાં કે અક્ષની બાજુ પર રહેલું. કરીને રબર અને ગટ્ટા૫ર્ચાનાં ઝાડને રસ () પ્રણાલીના મુખ્ય અંગમાંથી નીકળતી મુખ્ય હોય છે. વિશ્વમાં આ રસ એટલે શાખાઓ. 1. bud, શાખા કે પ્રવધ આક્ષીરમાં રબરના ઝાડના રસ – આક્ષીરને સાથેની કલિકા. 1. conjugation. મેટે હિસે હેચ છે. Abocynaceae પાર્શ્વયુશ્મન. 1. dorsal. પાશ્વપૂર્ણ. (કુટજાદિ, Euphorbeaceae (ઓમકલ્યાદિ) 3. erosion. સ્તરીય–પાશ્વીય વાણ. અને Monaceae કુળાનાં ઝાડને આક્ષીર1. horn. પાર્થેશગ 1. leaf. પાર્થ વાળાં ગણવામાં આવે છે. latexosis. પણ, પાશ્વીય પાન.I. line. માછલીના વનસ્પતિદ્વારા આક્ષીરનું થતું ઉત્પાદન. પ્રત્યેક પડખા પર દેખાતી છિદ્રોની અનુ- laticiferous આક્ષીરી, પ્રસ્થ રખા. 1. sterile filament. lathe. સંધાડ. પાશ્વ આદિ તંતુમય કોષ. 1. vein. latheticus orgae. લોટમાં પડતું પા શિરા.
લાંબા માથાવાળું જંતુ. laterite soils. 9121520 2452 24 lathyrus. 4111; Lathyrus sativus બેજવાળી ઋતુઓની વર્ષા-પરિસ્થિતિમાં . નામનું એક પ્રકારનું કઠોળ, જે હલકા મૂળ સેલના છેવાણથી બનેલી જમીન. પ્રકારની દાળ પણ ઊંચા પ્રકારને ઘાસઆગલી પરિસ્થિતિમાં બનેલી જમીન બે ચારો આપે છે. આ કાળ એટલે લાંગ પ્રકારની હોય છે: એક પ્રકારમાં જમીન ખાવાથી માણસમાં લાંગ નામને રોગ રગે ફિકી, છીછરી અને વનસ્પતિનાં પોષક થાય છે અને પશુના ખાવામાં આવે તે. દ્રમાં ઉણપ ધરાવતી હોય છે, જયારે તેને ઝેર ચડી તે મરી જાય છે. લાંગની સાથે

Page #326

Latipes ...
320
law
સાથ ઊગતો Alka (Vacia saliva) રેતીને જકડી રાખતી દરિયાના રેતાળ નામને દાણે પણ હાનિકારક છે. કાંઠાની વનસ્પતિ. લગ ગુજરાત, ઉત્તરપ્રદેશ, અને દખણમાં Launku. એક પ્રકારની આ રેહી વેલ, થાય છે અને પાણી ભરાયેલું રહે તેવી ધaurus nobilis L. સેડમ આપવા નીચાણવાળી ભૂમિમાં તે સારી રીતે થાય માટે ઉપયોગી બનતાં પાનવાળી વનસ્પતિ. 3. L. aphaca. cyslel 021911; Lavandula angustifolia Mil. આરહી શાકીય વનસ્પતિને એક પ્રકાર; (Syn. L. officinalis Chaix; L. 1. downy mildew. Perono vera DC; L. spica L.). 4432; spora tathyribalalstris.થી લાંગને થતો જમ્મુ અને કાશમીરમાં થતો સુપ, જેના એક રાગ. 1. ochras DC. ઘાસ ફળમથી બાષ્પશીલ તેલ મળે છે, અને જેને ચારા માટે ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પતિ. પગ લવંડર જળ બનાવવા માટે થાય છે. t. powdery mildew. Erysiphe L. bipinnatı Kuntze (Syn. L. polygoni. થી લાંગને થતો રોગ. 1, burmanni Benth.). બિહાર, છોટાrust. aromyces fabae. થી લગને નાગપુ૨, ઓરિસા, મધ્યપ્રદેશ, રાજસ્થાન, થતે એક રાગ. L. sativus. . લગ મહારાષ્ટ્ર, દખ્ખણ અને કોંકણમાં થતી નામની વનસ્પતિ; wilt. Fusarium મજબૂત, પાતળી, ટટાર સૌરણિક શાકીય orthoceras var. lathyri. el dicta 424fa. L. stoechas L. 4311174 થતે એક રોગ.
સૌરભિક વનસ્પતિ. Latipes senegalensis Kunth. lavanga chural. 2015 5234644141
તૃણકુળનું જમીન બાંધનાર ઘાસ. આપેલ સેપારીને ચૂર. latitude. અક્ષાંશ.
haveo rohita.એક પ્રકારની કા૫ માછલી. latmahuria. Digera municata law. કાચદે, કાનૂન, નિયમ. 1. of
(L.). Mart.(D. arvensis Fork; conservation of energy. Actyranthes municata I). નામની સરક્ષણને નિયમ; ઊનનું નિર્માણ કે શાકીય વનસ્પતિ; જે કણજરે, કુબઈ, તેને નાશ થતો નથી પણ તેનું એક છે. નામે પણ ઓળખાય છે.
સ્વરૂપમાંથી બીજા સ્વરૂપમાં પરિવર્તન કરી lattice. જાળી.
શકાય છે. 1 of conservation lauki. દૂધી.
of matter દ્રવ્ય સંરક્ષણનો નિયમ. Launaea aspleniifolia Hook. f. 1. of constant cost. 642 ઉત્તરભારત અને પ. બંગાળમાં થતી તિવર્ષાયુ ખર્ચ - પડતરને નિયમ. 1. of constકે દીર્ધાયુ શાકીય વનસ્પતિ... glomerata ant proportion. સ્થિ૨ પ્રમાણને Hook. f. પટીસ કરવા માટે લેટની નિયમ. I. of diminishing સાથે ઉકાળવામાં આવતી સૌરાષ્ટ્ર, કચ્છ returns. ઘટતા મળતરને નિચમ; અને માઉન્ટ આબુમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ. ઉત્પાદનમાં જેમ જેમ ઉમેરે કરવામાં L. mucronata (Forsk.) Mus. ભાવે, વરચક પ્રમાણ ક૨તા વધારે chler. (Syn. L. chondrilloides ખાતર ઉમેરવામાં આવે તે પેદાશમાં Hook. f.). કબજિયાતમાં ઉપયોગમાં ઘટાડો થતો જાય છે. 1. of equivaલેવામાં આવતી એક શાકીય વનસ્પતિ. . lent. તુલ્યાંકને નિયમ. 1. of nudicaulis Hook. f. બકરાને ચારા increasing cost. વધતા – વર્ધમાન તરીકે ઉપયોગી બનતી વનસ્પતિ. . ખર્ચ–પડતરને નિયમ. 1. of inheri sarmentosa (Willd.) Alston. tance, વંશાગતિ-વારસા-આનુવંશિક(Syn. L. pinnatifida Cass.). Mall G144. l. of mass action,

Page #327

lawn
321
leach
સામૂહિક કાર્યને નિયમ. 1 of નીકળે. જમરૂખ જેવી વનસ્પતિ, કલમ maximum production.અધિ કરવાથી ઊગી શકતી ન હોય તેમાં આ કતમ ઉત્પાદનને નિયમ. 1. of mini- પદ્ધતિ ઉપયોગી બને છે. આમાં દબાવેલા
mum production, ન્યૂનતમ ભાગને દાન આપવું જરૂરી બને છે. તે ઉત્પાદનને નિયમ . of multiple a mould માટીના ઢગલા દ્વારા દબાવવું. proportions. ગુણક પ્રમાણને 1. ability. ચેકસ મરધીની ઈંડાં નિયમ. :. of osmetic pres- મૂકવાની ક્ષમતા, જે ચેકસ સમયમાં તે sure. રસાકર્ષણને નિયમ. ન. of કેટલાં ઈંડાં મૂકે છે તેના પર આધારિત છે. photochemical equivalent. I. batteries. &si 450412 HRENAL પ્રકાશ રાસાયણિક તુલ્યાંકને નિયમ; પાંજરા, જેમાં ઈંડાં સરકીને, મરધીથી પ્રતિક્રિયામાં પ્રવેશતા પ્રત્યેક અણુને ઊજના અલગ થાય છે અને સેવાય છે. 1. એક કન્ટમના અવશેષણથી કરવામાં cycle. ઈંડાં મૂકવાને ક્રમ; એકાંતરે આવતી ઉત્તેજન.. of reciprocal ઈંડાં મૂકવાને ક્રમ. 1. lock. ઈડાં proportions. પારસ્પરિક પ્રમાણને માટે મરઘા-બતકાંનું રાખવામાં આવતું નિયમ. 3. of static friction. ઘટક. . house. અંડઘર, ઈડાઘર. 1. સ્થિર ઘર્ષણને નિયમ.. of substi- mash. ઈંડા મૂકનાર પક્ષીને ઇંડાં ઉત્પા
tution. પ્રતિસ્થાપનને નિયમ. દનમાં સહાયભૂત બનતે ખેરાક. 1. lawn. લેન; સુશોભન માટે ઘર આંગણે nest. ઈંડા મૂકનાર પક્ષી માટે ખાસ ઉગાડવામાં આવતું અને સારી માવજત પ્રકારને બનાવેલે માળે, તેમાં ખાસ માગતું ઘાસ. 4. mover. લોનનું ઘાસ કરીને “12xi2ની ખુલ્લી પેટી હેય છે. કાપવાનું સાધન.
1. pan. ઈંડાને વાડ. 1 sequeLawsonia inermis L. (Syn. L. nce. asiaa Rai Hrell Ssi s alba Bank.). મેદી; મૂળ અરબસ્તાન તે કમ; ઈંડાં મૂકવા માટે સમય અને ઈરાનની પણ ભારતભરમાં વાડ માટે ગાળે મરધીની ઈંડા મૂકવાની ક્ષમતા વાવવામાં આવતી વનસ્પતિ, જેનાં પાનને નક્કી કરે છે . trials. પક્ષીનાં ઈંડાં વાટીને હાથ-પગને રંગ આપવામાં આવે છે. મૂકવાની ક્ષમતા જાણવા માટે રાખવામાં laxative. મૃદુ રેચક.
આવતું પત્રક, જેથી વધારે ઇંડાં મેળવવા lay. માદાના જનન અંગમાં પેદા થયેલા પક્ષી સંવર્ધકને સહાય મળે છે. ઈંડાને મૂકવું. (૨) ઘાસ ઉગાડવા માટે lea, lay અને ley તરીકે પણ ઓળખાતી ઉપગમાં લેવામાં આવતી ખેડાણ યોગ્ય ઘાસ ઉગાડવા માટે વાપરવામાં આવતી જમીન. 3. of land. ચોકસ જમીનના ખેડવા ગ્ય જમીન. ભાગનું સ્થળ વર્ણન. layer, ઈંડું મૂકવાની leach. અપક્ષાલન કરવું. (૨) જમીનમાં ક્ષમતા ધરાવતું માદા પ્રાણી. (૨) માતુ પાણી વહાવી અથવા પાણીને નિકાલ વનસ્પતિની સાથે સંકળાયેલું રહેવા છતાં, કરીને વહેતા પાણું મારફતે દ્રાવ્ય ખનિજ ઊગી શકે તે રીતે બાંધી રાખેલો કે માટીથી દ્રવ્યોને દૂર કરવા ઉપરાંત જમીનમાં આવરિત કરેલે પ્રરોહ કે પ્રક. (૩) રહેલાં બાલ્કલી અને અથવા ક્ષારીય તને સ્તર, પડ. Gayerage. જુઓ lay- પણ દૂર કરવાં. leached saline ering. layerage. 44424 land-soils. 7749114445104 2112 પ્રજનનની એક પદ્ધતિ. (૨) પ્રહ, પ્રકાંડ દૂર કરાયાં હોય તેવી જમીન. (૨) ક્ષારીય કે ડાળીને મૂળ વનસ્પતિથી છૂટી પાડથી જમીન, જે હજુય ક્ષાર-તત્ત્વ ધરાવતી વિના, જમીનમાં દાટવાની પદ્ધતિ, જેથી હેય પરંતુ જેમાંથી અપક્ષાલનથી નવસાધ્ય તેને ફણગે ફૂટી ત્યાંથી ન છોડ ઊગી કરવાની પ્રક્રિયા વડે દ્રાવ્ય ક્ષાર દૂર ક. કે.-૨૧

Page #328

lead
322
leather
કરવામાં આવ્યા હોય તેવી જમીન. આવતું પણ કમ્પોસ્ટ ખાતર. 1. preleaching. અપક્ષાન, નિક્ષાલન. (૨) mordium. પણું આદ્યસંગ. 1, કઈ દ્રવ્યમાંથી પાણી પસાર કરી દ્રાવ્ય scar. He 314. i. sheath. 424 દ્રવ્યને દૂર કરવાની પ્રક્રિયા. (૩) પુષ્કળ અને ઘાસ જેવી વનસ્પતિમાં પ્રકાંડને ફરી સિંચાઈ આપી અને અપવાહ કરીને વળતે પર્ણને નીચલે ભાગ. (૨) પણ આલકલી અને દ્રાવ્ય ક્ષાર દૂર કરવાની ચલ, પણપૂટી. 1. skin. પણ ત્વચા. પ્રક્રિયા.
1. s. theory. પર્ણત્વચા સિદ્ધાંત. lead. સીસું; Pb સંજ્ઞા ધરાવતું રાસા- 1. spine. પર્ણ શૂળ, પણ કંટક. યણિક તત્ત્વ. . arsenate. Pbs 1. stalk. પર્ણવ્રત. 1. stem. (AsO)સૂત્ર ધરાવતું સફેદ સ્ફટિકીય પર્ણવંત. .. surface. પણ સપાટી, સંયોજન, જે જઠરીય વિષ છે અને જંતુધન પર્ણતળ. 1, tea, જુઓ tea processing. તરીકે જેને ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે, તેનું . tendril. પણ તંતુ. 1. trace. બેસિક સ્વરૂપ ઍસિડ સ્વરૂપ કરતાં વધારે પર્ણપ્રદાય, પવશેષ. leafage. પલ્લવ. સ્થિર છે.
leafy. સંખ્યાબંધ અથવા મોટાં પાનleader. વૃક્ષ કે છોડને અંત્ય ફણગે વાળી (રાકીય વનસ્પતિ) જેમ કે લેટયુસ
કે પ્રહ. (૨) મુખ્ય કે પ્રભાવિત પ્રકાંડ. પાલખ ઈ. 1. bracts. પણ દશ leaf. પાન, પાંદડું, પણું. (૨) ગાંઠની પુષ્પ. • vegetables. મુખ્યત્વે આગળ થતું પાથય અંગ, જે તેના અક્ષ પણ હોય તેવી શાકભાજી. (૨) પાલખ, પર કલિકા ધારણ કરે છે; સામાન્ય રીતે તાંદળજો, મેથી ઇ. જેવી શાકભાજી. આ અંગ લીલું અને ચપટું હોય છે. (૩) leaker. ટેલું છે, જેમાંથી અંદરનું તમાકુ કે ચાનું પાન, () ધાતુનું અતિ- દ્રવ્ય બહાર આવે છે. જાતળુંડ, વરખ. J. apex. પર્ણાગ. leaky butter. અતિ જલીય માખણ. 1. base. પરંતળ, પણ મૂળ. 1. 1. quarter. દૂધ આપતાં મારા blade. પર્ણ ફલક, પર્ણ દલ. . પ્રાણુના આંચળની એક પ્રકારની ખામી, bract. પણ સદશ પુષ્પપર્ણ. 1. જેમાં આંચળમાંથી દૂધ બહાર આવ્યા કરે; bud. પણ કલિકા. 1. buttress, આંચળમાંના છિદ્રની કઈ ખામીને લીધે પણ આધાર. 1. cover, ૫ત્સવ દૂધને ના રીતે નુકસાન થાય છે. આવરણ 1. curl. પણું વલન. 1. lean, સૂકલકડું. (૨) પ્રાણીને મૃત drop. અકાળે થતો પર્ણપાત, અંશતઃ શરીરના એવા અંગનું માંસ, જેનાથી તેને કે પૂર્ણ પીપાત. 1. fall. પર્ણપાત. ભૌતિક રીતે છૂટું પાડવું મુશ્કેલ બને છે 1. fibre. પર્ણતંત. 1. gap. ૫ણું અને જેમાં અંતરંગ ન હોય. વિકાશ. llet. પણિકા, નાનું અપકવ lean to. અન્ય મકાનની સાથે કે તેના પણ. (૨) સંયુક્ત પર્ણને જુદે વિભાગ. સામે બંધાયેલે વાડ કે છાપરી. 1. lettuce. લેટસ જેવું પડ્યું. (૨) lease. લેખિત કરાર કરીને ઘર, જમીન લહરતાર, ચુંથાયેલી કિનારવાળું પણું. 1, કે ખેતર પટે- ભાડે ગણતે આપવું.
miner. ડિમ્ભાવસ્થામાં પર્ણના અધિ- leather. ચર્મ (૨) પશુઓ અને તેમાં ચમચ સ્તરે વચ્ચે દર બનાવી પણું પણ ગોવંશના પ્રાણીઓનું શુદ્ધ કરેલું અને W1412 oyd. 1. mosaic. yesia H j 24145. L. Carp. Cyprinus થતે વિષાણુજન્ય રોગ. 1. mould carpio var. nudus. નામની કાપ વનની વનસ્પતિના આવરણની હેઠળ થતું પ્રકારની માછલી, જેના પર ભીંગડાં હોય છિદ્રાળુ ખાદમાટી–હ્યુમસ જેવું દ્રવ્ય. (૨) છે, જે ઘટના સાધારણ રીતે કાપે માછલીના કંડામાં રા૫ વાવવા માટે તૈયાર કરવામાં સંબંધમાં જોવામાં આવતી નથી.

Page #329

leaven
323
lemma
leathery. ચમય.
મૂળ આગળ કળી બાઝે અને ડુંગળી જે leaven. યીસ્ટ જેવું આથવણ માટેનું દેખાવ કરે છે. કારક ઉમેરી આથવણ કરાવવું.
Leersia hexandra SW. 1221121 lebheck-tree. પીળે શિરીષ.
માટેની એક વનસ્પતિ. lecithin. ફૉસ્ફરીકૃત ચરબી અથવા leg. પગ, પાદ. 1. feathers, પક્ષીનાં કોષરસનું ફૉસ્ફલિપિડ.
પગ પરનાં પીછાં 1. mange. પક્ષીના lectins. પ્રોટીન દ્રવ્યને સમૂહ, કુદરતી પગમાં Chemidocoptes matans. નામના
પ્રતિપિંડે; જે લિમા વટાણામાંથી મેળવી જંતુથી આવતી ખંજવાળની અવસ્થા. શકાય છે.
leggy. લાંબા પ્રકાંડવાળે (ડ). ledger. (ખેડૂતની) ખાતાવહી, જેમાં Leghorn. ભૂમધ્ય સમુદ્રના પ્રદેશનાં
ખેડૂત જમા-ઉધારને હિસાબ રાખે છે. મરઘાં - બતકની ઓલાદ, જેનું પક્ષી કદમાં Leea aspera M. Laws non નાનું, સક્રિય, સફેદ, કાળું અને બફ રંગનું
Wall. ex Roxb. ખાદ્ય ફળધારી, હોય છે. તેનાં ઈંડાને વેપાર કરી શકાય સુપ. L. edgeworthi Santapau છે. તેનું માંસ પણ ખાદ્ય છે. (Syn. L. aspera M. Laws legume. શિલ્બ, સિંગ, બ્રિટિત સિંગ. non Wall.). વાચવ્ય હિમાલય, બિહાર (૨) એક સ્ત્રી-કેસરી ફળ, જેનાં બીને વિખેરવા અને પશ્ચિમ દીપકલ્પીય વિસ્તારમાં થતો માટે કિનારી તથા મધ્ય શિરા આગળથી ખાદ્ય ફળને સુ૫. I indica (Burm તે ફાટે છે. (૩) એક કેછી, બે પડદાવાળી, f) Merr. (Syn. L. Jambucina બે ધારી અને કિનારી પર ફાટતી સિંગ Willd.). ભારતભરમાં તે માટે સુપ. કે ફળી. (૪) શિમ્બી કુળની શણ, સોયાજેનાં મૂળ અતિસારમાં અને મરડામાં બીન ઇ. જેવી વનસ્પતિ, જેને ફળ અને ઉપચાર તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. બી માટે વાવવામાં આવે છે, ઉપરાંત લી I macrophylla Roxb ex ખાતર અને સાઈલો બનાવવા માટે પણ Hornem. વનસ્પતિને એક પ્રકા૨, તેને ઉગાડવામાં આવે છે, તેનાં મળ જડે જેનાં મળ કાદર અને વાળામાં ઉપયોગમાં સુધી જાય છે. નાઈટ્રોજનનું તે સ્થિરીલેવામાં આવે છે. આ વનસ્પતિનાં પાન કરણ કરે છે. સિંગ અને બીમાં પુષ્કળ
a $4 MIEL D. L. robusta Roxb. પ્રેટીન હોય છે અને ખનિજ તથા પ્રજીવક સિક્કીમ, આસામ, ૫. બંગાળ, ઓરિસા, પણ તેમાં હોય છે. 1. inoculation.
ખણ અને માંદામાનની વનસ્પતિ. વાવવા અગાઉ, જમીનને અથવા શિબી leeches. જળે; જમીન કે જળનાં જંતુ, વર્ગની વનસ્પતિનાં બીને જીવાણુ સંવર્ધનનું
જે ઢેર પર પરજીવી બને છે અને તેમને દ્રવ્ય આપવામાં આવે છે, જેથી મળ પર ભારે હાનિ પહોંચાડે છે; જેને તે વળગે છવાવાળી ગાંઠ થાય છે અને છોડ વિકાસ તેનું તે લોહી ચૂસે છે અને સાથે સાથે પામે છે. legumin. વાનસ્પતિક કેસીન. ઘામાં લાળને ઉભેચકને અંતઃક્ષેપ કરે છે, (૨) શિખી વર્ગની વનસ્પતિનું બ્યુલિન. જેથી લોહી ગંઠાઈને બંધ પડતું નથી. આથી leguminous. શિબીવર્ગની ગમે તે તેને ભોગ બનતું પ્રાણી ધીમે ધીમે લેહી વનસ્પતિ કે કાછીય છેડ, શિમ્બી. પીવાઈ જવાથી નબળું પડે છે. Lehmann love grass. Eragr. leechi. છી.
ostis lehmanniana Nees. 140, leek. વિલાયતી હસ; Allium borrum મૂળ અમેરિકાનું પણ અહીં જમીનના I, (A. ambeloprasum L.). એક ધોવાણને રોકવા માટે અને ઘાસચારા ફિવર્ષાયુ છોડ; જેની કળી અને કુમળા મેળવવા વાવવામાં આવે છે. પ્રકાંડને શાકમાં ખાઈ શકાય છે. વનસ્પતિના lemma, બાહ્ય પુ૫કવચ. (૨) બે

Page #330

lemon
324
Leptadenia... નિપત્ર પૈકીનું નીચલું નિપત્ર.
તાણ હેરને ખોરાક તરીકે આપવામાં lemon. ellej; 122on qald Citrus D. 1. dry root rot. Macrolimon (L.) Burm. f. (C. phomina phaseoli. 1941 origen medica L. var. limon Is C. મસૂરને થતો એક રાગ. 1. rust. limonum Risso.; C. medica aromyces fabae.થી મસૂરને થતો રોગ. var. limonum Wight & Arn.). 1. wilt. Fusarium orthoceras ઈ. નામધારી અંડાકાર, થોડાં બીવાળું ફળ, var. lentidis. 9114441 origin n a જેને મોટા ભાગે અથાણું, વાશ અને તે એક રાગ. મીઠાઈ બનાવવા માટે ઉપયોગ થાય છે, lenticel. વાતરંધ્ર; વનસ્પતિની છાલ કે ઉપરાંત તેમાં સાઈટ્રિક એસિડ હોય છે. ફળના બાહ્યાવરણ પરનું છિદ્ર, જે દ્વારા 1butterfly. Pabilio demoleus L. અંતઃપેશી અને બાહ્ય વાતાવરણની વચ્ચે નામનું લીંબુમાં પડતું જંતુ, જેની ઈચળ વાયુનો વિનિમય થાય છે. તેનાં પાન કેરી ખાય છે. 1-grass. Leonotis nepetaefolia (L.) W. લેમનગ્રાસ નામનું તૃણ, જેનું તેલ સુગધી Ait. દીપમાળ નામની શાકીય વનસ્પતિ, દ્રવ્ય બનાવવા ઉપયોગમાં લેવામાં આવે જેનાં ફૂલની રાખ દાદર અને ચામડી ખેજછે. 1. g. oil. લેમનગ્રાસનું તેલ, જેને વાળમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. ભારતીય પ્રકા૨ દુનિયાભરની લેમન ગ્રાસના Leonurus cardiaca L. (Syn. તેને 80 ટકા હિસે ધરાવે છે. 1. Cardiaca vulgaris Moench.). scented Spotted Gum. Euca- કાશમીર, કુમાઉ અને પંજાબમાં થતી દીર્ધાયુ lyptus citriodora Hook. 4140 શાકીય વનસ્પતિ, જેમાંથી ઘરે – એલિવ ઑસ્ટ્રેલિયાના કિવન્સલેંડ ૨ાજયમાં થતું - લીલો રંગ મળે છે, ઉપરાંત આ વનસ્પતિ યુકેલિપ્ટસનું ઝાડ, જેનું કાષ્ઠ બળતણ તરીકે પેટની ગરબડમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવે તથા ઘર બાંધવાના કામમાં આવે છે, અને છે. તેનાં પાનમાંથી તેલ કાઢવામાં આવે છે. Lepidium sativum L. અશેળિયે l-vine. ખાદ્ય કળીવાળી વેલ. નામની વનસ્પતિ, જેના કુમળાં અને પરિ Lens culinaris Medic. (Syn. ૫કવ બી શાકભાજી અને દાળ તરીકે L. esculenta Moench; Ervum 241914! $14441 342 3. lens L.). મસૂર નામની શાકીય વન- Lepidoptera. ૫તગિયા અને ફૂદાં
સ્પતિ, જેને આબ્રપ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર, મધમ વર્ગના કિંગડાંવાળી પાંખ ધરાવતા કીટની પ્રદેશ, ઉત્તરપ્રદેશ, રાજસ્થાન અને ૫. શ્રેણી. બંગાળમાં તેનાં ખાદ્ય બી – મસૂરની દાળ મepironia articulala (Retz.) માટે વાવવામાં આવે છે. પાન અને પ્રકાંડને Domin (Syn. L. macronata ઘાસચારે થાય છે. . phaseoloides Rich.). એક દીર્ધાયુ વનસ્પતિ, જેનાં L. મધ્ય અને પૂર્વ હિમાલય, ૫. બંગાળ, ટાયેલા, ટોપલીઓ તથા સાદડીઓ બનાઓરિસા, બિહાર અને ઉત્તરપ્રદેશને મેટ વવામાં આવે છે.
4. lenticular. 321912. lentil. Lepisma saccharina L. 42, મસૂર; Lens culinaris Medic; લેટ, અને અન્ય ખાદ્ય વસ્તુઓ પર જીવન L. esculenta Moench; Ervum forte. lens L. નામની ઉત્તર ભારત મધ્યપ્રદેશ, Leprosis, કોઢ, કુષ્ટરોગ. અને ગુજરાતમાં થતી વનસ્પતિ, જેની મeptadenia Dyrotechnica (Forદાળ એટલે મસૂર ખાવાના કામમાં આવે છે, sk.) Decne. (L. spartium Wagજેનાં સૂકાં પાન, પ્રકાંડ, ડાં, ભાગેલા ht). નામને ગુજરાત, પંજાબ, ઉત્તર

Page #331

leptocephalns
395
leukaemia
પ્રદેશ, રાજસ્થાન અને ખાદ્ય ફળને સુપ. શરીરના કેટલાક ભાગમાં પ્રાણીઓને થતા leptocephalus, ઈયળનું ચપ, પાર. લસિકાગ્રંથિના સોજાને રોગ, જેમાં શ્વાસ દર્શક પટ્ટી જેવું બન્યું.
લેવામાં તકલીફ પડે, પાચનતંત્ર શિથિલ બને Leptocorisa acula. ડાંગરની કેટીનાં અને ચાલવામાં મુશ્કેલી લાગે.
(u ovg. L. varicornis, si=1201 Leucadendron argenteum R. કટીમાં થતું ચૂસિયાં જંતુ.
B. મૂળ દ. આફ્રિકાનું, સુંવાળું રેશમ leptonema. ભિન્ન સ્ત્રીભવન. જેવાં પાન ધરાવતું ઝાડ, જે પાનની leptospira. અતિતલણ.
સાદડીઓ અને શેખની વસ્તુઓ બનાવવામાં Leptothyrium pomi Mont.
આવે છે. Fr. સફરજનને રોગકારી જંતુ.
Leucaena glauca Benth. lesion. ક્ષત, વ્રણ, ઘા.
વિલાયતી બાવળ, લાસે બાવળ, જેનાં
કુમળાં ફળ અને બી ખાદ્ય છે અને પાનને Lespedeza sericea. Miq. non
ઘાસચારે થાય છે. . leucocephala Benth. ઘાસચારા માટેની વનસ્પતિ. .
(Lamk.) de Wit. લાસે બાવળ, striala Thunb. Hook & Arn.
વિલાયતી બાવળ, મૂળ અમેરિકાનું ખાદ્ય ઘાસચારાની વનસ્પતિ.
ફળ ને બીનું ઝાડ. lesser grain borer. Rhizopertha Leucas asbera (Willd.) Spreng. dominica Fabr, નામના ભંડારમાં કી, કબ: શરદી અને કફમાં ઉપયોગી બનતી સંઘરેલા સઘળા પ્રકારનાં ધાન્યમાં પડતો
9824sa. L. cephalotes (Roth) કીટ, જે લેટ બને ફળમાં પણ પડે છે.
Spreng. ખેતરાઉકુબે, ડોશીને કુબે, 1. wax moth. Achroia grisella
જેનાં ફૂલ કફ અને શરદીમાં ઉપયોગી બને F. મધપૂડાની ઈયળ, જે મધપૂડાના બાણ છે. L. linifolia Spreng. ઝીણાં ભાગને ખાય છે. 1. yam. Dioscorea
પાનન કુબ. L. longifolia. લાંબાં esculenta (Lour.) Burkill
પાનને કુબ. L. stelligera, ડુંગરાઉ (D. aculeata L.; D. fasciculata કુબે. L. articaefolia કુબે. Roxb.. નામને મધ્યપ્રદેરા, ઉત્તરપ્રદેશ,
Leucinodes orbonalis. Nullat એરિસા, પ. બંગાળ અને આસામમાં
કીટ, થત ખાદ્ય મૂળને સુપ.
enco-. શ્વેત અર્થસૂચક પૂર્વગ. let down milk. દૂધના સ્ત્રાવને ઘેરવા leucocyte શ્વતરક્તષ. (૨) અસ્થિ
ગળનું મર્દન કરવું કે વાછરડાને થોડું મજજામાં થતું અને અમિબાને પ્રચલન ધાવવા દેવું.
જે રંગવિહિન જીવર; જેના ઘણા lethal. ઘાતક, મૃત્યુજનક, મારક. . પ્રકા૨ સૂક્ષ્મ સજીવોને નાશ કરે છે અને dose. ઘાતક માત્રા. 1. factor. લેહી તથા પેશીમાં આવેલા બાહ્ય દ્રવ્યને ઘાતક કારક. 1. gene. સજીવ કે કોષનું દૂર કરે છે. leucocytozoon inમૃત્યુ નીપજાવનાર જનિન.
fection. 257 oflori 481227 Leucoletpet. જંગલી ચા; ચાની અવેજીમાં clozooો. નામના પરજીવીને લાગતો ચેપ. ઉપયોગમાં લઈ શકાય તેવાં પાનવાળી leucoplastid. શ્વેતકણ. વનસ્પતિ.
leucophyll. શ્વેતપણું. lettuce. સલાડની ભાજી; Lectaca leucosin. ઘણાં ધાન્યમાં રહેલું એલખ્યું
saliva L નામની વર્ષાયુ શાકીમ વનસ્પતિ. મિન દ્રવ્ય. leucaemia, leukaemia, leu- leukaemia, leukemia, leukemia અપકવ શ્વેતકણાધિકય. (૨) caemia. જુઓ leucaemia

Page #332

Levant...
326
ligament Levant cotton. એક પ્રકારને નામને કેફીના બુંદદાણાને છોડ, જે કપાસને છોડ. 1, nut. એક પ્રકારને હવે અહીં તામિલનાડુ અને કેરળમાં આરહી સુપ;
પણ વાવવામાં આવે છે. levee. પૂર દરમિયાન નીચાણવાળી મી- lice, જ, ચૂકા. (૨) માણસે, પશુઓ નમાં પાણી ભરાઈ જાય નહિ તે માટે ઠેક- અને પક્ષીઓને કરડતું, તેમના લેહીને
ઠેકાણે કરવામાં આવતા માટીના બધે. ચૂસતું ઊડી ન શકતું, નાનું જંતુ. Leveillula taurica. શણ, ટમેટ, lichens. શૈવાક; લીલની સાથે પારકપાસ ઇ.ને રોગ કરનાર જંતુ.
સ્પરિક સહજીવનવૃદ્ધિ પામતી સમાનlevel. સમતળ સપાટ, સ્તર. (૨) સેપાન સંરચના ધરાવતી ફૂગની એક જાત.
બનાવવા, સમક્ષિતિજ રેખાઓને, જુદી જુદી lichi. લાછી. ઊંચાઈ પર લાવવા માટેનું સાધન. (૩) lick. પશુઓને બે રાકમાં મીઠું મળી કઈ મિશ્રણમાં રહેલા ઘટકોનું પ્રમાણ. રહે તે માટે તેમને પૂરક ખોરાક તરીકે (૪) જમીનને સમતળ બનાવવી. .. of પૂરા પાડવામાં આવતા મીઠાના ગાંગડા. significance. સાર્થકતાની કક્ષા 1. licorice. જેઠીમધ; જુઓ liquorice, terrace. #1410 eurigai. leveller Licuala pellata Roxb. 43 281, જમીનને સમતળ બનાવવા ઉપયોગમાં જેનાં પાનનાં છાપરાં છાવવામાં આવે છે. લેવામાં આવતું પાટિયું; જેથી જમીન એક Liebigs law of the Miniસરખી બને, અને માટીનાં ઢેફાં ભાગે. le- mum. વનસ્પતિની વૃદ્ધિ માટે આવvelling board, જમીનને સમતલ શ્યક ઓછામાં ઓછા પ્રમાણ ધરાવતાં બનાવવા ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું પાટિયું. પોષક તત્તે અંગેને બેરન વૉન લાઈlever.ઉત્તલક. 1, gang ગેગ ઉોલક. બિગને નિયમ. l, master પ્રમુખ - મુખ્ય ઉત્તલક. lie dormant. અંકુરિત ન બનવું, l, spacing અંતરક – વચ્ચે જગ્યા સુષુપ્ત પડી રહેવું.1. idle. (પાક લીધા - અવકાશ બનાવનાર કોલક.
વિના ખેતરને) નિષ્ક્રિય પડયા રહેવા દેવું. levorotation. વામ - ડાબી તરફનું life જીવન. 1. cycle. ઇવનચક્ર,
ભ્રમણ- levorotatory. વામાવર્ત. વ્યક્તિગત જાતિ પુખ્તાવસ્થા પ્રાપ્ત કરે levilose. ફળ શરા.
ત્યાં સુધીની અવસ્થાઓ. . history. levy. આકારણી. (૨) મહેસૂલ ઉઘરાવવું જીવનવૃત્ત. 1. irrigation. ધરુ (૩) ફરજિયાત પ્રાપ્તિ લેવી.
પતી વખતે પહેલી સિંચાઈ આપ્યા ley farming. કૃષિ ધાન્યની સાથે પછી 3 કે 5 દિવસ બાદ આપવામાં આવતી વારાફરતી ઘાસ વાવવા, જેથી જમીનની સિંચાઈ, જેથી નવા રેપને પોષણ મળે ફળદ્રુપતામાં વધારો થાય, ઢેરને જરૂરી અને સ્થિર થવામાં તેને સહાય મળે. ચાર મળી રહે અને જમીનની સંરચના lift. જળાશય, કુવા, નદી ઇ.માંથી પાણી જળવાઈ રહે.
ઊંચે ચડાવવું ઊંચકવું. 1, hydraliability. દેયતા, જવાબદારી.
ulic દ્રવચલિત – હાઇડ્રોલિક લિફટ. liane. કાઠી, આરોહી વનસ્પતિ. 1., mechanical 492114a liberation cutting. નાનાં ઝાડ લિફટ. 1, neumatic વાતચાલિત બરાબર વિકસી શકે તે માટે તેના પર લિફટ. 1. irrigation. લિફટ દ્વારા છા કરનાર મોટાં ઝાડની છાંયે આપતી આપવામાં આવતી સિચાઈ. lifting. ડાળીઓ ન કાપવી.
રેપ કે ધરુની પુનઃ રોપણ કરવા અગાઉ Liberia coffee. પશ્ચિમ આફ્રિકામાં તેને ઉછેરગૃહ કે કથારામાંથી કાઢવા. થતે Cta liberica Hier, ligament. બંધની અસ્થિ, કાસ્થિ ઇ.ને

Page #333

light 327
limb ખેડનાર અને તેમને તેમના સ્થાનમાં lightning. વીજળી. રાખનાર સખત, ઘન, તંતુમય બંધન કે lights. સાફ કરેલાં પ્રાણી કે પક્ષીનાં પડ. ligate. તૂટેલી રક્તવાહિનીને ફેફસાં. બાંધી લેવી. ligature. રક્તવાહિની lineous. કાષ્ઠવત, કાષ્ટનાં ધક્ષણે કે કોઈ સંરચનાને સંકેચવા તેને બાંધવામાં ઘરાવતું. ignification. કાણ ઉપયોગી બનતી દેરી, તાર કે તેવું કઈ નિર્માણની પ્રક્રિયા, લિનિનના કારણે સાધન; બંધ.
વનસ્પતિની દીવાલનું સ્થૂલન થાય તે. light. પ્રકાશ. (૨) સાધારણ માનવ lignified. કાછીમૂત. lignin. વનઆંખની દશ્ય મર્યાદામાં રહેલી તરંગ સ્પતિની કોષ દીવાલને સ્કૂલિત બનાવનાર લંબાઈ ધરાવતી વિકિરક ઊજ, અને તેને સેલ્યુલોસની સાથેનું જટિલ દ્રવ્ય, બામ વિસ્તાર થતાં લાંબી અને ટૂંકી તરંગ થતાં કાષ્ટનું નિર્માણ થાય છે. lignલંબાઈ મેળવતાં તે પારજાંબલી અને cellulose, મુખ્યત્વે કાષ્ટીય પેશીનું અવરક્ત પ્રકાશ બને, જે આંખ માટે નિર્માણ કરતું દ્રવ્ય. દશ્યમાન બનતું નથી. વધારે પડતા ligulate, જિવાયુત. ligule. પ્રકાશના પરિણામે વનસ્પતિને હરિતરંગ જિહવા. (૨) પર્ણ, પર્ણપ્રાવર કે પણ ઝાખે બને છે અને તે અપૂરતો હોય તો વૃતના સંધિસ્થાન પર થતો વીચ હરિતપણું બને નહિ. ફળના રંગને પ્રવધે. (૨) જિહવાકાર દલપુંજ આધાર પણ પ્રકાશ છે. જુઓ photo- Ligustrum compactum Hook. tropism, photosynthesis a photo f. & Thoms. 74471441 24131 periodism. (૩) (વજનમાં હલકું. 1. માટે ઉપયોગી સુપ. demander. Haldi 48 asia Lilium candidum L. Los daly માટે પુષ્કળ પ્રમાણમાં પ્રકાશની આવ- વનસ્પતિ, જે શોભા માટે વવાય છે. શ્યકતા ધરાવતી (વનસ્પતિ). 1. float: lima bean. Phaseolus limensis વિસ્તારિત વાયુકોષ અને ઘેરા રંગની Macf. નામની બી ધરાવતી આરા જરદીવાળાં ઈડા, જેને દેખાવ ગરમી વનસ્પતિ, જેનાં બી કઠોળ તરીકે ખાવામાં આપેલા જે હોય છે. સૂર્યના પ્રકાશમાં ઉપયોગી બને છે. 1. b. anthraકે ગરમ જગ્યામાં ઈંડાને રાખવાથી આવી nose. Colletotrichum lindemuthi
અવસ્થા થાય છે. 1. grazing. કોઈ anum. નામના જંતુથી લિમા બીનને થતો વિસ્તારમાં ઢોરને ચેડાં ચરવા દેવાં. 1. રક્ષરોગ.1.b. ashy stem blight. harrow. હલકી ખરપડી. 1. Macrophomina phaseoli. 114441 period. વનસ્પતિનાં વૃદ્ધિવિકાસ જંતુથી વિમા બીનને થતો રોગ. . . માટે જરૂરી બનતા પ્રકાશ સમય. એ common and yellow mo photo periodism. 1. plucking. saic. (ahl ofta udi Camlejernik ચાનાં પાંદડાને છોડ પરથી ઉતારવા. 1. રોગ. . . leaf spot. Cercosboro ration. મર્યાદિત કે ઓછા પ્રમાણમાં cruenta.થી લિમા બીનને થતો એક રોગ. આપવામાં આવતું રાશન – ખેરાક. 1. 1. b. powdery mildew. Etyreaction. પ્રકાશાધિન પ્રતિક્રિયા. 1. siphe polygoni.થી વિમા બીને થતો soil. રેતાળ જમીન જેવી જમીન, રોગ. 1. b. rust, Uromyces જેમાં ઓજારોને ઉપયોગ અને ખેડકાર્ય appendiculatus. જંતુથી લિમા બીનને સરળતાથી થઈ શકતું હોય; હલકી જમીન થતો ગેરુને રોગ. L. Sussex, સસેકસ ઓલાદનાં મરયાં, limb. શાખા. (૨) બાહુ, પાદ, , ભારતમાં તે ઉનાળામાં ઈંડાં મૂકે છે. પખ. (૩) અંગ. 1, fore અગ્રપાત,

Page #334

lime
328
Linden hergia...
આગલા પગ, આગલું અંગ, અગ્રસંગ. સૂચક પૂર્વગ. limnology. સરોવર 1, hind યશ્ચપાદ, પાછલા પગ, પ્રશ્ચાંગ. જીવનની વિદ્યા સરોવરની ભૌતિક ઘટનાની lime. ઍને, કેલ્શિયમ ઓકસાઇડ; આમાં વિદ્યા.
2147 sale (CaCO3), - Limnophila indica (L.) Druce 7 0614210s (Ca(OH)21 (Syn. L. gratioloides R.Br.). સમાવેશ થાય છે, જેને ઉપગ અશ્લ એક ચેપરક્ષક વનસ્પતિ, જેને ઉપગ જમીનની અમ્લતાને તટસ્થ કરવા માટે હાથીપગા રોગમાં કોપરેલની સાથે થયા થાય છે. અલકલી જમીન પર તેને છે. L. rugosa. (Roth) Merr. ઉપયોગ કરવાથી ફળ છેડને હાનિ પહોંચે (Syn. L. rozburghii G. Don.). છે. જમીનના pH મૂલ્યને ઠીક કરવા એક વનસ્પતિ, જેનાં સુવાસિત પાન ભીના કે ભેજવાળા વિસ્તારને માટે તે રસોઈકામમાં ઉપયોગી બને છે, ઉપરાંત ઉપગી બને છે અને અપક્ષાલનથી તે વાળને સુવાસિત બનાવે છે. જેને મેગ્નેશિયમ જોવાઈ જતું અટકાવવા પણ ગુંદર મળે છે અને જેની કાષ્ટની લાકડીઓ તે ઉપયેગી બને છે. (૨) લીંબુ, કાંટાળા બને છે. સદાહરિત ઝાડનું ફળ. 1, quick Limonia acidissimaL.હિંદીમાં કુતબેલ કળી ચૂને. . -berry. Triphasia તરીકે ઓળખાતું એક ઝાડ. L. monotrifolia (Burm f.). P. Wilson phylla Roxb. non L. blokies, (T. trifoliata DC., Limonia trif - મહારાષ્ટ્ર, તામીલનાડુ, પશ્ચિમઘાટ, lia Burn f). નામની નારંગીકુળની બ્રપ્રદેશ અને આસામમાં થતો એક ફળવાળી વનસ્પતિ. 1. pan. કેલ્શિયમ સુપ, જેનાં ફળમાંથી કાઢવામાં આવતું કાર્બોનેટના અવક્ષેપથી સખત બનેલા મૃદા- તેલ સંધિવા અને પક્ષાઘાતમાં કામમાં કણે. 1. sulphur, ઊબના નિયંત્રણ આવે છે. L. trifolia Burm f. માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું દ્રવ્ય. ખાદ્ય ફળની વનસ્પતિ. liming. orthof zuzea 82 5891 limonite. 2 Fe, Oz. 3H2O,. ચૂનાને કરવામાં આવતો ઉપયોગ, જેથી હાઈસ સેવી એકસાઈડ ઓફ આયર્ન, જમીનના રચના સુધરે છે અને વનસ્પતિના જમીનના પીળા, રાતા અને બદામી રંગને પિષક દ્રવ્ય તરીકે તે દ્વારા કેલ્શિયમ મૂળ સ્રોત. મળે છે.
Linaria maroccana Hook f. limestone. ચૂનાને પથ્થર. 1. મૂળ મેકકોની શેભા માટે વાવવામાં st. chips. ચૂનાના પથ્થરના નાના માવતી શાકીય વનસ્પતિ. *31. 1. st. grit. 20101 f1a! Linda nigroscultata. 2420777 પથ્થર, જે મરઘાને રાક તરીકે આપ કરનાર કીટ. વામાં આવે છે. 1. st, material. lindane બેન્ઝીન હેકસાવાડનું નાના પથ્થરને ઝીણે ભૂકે, બાળે 99 ટકા ગામા આઈ સોમર, જે જઠર ને, કાગળની મિલ, ખાંડ અને ખાતર અને સ્પશીય જંતુન તરીકે ઉપગમાં નાં કારખાનાંમને કરે છે. જમીનને લેવામાં આવે છે. ઉપરાંત ધુમાડે આપવા ને આપવા માટેનાં દ્રવ્ય છે.
માટે પણ તે ઉપયોગી છે. છંટકાવ કરવા imnanthemum cristatum ભૂકારૂપે, પાણી દ્વારા પ્રસારવા માટે અને Griseb. એક પ્રકારની શાકીય વનસ્પતિ, પાયસ – ઈમચ્છાન તરીકે પણ તે મળે છે. જે તાવ અને કમળામાં ઔષધ તરીકે Lindenbergia indica (L.)Vatke ઉપયોગી બને છે..
(Syn L. urticaefolia Lehm.) limno– શુદ્ધ જળ, સરોવર છે. અર્થ- ભતચી, જેને રસ શરદીમાં

Page #335

line
329
lint
ઉપયોગી બને છે.
શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં બીમાંથી કાઢવામાં line, લીંટી, રેખા, 1. breeding. અર્ધ- આવતું જળસીનું તેલ વાનિશ, સાબુ નિકટ અંત: પ્રજનન એક જ વંશની માદાની બને છાપવા માટેની શાહી બનાવવા માટે સાથે સતત નરપ્રાણીથી પ્રજનન કરાવવું, ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. તેના સાંઠા જેથી ઇચ્છિત લક્ષણે વાળી સંતતિ પેદા થાય. કે પ્રકાંડનું બળતણ થાય છે અને તેમાંથી કેટલીક દછનીય વ્યક્તિઓ વચ્ચે અંતઃ જાડા રેસા બનાવવામાં આવે છે. આ પ્રજનન કરાવવાની ચેકસ પદ્ધતિ. 1- વનસ્પતિ ભારત ઉપરાંત બાજેનિટના, sowing. ચેકસ અંતર પર પંક્તિવાર સેવિયેટ રશિયા અને અમેરિકામાં થાય બી વાવવાની પદ્ધતિ: બળદ દ્વારા કરવામાં છે. 1. aphid. Myzus persicae આવતી ખેતી કે તરખેડ અને ખાતર Sulz. નામનું અળશીમાં પડતું મલ મશી. માટે આ પદ્ધતિ ઉપયોગી બને છે અને 1. blight. Alternaria lini. 11Hell વનસ્પતિના ઊગવા માટે ઇષ્ટતમ પરિ. જંતુથી અળશીને થતો એક રે ગ 1. સ્થિતિનું તે નિર્માણ કરે છે. linear cutworm. Agrotis spp. નામની રેખામાં, રેખીચ, પટ્ટી કે સૂત્ર જેવું. lined
અળશીના મૂળ આગળ થતી ઈચળ, જે, channel. કેકીટ, પથ્થર કે ઈંટનું
છેડના મૂળને કાપી ખાય છે. 1. gall ચણતર કામ કરીને, કે કુદરતી માટી, ty- Dasyneura and Barnes. પકતાં નળિયાં કે બિટમિનસ પદાર્થોથી નામનું અલશી અને તલને નુકસાન કરતું સિંચાઈ માટે બનાવેલી નાળી કે નીક. જંતુ... oil. અળશીનું તેલ, અળશીનાં
વ્યા પ્રમાણે કરવાથી પાણી વહી જવાથી બીમાંથી કાઢવામાં વાવતું આ તેલ, રંગ, થનાર નુકસાનને નિવારી શકાય છે અને વાર્નિશ, છાપવાની શાહી, એઈલ કલેષ લીલ કે પાસપાસ થવા માટે કઈ અવકાશ અને વોટરપ્રફ કાપડ બનાવવા માટે રહેતા નથી.
ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. 1. 0. lingri. 4,000થી 12,000 ફૂટની cake. અળશીના બીમાંથી તેલ કાઢી ઊંચાઈ પર હિમાલયમાં થતી વનસ્પતિનો લીધા બાદ અવશેષ રહેતે ખેળ ઠેરના એક પ્રકાર.
ખોરાક અને ખાતર તરીકે ઉપયોગમાં
આવે છે. 1. rust. Melampsora liniment. મેચ, મચકેડ, ઉઝરડા છે.
lini (Pers.) Lev. 1 H ofere માટે ચે ળવાનું દ્રવ્યઃ એળવાની દવા.
અળશીને થતા ગેરૂને રેગ. Linun linkage. એક જ રંગસૂત્રમાં ભૌતિક
grandiflorum Desf. var, rubrum રીતે રહેતાં લક્ષણ નિર્માણની જનિનના
Vilm. અળશીવર્ગની મૂળ ઉત્તર કારણે થતી સહલગ્નતા. 1, sex
આફ્રિકાની પણ અહીં શેભા માટે લિંગ સહલગ્નતા. 1. group. સહ
ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પતિ. .. mysoલગ્ન સમૂહ. 1. theory. સહલગ્નતા
prensis Heyne. અળશી વર્ગની ઉંદરી સિદ્ધાંત.
11471 44241a. L. usitatissimum Linnanthan an cristatum. - L. અળશી; મચપ્રદેશ, ઉત્તરપ્રદેશ, મહાદિની. . indition. કુમુદ.
રાષ્ટ્ર, બિહાર અને રાજસ્થાનમાં થતો in ganthus bedalis. લેડી ચૂસતી અળશી વર્ગને છે, જેના પ્રકાંડના સને જ, L. seto.sav. લેહી ચૂસતી જ. .. ઉપયોગ કાપડ, દોરા અને વિંટાળવાના stenopsis. alu! 2240 x. L. vituli. કાગળ બનાવવા માટે કરવામાં આવે છે. લોહી ચૂસતી જ.
અળશીનું તેલ વાર્નિશ, સાબુ બને છાપવાની linseed. વળી; Linum asitatiડ- શાહી બનાવવા ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. simum L. નામની વર્ષાયુ તેલીબિયાંની lint. રૂનું તંતુ, ૩. (૨) કપાસિયાના

Page #336

Lipaphis...
330
Litchi અધિચમના રોમ. (૩) કપાસિયાને લેઢીને lippia. રતલિયો Lippia modiflora તેમાંથી છૂટું પાડવામાં આવતું રૂ. () Rich[Syn. Phyla nodi lora (1) ઘાની સારવારમાં ઉપયોગમાં લેવામાં Greene]. એક અળશી વર્ગની આવતું ઔષધીય રૂ. 1. cotton. વનસ્પતિ. કપાસિયામાંથી દૂર કરવામાં આવતા રૂના liquefaction. જલીકરણ, જહાન્વયીતંતુ. . fibre. 5/16થી 2 ઇંચ કરણ, કઈ દ્રવ્યનું થતું જલીકરણ લો અને વિવિધ વ્યાસ ધરાવતે રૂને liquescent. પ્રવાહી બનતું - બનવાની તંતુ, જેની સળંગ લંબાઈનું ખાલી કતાર ક્ષમતાવાળું. liquid, પ્રવાહી, તરલ. . હોય છે અને કોષની પહેળાઈને કે endosperm. પ્રવાહી બ્રણપોષ. . ભાગ હોય છે. તેનું પકવ, અર્ધપક્વ અને fertilizers, જલદ્રાવ્ય કે પ્રવાહી અપકવ એ પ્રમાણે વર્ગીકરણ થાય છે. વનસ્પતિને આપવામાં આવતાં પિષક દ્રા, 3. frequency. દર વર્ગ સપાટીએ, ખાતર. 4. manures. મુખ્યત્વે
એકસરખા રૂના તંતુનું ગ્રામમાં વજન. મૂત્રમય, પ્રાણીઓનાં પ્રવાહી ઉત્સર્ગ દ્રા, 1. hair. રૂ. 1. index. 100 જે ખાતર તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. કપાસિયા દીઠ, તેમાંથી કાઢેલા રૂનું કરવામાં Liquidambar orientalis Mill. આવતું વજન. 1, percentage. શીલારસ; જેમાંથી મળતું સ્ટિકસ નામનું કપાસિયાને લઢયા બાદ મળતા રૂની ટકા- રઝિન ધુમાડો કરવા માટે તથા સાણ વારી. linters. કપાસિયામાંથી દૂર અને વિવિધ પ્રકારનાં સુગંધી દ્રવ્ય બનાવવા કરવામાં આવેલા રૂના તાંતણું.
ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. Lipaphis erysimi. QISHI 439 Hel liquorice. licorice. 8 Hd, મશી જંતુ.
Glycyrrhiza glabra L. 1149 lipase. લેહી, વિવિધ વનસ્પતિ અને મળ ભમધ્ય પ્રદેશની પણ પંજાબ, પ્રાણીઓનાં અંગે માંની ચરબીનું વિઘટન જમ્મુ અને કાશમીરમાં થતી વનસ્પતિ, કરતો ઉસેચક. (૨) દૂધમાં જોવામાં જેનાં મળમાંથી કાઢવામાં આવતો રસ આવતું કડવી અને સાબુની વાસવાળું દ્રવ્ય, મીઠાઈ બનાવવા અને તમાકુ ઉદ્યોગમાં લાદ પેસ.
સુવાસ આપવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં Lipeurus caponis. sac . L. આવે છે; ઉપરાંત ટાનિક મંદ રેચક તરીકે
heterographus. 52sal . L. varia- તથા શરદી, કફ અને ગળાના દર્દમાં તે _bilis કરડતી જ.
ઉપયોગી બને છે. lipid, મેદ, તેલ જેવું દ્રવ્ય. lipide. Lisbon lemon. લીવને એક પ્રકાર. વનસ્પતિ અને પ્રાણીઓમાં જણાતું, સ્ટોલ, list. સૂચિ, યાદી. (૨) બે ચાસને ભેગા કેરેટીન અને ટપન જેવું મેદદ્રાવ્ય દ્રવ્ય. કરતા રચાતી કિનારી કે ધાર. listerlipoid, મેદીય દ્રવ્ય; ચરબી કે ચરબીજ કિનારી અને ચાસ બનાવવા માટે ઉપયોગમાં પેશી જેવું. lipolysis. ઉસેચક, ઍસિડ, લેવામાં આવતું બળદકર્ષિત બેવડું મેલ્ડઅકલી અને અન્ય રીતે ચરબીનું ગ્લિસે- બોર્ડ સાધન, જે કદ અને કડાણ મેળવવા રેલ અને મેદીચ એસિડ મેળવવા માટે ફેરવી શકાય છે. કરવામાં આવતું જલ – વિશ્લેષણ. lipo- litch. leechee. Michi. Litchi lytic organism. 2201 21741- chinensis Gaertn Sonn. (Vephe. ચણિક વિઘટન કરનાર સજીવ. lip- lium litchi Camb.; Dimocarpus protein. મેયુક્ત પ્રેટીન.
lilchi Lour). ઈ. નામવાળું મૂળ અગ્નિ Liponyssus bursa. પક્ષીની પાંખમાં ચીનનું પણ અહીં ઉત્તર બિહાર, પંજાબ, તથા ગુદાદ્વારમાં ઈંડાં મૂકતી ઈતડી. ઉત્તરપ્રદેશ અને પ. બંગાળમાં થતું લાડી

Page #337

itho–-.
331
liver
નામનું ફળ. 1. chanensis. (Gaertn) કામમાં લેવામાં આવતો વનસ્પતિને sonn, લાછી... fruitstone borer. અવશિષ્ટ કચરે, જેમાં ધાન્યની પાળ Argyroploce illebida But. નામની કે ઘાસ, સૂકું ઘાસ, પાંદડાં, મકાઈ, બાજરી લાછીમાં પડતી ઈયળ, જે ફળને કોરી ખાય તથા જુવારના સાંઠા, લાકડાને વહેર અને છે, જેથી ફળ ખાઈ શકાતું નથી... leaf- સમાવેશ થાય છે. (૨) એક જ વેતરમાં curl mite. Erophyes sb. નામની જન્મતાં બચ્ચાં, ભુંજાર(૩) નકામાં લછીની ઈતડી, જે લાઠીનાં પાનને વાળે છે. કો . Titho– શૈલ, પથ્થર બર્થસૂચક પૂર્વગ. little. નાનું.1.bee. Apis florea F. lithochromic soil. જેમથી જમીન મેદાનની મધમાખી, જે ઝાડીની શાખા પર નનું નિર્માણ થયું હોય તે મૂળ શૈલના રંગ- લટકતો મધપૂડે બનાવે છે. . gourd. વાળી જમીન. lithocyst. પ્રસ્તરણ, ટિંડેરા. 1. leaf disease. ઝાડ શૈલકોષ. lithosols, અપૂર્ણ ખવાણ- અને વેલને થતો એક રોગ, જે જસતની વાળા શૈલની જમીન.
ઊણપ, કૃમિ, મૂળને સડે કે વિષાણુથી litmas paper. કઈ પણ દ્રવ્યની થાય છે અને જેથી પાનનું કદ નાનું થઈ અચ્છતા જામવા ઉપગમાં લેવામાં આવતું જાય છે. 1. millet, સામે. જાંબલી વાદળી રંગને શેષક કાગળ; littoral. તટવર્તી, પીઠ પ્રદેશ, સમુદ્ર એસિડમાં તેને રંગ લાલ થાય છે અને કાંઠા પર પ્રદેશ. અલકલીથી તે વાદળી બને છે. આ લાલ ive. જીવત, જીવતું. (૨) વિજળીના રંગને પણ લિટમસ કાગળ હોય છે, જે સક્રિયપ્રવાહ – કરંટવાળું. 1, fence. અકલીથી વાદળી રંગને બને છે. કાંટાળી અથવા વનસ્પતિને પાસે પાસે litre. પ્રવાહીનું ધોરણ સરનું માપ, જે ઉગાડીને બનાવવામાં આવતી વાડ, 61.025 ઘ. ઈંચ કે 1.0567 પ્રવાહી જેને જીવંત રાખવામાં આવે છે. (૨). કવાટે થાય છે.
ચાલુ વીજળીને પ્રવાહ ધરાવતી વાડ. itsea chinensis Lamk, મેંદાલાકડી. 1. fishes. વિશિષ્ટ પ્રકારનાં શ્વસન 1. cubeba (Lour) Pers. (Syn અંગે ધરાવતી અને સીધે હવાનો શ્વાસ L. citrata B.).સિતબર નામનું હિમાલય લેતી માછલીઓ, જેની ઘણી માંગ રહે છે. અને ખાસી ટેકરીઓમાં થતું, રેશમના 1. virus, રોગોત્પાદક શક્તિ ધરાવતો કીડાના ખેરાક તરીકે કામમાં લાવતાં પાન વિષાણુ. 1, weight. ઝવતા પ્રાણીનું ધરાવતું ઝાડ. L. glutinosa (Lour.) કુલ વજન. C. B. Robinson (Syn. L. sebi- liveability. viability. Alert; fera Pers). પંજાબ, ખાસી ટેકરીઓ, (૨) જીવન અને વૃદ્ધિ માટેનું જેમ. (૩) ૫. બંગાળ, આસામ અને દ. ભારતમાં મરઘા-બતકાં અને નાનાં બચ્ચાંનાં વૃદ્ધિથતો સુવાસિત ક્ષુપ, જેનાં ફળનું તેલ સાબુ વિકાસ માટેનું અગત્યનું કારક. અને મીણબત્તી બનાવવા ઉપયોગમાં આવે liver. ચકૃત, પિત્તરસને સાવ કરતું છે; ઉપરાંત સંધિવામાં પણ તે ઉપગમાં અને ગ્લાયકોજન તરીકે શર્કરાને સંધરનાર લેવામાં આવે છે. તેની છાલ અતિસાર પ્રાણીનું એક મોટું અંગ, જે રક્તકેષ અને મરડામાં કામ લાગે છે. .. monobela- નિર્માણ અને વિટનમાં ભાગ ભજવે છે. la (Roxb.) Pers. (Syn L. bolya. કેટલાંક પૃષ્ઠવંશી પ્રાણીઓનું તે પાચક ntha Juss.). આસામમાં થતી વનસ્પતિ, અંગ છે, જેને એક–એકસ્ટ્રેકટ રક્તક્ષીણતાજેના પાન મુગા નામના રેશમના કીડાને પગમાં દર્દીને કાપવામાં આવે છે. ખાવા માટે આપવામાં આવે છે. 1. fake. ઘેટાં, ઢેર અને ડુક્કરના litter પથાર, પશુની પથારીમાને ચકૃતનું જંતુ, જેથી યકૃતના સડાને રેગ

Page #338

livestock
થાય છે. l. starch. ગ્લાઈ કોજન. livestock. પશુધન; મરાં—ખતકાં સિવાયનાં ખેતર પરનાં પશુઓ. Livistona australis Mart (Syn. Coryhha australis R. Br.). ખજરીના ઝાડના એક પ્રકાર, જેને અંગ્રેજીમાં Cabbage palm કહે છે, જેનાં કુમળાં પાન ખાવાના કામમાં આવે છે. . chinensis R.Br. ex Mart. (Syn. L. mauritiana Wall ex Voigt). ચિનાઈ તાડ, જેને શણગાર માટે વાવવામાં આવે છે, જેના પંખા બનાવવામાં આવે છે અને તેના રેસાનાં દેદરડાં બને છે. L. Jenkinsiana Griff. સિક્કિમ, આસામ અને નાગા-ટેકરીએમાં થતું ઊંચા તાડનું ઝાડ, જેન પાન છાપરાં છાવવાના કામમાં આવે છે. . otundifolia Mart. જાવાફેન પામ નામનું ઊંચું, ટટાર, પાતળું ઝાડ. lixiviate. પાણીના પ્રસરણ દ્વારા દ્રાવ્ય અને અદ્રાવ્ય ઘટકાને અલગ અલગ કરવા. lixiviated soil અપક્ષાલિત જમીન. (૨) જમીન નિર્માણમાં, ખાસ કરીને ભેજવાળા પ્રદેશમાં થતી એક કુદરતી પ્રક્રિયા.
load. ભાર, વજન.
loam. દુમટ જમીન, (૨) ચેકસ રીતે રતાળ કે માટીવાળી ન હેાય તેવી જમીન, જેમ ઠીક પ્રમાણમાં કાર્બનિક દ્રવ્ય હોય છે. નાવી જમીનમાં 7 થી 27 ટકા માટી, 2% થી 50 ટકા કાપ અને અેથી આછા ટકા રેતી હોય છે. loamy. જમીનનું વિશાળ વર્ગીકરણ, જેમાં રેતાળ દુમ, માટીવાળી દુમટ, દુમ, કાંપ અને કાંપદુમટને સમાવેશ થાય છે. !, sand, રેતાળ લેમ માટે આવશ્યક હોય તેથી ઓછા પ્રમાણમાં રેતી અને કાંપ હોય તેવી જમીન.
332
lobate. ખંયુક્ત, ખંડવાળું. lobated. ખંડયુક્ત, ખંડવાળું. lobe. ખંડ. (૨) કાનની બૂટ. (૩) કાઈ પણ લટકતું અંગ;
locular
ખંડમાં પેટા-ખંડ.
-રંગના પેટા-વિભાગ. lobose. ખંયુક્ત, વિભાજિત. lobule, ખંડનો
lobia. ચાળા, ચાળી,
local સ્થાનિક, સ્થાનીય, એક જ ભાગ. પ્રદેશ કે વિસ્તારમાં સિમિત. 1. anaesthesia. શરીરના ચોકસ ભાગ કે રંગમાં સિમિત કરાયેલું સંજ્ઞાહરણ, l, infection, પ્રાણી કે વનસ્પતિના દેહના એકાદ અંગને લાગતા ચેપ, 1. stimulant, રે અંગ કે ભાગને લગાડવામાં આવે તેને ઉત્તેજિત કરનાર કારક, locality factors. આબે હુવા, જમીન, સ્થાન, અને જૈવ જેવા સ્થાનિક કારકા, જેના પર વનસ્પતિનાં વૃદ્ધિ-વિકાસ અવલંબે છે. localization. ચોકસ સ્થાનનાં લક્ષણે ધરાવતું, તે વિસ્તાર પૂરતું મર્યાદિત. (ર) સ્થાનિકીકરણ, વિકેન્દ્રીકરણ. localized disease. સમગ્ર સજીવને લાગુ પડે તેની વિરુદ્ધ તેના કંઈ એક અંગને લાગુ પડતા રૂાગ. locate. કેાઈનું સ્થાન નક્કી કરવું, કાઈની સીમા-મર્યાદા નક્કી કરવી. locative. ચે કસ સ્થાન દર્શાવતું. (ર) અધિકરણ કે સ્થળવાચક. (૩) સપ્તમી, સાતમી (વિભક્તિ).
locellus. ભંડારાયના એક નાના ખંડ, Lochnera pusilla (Murr.) K. Schum, ખારમાસી, સદા સુહુ ગણ, રાતા ફૂલની ખારમાસી. . rosea. (L.) Spach. Syn. Finca rosea L.; Catharnthus roseus (L.) G. Don.]. રાતી બારમાસી, સદા સાહાગણ. lock, વાળની લટ. (૨) રૂ કે ઊનની સેર. (૩) ખંડમાં રૂ. (૪) અંડાશયમ એકલ વિવર, (૫) તાળું. ૐ. jaw. ધનુર્વા, ધનુર્વાંત. locomotion. પ્રચલન; એક સ્થાન પરથી બીજા સ્થાન પર થતી ગતિ. locomotory. પ્રચલન ધરાવતું. locular. નાના કાષ્ઠવાળું, અંડાશય કે પરાગારાયના વિવરવાળું.loculs(એ.વ.).

Page #339

Locusta...
333
longicorn locoli (બ.વ.). અંડાશયમાં નાને કે. જે દૂધ અને માંસ માટે ઉત્તમ ઓલાદ Locusta migratoria L, યાયાવર તીડ. ગણાય છે. locusts, તીડ, વનસ્પતિને નાશ કરનાર, loin. કમર, કટિ. (૨) તરતી પંસળી ટાળામાં ફરતાં, તીતીઘેડા જેવા આફ્રિકા અને નિતંબાસ્થિ વચ્ચે કમરના અસ્થિની કે એશિયાઈ પાંખધારી ખાદ્ય પંખી. આસપાસને પ્રાણુના શરીરને ભાગ. ભારતમાં તીડની ત્રણ જાતિએ જણાઈ locat. જુઓ loquat. છે: (૧) રણનાં તીડ (schistocerca Lolium perenne L. દીર્ધાયુ ઘાસgregaria Forst.), (૨) યાયાવર તીડ ચારા માટેનું રાઈ તૃણ L. temalentum (Lacusta migratoria L.) અને (૩) L. તૃણુકુળને એક પ્રકારને ઘાસચારે. બેએ તીડ (Patanga succincta L.). lomentum. જોડાયેલાં બીની સિંગ, આ પૈકી પહેલા પ્રકારનાં તીડ ભારે સિંગ. (૨) પાકતાં ફાટી જાય તેવી ફળી. હાનિકારક હદે વધારે ભયજનક છે, તે Lonchocarpus specious Bolus. 1.20 લાખ ચો. માઈલના વિસ્તારના 64 વાડ માટે વવાતું ઝાડ. દેશો કે સ્થાનને નુકસાન પહોંચાડે છે. આ long. જંબું. 1. chain, દીઘા ખલા, પ્રકારનાં તીડના નિયંત્રણ માટે સરકારે લાંબી સાંકળ. . day. દીર્થ પ્રકાશાસ્થાનીય થાણાં ઊભા કર્યા છે.
પેક્ષી (વનસ્પતિ). 1. cycle. દીર્ધlodging. ઢળી જતું, ખેતરમાં પાક પ્રકાશાવધિ ચક્ર. lruited bloodઢળી જાય કે પ્રકાંડ તેના કારણે તૂટી જાય, wood. એક પ્રકારનું યુકેલિપ્ટસનું ઝાડ, તે. ઢળી જવાના પ્રકાર અનુસાર પાકને 1.-headed flour beetle. Latheનુકસાન થાય છે. સુધારેલી ખેતી અપનાવી ticus oryae Waterh. 11Hj હોય કે વધારે પ્રમાણમાં ખાતર આપવામાં અનાજના લોટ અને સૂકી વનસ્પતિમાં આવ્યું હોય તેવા પાકમાં આ ઘટના પડતુ કીટ . melon. કાકડી તરીકે બનવા પામે છે. આવી ઘટનાને બનતી જાણતી શાકીય વનસ્પતિ 1.pepper, અટકાવવા માટે કણસલાના તળિયા આગળ લીંડી પીપર. 1. staple. 13 ઈંચ ચાર છે છેડને એક સાથે બાંધવામાં આવે કે તેથી લાંબો ને તd. 1.-term છે; છ અઠવાડિયાં બાદ પાનને દૂર કરવામાં credit. 5 થી 20 વર્ષની મુદતવાળી આવે છે અથવા એક ચોરસ ફૂટનું ખેડૂતોને કાયમી સુધારણ કરવા માટે અંતર છોડીને બી વાવવામાં આવે છે. અથવા ટ્રેક્ટર જેવાં મેટાં અને કિંમતી ઉપરાંત ઊંચા પ્રકારનું નાઈટ્રોજન આપવાથી, સાધનો ખરીદવા માટે આપવામાં આવતું ખૂબ પાક થવાથી કે પવનના સપાટાથી ધિરાણ આવું ધિરાણ બેંકે અથવા પણ બાવા પ્રકારની ઘટના બનવા પામે છે. પ્રાથમિક સહકારી જામીનગીરી બૅકે Lodoicea maldivica (Gmel.) આપતી હોય છે. 1.tfarm credit. Pers. (Syn. L. seychellarum દીર્ઘવધિ કૃષિ ધિરાણ. 1. whipLabili.) દરિયાઈ નાળિયેરી, જેનાં grafting. કલમ કરવાની એક પદ્ધતિ, પાન છાપરાં છાવવા અને કોચલા પાણીના જેમાં સ્કંધને 15થી 25 અંશના ખૂણે પાત્ર બનાવવાના કામમાં આવે છે. અને કલમાંકુરને 65થી 75° અંશના ખૂણે loess. પીળી, ઝીણી માટીને નિક્ષેપ કાપી જોડવામાં આવે છે. longevity.
ધરાવતી (જમીન); વાતો (જમીન). જીવનાવધિ, આયુકાળ; દીર્ઘજીવન. lgarithm, લઘુગુણક.
longan, અંશફળ; દક્ષિણભારત, આસામ logging. કાણ માટે ઝાડ કાપવાં. અને ૫. બંગાળમાં થતું ખાદ્યફળધારી વૃક્ષ. Lohi sheep, ખરબચડાં, લાંબા રેસા- longicorn. કેટલાંક ઢાલપક્ષ જંતુઓના વાળું ઊન ઘરાવતાં રાજસ્થાનના ઘેટાં, જેવાં લાંબા સ્પર્શકવાળું.

Page #340

Longitarsus...
Longitarsus nigripennis. મરીમાં પડતું જંતુ. longitude. રેખાંશ longitudinal, અનુલંબ, અનુદેંચ્. (ર) રેખાંશીય. lonia. શ્રાચારશ તરીકે ઉપયોગમાં આવતા એક શ્રુપ. Lonicera japonica Thunb. મૂળ ચીન અને જાપાનની પણ અહીં સુગંધી ફૂલે માટે બગીચામાં વાવવામાં આવતી વનસ્પતિ. L. nätida E. H. Wils. મૂળ ચીનની પણ અહીં વાડ તરીકે વાવવામાં આવતી વનસ્પતિ. L. semheroirens L. શાભા માટે ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પતિ.
loop. ફ્રાંસા, ગાળા. loopers. ગાળા જેવી ચાલ ધરાવતી ઈંચળ. loose housing. માંધ્યા વિના પશુ છૂટથી ખારાક, પાણી વ.ના સ્થાને જઈ શકે અને હરી ફરી શકે તેવા તેમના વાડા અંગેની વ્યવસ્થા.
lop. ડાળીએ, વનસ્પતિ કે છેડના ટોચના ભાગ કે નાનાં ઝાડવાં કાપવાં. lopping શ્રુપ કે ઝાડનું કરાતું કર્તન. lope. પશુની લાંબી ચાલ. lopped comb એક તરફ ઢળી પડતી મરધાની કલગી. Lopholepis ornithocephala (Hook.) Steud. એક દીર્ઘાયુ ધાસ. loquat. Japan plum Japanese medlar, Eriobotrya japonica (Thunb.) Lindl. નામનું મૂળ ચીનનું પણ ભારતમાં પ્રથમ સહરાનપુરમાં ઉગાડવામાં આવેલું ફળ, જેનું ઝાડ સટ્ટાહરિત, મજબૂત અને 25 ફૂટ ઊંચું થાય છે. ફળ મુખ્યત્વે ભાજનાતે ફળાહાર માટે ખાવામાં આવે છે, તે ઉપરાંત તેની જેલી, ચટણી, મુરબ્બા ઇ॰ બનાવવામાં આવે છે. તે બી વાવીને, કલમ કરીને ઇ॰ વિવિધ રીતે વાવવામાં આવે છે. ફળ ઝૂમખાંમાં થાય છે, તેના રંગ સેાનેરી પીળેા, સુવાસ સાધારણ અને સ્વાદ મીઠી હોય છે. Loranthus longiflorus. વાંદે; ખાસ
334
louse
કરીને આંબા પર થતા પરજીવી, જે રસ સે, જેના રસાળ, ઝાંખા લીલા રંગનાં પાન, ફીકા ફૂલ અને ચળકતાં બદરીફળ પક્ષીઓને આકર્ષે છે. આ પરજીવીને વેળાસર દૂર કરવામાં ન આવે તે ઝાડને રસ ચૂસી ચૂસીને તે ડાળીએને મારી નાખે છે.
loss of appetite. શગના લક્ષણ તરીકે ભૂખ મરી જવી; અરુચિ. loss of cud. રાગના એક લક્ષણ તરીકે ગળેલા ખારાક, વાગેળવા માટે પ્રથમ આમારશયમાંથી મેમાં પાછા ન આવે તે ઘટના.
lotion. અવનેગ, ખાલ લેપ, જે મેટા ભાગે સંક્રમણ અથવા ચેપને વિધી હાય છે.
Lotus corniculatus L. ધાસચારા માટેની દીર્ધાયુ વનસ્પતિ, જે પશ્ચિમ હિમાલચમાં થાય છે. . hispidus. Desf. ધાસચારા માટેની વનસ્પતિ. . tetragonolobus L. ધાસચારા માટેની વનસ્પતિ. Luliginosus Schkuhr. ધાસચારા માટેની વનસ્પતિ. Lotus of the East. પદ્મ કમળ. long. લવિંગ.
lounga pattai. તજ. louse. જૂ, યૂકા; નાનું, પાંખ વિનાનું, છ પગવાળું, પશુ-પંખી પર પરજીવી જીવન ગાળતું, લેહી ચૂસતું જંતુ, જે વાળને નુકસાન કરે છે, દુધાળાં ઢાર અને ઈંડાં મૂકનાર પક્ષીની પેદાશ ઓછી કરે છે, નર-માદાની માત્ર એક જ ખેડી ઘેાડાં મહિનામાં 1,20,000 જેટલાં ઈંડાં મૂકે છે. 1., biting Mallophaga શ્રેણીની કરડતી જ. 1., true Anoplura ઋણાની જ. 1, fly સરતના અને પક્ષીએ પર થતી પરજીવી જ. lousicide. પ્રાણીની પરજીવી જને મારી નાખનાર ગમે તે રસાયણ્. lousineSS. સૂકા એટલે જના સંક્રમણ અથવા ચેપથી પ્ર!ણીના સ્વાસ્થ્ય પર થતી માઠી અસર, જેમાં ઉપદ્રવ પામનાર પ્રાણી

Page #341

lovage
335
Luffa...
સતત ખંજવાળ્યા કરે છે, પ્રાણીની ચામડી તેને ઉગાડી શકાય છે પરંતુ ઊંડી વ તોઢ ખરબચડી બને છે, વાળ તથા ઊનને જમીનમાં ફળદ્રુપ જમીનમાં તે સારી રીતે નુકસાન પહોંચે છે.
થાય છે. સાધારણ રીતે મધ્ય કેટlovage. અજમે.
બરથી મધ્ય-નવેમ્બરને સમય ગાળે તેના low. નીચું, નિમ્ન. 1. blood pres- વાવવા માટે અનુકૂળ સમય છે. 1. sure. aislej olaj FOXIX. 1. bacterial disease. Xanthomopressure low volume spra. nas alfalfae. 11441 Dale 24la yer. ઓછા ખર્ચે થોડા પ્રમાણમાં ઓછા થતા એક રોગ. . caterpillar, દબાણે છંટકાવ કરનાર સાધન. 1. Laologma exigtna Hubn. નામની volume spraying. એક એકરે રજકામાં પડતી ઈયળ, જે કમળશી, 20 ગેલન જેટલા પ્રવાહીને કરવામાં સૂર્યમુખી, ગળી, તુવેર, કેબી, ડુંગળી, આવતે છંટકાવ, જેથી વનસ્પતિની ઉપર મકાઈ, ધાણા, શણ અને કપાસમ પણ તે જામી જાય નહિ. lower. નીચું. 1. પડે છે. 1. common leaf spot, middle. Helal 2011 maal elit. Pseudope zi za medicaginea. 113141 1. thigh. ઘૂંટણ અને એડીની વચ્ચે જંતુથી રજકાને થતા રોગને એક પ્રકાર. પક્ષીને પગને ભાગ.
1. crown wart. Physoderma sban. ચામડાં કમાવવા માટે ઉપયોગી alfalfae. નામના જંતુથી રજકાને થતો ods Boswellia serrata Roxb. મૂળની ગાંઠને એક પ્રકારને રોગ. 1. ex Colebr. નામનું ઝાડ.
downy mildew. Peronospora lubricant. ઊજણ; યંત્રનું ઘર્ષણ અને aestivalis. નામના જંતુથી રજકાને થતી ઘસારો ઓછો કરવા ઉપયોગમાં લેવામાં ઊબ. 1. dry rot. Macrophomina આવતું તેલ અથવા ઝીઝ; મેટા ભાગે આ phaseoliથી રજકાને થતો રોગ. 1. ઊજણ પેટ્રોલિયમની એકાદ પેદાશ હાય rust. Uromyces striatus. થી રજકાને D. lubricate. @'org. lubricat al Real. ing Gજતું. 1, fuid. સ્નેહક દ્રવ્ય; lucifugous. દિવસના પ્રકાશને વિરોધી. #જવા માટેનું પ્રવાહી-તરલ દ્રવ્ય.1.jelly. Lucknow 49. મહારાષ્ટ્રમાં ઉગાડવામાં ઘાની સારવાર માટે વાપરવામાં આવતું આવતા જામફળને એક પ્રકાર, જેનું વૃક્ષ અર્ધ-ઘન પેટ્રોલિયમ સાજન, જે મોટા વામન હોય છે અને તેનાં ફળ ગોળ હોય ભાગે સફેદ વેસેલાઈન હોય છે. 1. oil. છે. ફળને માવો કે ગર સફેદ હોય છે. યંત્રને ઊજવા અને છંટકાવ માટે ઉપયોગમાં lucuma mammosa Guertn. f. લેવામાં આવતું પરિશુદ્ધ કરેલું તેલ lu- ખાફળનું ઝાડ. bricity. ચીકાશ, લપસી જવાને – uિfa acutangula (L.) Roxb. સરકી જવાની ગુણવત્તા.
(Syn. Cucumis acutangulus L.). lucent. ચળકતું.
તરિયાની વેલ, જે ભારતભરમાં બધે lucerne. ગડબ, રજકે. (૨) સિચાઈનું થાય છે, જેનાં ફળ એટલે તુરિયાનું શાક પાણી જ્યાં સતત મળ્યા કરતું હોય ત્યાં થાય છે; તુરિયાં સુકાતાં તેને રેસાવાળા ઉગાડાતી ઘાસચારા માટેની વનસ્પતિ. (૨) ભાગને ઉપગ નાહવા માટેની વાદળીની સુકા વિસ્તારોમાં અતિ ગરમ અને અતિ ગરજ સારે છે. .. acutangula var. ઠંડા વાતાવરણમાં તે ઊગી શકે છે, પરંતુ amara. કડવાં તુરિયાને વેલે. .. aegyભેજવાળા વાતાવરણમાં નરમ પણ બે- ptiaca Mill. (Syn. L. cylindricહવા તેને સહ્ય બનતી નથી. રેતાળથી auct. ol. nom. M. J. Roem). વાતોઢ એમ ગમે તે પ્રકારની જમીનમાં ગલકાને વેલે, જેનાં ફળ એટલે ગલકાનું શાક

Page #342

lumbar
336
Lycopersicon...
થાય છે; અને જે ભારતભરમાં બધે થાય છે, ડુક્કર અને અન્ય પ્રાણુઓનાં બીજાં અંગોમાં સુકાયેલા ગલકાના રેસાવાળો ભાગ નાહવાની પડતું જતુ. 1. worm, સસ્તન વાદળીની ગરજ સારે છે. . echinata પ્રાણુઓના શ્વસન માર્ગો અને હૃદયની Roxb. કુકડેલ, કુકડપાડાને વેલે. રક્તવાહિનીઓમાં પડતાં કૃમિ, જેથી શ્વાસગુજરાત, પબંગાળ અને દહેરાદૂનમાં નળીમાં ચળ આવે, નાસાસ્ત્રાવ રહે, થત વેલ, જેનાં ફળ જલાબ માટે ઉપ. પરિણામે શ્વાસ લેવામાં તકલીફ પડે. યોગમાં લેવામાં આવે છે. 1. gourd. lupine. શિબીકુળનું કુલ બાગમાં, ગલકાને વેલે. 1. tubersosa Roxb. આવરણ અને ઘાસચારા માટે ઉગાડવામાં મહારાષ્ટ્ર અને તામીલનાડુમાં થતા ખાદ્ય આવતું એક ઝાડ. ફળને વેલ; જેને હિંદીમાં કડવંચી કહે છે. Lupinus albus L. ઘાસચારા અને lumbar. કટિપ્રદેશ, કટિપ્રદેશનું–ને લગતું. લીલા ખાતર માટે વાવવામાં આવતી lumper, વહેરેલું કે ચીરવામાં આવેલું શાકીય વનસ્પતિ. . luteus L. ઘાસચારા લાકડું. (૨) કાષ્ઠ મેળવવા માટે ઝાડ અને શોભા માટે ઉગાડવામાં આવતી કાપવાં. lumbering કાઠ મેળવવા વનસ્પતિ. માટે વનનાં ઝાડ કાપવા.
luscious.સ્વાદ અને સુવાસમાં સુમધુર. lumen. વનસ્પતિના કેષને કેન્દ્રસ્થ ભાગ.
lush. રસાળ, પુષ્કળ જથ્થામાં ઊગતી (૨) એકમ અંતર પર આવેલા વિસ્તાર
(વનસ્પતિ). 1. growth. વનસ્પતિની પર એક કેડેલા પરથી પડતા પ્રકાશનું
વિપુલવૃદ્ધિ. પ્રમાણ. luminiferous. પ્રકાશિત,
lushai orange. 2121741 40
, પ્રકાશવાહી, પ્રકાશમય, luminous.
લોકપ્રિય નારંગીને પ્રકાર.
, પ્રદીપ્ત, પ્રકાશિત.
lustre. ચળકાટ, પ્રકાશને પરિવર્તિત Lumnitzera racemosa Willd.
કરવાને દ્રવ્યને ગુણ. આંદામાન અને નિકોબાર તથા પ. બંગાળના
luteinizing hormone (L.H.). સુંદરવનમાં થતું નાનું ઝાડ. lump. પિંડ, લાદ. lumpy. લંદાવાળું.
o Interstitial cell stimulating hor1. jaw. ફૂગના કારણે પ્રાણીઓને થતું
mome (I.C.S.H.) નામે પણ ઓળએક પ્રકારને રોગ, જે, કિરણકવક
ખાય છે. જે નર પ્રાણુમ કામુક્તા પ્રેરે Actinomyces bovis $ ray fungus.
છે, જેથી નાર પ્રાણને મૈથુનની ઇચ્છા જાગે નામની ફૂગથી ઘોડા, ડુક્કર, બકરાં અને છે; કામુકતાપ્રેરક અંતઃસ્ત્રાવ. ઘેટાને થાય છે, જેની માઠી અસર જડબાને uિvunga standens(Roxb.)Buchથાય છે અને રોગગ્રસ્ત પ્રાણી ખેરાકને Ham. exWight. નારંગ કુળની સુગંધ ચાવી શકતું નથી.
કેકલ નામની મેટી, કાંટાળી, બરહી lunal. ચારા તરીકે ઉપયોગી બનતી વનસ્પતિ, જે પ. બંગાળ, આસામ અને ખાસી વનસ્પતિ.
ટેકરીઓમાં થાય, જેનાં ફળમાંથી બાષ્પશીલ lunate. અર્ધચંદ્રાકાર.
તેલ કાઢવામાં આવે છે, જે સુગંધી દ્ર lung. હવા શ્વાસી ઉચ્ચ પ્રાણીઓમાં જડમાં અને પૌષધ નિર્માણમાં કામમાં આવે છે. કે એકલ રહેલું, શ્વાસ માટેનું અંગ, ફેફસું. lycaenid butterflies. કઠોળમાં 1. fever, રક્તસ્ત્રાવી જીવાણુરત પડતાં જંતુ, જેનાં ડિભ કળી અને દળને સંક્રમણ નામને પ્રાણુઓના ફેફસાને થતે ખાય છે. 31*. 1. fluke. Paragonimus west- lycopene. C40H56 247 42148 ermanni. નામનું નાનું યકૃત અને કઈવાર ટમેટાને લાલ રંગ બક્ષનાર કેરેટીન દ્રવ્ય. મગજ, કરોડરજજુ અને કૂતરાં, બિલાડાં, Lycopersicom :Scalentium Mill.

Page #343

lye.
337
Macaranga...
(Syn. Solanaam loco persicum L.). એલાદનાં પશુ, જેનાં શીંગડાં અંદરની ટમેટાં, મૂળ દ. અમેરિકાને, ખાદ્યફળ- તરફ વાળેલાં હોય છે. Page #344

macaroni
338
madar
ચાની પેટી વગેરે બનાવવામાં આવે છે. શિયમ જેવાં તા. M. indica Wight. 2821 1170 macronutrients. Ali 91413 Aral; નીલગિરિ, કેરળ, પૂર્વ હિમાલય, આશ્વ- એ macro-elements પ્રદેશ અને આંદામાનમાં થતું લાલ રંગને Macropes excavalius. શેરડીને કાળે ગુંદર આપતું એક ઝાડ. M. Deltata કીટક. (Roxb.) Müell-Arg. $$14, Macrophoma musae. Suhi con ચાંદા નામનું છે. ભારત અને ઓરિસામાં કરનારી ફગ. થતું એક ઝાડ. M. tanaria Miell- Macrophomina phaseoli. રીંગણ,
g. ઘા પર પિટીસ બાંધવાના ઉપયોગમાં કપાસ, સિંકે ના, મગફળી, ચણા, શણ, આવતા દ્રવ્યનું વૃક્ષ.
લિમા બી, રજકો, બટાટા, રાગી, ટમેટા, macaroni wheat. Triticum, તુવેર, સોયાબીન, ભીંડા, તલ, શક્કરિયાં duram તથા gurum wheat નામના ઘઉં, ઈમાં પડતું રેગકારી જતુ. જેમાંથી સેમેલિના અને વર્મિસિલી બનાવ- macropores. ગુરુત્વાકર્ષણથી પાણી વામાં આવે છે.
જમીનમાં ઊતરી શકે તેવાં જમીનમાં Macassur ebony. 3404721; Dio- 241241
H l. macroporous. pros ebentum Koenig (D. મેટા રંધ્રોવાળી (જમીન). assimilis Bedd.; D. sapota macroscleroid. vys. Roxb). નામનું ખાદ્યફળધારી ઝાડ. macroscopic, સૂક્ષ્મ દર્શકની સહાય mace જાયફળ.
વિના નરી આંખે જોઈ શકાય તેવું. macerate. વાટીને કે ભીંજવીને ફળને macrosiphum pis . તુવેરનું જંતુ. ઘટકોને છૂટા પાડવા અને તેમને નરમ કે macrosmatic. પ્રાણની – સુંધવાની મંદ બનાવવા. maceration. સમદન, સુવિકસિત સંજ્ઞાવાળું. (૨) કારકથી પેશીની કરવામાં આવતી મા- macrosporangium. મહાબીજાણુ જત, જેથી તે તેના અંગભૂત કેમાં વિભા- ધાની, સપુષ્પ વનસ્પતિનું અંજ. macroજિત થઈ શકે. (૩) મદીકરણ, વિઘટન. spore. મહા બીજાણુ. macrospoMachilus bombycina King ex rophyll. H610171 . macro.
Hook. f. આસામના શિવસાગરમાં sporocarp. મહાબીજાણુ પ્રાવર. થતું મધ્યમકદનું ઝાડ, જેનાં પાન મુગા macro-structure. બૃહત સંરચના. રેશમના કીડાને ખાવા માટે આપવામાં macro-vegetation. મેટા કદની આવે છે.
વનસ્પતિ. machine, યંત્ર; વિશિષ્ટ કામગીરી macro-zoospore. મહાચલબીજાણુ. કરવામાં સહાયભૂત બનતું વિવિધ ભાગે Madagascar potato. (Coleua 51219g nila's efter 2414714 529141 rotundifolius (Poir.) A. Cheval. 94lud aidd, m. milking. Afrien C. parviflorus Benth; Plectran. ચાલતા સાધન – યંત્ર દ્વારા ગાય-ભેંસને thus tuberosas Blume.. નામને દેહવાની પ્રક્રિયા.
કંદવાળો સુપ, જેના કંદ ખાવાનાં કામમાં machi. એક પ્રકારનો ઘાસચારે. આવે છે અને તે રતાળુ તરીકે ઓળખાય છે. macro-. બૃહદ, મોટું – ઈઅર્થ- madar. Calotropis gigantea (L.) સૂચક પૂર્વગ.
R.Br. ex Ait Ak. ઉત્તર ભારતને macro elements.સજી કે પેશીઓની મેટે દીર્ધાયુ સુપ, જેનાં બીમાંથી મેળવવામાં
અંદર કુદરતી તત્ત તરીકે મેટા પ્રમાણમાં આવતું છંછ ગાદી, તકિયા ભરવા માટે રહેલા, નાઈટ્રોજન, ફોસ્ફરસ અને પેટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે.

Page #345

Madeira...
339
magnesium
Madeira vine. mai 2013 ai ye longifolia (L.) Macb. ऺ, અને સુવાસિત ફૂલવાળે વેલે.
બિહા૨, ૫. બંગાળ, મહારાષ્ટ્ર, આ~Madhubindu. પ્રકાંડ પર નીચેની તરફ પ્રદેશ, કર્ણાટકમાં ઉગાડવામાં આવતા ઝાડ, લગતા લગભગ બીજવિહીન પપૈયાને મહુડાનાં બીમાંથી કાઢવામાં આવતું તેલ. ઉત્તરભારતમાં થતો એક પ્રકાર.
Madras Uganda. મદુરાઈ, રામનાથ Madhuca butyracea (Roxb.) પુરમ, તિરુનેલવલી, ચિંગલપુટ, દક્ષિણ Macb. મહુડાનું ખાદ્યફળ ધરાવતું એક આકટ,ચિત્તર અને નેલોર નામના તામિલમોટું ઝાડ, જેનાં બીનું તેલ એટલ ડેળિયું નાડુના જિલ્લાઓમાં થતે કપાસને પ્રકાર રાંધવાના કામમાં આવે છે, છાલ રંગવાના Maerna oblongifolia (Forsk.) કામમાં ઉપગી બને છે. M. indica A. Rich. (Syn. M. arenaria J.K. Gmel (Syn. M. latifolia (DC.) Hook. T. & Thoms). (Roxb.) Macb; Bassia lati- હેમકંદ નામને પંજાબ, ઉત્તર પ્રદેશ, મધ્ય folia Roxb.). ઉત્તરપ્રદેશમાં તથા પ્રદેશ, રાજસ્થાન, ગુજરાત અને દખ્ખણમાં બિહારમાં થતું મહુડાનું ઝાડ, જેનાં ફળ થતે એકબારાહી #૫, જેનાં મૂળ ટેકનિક મહડાં ખાવાના કામમાં આવે છે અને જેને અને ઉત્તેજના માટે ઉપયોગી છે. દેશીદારૂ બનાવવામાં આવે છે. તેના બીનું maggot. માખીનાં પગ વિનાનાં ડિસ્પ. ફળિયું રાંધવાના તથા સાબુ બનાવવાના m. in wounds, પશને પડેલા ખલ્લાકામમાં આવે છે. બીમથી ડેળિયું કાઢી ઘામાં ઈંડાં મૂકતી માખી, જેનાં ડિક્ષ લીધા બાદ શેષ રહેતા ખોળનો ઉપયોગ પેશીઓનો નાશ કરે છે. ખાતર તરીકે કરવામાં આવે છે. . magnesia. Mg), મેગ્નેશિયમ એકlongifolia (L.) Mach. (Syn. સાઈડે, નિર્જલીકૃત મેગ્નેશિયમ કાર્બોનેટ, Bassia longifolia (L). લાંબાં પાન- પ્રતિ કચ્છ અને રેચ તરીકે ઉપયોગમાં ale H851 313. M. malabarica 29171 241421 41952. m. magma. (Bedd.) Parker (Syn. Bassia મિલ્ક ઑફ મેગ્નેશિયા મંદ પ્રતિ અ malabarica Bedd.). પશ્ચિમના દ્વીપ- અને રેચક ઔષધિ. કલ્પીય પ્રદેશમાં થતું મહુડાનું ઝાડ. magnesium, Mg. સંજ્ઞા ધરાવતું
moha. મહુડાનું ઝાડ જેના બીમાંથી રાસાયણિક તત્વ, જે પ્રાણી અને વનસ્પતિની કાઢવામાં આવતા તેલને ઉપગ સાબુ વૃદ્ધિ માટે ભાવશ્યક છે; જેને મેગ્નેશિયમ બનાવવા અને દીવાબત્તી માટે કરાય છે. આચન (Mg++) તરીકે વનસ્પતિ અને ખેળનું ખાતર થાય છે. mohua. શકે છે અને જે હરિતપણેનું મહત્વનું ઘટક ઉત્તરપ્રદેશ, બિહાર, આન્ત્રપ્રદેશ, કર્ણાટક, છે, જે પાનને ઘેરે રંગ જાળવી રાખે છે. પ. બંગાળ, મહારાષ્ટ્રમાં થતું મહુડાનું ઝાડ, બીજ નિર્માણ અને તેને તેલી ઘટક માટે જેનાં ફૂલ-મહુડાને ઉપગ મદ્યાર્ક બનાવવા તે ફૉસ્ફરસનું વાહક છે; સ્ટાર્ચના હેરફેર માટે કરવામાં આવે છે. m. tree મહુડાનું અને પોષક દ્રવ્યના નિયત્રણમાં તે ઉપયોગી $13. m. butter. Bassia lalifolia બને છે. m. carbonate. મેગ્નેયિયમ L. એટલે મહુડાને બીમાંથી કાઢવામાં કાર્બોનેટ. m. deficiency. મેગ્નઆવતું તેલ, જેને ઉપયોગ સાબુ બનાવવા શિયમ તત્વની ઊણપથી વનસ્પતિની અને દીવાબત્તી કરવા માટે થાય છે; તથા થતી અવસ્થા, જેમાં તેનાં પાન પીળાં પડે, તેનું તેલ કાઢી લીધા પછી રહેલા અવશેષ- કપાસનાં પાન ગુલાબી લાલ બને, તેમાં બાળને ઉપગ ખાતર તરીકે કરવામાં આવે બીનનાં પાન પીળાં થાય, સફરજનનાં પાન છે. m. refuse. મહુડાના નિસ્પંદનને પર પટ્ટા થાય. આવી અવસ્થાના ઉપાય 52421. mowra fat. Madhuca તરીકે તેના પર મેગ્નેશિયમ સલફેટને

Page #346

magnet
340
maize ટકાવ કરવામાં આવે છે. m. sul- maida, મેરે; થયા વિનાને મિલમાં જate મેનેશિયમની ઊણપના પરિણામે તૈયાર કરવામાં આવતે ઘઉંને લોટ. વનસ્પતિની નીપજતી અવસ્થાના નિવારણાર્થે maidan. મેદાન, ખુલ્લી તૃણભૂમિ.
ટકાવ માટે ઉપયોગી બનતું દ્રાવણ, main. મુખ્ય. m. axe. મુખ્ય ધરી, magnet. ચુંબક. m bar સળિયા મુખ્ય અક્ષ. m. crop. મુખ્ય અથવા રૂપને ચુંબક, દંડ ચુંબક. magnetic. ખૂબ જ અગત્યને પાક. m. drain. ચંબકીય, ચુંબકનું -ને લગતું. m. coil. મુખ્ય નીક, મુખ્ય મારી. જી. effect. ચુંબકીય ગુંચળ. m. couple. ચુંબકીય મુખ્ય પ્રભાવ-અસર. m. frame, યુ.... m. field. ચુંબક-ક્ષેત્ર. m. મુખ્ય દ્વાચ. m. feathers, પક્ષીનાં needle. ચુંબકીય સેય. magneti- મુખ્ય કડક પીંછાં. m. plot, મુખ્ય zation. કઈ પદાર્થને ચુંબકિત કર,
ટર ચંકિત કરો. ઑટ, જમીનને મુખ્ય ખંડ. m. tall ચુંબકના પ્રભાવ હેઠળ લાવ કે મૂકો.
feathers, પક્ષીની પૂછડીનાં મુખ્ય magnetism. 2j043c4. magne- કડક પીંછાં. tomotive force. ચુંબકીયચાલક બળ. maina, ઘાસચારા માટેની વનસ્પતિ. magnetite, મેગ્નેટાઈટ; બિનસિલિકેટ
mainphal. yslas. (?) Vangueria સયાજનોમાં ખડકોમાં જોવામાં આવતું pubescens Kurz. નામના પ. બંગાળ.
સિક્કિમ, ખાસી ટેકરીઓમાં થતે એક દ્રવ્ય, જે ખડકોને રંગ આપે છે.
સુપ, જેનાં કુમળાં પાનની શાકભાજી magnifying. વિસ્તારક, પ્રવર્ધક.
બનાવીને ખાવામાં આવે છે. magnitude. પરિમાણ,
maintenance, fama. m. of Magnolia grandiflora L.
milk secretion. &441 241941 નામનું નાનું ઝાડ,
જાળવણ. m. ration, શરીરની Magra sheep. બિકાનેર અને રાજ
તદુરસ્તી અને સ્વાથ્યને જાળવવા કે સ્થાનમાં લેવામાં આવતી ઘેટાની ઓલાદ,
જીવંત રહેવા માટે આવશ્યક બનતા જેનાં ઘેટાં સારા પ્રમાણમાં અને સારું
ખારાક, જે શક્તિ અને વિશ્રાંતિ આપે, ન આપે છે.
અને શરીરનું વજન કાયમ ટકાવેલું રાખે. magur, માછલીને એક પ્રકાર,
maize. #514; Indian corn, Zea mahabaribach. એક પ્રકારનું આદુ.
mays L. નામનું મૂળ અમેરિકાનું ઘઉં, mahali. સેપારીને લાગતા સડાને
બાજરી અને જુવાર પછીનું સ્થાન મેળવતું, પ્રકાર.
આદિવાસીઓને મુખ્ય ખેરાક બનતું Mahalwari system. H6144127 ધાન્ય, જેને ઢેર માટેના ચારા તરીકે પ્રથા.
પણ ઉગાડવામાં આવે છે. મકાઈના દાણાMahan. મેટું કદ ધરાવતે પેકન માંથી કાંજી બનાવવામાં આવે છે. આ નામના કાષ્ઠફળને એક પ્રકાર.
પાક ફળદ્રુપ અને પાણુને સારે નિકાલ maharukh. જમીનને જકડી રાખતું
ધરાવતી જમીનમાં ગરમ અને ઠંડા 40–50 ફૂટ ઊંચું ઊગતું, વીથિ માટે એમ બંને પ્રકારના વિસ્તારોમાં થાય છે. ઉપયોગી ઝાડ.
વૃદ્ધિના પ્રારંભના સમયમાં ભેજ અને mahoe. એક શાકીય વનસ્પતિ. સારા ખાતરની તેને જરૂર પડે છે. જી. mahogany. Sveietenia mahogoni borer. Chilo zonellus Swinh. (L.) Jacq. નામનું તામિલનાડુમાં થતું નામનું મકાઈને કરતું જંતુ, જે મકાઈ ઈમારતી વૃક્ષ.
ઉપરાંત જુવાર, બાજરી, ડાંગર, શેરડીને mahun tree. મહુડે.
પણ કરીને હાનિ પહોંચાડે છે. તેની

Page #347

major
841
Malabar...
ઈયળ આ સઘળા પાકને ભારે નુકસાન કરે છે. m. brown spot, Phy- soderma zeamaydis. a1 Hell me મકાઈ ને લાગુ થતા એક રોગ, જેમાં મકાઈનાં પાન પર પાણી ભરેલા ડાઘ 4132 . m. downy mildew. Sclerospora philippinensis Weston. નામની ફૂગથી મકાઈને થતો એક રોગ. જેમાં તેના પાણી પર સફેદ રેખાઓ જેવું દ્ર” થાય છે. જી, head smut. Sphacelotheca reiliana. નામના જંતુથી મકાઈને થતો એક રોગ, જેમાં તેના પર કાળા ડાઘ લાગે છે. આ રેગ થયું હોય તેવા છેડની વૃદ્ધિ અટકી જાય છે. m. leaf blight. Helminthosporium turcicum Pass. 11Hell કૃમિથી મકાઈનાં પાનને ભારે હાનિ પહેચાડતે એક રોગ. m. leaf rust.
nuccinia sorghi. નામના જંતુથી મકાઈના પાનને થતા ગેરુને રેગ. m. leaf spot. Cercospora sorghi. નામના જંતુથી મકાઈને થતો એક રોગ, જેમાં પાન પર બદામી ગોળ ડાઘા પડે છે. m. pine borer. મકાઈના સાંઠાને કોરતી ઈયળ. m. smut. Utilago zeae. નામની ફૂગથી મકાઈને થતો અંગારિયાને રાગ. malai. મકાઈ.
makka મકાઈ. major. yvu, Hl. m. distri.
butory. મુખ્ય પેટા-નહેર, મુખ્ય સહાયક નદી. જી. element. મુખ્ય તત્વ. m. mineral. મુખ્ય ખનિજ – લવણ તા. Majorana kortensis Moench
Syn. Origanum majorana L.). ડમરો મારા નામની ભારતભરમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ, જેને ઉપગ ખેરાકી વસ્તુઓને સુવાસ આપવા માટે થાય છે, જેનાં પાન અને પુપાચેને વાતહારક અને શક્તિદાચક ઔષધિ તરીકે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. makedshingi. Caralluma fim-
briana Wall. નામની આધ્ર પ્રદેશમાં થતી એક પ્રકારની શાકીય વનસ્પતિ. make weight materials. કુલ વજન મેળવવા ખાતરમાં ઉમેરવામાં આવતાં વિશેષ અન્ય દ્ર. makhana. એક જલજ વનસ્પતિ. nakhmali sem, ખાદ્ય બીજધારી એક પ્રકારની વનસ્પતિ. makra. ખાદ્ય બી અને ચારા માટે hai ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી વનસ્પતિને એક પ્રકાર. Malabar મલબાર. M. cardamom. સામાન્ય રીતે ઉગાડવામાં આ એલચીને એક પ્રકા૨, જેને છોડ મધ્યમ પ્રકારને હેચ છે અને જે કર્ણાટકમાં થાય છે.
M. coconut region. કૃષિ સંશધન કાર્યના એક મહત્ત્વના ભાગ તરીકે વગીકૃત કરવામાં આવેલું એક કૃષિ વિસ્તાર, જેમાં કેરળ, પશ્ચિમ ભારતને કાંઠાળ પ્રદેશ, કર્ણાટક અને આ સોના પડેશમાં આવેલા વિસ્તારોને સમાવેશ થાય છે અને જેમાં કેફ, રબર, નાળિયેરી, સાબુખા, કાળાં મરી, એલચી અને ડાંગર પકવવામાં આવે છે. M. kino. બિયે, બીબડા નામનું ઝાડ. M. mountain ebony, michell; Bauhinia malabarica Roxb. ll Hd દક્ષિણ ભારત, આસામ અને પ. બંગાળનું વૃક્ષ, જેનાં પાન ખોરાકી વસ્તુઓને સુવાસિત બનાવવા અને છાલ ચામડાં કમાવવાના કામમાં આવે છે અને કુમળાં બી ખાવાના કામમાં આવે છે. M. nut. 24 2,321l; Adhatoda vasica Nees (Justicia adhatoda L.). 1991 સદાહરિત છેડ, જેનાં ડાળખાં અને પાન
ઔષધીય ગુણ ધરાવતાં હઈ શરદીના દર્દોમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે, તેમાંથી પસાકા નામનું કફહારક ઔષધ બનાવવામાં આવે છે અને પાનનું ખાતર પણ બનાવવામાં આવે છે. M. nutmeg. Myristica malabarica

Page #348

342
Malahari
Lamk.માંથી ઉપલબ્ધ ખનનું નિમ્ન કાટિનું જાયફળ, જે જંગલી જાયફળ, રણ નયફળ અથવા કાચફળ તરીકે પણ ઓળખાય છે. Malabari. શુદ્ધ નહિ પણ, બે કે ત્રણ પ્રકારની મલબાર કાંઠાની બકરાંની મિશ્ર એલાદ, જેમાં સુરતી આલાદ મુખ્ય છે, અને જેના પૂર્વ અરબસ્તાન અને મેસેપોટેમિયાનાં બકરાં હતાં. Malachra capitata L. રણભીંડી, પરદેશી ભીંડી નામની ભારતના ગરમ વિસ્તારામાં થતી વનસ્પતિ, જેના પ્રકાંડના પૈસાનાં કાપડ, દેરીએ અને દેરડાં બનાવવામાં આવે છે. malaria. મલેરિયા, ટાઢિયા તાવ; Plasmodium gallinaceum અને P. bubali, નામના પરજીવીઓના સંક્રમણના પિરણામે પક્ષીએ અને ભેંસાને થતા રાગને પ્રકાર
જલ
malathion. O, O- dimethyl S- (I, 2-dicarbethoxyethyl) phosdhordithioatc નામનું કાર્બનિક ફૉસ્ફરસ સંયાજન, જે જંતુધ્ન ગુણધરાવે છે. આના શુદ્ધ સંચેોજનમાં 99 ટકા સક્રિય ઘટક હોય છે, તે સહેજ જલદ્રાવ્ય છે . અને આલ્કોહોલ, ઍસ્ટર, ઈથર, કીટેાન, અને વાનસ્પતિક તેલે જેવા કાર્બનિક દ્રાવકામાં તેને ભેળવી શકાય છે. છંટકાવ કરવા માટે તે ભૂકારૂપે મળી શકે છે, જે ઝડપથી વિશ્લેષણ કરે છે અને તે તેની કાર્યક્ષમતા ગુમાવે છે. તેને સંક્રામક જંતુઘ્ન તરીકે ઉપયાગમાં લેવામાં આવે છે. સંધરેલાં અનાજ જેવાં દ્રવ્યેનાં જંતુ, કીટ, મલેામશી. ચૂષકો, થ્રિપ, ભીંગડાંવાળાં જંતુ ઈ૦ જેવ નુકસાનકારક સજીવે ના નિયંત્રણ માટે તેને વિશાળ રીતે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. Malay, સંવર્ધન સ્થળનું નામ ધરાવનાર મરઘું, જેની માદા ઈંડાં આપે છે, અને પક્ષી ખાવાના ઉપયેગમાં લેવામાં આવે છે. Malaya jam. જુએ. Malayan
malignant
apple. Malayan apple. Syzi gium malaccense (L.) Merr. & Perry; Eugenia malaccensis L. Mala apple, mountain apple, Malaya jam ઈ॰ નામેા ધરાવતું શાભા માટે ઉગાડવામાં આવતું મૂળ માકાનું ફળઝાડ.
m
male. શુક્રાણુ અથવા શુક્રપિંડ પેદા કરનાર પ્રાણી, નર, પું. (૨) ફૂલનાં પુંકેસર. (૩) વનસ્પતિને ફલિત કરનાર, flora. નરપુષ્પ. m. gamete. પુંજન્યુ, નરજનન કોષ. m. gametangium. પુંજન્યુધાની. m. gametangium mother cell. પુંજન્યુધાની માતૃકાષ. m. genital system. નર જનનતંત્ર. m. inflorescence. નરપુષ્પવિન્યાસ. m. process. મરધીનાં ખય્યામાં જોવામાં આવતું અવિકસિત જનન અંગ, નરપ્રવર્ધ.
malformation. કુરૂપતા. (ર) વનસ્પતિમાં થયેલા કોઈ રોગના કારણે, તેના પર ફોલ્લા, મસા, અસું, પણ્વલન, શમલ મૂળ, સ્થાનીય ત્રણ, ઇં॰ જેવી વિકૃતિઓ થાય છે, malfunctioning. વિક્રિયા. mali, માળી, બાગબાન. malignant. વિષાકત, જલ, અતિદુષ્ટ. (૨) મરણ નીપાત્રે તેવું. (૩) સારવાર કે ઉપચારને પ્રતિચાર ન આપે તેવું. (૪) ઊથલેા ખાતું અથવા વધારે તીવ્ર બનતું, અસાધ્ય. m. catarrhal fever. આફ્રિકા અને યુરોપના કેટલાક દેશમાં પુખ્ત ઢારને લાગુ થતે વિષાણુજન્ય રિન્ડરપેસ્ટ જેવા, નાક અને ખ માંથી સતત ચીકણા સ્રાવ કરતા એક રાગ. m. oedema. Clostridium septicum. નામના જીવાણુથી નાચવીય પેશીમાં થતા ત્રણ સંક્રમણથી ઢાર અને ઘેટાની થતી એક ગ-વ્યવસ્થા, જે ઢાર-માદાની પ્રસૂતિ બાદ અને ઘેટામાં ઊન ઉતારી લીધા પછી

Page #349

malleable...
348
Malvi
કે ખસી કરાવ્યાને અંતે ઉપસ્થિત થાય જ. extract. જવ અને ધાન્યના છે, જેમાં રેગી પ્રાણીને સજા આવે છે મિશ્રણમાંથી મળતી શરા. m. sugar, અને તેની પેશી મરી જાય છે. m. ધાન્ય શર. maltase. ધાન્ય સકરાને tumour- અસાધ્ય અબુદ, વિષાક્ત દ્રાક્ષ શર્કરામાં ફેરવનાર ઉભેચક. રસેળીને રોગ, જે રેગી પ્રાણીના શરીર maltose. Effordd 2$'21; C12H2zપર એક ઠેકાણે શરૂ થઈ ધીમે ધીમે 0 HO સૂત્ર ધરાવતી દ્વિ-શર્કરા. બીના આખા શરીર પર ફેલાઈ જાય છે.
અંકુરણ દરમિયાન સ્ટાર્ચ એટલે કાંછ પર malleable cast iron. ઘનવ
થતા આથવણના પરિણામે આ ઘટના નીય, ઘાતવર્ધનીય કે ટીપીને લાંબું કરી
બનવા પામે છે. ખેરાકમાંનું કાંજીનું દ્રવ્ય શકાય તેવું ઢાળેલું લોખંડ. m. iron.
પ્રાણીઓ પચાવે ત્યારે પણ આ શકરાનું
નિર્માણ થાય છે. ઘનવર્ધનીયઘાતવર્ધનીય લેહ.
malta. મોસંબીને એક પ્રકાર. (૨) Malling root stock. સફરજનનું
ભૂમધ્ય સમુદ્રમાં આવેલ એક ટાપુ. M. જાણતું બલિંગી મૂળ કલમ-સ્કધ, જેનું
Blood Red. ભારતમાં ઉગાડવામાં અતિવામન, (૨) અર્ધવામન, (૩) જેમ
આવતી મેસેબીની એક જાત. M. દાર, અને (૪) અતિ મહાર–આ પ્રમાણેની
Common. પંજાબ અને ઉત્તર પ્રદેશના ચાર કટિમાં વર્ગીકરણ કરવામાં આવે છે.
કેટલાક વિસ્તારમાં થતી મોસંબીને એક mallophaga. નામની જની શ્રેણી પ્રકાર. M. fever. ઘેટાંબકરાંને થતા Mallotus philippensis (Lamk) રોગને એક પ્રકાર. M. orange.
Mie-Arg. કપિલે નામનું પ. બંગાળ, મીઠી મોસંબી. મધ્યપ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર અને ઓરિસાનું Malthusian theory. ટી. આર. એક વૃક્ષ, જેનાં ફળ પરથી મળતો લાલ માશૂઝ (1766-1834) નામના ઇગ્લેંડના રંગ રેશમને રંગવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં એક પાદરીએ ખેરાક વૃદ્ધિ અને વસ્તી બાવે છે; ઉપરાંત સૂત્રકૃમિની સામે પણ વધારાના સંબંધ અંગે રજુ કરેલો એક તેને ઔષધ તરીકે ઉપયોગ કરવામાં સિદ્ધાંત, જે અનુસાર રાકની વૃદ્ધિની આવે છે.
તુલનામાં વસ્તીને વધારે ખૂબ જ ઝડપથી malnutrititon. કુ-પેષણ, કંગાળ
થવા પામે છે. ખેરાક, બલ્પ ખેરાક કે ખેરાકના અભા
Malus baccala (L.) Borkh. વના પરિણામે થતી તંદુરસ્ત અવસ્થા.
(Syn. Pyrus baccata L; P. malodorous. દુર્ગધ મારતું.
baccata L.var. sibirica Maxim.).
જંગલી સફરજન, કાશમીર અને ખાસી Malpighia. શોભાનાં નાનાં ઝાડ, છેડ
ટેકરીઓમાં થતું નાનું ઝાડ, જેનાં ફળનું કે ક્ષુપ ધરાવતી પ્રજાતિ. M. glabra
2115 914 3. M. sylvestris (L.). . ખાદ્ય ફળને બાર્બીડસ ચેરી નામને
વિલાયતી કંગાઈ નામનું મૂળ પૂર્વ યુરાય છોડ. M. punicifolia L. તામિલનાડુ
અને ૫. એશિયાનું પણ અહીં હિમાચલ અને કર્ણાટકમાં થતે ખાદ્યફળને છોડ.
પ્રદેશ, કાશ્મીર, કુળ, કમાં, આસામ M. narens I. ખાદ્યફળની એક વનસ્પતિ અને નીલગિરિમાં થતું ખાયફળધારી ઝાડ, malt. જવને રસ. (૨) પૂરતા પ્રમાણમાં Malva barbiflora L. વાયવ્ય હિમાઉભેચક બને ત્યાં સુધી જવના દાણાને હય, કાશમીર, પંજાબનાં મેદાને, મહારાષ્ટ્ર, ફણગવા દેવામાં આવે અને ત્યાર બાદ ઉત્તર પ્રદેશ, પ. બંગાળ, ખૂણ, કર્ણાટક તેમને સૂકાવા દેવામાં આવે છે, જેના પરિ. અને મદુરાઈમાં થતું એક ઝાડ. ણામે આ પેદાશ બને છે. (૨) ધાન્ય શરા. Malvi. વાલિયર, મધ્ય ભારત અને

Page #350

mamma
344
mandaria..
હેરાબાદમાં થતી ઢેરની એક એવાદ, આવે છે. mammee-apple. જુઓ જેમાં પ્રદેશ અનુસાર વિવિધતા હોય છે, [ammed american L. જેને બાંધો મજબૂત હોય છે અને ભાર- Mammillate cherimoyer. મેટા વાહી પશ તરીકે તે ઉપયોગી પ્રાણું છે. કદ ધરાવતું નીલગિરિમાં થતું મધ્યમ mamma. માદા સ્તનધારી પ્રાણુનું કદનું ઝાડ. દુગ્ધ-સ્ત્રાવી અંગ. mammal. પૃષ્ઠવંશી
mammooty.તામિલનાડુમાં ઉપયોગમાં પ્રાણુ સમુદાયનું સસ્તન પ્રાણી, જેની
લેવામાં આવતું કૃષિ ઓજાર. માદા બચ્ચાંને ધવડાવે છે. mamma
mammi. ઘઉંના કણસલાને લાગતા lia. પૃષ્ઠવંશી પ્રાણીઓને સસ્તન સમુદાય.
રોગને એક પ્રકાર. mammary સ્તનને લગતું. m.
management. ઉત્પાદનની પ્રક્રિયાartery. સ્તન ધમની. m. gland.
એની મર્યાદા નક્કી કરે, તેના નિરાકરણ સ્તન.ગ્રંથિ, દુગ્ધ ગ્રંથિ, આંચળ. (૨) સસ્તન પ્રાણીઓમાં ચામડી અને સ્નાયુ
માટે જરૂરી માહિતીને એકત્ર કરે. તે
અંગેના નિર્ણ લે, આ નિર્ણયે અનુસાર પેશીના બાહ્ય સ્તરની વચ્ચે રહેલી ગ્રંથિ. માદા પ્રાણીઓની જુદી જુદી જાતિઓમાં
કાર્ય કરે, તે અંગેની સઘળી જવાબદારી આ ગ્રંથિનાં પ્રકાર, સ્થાન અને સંખ્યા
ઉઠાવે–આ સોને આવરી લેતી માનવે જુદાં જુદાં હોય છે. શરીરની વક્ષીય
યોજેલી તંત્ર વ્યવસ્થા કે પ્રબંધ. બાજએ બંને તરફ સરખી સંખ્યામાં
manavari. તામિલનાડુમાં તળાવના આ ગ્રંથિઓ આવેલી હોય છે. પ્રત્યેક પાણીની સિચાઈથી ઉગાડવામાં આવતો ગ્રથિને એક એક આંચળ હોય છે. પ્રાણીની ડિસેમ્બર-ફેબ્રુઆરીની મેસમ દરમિયાનને પ્રથમ ગર્ભાવસ્થામાં આ ગ્રંથિને વધારેમાં
પાક, 913 1912 92
m. manda. Cudrania iavanensis groove. સ્તન ખાંચ. m. system.
Trecul. નામને ઉત્તરપ્રદેશ, એરિસા મારા પ્રાણુના, ખાસ કરીને દુગ્ધાલયને
અને આસામમાં થતે ખાદ્યફળને સુપ. પ્રણમાં આવેલાં દુગ્ધ – ગ્રંથિ, આંચળ. mandania. તો દેવદાર. રક્ત નલિકા ઇ.નું બનેલું તંત્ર,m. veins.
mandarin-lime. 8-3110 22 દુશ્વશિરા. mammitis. mastitis.
લીંબુના સંકરમાંથી પેદા થયેલી રંગપુર સ્તનકેપ, સ્તન કે આંચળ પર આવતા સેને.
અને કસાઈ પૈકીની એક જાત. mammogenic hormones.
mandarin orange. સંતરાં. સ્તનગ્રંથિ અને આંતરસ્ત્રાવની સાથે ગાઢ.
નારંગી, નારંગીકુળની tangarine, Citrus રીતે સંકળાયેલી પેશીઓનાં વૃદ્ધિ અને
reticulata Blanco. (C. nobilis Anવિકાસની સાથે જવાબદાર ગાચ ઈ. drew). નામને ભારતમાં થતો નારંગીને પ્રાણુઓના દેહમાં રહેલાં અંતઃસ્ત્રાવો. પ્રકા૨, જેમાં ખાસ કરીને નાગપુરી સંતરાં, Mammea americana L. aze ફર્ગ સંતરાં, ખાસી સંતરાં, દેશી સંતરાં ઈન્ડિઝમાં અસલ વતન ધરાવતું ખાદ્ય છે. જેવી સંતરાની જાતને સમાવેશ થાય ફળનું એક ઝાડ. M. longifolia. છે. બધાજ પ્રકારના ઉષ્ણ અને ઉષ્ણ Planch & Triana (Svn. પ્રદેશમાં આ સૌ પ્રકારના સંતરા થાય Ochrocarpus longifolius (Wight). છે, જેમાં મહારાષ્ટ્ર પ્રદેશમાં થતાં સંતરાને Benth & Hooks ). નાગકેસર; પ્રકાર ઉત્તમ ગણાય છે. તેની છાલને દ. ભારતમાં ઉગાડવામાં આવતું એક ઉપયોગ મામલેડ બનાવવા માટે થાય છે. ઝાડ, જેનાં ફળ ખાવાના કામમાં આવે છે સંતરામાંથી કાઢવામાં આવતું તેલ મિઠાઈ, અને સૂકી પુષ્પ કળીઓમાંથી લાલ રંગ સંદર્યપ્રસાધને અને ઔષધ નિર્માણમાં મળે છે, જે રેશમને રંગવામાં કામમાં ઉપયોગી બને છે.

Page #351

mandi
345
Mangifera...
mandi. મડી, બજાર.
mangel. mangle, mangel-wurzel, mandible. 1842191132 Benoid mangold, Beta vulgaris var. નીચલું જડબુ.
macrorhiza નામની દ્વિ-વર્ષીય શાકીય Mandya sheep. કર્ણાટકનું ઉચ્ચ
વનસ્પતિ. પ્રકારનું માંસ આપતું લાંબા પગ અને Mangifera indica L. અબ; ગુજપાતળા શરીરવાળું ઘેટું.
રાત, ઉત્તરપ્રદેશ, પંજાબ, મહારાષ્ટ્ર, આધ
પ્રદેશ, પ. બંગાળ અને તામીલનાડુમાં થતું mane. થાળ; ઘોડા અને અન્ય પ્રાણ
ખાદ્યફળ અર્થાત કરીનું વૃક્ષ. M. pinnata એના ઉપલી ગરદન પર ઊગતા વાળને
L.. અંબર, આમ્ર, પંજાબ, મહારાષ્ટ્ર, ગુaો .
પ. બંગાળ અને આસામમાં થતું ખાદ્યફળનું manganese. મેગેનીઝ નામનું રાસા- ઝાડ, જેની છાલ ચામડ કમાવવા ઉપગી ચણિ વિરલ તત્વ જે વનસ્પતિનું એક છે. 'Mango કેરી, ચાના કોના ખોરાકી દ્રવ્ય છે. મેગેનીઝ આયન રાજા તરીકે ઓળખાતા પ્રજીવકે “એ” અને (Mn+++) તરીકે તે લગભગ લેહની જેમ “સી” ધરાવતું ફળ, જેનું વૃક્ષ સદાહરિત વર્તે છે. જે વનસ્પતિનાં હરિત પના અને વિશાળ ઘટ ધરાવતું હૈય છે. નિર્માણમાં અને વનસ્પતિ પેશીમાં ઉપચય- ભારતમાં થતી ફળ ખેતીમાં આ ફળ ઝાડની અપચય એટલે ઓકિસડેશ-રિડકશનની કષિ અર્ધોઈ ભૂમિ રેકે છે; ખાસ કરીને પ્રક્રિયામાં મહત્ત્વનો ભાગ ભજવે છે. (૨) તે ગુજરાત, ઉત્તરપ્રદેશ, બિહાર, આ બ્રપ્રાણીઓનાં પ્રજનન, વૃદ્ધિ અને દુગ્ધ પ્રદેશ, પ. બંગાળ, તામિલનાડુ, એરિસા, નિમાણ માટે તે મહત્વનું એક તત્વ છે. મહારાષ્ટ્ર, કેરળ, મધ્યપ્રદેશ અને પંજાબમાં
m. chlorosis મેગેનીઝની ઊણપના થાય છે. પાંચ હજાર કરતાં ઊંચી ભૂમિમાં પરિણામે વનસ્પતિમાં વિવર્ણતાનો થતો
આ વૃક્ષ થઈ શકતું નથી. છોડવા જેવી રેગ. m. deficiency. કુદરતી પ્રક્રિયા કુમળી અવસ્થામાં તેને હિમ અને તુષારથી માટે આવશ્યક માત્રામાં વનસ્પતિને મેગે- રક્ષણ આપવું પડે છે. વાવાઝોડા અને નીઝ નહિ મળવાના પરિણામે નીપજતી હિમના કારણે તેનાં મેર ખરી જાય છે,
ગાવસ્થા; જેને, એક રતલ મેગેનીઝ પરિણામે કરીને ઉતા૨ ઘટી જાય છે. આવા સફેટ અને અર્ધા રતલ કળી ચૂનાને 100 બે વૃક્ષોની વચમાં 30 થી 35 ફૂટનું ગેલન પાણીમાં મિશ્ર કરી આ મિશ્રણને અંતર રાખવામાં આવે છે. બે કલમ છંટકાવ કરી નિયંત્રણ હેઠળ લાવવામાં કરીને કે ગેટલો વાવીને ઉગાડવામાં આવે આવે છે. (૨) પ્રાણીઓને પૂરતા પ્રમાણમાં છે. કેરીની વિવિધ જાત છે. m.anthમેગેનીઝ મળે નહિ તે તેમની વૃદ્ધિને
racnose. Colletotrichum gloeoહાનિ પહોંચે છે.
sporides Hayes. 11441 viden mange. ખૂજલી, ચેળ, ખંજવાળ. (૨) આંબાને તે એક પ્રકારને રક્ષરોગ, જેમાં વાળવાળાં પ્રાણીઓ અને પક્ષીઓને ઈતડીના તેની કુમળી ડાળીએ, મેર અને કેરી પર કારણે થતો ચામડીને એક પ્રકારને ફેલ્લા જેવી ગાંઠે થઈ રે ગગ્રસ્ત ભાગ રોગ. જેમાં માં ઈતડી વાળ હેઠળની કાળે પડે છે. 11. bactejas eaf ચામડીમાં ઘૂસી ઈંડ મૂકી દર બનાવે છે, spor. Pseudom in as mangs feraજેથી તેને ઉપદ્રવને ભોગ બનેલ પશુ કે dicta. નામના જંતુથી બને તે પક્ષીને ખંજવાળ આવે છે, તેની ચામડી રેગ. m. Dark-eating caterખડબચડી બને છે, તે પર ભીંગડા વળે છે pillar, Interbela (juadrinotata અને ચાઠા પડી જાય છે. mangy, Walker નામની આબામાં પડતી ખંજવાળ આવતી હોય તેવી.
બદામી રંગની ઈયળ, જે ઝાડનાં થડ અને

Page #352

Mangifera...
346
Manihot... ડાળીઓમાં દર કરી, ઝાડનાં અને કેરી Trophagus asiaticus Evans. ખાય છે. m. canker and die- નામની અબાના પ્રહ પર આક્રમણ back. આંબાનાં પાન અને ડાળખાને કરતી ઈતડી. m. nut weenી yal 21011 3512. m. fruit fly. Cryptorhychus mangifarae Fabr.; Dacus dorsalis Hendel, 412421 C. graves. Fabr. 117401 3:21 310 કેરીને કીટ, જે જામફળ, લેકેટ, દાડમ, નામને કીટ. m. pink disease, જરદાળુ, પ્લમ, પીચ, વટાણા, અંજીર, Corticium salmonicolor.11 441 oygun સફરજન, કિવન્સ, કેળાં અને ખટમધુરાં કરીને થતો એક રેગ. m. powdery ફળામાં પણ પડીને ભારે હાનિ પહોંચાડે mildew. Oidium mangifarae છે. m. ginger, આંબા હળદર. Bertheti નામની ફૂગથી કેરીને થતા Cucuma amada Roxb. 11201 's Plal. m. shoot gall psyl. હળદરને એક પ્રકાર, જેનાં મૂળ આદુ lid. Apsylla cistellata Buckton. જેવાં દેખાય છે અને તેની સુવાસ કેરી નામને કેરીને કીટ, જે ખીલતી કળીમાં જેવી આવે છે, માટે તે આંબાહળદર તરીકે શંકુ આકારની ગાંઠ બનાવે છે અને માર ઓળખાય છે અને તેનું અથાણું બનાવવામાં બેસવા દેતા નથી. . sooty 312 9. m. hopper. Idiocerus mould. Capnodium ramosum. U clypealis Leth; 1. atkinsoni 112 and @. m. stem borer. Leth;l, niveosparsus Leth.11344i Batocera rufomaculata De Geer. કેરીમાં પડતાં જંતુ, જે રસ ચૂસીને પાકને (B. rugra L). નામનો કરીને કીટ, ભારે હાનિ પહોંચાડે છે; મેરને ખેરવી જે અંજીર, શેતૂર અને ફણસ પર પણ નાખે છે; આના ઉપદ્રવના કારણે મધ આક્રમણ કરે છે, જેનાં ડાળ ઝાડની જે કાળે રસ ઝરે છે, જેને બાને ડાળિઓ અને થડમાં દર કરી અંદ૨નું કાષ્ઠ મધિ કહેવામાં આવે છે. m. leaf- ખાય છે. cutting weevil. Deporaus mangosteen. Garcinia mangosmarginalus Pasc. નામનું આંબામાં tana I. નામનું ટેનિન દ્રવ્ય ધરાવતી પડતું નાનું, ભૂખરુ ઢાલપક્ષ કીટ, જી. છાલવાળું દક્ષિણ ભારતમાં થતું એક ફળ; leaf gall makers. Procontari- જે વાતહર તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે nia matteiana Kieff. નામને આંબાને છે, મૂળ તે ઈસ્ટ ઇન્ડિઝનું હતું. m. oil કીટ, જેનાં ડિમ્ભ પાંદડાં ખાઈ જાય છે tree. કમનું ઝાડ. અને ગાંઠે બનાવે છે. m. mealy- mangrove.કળણ કે ભેજવાળી જમીનમાં bug. Drosicha mangiferae Gr. 41 4424sa; નામને આંબાના મેઢ તરીકે ઓળખાતો man hour. એક કલાક દરમિયાન એક કેરીને મેટું નુકસાન કરતો કીટ, જે જામ- વ્યક્તિ દ્વારા થતા કાર્યનું એકમ. ફળ, ફણસ, લાછી, પપૈયા, દાડમ અને manifold stomach. વાગોળનારા ખટમધુરાં ફળને પણ નુકસાન પહોંચાડે પ્રાણીનું તૃતીય આમાશય. છે, જેનાં ડિમ્ભ અને પુખ્ત જંતુ ડાળખાં Manihot sculenta Cranti. આગળ જામે છે, રસ ચૂસે છે, અને મેર (Syn. M. #lilissima Pohl). મેગે આવે ત્યારે ભારે ઉપદ્રવ કરી ફળ બેસવાની સકરકંદ, કસાવા; મૂળ બ્રાઝિલને પણ પ્રક્રિયામાં અડચણ ઊભી કરે છે, જેને મધ હવે કેરળ, તામિલનાડુ અને કર્ણાટકમાં જે રસ ઝરે છે, જેથી આ વનસ્પતિને થત છેડ, જેના કંદમાંથી કાંજી, સાબુફૂગજન્ય રોગ કરે છે. m. mites. ચોખા, સેમહિના અને લોહ બનાવવામાં Eriophyes Sp, Typhlodromus sp; આવે છે, જેનું વ્યાપારી મહત્ત્વ છે.

Page #353

manila...
347
manufactures manila grass. 20isia matrella મૂળ અમેરિકાનું પણ અહીં પ. બંગાળ, (L.) Merr. નામનું દીર્ધાયુ ઘાસ, જે તામિલનાડુ અને મહારાષ્ટ્રમાં થતું ખાવરેતીના હૂવાને નવસાધ્ય બનાવવા ઉપયોગમાં ફળનું ઝાડ, જેના ફળને ચીકણે રસ લેવામાં આવે છે.
ચીકલ તરીકે ઓળખાય છે અને મ્યુઈગManila hemp abaca, aboka, ગમ બનાવવા તેને ઉપયોગમાં લેવામાં abaca banana, manilla,એવાં વિવિધ આવે છે. તેનાં કુમળાં પાન ખાવામાં નામથી ઓળખાતે Musa textiles Nee. નામને ફિલીપીનમાં થતી વનસ્પતિને manilla. જુઓ Manila hemo. એક પ્રકાર, જેનાં પાન અને પ્રકાંડમાંથી maniod, સાબુ ચેખા, સાબુ ચેખાને મજબૂત રેસા મળે છે, જેનાં દેરડાં લટ. બને છે. જે યંત્ર માટે ઉપયોગમાં આવે manipulation. હસ્તકૌશલ્ય. છે; આ ઉપરાંત તેના કાગળ બનાવવામાં Manipuri. મણિપુરના ઘોડાની એક આવે છે; આ વનસ્પતિ દ.ભારતમાં પણ ઓલાદ. આ ઓલાદનું પ્રાણું નાનું પણ થાય છે. સઘળા પ્રકારના વાનસ્પતિક પ્રમાણબદ્ધ, નાનું માથું, મજબૂત સ્નાયુઓરેસાઓમાં મનિલા હેમ્પના રેસા સૌથી વાળી ગરદન, લંબુ મેં, પહેળી છાતી, મજબૂત હોય છે.
સરસ પગ, રૂઆબદાર અને ઝડપી ચાલ Manila maguey. El ali 0441199141 ધરાવે છે. આ પ્રાણીની પિલેની રમતમાં કામમાં આવતા રેસા ધરાવતી મુખ્યત્વે અને લશ્કરનો ભાર વહન માટે સારી મેકિસકોમાં થતી એક વનસ્પતિ.
માંગ રહે છે. manila tamarind. વિલાયતી mankanda. આસામ, ૫. બંગાળ, આંબલી, Pithecellobum dulce (Ro- મહારાષ્ટ્ર, તામિલનાડુ અને કેરળમાં થતા xb.) Benth. (Mimosa dulcis HIDLE dizal 315. Roxb; Inga dulcis Willd.). manna. Edell's 992 4421.12. 131 નામનું ફળધારી ઝાડ, જેનું કાષ્ઠ ઈમારતી સ્રાવ. કામ, વાડ, થાંભલા, બળતણ ઇ. જેવા mannan. બી અને કાષ્ઠના માવાનું કામમાં ઉપયોગી બને છે; તેનાં પાનને બહુશર્કરા કે દ્વિશર્કરા દ્રવ્ય. mannose, ઘાસચારે બને છે, વેરાન ભૂમિને નવસાધ્ય કાર્બોદિત, શકરા દ્રવ્ય; દ્રાક્ષ શર્કરાને કરવા તથા સરકતી રેતીને સ્થિર કરવા સમઘટક, જે કુદરતમાં દ્વિ કે બહુશર્કરા તેને ઉગાડવામાં આવે છે. અનાવૃષ્ટિને તરીકે ઓળખાય છે. તે ઠીક ઠીક સામને કરી શકે છે, હલકી mantis. Mandidae કુળનું અન્ય જંતુ અને પડતર જમીનમાં પણ તે ઊગી પર પરજીવી, ખેડૂતો માટે ઉપકારક જંતુ.
manometer. દબાણ માપક સાધન Manilkara hexandra (Roxb.) man power, H10a elbet Dub. (Syn. Mumusoes hexandra manual. હાથનું, હાથથી થતું, હાથથી Roxb.). રાયણનું ઝાડ; જે ગુજરાત, કરવામાં આવતું. (૨) પક્ષીના હાથ જેવા દિલહી, મધ્ય પ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર અને અંગ પરનું પીંછું, જે પ્રથમ, પ્રાથમિક અશ્વ પ્રદેશમાં થાય છે. M. h aaki અથવા મૂળ પીંછું કહેવામાં આવે છે. (L) Dub. (Syn. Mumusops m. lift, હાથથી ઊચકવું, હાથથી Kauki L.). ખિરણી નામનું ઉત્તર ઊચકી શકાય તેવું. manubrial ભારત, આધ્રપ્રદેશ અને મલબારમાં cell. હસ્તષ. થતું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. M. Zapota manufactures. ઉત્પાદન કરવામાં (L.). Van Royen. સાપેટા, ચીકુ; આવેલે માલ.

Page #354

manure
348
market
manure. ખાતર. (૨) ઘાસના પથારાનાં તેને માટી, લીલ ઇ.થી ઢાંકી દઈ ગુણપાટના દ્રવ્યો સમેત કે તે વિના પણ પ્રાણીના કકડાથી વિંટાળી એ ભાગને ભેજયુક્ત વિઘટનની વિવિધ અવસ્થાનાં મળમૂત્ર. રાખવાની કંટાળાજનક પ્રક્રિયા. (૩) જમીનની ફળદ્રુપતા વધારનાર કે mare. ઘડી, અશ્વવર્ગનું માદા પ્રાણ. જમીનને ફળદ્ર૫ કરનાર સંદ્રિય કે બિન- m. mule. માદા ખચ્ચર. સેન્દ્રિય દ્રવ્ય. m, complete ખાતરનાં Margarina indica S. કેળાની ઈયળ. સઘળાં તો ધરાવતું પૂર્ણ ખાતર. me, Margaronia caesalis W. ફણસના general સામાન્ય ખાતર. m... પ્રકાંડને કરતે કીટ. green ce 4142. m., inorg. margin. કિનાર, (૨) સીમ, રેખા. (૩) anic અકાર્બનિક – અનિંદ્રિય ખાતર. હાંસિય. m. of safety. સુરક્ષા મા . m, organic કાર્બનિક ખાતર, marginal. સીમાંત, લાભદાયક ખેતી સેન્દ્રિય ખાતર. m. handling. ન થઈ શકે તેવી સીમાંત (જમીન). (૨) ખાતરની વ્યવસ્થા. m. pit. ખાતર સીમા, કિનારા પરનું, તટવર્તી, ધારાવર્ત. માટેનો ખાડે. 1. spreader. m. meristem. સીમાંત વધનખાતરને ફેલાવનાર, ખાતરને પાથરનાર. 204 220. m. variegation. yol manual trial. ખાતરને અખતરે. કે પર્ણિકાઓ દર્શાવતી ઝાંખી પેશીને manurial value. ખાતરનું મૂલ્ય. સાંકડે કે વિશાળ પ્રદેશ. m. weeds, manuring. ખાતર નાંખવું, ખાતર જળાશયે કે કળણમાં ઊગતું ઘાસપાત, આપવું.
જે જંતુઓનું રહેઠાણ બને છે. manus. હાથ. (૨) પૃષ્ઠ વશી પ્રાણુને Marglobe. મોસમની અધવચ્ચે થતાં અગઉપાંગને હાથ જે ભાગ.
ટમેટ; જેના છોડ મોટા, ટટાર, જેમવાળાં manyplies. વાળનાર પ્રાણીનું તૃતીય હેચ છે, જેનાં ટમેટાં મેટાં, ગોળ, સુંવાળાં, આમાશય,
જાડી છાલવાળાં, નક્કર, ઊડાં લાલાશ પડતાં, Maoutia pya (Hook) Wedd. સહેજ ખાટા સ્વાદ ધરાવતાં હોય છે. પેઈ; ઉત્તર પ્રદેશ, બિહાર અને આસામમાં margosa. લીમડે. થત છેડ, જેના રેસાની માછલી પકડવાની mari. શિવજટા. જાળ બનાવવામાં આવે છે.
MarieLouise d'uccle.પીઅરફળની mar. પુરતા પ્રમાણમાં સેંદ્રિય દ્રવ્યવાળી એક જાતિ, જેમાં ફળ મેટું, લંબગોળ, પીળાશ ઉત્તર પ્રદેશમાં આવેલી પૂરતા જલનિકાલ પડતી લાલ છાલવાળું, સુવાસિત હોય છે. વિનાની ભેજવાળી જમીન.
marine. સમુદ્રી. m. soil. નદીMaranta arundinated L. તિખર, વાહિત અથવા સમુદ્ર નિક્ષેપિત કરેલાં આરારૂટ. મૂળ અમેરિકાની પણ અહીં દ્રવ્યોની બનેલી અને સમુદ્ર ખસતા નિર્માણ ખાદ્ય કંદ માટે વવાતી શાકીય વનસ્પતિ પામેલી જમીન. marole. આરસપહાણ, સંગેમરમર. marker. હાથવડે બી વાવવા અગાઉ maleી. કેટલાક પ્રકારના આરસ પંક્તિની નિશાની કરવા બળદ કે માનવજેવું.
કર્ષિત ઓજાર. are, ફળ, શેરડી, બીટની પ્રક્રિયાના market.બજાર; વસ્તુઓનાં ખરીદ-વેચાણ અંતે પડી રહેતું અદ્રાવ્ય અવશિષ્ટ દ્રવ્ય. થતાં હોય તેવું જાહેર સ્થાન, હર, મંડી. marcescent. ચીમળાય વિનાજ ઝાડ (૨) ક્રય-વિજ્ય; લે-વેચ કરવી. , પર સુકાઈ જતાં(પાન).
closed બંધ બજાર. Th, commarcottage. કળીની નીચે, ચૂંટેલા petitive પ્રતિસ્પર્ધા બજાર. m. પ્રરોહનાં એકાદ ઈંચ લંબાઈમાં છાલ કાપી decentralised વિકેન્દ્રિત બજાર.

Page #355

marking
349
marmandai...
m, established સુસ્થાપિત બજાર. વ્યવસ્થિત ક્રય-વિક્રય; my regular m, exchange વિનિમય બજાર, વસ્તુ- નિયમિત ચ-વિક્ર. my regulated 2014 a Grudi 04012. m., forward Guilla 64-6954. m. agency વાયદા બજાર. m, imperfect કચ-વિક્રયને વ્યવસાય કરતી સંસ્થા-પેઢીઅપૂર્ણબજાર. m, integrated એજંસી. m. chain. કય-વિક્રયની સંકલિત બજાર. my local સ્થાનિક પરંપરા. m. channel. કચ-વિક્રય બજાર. m, monopolistic ઈજારા- માધ્યમ. m. function. કય-વિક્રય શ્રિત બજાર. my open ખુલ્લું કાર્ચ-વ્યવસાચ. m. margin. ક્રયબજાર, પ્રતિસ્પર્ધી બજાર. my perf- rafuu 2012. m. mechinism. ect us font 2. m., primary કય-વિય તંત્ર. m. method. કયપ્રાથમિક બજાર. m, retail છૂટક વિક્રય પદ્ધતિ. m. practice. કયબજાર. my secondary દ્વિતીયક વિક્રય વ્યવહાર. m. process, બજાર: ગૌણ બજાર. m speculat- કય-વિજ્ય પ્રક્રિયા. m. quota. કયive સટ્ટા બજાર. my spot હાજર વિક્રય કટાહિસ્સ-રાશિ. m quotaબજાર. my terminal સીમાંત બજાર, સtion. કય-વિજય ભાવતાલ. m. ser. અંત્ય બજાર, અંતિમ બજાર. me, who- vices. ક્રય-વિક્રય અંગેની સેવાઓ. lesale જથ્થાબંધ લે-વેચ માટેનું બજાર. m. society. કય-વિક્રય માટેની સહ
m, chain, બજાર પરંપરા, બજારની કારી મંડળી. m. system. ક્રય-વિક્રય હારમાળા. m, demand. બજારની પદ્ધતિ. માંગ, બજારમાંગ. m. discri- marking ખસી કરવી. (૨) ચિહન mination. મૂલ્યમાં ભેદભાવ. m. લગાવવા કે કાનને ચિહિનત કરવા. જી. gardening. બજારમાં વેચવાના nut tree. ભીલામે, ભીલામાનું વૃક્ષ; હેતુ માટે શાકભાજી પેદા કરવા; વેચવા Semecarpus anacardium L.f. માટેનાં શાકભાજીની ઘનિષ્ટ ખેતી. m. (Anacardium orientale L.). Mladi garden tractor. tioj 2112 isici પંજાબ, આસામ, ખાસી ટેકરીઓ, મધ્યશાકભાજીની ખેતી માટે ઉપયોગમાં લેવાના પ્રદેશ અને પશ્ચિમ ભારતમાં થતું વૃક્ષ, હેતુવાળું ટેકટ૨. m. information, જેનાં ફળને રસ નિશાની કરવા માટે બજાર અંગેની માહિતી. m. price. ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે; જ્યારે તેના બજાર કિંમત, બજારમાં પ્રચલિત કિંમત. બીમાંથી કાઢવામાં આવતું તેલ ઊધઈના
m. p. mechanism. બજાર કિંમત નિયંત્રણ માટે તથા ફરસને સાફ કરવા પ્રબંધ - વ્યવસ્થા. m. rate. બજાર માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. તેનાં ભાવ, બજારમાં પ્રચલિત કર. m. કાષ્ઠ ફળથી ચામડાં કમાવવામાં આવે છે. report, બજારને હેવાલ. m. sum- marl. કાર્બોનેટ લાઈમ અને માટી ધરાવતી mary. બજારની માહિતીને સાર. m. જમીન, જેને ઉપયાગ ચૂનાની ઊણપવાળી supply. બાર પુરવઠે. m, trend. જમીનને સુધારવા માટે કરવામાં આવે છે. બજારનું વલણ. m. value. બજારમૂલ્ય. marmalade plum. sapote;
marketable. વિક્રય, વેચી શકાય Calocarbum sabota(Jacq-)Merr, તેવું. marketing. લે-વેચ, કય-વિક્રય. (Lucuma mammosa Gaertn. f.).
m, direct સીધે-સવાય કય-વિક્રય. નામના ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. m., indirect $1501 24441 SCHLE'S marmandai. Pluchea lanceolata વિન ની લે-વેચ. m, orderly વ્યવ- Oliver & Hiern. નામની પહોળાં સ્થિત કય-વિક્રય. m, organised પાનની પંજાબ, ઉત્તર પ્રદેશની ઘાસચારા

Page #356

marmor
350
masonry...
માટેની વનસ્પતિ.
વિનાનાં થાય છે. marmor. શિરાયુક્ત, હરિતલપ્તતા. martigula, ખાદ્યફળધારી કાંટાળી marrow. મજજા. ઘણાખરાં અસ્થિઓના વનસ્પતિને એક પ્રકાર. પિલાણમાં તે નરમ, મેદીય, પીળો Martman. દ. ભારતમાં થતો કેળને કે લાલ પેશી ભરતે રસ, જે હાડકાના એક પ્રકાર;
all20 192112 YEL YEL 14. Martynia annua L. (Syn. M. (૨) કેટલીક વનસ્પતિનો માવો. (૩) diandra Glox). વીંછુડે નામની વાનસ્પતિક મજજા રસ.
પરજીવી વનસ્પતિ, જેને વાઘને નખ. Marrubium vulgare L. પહાડી- કે શેતાનને નખ કહે છે. ગંધન નામની મૂળ યુરેપ અને મધ્ય
Marvelgrass, zarga. bara zergi એશિયાની પણ અહીં કાશ્મીરમાં થતી
નામનું તૃણકુળનું Dichanthum annulaશાકીય વનસ્પતિ; જેનાં સુકાયેલાં પાન
lum (Forsk.) Stapf 11 Hojdaly
ઘાસ. ઔષધ બનાવવાના કામમાં આવે છે.
Marwari. ભારતની ઘોડાની એક Marsdenia roylei Wight. Hal
ઓલાદ, જેને રાજસ્થાનના મારવાડ નામને પશ્ચિમ અને પૂર્વ હિમાલય,
વિસ્તારમાં ઉછેરવામાં આવે છે. જે સિમલા અને કુમાઉંમાં થતો રેહી સુપ,
કાઠિયાવાડ ઓલાદના ઘોડા જેવી છે. આ જેના પ્રકાંડના રેસાનાં મજબૂત દેરડાં
ઓલાદના ઘોડાની ચાલ ઝડપી છે. M. અને માછલાં પકડવાની જાળ બનાવવામાં
sheep. કાળ મેં, લંબા પગ અને સરસ 2419 9. M. tenacissima (Roxb.)
શરીર ધરાવનાર, ખરબચડા સફેદ ઊનવાળા Moon. ટેગુસ, રાજમહાલ શણ નામની
રાજસ્થાનમાં જોધપુર અને જયપુરને વાયવ્ય હિમાલય, મધ્ય પ્રદેશ અને બિહા
ઘેટાને પ્રકાર. ૨માં થતી એક પ્રકારની વનસ્પતિ, જેના
masai. પથ્થરની રંગીન કાંકરીવાળું પ્રકાંડના રેસાની ધનુષ્યની પણછ બન- ચણતર. 4919 let 3. M. tinctoria R. masel. Iseilema laxum Hack. Br, આંધ્ર પ્રદેશ, આસામ અને ખાસી નામનું ઘાસચારા માટેનું ઘાસ, જે બાન્દ્ર ટેકરીઓમાં થતી વનસ્પતિ, જેના પ્રકાંડના પ્રદેશ અને બિહારમાં થાય છે અને તેને રેસાનાં દેરડાં બનાવવામાં આવે છે અને બી વાવીને ઉગાડવામાં આવે છે પાનમાથી ગળી બનાવવામાં આવે છે. mash. ચૂર્ણ. (૨) ઢેર અને મરઘાmarsh. સપાટ, વૃક્ષવિહીન, પાણી ભરા- બતકને ખવડાવવા દળેલા ખાદ્ય દ્રવ્યનું યેલી દલદલી ભૂમિ. m. land. દલદલી મિશ્રણ. m. concentrate. 20-40 ભૂમિ, marshy soils. કાંઠાળ પટ્ટીઓ, ટકા પ્રોટીન ધરાવતું મરઘા-બતક નું દળેલું કાંપવાળા પ્રદેશે, લુપ્ત કે સુકાઈ ગયેલી ખાણ. iti, hopper. મરઘા-બતકાંનાં નદીઓ કે સાવરે, જેમાં પાણી ભરાઈ દળેલા ખેરાક મિશ્રણ–મેશ રાખવા માટેનું રહેતું હોય તેવાં સ્થાનેની ભેજવાળી પાત્ર. m. supplement. પ્રોટીન, જમીને. લેહનું અપચયન થવાથી આવી ખનિજ અને પ્રજીવકે દ્વારા મેશના ધાન્યના જમીને આસમાની રંગની બનવા પામે આધારભૂત ખોરાકી દ્રવ્યમાં થતી પુરવણી. છે. આવા પ્રકારની જમીને એરિસાના mashoni. Teramnus lobtalis કાંઠાળ વિસ્તારે, પ. બંગાળમાં સુંદરવન, Spreng. નામની શાકીય વનસ્પતિ. ઉત્તર બિહારના મધ્ય ભાગે ને તામિલ- masked. છૂપાં–ગુપ્ત (રોગનાં લક્ષણે). નાડુના અગ્નિ વિસ્તારમાં આવેલી છે. masonry ચણેલ, m. dam. પાકેMarsh Seedless, પટને એક ચણેલે બંધ. m. weir. ચણતર કામને પ્રકાર, જે મધ્યમથી મોટા કદનાં, બી આડબંધ. m. well. ચણેલ કુ.

Page #357

mass
351
maturation
mass. હળ, કવ્ય, રાશિ, દ્રવ્યમાન. (૨) જલા સમયે બાવી મોસમ આવે છે. સમુદાય. m. action. દ્રવ્ય રાશિ material. દ્રવ્ય, સાધન. (૨) ભૌતિક. પ્રભાવ. m. and weight. દળ અને m. asset, ભોતિક સંપત્તિ. વજન. m. low. રાશિ પ્રવાહ. m. materia medica. દ્રવ્યગુણશાસ્ત્ર. selection. વનસ્પતિના સંવર્ધનમાં maternal inheritance. માતૃક બિનજરૂરી છેડને દૂર કરી વાવવા માટે આનુવંશિકતા, માતૃપ્રધાન વંશાગતિ-વારસો. મેટી સંખ્યામાં છેડને પસંદ કરવા. (૨) metrodinal. માતૃપ્રધાનmetroપ્રાણી સંવધનમાં વ્યક્તિગત કામગીરી clinons. માતાસદશ. અનુસાર પ્રાણીઓની કરવામાં આવતી maternity pen, maternity પસંદગી, સામૂહિક પસંદગી. massive, stall. પ્રસૂતિવાડ; બચ્ચાને જન્મ દળદાર, ઘટ્ટ. m. soil structure. આપવા માટે, માદા પ્રાણીને અલગ રાખવા સંઘનિત કે ઘટ્ટ મૃદાને સમાંગ અને મેટા માટેને વાડો. દળ, જેમાં અનિયમિત તિરાડ પડે છે. Matricaria chamomilla L. Hur mast cell. માસ્ટ કેષ.
યુરોપની પણ પંજાબ અને ઉત્તર પ્રદેશમાં mastication. ખેરાક ચાવવાની થતી વનસ્પતિ, જેનું બાષ્પશીલ તેલ પ્રક્રિયા, ચર્વણ ક્રિયા. અગાઉની તેને મેમાં સુગંધી દ્રવ્ય બનાવવા ઉપરાંત ઔષધ દળવા-ચાવવાની ક્રિયા.
નિર્માણમાં કામ લાગે છે, તે ટેનિક છે, mastitis. ઉસ્તનગ્રંથિ કેપ, દુધાળા અને પાચનતંત્રને ક્રિયાશીલ બનાવે છે. હેરનાં આંચળ પર આવતે જે, જે matrix, આધારદ્રવ્ય. (૨) ગર્ભાશય. એક સર્વ સામાન્ય રોગ છે, જે માંચ- (૩) એવું સ્થાન જેમાં વસ્તુનું નિર્માણ ળના થોડા ભાગને અસર કરે છે અથવા થઈ તે વિકાસ પામે છે. (૪) પ્રાણીના આંચળને કાયમનું નુકસાન કરે છે. આ અંગને રચનાત્મક ભાગ. (૫) કષ વચ્ચેનું રોગનાં લક્ષણ તરીકે દૂધ ઓછું આવે, દ્રવ્ય, આંતરકોષદ્રવ્ય. અસાધારણ પ્રકારનું દૂધ આવે, તાવ જેવી matted growth. ગૂંચવાયેલી વૃદ્ધિ. ગરમી, વેદના થાય. સેજાવાળે ભાગ Mિatthiola incana R.Br, તાંદરી કઠણ બને; રેગેત્પાદક જંતુઓ ઈજા પામેલા નામની શેભા માટેની વનસ્પતિ. ભાગ મારફતે આંચળમાં પ્રવેશ મેળવે, mattocking. કુહ ડી કે કેદાળીની (૨) સ્તન કેપ.
મદદથી કેળની ખેતીમાં હાથ ધરવામાં masur, મસૂર.
આવતી એક પ્રક્રિયા, જેમાં કેળના પિતૃ matar- મટર, વટાણા.
છોડમાંથી ક્રમશ: કૂટ પ્રકાંડને કેળની લુમ matazor, પહોળાં પાનવાળી દીર્ધાયુ લઈ લીધા બાદ, ત્યાર પછીના સંવર્ધન શાકીય વનસ્પતિ.
કાર્ય દરમિયાન, દૂર કરવામાં આવે છે, mate. પ્રજજન માટે વિરુદ્ધ લિંગીય આ પ્રક્રિયાના પરિણામે અડચણ વિના પ્રાણુઓનું યુગ્મન કરવું. (૨) વનસ્પતિના વૃદ્ધિ શકય બને છે. મૂળ કે પિતૃ મૂળમાં સંબંધમાં પરાગનયન કરવું. mating. ખેરાકી દ્રવ્ય સંઘરાયેલું રહે છે. મિલન, સંગમ, યુગ્મન. m. light. maturation. પરિપકવતા, પકવીભવન. મિલન ઉઠયન, ખાસ કરીને મધમાખામાં અંકુર-કોષના વિકાસની પરિપૂર્ણતા આપવી. આવું ઉચિન થાય છે. m. season. m. division. પરિપકવતા વિભાજન. કુદરતી રીતે વિરોધી જાતિઓના પ્રાણુઓનું in. embryo. પરિપકવતા ભૃણ. m. સંગમન-યુગ્મન થાય તેવી વર્ષની મોસમ, phase. પરિપકવતાની અવસ્થા. .
જ્યારે ગર્ભધારણને દર ઊંચે રહે છે. region. પરિપકવતા પ્રદેશ. mature. આ પ્રાણુઓની જાતિ અનુસાર જુદા પરિપક્વ; વૃદ્ધિ અને વિકાસની સંપૂર્ણ

Page #358

maund
352
meal
અવસ્થાએ પહોંચેલી (ગમે તે વનસ્પતિ, annual yield. કોઈ એક જંગલમાં વનસ્પતિની પેદાશ કે પ્રાણું). m. એકસરખું અધિકતમ વાર્ષિક મળતર. m. forest. પૂરેપૂરી ઉપયોગિતાની અવ- waterholding capacity of સ્થાએ પહોંચેલું જંગલ-વન. m. green soil, ગુરુત્વાકર્ષણની વિરુદ્ધ વધારેમાં stage. છોડ પરનાં ટમેટાં લીલાં હોવા વધારે પાણીને સંઘરવાની-ટકાવવાની છતાં પૂરેપૂરાં વિકસિત બન્યાં છે, તેવી જમીનની ક્ષમતા તેની અવસ્થા, જેમાં તેનાં બીના વિવ૨માં maypop, એક ખાદ્ય ફળધારી વનસ્પતિ. ગર જેલી જેવો બન્યા હોય છે. આ સમયે, mayuna. પંડરિક. 82411 vida 42 715491 Hidai Hai mazari palm. Nannorrhops ઝાડ પરથી ઉતારવામાં આવે છે. m. ritchieana H. Wendl, (Chamaprofile. જમીનની પરિચ્છેદિકા, જેણે erops ritchi and Griff). નામની પૂરે વિકાસ મેળવ્યું હોય. માનવીના નીચી, જથબંધ રીતે પંજાબમાં થતી પગ પેસારા વિનાના કુદરતી વનસ્પતિના ખજરી, જેનાં પાન રેસા આપે છે, અને સમતળ પ્રદેશમાં આ શક્ય બને છે. ફળની શાકભાજી થાય છે. matured area. 4151 P18 21 McCormic bullock mower. વિસ્તાર. maturity. પરિપકવતા, ધાન્ય પાકને લણવાનું એક યંત્ર, જેને પ્રૌઢતા. (૨) પૂર્ણ અથવા સંપૂર્ણ વૃદ્ધિ, ચલાવવાથી તેના દાંતાની સાથે જોડાયેલાં વિકાસ કે પકવતાની અવસ્થા.
પાનાં આમતેમ ફરી ઊભા પાકને વઢે છે. maund. મણ; 82 રતલના વજનનું
Mcleen litchi. બિહારમાં થતા એકમ; જેનું પ્રમાણ રાજયે રાજયે જ
લાછીને એક પ્રકાર. જુદું હોય છે.
MCPA. 2-methyl-4-chloroMauritius. મધ્યાવધિ અનેનાસને
phenoxyacetic acid; H113434
લવણને મળતું આવતે અને ઘાસપાતને એક પ્રકાર, જે પીળી અને લાલ એવી બે છાલવાળા હોય છે.
નાશ કરવાની 2, 4-D ક્ષમતા ધરાવતે
અંતઃસ્ત્રાવ; એક એકર દીઠ 1-2 પાઉડ M. grass. syetl para grass.
ઍસિડની જરૂર પડે છે. M. raspberry. Rubus rosae.
meadow. તૃણભૂમિ, બીડ, ઘાસભૂમિ. folius Sri . નામને કુમાં, ખાસી
(૨) ઘાસચારા અને ચણ માટે તૃણ ટેકરીઓ અને મણિપુરમાં થતે ખાદ્ય
અને શિમ્બી વર્ગની વનસ્પતિ ઉગાડવામાં ફળને સુપ.
આવતી હોય તેવી જમીન. (૩) ઘાસ maxilla. અધિહનુ, ઉપલું જડબું; અગ્ર- અને શાકીય વનસ્પતિ ઉગતી હોય હનુને એક ભાગ. (૨) પક્ષીઓ અને તેવી કુદરતી ભૂમિ. m. fescue. સંધિપાદ પ્રાણીઓને હનુની તદ્દન Festati latio} L. નામને દક્ષિણ પછવાડે આવેલાં ઉપાગે કે વધારાનાં ભારતમાં થતો ઘાસચારા માટેના સુપને જડબાં.
54' 4412. m. foxtail. Alojaa Inaxima (24.9.). maximum curus pretensis L. નામને ઘાસ (એ.વ.). વધુમાં વધુ, અધિકતમ. maxi- ચારે. metrip. બીડની ભૂમિ પટ્ટી. main absorption. અધિકતમ meal. ધાન્યને ચાળ્યા વિનાને લેટ. અવશેષણ. m. available water. (૨) દળેલા કપાસિયા, અળશી, સેયાબીન જમીનની ક્ષમતા તથા ગ્લાનીભવન ઇ.ને ખેળ. reay. લેટવાળું, લોટ ગુણોત્તર વચ્ચે તફાવત. (૨) અધિકતમ જેવું સૂકું અને ભૂકાના સ્વરૂપનું. sney 544ued ulag 40. mn. sustained bug, Pseudomonidae yua lid?

Page #359

mean
353
mechanical નામનું લાંબું, ગાળ, ફળ ઝાડ તથા અન્ય બે. છોડને ઉપદ્રવ કરતું જતું. m.b. of meat, ખાવા માટે ઉપયોગમાં લઈ mango. આંબાને મેઢ.
શકતું હોય તેવા પ્રાણીના શરીરના mean. બે વિરોધી છેડાની વચ્ચેની સધળા ભાગ, ખાદ્ય પ્રાણીનાં પેશીઓ અને અવસ્થા, ગુણવત્તા કે વચલો માર્ગ. (૨) રક્ત નલિકા સમેતને ચરબીયુક્ત ભાગ. સરેરાશ, માધ્ય. m, arithmetic (૨) વનસ્પત્યાહારી કેનિમ્ન કોટિનાં પ્રાણસમાંતર માધ્ય-સરેરાશ; ગાણિતિક સરેરાશ. ઓને આહાર કરનાર પ્રાણીઓનું માંસ m., geometric gol2 21621. સ્વાદુ હોય છે. મુખ્ય ખાદ્ય માંસમાં સસ્તન m., harmonic 247 7164. m. પ્રાણીઓ, પક્ષીઓ અને માછલીના માંસને absolute error. સરેરાશ નિરપેક્ષ સમાવેશ થાય છે. માંસમાં ઉચ્ચ પ્રકારના ald. m. annual increment. અને સરળતાપૂર્વક પચી શકે તેવા પ્રોટીન વનસ્પતિને તેની વર્ષોમાં દર્શાવાતી વયથી હોય છે અને ચરબીનું તે મુખ્ય સ્ત્રોત બને ભાગતાં આવતા સરેરાશ વૃદ્ધિ દર. છે; ઉપરાંત તેમાં ફેસ્ફરસ, લોહ, તાંબુ, m. a. precipitation. વાતા- પ્રજીવક “એ” અને “બી” હોય છે (૩) વરણમાંથી વર્ષમાં મળ સરેરાશ ભેજ. અનાજ કે કાષ્ઠ ફળની મીંજ, જી. m.a. rainfall. 21524 Cazaizhi animal. ખાવા માટેના કેવળ માંસ માટે વર્ષ દરમિયાન પડતો સરેરાશ વરસાદ, જે ઉછેરવામાં આવતું પ્રાણી.m.by-prodઈંચ કે મિ.મી.માં માપવામાં આવે છે. પct માંસ સિવાયને મૃત પ્રાણને ગમે m.a. temperature. 2121 a 29124 RALAL. m. meal, una વિસ્તારનું વર્ષ દરમિયાનનું સરેરાશ ઊષ્ણ- બનાવેલું પ્રાણી પેદાશને પૂરક ખોરાક; તામાન. m. cycle length. પ્રાણું- માંસચૂર્ણ, જે દાંત, નખ, ખરી, લોડી, એમાં બે ક્રમિક મદ અવસ્થા વચ્ચેને મળમૂત્ર, જઠરનાં દ્રવ્ય સિવાયના પ્રાણી સરેરાશ બાળ – અંતર, આ ગાળે – શરીરના ભાગેને સૂકવી કે દળીને બનાવેઅંતર વધી જાય છે તે તિજન્ય રોગ કે વામાં આવે છે. m. production. વણપરખાયેલા રોગ સૂચિત ભૂણ મૃત્યુ માંસ – ઉત્પાદન; ખાદ્ય માંસ મેળવવા sulla 3. m. effective pressure. Buna sala 02. m. spot સરાસરી અસરકારક દબાણ. m. fibre of egg. અંડ નલિકામ થી પસાર થતી length. રેસાની સરાસરી લંબાઈ, જે વખતે ઈંડાની જરદીમાં ભળી જવા પામતે ચોકસ પ્રકારના સાધનની મદદ વડે માપી મરધીના લોહીને અંશ. m. type કે જાણી શકાય છે. m. sea level. fowl. મેટા હાડપિંજરવાળા પક્ષીઓને ચેકસ સ્થળની સરેરાશ દરિથાઈ સપાટી, પ્રકાર, જેમાં બ્રહ્મા, કોચન, લ ગશાન,
m. square deviation. સરરાશ કે ર્નિશ, ગેમ, જર્સી, જાયંટ અને ચિતાવર્ગ વિચલન. m. value. સરેરાશ ગંગને સમાવેશ થાય છે. મલ્ય. m. velocity. સરેરાશ વેગ- mechanical. યાંત્રિક, યંત્ર ચાલત, યંત્ર માન. (૨) પ્રવાહના ચોકસ ભાગને સરે. સંચાલિત. m. analysis of soil. રાશ વેગ..
માટીનું ચાંત્રિક રીતે કરવામાં આવતું પૃથmeasles. એરી.
કરણ, કણ વિશ્લેષણ. (૨) માટીમાં રહેલા measurable precipitation. વ્યક્તિગત કણના વિતરણની ટકાવારી નક્કી 0.005 ઈંચ કરતાં વધારે થતા વરસાદ કરવાની પ્રક્રિયા. m. composition mal 249914. measurement of soil. Hidal skal all allas 221411. માપ measuring weir પાણીનું m. control. બંધ, સોપાન છું. વહેણ માપવા માટે આડબંધમાં રાખલ સરચના દ્વારા છેવાણનું કરવામાં આવતું કુ. કો.-૨૩

Page #360

354
meconic acid
નિયંત્રણ. m. disintegration. ભૌતિક કે નૈસર્ગિક વિઘટન. m. eluviation, ચાંત્રિક અપવહન, જેમાં જમીનના ઝણે! ખનિજીચ ભાગ નીચલા સંસ્તર તરફ ધાવાઈ ને ાય છે. m. energy. ચાંત્રિક કાર્યશક્તિ, ચાંત્રિક ઊર્જા, m, equivalent heat. ઉષ્માને ચાંત્રિક તુલ્યાંક; ચાંત્રિક ઊર્જાનું ઉષ્મામાં પરિવર્તન કરવામાં આવે ત્યારે નીપજતું ઉષ્માનું પ્રમાણ પરિવર્તિત ઊર્જાના સમપ્રમાણમાં હોય છે. m. lift. પાણીને ઊંચે ખેંચવાની ચાંત્રિક યુક્તિ, ચાંત્રિક લિટ. m. lubricator. ચાંત્રિક ઊંજક, m, refregeration. ચાંત્રિક પ્રશીતક. m. seed drill. ખી વાવવાની ચાંત્રિક યુક્તિ, જેમાં હારબંધ ચાસમાં આપમેળે બી એરાય, જમીન સાથે સંપર્કમાં આવતા પૈડાંની સાથે આ યુક્તિ જોડાયેલી હોય છે. જમીનમાં એરવા ધારેલાં ખીને એક પેટીમાં મૂકવામાં આવે છે, જે પૈડું ફરતું જાય તેમ ગળણી જેવી રચનામાં થઈ જમીનમ આરાય છે. m, separation, ચાંત્રિક પૃથક્કરણ, m, separator. ચાંત્રિક પૃથકકર્તા; (૨) દુધમાંથી મલાઇને અલગ કરવાની ચાંત્રિક યુક્તિ. m. soil analysis. માટીનું ચત્રિક પૃથક્કરણ; ચાંત્રિક સાધન દ્વારા માટીના કણના સમૂહોને છૂટા પાડી, પ્રત્યેક સમૂહની ટકાવારી કાઢવામાં આવે છે. m. tissue. વનસ્પતિનું માળખું ખનાવનાર ગમે તે પેશી m. vapour evaporator. ચાંત્રિક બાષ્પ દબાણ બાષ્પક. mechanics. યંત્રવિજ્ઞાન. (૨) કરામત. mechanism. પ્રક્રમ, તંત્ર, કાર્રરહસ્ય, યંત્રવિન્યાસ. mechano-receptor. યંત્રગ્રાહી અંગ.
compressor
meconic acid. અફીણમાંથી પ્રાપ્ત થતા સફેદ સ્ફટિકીક એસિડ, meconium. કાશિત અન્ય શ્રેણીય પ્રકારની નકામી પેદાશ. (૨) નવજાત સસ્તન પ્રાણીના આંતરડાના ભાગ, (૩) અફીણના છેડને રસ.
medical
mecron. જંગલની જમીનનું વાનસ્પતિક દ્રશ્ય. meda. Litsea monopetala (Roxb.) Pers. (L. polyantha Juss.). નામની આસામમાં થતી વનસ્પતિને એક પ્રકાર, જેનાં પાન મુગા નામના રેશમના કીડાને ખવડાવવા કામમાં લેવામાં આવે છે. media (બ.વ.). medium (એ. વ.).
માધ્યમ.
mediacid. 4.5 થી 5.0 pH મૂલ્યવાળી અમ્લભૂમિ. medial. મધ્યમાં આવેલું સરેરાશ રિમાણવાળું, (ર) સરેરાશ 9.0 થી 9.5 pH મૂલ્યવાળી અમ્લભૂમિ. median. મધ્યમાં આવેલું. m. nerve. મધ્ય ચેતા. m. suspensory liga
ment મધ્ય નિલંબિત બંધની. mediastinum, મધ્યસ્થાનિક, medicable. ઉપચાર કરી શકાય તેવું. Medicago denticulate Willd. ઘાસચારા માટેની કિનારી, ઢાળ વગેરે માટે ઉપયેગી ખનતા પ્રકારની એક વનસ્પતિ. M, falcata L. પીત રજા. M. hispida Gaertn. લીલા ખાતર માટેની વનસ્પતિ. M. lupulina . લીલા ખાતર અને ધાસચારા માટેની વનસ્પતિ. M. obscuna Retz. એક પ્રકારને ઘાસચારા M, satiya L. રજકા, ગડખ; વિલાયતી ગાવંડ નામે એળખાતી ઘાસચારા માટેની વનસ્પતિ. M. turbinata Willd. ધાસચારાના એક પ્રકાર.
medical. ઔષધીય, ઉપચારાત્મક. m. industry. ઔષધઉદ્યોગ, ભેષજ ઉદ્યોગ. medicament. ઉપચાર માટે ઉપયાગમાં લેવામાં આવતું દ્રશ્ય. medicate. ઔષધદ્વારા ઉપચાર કરવેશ, ઔષધ આપવું. medication. ઈં પામેલા ક માંદા પ્રાણીને દવાદારૂ આપવા. (૨) જંતુના ઉપદ્રવના સામને કરી શકે તે માટે વનસ્પતિની પેશીમાં રસાયણના કરાતા અંત:ક્ષેપ. medicinal. ઔષધીય. (૨) રાગનિવારક (ગુણ).

Page #361

Medinilla...
355
megasporangium medicine. દવા, ઔષધ. (૨) રાગ જમીન, જેનું દ્રવ્ય ઢીલી રેતી અને કડક નિવારક દ્રવ્ય દ્વારા સ્વાસ્થ પુન: મેળવવા મૃદા જમીનની વચ્ચેનું હોય છે. જી. કે સાચવવાની કલા-વિવા, આયુર્વિજ્ઞાન. term loan. ત્રણથી પાંચ વર્ષમાં ભર(૩) તંદુરસ્તી કે સ્વાસ્થ પુનઃ મેળવવા પાઈ કરી શકાય તેવી, નાના પાયા પરની કે તેને જાળવવા માટે આંતરિક રીતે જમીન સુધારણ કરવા, કૃષિ આજરે, લેવામાં આવતાં ક.
બળદે છે. ખરીદવા, સહકારી ધિરાણ Medinilla hasseltii Blume. મંડળીઓએ ખેડૂતોને કરેલું ધિરાણ -
ખાદ્યપાન અને ફળવાળે કાષ્ટીય વેલો. આપેલી લેન. m, texture. મધ્યમ Mediterranean. લેન, માઈનક, પિત. m. variety. વચલે – મધ્યમ અન્ડાલ્યુસિયન, સ્પેનિશ અને એના 31512. m. volume spraying. જેવા મૂળ ઈટાલીનાં મરવાની ઓલાદ. પતળ પર છંટકાવ કરેલું દ્રવ્ય મેટ એશિયાની ઓલાદ કરતાં આ ઓલાદનાં ટીપાં કે નાના સંચયના સ્વરૂપનું હોય મરઘાં વજનમાં હલકાં હોય છે, તેમના અને સરકી જતું ન હોય તેવા પ્રકારને કાનની બૂટ સફેદ અને તેમનાં ઈંડાં પણ સફેદ છંટકાવ. સામાન્ય રીતે એક એકરે 20 થી હે છે. (૨) ભૂમધ્યસમુદ્ર કે ભૂમધ્ય. 60 ગેલનને આ રીતે છંટકાવ કરવામાં M. climate. પ્રમાણમાં સૂકા આવતે હેય છે. ઉનાળા અને ભેજવાળા શિયાળા હોય તેવાં medulla, અસ્થિમજજા. (૨) કરોડની ખટમધુરાં ફળને માફક આવતી આબોહવા. મજજા. (૩) કોઈ પણ અંગ, ખાસ કરીને medium (એ.વ.). (media બ.વ.). વૃક્કને મધ્ય ભાગ. (૪) સસ્તન પ્રાણીના માધ્યમ. (૨) સૂક્ષ્મ સજીવે ના સંવર્ધનમાં વાળને મધ્ય ગર. (૫) વનસ્પતિની કામમાં આવતું અને પેશીનું પ્રવર્ધન કરતું આંતરિક કમળ પેશી. m. cell. ઊનના દ્રવ્ય. (૩) ધમનીનું મથાવરણ. (૪) તંતુના કેન્દ્રમાં આવેલા ગોળ કેષનું પડ. રેતી, પીટ, લીલ ઇ. જેવું દ્રવ્ય કે માટી, m. oblongata. લંબમજજા મેર જેમાં છેડને ઉછેરવામાં આવે છે. ૧. શીર્ષ. (૨) કરેડરજજુની સાથે ચાલુ રહેતો cane. Saccharum sinense dihal Haleyall usual Hl. medullary પાતળી અને મધ્યમ પ્રકારની પાનશાહી, rays, દઢેતક કેષના સમૂહ જે વાહીનાગરી, મુંગે છે. જેવી શેરડીને સમૂહ, પૂલની વચમાં કિરણની માફક વિસ્તરતા જે ઉત્તર ભારતમાં થાય છે. m. digg- હોય છે અને જે વનસ્પતિનાં ખેરાક અને ing body. મધ્યમ હળકાય. m. પાણીને પંખાકારે ફેરવે છે; મધ્યકમાંથી d. plough. મધ્યમ ખાદના હળ. બહાર વાહપૂલ તરફ લંબાયમાન થતી m, harrow. મધ્યમ ખરપડી. જી. પેશીની દતક પેશી. sands. 0.5થી 0.25 મિ.મી.ની વચ્ચેના mega-, મેટું, બૃહદ્ અર્થસૂચક પૂર્વગ. કણવાળી રેતી, મધ્યમ શ્રેણીની રેતી. Megalops cybrinoides. એક પ્રકારની
m. sandy loam. 30 ટકા કે માછલી, વિશેષ પ્રમાણમાં ઘણી જાડી કે મધ્યમ mega evolutifin. બૃહદ્ ઉત્ક્રાંતિ. પ્રકારની પણ 25 ટકા કરતાં ઓછી જાડી mega gametophyte. મહાબીજાણુરતી અને 30 ટકા કરતાં ઓછી ઘણું જનક. ઝીણી રેતીને વર્ગ, જેમાં માટીને ઘટક megaloblast. મહારક્તકણ. 20 ટકા કરતાં વધારે ન હોય અને કાંપ meganucleus, બૃહદ્ કોષકેન્દ્ર. 10 ટકાથી વધે નહિ. m. scale megaphyllous, મેટાં પાનવાળું. roduction, મધ્યમ પાયાનું ઉત્પાદન. megaschizont, મહામંડપ્રસૂ
soil. રેતાળ કાંપ કે કાંપ જેવી mgasporansum. ગુરુ બીજા

Page #362

megathermic...
356
Melinis ધાની. megaspore. ગુરુ બીજાણુ, સી થાય છે, અને જે કાજપુટ તેલ કહેવાય છે. way. m.s. mother cell. a * Melampsora lini (Pers). *2212 સૂત્ર વિભાજનમાંથી પસાર થતો કેષ, ગુરુ Lev. ગેરુને રાગ કરનાર જંતુ, M. બીજાણું કેષ, જે માદાયુમ્મક ધરાવે છે ricini. (Biot). એરંડાને ગેરુને રાગ megasporophyll, મહાબીજાણુ કરનાર જંતુ. પણું, ત્રીજોત્પાદક પણ.
melanin, રંગ દ્રવ્ય. (૨) મરઘા - megathermic tree. તાડ જેવું,
મરધીની ચામડીમાં જણાતું રંગદ્રવ્ય. (૩) ગરમ આબોહવા અને ઊગવા માટે લાંબી વાળ કે ચામડીમાં જણાતો ઘેરે બદામી કે મેસમની આવશ્યકતાવાળું વૃક્ષ.
કાળે રંગ. melanized soil. mehal. Prunus pashia Buch.- ખાદમાટી એટલે ઘમસના કારણે ઊંડે સુધી Ham, નાનું ઝાડ.
કાળા રંગ ધરાવતી જમીન. melanmehndi. મેદી.
sis. ચામડી પરને ઘેરે બદામી રંગ. Mehsana. gjoraid almal H5H18 Melanopsichium eleusinis. જિલ્લાની મધ્યમ કદની દૂધ આપતી જલદી
રાગીને ગેરુને રેગ કરનાર જંતુ. પુખ્ત બનનાર ભેંસની ઓલાદ.
Melanorrhoea usitata Wall. meiosis, અર્ધસૂત્ર વિભાજન, અર્ધસૂત્રીભવન. (૨) જન્યુનિર્માણની પરોગામી મણિપુર અને ૫. બંગાળમાં થતું મોટ
વૃક્ષ, જેમાંથી વાર્નિશ જેવું દ્રવ્ય મળે છે પ્રક્રિયા, જેમાં સંખ્યાબંધ પ્રત્યેક રંગસૂત્રની
' જે સિમેન્ટ તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં જેડી જુદી થાય છે અને પરિણામે
આવે છે. નીપજતા દુહિતા અથવા અનુજાત કોષોમાં આ રંગસૂત્રોની સંખ્યા દૈહિક સંખ્યા કરતાં
melassic acid. ગેળની મોલાસિસ
અર્થાત્ કાકવી તથા કેસમાં અલકલીઅધ થાચ છે, જે સાધારણ કેષ વિભાજનથી ભિન્ન ક્રિયા હોય છે. (૨) એવા
ક્રિયાથી પેદા થતો ઍસિડ. પ્રકારનું કોષકેન્દ્રનું વિભાજન, જેમાં Melastoma malabathricum i. વિભાજન અગાઉના સમરૂ૫ રંગસને શોભને સુપ. યુમ બને, જેથી વિભાજન બાદ રચાતા Melia azadirachta L. લીમડે. M. પ્રત્યેક કોષકેન્દ્રને અર્ધી સંખ્યામાં રંગ- azedarach L. બકાન લીમડો નામન સૂત્રો મળે છે, જે એકગણિત હોય છે. વાડ માટે ઉગાડવામાં આવતું નાનું ઝાડ, એકગુણિત સૂત્રીકરણ બાદ અધીકરણની
જેનાં પાનને રસ કૃમિદન તરીકે અને પ્રક્રિયા થાય છે, જેથી ચતુષ્કીય કોષકેન્દ્રનું બી સંધિવામાં ઔષધ તરીકે ઉપયોગી નિર્માણ થાય છે. meiotic sterility.
બને છે. અર્ધસૂત્રી વંધ્યતા.
Melilotus alba Medic. Przell Meiwa kumquat. Fortunella 43121412420131. M. indica (L.) All crassifolia નામની મૂળ ચીનની સદા- (Syn. M. parviflora Desf.). Relરહિત વનસ્પતિ, જેને સુવાસિત ફળને મેથી; પજાબ અને ઉત્તર પ્રદેશમાં શિયાળુ સુર થાય છે.
પાક તરીકે ઉગાડવામાં આવતી અને પશુને Melaleuca leacadendron L. કાજે. ઘાસચારા તરીકે આપવામાં આવતી વનપરી નામનું મળ ઓસ્ટ્રેલિયાનું પણ અહીં સ્પતિ. M. officanalis (L.) Lamk, વાડ બનાવવા માટે ઉગાડવામાં આવતું ઘાસચારાને પ્રકાર. ઝાડ, જેનાં પાન અને ડાળખામાંથી બા૫- Melimis. Adelimis ininuiflora P. શીલ તેલ નીકળે છે, જેને ઉપયોગ જંતુજન Beauv. મૂળ આફ્રિકાનું ચિન તેલ તરીકે, ખાસ કરીને મચ્છર મારવા માટે સ્રવતું એક પ્રકારનું ઘાસ, જેને પ્રાણુઓ

Page #363

Meliola...
357
Mendel
ઉત્સાહભેર આરોગે છે. તેનું છરા જેવી ગરમ અને સૂકે હવામાન અનુકુળ પડે વાસ ધરાવતું તેલ જંતુન છે અને છે. અલ્પ ભેજ અને સૂર્ય પ્રકારથી તડઆસામમાં મલેરિયા માટે જવાબદાર બૂચના શકરા દ્રવ્યને સારા વિકાસ એનેફિલીસ માદા મચ્છરને દૂર રાખવા થાય છે. m. fly. Dacus cucurતેને ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. bitae Coq.; D, ciliatus Loew. Meliola butleri. ખટમધુરા ફળમાં નામનું તડબૂચ, કેળું, કાકડી, દૂધી, પગ નીપજાવનાર જંd.
પરવળ અને કારેલા જેવાં ફળમાં પડતું Melissa officinalis..મૂળ પુરેપની જંતુ, જેના પાંખ વિનાનાં ભિ કિંમતી શાકીય વનસ્પતિ, જે ખાદ્ય સામગ્રીને ફળને કેરી ખાય છે. સવાસિત બનાવવા માટે ઉપયોગી બને Melophagus opinus. સસ્તન છે, જેનું તેલ સુગંધી દ્રવ્ય બનાવવા પ્રાણીઓ અને પક્ષીઓને વળગતી એક અને પીણને સુવાસિત બનાવવા ઉપયોગી પ્રકારની માખ. બને છે.
Melothria heterophylla (Lour.) Melittology. મધમાખને લગતી કીટ
Cogn. અનંતમૂળ નામને ભૂસ્તરી, વિજ્ઞાનની એક શાખા. melliferous,
કે આરહી વેલે. જે ભારતભરમાં થાય મધવાળું, મધ ધરાવતું, મધ આપતું.
છે, જેનાં પાન અને ફળ ખાય છે. M. mellow. નરમ, નાક, રસદાર, પાકું
madenaspatana (L) Cogn. ચણક(ફળ). (૨) સારી રીતે પકવ બનેલું (ફળ).
ચીભડી નામની વનસ્પતિ
melting point. ગલન બિંદુ. m. soil. મેટા પ્રમાણમાં હું મસ એટલે ખાદમાટીવાળી, ઝડપથી ભૂકે થઈ
member. શરીરનું કોઈ અગ કે તેને
કઈ ભાગ. (૨) વનસ્પતિને કોઈ વિશિષ્ટ જતી જમીન.
ભાગ. Melocanna bambusoides Trin.
n: membrane. કલા, ત્વચા. (૨) કઈ (Syn. Bambusa baccifera Roxb.).
પ્રાણુ કે વનસ્પતિનું પાતળું પડ, ત્વચા ખાસી ટેકરીઓમાં થતું તરાઈ વાંસ નામનું
કે પેશીનું આવરણ. (૩) કોષ કે એકઘાસ, જે ચટાઈએ, ટેપલા-ટેલીઓ
કષી સજીનું પાતળું આવરણ. (૪) અને કાગળ બનાવવાના કામમાં આવે છે.
જમીન, રસાયણે કે જમીનને તળિએ Malochia corchorifolia L. ગુજરાત
પાણી શેષાચ નહિ તે માટે મૂકેલું પ્લાઅને તમિલનાડુમાં થતો સુપ, જેનાં
સ્ટિક જેવું અલ્પ પારગમ્ય પડ. પાનનું શાક થાય છે અને પ્રકાંડમાંથી
Memecylon edule Roxb. રસા મળે છે.
(Syn. M. tinctorium Koenig). Melodinus monognus Roxb. અંજન નામનું એરિસા, આસામ, અને સુવાસિત સફેદ ફૂલ માટે બગીચામાં પશ્ચિમ ભારતનું નાનું ઝાડ, જેનાં ફળ ઉગાડવામાં આવતા મટે છોડ, જેનાં ખાદ્ય છે અને ફળમથી મળતા રંગથી ફળ ખાદ્ય છે,
ચટાઈ અને કાપડને રંગવામાં આવે છે. Melolontha nepalensis Bl. 252. Menacanthus stramineus. $?
જનનાં પાન અને ફળને કેરતો કીટ ડતી જ. melon. 613924. Musk melon Mendel Gregor (1822-1884). એાળખાતું Cucumis melo L. નામનું આધુનિક જનિનવિજ્ઞાનને પિતા ગણાતા વાયવ્ય ભારતનું ફળ. જેને ભેજનાતે ઓસ્ટ્રિયાને પાદર. Mendelan, ફળ હા૨ થાય છે, અને જેમાં પ્રજીવક મંડેલે વિકસાવેલા જનિનવિજ્ઞાનના એ, “બી” અને “સી” રહેલાં છે, જેને સિદ્ધાંતને લગતું. M. genetics.

Page #364

358
meningitis
menthol મેંડેલે વિકસાવેલા નિયમ અનુસારનું વૃક્ષ તથા વૃક્ષ-જૂથનાં ઘનફળ, વૃદ્ધિ જનિનવિજ્ઞાન. Mendelism. ગ્રેગેર અને વિકાસનું માપ લેતું તથા તેમાંથી મેંડેલે શું પેલે વનસ્પતિઓ અને પ્રાણી- મળતી વિવિધ પેદાશોને અંદાજ કાઢનારું એનાં લક્ષણેની આનુવંશિકતાને નિયમ. શાસ્ત્ર. fuqi üsld Fishini HH19 Mentha arvensis DC. Hoimes. નિષ્પભવી લક્ષણો, તેનાં સંતાનમાં વંશા- કુદીને, જે પશ્ચિમ હિમાલય, પંજાબ, નુગત ઊતરે, તેના ગુણેત્તરનું આ નિયમ કુમાઉં અને ગઢવાલમાં થાય છે, જેનાં નિયમન કરે છે; મેન્ડેલવાદ. Men- પાનમાંથી નીકળતા બાષ્પશીલ તેલને ઉપdel's law. મેડેલને સિદ્ધાંત. કેગ કેટલાક પ્રકારની સિગારેટ તથા 1886માં ગ્રેગેર મેડલે વનસ્પતિઓ ૫૨ ઔષધ બનાવવા માટે કરવામાં આવે છે. કરેલા સંકર અંગેના પ્રવેગેના પરિણામે M. arnensis D.d. var pipeવંશાનુગત રીતે પછીની પેઢીમાં ઊતરી જascens Holmes. જાપાનને ફુદીને; આવતા જનિન કે લક્ષણ નિર્ધારણ સંબંધી કાશમીરની વનસ્પતિ, જેનાં પાનમાંથી તારવેલા બે સિદ્ધાતે પૈકીને એક સિદ્ધાંત. કાઢવામાં આવતા બાષ્પશીલ તેલમાંથી આ બે સિદ્ધાંત પકીને એક સિદ્ધાંત મેન્થોલ બનાવવામાં આવે છે, જેને પૃથકતા અંગેને છે, જ્યારે બીજે સિદ્ધાંત ઉપગ શરદીમાં કરવામાં આવે છે. M. સ્વતંત્ર ચયન અંગેને છે. આ સિદ્ધાતો longifolia (L.) Huds (Syn. M. અનુસાર આનુવંશિકતા ચોક્કસ પ્રકારના syluestris L.). જંગલી કુદીને; મૂળ નિયમને અધીન રહે છે. વિરુદ્ધ લક્ષણે યુરોપ અને એશિયાની પણ અહીં ઉત્તર ધરાવતા પિતૃતાની સંતતિ પ્રભાવી લક્ષણે પ્રદેશ અને પંજાબમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ, ધરાવતા પિતૃ જેવી હશે; જ્યારે સંકરના જેને ઉપગ સુવાસ આપવા માટે કરવાપરિણામે નીપજતી સંતતિમ બીજી પેઢીમાં માં આવે છે. સૂકાં પાન વાતહર છે. જે સંતતિ પેદા થશે તેમાં પ્રભાવી M. biberita L. વિલાયતી કુદીને, પિતામહના 25 ટકા, જનકજનેતા પૈકીના મૂળ યુરેપની પણ કાશમીર અને પંજાબમાં 50 ટકા અને નિપ્રભાવી પિતામહના થતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં પાન સુવાસ 25 ટકા લક્ષણે વારસામાં ઊતરી આવે છે. આવા ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે, meningitis મસ્તિષ્કાવરણશેથ પાનમાંથી કાઢવામાં આવતું તેલ સુગંધી નામને ક્યારેક ઘાતક નીવડતો રોગ. કળે અને સાબુ બનાવવાના કામમાં Menispermum acuminatum આવે છે, ઉપરાંત વાયુ, ઊબકા, તાવ Lamk. પ. બંગાળ અને માસામમાં અને શરીરને સ્કૂર્તિ લાવવા માટે તેને થતો રહીશુપ, જેની લાંબી અને વાળી ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. M. baleશકાય તેવી ડાળીઓ છાપરાં છાવવા તથા gium L. મૂળ યુરોપની પણ અહીં ટેપલા-ટેપલી બનાવવા ઉપયોગી બને છે. જમ્મુ અને કાશમીરમાં થતી શાકીય
M. cocculus L. કાકમારી નામને વનસ્પતિ, જેના પાનનું બાષ્પશીલ તેલ ખાસી ટેકરીઓ, એરિસા, કર્ણાટક અને સુગંધી દ્રવ્ય અને સૌંદર્ય પ્રસાધને મલબારમાં થતા ભુપ, જેનાં ફળ માછલીને બનાવવા ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. પકડવા અગાઉ તેને બેભાન બનાવવા M. spicata (L.) Huds. (Syn. M. માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે; ઉપરાંત oiridis L.). પહાડી કુદીને; પંજાબ, ઉત્તર તે જંતુન તરીકે તથા દીર્ધજીવી રોગમાં પ્રદેશ અને મહારાષ્ટ્રમાં થતી શાકીય વનઉપયોગમાં આવે છે.
સ્પતિ, જેનાં પાનનું તેલ ખાદ્ય પદાર્થોને Menopon gallinae. કરડતી જ. સુગંધ આપવા માટે ઉપયોગી બને છે. mensuration. ક્ષેત્રમિતિ, વ્યક્તિગત menthol. મેન્થોલ; પીપરમિંટ તેલમાંથી

Page #365

mercerize
359
mesta
મેળવવામાં આવતું સ્ફટિકીય દ્રવ્ય, જે માન કેષ, વિભજ્યા કોષ, વિભાજન શરદીના ઉપચાર માટે ઉપયેગી બને છે. પામી વિવિધ અંગેનું નિર્માણ કરતા કેષ. mercerize. રસાયણને ઉપગ m. tissue. વિભજ્યા પેશી, વર્ધમાન કરીને કપડાને રંગવા માટે તૈયાર કરવા, પેશી. તેનું મર્સરીકરણ કરવું.
meristele. મધ્યરંભને વનસ્પતિમાને merchandise. વિકેયમાલ, વેચવા એક ભાગ. માટેની ચીજ-વસ્તુઓ.
Merremia. vitifolia (Burn f.) Merchuba. નાજ કે શાકભાજી.
Halier f. નાવલી નામની વનસ્પતિ. mercurial ointment, ૩૦ ટકા mesarch. મલ્મ રંભ, આદ્યદારૂવાહિની. પારાને બનાવેલા મલમ, જે જને અંકુશમાં mesentery. આંત્ર-યુજા; અંતરંગાને લેવા માટે ઉપયોગી બને છે. mercuric તેમાં પણ ખાસ કરીને આંતરડાને તેમનાં chloride. પારાનું બાઈક્લોરાઈડ ફૂગ, સ્થાનમાં ગોઠવેલા રાખનાર ગડી, જેમાં મચ્છ૨, અળસિયાં છે. જેવા સજીને નલિકા અને ચેતા આવેલાં હોય છે. નિયત્રણમાં રાખવા ઉપયોગમાં લેવામા meso – મધ્ય, અંતરિયાળ, વચગાળાનું, આવતું રસાયણ. mercurous chlo- મધ્યવતી અર્થસૂચક પૂર્વગ. ride. કેમલ, એક રેચક દ્રવ્ય. mesocarp. મધ્ય ફલાવરણ, ફલાવરણનું mercury. Hg. સંજ્ઞા ધરાવતું રાસા- મધ્ય પડ. (૨) ઠળિયાવાળા ફળનું જા, ચણિક તત્તવ, પારે, જે વિવિધ ઔષધિઓ
માવાવાળું અને ખાદ્ય મધ્ય પડ. અને જંતુનાશક દવાઓ બનાવવા માટે
mesochite. મધ્ય સ્તર. ઉપગમાં લેવામાં આવે છે.
mesળcotyl. મધ્ય બીજ પત્ર. Meriandra benghalensis Benth. mesoderm. 019 274 249 4* એક શાકીય વનસ્પતિ, જે મૂળ ઇથિયે
વચ્ચેનું ભ્રણયે પડ; મધ્ય ચર્મ, મધ્ય પિયાની છે પણ ભારતભરમાં બધે જ
ત્વચા. ઉગાડવામાં આવે છે અને તેને ઉપયોગ
mesomorphic. મધ્યરૂપી. રસેઈ કામમાં થાય છે.
mesophilic. મધ્ય તાપરાગી. mericarp. વેશમફેટી ફળને એક
mesophyll. મધ્યપણું, મધ્યપેશી પર્ણ, બીજવાળે ભાગ.
પર્ણની હરિત મૃદુતક પેશી. Merino. મેરિને નામે ઓળખાતી ઘેટાની mesophyte. માભિદ. (૨)સાધારણ એક ઓલાદ; જેનું ઘેટું બેઠી દડીનું, ભેજથી સમશીતોષ્ણ આબેહવામાં થતી સેનેરી પગવાળું અને ચાર ઈંચ જેટલા વનસ્પતિ. લાંબા રેસાવાળું ઊન બાપે છે. આ mesosperophyll. મધ્ય બીજાણુપર્ણ. એલાદના ઘેટાને ઓસ્ટ્રેલિયા, દક્ષિણ
mesotherm. મધ્યમ પ્રકારની આબેઆફ્રિકા, અમેરિકા ઈ. સ્થળેએ ઉછેરવામાં હવામાં પુષ્કળ પાણીમાં થતી વનસ્પતિ. આવે છે.
(૨) ઉચ્ચ અને નિગ્ન આબોહવાના merismatic. Bષ કે ખંડોમાં વિભા
એકાંતરણમાં ઊગતી વનસ્પતિ. જિત બનતું કે અલગ થતું.
mesozoic age. મધ્યવયુગ. meristem. 434204 420, (aeusrull, mesquite. Prosopis juliflora(Sw.) સર્જક કોષ સમુદાચ નિર્માણશી, સક્રિય
D.C. (Mimosa juliflora (Sw.). કષ વિભાજનને શકથ બનાવતી તરુણ honey locust, Kabuli kikar H. પેશી. (૩) વર્ષનશીલ સ્થાને પર દેખાતા નામ ધરાવતું મધ્યમ કદનું વૃક્ષ, જે વિવિધતા પામતા કષ. merstema- અનેક પ્રકારની જમીનમાં થાય છે. tic. Camiloy-4204. m. cells. 46. mesta. ell, *04181; Hibiscus can

Page #366

Mesaa
360
metapbase
nabinus L. નામની તંતુવાળી વનસ્પતિ, જેને ઉપલબ્ધ શક્તિ પણ કહેવામાં આવે જેના તતુનાં દેરડા, માછલાં પકડવાની છે. પ્રાણી જેને ઉપયોગ કરી શકે જાળ, કેનવાસ અને ગુણપાટ બનાવવાના તેવી તેને ખેરાક લેવાથી મળતી શક્તિમાંથી કામમાં આવે છે. ખાંડ ભરવા માટેના મળમૂત્ર દ્વારા ખર્ચાતી શક્તિની બાદબાકી કોથળા બનાવવા તેને રાણની સાથે મિશ્ર કરીને શક્તિનું માપ મેળવી શકાય છે. કરવામાં આવે છે. આ વનસ્પતિનાં પાન, metacercaria. કૃમિની ડિમ્ભીય કુમળાં પ્રહ અને ફળને સ્વાદ ખાતે અવસ્થા, જેમાંથી બીજી ડિમ્ભીય અવસ્થા હોય છે. બી દુધાળાં ઢોરને ખાવા માટે નીપજે છે, જે છેવટના પિષક માટે સંક્રામક આપવામાં આવે છે.
બને છે. Mesua ferrea , નાગકેસર, નાગ- metachromatins. વિચામાવસ્થામાં ચ, નાગેશ્વરચ નામનું પૂર્વાહિમાલય, કોષકેન્દ્રમાંના ઘેરા રંગકણે. આસામ, પ. બંગાળ, પશ્ચિમઘાટ, કેરળ metacyclic. અનુચક્રીય. અને આંદામાનમાં થતું ઝાડ, જેનાં ફૂલ metagenesis. પેઢીનું એકાંતરણ. અને પુષ્પકલિકા સૈ દર્ય પ્રસાધન બનાવવા metal. ધાતુ. metallic bond. માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. તેનાં ધાત્વીય બંધન. m. cation. ધાત્વીય સુવાસિત છંછાં એશિકા ભરવા માટે ધનાચન. ઉપયોગી બને છે અને ફળ ખાવાના કામમાં netaldehyde. ગોકળગાય અને અન્ય આવે છે. બીનું તેલ સાબુ અને ઊંજણ સજીવોને આકર્ષવા માટે વાપરવાર્મા આવતું બનાવવા ઉપયોગમાં આવે છે ઉપરાંત તેની 2-3 ટકા ઝેર, જે એસીટાલ્ડીહાઈડના દીવાબત્તી બનાવવામાં આવે છે. તેનું કાષ્ટ સ્ફટિકીય પલિમર હોય છે. થાંભલા, રેલવેના સલેપાટ અને પુલ metamere. શરીરમાં એક સરખા બનાવવામાં ઉપયોગી બને છે.
અનેક ખંડોમાને એક ખંડ. meta-. સાથે, સહ, પશ્ચ, અર્થસૂચક metamorphic rocks. રૂપાંતરિત પૂર્વગ.
શૈલ; વિકૃત ખડકે; પૃથ્વીનાં હલનચલન, metabolism. ચયાપચય. (૨) જીવંત દબાણ અને ગરમીના પરિણામે જલકુત કેમાં થતી રાસાયણિક પ્રક્રિયાઓને અને આગ્નેય ખડકેના વિવિધ ઘટકમાં સરવાળે, જેના પરિણામે ખેરાકનું જીવન. થતાં પરિવર્તનથી બનતે ખડક. રેતિયે રસમાં પરિવર્તન થાય છે ઉપરાંત શરીરની પથ્થર કવાટઝ એટલે કાચમણિમાં રૂપાંતર પ્રવૃત્તિ માટે તે શક્તિ સંગ્રહ માટે અના- પામે છે. કાંપ અને મૃદાના પથ્થરના સ્લેટ મત દ્રવ્ય પેદા કરે છે અને નકામાં દ્રવ્યનું શૈલ બને છે. ચૂનાના પથ્થર પરિવર્તન ઉત્સર્જન કરે છે. ચયાપચ પ્રક્રિયામાં તેનું પામીને કેલ્સાઈટ અને આરસ બને છે. ઘડતરનું કાર્ચ ચય કહેવાય અને વિઘટનનું ગ્રેનાઈટને નીસ શેલ બને છે. metaકાર્ચ અપચય કહેવાય છે. જ્ય, ash morphose. પરિવર્તન, રૂપાંતરણ. રાખ ચયાપચય. me, basal મૂળ metamorphosis. રૂપાંતર, પરિચયાપચય. n, basal rate of વર્તન. (૨) ભ્રણ અવસ્થામાંથી પુખ્તામળ ચયાપચયને દ૨. m, carbohy- વસ્થામાં પ્રાણી પ્રવેશે ત્યારે તેના રૂપ અને drate શક દ્રવ્યનું ચયાપચય. m. સંરચનામાં આવતું પરિવર્તન; એક સંરચfat મેદીચ અથવા ચરબી દ્રવ્યોનું ચયા. નાનું બીજી સંરચનામાં થતું પરિવર્તન. 4414. m., protein lain sooloi metaoestrum. WbHE $14. ચયાપચય.metabolite ચયાપચયે પેદા metaphase. ભાજના, મધ્યાવસ્થા: કરેલા પ્રા. metabolizable en- કાષવિભાજનની એક અવસ્થા, જેમાં રંગergy. ચયાપચયના હેતુ ધરાવતી ઊજ; સૂત્ર વિષુવવૃત્તીય તળમાં ગોઠવાય છે. આ

Page #367

metaphloem
361
Metroxylon... અવસ્થા ભાજનેત્તર અવસ્થાની પુરે- metha. રબી ઘાસચાર. ગામી .
methallyl chloride. CH=C metaphloem. અનુદારૂવાહિની, પ્રાથ- (CH) = CH3C1 સૂત્ર ઘરાવતું, મિક દારૂવાહિની.
જમીન અને અનાજને ધુમાડો આપવા metaphosphate fertilizer. માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું રાસાયસાધારણ ઍસિડ ફોસ્ફટ અને સુપરફોફેટ ણિક સંયોજન. કરતાં POની વધારે ટકાવારી ધરાવતું methanesulphonyl luoride. ખાતર,
CH-SOF સૂત્ર ધરાવતું પાદપગ્રહ metaplasm. નિર્માણક દ્રવ્યવાળા માટેનું ધુમાડે આપવાનું દ્રવ્ય. છવરસને ભાગ.
methi. મેથી. methra. સામાન્ય metastasis. અંગના એક ભાગ પરથી મેથી. બીજા ભાગ પ્રત્યેનું દૈહિક કાર્ચ, રેગનું methionine. પ્રાણુઓ માટે આવશ્યક પારગમન, (૨) સજીવ આત્મસાત કરે તે એ ગંધક ઈ. ધરાવતે એક એમિને દરમિયાન રાસાયણિક સંયોજનોનું બીજામાં ઍસિડ. થતું પરિવહન.
meth kalai. મઠ. metastrongyles. ફેફસાંમાં પડતું methoxychlor, Dichloronme
(H. Metastrongylidae. $21.4i thoxyphenyl trichloroethane કૃમિનું કુળ. Metastrongylus નામનું કલેરીનયુક્ત હાઈડ્રોકાર્બન જંતુક્ત abri. ડુક્કરના ફેફસામાં જોવામાં આવતું દ્રવ્ય, જે ડીડીટીની સાથે સંબંધ ધરાવે છે. કૃમિ. આ પ્રજાતિનાં ઈંડામાં લગભગ પૂર્ણ methyl broide. CH Br સૂત્ર રીતે વિકસેલા ભ્રણ હેચ છે અને તે ધરાવતું અતિ ઝેરી ધુમાડો આપીને જંતુને પષદના શરીરની બહાર સેવાય છે; આમાં નાશ કરતું દ્રવ્ય, જેને વાયુ હવા કરતાં વચગાળાના પદની ગરજ અળસિયા પૂરી 3.3 ભારે છે. પાડે છે.
methyldemeton. yazimetasystox. metasystox. 74438214 4229 methylene blue reduction જાણતું દ્રવ્ય, 0, 0-dimethyl-O-2- test. મિથિલીન યૂને સૂચક તરીકે ethylmercaptoothyl thiono- ઉપયોગ કરીને દૂધના જીવાણુ ગુણની phosphate. કાર્બનિક-ફોફેટ એજન, કરવામાં આવતી કસેટી, જેમ જેમ સિસ્ટકસ કરતાં એ છો ઝેરી છે, અને જે મીથિલીન લ્ય રંગ બદલે તેમ તેમ સફેદ માખી, મેલેમસી અને ઈતડી માટે જીવાણુની સંખ્યા વધારે થાય છે. વૈહિક જંતુનની ગરજ સારે છે. methyl formate. ધુમાડે આપવાનું metatarsus. પ્રપદા;િ આંગળીઓ જંતુન દ્રવ્ય. અને ગુલ્ફાસ્થિ વચ્ચેનો ભાગ.
methyl red. કેલિફોર્મ દંડાણ જેવાં metaxenia, અનુપરાગ પ્રભાવ. (૨) કેટલાક જીવાણુનું વર્ગીકરણ કરવા રંજકના બ્રણ અને ભ્રષની બહાર રહેલા બીજ રાસાયણિક સૂચકને કરવામાં આવતો અને ફળ પર પરાગને થતે પ્રત્યક્ષ પ્રભાવ. ઉપગ. metazoa. બહુકેલી પ્રાણી.
Metriesna circumdata. નામનું શક્કરિmeteorological. હવામાન વિષયક. ચામાં પડતું જંતુ. meteorology. હવામાન વિજ્ઞાન, metritis. ગર્ભાશય શેથ, ગર્ભાશય પર મોસમવિજ્ઞાન; વાતાવરણમાં થતી ભૌતિક આવતે સેજે. પ્રક્રિયા તથા શિલાવરણ અને જલાવરણની Metroxylon sagu Rottb. (Syn. સંકલિત પ્રક્રિયાઓના અભ્યાસનું વિજ્ઞાન. M. rumphis Mart.).સા નામનું ઊંચું

Page #368

Mettupalayam
369
microbe
તાડનું વૃક્ષ, જેની સામે કાંજી ખાદ્ય છે. મસ્કોવાઈટ અબરખ એ અબરખને Mettapalayam. નીલગિરિમાં થતા એક પ્રકાર છે, જે સફેદ અને પારદર્શક બટાટાને પ્રકાર.
હોય છે; જ્યારે મેગ્નેશિયમ અબરખ અથવા Mewati. રાજસ્થાનમાં પશ્ચિમ અવર બાટાઇટ અબરખ તેને બીજો પ્રકાર છે અને ભરતપુરની ઢોરની એક ઓલાદ, અને તે કાળુ હોય છે, જે મૃદાની રચના જેનાં પ્રાણી મજબૂત પણ નરમ સ્વભાવનાં માટે ઉપયોગી છે. હોય છે અને તે ભારે ખેડકાર્ય અને ભાર. micell. ઉપસૂક્ષ્મ, સ્ફટિકમય, બહુ વહન માટે ઉપયોગી બને છે,
આવીય સંરચનાનું એકમ, જે કોષની Mexican groundcherry. મૂળ દીવાલ બનાવતી પૂર્ણ અણુઓમાંથી રચાય મેકિસકોનું ટામેટા જેવું ફળ. M, husk છે. merella. જુઓ micell. metomato. મૂળ મેકિસકોનું ટામેટા જેવું celle. જુઓ micell.
michai. ગુલાબી ગરિ, કાંટાળે ગરિયે; Mexican linaloe. Bursera Ipomoea muricata (L.) Jacq; penicillata (Sesse & Moc. & (Calonyction muricatum G. Don). DC.) B. delpechhapum Poiss.). નામની ઉત્તર પ્રદેશ, મધ્યપ્રદેશ, પ. બંગાળ નામનું દક્ષિણ ભારતમાં થતું એક ઝાડ, અને બિહારમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ. જેનાં સુગંધીદાર ફળમાંથી તેલ કાઢવામાં Michelia champaca L. ચંપક, પીળે આવે છે, જે સુગંધી દ્રવ્ય, ખોરાક ચંપે, રાયચ, સોનાચે, સ્વર્ણચપઅને પીણુને સુવાસિત બનાવવા ઉપયોગ- કાદિ કુળનું મેટા ભાગે દ. ભારત, પશ્ચિમમાં લેવામાં આવે છે.
ઘાટ, આસામ અને પ. બંગાળમાં ઉગાડવામાં Mexican poppy. દારૂડી, પીળે આવતું મોટું ઝાડ, જેનાં ફૂલમાંથી કાઢવામાં Balet; prickly poppy, Mexican આવતું તેલ સુગંધી દ્રો બનાવવાના prickly poppy, Bharbhand, Arge- $1471 94171 2418 8. M. fuscaia mone mexicana L. 6. Caral dial Blume. ex Wall. (Syn. M. વાળે વર્ષાયુ ભુપ. કાંટાળા પ્રાવરમાં અસંખ્ય figo (Lour.) Spreng). સ્વર્ણબી આવેલાં હોય છે.
ચંપકાદિ કુળનું આસામ, પ. બંગાળ અને Meyna laxiflora Rosyns (Syn. કર્ણાટકમાં થતું એક ઝાડ, જેનાં પાન Vangueria spinosa Hook f.). સિગારને વીંટાળવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં પુંડરિક; પ. બંગાળ અને દક્ષિણ ભારતમાં આવે છે. થત ખાદ્ય ફળને સુપ.
micorrhiza. જેને અર્થ ફૂગમૂળ થાય mhote. કોશ. (૨) બળદ કે બળદની છે, ફૂગ-કવક જાળ અને કેટલાંક ઝાડ કે જેડીની મદદથી કૂવામાંથી પાણી ખેંચવા સુપનાં મૂળની સાથે સહજીવન પણ કહે માટેને ચામડાને બનાવેલે કોશ; આ માટે વાય છે. કેટલાક પ્રકારના નાઇટ્રોજનનું ધાતુના બનાવેલા કેશને પણ ઉપયોગ પિષદ વનસ્પતિ અવશેષણ કરી સહજીવનમાં કરવામાં આવે છે. એક જ બળદ મદદમાં સહાયભૂત બને છે. હેચ તો 30-40 ફૂટ ઊંડું પાણી ખેંચી micro–. સૂક્ષ્મ અર્થસૂચક પૂર્વગ. શકાય છે, પણ 50 ફૂટ કે તેથી વધારે microaerophilic. સૂમવાતજવી ઊંડું પાણી ખેંચવા માટે બે બળદની (સજીવ). જરૂર પડે છે.
microbe. સૂક્ષ્મજીવાણુ, સૂમ સજીવ, miasma. સંક્રામક કે ખરાબવાસવાળ સૂકમાણુ. microbial. સૂક્ષ્મ જીવોને વાયુ.
લગતું. m. activity. સૂરમજીવી ક્રિયા. micas. અબરખ. પોટાશ અબરખ અથવા m.insecticide. જંતુને નાશ કરવા

Page #369

microbiological...
363
micro-nutrients
માટે રેગોત્પાદક સૂક્ષ્મ સજીવોને કરવામાં કોષ દીવાલના સેલ્યુલેસના આધારનું આવતે ઉપયોગ જેને વિશેષ હાનિકારક ઉપસુક્ષ્મદર્શી સૂત્ર સદશ એમ. (3) ઊનના નથી; આ વિષથી વનસ્પતિને કોઈ ઝેરી નાના કાંતવામાં આવેલા રેસા અસર થતી નથી અને ઉપયોગી જંતુઓને microfilaria (એ.વ.). microfiતે બિનહાનિકારક છે. m. proces- lariae (બ.વ.)ફાઈ લેરિડ પરજીવી ses. જમીન અને અન્ય દ્રવ્યને તરીકે ઓળખાતા કેટલાંક ગોળકૃમિનાં સુધારવા માટે સૂક્ષ્મજીવોની સક્રિયતા નાનાં, અ૫કવ સ્વરૂપે, જે સસ્તન પ્રાણીઅને તેમને પડતો પ્રભાવ.
એના લેહી કે પેશીમાં પરજીવી તરીકે microbiological population. રહેતાં હોય છે. મૂહમજીની સંખ્યા. microbiolo- microfora. સૂક્ષ્મ પુ. (૨) સૂક્ષ્મgist. 34€404(aştıon. Micro- દર્શકની સહાય વિના જોઈ ન શકાય તેવી biology. સૂમજીવવિજ્ઞાન, સૂમ લીલ, ફૂગ, જીવાણુ, કિરણકવક જેવા જીવાણુના અભ્યાસની વિજ્ઞાનની એક વનસ્પતિના ભાગે. (૩) કઈ પ્રદેશથી શાખા.
ભિન્ન એવા ચેકસ સ્થાનની વનસ્પતિ. microcephaly. લઘુશીષતા; એક microgamete. લઘુયુગ્મક, લધુજન્યુ. શારીરિક વિકૃતિ.
microgametangium. સૂમmicrochemical. સૂક્ષ્મ રસાયણ. જન્યુધાની. microgametocyte. microclimate. સ્થાનિક પર્યાવરણના લધુ યુગ્મજનકાણુ. microgameકારણે સામાન્ય હવામાનમાં થતા ફેરફાર. tophyte. સૂક્ષ્મજન્યુજનક. (૨) ઘણા નાના વિસ્તારમાં વાતાવરણ, microinjection. સૂમ અંતઃક્ષેપ. ફેરફારને કમ.
Micromeria capitellata Benth. micrococcus. નાના, ગોળ જીવાણુ કુમાઉ, દેહરાદુન, છોટાનાગપુર, બિહાર, કેષની સામાન્ય પ્રજાતિ.
પશ્ચિમઘાટ અને નીલગિરિની સૌરણિક microconidia. સૂક્ષ્મ અલગી બીજાણુ, વનસ્પતિ. અપૂર્ણ ફૂગના નાના બીજાણુ, જે સામાન્ય micrometabolic, અલ્પ પ્રમાણમાં રીતે જુદા બીજાણુ આવરણમાં કે જુદા ચયાપચયિક. સમયે પેદા થાય છે.
micrometer. તદ્દન નાના પદાર્થોના Microcos panicalala L. (Sin, લંબાઈ, પહોળાઈ ઇ.ને અત્યંત ચે કસાઈGrenia microcos L.). આસર નામનું પૂર્વક સૂક્ષ્મદર્શક ઇ.ની સહાયથી માપવાનું આસામ, ૫. બંગાળ અને કર્ણાટકમાં થતું સાધન. નાનું ઝાડ, જેનાં પાન સિગારને વિટાળવા micromutation, સૂક્ષ્મ ઉત્પરિવર્તન. ખપમાં લેવામાં આવે છે.
micron. માઈક્રોન. (૨) બીજાણુ, જીવાણુ, microelements, અલ્પમાત્રામાં મેદ ગેલ, માટીના કરે છે. જેવા સક્ષ્મ જરૂરી બનતા ખનિજ તા, વિરલ તર. પિંડેનું માપ લેવા માટેનું એકમ, જે મિ. all micro-nutrients.
મીટરને એક હજારમે, એક ઈંચને પચીસ microendemic. સક્ષમ કે ચેડા હજારમો અને એક મીટરને દસ લાખ પ્રમાણ સ્થાનિક (ગ).
ભાગ છે. micronized sulphur, microevolution. લધુ ઉત્ક્રાંતિ. 10 માઈક્રોન કરતાં નાના કદના વનmicrofauna. સૂક્ષ્મદર્શકની મદદ વિના સ્પતિના રોગોમાં છંટકાવ તરીકે ઉપયોગી જોઈ શકાય નહિ તેવાં પ્રજીવો કે કૃમિઓ બનતા ગધકના કણો. જેવા સજી.
micronucleus. લધુસૂક્ષ્મકેન્દ્રક. microfibri. સૂમતતુ. (૨) કાષ્ઠમાંની micronutrients. સૂક્ષ્મ પોષક

Page #370

microorganism
364
middle ત; વિરલ પિષકત જેવા નાની વિષમ બીજાણુક વનસ્પતિના નિર્માણ થત માત્રામાં જરૂરી બનતાં આડીન, કેબા- બે પ્રકારના અલિંગી એકગુણિત બીજાણ ૯૮, તાંબુ, જસત, વેનેડિયમ જેવાં સ્વા- પૈકીને નાને બીજાણુ. (૨) પરાગરજ ધ્યકારક દ્રવ્ય
(૩) લઘુબી જાણ માતૃકોષના બે અર્ધ microorganism. અત્યંત સૂક્ષ્મ સૂત્રીભાજન (સમસૂત્રીભાજનથી પણ) સજી,
દ્વારા નિર્માણ થતા ચાર કષ પૈકીને microparasite. કેવળ સૂક્ષ્મદર્શક એક કેષ, જે કેવળ નરજન્ય ધારણ કરે વડે જ જોઈ શકાય તેવા લધુ પરજીવી. તે જન્યુજનક. m. mothercel. Micropedology. જમીન વિજ્ઞાનની સૂક્ષ્મ જીવાણુ માતૃકોષ, જેમાંથી અન્ય એક શાખા, જે જમીનના દળની સૂક્ષ્મ કેષનું નિર્માણ થાય તેવો કોષ, જે રચના, ગઠવણી અને ખનિજ સંયોજનને પરાગમાતૃકોષ તરીકે પણ ઓળખાય છે. અભ્યાસ કરે છે; સૂક્ષ્મ ભૂમિ વિજ્ઞાન. microsporogenesis. an olmasa micropores. પાણીના પ્રવાહને પૂર્ણ - જનક; લધુ બીજાણુવિકાસ. microપણે અટકાવે નહિ તો પણ તેને ભૂમિમાં sporophyll. પુરજોત્પાદક પણું, ઊતરતી વખતે અડચણરૂપ થાય તેવા પરાગરજોત્પાદક પણે, લઘુબીજાણુ પર્ણ. સૂમરંધ્રો.
microstructure of soil. or the micropyle. અંડદ્વાર, બીજાંડકાર, કે મૃદાની સૂમરચના. બીજદ્વાર, અંડછિદ્ર, બીજરંધ. (૨) પરાગ- microtechnique. સૂક્ષ્મ પ્રક્રિયા, નલિકા અંડાશયમાં પ્રવેશી શકે તેવું સૂક્ષ્મ પ્રવિધિ. છિદ્ર. (૩) અંડ૫ડમાંનું રંધ, જે દ્વારા Microtermis obesi, શેરડીમાં પડતું શુક્રાણુ સામાન્ય રીતે અંડાશયમાં પ્રવેશી જંતુ. શકે છે. (૪) મૂલક અને બીજનાભિ microthermic tree. ઠંડી આબેવચ્ચેનું છિદ્ર. (૫) અંડકમાંનું છિદ્ર, જે હવા અને ટૂંકી વૃદ્ધિ મેસમ સહ્ય કરનાર પાછળથી બીજાવરણનું રંધ્ર બને છે. ઝાડ. microscope. 245 $ 9813 51216 Microtoena insuavis (Hance) મદદથી નરી આંખે વિગતપૂર્વક દેખી Prain ex Dunn (Syn. M. શકાય તે રીતે કઈ વસ્તુને વિસ્તારી શકે comosa Prain). એક સુપ, જેનું તેવું સાધન; સૂક્ષ્મદર્શક સાધન. micro- બાષ્પશીલ તેલ સુગંધી દ્રવ્ય બનાવવા scopic. સૂમ, સૂમિદર્શક, સૂક્ષ્મદશીય; ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. સૂક્ષ્મદર્શક સાધનની મદદ વિના નરી microzoospore. સૂક્ષ્મ ચલ બીજા. આખે વિગતો જોઈ ન શકાય તેટલું સૂમ. mid-bloom. ઝાડને પ્રફુલ્લિત બનવાને
m. count, સૂક્ષ્મદર્શક સાધનને ઉપ- મધ્ય સમય. યોગ કરીને દૂધમાં રહેલા જીવાણુ જેવાં mid-brain. મધ્ય-મસ્તિષ્ક, મધ્ય દ્રવ્યની સંખ્યાની સીધી ગણતરી. m. મગજ. particles. 246Hollm. plant. middens, or thatHi igal $ (41204 ફૂગ કે લીલ જેવી સૂક્ષ્મ વનસ્પતિ. બનતાં અળશિયા જેવા સજીવો જેવું ઉત્સmicrosome. લધુ કે સૂક્ષ્મ દેહ, શરીર. ર્જિત થતું દ્રવ્ય. microsporangium. લધુ બીજાણુ middle. ક્રમ અને ગણતરીમાં રહેલું ઘાની અલિગી નાના બીજાણુ કે લધુ વચલું. (૨) ઢેરને જઠરને પ્રદેશ. m. બીજાણુને નિર્માણ કરતું દ્વિતીય પ્રજનન capacity. પ્રાણીઓમાં જાંગ અને અંગ, જે સપુષ્પ વનસ્પતિમાં પરાગાશય ખભા વચ્ચેના વિસ્તારનું પરિમાણ, જે હૈય છે. microspore. લઘુ બીજાણુ, ચારે કે ખાણને ઊંચકવા ઇ.ની ક્ષમતાનું

Page #371

middling
365
milk સૂચક છે જ. ear. મધ્યકર્ણ. m. તતુ આકારની ફૂગ. (૨) વનસ્પતિની lamellar. મધ્યપડ, મધ્યપટલ, પ્રથમ એક પ્રકારની રોગાવસ્થા, જેમાં રેગપાદક કેવકલા. (૨) કોષકેન્દ્રના વિભાજન બાદ કા૨ક વનસ્પતિના રોગગ્રસ્ત ભાગ પર કોષકેન્દ્રની ત્રાકની મધ્ય ૫ટીનું સ્થૂલન આવરણ બનાવે છે, આ આવરણ ચાદર થયા બાદ આ કેષકલાનું નિર્માણ થાય આકારનું, ભૂકારૂપે કે સફેદ હોય છે. છે, પાછળથી કાષ્ટકમાંથી તેની પરિપૂર્તિ Miliusa pelatina (Dunal) Hook થાય છે. m. man. વસ્તુઓના ઉત્પા- f & Thoms, ઉત્તરભારત, આસામ, દકની પાસેથી તેના ઉપભોક્તા પ્રત્યે એરિસા, ત્રાવણકોર અને આધ્રપ્રદેશમાં વસ્તુઓ પહોંચાડનાર મધ્યગ અથવા થતું ઝાડ, જેના કાષ્ટનાં ઓજારના હાથા, વચલે વેપારી. M. White York- ફર્નિચર, વસ્તુઓ પેક કરવાનાં ખાં shire. ડુક્કરની ઓલાદને એક પ્રકાર, ઈ. બનાવવામાં આવે છે અને જેનાં ફળ જેનાં પ્રાણી મજબૂત હોય છે, જે જલદી ખવાય છે. પ્રૌઢ બને છે. આયાત કરવામાં આપેલી milk. દૂઘ. (૨) બચ્ચાંના પેષણ માટે અન્ય જાતો કરતાં તે ટવામાં સારાં રહે સસ્તન પ્રાણીઓની માદા તેની દુગ્ધગ્રંથિછે અને સ્થાનિક જાતિની સુધારણા કરવામાં માંથી સ્ત્રવે તેવું સફેદ કે મલાઈ રંગનું પ્રવાહી. તે ઉપયોગી બને છે.
(૩) બચ્ચાને જન્મ આપવા અગાઉના middling, ત્રણ કટિ પૈકીની બીજી 15 અને જન્મ આપ્યા બાદના 5 દિવસ કેટિ. middlings. ઘઉં દળવામાં જરૂર પ્રમાણે વધારે દિવસને બાદ કરતાં જુદા પડતા જાડા કણે.
એક કે વધારે ગાયને પૂરેપૂરી દેહીને midge. મચ્છર કરતાં નાનું, પાણીમાં મેળવેલું દુગ્ધગ્રંથિના સ્ત્રાવનું પ્રવાહી, જેના વૃદ્ધિ પામતું અને પ્રાણીનું લેહી ચૂસતું મહત્ત્વના ઘટકમાં પાણું, ચરબી, કેસીન, જંતુ, જે કેટલાંક કૃમિ માટે વચગાળાના એન્યૂમીન, ગ્લેબૂલીન, લેકસ, પિષદની ગરજ પણ સારે છે.
દુગ્ધશર્કરા, રાખ અને પ્રજીવકોને સમાવેશ midget. અત્યંત લધુ વ્યક્તિ, વામન, થાય છે. એ જ પ્રમાણે ઓછાવત્તા પ્રમાણમાં વિગુજ.
આ ઘટકે અન્ય પ્રાણુઓના દૂધમાં હેચ mid-rib. મધ્ય શિરા.
છે. (૪) કેટલીક વનસ્પતિઓએ સ્ત્ર midriff. ઉદરપટલ.
રસ કે પ્રવાહી. (૫) ગાય કે અન્ય કોઈ minonette tree. મેદી. mino- સસ્તન માદાના આંચળમાંથી દેહીને કાઢેલું nette vine. શોભાની એક વેલ. પ્રવાહી. me, adulterated અપmigration. સ્થળાંતર. (૨) તું, મિશ્રિત દૂધ, ભેળસેળ કરેલું દૂધ. હવામાન, ખોરાકની ઉપલબ્ધતા અનુસાર chilled ઠારેલું દૂધ, n, condeપક્ષીઓ, જંતુઓ, માછલીઓનું વતન છોડી nsed સંઘનિત કરેલું દૂધ. જો, બીજે જવું. (૩) વનસ્પતિનું નવી ભૂમિ કે separated મલાઈ કાઢી લીધેલું દૂધ, વિસ્તારમાં ખસવું. migratory સપરેટ દૂધ. me, whole પૂર્ણ-મલાઈlocust. 414192 ; Locusta usaj st. m. cistern. 511401 migratoria L. નામના પીળાશ પડતાં આંચળને ભાગ, આંચળની સાથે જોડાયેલું ઘણાં રાજમાં છૂટાં છૂટાં જેવાનાં આવતાં નલિકાવાળું વિવર m. cooperaતીડ.
tive society. દૂધ સહકારી મંડળી. milch. પાલતું, સસ્તન પ્રાણીઓ પૈકી m. distribution. દૂધ વિતરણ. દૂધ આપનાર કે દૂધ માટે પાળેલું (પ્રાણી). m. dry. આંચળમાંથી છેલ્લાં ટીપા સુધી m, cow. દુધાળી ગાથ..
દૂધ કાઢી લેવું. m. duct. દુગ્ધનલિકા. mildew. ઊબ; વનસ્પતિ પર થતી m. fat. દુનેહ, દૂધમાં રહેલું ચર.

Page #372

milk
366
millets
બીનું દ્રવ્ય; દૂધમાં સૂમગાલમાં અવલ- sure. દૂધનું દબાણ. . record. બિત રીતે રહેતા ગેલક ઘટકે, જે પ્રત્યેક દેહેલા દૂધની રાખવામાં આવતી નેધ, દૂધ ગેલક કલાથી આવરિત હોય છે અને જે નોંધપત્રક. m. sample. દૂધને નમૂને. 27 ફે. ઉષ્ણતામાને કે વેલવવાથી ઘનરૂપ m. secreting granules, દુગ્ધબને છે. m. fever, parturient સ્ત્રાવી કણએ. m. s. tissue. paresis, parturient hypocalcaemia, આંચળમાંની ગેલીય પેશી; દુષ્પસાવી પેશી. partinient aboplexy ઇ. નામથી ઓળ- m. secretion. 5787019. m. ખાતે બચ્ચાને જન્મ આપ્યા પછી ગાય, serum. ચરબી અને કેસીન વિનાનું દુધ. ભેંસ કે બકરીને થતો રોગ, જેમાં રોગગ્રસ્ત m. shed. ગ્રામ વિસ્તારમાંથી દૂધ પ્રાણી પૂર્ણ રીતે કે અંશત: ભાન ગુમાવે એકઠું કરી, જ્યાંથી શહેરી વિસ્તારોને છે અને તેનાં આંચળના પાછલા ભાગને દૂધ પહેચાડવામાં આવતું હોય તે સ્થાન. લક થાય છે. m. filter. દૂધને m. solids. curier MeNA 0416 ગાળવાની ગળણી, દૂધ નિસ્યદક. જી. કરતા રહેતાં તેનાં ઘન દ્ર . m. fish. Chanos chanos 114-11 212 stage. પરિપકવ અવસ્થાએ પહોંચવા ફૂટ સુધી વધતી સામાન્ય દરિયાની માછલી. અગાઉ દૂધ જેવું બનતે દાણાને ગ૨.
m, fistula, -માંચળથી દુધવાહિની m. stone, અતિ ઊંચા તાપમાને ગરમ દ્વારા થાઉની અંદર સુધી ૫હે તે ત્રણ કરતાં દૂધમાં થતા ૫રથર જેવા ઘનભાગ, કે ચીર. m. How. એક દિવસ, એક m. strainer. દૂધ ગાળવાની ગળણું. અઠવાડિયું કે એક મેસમ દરમિયાન m. sugar. દુગ્ધશર્કરા, અંગ્રેજીમાં દુધાળા પ્રાણીએ કે તેને સમગ્ર જશે જેને લેકટસ કહે છે. m. teeth. આપેલે દૂધને કુલ જથ્થ. m.forma- દુધિયા દાંત. (૨) સસ્તન પ્રાણીઓમાં tion. દુષ્પનિર્માણ. m. heater, ઊગ્યા બાદ પડી જઈ કાયમી દાંતને સ્થાન દૂધતાપક. m. hormones, દૂઘના આપનાર શરૂઆતના દાંત. m. thistle. નિર્માણ માટે જવાબદાર અંતઃસ્ત્રા, જે દૂધી; વર્ષાયુ શાકીય વનસ્પતિ. m. vein. બ્રહ્મગ્રંથિના અગ્ર ખંડ દ્વારા અથવા અંડાશય, 84 Rial. m. weed. Euphorbia નલિકા હિત ગ્રંથિ, અધિવૃક્ક ગ્રંથિ અને prostrata નામની બી પેદા કરતી વનજરાયુથી પણ સૂવે. તેને ત્રણ સમૂહ સ્પતિ. m. wells. સસ્તન પ્રાણીના બને છે. એસ્ટેજનિત (oestrogenic), દૂધનું સ્થાન, જે તરફ તેને પડખાની
સ્તનગ્રંથિજનિત (mammogenic) અને બંને બાજુએ શિરાઓ જતી હોય છે. દુશ્વજનિક (lactog nic). m. of milking animal. દૂધ આપતું - lime કળીચૂના (કેશિયમ ઓકસાઈડ)માં દુધાળું પ્રાણી. m. cow. દૂધ આપતી પાછું મેળવવાના અંતે વિલંબિત બનતું દુધાળી ગાય. સફેદ દૂધ જેવું દ્રવ્ય, જે જંતુન છે અને milled rice. ડાંગરનાં ફેતરા-છોતરા જેને જોળવાના કામમાં લેવામાં આવે છે. કાઢી લીધેલા-કડેલા ચોખા. m. figment. 8421 91H 19di milleped. 241074416 HIPN. રંજક દ્રવ્ય, જેમાં મુખ્યત્વે કેરેટીન અને millets. નાના દાણાવાળી અનાજ અને લેકટફલેવીન હોય છે. લોહીમાંના ૨જક- ઘાસચારા તરીકે ઉપયોગી બનતી જુવાર, કો, વંશાગત ગુણ કે પ્રાણીને ખવડાવ- બાજરી, મકાઈ જેવી વનસ્પતિ. me, વાની પરિસ્થિતિના કારણે દૂધનાં આ bulrush બાજરી. m, common રંજક દ્રવ્યનું નિર્માણ થતું હોય છે. જી. ચો. my finger રાગી. જો,
plasma. દૂધમાં ચરબી ઘટકથી Italian કાંગ, કોદરી. my little. ભિન્ન એવું તેનું પ્રવાહી ઘટક. m. pres- સામે.

Page #373

Millettia...
367
mineral
Millettia auridulala Baker ex ખાતર માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. Brandis. હિંદીમાં ગજ નામે ઓળખાતું M. dulci. વિલાયતી અબલી, M. ઉત્તર ભારત, ઉત્તરપ્રદેશ, પંજાબ, મધ્ય juliflora. મૂળ દ. અમેરિકાનું મધ્યમ પ્રદેશ, બિહાર, આશ્વ પ્રદેશની કાષ્ટીય કદનું ઝાડ. M. lebheck L. શિરીષ, આરહી ઘાસચારા માટેની વનસ્પતિ, જેનાં રસ્તાની બાજુ પર ઊગતું સર્વ સામાન્ય મૂળને ભૂકે ઢેર પરનાં જંતુને મારવા વૃક્ષ, જેનાં પાનને ચાર બને છે, અને માટે કરવામાં આવે છે. M, oualifolia તે ચા અને કેફીના બગીચામાં છો. Kurz. અંગ્રેજીમાં Moulmein rose- આપવા વાવવામાં આવે છે. કાષ્ઠનું ફર્નિgood તરીકે ઓળખાતું, વીથિ માટે ચર બને છે, ઉપરાંત તે ઈમારતી કામમાં ઉગાડવામાં આવતું વૃક્ષ. M. pachycarba પણ લેવામાં આવે છે, ઘરના આંતરિક Benth. એક વનસ્પતિ, જેનાં મૂળ સુશોભન માટે પણ શિરીષનું કાછ ઉપયોગમાં ઝેરી છે અને તે માછલી અને પક્ષીઓને લેવામાં આવે છે. M. leucophloea ઝેર આપવા વપરાય છે.
(Roxb.) Willd. 2121 442 64millimetre. મીટરના એક હજારમાં વાગી પાનવાળું વૃક્ષ M. odoratissima. અને એક ઈચના પચીસમાં ભાગનું માપ.
કાળે શિરીષ, શેભાનું વૃક્ષ. M. budica millimicron. માઈનને એક L. લજામણી, ભૂસ્તરી શોભા માટે હજાર ભાગ.
aal. M. rubicaulis Lam. 913
માટેને છેડ. milling stolovine 93910 (ful. m. quality. છડ્યા વિનાની ડાંગરના કુલ
Mimusops eleng L. બેરસલી.
ઉત્તર ભારત, પશ્ચિમ ભારત, દ. ભારતમાં જથ્થા અને તેને છડડ્યા બાદ સાંપડેલા ચોખાના જથ્થાની ટકાવારી..
થતું સુવાસિત ઝીણાં ફૂલનું ઝાડ. ફૂલની
માળા બનાવવામાં આવે છે અને તેમાંથી Millingtonia hortensis L.f. 117
અત્તર પણ કાઢવામાં આવે છે. પાકાં ચમેલી નામનું ઊંચું અને વીથિ માટે વાવવામાં આવતું વૃક્ષ.
ફળ ખવાય છે. M. hexandra Roxb. million. દસ લાખ.
બિરણી નામનું ગુજરાત, દિલ્હી, મધ્ય
પ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર અને વ્યાધ્રપ્રદેશમાં થતું milo. 97912, Sorghum vulgare
ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. M. kauki I. var. subglabrescens 144412 70701
ખિરણ નામનું ઉત્તર ભારત, આબ્રપ્રદેશ વૃષ્ટિ સહન કરનાર, ઢેચારા માટેની
અને મલબારમાં થતું ખ ઘ ફળનું ઝાડ. વનસ્પતિ, જે લાલ જવાર તરીકે પણ M. lilloralis Kurz. એક વૃક્ષ, જેની ઓળખાય છે.
છાલમાંથી રંગ મળે છે. milt. સસ્તન પ્રાણીઓમાં પ્લીહા, અન્ય Mina lobata Cers [Syn. Quaપૃષ્ઠવંશીઓનું તેવા જ પ્રકારનું અંગ અને moclu lobala (Cers.) House; Hlasekolai 1991. milter. 38! Ipomoea lobata(Cerv.) Thello.). મકવાની અવસ્થામાં નર મલ્યમાછલી. મળ મેકિસકાને, પણ અહીં શભા માટે mimicry. અનુકૃતિ, ચાળાં.
વેલ. Mimosa amara. (Roxb.). લાલેઈ; mine. દર કરવું, વનસ્પતિમાં દર બનાવી સુકા પાનખર જંગલનું દખણ, કર્ણાટક વનસ્પતિને ખાવી. (૨) દર. (૩) ખાણ. અને દ. કાનડામાં 1,000 મીટર સુધી mineral, ખનિજ; અકાર્બનિક રાસાવધતું ઝાડ; જેનું કાષ્ઠ બળતણ અને ચણિક તત્વ અથવા સયાજન. (૨) સૈદ્ધાંઓજારાના હાથા બનાવવા ઉપાગી બને તિક રીતે ચેકસ રાસાયણિક ૨ચના છે, અને સુકાયેલાં પાન સાબુ તરીકે અને ધરાવતું સમાગ કુદરતી અકાર્બનિક દ્રવ્ય.

Page #374

minim
368
mirtenga...
(૩) દ્રવ્યનું અકાર્બનિક લક્ષણ. m, બનતું કૃષિકાર્ય ખેડાણ. primary મૂળ-પ્રાથમિક ખનિજ. minnowમીઠા પાણીની કાય કે કાપ m, secondary ઉત્તરજાત – દ્વિતીયક કરતાં મેટી ન બનતી માછલી. ખનિજ. m. acid. ખનિજ અલ. minor. લધુ, અલ્પ. m. elements. m. decomposition. ખનિજ નાઈટ્રોજન, ફોસ્ફોરિક ઍસિડ અને પેટાશ અપઘટન. m. elements. જમીન, જેવાં ત્રણ પ્રાથમિક ષક તત્ત વનસ્પતિ અને વનસ્પતિજ પેદાશના સિવાયનાં, વનસ્પતિની વૃદ્ધિ માટે આવઅકાર્બનિક ઘટક. (૨) દ્રવ્યને અકાર્બનિક ચક પણ અલ્પ પ્રમાણમાં જોઈતાં તાંબુ, પ્રકાર. m. hardness. Moh’s જસત, કેશિયમ, મેગ્નેશિયમ, બેરાન scale. ઘર્ષણ કે લિસોટાને અવરોધ અને મેગેનીઝ જેવાં તર. m. foકરવાના ખનિજના ગુણધર્મ જાણવા માટેની rest products, ગૌણ વન્ય પેટાશ. મોહની કસેટી, જે ખનિજની કઠિ- (૨) ઈમારતી લાકડાં સિવાયની વન્ય નતાને આંક દર્શાવે છે. m. matter, પેદાશ, જેમાં ચામડાં કમાવવા માટેનાં ખનિજ દ્રવ્ય. કાર્બનિક દ્રવ્યના પૃથક્કરણમાં દ્રો, સાઓ, તંતુઓ, વાંસ, નેતર, નીપજતું અકાર્બનિક દ્રવ્ય જેમ કે ઘાસચારે, ગુંદર, રાળ, મધ, લાખ, બળવાના પરિણામે નીપજતી રાખ. m. ઘાસચારા સિવાયનું ઘાસ, અને સુગંધિત
mixture. લવણ, ચૂનાને પથ્થર, કાષ્ઠને સમાવેશ થાય છે, m. plant ફોસફેટ, લધુત જેવાના સંયેાજનથી food elements. જુઓ minor oladi 11215. m. oil. 14474 elements. 27 70% or 21 $1$$slufr fornien Minorca. Redfaced Spanish. મળતું તેલ, ખનિજ તેલ. m. salts. નામે પણ ઓળખવામાં આવતાં ભૂમધ્ય ખનિજ ક્ષાર. m. soil. ખનિજ દ્ર- સમુદ્રના પ્રદેશનાં મોટાં, સફેદ અને કાળાં વાળી જમીન, જેમાં 20 ટકા કરતાં ઓછા રંગનાં ઈંડાં મૂકતી મરધીની ઓલાદ. કાર્બનિક દ્રવ્ય હોય છે, અથવા એક ફૂટની mint. કુદીને. Mentha longifolia જાડાઈ કરતાં ઓછી જાડાઈની કાર્બનિક (L.) Huds (M. Syluestris L.). પડવાળી જમીન. mineralization. નામની સુવાસિત વનસ્પતિ. ખનિજીકરણ. (૨) કોઈ કાર્બનિક સંયોજ- minus farm income. ખેટ નમાં છૂટાં પડેલા તવનું ઉપલબ્ધ પ્રકારમાં દર્શાવતી કૃષિજન્ય આવક. સૂક્ષ્મ સજીવના વિઘટનથી થતું પરિવર્તન. Mirabilis jalapa L. ગુલબાસ;
Minerology. ખનિજ વિજ્ઞાન. વાયવ્ય હિમાલય, પ. બંગાળ અને મણિminim. ટીપું. એકમ પ્રવાહીને 60 પુરમાં થતી શોભાની વનસ્પતિ, જેનાં ભાગ,
બીને ભૂકે, સૌંદર્ય પ્રસાધને માટે ઉપminima. નિનિષ્ઠ. minimal. યોગમાં લેવામાં આવે છે અને સ્કૂલમાંથી અતિસૂક્ષ્મ, ઓછામાં ઓછું, અલ્પિષ્ટ. લાલ રંગ મળે છે. પાન ખાઈ શકાય છે. minimum. ઉપલબ્ધ બનનું ઓછામાં miracidium. રમિલ ભ્રણ અથવા ઓછું, ન્યૂનતમ. m. efficient unit. કૃમિનાં ઈંડાંમાંથી નીકળતું ડિમ્ભ. ન્યૂનતમ કાર્યક્ષમ એકમ. m. price. mirage. મૃગજળ. ન્યૂનતમ – ઓછામાં ઓછી કિંમત. m. mire. પંક, કાદવ, ભીની જમીન – માટી. temperature. 21524 24H4H Mirror carp. Cyprinus carpio નોંધવામાં આવેલું એાછામાં ઓછું ઉષ્ણતા- var. specularis નામની સામાન્ય માન. m. tillage. ઝડપી અંકુરણ કાપે માછલીને એક પ્રકાર. zna 2121 0041 43 HT 219743 mirtenga. Proiiwin scrratis

Page #375

misappropriation
369
mix
(Wall. ex Colebr). (Bursera m. karela. Cyclanthera pedata serrata Wall ex colebr.). 114. Schrad. lllHdj quis 2013. m. આસામ, બિહાર, ઓરિસામાં થતું ખાદ્ય neem. કઢીને સુવાસિત કરતાં પાનવાળે ફળધારી વૃક્ષ.
મીઠો લીમડે. m. nimboછે. મીઠ misappropriation. ઉચાપત. લીંબુ. m. pat. એક પ્રકારનું પણ miscarriage. કસુવાવડ, અકાળ mitosis. સમસૂત્ર વિભાજન, સમ પ્રસૂતિ, ગર્ભસ્રાવ.
વિભાજન, સૂત્રીભાજન. (૨) એક પ્રકારનું miscellaneous type fowl. કેન્દ્રકનું વિભાજન, જેમાં રંગસૂત્રો અનુઈંડાં, માંસ કે બંનેની ગરજ સારતું ન લંબ રીતે કે દાતણના ફડચારિયાની માફક હે તેવું મરવું
ઊભા વિભાજન પામી અલગ થાય છે અને miscibility. મિશ્રણચતા, બે દ્રવ્ય દુહિતા અથવા અનુજાત કેન્દ્રક તરીકે ખાસ કરીને બે પ્રવાહીઓને પરસ્પરમાં તેમનું પુનર્ધટન થાય છે અને પ્રત્યેકમાં ભળી જવાને – મિશ્ર થવાનો ગુણ. mis- જનકકેષકેન્દ્રની સંખ્યાસમ હેય છે. cible. મિશ્રણય.
આ સમસૂત્ર વિભાજનની પ્રથમ ભાજન, mist. ધુમ્મસ. (૨) વિભાજનની સરસ ભાજના, ભાજનેત્તર અને પૂર્ણાવસ્થા અવસ્થાવાળા દેયમાન કદના પ્રવાહીના એવી ચાર અવસ્થા હોય છે; અર્ધસૂત્રીકણ, જે છંટકાવ માટેનું દ્રવ્ય બની શકે ભાજનમાં દુહિતા કોષકેન્દ્રમાં અર્ધ છે. (૩) પૃથ્વીની સપાટીની પાસે આવ- રંગસૂત્ર હોય છે તેથી ભિન્ન આ સમલંબિત અવસ્થામાં રહેતું પારદર્શક પાણી- વિભાજનમાં દુહિતા કોષકેન્દ્રમાં સમભેજ, ઘુમ્મસ. m. blower. Tએ સંખ્યામાં રંગસૂત્રો હેચ છે. mitotic mist sprayer. m. sprayer. division. 2424247 Camiod. concentrate sprayer, mist blower, Mitragyna parvifolia (Roxb.) drift sprayer, air blast sprayer Korth. (Syn. Stephegyne parviઇ. નામથી જાણીતું ફૂગનાશક કે જંતુન folia Korth.).કદંબ, ધારાબ નામનું દ્રવ્યને છાંટવા માટેનું સાધન, જે ફૂગ – ભારતમાં થતું વૃક્ષ, જેની છાલના રેસાનાં નાશક કે જંતુદત દ્રવ્યના ઝીણા ઝીણા દેરડાં બનાવવામાં આવે છે, અને જેના અંશ બનાવી, ઝડપી ગતિવાળા પવન કાષ્ઠનું ફર્નિચર અને કૃષિ ઓજારો બનાપ્રવાહમાં પ્રસારી દે છે, જે પાણીની સાથે વવામાં આવે છે. ભેળવવા 20-30 ટકા જેટલી શક્તિવાળું mix, સૂત્ર. (૨) બે કે વધારે દ્રવ્યોનું દ્રાવણ બને છે.
વિશિષ્ટ હેતુ માટે બનાવવામાં આવેલું mites. ઈતડી. Acarina શ્રેણીનું અષ્ટ- મિશ્રણ. (૩) વનસ્પતિ કે પ્રાણુઓનું પાદ જંતુ, જે સંધિપાદ સમુદાયનું હવા સંકરને કે અંત:પ્રજનન કરવું. mixed. છતાં વિભિન્ન ખેડેમાં તેનું શરીર વહે- મિશ્ર. m. breeds. મિશ્ર ઓલાદ; ચાયેલું હોતું નથી. આ જંતુ વનસ્પતિ વિભિન્ન ઓલાદના સંકરનથી પેદા થતી અને પ્રાણુઓ પર પરજીવી જીવન ગાળે પ્રાણુઓ કે પક્ષીઓની મિશ્ર ઓલાદ. છે અને ચામડીના વિવિધ રંગોનું કારણ m. cropping. એક જ જમીનમાં બને છે. તેમાં ત્રણ જાતિઓ છે અને તે એક સાથે બે કે તેથી વધારે પાક મરઘા – બતકા પર પરજીવી જીવન વાવવાની પદ્ધતિ; આમાં એક મુખ્ય અને ગુજારે છે. miticide, ઈતડી મારવા બાકીના ગૌણ પાક હોય છે. આ પદ્ધતિમાં માટે પેરાથિયન જેવું બનાવવામાં આવેલું એકાંતર પાક પદ્ધતિ જેવા ફાયદા હેય રાસાયણિક દ્રવ્ય કે રાસાયણિક સંજન. છે, જેમાં પૂર્ણ પાક નિષ્ફળ જતા હાનિ થતી mitha, મીઠું. m. kaddu, કેળું. નથી, જમીનને સારે ઉપયોગ કરવામાં

Page #376

mobile
આવે છે અને ખારાકી અને ધાસચારાનાં દ્રવ્યેાના સંબંધમાં ખેડૂતની આવશ્યકતા સંતાષાય છે. m. fertilizers. મિશ્ર ખાતરી. (૨) ચોકસ પ્રમાણમાં બે કે તેથી વધારે ખાતરોનું મિશ્રણ; જુદું જુદું ખાતર વાપરવા કરતાં વધારે સમતાલ રીતે આવું ખાતર છુટક છુટક કરતાં વધારે સારી રીતે ઊણપને પહુ ંચી વળે છે. આવા મિશ્રણમાં ત્રણે ત્રણ પાષક દ્રવ્યના સમાવેરા થાય છે. m. flow pump. સિંચાઈ માટે પાણી મેળવવાનો પંપ. m. rice cultivation, મિશ્ર ડાંગરની ખેતી. m. societies. મિશ્રિત ખંડળીએ. mixibility, મિશ્રતા, મિશ્રણક્ષમતા, મિશ્રણીયતા. mixture. મિશ્રણ, બે કે તેથી વધારે દ્રવ્યેનું મિશ્રણ. mobile. ચલ, ક્રતું. m. demon stration. ફરતું નિદર્શન, m. nutrient. ચલ પેષક તત્ત્વ. m, soil colloids. સવતા પાણીની સાથે સાથ ફરતા હોય તે રીતે ન્ય મૃત માટીના કલિલ, mobilise. પ્રવ્રુત્ત કરવું, કામે લગાડવું, જમાવ કરવે mobility. ગતિશીલતા, ચલિષ્ણુતા. m. of labour, મજૂરોની ગતિશીલતા.
mobil oil, મેબિલ તેલ. (ર) વાહનો કે યંત્રોના સંચાલનમાં વપરાતું તૈલી દ્રશ્ય. moco. તામિલનાડુમાં ઉગાડવામ! આવતા દીર્ધાયુ કપાસના છેડ, જેનું રૂ હાથે કાંતવામાં વધુ ઉપયેગી નીવડે છે અને કપાસિયામાંથી તેને સહેલાઈથી છૂટું પાડી
370
શકાય છે.
modal length, ચેકસ રૂના નમૂનામાં રૈસા અથવા તંતુની અધિકતમ લંબાઈ, જેનું માપ ઈંચમાં દર્શાવવામાં આવે છે. modan. કેરળની સૂકી ખેતી પદ્ધતિ. model farm, આદર્શ ફાર્મ. mode of farming. કૃષિપદ્ધતિ. modification. રૂપાંતર, પરિવર્તન, ફેરફાર, સુધારણા, modified leader. ફળઝાડની એક વિશેષ પ્રકારની ઉછેર પદ્ધતિ, જેનાં મધ્ય અક્ષના ભાગને
moist
વગર અડચણે પહેલાં ચાર કે પાંચ વર્ષ માટે વધવા દેવામાં આવે છે, ત્યારબાદ પાર્શ્વીચ શાખાએને ખુલ્લી મધ્યમ પધ્ધતિ અનુસાર વધવા દેવામાં આવે છે, પરિણામે વૃક્ષ વિસ્તાર પામે છે અને તેના પ્રત્યેક ભાગને સૂર્ય પ્રકાશ મળી શકે છે. આ પદ્ધતિ જમરૂખ, સફરજન અને અંજીરના ઝાડના સંબંધમાં અનુસરવામાં આવે છે, જેમાં ઝાડના ભાગ વિશિષ્ટ રીતે વૃદ્ધિ સાથે છે. m. 1. shoot. પરિવર્તિત અગ્રપ્રàહ. m. live virus. કુદરતી પાષદમાંથી વિષાણુને પસાર થવા દેવામાં આવે છે, જેથી તે તેની રગેાત્પાદકતા ગુમાવે છે, પરંતુ ઉત્પાદન માટે જરૂરી પ્રતિપિંડા તથા રોગને સંવેદૃશીલ હોય તેવાં પ્રાણીઓમાં રોગપ્રતિરક્ષા, પેદા કરી શકે છે. m. mean, પરિવર્તિત–રૂપાંતરિતસુધારેલું માધ્ય. m. stem. સાધારણ ટાર પ્રકાંડથી ભિન્ન એવું કંદમૂળ, ભૂસ્તરી વનસ્પતિ જેવું પ્રકડ, modifier. રૂપાંતરકારક.
mogha. હારમાં ખી વાવવા માટેનું એજાર, જેમાં 3થી 4 ફૂટ લાંખી વાંસની નળી હોચ છે, જેની ટોચે છિદ્રોવાળું લાકડાનું ચાલુ કે ગળણી હેચ છે, જેમાં હાથેથી ખી આરવામાં આવે છે, વ સની નળીના છેડા દેશી હળના પાનાની અણિની આગળ હોય છે, હાથથી ચાસ બનાવતી વખતે પ્યાલામાં હાથથી આરાયેલ ખી ચાસમાં પડે છે ને એ રીતે ખી વવાચ છે. moha. મહુડ્ડા.
mohair. અંગારા બકરાંના ચળકતા વાળના લાખા તાંતણે, આવા તાંતણાનું બનાવેલું કાપડ. mohua. એ moora fat.
moi, ખેતરને સમતલ બનાવવા માટે વાપરવામાં આવતું દાદરા આકારનું લાકડાનું આાર.
moist. ભેજયુક્ત, શ્રાદ્વૈતવાળું. m. gangrene. જીવાણુના સંક્રમણથી થતું પેશી મૃત્યુ. m. mash. પાણી

Page #377

mokha
371
molybdenosis
દૂધથી ભજવવામાં આવતું ગાતું. (૨) weight. ગ્રામ અણુ વજન. ઘોડાને ખાવા માટે આપવામાં આવતી ચણી. molars. કિનારીવાળા કે ગેળ ચાર કે moisture. વાદ્રતા, ભેજ. (૨) ગમે ખેરાક દળવાને અનુકૂલિત થયેલા પ્રાણુના તે વનસ્પતિ કે પ્રાણીમાં રહેલા ભેજ અથવા દાંત. (૨) દાઢ. પાણીનું કુલ પ્રમાણ (૩) રાસાયણિક molascake. કાકવીમેલાસીસ; રસ સાજનમના પાણીને બાદ કરતાં, જમીન- કી લીલા શેરીના ચા અને તલના માંથી ઉપલબ્ધ બનતું કે મળી શકતું ન પળના મિશ્રણના ખંડ–જેમાં ખનિજ હોય તેવા પાણીનું કુલ પ્રમાણ. (૪) પશુ મિશ્રણને પણ ઉમેરવામાં આવે છે. આ આહારમાં કે અન્ય પ્રકારના ખોરાકમાં
પ્રકારનું મિશ્રણ હેરને ખવડાવવામાં આવે પાણને ઘટક. (૫) બાષ્પ કે વરાળ ઇ. રૂપે
છે. molasses. કાકવી; ખાંડ છેડા જથ્થામાં રહેલું પાણી કે અન્ય પ્રવાહી.
બનાવી લીધા પછી અવશેષ રહેતું m, capillary કેશાકર્ષણને ભેજ.
સ્થાન પ્રવાહી, જેને ઉપયોગ મેથિલેટેડ m. determination. 2015 -
સ્પિરિટ, પાવર આઉકેહેલ, મદ્યાકીય ભેજ નિર્ધારણ. m. equilibri- પીણ, કિશ્વ, હેરને ખોરાક ઈ. બનાum point, આદ્રતા-ભેજ તુલ્યાંક.
વવામાં થાય છે. (૨) ગમે તે વનસ્પતિના m. equivalent. જમીનમાં રહેલા
૨સને નિયંદન કર્યા બાદ બનતું સિ૨૫પાણીને જ , જેને સૂકી જમીનના
ચાસણી જેવું તત્વ. (૩) ગોળની રસી. વજનની સાથેની ટકાવાળીમાં દર્શાવવામાં
mole. છછુંદર; નળાકાર લબુ, ટૂંકી આવે છે. જમીનની ભેજગ્રાહ્યતા જાણવા
પૂછડી અને નાનાં અંગે અને તીક્ષ્ણ માટે પ્રયોગશાળામાં આ વસ્તુ નક્કી કરી
દાંતવાળું જમીનમાં દૂર કરીને રહેતું અળ2514 3. m. holding capaci.
શિમાં અને જંતુનાં ડિલ્સ ખાતું સસ્તન ty. આદ્રતા ધારણ કરવાની ક્ષમતા
H100. m. cricket. Gryllotalpa m. penetration. (942115 $922116
africanaPal-Beaur નામનું ખેતરમાં બાદ કેટલે ઊંડે સુધી પાણી પહેચી શકે
દર બનાવતું, બટાટાના કદને કેરી ખાતું છે તે ઘટના. m. percentage.
ovg. સૂકી જમીનનું વજન અને તેમના પાણીને ગુત્તર, સૂકી જમીનની ટકાવાળી ગણાય
molecular. અણુ સંબંધી, આવીય;
કઈ પણ દ્રવ્યને અણુ અંગેનું, –ને લગતું. 3. m.-retantive soil. @en ટકાવારીમાં પાણીને ધારણ કરવાની
molecule. અણુ, ભૌતિક દ્રવ્યને જમીનની ક્ષમતા, જેને આધાર માટીના
પરમાણુના સૂક્ષ્મસમૂહે. રાસાયણિક કલિલ પ્રમાણ પર રહે છે. રેતીવાળી
ગુણધર્મો ગુમાવ્યા વિના કોઈ પણ દ્રવ્યનું જમીન કરતાં માટીવાળી જમીનમાં વધારે
વિભાજન કરતા પરિણમતું તેનું નાનામાં પ્રમાણમાં પાણી રહી શકે છે. m.
નાનું સ્વરૂપ. m, drainage મેલહળ stress. આદ્રતાનું બળ.
દ્વારા જમીનમાં ખુલ્લી નાની દ્વારા પાણીને
m. ten sion. સેન્ટિમીટરમાં ૫ણીના એકમ
નિકાલ કરવાની પદ્ધતિ. સ્તંભ દ્વારા દર્શાવવામાં આવતું જમીનમાંના mollusc. Mollusca સમુદાયનું મૃદ પાણીનું બળ. એક હજાર સેન્ટિમીટર એક શરીર અને કવચધારી પ્રાણી. વાતાવરણીય તનાવ બરાબર થાય છે. molybdenosis, મેલિબડેનમ નામના આદ્રતા તનાવ
રાસાયણિક તત્ત્વની વિષાક્તતા. molymokha, જંગલી કારેલાં.
bdenum. Hlou Bra (Mo-04) molar. મલાર; ગ્રામાણુ-લિટર. m. માયન તરીકે અવશેષાતું વનસ્પતિનું solution, ગ્રામ અણુ દ્રાવણ. m. સૂક્ષ્મ ખાદ્ય તત્ત્વ, જે ઉભેચક તંત્રમાં

Page #378

momentum
372
monochasial
ઉપયોગમાં આવે છે. અને વનસ્પતિમાં તે નળીરૂપ બને તેવી રીતે પોતાના જ તંતુઓની ઉપચય અને અપચય પ્રતિક્રિયા કરે છે. સાથે જોડાયેલાં (પુંકેસર). તે સહજીવી અને અસહજીવી નાઈટ્રોજન monandrous, એક પુંકેસરી. સ્થિરીકરણ માટે આવશ્યક છે. કેટલીક monarch. એક સૂત્ર. વનસ્પતિએ આ તત્તને વધારે પડતો money crops. તમાકુ, તેલીબિયાં, સંગ્રહ કરે તે તે ઝેરી બને છે. જી. કપાસ, શેરડી ઇ. જેવાં રોકડિયા એટલે deficiency.વનસ્પતિમાં મેલિબડેનમની વધારે મળતર આપે તેવા પાક.
પણથી ઉપસ્થિત થતી અવસ્થા, જેથી Money maker. મધ્યમ કદના વહેલા તેની વૃદ્ધિ કુંઠિત બને છે, પાનની પેશી પાકતા પેકનના નામના કાષ્ઠફળને એક સુકાઈ જાય છે. કેબી, કેલિફલાવર, પ્રકાર. બટાટા, લેટયુસ ઇ.ની ટચ સુકાઈ જાય mongrel. અજ્ઞાત ઓલાદનું પ્રાણી કે છે. m. poisoning. ઢેર, ઘેટાં, વનસ્પતિ. (૨) સંકર પેદાશ. m. seed. બકરાંના રાકમાં મેલિબડેનમ આપવાથી સંખ્યાબંધ જાત કે પ્રકારનું વાવવા માટેનું તેમને ચડતું ઝેર, પરિણામે તેમને બી, જે શુદ્ધ કે એક જ પ્રકારનું નથી હોતું. ૨ક્તક્ષીણતાને રોગ થાય, અતિસાર થાય moniiform. માલા કાર. અને તેનું માદા પ્રાણુ દૂધ ઓછું આપે. monkey bread tree, ગોરખ momentum. વેગ, ગતિમાત્રા. આંબલી, રૂખડે; Adansonia digitata Momordica amara Roxb. સૂકા . નામનું શીતળ પીણાં બને તેવું, દેરડાં મિશ્ર પાનખર જંગલનું વૃક્ષ. M. balsa- બનાવવાના રેસાવાળું, કાગળ બનાવવા
mina L. જંગલી કારેલાં, ગુજરાત, ઉપગી, અંત:ચર્મ ધરાવતું દીર્ધાયુ ઝાડ. પંજાબ, દહેરાદૂન અને આંધ્રપ્રદેશમાં થતી m, nut. જુઓ ground nut. m. શાકીય વનસ્પતિ. M. charantia L. pod. વિલાયતી શિરીષ. કારેલાં નામની આરહી શકીય વનસ્પતિ, જે mon0–. એક, એકલું, એકલ અર્થસૂચક ભારતમાં બધે જ થાય છે અને જેનાં ફળ પૂર્વગ. એટલે કારેલા શાકમાં ખાવામાં આવે છે. monoacidic. એકામ્બિક, એક M. cochinchinensis Spreng 24704cllu. (Syn. M. mixta Roxb.). 413. mono-ammonium phosph. કારેલાં નામની ભારતમાં થતી શાકીય ate. શુદ્ધ અવસ્થાનાં 12.17 ટકા વનસ્પતિ, જેનાં ફળ ખાદ્ય છે. M. ફેરિક ઍસિડ ઘરાવતું ખાતર તરીકે cylindrica L. એક આરેડી વર્ષાયુ ઉપગમાં આવતું એક રસાયણ; જેને વનસ્પતિ, જેનાં કાચાં ફળ ખાવાના કામમાં ખાતરમાં ઉપયોગ થાય છે. સંજન આવે છે. M. dinica Roxb ex ખાતરમાં 11 ટકા નાઇટ્રોજન અને 48
wild, કાંટાળીવેલ, એક શાકીય ટકા ફેરિક ઍસિડ હોય છે. આરોહી વનસ્પતિ, જેનાં ફળ-કંકોડાની monobasic. એક બેઈઝવાળું. શાકભાજી થાય છે. M, mixta Roxb. monocarpellary. એક સ્ત્રીકેસરી. વાડ કારેલા નામની શાકીય વનસ્પતિ. monocarpic. એકજવાર ફળ માપીM. tuberosa Cogn (Syn M. ને- ફલિત થઈને મરી જતું. monocacymbalaria Fenzl ex Naud; rpous. all monocarpic. Luffa tuberosa Roxb.). 1819104 monocephalous. as 2007, 24's અને તામિલનાડુમાં થતી ખાદ્ય ફળની ટેચ અથવા એક શીર્ષવાળું ફળ કે અંડાશય. શાકીય વનસ્પતિ.
(૨) એક શીર્ષ કે છત્રકવાળું ફૂલ. monadelphous. એકગુછી, એકw monochasial. એક શાખાવાળું. mo

Page #379

monochlamydeous
373
monopolistic...
nochasium. એક શાખા.
[, કરાવવાની પ્રથા. monochlamydeous. એક દલપુંછ. monohaploid. એક અર્ધસંખ્યક, monochromatic. એક રંગી. monoclinic. બધાજ પક્ષે અસમાન monohybrid. એક સંકર, એક જ હોય અને જેમાં એક તિર હોય તે લક્ષણમાં જેના પિતૃઓ ભિન્ન હોય. એક નતાક્ષ (આકાર).
monolepta signata. તમાકુ અને monocotyledon. એક બીજદલ, અળવીનાં પાન ખાનાર કીટક. એકદલી, એકદલી વનસ્પતિ, એક બીજપત્ર, monolayer. એક સ્તર, એક સ્તરીય, એક અંત્ય ભણીય બીજપત્રવાળી આવૃત monolith. એક અખંડભૂમિ પરિચ્છેદિકા, બીજધારી વનસ્પતિ. આ વનસ્પતિનાં monolocular- એક કેટરીય. પાનને સાધારણ રીતે સમાન પર્ણવિન્યાય monometric. એક મિતીય; લંબાઈનાં હેય છે અને તેનાં પુષ્પોના ત્રણ ભાગ સરખા અને પરસ્પરને લંબ અક્ષવાળું.
14 3. monocotyledonous. monomolecular adsorpti. એક બીજપત્રી (વનસ્પતિ).
on. એક અણવીય અધિશેષણ monoculture. વર્ષોવર્ષ એક જ monomorphic.એકરૂપી, એક અકાજમીનમાં એક જ પાક લેવાની પદ્ધતિ, રીચ. (૨) વિકાસ દરમિયાન પિતાને જેમાં ઘઉં અને ડાંગર વાવવામાં આવે છે. આકાર કે સ્વરૂપ નહિ બદલનાર. monomonocyte. અખંડ કેશેષ શ્વેતકણ. morphous, જુઓ monomorphic.
monocytic, અખંડ કેષવાળું, જેમાં mononucleate. એક ફેષ કેન્દ્રી. મેટા, અંડાકાર અથવા ખાચ ધરાવતા mononuclearએક કોષકેન્દ્ર ધરાવતું કેષકદ્રવાળા શ્વતરક્ત કેષ હેચ છે. monopetalous. એક દળી. (૨) એક monodactylous. એક અંગુલિક. (૨) જ નળીમાં જોડાયેલા દળવાળું. એક આંગળી, ખરી કે નહેરવાળું. monophagous parasite. એક monoecious, ઉભયલિંગી, એક જ જ યજમાનામાં સીમિત બનતું પરજીવી. વનસ્પતિમાં નર અને માદા તો હોય monophylactic. એક અક્ષી, એક તો પણ આ તો જુદાં જુદાં પુષ્પોમાં જ ઉદ્ભવ સ્થાનવાળું. હોય છે.
monophyllus. એકપત્રી, એક પણ monoambryonic mango. કેરીની એક પર્ણક ધરાવતી (વનસ્પતિ), એક જ બે જાતિઓમાંની એક જાતિ, જેના પણ ઘરાવતી (વનસ્પતિ). ગોટલામાં એક જ ભૃણ હેચ છે, જેથી monoploid. એક ગુણિત, એક સૂત્રીય તેમાંથી એક જ છેડનું નિર્માણ થાય છે. એકકીય. (૨) રંગસૂત્રની જોડી પૈકીનું એક mon0estrus. એક મદકાલીય; એક જ રંગસૂત્ર ધરાવનાર સજીવ કે કષ. વર્ષ કે પ્રજનન કાળમાં એક જ વાર monopodial. zs 248114. monoઆવતી મદની અવસ્થા.
podium. એક પ્રકારને શાખા વિન્યાસ, monogastric. એક જઠરીય. જેમાં અંત્ય કલિકામાંથી મુખ્ય અક્ષવૃદ્ધિ monoglucoside of delphi- પામે છે, જ્યારે પાર્વે અક્ષની વૃદ્ધિ nitin dimethyl ether. દ્રાક્ષ સક્રિય હોતી નથી. એક મુખ્ય કે પ્રાથમિક જેવા ફળના રંગ માટે જવાબદાર સંકુલ અક્ષ, જેમાંથી બધી જ મુખ્ય પાળીયા કાર્બનિક રસાયણ.
શાખાઓને વિકાસ થાય છે. monogynous. એક જ સ્ત્રીકેસર monopolistic market. ઈજારાધરાવતું, એક જ સ્ત્રીકેસરાગવાળું. mono- શ્રિત – ઈજારાવાળુ બજાર. monopoly gyny. એક જ માદાની સાથે યુગ્મન scarcity. ઈજારાજન્ય અછત.

Page #380

monopterous
374
morbidity
monopterous. કેટલીક વનસ્પતિમાં માટે ઉગાડવામાં આવે છે. આ વનસ્પતિનું એક જ પક્ષધારી (બીજ).
ફળ નરમ ગરવાળું, અનેનાસના જેવી monosaccharides. એક શશ સુવાસ ધરાવતું, મીઠા રવાદવાળું હોય છે. દ્ર. (૨) સરળ શર્કરા જેમાં પેન્ટાઝ Monstreueuse de Mezel. અધ(C-Ho-Os) અને હેકઝસ (C, મોસમી, લાંબા ઘેરી લાલ છાલ, રેસાવાળું -Hp-0%)ને સમાવેશ થાય છે. ચેરીફળની એક જાત. monosaturated. એક સંતૃપ્ત. montane. પર્વતીય, પર્વત પર રહેનાર. monosomic. એક સ્ત્રી, એક ગણિત (૨) પર્વતીય (દેશ કે પ્રદેશ). m. reiસૂત્રકાય. (૨) યોગ્ય પૂટક તરીકે એક ગસૂત્ર on. પર્વતાળ પ્રદેશ. વિનાને કિકીય સજીવ.
Monthan. Bankel, Khasadia with monospermous. એક બીજવાળું Kanchkela ઇત્યાદિ નામે પણ ઓળખાતાં monostelic. એક મકરંભી. ગુજરાત, કેરળ, તામિમનાડુ અને મહાmonostichous. એક સ્તર કે એક રાષ્ટ્રમાં થતાં પીળી છાલ, મીઠા ગળવાળાં,
પંક્તિવાળું કે તે અનુસાર ગોઠવાયેલું. રાંધવામાં ઉપયોગી બનતાં કેળાને એક Monotheca muscatensis A.DC. પ્રકાર. પંજાબમાં થતું ખાદ્યફળનું ઝાડ.
monticule. નાની ટેકરી. (૨) જવાળાmonothecous. એક વિવરીય, એક મુખી પ્રસ્ફટજન્ય ટેકરી. (૩) પ્રાણીના કેટરીચ.
શરીર પર થતો નાને ઢેકો. monotonous. એક રાગ.
montmorillonite એક પ્રકારનું monotrophic, એક જ પ્રકારના ફૂલ ખનિજ; જલીય એલ્યુમિનિયમ સિલિકેટ. પર જતી (મધમાખી). (૨) એક યજમાન monumental output. 2497[lu પષદ.
પેદાશ. monotypic. એક પ્રતિકાય.
mooli. મૂળે. monovalent. એક સંજક. moonlower. દુધિયા કલમ નામનું monoxenous parasite. પૂર્ણ Ipomoea alba L. (I. bona-nox વિકાસ મેળવવા માટે એક જ પિષદની L). નામની શેભા માટે ઉગાડવામાં આવશ્યકતા ધરાવતો પરજીવી.
આવતી વનસ્પતિ, જેનાં પાન ખાવાના monostylic. એક દારૂક.
કામમાં આવે. monozygot. એક યુગ્મક, mono moong. મગ. zygotic twins.it's Yo Hoy ossi. moong-phali. 70140n. monsoon. દક્ષિણ એશિયા, તેમાં પણ moonj. મુંજ. ખાસ કરીને હિંદી મહાસાગરમાં ભેજવાળી Moore. એકનનટને એક પ્રકાર. હવાવાળી ઋતુગત પવને વાચ અને morai. કર્ણાટક અને ૫. બંગાળમાં વ૫વરસાદ લાવે; નૈઋત્ય અને ઈશાનનાં રાતી ડાંગરના ઘાસના દે૨ડામાંથી બનાવ
માસ. ત્રત્યની અને ઈશાનની ચામ-વામાં આવેલી ચેખા સંઘરવાની ટોપલીસાની મોસમ. m. climate. મા- morain. હિમઢ, હિમારા ઘસડાઈ સાની આબોહવા. m. plough. આવતાં દ્ર. ચોમાસાનું હળ.
morass, કળણ કે ભેજવાળી જમીન. Monstera deliciosa Liebm. moratorium. *-eqim Hinal (Syn.M. lenea Koch.). અમર ફળ સમય. નામની મૂળ મધ્ય અમેરિકાની પણ અહીં થતી morbidity. ૨ષ્ણાવસ્થા. (૨) રેગની ખાદ્યફળની આરોહી વનસ્પતિ, જે શોભા અવધિ.

Page #381

mordant
375
mosquito...
morrdant. રંગસ્થાપક.
કે બાહ્ય આકાર અંગેની જીવવિજ્ઞાનની Moretan Ray Ash. યુકેલિપ્ટસને એક શાખા. (૨) ભૂમિવિજ્ઞાન, જમીનના એક પ્રકાર.
સંસ્તર, જમીનની પરિચ્છેદિકામાં તેની Morinda angustifolia Roxb. ગોઠવણી ઇ.ના અભ્યાસની શાખા. (૩) દારૂહરિદ્રા, વનહળદર; આસામ, ખાસી જમીનનાં ભૌતિક અંગે, સ્વરૂ૫ ઇ. અંગેનું ટેકરીઓ અને સિક્કિમમાં થતે બારહી શાસ્ત્ર. my soil ભૂમિ આકારવિદ્યા, સુપ, જેનાં મૂળમાંથી પીળો રંગ મળે છે. mortality. મૃત્યુ, મરણ. (૨) જંતુ M. brack ala Roxb. શેતુર. એરિસા, આક્રમણ, રોગ, અનાવૃષ્ટિ, પૂર, પવન ઇ.ના ૫. બંગાળ, રાજસ્થાન અને આંદામાનમાં કારણે વનસ્પતિ અને પ્રાણુઓનું પેટા થતું એક ઝાડ, જેનાં મૂળમાંથી મળતા પાયા પર નીપજતું મરણ. (૨) ચોક્કસ લાલ રંગ લિનન અને ટેપલા-ટોપલીઓને સમયમાં થયેલા મૃત્યુના દ૨, મૃત્યુની સંખ્યા. 2014171 $1471 241241 2419 3. M. mortgage. Gial. m. indebtedcitrifolia L. શેતુર; હિમાલય, દાર્જિ- ness. ગિરના કારણે પરિણમતી હિંગ, કંકણ અને આંદામાનમાં થતું ઝાડ, ફણગસ્તતા. જેનાં મૂળ અને કૂલમાંથી મળતા પીળે Morus acidosa Grif. શેતૂરનું ઝાડ, અને લાલ રંગ કાપડ રંગવા માટે ઉપય. જેનાં પાન રેશમના કીડાને ખોરાક બને ગમાં લેવામાં આવે છે. M. linctoria છે. M. alba. L. સફેદ શેતૂર, મૂળ Roxb. બિહાર અને મધ્યપ્રદેશમાં થતી ચીનનું પણ અહીં પંજાબ, ઉત્તરપ્રદેશ, વનસ્પતિ, જેનાં મૂળમાંથી લાલ રંગ મળે કાશમીર અને વાયવ્ય હિમાલયમાં થતું છે, જેને ઉપગ લિનન અને ઊની. ઝાડ, જેનાં ફળ–શેર ખવાય છે અને કાષ્ઠવસ્તુઓ રંગવા માટે થાય છે, જેનાં કાચાં માંથી હેકીની લાકડીઓ બનાવવામાં આવે ફળનું શાક કરવામાં આવે છે.
3. M. australis Poir (Syn. Moringa oleifera Lamk. (Sy1. M. acidosa Griff; M. indica
M. pterygo: perma Gaertn; auct. non L.). શેતૂર, જેનાં પાન Guilandina noringa L). સરગવાનું રેશમના કીડાને ખેરાક બને છે અને ફળ નાનું ઝાડ; જેની સિંગ-સરગવાનું શાક એટલે શેતૂર ખાવાના કામમાં આવે છે. બનાવીને ખાવામાં આવે છે; અને તેનાં M. nigra. L. કાળો શેતૂર-M. rubra, બીમથી કાઢવામાં આવતા તેલનો ઉપયોગ લાલ શેતુર. M. serrata Roxb. સંધિવા અને નજલના દર્દોમાં કરવામાં પશ્ચિમ હિમાલયમાં થતું શેતૂરનું ઝાડ, જેનાં આવે છે, તેનું કાષ્ઠ સુતરાઉ કાપડની ફળ ખાદ્ય છે અને પાનને ચારે બને છે. મિલેના શટલ બનાવવા ઉપયોગી બને છે. mosaic. વનસ્પતિને ગમે તે વિષાણMorning glory. મેનિંગગ્લેરી જન્ય રોગ, જેમાં તેને દેખાવ કાબરચીતરે નામનું ઝાડ.
થાય છે. morphia. મેફિયા, અફીણનું આલ્ક- Mosambi. મોસંબી; વેપારી ધેરણે લેઈડ, જે માદક દ્રવ્ય છે ને તેને ઉપયોગ થતી અગત્યની મીઠા ફળની ખેતી. ફળ વેદના હળવી બનાવવા માટે કરવામાં આવે નાનાથી માંડીને મધ્યમ કદનાં થાય છે. 3. morphine. all morphia. mosquito Culicidae yonej g; morphogenesis. સજીવો અને તેના જેની એનેફિલીસ નામની માદા, મનુષ્ય, ભાગ કે અંગેના વિકાસને ઈતિહાસ, પશુઓ અને પક્ષીઓ પ૨ ઉપદ્રવ કરી, સંરચના વિકાસવૃત્ત. Morphology. તેમનું લોહી ચૂસે છે અને મલેરિયા નામને આકાર વિવા. (૨) વનસ્પતિ અને ટાઢિયો તાવ લાગે છે, તેના કરડવાથી પ્રાણીઓનાં કાર્યો નહિ પણ તેમનાં સ્વરૂપ પક્ષીઓમાં બળિયાને રેગ થાય છે, ઘોડામાં

Page #382

moss
376
mouldboard
મસ્તિષ્કને રાગ નીપજે છે; ઉપરાંત તે સુવાસિત નથી. m. culture. માતા હાથીપગા રોગના સજીની વાહક બની સંવર્ધન. (૨) દૂધ કે દૂધની પેદાશ, જેમાં આ રોગને ફેલાવો કરે છે.
ચેકસ પેદાશ મેળવવા જીવાણુ મૂકવામાં moss. લીલ અને હંસરાજ વચ્ચેની આવે છે. m. plant. ગમે તે વનસ્પતિ, રપુષ્પ વનસ્પતિ. (૨) ભીની છિદ્રાળુ જમીન. જેના અંશેને પ્રજનન માટે ઉપયોગ કર
m, peat. કળણમાં જોવામાં આવતી વામાં આવે છે. . root. શક્કરિયાની લીલ. mossy શણના રેસાને લગતું. માફક વાવવા માટે રોપવામાં આવતું મળ. (૨) ઘરેલ પક્ષીને અનિયમિત કાળો રંગ. m. tree. માતૃ - વૃક્ષ, જેમાંથી તેના motes, ૨જકણ. (૨) કપાસ લેવામાં અન્ય પ્રકાર થાય છે. લેવામાં આવતા કપાસિયાના ટુકડા કે motia. એક પ્રકારનું ઘાસ, નકામી વસ્તુઓ. (૩) ઊનને કચર. mottled yolk. ઈંડામાં જોવામાં આવતી moth. ફૂ૬. Lepidoplena શ્રેણીનું નિશા- એક પ્રકારની ખામી, જેમાં જરદી બગડેલી ચર જંતુ, પુખ્ત જંતુને ભીંગડાંવાળી પાંખે હેચ છે, મોટા ભાગે ગરમીની ઋતુમાં હોય છે, જે પતંગિયાથી ભિન્ન પ્રકારનું ઈંડાંમાં આવા પ્રકારની ખામી થવા પામે છે. હોય છે, તેના શરીર પર ભારે પ્રેમ હોય mottling કુદરતી રંગેની આસપાસ છે. ઘણાં ફૂદાં પાક અને સંઘરેલા અનાજને જુદા રંગના ડાઘ; જે વનસ્પતિમાં થયેલા નુકસાન પહોંચાડે છે. (૨) મઠ.m, bean. કોઈ પ્રકારના રંગનું સૂચક છે. મઠ, Phaseolus aconstifolius acq. mould, ફગ, ઊબ. (૨) નરી આ (Ph. tailobus Wall; Dolichos દેખાય તેવું, સૂમ, જીવંત સજીવ, જે dissectus Lamk). નામની પીળાં ભેજવાળી જગ્યામાં ખેરાક પર થાય છે, ફલવાળી અનાવૃષ્ટિને સામને કરતી ખરિફ પછીની અવસ્થામાં તે સફેદ, ભૂખ, બદામી, કઠેળની શાકીય વનસ્પતિ. ઘણી વાર નરમ લાગે છે. 'સડની હાજરીમાં તે તેને લીલા ખાતર તરીકે ઉપયોગ કરવામાં ઝડપથી વધે છે અને તેને ગરમી આવે છે. ભારતના લગભગ બધા ભાગોમાં આપવાથી કે તેને ઉકાળવામાં આવે તે તેને ઉગાડવામાં આવે છે, જેમાં રાજસ્થાનને તેને ઝડપથી નાશ પણ થાય છે. પાક આગળ પડતું છે.
mouldy. ફૂગવાળું, ઊબવાળું, ઉબાઈ mother. માતા, માતૃ. (૨) માદા પિતૃ. ગયેલું વિષાકતાના કારણે ઊબ વળે તે, (૩) મોલ્ડ – બફૂગ દ્વારા આથવણ જે નુકસાનકારક છે. જી. egg. ઇંડાના દરમિયાન વિનેગરમાં પેદા થતું બ્લેષી કોચલા ઉપર અને તેની અંદર ઊબ કે ફૂગ દ્રવ્ય. m. axis. માતૃ-મુખ્ય અક્ષ. લાગી હોય તેવું ઈંડું, મોટા ભાગે ઈંડામાં
m. block, રોગમુક્ત ગણવામાં આવતી તિરાડ પડી હોય ત્યારે ફૂગ કે ઊબ વળે છે. વનસ્પતિને સમૂહ અથવા સત્ય વનસ્પતિ; mouldboard. મેલ્ડબેડ નામના જેમાંથી વ્યાપારી ધોરણે કલમ કરી તે હળને પંખ જે ભાગ, જે માટીને દ્વારા વનસ્પતિનું કરવામાં આવતું પ્રજનન ઉથલાવવા અને ઉખેડવામાં આવેલા મૂળને
m. bulb. માતૃગેલક-કંદ, જેના પર પૂરવાના કામમાં આવે છે. m. b. ઘણું શંકુ થાય છે, જેને ઉગાડવા માટે plough. મોલ્ડબોર્ડવાળું લોખંડનું હળ. પ્રત્યેકને અલગ અલગ કરવામાં આવે છે. કાપવાનું કામ કરવા ઉપરાંત તે માટીને
m. cane. દ્રાક્ષની માફક શેરડીની ઉથલાવવા માટે પણ કામમાં આવે છે. શાખા, જેને ચાલુ વાવવામાં ઉપયોગ બળદની જેડીની મદદથી કુપર . 11 અને કરવામાં આવે છે. m. cell. માતૃષ. 25, મેસ્ટન અને મેનસૂન નામના અનેક m, clove. પરિપકવ સુકાયેલું પ્રકારના મોલ્ડબોર્ડ હળને ઉપયોગ કરવામાં લવિંગ જેવું ફળ પણ જે લવિંગ જેવું આવે છે. ભીનાશવાળી પરિસ્થિતિમાં

Page #383

moult
જમીનને ખુલ્લી કરવા માટે શરૂઆતમાં તેના ઉપયાગ કરવામાં આવે છે. ઘાસપાત અને અગાઉની મેાસમમાં લણી લીધા બાદ જમીનમાં રહી જવા પામેલા ઠૂંઠાંને ઉખાડી દાટી દેવામાં તેને ઉપયાગ કરવામાં આવે છે. લાકડાના હળ કરતાં માટીને ઉથલાવવામાં તેની કામગીરી વિશેષ હેાય છે, લાકડાના હળ કરતાં એટલાજ સમયમાં મેડમેાડૅ હુળ આ માટે બેવડું કામ આપે છે.
377
moult. પીછાં, વાળ, ચામડી કે શિંગડાં જેવાં બાહ્ય આવરણાને સમયે સમયે ત્યજવા, જે પ્રમાણે સાપ કાંચળી ત્યજે તેમ. (૨) શરીરનાં વિવિધ આવરણા ત્યજવાની પ્રક્રિયા, (૩) નિચન પ્રક્રિયા. moulting દર વરસે નવું આવરણ મેળવવા મરથી તેનાં પીછાંને! ત્યાગ કરે તેવી તેની દેહધર્માંચ પ્રક્રિયા. સાધારણ પરિસ્થિતિમાં પહેલાં નવાં પીંછાં ફૂટવા માંડે ત્યારપછી જ નિર્મોચન રા થાય છે. એકવાર જતું આવરણ દૂર થઈ જાય ત્યાર ખાદ નવું બાવરણ પૂરેપૂરી રીતે છવાઈ જાય છે. સાર ઈંડા મૂકનાર મરધી તેની આવા પ્રકારના નિર્માચન પ્રક્રિયા પરથી પારખી શકાય છે. સારાં ઈંડાં મૂકનારી મરી નિર્મોચનની ક્રિયા મેાડી શરૂ કરે છે. એકવાર સંપૂર્ણપણે તે પીછાં વિનાની
અન! મૃત બની જાય ત્યાર બાદ તે પુન: નવાં પીછથી સજ્જ બને છે. ખરાબ ઈંડાં આપનાર મરધી તેના થાડાં પીંછા ખેરવે અને મેાડી ઇંડાં મૂકે છે.
mound. ટીંબે, એકાદ છેડ કે વધારે ાડની આસપાસને! ઢેર, માટીના થર કે માટીની કિનાર. m, building termite. જુદું જુદાં કદ અને આકારના રાફડા બનાવનાર ઊધઇ, જેમાં ઊભા અને અનુપ્રસ્ય ખંડા બનાવેલા હોય છે. m. layering. સફરજન જેવાં ઝાડ સંબંધી અજમાવવામાં આવતી એક યુક્તિ, જેમાં છેડ 6–8 ઈંચ જેટલેા ઊંચા આવે ત્યારે તેની કુમળી ડાળીઓને જમીનમાં દાટી, ફૂટવા દેવામાં આવે છે. આ પ્રમાણે ફૅટેલા
movement
પ્રરોહને માતૃછેડથી છૂટા પાડી સ્વતંત્ર રીતે ઊગવા દેવામાં આવે છે. mountain apple. Syzigium malacense(L.)Merr. & Perry; Eugenic malaccensis . નામના સફરજનને એક પ્રકાર, mountain ebony. કંચનનું વૃક્ષ; variegated Bauhinia, Kachnar, Bauhinia variegata L. (B. candile Roxb.). નામનું મધ્યમ કદનું ઝાડ, જેનું કાષ્ઠ કૃષિ એજારા બનાવવામાં, છાલ ચામડું કમાવવામાં, પાન અને ફૂલ શાકભાજી તરીકે ઉપયાગમાં લેવામાં આવે છે. કંચનનું ઝાડ ભારતનું એક સુંદર ફૂલઝાડ છે અને તેને વીથિ બનાવવા વિશાળ રીતે વાવવામાં આવે છે. mountain papaya. Carica cam damarcensis Hook.j. નામનું નાનકડું ખાદ્યફળ આપતું ઝાડ. mounting. સ્થાપન, જડવું તે. mouse (એ.વ.).mice (બ.વ.). ઉંદરડું, ઉંદર, કૃતંક પ્રજાતિનું પ્રાણી. mouth સ્વાચ્ચારનાં અંગે ધરાવતું શરીરની પછવાડે વિવર ધરાવતાં ગંધવાળું ચણ અંગ. m. berrie diseases. મે દ્વાર શરીરમાં પ્રવેશ મેળવતા રેગે, m. parts. મુખગે!, m, speculation. મેની અંદરના ભાગે નું નિરીક્ષણ કરવા કે મેાંની સારવાર કરવા કે ઔષધ પીવડાવવા પ્રાણીના મેને ખેલવાનું
સાયન.
moveable dam. અંશત: કે પૂર્ણ રીતે ખેલી શકાચ તેવા પ્રકારની પાણીની આડશ ખેલવામાં ઉપયેાગી બનતા ભાગે માં દરવાજો બંધ કરવાનાં સાધના ને સમાવેશ થાય છે. movement. હલનચલન. m.,
hygroscopic આર્દ્રતાજન્ય હલનચલન, ગતિ. m., induced પ્રેરિત હલનચલન. m., nastic વિતરાગી ગતિ. m., spontaneous સ્વયંપ્રેરિત ગતિ. m., tactic ૫૨પ્રેરિત ગતિ.

Page #384

mow
378
mulberry
mow. 4124 48!5g-$14. mower. Mucuna cochinchinensis (Lour.) ઘાસ કાપનાર યંત્ર-સાધન.
A. Cheval (Syn. M. nivea mowra fat Mohua, Maduca Dc). આવરણ અને લીલા ખાતર માટે longifolia (L.) Macb. (Bassia ઉગાડવામાં આવતે પાક, જેની સિંગ longifolia L). નામધારી ઉત્તર પ્રદેશ, શાક તરીકે ખાવામાં આવે છે. M. બિહાર, આંધ્ર પ્રદેશ, કર્ણાટક, ૫. બંગાળ, deeringina (Bort.) Merr, મહારાષ્ટ્રમાં થતું મહુડાનું ઝાડ, જેનાં ફૂલ (Syn. Stizoloban deeringianum એટલે મહુડા મદ્યાર્ક બનાવવા ઉપયોગમાં Bort.), મખખલી ઘાસ નામની આવરણ આવે છે. બીમાંથી મળતા ડેળિયાને તથા લીલા ખાતર માટે ઉગાડવામાં આવતી ઉપગ સેઈમાં કરાય છે.
મૂળ ઓસ્ટ્રેલિયાની વનસ્પતિ. M. gigamoyena. મેનફળ.
ntea DC. સુંદરવન, આંદામાન અને mrigal. Cirrhina, mrigala, mori,
મલબારમાં થતી ખાદ્ય બીની વનસ્પતિ. naini, mirikali, yerrameen .
M. ninea DC. આવરણ અને લીલા નામધારી નાના માથાવાળી, રેખા જેવી
ઘાસ માટેની વનસ્પતિ. M. Drurita લાંબી, લાલ મનપક્ષ ધરાવતી, ૩ ફૂટ
Hook (Syn. M. pruriens Baker. જેટલી લાંબી કાપે પ્રકારની માછલી.
કાપંચ નામની શાક તરીકે ઉપયોગમાં mrig bahar. કેટલાંક ફળઝાડને
લેવામાં આવતાં ફળની વનસ્પતિ.
mud. કાદવ. (૨) તાજે નિક્ષેપિત કાંપ. ખીલવાની જુન-જુલાઈની ઋતુ.
Muehlenbeckia platycadas (F. mutilage. ભલેબ્સ, કલેદ. (૨) કોષ,
Muell) Meissn (Syn. Coceoloba કેટર કે ફેષ દીવાલમાં ઉત્પન્ન થતો
platyclada F. Muell ex Hook.). શ્લેષી–ચીકણે કાર્બોદિત પદાર્થ. mucila
એક નાને સુપ, જે મૂળ સેલેમન ટાપુને genous. શ્લેષી, શ્લેષમય, ચીકણું
છે અને અહીં શેભા માટે ઉગાડવામાં mucopurulent. શ્લેષ્મ અને પરુ આવે છે. Farsun 2127201 2419. mucosa. Muehlenbergia huegelii Trin. ગ્લેમ કલા, mucous. ગ્લેમ સ્ત્રવતું, ખાદ્ય ફળની વનસ્પતિ. શ્લેષ્મમય, શ્લેષ્મ બાવરિત, શ્લેષ્મીય. જ
mugani. ઝડપથી ઊગતી મારેહી વેલ. im. Hischarge. શ્લેષ્મસ્રાવ, શ્લેષ્મ mura silk. મુગા રેશમના કીડાના જેવા ચીકણા દ્રવ્યને સ્રાવ. m. mem- તતને કાંતીને બનાવવામાં આવતું એનેરી brane. પ્રાણીને પાચન કે શ્વસન માર્ગ રંગનું રેશમ. m. s. worm. Anthera અને અન્ય પોલ અંગને આવરતી પાતળી
ass(Ima. નામના મેગા રેશમ બનાવનાર ત્વચા, જે શ્લેમથી ભીની રહે છે. mu- બિહાર અને પ. બંગાળના કીડા, જે સુમ cus. કમ્પકલાને સાફ, ચીકણેકલા અને સૌલા ઝાડનાં પાન ખાય છે. હેઠળની ગ્રંથિઓમાંથી સ્રવતે સ્ત્રાવ. Mugal ceolaalu. એક પ્રકારની માછલી; much. મોટા ભાગે કાર્બોદિત દ્રવ્ય ધરા- M. Corsula. મીઠા જળની એક પ્રકારની વતું, એક ફૂટ જેટલી જાડાઈવાળું જમીનનું માછલી. પડ, જેમાં વનસ્પતિના વવશેષ પારખી muvan.એક પ્રકારની સહી વનસ્પતિ શકાતાં નથી. (૨) કેહવાની અવસ્થાનું mulberry. શેતુર: ઉષ્ણકટિબંધનું ભેજવાળું છાણ કે ખાતર.
Morus alba, Morus nigra ** mucro. અણિ અથવા શંકુ આકારને Moras rubra નામનાં ઝાડ, જેનાં ફળ ભાગ કે અંગ. micronate. તીણ એટલે શેતુર મીઠાં છે અને તે ખાઈ શકાય અણિવાળું (પર્ણ. (૨) કંટકાગ્ર.
છે, તેને મુરબે બનાવવામાં આવે છે

Page #385

mulch
379
multiple અને પાન રેશમના કીડાને ખેરક બને multinction evaporator. બહુછે, જે સફેદ, યામ અને સામાન્ય શેતુરનાં કાર્ય બાષ્પક. ઝાડ તરીકે પણ ઓળખાય છે. m. multicarpellate. બહુ સ્ત્રીકેસરી. silk, શેતરના રેશમના કીડાને કોશેટા- multicellular, બહુ કેવી. મથી તંતુ કાઢી કાંતવામાં આવતું રેશમ, multicostate.બહુશિરિ. m.c.palજે મેટા ભાગે કર્ણાટક, ૫. બંગાળ, mate. બહુશિરિ હસ્ત સદા. તામિલનાડુ અને કાશમીરમાં થાય છે. m. multi-factor. બહુકારક. multis, worm. Bombyx mori. નામના factorial design. બહુ ઉપાદાશેતુર ૫૨ નભતા રેશમના કીડા.
નીય અભિક૯૫. mulch જમીનનો ભેજ જાળવવા, પાણીને multifold. ઘણા ભાગમાં વિખંડિત. વહી જતું તથા જમીનનું ધોવાણ થતું multiflorus. ત્રણ કરતાં વધારે અટકાવવા, ઘાસપાસની વૃદ્ધિને રોકવા, પુરવાળું. શિયાળાની કાતીલ ઠંડીથી વનસ્પતિને રક્ષવા multifoliate. બહુપણું. તથા જમીનની સુધારણા કરવા વનસ્પતિ multiform. બહુ સ્વરૂપ, બહુ પ્રકારનું. અવશેષ તથા અન્ય પ્રત્યેને જમીનની multigerminal disk. એક કરતાં ઉપર કરવામાં આવતે પથારે. (૨) વધારે અંકુર સ્થાન ધરાવતી ઇંડાની જરદી. જમીનની સુધારણ કરવી. (૩) પથારા multilateral બહુ પાશ્વય. તરીકે કામમાં આવવું કે પથારાના દ્રો multilayer adsorption, બહુgym127 241491. m. farming. 2 4 24 Adilabel. mulit layered. કાર્બનિક અવશેને જમીનમાં ખેડીને બહુસ્તરીય, બહુ કોટરીય. ml. scleઉતારવાને બદલે જમીન પર તેમને રહેવા renchymatous hypodermis. દેવાની ખેતીની એક પદ્ધતિ.
બહુસ્તરીય દઢતક અધઃસ્તર. mule. ખચ્ચર; નર ગધેડે અને માદા multilocular બહુ કેટરીચ. કદનું સંકર ભારવાહી વિંધ્ય પ્રાણું. ઘોડા multinuclate. બહુ કેન્દ્રકીય. કરતાં તે ગરમીને સહન કરી શકે છે, multiparasitism.એક કરતાં વધારે અને એ બી સંભાળ માંગી લે છે. ઘોડા પ્રાથમિક પરજીએના ઉપદ્રવને એક સાથે કરતાં તે વધારે ખડતલ છે અને લશ્કરમાં ભેગ બનેલો એક પિષદ, તેને ભારવહન માટે ઉપયેગ કરવામાં multiparous. બહુભુજી. (૨) એક જ આવે છે.
વેતરમાં ઘણું બચ્ચાં જણનાર. (૩) એક જ mulga acacia. mulga watile 4213 પેઢીમાં ઘણી સંતતિઓને જન્માવનાર, પેદા પણ ઓળખાતું Acacia anauera F. કરનાર. Muell. નામનું મૂળ ઑસ્ટ્રેલિયાનું ઝાડ, multiperforate. બહુ છિદ્રી.multiજેનાં પાન ચારા તરીકે પશુને આપવામાં perforated septum. org Posil 2419 3. m. wattle.ril mulga પડદે. acacia.
multiple. 30's. n. anaual Mulgao. દ. ભારતની માલબા નામની ring.બે કે તેથી વધારે વાર્ષિક કૂટવલવાળું મીઠી કેરીની એક જાત, જેનાં અથાણું ઝાડનું વાર્ષિક વલય. m. cropping. બનાવવામાં આવે છે.
એક જ વર્ષમાં એક જ ખેતરમાં વારાmulhatti. જેઠીમધ.
ફરતી બે કે તેથી વધારે લેવામાં આવતા mulletry. મસ્યફાર્મ, જેમાં મ્યુલેટ પાક. m. cross. સંકર બી અંગેની નામની કાપ માછલીઓ ઉછેરવામાં આવે છે. એક પ્રથા, જેમાં અંત:પ્રજનનવાળી ચાર multi-. બહ, અનેક અર્થસૂચક પૂર્વગ. હાર કરવામાં આવે છે, જેથી વધારે

Page #386

mummification
380
વિવિધતા મળે. m. epidermis. બહુ અધિસ્તર. m. factor hypothesis. બહુકારક પરિકલ્પના. m.f inheritance. સરખા પ્રભાવવાળા ઘણા જનિન દ્વારા નક્કી થતાં લક્ષણે ધરાવતી આનુવશિકતાના એક પ્રકાર. m. factors,ચાસ લક્ષણ પર એક પ્રકારના પ્રભાવ પાડતાં કારકા m. hypodermis. બહુ અધઃસ્તર. m. plough. બે કે વધારે તળવાળુ હળ. m. superphosphate. બેવડું સુપરફાસ્ફેટ. multiplication. સંખ્યાવૃદ્ધિ. (૨) ગુણાકાર. m. plot. પસંદ કરવામાં
વેલ ઘેાડાં ખીમાંથી ઘણાં ખી ઉગાડી શકાય તેવે પ્લેટ. multipurpose. બહુવિધ પ્રયોજન.m.farm sprayer. ઘાસપાત, પાક અને ફળ ઝાડના છંટકાવ માટે જરૂરી બનતું હાઇડ્રેટલિક સાધન. m. food. ત્રણ ભાગ સિંગદાણાને લેટ, એક ભાગ ચણા, પ્રજીવકે એ’ અને ‘ડી’તથા કેલ્શિયમ લવણ ધરાવતું મિશ્રણ, જે પ્રેાટીન અને ખનિજની ગરજ સારે છે. પ્રત્યેક ઢોર દીઠ દિવસમાં એ સૌંસ આવું મિશ્રણ પ્રેાટીન, પ્રજીવકા અને ખનિજ દ્રવ્યેાની ત્રીજા ભાગની આવશ્યકતા પૂરી પાડે છે. multivoltine. વર્ષમાં બે કરતાં વધારે ફાલ આપનાર રેશમના કીડાને એક પ્રકાર. mumnification. ગના કારણે ફળ સંકાચાઈને સખત બની જઈ ઝાડની સાથે જોડાયેલું રહે તેવી ઘટના. (ર) માત ખચ્ચાનું (ગર્ભમાંજ) સુકાઈને સંકાચાઈ જવું. mummy. રેગથી સુકાઈ, સંક્રાચાઈ જઈને ઝાડની સાથે વળગેલું રહેતું ફળ. mundakan. સપ્ટેમ્બર - કટોબરમાં વાવી જાન્યુઆરી – ફેબ્રુઆરીમાં લેવાતે ડાંગરના ખીજો પાક.
Mundla, મામફળ. mungaru, પૂર્વ-વર્ષા વરસાદ. mung bean. મગ, mungo. પાતળી અને મધ્યમ કદની શેરડી,
Murray...
mungrela. કાળીજીરી. munja, મુંજ તૃણ. m. grass. તૃણકુળનું Sentha, sarkanda, munja, Erianthus munj (Roxb.) Jesw. (Saccharum munja Roxb.). ઇ. નામેા ધરાવતું ટેપલા –ટાપલીએ, અને દેરડાં બનાવવામાં ઉપયેગમાં લેવામાં આવતું ઘાસ, જેને ઉપયોગ છાપરાં છાવવા માટે પણ કરવામાં આવે છે. Muntingia calaburi L. રૂદ્રાક્ષકુળનું ખાદ્ય ફળવાળું ઝાડ. murela. જંગલી કારેલાં, કંટાળા, muriate of ammonia. એમેનિયમ ક્લેારાઇડ. muriate of potash. KCl, વ્યાપારી ધેારણે મળતા પોરિયમ ક્લારાઇડ, 46થી 62 ટકા પેાટાશ (K2O) (મેટા ભાગે કલેરાઇડના સ્વરૂપે), ધરાવતા ખાતર તરીકે ઉપયેગમાં લેવામાં આવતું પેઢારા લવણ. વાવણી કરવા અગાઉ કે વાવણી કરતી વખતે આ ખાતર એકલું કે ખીજાં ખાતરની સાથે નાપવામાં આવે છે, જે જમીનમાં નમ્સ – વશેષ રહેવા દે છે.
1
murmura, મમરા.
Murrah. ઉલ્હી અને પંજાખમાં જોવામાં આવતી, કાળી ભેંસ, સફેદ ચિહના વિનાની દૂધાળી ભેંસની એક એલાદ. Murraya exotica L. [Syn. M. paniculata (L.)Jack]. કામિની, જારાવંતી, અનેકામના નામની વનસ્પતિના એક પ્રકાર. M, hoenigii (L.) Spreng (Syn. Bergera koenigi L.). મીઠે લીમડા; તામિલનાડુ, મહારાષ્ટ્ર અને ઉત્તર ભારતમાં ઉગાડવામાં આવતું નાનું ઝાડ, જેનાં પાન કઢીને સુવાસિત કરવા ઉપયેગમાં લેવામાં આવે છે. Murray red gum, સમિતિ ધરાવતું, ટટ્ટાર, મેાટું ઝાડ, જેનું કાજી મજબૂત છે અને તેના નિર્માણ કામેમાં ઉપયાગ કરવામાં આવે છે. પહેલાં ઉછેરગૃહમાં વાવી રોપની ફેરરોપણી કરવામાં આવે છે.

Page #387

murrel
381
mustard
mirrel. સાપના જેવું માથું ધરાવતી માછલી. murrum. મુરમ જમીન. murring elaicni. મેટી એલચી,
એલ. Musa paradisiaca L. (Syn. M. sapientum L.). મધ્ય પ્રદેશ, બિહાર, ઉત્તર પ્રદેશ, બાન્દ્રપ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર, તામિલનાડુ અને કેરળમાં થતું ખાસ- ડિયાં કેળાંનું ઝાડ, જેનાં પાન પતરાળી તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે, તેનાં ફળ લીલાં કેળાનું શાક થાય છે. કેળના
સ્તંભમથી સ્ટાર્ચ કાંજી મળે છે. કેળાંના પાઉડરને બેબી ફૂડ, ચેકલેટ અને બિસ્કીટ બનાવવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. M. textilis Nee. મનિલા શણ; મૂળ ફિલિપીનનું પણ અહીં દ. ભારતમાં ઉગાડ- વામાં આવતું શણ, જેના રેસાનાં દેરડાં બને છે. Musca domestica. ઘરમાખ. M. neb- alo. બજારમાખ. M. vicina. ઘરમાખ. muscardine.ચૂનાકાથા નામને રેશમના કીડાને થતો ફગજન્ય રોગ, જેમાં રેશમના કીડાના સમગ્ર શરીર પર સફેદ આવરણ જેવું પડ છવાઈ જાય છે, પરિણામે કીડાનું મરણ નીપજે છે. muscle. સ્નાયુ ચલનકાર્ય ધરાવતા સંકેચનશીલ તતુઓને જ; શરીરને સ્નાયવીય પેશી ધરાવતે ચરબીજ ભાગ. m. contracture. સાંધા કડક થઈ જતા હોય તે પ્રાણીઓ ને મૃત્યુકારક જન્મજાત રોગને એક પ્રકાર. mus- cular. સ્નાયુનું – તે સંબંધી, સ્નાયવય. m. stomach. પક્ષીઓના જઠરમાં પક્ષીઓએ ખાધેલા ખેરાકને દળતી ગિઝાર્ડ નામની દળણી અથવા પેશકું. musc- ulature શરીર કે અંગનું સ્નાયવીયતંત્ર. muscology. શેવાળનું વિજ્ઞાન. muscovado. બાષ્પીભવન અને કાકવી કાઢી લીધા પછીની શેરડીના રસની શુદ્ધ કર્યા વિનાની ખાંડ. muscovite. ખબરખને એક પ્રકાર.
m.mica. મસ્કોવાઇટ પ્રકારનું અબરખ, જે સફેદ અને પારદર્શક હેચ છે. museum. સંગ્રહાલય; પ્રાચીન અને ઐતિહાસિક નમૂના, કલા, વિજ્ઞાન ઇ.ના નમૂના પ્રદર્શિત કરવામાં આવતું હોય તે માટેનું સ્થાન. mush. નરમ ગર. (૨) એક પ્રકારની ખીર. mushkadhana. કસ્તુરી ભીંડી. mushkapur, કપૂરનું ઝાડ, mushkwalee. બાષ્પશીલ તેલ ધરાવતી કાશમીરમાં થતી એક પ્રકારની શાકીય વનસ્પતિ, mushroom. બિલાડીને ૫; પ્રાણી ફૂગને ફળધારી સજીવ. (૨) ખાઈ શકાય તેવી એક પ્રકારની છત્રક ફૂગ. (૩) ઉગાડવામાં આવતી સામાન્ય બિલાડીને ટેપ નામની વનસ્પતિ અને જંગલી પણ ખાઈ શકાય તેવી વનસ્પતિ. Musket Red. દ. ભારતમાં થતી લોકપ્રિય દાડમની એક જાત, જેનાં ફળ એટલે દાડમ મધ્યમ કદના હોય છે, તેની કળીઓ નરમ અને રસ મીઠે હોય છે.. muskmallow. કસ્તુરી ભીંડી; Abelmoschus moschatus Medic. (Hibiscus abelmoschus L). નામને વર્ષાયુ કે દ્વિવર્ષાયુ, દ. ભારત અને કર્ણાટકમાં થતો સુપ; જેનાં બીમથી કાઢવામાં ધાવતું બાષ્પશીલ તેલ સુગંધી દ્રવ્યું માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે અને રેસાનું કાપડ બનાવવામાં આવે છે. musk melon. તડબૂચ. Mussaenda glabra Vahl. શોભા માટે વવાતું નાનું ઝાડ. M.luteola. Delile. શેભાને સુપ. mustard રાઈ; m. aphid. Lipu. this crysimi Davis. નામનું રાઇમાં પડતું મલેમશી જંતુ, જે મૂળા, પાલખ, ટર્નિ, નોકોલ લેબી, કેલિફલાવર ઇ. અનેક વનસ્પતિમાં પડે છે. આ જંતુ આ વનસ્પતિઓનાં પાન અને ફૂલ ખાઈ રસ ચૂસે છે, પાનને વાળી દે છે, અને પરિણામે છોડ કરમાઈ જાય છે. આ જંતુ ચીકણે

Page #388

mustiness
382
Myllocerus... રસ અવે છે. ભારે ઉપદ્રવમાં છોડ તદન કાળે ઉગાડવામાં આવતી લાછીને એક પ્રકાર. પડી જાય છે. m. blight, Alternaria muzzle. તુંડ, પ્રાણીને બાગળ પડતું brassicae (Berk.) Sacc. નામના મેને ભાગ. (૨) પ્રાણ બચકું ભરી ન જંતુથી રાઈ અને સરસવને થતા રોગને શકે તે માટે તેના ને બંધ રાખવા માટે એક પ્રકાર, જેમાં આ છોડના પાન તેના પર બાંધવામાં આવતે પટ્ટો. પર ગોળ કુંડાળાં વળે છે. m. downy mycelium. કવકાળ; મિસીતંતુ, ફૂગની mildew. Peronospora parasitica તંતજાળ. (૨) મોટા ભાગે તંતમય હેય (Fr) Tul. નામના જંતુથી રાઈ વર્ગની
રાઈ વગના તે ફૂગને શાકીય ભાગ. વનસ્પતિને થતો એક રેગ. m. saw
mycobacterium પાતળા, વાતજવી, fly. Athalia proxima Klug. 11441
દંડાકાર સૂક્ષ્મ સજીવ. m. barotubercuરાઈને કીટ, જે કેબી, ટર્તિપ, મૂળા, ઇ.માં
losis. નામના જંતુ, જેથી ઢેર, ભેંસ, પડે છે અને પાન ખાઈ તેમાં કાણું પાડે
ઘેટાં, બકરને થતો એક રેગ. છે. m. tree. Salvadoraceae કુળનું
mycology. ફૂગવિજ્ઞાન, ફૂગના અભ્યાસ છોટા પિલુ નામે ઓળખાતું Salvadora
માટેની વનસ્પતિ વિજ્ઞાનની શાખા. persica L, નામનું પંજાબ, રાજસ્થાન,
mycorrhiza. કવકમૂલતા, ફૂગ ગુજરાત અને કેકણમાં થતું ખાદ્ય પાનધારી
મૂળ યુગ્મ. (૨) વનનાં વૃક્ષે અને બીજી $13. m. white rust. Cystopus
કેટલીક વનસ્પતિનાં મૂળની સાથે સહcandidus (Pars. Exchev.). Lev.
જીવન ગુજારતી કકજાળ. m. endoનામના જંતુથી રાઈને થતે ગેરને રેગ.
trophic, અંત:પષક વિકમૂળતા. mustiness, ઊબની તીવ્ર ગંધ.
mycosis. ફૂગથી વનસ્પતિ કે પ્રાણીને musty egg. ગંધ મારતું ઈંડું.
લાગતા ચેપને એક પ્રકાર. mycotic musumbi મેસબી.
disease. ફૂગથી થતી પ્રાણુઓની mutant, પિતૃ સ્વરૂપમાં ન હોય તેવું
રેગાવસ્થા; જેમાં ચામડીના અને શરીરના એકાએક પરિવર્તન પામનાર (વ્યક્તિ)mu
અંદરના એમ બે પ્રકારના રોગોને સમાવેશ tation. ઉત્પરિવર્તન, વિકૃતિ. (૨) પિતૃઓ
થાય છે. ચામડીના રોગોમાં દાદર જેવા તરફથી મળ્યું ન હોય પણ ઘણી સંતતિઓને
રેગેને સમાવેશ થાય છે. વારસામાં આપી શકાય તેવું લક્ષણ કે લક્ષણે જે ઘટના જનિન પરિવર્તનના કારણે
Mycosphaerella arachidicola. અથવા ક્ષ-કિરણે, પારજાંબલી કિરણે ઉપ
નામનું જંતુ, જેથી મગફળીને થતો એક મારક હવામાન અને કેટલાંક રસ એણે ની
પ્રકારને રેગ M. goosyping. ન મનું માવજતથી બનવા પામે છે. ઇચ્છિત એ લાદ
જંતુ, જે કપ સમાં એક પ્રકારને રેગ કરે મેળવવા આ બાબતને ઉપયોગ કરવામાં
છે. M. musicola. કેળને રેગ કરનાર આવે છે. m. theory. ઉત્પરિવર્તનને
એક પ્રકારનું જંતુ. M. hinodes. ચણાના સિદ્ધાંત.
એક રેગ માટે જવાબદાર જંતુ, mutton. ઘેટાંનું માંસ, ઘરડાં ઘેટાંનું માંસ myelitis. કરોડરજજુ પર આવતા સે જે. સખત હોઈ તે રાંધવાના કામમાં આવતું myiasis. ઘણ-ઘામાં પડતાં જંતુથી નથી, નાન ઘેટાને ખસી કરવા માં આવી થતે એક પ્રકારને રેગ; ચામાં ખુલ્લા હેય તે તેનું માંસ નરમ રહે છે. માતાનું ઘામાં જંતુઓ ઈંડાં મૂકે છે અને ડિમ્ભ દૂધ છેડાયેલા ઘેટાંનાં બચ્ચાનું માંસ સારી બની પેશીઓને ખાય છે. ઘાને બરાબર જાતનું ગણવામાં આવે છે.
ઢાંકી દીધે ન હોય ત્યારે આવી પરિસ્થિતિ mutualism. સહજીવન.(૨) પરસ્પરવાદ. બનવા પામે છે. Muzafarpore Litchi. (O1G2Hİ Myllocerus spp. 5413171 45g

Page #389

myocarditis
388
Myrtus... એક પ્રકારનું જંતુ, જે પાનની પેશીઓ myrohalan. ચામડાં કમાવવા માટે ખાય છે.
ઉપગમાં લેવામાં આવતાં વિવિધ ફળનાં myocarditis. હૃદયને આવતે . જંગલમાં થતાં ઝાડને વર્ગ, જેમાં Termi
myocardium. હૃદયને સ્નાયું. nalia bellirica (Gaertn) Roxb, myology. પેશી વિજ્ઞાન,
(belleric myrobalan 542a vesi), myriapod. સહસ્ત્રપાદ ઘણા પગવાળો Terminalia chebula Retz. (cheસજીવ.
bulic Dayrobakan એટલે હરડે), અને Myrica nagi Thunb (Syn. M. Embelica officinalis (embelic rubra Sies & Zucc). કાયફળ. myrebalan એટલે અબળા) ઇ.ને સમામૂળ ચીનનું પણ અહીં હિમાલય, ખાસી વેશ થાય છે આ સૌમાં Terminalia ટેકરીઓ અને આસામમાં થતું ખાદ્ય chebula Retz. એટલે હરડેમાં ચામડાં ફળનું ઝાડ, જેની છાલમાંથી પીળો રંગ કમાવવાને સૌથી વિશેષ ગુણ હોય છે, વેપારી મળે છે અને તે ચામડાં કમાવવાના કામમાં દષ્ટિએ તેના પાંચ જુદા જુદા પ્રકાર પડે; આવે છે.
જેને મેટા ભાગે ભારતમાં ઉપયોગ થાચ myricin. મદ્યાર્કમાં મધપૂડાનું મીણ છે, જે બાવળ અને Cassia auricularia કાવ્ય કર્યા પછી અવશેષ રહે મીણ L. એટલે આવળની સાથે ઉપયોગથી લેવામાં જે પદાર્થ.
આવે છે. આ ઉપરાંત સુતરાઉ કાપડને રંગતી Myristica beddomein King. વખતે તેના પર રંગને પાક બનાવવા
och ortalu M. canarica Bedd. અથવા રંગને સ્થાપવા માટે તેને ઉપયોગ પિડી; પશ્ચિમ ઘાટ, તામિલનાડુ અને કરવામાં આવે છે તથા રેશમ રંગવા તથા કેરળમાં થતું એક પ્રકારનું ઝાડ. M. શાહી બનાવવામાં પણ તે ઉપયોગી બને છે fragrans Hourt, જાયફળ; નીલગિરિ, Myrobalan bellerica Gaertn. કેરળ, કર્ણાટક અને ૫. કાંગાળમ થતું બહેડાનું ઝાડ; જે વીથિ માટે તથા રંગકામ ઝાડ, જેને ફળ એટલે જાયફળ મસાલા અને ચામડ કમાવવા માટે ઉપયોગમાં તરીકે અને ખાદ્ય સામગ્રીને સુવાસિત લઈ શકાય તેવા તેનાં કળ એટલે બહેડાં બનાવવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં અાવે માટે વાવવામાં આવે છે. myrrh. છે. જાયફળનું તેલ સંધિવા માટે તથા Commifera પ્રજાતિનાં ઝાડ.અને ક્ષયમથી સુગંધી દ્રવ્યું બનાવવા માટે ઉપયોગી મળતો સુવાસિત ગુંદર કે રાળ જે બને છે, જે ઘાસપાત માટે ઝેરી છે. આ પદાર્થ, જે સુગંધી દ્રવ્ય ઇ. બનાવવા તેલનું ચુઈંગ ગમ બનાવવામાં ઉપરાંત માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. સૌદર્ય પ્રસાધનો અને અર્કને સુગંધીદાર
Myrsine africana L. 241421 બનાવવામાં વપરાય છે. Mmalabarica
નામને કાશમીરમાં થતો એક સુપ, જેનાં Lamk. રણ જાયફળ, બોબે જાયફળ,
ફળ કૃમિશ્ન ઔષધ તરીકે ઉપયોગી બને રામપાત્રી, કાયફળ ઈ. નામે ઓળખાતી
છે, ખાસ કરીને ફીતા કૃત્રિમાં તેને ઉપગમાં પશ્ચિમઘાટમાં થતી વનસ્પતિ, જેનાં
લેવામાં આવે છે. M. capitellata બીમ થી કાઢવામાં આવતું તેલ ફીતા કૃમિને
Wall. ખાસી ટેકરીઓમાં, આસામ, ઉત્તર નિયંત્રણમાં લેવા માટે કામમાં આવે છે.
કાનડા, પૂર્વ હિમાલય તથા નીલાગરિમાં myrmedophilus. રાફડામાં રહેતાં,
થતું ફળઝાડ, કીડીઓ સિવાયનાં જંતુ. (૨) કીડીઓની સાથે સહજીવનમાં રહેતી (વનસ્પતિ) Myrtus communis L. વિલાયતી અથવા કીડીઓના કારણે કુલ ૫ બનતી મદી, સુગધી મેદી, વાયવ્ય ભારતને નાને (વનસ્પતિ).
છોડ, જેનાં લીલાં અને સૂકાં ફળ મસાલા

Page #390

Mysore
તરીકે ઉપયાગી છે અને પાનમાંથી કાઢવામાં આાવતું બાષ્પશીલ તેલ સુગંધી દ્રવ્યામાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. M. cumini L. ભારતભરમાં થતું મેટું જાંબુનું ઝાડ, જેન ફળ એટલે જાંબુ ખાદ્ય છે અને તેના ળિયા ઢારને ખાવા માટે આપવામાં આવે છે.
384
Mysore cardamom. મુખ્યત્વે કરળ અને તામિલનાડુના કેટલાક ભાગમાં ઉગાડવામાં આવતા એલચીને હેડ, જેને
nabar. Ribes nigrum L. નામને કાશ્મીરમાં થતે ખાદ્યફળનો ક્ષુપ. nadarang. શાક તરીકે ઉપયોગમાં
Nannorrbops
ખરબચડાં પાન થાય છે અને ત્રિધારી એલચી બને છે.
Mysore hybrid, કર્ણાટકના નંદી પંત પર થતા યુકેલિપ્ટસના વિવિધ પ્રકારના સકરમાંથી પેદા થતા યુકેલિપ્ટસના ઝાડને
એક પ્રકાર.
ઝાડી.
nagari. Saccharum siense. નામની પાતળી, મધ્યમ કદની શેરડીનું જૂથ, જેને ઉત્તર ભારતમાં ઉગાડવામાં આવે છે. Nagendram fish. Osteochilus thomassi. નામની કાવેરી અને કૃષ્ણા નદીઓમાં થતી ૨ ફૂટ લાંબી, લાંબા તુંડવાળી, પ્લેન્કટન પર જીવતી માછલી. nagkesar, નાગકેસર, Nagori. જોધપુરની ઈશાને તેવામાં આવતી ઢારની ઓલાદ, જેના માટા ખળદા રસ્તાના કામ માટે ઉપયેાગી અને છે. Nagpuri, મધ્ય અને દ. ભારતની, નાનું કદ ધરાવતી, પહેાળાં, લ'માં શિંગડાંવાળી, એછું દૂધ આપતી ભેંસની ઓલાદના એક પ્રકાર, જેના પાડાને ભાર ખેંચવા માટે કામમાં લેવામાં આવે છે, પણ સ્વભાવે તે એદી છે. Nagpur santra. પ્રખ્યાત નાગપુરી
Mystus seenghala. નદીમાં થતી મેાટી માછલીને એક પ્રકાર,
Myzas persicae Sulz. અળશી, બટાટા, લીલા વટાણા ઇ.માં થતું મલેામી જંતુ,
N
સંતરાં; આ સંતરાં પકવતાં ઝાડ ઊંચાં, ઘણાં ફળ આપનાર હેચ છે, જે નાગપુર સિવાય અન્ય સ્થળેએ ખરાખર થતાં નથી.
આવતા પ. બંગાળ, એરિસા અને તામિલ-nahani khapat. ચિનાઈ શણના નાડુમાં થત કચરી નામના શ્રુપ. nag. નાને સવારી માટેના ઘેાડા કે ટર્ક. nagaphana. નાગફેણ, નામની કાંટાળી
નામે ઓળખાતા શણના તંતુ ધરાવતા કાશ્મીર, પ. બંગાળ અને વાયવ્ય ભારતમાં થતા છે!ડ, જે નાની ખપાટ ઉપરાંત ખાજ ખાજવણી તરીકે પણ ઓળખાય છે. naked નગ્ન, અનાવૃત, અનાવૃત ખીજધારી વનસ્પતિના અંડારાયમાં આવૃત ન હોય તેવાં (બી). (૨) વૃક્ષવિહીન, પર્ણવિહીન, વેરાન. (૩) પરિફલાવરણ, પર્ણ, રામ, ભીંગડાં, ક્વચ ઇ. વિનાનું. n. flower. પાંદડી કે વજ્રપત્ર વિનાનું ફૂલ.
n, ovule. નગ્ન ખીસ્તંડ, નાવૃત બીજાંડ. n. seed, ચર્મફળ, નાનું સૂકું ફળ. nakh. Pyrus communis. L. નામનું પીઅર, નાસપતી નામનું ફળ. nandi. નદી, વૃષભ, આખલે, સાંઢ. nanism. વામન વૃદ્ધિ, nannadrium. કુંવામન, Nannorrhops ritchina H. Wendl. (Syn. Chamaerops ritchiena Griff.). હિંદીમાં મઝારી નામે ઓળખાતું પંનખમાં થતું નાની મજૂરીનું ઝાડ, જેનાં ફળની શાકભાજી બનાવીને

Page #391

nanny
385
Narenga... ખાઈ શકાય છે, જેનાં પાનના રેસાનાં ખાસી ટેકરીઓ અને કર્ણાટકમાં થતું મોટું દેરડાં, પંખા, ટોપલા–ટેપલ અને ખાદ્યફળનું વૃક્ષ. હેટ બનાવવામાં આવે છે.
Naranga. દ. ભારતને લોકપ્રિય સંતરાને nanny. ઘેટી, માદા ઘેટું.
પ્રકાર, જે કર્ણાટકના કુર્ગ અને કેરળમાં nap. લોઢવામાં આવેલા કપાસના ગૂંચ- બી વાવીને ઉગાડવામાં આવે છે, તેનું વાયેલા રૂના નં. (૨) નરમ સપાટી. ઝાડ ઊંચું મોટું, ખંભાકાર, ઘટ્ટ ઘટાવાળું, nape, બોચી, પ્રાણીની ગરદનને પાછલે ઓછા કાંટાવાળું હોય છે અને તે વિપુલ ભાગ,
પ્રમાણમાં સંતરા આપે છે અને તે કર્મ naphthalene. નફથેલીન; Gho Hs સંતરાના નામે ઓળખાય છે. સૂત્ર ધરાવતા ક્રીએટ ધરાવતું, ડામર- narceine. અફીણમાંથી મેળવવામાં માંથી મેળવવામાં આવતું રસાયણ, જેને આવતું એક પ્રકારનું આહકેલોઈડ, જેને ઉપગ ધુમાડે આપવા માટે કે જંતુને ઘણી વાર મેકિંયાના બદલે ઉપયોગમાં ભગાડવા માટે કરવામાં આવે છે. ઉપરાંત લેવામાં આવે છે. Raisal 5110A 25 20171222 2a narcha. Corchorus capsularis L. ઓળખાતી ગેળીઓના રૂપમાં તેને કપડાંના નામને સફેદ શણને પ. બંગાળ, આસામ, કબાટ અને પેટીઓમાં રાખી કપડાને બિહાર, ઉત્તર પ્રદેશ અને ઓરિસામાં થત જંતુઓથી રક્ષવામાં આવે છે. 1. acetic છોડ, જેના રેસામાંથી કોથળા, ગાંસડીઓ acid. વનસ્પતિનાં મૂળને વિકાસ થાય બાંધવાના ગુણપાટ બનાવવામાં આવે છે. તે માટે અંત:સ્ત્રાવ મિશ્રણમાં ઉપયોગમાં Narcissus jonquilla L. મૂળ દ. લેવામાં આવતો કાર્બનિક ઍસિડ, યુરેપ અને ઉત્તર આફ્રિકાના નાઈજીરિયાને. Napier grass. હાથીઘાસ નામે શોભા માટે અહીં ઉગાડવામાં આવતા 401 240g Pennisetum purpureum 313. N. tazetta L. (Syn. N. Schem. નામનું ગરમ અને ભેજવાળા . canaliculatus Guss.) નરગીસ નામનાં વાતાવરણમાં ઉગાડવામાં આવતું મૂળ દ. સુવાસિત ફૂલને શોભા માટે ઉગાડવામાં આફ્રિકાનું દીર્ધાયુ અને વિપુલ પ્રમાણમાં આવતો છોડ.N. pseudo-narcissus , થતું એક પ્રકારનું ઘાસ. ઘાસચારા માટે નરગીસ, દીપક, ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું આ પ્રકારનું narcosis. માદક દ્રવ્ય લેવાના પરિણામે ઘાસ વાવ્યા પછી ત્રણ મહિનામાં વહાડી આવતી બેભાનાવસ્થા અથવા ઘેન તંદ્રા શકાય છે, અનાવૃષ્ટિમાં પણ તે ઊગી શકે કે સુષુપ્તિની અવસ્થા. narcotic. છે. અઈ–વેરાન ભૂમિમાં તેને ઉગાડવાની સ્વા૫ક, માદક (પદાર્થ દ્રવ્ય). (૨) બેભાનાસામાન્ય રીતે ભલામણ કરવામાં આવે છે. વસ્થા – બેશુદ્ધિ પ્રેરતું (ઔષધ). (૩) સુસ્તી, napiform. કુંભીરપ, ટર્કિંપ જેવું, તંદ્રા, ઊંઘ ઇ. લાવનાર (ક). ભ્રમરાકાર.
Nardostachys jatamansi (D. napped. સુતરની સાદડી બનાવવા Don) DC. જટામાંસો; નામને દીર્ધાય
સંબંધી. happy. ખરબચડું કે ચીકણું રૂ. છોડ, જે હિમાલયના પર્વતીય પ્રદેશ, કમાઉ, napunyah. Eucalyptus ochroph- સિક્કિમ અને ભુતાનમાં થાય છે, જેનાં loia.નામધારી નીચી લટકતી શાખાઓ, મૂળમાંથી કાઢવામાં આવતું બાષ્પશીલ તેલ સખત અને પીળી છાલ ધરાવતા, છાયા અને સુગંધી-દ્રવ્ય અને ઔષધીય દ્રવ્ય બનાવવા કાષ્ટ આપતા યુકેલિપ્ટસ વૃક્ષને એક પ્રકાર. ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. narakiya. Gironniera cuspidata Narenga porphyrocoma (Hance (BL.) Kurz (G. reticulata ex trim.) Bor (Syn. Saccharum Th.). નામનું સિક્કિમ, પશ્ચિમઘાટ, narenga (Wall) ex Hack. એક કુ.કે.-૨૫

Page #392

nares
386
Nuta
પ્રકારનું ઘાસ, જેના માવાને કાગળ બનાવ. વિસ્તારમાં થતે જમરૂખને એક પ્રકાર, વામાં આવે છે;
જેનાં ફળ નાસપતિ આકારનાં, લાંબા, nares, નસ્કેરાં.
સખત ગરવાળાં અને પુષ્કળ બી ધરાવતાં Nari plough. ટથબ અને બી એરવા થાય છે. માટેનું પાત્ર ધરાવતું, સાદામાં સાદા nastic, અતિશપ્રેરિત. (૨) વીતરાગી. . પ્રકારનું દેશી હળ; જેના પાત્રમાં રાખવામાં movement. સ્વદ ગતિ. nasty. આવતાં બી, ટયબ મારફતે હળના ફળ સ્વચ્છંદી, આદિશ પ્રેરિત. આગળ, હળ ચલાવવામાં આવે ત્યારે, Nasturtium officinale R. Br. ચાસમાં આરાય છે.
[Syn. N. fontanum Aschers; narrow. #g, ahol. n.-based Rorippa nasturtium-aquabicum(L.) ridge terrace. સામાન્ય રીતે બંધ Hayelk). બ્રાહ્મી સાગ નામની ૫. અથવા બાંધ તરીકે ઓળખવામાં આવતો બંગાળ, ઓરિસા અને પંજાબમાં થતી એક જમીન સંરક્ષણ માટે એક પ્રકાર, જેમાં પ્રકારની શાકભાજી. જમીનના ઢળાવ પર, સાંકડા તળ ધરાવતા nasvt. આસામ, તામિલનાડુ, ઓરિસા, પાળા બનાવવામાં આવે છે. આ પાળામાં આંદામાન અને નિકોબારમાં થતું એક પાણીના નિકાલ અથવા અપવા માટેની પ્રકારનું ઝાડ, જેની છાલના રેસામાંથી ગોઠવણ હોય છે. ઢળાવ, જમીનને પ્રકાર દેરડાં બનાવવામાં આવે છે. 247 9271891 4434124 42 411 4119- Natal grass. Pennisetum pedicellવામાં આવે છે, જેમાં બે પાળા વચ્ચેને atum Trin. નામનું ઘાસ. N.plum, ઊર્વ અવકાશ 3 થી 6 ફૂટ જેટલા Carissa arduina Lamk. (Syn. છોડવામાં આવે છે. 10 ટકા જેટલો ઢાળ C. bispinosa Desf; Arduina ધરાવતી જમીન પર આવા પ્રકારના પાળા bipinosa L). નામને ખાદ્યફળને બાંધવામાં આવે છે.
કાંટાળો છોડ. narthex asafoetida. (gol. Ferula natant. 410142 siag. narthex Boiss. 1174-11 3122Hi National Extension Service. થતી વનસ્પતિ, જેના રસ એટલે હિંગને સ્વાવલંબનના પાયાપર ગ્રામજને પોતાનાં ઉપયોગ રસોઈની વાનીઓને વઘાર આપીને વિવિધ પ્રકારનાં વિકાસાત્મક કાર્યો શરૂ સુવાસિત બનાવવા માટે તથા વાત પ્રકૃતિમાં કરી શકે તે માટે આવશ્યક પાયાના કર્મકરવામાં આવે છે.
ચારીઓ અને નાણાં પૂરાં પાડવાની nasal નાકનું–ને લગતું. . bone. જોગવાઈ ધરાવનાર 1953માં શરૂ કરવામાં નાકનું હાડકું, નાસાસ્થિ. n. inflam- આવેલી રાષ્ટ્રીય વિસ્તરણ સેવા જના. mation. નાકમાં આવતા સેજે. n national debt. રાષ્ટ્રીય ઋણ. septum. નાકમાં આવેલું કાસ્થિનું પડ, national economy. દેશની અર્થ nascent. નવજાત. n oxygen. વ્યવસ્થા, રાષ્ટ્રીય અર્થ વ્યવસ્થા.
તા-નવજાત એક્સિજન-પ્રાણવાયુ. nationalization. રાષ્ટ્રીયકરણ. Nashpati. દાણાદાર માવાવાળું Chinese native. કોઈપણ વિસ્તાર કે પ્રદેશમાં bear નામે પણ ઓળખાતા નાસપતિ ફળને કુદરતી રીતે થતી, જે બહારથી આણી દાખલ એક પ્રકાર.
કરવામાં આવી ન હેય પણ સ્થાનીય હોય Nasik Green. Pળ, મોટાં બી, જાડી (તેવી વનસ્પતિ). n.coffee. કેફીના છાલ, મીઠે સ્વાદ ધરાવતી મુંબઈ–દખણના બુદની સૂકી પ્રક્રિયા વડે બનાવેલી કેફિ. પ્રદેશમાં થતી દ્રાક્ષને એક પ્રકાર. Natu. બાન્દ્ર પ્રદેશમાં ઉગાડવામાં આવતી Nasik guava. H81210647 all ball toka aker isd karra vittanem. 417912

Page #393

natural
387
navel
ચિરૂટ માટેની તમાકુને ઊંચે રાડ. વનસ્પતિને થતે પુનરુદ્દભવn. selenatural. કુદરતી પ્રાકૃતિક. (૨) સ્વાભા- ction. નૈસર્ગિક પ્રસંદગી; ચેકસ વિક, સામાન્ય. . affinity. કુદરતી પરિસ્થિતિમાં ટકવાની ક્ષમતા નહિ ધરાવબધુતા.n, broodingબચ્ચાની સંખ્યા નાર કે મરણના કારણે કુદરતી પરિસ્થિતિમાં ઓછી હોય ત્યાં મરધી દ્વારા બચ્ચાંને આપમેળે થતી પસંદગી. ત. subsur602914 191. n. calf-nursing. face irrigation. orlar 2018 દૂધ દોહવા અગાઉ વાછરડાને શરૂઆતમાં હેઠળના થર દ્વારા વનસ્પતિનાં મૂળ સુધી તેની માને ધાવવા દેવામાં આવે; દેહવા પાણી પહોંચવાથી થતી સિંચાઈ. સ. syઅગાઉ કે દોહી લીધા બાદ વાછરડાને stem. નૈસર્ગિક પદ્ધતિ. n vegetaધાવવા દેવાની પ્રથા. 1. cheese. tion. કુદરતી રીતે ઊગતી વનસ્પતિ. પ્રાકૃતિક – કુદરતી પનીર – ચીઝ. . naturalist. પ્રકૃતિવાદી. naturaclassification. કુદરતી વર્ગીકરણ. ization. સામાન્ય રીતે જે વિસ્તારના n. control. Beras Pixizmu. n. ન હોય તેમાં દાખલ કરવામાં આવેલ પ્રાણી cross, માનવીની મદદ વિના કુદરતમાં કે વનસ્પતિ સફળતાપૂર્વક તે વિસ્તારમાં થતું અંતઃ પ્રજનન કે અંતઃસંકરન. n. ગોઠવાઈ જાય અથવા તે વિસ્તાર તેમનાં enemy. અન્ય પર જીવતો કુદરતમાં વૃદ્ધિ અને વિકાસ માટે અનુકુળ થઈ જાય. સૂમ સજીવ; જૈવ નિયંત્રણ માટે પણ naturalize. એક નિવાસસ્થાનમાંથી આવા કુદરતી દુશ્મનને દાખલ કરવામાં અન્ય નિવાસસ્થાનમાં વનસ્પતિ કે પ્રાણીને આવે છે. . lora. નૈસર્ગિક વનસ્પતિ દાખલ કરી તેમાં તેમને વૃદ્ધિ અને વિકાસ સમાજ. 1. gift. કુદરતી બક્ષિસ. 1. માટે સ્થિર કે અનુકૂલિત કરવ. natuhabitat. કુદરતી પર્યાવરણ, પ્રાણી કે ralized disease. રેગોત્પાદક કારક વનસ્પતિનું નિવાસસ્થાન.n. hatching. બહારનું હોવા છતાં નવા પ્રદેશમાં કે જે મરઘી દ્વારા ઈંડાને સેવવાની ઘટના. નાના પ્રદેશનું તે ન હોય તે પ્રદેશમાં તેથી સ્વાસમૂહ માટે આ પ્રથા એગ્ય અને કરકસર- ભાવિક બની જતે રોગ. naturally યુક્ત છે. ૧. immunity. કુદરતી occurring. નિસર્ગોત્પન્ન, કુદરતી રીતે રીતેજ રેગની સાથે સંપાદિત થતી પ્રતિરક્ષા. બનતું. nature. પ્રકૃતિ, કુદરત. (૨) વનસ્પતિ કે પ્રાણીની રોગ કે ચેપ સામે સ્વભાવ. રક્ષણ મેળવવા કે પામવાની નિજી કુદરતી nausea. ઊબકા; ઊલટી આવતી હોય શક્તિ કે ક્ષમતા.n. indigo. Indigo- તેવી જઠરની હાલત, વમનેચ્છા. nanefera નામની વનસ્પતિમાંથી મેળવવામાં ate. ઊબકાના કારણે ખેરાક કઢી નાંખ, માવતે વાદળી રંગ. 1. lac inocula- અસ્વસ્થતાની લાગણી થવી. nauseous, tion. પ્રાકૃતિક લાખ નિવેશન. p. ઊબકા આવે તેવું. levee. પ્રાકૃતિક તટબંધી. ૧. order, navaraj. તામિલનાડુમાં તળાવની સિંચાઈ પ્રાકૃતિક શ્રેણી. (૨) કુદરતી ક્રમ. 1. મેળવતા વિસ્તારે માં જાન્યુઆરી - મે દરregeneration. બાપ મેળે જ વવાઈ મિયાનની પાકની બીજી મોસમ. ગયાં હોય તેવાં બી દ્વારા વનના પાકનું navel. નાભિ, તૂટી; ભ્રણની સાથે નાયડાથી પુનઃગવું. 1. reproduction. જોડાયેલા માના ઉદર પરનું અંગ. 1. પોતાની મેળે જ વવાઈ ગયેલ બી, પ્રહ, cord. નાળ, નાયડે; જરાયુ અને બ્રણને મૂળ ઇ.થી વનસ્પતિનું પુન:ઊગવું. n. જોડતો રજજુ. n. ill. નાભિરોગ, જે resources. ખનિજ નિક્ષેપ, જમીન, omphalophlebitis join-ill (275 પાણું. ઇ. જેવાં કુદરતે આપેલા સાઘને પણ ઓળખાય છે. જન્મ સમયે કે ત્યાર n, revegetation. કુદરતી રીતે જ બાદ બચ્ચાને નાભિદ્વારા લોહીમાં લાગતો

Page #394

388
navelling
અને
ચેપ, જેમાં નાભિને સેજો આવે દુર્ગંધ મારતા સ્રાવ થાય તાવ, આવે, સુસ્તી અને નખળાઈ વરતાય અને ચેપ ચકૃત અને સાંધા સુધી ફેલાઈ જાય. n, infection. નાભિ સંક્રમણનું દ' જુએ navel-ill. n. orange. ટોચ પર નાભિના આકાર જેવી દેખાતી મીઠી નારંગીને એક પ્રકાર, navelling. તર્જની સાંગળીથી પકડી, અંગૂઠાથી દબાવી, દુખણ ઓછું વધતું કરી આંચળને દાખ આપવાની પ્રથા; આ રીતના ઉપયેાગ કરવાથી સાંચળ ઢીલાં થાય છે. navicular. બોટના આકારનું, નૌકાકાર. neck. ગ્રીવા, ગરદન, મથાને ખભાની સાથે જોડતું પ્રાણીનું અંગ. (૨) વૃંત, દાંડી. n, loose ઢીલું વૃંત. n.canal cell, ગ્રીવા માર્ગકાય. n. cell. ગ્રીવા કોષ. (ર) અંડધાનીના ઉપરના ભાગ. necrobacillosis. ઊતિ – પેશી નાશક દેંડાણુ. Fusiformis necrophorus.નામના ડાણુથી થતા રોગના સમૂહ, આ રોગમાં વાછરડાના ડિફથેરિયા, ઊતિનાશક મુખકાપ ઇ. નો સમાવેશ થાય છે. necrosis પેશીનારા, પેશીક્ષય, પેશીમૃત્યુ, ઊતિનાશ, ઊતિક્ષય. વનસ્પતિના પ્રકાંડ કે તેની શાખાનું થતું મરણ. (૨) સૂક્ષ્મ સજીવેના આક્રમણ જેવાં કારણેસર પ્રાણીની પેશીના કોષ કે કાષાનું નીપજતું મરણ, necrotic. પેશોક્ષચકારક, પેશીવિનાશક, n. centre. કોઈ ત્રણના કેન્દ્રમાં ાવેલ કોષને અપક્ષ કે મૃત્યુ. n. stomatitis. પેશીક્ષયકારી મુખકાપ. જુએ calf diphtheria.
nectar. મકરંć, મધુ, મધુરસ. (૨) સામાન્ય રીતે ફૂલોમાંની અને કચારેક પામ ની મધુગ્રંથિમાં સ્રવતે શર્કરાયુક્ત રસ કે મધ. (૩) ફૂગાએ બનાવેલું બીજાણુવાળું દ્રવ્ય, જે જંતુઓને આકર્ષે છે. n. flow. ફૂલેામાંથી મધુરસ સ્રવવાને સમય. nectariferous. મધુગ્રંથિમય. n. disc. મધુગ્રંથિ ખિમ. nectary. મધુગ્રંથિ, મકરંદકોષ, ફૂલકે વનસ્પતિના કોઈ
Nelumbium
અન્ય ભાગની મધુસ્ત્રાવી ગ્રંથિ. Nectria cinnabarina. ચાનુ જંતુ, જે તેને એક રાગ કરે છે. neel. ગળી. needles. સાય. (ર) સેાય આકારનાં પર્ણી, સૂચિ પો. neelophal. શ્વેતકમળ. Neelum. તેાતાપુરી પ્રકારની કેરી. neem tree. લીમડા; Persian lilac, margosa, Nim, Azadirachta indica A. Juss. (Melia azadirachta L.). નામનું કઠણ, નિકટ દાણાદાર કાષ્ઠ ધરાવતું ઝાડ, જેના કાષ્ઠનું ફર્નિચર, કૃષિ આાશ અનાવવામાં આવે છે, ઉપરાંત તેને ઇમારતો કામ માટે પણ ઉપયેગમાં લેવામાં આવે છે. લીમડાનાં પાન, છાલ, ફૂલ અને બી એટલે લીંબાળીઓમાં ઔષધીય ગુણા રહેલા છે. આ ઝાડ બધાજ પ્રકારની જમીને માં થાય છે. અનાવૃષ્ટિ અને હિમને પણ તે સામના કરી શકે છે. બીના તેલનેઉપયાગ સાબુ બનાવવામાં થાય છે; જ્યારે તેલ કાઢી લીધા ખાદ રહેલા શેષ દ્રવ્યને ખેાળ અને ખાતર તરીકે ઉપયાગમાં આવે છે. neera. તાછ તાડી, નીરા. neer pakku. પાણીમાં પલાળી રાખેલી ભેજયુક્ત પક્વસેાપારી. negative. પવૃત્ત, પ્રતિàામ, ઋણ. n. adsorption. ઋણાત્મક અધિશેષણ. n. feed back. વિરુદ્ધ પ્રતિપુષ્ટિ. n. reaction. ૠણ પ્રતિક્રિયા, ઊલટી પ્રતિક્રિયા. n. response. ઋણ પ્રતિવર્તી – પ્રતિક્ષેપ. . tropism પ્રકાશથી વિરુદ્ધ દિશામાં વનસ્પતિનાં મૂળ ફેલાય તેમ ઉત્પ્રેરણાથી વિરુદ્ધ દિશામાં ખસવાની વૃત્તિ. (ર) ૠણ અનુર્તિતા. Nelumbium speciosum Willd. કમળ કાકડી, સૂ*કમળ, પદ્મકમળ; જેનાં મૂળ, ખી, અને કૂમળાં પાન ખવાય છે. Nelumbo nucifera Gaertn. (Syn. Nymphaea melumbo L; Nelumbium speciosum Willd.). કમળ, કમળકાકડી, સૂર્યકમળ; કમલાદિ કુળની

Page #395

Nemagon
જલજ વનસ્પતિ, જેનાં મૂળ, ખી અને કુમળાં પાન શાક તરીકે ખાવાના કામમાં આવે છે. મેટાં પાકાં ૫.નની પત્રાવલી મનાવવામાં આવે છે. Nemagon. 1, 2- ડિમ્રામે – 3 કલેશપ્રેમેન નામનું કૃમિનાશક દ્રવ્ય, જેને જમીનને ધુમાડા આપવામાં આવે છે. રસાયણના ઉપયોગ બટાટા, તમાકુ અને ડુંગળી પર કરી શકાતા નથી કેમ કે આ પાક જંતુઘ્ન ધુમાડા પ્રત્યે સંવેદનશીલ હાઈ તેથી તેને હાનિ પહેાંચે છે. આ રસાયણ દાણાદાર છે અને તે પાચસ એટલે ઈમલ્ઝન રૂપે મળી શકે છે.
આ
389
nemas. કૃમિ, સૂત્રકૃમિ. nematocide. કૃમિ – સૂત્રકૃમિનો નાશ કરનાર (દ્રવ્ય). nematode. કૃમિ, ગાળકૃમિ. સૂત્રકૃમિ. સૂક્ષ્મ સજીવથી માંડીને મીટર જેટલી લંબાઈ ધરાવતા જંતુ જેવડા ખંડરહિત, સૂત્ર જેને, માનવીએ, પશુ અને વનસ્પતિને પરજીવી સજીવ. વનસ્પતિને સજીવ કૃમિ વનસ્પતિના ગમે તે ભાગને હાનિ પહેાંચાડે છે. મેટા ભાગનાં આ કૃમિ ઈંડાં મૂકે છે. કેટલાંક કૃમિને વચગાળાના યજમાનની જરૂર પડે છે. પ્રાણીઆમાં પરજીવી જીવન ગાળતાં કૃમિ ગોળ આકારનાં હોય છે, જયારે માનવીના દેહનાં પરજીવી કૃમિ કાડાકૃમિ જેવા હોય છે અને તેના આંતરડાંમાં રહેતાં હેાય છે. n. root galls. મૂળને થતી ગંડિકાઓ.
nematodirus. ધેટાં અને ઊંટમાં થતા Nematodirus filicollis અને Nematodirus spathiger નામનાં ત:સ્થ પરજીવી; તેને ભારે ઉપદ્રવ થાય ત્યારે જ તે હાનિકારક અને છે, જ્યારે તેના કારણે ભારે અતિસાર થાય છે. nematoid, સૂત્રસદેશ, તંતુમય. Nematology. કૃમિ અને પ્રાણીઓ અને વનસ્પતિઓ સાથેના તેમનાં સંબંધેાના અભ્યાસ કરતી પ્રાણી વિજ્ઞાનની એક શાખા. Nendran. મહારાષ્ટ્રમાં રાજેલી નામે જાણીતી, 9-10 ઈંચ લાંખી, રાંધવાનાં કેળાની એક જાત, જેનેગર કણ અને
Nepeta。。。
કાંજીમય પણ મીઠા હોય છે. તેને તાજો ખાવામાં આવે તે પચવામાં મુશ્કેલ પડે છે. ખાવા અગાઉ તેને વરાળથી બાફવામાં આવે છે. આ જાતનાં કેળાંની વેફર ખનાવવામાં આવે છે.
neo-. નવું અર્થસૂચક પૂગ. neocarpy. અન્ય રીતે અપક્વ ડ દ્વારા ફળનું ઉત્પાદન. Neodarwinism. નવ્ય ડાર્વિનવાદ. neoeluvium. તાજેતરમાં જ થયેલા નિક્ષેપ કે હિમના સંચલનથી થયેલું નૂતન કાંપ નિર્માણ.
Neohouzeaua dullooa A. Camus (Syn. Teinostachyum dulloon Gamble). આસામ અને ૫. અંગાળમાં થતા એક પ્રકારના ઊંચા વાંસ, જેના પ્રકાંડના છત્રીના દાંડા બનાવવામાં આવે છે, ઉપરાંત તેનાં ટાપલા – ટાપલીએ, ચટાઈ એ અને કાગળ મનાવવામાં આવે છે. Neo-Lamarchism. નવ્ય લેમાકવાદ, Neomaskellia bergii. શેરડીમાં થતી સફેદ માખી. neopallium. નવ પડે. neoplasm. ગમે તે અસાધારણ, નવી વૃદ્ધિ, ખાસ કરીને થતા ખુંદ. Neovossia indica Mitra. ઘઉંમાં એક પ્રકારના રોગ કરનાર જંતુ.
Nepal cardamom. મેાટી એલચી, એલચા, જેનાં દાણાના ઉપયોગ મીઠાઇના સુવાસ આપવા માટે થાય છે, Nepal ebony persimmon. Diosbyrostomentosa Roxb. Kendu છે. નામની ખાદ્ય ફળધારી મધ્ય પ્રદેશ, બિહાર, રાજસ્થાન અને એરિસામાં થતી વનસ્પતિને એક પ્રકાર, જેનાં પાન બીડીવાળવા ઉપયોગી અને છે. nepenthes. કળાપણું, કીટાહારી વનસ્પતિના એક પ્રકાર Nepeta cataria L. મૂળ યુરેપની પણ હવે અહીં કાશ્મીરમાં થતી વનસ્પતિ, જે સુવાસ આપવા ઉપયેગી મને છે. જેનાં

Page #396

Nephantis
સૂકાં પાન દાંતના દુખાવા માટે ઉપયેગી અને છે. Nephantis serinoha Meyr. નાળિચેરી તથા પામાદિકુળની વનસ્પતિની કાળા માથાની ઈચળ, જે પાન ખાઈ જીવે છે. Nephelium lappaceum L. મૂળ મહાયાનું પણ અહીં નીગિરિમાં થતું એક વૃક્ષ, જેનાં ફળ ખાદ્ય છે. N. litchi Camb. લાછી. N. Jongana Camb. અંશફળ નામનું દ. ભારત, આસામ અને ૫. ખગાળમાં થતું એક ખાદ્યફળનું વૃક્ષ. N. mutabile Blume. ખાદ્યફળધારી વૃક્ષને એક પ્રકારnephology. મેઘ – વાદળના અભ્યાસનું વિજ્ઞાન.
390
Nephotettix apicalis Mots.નામનું ડાંગરમાં પડતું જંતુ, જેનાં ડિગ્સ અને અચ્ચાં ડાંગરના કુમળાં પાનને રસ ચૂસે છે, જેથી છેડ પીળા પડે છે. N. bihunctatus. નામનું ડાંગરનાં કુમળાં પાન ખાતું જંતુ.
nephritic. રૃનું, મૂત્રપિંડનું – ને લગતું. nephritis. રૃકાપ, મૂત્રપિંડ પર આવતા સે. nephrosis. વૃ±રુજા, Ne-plus-Ultra. મેઢાં કાષ્ઠફળ અને આકર્ષક કોચલાવાળી બદામના એક પ્રકાર, neps. પ્રકાશ અને કાળી ભૂમિકાની સામે ધરીને તંતુને જોતાં તેમાં જોવામાં આવતા મીંડાં જેવા ભાગ. Neptunia oleracea Lour (Syn. N. prostrata (Lamk.) Baill.). લાજાળુ, જળ રિસામણી નામની એક વનસ્પતિ.
Neptunian. પાણીની ક્રિયાથી પેદા થયેલું, જલજ. neretic. તતલજીવ. Nerium indicum Mill (Syn. N. odorum Soland.; N. oleander Blanco), કરેણ; મૂળ ભૂમધ્ય સમુદ્રના પ્રદેશને પણ અહીં વાડ માટે વાવવામાં આવતા એક પ્રકારના છેડ. N. tinctorum Roxb. મીઠા ઈંદ્રજવ, દુધી;
nest.. box.
રાજસ્થાન, મધ્ય પ્રદેશ અને તામિલનાડુમાં થતું એક ઝાડ, જેનાં ફળ અને પાનમાંથી આસમાની રંગ મળે છે. N. tomentosum Roxb. ધરેલી, દૂધી; પંખ, રાજસ્થાન, બિહાર, અને આસામમાં થતું ઝાડ, જેનાં મૂળ અને ખીમાંથી પીળે! રંગ મળે છે, અને જેનાં પાન અને કુમળાં ફળ ખાવાના કામમાં આવે છે. nervate. શિરા ધરાવતું (પર્ણ). ner vation. પર્ણમાં શિરા કે ચેતા વિન્યાસ. (૨) કલામય પાંખ, શિરાવિન્યાસ. nerve. ચેતા; મગજ અને દેહના પ્રત્યેક ભાગની સાથે સંકળાયેલા સંખ્યાબંધ તંતુમય ઉત્તેજનાનું વહન કરતું તંત્ર, જે પ્રેરણા, સંવેતાના અને ગતિની લાગણીનું વહન કરે છે. (૩) જંતુની પાંખની શિરા, (૪) પણ્ની શિરા. n, axon, ચેતાક્ષ. n. ending. ચેતાંત્ય. nervine. ચેતામાં ઊપજેલી ગરબડને દૂર કરનાર ઔષધ. nervous. ચિંતિત, ગભરાયેલું, ઉશ્કેરાટ અનુભવતું. m. system.ચેતાતંત્ર, nervure. જંતુની પખ બનાવનાર ટથખ (૨) પર્ણની મુખ્ય શિરા.neural, ચેતાકીય, મધ્યસ્થ ચેતાતંત્રને લગતું. n. lymphomatosis. મરધાને થતા લકવાના એક પ્રકારના રોગ. neurilemna. ચેતાપ. neuritis. ચૈતારુજા. n. of chickens. મરધાને થતા લકવા. neuroma. ચેતા કે ચેતા પેશી પર થતે ખૂંદ. neuromuscular junction. ચેતા-પેશી જોડાણ, ચેતા અને સ્નાયુ વચ્ચેનું જોડાણ. neuron. ચેતાકાષ. neurosis. ચેતાતંત્રમાં ગરબડ થવાથી કાર્યમાં પડતા વિક્ષેપ; ચૈતારુન. neurotic. ચેતાતંત્રને અસર કરતું (ઔષધ). (ર) ચેતારુા થયેલી હાચ (તે). neurotoxicity. મગજ અને ચેતાતંત્રની ઝેરમયવસ્થા — વિષાક્તતા neurotropic. ચેતાભિવતૅન.
nest box. મરઘાં-બતકાંના વાડાની અંદર કે બહાર ઈંડાં મૂકવા માટે લાકડાં કે ખાલી કેરેાસીનના ડખ્ખાની બનાવવામાં

Page #397

net
391
આવતી પેટી. nestling. માળે છેડી જઈ શકે તેટલી ઉંમરનાં થયાં ન હેાય તેવાં પક્ષીનાં બચ્ચાં.
net. ચોખ્ખું, સાફી. (ર) જાળી.. n. cash income. એક વર્ષ દર મિચાન ખેતીમાં થયેલી કુલ આવકમાંથી ખેતી અંગે કરવામાં આવેલા કુલ ખર્ચની આખાકી કરતાં બાકી રહેતી આવક, સાફી આવક, ચેખ્ખી આવક. n. duty of water. પાક લેવા માટે લીધેલા પાણીનું પ્રમાણ, જેનું માપ પાણી જ્યાંથી આપવામાં આવતું હાચ ત્યાંથી લેવામાં આવે છે. n. energy. ઉત્પાદનના હેતુ માટે પ્રાણીને મળી શકતી કુલ શક્તિ, પાચન માટે વપરાયેલી શક્તિ અને વધેલા ચયાપચયને ખારાક લેવામાં સ્વીકારેલી શક્તિમાંથી કરાયેલી ખાદબાકી; ઉપલબ્ધ કે મળી શકતી ઊર્જા. n. e. value, પ્રાપ્ય ઊર્જા મૂલ્ય. n. income. કુલ આવકમાંથી તે મેળવવા માટે થયેલા ખર્ચને બાદ કરતા બાકી કે શેષ રહેતી આવક, સાફી કે ચેાખ્ખી આવક. n. increment. કોઈ પણ જંગલમાં વૃક્ષમાં સાયેલી વૃદ્ધિ, જેની ગણતરી વધવા પામેલા ઉપયાગમાં લઈ શકાય તેવા કા દ્વારા કરી શકાય છે. n. return. ખર્ચને બાદ કરતાં, મળેલું ચોખ્ખું મળતર. n, sown area. ચેાકસ વર્ષ દરમિયાન પાક લેવામાં આવ્યે હોય તેવા વિસ્તારમાં વર્ષ દરમિયાન વધારે પાક લીધે હાય તેવા વિસ્તારના કુલ સરવાળેા; મહેસૂલી ચેપડામાં આવા કુલ વિસ્તારની નોંધ રહે છે. nettle tree. ધાસચારા અને છાયે આપવા માટે ઉગાડવામાં આવતું ઝાડ. Neurada procumbens L. મુખ્યત્વે પંજાબમાં થતા ક્ષુપ, જેના ઘાસચારા અને છે.
neuter. અલિંગી; પુંકેસર કે સ્રીકેસર વિનાનું.(૨) લિગીચ રીતે અવિકસિત, કાર્યેશીલ-અક્ષમ (સજીવ કે જંતુ).ખસી કરવામાં આવ્યું હોય તેવું (કાઈ પ્રાણી). neutral અમ્લીય કે ક્ષારીય ન હેાચ તેવું. (૨)
New Hempshire
લિંગીય રીતે અવિકસિત-અકાર્યશીલ–અક્ષમ. (૩) તટસ્થ. n. day plant. દિવસના પ્રકાશના પ્રમાણ કે વિસ્તાર પર જે વનસ્પતેને તેના પુષ્પદ્ભવ કે અન્ય કાર્ય માટે આધાર રાખવા પડતા ન હોય તેવી વનસ્પતિ. n. female flower. વંધ્ય માદા પુષ્પ, કાચશીલ માદા પુષ્પ, પ્રજનન માટે અક્ષમ માદા પુષ્પ . -point. નિષ્પ્રભાવી બિંદુ. n. soil. 6.6 થી 7.3 pH મૂલ્યવાળી અમ્લીય કે ક્ષારીય ન હોય તેવી જમીન, સમભાવી જમીન, n, sporangium. તટસ્થ બીજાણુધાની. n. spore. તટસ્થ બીજાણુ, n zoospore. તટસ્થ ચલખીજાણુ. neutralizer. અમ્લતાને તટસ્થ કરવા ઉપયાગમાં લેવામાં આવતું કારક (અકલી). (૨) તટસ્થતા કારક. neutrophil. ઉદાસીન રજકણ, newari muli. મેાગરી; એક શાકીય વનસ્પતિ.
new born. નવજાત.
New Castle. Àાજનાંત ફળાહાર માટેના જરદાળુના એક પ્રકાર; જેનું ફળ ગાળ, મધ્યમ કદનું, નારંગી-પીળા રંગનુંઃ રસાળ મીઠા ગરવાળું હોય છે. (૨) એક પ્રકારના મરઘા-બતકાને થતા ચેપી રાગ. N. C disease. પારગમ્ય વિષાણુના કારણે મરમાં-બતકાંને થતા એક સંક્રામક અને જીવલેણ રોગ બધીજ વય ધરાવતાં મરધાંઅંતકાંને આ રોગ લાગુ પડે છે, જેના ઉપદ્રવના પરિણામે રાગી પક્ષીને વારંવાર છીંકા આવ્યા કરે, ઉધરસ આવે અને બચ્ચાને શ્વાસ લેવામાં મુશ્કેલી અનુભવવી પડે. ધણા કિસ્સામાં તે રોગનું લક્ષણ સ્પષ્ટપણે માલૂમ પડે તે અગાઉજ બચ્ચાં મરણ પામે છે અને જો ઊગરી જાય તા અતિસાર લાગુ પડે છે અને છેવટે પગ અને પાંખને લકવા થાય છે. આ રાગમાં મરણનું પ્રમાણ 80-90 ટકા જેટલું ઊંચું હાય છે.
New Hampshire. શમ્બાઈલ ડ પ્રકારના મરધામાંથી વિકસાવેલી મરઘાં

Page #398

Newtion...
392
nicotine
બતકાંની એક અમેરિકન જાત જે મેટાં, હવે અહીં પજબ, બિહાર અને પ. બંગાળમાં હલકાં, બદામી ઈંડાં મૂકે છે.
ઉગાડવામાં આવતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં Newton Wonder,મોટાં ગોળ, સહેજ પાનની બીડી બનાવવામાં આવે છે અને ચપટાં, પીળી છાલ, સુવાસિત રસાળ તેમાંથી જંતુન દ્રવ્ય તૈયાર કરવામા આવે છે. ગરવાળા સફરજનને એક પ્રકા૨.
N, tabacum L. તમાકુ; મૂળ અમેરિકાને new wood. ચાલુ વર્ષમાં વનસ્પતિની પણ અહીં આધ્રપ્રદેશ, કર્ણાટક, ઉત્તર થતી વૃદ્ધિ, જેમાં આગલા વર્ષની તુલનામાં પ્રદેશ અને પ. બંગાળમાં ઉગાડવામાં આવતો કાષ્ઠ નરમ હોય છે.
છે, જેનાં પાનની બીડીઓ બનાવવામાં New Zealand fax. New Zealand આવે છે, જેમાં કેલેઈડ દ્રવ્ય આવેલાં hemછે. નામે ઓળખાતું, Phormium છે, અને જે જંતુન તરીકે ઉપયોગમાં આવે tenax Forst. નામનું વૃક્ષ, જેનાં પાન- છે. તેનાં બીમાંથી કાઢવામાં આપનું તેલ માંથી ચળકતા, નરમ અને વાળી શકાય દીવાબત્તી માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે તેવા રેસા મળે છે, જેની સાદડીઓ અને છે. તેનાં રંગ અને વાર્નિશ પણ બનાવ. અનેક પ્રકારનાં દેરડાં બનાવવામાં આવેવામાં આવે છે. તેલ કાઢી લીધા પછી શેષ છે. આ ઝાડનું મૂળ વતન ન્યૂઝીલેડ છે. રહેતું ખેળ ખાતર તરીકે કામમાં આવે છે. N.Z. hemp. ll New Zealand આ તમાકુમાંથી છીંકણી બનાવવામાં આવે flax. NI. spinach. Tetragonia અને તેમાં 40 ટકા નિકટીન હોય છે, મુખ્યtetragonoides Kuntze (T. expanse તે તે સ્પશીય જંતુન તરીકે કામ આપે Murr). નામની શાકીય વનસ્પતિને એક છે, ઉપરાંત તેમાંથી નિકટીન સલફેટ અને પ્રકાર; જેનાં પાનનું શાક થાય, અને જેને જંતુન દ્રવ્ય બનાવવામાં આવે છે. ઉત્તર ભારત, કર્ણાટક અને દાર્જિલિંગમાં nicotine. Gio H, N સૂત્ર ધરાવતું ઉનાળુ પાક તરીકે ઉગાડવામાં આવે છે, જે તમાકુનાં પાન અને પ્રકડામાંથી મળતું અનાવૃષ્ટિને સામને કરી શકે છે. વર્ષમાં કેલેઈડ સિગાર પ્રકારની તમાકુમાં અનેકવાર તે કાપી શકાય છે.
સિગારેટ પ્રકારની તમાકુ કરતા અનુક્રમે macin. નિકટેનિક ઍસિડ, જે પ્રજીવક- 2થી3 ટકા જેટલું વધારે હોય છે, બીડી માટે
બી' સંકુલનું સભ્ય છે, અને તે વકમર્મ- ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી તમાકુમાં 6થી પેલાગ્રા નામના દર્દમાં અસરકારક બને છે. 8 ટકા હોય છે, જ્યારે દુકામાં વપરાતી nibs, કચડેલા બુંદદાણાના ટૂકડા. તમાકુમાં તેની ટકાવારી 0.5 થી 1.5 ibble. થોડા ચેડા કરીને કુકડાને ચાવવા. હોય છે. સુંઘવા માટેની છીંકણીમાં તેનું nickel. સંજ્ઞા Ni ધરાવતું ધાત્વીય રસા- પ્રમાણ 3.2 થી 4.8 ટકા હોય છે. યણીક તત્વ, જે જમીનમાંથી મળી આવે શુદ્ધ સ્વરૂપમાં તે રંગ વિનાનું પ્રવાહી હોય છે. વનસ્પતિને તે બહુ ઉપકારક નથી. છે, વ્યાપારી રીતે તેને નિકટીન સલફેટ nicker bean, Entada phaseoloides તરીકે જંતુધન રૂપે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે (L.) Merr(E. standens Benth; છે અને ધુમાડારૂપે તેને ઉપયોગમાં લેવામાં Lens phaseoloides L.). નામને આવે છે, ખાસ કરીને મલોમશી નામના આરહી, ખાદ્ય બીવાળે સુપ, જે વાળ સજીની સામે તેને ઉપયોગ કરવામાં ધોવા માટેના સાબુની ગરજ સારે છે. આવે છે. તેના ઉપયોગથી પ્રાણીઓમાં Nicobar Dwarf. પાતળા, ટૂંકા થડ ચેતાની ઉત્તેજના થાય છે, સ્ત્રાવમાં વૃદ્ધિ અને નાનાં પાનવાળું, હલકા પ્રકારના આવે છે અને આંતરડાને સંકોચ કરે છે. કાપરાવાળા નાળિયેરના ઝાડને એક પ્રકાર. ત. sulphate. તમાકુના પાનમાંથી મેળNicotiana rustica L. Galud! વવામાં આવતું એક પ્રકારને આઉકેલાઇડ, તમાકુ નામની મૂળ મધ્ય અમેરિકાની પણ જેને ઉપયોગ જંતુનાશક તરીકે કરવામાં

Page #399

nictate
393
nirgandi આવે છે. n. acid. Cડ H NO, અથવા બાજરી, રાગી, એરંડા, ભેસિંગ સૂત્રવાળું, પ્રજીવક “બી” સંકુલનું કચર્મ કે કઠોળની સાથે વાવવામાં આવે છે. તે નામના રોગની સામે ઉપયોગમાં લેવામાં seed. ખરસાણનાં બી. આવતું દ્રવ્ય, જે નિકટીનના ઉપચય એટલે night blindness. રાત્રિ અંધતા,
ઑકિસડેશન દ્વારા મેળવી શકાય છે. રતાંધળાપણું, જે પ્રજીવક – “એની ખામી nictate. nictitate. આંખનું પલ- હેવાના કારણે બનવા પામે છે. કવું, આંખનાં પેપચાની કરવામાં આવતી night pens. રાત દરમિયાન ઘેટાના ઉઘાડ– વાસ, ખાસ કરીને આ ક્રિયા આ સંરક્ષણ માટે વાડે. માટેની ત્વચાદ્વારા થાય છે. nictating night soil. માણસે ઉત્સર્જિત કરેલાં membrane. nictitating me- મળ-મૂત્ર, જે પાક માટે સારા ખાતરની mbrane. સરીસૃ, પક્ષીઓ અને ગરજ સારે છે. ત. s. compost, સસ્તન પ્રાણીઓમાં ત્રીજી પેપચું, જે આંખને મળ-મૂત્રનું મિશ્ર-કમ્પોસ્ટ ખાતર. બાહકોથી સ્વચ્છ રાખે છે, જે આંખનું nigrescence. કાળું પડવું, શ્યામ વધારાનું પેપચું છે અને આંખની ઉધાડ – બનવું. nigrescent. કાળું, ચામ. વાસમાં સહાયભૂત થાય છે.
Nili and Ravi. 42dl doll coll nidas, નીડ; માળે. (૨) જંતુઓનું ઈડાં ઓલાદને એક પ્રકાર, જે પંજાબમાં પણ મૂકવાનું સ્થાન. (૩) બીજાણુ કે બીજને જોવામાં આવે છે, જેનાં પ્રાણું – ભેંસ - વિકાસ થાય તે માટેનું સ્થાન. (૪) રોગના પાડ મુરા એલાદ જેવાં પણ વધારે કારણ અને તેના વિકાસનું સ્થાન, રેગે- ભરાવદાર અને સફેદ ચિહને ધરાવતાં ત્પત્તિ સ્થાન. (૫) અંડ સમુદાય.
હે છે. આ ઓલાદની ભેંસ ઠીક Nigella damascenaમૂળ દ. યુરોપની પ્રમાણમાં દૂધ આપે છે. અહીં શોભા માટે વાવવામાં આવતી Nilkamal. નીલકમળ. લવ – ઇન – એ – મિસ્ટ નામની વનસ્પતિ. nim. લીમડે. N. satina L. કાળીજીરી; પંજાબ, ૫. nimbus. વર્ષોમેઘ, વરસાદનું વાદળ. બંગાળ, આસામ અને બિહારમાં થતો છોડ, nip. રૂના તાંતણામાંની ગાંઠ. (૨) અતિજેનાં બી મસાલા તરીકે ઉપયોગમાં આવેશય ઠંડી કે હિમના કારણે વનસ્પતિ અને છે; અને ચામડી પરના સેજા ઉપર તલના પ્રાણીના સ્વાથ્યને પહોંચતે ઘક્કો. તેલની સાથે ઓળખવામાં આવે છે. Nipa fruticans Thunb. 5219 niger. ખરસાણ, રામ તલ, કાળાતલ nige- નામનું પ. બંગાળના સુંદરવન અને આંદાTseed. Guizotia abyssinica (L.f.) માનમાં થતું ભૂસ્તરી વૃક્ષ, જેનાં પાન Cass. નામનો મૂળ આફ્રિકાને પણ અહીં છાપરાં કાવવા, ફેટ, ટેપલા–ટપલીઓ, મધ્યપ્રદેશ, મધપ્રદેશ, અને ઓરિસામાં સાદડીઓ અને સિગારેટને વિટાળવા માટેના થતો તેલીબિયાને પાક, જેનાં બી માંથી કાગળ બનાવવાના કામમાં આવે છે. કાઢવામાં આવતું તેલ – ખરસાણીનું તેલ N. palm. જુઓ Niba fruticans રસેઈમાં તથા દીવાબત્તી કરવામાં ઉપયો- Thunb. ગમાં લેવામાં આવે છે; ઉપરાંત રંગ, વાર્નિશ nipple. બંને જાતિના સસ્તન પ્રાણુની અને સાબુ બનાવવામાં પણ તેને ઉપયોગ દુગ્ધ વાહિનીના અંત્ય છેડે આવેલી ડીંટડી. કરવામાં આવે છે. બીમાંથી તેલ કાઢી (૨) નાને શંકુ આકારને ચામડી, કાચ, લીધા પછી, શેષ રહેલો બાળ ખાતર તરીકે ધાતુ ઈ. ૫રને ઉપસેલો ભાગ. ઉપયોગમાં આવે છે. આ છોડને છીછરી nirgamdi. નગાડેનું ઝાડ; Vites આછી કાળાશ પડતી રાતી કે બદામી negundo L. નામનું પાણીના પ્રવાહ રંગની જમીનમાં જુલાઈ ઓગસ્ટમાં એકલો અને પડતર જમીન પર થતું ઝાડ.

Page #400

nitrate
nitrate. નાઈટ્રેટ. n,of ammonia. એમેનિયમ નાઈ ટ્રેટ. n. of calcium. કેલ્શિયમ નાઇ ટ્રેટ. m. of lime. મુખ્યત્વે નાઈ ટ્રેટ ઍસિડનું લવણ; કેલ્શયમ નાઈ ટ્રેટ. n of potash. KNO3 સૂત્રવાળું નાઈટ્રિક ઍસિડનું પાટેશિયમ લવણ, જે ખાતર કે ખાતરના મિશ્રણમાં ઉપયાગી અને છે. અને તેમાં 46.6 ટકા પેાટાશ હાય છે. n. of soda NaNO3 સૂત્ર ધરાવતું નાઈટ્રિક ઍસિડનું નાઈટ્રિક લવણ વ્યાપારી ખાતર માટે નાઈટ્રોજનનું મુખ્ય સાધન, શુદ્ધ રૂપમાં તેનાં 16.48 ટકા નાઈ ટ્રાજન હોય છે અને ચિલીના નિક્ષેપેામાંથી કુદરતી રૂપમાં તે મળે છે. n. reduction. નાઈ ટ્રેટનું નાઈટ્રિક રૂપમાં થતું અપચયન nitrates. સેડિયમ, પેટેશિયમ, કેલ્શિયમ જેવાં કેટલાંક ધાત્વિક તત્ત્વની સાથે નાઈટ્રેજન અને ઍક્સિજનનાં સયેાજને, જે વ્યાપારી ખાતર માટેના મુખ્ય સાધન બને છે. nitre. પેટાશને નાઇટ્રેટ સુરોખાર (સાલ્ટપીટર), KNO3, જે ખાતર તરીકે ઉપયેાગમાં આવે છે, સોડિંચમ નાઈટ્રેટ અથવા ચિલી સાલ્ટપીટર. nitrification. નાઇટ્રોજીનસ સંયેાજનામાંથી નાઇટ્રોજનનું નિર્માણ. જીવાણુના એક સમૂહે જમીનમાં પ્રેાટીનનું વિઘટન કરવાથી પેદા થયેલાએમેનિચા. NH3નું પ્રથમ નાઇટ્રોજનમાં પરિવર્તન, ત્યારદ જીવાણુને ખીજો સમૂહ તેનું નાઇટ્રેટસ NO2માં પરિવર્તન કરે. આમ થતાં દ્રબ્યને વનસ્પતિ ઉપયોગ કરે છે. nitrifiers. nitrifying bacteria. nitrifying bacteria. જમીનમાં રહેલા જીવાણુએ એમેનિયાનું નાઇટ્રાઇટ (Nitrosomonas)માં પરિવર્તન કરે તેવા બે પ્રકારના 10 થી 12 ઇંચ સુધીના ટાચમાં રહેતા જીવાણુઓ. 250થી30′0 સે. ઉષ્ણતામાન અને સારી ખેડવામાં આવેલી. સારી રીતે હવા મેળવતી, જમીનની પાણી ધરાવવાની ક્ષમતાના 60 ટકા ભેજ ધરાવતી અને તટસ્થ રિડકશનવાળી જમીનમાં જીવાણુએ કાચ્રત રહે છે. જમીનનું pH
394
nitre
મૂલ્ય 5.0 કરતાં ઘટે ત્યારે તેની પ્રવૃત્તિ થંભે છે અને 6.0 સુધી વધતાં તે પુનઃ ક્રિયાશીલ બને છે. મેટા પ્રમાણમાં સેદ્રિચ દ્રવ્ય ઉમેરવામાં આવે તેા આ જીવાણુઓની ભારે વૃદ્ધિ થવા પામે છે પરંતુ થોડા સમય માટે નાઈટ્રેટ ર્દશ્ય થાય છે. આ સવાલને ઉકેલ પણ છે, પૂરતાં પ્રમાણમાં ખાતરમાં નાઈ ટ્રોજન ઉમેરવું જોઈ એ અથવા પાકને વાવવા અગાઉ ઠીક ઠીક સમય પહેલાં આગળથી સેંદ્રિય દ્રવ્ય ઉમેરવું જોઇ એ. Nitrobacter. જમીનમાં નાઈટ્રેટમાં પરિવર્તન કરનાર જીવાણુ, જે nitrifying becteria કહેવાય છે. nitrobacteria. નાઇટ્રોજનનું જમીનમાં દ્રાવ્ય નાઈ ટ્રેટમાં પરિવર્તન કરનાર સૂક્ષ્મ જીવાણુઓ. nitro-chalk. 40 ટકા ચૂનાના પથ્થર અથવા ડાલોમાઇટની સાથે એમેનિયમ નાઇટ્રેટના મિશ્રણને આપવામાં આવતું વેપારી નામ, જે દાણાદાર, ખિનજોખમી અને એમેનિયમ કરતાં ઓછું ભેજગ્રાહી છે. તેમાં અર્ધા નાઈટ્રેટના રૂપમાં અને અર્ધો એમેનિયાના રૂપમાં 20.5 ટકા નાઈટ્રોજન હોય છે. ખાસ કરીને અમ્લીય જમીનમ તે ખાતર તરીકે ઉપયાગી અને છે. nitrogen. N સંજ્ઞાવાળા, રંગ વિનાને, સ્વાદ વિનાને, ગંધ્ર વિનાને નાઈટ્રાજન નામના વાયુ, જે વાતાવરણમાં 78 ટકા સુધી હેચ છે. વનસ્પતિના ખારાક તરીકે નાઈ ટ્રાજન એક મહત્ત્વનું તત્ત્વ છે, અને વનસ્પતિ એમેનિયમ (NH4+) કે નાઈટ્રેટ · (NO3) આચન રૂપમાં ગ્રહણ કરે છે. જીવંત વનસ્પતિના કેાના જીવંત દ્રન્ચ જીવરસ માટેના તે મહત્ત્વના ઘટક છે; ઉપરાંત તે પ્રેાટીન અને હરિતપણું રાણ મહત્ત્વનો ઘટક છે. પર્ણોને તે તંદુરસ્ત ઘેરો રંગ આપે છે, પ્રકાંડ અને પાની વૃદ્ધિને પ્રેરે છે. ખારાક તથા ઘાસચારાના પ્રેટીન તત્ત્વમાં તે વધારે લાવે છે, ફાસ્ફરસ અને પેશિયમના ઉપયાગનું કંઈક અંશે તે નિયંત્રણ કરે છે. જમીનમાં તેનું પ્રમાણ જરૂર કરતાં ઓછું કે અતિ વધારે થઈ જાય તેા વનસ્પતિમાં અનિચ્છનીય અસર

Page #401

nitre
395
nitre
ઉભી થાય છે. 1. assimilation. જમીનમાં નાઈટ અને એમોનિયમ લવણના જીવંત સજીવનાં કોષ દ્રવ્યોમાં નાઈટ્રોજન રૂપમાં નાઈટ્રોજન હોય, તો પરિણામે સાજનેનું સમગીકરણ, જીવંત સજી પેદાશનાં પાન કરમાઈને કાળાં પડે છે; દ્વારા કાર્બનિક કોષ દ્રમાં નાઈજિનનું જવ, બટાટા, તમાકુ, શેરડી, અને ફળ થતું સમગીકરણ. ૧. balance. પ્રાણી જેવા પાકે રેગના બેગ બને છે, અનાજના શરીરમાં નાઈટ્રોજનની રહેતી સમતુલા. પાકના પ્રકાંડ પરની ગાંઠોમાં વધારો થાય n, carrier. નાઈજિન ધરાવતું અને છે. 1. fixation. નાઈટ્રોજન સ્થિરીખાતરના દ્રવ્ય તરીકે વર્ગીકૃત કરવામાં કરણ; કુદરતી નાઈટ્રોજનનું કાર્બનિક આવતું ગમે તે કાર્બનિક અથવા અકાર્બનિક સંયોજને અથવા નાઈટ્રોજનનું સ્થિરીકરણ સંયોજન. . cycle. નાઈટ્રોજન ચક; કરનાર સૂક્ષ્મ જીવે દ્વારા જે પ્રક્રિયામાં કુદરતમાં ચક્રીય રીતે થતું નાઈટ્રોજન ઝડપથી ઉપયોગમાં લઈ શકાય તેવા સ્વપરિવર્તન. નાઈટ્રેટ અને એમેનિયા જેવાં રૂપમાં પરિવર્તન. શિબી વર્ગની વનસ્પતિસરળ નાઈટ્રોજન ધરાવતા સજનને એમાં મૂળ ગંડિકામાં સજીવ આ પ્રક્રિયા પહેલાં વનસ્પતિ ગ્રહણ કરે છે અને કરે તે તેને સહજીવી કહેવાય છે અને જટિલ કાર્બનિક નાઈટ્રોજન ધરાવતાં સૂક્ષ્મ જી સ્વતંત્ર રીતે ક્રિયાશીલ બને સાજને બનાવે છે, જેમાં પ્રેટીન મુખ્ય છે તે અસહજીવી કહેવાય છે. 1. હોય છે. વનસ્પતિ પેશીમાં રહેલા પ્રોટીનને firing bacteria. નાઈટ્રોજનનું પ્રાણીઓ રાક દ્વારા વાપરી નાખે છે, સ્થિરીકરણ કરનાર જીવાણુઓ. શિષ્મી બાદ આ પ્રાણીઓ છાણ અને મૂત્ર દ્વારા વર્ગની વનસ્પતિની મૂળ ગડિકામાં સહજીવી તેનું ઉત્સર્જન કરી ખાતર તરીકે જમીનને તરીકે રહેતી રિબિયમ Rhizobium પાછાં આપે છે. પ્રાણીનાં મૃત અવશે જાતિ, જે હવામાંથી નાઈટ્રોજન મેળવી, પણ છેવટે જમીનને મળે છે. આ સમગ્ર વનસ્પતિ તેને ઉપયોગમાં લઈ શકે તેવું પ્રક્રિયામાં નાઈજિન ગુમાવાતે ન હેય હવામાંથી મેળવેલા આ નાઈજિનનું તે તે વનસ્પતિ પેશીમાને નાઈટ્રોજનને પરિવર્તન કરે છે; જ્યારે એ ટોબેકટર– સઘળે જ જમીનને પાછો મળી જાય Azotobacter પ્રજાતિની જાતિઓ અસહછે અને આમ નાઈટ્રોજનનું ચક્ર કે તેની છવી તરીકે સ્વતંત્ર રહી સ્વતંત્ર રીતે ઘટમાળ કુદરતમાં સતત ચાલ્યા કરે છે. ક્રિયાશીલ બને છે. આમ સહજીવી અને 1. deficiency. નાઈટ્રોજનની ઊણપ; અસહજીવી એમ બંને પ્રકારના જીવાણુઓ વનસ્પતિના એગ્ય કાર્ય અને વૃદ્ધિ માટે નાઈટ્રોજનનું સ્થિરીકરણ કરે છે. n. આવશ્યક થાય તેટલા પ્રમાણમાં જેટલા fixing capacity. નાઈટ્રોજનને નાઈ રાજનનું ઓછું પ્રમાણ, અને મામ સ્થિર કરવાની ક્ષમતા. nf. plant. આ ઊણપના પરિણામે વનસ્પતિના નાઈટ્રોજનને સ્થિર કરનાર વનસ્પતિ; વિકાસની રુકાવટની નીપજતી અવસ્થા, હવામાંના નાઈટ્રોજનને ગ્રહણ કરી, મૂળની જેમાં તેનાં ટચ અને મૂળની વૃદ્ધિ કુંઠિત ચંડિકામાં રહેતા જીવાણુઓની મદદથી બને છે, પ્રરોહ અને શાખા પાતળાં થાય આમ ગ્રહણ કરેલા નાઈટ્રેજનને સ્થિર છે, પણે નાનાં બની પીળાં પડે છે અને કરનાર વનસ્પતિ, n.free extract. અકાળે તે ખરી પડે છે. નાઈટ્રોજનની નાઈટ્રેિજનરહિત નિષ્કર્ષ દ્રાવ્ય અને અતિશય ઊણપ હોય તેવી પરિસ્થિતિમાં પચી શકે તેવા કાર્બોદિત – શર્કરા દ્ર, ઘટાડો થાય છે, દાણે નબળે બને છે કે જે કાચા તંતુ, ચરબી, કાચું પ્રોટીન, ફળનો ઉતાર ઓછા થાચ છે. a. exces- રાખડી અને પાણુને બારાકમાંથી દૂર ses. નાઈટ્રોજનની અતિશયતા. વન- કરીને રહે છે. ધાન્ય, મકાઈ, મૂળ ધરાસ્પતિને નુકસાન થાય તેટલા પ્રમાણમાં વતા પાકમાં રહેલી ઊંચી ટકાવારીનું એક

Page #402

nits
396
nona
શકરા – monosaccharides, દ્વિ-શર્કરા સાથેની સંધિ કે ગાંઠ. (૩) લસિકા ગ્રંથિ. disaccharides ayant eugersal poly- (૪) સખત અબુંદ. nodose. ગાંઠવાળું, saccharidesમાં વર્ગીકરણ કરવામાં આવે ગંઠિલ. nodosity, ગાંઠ હેવાપણું, ગાંઠછે. 1. fberation. નાઈટ્રોજનને nodular worms, ચંડિકા કૃમિ; છૂટા કરે. . losses. નાઈટ્રોજન ઢેર, ઘેટાં અને ભૂંડના મોટા આંતરડામાં હાનિ. . ratio. નાઈટ્રોજન ગુણોત્તર. થતાં Strongyloid નામનાં કૃમિ, જે ગાંઠ n, metabolism. નાઈટ્રોજન ચયા- જેવા અર્બદ પેદા કરી, ઝરી સ્ત્રાવ કરે છે, પચય. nitrogenase. નાઈટ્રિાઝનેસ. પરિણામે બચાને દીર્ધકાલીન અતિસારનું nitrogenous. નાઈટ્રોજનયુક્ત, દ૬ લાગુ પડે છે, જેથી તે નબળા થાય છે નાઈટ્રોજનીય. 1. manure. નાઈ અને છેવટે મૃત્યુ પામે છે. આવા પ્રકારનાં ટ્રોજન ધરાવતું ખાતર. નાઈટ્રોજનીય કૃમિની સર્વ સામાન્ય જાતિઓમાં ઢેરમાં ખાતર. n. solution, એમેનિયમ Hai Oesophagostomum radiatum નાઈટ્રેટ અને યુરિયા જેવા નાઈટ્રોજન (Bosicola radiatus), Bei 24321Hi લવણે n. transformation. 4301 Oesophagostomum columજમીનમાં નાઈટ્રોજનનું રૂપાંતર. mitro- bianum, Oesophagostomum asperum jection. જમીનમાં અંતઃ ક્ષેપ કરીને કૃષિ 24 Oesophagostomum venulosum એમોનિયાને દાખલ કરવાની પદ્ધતિ.nitro- અને ડુક્કરમાં પડતાં Oesophagostomum. philous. અલકલીરાગી (વનસ્પતિ). brericamdumને સમાવેશ થાય છે. itrophosphate. નાઈટ્રિફોફેટ. nodulated, નાઈજિનને સ્થિર Nitrosomonas. અમેનિયાનું નાઈ કરનાર જીવાણુ રહેતા હોય તેવા મૂળની પ્રેજનમાં ઉપચય – ઓકસાઈડ કરનાર ગાંઠ ધરાવતી (વનસ્પતિ). nodule. જમીનમાં રહેતા જીવાણુઓને વિશિષ્ટ ગ્રંથિ, ગાંઠ, પણ સંધિ. (૨) મૂળ ચંડિકા, સમૂહ; જુઓ nitrifying bacteria.N. લસિકાગ્રંથિ જેવી ગાંઠ આકારની રચના. europea. એમોનિયાને નાઈટમાં (૩) નાનું ગાંઠ આકારનું અબુંદ કે ચેતા ઉપચય કરનાર જમીનમાં રહેતા એક કેંદ્રn. bacteria, વનસ્પતિની ગાંઠમાં પ્રકારના જીવાણુઓ. nitrous ether, રહેતો જીવાણુ. nodus. ગાંઠવાળું સ્થાન. નાઈટ્રસ ઈથર.
no deflection, શૂન્ય અવર્તન. nits, જનાં વડાં.
Nodostoma subcostatum. કેળામાં noble cane. HN 0231. n. sugar 43 g. cane. મેટી શેરડી.
noils. ઊનના લાંબા તંતુમાંથી કાઢેલે Noblesse. એક પ્રકારનું ઠીક ઠીક કદ ના તંતુ. ધરાવતું, ગેળાશ પડતું અંડાકાર, પીળી nomad. પિતાનાં પશુ માટે કે ખુદ પોતાના છાલ, મીઠે રસ અને સુવાસિત પીચને માટે ખોરાકની શોધમાં એક સ્થાનેથી બીજા પ્રકાર..
સ્થાને ભટકતી યાયાવર જાતિ. noctilorous. રાતના પુ ર્ભાવ nomenclature. નામ પદ્ધતિ, નામપામનાર. nocturnal. નિશાચર, રાત્રિ કરણ, નામતંત્ર. (૨) વનસ્પતિ કે પ્રાણીચર, રાતમાં બનનાર, ખોરાક છે. મેળવવા એને નામ આપવાની માંતરરાષ્ટ્રીય રીતે રાત્રિ દરમિયાન વિચરનાર.
માન્ય પદ્ધતિ. nominal નામનું નામ noctuida. કૃતક કૃમિને એક સમૂહ. માત્ર, nodal tissue. પેશી ગ્રંથિ. node. noma. રામફળ, સીતાફલાદિકુળની વનસ્પગડિકા, પણસ્થાન, ગાંઠ, પૂર્વ સંધિ. (૨) તિને એક પ્રકાર, જેને અંગ્રેજીમાં Bullપણું ફૂટતાં હોય ત્યાં આગળની પ્રકાંડ ock's heart કહેવાય છે.

Page #403

non-acid ...
397
non-parsistent...
non-acid forming fertilizer. non-irrigated. Fiziu5 radioજમીનની અવશેષ અમ્લતામાં વધારે કરી સિંચાઈ ન મેળવનાર (જમીન). ન શકનાર ખાતર,
non-irritant. અક્ષેત્મક, શામક. non-agricultural society. Ort- non-lactating mammany glકૃષિ (સહકારી) મંડળી.
and. નિષ્ક્રિય દુત્પાદક ગ્રંથિ, દૂધ પેદા non-automatic seed drill. ન કરનાર - દુધ ન સૂવનાર દુધ – ગ્રંથિ. હાથેથી (બાપ મેળે ન હોય તેમ) બી non-leguminous, અશિખી (વનએરવાની શારડી.
સ્પતિ). non-bearing plant. અફલી - ફળન nonsignified, રાકમાં રહેલા કાયા આપનાર – જેના પર ફળ ન બેસે તેવા
તંતુને અકાઠીચ પ્રકાર, (જેમાં લિનિન પ્રકારની વનસ્પતિ.
હેતું નથી.) non-tecterial. અજીવાણવીય.
non-magnetic. અ-ચુંબકીય. non-capillary Dores. -કેશા
non-marketable. અવિકેય, જેને કષય રધ્રો- છિદ્રો.
વેચી શકાતું ન હેચ તે. non-chromosomal. 24-29174714
non-member, સભ્યતર. માહ.
non-mottle. અચર, અચલ. non-ciliated. અપક્ષમ, જેને પાંપણ કે તેમ નથી તે.
non-nucleated. કેષકેન્દ્ર વિનાનું,
અ-કેષકેન્દ્રીય. non-competing crop. અપ્રતિ
non-occupying rights.અ-ધારણાસ્પર્ધા પાક.
ધિકાર. ૧૦. tenant. અ-ધારક non-cordate. અમેરુદંડી (પ્રાણીઓ).
ગતિ.. non-credit society. Waz - ધિરાણને વ્યવસાય ન કરનાર (સહકારી)
non-palatable. સ્વાદુ ઢેર માટે). મંડળી.
non-parasite disease. જૈવ રેગ; non-cumulation. - સંચયી.
વનસ્પતિની વૃદ્ધિ માટે આવશ્યક પોષણ nondescript. ચેકસ વર્ગ કે સમૂહનું
અને પર્યાવરણના અભાવના પરિણામે તેને ન હોય તેવું, અવગીકૃત, અજ્ઞાતકુલ ધરાવતું
થતો રેગ; આમાં જમીનમાં રહેલાં લવણેની (પ્રાણું કે વનસ્પતિ).
ઊણપ કે તેને અતિરેક. તેમની અપ્રાપ્યતા non-disjunction. mazloyd.
ઈ.ને સમાવેશ થાય છે; ઉપરાંત અસંક
મણીય કે ચેપવિનાના રેગેને પણ તેમાં non-drying oil. કોપરેલ જેવું 90 ટકા ઓછું આડીન મૂલ્ય ધરાવતું તેલ,
સમાવેશ થાય છે. જેને હવામાં ખુલ્લું રાખતા પોતાની સમરૂપતા Non-Pareil. પંજાબ અને હિમાલય ગુમાવતું નથી.
પ્રદેશમાં થતી બદામને એક પ્રકાર, જેમાં non-endospermic germina
કેચલા કરતાં મીંજનું વિશેષ પ્રમાણ હેચ tion. અ-ભ્રણાલી અંકુરણ. ne, fis
અને જે સર્વોત્તમ બદામ તરીકે ગણાચ છે. sion. અ- ભ્ર ષી વિધટન.
તેની મીંજ લંબગોળ હોય છે, કેચલું non-essential element. Dalla
કાગળ જેવું સફેદ હોય છે. વશ્યક તવે.
non-pathogenic. અરેગોત્પાદક, non-flowering plant. અ-પુષ્પી રેગજનક ન હોય તે. છેડ, અપુષ્પી વનસ્પતિ.
non-persistent virus. ઉપદ્રવ non-homologous, અસમધમ. વાળી વનસ્પતિમાંથી નીકળ્યા બાદ રોગnon-onic. અનાયનિક, આચનરહિત. વાહક શક્તિ ગુમાવી દેનાર વિષાણુ.

Page #404

non-poisonous
398
Northern... non-poisonous. અવિષાક્ત, નિર્વિષ; non-uniform. અસમાન, અસમાંગ. ઝેર ન હોય તે.
non-volatile acid. અ-બાષ્પશીલ non-porous. અછિદ્રિષ્ટ, અછિદ્રાળુ. ઍસિડ.
10. wood. છિદ્ર વિનાનું કાષ્ટ - વાક. no profit farmer. પોતાના વ્યવસાય non-positive clutchઅપ્રત્યક્ષ કલચ માંથી નફે મેળવી ન શકન ૨ ખેડૂત, non-productive અનુવેર, અનુત્પાદક. સીમાંત ખેડત. n.p loan. અનુત્પાદક ધિરાણ, અનુ
norm. ધરણ, પ્રારૂપ, નમૂને, રિવાજ, ત્પાદક ઋણ.
રૂઢિ. (૨) નીતિશાસ્ત્ર, નીતિમત્તા, નીતિ non-protein. અ-પ્રેટીન. n.p. ni
ર સંહિતા, કાનૂન. trogenous substance.અ-ાટીન નત્રલ દ્રવ્ય.
normal. ધોરણસરનું, સામાન્ય, સાધાnon-sline alkali sol. અલવણી રણ. 1. curve. સામ્રાજ્ય વક્રરેખા. સારીચ જમીન.
n. erosion. સાધારણ ધોવાણ - જે non-sampling error. f121210
ભૂસ્તરીય ઘેવાણ તરીકે પણ ઓળખાય વિનાની ટિ.
છે. ગમે તે સ્થાનમાં જમીનનું થતું ધીમું non-scheduled bank. 74-4017ect
અને સ્થિર છેવાણ; જે ધરતીની સપાટી બેંક, અનનુસૂચિત બૅક.
પર કઈ ખાસ, મેટાં પરિવર્તને લાવતું non-selective contact herbi
નથી. માટીના વાણની સાથોસાથ નવી cide. નિર્વિશેષ સ્પશીય શાકીય વનસ્પતિ
માટી કે જમીનની ૨ચનાની પ્રક્રિયા પણ
ચાલુ રહેવા પામતી હોય તેવું ધોવાણ. નાશક દ્રવ્ય. non-significant.અ-વ્યંજક, અકસ,
n. fermentation, 291019 અવિશિષ્ટ નિર્વિશિષ્ટ.
આથવણ. nincrement. ચેકસ non-sitter. 1991 H2 831 42 L
સ્થાનમાં, ચોકસ જાતિ દ્વારા મળી શકતા બેસનારી (મરધી).
ઉત્તમ સરેરાશ વધારે, જે સાધારણ પેટાnon-specific disease. અનિશ્ચિત- વારના કોઠામાં દર્શાવવામાં આવે છે. . અવિશિષ્ટ રેગ; કોઈપણ પ્રકારના ચેપ કે
moisture capacity. Zacia 2a સંક્રમણ, પરે૫છવિતા, પિષકજનક કે કે ગુરુત્વાકર્ષણના બળદ્વારા પાણીને આનુવંશિક કા૨ક વિનાને રેગ.
અપવાહ થઈ ગયા બાદ પણ જમીનમાં non-spore forming bacteria.
સાધારણ રીતે રહેવા પામતા પાણીનું અ-બીજાણુજનક જીવાણુ.
પ્રમાણ; જમીનની ભેજ સંઘરવાની ક્ષમતા. non-stratified wood, અસ્તરીય
n. presentation. સાધારણ પ્રસૂતિ. કાષ્ઠ. ns. cambium. અસ્તરીય
1. soil. સાધારણ પ્રકારની જમીન. એધા.
n. solution. 2418120 61901. n. non-striated. અ-રેખીય, સાદું.n.s.
value. સાધારણ મૂલ્ય.normalitywood, અ-રેખીય કાષ્ઠ.
તુલ્યભાર પ્રમાણ, સાધારણતા, સામાન્યતા. non-symbiotic nitrogen fixer. north-east monsoon. Selle અસહજીવી નાઈજિન સ્થિરક.
ચેમાસું, નવેમ્બર – જાન્યુઆરીના ગાળામાં non-synthetic media. 394212214 ઈશાન તરફથી વાતા પવન દ્વારા પડતા માધ્યમ, એવા પ્રકારનાં સંજને જેની વરસાદની મોસમ, જે દરમિયાન પડત. રચના જાણવામાં આવી નથી,
વરસાદ વર્ષ દરમિયાનના કુલ વરસાદના non-toxic. વનસ્પતિ કે પ્રાણી માટે માત્ર બે જ ટકા ધરાવે છે. વિષાક્ત ન હોય તે).
Northern Dry Region. @uzell

Page #405

Northern...
399
nuclear
સૂકા પ્રદેશ, પંજાબ, દિલ્હી, પશ્ચિમ-ઉત્તર ખાદ્ય માછલી, જે ચાર ફૂટ સુધી વધે છે. પ્રદેશ, મધ્ય પ્રદેશના કેટલાક વિસ્તાર, nourishing layer. પોષકસ્તર, પેજેમાં 30 ઇચ કરતાં ઓછા વરસાદ પડે છેતિ. nourishment. પેષણ ખેરાક છે તેવા પ્રદેશે, જેને પશુસંવર્ધનના પ્રદેશે જેવું દ્રવ્ય, જે શરીરને શક્તિ આપે છે અને ગણવામાં આવે છે. તેમાં ઊંટ, ઘોડા અને તેની પ્રવૃત્તિ અને અસ્તિત્વ જાળવી રાખે છે. ગધેડાં મુખ્ય પ્રાણુઓ હોય છે. આ વિસ્તાર novocaine. કેઈન નામનું બૌષધ. પ્રમાણમાં સૂકે અને ઘઉં પેદા કરે, જેના noxious. હાનિકારક, અનિષ્ટકારી, નુકમોટા ભાગમાં ઘાસચારે થાય અને સાનકર્તા.. ઘઉના પૂળા ખૂબ જ પ્રમાણમાં ઉપલબ્ધ nozzle નાળચુ. (૨) છાંટણાં કે વહેણના બની શકે છે.
પ્રવાહીને જવામાં સહાયભૂત બનતું સાધન. Northern spy. ઊની મમશીને N.P.K. નાઈટ્રોજન, ફોસ્ફરસ અને પટેસામનો કરવાની ક્ષમતા ધરાવતા સફરજનને શિયમ તની સંજ્ઞા, જે સંપૂર્ણ ખાતરના એક પ્રકાર. જેનાં સફરજનના પ્રકારની મહત્ત્વના ઘટકો છે. કલમ કરવામાં ઉપયોગ થાય છે. nubian. લબડતા કાનવાળી દૂધ બાપતી nose. નાક, નાસા; નારાવાળું મેં ઉપરનું બકરીને પ્રકાર. સુંઘવા માટેનું માથા પરનું અંગ, તુંડ. (૨) nicellar beak. બીજદેહ ચાંચ.. હળના ફળની ગણિ, nostrils. નસકેરાં. 1. tissue. બીજ દેહ પેશી-nucelle. n, ring. બળદ જેવા પ્રાણીને નિયં- આદિ બીજ દેહ nucellus. બીજ ત્રણમાં રાખવા માટે તેના નાકના હાડકામાં દેહ, પ્રદેહ, પૂર્વ દેહ. n. tissue. બીજ કાણું પાડીને તેમાં રાખવામાં આવતી દેહ પેશી. ધાતુની નથની.
nuciferous, કાષ્ઠફળધારક. Nosema bambycis. રેશમના કીડાને nuclear. કોષકેન્દ્રીય, કેન્દ્રકીય. 1. થતા ભયાનક રોગ માટે જવાબદાર ફૂગને division. કોષકેન્દ્રીય વિભાજન, કેન્દ્ર પ્રકાર.
કીચ વિભાજન 1. fission. કેન્દ્રીય notch. ખાંચ, ખાંચે. (૨) પાછુના વહેવા વિઘટન. n. membrane. કષમાટે બંધમાં રાખવામાં વાવતો ખાંચે. કેન્દ્રીય કલા, કેષકેન્દ્ર ત્વચા, n. notching. સુષુપ્ત પાર્શ્વય કલિકાની plate. કોષકેન્દ્ર પટ. 1. reticuઉપર છાલની સાંકડી પટીને સુષુપ્ત કલિકાની lum. કોષકેન્દ્ર જાલ. n. sap. કેષિવાનસ્પતિક પ્રહ તરીકે અથવા પલ્લવ કેન્દ્ર સ. 1. spindle. કોષકેન્દ્ર અને એમ બંનેની સાથે તેને ઊગવું પડે. ત્રાક. nucleated. છેષ કેન્દ્રિત, કેષ આ પદ્ધતિનો ઉપયોગ મેટા ભાગે પાન- કેન્દ્રવાળું, કેન્દ્રકવાળું. nucleic acid. ખર વૃક્ષો માટે કરવામાં આવે છે. (૨) ડીએનએ અને આરએનએ નામના કેન્દ્રકના ઓળખ માટે પશુના કાનમાં ખાંચ કરવી. એસિડ. nucleolar. કોષકેન્દ્રીય. notifiable disease. કેટલાક ચેપી nucleoplasm. કોષકેન્દ્ર ૨સ.
અથવા સંક્રામક રેગે, જેની લાગતા વળ- nucleoprotein. ન્યૂલિઈક ઍસિડની ગતા સત્તાવાળાઓને જાણ કરવી પડે છે, સાથે મિશ્ર થયેલા હિસ્ટન અને પ્રોટીન Notocotylidae. Tr matoda અથવા જેવા સાદાં પ્રોટીનવાળાં પ્રોટીનેને સમૂહ; 1 lakes નામનાં કૃમિ કુળનાં જંતુ, જે આ પ્રોટીન વનસ્પતિ અને પ્રાણી, એમ પશુના આંતરડાનાં પરજીવી બનીને રહે છે. બનેના કોષકેન્દ્ર માટે લાક્ષણિક છે. Notonia grandiflora DC. ગિદાર nucleus. કેન્દ્રક, કેષકેવ; મોટા
અથવા વાંદરા રેગી નામની વનસ્પતિ. ભાગના કેષિના જીવન માટે આવશ્યક Notopterus chitala. ચિતલ પ્રકારની જટિલ લગભગ ગોળ દળ, જે સ્ટાર્ચ

Page #406

nudicaulis
400
nutramins
દાણાના મૂળનું કેન્દ્ર છે. આ કેન્દ્ર અથવા પણ વનસ્પતિશાસ્ત્રની દષ્ટિએ તેમને કાષ્ઠ કેન્દ્રીય ભાગની આસપાસ અન્ય કો ફળ ગણી શકાય નહિ. mutty. કાણ ભેગાં થાય છે. (૨) અંડાશય, બીજ, ફળને સ્વાદ આપે તેવી સેડમ. n. વનસ્પતિ–કોષ, પ્રાણી-મેષને મધ્ય ભાગ. grass. Cyperus rotundus L. ચયાપચય, વૃદ્ધિ, પ્રજનન આનુવંશિક (C. hexastachyos Rottb). 017] લક્ષણેના વાહક તરીકે તે મહત્ત્વનું અંગ અણગમતું કાયમી ઘાસ, જેને મુળ દ્વારા 9. n., male of fries. n., secon- ઉગાડી શકાય છે અને જે નાગમથના dary દ્વિતીયક અથવા ગૌણ કેન્દ્રક. નામે ઓળખાય છે, અને તેના ગંડિલ મૂળ nudicaulis. dort sis. nudiflo- સુગંધી દ્રવ્યેા બનાવવાના ઉપયોગમાં આવે rous. નગ્ન – અનાવૃત પુપી.
છે. . structure. ઝીણું માટીના કણ nullah. કુદરતી નાળી, વહેણ, જલમાર્ગ, ચેકસ સ્વરૂપે ઘટ્ટ બને તેવી સંરચના. કેતર.
nutate. લાન થવું, નમી પડવું. null. શૂન્ય. 1. hypothesis. નિરા
nutation, ઊગતા છોડના પ્રકાંડનું કરણીય પરિકલ્પના, શૂન્ય પરિકલ્પના. 1.
પડી જવું કે વળી જવું. શિખાવતન. point. Pred long. nulliplex.
nutlet. અષ્ટિફળને ઠળિય. શૂન્ય પ્રભાવી. nullisonic. લુપ્ત
nutmeg. 07439; Myristica frag. સૂત્રકાચ. numb. સંવેદના અથવા ચલન શક્તિ rams Hourt. નામનું જાયફળનું બીજથી વિનાનું.
વાવવામાં આવતું ગરમ પ્રદેશનું વૃક્ષ. numeriacl. visuals. n. hybrid.
જાયફળમાંથી કાઢવામાં આવતું તેલ ઔષધ, સાંખ્યિક સંકર.
સાબુ અને સુગંધી દ્રવ્ય બનાવવાના nuptial flight. da Hی
કામમાં આવે છે. તેના પાનમાંથી મળતું સાથે મધમાખ રાણીનું, રાણી ફલિત બની
બાષ્પશીલ તેલ ઘાસપાસ માટે ઝેરી છે, જે હોય ત્યારે થતું પલાયન,
યૂઈગગમ, પ્રસાધને ઈ.માં ઉપયેગી nursery. પાદપ ઉછેરગૃહ, વનસ્પતિ
બને છે. ઉછેરેગ્રહ; ઉછેરગૃહ, જેમાં ફેર રોપણી nutramins. પ્રજીવકે. nutrient. કરવા માટે ધરને વાવીને ઉછેરવામાં આવે પોષક દ્રવ્ય, પોષક પદાર્થ. (૨) શરીરને છે. (૨) બગીચામાં છોડને સમૂહ n. Nષણ આપતું દ્રવ્ય, ખેરાક. (૩) વનbed. રાય માટેની કથારી, ઉછેરગૃહમાં સ્પતિની વૃદ્ધિ માટે આવશ્યક એવું જમીનનું ધરને વાવવામાં આવ્યાં હોય તેવી કથારી. તત્વ કે સંજન. (૪) પશુ સંવર્ધન 1. man. ઉછેરગૃહને કર્મચારી, ઉછેર- માટે ખોરાક કે ખોરાક સમૂહનું અગત્યનું ગૃહનાં વિવિધ કામ કરનાર. n.pond. ઘટક, જેમાં શર્કરા દ્રવ્ય – કાર્બોદિતો, 50 ફૂટ x 50 ફૂટનું ચેખા પાણીનું પ્રોટીન, ચરબી, ખનિજ, પ્રજીવકે ઇ.ને જળાશય, જેમાં ક્રાય નામની માછલીને સમાવેશ થાય છે અને જે જીવનને ટકાવી ઉછેર કરવામાં આવે છે. 1. sowing રાખે છે. n unavailable અપ્રાપ્ય પાદ૫ગૃહમાં ધરુની વાવણી.
પોષક દ્રવ્ય. . agar, પોષક અગાર nurture. વૃદ્ધિને ઉત્તેજન મળે તે માટે દ્રવ્ય. 1. balance. પિષક સમતુલા. તેને ખવડાવવું, ઉછેરવું, પિષણ આપવું. n. cycle. 414 604244, n. ele(૨) ખોરાક, પાષણ.
ment. 9145 da. n. immolinut. ગેટલી. (૨) એક બીવાળું ખાદ્ય zation. પિષક દ્રવ્ય સ્થિરીકરણ. ત. મીંજવાળું, સખત, અફેટી કાષ્ઠફળ. (૩) level. પ્રાપ્તરૂપમાં જમીનમાં પોષક નાળિયેર, બદામ, મગફળી ઈ. જેવાં ફળો તનું પ્રમાણ. (૨) પ્રાણુના ખેરાકમાં

Page #407

nutramins
401
nymph
ગમે તે વિશિષ્ટ પોષક દ્રવ્યનું કેન્દ્રણ. પિોષક ગુણત્તર, જેને નાઈટ્રોજનીય n.loss. પિષક હાનિ.n, medium. ગુણોત્તર કે એબૂમીનેઈડ ગુણેત્તર પણ પોષક માધ્યમ. n mobility con- કહે છે. કોઈ ખોરાકી દ્રવ્યનું મેદીય ઘટક, cept પિષક ગતિશીલતા અંગેની કલ્પના. સ્ટાર્ચ એટલે કાંજીમાં પરિવર્તન પામે અને 1. need. પિષક દ્રવ્યની આવશ્યકતા. અટીનની સામે પ્રેટીન પોષક દ્રવ્યોની 1. solution. સંવધન સંયોજન સમતુલા સ્થપાય તે રીતે, આ મેદીય તરીકે પણ ઓળખવામાં આવતાં. ઊગતી ઘટકને 2.25 ગુણવાથી આવતો ગુણોત્તર. વનસ્પતિ માટેનાં ચોકસ પાત્રો કે બાટલી- આ ગણેત્તર પ્રાણું કે વનસ્પતિના દેહના એમાં રાખવામાં આવતાં માટી વિનાનાં ઘડતર માટે ખેરાકનાં શક્તિ મલ્યને સાજને, જે વનસ્પતિનાં વૃદ્ધિ અને ગુણેત્તર દર્શાવે છે. પચાવી શકાય તેવા ફળ તથા બીના નિર્માણ માટે આવશ્યક રાકનાં પ્રોટીન અને બિન-પ્રોટીન બને છે, જે જમીન વિનાના ઉછેર, સંવ- ઘટ વચ્ચેને ગુણેત્તર, n. value,
કે પ્રાયોગિક કાર્યોમાં ઉપયોગી બને પષણનું મૂલ્ય: પશુને શોષણઃ જા છે. 1. spray યૂરિયા જેવું પ્રવાહી ખોરાકની સાપેક્ષ શક્તિ, જે ઉચ્ચ” ! ખાતર અથવા વનસ્પતિ પર સીધું છાંટવા નિમ્ન એ રીતે ગણાય છે. nutroમાટેનું વનસ્પતિ માટેનું ખેરાકી દ્રવ્ય, biscuit. ઘઉંના લોટ કે મેદાની સાથે જેને વનસ્પતિ સીધું જ શેષી લે છે. 40 ટકા મગફળીને ભૂકો મિશ્ર કરીને n, toxicity. ખેરાકી તો વધારે બનાવવામાં આવતા બિસ્કીટ, આમાં પ્રમાણમાં આપવાથી વનસ્પતિને થતી પ્રોટીનનું પ્રમાણ વધે છે. હાનિકારક અસર, જેના પરિણામે વન- nux vomica ઝેર કચેલું; Strychnos સ્પતિને લીલો રંગ ઊડી જાય છે, લીંબુ nuxoomica. નામનું બિહાર, ઓરિસા, જેવાં ખટમધુરાં ફળનાં પાન ખરી પડે આધ્રપ્રદેશ અને તામિલનાડુમાં થતું વૃક્ષછે, બીટનાં મૂળમાં કેહવાટ થાય છે, (૨) આ વૃક્ષનાં સુકાયેલાં ફળમાં ટ્રિકનીન ટમેટાંના પ્રકાંડ સેનેરી બને છે. આવી નામનું ઝેરી દ્રવ્ય હોય છે, જે પ્રવાહી વિવિધ પ્રકારની અસર આવી વનસ્પતિ તત્ત્વ તરીકે કડવા ટેનિક અને ચેતાની પર પડે છે. nutriments. વનસ્પતિ ઉત્તેજના માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે અને વનસ્પતિ જીવનનાં વૃદ્ધિ અને વિકાસ છે. પીણને માદક બનાવવા તેમાં ઝેર પ્રેરનાર ક. nutrition. પિષણ કચોળા ઉમેરવામાં આવે છે. ૧૫, ખાદ્ય પદાર્થોનું પ્રાણી અને વનસ્પતિ દ્વારા tincture ઝેર કાળામાંથી બનાવવામાં અંતગ્રહણ, પાચન અને સમગીકરણ, nut- આવતું ટિકચર, ritional પોષણ અંગેનું . require- nyagrodha. ન્યધ નામનું વૃક્ષ, વડ. ments. Nષણ માટેની આવશ્યકતાઓ. nyctalopia, નિશાંધતા, રતાંધતા; n, roup.ખેરાકમાં પ્રજીવકોની ઊણપથી સૂર્યાસ્ત પછી જેવાની શક્તિને થતો અંશત: મરઘા-બતકાને થતા રોગને એક પ્રકાર, લ૫; જુઓ night blindness. જેના પરિણામે આ પ્રાણીઓ લંગડાર છે. Nyctanthes arbor-tristis L. અડબડિયાં ખાય છે, નાક અને આંખમાંથી પારિજાતક. ચીકણે સ્ત્રાવ કરે છે અને આંખની આગળ nyctitropic movement sleep. સેજે ચડે છે. 1. status. પિષણ સ્વપ્નગતિ. અંગેની સ્થિતિ. nutritionist. પિષણ- nymph. અર્ભક જંતુના જીવનની એક વિ. nutritive. પિષક, ખોરાકની અવસ્થા, જે ઈતડી જેવા સ્વરૂપની હોય છે; ગરજ સારનાર, ખેરાકી કવ્ય, જેને ફૂટતી પાંખવાળાં જંતુ, પુખ્તતા પહેલાંની પિષણની સાથે સંબંધ છે. 1. ratio. અવસ્થા, કીટ શિશુ.

Page #408

Nymphaea
402
oat Nymphaea alba L. સફેદ પોયણુ; N. Dogmaea. ઝીણુકા કમળ નામની જે જલ જ વનસ્પતિ છે, જેનાં મૂળ ખવાય વનસ્પતિ. N. stellata Willd. છે અને જે કાશ્મીરમાં થાય છે. N. નીલકમળ; જેનાં મૂળ અને બી ખવાય છે. esculenta Roxb. સફેદ કમળ, જે Nymphoides. indicum (L.) 0. પાણી પર તરતું જોવામાં આવે છે, જેનાં Kuntze [Syn. Limnanthemum કદ અને બી ખાવાના કામમાં આવે છે. indicum Griseb.]. શાકીય વનN. lotus. પણું, કમળ. N. melumbo સ્પતિને પ્રકાર જે તાવ અને કમળામાં 1. કમળ, જેનાં મૂળ, બી અને કુમળાં પાન ઉપયોગી બને છે. 24914 3. N. nouchali Burm f.. nymphomania. Walau Hi Hai [Syn. N. lotus Hook f; N. માટે થતી અત્યંત કામેચ્છા; મોટા ભાગે lotus var. pubescens Hook f, વંધ્ય પ્રાણુમાં આવા પ્રકારની ઇચ્છા જાગે છે. Thoms.]- કમળ કાકડી, તરલ, શેભાની Numphula debunctalis. ડાંગરનું વનસ્પતિ, જેનાં મૂળ અને ફલ ખાદ્ય છે.
oak. એક; Ouercus incana Roxb. નામનું મધ્યમથી મોટા કદનું પાનખર, વિશાળ શાખાવાળું, ગોળ ઘટા ધરાવતું, 1,220થી 2,440 ફુટની ઊંચાઈ ધરાવતું વૃક્ષ. તે હિમ સહન કરે છે, તેને બી વાવીને, અથવા ધરુ રોપીને ઉગાડી શકાય છે, તેનાં પાનને ચારા અને ખાતર બને છે અને તેનાં હળ અને કોલસા બનાવવામાં આવે છે. oat. ઓટ, જવ. . meal. એટનાં છેડા કાઢી, તેને ઉકાળી, વાટીને બનાવ. વામાં આવતી ભડકા જેવી વાનગી, જેને નાસ્તા તરીકે ખાવામાં આવે છે. ૦. porridge.એટનું ભડકું,oats.તૃણકુળનું Avena sativa L.; Indian oats A. sterilis L. Var. culta. Ha Ha સમશીતોષ્ણ પ્રદેશનું ભારતમાં પણ થતું, તેલી અને ખનિજ દ્રવ્યના કારણે ઉપયોગી બનતું ધાન્ય. તેમાં લેહ હોઈ, તેની સવિશેષ અગત્ય છે. મુખ્યત્વે આ ધાન્ય E112424121 H12 41991H1 2412 of કયાંક ક્યાંક અનાજ મેળવવા માટે પણ તેને ઉગાડવામાં આવે છે. દુગ્ધ પેદાશની
સાથે તેને ખોરાકમાં સમાવેશ કરવામાં આવે છે. તેમાં તંતુનું પ્રમાણ અન્ય ધાન્યની તુલનામાં વિશેષ હેઈ તેનું ખાદ્યમૂલ્ય ઓછું ગણવામાં આવે છે. ઘેડા તથા દૂધાળાં ઢોરને માટે તે સારું ગણાય છે. તેનું ભડક-oat porridge કે bat meal બનાવવામાં આવે છે. તેનો પાક મુખ્યતે ઉત્તર પ્રદેશના પશ્ચિમ વિસ્તાર અને પંજાબમાં થાય છે. બધા જ પ્રકારની જમીને તેને માફક આવે છે. પણ પાણીને સારે નિકાલ ધરાવતી, જમીનમાં તેને રવિપાક તરીકે ઉગાડવામાં આવે છે. ૦. covered smut. Ustilago kolleri wille. નામની ફૂગથી એટને થતો અંગારિયાને રેગ. o leaf blotch. Heminthosporium avanae. lihat જંતુથી એટને થતો એક રોગ, ૦. loose smut. Ustilago avenae 1 ઓટને થતે એક રોગ, જેમાં એટના દાણાને ભૂક થઈ જાય છે. o stem rust. Puccinia graminis avenae. નામના જંતુથી ઓટને થતો ગેરને રોગ. o. straw. પાકા એટના છોડ

Page #409

obcornate
403
ocellus
માંથી પણ કાઢી લીધા પછી શેષ રહેતાં આવતી એવી વનસ્પતિ, જેના કારણે તેનાં સૂકાં પાન અને સાંઠામાં અન્ય ખાનારનું દૂધ ખરાબ વાસ મારે. પ્રકારના ધાન્યનાં ઘાન અને સાંઠા કરતાં obovate. વ્યસ્ત અંડાકાર, પ્રતિ બંડાકાર, ઊંચા પ્રકારનું ખેરાકી મૂલ્ય હેચ છે. ટચ તરફ પહેળા અંત્યભાગવાળું. obcordate. ટોચની ઉપર ખાંચ હેય observation. પ્રેક્ષણ, નિરીક્ષણ, તેવું હું દયાકાર.
અવલોકન. oberea brevis. Higlufinal 365isa observatory. 94211011. કરતે એક પ્રકારને કીટ.
obsolescent. કાળગ્રસ્ત (બનતું), બિન obdiplostemanous, પ્રતિદ્વિપકેસરી. ઉપયોગી (બનતું). oblanceolate. પ્રતિભાલાકાર
obstretric double hook. HIEL oblate. બંને પ્ર તરફ ચપટું ગોળાકાર.
ઢોરને પ્રસવ કરાવવા ઉપયોગમાં લેવામાં
આવતો બેવડે કેડ. ૦instru(૨) લગભગ ગળાકાર.
ment. પ્રસવ કરાવવા અંગેનું ઉપકરણું. obligate. અનિવાર્યો, વિશિષ્ટ પ્રકારની
obstretrics. પ્રસૂતિ વિજ્ઞાન, પ્રસૂતિ. દેહધમય પ્રવૃત્તિને સીમિત; જીવન કે.
તત્ર. (૨) પશુચિકિત્સા વિજ્ઞાનની બચ્ચાંના કાર્યની રીતે સીમિત, અવિકલ્પી. (ર)
જન્મ અને ગર્ભિણું માદાની સારવારનું ચજમનથી સ્વતંત્ર રીતે જીવી ન શકનાર
વિજ્ઞાન. (૫૨જીવી). ૦. aerobe. નિયત-અવિ.
obtuse. કુંઠાગ્ર, કુંઠિન અગ્ર; મૂઠા કે કલ્પી વાયુ છે. 6anaro • વળેલા છેડાવાળું, આવા છેડા ધરાવતું (પાન). અવિકલ્પી અવાયુજીવ. ૭. parasite. obverse. ટેચ કરતાં સાંકડું (તળિયું.). સદા પરજીવી, અનિવાર્ય અપરજીવી; જીવંત
obsolute. અતિ વ્યાપક, એક બીજાની ચજમાન કે પિષદ વિના જીવી ન શકનાર
ઉપર છવાયેલું. પરજીવી. . saprobe વિકલ્પી મૃત
occipital bone. પશ્ચકપાલાસ્થિ, છવી. o. saprophytes. જીવંત
પઢશીર્ષાસ્થિ. occiput. શીર્ષ-માથાને કષની સાથે સંબંધ ધરાવતા ન હોય તેવા
પાછલો ભાગ, પશ્ચકપાલ, અનુપાલ. સૂમ સજી, જે મૃત કાર્બનિક પેશીઓ
occlude. અટકાવવું, બંધ કરવું, આડે અથવા પ્રાપ્ત અકાર્બનિક દ્રવ્યે મારફતે
આવવું, શેષવું અને જાળવી રાખવું. occluપષણ મેળવતા હોય છે.. symbiont.
sion. અધિચાટણ, સંધ, રુકાવટ. (૨) અવિકલ્પી સહજીવી. ૭. symbiosis.
ઝાડને કાપીને કે તેના કાર્ય–અંગને તોડીને અનિવાર્ય સહજીવન. obligatory
થતા ઘાને બંધ કરવું કે તે રુઝાવવાની aerobic. અવિકલ્પી-અનિવાર્ય વાયુ.
પ્રક્રિયા કરવી. (૩) રંધા કે વાહિનીને બંધ છવી. o. anaeropic. અવિકલ્પી -
કરવી તે. અનિવાર્ય અવાયુજીવી.
occupancy (of land). (જમીનનો) oblique. તિર્થંક, ત્રસુ. વિષમાકાર.
ભગવટો, (જમીનને) ધારણાધિકાર. ૦. arrangement. તિર્થંક વિન્યાસ.
0. rights. ભેગાધિકાર, ભેગવટાને ૦. indorescence. તિર્યક પુષ્પ- અધિકાર, ધરણાધિકાર, 0. tenant. વિન્યાસ,
ભેગવટે -ધારણાધિકાર ધરાવતે ગતિ. obliteration. અભિલેપન, વિલેપન;
occupation. અધિગ, ભગવટે. રદ કરવું તે.
(૨) વ્યવસાય, ધંધે. oblong. દીર્થગેળ, લંબગેળ, અંડાકાર. cellus, નિમ્નકક્ષાનાં પ્રાણુઓની સરળ obnoxious. હાનિકારક; ધૃણાજનક. આંખ. (૨) ઘણું જંતુઓ તથા માછલી૦. weed. દૂધાળાં ઢેરના ખાવામાં આમાં જોવામાં આવતું આંખ જેવું ચિહન

Page #410

ochlandra
404
Odontotermes...
(૩) પ્રકાશગ્રહણ કરવાની ક્ષમતા ધરાવતા rius Soland. કામકસ્તરી નામને પણના અધિચમને મેટે કષ.
છોડ, જેનાં પાન દાદર પર કામમાં આવે 0chlandra travancorica Benth. છે, કાનના દુખાવા, પરમિ અને દીર્ધ(Bedd) ex Gamble. હાથીઘાસ કાલીન અતિસારમાં ઔષધ તરીકે પણ તેને નામની કાછીય વનસ્પતિ, જે પશ્ચિમ ઘાટ ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. અને દ્રાવણ કેરમાં થાય છે અને જેને
octa-. આઠ, અષ્ટ અર્થસૂચક પૂર્વગ ઉપયોગ કાગળ બનાવવા માટે થાય છે.
octagynons. અષ્ટ સ્ત્રીકેસરીયુક્ત. Ochna squrrosa L. Boszil 1 Hal
octamerons, અષ્ટભાગી, અષ્ટાવવી, શેભા માટે વાવવામાં આવતો છોડ.
અષ્ટફલકી. octandrous. અષ્ટપુંકેસરochreaceous. Raks. 0. stip
યુક્ત. octant અષ્ટમ, 0. sta le, પરિવેષ્ટક ઉપપર્ણ.
અષ્ટમ અવસ્થા. octastichous, અષ્ટ Ochrocarpus longifolious (Wi
પંક્તિક. ght) Benth & Hook. રાતું નાગ
octroi નગર શુક, શહેર કે નગરમાં કેસર નામનું દ. ભારતમાં થતું એક ઝાડ,
પ્રવેશની ચીજ-વસ્તુઓ પર લેવામાં આવતા જેનાં ફળ ખાદ્ય છે અને જેની સૂકી પુષ્પ
વેરે. (૨) આ વેરે લેવામાં આવતો મંજરીમાંથી લાલ રંગ મળે છે, જે રેશમ
હોય તે સ્થાન. રંગવા માટે ઉપયોગી છે. Ochroma lagopus Sw. a 14
oclar. આંખ કે દષ્ટિને લગતું, દશ્ય, નાડુમાં થતું એક ઝાડ, જેનું કાષ્ઠ રેફ્રિજ
ચાક્ષુષ ૦.lymphomatosis.૫ક્ષીની રિટરો અને વિમાનમાં અવાહક તરીકે
આંખની કીકીમાં રંજક દ્રવ્યને અભાવ, ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે.
પરિણામે આવું પક્ષી નજર ગુમાવી દે છે, Ocimum americanum. L. folle
odd. વિષમ. (૨) એક. ૦, numberતુલસી નામની વનસ્પતિ. ૧. basili
વિષમ સંખ્યા. (૨) એકી સંખ્યા છે. cum , વનતુલસી, મર, સબને pinnate. વિષમ પક્ષવત. ડમરે; ભારતભરમાં ઉગાડવામાં આવતા odina uodier. Roxb. મોશેભાને છોડ, જેનાં પાન સવાસ નામનું ભારતભરમાં થતું એક વૃક્ષ, જેનાં આપવા માટે ઉપયોગમાં આવે છે, અને
કુમળાં પાન ભાતની સાથે ખાવામાં આવે બી મરડા અને દીર્ધકાલીન અતિસારમાં
છે, જેના કચ્છના માવા કાગળના બનાવઉપયોગી બને છે. . canum
વામાં આવે છે, પ્રકાંડની છાલને છેદીને Sims. કૃષ્ણતુલસી, તકમરિયાં. 0.
તેથી મળતા ગુંદરને ઉપયોગ મીઠાઈ બનાgratissimum . આવી – બાવચી,
વવા માટે થાય છે, અને તેને ચીકણા તકમરિયાં; નામની શેભા માટેની વનસ્પતિ,
દ્રવ્યને શાહી બનાવવા માટે ઉપયોગ જેને મચ્છરને ભગાડવા માટે ખપમાં લેવામાં
થાય છે. આવે છે અને મચ્છરના જૈવ નિયંત્રણ
Odioporus longicollis Ol. 11Hej માટે આ વનસ્પતિને વાવવાની ભલામણ
કેળને પ્રકાંડને કેરતો કીટ, જેની ક્રિયાથી કરવામાં આવે છે. 0, kalimandv. કેળ કરમાઈ જાય છે. aricum Guerke. કપર તુલસી; જેનાં odonata. વાણિયા નામના જંતુઓની પાનમાંથી કપૂર બનાવવામાં આવે છે. શ્રેણ. પશ્ચિમ બંગાળ, આસામ તામિલનાડુ અને odontomata, સામાન્ય રીતે દાંત પેદા દહેરાદૂનમાં નાના પારા, પર તેને વાવવામાં કરતી પેશી પર થતો અબ્દ. આવે છે. 9. sanctum L. તુલસી, odontotermes assumathi.શેરડીની પવિત્ર મનાતે તુલસીનો છોડ. 0. tect કળીમાં થતી ઊધઈ. 0. obesas. શેરડીની

Page #411

odoriferous
405
offset ઊધઈ. 0. taprobanes Wik. શેરડીમાં 0estridae. પહ્માદ જંતુનુ કળ, જેમાં પડતી ઊધઈ..
બેટ માખ, અશ્વબેટ, માથાનાં પાંખ વિનાનાં odoriferous. સુવાસિત, સુવાસ પ્રસ- ડિમ્ભ, ઊંટમાં પડતું બોટ જંતુ ઈ.ને સમારાવનાર. odour. સારી કે નરસી વાસ. વેશ થાય છે; જેનાં ડિમ્ભ ઢેર, ઘેટાં, ઊંટ oecology. ecology. પરિસ્થિતિ અને ઘોડાને ભારે હાનિ પહોંચાડે છે. વિજ્ઞાન. (૨) જીવંત સજીવોના તેમનાં ૦estrogen. ગાયને એક અંતઃસ્ત્રાવ, જે પર્યાવરણે સાથેના સંબંધે, ટેવ ઇ. અંગેની તેનામાં કામેચ્છાને મત કે કામેશ્માને જાગ્રત જીવ વિજ્ઞાનની એક શાખા.
કરે છે, અને સીધી કે આડકતરી રીતે દુગ્ધoecophylla amaragdina Fabr, પાતક પેશીમાં કંદિલ વિકાસ માટે જવાબદાર લાલ કીડી, સિંદૂરિયા કીડી.
બને છે અને દુગ્ધત્પાદક અંતઃસ્ત્રાવ પેદા oedema સેજે, શોથ. (૨) લેહી અને કરે છે. અestrogenic hormones, લસિકાના પાણીની પેશીના લસિકા અવ- oestrogen નામને ગાયોમાં મદ અથવા કાશમાં થતી અસાધારણ જમાવટ. (૩) કામમાં પેદા કરનાર ત્રણ અંતઃસ્ત્રાવોને અતિશય પાણીનું શોષણ કરવાથી વનસ્પતિમાં સમૂહ; એકને બ્રહ્મગ્રંથિ પેદા કરે છે, બીજા આવતો અસાધારણ સેજે. (૪) એક બેને અંડાશયમાં રહેલું corpus luteum પ્રકારનું જલં ૨. o. of the udder. (એક નલિકારહિત ગ્રંથિ) અને જરાયું આંચળ પર થતો સે. oedemat- પેદા કરે છે. ૦estrum મદકાલ, મચક, ous. સેજાવાળું.
કામે માને સમય. oestrus. મદ, oenanthe javanica (Blume) કામમા; નરની સાથે સંભોગ કરવા માટે DC. Syn. 0. stolonifera DC.). માદામાં જાગ્રત બનતી ઇચ્છાના પરિણામે એક દીર્ધાયુ છોડ, જે સામાન્ય રીતે તેનામાં આવતી એક પ્રકારની ગરમી, કાશ્મીર, પંજાબ અને આસામમાં થાય છે, ઋતુકાળ. ૦, mono. વાર્ષિક મહકાળ. જેના કુમળા પ્રરોહ મસાલા તરીકે ઉપયોગ- o, seasonal મસમી સદકાળ, ચોકસ માં આવે છે.
સમયમાં માદામાં જાગતી કામેચ્છાની ગરમી. Oesophagostomum asperum. 0. cycle. H€245.0-period. H6410. ઘેટાં અને બકરાંના આંતરડામાં પડતાં ૧estris ovis. ઘેટાં બકરાંનાં નસ્કેકૃમિ. . brericandum. ડુક્કરનાં આંત- રામાં ડિશ્ન મૂકતી માખની એક જાતિ. આ રડામાં પડતાં કૃમિ. 0. columbianum. ડિમ્ભ નસ્કોરાં વાટે શરીરમાં આગળ વધે છે. ઘેટાં અને બકરાંનાં આંતરડામાં પડતાં કૃમિ. ofal. કસાઈખાનાને કચરે; કતલ કરેલા 0. dentatum. ડુક્કરનાં આંતરડામાં પ્રાણુનાં પાચનમાર્ગ, ફેફસાં, પગ ઇ. જેવાં પડતાં કૃમિ. 7. radiatum. ઢેરનાં અખાદ્ય ભાગ. (૨) અનાજને છડયા પછી આંતરડાંમાં પડતાં કૃમિ. 6. ઇeulosum. શેષ રહેતી ડાં, કશ્મીરમાં જેવી આડ ઘેટાં અને બકરાંનાં આંતરડામાં પડતા કૃમિ. પિતાશ. (૩) કચરે, એંઠવાડ. () તળિયે oesophageal. અન્નમાર્ગ, અન્ન- જામત અથવા એકઠા થતા કચરે. નળીય, અન્નનળી કે અન્નમાર્ગનું – ને લગતું. of centre. ઈંડાના કેન્દ્રની ઉપર, નીચે oesophagus. અન્નમાર્ગ. અન્નનળી; કે બાજુએ આવેલી (જરદી). ગ્રસની અને જઠરની વચ્ચે રહેલે પાચન offeed. સાધારણ ખેરાક લેવાની માર્ગને એક ભાગ.
પ્રાણીને ગમે તે કારણસર થતી અનિચ્છા. oesteofibrosis. કેલ્શિયમ લવણની of season. વર્ષની ઋતુ, જ્યારે સાધાઊણપના કારણે શરીરમાં નીપજતે પ્રાણી- રણ રીતે પાક પાકત નથી કે થઈ શકતો એનાં હાડકાં બરડ થઈ જાય તેવા રંગને નથી. એક પ્રકાર; અસ્થિ તતુભવન.
ofset. ભૂસ્તરી પ્રશાખા. (૨) વાનસ્પતિક

Page #412

off-shoot
406
oil
રેગ.
પ્રજનન માટે સાધનરૂપ બનતે પાર્શ્વ ફણગે. પાક. . cake. ખેાળ; જેમ કે ભેસિંગ of-shoot. પ્રશાખા, પાર્શ્વપ્રકાંડ. કે અળશીને ખેળ. તેલ કાઢી લીધા બાદ of-spring. સંતાન, સંતતિ, ફરજંદ. દબાયેલા શેષ રહેવા પામતા તેલીબીના (૨) પરિણામ.
ખેાળમાં નાઈટ્રોજન ઉપરાંત ફેફેરિક of type. વનસ્પતિ કે પ્રાણુના સાધારણ એસિડ, પોટાશ અને કાર્બનિક દ્રવ્ય હેય પ્રકારમાં જણાતું વિપથન. ૦.t. strain. છે, તેમાં 2થી 3 ટકા તેલ રહી જવા પ્રરૂપ બહારને પ્રકાર.
પામે છે પણ તેથી ખાતર તરીકે તેને of-year. એક તરફળતાં છોડ ફળે નહિ ગુણ ચાલી જતો નથી. લીંબોળી, મહુડા, તે વર્ષ.
કરંજ જેવાં અખાધ્ય બીના ખેળને રાસાOhm. એહમ, વીજ અવધને એકમ. ચણિક ખાતરોની સાથે ખાતર તરીકે ઉપOidiopsis sp. કપાસના છોડને એક યોગ કરવાની ભલામણ કરવામાં આવે છે.
૦. cell. વિશિષ્ટીકૃત અને વિસ્તૃત બનાoidium cell. કાવસ્થા કષ. 0. વેલાં મૃદુતક કોષ અથવા કિરણષિ, જેerysiphoides. શાણને રેગકારક કીટ.
માંથી તેલ અવે છે. . crusher. તેલી0. heveae Steinm. 2042011 2012
બિયાને પીલીને તેલ કાઢનાર યંત્ર. ૦. કારી કીટ. 0. mangiferae Bodhet
engine. તેલચાલિત એન્જિન. 0. આંબાને રેગકારી કીટ. 0. tingitanium
gland. પક્ષીનાં પૂછડામાં આવેલી તૈલCarter ખટમધુર ફળમાં રેગ કરનાર
ગ્રંથિ, જેના સ્ત્રાવને ઉપગ પક્ષી તેનાં જંતુ.
પીંછાંને સાફ રાખવા માટે કરે છે, આ oil. તેલ; પાણી કરતાં હલકું પણ તેમાં
રીતે પીંછાંને તેલ મળી રહેતું હોઈ, પીંછાં અદ્રાવ્ય અને સહેલાઈથી બળતું, કાર્બન
પર પડતું પાણી સહેલાઈથી સરકી જઈ અને હાઇડ્રોજનવાળું મેદીય ચીકણું પ્રવાહી.
શકે છે. . globule. તેલ બિંદુ ૦. તે સ્થાન, સળગી ઊઠે તેવું, રાસાયણિક
meal. ખેાળને દળીને તેને બનાવેલું રીતે તટસ્થ, ઈથર અને આલ્કોહેલમાં દ્રાવ્ય
ભૂકો અથવા લેટ. o. of chalછે. પ્રાણુ કે વનસ્પતિનું સ્થિર કે મેદીય
moograચલ-મૂત્રાનું તેલ, જેને રક્ત
પિત્તમાં ઔષધ તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં તેલ, ચીકણા અને પાસવન થઈ ન શકે
આવે છે. o. of chenopodium. તેવું હોય છે. શુષ્કન તેલને વાર્નિશમાં
વમંસીડનું તેલ 0. of lemon. લીંબુની ખુલ્લું રાખવાથી સખત બને છે, જ્યારે
છાલમાંથી કાઢવામાં આવતું તેલ, જેને બિનશુષ્કન તેલ ખુલ્લું રાખવાથી બાથવણ
ઉપયોગ સે ડમ આપવા તથા સુગંધી કરે છે અને તે ઊજણ, દીવાબત્તી અને
દ્રાની બનાવટમાં થાય છે. . palm. સાબુ બનાવવામાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવે
Elaeis guineensis Jacq. 1144 707 છે, અર્ક કે બાષ્પશીલ તેલ મોટા ભાગે
૫. આફ્રિકાનું પણ અહીં કેરળમાં થતું ઝાડ, વાનસ્પતિક હોય છે અને તેને નિર્યાદિત
જેના કાઠફળનું તેલ સાબુ, માર્ગેરીન બનાકરી શકાય છે. તે તીખે અને કડ વવા તથા બળતણ તરીકે ઉપગમાં લેવામાં સ્વાદ ધરાવે છે અને સુગંધી દ્રવ્ય, આવે છે. ૦.s. and fats. ખેરાક અને ઔષધ બનાવવાના કામમાં આવે છે. ૦. ખાદ્ય પદાર્થોમાં રહેલાં ગ્લિસરેલ અને મેદીય base, બધા૨ દ્રવ્ય તરીકે અથવા વિષ એસિડાનાં એસ્ટર, આ પૈકીનાં તેલ એર. કે જેતુન છાંટવાના વાહક તરીકે ઉપયોગી ડાના ઉષ્ણતામાનમાં પ્રવાહી અવસ્થામાં
બનતું તેલ. o.-bearing crops. હોય છે. o. spray, ઇમલ્ટન તેલની સેયાબીન, ભેસિંગ, કપાસિયા, અળશી સાથે ભેળવેલા ઝેરવાળા સ્પેશીય જંતુન ઇ. જેવાં તેમાં રહેલા તેલી દ્રવ્ય માટે દ્રવ્યને છંટકાવ. o. terpene. ટર્ષેઉગાડવામાં આવતા પાક, તેલીબિયાંને ટાઈનનું તેલ.

Page #413

ointment
407
olivine
ointment. મલમ.
પામિટિન, ડુંક સ્ટીઅરિન અને લિનલીન Okhar. Leea edgeworthii San 241941 3. o. tree. Straj sis. tapu (Leea aspera Edg non Oleaginous. તૈલી દ્રવ્યો ધરાવતું કે
Wall). નામને હિંદીમાં કુમલી તરીકે તેલ પેદા કરતું, તેલી, મેદીય, ચીકણું એળખાતાં વાયવ્ય હિમાલયમાં થતા ખાદ્ય Oleaster. 34181 qolcj Elaeagnus ફળને સુપ.
augustifolia L. [E. hostensis Biokra, ભીડા.
eb.]. નામને ૫. હિમાલય અને olak. ઊલટકંબલ નામનું Abroma al- કાશ્મીરમાં થતો સુપ કે નાનું ઝાડ, જેમાં gusta Lઈ. નામનું નાનું ઝાડ, જેની ફળ ખાદ્ય છે. છાલના રેસાનાં દોરડાં બનાવવામાં આવે છે. olic acid, તીખો સ્વાદ ધરાવતું, મોટા Oldenlandia cor)nbosca L. પિત્ત ભાગની, ચરબીમાં જોવામાં આવતું રંગ પા૫ડે. 0. herbacea (L.) Roxb. વિનાનું તૈલી પ્રવાહી, જેને સાબુ બનાવવાના પરિપટ નામની વનસ્પતિ, 0, umbellata ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. olein, I. સાયા નામની એરિસા, ૫. બંગાળ મોટા ભાગની ચ૨બી અને મિશ્ર તેલમાં અને આસામમાં થતી દીર્ધાયુ વનસ્પતિ, જોવામાં આવતું રંગ વિનાનું ગ્લિસરીન કે જેના કુમળા પ્રહને ઉપયોગ મસાલા ઓલીક એસિડનું તેલી સંજન. તરીકે કરવામાં આવે છે.
Olenecambtus biolobus Fab. old wood ઓછામાં ઓછા એક વર્ષની અંજીરમાં પડતું એક પ્રકારનું જંતુ વય ધરાવતી, કાષ્ટીય વનસ્પતિની શાખા. oleoresins. બાષ્પશીલ તેલ અને રેઝિOleaceae. જાત્યાદિ વર્ગની વનસ્પતિ- ને – રાળનું મિશ્રણ. એને સમૂહ.
olericulture. વનસ્પતિ સંવર્ધન. Olea europaea L. જેતુન, ઓલિવ leum morrhuae. કોડ નામની નામનું, મૂળ ભૂમધ્ય સમુદ્રના પ્રદેશનું પણ માછલીના ચકૃતમાંથી કાઢવામાં આવતું તેલ, અહીં ઉ. ભારતમાં થતું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. કેડલિવર એલ. 0. ferruginea Royle. કાઉ નામનું olfaction. ધ્રાણ, ધ્રાણેદ્રિય. olfactoભારતીય ઓલિવનું ઝાડ, મેટા ભાગે તે ry. ઘાણને લગતું, ધ્રાણેદ્રિયને લગતું. ૦. ૫. હિમાલયમાં થાય છે, તેના કાષ્ટના બોલ, lobe. થ્રાણપિંડ. હથોડી અને લાકડીઓ બનાવવામાં આવે origonychus indicus. શેરડીમાં પડતી છે. . Jagrans Thunb. શોભાને ઈતડી. સુપ. olivaceous. આલિવ જેવું હરિત eligophagus parasite. ગાઢ સંબંધ લીલા રંગનું. olivary. ઓલિવ-બાકારનું, ધરાવતી યજમાન જાતિઓ પ૨ જીવતા પર અંડકાર. olive. જંતુન, આલિવ; olea જીવીએ europeae L. Haj Hissi 41, 24$E clitorius jute. Corchorus olitoનાનાં ફળ, સખત ઠળિયાવાળું સદાહરિત rius L નામનાં મીઠાપાટ, કેશતા, છૂછડે ઝાડ; જેનાં ફળ કડો સ્વાદ ધરાવે છે, ઈ. નામોથી ઓળખાતાં શણને એક પ્રકાર. જેમાંથી તેલ કાઢવામાં આવે છે, જે ખાદ્ય ભારતના શણુ પકવતા કુલ વિસ્તારના ચોથા છે. આ ઝાડનું મૂળ વતન ભૂમધ્ય સમુદ્રના ભાગમાં આ જાતનું શણું થાય છે. પૂરવાળા પ્રદેશે છે પણ હવે અહીં તેને ઉત્તર વિસ્તારમાં તે ઉગાડી શકાતું ન હેઈ, ઊંચા ભારતમાં ઉગાડવામાં આવે છે. ૦-oil. વિસ્તારમાં તેને ઉગાડવામાં આવે છે, તેનાં જૈતુનનું તેલ, ઓલિવ ઝાડનાં ફળમાંથી પાન ખાદ્ય છે. તેના રેસા ઝાંખા રંગના કાઢવામાં આવતું ખાવાના ઉપયોગમાં હોય છે. લેવામાં આવતું તેલ, આ તેલમાં એલિક, olivine. ફેરોમેગ્નેશિયમ સિલિકેટ, જે

Page #414

omasum
408
onion
નિર્જલ મેગ્નેશિયમ સિલિકેટની સાથે ata. ઘડાને થતા હાથીપગા રોગનુંકારક પૃથ્વીના એક ટકા જેટલા પ્રમાણમાં જંતુ. Onchovercosis. ચામડીની ખનિજરૂપે આવેલું છે.
હેઠળ અને કેઈક વાર મહાધમનીની ornasum. વાગોળતા સસ્તન પ્રાણી- દીવાલમાં તંતુમય ગંડિકા બનાવનાર ઓનું ત્રીજુ આમાશય, જે ચતુર્થ આમાશય પ્રાણુઓને લાગુ થતા રોગને એક પ્રકાર. અને દ્વિતીય આમાશયની વચ્ચે આવેલું આ રોગનું કારક Onchocerca પ્રજાતિનાં હોય છે. ગાયના તૃતીય આમાશયમાં સેંકડે જંતુઓ હોય છે. ગડીઓ આવેલી હોય છે.
onchosphere. ઈડાના કોચલામાં Omelet. omelette. આમલેટ; વડાને પુરાતા છ અંકુશવાળા કૃમિનું પ્રથમ ડિમ્મ. મસાલેદાર ૫ડે.
one crop system. એક પાક લેવાની omentectomy- જઠરની સાથે સંક- પદ્ધતિ.
વાયેલી એક ત્વચાના થોડા ભાગનું છેદન. Ongole. આશ્વ પ્રદેશના ગર જિલ્લામાં omentum. જઠરને અન્ય અંગોની થતું એક ભારવાહી પશુ. સાથે જોડતી પરિતન ગડી. આ ગડીમાં onion. કાંદે, ડુંગળી; Allium cepa સંઘરાયેલી ચરબી, વેપારી ધોરણે મળતી . નામની શાકીય કદિલ વનસ્પતિ, જેના ચરબીને ભાગ હોય છે અને તે ઢેર, ઘેટાં કર હુગળી કહેવાય છે અને તે તીખી વાસ
અને ડુક્કરની ગડીઓમાં રહેલી હોય છે. અને સ્વાદ, પ્રજીવકે “બી” અને “સી”, omnivora. સર્વાહારી; વનસ્પતિ અને લોહ તથા કેશિયમ ધરાવતો શાકીય કદ માંસ એમ બંનેને ખાનાર.
છે, જેમાંથી એલિવ પ્રોફિલડાયસલ્ફાઈડ emphalophletitis. જન્મની સાથેજ નામનું બાષ્પશીલ તેલ નીકળે છે, જે તેની
ટીમાંથી થતા રક્તસ્રાવને એક રોગ. તીખી વાસ માટે જવાબદાર હોય છે. આ omum. Byl; Trachyspermum વનસ્પતિનું મૂળ વતન ભૂમધ્ય સમુદ્રના ammi (L) Sprague (Curum પ્રદેશો છે અને તેના કંદને વાધાર તેની copticum Benth & Hook. f; પકવતાની અવસ્થા, તેની જમીનને પ્રકાર, Sison ammi ). નામને ગુજરાત. જમીનમાં રહેલ ભેજ, ઉષ્ણતામાન, મધ્યપ્રદેશ, આંધ્ર પ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર અને સંઘરવા માટેના સમયની અવધિ ઇ. પર ઉત્તર પ્રદેશમાં થતો વર્ષાયુ છોડ, જેમાંથી છે. છોડ દ્વિ-વર્ષાયુ છે. કંદની પાંદડીઓ
ઔષધીય ગુણ ધરાવતું તેલ કાઢવામાં આવે એક બીજી પર ચડેલી રહે છે. અતિ તાપ છે, જેને ઉપયોગ મેન્થાલના સ્થાને કે ઠંડી ન હોય તેવી નરમ મસમમાં આ કરવામાં આવે છે. તેનામાંથી મળતા પાક સારે ઊગે છે. એક જ જગ્યા પર અજમાને મસાલા તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં વર્ષમાં તેના ત્રણ પાક લઈ શકાય છે. આવે છે. તે અપચા અને વાયુના રોગની 0. leaf blight. Alternaria palaસામે અસરકારક બને છે..
nduii Ayyangar. .gd A. porri. Onchocera. Filariidae yuaj 018- નામનાં જંતુથી ડુંગળીને થતો એક રોગ. પગારાગના કા૨ક જંતની પ્રજાતિ, આ ત . smut.Urocystic Cebulae Frost. ઢાર અને ભેંસને હાથીપગાને રેગ કરે છે. નામના જંતુથી ડુંગળીના પાને લાગુ 0. amullata. ઢેર અને ભેંસને લાગુ થતા રોગ. o. thrip. ડુંગળીને થતું થતું હાથીપગા રોગનું કારક જંતુ. 0. fasc- Thrios tabaci L. નામનું જંતુ, જેનાં ata. ઊંટને થતા હાથીપગ રાગનું કા૨ક ડિમ્ભ અને પુખ્ત જંતુ ડુંગળીનાં નિમ્ન જંતુ.0. gibsoni. ઢોરને થતા હાથીપગા પાનને રસ ચૂસે છે. ડુંગળી ઉપરાંત આ રાગનું કા૨ક જંતુ. 0. indica. ઢેરને થતા જંતુ કેબી કેલિફલાવર, ટર્નિપ અને હાથીપગા રોગનુંકારક જંત. 0. retical- કપાસના છોડમાં પણ ઉપદ્રવ કરે છે.

Page #415

Onosma
409
open
Onosma cchioides L. રતનજેન ૦. cell. બ્રીજન્યુધાનીય કષ. ૦. નામની કુમાં અને કાશમીરમાં થતી એક sorus. સ્ત્રી જન્યુધાની ગુચ્છ. nogoશાકીય વનસ્પતિ, જેનાં મૂળમાંથી લાલ nium.(એ.વ.). Oogonia (બ.વ.). સ્ત્રી રંગ મળે છે, જે ઊની કાપડ, તેલ અને જન્યુધાની, અંડધાની; ફૂગ જેવી એકાંગી ચરબીને રંગવા માટે ઉપયેગી છે.
વનસ્પતિમાં માદા પ્રજનન લિગી અવયવ. on the cob. કવચ વિનાને મકાઈને ongoniophore. સ્ત્રી જન્યુધાનીધર. ડાડે. (૨) લીલી, તાજી અને કુમળી મકાઈ, oolkite. ચલયુગ્મજ. જેને રાંધીને ખાવાના કામમાં લેવામાં oolite. દાણાદાર ચૂનાનો પથ્થર, જેને આવે છે.
પ્રત્યેક દાણે કાર્બોનેટ ઓફ લાઈમમાં ontogenesis. જીવ વિકાસ, જીવ રેતીને કણ હોય છે. વિકાસવાદ. ontogeny. વ્યક્તિવૃત્ત, 0omras. મધ્ય પ્રદેશ, ખાનદેશ અને
વ્યક્તિ ઈતિહાસ; જીવ વિકાસ, ભૂણવિદ્યા. આધ્ર પ્રદેશમાં થતા કપાસને એક પ્રકાર. (૨) ફલિત અંડથી માંડીને પુખ્તાવસ્થા છophorectomy. સ્વસ્થ અંડાશય સુધીના સજીવના વિકાસને ઇતિહાસ. શલ્યક્રિયા. on year. એકાંતર કે દ્વિવર્ષાયુ વનસ્પતિ, 0osikappal. કેઈમ્બતુરમાં સિગાર જે વર્ષે ફળ આપે તે વર્ષ.
માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી તમાકુને onyx. શેષમણિ; અકીકની સાથે સંબંધ એક પ્રકાર, જે ચાવવા માટે પણ ઉપયોગમાં
ધરાવતો પણ તેના સ્તરમાં જુદા જુદા લેવામાં આવે છે. રંગવાળો એક પ્રકારને કાચમણિ—કવાટઝ. osperm. ફલિતાંડ કે ફલિત અંડકોષ. 00-, -. ઈંડું, અંડ અર્થસૂચક પૂર્વગ. Gosphere. અંડ, અંડકોષ, અંગોલ. 00cyst. અંડકોષ્ઠ; પ્રજીવની મંડ જેવી છospore. અંડકોષ, અંડબીજાણુ, નરઅવસ્થા, જે ચરકની સાથે ઉત્સર્જિત જન્યુ સાથેની યુતિ બાદને ફલિત કિકીય થાય છે; યુગ્મકપુટિકા.
કોષકેન્દ્રવાળે અંડકોષ; લિંગી પ્રજનનથી oocyte-egg-mother cell. બે પેદા થતો વિરામી બીજાણુ. સમવિભાજનમાંથી પસાર થતો કેષ, oostegite. અંડછાદ. પ્રાથમિક અંડેષ્ઠ તરીકે અંડકવચ બના- 0otheca. અંડકવચ. વવા માટે કાંડજનન પ્રથમ સમવિભાજન opalescent, દૂધિયું. પૂરું થાય તે અગાઉની અવસ્થા અને પ્રથમ open. એધાપી. (૨) ખુલ્લું, વિવૃત; સમવિભાજન પૂરું થયા પછીની દ્વિતીય અનાવૃત. (૩) પ્રાકૃતિક છિદ્ર-વિવર. (૪) અંડ કેઝની અવસ્થા.
બૃહત્ કંકચ. 0. bundle. વધુ પુલ, 00ecium. પેલિયા(બહુજીવ)માં બંડને વિકૃત પૂલ. . centre. ફળઝાડની ફલિત કરવા તથા તેને ગ્રહણ કરવા માટે કરવામાં આવતી એક પ્રકારની માવજત, કલી જે સંપુટ.
જેમાં છેડના મુખ્ય પ્રકાંડને ચેકસ ઊંચાઈ Gogamete. સ્ત્રી જન્યુ. oogamous. સુધી વધવા દેવામાં આવે છે, જ્યારે તેને સ્ત્રીજન્યક, વિયુગ્મી; નર અને માદા કષના રેપ્યા પછી એક વર્ષ બાદ તેની ટચ સંયુશ્મનથી થતું (પ્રજનન). oogamy. કાપી તેની પાWય શાખાઓને વધવા ચીજન્યતા, શુક્રાણુ કષ અને અંડ દેવામાં આવે છે, જેના પરિણામે છોડ કેષમાં વિભિન્ન બન્યા હોય તેવા જન્યુ. જમીનથી બહુ ઊંચે વધતો નથી પણ તેની એનું લિગી પ્રજનન. oogenesis. શાખાઓ ફેલાય છે. . community. માદા દ્વારા જન્યુષ ઉત્પન્ન થવાની ખુલ્લો- વર્ધમાન વનસ્પતિને સમાજ – પ્રક્રિયા; અંડ જનન, અંડ નિર્માણ અને સમુદાચ. ૦drainage. ખુલ્લે જલવિકાસ. 0ogonial. ત્રીજન્યુધાનીય. નિકાલ, ખુલ્લી મોરી, ખુલ્લી નીક. .

Page #416

Opercullela
410.
optimum
end harrow. ખુલ્લા છેડાની રાંપડી. પ્રેરવા, નશે કરવા, દર્દ અને પીડા દૂર 0.market, ખુલ્લું – પ્રતિસ્પર્ધી બજાર. કરવા શામક તરીકે થાય છે. તેમાંથી o, pollinated. સાધારણ કે કુદરતી મેફીન, કેડીન, નાર્કોટીન જેવા ઘણાં રીતે પરાગનયનિત. . winter. હિમ- આકેલેઈડ દ્રવ્ય મળે છે. o. tinctવર્ષા વિનાને શિયાળે. opening. ure. અફીણનું ટિંકચર. ઉમિલન, દ્વારક.
opisthorchidae. કૂતરાં, બિલાડાં અને opercullela paduickia. ચણાના ડુકરમાં પડતાં જંતુનું કુળ, જેમાં મુખ્યત્વે મૂળને થતા સડાના રોગ માટે જવાબદાર Pseudamphistomum truncatum, જંતુ
Opisthorchis noverca 441 0. tenopercular cell. ઢાંકણકેષ. oper- uicollis . Opisthorchis culated ઢાંકણવાળું. (૨) માછલીનું ચૂઈ. noverca. કૂતરાં, બિલાડાં અને ડુક્કરમાં operculum. પિધાન, ઢાંકણું. (૨) પડતાં જંતુ 0. tenuicollis. કૂતરાં, માછલીની ચૂઈને પડશે.
બિલાડાં અને ડુકરમાં પડતાં જંતુ. Operculina turpethum (L.) Oplismenus burmanii (Retz.) Silva-Manso [Syn. Ibomoea P. Beauv. એક પ્રકારની વનસ્પતિ. turpethum (L.) R. Br. Rinta; ovaj Opopanax chironium Koch. રેઝિન જેવું દ્રવ્ય મળની છાલમથી કાઢવામાં છે, જેનાં મૂળમાંથી એપેનકસ આવે છે અને જેને ઉપગ જલાબ લેવા નામને ગુંદર મળે છે, જે સુગંધી દ્રવ્યોમાં માટે કરવામાં આવે છે.
ઉપયોગી બને છે. Ophicephalus marulus. છ ફૂટ oppilate. શેકવું, અડચણ કરવી. સુધી વધતી મ્યુરેલ વર્ગની એક પ્રકારની opposite. સંમુખ; પ્રકાંડ પર એક જ માછલી. ૦. punctatus. એક પ્રકારની તલ પર સામસામે આવેલાં પર્ણો. : માછલી. 0. striatus. દ. ભારતનાં opsonin. રક્તરસમાં આવેલું એક દ્રવ્ય, ઘણાં સ્થાનાં તળાવમાં થતી માછલીને જે પ્રતિવિષ તરીકે જીવાણુને કાર્યરત પ્રકાર.
બનાવે છે. ophthamia. અક્ષિકેપ, આંખ આવવી. optic, દૃષ્ટિવિષયક, આક્ષિક, દષ્ટિગત,ચાક્ષુષ, ophthalmic. બાંખને લગતું, અક્ષિ આખ– નેત્ર સંબંધી. (૨) પ્રકાશ સંબંધી. કેપવાળું.
optical. (૧) પ્રકાશ પથ પ્રેરિત, પ્રાopiate. અફીણવાળું કે અફીણમાંથી બના- કાશિક, પ્રકાશીય. (૨) ચાક્ષુષ, મક્ષિક. વેલું કૌષધ. (૨) નિદ્રાપ્રેરક, ઘેન લાવ- (૩) નેત્ર વિજ્ઞાન – પ્રકાશ વિજ્ઞાન સંબંધી. નારું, પીડાહારક, શામક. opium. (૪) દૃષ્ટિ સાહાયાર્થે (૫) દગ્વિદ્યા સંબંથી. અફીણ, અફીણના છેડનાં કૂંડાના રસ- o. activity. પ્રકાશીય સક્રિયતા. (૨) માંથી બનાવવામાં આવતું લાલાશ પડતા ચાક્ષુષ સક્રિયતા. ૦. illusion. દષ્ટિબદામી રંગનું કડવા સ્વાદવાળું દ્રવ્ય; જે ભ્રમ. O. system. પ્રકાશિતંત્ર, 0. ઉત્તેજનાકારક, ઘેન લાવનારું, માદક તથા nerve. દષ્ટિચેતા. optics. પ્રકાશ પીડાશામક ઔષધ છે. . poppy. વિજ્ઞાન. અફિણનો છોડ; Papaper somfenum optimum. ઇષ્ટતમ. (૨) સજીવના પૂર્ણ L. નામને ઉત્તર પ્રદેશ, પંજાબ, રાજ- વિકાસ માટેનું પર્યાવરણીય અતિ વેગ્ય સ્થાન અને મધ્ય પ્રદેશમાં થતો વર્ષાયુ પ્રમાણ, (૩) સર્વોત્તમ પ્રક્રિયા મેળવી શકાય છોડ. જેના કાચા કળ - ડુંડામાંથી કાઢવામાં તેનું સ્થાન – બિંદુ, ૦. conditions, આવતા આક્ષીર રસમાંથી અફીણ સજીવનાં વૃદ્ધિ અને પ્રજનન માટે આવબનાવવામાં આવે છે, જેને ઉપગ નિદ્રા શ્યક બનતાં પેષણ, પ્રકાશ, ઉષ્ણતામાન

Page #417

opulent
ઇ. સંબંધનું આદર્શ પર્યાવરણ; ઈષ્ટતમ સંજોગે. ૦. doze. ઈષ્ટતમ માત્રા. ૭. fruitfulness. ફળઝાડની અનુકૂળ પરિસ્થિતિ, જેમાં પુષ્કળ પ્રમાણમાં કલિકાસર્જન થાય છે. . pH range. છેાડ તેના ઉત્તમ ફાલ આપી શકે તેવી તેના pHની મર્માંદા, કેટલાકમાં તે એછી હાય તેા વળી કેટલાકમાં તે વધારે જોઈ એ. o. size of plot. જમીનના ઈષ્ટતમ કદના પ્લેટ. ૦. temperature. ઈષ્ટતમ ઉષ્ણતામાન. (ર) ચેકસ વનસ્પતિ કે પ્રાણીનાં વિકાસ અને વૃદ્ધિ માટે અન્ય સંજોગ અનુકૂળ હાચ તેની સાથે રહેલું ઈષ્ટતમ ઉષ્ણતામાન, ૦. value. ધૃષ્ટતમ મૂલ્ય. ૰. water content. વનસ્પ તિની ઈષ્ટતમ વૃદ્ધિ માટે આવશ્યક મનતું જમીનમાંના પાણીનું પ્રમાણ, opulent. વિપુલ, સારી રીતે સંધરેલું. Opuntia. coccinellifera saleD. હાથલા થારના ખીન્ને પ્રકાર. 0. dillenti Haw, હાથના શેર, કાંટાળી વનસ્પતિ, જે મૂળ અમેરિકાની છે પણ અહીં વાડ તરીકે વાવવામાં આવે છે. તેનાં ફળ અને પ્રકાંડ ખાદ્ય છે. Orach. ચકવાત; Atriplex horlensis L. નામની શાકીચ વનસ્પતિ, જેનાં કુમળાં પ્રકાંડ અને પાન ખવાય છે, આ વનસ્પતિ મહારાષ્ટ્ર અને કર્ણાટકમાં થાય છે. oral. મૌખિક, મેનું – ને લગતું. . groove. મુખખાંચ.
411
orange. સંતરાં, નારંગી; citrus પ્રજાતિનું ઉષ્ણ કે ઉષ્ણ પ્રદેશનું ઝાડ, જેનાં ફળ, એટલે સંતરાં કે નારંગી મેટાં, ગેાળ, ઘણા કાવાળાં, રસદાર, અમ્લ કે મીઠાં, ચળકતી લાલ છાલથી આવરિત હેાય છે. . oil, નારંગીનું તેલ, સમગ્ર સંતરાને અથવા તેની છાલને પીલીને કાઢવામાં આવતું તેલ . pekoe. ચાને એક પ્રકાર. o. rust. સંતરાને ગેરુના રાગ. 0. stem borer. Stromatium barbatum Fabr. a Citrus
Oreocnide...
પ્રજાતિનાં ઝાડમાં પડતાં ડાળ, જે ઝાડનાં ડાળખાં કારે છે, અંદર દૂર મનાવે છે, જેથી ઝાડ ચીમળાઈ જાય છે, આ ડાળ સંતરાં, પામેલેા, રાપટ અને માલ્ટા જેવાં ફળેાને હાનિ પહેાંચાડે છે. orangeade. સંતરાના રસનું ફીણવાળું કે ફીણ વિનાનું પીણું.
orb. પિંડ, ગાળ, ચકતી, ગાળદ્રવ્ય – પદાર્થ, ચક્ર.orbicular. ચક્રાકાર, વલયાકાર. o. muscle. વલયાકાર સ્નાયુ.
orbit આંખના ખાડા, નેત્ર–ગુહા. (ર) પક્ષી કે જંતુની આંખની આસપાસની કિનારી. (૩) ગતિમાર્ગ, કક્ષા, orchard. ફળની વાડી, લાદ્યાન; ફળ ઝાડના વિસ્તાર. ૦. grass. Dactylis glomerata L. નામનું દીર્ઘાયુ ધાસ, જે પંજાખ, કાશ્મીર, આસામ અને નીલગિરિમાં થાય છે અને જેને ધાસચારા થાય છે. orchadist. ફ્લાદ્યાની. orchis. Orchis latifolia L. નામની ખાદ્ય કંદવાળી વનસ્પતિ, જે કાશ્મીરમાં થાય છે. order. વર્ગ, ક્રમ, શ્રેણી, ગાત્ર; વીકરણમાં ગાઢ રીતે સંકળાવેલા સજીવાના કુળ અને વગ વચ્ચેના સમૂહ. o., soil મૃદ્દાક્રમ, જમીનને ક્રમ, o. buyer. વરથી આપીને ખરીદ કરનાર. o. of terms in fertilizers. ખાતરનાં નામેાના નાઇટ્રોજન, ફૅૉસ્ફરસ ઍસિડ અને પાટારા અનુસારને ક્રમ. orderly marketing. વ્યવસ્થિત લે-વેચ. ordinance. અધ્યાદેશ.
ordinate. ઊર્ધ્વ ભુજ, કેિ ordure. છાણ ઈ.
ore. અસલ - કાચી ધાતુ, અચક કે અર્થધાતુ, જેને શુદ્ધ કરી કિંમતી કે ઉપયાગી દ્રવ્ય કાઢવામાં આવે છે. Oreocnide integrifolia Miq. [Syn. Villebrunea integrifolia Gaud.]. પૂર્વહિમાલય, આસામ, મણિપુર અને આંદામાન – નિકાબારમાં થતું નાનું

Page #418

Oreodoxa
412
organogenesis
ઝાડ, જેના મજબૂત રસાનાં દેરડાં, જાળ યુક્ત ખાતર તરીકે વપરાતી વાનસ્પતિક
અને જાડું કાપડ બનાવવામાં આવે છે. અથવા પ્રાણીજ પેદાશ, જેને ઉપયોગ Oreodoxa oleracea Mart. ઊંચો કરતાં તેમાં રહેલા નાઇટ્રોજન દ્રવ્યને અને વાડ માટે વાવવામાં આવતા તાડને જીવાણુઓ ઉપયોગમાં લઈ શકે તેવા એક પ્રકાર. 0.regia. H. B. & K. એમેનિયમ નાઈટ્રોજન, નાઈટ્રાઈટ નાઈબોટલપામનામનું ઊંચું વૃક્ષ.
ટ્રોજન અને નાઈટ્રેટ નાઈટ્રોજનમાં પરિ. organ. અંગ. (૨) પર્ણ કે અંડાશય જેવો વર્તિત કરે છે; જોકે તેની અસર ધીમી વનસ્પતિ કે પ્રાણીના ચોકસ કાર્ય માટે હોય છે, પરંતુ તે લાંબા સમય માટે અને સંરચનાને ભાગ. organelle. નાઈટ્રોજન આપ્યા કરે છે, ઉપરાંત તે અંગિકા.
તેનામાં રહેલાં કાર્બનિક ઉબેરોને પણ organic, જૈવ, કાર્બનિક, સેઢિય. (૨) થોડા પ્રમાણમાં આપે છે. ૦. phosph પ્રાણું અને વનસ્પતિઓ પેદા કરેલું; પ્રાણું orus. કાર્બનિક સંયોજન કે કાર્બનિક કે વનસ્પતિનું. (૩) કાર્બન ધરાવતું, કાર્બન- સાજનેના સમૂહના ઘટક તરીકે રહેલું વાળું, કાર્બનિક. ૦, acid, કાર્બનિક કેસ્ફરસ જેવું કે ગ્લિસે ફૉસ્ફરિક એઍસિડ, a radical. કાર્બનિક સિડ, ઈ-સિટલ ફારિક ઍસિડ છે. ઍસિડ ભૂલક. . chemical. કાર્બ- ૦. soil. ખાદમાટી એટલે ધુમસ ધરાનિક રસાયણ. o. chemistry, કાર્બ- વતી જમીન, કાર્બનિક દ્રવ્ય ધરાવતી નિક રસાયણવિજ્ઞાન, 0 disease, જમીન. શરીરની કઈ પેશી કે તેને કેાઈ અંગના organization. તંત્ર, વ્યવસ્થા. (૨) સંરચનાત્મક ફેરફારથી થતો રોગ, આંગિક સંસ્થા. organized exchange. રેગ. o. drug. સેદિય ઔષધ, કાબ. વ્યવસ્થિત વિનિમય. . ferment. નિક ઔષધ. o. evolution. જૈવ વ્યવસ્થિત આથવણ. . market. ઉત્ક્રાંતિ. . excretion. સેંદ્રિ, કાબ- વ્યવસ્થિત બજા૨. નિકઉત્સર્જન. ૦૮ insecticide - organism. સજીવ, જીવપિંડ; સૂમછવ. રિનેટેડ હાઈડ્રોકાર્બન અને ઓર્ગેનેફેસ્ફરસ (૨) સમાન જીવનના ભાગીદાર જેવા સંકસંજન ધરાવતું જંતુધન રસાયણ, અથવા ળાયેલા સ્વતંત્ર ભાગ ધરાવતું વ્યવસ્થિત પાયરેઝિન અથવા નિકોટિન જેવું વનસ્પતિ- પિંડ. (૩) ગમે તે જીવંત પ્રાણી કે વનસ્પતિ; માંથી બનાવેલું જંતુન રસાયણ; કાર્બનિક જીવનની પ્રક્રિયા ચલાવવાની ક્ષમતા ધરાવજંતુન. ૦. manure. જૈવ – સેંદ્રિય નાર ગમે તે (પ્રાણી કે વનસ્પતિ). orga- કાર્બનિક ખાતર. . matter. કાર્બ- nogen. જૈવ તત્વ, નાઈટ્રોજન, કાબન, નિક જૈવ દ્રવ્ય કે પદાર્થ. (૨) જીવંત ઓકિસજન, ફોસ્ફરસ ઇ.જેવું ગમે તે રાસાવનસ્પતિ કે પ્રાણીઓ પેદા કરેલું કે તેમાં ચણિક તત્વ, જેના વિના સજીવ તેનું જીવન જેવામાં આવતું દ્રવ્ય, જેમાં કાર્બન, હાઈ નભાવી કે ટકાવી ન શકે; જીવન તત્વ. ડ્રોજન, કિસજન અને ઘણુવાર નાઈ- organogenesis. ઇદ્રિય વિકાસ વિજ્ઞાન
જન અને ગંધક પણ હોય છે. . ‘(૨) બંગ વિકાસ organographic. mercury compound. ઇથિલ ઇદ્રિય વિકાસ સંબંધી. (૨) અંગ વર્ણન મકર્યુંરી જેવા પારા સાથેનું કાર્બનિક સંબંધી. organography. ઈદ્રિય સંયોજન, જે છંટકાવ કરવા માટે ઉપયોગમાં વિજ્ઞાન. (૨) અંગવર્ણન. organolepલેવામાં આવે છે. ૦. nitrogenous tic. ખાવા અને પીવાની સાથે સંકળાયેલી fertilizers ખોળ, માછલીનું ઐત્રિય સંવેદના. organolphic ખાતર અને કતલખાનામાંથી મેળવવામાં test, ગંધ, સેડમ, સ્વાદ ઇ. વડે દૂધના આવતાં સૂકવેલાં લેહી જેવાં નાઈટ્રોજન- નમૂનાની કરવામાં આવતી કટી. (૨)

Page #419

orientation
413
Oryza.
દૂધની જેને પ્લેટ ફેમે કસેટી કહે છે, તેવી ભારે હાનિ પહોંચાડે છે. જમીનમાં વૃદ્ધિ કસેટી. organology. અંગ વિજ્ઞાન પામી, યજમાન વનસ્પતિનાં મૂળ અને
organotropic. દૈહિકક્રિયાત્મક. બીને ભારે નુકસાન કરે છે. 6. aegiorientation.અનુસ્થાપન, અભિવિન્યાસ, btica Pers. વાકુંબો. સ્થિતિજ્ઞાન, દિગ્ગાન. oriented plan oromorphic. મૂળ કે માતૃ જમીનનાં ting. અણિ નીચે હેચ અને સપાટ બાજ લક્ષણે જાળવી રાખતી (જમીન). $12-01 217142 28 ana una 019411 Oroxylum indicum (L.) Vent. પદ્ધતિ, જેથી પ્રથમ પણજોડી હારના [Syn.Calosanthes indica Blume. કાટખૂણે ઊગે અને ત્યાર પછીની પર્ણી સેનાપથ, આર૯ નામનું પૂર્વ હિમાલ, નીચેની પર્ણજોડી કરતા વામાવર્ત રીતે ઊગે. પૂર્વ અને પશ્ચિમ દ્વીપકલ્પીય વિસ્તારમાં orifice. રંધ, છિદ્ર. (૨) માં. (૩) નળ થતું વૃક્ષ, જેની છાલ અને ફળ ચામડાં કે નલિકાનું દ્વારક, મેં કે ઉત્સર્જનનું રંધ્ર કમાવવાના કામમાં આવે છે.. Originum majoranaL.ભારત ભરમાં Orpington. સામાન્ય હેતુલક્ષી સારાં થતી શાકીય વનસ્પતિ, જેને ઉપયોગ ખાદ્ય ઈડાં આપનાર મરઘાં - બતકાં. સામગ્રીને સેડમ આપવા માટે કરવામાં ortet. મૂળ એક છોડ, જેમાંથી વાનઆવે છે. 6. algare L. વનતુલસી, સ્પતિક ઉદ્ભવ ધરાવતો છોડ મેળવી રાનતુલસી, જે મીઠાઈ બનાવવાના કામમાં શકાય છે. આવે છે, અને જેના બાષ્પશીલ તેલને orthoclase feldspar group. સાબુ બને છે.
પૃથ્વીના પપડામાં રહેલાં ખનિજને 48 origin. ઉગમ, સ્ત્રોત, ઉગમ. (૨) આદિ ટકા જેટલો હિસ્સ ધરાવતા મૃદા નિર્માણ
મળ. (૩) પ્રસ્થાન સ્થાન, ઉદ્દભવ, ઉત્પત્તિ. સિલિકેટ ખનિજ, જે પોટેશિયમ, સેડિયમ original. મૂળ, અસલ. ૯. plant. અને કેલિની માટીનું મૂળ સ્રોત છે, મૂળ છોડ.
જેના બે સમૂહ પૈકીનું એક સમૂહ. ornamentaltreeભાકારી, સુણે- ortholuvium, પ્રાથમિક કે આગ્નેય સન માટેનું ઝાડ; આકાર, દેખાવ, ફૂલ, ખડકન ખવાણની જમાવટમાંથી થતી ફળ ઇ.ની શોભા ધરાવતું ઝાડ.
અવશેષ પેદાશ, જે જમીનનું મૂળ દ્રવ્ય ornithodoros,ornithodorous, બને છે. Angasidae કુળની ત્રણ પ્રજાતિઓ પૈકીની Orthoptera. કંસારી, તીતીઘો અને એક; આમાં સામાન્ય જાતિ તરીકે ઢેર તીડ જેવી જંતુઓની શ્રેણું. અને અન્ય પ્રાણુઓને ઉપદ્રવ કરતી orthostichous. સરલ પક્તિક. orOrnithodoros savigayi (કૂતરાં, ઢ૨, thostichy. સરલ પંક્તિ. ઘેટાં અને બકરાને ઉપદ્રવ કરતી) અને orthotropousઉગ્રમુખી; સરળમુખી, 0. tholozani. (0. pabillipes), ઊર્ધ્વમુખી. ઘેટાં, ઊંટ, ઢેર અને કૂતરાને ઉપદ્રવ કરતી. Orthrics materne. ફળને રસ ચૂસ
0. lahorensis. ઘેટાને ઉપદ્રવ કરતી. નાર ફૂદુ. Ornithology. 4814 aştir. or. Oryctes rhinocerus y aj avg. nithophilous flowers. 4012 Oryza rufipogon. Griff. le પરાગિત પુ..
ડાંગર; Oryza sativa.ની સાથે સામાન્ય orosanche. Orobanchaceae કુળનું રીતે સંકલિત કરવામાં આવતી, તૃણકુળની
Orobanche cernua, 0.indica. ઇત્યાદિ પૂર્વભારતમાં ઉગાડવામાં આવતી ડાંગરને નામેવાળું પરોપજીવી જંતુ, જે તમાકુ, રીંગણી, એક પ્રકાર, જેના ચોખા અછતના સમયમાં રાઈ, સરસવ અને અન્ય બગીચા પાકને ઉપયોગી બને છે, તેમ છતાં તેને હાનિ

Page #420

Oryzaephilus
કારક વનસ્પતિ તરીકે ગણવામાં આવે છે. 0. sativa L. ડાંગર; એક મહત્ત્વના ખાદ્ય પાક, ડાંગરના છેડના કાગળ અને પૂડાં બનાવવામાં આવે છે અને તેમાંથી કાઢવામાં આવતા તેલમાંથી સાબુ બના વવામાં આવે છે અને તેને ક્ષારણ વિધી દ્રવ્ય ગણવામાં આવે છે. Oryzaephilus surinamensis L. લેટ, મેદા, બિસ્કીટ, અંજીર, ભેસિંગ અને નાળિયેર જેવા સુધરેલા ખાદ્ય પદાર્થોમાં પડતું જંતું; ડિમ્ભ આ પદાર્થોં ખાઈ તેમાં બાચકાં બનાવે છે. oryzenin. સરળ પ્રેાટીનને સમૂહ, જેમાં ઘઉંનું ગ્લુટેલિન અને ચોખાનું એરિઝેનિન દ્રવ્યેાના સમાવેશ થાય છે, ઉપરાંત આ સમૂહનાં દ્રબ્યા અન્ય પ્રકારનાં ખી, શાકભાજીમાં પણ હેાચ છે, જે તટસ્થ દ્રાવણેામાં અદ્રાવ્ય છે પરંતુ ઍસિડ અને અલ્કલીમાં દ્રાવ્ય અને છૅ. oscillating pipeline. ઊંચાણ પર સિંચાઈ માપવા માટેનું એક સાધન, જેમાં ખૂબ જ લાંખી નળી રાખવામાં આવે છે, તેની વચમાં વચમાં નાળચાં હેચ છે અને પાણી આપતી વખતે નળી લાયમાન થાય છે, જેથી તેની બંને તરફ સિંચાઈ થઈ શકે છે. oscillation, દાન, સ્પેન. oscillator. દેલક. (૨) મથ ળે આવેલા નળ દ્વારા આપમેળે સિંચાઈ થઈ શકે તેવી દાલચમાન યુક્તિ, જેથી એક સરખી સિચાઈ આપવામાં સગવડ રહે છે.
414
oscular. મેનું, ને લગતું. Osmanabad. ભારતની બકરાંની એક વિશિષ્ટ આલાદ. Osmanthus fragrans Lour.[Syn. Olea fragrans Thunb]. મૂળ ચીન અને જાપાનને પણ ભારતમાં કુમ, ગઢવાલ અને સિક્કિમમ થતા શાભા માટેને ક્ષુપ, જેના ફળ ખાદ્ય છે અને પાન ચાને સુવાસિત કરવા ઉપયોગમાં આવે છે. osmose. રસાકર્ષણ. osmosis. રસાકર્ષણ, આકૃતિ, (૨) કલા કે ત્વચા
ostertagia
દ્વારા સત્ય દ્રાવણ કે દ્રાવ્ય દ્રવ્યનું ઉપર ચડવું; જે રક્ત કેશાકર્ષણ નલિકાઓ, આંતરડાં, વનસ્પતિન મૂળ કે દુગ્ધાત્પાદક ગ્રંથિના સ્રાવક કે બે જેવી ત્વચા વિશિષ્ટ પેશીઓમાં ખનતું હોય છે. osmotic pressure. રસાકષઁણ દબાણ, આકૃતિ દબાણ. (૨) વાતાવરણનું દબાણ, જે શુદ્ધ દ્રાવકને અધ પારગમ્ય વચા દ્વારા દ્રાવણમાં જતું અટકાવે છે. o. pull, રસાકર્ષણ ઉત્કષ. Osphronemus gorami. નવા અને મેરિશિયમમાં જોવામાં આવતી એક પ્રકારની માછલી. osseous. અસ્થિવાળું, અસ્થિ – કંકાલ. ossicle. નાનું હાડકું, ક્ષુદ્ર અસ્થિ. (૨) પ્રાણીના માળખામાં નાના હાડકા જેવું કે કાઈટીન અથવા કેરિચસ દ્રવ્ય. ossification. અસ્થિરચના, કાસ્થિનું અસ્થિ બનવું. ossify. અસ્થિ બનવું, અસ્થિનું નિર્માણ થવું. osteoarthritis. અસ્થિ-સધિકાપ. osteofibrosis. હાડકાંમાં કેલ્શિયમની ઊપના પરિણામે હાડકાં બરડ બની ાય તેવા પ્રકારની રોગાવસ્થા. osteomalacia. હાડકામાં થતી કૅશિચમની ઊણપ; કેલ્શિયમ કે, ફોસ્ફરસ કે બંનેની ઊણપ ધરાવતા ખારાક પ્રાણીઓને આપવાથી તેને પ્રજીવક – ડી' મળતું બંધ થાય છે અને હાડકાં પોચાં પડવા માટે છે; આથી થતી એક પ્રકારની રોગાવસ્થા, જેને અસ્થિમાદવ કહે છે. ostertagia. ઢાર, ઘેટાં અને બકરાંમાં રોગાવસ્થા પેદા કરતાં કૃષિ, ગાળકૃમિ ઇ. જેવાં જંતુએની પ્રજાતિ, આ પ્રશ્નતિમાં ઢાર અને ઘેટાંમાં પડતાં 0. ostertagi. નામનાં કૃમિ; ધેટાં અને બકરામ પડતાં 0. cicumci.cta, 0. orientalis અને O, occidentalis નામનાં કૃમિને સમાવેશ થાય છે. ઉપદ્રવની અવસ્થામાં સ્વા કૃમિનમાં ડિમ્ભ રોગગ્રસ્ત પ્રાણીના ચતુર્થ અથવા સાચા આમાશય સુધી પહે ચી જાચ છે અને તેમના કારણે મારાયની ત્વચા પર ગ્રંથિલ સાજો આવે છે. સંક્રમણ

Page #421

ostiole 415
outlet તીવ્ર પ્રકારનું બને તો રોગી પ્રાણીનું બહારથી આયાત કરેલા ઘોડાના કાનમાં અવસાન સુદ્ધાં થાય છે.
જેવામાં આવે છે અને જે ઢેર, ઘેટાં, ostiole. છિદ્ર, દ્વારક, મુખ. લીલ કે બકરાં અને કુતરાને પણ વળગે છે અને, ફૂગના ફલન અંગનું રંધ્ર જે દ્વારા બીજાણુનું જેને વળગે તેનું લોહી ચૂસે છે. પ્રસરણ શક્ય બને છે.
Ougeinia dalbergioides Benth. Ostodes paniculata Bl. 157, તણછ; સંદન નામનું નકર, અને સખત ભુતાન અને ખાસી ટેકરીઓમાં થતું મેટું પ્રત્યસ્થ કાષ્ટ ધરાવતું ઝાડ, જેના રેસા અને વૃક્ષ, જેમાંથી ગુંદર મળે છે જેને ઉપયોગ છાલ ઝેરી છે. . oojeinensis (Roxb.) કાગળ નિર્માણમાં કાંજી તરીકે કરવામાં Hocher તણછ. આવે છે.
ounce. ઔસ, 1 પાઉંડ વજનનું એકમ, otaheate gooseberry. Phyllan- out-apiary. મુખ્ય કે ઘરમાં બનાthus acidus (L.)Skeels. [Aberrhoa વવામાં આવેલું મધમાખી ઉછેર ગૃહ; બાથી acida , Cicca distacha , આ ઉછેરગૃહને ગ્ય સ્થાન પર ખસેડવાની Phylanthus distachusMuell-Arી સુગમતા મળી રહે છે. નામના Otaheate gooseberry leaf- out break. (રેગ) ફાટી નીકળ. flober હરફરેવરી, હરિકૂલ ઈ. નામેથી out breeding. ચારથી છ પેઢી સુધી ઓળખાતો આંબળાના વર્ગને છેડ, જેને બને પિતૃઓમાંથી કોઈ પણ પિતૃ સમાન શેભા માટે ઉગાડવામાં આવે છે, જેને હેચ નહિ તેવા પિતૃઓવાળાં છોડ કે આકર્ષક, ગેળ, હરિત, અશ્લીય ફળ થાય પ્રાણીઓની ઓલાદનું સંકરન કરવું, જેના છે, જેને મુરબ્બો બનાવવામાં આવે છે કેટીકરણ, સંક૨ સંવર્ધન અને બાહ્ય સંકર અને જેની છાલ ચામડાં કમાવવા ઉપયોગી એવા ત્રણ પ્રકાર હોય છે. બને છે.
outcrop સપાટી પર સ્તર, શિલા કે other fallows. એકથી પાંચ વર્ષ સુધી શેલનું બહાર લાવવું. (તેથી વધારે સમય માટે નહિં) પડતર out crossing. સજાતીય પરંતુ જુદા રહેવા પામી હોય તેવી અને મહેસૂલી કુળની વ્યક્તિઓનું સંકરન. પત્રકમાં જેની નેધ કરવામાં આવેલી outdoor brooder બચ્ચાંને બહાર હોય તેવા પ્રકારની જમીન.
ઉછેર કરી શકાય કે ઈડાને સેવી શકાય threis ancillia. ખટ મધુરાં ફળને તેવી યુક્તિ. રસ ચૂસતે કીટ, 0. fullonia. ખટ outer બહારનું. 6. bark. ઝાડ કે કાષ્ટ્રીય મધુરાં ફળનો રસ ચૂસતે કીટ. 0. વનસ્પતિના છેલ્લા પરિચર્મની બહાર ત્વક્ષા materna. ખટમધુરાં ફળને રસ ચૂસતા પ્રકારની સુકાયેલી મરેલી પેશી ૦.
cortex બ ધ મધ્ય ત્વચા, બાધ પ્ર તસ્થા. otitis. એક પ્રકારને ભસને લાગુ થતો ૦.fleshy layer.બાહ્ય મસલ પડ-સ્તર રોગ, જેમાં તેને એક કે બે કાનને સાજા . layer. બ ધ પડ, બાહ્ય સ્તર. ચડે છે, શરીરનું ઉષ્ણતામાન ઊંચું ભાવે outfall. નાળી કે નહેરનું નિગમદ્ધાર; છે, ભૂખ મરી જાય છે અને રોગી ભેંસ જળાશયનું મુખ જેમથી પણ નીકળી શકે. દૂધ આછું બાપે છે. આ એક સંક્રામક outgrowth. બહિરુદ્ધભેદ, બ વૃદ્ધિ. રંગ છે અને ચોમાસામાં તેને ફેલાવે outlet, મેરી, નીક; સ્ત્રાવ વિસ્તારમાં માખીના કારણે થાય છે.
પડતા વધારાના પાણીને વહી જવા દેવાની Otobius megnani. Acarina Aણીની વ્યવસ્થ, વધારાના પાણીને નિકાલ કરવા Argasidae કુળની Ornithodoros meg- માટે બધા બધમાં કરવામાં આવતી યુક્તિ nina. નામની એક પ્રકારની બગાઈ, છે કે વ્યવસ્થા.
ઝીટ.

Page #422

output
output. gાશ, ઉત્પાદન,
ova (અ.વ.). ovumનું. (એ.વ.). ફંડ. oval, અંડાકાર, સંખગાળ. દીધંગાળ. ૦. lime, કાગદી લિંબુ.ovarian ઠંડાશયનું. . cyst. જન્માત લાભદાઈ ખંડકેષ્ઠ. o. follicle. અંડાશયમાં કાષ્ઠ સદેશ નાની સંરચના, જેમાં પૂરું વિકાસ પામેલું અંડ હોય છે. ovaritomy. ડિમ્ભગ્રંથિ છેદન, ovaritis. ડિસ્લગ્રંથિ શાથ. ovary. બીજાંડ ધરાવતા ફળના ભાગ; રૂપ કવ ફળ. (૨) માદા પ્રાણીની જનન ગ્રંથિમાંથી, જે અંડ પેદા કરે છે; ભંડારાય. ovate. અંડાકાર. ovicide. જંતુ કે અન્ય પરજીવી સજીવાનાં ઇંડાંને નાશ કરનાર કારક. ૦viકુંડ parous પ્રસવી; અંડકારા બચ્ચાને જન્મ આપનાર. . reproduction. શરીરની બહાર સેવાય તેવાં ઈંડાં દ્વારા પ્રજનન. oviposit. ઈંડાં મૂકવા. ovipositor. જંતુમાં વિશિષ્ટ સંરચના, જેમાં યેાગ્ય સ્થાને ઈંડાં મુકાય; અંડ નિધાચક, (૨) માછલીમાં ચેાનિકાર આગળ આવા પ્રકારનું સ્થાન હોય છે. ovisag. અંડ સંપુટ. ovitestis. ફંડ – પેશી અને વૃષણ પેશીનો બનેલી જનનગ્રંથિ.ovogenesis,અંડાણુજનન.
ovoviviparous reproduction. મેલે મશી, શૃંગી જંતુ ઇ. જેવા જંતુઓ, જે તેમના શરીરમાં ઈંડાંને સેવી બચ્ચાને જન્મ આપે છે. ફંડ – અપત્ય પ્રજનન. ovulary. ખીજારાય, ડારાય. ovulate. બીજાંડ જેવું. (૨) અંડાશયમાંથી ફંડમાચન કરવું. (૩) બીજાંડ ધારણ કરવું. ovulation. માદા પ્રાણી પકવ અંડનું મોચન કરે છે; મદ કાળ દરમિયાન આ રીતે થેાડા ઘેાડા સમયના અંતરે .તે અંડમેચન કરે છે. ફંડમાચન, ખીજમેાચન. ovule. મહા બીજાણુધાની, ખીજાંડ, માદા જન્યુધારક પિંડ, જે ફલન ખાદ ખીજમાં પરિણમે છે. (૨) નાનું ઈંડુ કે ઈંડા જેવી રચના. vuliferous. ખીજાંડ સદેશ. ovum (એ.વ.) ava (બ.વ.).
416
OX
અંડાણુ, અંડકાષ, નારીજન્યુ, જેને એક્કીચકાષ હોય છે. અંડાશયમાં મૂળ ધરાવતા માદાને પ્રજનન કોષ, જે મદ્દકાળ દરમિયાન અંડવાહિનીમાં આવી ગર્ભાશયમાં પહોંચે છે; શુક્રાણુના મિલનથી ફલિત બન્યા બાદ નવી વ્યક્તિનું જે દ્વારા નિર્માણ થાય છે. ovine. ધેટાનું, ઘેટાસદશ. (ર) ovidae ઉપકુળનાં ઘેટાં, બકરાં ઇ. ovina. ધેટાને થતા શિતળાના એક પ્રકાર. ovan-dry soil 105થી 110 સે. ઉષ્ણતામાને સુકાયેલી મૃદા, જેમાં ભેજ રહેવા પામતા નથી. (૨) •ભઠ્ઠીમાં તપાવેલી મુદ્દા. over churn. અંતિમંથન, અતિ વલે વેલું. over-feeding. અતિશય ખવડાવવું. over-grazed land. વનસ્પતિની વૃદ્ધિની શરૂઆત થતામાં તે પર ઢારને ચરાવવા અને તેમને ચરાવવાનું ચાલુ રાખવું તથા આવી જમીનને વિરામ લેવા દેવા નહિ, દ્વારની અવર – જવરથી લીધું ઘાસ કે લીલી વનસ્પતિ પગ નીચે ચત્રદાઈ જઈને નાશ પામે છે, તાન્ત ખળેલા વિસ્તાર પણ અતિ ચરાણ થયું હોવા જેવા દેખાય છે.
over haul, યંત્રાના વિવિધ ભાગાને છૂટા કરી યંત્રને સાફ કરી સુધારવું, overhead irrigation, મથાળા પરના કે ટોચ પરના પાકને સિંચાઈ આપવાની યુક્તિ.
over irrigation, પાકને આવશ્યક હાય તે કરતાં વધારે પ્રમાણમાં કરવામાં આવતી સિંચાઈ.
over mature. અતિરાય પકવ. over production. અતિ ઉત્પાદન. over ripe. સતિષકવ.
over winter. શીત રાચન કરવું; શિયાળાના મહિનાઓ દરમિયાન, સુષુપ્તિ અવસ્થામાં પડી રહેવું. over working. અતિ સંસ્કાર. owned capital. સ્વમાલિકીની મૂડી. o-farm. પેાતાનું – સ્વમાલિકીનું ખેતર – ફાર્મ.
ox. (એ.વ.). oxen. (બ.વ.). વૃષભ,

Page #423

oxalacelate
417
Ozonium...
mis; Zebu, Brahmani, Nandi, Bos Oxya velox Fabr. 31=2Hi 43g vid. indicus ઈ. નામધારી વંશનું, શૃંગધારી, Oxycarenus laetus Kirby. ફાટેલી ખરી ધરાવતું, વાગોળનાર, ચેપ, કપાસમાં પડતું જંતુ, જેનાં ડિભ અને સ્તનધારી, પાલતું બનાવી શકાય તેવું પ્રાણી પુખ્ત પ્રાણી છેડવા ખાઈ રૂને હાનિ જેને, પાલતું બનાવીને ભાર ખેંચવા કે પહોંચાડે છે. ખેતી કાર્યમાં હળ ચલાવવા ઇ. કામોમાં oxygen. સંજ્ઞા ૦ ધરાવતું રાસાયણિક ઉપયોગ કરવામાં આવે છે, અને તેની તત્ત્વ, જે રંગવિહીન, ગંધરહિત વાયુ માદા અર્થાત ગાય દૂધ આપે છે. છે, અને જે બધા જ પ્રકારની વનસ્પતિ o. warble fs. Hyboderma અને બધા જ પ્રકારનાં પ્રાણીનાં વૃદ્ધિ બંને lineatum અને H. bopis. નામની વિકાસ માટે અતિ આવશ્યક છે, જેના માખ જે, ઢેરના પગના વાળમાં ઈંડાં મૂકે વિના જીવન ટકી શકતું નથી, તે પ્રાણાછે, જેનાં ડિંભ ચામડીમાં કાણું પડવાથી, દાતા હોઈ તેને પ્રાણવાયુ કહેવામાં આવે આવા ઉપદ્રવવાળું ૮૨ મરી ગયા પછી છે. oxygenate. ઑકિસજન આપનાર, તેના ચામડાનું ઓછું મૂલ્ય ઊપજે છે. તેથી મિશ્ર બનનાર, ઉપચયન કરનાર. oxalacelate. શર્કરાદ્ર, ચરબી અને (૨) લોહીને ઑકિસજન પૂરો પાડે, લેહીને પ્રોટીનનું શક્તિ ઉત્પન્ન કરવા ઉપયયન ઑકિસજનથી ભારિત બનાવવું. એટલે ઓકસીકરણ કરવા માટે જરૂરી Oxystelma escalentum R. Br. બનતાં શર્કરા અને શર્કરા જેવાં શર્કરા- જળદૂધી. જનક એમિનો એસિડમાંથી બનાવેલું વચ. 0xytenanthera stocksi Munગાળાનું સંયોજન.
ro, પાતળા વાંસને એક પ્રકાર. oxalic acid. ઘણું વનસ્પતિઓમાં 0xyuridae. ભારતમાં ઘડાને ઉપદ્રવ જોવામાં આવતા કાર્બનિક ઍસિડ. કરનાર સૂત્રકૃમિનું કુળ, જેમાં સર્વસામાન્ય Oxalis corniculata L. [Syn. જાતિમાં જોડાના મોટા આંતરડામાં થતું Xanthoxalis corniculata Small]. Oxyuris equi. નામનું કૃમિ છે, જેની ખાટી લુણી; ચંપામેથી નામે ઓળખવામાં માદા ગુદા આગળની ચામડીમાં ઈંડાં મૂકે આવતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં પાન અને છે, જેના કારણે પ્રાણીને સતત ખંજવાળ બી ખાઈ શકાય છે. ૧. bes-cabrae આવ્યા કરે છે, અને તે અસ્વસ્થ બની I. [Syn. 0. cernua Thumb.. જાય છે. ખટ-મીડી નામની મૂળ દ. આફ્રિકાની oyster. શુક્તિ, છીપ જીવ; છીયેલું; મૃદુશાકીય વનસ્પતિ, જેનાં પાનને રાંધીને ભાજી અગી ખાદ્ય સજીવ. (૨) છીપ ઘાટને મરઘીના બનાવી ખાઈ શકાય છે.
મૃત દેહને એક ભાગ. ૭. shell. oxen. rail ox.
શુદ્ધ કેશિયમ કાર્બોનેટ ધરાવતું છીપલું. oxidation. ઉપચયન, કસીકરણ; જેને દળીને જમીનને આપવાથી જમીનને રાસાયણિક ફેરફાર, જેમાં ઓકિસજન કે ચૂનાનું દ્રવ્ય મળી રહે છે અને તે ઢેર તેનું રાસાયણિક તુલ્ય દ્રવ્ય ઉમેરાય છે. અને મરઘાં - બતકાં માટે સારું ખાદ્ય બને છે. 0. deterioration. 64 42161 - Ozonium texanum var. parasiકિસી કરણ હાસ, 0. -reduction. ticum. ગવારમાં એક પ્રકારને રોગ પેદા ઉપચયન - અપચયન.
કરનાર જંતુ,

Page #424

P,. પૈતૃક પેઢી. (૨) પ્રથમ સંકરમાં ઉપયોગ કરતાં વધારે ટૂંકા અને કંઈક ધૂળ રંગકરાયેલા પિતૃઓ.
સૂત્રો હોય તે અગાઉ પ્રથમ અર્ધ-સૂરી pacemaker of heart. હૃદયની વિભાજનની મધ્ય પ્રથમભાનાવસ્થા ગતિને નિયામક.
સમીપની અવસ્થા. Pachadraksha. તામિલનાડુમાં થતી pack. કોઈપણ પેદાશને પેક કરવાની રીત. દ્રાક્ષને એક પ્રકાર; ગુણ, દેખાવ અને
(૨) ભારવાહી પ્રાણીને બેજ. (૩) વિશિષ્ટ કતારની દૃષ્ટિએ ભકરી દ્રાક્ષ જે આ સાધનથી દબાવવું કે જમીનને સખત બનાપ્રકાર છે, જેનાં લમખાં લીલાં, મોટાં, ઘટ્ટ વવી. p. animal. ભાર વહન ક૨તું અને શંકુ આકારનાં છે; ઉતાર વધારે પણ ખચ્ચર, બળદ કે ઘોડા જેવું પ્રાણી, ભારજાત બહુ સારી નહિ.
વાહી પ્રાણી. packing. સેન, કાઈ pachai pakku. લીલી, ભેજવાળી પેદાશને પેક કરવાની-ભરવાની ક્રિયા. સોપારીને એક પ્રકાર.
Package Programme. 240 pachy-. સ્થળ, જાડું અર્થસૂચક પૂર્વગ. જિલ્લા કૃષિ કાર્યક્રમ. pachyderm. જાડી ચામડીનું, ખરીવાળું pad. ગાદી. (૨) ભરવું, ખાલી જગ્યા પૂરી (વાળનાર ન હોય તેવું, હાથી કે ઘોડા દેવી. (૩) કેટલાંક પ્રાણીના પગને તળિયે જેવું ચોપગું પ્રાણું).
ગાદી જેવી સખત સપાટી. Pachydiplosis oryzae Wood paddam. corch äl.
Mason. ડાંગરનું ગંભીર પ્રકારનું જંત. paddock. બળદ જેવા એક જ પ્રાણી Pachygone ovata Miers ex કે નાનાં પ્રાણુઓના જથને ચરવા અને Hook. f. & Thoms. ઊંચે, હરવા ફરવા માટે વાડે. આરોહી ભુપ, જેનાં સૂકાં ફળ કીડાને paddy. ડાંગર, છેતર સમેતના છડ્યા નાશ કરવાના કામમાં આવે છે.
Cartial 21241. p. blue beetle. pachymeningitis. Haloy 5518 ડાંગરનું ભૂરું કાંસિયુ જંતુ. p. climકરોડરજજુને આવરતી ત્વચાને સેજાને bing cutworm. લશ્કરી કીટ તરીકે એક રેગ.
5400wid Psaudaletia (Cirphis) pachynema. સ્કૂલ રાત્રીભવન. unipuntulata Haw; P. albistigPachyplosis oryzae. sistach bilsal ma M. નામની ડાંગરની ઈયળ, જે માખ.
ડાંગરનાં પાન ખાય છે, અને છોડને કાતરી Pachyrhizus erosus (L.) Urb. નાખે છે. p. catworm. જુઓ [Syn. P. angulatus Rich ex DC.] paddy climbing cutworm. p, મૂળ મધ્ય અમેરિકાની પણ હવે અહીં ૫. eelworm. Dituenchus anguબંગાળ, બિહાર, આસામ, ઓરિસા અને stus Butler. નામનું ડાંગરમાં પડતું આશ્વ પ્રદેશમાં થતી દીર્ધાયુ શાકીય કૃમિ, જેના ઉપદ્રવથી ડાંગરના છેડની વનસ્પતિ, જેનાં કંદ અને બી ખાદ્ય છે. વૃદ્ધિ કુંઠિત બને છે; છોડને afra pachytene. દ્વિ-સૂત્રાવસ્થા; જયારે નામને રોગ થાય છે. p. call fly. ${1•13 2147 Alloy/192414seu aal Pachydiplosis oryzae Wood Ma
418

Page #425

padwal
419
pale
son. નામને ડાંગરના કીટના પાંખ Pairi. પાચરી; ભારતના દખ્ખણના વિનાનાં બચ્ચાં ડાંગરના ઊગતા આડમાં વિસ્તારમાં ઉગાડવામાં આવતો પાયરી દૂર કરે છે અને તેના પર ગાંઠે જેવું થાય નામની કરીને લાંબે, જેની કરી મહારાષ્ટ્રછે. આ કીટથી ડાંગરને થતે રેગ. p. ભરમાં લોકપ્રિય બની છે. gorasshopper, ડાંગરને તીતી ઘેડ. Pala chiku. તામિલનાડુ અને આશ્વ
green assids, Nephotettix પ્રદેશમાં થતા લોકપ્રિય નાનાં, અંડાકાર bipunctatus Fabr; N. apicalis ya la fugal 2018. Nots, Tettigoniella spectrar. palaeo (paleo)-. પ્રાચીન –પુરા નામનાં ડાંગરમાં પડતાં તડતડિયાં; જેનાં અર્થસૂસક પૂર્વગ. બચ્ચાં અને પુખ્ત તડતડિયાં ડાંગરના palaeobiology. પુરા – પ્રાચીન જીવપાનને રસ ચૂસે છે, જેથી છોડ પીળા પડી વિજ્ઞાન, સુકાઈ જાય છે. p. leaf roller, palaeontology. પુરાઅમીભૂત વિજ્ઞાન. ડાંગરના પાનને વાળનાર ઈયળ. p. stem
palaeosol. પ્રાચીન આબોહવા કે ભૂસ્તર borer. ડાંગરની ગાભમારાની ઈયળ.
યુગમાં નીપજેલી જમીન-મૃદા padwal. પરવળ
palaenzoic era. પુરાજીવ યુગ. Paganum harmala L. 6747
palakisag. 4144411 4110; Spanacia નામની વનસ્પતિ.
oleracea L. નામની શાકીય વનસ્પતિ, pagota tree, સફેદ ચો, ખડ ચંપો.
જેનાં લીલાં પાનની ભાજી બનાવી ખાવામાં pahadvel. વેણીવેલ.
આવે છે. pahari pudina. Mentha spicata
Palaquium ellipticum (Dalz.) L. Huds. (Syn. M. viridis L.).
Engl. [Syn. Bassia elliptica નામને પહાડી કુદીને, જેનાં પાનમાંથી
Dalz; Dichopsis elliptica Benકાઢવામાં વાવતું કુદીનાનું તેલ ખાદ્ય પદા
th.]. ભારતીય ગટ્ટાપ નામનું પશ્ચિમર્થોને સેડમ આપવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં
ઘાટ, ઉત્તર કાનડા અને તામિલનાડુમાં આવે છે. આ વનસ્પતિ પંજાબ, ઉત્તરપ્રદેશ
થતું ઊંચું વૃક્ષ; જેનાં બીને પીલીને કાઢવામાં અને મહારાષ્ટ્રમાં થાય છે.
આવતું તેલ સાબુ બનાવવા તથા દીવાબતી paikar. પ્રવાસી-ફરતો વેપારી, આડતિયો.
માટે ઉપયોગમાં આવે છે. pail. ડેલ, લાકડા કે ધાતુનું ગળપાત્ર, દૂધનું પાત્ર-વાસણ. p.-feeding of
palas. પલાશ, શિક; પલાશાહિકુળનું calf. ખુલ્લા પાત્ર-બાલદી કે ડેલ, જેમાં
નારંગી લાલ રંગને પુપદુભવ ધરાવતું વાછરડાંને દૂધ ઈ. ખવડાવવામાં આવે છે;
પાનખર ઝાડ, ખાખરાનું ઝાડ. વાછરડાના નાક કે મેંમાં આંગળા બેસી. palatability. સ્વાદિષ્ટતા, ખોરાક તે આંગળાં ચસવા માંડે તેમ તેને શીખ માટેની સુરુચિ, સ્વાતા. વાડી તેમને પાણી પીતાં કરવામાં આવે છે. palatal. તાલવ્ય, તાલ – તાળવાને લગતું. painted bug. Bagrada cruci- (૨) સ્વાદુ. palate. તાળવું. p., fera um Kirk. નામને રાઈ, સલગમ, hard સખત તાળવું. કઠોર તાળવું. કોબી, કલિફલાવર, મૂળાના રસને ચૂસતો p, soft નરમ તાળવું. palatine ચીટકે કટક.
bone. તાળવાનું હાડકું; તાળવું બનાવનાર pair. યુગ્મ, જેડી. કોઈપણ જાતિની નર બે હાડકાં. અને માદાનું યુગલ. p. plot. યુમિત palawat. જંગલી ખજુરી; રામંડળના પ્લોટ. paired fins. માછલીને પક્ષીય કાંઠાળ પ્રદેશમાં થતું ખજરીનું ઝાડ, અને નિતંબ મીનપક્ષો.
pale. વાડ માટેને અવિયાળે ભિ,

Page #426

Palea
420 P-aminobenzoic acid થાંભલે કે સ્તંભ.palisade.તંભ પંક્તિ. flabelliformis Roxb.). નામને ઊંચે (૨) સ્તભાવલિ. p. cell. લેબોતક કોષ. તાડ, જેને છેદીને નીરા, તાડી જેવા વસે p. layer, ૫ણને અધિચમ પછીના કાઢવામાં આવે છે અને આ સેમ થી મધ્યપણને કષ; આ કોષમાં પ્રકાશ તાડગોળ, તાડ શર્કરા જેવાં દ્રવે બનાવવામાં સંશ્લેષણની પ્રક્રિયા થાય છે. (૨) સ્તંભ આવે છે, વળી તેનાં પાનની સાવરણુઓ બને પક્તિના આકારનો સ્તર.
છે. તેનાં ફળ ખાદ્ય છે. તેના રેસામાંથી palea. કાંતઃપુષ્પ કવચ.
બ્રશ, ઝાડુ, પાનમ થી છત્રી, પંખા, ટેપલા - paleran. તૃણકુળનું કાયમી ઘાસ. ટોપલીઓ અને સાદડીઓ બનાવવામાં paleva, જમીનને સમતળ બનાવવા આવે છે. પાનના પ્રકાંડમાંથી લખવાની ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું બળદકર્ષિત શાહી બનાવવામાં આવે છે. આ તાડનું લાકડું.
વૃક્ષ પ. બંગાળ, બિહાર, દ. ભારતના pal land. અમ્લીય માટી ધરાવતી અને કાંઠા પરના વિસ્તારોમાં થાય છે. કાંઠાળ વિસ્તારની જમીન.
palma christi. દીવેલાં. palledar, હમાલ, ચાકર, બજારને palmarosa oil. ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર, કર્મચારી.
મધ્ય પ્રદેશ, આધ્રપ્રદેશ અને ઉત્તર pallet. પરાળ કે ઘાસની પથારી; ગોદડી. પ્રદેશમાં થતી વનસ્પતિનાં પાનમાંથી palliate. મટાડવ્યા વિના રોગનું જોર કાઢવામાં આવતું તેલ. નરમ કરવું. વેદના ઓછી કરવી. pallia- palmate. પજાકારમાં ખંડિત. tive મંદકા૨ક, શામક.
palmitic acid. માખણને એક મેદીચ pallor. ફીકાશ, ચામડીના સાધારણ ઍસિડ. રંગને અભાવ, ચહેરાની ફીકાશ, પરતા. palmitia. એડિપોઝ પેશી, દૂધ, પામ palm. તાડ; ઉષ્ણ કે ઉપષ્ણ પ્રદેશનું ઑઈલમાં રહેલી ચરબી. ઝાડ કે કૂપ, જેને તેનાં કાઇ, ફળ, palp. જંતુનું સંવેદનગ્રાહી જોડિયું અંગ, ઝિન, રેસા અથવા મૌષધ માટેનું દ્રવ્ય સ્પર્શક..palpus, જંતુનું સ્પર્શક અંગ. મેળવવા વાવવામાં આવે છે. મોટા ભાગે palpate. દાક્તરી તપાસમાં ઉપયે ગમાં આ વૃક્ષ ટટાર ઊંચું ઊગે છે, તેના થડ લેવામાં આવતું હાથે. અથવા પ્રકાંડને ડાળીએ કે શાખા થતી palpation. પ્રાણીના શરીરની સપાટી નથી, ટેવ ૫૨ પંખાકાર પ્રસરેલાં લબા હેઠળના કેઈ ભાગની સમાંગતા ૫૨ખવા પાન થાય છે. p. beetle. તાડમાં આંગળીના સ્પર્શથી કરવામાં આવતી તપાસ. પડતું ઢાલપક્ષી જંતુ. p-grass. તૃણ- palpebral. બંખની પાંપણનું - તે કુળનું Bahapatia, Setaria balmifolia અંગેનું, ૫મીય. (Koenig) Stapf. નામનું પહેળાં palpitate. સ્પંદન થવું, ધ્રુજવું, ધડકવું. પાનને, મૂળ ઇન્ડોનેશિયાને, અહીં ઘાસ- palpitation. સ્પંદન, ધ્રુજારી, ધડકન, ચારા માટે ઉગાડવામાં આવતા ઘાસને અનિયમિત સ્પદન. એક પ્રકા૨. p. jaggery. તાડ ગાળ; palsy. પક્ષઘાત, લકવા. શુદ્ધ કર્યા વિનાની બેન વેલી ખ ડ; જે paludal. ભેજવાળી કે કલણ (જમીન). તાજી તાડીમાંથી ભેજ દૂર કરીને બનાવવામાં palustrine. કલણ-ભેજવાળી જમીઆવે છે. p. oil, ઊંજણ તરીકે તથા નમ ઊગતી (વનસ્પતિ) ખાવાના કામમાં ઉપગમાં ભાવતું ખાદ્ય palwal. પરવળ. તેલ, જેને સાબુ પણ બનાવવામાં આવે છે. pamaar. કુવાડિયે. palmetto. Ayals. p, palmyra P-aminobenzoic acid. 40915 - તાડ; Borassus flabellifer L. (B. બી' સંકુલનું એક પ્રજીવક, જે મરઘાના

Page #427

pan
421
Panicum... બચ્ચાંને વિકાસ અને વૃદ્ધિને ઉત્તેજે છે, pandemic. દુનિયાભરમાં વ્યાપી જતા પી - બેન્કંઈક ઍસિડ.
(રેગ કે સજીવ). pan. ખૂબ જ સંઘનિત અને મૃદુ તત્ત્વ Pandhari Sahebi. ઉત્તમ પ્રકારની ધરાવતું જમીનનું સંસ્તર. (૨) છીછરાં લાંબી, છાલ, સ્વાદિષ્ટ ગર, નરમ બી, મૂળવાળા છેડ, કંદ કે ધરુ ઉગાડવા માટેનું મધ્યમ પ્રકારના લૂમખાંવાળી દ્રાક્ષને છીછરું છું. (૩) નાગરવેલનું પાન. (૪) એક પ્રકાર. સર્વ અર્થસૂચક પૂર્વગ.
Pandorea jasminoides (Lindl.) Panchayat Samiti. ગ્રામ વિકાસના K. Schum. [Syn. Tટcoma
ખંડના સ્તર પર ગ્રામ પંચાયતના _jasminoides Lindi.]. મૂળ ઓસ્ટ્રસરપંચેની, ગ્રામ આયેાજન અને ગ્રામ લિયાને શેભા માટે આરોહી સુપ. P. વિકાસના કાર્ય પ્રત્યે લક્ષ બાપતી સમિતિ, pandorana (Andr.) v..n Steપંચાયત સમિતિ.
enis (Syn. Tecoma australis Pancratium triflorum Roxb. R. Br). મૂળ ઓસ્ટ્રેલિયાને બગીચામાં ઉનાળા અને શિયાળામાં પુદુભવ પામતો થતે છોડ. આકર્ષક અને સુવાસિત ફૂલને છોડ. panformation. કઠેર સ્તરની રચના. panchromatic. સર્વ રંગી. pangas. Pangasius pangasius. pancreas. સ્વાદુપિંડ, અન્યાશય; નામની 4 ફૂટ લાંબી નદીમાં થતી ખાદ્ય પ્રાણીઓના જઠરની પાછલી બાજુએ માછલીને પ્રકાર. રહેલી, રસ અવતી ગ્રંથિ, જે ઈસ્યુલીન pangene. પેનજીન. પેદા કરે છે. p. duct. સ્વાદુપિંડ pangla, કાશમીર, પંજાબ અને ઉત્તર acon. pancreatic. 2430211212 PERHi 4g Aesculus indica Colebr. લગતું. p. like. Eurytrema ex Wall. નામનું ઝાડ, જેનાં પાનને pancreaticum. નામનું ડુંગરાળ પ્રદેશના ચારે બને છે અને ફળ ખાદ્ય છે. ઢેરના અન્યાશયમાં રહેતું જંતુ. p. pangra, આસામ, તામિલનાડુ, એરિસા, juice. સ્વાદુપિંડમાંથી સ્રાવ પામતે રસ, આંદામાન અને નિકોબારનું ખાદ્ય ફળધારી જે ખાધેલા ખોરાકના પાચનમાં સહાયભૂત ઝાડ. બને છે. pancreation. સ્વાદુપિંડને pani amla. ખાદ્યફળનું ઝાડ. પ્રોટિલિટિક ઉસેચક – ટ્રિપ્સિન. panibel. oyale slet; Ampelocissus Pandanus latifolius Perr. 744 latifolia (Roxb.) Planch. (Vitis મલાચાની પણ અહીં પશ્ચિમ કાંઠા પર latifolia Roxb.). નામનો કાછીય સુપ, થતી, ભાતને સુવાસિત બનાવતી વનસ્પતિ. જેનાં ફળ ખાદ્ય છે. P. tectorius Soland. ex Parkin panic grass. Panicum Hom radi, son [Syn. P. odoratissimus digunaj in a 1!21. Roxb]. કેવડો, સુગંધી કેવડે; શેભાને panicle. પુષ્પ ગુચ્છ, સંયુક્ત કલગી, સુપ, જે ભારતના દક્ષિણના બંને કાંઠાના સંયુક્ત મંજરી. paniculate. પુષ્પવિસ્તારો, ઓરિસા, ઉત્તર પ્રદેશ, અને ગુચ્છી. આંદામાનમાં થાય છે. તેના નર પુષ્પમાંથી Panicum antidotale Retz. વસી, કાઢવામાં આવતું બાષ્પશીલ તેલ સુગધી ગુનારા, ૮, ૮સકેઈ નામનું પંજાબ, ઉત્તર દ્રવ્ય બનાવવાના કામમાં આવે છે. પાનના પ્રદેશ અને દ્વીપકલ્પના પશ્ચિમ વિસ્તારમાં રેસાનાં દેરડાં, જાળ, સાદડીઓ અને થતું ઊંચું કરકરિયું ઘાસ, જેને ઘાસચારા કોથળા બનાવવામાં આવે છે, ઉપરાંત માટે તથા રેતીના ઢુવાને સ્થિર કરવા પાનના કાગળ બનાવવામાં આવે છે. ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. P. colo

Page #428

panisag
422
papaver
num L. સામે, સામે ઘાસ; મુખ્યત્વે pantophagous. સર્વભક્ષી, સર્વાહારી. મહારાષ્ટ્ર અને આંધ્રપ્રદેશમાં થતી શાકીય pantothenic acid, પ્રજીવક – “બી” વનસ્પતિ, જેને દાણે – સામે અછતના સંકુલનું એક પ્રજીવક, જે મરઘાં - બતકાં સમયમાં ખાવાના કામમાં આવે છે, અને તથા ડુક્કરનાં વૃદ્ધિ અને વિકાસ માટે ઘાસને ચારે થાય છે. P. crus-galli ઉપયોગી બને છે, પેન્ટોથેનિક ઍસિડ, var. frumentacea Roxb. સામે; pantropic. ગમે તે દિશા તરફ ઝૂકી – મુખ્યત્વે મહારાષ્ટ્ર અને બાધ્ર પ્રદેશમાં નમી જઈ શકતું, સર્વ બાવર્તના. (૨) થતી તણકળની ઘાસચારા અને ખાદ્ય પાકની અનેક પેશી પર આક્રમણ કરતું. 461244. P. glaucum L. Setaria panzootic. EIS 2'(azd1241 ani glauca (L) Beauv. નામનું ઘાસચારા સંવેદનશીલ પ્રાણીઓને લાગુ પડતો ઉગ. માટે ઉગાડવામાં આવતું નાનું કુતેલી નામનું papain. સૂકા, કાચા પપૈયાનું દૂધ. લીલા, ઘાસ. P. italicum L. કાંગ, એક કાચા પપૈયાને કેઈ અધાત્વીય સાધનથી ઘાસચારે, જેના દાણા ગરીબ લે કે ખાય આ છે કા૫ કરીને તેમાંથી સ્રવતાં દૂધને છે, અને જે ચોખાના સ્થાનમાં ભાત તરીકે કાચના વાસણમાં એકઠો કરી સૂર્યના ખાવામાં આવે છે. P. maximum તડકામાં સૂકવવામાં આવે છે, જેથી આ Jacq. ગિનીદાસ; મહારાષ્ટ્ર, તામિલ- દ્રવ્ય આકર્ષક સફેદ બને છે. નાડુ અને ઉ. ભારતમાં થતું તૃણકુળને Papaver rhoeas L. લાલપસ્ટ; ઘાસચારે. P. miliaceum L. વરી, અહિરેનાદિકુળની મૂળ યુરેપની પણ અહીં વારી, ચીણે નામની ઉત્તર પ્રદેશમાં શોભા માટે વાવવામાં આવતી સાકીય થતી ઘાસચારાની વનસ્પતિ. P. વનસ્પતિ. P. somniferunn L. અફીણ; miliareamk. ઝીણકે મચે, સામે, મૂળ ૫. એશિયાની પરંતુ અહીં ઉત્તર પ્રદેશ, નામને ઉત્તર પ્રદેશ, અને મધ્ય પ્રદેશમાં જલંધર એને હોશિયારપુરમાં થતી શાકીય થત ઘાસચારે, જેને દેણે ખાદ્ય છે. P.. વનસ્પતિ. તેના કાચા ડેડામાં છેદ મૂકી કાઢrepens. L. ચીણે નામના ઘાસચારાને વામાં આવતા અક્ષીરનું અફીણ બને છે, જે 32% 34$12. P. turgidum Forsk. નિદ્રાકારી, ઘેન આપતું, વેદનાશામક, માદક જમીનને સ્થિર કરવા અને રેતીના ઢુવાના દ્રવ્ય છે, તેને ઔષધ તરીકે પણ ઉપયોગ પ્રદેશને નવસાધ્ય કરવા માટે ઉપયોગમાં કરવામાં આવે છે, તેના દાણું ખસખસ લેવામાં આવતી વનસ્પતિને એક પ્રકાર. કહેવાય છે. papaverous. અફીણ જેવું. panisag રાજકાદિકુળને સુપ.
papaw. પપૈયું. papaya. ૫પૈયું; pan jambul. વાંઝણ.
bapa, paobao, treemelon, panlata. મહારાષ્ટ્ર, તામિલનાડુ, _Papita વ. તરીકે ઓળખાતું, પપૈયા એરિસા, આસામ અને સુંદરવનમાં થતી, qid Carica papaya L. 11Hej મૂળમાં જંતુન દ્રવ્ય ધરાવતી Derris- મૂળ ઉષ્ણકટિબંધીય અમેરિકાનું પણ trifoliata Lour. (D. uliginosa ભારતમાં સર્વત્ર વાવવામાં આવતું, ખૂબ જ Benth.). નામની વનસ્પતિને પ્રકાર. પાચક ગુણ ધરાવતા, પ્રજીવકે એ panphytotic. દુનિયાભરમાં વિસ્તરેલ બી બી.” અને વાચ’ ધરાવતા ફળનું ઘર કે પથરાયેલે (વનસ્પતિને થતો એક રેગ). અાંગણે પણ વાવવામાં આવતું ઝાડ. આ panshahi. મધ્યમ પ્રકારની શેરડીને ઝાડનાં વૃદ્ધિ-વિકાસ માટે પાણીને નિકાલ એક પ્રકાર.
સરખે હોય તેવી જમીન અનુકૂળ પડે છે. pansukh disease of rice. તેના પુંકેસર અને સ્ત્રીકેસર ધરાવતાં જુદાં ડાંગરનાં પાન સુકાઈ જાય તે એક રેગ. જુદાં ઝાડ હોય છે. આ ઝાડ બી વાવીને pantandrous. પાંચ પુકેસરવાળું (કૂલ). ઉગાડવામાં આવે છે. તેના મુરબ્બા બના

Page #429

paper
493
Parafilaria...
વવામાં આવે છે, પેપીન નામનું તેનું દુધ pappus, ફળની ટોચ બનાવતું ઉપાંગ કે તેની એક અગત્યની આડ પેદાશ છે. p. તોર, જે બીન પ્રસરણમાં મદદરૂપ બને collar rot, Pythium abhani. છે. (૨) રોમમય. dermatum. 41441 avger una papri. Holoptelea integrifolia uma 231. p. foot rot. Phyto- (Roxb.) Planch. 414, 414243 phthora parasitica Dastur. નામના ઝાડ, જેના કાષ્ટનાં બબિન, બ્રશની પીઠિકા,
જંતુથી પપૈયાને સડો લાગવાને થતા અને કૃષિ ઓજારે બનાવવામાં આવે છે. રેગ. p. mosaic. પપૈયાને થતો paprika. કેચઅપ અને તેના જેવી ખાય વિષાણુજન્ય રોગ.
વાનગી બનાવવામાં ભભરાવવામાં આવતી paper. કાગળ. p. mulberry. મરી મસાલાની ભૂકી. Broussonetia papyrifera (L.). papule. 31321 019531 HİNG 394, 'He'ritier in Vent. 11Hej St12
પીટિકા. (૨) કાગળ જેવું પાતળું. ભારતમાં થતું કાગળ બનાવવાના કામમાં para—. પાય, પારનું, ખાટું, અનિયઆવતું એક નાનકડું ઝાડ. p. mulch. મિત છે. અર્થસૂચક પૂર્વગ. છોડની હાસ્ની વચમાં જમીનને ઢાંકવા para-amino benzoic acid, પેરા માટે કરવામાં આવતા કાગળને વીંટે. P.
-એમિને બેન્ઝાઈક ઍસિડ. Shell. દાડમને એક પ્રકાર, જેમાં જાડી parabolic weir, ૫રવલચિત આડબંધ. છાલવાળું, નરમ, લીલાશ પડતી, સારી paracasein. દૂધમાં રનટ (વાછરડાના સુવાસ ધરાવતી કળીવાળું ફળ હોય છે. જઠરની શ્લેષીય ત્વચા) નાંખતા અવક્ષિpapyraceous. કાગળ જેવું.
પ્ત થતું દૂધમાંનું પ્રોટીન દ્રવ્ય. Papilionaceae. ઉગાડેલી સિગવાળી parachute. બીજો પાંગ, બીજચોલ. વનસ્પતિઓનું પલાશાદિ નામે ઓળખાતું કુળ.
(૨) પાંખા જેવા વાળ, કંટક, ભીંગડાં papilionaceous. 4dbal aj
વગેરેની વિશિષ્ટ પ્રકારની રચના, જે બીને
પ્રસરાવવામાં સહાયભૂત બને છે. papilionate. પતંગિયા જેવું.
paraeluvium. જલકૃત ખડકાની papilla (24.9.). papillae (04.9.). પેદાશને ખવાણ લાગતા થતા નિક્ષાલનમાંથી
અંકુર, પિટિકા. (૨) કોઈપણ અંગ પર પરિણમતી અવશિષ્ટ પેદાશ. પેશીને ડીંટડી જે થતા નાને ઉભાર.
paraffin. લાકડું, કેલસે, પેટ્રોલિયમ (૩) પીંછાની શરૂઆતની જેમ પક્ષી પર ઇ.ના શુષ્ક નિસ્પંદનથી મળતું રંગવિહીન, થતી શંકુ આકારની રચના, papillary
સ્વાદવિહીન, ગંધવિહીન મેદીય દ્રવ્ય, જેને artery. પિટિટા ધમની.
ઉપયોગ દીવાબત્તી, યંત્રનું ઊંજણ કરવા Papillio demoleus. L. લીંબુનું પતંગિયું. તથા ફળની પેદાશ, મુરબ્બો ઇ.નાં બાટલા, papilloma. મસે, ચામડીના અધિચ્છદ બરણુઓ કે અન્ય પ્રકારનાં પાત્રોની ટોચને પર અથવા મેં પર બ્લેકમી ત્વચા પર ચૂસ્તબંધ કરવા માટે કરવામાં આવે છે. થતો અબુંદને એક પ્રકાર; હેરમાં થતે Parafilaria bonicola. ઢેરને ખાસ સર્વસામાન્ય મસ; ગાયનાં આંચળ પર, કરીને ગરમીની ઋતુમાં થતા રોગનું કારક વાછરડાના માથા અને ગરદનની બાજુ પર oyd. P. multipapillosa. 2132Hi પણ આવા પ્રકારને અર્બદ – મસે થાય હાથીપગાને રોગ કરનાર જંતુ, જેમાં છે. આવાં ઢેર મરી ગયા પછી તેમને ઘોડાની ચામડીની નીચે એકાએક ગાંઠ ઉતારવામાં આવેલા ચામડાને આવા મસા- થાય છે, જે ફાટી જતાં તેમાંથી લોહી વાળે ભાગ નબળો હોય છે અને કૂદાએ નીકળે છે અને તે આપમેળે જ રુઝાઈ એ ભાગ કરડી ખાધો હોય તેવું દેખાય છે. જાય છે.

Page #430

paragonimus...
424
parathomope Paragonimus 70estermani. કૂતરાં, બનાવે છે. (૨) અન્ય વનસ્પતિ પરની બિલાડાં, ડુક્કર અને અન્ય પ્રાણીઓનાં આરોહી વનસ્પતિ, જે યજમાન વનસ્પતિફેફસાં તથા મગજમાં થતું જંત.
માંથી પિષણ મેળવી જીવન ટકાવે છે; para grass. મેરિશિયસ ઘાસ, બફેલો અથવા યજમાન વનસ્પતિને વિંટળાઈ સ્વતંત્ર ગ્રાસ તરીકે ઓળખવામાં આવતું, તૃણુકુળનું રીતે પિષણું મેળવી વિકાસ અને વૃદ્ધિ Brachiaria mutica (Forsk.) મેળવે છે. p. root. પરજીવી મૂળ. p. Stapf. (Panicum purpurascens stem. 40 318is. parasitic. Raddi.). નામનું તૃણકુળનું, ગરમ હવા- પપજીવીના કારણે ( રેગ); (આવા માનને અનુકૂળ, ગાઠે આગળથી પણ પ્રકા૨ને) વાહક. (૨) પરજીવીનું–તેને લગતું. ફૂટતું, વાવ્યા બાદ માત્ર ત્રણ જ મહિનામાં p. disease. પ્રાણી કે વનસ્પતિ પરકાપી શકાય તેવું, મૂળ દ. અમેરિકા તથા જીવીના આક્રમણના પરિણામે વનસ્પતિ ૫. આફ્રિકાનું પણ ભારતભરમાં બધે જ અથવા પ્રાણીના જીવનમાં પડતી ખલેલ કે થતું એક પ્રકારનું ઘાસ, જે ઢેરને ભાવે છે. પરજીવીના કારણે થતો રોગ. p. funparaheliotropism.સૂર્યનાં કિરણેને us. વનસ્પતિ અથવા પ્રાણી પેશીની સમાંતર પણ ફેરવવાની વનસ્પતિની વૃત્તિ. ઉપર જીવતી અને અનેક પ્રકારના રંગનું parallax. દિક્ષેડાભાસ લંબન. p; કારણ બનતી ફૂગ; ઘણીવાર તે મંદ શાયstereoscopic. ત્રિપાર્થ દિક્ષેદાભાસ ભક્ષી પણ બને છે. prasiticide, -લંબન.
પરજીવી સજાને નાશ કરતું દ્રવ્ય. parallel. સમાંતર. p. evolution, parasitism. પરછવિતા, પરોપસમાંતર ઉત્ક્રાંતિ. p. venation. જીવિતા. parasitize. અન્ય પર પરસમાંતર શિરાવિન્યાસ, parallelism. છવી બની ચજમાનને રેગ કર. Paraસમાંત૨તા.
sitology. વનસ્પતિ અને પ્રાણીઓના paralysis, પક્ષઘાત, લક.
પરજીવીઓના અભ્યાસનું વિજ્ઞાન. Paramphistomidae. Ha 41 paraspipal. 4122 Muui. જઠરમાં રહેતું પરજીવી જંતુ, જેને ઉપદ્રવ parastichy. બહુપંક્તિક, વધતા, પ્રાણીનું મરણ નીપજે છે. parasympathetic. પરાનુકંપી. paraplegia. R10174491 for 49191 parasynapsis. 41 %Youn. પરિણામે કરોડરજજુને હાનિ પહોંચી હેચ Paratetrangchus indicus. શેરડીને તેના કારણે હેર, ઘેટાં-બકરાંનાં પાછલાં કરતી ઈતડી. અંગેને થતો સંપૂર્ણ લકવો.
parathion (0=0-diethy10-ppara rubber, રબરનું ઝાડ,
nitrophenyl phosphoroparaphysis. વંદય સૂત્ર; અપુ૫ વન- thiolate). એ—એ ડાઈ એથિલ ઓ પી
સ્પતિમાં પ્રજનન લિગી અવયવનું વંધ્યસૂત્ર, નાઈટ્રેનિલ ફેફેરાથાયોલેટ નામનું Parasa lepica. કૂટવેલ નામના ઝાડનાં કાર્બનિક કૅફરસ સંજન, જે જઠરના પાન ખાતી ઈયળ.
કે સસ્પર્શક જંતુને નાશ કરે છે; જે. parasexual reproduction. ભૂકારૂપે, અવક્ષેપરૂપે કે પાયસરૂપે ઉપયોગમાં પરલિંગી પ્રજનન.
લઈ શકાય છે, જે ખૂબ જ બાષ્પશીલ છે, parasite. પરોપજીવી, પરજીવી; વગી. જેથી બહુ ઘેડા જ સમયમાં તેને કરણની દષ્ટિએ અન્ય સજીવ ૫ર કે તેના જંતુનાશક ગુણ ગુમાવી દે છે. આ સેદેહની અંદર, તેનામાંથી જીવનને આવશ્યક જન માનવી માટે અતિશય ઝેરી છે. પિષણ મેળવી જીવન ટકાવતે સૂકમ સજીવ, parathomone ઉપગલગ્રંથિ દ્વારા થતો જે યજમાન પ્રાણી કે વનસ્પતિને રાગાવિષ્ટ એક અંત:સ્ત્રાવ, parathyroid. ઉપગલ

Page #431

paratuberculosis
45
Paris,..
(ગ્રંથિ). p. dysfunction. ઉપગલ દાણા પર પ્રક્રિયા કરી બનાવવામાં આવતી ગ્રંથિનું અ૫કાર્ય, જેના પરિણામે અસ્થિ કેફને એક પ્રકાર. રચનામાં પરિવર્તન આવે છે અને શરીરની pare. ફળ ઇ.ના છોતરાં કે પ્રાણુનાં નખ, પેશીઓની ઉપરવટ કેલ્શિયમ જમા થાય ચામડી ઇ.ને દૂર કરના, કાપી નાંખવા. છે, અંગૂલિગ્રહને રોગ થાય છે તથા લેહીમાં parechyma, મૃદુતક પેશી, કાષ્ઠ કેશિયમની ઊણપ વરતાય છે. p. glan- દીવાલવાળા, મૃદુપેશી બનાવેલા સમવ્યાસી ds. ગલગ્રંથિની આગળ, કેલ્શિયમના ચયા- જીવંત પરિપકવ કે; સાદી, અવશિષ્ટ પચયની સાથે સંકળાયેલી ઉપગલગ્રંથિઓ. વાનસ્પતિક, ૫ તળી દીવાલ ધરાવતી સમParatuberculosis. Mycobacte- વ્યાસી કોષ-ધરાવતી, પાન, ફળ ઇ.માં rium paratuberculosis. નામના જંતુથી જણાતી પેશી. (૨) પ્રાણીઓમાં ગ્રંથિ જેવી ઢેર, ભેસ, ઘેટાં, બકરાં ઇ.ને થતા ક્ષય- અંગની અગત્યની પેશી. parenchyરોગને એક પ્રકાર. Parapubercu- matous. Hay14. p. cell. 480314 lous enteritis. જોનનારેગ નામે કષ. p. tissue. મૃદંતકીય પેશી. ઓળખવામાં આવતો ઢેર, ભેસ, ઘેટાં- parent.પિતૃ.(૨) મૂળ. p. material, બકરાને થતા ક્ષયરોગ, જેમાં પાતળા મૂળદ્રવ્ય; જમીન – મૃદુ નિર્માણની પ્રક્રિયા ઝાડા થાય, અતિસાર થાય અને જડબાની દરમિયાન, જે મૂળ શૈલમાંથી મૃદુ નિર્માણ નીચે રેગી પ્રાણીને સેજે આવે.
થાય તે મૂળ શૈલ. p. seed, મૂળ-બીજ; paratyphoid. ઉ૫ત્રજવર; અન્ન સંક૨, પ્રક્રિયા દ્વારા સંકર બીજ, જે મૂળ કંડાણુ, Salmonella સમૂહના જીવા- બીજમાંથી મેળવવામાં આવે તે મૂળબીજ, ણુથી પ્રાણીઓનાં આંતરડાંમાં સંક્રમણથી parentage. udsall. parental થતા રોગને એક પ્રકાર, જેમાં અતિસાર generation. વંશાનુક્રમ, પૈતૃક પેઢી. p. થાય અને નબળાઈ આવે.
stock. પૈતૃકકુળ. p. tree. પૈતૃકઝાડ. parboiling, છડયા વિના ડાંગરને ગરમ parentaral. અંત્રદ્વારા ન હોય તેવું, પાણીમાં ઉકાળી છાયામાં સુકાવા દેવાની મેં કે બાંતરડાં સિવાય યંત:ક્ષેપથી પેશી પ્રક્રિયા, આ પ્રક્રિયા બાદ ડાંગરને છડવાથી કે શિરામાં (ઔષધ આપવું.). સારા સરખા પ્રમાણમાં આખા ચોખા paresis. આંશિક લક – પક્ષઘાત જેને મળે છે.
પ્રભાવ સ્નાયુઓનાં હલનચલન પર સંવેદના parched, સેકેલું. p. maize. માન- ૫૨ નહિવત પડે છે. paretic. વીના ઉપભેગ માટે સેકેલા મકાઈના દાણા. આંશિક પક્ષાઘાતવાળું. p. paddy. હાજીખાની, પૌઆ; ડાંગરને paries વનસ્પતિ કે પ્રાણુના વિવર કે બાર કલાક તડકામાં સૂકવી, માટીના ગર્તની દીવાલ. ઊંધા કરેલા વાસણમાં રાતભર રાખી, parietal. ચમવતી, સીમાંત. (૨) વિવર, ભેજવાળી ડાંગરને તડકામાં સૂકવી, ભેજ- ગર્તાની દીવાલનું – તે પ૨નું. (૩) ખાપરીની વાળી હોય ત્યારે તેને ગુવા બાદ તેનાં બાજ કે ટોચરના (યુમિત અસ્થિ). છાલાં છોતરાં દૂર કરી કાઢવામાં આવતા p. placenta. ચર્મવતી જરાય. ચોખા. price. મમરા; માટીના તાવડામાં paripath. પરિપથ.
ખાને રેતીમાં વારંવાર હલાવી એકવાની paripannate. યુગ્મ પિશ્તાકાર, બેકી પ્રક્રિયાથી નીપજતી ચેખાની પેદાશ. આ સંખ્યાવાળી પર્ણિકા ધરાવતા યુક્ત પણે; પ્રક્રિયામાં ચેખા ફૂલે છે. ચોખા તતડવા અંત્યપર્ણિકા વિનાનું પિશ્તાકાર. માંડે ત્યારે તેને બહાર કાઢી, ચાળી લઈ Paris Green. એસીટ આર્સેનાઇડ હાથ ઘટીમાં, આછા છડવાથી મમરા બને છે. ઔફ કેપ૨; લીલે કરકરો ભૂક, parchment coffee. કેફીને બુંદ પર્ણખાનાર જંતુઓ માટે જઠરવિષ તરીકે

Page #432

iા
Paritium... 426
parts... ઉપયોગમાં આવતું સેમલ સાજન, જેને અને શાસ્ત્ર પ્રદેશમાં થતી પીળાં ફૂલ અને ભૂકો કે પ્રવાહીરૂપે છંટકાવ થઈ શકે, તે પીળાં મૂળવાળી પાન ધરાવતી ભાજી. ઝેરી હાઈ ફળઝાડ પર તેને છંટકાવ parthenocarpy. અપરાગફલન, શનિકરવામાં આવતો નથી.
પેકફલન; ફલન વિના કે બીજ વિના કે Paritium tiliaceum St. Hil, ચેવલા ભ્રણ વિનાના બીજથી થતું ફલીભવન. નામનું સુંદરવનમાં થતું ખાદ્ય પાનનું વૃક્ષ; parthenogamy. બે જન્યુઓનું જેની છાલના રેસામાંથી દોરડાં અને ચટા
રિડા અને ચટા- યુગ્મન. parthenogenesis, અનિઈઓ બનાવવામાં આવે છે.
એકજનન, અસંગીજનન, અફલિતાંડજનન; parity. સમાનતા, સમભૂલ્યતા, સમભૂલ્ય. અફલિત અંડમાંથી નવા સંજીવની ઉત્પત્તિ; p. index number. સમ સૂચકાંક. લૌગિક તત્ત્વોના યુગ્મન વિનાનું પ્રજનન; p. of exchange. વિનિમય સમતા. parthenogonidium. Goto's p. price. સમતા કિંમત. p. p. for- અલિંગી પ્રકણું બીજાણુ. parthenoemula-સમતા કિંમત સૂત્ર.
spore. અપરાગ બીજાણુ, અનિકી Parkia roxburghi G Don. આસામમાં થતું નાનું ખાયફળનું ઝાડ.
partial. આંશિક, અપૂર્ણ. p. domiParkinsonia aculeana L. રામતરુ,
nance. આંશિક પ્રભાવ. p. etiolaરામબાવળ, વિલાયતી કિંકર નામને મૂળ
tion. અલ્પ પ્રકાશને કારણે કઈ વનઅમેરિકાને વાડ તરીકે ઉગાડવામાં આવતું
સ્પતિના સમગ્ર કે થોડા ભાગ પર થતું છોડ.
અલ્પ હરિત દ્રવ્ય. p. parasite. Parkinsonism. પાર્કિન્સન નામને
આંશિક પરજીવી ટેવવાળી પુષ્પ વનસ્પતિ. વ્યાધિ.
p. pressure. nili's soylel. p. Parmentiera cereifera Seem.
sterilization. આંશિક રીતે કરાયેલું મીણબત્તી વૃક્ષના નામે ઓળખાતા પના
જંતુનીકરણ, વરાળથી જમીનને બાફ માને વાડ તરીકે વાવવામાં આવતો છોડ.
આપીને કે નકામાં દ્રવ્યોને બાળીને અથવા parotid. લાળ સ્રવતી કાનની બાજુની
ટલ્યુઈન, કાર્બનડાયેકસાઈડ જેવાં જંતુદને ગ્રંથિ.
ઉમેરીને કરવામાં આવતું જેતુનીકરણ. paroxism. આવેગ.
particle. કણ, કેઈપણ દ્રવ્યને સૂમ parparan. સૂરજવેલ.
ભાગ કે નાનામાં નાનું તેનું પ્રમાણ. p. parrot. 0142; Psittacula cyanoce
density. કણ ઘનત્વ. (૨) પ્રત્યેક ધન bhala. નામનું જામફળ, કેરી, સફરજન,
સે.મી. દીઠ જમીનના કણનું ઘનત્વ, જે ધાન્ય પાકના કણસલાં, ફૂલ ઇ.ને હાનિ
ઘણીવાર વાસ્તવિક ઘનત્વ કે જમીનના પહોંચતું પક્ષી. pars distailis દૂરસ્થ ખંડ.
દાણ કે કણનું ઘનત્વ કહેવાય છે. parsley, Petroselinm crispun partner. Along12, (?71612. par. (Mill.) Nym. Syn. P. sativum tnership. Hillcll. Hoffm; Carum petroselinum (L.) partowner. jelas. Beth.]. નામની મૂળ યુરોપની પણ અહીં parts per million (PPM). ઉગાડવામાં આવતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં માટીના દસ લાખ વજન એકમદીઠ પાનની શાકભાજી બનાવવામાં આવે છે. વજનના એકમો. દસ લાખગ્રામ માટી દીઠ parsnip. Pastinaca sativa L. એક ગ્રામ માટી અથવા દસ લાખ પાઉન્ડ [Syn. Peacedanam sativum (L.) મૃદા દ્રાવણેના સંબંધમાં દ્રાવણના દસ Hook. f.]. નામની ગુજરાત, કાંકણ લાખ વજનને એકમ.

Page #433

parturient
427
pasteurization
parturient. જન્મ આપવાની તૈયારીમાં, કમળ, જંબુક લતા નામને મૂળ બ્રાઝિલને પ્રસવ થવાની હાથવેંતમાં p. apoplexy. પરંતુ અહીં ઉત્તર પ્રદેશ, પંજાબ અને દૂધાળાં ઢેર, ઘેટાં, બકરને પ્રસાર તામિલનાડુમાં થતે ખાદ્ય ફળને વેલ. લાગુ પડતે લકવાને વ્યાધિ. p. hypo- P. foetida L, મૂળ અમેરિકાની શોભા calcaemia. દુધાળાં ગાય, ભેંસ, બકરાં માટે ઉગાડવામાં આવતી રેહી વનસ્પઇ. જેવાં પ્રાણીઓને પ્રસવોત્તર થતે લકવાને તિને એક પ્રકાર. P. incarnata L. વ્યાધિ, જેમાં રેગી પ્રાણીનાં પાછલાં અંગે ત્રિખાંચિયું કૃષ્ણ કમળ. P. laurifolia સંવેદના ગુમાવે છે. p. paresis. L. ખાફળની આરહી વેલ. P. Quadપ્રસાર અંગઘાત; દૂધાળાં ગાય, ભેંસ, rangularis. L. 21414a. a 21. P. બકરાં ઇ.ને પસવ બાદ થતા પાછલાં raddhana DC. શોભાની વનસ્પતિને અંગેના સંવેદનાહરણને રેગ. partu- પ્રકાર. passion fruit. કૃષ્ણ કમળ; rition. પ્રસવ, વિયાવું, અપત્ય પ્રસવી Thumklata, Passiflora edalis પ્રાણુઓનું વિયાવું. p. house. પ્રસૂતિ- Sims. નામનું સ્કવાશ બનાવવા માટેનું ગૃહ, પ્રસવશાળા.
નીલગિરિ, પંજાબ, હિમાચલ પ્રદેશ છે. ના parwa. ઘાસચારા માટે દીર્ધાયુ ઘાસને સમશીતોષ્ણ હવામાનમાં થતું અસ્લીફળ. એક પ્રકાર.
passive. Glosa. p. immunity. pasati. શ્રીલંકાને મળ પણ દ. ભારતમાં નિષ્ક્રિય રોગ પ્રતિરક્ષા; બીજા પ્રાણીના ઉગાડવામાં આવતો છોડ, જેનાં પાનની પ્રતિપિંડનો અંત:ક્ષેપ કરીને પ્રાણીમાં ભાજી થાય છે.
રોગત્પાદક સજીવોની સામે મેળવવામાં Pascal's law. yai2011 3914 42 24190 21231241. p. process. લગાડવામાં આવતું બળ, જે એક સરખી નિષ્ક્રિય પ્રક્રિયા. રીતે, તેની બધી બાજુ પર લાગુ પડે તે pastan. અંબાડી. દર્શાવતું પાસ્કલને નિયમ.
pastern. ઘોડાના પગના હાડકાને, તેને Pashmina. પશ્ચિમના અને કાશમીર દાબલાના હાડકાની સાથે જોડતો તેના ઓલાદનાં બકરાંનું અંતશ્ચમ. (૨) શાલ શરીરને ભાગ. બનાવવા ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું કાપડ. paste, લેપ. paste up. મરધીનાં paspalum. Paspalum પ્રજાતિના નાનાં બચ્ચાંની ગુદા બાગળ તેમની તૃણકુળનાં ઘાસને ગમે તે પ્રકાર.
ચરકને જામી જતે ભાગ. Paspalum ancylocarpum Neel Pasteurella. 1920n él. P. ex Steud. બ્રાઝિલનું ધાસચારા માટે aiseptica. મરઘાં બતકાને થતા કેલેરા અહીં ઉગાડવામાં આવતું એક પ્રકારનું માટે જવાબદાર ધ્રુવરંગી દંડાણુ. P. Seઘાસ, જે જમીનના ધોવાણને રોકે છે. P. |ptica. ઢે૨ અને ભેંસને થતા રોગ માટે conjugattum Berg. ઘાસને એક પ્રકાર. જવાબદાર દંડાણુ. pasteurellosis. P. dilatatum Poir- એક પ્રકારને મરઘા – બતકાંને થતો કેલેરાને રોગ. 4121212L. P. notatum Fluegge. pasteurism. 8421 8431 221121147 મૂળ અમેરિકાને ઘાસચારે. P. scro- કરવામાં આવતું રોગ નિવારણ – ઉપચાર. biculatum L. FIERI. P. vaginatnm pasteurization. 4124225201; 4, Sw, જમીનને જકડી રાખનાર ઘાસ. ફળના રસ, ઇ. જેવાં દ્રવ્યને 1400થી passage cell. જલમાર્ગ કેષ. 1850 ફે. ઉષ્ણતામાન આપીને ઠંડાં પાડી, Passer domesticum. ધાન્ય ખાઈ જતી વાનસ્પતિક જીવાણુઓને નાશ કરવાની ચકલી.
પ્રક્રિયા. તે પાશ્ચત દ્રવ્યોની તાજગીને Passiflora edulis Sims. Mel, of anal 214 3. pasteurized milk.

Page #434

Pastinaca...
428
pathobiology પાશ્ચરીત દૂધ; હેલર પદ્ધતિથી 30 મિનિટ સરવાલ, Heteropogon contortus), સુધી 1430 ફે. ઉષ્ણતામાન આપવામાં જરિયા (Chrysopogon montanus). Bulacja 24991 9221 SL C1H014 speargrass (Andropogon contortus, અને અલ્પાવધિ પદ્ધતિથી 15 સેકંડ સુધી અને દીર્ધાયુ rye grass (Loluum bere. 1630 ફે. ઉષ્ણતામાન આપીને 400 ફે. nine). p. land, ચરાણ હેઠળની – ઘાસ જેટલું ઠંડું કરવામાં આવતું દૂધ. આવા ચારા માટેની જમીન, ચરાણભૂ મિ. પ્રકારની પ્રક્રિયા કરવાથી તેના રેગોત્પાદક pat. શણ. સઘળા જીવાણુઓનો નાશ થાય છે છતાં pata. Wારીને ઠીક કરવા માટેનું ઉપકરણ. તેનાં ભોતિક, રાસાયણિક કે પોષક મૂલ્યોને patagium, ચામાચીડિયા કે તેના જેવા કોઈ પણ પ્રકારની માઠી અસર પહોંચતી પ્રાણુની પક્ષકલા. નથી અને દૂધને તે તાજું રાખે છે. pa. patala. ક્યારીને ઠીક કરવાનું અને ઢેફાં steurizer, પાશ્ચરીકરણ કરનાર યંત્ર. ભાંગવાનું ઉપકરણ. p. tumbi, પાતાળ Pastinaca sativa L. [Syn. Peuc- guft; Ceropegia tubersosa Roxb. edium sation (L.) Hook. f.]. નામની ખાદ્ય કંદવાળી આંધ્રપ્રદેશની વનગુર્જર; મૂળ યુરોપની પણ અહીં વાવવામાં સ્પતિને એક પ્રકાર, આવતી ખાદ્ય મૂળની શાકીય વનસ્પતિ. Patana oak, Kali katbhi. કુંભી, pastoral. પશુ ચારણ, ગેપ. (૨) ગ્રામ. Careya arborea Roxb. નામનું પં. (૩) ઘેટા, બકરાં છે. પ્રાણુઓને ચારીને બંગાળ, મધ્યપ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર અને એરિનિર્વાહ મેળવવાને પ્રકા૨. p. stage. પશુ સામાં થતું વિશાળ વૃક્ષ, જેના રેસાનાં ચારણ ગેપ અવસ્થા.
દરડાં અને કોથળા બનાવવા આવે છે. pastry. ભૂજેલી લેટની પેસ્ટ; લેટની ઉપરાંત તેની છાલ ચામડાં કમાવવા અને કણકમાં માખણ નાંખીને શેકેલી પચી પાટી રંગ કામમાં ઉપયોગી બને છે. તેનાં પાન પૂરણપોળી જેવું ૫કવાન,
બીડી બનાવવા ઉપયોગમાં આવે છે અને pasturage. ઢેર કંઈ લીલોતરી ચરતાં બી ખાઈ શકાય છે. હોય તે સઘળું, જેમાં ઘાસ ડાળાં પાંખળાં Patanga succinata. બોમ્બે લોકસ્ટ ઇ. નો સમાવેશ થઈ જાય છે. pasture. તરીકે ઓળખાતી તીડની એક જાતિ, ચરણભૂમિ; ઢોર ચરાવવાનું સ્થાન. (૨) patch. વનસ્પતિ સંવર્ધનના હેતુ માટે ગામ કે નગરની નજીકની ધાન્ય અને અલગ કરવામાં આવતે જમીનને એક
કડિયા પાક હેઠળની ફળદ્રુપ જમીનથી ટુકડો. p. budding. ફળ અને અન્ય માંડીને જંગલની વનસ્પતિ સિવાયની અન્ય પ્રકારના છોડનું અંકુરણ, કઈ કામમાં આવે તેમ ન હોય તેવી પૂરની patella. જાનુ ફલક, ઘૂંટણની ઢાંકણી. ટેકરીઓ પરની જમીન સુધીની વિવિધ paternal. પૈતૃક, પ્રકારની જમીને, (૩) મધમાખે પહેચી Pathankot orange. મેટું, ટટ્ટાર, જઈ શકે તેવી મધુરસ ધરાવતી વનસ્પતિ. ઘટ્ટ ઘટાદાર નારંગીનું ઝાડ. p. crop. ઘાસચારા માટે ઉગાડવામાં pathiri. હલકા પ્રકારનું જાયફળ. આવતે પાક. p. grass. ચારા માટે Pathobiology. રેગ પ્રક્રિયાનું વિજ્ઞાન, ઉપયોગમાં લેવામાં આવતે ગમે તે ઘાસ- રાગજીવવિજ્ઞાન. pathogen. રાગચાર, જેવાં કે dub ઘરે, ધોખ (Cy- જનક, રગત્પાદક ગમે તે સૂક્ષ્મ જીવ nodon dactylon) અંજન (Pennisetum કે દ્રવ્ય. pathogenesis, રોગજનન, cenchroides), (Andropogon pertuseus) pathogenic. રોગજનક, રેગેત્પાદક, ખેતરાઉ જિં , (Iscilema lakum), વિકૃતિકારક, રેગ કરી શકે તેવું. p. 2212, (Cynodon plectostachyum), organism. Ru5tIc41621974. pa.

Page #435

Pat...
429
peach
thologist. રેગેનાં કારણે, પરિ, pea. વટાણા; Pisum પ્રજાતિને વર્ષાયુ વતને-વિકૃતિઓને અભ્યાસ કરનાર રેગ કે દીર્ધાયુ શાકીય છેડ. p. aphid. શાસ્ત્રી. Pathology રોગવિજ્ઞાન, વિકૃતિ- વટાણું ૫ર ૫ડતું મેલોમશી નામનું જંતુ. વિજ્ઞાન; રોગના પ્રકાર અને તેના સંરચના- p. beetle. Laria affinis Frol. મક અને કાર્યાત્મક પરિવર્તને ઇ.ના નામનું ખેતરમાં ઉગાડેલા કે કે ઠારમાં અભ્યાસનું વિજ્ઞાન.
સંઘરવામાં આવેલા વટાણામાં પડતું જંતુ, pat nimbu aley.
જે સિંગને ફેલી લીલા વટાણાને ખાઈ patol. પરવળ.
જાય છે. p.berry coffee. ચાળpatta. પટ્ટો, જમીન ધારણ કરવાના થી ચાળી સાફ કરી વર્ગીકૃત કરેલી કેફી, હકને દસ્તાવેજ, જમીન ધારણાધિકાર જેમાં લાલ મેટા બુંદ દાણાને ઊંચા પ્રકારના પટ્ટ. pattadar, જમીન માલિક, ગણવામાં આવે છે અને તેની સારી સરખી જમીનદાર. pattagar. પટ્ટાદાર; દ. કિંમત ઊપજે છે. p. comb. મરધીની ભારતને ભેટે જમીનદાર.
સમાંતર કલગી. p. damping of. pattern. નમૂને, પ્રારૂપ,
Pythium spp. નામના જંતુથી વટાણાને patulent. ખુલ્લું, વિસ્તરતું. patul. થતા રોગને એક પ્રકાર. p. downy
ous. ખુલ્લું, વિસ્તૃત, વિસ્તરતું. mildew. Feronospora pisi. 1941 patwa, તંતુ ઉત્પાદક સુપ.
જંતુથી વટાણાને થતો એક રોગ, જેમાં paunch. વાગોળનાર સસ્તન ચોપગા તેનાં પાન પર સફેદ ભૂકા જેવા કણે પ્રાણીનું પ્રથમ આમાશય.
દેખાય છે. p. eating caterpipause.વિરામ. (૨) ઈંડાં મૂકતી મરઘીએ Ilar. વટાણાનાં પાન ખાઈ જતી ઈયળ.
ઈંડા મૂકવા લીધેલ વિરામને છેડે સમય. p. foot rot and blight. paushic atta. પૌષ્ટિક લેટ; 50 Ascochyta pinodella. A. pisi ટકા ઘઉંના લોટમાં 10 ટકા મગફળીના અને A. vinodes. નામનાં જંતુઓના લેટનું કરવામાં આવતું મિશ્રણ. ઘઉંના કારણે વટાણની ફળી અને પ્રકાંડને લેટ કરતાં તે વધારે પૌષ્ટિક માનવામાં થતા રોગને એક પ્રકાર. p. leaf આવે છે.
miner. Phytomyza atricornis Pavetta indica , પાપડી નામની Meign. નામને વટાણાનાં પાનને વનસ્પતિ.
કરનાર કીટ. p. mosaic. વટાણાને pavna. Sehima nervosum (Rottl.) uai(quQY4 210l. p. pod borStapf. (Andropogon nervosus er. 2011 at $12912 sn. Rottl). ઉત્તરપ્રદેશ, મધ્યપ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર p. powdeny mildew. Eryઅને તામિલનાડુનું દીર્ધાયુ ઘાસ. siphe polygoni DC. 11441 origin paw. નખ કે નહોર ધરાવતો પશુના પગને મગફળીને લાગુ પડતા રંગને એક પ્રકાર. પો .
peach. પીચ નામનું ફળ; Prunus paw paw. પપૈયું.
persica (L.) Stocks (Amygdalus PDB. dzisisset orodt 4140 persica L; Persica vulgaris Mill.). જમીનને ધૂમાડે આપવાનું રાસાયણિક નામનું હિમાલયમાં થતું જુદાં જુદાં કદ, એજન, જે સફરજનના ઝાડ પરના ઊની આકા૨, મુલાયમ છાલ, સફેદ કે પીળે ગર મલોમશીના નિયંત્રણ માટે આપવામાં આવે ધરાવતા ફળનું ઝાડ; બીને પીલી કાઢવામાં છે. આ રસાયણના સ્ફટિક મંદ બાષ્પશીલ આવતું તેલ રસેઈ અને દીવાબત્તી માટે છે. ખૂબ જ નજીકમાં તેને આપવામાં આવે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. p. fruitતો વનસ્પતિના મૂળને તે હાનિ પહોંચાડે છે. dy. Docus zonatus Saunders.

Page #436

peacock...
480
pectic... પીચ, કરી, અંજીર, જામફળ, બોર, લીંબુ, તેવાં કાર્બનિક દ્રવ્યો રહેલાં હોય છે. p. દધી, ટમેટાં, તડબૂચ, રીંગણ, સીતાફળ bog. પીટવાળી દળદળ – કળણવાળી ભૂમિ. ઇને કીટ. p. leaf curl. Taphrina p humus, પીટ ધરાવતી ખાદમાટી. deformans Terl. 4134041 origen p. low land. 2121928. Garua પીચને થતો એક રેગ. p. leaf કાર્બનિક પદાર્થ, પીટવાળી નીચી ભામ. curling aphid. Anruaphis heli. p. moss. $40L Hill alle. peaty chisi Kalt. નામને પીચ અને પલમને soils. મોટા પ્રમાણમાં કાર્બનિક દ્રવ્યના રોગ કરનાર કીટક. p. scale. Pseudau- એકઠા થવાથી ભેજવાળા વિસ્તારોમાં lacases pentagona Targ. નામને નિર્માણ પામતી વિશિષ્ટ પ્રકારની જમીન, પીચના ડાળખાને વળગીને તેને રસ ચૂસને જેમાં દ્રાવ્ય લવણ પણ હોય છે, જેને કીટ. p.sun scald. વસંતઋતુની શરૂ- કેરળમાં ખારી કહેવામાં આવે છે, જે આતમાં, પીચના ઝાડની સૂર્ય તરફની નંત્ય વાદળી જેવી અને હલકા વજનવાળી અને બાજુએ થતી હાનિ, જેથી તેની છાલ તૂટી પાણી ધારણ કરવાની ક્ષમતા ધરાવતી ખરી પડવા માંડે અને ખુલ્લા ત્રણ જેવું લાગે. હેય છે. peacock flower, શેખેશ્વર, શંખા- pebble. પાણીના ઘસારાના કારણે નાના સુર નામનું ફૂલ.
અને ગેળ બનતા પથ્થર, કંકર. peanut. 3724131512-24147€UL 114- pebrine. Nosema bombycis. 11 Hall ધારી મગફળીની એક જાત; પાતળા ફૂગથી રેશમના કીડાને લાગુ પડતો એક ફોતરાવાળી, એક કે બે સિંગદાણાવાળી પ્રકારને રોગ, જેમાં આ કીડાનું મરણ જાત, જેમાં તેલનું પ્રમાણ 48 ટકા હેચ પ્રમાણ વિશેષ હોય છે; તેમને વિકાસ છે. p. 1. butter. મગફળીમાં 4 અનિયમિત બને છે, સ્પર્શમાત્રથી તેમનાં ટકા મીઠું ઉમેરી તેને વાટીને તેનું ભીંગડાં ખરવા માંડે છે. કાઢવામાં આવતું માખણ, જેમાં ઠીક pecan nut. Carya illnoensis પ્રમાણમાં ખાદ્ય તત્વ હોય છે, એક પાઉન્ડ (Wang). Koch. (C becan આવા માખણમાં 2,825 કેલરી, 29 ટકા Eng. & Graeb; C. olivaeformis પ્રોટીન, 46 ટકા ચરબી અને 17 ટકા Nutt). નામનું મૂળ અમેરિકા અને કાર્બોદિત શર્કરા દ્રવ્ય હોય છે.
મેકિસકનું પણું અહીં ઉત્તરપ્રદેશ, હિમાpear. નાસપતી. p. pink disease. ચલ પ્રદેશ અને પંજાબમાં ઉગાડવામાં નાસપતીને થતા રોગને એક પ્રકાર. P. આવતું કાષ્ઠ ફળનું ઝાડ, જેના કાષ્ઠ ફળનાં sooty blotch and ly-speck. 12.05 ટકા પ્રોટીન, 71.43 ટકા ચરબી, નાસપતિને થતો એક રોગ. p. stem 3.59 ટકા પાણી, રાખ, 0.23 ટકા black. નાસપતીને થતા રોગને એક ફેરિક ઍસિડવાળી રાખ અને 0 12 ટકા પ્રકાર.
ચૂને હોય છે. આ વૃક્ષ 3,000 - 6,000 pearl મેતી, મોતી જેવા દાણા. p. ફૂટની ઊંચાઈ ધરાવતી જમીને ૫ર ઊગે છે barley જવના નાના દાણા. p. અને બી વાવીને તેને ઉગાડવામાં આવે છે. millet. loval. p. spot. Etroplus pectase. pectinase 214 22195 suratensis. ભાભર અને મીઠા પાણીમાં વનસ્પતિનું ઉસેચક. pectinase. જુઓ થતી ઘેરા લીલા ભીંગડાંવાળી ખાદ્ય માછલીને becuase. એક પ્રકા૨.
pecten વિવિધ પ્રકારના પ્રાણ – શરીર peat. કળણે, સવારે અને કેટલીક પરની કલગી જેવી સંરચના. ભેજવાળી જમીનમાંના ભૂસ્તરીય નિક્ષેપ, pectic acid, સફેદ, ખાટા, જલદ્રાવ્ય જેમાં પૂરું વિઘટન થવા પામ્યું ન હોય ભૂકો, જે મંદીત અશ્કેલીથી જલવિચ્છે

Page #437

pectocellulose
481
Pelargonium...
- થાણથી પિકિટનમાંથી બને છે. pectin. trees. સારી વનસ્પતિનાં પસંદ કરેલા ફળ પાકવા માંડે ત્યારે પેટેસમાંથી બીથી ઉગાડવામાં આવેલાં ઝાડ. મળતાં ફળરસનાં દ્રશે, જે પાણીમાં pedocal. જમીનની પરિરિકામાં કલિવરૂપ ધારણ કરે છે; તે ખટમધુરાં એકઠા થયેલા કાર્બોનેટવાળું સસ્તર ધરાફળે અને સફરજનના અવશેષમાંથી મળે વતી પરિપકવ બનેલી જમીન. (૨) મરુ કે છે અને જેલી બનાવવા માટે તે ઉપયોગી છે. અર્ધ– મરુ પ્રદેશની જમીન. pedogepectocellulose. પ્રેટીપેકિટન. nic, જમીન નિર્માણની પ્રક્રિયા ધરાવતું. pectoral. વક્ષનું, વક્ષય. p. fins. pedological phase. ભૂ-રચનાવક્ષીય મીનપક્ષે, માછલીઓના ખજાની ભક– ભૂ નિર્માણાત્મક અવસ્થા. Ped
સપાટી પર રહેલી મીનપક્ષની જેડી. logy. ભૂ-વિજ્ઞાન; જમીનની ઉત્પત્તિ, pectose. પ્રોટપેકિટન.
તેને મૂળ પ્રકાર અને તેના વર્ગીકરણને pecularities. વિશેષતાઓ, ખાસિયતો. લગતું વિજ્ઞાન. pedosphere. પૃથ્વીનું pecuniary. નાણાકીય.
મૃદાવરણ, જેની અંદર અને ઉપર સજીવ ped. માટીનાં કણ, રેતી, કાંપ અને માટીને જીવન અસ્તિત્વ ધરાવે છે. કુદરતી મિશ્રિત સમૂહ.
peduncle. પુષ્પવિન્યાસ દંડ, પુષ્પ Pedalium mure L. મેટું ખરું વિન્યાસને મુખ્ય દંડ, પુષ્પાવલી નૃત. નામને કાંકણ, આધ્ર પ્રદેશ તથા ગુજ- peal. છાલ, ફળ કે શાકભાજીનું બાહ્યાવરણ. રાતમાં થતો છોડ; જેનાં પાન શાક તરીકે (૨) ફળ કે શાકભાજીને છોલવી, તેની
ખાવાના ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. છાલ ઉતારવી. pdate. પગધારી, આંગળીઓ અથવા Peerless. બદામને એક પ્રકા૨, જેની પક્ષીના નહેર જેવા રંગવાળું.
છાલ કઠણ અને મેટી હેચ છે અને જેની pedicel. પુષ્પવૃત, પુષ્પમાં પરિણમતું મીંજ નાની રહે છે. પાર્શ્વપ્રકાંડ, જે સામાન્ય રીતે નિપત્રના peg. ભેસિંગ વાવવાની એક રીત, જેમાં અક્ષય૨ થાય છે; પણ, ફૂલ, ફળ કે બીજાણુ- ફધિત પુષ્પવૃંત અંડાશયને જમીનમાં ધકેલે ધાનીનું નાનું વૃત, (૨) પ્રાણનું નાનું પ્રકાંડ છે, જ્યાં તેની મગફળી થાય છે. p.
જેવું અંગ. pedicelle. પુષ્પવૃત. tooth harrow. ખીલાના દાંતાવાળી Pediculus. જ જંતુનું, જને લગતું, ખ૨૫ડી. xal 6459914. P. humani capitis. peka. Bombusa tulda Roxb. માનવીના માથાના વાળમાં થતી જ. નામને આસામ અને ૫. બંગાળમાં થતો pedigree. વંશાવળી, વ્યક્તિ પ્રકાર કાગળ, ટોપલા – ટાપલીઓ અને પંખા ઇ.ના પૂર્વજોનું વૃત્ત; વંશાવલીને કેડે, બનાવવાના કામમાં આવતે વાંસને એક જાણીતી પેઢીને સંદર્ભ ધરાવતે કોઠે. p. પ્રકાર, જેના કુમળા પ્રકાંડનું શાક થાય છે. bull. એલાદી સાંઢ, ધણખૂટ. p. pekoe. ચાની પ્રક્રિયાને એક પ્રકાર stock. એકદી પશુ. p. record. pelage. ચેપગા પશુનાં રુવાટી, વાળ, વંશાવળી પત્રક.p. selection, સંવર્ધન ઉન ઇ. 4t 412041 HIZ 4816004146 Pelargonium capitatum (L.) તંદુરસ્ત, વધુ ઉતાર આપતી વનસ્પતિનાં it. તામિલનાડુની શેવારોયની ટેકરીબીની વનસ્પતિ. પ્રત્યેક વનસ્પતિનું આવા એમાં થતો કાને છેડ, જેના પણ પ્રકારનું બી અલગ અલગ હારમાં વાવવામાં અંકુરમાંથી બાષ્પશીલ તેલ મળે છે, જેને આવે છે, તેના છોડની અન્ય છોડની સાથે સાબુ તથા સુગંધી દ્રવ્યો બનાવવામાં તુલના અને પસંદગી કરવામાં આવે છે. ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. P. gratoep. system. વંશાવલી પદ્ધતિ. p. lens L, Herit. તામિલનાડુની શેવા

Page #438

pelite
રોચની ટેકરીઓમાં થતા છેડ, જેનું બાષ્પશીલ તેલ સાબુ તથા સુગંધી દ્રયૈઃ અનાવવાના ઉપયાગમાં આવે છે. pelite. માટી જેવા ઝીણા કણવાળે શૈલ, જેનું ખવાણ થવાના પરિણામે કાંપ અને માટીનું નિર્માણ થાય છે. pellet. મેળ, ફાટી ઇ.ને નાના ગાળા
432
કે ગેાળી.
pelleted, વધારે સારી રીતે ઉપયેગમાં લઈ શકાય તે રીતે ખાતર, મી, ખારાક ઇ.ને એક સરખા ટકામાં યોજવાની પદ્ધતિને લગતું.
pellicle. પાતળું પડ, કલા, વચા, મલાઈ જેવા પાતળા થર Pellicularia filamentosa. ભેંચસિંગ, ચણા, રીંગણી, ટમેટા, બટાટા, વટાણા, મરચી, કોફી, ઇ.ને થતા એક પ્રકારના રોગ માટે જવાખદાર જંતુ. P. kol rga. કાફીને થતા રાગ માટે જવાબદ્વાર જંતુ. P. rofsii. રીંગણી, ટમેટા, જવ, ઘઉં, મગફળી, રાણ, તમાકુ, રાગી, ગવાર, કપાસ ઇ.ના રંગકારી કીઢ. P. salmonicolor. સફરજન, રબર, ચા, કાફીના રાગોત્પાદક કીટ. pellicular water. ચાણ્વીય આકષણના કારણે દીવાલની તિરાડને વળગી રહે તેવું અવલંખિત પાણી. pelophyte. માટીવાળી જમીનમાં ઊગતી વનસ્પતિને એક પ્રકાર
pelf. felt. નાના પ્રાણીનું વાળ, ઊન કે રુંવાટી સમેતનું ખાદ્ય કુદરતી સળંગ રીતે આવરતું ચર્મ. peltate, ત્રાકાર, Peltophorum htercarpum (DC.) Backer ex K. Heyne [yn. P. ferrugineum (Decne.) Benth; Inga Pterocarpa DC]. ચળકતા પીળા ફૂલનું ઝાડ. pelvic શ્રેણિને લગતું. p. born, શ્રોણિ દ્વારા જન્મેલું. p. fins. શ્રાણિ મીનપક્ષ. p. girdle. શ્રાણિ મેળખા. p. plexus. શ્રોણિ જાળ. pelvis. મેખળાથી
pen mating
બનતી પુચ્છાસ્થિ અને ત્રિકાસ્થિ સમેતની અસ્થિમય ગુહા, શ્રોણિ. Pempheres offinis F. કપાસને કીટ. pemphigus. શરીરની ચામડી પર થતી ફોડલી, જેમાં પાણી ભરાયેલું હોય છે. pen. ઢાર, બકરાં, ઘેટાં, ડુક્કર કે અન્ય પ્રાણીઓને પુરવાના વાડા. pencil cedar. ગ્રૂપ. pendent. લટકતું. pendulate. લેાલકની માફક દોલાચમાન થવું. pendulous, લટકતું. p. udder, લટકતાં, ઢીલાં આંચળ. pensile. લટકતું, લેલક જેવું. peneplane. સમતળ ભૂમિ. penetrability. પ્રવેશ્યતા. (ર) જમીનમાં એકમ અંતરે, તપાસાર્થે સાધનને પ્રવેશ કરાવવા માટે જરૂરી બનતું કાર્યાં. (૩) જમીનના ભૌતિક ગુણધર્મોને માપવાની એક પદ્ધતિ. penetrance. અભિવ્યાપ્તિ, અંત:પ્રવેરા, penetration. અંત:પ્રવેશ. penectrometer. જમીનમાં તપાસાર્થે દંડને પ્રવેશવા દેવા માટે જરૂરી બનતા ખળને માપવાની યુક્તિ; જેને ઉપયેગ માટી કે જમીનની ધૃતા કે સંઘનતા માપવા માટે પણ કરવામાં આવી શકે છે. penicillate. પેન્સિલ કે બ્રશ જેવા નાના ગુચ્છાવાળું, penicillin, પેનિસિલીન; અલ્પ વિષાક્તતાવાળુ પ્રતિજૈવ દ્રશ્ય, Penicillium notatum. નામની ફૂગ અથવા ઊખમાંથી અનાવવામાં આવે છે: રેગ કારકાની સામે દૈહિક અસક્રામક તરીકે તે કામમાં આવે છે, ઉપરાંત પ્રાણીઓના પૂરક ખેારાકમાં પણ તેને ઉપયેાગમાં લેવામાં આવે છે. Penicilium notatum, પેનિસિલીન નામનું પ્રતિજૈવ દ્રવ્ય.
penis. (શશ્ન, મૈથુન માટેનું નર પ્રાણીનું
પ્રજનન અંગ.
pen mating. એલાદી પ્રજનનની એક રીત, જેમાં ઘણી માદા મરધીએની સાથે મરચાને રાખવામાં આવે છે,

Page #439

penniform
483
peppermint
penniform. પિચ્છાકાર.
pentastichous, પંચપંક્તિક. Pennisetum ciliare Link. અંજન pentatomic. પંચ પરમાવીચ, આણુનાં નામનું ઘાસ, લેકે જેનાં બીને અછતના કેઈ દ્રવ્યના પાંચ પરમાણુ ધરાવતું. 2474Hi 2413 3. P. clandestinum Pentatropis microphylla(Roxb.) Hochst. ex Chiov. what i Wight & Arn. Royau di Hon પ્રકાર. P. nervosum Trin. મૂળ શાકીય વનસ્પતિ. ઉરનું પણ અહીં ઉગાડવામાં આવતું ઇentavalent પંચસોજક, એચયુક્ત; 2015 4124. P. pedicellatum Trin.
(૨) હાઈ%ોજનના પાંચ પરમાણુની શક્તિનાતાલ ઘાસ નામનું ઘાસ. P. purpureum
સંયોજનવાળું. K. Schum આસામ, પ. બંગાળ, બિહાર, ઉત્તર પ્રદેશ, અને પંજાબમાં ઉગાડ
pepo. હલકા પ્રકારનું એક કષી, ઘણાં વામાં આવતું હાથી ઘાસ કે નેપિયર નામના
બીવાળું, ગરવાળું ફળ. ઘાસને એક પ્રકાર. P. typhoides pepper. મરી, કાળાં મરી; Piper (Burm. f) Stanf & C. E. nigrum L. 11H21 44 Hayat Hubb. (Syn P. typhoideum
પશ્ચિમઘાટ, કર્ણાટક, મહારાષ્ટ્ર, આસામ Rich; Alopecurus typhoides Bu
અને કેરળમાં થતા છેડ, જેનાં કળ એટટે rm. f.). બાજરે ગુજરાત, ઉત્તરપ્રદેશ,
કાળાં મરી, મસાલા તરીકે ઉપયોગમાં પંજાબ, આન્દ્રપ્રદેશ, તામિલનાડુ, રાજ
લેવામાં આવે છે, તેને આટલાઈડ પિપરીન સ્થાન અને મહારાષ્ટ્રમાં થતા ધાન્ય પાકને બીના વજનના 5 થી 8 ટકા હોય છે, અને એક પ્રકાર, જેના સાંઠાને ઘાસચારા
અ૫કવફળનું બાષ્પશીલ તેલ 1 થી 3 ટકા થાય છે.
હોય છે. મરીના પાક માટે અતિ penstock. દબાણ હેઠળ પાણી આપનાર
ભેજવાળી ગરમ આબેહવા માફક આવે બંધ નહેર; પુરદ્વાર.
છે, તે ટેકરીઓના ઢળાવ પરની રાતી penta-. પાંચ, પંચ સૂચક પૂર્વગ.
લેટરાઈટ જમીનમાં થાય છે. p. anpentagynons. પંચ સ્ત્રીકેસરી (પુષ્પ). thracnose.મરીને લાગતો એક પ્રકારનો pentalocular. પંચકાટરીય, પંચ
3 2131. p. black root rot. સ્થાનીય, પંચકે ઝીય.
Rosellinia bunodes. Alhai oxigen Pentalonia nigronervosa. Baci
મરીને થતા રોગને એક પ્રકાર. p. cocn. કાળા મલેકશી નામનું જંતુ.
સૂકવેલાં કાળાં મરી. p. lea beetle. pentameresis. પચાવવી.
Longitarsus nigripennis M. 491 pentandrous. પાંચ પુંકેસરીય, પંચ- એક પ્રકારને કીટ. p. pollu. પીપરને
થતે એક પ્રકારને રૂક્ષ રોગ, જે મેટા pentapetalous, પંચદલીય.
41151 Colletotrichum piperi Roy. pentapetes phoeticea L. (241 નામના જંતુથી થાય છે. p. wilt. નામને શેભાનો છોડ.
Sclerotium rolfsii Sacc and P. pentaploid. પંચકીય, પંચગણિત. નામના જંતુથી મરીને થતો એક રાગ. pentarch. પાંચ દારૂવાહિની અંશવાળું peppered. ભૂખ અને કાળા ધાબાંવાળુ (મધ્યરંભ).
(પક્ષીનું પીંછું). Pentas. lanceolata (Forsk.) K. peppermint. Caudaal; MeSchum.[Syn. P. carnea Benth; ntha piperita L. 11H00 HOIR10L, Ophiorriza lanceolate Forsk.). કાશ્મીર, અને પંજાબમાં થતી સુવાસિત શેભાને છોડ.
શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં પાનમાંથી પીપરક. કે. ૨૮
jકરીય

Page #440

pepsin
434
perianth
મિંટનું તેલ મળે છે, જેને સાબુ તથા સુગંધી Peregrine. બધી રીતે સારામાં સારુ, દ્રવ્ય બનાવવા ઉપયોગમાં લેવામાં આવે મેટું, ચમકતી છાલ, મધુર સ્વાદ અને છે. ઉપરાંત પીપરમિંટનું તેલ ઊબકા, માંદગી સુવાસિત પીચને એક પ્રકાર.. ઇ.માં કામમાં લેવામાં આવે છે.
perennation,ચિરંજીવિતા, દીર્ધજીવિતા. pepsin. પેસિન, જઠરીય રસને ઉભેચક, perennial,ચિરંજીવી બહુવર્ષાયુ, દીર્ધાયુ,
જે પ્રેટીનનું જલવિશ્લેષણ કરી તેનું પેસિ- ચિરસ્થાયી. (૨) એક વર્ષ કરતાં વધારે વર્ષનું નમાં પરિવર્તન કરે છે. પાચક રસ તરીકે આયુષ્ય ધરાવતી (વનસ્પતિ). p. buck તે ઔષધીય ગુણ ધરાવે છે. peptic. wheet. Fagopyrum cymosam પાચક, પાચન કરતું (અંગ). p. glands. Meissn. નામને શમશીતોષ્ણ હિમાજઠરરસ ભ્રવતી ગ્રંથિઓ. peptones, લય અને ખાસી ટેકરીએ માં થતે છોડ, ગરમ કરતાં ઘટ્ટ બનતા ન હોય તેવા જેનાં પાનની શાકભાજી બનાવવામાં આવે સરળ, જલદ્રવ્ય, પ્રેટીન એલ્યુમીન દ્રવ્ય છે. p. canal. બારમાસી નહેર. p. પરની ઉસેચકની ક્રિયાથી તે બને છે; તેને Indian hemp. દોરડાં બનાવવા માટે ઉપગ પાચક પોષક તત્વ તરીકે અથવા ઉપયોગમાં આવતા રેસાવાળું નાનું વૃક્ષ. સંવર્ધન માધ્યમ તરીકે કરવામાં આવે છે. p. rye grass, Lolium perenne peracute- અતિતીવ્ર, સાધારણ કરતાં મ. નામનું ખૂબ જ જથ્થામાં ઊગતું દીર્ધાયુ ઘણા વહેલા અને ચોક્કસ પ્રકારનાં રોગનાં ઘાસ; જેને સારો ઘાસચારે બને છે, જે લક્ષણે ધરાવતે (રોગ).
હિમને સામને કરી શકે છે અને જેને per capita, માથાદીઠ, પ્રતિવ્યક્તિ. બી વાવીને ઉગાડવામાં આવે છે. p. tree per cent. ટકા, પ્રતિશત. percenta, onion, ડુંગળીને એક પ્રકા૨. ge. 251941-1. p. error. 219121 32. Pereskia aculeata Mill. 24101442p. of base saturation. બેઈઝ ધારી કાઠીચ વેલ. સંતૃપ્તિની ટકાવારી. p. of hydrogen perfect. પૂર્ણ, સંપૂર્ણ. (૨) પુંકેસર અને saturation હાઈડ્રોજન સંતૃપ્તિની સ્ત્રીકેસર–એને ધરાવતું (પૂર્ણપુષ્પ). p. ટકાવારી. p. return. મળતરની flower. પુંકેસર અને સ્ત્રીકેસર એમ ટકાવારી.
બંને ધરાવતું પૂર્ણપુષ્પ. perch. પક્ષી, મરઘાં, બતક, ઇ.ને બેસવા perfoliate. વેણી, પણધાર, જે પુષ્પના માટેનું રથાન; ટોચ અને તળિયે લાકડાના પર્ણની મુખ્ય અક્ષની આસપાસ ઊગે છે. કડા જડેલું અને સમક્ષિતજ ગોઠવેલું પુષ્પ સબંધી; પર્ણમાંથી પસાર થત સ્કંધ. સ્થાન,
perforation. છિદ્ર, વેધ, રંધ. (૨) percolate, સ્ત્રવવું, ઝરવું. pecola- પ્રાણું શરીરમાં ધ્ર અથવા રદ્ધ-ણિ, tion. અંતઃસ્ત્રવણ, ક્ષરણ, અલ્પ સંતૃપ્ત જે કઈ હથિયારથી ચાંદુ, વિધિ, શોથ અવસ્થામાં, ગુરુત્વાકર્ષણના બળના કારણે જેવા રોગને પરિણામે બનવા પામે. પાણીનું જમીનમાં થતું સ્ત્રવણ, જેને આધાર pergola. મંડપ, લતામંડપ, વનસ્પતિ આહવા, વરસાદ અને બાષ્પીભવન પર આચ્છાદિત વીથિ, કુંજલતા. p. system. રહે છે. p. ratio. અંતઃસ્ત્રવણ ગુણેત્તર. લતામંડપ તંત્ર પદ્ધતિ. percuss. 2211 Geld 2012 yigten Pergularia daemia (Forsk.)
અથવા કોઈ હલકા સાધનથી રે.ગ લાગે Chios. [Syo. P. extensa N. E. aai 24114 4224120. percussion. Br; Duemia extensa R. Br.]. 217412 આઘાત, પ્રઘાત, ટપારવું તે.
દૂધેલી નામની વનસ્પતિ. percutaneous ત્વચાથી, ત્વચાદ્વારા peri- પરિ અર્થસૂચક પૂર્વગ. બનેલું કે બનાવેલું.
perianth. પરિષ, પરિદલપુંજ, પરિ

Page #441

periblem
પુષ્પ, બાહ્યપુષ્પપર્ણો; પુંકેસર અને સ્ત્રીકૈસરની આસપાસનાં વજ્ર અને પુષ્પમુગટ; પુષ્પીય વ્યાવરણ; બાહ્ય પુષ્ટીય ગુચ્છ, જેમાં વજ અને મુગટના સમાવેશ થાય છે. periblem. ખાદ્યજનક, મધ્યભ્રણીય વર્ધનશીલ પેશી, જે પાછળથી બાહ્યક બને છે. pericarditis. બાહ્ય વસ્તુથી થયેલી ઈજાના કારણે હુ–સંપુટને થતા શાથ, પરિહુંદોથ. pericardium, હૃદયાવરણ, હૃદાવરણ, હૃદયસંપુટ, હૃદયગુહાને
આવરતી ત્વચા કે કલા.
435
ત્વચા.
pericarp. ફ્લાવરણ પરિપક્વ બનેલી અંડાશયની દીવાલમાંથી બનતું ફળનું વરણ, જેનાં માહ્યાવરણ, મધ્યાવરણ અને અંતરાવરણ જેવા ત્રણ સ્તર બને છે, (૨) પરિસ્તર ફળ-દીવાલ. perichaetium, પરિકલા, શેવાળમાં નિપત્રચક્રીય પર્ણો. periclinal. કેન્દ્રમાંથી બધી બાજુ પર ઢળતું. æ. chimaera, પરિવેષી વિચિÀાતકી. p. division. અંગની ખાધુ સપાટીની સમાંતર બનતી દીવાલાથી પેશીનું થતું વિભાજન, pericondrium. કાસ્થિને આવરતી
ખેાપરીનું ત્વચીય
pericranium. આવરણ, periderm, ખાધ્ધ વક, વક્ષા, કાગ ત્વચા, પરિષદ્. (૨) વૃધ્ધ પ્રકાંડ કે મૂળની ખાધ મૃતપેશી કે વક્ષા. peridolite. આગ્નેય શૈલના એક પ્રકાર. Perigaoa capensis G. પડતી ઈચળ.
કરડીમાં
perigonium. પરિધાની.
perigynium. અધિવેશન, લિવરવર્ટની અંડધાનીની આસપાસની પેશી. perigynous. પરિાય, પરાગાશયના પાચ વિસ્તાર પરના પુષ્પાય ભાગે અંગેનું. perigyny. પરિાયતા. perikinetic flocculation. પરિ ગતિક ઊર્ણતા.
Perilla frubescens (L.) Britt.
peripheral
[Syn. P. otymoides L.]. ભંજિરા, ભાસિટ્ટા; મૂળ ચીન અને જાપાનની પણ અહીં કાશ્મીર, ભુતાન અને ખાસી ટેકરીએમાં થતી વનસ્પતિને એક પ્રકાર, જેનાં પાન સુવાસ આપવા ઉપયેગી અને છે, ખીમાંથી કાઢવામાં આવતું તેલ ખાદ્ય છે અને તે વાર્નિશ, રંગ, મુદ્રકની રશાહી અને વેટરપ્રૂફ કાપડ બનાવવાના કામમાં આવે છે, perimeter. ૫રિમાપ perineum. ગુઢ્ઢા અને વૃષણ કે ચેાનિ વચ્ચેના શરીરને ભાગ. period. સમય, અધિ. p. of growth. વૃદ્ધિને સમય. p. of lactation. પ્રાણીને દુગ્ધ ઉત્પાદન માટેને સમય. periodic, વશ્વિક, સામયિક, p. annual increment, કાઈ ચેાકસ સમય માટે – સામાન્ય રીતે 10-20 વર્ષના સમય માટે વૃક્ષરાજીની થતી વર્ષોમાં ભાગી શકાચ તેવી વૃદ્ધિ. p. block. ચોકસ સમયે પુન‘વિત કરવા કે માનજત આપવા અલગ રાખવામાં આવતા જંગલના કાઈ ભાગ કે ભાગા. P. increment. periodic annual increment. p. ophthalmia. સામયિક અક્ષિકાપ; વારંવાર આંખ સૂઝી આવવી – આંખ આવવી; ઘેાડા અને ખચ્ચરની આંખોને થતા વિષાણુજન્ય એક રાગ, માખીની મારફતે આ રાગકારી વિષાણુ ફેલાતા હોવાનું માનવામાં આવે છે, જેના પરિણામે આંખને યુાકાપ થતે લાગે છે, આમાં ક્યાંખમાંથી પાણી સખ્યા કરે છે. આમાં પણ એક આંખ પર આ વિષાણુજન્ય રોગની વિશેષ અસર થતી હોય છે. p. parasite. નિયતકાલીન પરજીવી, periodicity. નિયતકાલિકતા-સામચિકતા,
periople. ઘેાડાના દાભલાનું પાતળું
માથું પડે.
periosteum. હાડકાની સપાટીને આવ. રતી ખાડી તંતુમય ત્વચા, પસ્થિ, પરિ અસ્થિ, અસ્થિપરિચ્છેદ. peripheral. પરિકેન્દ્રીય, પરિધવતી,

Page #442

periplasm
486
permeability પરિસરીય. (૨) શરીર કે વનસ્પતિની buffer strip cropping. પાળાસપાટીને લગતું. p. cell પરિકેન્દ્રીય પટ્ટી વાવણની યોજના અનુસાર ખૂબ જ કેષp. nervous system. પરિધ- જોખમી, ઢાળવાળું કે ભારે ધોવાણ થતું વતી ચેતાતંત્ર. periphery. પરિમા, હોય તેવા પાકની સંભાળ લેવા માટે કાયમી પરિધ.
શિબી કુળની વનસ્પતિ, ઘાસ કે સુપની periplasm. પરિજીવરસ, પરિઝવદ્રવ્ય. પટી જેવી રચના કરી જમીનના સંરક્ષણ perishable. નાશવંત, વિકારી, વિકાર- માટે આવશ્યક પગલાં લઈ શકાય છે . શીલ, વિનાશશીલ, ક્ષણભંગુર. (૨) સડ, cover, વનસ્પતિનું કાયમી આવરણ. રોગ, કેહવાટ કે અપધટનના કારણે સરળ p. gas ક્રાંતિક તાપમાન ધરાવનાર કે ઝડપથી નાશ પામનાર (શાકભાજી, ફળ ઑકિસજન જેવો વાયુકાયમી વાયુ. p. કે માંસ).
leaf base. કાયમી પર્ણતળ. p. perisperm. કેટલાંક બીજની પેશી, જે parasite. કૃમિ કે ઈડીની માફક અંડકને બીજદેહ સૂચવે છે. (૨) કેટલાંક યજમાન પ૨ કે યજમાનમાં રહી પોતાને
બી જમાં ભ્રણ સંપુટની બહા૨નું એન્યૂમીન. જીવનક્રમ પૂરો કરનાર પરજીવી; કાયમને peristalsis. ક્રમ આકુંચન, કમ સંકેચ. પરજીવી. p. pasture. કાયમી ચરણ (૨) આંતરડામાં થતા એકાંતર સંકોચ ભૂમિ. p. p. and other gra અને શિથિલીકરણ, જેથી તેમાં રહેલાં zing lands. મહેસૂલી વગીકરણ માટે દ્રવ્ય આગળ ધકેલાય છે. (૩) પક્ષીમાં કાચમી તૃણભૂમિ, ચરાણની અનામત વાહિનીની દીવાલમાં સ્નાચવીચ થતી ત૨. સાર્વજનિક ભૂમિ અને અન્ય ચરાણ ભૂમિ ગિત ગતિ, જેથી અંડવાહિનીમાં ઈંડું આગળ એવા પાડવામાં આવતા અનેક વર્ગો. p. ધકેલાય છે.
pipeline. સ્થાયી નાલી વ્યવસ્થા. peristome, દંતબિંબ, પરિતુંડ. (૨) p. roots. વનસ્પતિના જીવન દરમિયાન શેવાળ સંપુટના મુખની આસપાસ જતા મોટા ભાગનું તેનું મૂળ તંત્ર બનાવનાર વાદ્રતાજન્ય દાંતનું બેવડું વલય. (૩) સેટી અને પાશ્વીચ મૂળે. p. settleઅપૃષ્ઠવંશી પ્રાણીઓના મેની આસપાસને ment. કાયમી જમાબંધી. p. teeth, ભાગ.
કાચમી – સ્થાયી દાંત; દૂધિયા દાંત પડી Peristrophe bicalyculata (Retz.) ગયા પછી આવતા કાયમી દાંત. p. Nees. કાળી અંધેરી નામની વનસ્પતિ. wilting percentage. 7411 P. bivalvis (L.) Merr; P. સ્લાનીભવનાંક. p. w. point. tinctoria Nees.). પીળી ધેડી; જેનાં જમીનની અંદર રહેલ ભેજ, જેના કારણે પાન અને કુમળા પ્રહમાંથી પીળ-નારંગી વનસ્પતિ કરમાઈ જાય અને જલબા૫વાળા રંગ મળે છે.
વાતાવરણમાં લાવી મૂકતા પણ સચેતન perithecium. ૫રિપ્રાવક. (૨) ફૂગમાં થાય તેવી ટકાવારી. (૨) પ્લાનીભવનની ધાનીવાળું ચબુ આકારનું અંગ. (5) મેળ ટકાવારી. અથવા અંડાકાર ધાનીવાળું ફૂગ નિર્માણક permanganate of potash.
KMn0, સૂત્ર ધરાવતું મંદ ફૂગનાશક, peritoneum. પરિતન. (૨) જઠરની જંતુનાશક, ગંધહારક અને એકસીકરણ દીવાલની બેવડી લસિકાયુક્ત ત્વચાવાળું માટે ઉપગમાં લેવામાં આવતું રસાયણ, સંપુટ, જેમાં ઉદરીય અંગે આવરાય છે. પોટાશપરમેગેનેટ. peritonitis. પરિતનશીથ, પરિતન૫, permatode. પાણી કે જમીનમાં રહેતું જે ઘણીવાર પ્રાણઘાતક નીવડે છે. રોળકૃમિ. permanent. કાયમી, ચિરસ્થાયી. p. permeabilily. પ્રવેશ્યતા, પારગમ્યતા.

Page #443

permissible
437
persistent
(૨) જળસ્થિત દબાણ હેઠળ માટીના દળમાં perpendicular. લંબ, ઊર્વાધાર. પ્રવાહીના વહેણને ગુણધર્મ. (૩) હવા, perpetual. કાચમી. p. strawપાણું અને વનસ્પતિનાં મૂળ જમીનનાં berry. બાલ્પાઈન સ્ટ્રોબેરી; Fragaria છિદ્રોમાં પ્રવેશ મેળવે તે તેને ગુણ ઇesca L. તરીકે પણ ઓળખાતી સ્ટ્રોબેરી. (૪) છિદ્રાળું માધ્યમ પ્રવાહીઓને પસાર Persea americana Mill. મૂળ દ. થવા દે તે તેને ગુણ. (૫) ધોરણસરના અમેરિકાનું પરંતુ બેંગ્લર, પુલની ટેકરીઓ, કે પ્રામાણિત સંજોગોમાં છિદ્રાળુ માધ્યમ, નંદી હિલ અને નીલગિરિમાં થતું એ કોડ જે દરે પ્રવાહીને પસાર થવા દે તે દર. નામનું ખાદ્ય ફળનું નાનું ઝાડ, permeable. 4120174. perme. Persian Salmoj. P. clover. 21594; ate. પ્રવેશવું, પારગમન કરવું, ફેલાવું, Trifolium resuotnatum L. નામને સંતૃપ્ત બનવું, કશાકમાં પ્રસરવું.
ઉત્તર ભારતમાં થતો શિમ્બી વર્ગને વર્ષીય permissible. સહ્ય, સ્વીકાર્યું. p. ઘાસચારે, જે વધારે ઠંડા અને ડુંગરાળ velocily. નહેર કે અન્ય પ્રકારની વિસ્તારને અનુકૂળ આવે છે. P. insect નાળીમાં થઈને, તેની બાજુઓને હાનિ flower. Chrysanthemum cocciપહેચાડડ્યા વિના વધારેમાં વધારે વેગપૂર્વક neum Willd. નામની આસામમાં થતી પાણુને વહેવડાવવા દેવું; સ્વીકૃત – માન્ય શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં સુકાયેલાં ફૂલ વેગ. permission. સ્વીકૃતિ, અનુજ્ઞા, જંતુન તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. P. ૨જા, પરવાનગી. permissive sta- lilac. લીમડો. P. walnut, અખરોટ, ndard. અનુજ્ઞાત – સ્વીકૃત ધોરણ. p. wheel. ઉત્તર ભારતમાં ઉપયોગમાં permutation. રેખીય રીતે ગોઠવેલી લેવામાં આવતે ચૂંટ. 15-30 ફૂટ ઊંડાં વસ્તુઓના ક્રમમાં કરવામાં આવતું પરિવ. કુવામાંથી પાણી ખેંચવા માટે જના તન, ફેરફાર; ક્રમ પરિવર્તન. permute. સમયથી ઉપગમાં લેવામાં આવતી સાંકક્રમમાં પરિવર્તન લાવવું.
ળને રેટ, જેમાં કાયમી સાંકળની સાથે Pernambuco cotton. સી-ઈ- ગેનાઇઝ કરેલી લોખંડની બાલદીએ લેડને કપાસ,
બાંધવામાં આવે છે. આ રેટ બળદ કે pernicious. વિનાશકારક, અનિષ્ટકારક, ઊંટની મદદથી ચલાવવામાં આવે છે, અને હાનિકારક.
તેથી સાંકળ ફરતાં ફૂવામાંથી બાલીઓ Pernospora aestaualis..રજકોમાં રોગ પાણું ભરી ઉપર બાવી ઠલવાય છે. $2012 oig. P. arboresens. led! Persica vulgaris. 12401 al es છોડને થતા રોગનું કારક જંતુ. P. lath- પ્રકાર. yri palustris. anal R115125 312. persimmon. Diospyros Honradj P. parasilica. રાઈના રોગનો કીટ, P. ખાદ્યફળનાં ઝાડને સમૂહ. pisi. વટાણાને રાગોત્પાદક કીટ. P. persistent. પરિપકવ થાય ત્યાં સુધી trigonella. મેથીને રોગ કરનાર જંતુ. દલપુંજની માફક ચેટલું રહેનાર. (૨) Perosis.મેગેનીસની ઊણપથી મરઘીનાં દીર્ધકાલીન અને અસાધ્ય (રોગ). (૩) ચિરબચ્ચાને લાગુ પડતો પગને એક રેગ, લગ્ન. p. efect. કાયમી પ્રભાવ, p. જેમાં તે પગ પર કાબૂ ગુમાવી દે છે, milker. કેટલીક વધારે દૂધ આપતી આમાં ઉપદ્રવ વધતા રોગ અસાધ્ય બને છે. ગાયોને વસૂકી નહિ જવાને અને એક peroxidase. દૂધમાં રહેલે ઉમા- પ્રસૂતિ બાદ બીજી પ્રસૂતિ આવે ત્યાં વિરાધી ઉભેચક.
સુધીની વચગાળાની અવસ્થામાં પણ દૂધ perpelic. મારા જમીનમાં ઊગતી એક સ્ત્રવવા ગુણ. p. virus. એક દિવસ પ્રકારની વનસ્પતિ.
કરતાં વધારે સમય માટે બિનઅસરકારક

Page #444

personal...
438
Peucedanum...
રહેતા વિષાણુને રેગવાહક ગુણ. સદશ પુષ્પપણું, દલાભ પુષ્પપર્ણ. p. personal contact method. calyx. દલાભ વજ. વૈયકિક રીતે સંપર્ક સાધવાની રીત. petha. કેળું. as/gourd, bunnpkin, perspiration. પ્રદ, પરસેવે, છaler mas. ચામડીના છિદ્રમાંથી થતે સ્ત્રાવ.
petiolar. નાના પર્ણવંત ઉપર ઊગતું. pervous. છિદ્રાળું, છિદ્રવાળું, પ્રવેશ- petiolate. પર્ણદંડી, સંવૃત. સદંડી. ક્ષમ, પ્રવેશ્ય. p. soil. ખુલ્લી જમીન. petiole. પર્ણવ્રત, પર્ણદંડ, પર્ણને ભાગ (૨) મોટાં છિદ્રોવાળી, પાણીના પ્રવેશને પણ પ્રકાંડના બક્ષને નહિ. (૨) કીટના શક્ય બનાવતી, મોટા ભાગે રેતાળ કે વક્ષને જઠરની સાથે જોડતો ભાગ. કાંકરીવાળી જમીન.
petite agriculture. dia 4141 perwal, પરવળ.
પારની ખેતી. pest. હાનિ કે ઉપદ્રવકારક કીટ, જંતુ; petitgrain oil. મીઠા લીંબુનાં પાનનું પ્રાણી, અને વનસ્પતિને અન્ય પ્રકારના તેલ, જે સૌંદર્ય પ્રસાધનો અને મીઠાઈમાં સજીવ હાનિ પહોંચાડે છે અને પાલતું ઉપયોગમાં આવે છે. પ્રાણીઓ કે માનવીઓને ઉપદ્રવ કરે છે. Petrea volubilis Jacq, મૂળ અમેp. control. જંતુન, વનસ્પતિદન, રિકાનું પણ અહીં શોભા માટે વાવવામાં કીટકન રસાચાને ઉપયોગ અને નિયામક આવતું નાનું ઝાડ. કીટ સંવર્ધનની રીત અને વ્યવસ્થા. કીટ petro–. શૈલ શિલા છે. અર્થસૂચક નિયંત્રણ. pesticide. વનસ્પતિ અને પૂર્વગ. પ્રાણીનાં જંતુ મને કીટકોને અંકશામાં લેવા petrography. ખડકે – શૈલાની રચના માટે ઉપયોગી બનતું દ્રવ્ય, જેમાં જંતુન, ઇ.નું વૈજ્ઞાનિક વર્ણન. વનસ્પતિન, ફૂગનાશક, કૃમિનાશક અને petrolatum. વેસેલાઈન, પટેલિયમ ઉંદર જેવાં ફંસક પ્રાણીઓના નાશ માટેનાં જેલી, પિરાફીન જેલી ઇ. નામે ઓળખાતું દ્રનો સમાવેશ થાય છે.
ફૂડ પેટ્રોલિયમમાંથી મેળવેલું હાડ્રોકાર્બનેનું Pestalotia palmarun. tireaza અર્ધ–ઘન મિશ્રણ.petroleum jelly. રોગકારી કીટ. Pestalotiopsis bsidia. જમરૂખને Petrology. શૈલ વિજ્ઞાન; ખડકાનાં રોગકારી કીટ.
નિર્માણ, રચના ઇ.નું વિજ્ઞાન.petrous. pestilence. ગમે તે રોગચાળ. pesti- શૈલનું–ના જેવું. (૨) ગડસ્થિને સખત lent. ઉપકવી, જીવનને નાશ કરનારું. ભાગ). pestle. મુશળી, ખાયણીમાં ખાંડવા માટેનું Petroselinus crispum (Mill.) પરાઈ કે મુરાળી જેવું સાધન.
Nym.[Syı..P. satirum Hoffim.). pestox III, મૂળને લગાડવામાં આવતું મૂળ યુરોપની પણ હવે ભા૨તભ૨માં ઉગાડરંગ અને વાસ વિનાનું તેલી પ્રવાહી. વામાં રાવતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં pet. લાડકું કે પાળેલું પ્રાણું.
પાનની શાકભાજી થાય છે. petal પુષ્પમણિ પર્ણ, પાદડી, દળ, પાંખડી, Petunia axillaris (Lamk) B. S. હળપત્ર. (૨) અંતઃ પરિપુષ્પ ગુચ્છનું એકમ, & P. (Syn. P. nyctaginflora દલપંજા પ્રત્યેક ભાગ. petalody. uિss.. મૂળ આર્જેન્ટિનાની શોભા માટે કલના અન્ય ભાગનું દળમાં પરિવર્તન, વાવવામાં અાવતી વનસ્પતિ. આકારીચ ફેરફાર, જે વધારે પડતા પેષણના Peucedanum graceolens (L.) M at 04491 417 3. petaloid. Hiren. [Syn. Anethum graveolens દળાભ, દળદશ. p.bract. પુષ્યમણિ L]. સવા. P sativum (L.) Hook.
al petrolatum.

Page #445

pH.
489
pharsa
ગુજરાત, કોંકણ અને આંધ્રપ્રદેશમાં થતી સમૂહ. (૨) પૃષ્ઠવંશી પ્રાણીઓની આંગળીલીલાં પાનની એક પ્રકારની ભાજી.
એનાં અસ્થિ, અંગુલ્યસ્થિ. pH. 110H 14lard 071471an aff. Phalaris arundinacea L. var. agt; p 21 power & Ruffet ļ picta L. 48.Ph. coerulescens Desf. બળ; અને H એટલે હાઇડ્રોજન, અર્થાત્ ભૂમધ્ય સમુદ્રના પ્રદેશને મૂળ પણ અહીં સક્રિય હાઈડ્રોજન. મૃદા દ્રાવણમાં સક્રિય ઉગાડવામાં આવતો એક પ્રકારને ઘાસચારે. હાઇડ્રોજનનું પ્રમાણ અલ્પ હેઈ, તેને દર્શા- Ph. minor Retz, ચીરિયા બાજરા નામે વવા માટે હાઇડ્રોજન આયનેના સંકેદ્રણથી હિંદીમાં એાળખાતે તૃણકુળને ઘાસચારા. એકને ભાગીને અને તેનો લઘુગુણક લેવામાં Ph. baradoxa L. var. praemoઆવે છે. તટસ્થ મુદા દ્રાવણમાં એક લિટર rsd. શુભા માટેનું ઘાસ. Ph. tuberosa દીઠ 0.0000000 ગ્રામ સક્રિમ હાઇડ્રોજન .. મૂળ ભૂમધ્ય સમુદ્રના પ્રદેશનું પણ આયને હૈય છે. આ સંખ્યા વડે 1 ને અહીં ડુંગરાળ વિસ્તારોમાં ચરણ માટે ભાગતા 1,00,00,000 આવે છે, જેને વાવવામાં આવતું ઘાસ. Ph. zizatioides લઘુગુણક 7 થાય, જે તટસ્થ મૃદ દ્રાવણની . ખસ વાળે. રાજસ્થાન, ઉત્તરપ્રદેશ pH ગણાય છે. 6pH 7pH કરતાં અને પશ્ચિમના કાંઠાળ વિસ્તારોમાં વાવવામાં 10 ગણે અશ્વ છે. 0 થી 7 સુધીનું pH આવતું એક પ્રકારનું ઘાસ, જેના સુકાયેલા મૂલ્ય અમ્લતાનું સૂચક છે અને 7 થી 14 મૂળની સુવાસિત સાદડીઓ, ટટ્ટીઓ ઇ. સુધીની pH અલ્કલિયતાનું સૂચક છે. બનાવવામાં આવે છે. મૂળમાંથી કાઢવામાં તટસ્થ દ્રાવણમાં રહેલાં અસ્લીય અને આવતું બાષ્પશીલ તેલ સુગંધી દ્રા, અકલીય દ્રવ્યોને સૂક્ષ્મ તફાવત એટલે સૌંદર્ય પ્રસાધનો અને સાબુ બનાવવા pH મૂલ્ય થાય છે.
તથા શરબતને સુવાસિત કરવા ઉપયોગી phadka grasshopper Hiero. બને છે તથા તેને કાગળ પણ બનાવવામાં glyphus nigrorepletus. Boisd. isla . નામને બાજરી છે. ધાન્ય અને મકાઈ, phalsa ફાલસા; Greela asiatia , ડાંગર અને શેરડીનાં પાન ખાના૨ કીટ. [Syn. G. elastica Royle). નામનું phage. સૂક્ષ્મ જાને નાશ કરનાર કે રસ અને સિ૨૫ બનાવવા માટે ઉપયોગમાં સૂક્ષ્મ-સજીનું વિશ્લેષણ કરનાર કારક. લેવામાં આવતું એક ખટમધુરું ફળ; phagocyte. ભક્ષણ કષ. (૨) બહારના તેનું કર્તન કરવાથી તેને રોગ થતા નથી. દ્રવ્યને દાખલ કરનાર શ્વેતકષ કે રંગ- અનાવૃષ્ટિને સામને કરનાર આ નાનક વિહીન રક્તકણ.phagocytic. શરીરના છેડ, બધા જ પ્રકારની જમીનમાં બી કેટલાક કેને નાનાં કાને પચાવવાને વાવીને ઉગાડી શકાય છે. ગુણ અને તે દ્વારા તેમને હાનિરહિત phalwara. મહુડે. ઉત્તરપ્રદેશના ખાવ બનાવવા અંગેનું. bhagocytosis કૂલ ધરાવતા ઝાડને એક પ્રકાર. જીવાણુભક્ષણ-phagous. - ભક્ષક phanerogam. સપુષ્પ વનસ્પતિ, જેનાં અર્થસૂચક અનુગ.
કૂલમાં પુંકેસર અને સ્ત્રીકેસર વિકસે છે. Phakdi. દ્રાક્ષને એક પ્રકાર, જે સફેદ, planarogamia sublkingd
અંડાકાર, પાતળી છાલ, સ્વાદિષ્ટ ગ૨, મેટું orm, સપુષ્પ વનસ્પતિની ઉપષ્ટિ. ઢીલું અને વચમાં લટકતું હોય તેવું લમખું pharmacopoeia. સત્તાવાર ઓષધો, ધરાવતી સારી જાતની દ્રાક્ષ. Phakos- અને તે બનાવવા તથા તેના ઉપયોગ pora vites. દ્રાક્ષના વેલાને રોગ કરનાર દર્શાવતો ગ્રંથ; ભેષજગ્રંથ. pharmacy. જંતુને પ્રકાર.
ઔષધશાળા. phalans. પુંકેસરને તતુથી જોડાયેલા pharsa. ખાયફળનું ઝાડ,ધામણ, ધનુવક્ષ

Page #446

pharyngitis
440
Phoenix... pharyngitis. રસની કો૫. phary- નિક જઠર વિષ, જે ઝાંખા, બદામી nx. ઝસની; મેં વિવર અને અન્નનળી કે કેટલીક વાર લાલ રંગનું, સ્ફટિકીય વચ્ચેના પાચનમાર્ગને ઉપરને ભાગ. રસાયણ છે, અને જેને ઉપગ ઢેર પર phase. કલા. (૨) અવસ્થા. (૩) વિકાસમાં પડતા પરજીવીઓને દૂર કરવા માટે થાય છે. પરિવર્તનને તબી. (૪) જમીનનો એક phenotype. સરખા દેખાવવાળે પણ પ્રકાર, જેનાં લક્ષણે સાધારણ પ્રકાર કરતાં સમાન જનિન બંધારણ નહિ ધરાવતો સમૂહ. સહેજ જુદાં હોય છે. ph, soil મૃદા (૨) દશ્યરૂ૫, સમરૂપ પ્રકા૨. પ્રાવસ્થા,
pheny acetic acid. ft Diales Phaseolus aconitifolius Jacq. (Sya Ph.tribolus Wall; Dolichos phenyl. 1541844. dissectus Lamk.).48,~Ph. aureus phlebitis. (121314. phiebotoRoxb. (Sv::. Ph. mungo uct: my. auta au oyal fall H12 4d non I.). મગ મધ્યપ્રદેશ, ઉત્તરપ્રદેશ, શિરાનું છેદન. બિહાર, રાજસ્થાનમાં થતી કઠોળ વર્ગની phlegm. લેમ્પ, ગળા અને નાકનું વનસ્પતિ. Ph. chatus L, જેની ચીકણુ વ્હેમીય શ્રવણ. સિંગે શાક તરીકે ઉપયોગી બને છે. લિન phloem. અન્નવાહિની, અન્નવાહક પેશી; બીન નામની શાકીય વનસ્પતિ. Ph. mungo એધાની બહાર વાહકતંત્રને એક ભાગ; var. rotliatus , અડદ.Ph. tribulus કાછીય વનસ્પતિની એધા નજીકની છાલનો
Wall મઠ. ph. vulgaris L. વાલ, ભાગ; આમાં અન્નવાહિનીમાં ચાળણી કળ પ્રકારની આંધ્રપ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર,
નલિકા, સાથી કેષ, જંતુ, મૃદુતક પેશી ઉત્તરપ્રદેશ, પંજાબ, બિહાર અને પ. બંગા
અને સ્ત્રાવી કેને સમાવેશ થાય છે. ળમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ,
Phoenicophorium sechellarum phellem. 981. phellogen.
H. Wendl. ખજેરા; પ્રકાંડવિહીન
શેભાની ખરી. ત્વક્ષેધા, કાગ એધા, ત્વક્ષા નિર્માણ વધનશીલ પેશી.
Phoenix acaulis Roxb. ex BuPhenacoccus iceryoides, Gigoll
ch. -Ham, થાકલ નામની બિહાર, પ્રરોહ અને પ્રકાંડનું રસ ચૂસતું જતુ. Ph.
ઉત્તરપ્રદેશ અને ઉત્તર પ. બંગાળમાં થતી insolitus. રીંગણને રસ ચૂસતા કીટ.
પ્રકાંડ વિનાની ખરી, જેના ફળ ખાદ્ય છે.
Ph. dactylijera L. ખજૂરી, આરબ phenic acid, qzil. phenol, phe
ખજુરી, પિંડ ખરી; પંજાબ, રાજસ્થાન, nol. ફેનેલ; CHOH સૂત્ર ધરાવતો
ઇ.માં થતું ખાદ્યફળનું ઊંચું ઝાડ, જેનાં કાર્બોલિક ઍસિડ અથવા ફેનિક એસિડ;
પાનને રેસામાંથી દોરડાં, ટેપલા-ટોપલીઓ લાક્ષણિક વાસ ધરાવતું ડામરનું વ્યુત્પન્ન,
ઇ. બનાવવામાં આવે છે અને પાનને જે ચેપનાશક, જંતુન અને સ્થાનિક સંજ્ઞા
દંડમાંથી લાકડીઓ બનાવવામાં આવે છે. હારક દ્રવ્ય છે.
Ph. pusilla Gaertn. (Syr. Ph. Phenology. આબોહવાના સંદર્ભમાં
farinifera Roxb.). જંગલી ખજરી, સજીના અભ્યાસનું વિજ્ઞાન. (૨) તું પલાવત; કોરોમંડલ કાંઠા પરનું ઝાડ; જેનાં oraz lui lagid. ph. observation, બીને મા ખાવાના કામમાં આવે છે થડમાં . . એનાશ કિરીબાગ તુ જૈવચર્યા નિરીક્ષણ.
કાંજી બને છે અને પાનના ટોપલા–ટા૫phenospermy. પ્રજનન અક્ષમ બીનું લીઓ અને સાદડીઓ બનાવવામાં આવે છે. નિર્માણ.
Ph. rupicola T. Anders. DLAHAN phenothiazine થાયેઝીન; કાબ- ખજૂરીને એક પ્રકાર.. Ph. ytoestris

Page #447

phok.
441
pbosphorus (L.) Roxb. [Syn. Elate sylue- અને હડાની જરદીને વિલીન હોય છે. stris L.) જંગલી ખજરીનું ઝાડ. phosphorescence. ફુરદીપ્તિ. phok. Ephedra gerardiana Wall. phosphoric acid. H3PO4; નામને નાનો ભુપ, જે કાશમીરથી સિક્કિમ ઓર્થોફોરિક એસિડ; સિક્યુરિક એસિડની સુધીના હિમાલયમાં થાય છે અને જે દમ, માવજત આપીને તેને દ્રાવ્ય એસિડ લવણમાં શરદી અને તે ફીવર નામની વ્યાધિમાં ફેરવવામાં આવે છે. ફેફરસ પેક
ઔષધ તરીકે ઉપયોગી બને છે. એફીદ્દિન સાઇડ – P,) કરતાં લવણેને પસંદ Phomopsis vexans. Pleat Real $24141 2112 3. phosphorolysis. ત્પાદક કીટ.
ફેસ્લરીવિશ્લેષણ. Phormium tenax Forst. 041 phosphorus. 128221; H2PO4 નરમ અને સુનસ્ય રેસા આપતાં પાનનું વૃક્ષ. - આચનના રૂપમાં વિલયન પામે તેવું Phosdrin. ડાઈમીથિલ -- કાર્બોમીકસી વનસ્પતિનું ખાદ્ય તત્ત્વ. કોષકેન્દ્રના 1-પ્રોપનિલ – 2 – ફોસ્ફટ નામનું કાર્બનિક કેન્દ્રક-ન્યૂકિલબસ અને ફોસફે લિપિડ ફૉસ્ફરસ સંજન, જે મેલ મશી, ઈતડી જેવાં જટિલ દ્રવ્યનું તે ઘટક બને છે.
અને વેધક કીટને નાશ કરનારું રસાયણ છે. વનસ્પતિનું જેમ વધારે છે, પાકની જાતને phosphatase. ઑસ્ફરક એસિડ અને સુધારે છે, નવા કોષના નિર્માણમાં મદ્યાર્ક જેવાં સંજનેની આંતરક્રિયાથી ભાગ ભજવે છે, મૂળતંત્રની વૃદ્ધિ કરે કેટલાક કાર્બનિક સંયોજનનું વિભાજન છે, પર્ણના વિકાસને ત્વરિત બનાવે છે, કરનાર ઉસેવકનો એક વર્ગ. Ph.Test. કણસલાં, બીજ અને દાણાના નિર્માણને દૂધના નમૂનાના પાશ્ચરીકરણમાં ગરમી વેગ આપી પાકને પરિપકવ બનાવે છે, આપવાની કાર્યક્ષમતા જાણવા માટે કરાતી રોગ પ્રતિકાર કરવાની શક્તિમાં વધારે કસેટી.
કરે છે, ધાન્ય પાકોના પ્રકાંડને મજબૂત phosphate rock. પૂરતી શુદ્ધતાવાળાં બનાવે છે, અતિ નાઈટ્રોજનની ખરાબ એક કે વધારે કેશિયમ ખનિજવાળા કુદરતી અસરને દૂર કરે છે અને નાઈટ્રોજનને શૈલ, જે વ્યાપારી ધેરણેૉસ્ફરસ ધરાવતું સ્થિ૨ ક૨ના૨ જીવાણુને વિકાસ કરે છે. ખાતર બનાવવા માટે ઉપયોગી બને છે. p. deficiency ફેસ્ફરસની ઊણપથી phosphates. સેડિયમ, પોટેશિયમ નીપજતી વનસ્પતિની અવસ્થા, જેમાં ઘણી અને કેલ્શિયમની સાથે ફોસ્ફરિક એસિડનું રીતે નાઇટ્રોજનની ઊણપથી થતાં લક્ષણો સંજન થવાથી બનતા ફોસ્ફરિક એસિ- વરતાય છે. ટેચ ને મૂળની વૃદ્ધિ કુંઠિત ડનાં લવ; સામાન્ય રીતે ફેટ શૈલની બને છે, પાન નાનાં થાય છે અને અકાળે સક્યુરિક એસિડની સાથે માવજત કરીને પર્ણપાત થવા માંડે છે. (૨) પ્રાણુના ફૉસ્ટ્રેટને ખાતર તરીકે વિનિયોગ કરવામાં રાકમાં ફૉસ્ફરસની ઊણપ રહે અથવા આવે છે. phosphatic fertilizer પ્રાણી પૂરતા પ્રમાણમાં ફૉસ્ફરસ ન લે તે મુખ્યત્વે ફેટ ધરાવતું અને જમીન તથા ભૂખ ઓછી લાગે, દૂધ ઓછું આપે, વૃદ્ધિ વનસ્પતિને ફૉસ્ફરસનું તત્ત્વ આપનાર અને વિકાસના ક્રમમાં મંદતા આવે. ખાતર.
લાંબા સમય માટે ફોસ્ફરસની ઊણપ રહેવા phosphatide. કેલીન, ફેફેરિક પામે તે ચાલ કડક બને, લંગડાપણું આવે,
એસિડ અથવા એમિનેઈથિલ ફોફેરિક લાંબાં હાડકાં નરમ પડી વળવા માંડે. ઍસિડવાળું કાર્બનિક સંયોજન સંકુલ ફેફરસની ઊણપને દૂર કરવા માટે પ્રાણphosphoproteins.ન્યૂકિઈક ઍસિડ એને ખેળ અને શિખી વર્ગની વનસ્પસિવાયનું દ્રવ્ય ધરાવતું ફૉસ્ફરસના પ્રોટીનનું તિનું ભૂસું પૂરક ખોરાક તરીકે આપવું યોજન; આ દ્રવ્યમાં દૂધને કેસીને જેને જોઈએ અને સાથે સાથે ખનિજ દ્રવ્યના

Page #448

phosphorite
442
phreatic... મિશ્રણને આપી શકાય. (૩) વનસ્પતિની પ્રતિભાવ. (૨) પ્રકાશવધિતા. photoઈષ્ટતમ વૃદ્ધિ માટે જરૂરી હોય તે કરતાં periodism. પ્રકાશવધિ પ્રભાવ, ઓછા પ્રમાણમાં જમીનને ફેૉસ્ફરસ બાપ- પ્રકાશ સામચિકતા; દૈનિક પ્રકાશવધિની વામાં આવ્યું હોય તે ઈચ્છવાયોગ્ય સાથે પુષ્પભવ, કંદે દુભવ, મસલ મૂળ પ્રમાણમાં અને વેપારી રીતે પરવડી શકે છે.ના વિકાસ માટે જોઈતા સમયને સંબંધ. તે ઉતા૨ મળે નહિ.
photosensitive. પ્રકાશ સંવેદનશીલ phosphorite. cigu 142132011 photosensitization. 10120141 એક પ્રકાર.
કે સફેદ પ્રાણુઓના રોગને એક પ્રકાર. ૦–- પ્રકાશસૂચક પૂર્વગ.
સૂર્યના પ્રકાશમાં આછા રંગવાળા ભાગ photoactivation. પ્રકાશસક્રિયીકરણ, પર અસર થવાના પરિણામે આ રેગ પ્રકાશસક્રિયતા.
થાય છે, જેને કારણે સૂર્યને પ્રકાશ સહન photobiology. પ્રકાશ જીવવિજ્ઞાન ન થાય, સ્નાયુઓ ફૂલે, બંધકોશ થાય; photocatalyst. પ્રકાશઉપ્રેરક-ઉદ્દીપક. આંખ, નાક, પોપચાં, નિ, ગુદા, આંચળ photochemical action. રાસાય- પર સેજા આવે અને ભૂખ મરી જવા પામે. ણિક પ્રક્રિયા માટે ઊજાને ઉપયોગ થઈ photosynthesis. પ્રકાશ સંશ્લેષણ; જાય ત્યારબાદ ઈલેકટ્રોન તેની અસલ વનસ્પતિ તેના હરિત કવ્ય અને સૂર્યના અવસ્થા મેળવે ત્યારે પ્રકાશ અવશેષણને પ્રકાશના સંપર્કથી હવા અને જમીનમાંથી થત ગૌણ પ્રભાવ; પ્રકાશ-રાસાયણિક મેળવેલા કાર્બન ડાયોકસાઇડ અને પાણીનું પ્રક્રિયા.
સંશ્લેષણ કરે તે પ્રક્રિયા; સૂર્યના પ્રકાશની photoelectric cell. પ્રકાશ-વિદ્યુત હાજરીમાં વનસ્પતિના હરિત અંગે શક્તિના કેષ; પ્રકાશ જાનુવિદ્યુત ઊજામાં પરિવર્તન નિર્માણ માટે કાર્બન ડાયોકસાઇડ અને કરતો કેષ. p. e. effect. પ્રકાશ – પાણીમથી શર્કરાકનું સંશ્લેષણ કરી વિદ્યુત પ્રભાવ; પ્રકાશ અવશેષણના પ્રાથ- ઓકિસજનને મુક્ત કરે છે. મિક પ્રભાવ સ્વરૂપ થતું પરમાણુનું ઈલે- phototropic. પ્રકાશાનુવત, પ્રકાશ કટેનિક ઉદીપન.
તરફ નમતી કે વળતી (વનસ્પતિ). photo photoinduction cycle. વિદ્યુત tropism. heliotropism. પ્રકાકષપ્રેરક પ્રકાશવધિ ચક્ર.
શાનુવર્તિતા, પ્રકાશાનુવર્તન; પ્રકાશન photolysis. પ્રકાશને ગ્રહણ કરવાના ઉદ્દીપન અનુસાર વનસ્પતિનાં વૃદ્ધિ પામતાં પરિણામે થતા રાસાયણિક ફેરફારે. (૨) અંગે થતું નુકાવ, વળક કે અભિનતિ. વનસ્પતિ જે પ્રમાણમાં પ્રકાશ ગ્રહણ કરે Phragmites karta (Retz.) Trin તે પ્રમાણમાં હરિત કણેને રાતે સમૂહ. ex Steud. [Syn. Ph. m. xima photometry. પ્રકાશમિતિ; પ્રકાશની (Forsk.) Blatt. M.C... નરકુળ, તીવ્રતા માપવાનું વિજ્ઞાન,
બરુ; સર્વસામાન્ય, દીર્ધાયુ વનસ્પતિ, જેના photooxidation. પ્રકાશ કસી- પ્રકાંડના બરૂ બનાવવામાં આવે છે, તથા કરણ, પ્રકાશ ઉપયયન.
તેની લખવા માટેની કલમ પણ બનાવવામાં photoperiod. દૈનિક પ્રકાશ મેળવ. આવે છે, તેની ચીપો વડે ખુરસીની બેઠક વાને વનસ્પતિને સમય, પ્રકાશવધિ. ભરવામાં આવે છે તથા ટાપલા – ટપલીઓ photoperiodic adaptation. પણ બનાવવામાં આવે છે. દૈનિક પ્રકાશમાં ખુલ્લા રહેવા માટેનું વન. phragmobasidium. બહુખંડી પ્રકસ્પતિનું અનુકૂલન ph. cycle. |ધર. phragmosome, બહખંડી પ્રકાશાવધિ ચક્ર, photoperiodi. પિંડ – કાય. city. હૈનિક પ્રકાશ મેળવતાં પ્રાણુઓને phreatic water. સંતૃપ્તિના ક્ષેત્રમાં

Page #449

phrenic
448
physa lis...
આવતું ભૂમિગત પાણી; ભૂગર્ભજલ. phr- નામનું ઉત્તરપ્રદેશ, પંજાબ, મહારાષ્ટ્ર eat phyte. ભૂમિગત – ભૂગર્ભ પાણું અને તામિલનાડુમાં થતું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. સુધી મૂળને મોકલનાર વનસ્પતિ.
Ph. reticulatus Poir. Yolc 41421 phren c. ઉદરપટલનું – ને અંગેનું. આ રેહી સુપ.. જેનાં મૂળમાંથી લાલ રંગ phthisis. ફેફસાના ક્ષય જે રોગ. મળે છે. Pitorimaea glapsigona M. phylliform arrangement. Her રીંગગીમાં પડતું જંતુ.
વિન્યાસ. phulan. સેલાહેટ બનાવવામાં ઉપયોગી phyllocaline. પર્ણની વૃદ્ધિને પ્રેરક, બનતા પેચા કાષ્ઠની વનસ્પતિ, જે કાશમીર, પર્ણ વૃદ્ધિપ્રેરક ૫. બંગાળ, આસામ અને દ. ભારતમાં Phyll cnistis citrella Stainથાય છે..
ton. લીંબુમાં પડતું જંતુ. Phulwa. ઉત્તર ભારતમાં થતી ગેળ, phyllode. પર્ણ સદશ પર્ણ દંડ, પત્રકાર ઊંડી આંખેવાળા બટાટાની એક જાત. પર્ણદંડ, ph. petiole. પર્ણ સદશ-પર્ણદંડ. phunt, એક નાનું ફળ-ઝાડ.
phyllody. વનસ્પતિના કોઈ રંગનું phupriyangu. Aglaia foxour- પર્ણમાં થતું રૂપાંતર. ghiana Miq. 1 Maj 21072414 uqct Phyllophaga longipennis BI પશ્ચિમ ભારતમાં થતું મોટું ઝાડ, જેનાં બટાટા, ડાંગર, શેરડી અને મકાઈમાં પડતું ફળ ખાદ્ય છે અને જેનાં સુગંધીદાર પુષ્પો સફેદ ડાળ નામનું જેતુ. સુગંધી દ્રવ્યો બનાવવામાં ઉપયોગી બને છે. phyllophagan. પર્ણભક્ષક પ્રાણી, phutki, શોભા માટેનું મેટું ઝાડ. પાંદડાં ખાનારું પ્રાણી. phycocyanin. 4160n fast allani a Phyllostachys bambusoides
Polaj 404. Phycology. Algolo- Sieb. & Zucc. 1211461 421711 gy. લીલ વિજ્ઞાન, phycoerythrin. ટેકરીમાં થતું ઝાડ, જેના કાષ્ટની લાકડીઓ લાલ લીલનું લાલ રંગ દ્રવ્ય.phycomy- તથા લખવા અને છાપવાના કાગળો બનાવ cetes.fart 31512111.5l. phycoxa- 4171 2419 3. Ph. manniż Gamothin. લીલનું પીળું – બદામી રંગ દ્રવ્ય. ble. ખાસી ટેકરીમાં થતું ઝાડ, જેના phycodes minor. -કાંજીરનાં પાન કાષ્ટની લાકડીઓ બનાવવામાં આવે છે. ખાનાર ઈયળ
phyllotaxis. અક્ષ અને પ્રકાંડમાં થતું phylactic. સમુદાયનું -ને લગતું. (૨) પર્ણવિન્યાસ. જાતિનું ને લગતું.
Phyllotreta cruciferae. પટેલાદિPhyllanthus acidus (L ) Skeels. Seall arzy Gui 4351 vg. [Syn Ph. distichus Müell- Arg.). phylogenesis, 9424[cta Hisnહરફરવરી, હરિફૂલ; પં. બંગાળ અને દ. એને જાતિ વિકાસ, જાતિવૃત્ત. Phyloભારતમાં થતું ખાદ્ય પાનનું નાનું ઝાડ, geny. જુએ phylogenesis. જેની છાલ ચામડાં કમાવવામાં ઉપયેગી phylum, સમુદાય; સમાન પેઢીનાં બને છે. Ph. emblica L. બળાં, રાય પ્રાણીઓ અને વનસ્પતિને સમુદાય. વર્ગઆંબળાં. ખાદ્ય ફળનું ઝાડ, જેનાં ફળ કરણને પ્રાથમિક વિભાગ. એટલે આંબળાં અતિસાર અને મરડામાં Physalis edulis sims. ટંકારી, ઉપયોગી બને છે અને જેનાં પાન, છાલ ટિપરી નામનું ભારતભરમાં ઉગાડવામાં અને ફળ એટલે લાંબળાં ચામડાં કમાવવા આવતું ફળ ઝાડ. Ph. ivocarba ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. Ph. leuco. Brot. મૂળ મેકિસકોનું પણ અહીં થડ pyrus Koen ex Roxb. slai $ $13. Ph. minima L. Hala

Page #450

physical
444
phytopathogenic પપટી નામની ખાદ્ય ફળધારી વનસ્પતિ. physiopath. પારિસ્થિતિક રોગકારક. Ph. peruviana L. (Syn. Ph. edulis Physoderma alfalfae. Roykla 2101 Sims.). ટંકારી, ટિપરી નામનું ખાદ્ય કરનાર જંતુ. Ph. trijolit. cloper નું ફળનું ઝાડ.
રોગકારી જંતુ. Ph. zeamay dis. physical. ભૌતિક, શારીરિક.ph. as- મકાઈ ને રોગકારી કિટ. sets. પ્રત્યક્ષ અસ્કયામતો,ભૌતિક અસ્કયા phyto– વનસ્પતિસૂચક પૂર્વગ. મો.ph. balance. રોકડ પુરાંત.ph. -phyte. વાનસ્પતિક સજીવ અંગેનું. (૨) poison. ખનિજ અને નિષ્ક્રિય ભૂકાની વનસ્પતિ અર્થસૂચક અનુગ. માફક ભૌતિક અસર નીપજાવનારાં ઝેરી phytobenzwar. અપાચ્ય તંતુવાળે દ્ર. ph, weathering. ભૌતિક- ખેરાક ખાવામાં આવ્યું હોય અને તે બવાણ, physiochemical.ભૌતિક- દડાના રૂપે પ્રથમ આમાશય કે પિટમાં ભેગો રાસાયણિક, physiogenic disea• થઈ ગયા હોય તે. se. પ્રતિકુળ પર્યાવરણ કારણથી થતે phytoecaphon. જમીનની સૂક્ષ્મ રોગ.
વનસ્પતિ. physiognomy 34C410 M GIRL phytogenesis. 992 yiai Octila નિર્ણાયક બનતો વનસ્પતિ સમુદાયને અને વિકાસ. phytogenetics. વનસામાન્ય બાહ્ય દેખાવ. (૨) મુખાકૃતિ. સ્પતિ જનિનવિજ્ઞાન. physiography.કુદરત, કુદરતી ઘટનાનું
કુદરત, કુદરતી ઘટનાનું phytography. વર્ણનાત્મક વનસ્પતિવર્ણન અથવા વસ્તુઓના કેઈ વર્ગનું વિજ્ઞાન. વર્ણન; ભૌતિક ભૂગોળ.
phytohormone. પાદપ અંતઃસ્ત્રાવ, physiologic. સંરચનાત્મક. (૨) દેહ
વનસ્પતિને વૃદ્ધિપ્રેરક અંત:સ્ત્રાવ ધમય. ph. races. સંરચનાત્મક રીતે
Phytolacca acinosa Roxb. જુદાં પાડી ન શકાય પરંતુ દેહધર્મય
કાશ્મીર અને ભૂતાનમાં થતી પહેલા પાનની વર્તનમાં ખાસ કરીને ચેકસ યજમાન
વનસ્પતિ, જેનાં પાનની ભાજી બનાવવામાં પર પરજીવી થવાની ક્ષમતા ધરાવનાર
આવે છે. Ph. doica L. અહીં શેભા એક જ જાતિ અને પ્રકારના સૂક્ષ્મ છે,
માટે વાવવામાં આવતું નાનું ઝાડ. જે કુદરતમાં ઉ૫રિવર્તન અને સંકરનના કારણે પેદા થતા હોય છે. physi
phytome, વનસ્પતિનું શાકીચ દ્રવ્ય. ological. દેહધમય, શરીરકિયા- phytomer. વનસ્પતિ ઘટક.
phytometer. Elutlu Hafroll વિષયક, દેહવ્યાપારિક. (ર) દેહધર્મ Pછે. વિજ્ઞાન અંગેનું. (૩) વનસ્પતિ કે પ્રાણી
દ્રષ્ટિએ કોઈ પણ સ્થાનનાં ભૌતિક કારક એનાં અંગેનાં કાર્યો અંગેનું. ph.
માપવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતા
છેડ. abnormal milk. 1140170 અસાધારણ દૂધ. ph. acidity. ક્રિયા- phytomorphic soil. વનસ્પતિના મક અલતા. ph. change. દેહધમય આગળ પડતા પ્રભાવ હેઠળ વિકાસ કરવામાં પરિવર્તન. ph. disorder. દેહધમય આવતું હોય તેવી જમીનને સમૂહ. (asia. ph. drought. (ful dadi Phytomyza atricornis Meign. જન્ય શુષ્કતા. ph, phase. દેહધમી વટાણાને કીટ. અવસ્થા.Physiology. દેહધર્મવિજ્ઞાન, phyton. પ્રારંભિક વનસ્પતિ, પ્રજનન શરીરક્રિયાવિજ્ઞાન જીવન, જીવંત સજી, ઘટક. જેમાંથી બીજી વનસ્પતિ ઊગી નીકળે તેમનાં કાર્યો અને પ્રવૃત્તિનું શાસ્ત્ર, ph. તે વનસ્પતિને છૂટે નાનામાં નાને ભાગ. of nutrition, પોષણની દેહધર્મવિદ્યા. phytopathogenic, વનસ્પતિ-રાગ

Page #451

phytoperiodism
445
Pierardia... કારક. Phytopathology. વનસ્પતિ phyxis, પવન. રોગવિજ્ઞાન.
piaz. ડુંગળી, કાંદા, પ્રાજ. piani. phytoperiodism. વનસ્પતિ સામ- ડુંગળી વર્ગની વનસ્પતિ. ચિકતા; દિવસ દરમિયાનના સૂર્યના પ્રકાશના pica. ફૉસ્ફરસની ઊણપના કારણે પ્રાણું કલાકોની પુષ્પભવ માટેની ગણતરી. એમાં ખાદ્ય દ્ર સિવાયનાં અન્ય દ્ર phytophagus. વનસ્પતિ ભક્ષક, વન- ખાવાની જાગતિ વિકૃત વૃત્તિ. સ્પત્યાહારી.
Picea smithiana (Wall.) Boiss. Phytophthora aricae (Coleman) (Syn. P. morinda Link), 447 Pethi. સેપારીના ઝાડની રોગકા૨ક ફૂગ. હિમાલયમાં થતું એક ઝાડ, જેના કાષ્ટને Ph, caminord. પાયશ્રમને રેગત્પાદક ઉપગ નિર્માણ કામમાં, રેલવેના સલેપાટ, કીટ.Ph. colocasiae Rach. અળવીને કબાટ, પેકિંગ માટેની પેટીઓ અને લાકડાને રેગકારી કીટ. Ph. infestans. ટમેટામાં માવો બનાવવા માટે થાય છે. રોગ પેદા કરનાર જંતુ. Ph. palmiuora. pick. લણેલે કુલ પાક અથવા કોઈ એક લીંબુ, નાળિયેરી, બ્રેડ-ફટ, રબર, ફણસ, ઝાડની કુલ પેદવાર. (૨) બોર, કપાસ, ભીંડા ઇ. વનસ્પતિઓમાં રોગ પેદા કરનાર સફરજન છે. જેવાં પાકાં ફળ ઉતારવાં કે કીટ. Ph. parasitica. એરંડા, કપાસ, ચૂંટવાં. (૩) પક્ષીનાં પીંછાં ખેંચવાં. (૪) લીંબુ, અને પપૈયાને રાગકારી કીટ. Ph. ખેરાકને મોંમાં મમળાવ. (૫) અણીparasitica var. piterina. નાગરવેલમાં હાર વળેલા પાનાવાળું કોદાળી જેવું ઓજાર. રોગકારી કીટ, ph, Parasitica var. p. -axe, કોદાળી. nicotianae. તમાકુમાં રેગ કરનાર જંતુ. pickle. મીઠાના દ્રાવણમાં મસાલે દઈને phytoplankton. પાણી પર તરતી આવેલાં ફળ, વનસ્પતિ કે માંસ. (૨) અને તેને ડહોળાયેલા જેવો દેખાવ કરતી અથાણાં. (૩) ખેરાકને જાળવવાને અને ઝડપથી વધતી એકકેવી સૂમ વન- જૂનામાં જૂને પ્રકાર. સ્પતિ, જેમાં હરિત, આસમાની-હરિત Picrasma javanica Blume var. લીલ, ડાયેટમ ઇ.ને સમાવેશ થાય છે. nepalensis (Benn.) Badhwar આ વનસ્પતિનું પાણીમાંના ઉચ્ચ પ્રાણીજ (Syn. P. nepalensis Benn). સજીવ ભક્ષણ કરે છે પરંતુ માછલી તેને આસામમાં થતું એક ઝાડ, જેનાં કુમળાં ખાતી નથી.
પાનને ભૂકો ડિંભને મારવા માટે ઉપphytoplasm. જીવરસ, છવદ્રવ્ય. ગમાં લેવામાં આવે છે. P. ૧uassioides phytosis. ફગ જેવા વનસ્પતિઓના (D. Don) Benn, 74200 11401 પરજીવી સજી દ્વારા ફેલાવવામાં આવી ગઢવાલ, હિમાચલ પ્રદેશ અને કુલુમાં થતી ગમે તે રોગ
એક વનસ્પતિ, જેના પ્રકાંડને ઉપયોગ phytosterol. વાનસ્પતિક ચરબીમાં જંતુઓને મારવા માટે કરવામાં આવે છે. રહેલું સર્વસામાન્ય સ્ટેરેલ.
Picrorhiza kurroa Royle ex phytotomy.વનસ્પતિ દેહરચના વિજ્ઞાન. Benth. કડુ નામની હિમાલયના પર્વતીય phytotoxic. વનસ્પતિ માટે ઝેરી. વિસ્તારોમાં થતી એક પ્રકારની વનસ્પતિ, phytotoxin. વનસ્પતિમાં પેદા થતું જેનાં મૂળ પેટની ગરબડમાં, ટેનિક તરીકે ગમે તે વિષ.
અને જુલાબ લેવાના કામમાં આથે છે. phytotron. ખૂબ જ ચોકસાઈપૂર્વક. piebald. સફેદ અને કાળા રંગને ડો. પ્રકાશ, ઉષ્ણતામાન અને ભેજને આપમેળે Pierardia sabuda Roxb. લટકુબા નિયંત્રિત કરી શકાય તેવું ઉછેરગૃહ. નામની આસામ, અદામાન અને પં. phytotype, વનસ્પતિને પ્રકાર.
બંગાળમાં થતી ખાદ્ય ફળની વનસ્પતિ.

Page #452

446
Pieris...
Pieris brassicae L. કાખીનું જંતુ Piestah. કૂવામાંથી પાણી ખેંચવાની તામિલનાડુ, ઉત્તર પ્રદેશ અને બિહારમાં ઉપયેગમાં લેવામાં આવતું એક સાધન, Pig. ડુક્કર. pigeon pea.તુવેર;દાળ તરીકે ઉપયેાગમાં લેવામાં આવતું. (Cajanus cajan (L.) Milsp. (C. indicus Sprensg.). નામનું લેાકપ્રિય કઢાળ; જેનાં લીલા પાન, તુવેરનાં છેડાં ઇ. ઢોર માટે ચારા અને છે, ઉપરાંત તેને ખાતર તરીકે ઉપયેગ પણ કરવામાં આવે છે. તેના સાંઠાના ટાપલાટાપલીએ મનાવવામાં આવે છે, બળતણ તરીકે તેને કામમાં લેવામાં આવે છે અને તેનાથી છાપરાંને પણ છાવવામાં આવે છે. તુવેરનાં મૂળ જમીનમાં ઊંડે સુધી જતાં હોઈ તે જમીનને જકડી રાખવામાં ઉપયેાગી બને છે. કૂવાનાં પાણી, ભેજવાળી અને ઊંડી જમીન તેને વધારે માફ્ક આવે છે. તે સૂકા અને ભેજવાળા એમ અંને પ્રકારના હવામાન હેઠળ ઉગાડી શકાય છે. જુવાર, ખાજરી, મકાઈ, રાગી, કપ સ, મગફળી અને અન્ય ખરીફ પાકની સાથે તેને જુન-જુલાઈમાં વાવવામાં આવે છે; ચારેક વિ પાક તરીકે પણ તેને ઉગાડવામાં આવે છે. p. p. podly. Agomza obtusa Mall, નામને તુવેરની સિંગમાં પડતા કીટ, જેનાં ડિંભ તુવેરના દાણા ખાઈ જાય છે. P. P. wilt. Fusarium udan Balter. નામના જંતુથી તુવેરને થતા રોગ, જેમાં તેનાં પાન પીળાં થઈ છેડ અકાળે ચીમળાઈ જાય છે. pigment. વનસ્પતિ અને પ્રાણીઓમાં રહેલું તેમને રંગ આપનાર રંજક દ્રશ્ય. pig mouth carp. Labeo kontius. haririulee. kalchel અથવા Pannivayi kendai. નામની મધ્યમ કદની લાંખા તુંડવાળી કાર્યં માછલી, તેને રંગ ધેશ સિલેટિયા હોચ છે. Pig weed. ચીલની ભાજી-ટાંકે; Chenopodium album L. નામની મેટ્ઠાને
pimple
અને ડુંગરા પર થતી શિયાળુ ભાઇ. જેનું શાક થાય છે અને જે ગૌણ ધાન્ય પાક તરીકે પણ ઉગાડવામાં આવે છે. Pila vireus. વનસ્પતિને નુકસાન કરતી ગેાકળગાયના એક પ્રકાર
pilcorn. દાણની સાથે છેડા વળગેલા રહેતા ન હેાચ તેવા એટને એક પ્રકાર. pile અણી કે શંકુના આકારને થાંભલેસ્તંભ. (૨) ઢગલે. Pilea microphyllu. (L.) Liebm. (Syn P. muscasa Lindl). પેટ અને આંતરડાંની ગરબડમાં ઉપયેાગી બનતી વનસ્પતિ.
piliferous. મયુક્ત, રેમવાળુ, વાળવાળું. p. layer. શમયુક્ત સ્તર. pilose. વાળથી આવરિત, રોમિલ pilous. વાળથી આવત. pili grass. ઢોરના ચારા માટેનું એક પ્રકારનું ઘાસ. pilikapas. આન્ધ્રપ્રદેશ, બિહાર, મધ્યપ્રદેશમાં થતું તંતુવાળું ઝાડ, જેના તંતુએને ઉપયાગ ગાદલા કે ઓશીકાં ભરવા માટે કરવામાં આવે છે. Piliu. ગુજરાતમાં ઉગાડવામાં આવતી બીડી માટેની તમાકુને એક પ્રકાર, જેનાં પાન ટટાર રહે છે અને બીન્ન પ્રકારની તમાકુનાં પાન કરતાં નાનાં હોય છે. pill. મે વાટે લેવામાં આવતી દવાની ગાળી, ગુટિકા, નાની ગેાળી. pillipesara. જંગલ્લી મગ; Phaseolus trilobus Ait, નામને! બહુ પ્રયેાજનવાળે પાક, જે લીલા ખાતર, ઘાસચારો ઇ. માટે કામમાં આવે છે, ડાંગરને લણી લીધા પછી તેની ભીની કથારીમાં તેને વાવવામાં આવે છે. Pimpinella anisum L. ઉત્તરપ્રદેશ, પંન્નખ, આસામ અને એરિસામાં ઉગાડવામાં આવતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં ફળનું તેલ સાબુ અને સુગંધી દ્રવ્યા અનાવવામાં ઉપયેગી થાય છે. ફળ વાતહર છે અને શરીરમાં મેદ થવા દેતાં નથી.
pimple. ચામડી ખાસ કરી માંની

Page #453

pimply...
447
pineapple ચામડી પર થતા ખીલ.
(Syn. P. longifolia Roxb.). civi pimply gut. ઘેટાને થતો એક પ્રકારના ત્રણ પર્ણનું ગુચ્છ ધરાવતું ચીડનું ઝાડ, જેના આંતરડાને રોગ, જેમાં રેગમસ્ત અંગ પ્રકાંડમથી મળતે રેઝિન વાર્નિશ અને ૫૨ ગાંઠે ગાંઠ જેવું થાય છે.
રંગ બનાવવા માટે કામમાં આવે છે, Pinanga dickisonii Bl. [Syn. કાષ્ઠ નિર્માણ કામ, રેલવેનાં સલેપાટે, Areca dicksonia Roxb.]. કાનડા, માલ પેક કરવાની પેટીઓ, ફર્નિચર અને મલબાર અને ત્રાવણકોરમાં થતું એક ઝાડ, દીવાસળી બનાવવા માટે તે ઉપયોગી બને છે. જેનાં ફળ સેપારીની જગ્યાએ ખાવામાં તેનું રેઝિન સાબુ બનાવવા તથા કાગળને આવે છે. P. hookariana Becc. ખાસી કાંજી આપવા માટે ઉપયોગી બને છે. ટેકરીઓમાં થતું ખાદ્યફળનું ઝાડ.
ઉપરાંત તેને લિનલિયમ બનાવવા માટે pin boneગેવંશનાં પ્રાણીઓના પાછલા પણ ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. સીલ ભાગના પૂછડાની ટોચ પરના બંને બાજુના કરવાની રાળ, ઊંજણ અને અનેક પ્રકારની ભાગ, જેમની વચ્ચે અંતર હોય છે અને શાહી બનાવવા માટે પણ તેને ઉપયોગ જે સ્પષ્ટ રીતે નજરે પડે છે; જઘનાસ્થિ અંગ કરવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત વાર્નિશ pinching. વનસ્પતિની વૃદ્ધિના પ્રારંભિક અને રંગમાં તેને શુષ્કક તરીકે ઉપયોગ તબક્કામાં કૂલ ન બેસે તે માટે પ્રકાંડના થાય છે. તેનાથી ધાતુને રેણ પણ અંત્ય ભાગને હાથથી દૂર કરો કે તેને કરવામાં આવે છે. P. syluestris . ચૂંટ.
ડામર નામનું સ્કોચ પાઈન તરીકે ઓળpind. ખજરની પકવાવસ્થા.
ખાતું ઝાડ. P. છallichiana A. B. pine. 2141312 414 914 1 a ael Jackson (Syn. P. excelsa Wall; oraa eig6 7. Pinus Home a nd Pina- P. griffithii M'Clell). BIG di Ho ceae કુળનું વૃક્ષ, જે ઈમારતી લાકડું અને પંચ–પણું ચીડનું ઝાડ, જેનું રેઝિન ટર્પેન્ટાઈન ટર્પેન્ટાઈન આપે. દેવદાર, ચીડ. p. oil. અને વનિશ બનાવવા માટે ઉપયોગમાં અનેક પ્રકારનાં ચીડના ઝાડના થડનું નિયંદન આવે છે, જેના કાણને વધારે પ્રમાણમાં કરીને કે પીલીને કાઢવામાં આવતું તેલ, જે ઝિન ધરાવતે ભાગ મશાલ બનાવવા માટે વાસ દૂર કરવા, જંતુને નાશ કરવા ઉપયોગી બને છે. તેના કાણની પેન્સિલ, અને દ્રાવક તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. હેલ્ડરે, ચીપે, દીવાસળીની પેટીઓ, pinus. ચીડ વગેના ઝાડની પ્રજાતિ. રેલવેનાં સપાટ અને ફર્નિચર બનાવવામાં Pinus gerardiana Wall. ચીલઝા આવે છે. ઉપરાંત તે નિર્માણ કામમાં પણ નામનું વૃક્ષ, જેનાં બી ખાદ્ય છે. P. insu- ઉપયોગી બને છે. તેના રેઝિનના સાબુ lars Endl. [Syn. P. khasya બનાવવામાં આવે છે, ઉપરાંત કાગળને Royle ex Parl.). દિગસા, તરુ તેનાથી આર આપવામાં આવે છે. તેનાથી નામનું ખાસી અને જૈતિયા ટેકરીઓમાં સીલ કરવામાં આવે છે, એઈલ કલોથ, થતું ચીડનું ઝાડ, જેના પ્રકાંડમાંથી મળતું ઊજણના સંયોજનો અને અનેક પ્રકારની રેઝિન ટર્પેન્ટાઈન અને વાર્નિશ તરીકે શાહી પણ તેનાથી બનાવવામાં આવે છે. ઉપયોગમાં આવે છે. P. mer husia pineal. શંકુ આકારનું. Jungh. & de Vriese. 245 0915, pineapplc. is at 124. Ananas sati
Hien 24137 018191 2198 H HU vus Schult. f. [A. comosus (L.) છે. જેના કાણને કેન્દ્રસ્થ ભાગ લાલ અને Merr. Bronella comosa L. પીળે હેય છે; કાષ્ઠને નિર્માણ કામ અને નામના વૃક્ષનું વ્યાપારી અગત્ય ધરાવતું સામાન્ય સુથારી હેતુઓ માટે ઉપયોગમાં મોટા પ્રમાણમાં થતું, પ્રજીવકે “એ”, “બી” લેવામાં આવે છે. P. Toxhughal Sar અને “સી”વાળું ફળ; જે તાજું ખાઈ શકાય

Page #454

pinfeather
448
pinna
અને અથાણાં કે મુરબ્બો બનાવીને પણ આવે છે. (૩) મોટા ચક્રની સાથે જોડવામાં તેને ખાઈ શકાય છે, ડબામાં ભરી તેને આવેલા નાના ચક્રને દાંતાવાળો ભાગ. લાંબો સમય જાળવી પણ રાખી શકાય
pinjraole, પાંજરા પોળ, સર્વ પ્રકાછે. તે દ્વિવર્ષાયુ છે અને ગમે તે પ્રકારની રનાં પ્રાણીઓ માટેનું સાર્વજનિક હેતુ માટે જમીન અને હવામાનમાં તેને ઉગાડી શકાય
રાખવામાં આવતું બાશ્રય સ્થાન. છે. p. crown, અને નાશ-ફળ પર થતાં નાનાં પાન, ઉછેરગ્રહમાં, જેને બીજા pink bauhinia.દેવકંચન, Baullinia વર્ષો વાવવામાં ઉપયોગ કરી શકાય છે.
purpures L. નામનું લાલ કીનાર તરીકે p. gill. અનેનાસના ઝાડ પર ફળધારી
પણ ઓળખાતું ઝાડ, જેની છાલ ચામડાં શાખા પર થતે ફણગે. p-guava.
કમાવવા તથા રંગવા માટે ઉપયેગી બને છે. Feijoa sellowiana Berg. 11401
p. balworn. ગુલાબી ઈયળ; એક ફળધારી છોડ, જેનાં ફળ અંડાકાર,
Platy dra gossypiella Saund. હરિત અને સુવાસિત હોય છે. બી વાવીને નામની કપાસની કળી, જીડવાં ને રૂના ઝાડ ઉગાડવામાં આવે છે. p. mealy
તંતુને કાપી ભારે હાનિ પહોંચાડતી ઈયળ. bug. Psece docsccus brameliae B.
p. borer. Sesania inperens નામને નાને લાલાશ પડતે ચીકટ કીટ.
Walk. નામને ઘઉં, ચોખા, મકાઈ, જે પ્રરોહ અને ફળમાં ઉપદ્રવ કરી તેને
જવ, એટ શેરડી, જુવાર અને બાજરામાં રસ ચૂસી જાય છે. p.orange. ભારતમાં
પડતી ગુલાબી રંગની ઈચળ, જે આ પાકને થત મીઠાં સંતરાને એક પ્રકાર, જેનું
કાતરી તેમાં દર બનાવે છે, જેથી ઘઉં અને ફળ મધ્યમ કદનું પાકું થતાં નારંગી રંગનું
ડાંગરના છોડ પર કણસલાં બાઝતાં નથી બને છાલ પાતળી, સખત, સુંવાળી, અને
અને છેવટે છોડ સુકાઈ જાય છે. p. ચળકતી હોય છે. ગર પીળાશ પડતે,
disease of apple. 215207dal દાણાદાર અને વિપુલ પ્રમાણમાં મળે છે.
થત ગુલાબી રેગ. p. rot. ગુલાબી અને તેમાં 0.5 ટકા અમ્લતા હોય છે.
સડ. p. stage. છોડ પરનાં ટમેટાં p. scale. અનેનાસને ભીંગડાંવાળો કળી તરફના ભાગ પર થયેલા ગુલાબી 31. p. slip. con pineapplegill. રંગથી સમસ્ત ટમેટું લાલ લાલ બની જાય p. soft rot. જુઓ p. stem
તેવી તેની અવસ્થા. endrot. Cerotostomella paradoxa pinna (2.9.) pinnae (24.4.). (de seynes) Dade. નામના જંતુથી પણિકા, (૨) કર્ણ પલ્લવ. (૩) પક્ષીનું અનેનાસને લાગતો સડાને એક રોગ. p. પીછું. (૪) મીન–પક્ષ. pinnate. પીંછાstorage rot.Cerotos/onella para- કા૨, પક્ષવત, નક્ષની મધ્ય શિરાની બે doxa. નામના કીટથી ગોદામ કે ભંડારમાં બાજુ પર રહેતી પર્ણિકાની જેડ. p.
નામને લાગતા સરને રેગ, leaf. પિચ્છાકાર પર્ણ. pinnatifid. p. sucker. અનેનાસના પાનના રાક્ષ પિચ્છાકાર ફાટેલું. pinnisect. પક્ષ પર અથવા ઝાડના તળિયે થતો પ્રહ, ખંડિત. pinnule. પિચ્છાકાર પર્ણનું જે વાવવામાં ઉપયોગી બને છે.
દ્વિતીયક વિભાજન; નાની પાંખ કે મીનપક્ષ
જેવું અંગ. pin reed grass. તૃણુકુળનું pinfeather. પક્ષીની ચામડીની બહાર
Exianthus arandinaceus (Retz.) આવતું અથવા તેમાં રહેલું કુમળું પીંછું.
Jesw. ex Heyne (Saccharuirarupinion. પક્ષીની પાંખને અંત્ય ભાગ dinaceum Retz.). નામને ભારતમાં પક્ષત. (૨) પક્ષી ઊડી ન જાય તે માટે થતા ઘાસને એક પ્રકા૨, જેના રેસાનાં તેની પાંખને આ ભાગ કાપી નાંખવામાં દેરડાં તથા કાગળ બનાવવામાં આવે છે,

Page #455

pint
449
pista પ્રકાંડની ખુરશીઓ, ટૂલ, ટેબલ, ટેપલા- pipli. પિપળ; પૂર્વ હિમાલચ અને ખાસી ટેલીઓ અને પડદે બનાવવામાં આવે છે. ટેકરીઓમાં થતું Symingonia bobalnea pint. ગેલનના 1/5 ભાગનું પ્રવાહીનું માપ. (R. Br) van Steenis (Buckpintado. ગિની પક્ષી.
landia populne a R. Br. ex pinto. loyiqi al 2131. p. bean. Grif). નામનું ઝાડ, જે વનનિર્માણના એક પ્રકારના વાલ.
કામમાં આવે છે અને કેળાવનું રક્ષણ pinworm. ઘડાને ઉપદ્રવ કરનાર પર- કરે છે, જેની છાલ ચામડાં કમાવવા ઉપજીવી કૃમિ, જેને કારણે ગુદા આગળ ઘોડાને મેગી બને છે. ખંજવાળ આવ્યા કરે છે.
pipped egg. મરધી કે કઈ પણ પક્ષીનું pioneer plant. વેરાન વિસ્તારોમાં બચ્ચું ઈંડામાંથી બહાર નીકળવાની પૂર્વ ઊગવા ફેલાવા અને ટકવાની ક્ષમતા તૈયારી રૂપે કોચલામાં ચાંચ વડે કાણું પાડે ધરાવતી વનસ્પતિની જાતિ, જે વનનિર્માણ તેવું છિદ્રવાળું ઈંડું. કે વૃક્ષ નિર્માણ માટે પુરોગામી કે પ્રાર- Pippin. અનેક પ્રકાર ધરાવતું લોકપ્રિય ભિક વનસ્પતિની ગરજ સારે છે.
સફરજન. pip. ઘટ્ટ પુપોદ્ભવ ધરાવતી એક કળી. Piricularia Oryza Cab, ડાંગરને (૨) બનાસની સપાટીને વિષમ કેણ રોગકારી કીટક. ચતુર્ભુજાકાર ખંડ. (૩) સફરજનનું બી. piriya halim. શાકભાજી માટે ઉપ() મરઘાની જીભના ટેરવા પર થતો ચેપ- યુગમાં લેવામાં આવતી એક પ્રકારની જન્ય સૂકો ભાગ, જેના કારણે મરઘાને વનસ્પતિ. માં વડે શ્વાસ લેવો પડે.
piroplasmosis. 787 42001 pipar, લીંડી પીપર.
સજીવોથી પ્રાણુઓને લાગતા ચેપને એક pipe. નળ, પાઈપ. p. delivery પ્રકા૨, જેમાં ઘોડાને પિત્તને તાવ આવે નિર્ગમ નળ, પાછું જવા માટે નળ. છે, કૂતરાને કમળ થાય છે. આ ચેપને p., suction 4401 104. p.,
T
a al Babesia Yousaal 2147 48994 આકારને નળ. p. bend. નળને વળાંક, થાય છે. pinoplasms, Babesia વાંકિયું.
પ્રજાતિના સહમ પ્રજીવ સમુદાયના સજીવ, Piper bell . નાગરવેલ. P. જે proplasmosis નામને ચેપ ફેલાવે છે. shaba Hunter. મસાલા તરીકે piscatory. મત્સીય, મત્સ્ય – માછલીનું ઉપયોગી બનતાં બીની વનસ્પતિ. P. –ને લગતું. piscicutture. કૃત્રિમ cubeba L. 1. શીતલચિની. (Syn. P. પરિસ્થિતિમાં કરવામાં આવતું મસ્જ સંવર્ધન, cubeba officinalis Raf.). એક વેલ, મત્સ્ય ઉછેર. piscivorous, મસ્ત્ર જેનાં બદરી ફળમાં ઔષધીય ગુણ છે અને ભક્ષક, ખેરાક તરીકે માછલીને ખાનાર. તેને મસાલા અને સુગંધી દ્રવ્ય તરીકે ઉપ- pishanam. સપ્ટેમ્બર – કબરથી યોગમાં લેવામાં આવે છે. P. tongum. ફેબ્રુઆરી - માર્ચમાં ઉગાડવામાં આવતો પીપરીમૂળને વેલે, જેમાં ઔષધીય ગુણ ટૂંકા અને મધ્યગાળાને ડાંગરને પાક. છે. P. migratiL. કાળાં મરી. spe- pisitorm. વટાણે આકારનું. rine. ગ્ય રસાયણની સહાયથી મરી- Pisonia alba Span, દ. ભારત અને માંથી કાઢવામાં આવતું આલ્કલોઈડ દ્રવ્ય, ૫. બંગાળમાં થતું નાનું ઝાડ, જેનાં પાનની જેને ઉપગ વાતહર ઓષધ તરીકે કરવામાં ભાજી થાય છે. આવે છે અને તેમાંથી પિપરાઈન, પિપ- pista. green almond તરીકે ઓળખાતા રિક ઍસિડ અને પિપર્ડન બનાવવામાં પિસ્તાં. Pistacia khinjuk Stocks 241a o. piplamul. 44277442. (Syn. P. integerrima Stew. ex કૃ .-૨૯

Page #456

Pistia...
450
pitting
Brand.. વાચવ્ય હિમાલય અને બનાવવામાં આવતો ખાડો, જેમાં લીલ પંજાબમાં થતું એક ઝાડ, જેનાં પાનને ઘાસ ભરી, તે દ્વારા બનાવવામાં આવતું ચાર થાય છે અને છાલ ચામડાં કમા. સાઈલો. વવાના કામમાં આવે છે. P. lentiscus pia, જંગલી કુંવાર, જેમાંથી રેસા કાઢL. રમીમસ્તિકી નામનું ઝાડ. P. વામાં આવે છે. oleosa. dind $$ P. vera L. pitakara. Chrysophyllum cainito પિસ્તા; મૂળ ૫. એશિયાનું પણ ઉત્તર 1. એક શોભાનું ઝાડ.
ભારતમાં થતું ઝાડ, જેનાં બી – એટલે pitanga. Eugenia uniflora I. પિતાને મીઠાઈને સુવાસિત અને સુમધુર નામના ઝાડનું ફળ. P. Brazil cheબનાવવા ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. rry. ઓ છitanga.
shio, પિસ્તાં. Pistia ptasara. બિયે, બીબડાં. corniculata. જળકુંભી. P. stratioetes pitch. શંકુકમ વૃક્ષોમાં સ્ત્રવતું ઝિન. (૨)
L, var cuncata Engl. જળકુંભી. કેલસ, કાષ્ટ, રેઝિન અને પેટ્રોલિયમના pistil. સ્ત્રીકેસર ચક્ર, સ્ત્રીકેસર અંડાશય, નિયંદન દ્વારા પ્રાપ્ત થતું ભારે, કાળું, પરાગવાહિની અને પરાગાસનવાળે ફૂલને
નવા છે મને યાન અને કંઈક અંશે ઘન દ્રવ્ય; ડામર, ભાગ. p. abortion. સ્ત્રીકેસરવધિ - જેમાં ઘણાં સાજને હેચ છે. અવરોધ. pistillate. સ્ત્રીકેસરી. p. pitcher, કળશ, ચંબુ. p. leaf. flower. માદાપુષ્પ, સ્ત્રીકેસર ધરાવતું કળશપણે નામની કીટાહારી વનસ્પતિ. p. પુષ્પ; પુંકેસર વિનાનું પણ સ્ત્રીકેસર ધરા- plant, કીટાહારી વનસ્પતિને એક પ્રકાર. વતું પુષ્પ, અપૂર્ણપુષ્પ. p. plant, pitchfork. ઘાસ ઇ.ને એકઠું કરવા માદા છોડ, માદા વનસ્પતિ, સ્ત્રીકેસરી માટેની દંતાળી. ઝાડ, pistillody. પુંકેસરનું સ્ત્રીકેસરમાં pith. ગ૨, મા. (૨) મજજા, (૩) દ્વિથતું પરિવર્તન
કળી વનસ્પતિના પ્રકાંડને મધ્ય ભાગ. piston pump. પ્રણેદક (પિસ્ટન) (૪) વાદળી જેવી કષીય પેશી. (૫) સંતરાંની ઉપર નીચે જઈ શકે તેવા હવારુદ્ધ બેરલ- કોષીય પેશી. (૬) કરોડરજજુ. p. વાળે પાછું ખેચવા – ચડાવવા માટેને પંપ. worm. સૂત્ર કૃમિ. pithy. ગરવાળું, Pisum sativum L. var. arvense માંસલ. (L.) Poir. [Syn. P. arvense L.].
Pithecellobium aulce (Roxb.) મટર, વટાણા; મુખ્યત્વે પંજાબ, ઉત્તર પ્રદેશ, Benth. (Syn. Mimosa dulcis દિલ્હી અને હિમાચલ પ્રદેશમાં થતો છોડ, Roxb., Inga dulcis Willd.). જેનાં બી – વટાણા ખાવાના કામમાં વિલાયતી આંબલી, જંગલ જલેબી નામનું આવે છે.
ભારતભરમાં ઉગાડવામાં આવતું ઝાડ, pit. ખાડો, ગર્ત. (૨) ફળને બીજવાળે જેનાં ફળ ખાદ્ય છે. દ્રળિો , અષ્ટિ ફળનું અંતઃફલાવરણ. (૩) Pithecolobium saman Benકેષ દીવાલને ગd. p. and mound th. વિલાચતી શિરીષ નામનું કર્ણાટકમાં sowing. ખાડામાં બીની કરવામાં થતું ઝાડ, જેનાં ફળને ચાર થાય છે. આવતી વાવણી. (૨) ઢાળવાળી જમીનનું pitman. યંત્રને એક મહત્ત્વનો ભાગ. વનીકરણ કરવામાં હાથ ધરવામાં આવતી pitting. ધાતુના, તેમાં પણ એલ્યુમિનિયુક્તિ. p. planting. તૈયાર કરેલા ચમના પાત્રમાં દૂધના અવશેષ રહેતા તેમાં અને ભેજ જળવાઈ રહે તે માટે થયેલા જીવાણુઓને કારણે પડતા ખાડા. (૨) કુદરતી ખાડામાં કરવામાં આવતી વાવણી. ફળની પ્રક્રિયામાં ફળના કે બીના ઠળિયા p. slo. જમીનમાં જોઈતા માપવાળે કાઢી લેવા.

Page #457

pituitary...
pituitary gland. બ્રહ્મગ્રંથિ, પિયુષગ્રંથિ; મસ્તિષ્કના નીચલા ભાગમાં રહેલી, નાની, અંતરસ્ત્રાવી, નલિકારહિત ગ્રંથિ, જે લેાહીમાં સીધેા જ તેના અંત:સ્રાવ ઠાલવે છે; જે ગલગ્રંથિ, લિંગી અંગેા અને દુગ્ધગ્રંથિઓને સક્રિય બનાવવામાં સહાયભૂત અને છે. pivot. કીક.
451
piyala. એક ખાદ્ય ફળવાળું ઝાડ, placenta. જરાયુ, એર, ખીજસ્થાન. (૨) ગર્ભાશયનું પ્રમાણમાં મેટું, ગાળ અને સપાટ અંગ, જે નાળ અથવા નાઈડા દ્વારા માતા અને તેના ગર્ભમાં રહેલા મચ્ચાની સાથે સંબંધ જાળવે છે; ખચ્ચાના જન્મ માદ બહાર આવેલી ત્વચાની સાથે આ અંગને દૂર કરવામાં આવે છે, જેને પ્રસવે ત્તર કહેવામાં આવે છે. (૩) વનસ્પતિના ખીજાંડ ધરાવતા અંડાશયને ભાગ, placental. જરાણુનું કે જરાય અંગેનું, p. cell. જરાયુ કોષ. p.relention. બચ્ચાના જન્મ બાદ રહી જવા પામતું જરાયુ અને ત્વચાને અન્ય ભાગ. placentation. જરાયુવિન્યાસ. plagioclase feldspar group. પેઢારાફેલ્ડસ્પાર અને આલ્બાઈટ કે સાડા ફેલ્ડસ્પાર સમૂહ ધરાવતા ફેન્ડસ્પાર. plain bearing. સાદું બેરિંગ – ધારક, plains. મેદાન, વિસ્તૃત, સપાટ જમીન ભૂમિ, જેનું કાંપ નિર્મિત, કાંઠાળ, રણ ઇ.માં વર્ગીકરણ કરી શકાય. pi. bamboo. Bambusa balcooa Roxb. નામને પ. બંગાળ, આસામ, બિહાર અને ઉત્તર પ્રદેશમાં થતા વાંસ, જેને ઉપયાગ નિર્માણ કામેા અથવા ઈમારતી હેતુઓ માટે કરવામાં આવે છે. plaksha. પિત્ખન, plan. યાજના, આયેાજન. plannedproduction. યાજનાબદ્ધ ઉત્પાદ્દન. planning commitlee. યાજના સમિતિ.
plane. સમતળ, તળ, સપાટ, plani—. સમતળ, સુંવાળું, સપાટ છે.
plant
અર્થસૂચક પૂર્વેગ. planimeter. ક્ષેત્રફળનું માપ લેવા માટેનું સાધન. planipetalous. સપાટ પાંખડીઓવાળું. plank. પાટિયું. planker. પટ, પટેલ; ીના કચારા, માટીનાં ઢેફાં ભાગવાં અને જમીનને સરખી કરવા વાપરવામાં આવતું 6થી 7 ફૂટ લાંબુ ખળદ-કર્ષિત લાકડાનું ભારે પાટિયું. planking. ખીના કચારા, માટીનાં ઢેફાં ભાંગી જમીનને સમતળ કરવાની પ્રક્રિયા, plankton. દરિયા, સરાવર, તળાવ ઇ. જળાશયેા પર તરતી સૂક્ષ્મ સજીવ વનસ્પતિ કે જીવ, જે સ્તરકવચી, મૃદુકાય અને નાની માછલીઓના ખારાક અને છે. planosols. સ્વાંતરક્ષેત્રીય જમીનને સમૂહ.
plant. છેડ. (ર) વનસ્પતિ. (૩) પ્રવાહી દ્રાવણ દ્વારા પાષક ખારાક મેળવતા વાનસ્પતિક સજીવ. (૪) જમીનમાં બ્રેડ કે રાધે રૂપવા-વાવવા. pl. association. વનસ્પતિ મંડળ. (ર) રહેઠાણુ, દેખાવ, વાતાવરણીય રચના અને પુષ્પરચનાની દૃષ્ટિએ સમાનતા ધરાવતું કુદરતી વનસ્પતિનું ઘટક. Pl. bed. બી વાવવા અને રોપવા માટે રુને ઉછેરવા માટેના
ચારે કે કચારી, pl. breeding. પસંદગી, અંત:પ્રજનન અને સંકરની પ્રક્રિ ચા દ્વારા અને અન્ય વાનસ્પતિક કૃષિ – પદ્ધતિ દ્વારા કરવામાં આવતું વનસ્પતિનું સંવર્ધન. pl. certificate. ચેાકસ ધારણ પ્રમાણેની કાઈ એક વનસ્પતિ હાવા વિષે માન્ય અથવા અધિકાર પ્રાપ્ત સંસ્થા દ્વારા આપવામાં આવતું પ્રમાણપત્ર. pl. community. વનસ્પતિ સમાજ. pl. cover. જમીનનું લીલેાતરી દ્વારા થતું આવરણ. pl. crop. ૨ાપેલા પાક. pl. density. વનસ્પતિ દ્વારા આવરત થતા જમીનના વિસ્તારની ટકાવારી. pl. disease. વનસ્પતિને લાગુ થતે રેગ; પાક પેદાશ કે તેના પ્રમાણ કે બંનેને હાતિકારક થઈ પડે તેવી સમગ્ર પાક કે તેના

Page #458

plant
452
plant
કઈ ભાગની થતી વિકૃતિ, જેમાં તે તેનાં વનસ્પતિના સંકરથી થતી વનસ્પતિ. pl. સાધારણ કાર્યો કરી શકતી ન હોય. આ immunity. વનસ્પતિએ કેળવેલી રોગ વિકૃતિના પરિણામે સમગ્ર છોડ કે તેને પ્રતિરક્ષા, જેના કારણે રોગોત્પાદક તત્ત્વની કેઈક ભાગ અકાળે મરી જાય. આવા તેના પર કોઈ અસર થતી નથી. pl. પ્રકારની વિકૃતિ કે રેગ ફૂગ, જીવાણુ, indicator. વનસ્પતિની કઈ વિશિષ્ટ વિષાણુ અથવા ઊચું કે નીચું ઉષ્ણતામાન, જાતિ કે સમુદાય, જે તેની પોતાની ઉપજમીનમાં રહેલા ભેજની અભાવ અથવા સ્થિતિથી જમીનની સ્થિતિ, ભેજનું ઊંડાણ, વિપુલતા, પેષક દ્રખ્યાનો અભાવ કે અતિ- આબોહવા અને તત્રથાનનાં લક્ષણોનું સૂચક શયતા, જમીનની અમ્લતા કે ક્ષારીયતા બને છે. pl. insecticides. વનજેવાં દેહધમીંચ કારણેથી પરિણમે છે. pl. સ્પતિ, ફલ, મૂળ, પ્રકાંડ, પાંદડાં, અને ecology. વનસ્પતિ પરિસ્થિતિ વિદ્યા; બીમથી કાઢવામાં આવેલું જંતુનાશક દ્રવ્ય, પરિસ્થિતિ સાથેના વનસ્પતિના સંબંધના જેને ઉપયોગ સંશ્લેષિત જંતુન દ્રા અભ્યાસનું વિજ્ઞાન. pp. epidemic. કરતાં સલામત છે પરંતુ તેમાં જંતુઓને વનસ્પતિને રેગચાળે. (૨) રોગોત્પાદક નાશ કરવાને ગુણ અલ્પ હાઈ એલેષિત જીવાણુની અતિશય વૃદ્ધિ થવાના કારણે દ્રવ્યે વધારે સારાં, અસરકારક અને વનસ્પતિના રોગને થતો વિસ્તૃત ફેલા. આર્થિક રીતે પરવડે તેવાં હોય છે. p. pl. food. વનસ્પતિની અંદર જ તૈયાર kingdom. છવંત વસ્તુઓના બે પ્રાથથતા અને તેને કેકને પોષણ આપતાં મિક વિભાગે પૈકીને એક વિભાગ, વનકાર્બનિક સંયોજન. (૨) વનસ્પતિ ગ્રહણ સ્પતિસૃષ્ટિ, બીજો વિભાગ પ્રાણીસૃષ્ટિને કરે અને તેની વૃદ્ધિ માટે આવશ્યક ખનિજ છે. pl. let. અત્યંત નાને છોડ. pl. કોને પણ આમાં સમાવેશ થાય છે. lice. મમશી નામના વનસ્પતિ પર pl. f elements, જમીન, પાણી, પડતા સૂક્ષ્મ સજીવો. pl. life. પ્રાણું અને હવામાંથી પોતાને ખોરાક બનાવવા સાથી ભિન્ન એવા નિમ્નથી ઉચ્ચતર માટે જે તને વનસ્પતિ ઉપયોગ કરે, કેટિના ગમે તે પ્રકારના વનસ્પતિ સજી. અથવા અન્ય પ્રક્રિયા કરવા માટે તે છે pl.louse.grand plant lice. pl. nuતોને ઉપયોગમાં લે તેવાં ત. જમીન- trienls. you plant food elen ents. માંથી મેળવવામાં આવતાં કુલ 90 - pl. parasite. પ્રાણ પરના પરજીવીથી માંથી માત્ર 10 જ ત વનસ્પતિની ભિન્ન એવા વનસ્પતિ પરના ચેકસ પ્રકારના વૃદ્ધિ માટે આવશ્યક છે. આ ત માં પરજીવી. Pl. Pathology. વનકાર્બન, હાઈ ડ્રોજન, ઓકિસજન, નાઈટ્ર- સ્પતિનાં રોગ અને વિકૃતિઓના અભ્યાસની જન, ફૉસ્ફરસ, પોટેશિયમ, સલ્ફર એટલે વનસ્પતિ વિજ્ઞાનની એક શાખા. વનસ્પતિ ગંધક, કેશિયમ, લોહ, મેગ્નેશિયમ, બોરોન, રોગ વિજ્ઞાન.PI. Physiology. ભેજ, મેગેનીઝ, તાંબુ, જસત, મેલિબડેનમ તથા ઉષ્ણતામાન, પ્રકાશ જેવા પર્યાવરણીય લેરિનને સમાવેશ થાય છે. pl. for- કારકા સામેની વનસ્પતિના પ્રતિભાવmation. એક જ પર્યાવરણ હેઠળ રહેતી પ્રતિચારને લગતું વિજ્ઞાન, વનસ્પતિ વનસ્પતિને સમૂહ, જેની મર્યાદા વાતાવરણથી દેહધર્મવિજ્ઞાન. pl. quarantine. રચાય છે અને તેમાં બે કે વધારે સુસ્થાપિત સત્તાવાળાઓ દ્વારા વનસ્પતિ વનસ્પતિ સમુદાને સમાવેશ થાય છે. અને કાના ઉત્પાદન, હેરફેર, અથવા pl. growth regulators, વન- અસ્તિત્વ પર અંકુશ લાદવો અને તેને સ્પતિની વૃદ્ધિના નિયામક. pp. hor- અમલ કરવો, જેથી કીટક કે જે દાખલ mones. વનસ્પતિ અંતઃસ્ત્રાવ, pl. થાય નહિ, ફેલાય નહિ અથવા તે નિયંત્રણ hybrid. જનિનીય રીતે બે જુદી જુદી હેઠળ આવે અને કીટ કે જંતુ દાખલ થઈ

Page #459

plant
453
plant
ગયાં તે તેથી થનાર શકય હાનિને મર્યાદિત બનાવી વધારે થતા નુકસાનને અટકાવી શકાય અથવા જંતુજને છાંટવા છે. ચાલુ રાખી તે દ્વારા વધતા જતા ખર્ચને મર્યાદિત બનાવી શકાય. ol. regulators. વનસ્પતિના નિયામકે. (૨) કાર્બનિક રાસાયણિક સંયોજને, જેને થોડી થોડી સંકેદ્રિત માત્રામાં ઉપગ કરવાથી વનસ્પતિની દેહધમય પ્રક્રિયાનું ગ્ય રીતે નિયમન થાય છે. છોડના જુદી જુદી ભાગ પર આ સંજનોને ઉપગ કરવાથી તેનું ઝડપથી વનસ્પતિની પેશીમાં અવશેષણ થાય છે અને તે વનસ્પતિના દેહમાં ફેલાય છે. આ સંયોજને બાગાયત વનસ્પતિના નિર્માણ, પુષ્પદુભવ ઇ.નું નિયમન કરે છે. ફળને બેસારે સારો થાય છે. ભારતમાં વનસ્પતિ નિયામમાં ઈડેલેબ્યુટિરિક ઍસિડ (, નેફર્થલીન ઍસેટિક ઍસિડ (N A A), નેફર્થલીનએસીટેમાઈડ, અને 2.4. ડાયક્લેરો ફીકસીએસેટિક ઍસિડ (2,1-ડી)ને વનસ્પતિના ઉત્પાદનમાં પગ કરવામાં આવે છે. પુ ભવ માટે આલફાનેફથેલીન ઍસિડને ઉપયોગ થાય છે. ફળના બે સારા તથા અપરાગ ફલન માટે 2,4-ડીને હ૫. યોગ કરવામાં આવે છે. બી વિનાનાં ફળ મેળવવા માટે ,4,5 ટ્રાયક્લેરેફીને કસી ઍસેટક ઍસિડ અને આલ્ફાનેથેલીન એસેટિક ઍસિડનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. લણણી પૂર્વેના ફળ પાક માટે 2,1-ડી અને નફથેલીન એસેટિક ઍસિડ અને તેનાં સેડિયમ લવણે ઉપયોગી બને છે. કળી તંતુકરણ માટે ?, કલેરોઆઈપ્રોફીલ એનફીનાઈલ કાર્બોનેટ અને નેફથેલીન એસેટિકઍસિડ ઉપયોગી બને છે. આલુ અને પીચની કેટલીક જાતેમાં ફળને પરિ. પકવ બનાવવા 2,4-5 ટ્રાયકલોરોફીનાકસી એસેટિક ઍસિડ ઉપયોગી બને છે. સફર. જનને ઝડપથી પકવવા માટે 2,1-5 ટીપીને કામમાં લેવામાં આવે છે. ઘાસપાતના નિયંત્રણ માટે 2, ડીને ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. pl. residue. પાક લણ્યા
પછી ખેતરમાં રહી જવા પામતાં પાંદડાં, મૂળ, પરાળ, ઘાસ, હૂંઠાં, ઘાસપાત જેવા વનસ્પતિનાં અવશિષ્ટ દ્ર. pl. tissue. વનસ્પતિ પેશી; સમાન પ્રકાર અને મૂળ ધરાવતા કેષવાળું દ્રવ્ય, પેશીથી વનસ્પતિ તંત્ર અને તેનાં અંગે રચાય છે. પ્ર. t. test. નાઈટ્રેટ, ફોસ્ફરસ અને પોટેશિયમ માટે પ્રત્યેકનાં વિશિષ્ટ કાર દ્વારા વન
સ્પતિના રસની કસોટી કરી, જમીનની ફળદ્રુપતા જાણવા માટેની ગુણાત્મક કસોટી પ્રત્યેક પોષક તત્ત્વની ગણાત્મક રંગ પરથી જાણી શકાય છે. આવા જ પ્રકારની કસેટી માટી માટે પણ હાથ ધરવામાં આવે છે. pl. to-row testing. 24's or disa સંતતિને એક પંક્તિમાં રેપવા, જેથી તેની બીજા વર્ષે પૂરતી કેસેટી થઈ શકે. pl. virus. વનસ્પતિ વિષાણુ. planter. એક સરખી રીતે અને કાર્યદક્ષતાપૂર્વક બી કે રોષ વાવવાનું યાંત્રિક સાધન. (૨) બાગાયત પાક લેતે ખેડૂત. planting. પાક હેઠળ વિસ્તાર. (૨) પાક હેઠળના વિસ્તારમાં છેડની સંખ્યા. (૩) બી, અંકુર, કંદ, ઝાડ, પાક ઇને જમીનમાં મૂકવા, જેથી તે અંકુરિત થઈને ઊગે. (૪) નદીનાં માછલાનાં બચ્ચાં, એઈસ્ટર છે. p., lat સમતલ રોપણ. pl, 'pit ખાડામાં રેપણ. ple, ridge કિનાર અથવા ધાર પર રેપણ. pl, trench ખાઈમાં રેપણું. pp. board. ચેકસ સ્થાન દર્શાવે તેવે ખાંચાવાળા પાટિયાની મદદથી રોપવું-વાવવું. pl. bricks. સરખા પ્રમાણમાં લાલ માટી, રેતી અને ખાતરને લઈ તેની લાકડાના ઢાળામાં ઈંટ બનાવી, સૂર્યના તડકામાં સૂકવવામાં આવે અને પાસે પાસે તેને મૂકી સૂકાં પાનના થર પર થર અથવા ક્યારી બને તેમ જમીન પર મૂકી બી નાખવામાં આવે. રોપ માફકસરને મેટે થાય ત્યારે તેને બહાર કાઢી અગાઉથી તૈયાર કરેલા રેતીના કૂબાના ગર્તમાં ફરી રેપી પાણી પાવામાં આવે છે. આમ સૂકા અને વેરાન વિસ્તાર કે સરકતી રેતી અથવા રેતીના

Page #460

Plantogo...
454
plerocercoid ટૂઆમાં વન નિર્માણ કરી શકાય છે. pl. અને એમાં મલેરિચાને રેગ કરનાર distance, સેકસ અંતરે રોપાને રેપવા સજીવ. pp. gallinaceum. પક્ષી અને અથવા બીને વાવવા. pl. out. ઉછેર- ભરોમાં મલેરિયાને વેગ કરનાર સજીવ. ગૃહમાં તૈયાર કરેલા રોપને કાઢી વનમાં pl, infection. મલેરિયાના રોગના રોપવા. (૨) કુંડા કે ઉછેરગ્રહમાંથી રપાને ઉત્પાદક પ્લાઝમેડિયમને લાગતો ચેપ. ખેતરમાં ફેરવવા. pl. peg. રેપણું ખૂટી. Plasmopara milicola. દ્રાક્ષના વેલાને pl, season, વનસ્પતિની સફળ વૃદ્ધિ રોગકારી કીટ. થાય તે માટે કૃષિ પાક, ઝાડ, સુપ કે plaster of paris. સુકાયેલું કેલ્શિયમ શાકીય વનસ્પતિને વાવવા કે તેના ધરુને સ૯ફેટ CaSO4, પ્લાસ્ટર ઑફ પરિસ. રાપવાની ઉત્તમ સમય, pl, stock, plastic. સુનમ્ય, સુધટ; તૂટયા વિના જેનાં પ્રકાર, વય, પ્રમાણ નિવેદન, મૂળ આકાર- પરિવર્તન પામનાર. pl, solી. સ્થાન અને અન્ય ઉપયોગી માહિતીની ઈષ્ટતમ પાણી હેય ત્યારે આકાર પામવાની જાણ હોય તેવાં બીને સંગ્રહ. pl. time ક્ષમતા ધરાવતી માટી. plasticity. વાવવાને સમય, રાપવાની સમ. સુનામ્યતા, સુઘટસ્થતા. આÁ સંગમાં plantule. સૂમરો.
બહારનું બળ લગાડતા મૃદા દ્રવ્યેની Plantogo ovata Forsk, f291914. આકાર પરિવર્તનની અને બળને ખસેડી plantain. કેળ અને કેળાં જેવાં ફળની લેતા કે સુકાઈ જતાં પરિવર્તિત આકાર શાકીય વનસ્પતિ.
જાળવવાની ક્ષમતા, જેને આધાર કલિક plasm. કોષનું જીવંત દ્રવ્ય. (૨) કેન્દ્રકથી દ્રવ્યનાં પ્રમાણ અને પ્રકાર પર છે. જિન જીવ૨સ.
Platanus orientalis L. Ridla plasma. અભિસરણ કરતા લેહી અને નામનું મૂળ યુરોપ અને કાશ્મીરમાં વાડ હસિકને રંગ વિનાને પ્રવાહી ભાગ, જેમાં માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું ઊંચું ઝાડ. જળ ફિબ્રિોજન અને લવણેને સમાવેશ plateau. ઉચ્ચ સમતળ ભૂમિ. થાય છે; રજળ. (૨) કાચમણિ કવા- plate budding. કલિકાઉદ્દભવ દ્વારા ટર્ઝને હરિત પ્રકાર. plasmin. રક્ત કલમ કરવાની પદ્ધતિ, જેમાં છોડની છાલ જળમાંથી મેળવવામાં આવતું પ્રોટીન pla• પર ઊભા બે છેલ મૂકી તેમાં કલમ બેસાડsmogamy. 22 yowd. plasmo- વામાં આવે છે અને ત્યાર બાદ વેદ અને gen. સત્ય કે નિર્માણક છવરસ. Pla- કલમ બંનેને બંધ કરી દેવામાં આવે છે. smology. છત દ્રવ્યને અંતિમ કણના platform test. દૂધની ગુણવત્તા અભ્યાસનું વિજ્ઞાન. plasmolysis, ચકાસવા માટે દૂધ જ્યાં એકઠું કરી કોષ વધારે પ્રબળ લવણ દ્રવ્યના સંપર્કમાં સ્વીકારવામાં આવતું હોય તેવા મંચ પર હેચ ત્યારે રસાકર્ષણ દ્વારા કોષમાંથી પ્રત્યેક નમૂનાની કરવામાં આવતી કસેટી. જીવરસનું થતું અલગીભવન, જેમાં છેવટે platy. સમક્ષિતિજ પક્ષની સાથે આગળ મૃત્યુ થાય છે.
પડતી રીતે વિકસિત થતી જમીન. plasmodiophora brassicae. Platyedra gossypiella Saund. વનસ્પતિનું રોગકારી જંતુ.
કપાસમાં પડતો, તેને ગંભીરહાનિ પહોંચાplasmodium. અમીબા જેવા પિંડે તે કીટ. એકત્ર થવાથી અથવા તેમના સંલયનથી Pleocyta sacchari, શેરડીનો રોગકારી થતું જીવરસનું દળ. (૨) મલેરિયા – ટાઢિયે કીટ. તાવ થયે હેય તેવા દર્દીના લોહીમાં pleotropic. બહુ પ્રભાવક. pleotroજણાતા પરજીવી સજીવ. (૩) મલેરિયાને pism. બહુ પ્રભાવિતા. રેગ કરનાર સજીવ, pl. bubalis. પક્ષી plerocercoid. કેટલાંક પટ્ટમિની

Page #461

pleron
4.55
Pluchea...
ડિભય અવસ્થા.
હે છે. (૨) હળ વડે ખેડવું. pl coupleron. રંભજનક, ભજન, મધ્યરંભ ntry દેશી હળ, pl, digging ઊંડું નિર્માણ કરનાર વર્ધનશીલ પેશી. ખેડાણ – ખેરવા માટેનું હળ. pl., disc pleura, કુમકુસાવરણ, ફેફસાં અને પક્ષીય તકતી ધરાવતું હળ. pl, drainage વિવર અને ઉદરપટલની ઉપરની સપાટીને અપવાહ કે પાણીના નિકાલ માટે નાળી આવરતી લસીય ત્વચા. pleurisy. કે નીક બનાવવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં કુકુસાવરણ કે૫; કુટુસાવરણની ઉપર આવતું હળ. pl, Meston મેસ્ટન શરદી અથવા ભેજવાળા હવામાન કે હળ. pl, mole મેલ હળ. pl,moપાંસળીના અસ્થિભંગના કારણે ભાવ nsoon ચમાસામાં ઉપયોગમાં લેવામાં સો, જેમાં સ્નાયુઓ અક્કડ બને, ઝડપી આવતું હળ. pl., mouldboard શ્વાસેચ્છાસ લેવા અને તાવ જેવાં લક્ષણે મેલ્ડબોર્ડ હળ. pl., multiple furror otlu. pleuro-pneumonia. ow બહુચાસ પાડી શકે તેવું હળ. pl, ઢેરનાં ફેફસાં અને કુપકુસાવરણ ઉપર સેજે polydisc બહુ તકતીવાળું હળ. pl બાવવાથી તેમને થતો રોગ.
reversible પ્રત્યાવત હળ. p. plexus. Hoia SHi ig 04941 ridging (Sali 0419g on. pl., વાહિનીઓનું જાળ-તંત્ર.
single disc એક તકલીવાળું હળ. pliant. સુન મ્ય, લચીલું.
pl., soil inverting Hila 8441plicate. ઘડીવાળું, સળવાળું.
ag 60. pl., stump dump Sc* pliers. 412 41491 HITA Hiaa $49. pl., three furrow 102112 તળનાં લાંબાં જડબાવાળું સાધન કે ઉપ- બનાવનાર હળ. pl, tractor mouકરણ.
nted. pકટ૨ કર્ષિત હળ, ટ્રેકટર આરૂઢ Plocaederus ferrugineus L. 621 64. pl., turn about lauralas બદામી રંગને કાજને ચીકટે.
હળ. pl. beam. મેલ્ડબેડ હળને, Plodia interpunctella Hubn. 21216 & 2 saa 40183. pl. bottom. કરેલા ખાદ્ય પદાર્થો પર પડતું પાંખવાળું માટીને ઊંચકવા, ફેરવવા અને ઊથલાવવા કૃ૬, જેની ઈચળ લાટ અને અનાજમાં માટે ઉપયોગમાં આવતા મોલ્ડર્ડ હળને પડે છે.
તળિયાને ભાગ, pl, draught. ચેકસ plot, જમીનને ટૂકડે, પ્લેટ.(૨) ચેકસ પરિસ્થિતિમાં જમીનમાં હળના તળિયાના આકાર અને લગભગ ચોરસ માપ ધરાવતો ભાગને ખેંચવા માટે જોઈતા બળનું પ્રમાણ, જમીનને ટુકડો, જે કૃષિ સંશોધન કાર્ય જેનું મા૫ ડાયનેમે મીટરથી લઈ શકાય અંગે વિવિધ પ્રકારના પાકના ઊપજની . pl. layer. હળ દ્વારા કર્ષિત થતી તુલના કરવા માટે અને ખેતીની વિવિધ જમીનની 6થી 8 ઈંચ જેટલી જમીન પદ્ધતિઓની તુલના કરવા માટે ઉપયોગમાં ખેડવામાં આવેલી જમીનને ઉપરને થર લેવામાં આવે છે.
કે ટચ. pl pan. 6થી 8 ઈંચની plough. હળ; બી રેપણી અને અન્ય ઊંડાઈએ હળના તળિયાના દબાણથી થયેલું પ્રકારનાં કૃષિ કાર્યોની તૈયારી રૂપે જમીનના સંઘનિત પડ. pl. under, લીલું કે થરને ભાંગવા અને ઉથલાવવા માટે અન્ય ખાતર કે વનસ્પતિનાં ઠુંઠાને જમીનની ઉપયોગમાં લેવામાં આવતાં વિવિધ પ્રકારનાં અંદ૨ ભરવા. સાધને. અનાદિકાળથી ભારતમાં લાકડાનું Pluchea lanceolata oliver & દેશી હળ ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે, Hiern. રાસના નામને નાને છોડ, જે જેને મેલ્ડર્ડ નથી, જ્યારે બીજે મોટા ભાગે પંજાબ અને ઉત્તર પ્રદેશમાં હળવાં, મધ્યમ અને ભારે મોડર્ડ હળ ઘાસચારા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે.

Page #462

plum
456
pneumoenteritis plum. આલ Prunus પ્રજાતિનું ફળ plump grain. સારે ભરાયેલે દાણે, અને આ ફળનું ઝાડ. ભારતમાં યુરો- જે સારી જાત, સારા વજનવાળા દાણાનું પિયન પ્રકારનું Prunus domestica L. સૂચક છે. subsp insititia (L.) Schneid plumule. (૧) આદિ કંધ, આદિપ્રહ, (Pi. conuais [Huds var. insitia ભણાગ, પ્રાંકુર. (૨) બી અંકુરિત બનતાં Hook f.) અને જાપાની Pi. scalicina બીને ફૂટતો પ્રથમ અંકુર, જે પ્રાથમિક Lindl. (PI. triflora Roxb.). ઉગા. પ્રકાંડમ વિકસિત બને છે. ડવામાં બાવે છે, જેનું ઝાડ નાનું હોય છે plunger - type duster, નાના અને તેને મોટાં સફેદ ફૂલ થાય છે. આ વિસ્તારોમાં કે સ્થાનીય માવજત માટે ઝાડ અને તેના ફળ કાશ્મીર, પંજાબની જંતુન મૂકે છાંટવાનું યંત્ર, ટેકરીઓ, હિમાચલ પ્રદેશ કુળ અને કુમાઉની plurennial. ઘણ વર્ષો સુધી જીવંત ટેકરીઓ તથા નીલગિરિમાં થાય છે. રહેવા પામતી વનસ્પતિ. pl. leafspot. Ciccomyces pruno- Plusia chaceytes. 4015021 Diss41 phorae. નામની ફૂગથી આલુને થતો ઈયળ. Pi. orichalced. વટાણાને કીટ,
's 214. pl. sun scald. -91640 pl. peponis F. 4240 Hi 45g org. થતો દેહધમય રાગને એક પ્રકાર. Plutella matalibennis Curt. રાજીplumimage, પક્ષીનાં પીછાં.
કાદિકુળની વિવિધ વનસ્પતિઓમાં પડતી Plumbago auriculata Hamk ઈચળ, જે પાન ખાઈ વનસ્પતિમાં છિદ્રો [Syn. PI..capensis Thunb]. કાળે પાડે છે. ચિત્રો. મળ દ. આફ્રિકાના શેભા માટે plutonic rock. પૃથ્વીના પેટાળમાં ઉગાડવામાં આવતો સુપ. Pl. indica. ઓગળેલે રસ ઠરી જવાના પરિણામે (Pl. rosea L.). તો ચિત્ર; જેને બનેલ અને ધરતીની સંચલન પ્રક્રિયાના લાલ ફૂલો માટે બગીચામાં ઉગાડવામાં આવે પરિણામે ઉપર આવી ગયેલ અગ્નિકૃત છે. Pl. zeylamica L. ચિત્રો, ચિત્રક. શેલને એક પ્રકાર, જે નાના મોટા સ્કplume. પિચ્છક, પીંછું કે પીછાં જેવી ટિક ધરાવે છે. સંરચના. pl. grass. મુંજ; Erianthus Plymouth Rock. સારું કદ, સરસ rauennae (L.) P.Beauv. (Andro- માંસ અને ઠીક પ્રમાણમાં ઇંડાં મૂકતા pogon ravennae L.; Saccharam અમેરિકાની અતિ લે કપ્રિય મરઘની જાત, rauennae L.). નામનું મજબૂત, ઊંચું જેનું અહીંના દેશી મરધા સાથે સંકર ઊગતું ઘાસ, જેના પ્રકાંડના રેસાને ખુરસી, કરતાં અહીંની મરઘાની ઓલાદમાં સુધારે મુંડા, છાપરા અને દેરડાં બનાવવા માટે થાય છે. ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે, અને જેને pneumatic. હવા-વાયુ ચાલિત. pn. સુંવાળે ગુચછા થાય છે. plumpse lift. વાયુ ચાલિત લિફટ. pp. spraપિચ્છાદાર, પછાં જેવું.
yer. પાકનાં જંતુઓ અને રોગને અંકુPurmeria alba L. એક નાનું ઝાડ, શમાં લાવવાના પદાર્થો છાંટવા માટેનું હાથ
જેને શોભા માટે ઉગાડવામાં આવે છે. ચાલિત હવા દાબવાળું યંત્ર. pp. tyred Pl. rubra L. લાલ ચં; નામનું ઝાડ. wheel. હવાપૂરિત ટાયરવાળું પૈડું. Pl. rubra forma acutifolia pneumoencephalitis. 2100 wa (Ait.) Woodson [Syn. P. અથવા ન્યૂકેસલ નામને પ્રાણીઓને થતા acutifolia Poir..ગાબર ચંપે નામને મસ્તિક શેથને એક રોગ. મન મેકિસકોને પણ અહીં શા માટે pneumoenteritis, વાછરડાને થતા લગાડવામાં આવતા ખાવ ફૂલને હાડ. એક પ્રાણઘાતક રોગ. અનેક પ્રકારના

Page #463

pneumonia
457
Pogostemon...
જીવાણુઓથી યા રોગ થાય છે.
એક પ્રકારની શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં મૂળpneumonia. ફેફસાંના સેજાને રંગ, માંથી મળતું બૌષધ જલાબ તરીકે ઉપયોગી જેમાં હવા કોષોમાં સ્ત્રવતું દ્રવ્ય ભરાઈ છે.P. Deltatum L. મેનçક તરીકે હિંદીમાં જાય છે, જેથી ફેફસાંની પેશી કઠણ બની ઓળખવામાં આવતી, પૌષધીય વનસ્પતિ હવા વિનાની બને છે, એ પછી તરત જ - જે સિક્કિમથી હજાર સુધીના હિમાલયના (બ્રોન્કાઈટિસશ્વાસનળી પર સેજે આવે 2,000થી 4,000 મી.માં થાય છે. છે. મા પગ જીવાણુ, વિષાણુ, પરજીવી, Podosphaera leucoricha (Eu & ફૂગ, હવાની રજ છે. ઘણાં કારણેથી થાય Evern) Salm. સફરજનમાં રેગ છે; ન્યૂમેનિયા. .
કરતું જંતુ. pneumothorax. કુક્સાવરણ-વક્ષ. podu cultivation. તામિલનાડુ, pneumatophora. શ્વસનમૂળ. એરિસા, આસામ અને બન્ને પ્રદેશમાં Poa Cynosurdes Retz. દુર્વા, કુશ; હજુ પણ આદિવાસીઓ દ્વારા વારાફરતી તૃણકુળનું છાપરાં છાવવા તથા જાડી દેર- જંગલના ભાગને બાળીને હાથના ઓજાર ડીઓ બનાવવા ઉપયોગમાં લેવાતા ઘાસને વડે બી વાવીને કરવામાં આવતી ખેતીને એક પ્રકાર. હિંદુએ આ દુર્વાને ધાર્મિક એક વિશિષ્ટ પ્રકાર. એક ઠેકાણે આમ વિધિઓમાં કામમાં લે છે. ઉપરાંત મરડામાં પાક લઈ લીધા પછી ડુંગરની બીજી બાજુ તે બૌષધ તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. પ૨ એવા પ્રકારની પ્રક્રિયા કરી બીજે pock. શીતળા જેવા રોગમાં થતો ચાઠાને વર્ષે ખેતી કરવામાં આવે છે. આ કૃષિ રોગ. પ્ર. diseases. માનવીએ, પદ્ધતિ એકંદરે નુકસાનકારક હોઈ તેને પ્રાણીઓ અને પક્ષીઓને થતા અનેક હવે પ્રોત્સાહન આપવામાં આવતું નથી. પ્રકારના માતાના શીતળાના રોગે. podzol. ભસ્મમાટી જમીન; ઘણું pod. સિંગફળી, એક સિંગવાળું અથવા પાતળા ખનિજ થરવાળી રાખ જેવી બે ખાનાંવાળું ફેટક પ્રકારનું શિખી જમીન, જે કાળી, બદામી કે પીળાં કુળનું ફળ. (૨) રેશમના કીડાને કોશેટે. સસ્તાર ધરાવે છે. podzolic soil. (૩) તીડનાં ઈંડાનું વેઇન. (૪) પક્ષીઓ પડઝલ પ્રક્રિયાથી સંપૂર્ણ રીતે કે અંશત: અને પ્રાણીઓનું જૂથ. p. borer. બનેલી જમીન. podzolization. Addisora atkinsoni M. નામની કઠે- જમીનનું કુદરતી રીતે ક્ષારવિહીન અમલીળમાં પડતી ઈયળજે કુમળી ફળીમાં કાણું કરણ થવું, જેથી તેનાં “એ” અને “બી” પાડી, દાણું ખાઈ જાય છે. કર્ણાટક બાજુએ પ્રકારનાં સંસ્તરની રચના થાય. છે. આ ઈયળને ભારે ઉપદ્રવ વરતાય છે. Poecilocerus pictus Fab. પપૈયા, p, maize, મકાઈ. Zea mays var- અંજીર, રીંગણું, એરંડા, ટમેટાં, ઇ.માં tunicatd. નામની ભારતમાં ન થતી પડતે કીટ. que genoll 45 331201 14318. pod. Poeciloneuron indicum Bedd. ded. સિંગવાળું.
દક્ષિણ કાનડાથી ત્રાવણકોર સુધીના પશ્ચિમ Podocarpus wallicianus Presી ઘાટમાં થતું મેટું ઝાડ, જેના કાષ્ઠનાં સાબેલાં [Syi. P. latifolia Wall. non R. રેલવેનાં સપાટ, થાંભલા ઈ. બનાવવામાં Br) વીથિ માટે ઉગાડવામાં આવતું આવે છે. નાનું ઝાડ.
Pogostemon perilloides (L.) Podophyllum hexandrum Royle Mansf. [Syn.P. heyneanus Ben(Syn. P. emodi Wall ex Hook. th; P. patchouli Hook f. non f. & Thoms.). પાપડા નામની Pelletછે. પાલી નામની કાનડા, પશ્ચિમ કાશમીર, હજારા અને સિક્કિમમાં થતી ઘાટ અને નીલગિરિમાં થતી શાકીય વન

Page #464

pohli
સ્પતિ, જેનાં પાનમાંથી કાઢવામાં આવતા ખાષ્પશીલ તેલના સાબુ અને સુગંધી કન્યા બનાવવામાં આવે છે, સુકવેલા પાનને કપડાં અને શાલમાં રાખી તે દ્વારા કપડામાં જંતુને પડતા અટકાવવામાં આવે છે. pohli, Carthamus oxycanthus M. Bieb. નામનું વર્ષાયુ કાંટાળું ધાસપાત, જેનાં ખીમાંથી કાઢવામાં આવતું તેલ દીવાબત્તી કરવા તથા ખાવાના કામમાં આવે છે, એક પ્રકારની જંગલી કરડી. poi, પેઈ.
458
poic. તૃભૂમિનું –ને લગતું. Poinciana elata L. સફેદ ગુલમહેર; શાલા માટે ઉગાડવામાં આવતું ઝાડ. P. pulcherrima L. [Syn. Caesalpiniapulcherrima Sw.]. ગુલમહેર શેભા માટેનું ઝાડ. P. rgia Boj ex Hook. ગુલમહાર શાભાનું ઝાડ. Poinsettia pulcherrima (Willd ex Klotzsch) R. Grah. નાગલા દુધેલી નામનું શે।ભા માટે ઉગાડવામાં આવતું ઝાડ. point. બિંદુ, અણિ. (૨) સ્થાન. p. of buttock. પ્રાણીના પાછલા છેડાના ભાગ. p. of hock, પ્રાણીના પાછલા પગના પાછલા ઘૂંટણના એક ભાગ. P. of shoulder. પ્રાણીના ઉપલા ભાગ અને ખભા આગળનું સ્થાન. pointed gourd. પરવળ. Trichosanthes dioica Roxb. નામના ગરમ અને ભેજવાળા વાતાવરણમાં થતા ખાદ્યપાનવાળા એક વેલા, જેનાં ટૂકડા કરીને કે મૂળને કાપીને ઉગાડી શકાય છે. poison. વિષ, ઝેર. (૨) તંદુરસ્તી તથા સ્વાસ્થ્યને હાનિ પહેાંચાડનાર કે જીવંત સજીવનું મૃત્યુ નીપાવનાર ગમે તે દ્રવ્ય, p. bait. થૂલ, ગાળ, દાણા કે અન્ય આકર્ષક દ્રવ્યની સાથે ઝેર ભેળવી જંતુ કીટ ઇ.ને આકર્ષતું દ્રવ્ય, (૨) ઝેરી પ્રલેાભન. p. sac. વિષાની. poisonous weed. ઝેરી ધાસપાત. poke. પ્રાણીની ગરદન પર મૂકવામાં
pollen
આવતી અણીદાર સાધન ધરારતી ધૂંસરી. polar bodies. માદા પ્રાણીઓમાં અર્ધીકરણ દરમિયાન બનતું નાનું કોષકેન્દ્ર, જેથી ઈંડું ખની રાકતું નથી. (૨) ધ્રુવિત પિંડે. polarity ધ્રુવતા. pole. છાતી સરસી ઉંચાઈ પર 4 કે તેથી વધારે ઈંચના વ્યાસવાળા છેડ. (૨) ગમે તે ગાળ કે અંડાકાર અંગના મુખ્ય અક્ષને અંચ ભાગ. (૩) હળના દંડ. (૪) ધ્રુવ. p. bean. સી. p.sha વળી. Polemonium rubrum L. દીર્ષાયુ શાભાની શાકાય વનસ્પતિ. Polianthas tuberosa L .શાભા માટે ઉગાડવામાં આવતા ગુલમ્મુ, ગુલછડી નામના છેડ,
poll. ઝાડની ટોચ કાપવી. (૨) ઢોરનાં શિંગડાં કાપવાં. pollard. વૃક્ષની ટોચ અંકુરિત થાય તે માટે તેની ટોચ કાપવામાં આવી હોય તેવું (વૃક્ષ). polled. કુદરતી રીતે શિંગડાં વિનાનું (ઢાર). pollen. પરાગ; પરાજરજ; ખીવાળું વનસ્પતિનું ક્લનકારી નરદ્રવ્ય, જે પરાગાશચમાં પીળાશ પડતા રંગવાળું રજ જેવું હાય છે. p. basket. પરાગગ્રાહી અંગ. (ર) મધમાખના પાછલા પગના નલાસ્થિમાં રહેલા ખાડા, જેમાં ફૂલ પરની પરાગરજ ચેર્ટ છે. p. brush. પરાગ થ્રા. p. chamber. પરાગકાષ્ઠ. p. grain પરાગકણ, પરાગરજ. (૨) લઘુ ખીજાણુ, જે સંકુરિત ની તરજન્યુજનક અને છે અને જેમાં ત્રણ કેન્દ્રક હાય છે, એક કેન્દ્રક અંડને ફલિત કરે છે, બીજું કેન્દ્રક ભ્રષ મનાવવા માટે બે ધ્રુવીય કેન્દ્ર'ની સાથે જોડાય છે અને ત્રીજું કેન્દ્રનું અપઘટન કરે છે. p. mother cell. પરાગ માતૃ કોષ. P. nucleus. પરાગ કેન્દ્રક.p.sac. પરાગધ્રાની p. sterile. એક પ્રકારની વનસ્પતિની જાતિ, જેનાં સ્ત્રીકેસર ફળદ્રુપ હોય છે પરંતુ પુંકેસર વંધ્ય હોય છે, જેથી અંતğગ્મન થઈ શકતું નથી. p. tube. પરાગનલિકા, પુષ્પની પરાગવાહિનીમાં પરાગરજ મુકાયા પછી

Page #465

pollu...
459
Polygonum... થત બહિરુદભેદ. pollenizer. જુઓ પર શેભા માટે વાવવામાં આવતું ઝાડ pollinizer. pollinate. પરાગનયન polyandrous. ફૂલદીઠ 20 કે તેથી થવું, પરાગનયન કરવું. pollination. વધારે સંખ્યામાં પુંકેસર ધરાવતું, બહુ પરાગનયન, પરાગણ. (૨) ફૂલના પુંકેસરી. પરાગાશયમાંથી પરાગરજને એકજ ફૂલના polycarpellary. બહુ અંડપી, બહુ કે બીજા ફૂલના સ્ત્રી કેસરમાં મૂકવા, સ્ત્રીકેસરી. p. fruit. બહુ સ્ત્રીકેસરવાળું જે ફળ કે બી નિર્માણનું પહેલું ફળ, બહુ સ્ત્રીકેસરી ફળ. polycarપગથિયું બને છે. (૩) પુષ્પના પુંકે- pous. બહુ સ્ત્રીકેસરવાળું, બહુ સ્ત્રીકેસરી. સરમાંથી સ્ત્રીકેસરમાં પરાગરજનું થતું polyembryonic mango, સ્થાનાંતર. p. cross પરપરાગનયન. આંબાને એક પ્રકાર, જેમાં બીજને ઘણાં p, insect કીટવાહિત પરાગનયન. ભ્રણ હેચ છે અને આના કારણે તે ઘણા p, self સ્વપરાગનયન. p., water છોડને ઉત્પન્ન કરે છે, અંકુરિત બનતા તે જળવાહિત પરાગનયન. p. wind પ્રત્યેક અંકુરને છૂટા પાડી ફરી તેની રોપણું પવનવાહિત પરાગનયન. p. constant કરવામાં આવે છે. સંકર – પરાગનયનથી ફળને એક પ્રકાર, જેમાં પરાગનયન તેની બે પ્રકારની વચ્ચે એક નીપજ આવે છે સુવાસ સમેત અનેક લક્ષણે માં પરિવર્તન અને તેમાં પણ ઘણીવાર તે કુંઠિત બને લાવતું નથી. pollinator. ફલીકરણ છે અને અનુપસ્થિત રહે છે; આથી રપ માટે એક વનસ્પતિમાંથી પરાગરજ કાઢીને સાચો પ્રકાર નીપજાવે છે. આ પ્રકાર બીજી વનસ્પતિના ફૂલમાં મૂકવાનું સાધન. કેવળ કેરળમાં જ જોવા મળે છે. (૨) વનરપતિનું પરાગનયન શકય બનાવ- polyembryony. બહુભતા; એક જ તાર કારક. pollinizer. એક ફૂલ બીજમાં ઘણાં બ્રણની હાજરીની ઘટના; પરથી બીજા ફૂલ પર ફરી પરાગરજ લઈ જેમાં એક ભ્રણનું લેગિક રીતે નિર્માણ જનાર અને એ રીતે પરાગનયનની પ્રક્રિ- થાય છે, જયારે બાકીનાં ભ્રણ વાનસ્પતિક ચામાં ભાગ ભજવતા જંતુ કે કીટક. (૨) રીતે ઉત્પન્ન થાય છે. સ્વ-અફળદ્રુ૫ ફળને પરાગરજ આપનાર. Polygala chinensis. ભેચ શણું. pollinium. ૫રાગપુંજ, પરાગપિંડ, polygamons. એકજ છેડમાં પૂર્ણ (૨) ઓર્કિંડ કુળની વનસ્પતિનાં પુષ્પમાં અને અપૂર્ણ ફૂલની હાજરી હેય તે, બહુ પરાગજને સમૂહ.
લિંગધારી, સર્વલિંગી. pollu disease. પીપરને થતે એક polygenesis. બહુમુલ ઉત્પત્તિ અનેક રુક્ષરોગ.
સ્વતંત્ર પુરગામી પિતૃઓ દ્વારા કઈ pollute. મલિન કરવું, બગાડવું, દૂષિત જાતિને થતા ઉદ્દભવ, polygenous.
કરવું. pollution. દૂષણ, પ્રદૂષણ. અનેક પ્રકારના શૈલેનું બનેલું. (૨) બહુpoly–. બહુ, અનેક અર્થસૂચક પૂર્વગ. જનક. polygeny. બહુજીવી. Polyalthia Cerasoides (Roxb.) polygonal soil. 3713 Hidf Bedd. ઊમડે, કુદુમી નામઘારી બિહાર રચનાથી અનિયમિત પડેલાં ચોસલાં. અને પશ્ચિમ ઘાટમાં થતું નાનું ઝાડ, જેનાં Polygonum bistorta . દીર્ધાયુ ફળ ખાવામાં આવે છે. P. fragrans શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં મૂળ ચામડાં (Dalz.) Bedd. ગૌરી નામનું પશ્ચિમ કમાવવા માટે ઉપયોગી બને છે. P. ઘાટમાં થતું ઝાડ, જેના કાષ્ઠના બિલિયર્ડના chinense L. અમેતા, નામની શેભા કયુ અને ક્રિકેટના સ્ટેપ બનાવવામાં માટેની વનસ્પતિ. P. fagopyrum L. 2012 D. p. longifolia, (Sonner.) (Syn. P. esculentum Moench). Thw. આસપાલવ, માર્ગની બંને બાજુ કુત, નામની ઉત્તરભારતમાં થતી વનસ્પતિ,

Page #466

polygynous
460
pome
જેના દાણા ખાવાના કામમાં આવે છે. polypetalous. ઘણી અથવા પૃથક P. gl: iam Willd. રગતરે હિકે, પૃથક પાંદડીઓવાળું, સંયુક્તકલા. p. નામની વનસ્પતિનો પ્રકાર, ppt beium. corolla. યુક્તદલા ફૂલમણિ.
R. Kr. રતનજેત, ઝીણકે એખરાટ polyplhagous parasite. ખાઉધરે નામની વનસ્પતિ.
પરજીવી, અનેક યજમાને પરથી પોષણ polygynous. અનેક સ્ત્રીકેસર, સ્ત્રી મેળવતે પરજીવી. કેસરચક્ર કે પરાગાસન ધરાવનાર. polyphyieric. બહુમૂલે દુભવી. (૨) polybhajoid. બહુ અર્ધસંખ્યક, બહુ વિવિધ પૂર્વમાંથી ઉદ્ભવેલું. એકગુણિત
polyphy Blous. બહુપણ, મુક્ત પરિpolyhybridization. બહુવિધ સંકરન, કોષ પણે ધરાવતું (પુષ્પ). polymer. બહુ બચવ, (૨) બે કે વધુ polyphoid, બહુગુણિત, બહકીય, જેમાં અણુથી બનેલું સાજન. polymeric કોષકેન્દ્રને દ્વિકીય સંખ્યાનાં રંગસૂત્ર વિશેષ gene. બહુલક જીવ, બહુ અવયવી જીવ. હેચ છે. polyvoidy. “નેક સંકર polynnerization. બહુલકીકરણ, વનરપતિમાં સાધારણ રીતે બેવડી સંખ્યાન બહુ અવયવીકરણ. (૨) સાપેક્ષ રીતે ઊંચે રંગસૂત્ર હેય તે ઘટના. (૨) બહુકીયતા, અણુભાર ધરાવતા સંયુક્ત અણુ. (૩) બહુરંગસૂત્રતા, બહુગુણિતતા. સરળ અણુમાંથી થતી પ્રતિક્રિયા. poly polyporous. બહુ રધી, બહુ છિદ્રી.
merous. બહુવચવી, બહુભાગી. polysaccharides, બહુશર્કરા કો. polymorphic. બહુરૂપી, બહુ આકા- (૨) કાર્બોદિત, ડેકિન્ટ્રને, વ્હાઈકોજન રીય. (૨) ક્રમિક પરિવર્તનેમાંથી પસાર વગેરે જેવાં સ્વાદવિહીન, જલદ્રાવ્ય, થતું. polymorphonisclear અસ્ફટિકીય ઢબે અને અદ્રાવ્ય સેલ્યુલોસ leucocytes. સફેદ રક્તકોષ, જેના અને સ્ટાર્ચ જેવાં વિવિધ દ્રવ્ય ધરાવતું કોષકેન્દ્રને આકાર અનિયમિત હાય કાર્બોદિત, જે જલ વિભાજનથી બે કે છે. (૨) બહુઆકારીય સફેદ રક્તષ. વિશેષ સરળ શર્કરા કે એક શર્કર મેને polymorphous. બહુરૂપી. poly- સેકેરાઈડ)માં વિઘટિત થાય છે. morphy. બહુરૂપી.
polysepalous calyx. અનેક વજpolyneuritis. બહુ ચેતારુજા, એક પત્રી વજ.
સાથે અનેક ચેતાઓ પર આવતે સેજે. polysiphonous. બહુનાલી. polynutrient fertitizer'. etg. polysomic. બહુકાયી, બહુસૂત્ર કાચ, પષક ઉર્વરક, બહુપષક ખાતર.
બહુસૂત્ર દેહ. polynymous. બહુનામી, ઘણાં નામથી polyspermous, બહુશુક્રકોષી. 20જણાતું.
lyspermy... બહુશુક્રાણુ નિષેચન. poloydestrous. બહુ મદકાલીય. polystalic. બહુ મધ્યરંભી. Polyommatus (Cosmolyte) polythalaimous. અનેક ખંડી, બહુbactacus. L. કઠોળમાં પડતા ઝાખાં ખંડી, બહુકોષી. લીલા રંગની ઈયળ, જે ઝાડનાં પાન, ફૂલ polyvoltine. એક જ વેતરમાં અનેક અને દાળ ખાય છે.
બચ્ચાં જણનાર. (૨) વર્ષ દરમિયાન અનેક polyose. ઓબલીના કચુકામાંથી મેળવ- કોશેટા બનાવનાર (રેશમના કીડા). વામાં આવતું દ્રવ્ય, જે ફળ પ્રોટીનની polyxylic. બહુદારૂક. સારી ગરજ સારે છે.
pomace. રસ કાઢી લીધા બાદ શેષ રહેવા polyp• શ્લેષી ત્વચામાંથી થતી સરળ, પામતાં ફળ અને વનસ્પતિનાં અવશેષ. દંડીય વૃદ્ધિ. (૨) કાશેશ.
pome. સફરજન, પીઅર, કિવન્સ જેવાં

Page #467

461
pomegranate
અનેક ખી ધરાવતાં, હલકા પ્રકારનાં, ફેટી, બે કે ત્રણ કાષી ગરવાળા ફળ. pomegranate. દાડમ, અનર; Punica ganatum L. નામના, મૂળ ઈરાનના પણ ભારતભરમાં થતા ઝાડનું ફળ; જે સાનેરી કે ન!રંગી રંગની છાલ ધરાવે છે, ઠંડક આપે છે અને ઔઔષધીય ગુણ ધરાવતું મેટું ફળ છે. તેની છાલ મરડા અને અતિસારમાં તથા રંગ કામમાં ઉપયાગી અને છે. તેને રસ અમ્લીય છે અને તેમાં સુંદર--સફેદ અથવા લાલ કળીઓ આવેલી હાચ છે. ઠંડા શિયાળાની કે ગરમ સૂકી આબેહવા તેને વધારે અનુકૂળ પડે છે. શિયાળામાં દાડમડીનાં પાન ખરી પડે છે, જ્યારે ગરમ હવામાનમાં તે સદાહરિત રહે . હિમાલયમાં થતાં દાડમ ખાવાના કામમાં આવતાં નથી પરંતુ તેનું અનારદાણા નામનું મસાલાનું દ્રવ્ય બને છે. p. butterfly. દાડમનું પતંગિયું. p. melon. મકમેલન; તડબૂચ. pomelo. જુએ ummelo. pomiculturc. ફળ સંવર્ધન, pomological section, ફળવિજ્ઞાન વિભાગ, Pomology. ફળવિજ્ઞાન, વિશેષ કરીને ફળઝાડ પર થતાં ફળને અંગેનું વિજ્ઞાન. Pcncirus thifoliata (L.) Raf [Syn. Citrus trifoliata L,]. નામનું નાનું પાનખર, કાંટાવાળું અખતરા માટે વાવવામાં આવતું ઝાડ, જેને ઉપયાગ વાડ ભુતાવવા માટે થાય છે. pond. કુદરતી કે માનવે બનાવેલું જલાગાર, તળાવ. p. life. તળાવમાં રહેતા -પૃષ્ઠવંશી પ્રાણીએ. pondage. તળાવની પાણી સંઘરવાની ક્ષમતા. pongam. કુંજનું ઝાડ; મધ્યમ કદનું, લગભગ સદાહરિત, નદી કાંઠા પર વાવવામાં આવતું, જાડી છાલ, સફેદ કાષ્ઠવાળું ઝાડ, જેનાં ખીને પીલીને કાઢવામાં આવતા તેલના સાબુ બનાવવામાં આવે છે, ઉપરાંત તે દીવાબત્તી માટે તથા ઔષધ બનાવવામાં ઉપયોગી બને છે. તેનાં પાન અને તેલ કાઢી લીધા બાદ ખીતા સવશેષ – ખાળના
poar
ખાતર તરીકે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે, તેનાં ફળ ખાદ્ય છે, કાષ્ટ બળતણ આપે છે. આ વૃક્ષને છાયા અને શેલા માટે ઉગાડવામાં આવે છે, જે વેરાન અને સૂકા વિસ્તારીને નૃક્ષમય બનાવવા ઉપયાગી છે. અનેક પ્રકારની જમીનેામાં થતું આ ઝાડ સુકારાને ઠીક ઠીક સામનેા કરી શકે છે. Pongamia pinnata (L.) Pierre [Svn. P. glabra Vent.], કરંજ; દક્ષિણ ભારતના બંને કાઠા, પ. બંગાળ અને ત્રાવણકારની નદીઓના કાંઠા પર થતું ઝાડ, તેનાં બીને પીલીને કાઢવામાં આવતું તેલ સાબુ બનાવવા તથા દીવાબત્તીના કામમાં આવે છે ઉપરાંત ચામડીના રંગોમાં તેના ઉપયેાગ કરવામાં આવે છે. તેનાં પાન ખાતર તરીકે કામમાં આવે છે અને ફળ ખાદ્ય છે.
pony. ટટ્ટે
pool, વ્યવસાય એકીકરણ. (૨) પાણીના કુદરતી સંગ્રહ, જળાશય. p. frost. તુષાર, હિમના બે પ્રકારમાંને એક પ્રકાર, જેમાં hill frost ડુંગરાળ હિમ તરીકે પણ એળખાય છે. pooling. એકત્રીકરણ.
Poona
Budded. ગ્રેપફ્રૂટને એક
પ્રકાર.
Poonch sheep. કારમીરમાં થતી ઘેટાની આલાદના એક પ્રકાર, તેનું ઊન ભારે અને નરમ હોય છે. poonspar. ; Calophyllum apetalum Willd (C. Wightianum T. Anders.). નામનું મહારાષ્ટ્ર, કર્ણાટક અને કેરળમાં થતું ઝાડ, જેનું ફળ ખાદ્ય છે અને કાષ્ટ પેક કરવાનાં ખેામાં, પેટીઓ, ફર્નિચર, વેનિચર અને પ્લાયવૂડ બનાવવા માટે ઉપયોગી છે. poor. મંદશક્તિ કે જેમહીન. p. conductor, મંવાહક. p. drainage. જલસંતૃપ્ત જમીનમાં પાણી ભરાઈ રહેવાની કુદરતી અવસ્થા, વનસ્પતિને આવશ્યક હોય તે કરતાં વધારે પ્રમાણમાં ભરાઈ રહેતું પાણી. . land. ચેકસ

Page #468

poovan
462
Portia..
પ્રકારના કૃષિ કામ માટેની ગુણવત્તા નહિ ખાં, દીવાસળીઓ, પ્લાયવૂડ અને લાકધરાવતી જમીન. p. man's cow. ડાને માવો બનાવવામાં આવે છે. બકરી. p. soil. ફળદ્રુપતાની ઊણપ કે Porana paniculata Roxb. દેલા કઈ પ્રતિકૂળ ભૌતિક પરિસ્થિતિના કારણે નામને શેક્ષા માટે ઉગાડવામાં આવતા ચોકસ પ્રકારની વનસ્પતિ માટે અનુકૂળ પેલો. ન હોય તેવા પ્રકારની જમીન. p. porcupine, શાહુડી. Hystricidae stand. ગમે તે પાકને રેપ, જેનું કુળનું ટટાર શૂળ ધરાવતું દંતક પ્રકારનું બંધ, અંકુરણું બરાબર થતું નથી અને પરિણામે ટકરીઓ અને નદી કિનારે જથમાં રહેતું, છોડ કે રોપ અસમાન રીતે ઊગે છે. p. વનસ્પત્યાહારી ચોપગું પ્રાણી, જે બગીચા tilth. જમીનની કંગાળ ભૌતિક સ્થિતિ, અને વનને નુકસાન પહોંચાડે છે. અથવા સખત અને ઢેફાંવાળી જમીન. pore. છિદ્ર, ૨%. (૨) પ્રાણુ અને વનPoovan, નાનું ફળ, પીળી અને પાતળી સ્પતિની ત્વચીય પેશીમાંનું સૂક્ષ્મ છિદ્ર, જે છાલ, મીઠા ગરવાળું લાલ એલચી કેળું; અવશેષણ અને ઉદન કરવામાં સહાય આવાં કેળાની હમ 50 રતન વજન અને ભૂત થાય છે. p. space. છિદ્રાવકાશ. લગભગ 225 કેળાંવાળી હોય છે.
(૨) સ્થૂલ કણ સિવાયની જમીનની કુલ pop corn. મકાઈની ધાણું,Zea mays- જગ્યા; રેતીમાં 30 ટકા, હળવી કાંપવાળી par. eberta. સેકવાથી ફૂલીને ધાણું જમીનમાં 35 ટકા, મધ્યમ કાંપવાળી જમીબનાવે તે ગમે તે મકાઈને દાણે. આવી નમાં 40 ટકા, ભારે કાંપવાળી જમીનમાં મકાઈ ભારતમાં થતી નથી.
45 ટકા, મૃદા કાંપવાળી જમીનમાં 47 થી popped rice. HH21.
50 ટકા, માટીમાં 50 ટકા અને ભારે માટીમાં poppy. અફીણ છેડ, જુઓ opium- 66 ટકા છિદ્રાવકાશ હોય છે. રેતી કરતાં poppy. p. downy mildew. માટીમાં છિદ્રાળુતા વધારે હોય છે અને Pernospora arborescens. 11441 તેથી અપવાહ અને વાત વિનિમય માટે તે જંતુથી અફીણના છોડને થતા રોગને એક વધારે અનુકુળતા ધરાવે છે. દાણાદાર 3512. p. powdery mildew. ૨ચના અને કાર્બનિક દ્રવ્યની હાજરીને Erysiphe polygoni. નામના જંતુથી વધારે પ્રમાણમાં છિદ્રાળુ જગ્યા જોઈએ. અફીણના છોડને થતા રોગને એક પ્રકાર. porogamy. બીજછિદ્ર ફલન. poropopulation. વસ્તી, જનસંખ્યા. p. sity. છિદ્રાળુતા, ઘનકએ રેકેલી density, વસ્તીની ગીચતા.
ન હોય તેવી કુલ જમીનને આંશિક ભાગ, Populus alba L. સફેદ પોપ્ટર નામનું જે કુલ ઘનફળના ખાલી ઘનફળ સાથેના ઝાડ, જે. વાચવ્ય હિમાલયમાં થાય છે. ગુણોત્તર દ્વારા દર્શાવવામાં આવે છે, આ અને જેના કાષ્ટની દીવાસળીની પેટીઓ તેની ટકાવારી ગણાય છે. p, soil. અને પેક કરવાનાં ખાં બનાવવામાં જમીનની છિદ્રાળુતા. porous, છિદ્રાળું. 2012 3. P. ciliata Wall. 51271128 pork. $420 712. porker, 1124 ભુતાન સુધીના હિમાલયમાં થતું ઝાડ, માટે ઉછેરવામાં આવતું ડુક્કર જેના કાષ્ટની દીવાસળીઓ બનાવવામાં pormal. પરવળ. આવે છે. P. euphrotica Olive. poromboke. પડતર સરકારી જમીન. વાયવ્ય હિમાલયનાં 4,000 મી.ની ઊંચાઈ Portia tree. પારસ પીપળે; Thes42 woment you tall de $181 42 pesia populnea (L.) Soland. થતું ઊંચું ઝાડ, જેનું સારું ઇમારતી લાકડું ex Corrી નામનું નાનું, સદા હરિત બને છે. P. nigra L. વાયવ્ય હિમા- મધ્યમ કદનું, કાઠાળ વિસ્તાર, છિદ્રાળ લયમા થતું ઝાડ, જેના કાષ્ઠનાં પિક કરવાનાં જમીનમાં ઝડપથી ઊગતું, મેટાં પીળાં

Page #469

Portulaca
468
P.- bellied
કલવાળું ઝાડ, જેની છાલ દેરડા “નાવવા પછીની અવસ્થા. p. . applicatiમાટે કામમાં આવે છે. બીને પીલીને કાઢ on. પાક પાકી જાય ત્યારપછી રાસાવામાં આવતા તેલની દીવાબત્તી કરવામાં ચાણિક દ્રવ્ય (ખાસ કરીને ઘાસયાતને આવે છે, કાષ્ટ કૃષિ ઓજારો, હેડીઓ, નાશ કરનાર દ્રવ્ય)ને છંટકાવ. p. e. ફિનિચર અને પેટીઓ બનાવવામાં ઉપયોગી damping off. જમીન પર રોપ થાય છે.
દેખાય ત્યારબાદ તેને કરવામાં આવતો Portulaca grandiflora Hook. dill. p. e, treetment. oy Hla. એક શાકીય વનસ્પનિ, P. meridiana માંથી વનસ્પતિ ઉગી નીકળે ત્યાર બાદ Bancol. ખાટીલુણીની ભાજી. P. તેની કરવામાં આવતી માવજત. p. e. oleracea L. 110. P. polosa weedicide. 415 90 912 Madr. મોટીલણની ભાછ. P. Qua- બાદ ઘાસપાતને નાશ કરી શકે પણ diifolia L. ખાટી લણની ભાજી, ઝીણું પાક સહન કરે તેવા દ્રવ્યને છંટકાવ. cell HD. P. tuberosa Roxb. post-fertilization tissue. Glaધળી લણની ભાજી, રૂછાળી લુણુની ભાજી. ચત્તર-ફલત્તર પેશી. Portulacaria afra Jacq. 2438- post-monsoon rains, ils 21042ચામાં વાવવામાં આવતા સુપ.
નવેમ્બરમાં થતો વરસાદ, જે નૈઋત્યના position effect, સ્થિતિ પ્રભાવ. (૨) વરસાદની મોસમ પૂરી થઈ ગયા બાદ રંગસૂત્ર પર જનિન કે જનિન સમૂહની પડે છે, જેની સમગ્ર વર્ષ દરમિયાન પડતા. સ્થિતિમાં ફેરફાર થવાથી તેના સમરૂ૫ કુલ વરસાદમાં માત્ર 13 જ ટકાવારી થાય છે. પ્રકારમાં થતા ફેરફાર.
postmortem. અરણેત્તર. positive, અનુલોમ, ઘન. p. ion. postpartum. પ્રસોત્તર. postવીજળીને ધનભાર ધરાવતો બાચન, કેટા- parturient dyspepsia, પ્રસચન. positively. અનુલેમ, ધન. p. સર અજીર્ણ-અરુચિને ગાયોને લાગુ પડતો charged. batallorulla. p. geo- એક પ્રકારને રેગ. p. p. ketosis. tropic. ભૂસ્યાવર્તિક. p. helio પ્રસાર અજીર્ણ. tropic. પ્રકાશ નુવાર્તિક, સૂર્યાનુવતિક. postulate. ઝહીત સિદ્ધાંત. possession. કબજો.
pot, વાસણ, પાત્ર post–. પશ્ચ, ઉત્તર અર્થસૂચક પૂર્વગ. p.- bellied, અયોગ્ય ખોરાક કે અયોગ્ય post arial, પશ્ચ અક્ષીય.
પષણના કારણે પેટ ફૂલી જાય તેવા પ્રકારનું post cenum. ખવડાવ્યા બાદ. (૨) (પ્રાણ). p. bound, ગૂંચવાયેલા મળવૈજ્ઞાનિક લખાણમાં તેનું સંક્ષિપ્તરૂપ pc. વાળે કુંડામાં ઉગાડવામાં આવતો (છોડ). થાય છે.
p. culture.કુંડામાં કોઈ છોડ ઉગાડો. post-climacteric. 249741 . p. garden, કુંડમાં છેડ વાવવાથી વતન બાદ, અવસ્થા પરિવર્તન આવી ગયા થતી શોભા. (૨) કુંડામાં છોડ વાવી રચાતો. પછીની અવસ્થા અંગેનું. p-cl. stage, નાનકડે ઉદ્યાન. p.layering, જુઓ પકવફળના શ્વસન વકરેખાની અવસ્થા, air layering. p. mixture. 632જે દરમિયાન અવસ્થા પરિવર્તનની પરા- ગૃહના રોપ ઉછેરવામાં આવતા હોય તેવા કાકા આવ્યા પછી શ્વસનગ ઓછો થતો કડાને ભરવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતાં જાય છે.
મિશ્ર દ્વ,જેમ કે, મોટા ભાગે 2થી 3 ભાગ post-climax. પશ્ચપરાકાષ્ઠા, ઉત્તર કાંપ, 2 ભાગ સડેલું મિશ્ર ખાતર કે ચ૨માવસ્થા.
ગાયનું છાણ, એક ભાગ નદીની ઝીણું રેતી, p0st - emergence પાક પાકી ગયા 3 ભાગ પાનની ફૂગ ને સમાવેશ થાય

Page #470

potash
છે. p. test. જમીન પર ઉગાડેલા છેડ કરતા કુંડામાં ઉછેરવામાં આવતા પની પાષણ ઇ. નણવા માટે કરવામાં આવતી કસેટી. Potting, છેડના ઉછેર માટેના મિશ્રણવાળી કુંડામાં ધરુની ફેર રાપણી potash. પાટારા. (ર) પેશિયમ અને તેનાં સંયેાજાને લાગુ કરવામાં આવતા શબ્દ પ્રયોગ; રાસાયણિક ખાતરના સૂત્ર અનુસાર તે K2O થાય છે; જીએ potassium. potassium. વનસ્પતિ માટેનું મહત્ત્વનું પેાષકદ્રવ્ય, જેનું વનસ્પતિ પાટૅશિયમ (K+) આયન તરીકે અવશેાષણ કરે છે. રેગ પ્રતિકાર, જંતુ ઉપદ્રવ, ઠંડી અને પ્રતિકૂળ સોગામાં વનસ્પતિની ક્ષમતા વધારે છે. કાંછના નિર્માણમાં અને શર્કરા દ્રશ્યેાની હેરફેરમાં તે અગત્યના ભાગ ભજવે છે. તમાકુ, ખટમધુરા ફળા ઇ.ની ગુણવત્તામાં સુધારા લાવે છે અને અનાજના કણ અથવા દાણાને પૂરેપૂરા ભરી દે છે. પેટેશિયમની ઊણપ ધરાવતી જમીનાને અથવા તેના અનુમૂળ રીતે સ્વીકાર કરી શકે તેવી જમીનને પેટેશિયમયુક્ત ખાતર આપવામાં આવે છે, તે ઉપરાંત તમાકુ, ડુંગળી, ટમેટાં જેવાં પાક અને ફળ ઝાડને પણ તે માપવામાં આવે છે. પોટાશનાં મ્યુરિયેટ, પોટાશનાં સલ્ફેટ, લાકડાની રાખ, ઢારનાં મળમૂત્રની રાખ, પાંદડાંને સડા, તમાકુના ાડના હૂંઠાં ઇ. દ્વારા આ મહત્ત્વનું ખાતર આપવામાં આવે છે. p. chloride. ખાતરમાં સામાન્ય રીતે ઉપયેગમાં લેવામાં આવતું લવણ. KCI. p. deficiency. પેટૅશિયમની ઊણપ; પાકની પરિસ્થિતિના આધાર આ દ્રવ્ય કેટલા પ્રમાણમાં છે અથવા તેની કેટલા પ્રમાણમાં ઊણપ છે તેના પર છે. p. fixation. જલદ્રાશ્ય અને વિનિમયક્ષમ પાટૅશિયમનું એછા ઉપલબ્ધ સ્વરૂપમાં પરિવર્તન કરવાની પ્રક્રિયા. p. iodide K[; આયાડાઇન પૂરક તરીકે કૃષિ સાથે સંકળાયેલ પ્રાણીઓને આપવામાં આવતું સફેદ જલદ્રાવ્ય રસાયણ, p. nitrate. 13 ટકા નાઇટ્રોજન અને
464
patato
44 ટકા પેાટાશ ધરાવતું ખાતરનું સયેાજ ન . p· permanganate. \M, O4; ઘેરું, ભૂÝ, સ્ફટિકીય દ્રવ્ય, જેને ઉપયાગ જંતુનાશક અને ચયાપચયક દ્રવ્ય તરીકે કરવામાં આવે છે. કાર્બનિક દ્રવ્યમાં નાઈટ્રોજનનું પ્રમાણ નક્કી કરવા તેને ઉપયાગ કરવામાં આવે છે. p. phosphate. પોટેશિયમ મેનિફેસ્ફેટ જેવું, ખાતર તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું પોટેશિયમનું ગમે તે ફ્ફેટ. p. sulphate. K.SO, સૂત્ર ધરાવતું મિશ્ર ખાતર મનાવવામાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું એક પટારાવાહક દ્રવ્ય. potato. બટાટા; Solanum tuberosum L. નામની ખાદ્ય કંદ – એટલે બટાટાની શાકીય વનસ્પતિ. મેટા ભાગે તેને પાક ઠંડા, ભેજવાળાં પ્રદેશમાં થાય છે. આખા કંદ – બટાટા કે આંખવાળા ભાગને કાપીતેને વાવવામાં આવે છે. ઊંચી ટેકરીઆમાં તેને માર્ચ-એપ્રિલના ગાળામાં, નીચી ટેકરીઓમાં ડિસેમ્બર-જાન્યુઆરીના ગાળામાં અને મેદાની પ્રદેશમાં સપ્ટેમ્બર
ટેબરના ગાળામાં તેની વાવણી કરવામાં આવે છે. p. aphid. Myzus persicae Sulz. નામના બટાટાને મેલેમશી કીટ, જે તેના અંકુર પર હલ્લે કરે છે અને તે અનેક પ્રકારના વિષાણુજન્ય રોગાના વાહક બને છે. p. bacterinl wilt. જુઆ Potato bron rot. p. bangle diseses. જુએ hotato broom rot. p. bean. શક્કરિયા Pachyrhizus angulatus Rich. [P. erosus (L.). Urb.]. નામની કંદ અને બી પેદા કરતી દીર્ઘાયુ શાકીય વનસ્પતિ, જેનું મૂળ વતન મચ અમેરિકાનું પણ અહીં પ. બંગાળ, બિહાર, આસામ, એરિસા અને આન્ધ્ર પ્રદેશમાં વાવવામાં આવે છે. પાણીને સારા નિકાલ ધરાવતી અને ભીની જમીનમાં તેને વાવવામાં આવે છે. p. beetles. Epilachna cigintioctopunctata Fabr; E. dodecastign Mals; E. ocellata Rdt;

Page #471

potato
465
potato
E. curcularis Kobs, નામના બેટા- બટાટાને થતો રોગ, જેમાં ભોંય ભીતરના ટામાં પડતા ઢાલપક્ષ જંતુ, ખાસ કરીને બટાટાના કંદ પર ટેકા જેવું થાય છે. p. ટેકરીઓ પર ઉગાડવામાં આવતા આ પાક harvesting plough. એક પ્રકારનું માટે તે ગંભીર હાનિ પહોંચાડે છે. તેનાં હળ, જે કઠણ જમીન પર ઉપયોગમાં પીળાં, મજબૂત, કાંટાળ ડાળ અને મોટાં લેવામાં આવે છે, જેના કાર્યથી બટાટાના જંતુ પાન ખાય છે અને તેને ખેરવી કંઇ છૂટા પાડી શકાય છે. p. jassid. નાખે છે. p. black heart. ઓછા Empoasca kerri var. motti Prહવા ઉજાશવાળા ભંડારમાં લાંબા સમય uthi. નામના બટાટાના પાક પર લીલા રાખવામાં આવેલા બટાટાને, ખાસ કરીને રંગના નરમ શરીર વાળા પડતા તડતડિયા; ઢગલા હેઠળના બટાટાને કિસજન નહિ જે છોડનાં પાન અને અન્ય નરમ ભાગને મળવાના કારણે લાગુ પડતો બિનજીવાણુ રસ ચૂસે છે. plate blight.Phyરોગ, જેમાં બટાટા છેવટે કાળા પડે છે. tophthora infestans (Mont) p. black leg and soft rot. De Bary. નામના કીટથી બટાટાને Erginia carotopara. નામના જંતુથી થતા ગંભીર પ્રકારને રેગ. p. leaf બટાટાને થતો રોગ, જેમાં બટાટાનો છોડ curl. બટાટાને થતા વિષ્ણુજન્ય રોગ, પીળે, લીલે કે ફીક પડી જાય છે અને જેમાં તેનાં પાન ઉપર તરફ વળવા માટે છેવટે કરમાઈ મરી જાય છે. p.black છે, જેથી છોડ વધતો નથી. p. mosaic. scurf. Pellicularia filamentosa. બટાટાને થતો વિષ્ણુજન્ય એક રોગ. p. નામના જંતુથી બટાટાને થતો રોગ, જેમાં powdery scab.Spongospora અંકુરનાં અંગે મરી જાય છે. p. brown subterranea. નામના જંતુથી બટાટાને rot. 021212 RESLO potato bacterial થતા રોગને એક પ્રકાર, જેમાં રોગવાળા wilt, potato ring disease, potato છોડની પેશી જેલી જેવી નરમ થાય છે, bangle disease ઇ. નામે પણ ઓળ- છાલ ખરવા મળે છે, અને ભંડારમાં રાખખાય છે અને જે Pseudomonas વામાં આવેલા બટાટા સડવા માંડે છે. solanacearum(Smith) Dowson. p. ring disease. all potato નામના જંતુથી થાય છે, જેમાં છોડનાં brown rot. p. scab. Streptomy. પાન ખરે છે, અને ત્યાર બાદ છોડ કર- ces scabies. થી બટાટાને થતો રોગ, જેમાં માવા માંડે છે. p. charcoal rot. તેની વક્ષા જેવી પેશીઓ ખરબચડી બને Macrophomina phaseoli.-114441 ovden 3. p. tuber moth. Gnorimo. બટાટાને થતો એક રોગ, જેમાં તેનાં schema operculella Zell. નામને મૂળને સડે લાગે છે અને પ્રકાંડની છાલ ખેતરના તથા ભંડારના બટાટાને ગંભીર કોલસા જેવી કાળી પડે છે. p. dry હાનિ પહોંચાડ કીટ, જે બટાટાના કંદને rot. Fusarium coeruleum. ! 0121212 કરી તેમાં દર બનાવે છે અને બંને ઠેકાણેના થતો રોગ, જેમાં છોડની નીચેની તરફનાં બટાટાને ભારે નુકસાન કરે છે. p. પાન પીળાં પડે છે, પ્રકાંડ ઝડપથી કરમાવા wart. Synchytrium endobioticમાંડે છે અને કંદ બદામી બને છે. p. unm..નામનું, બટાટાની સમગ્ર મોસમ દરમિearly blight. Alternaria solani ચાન તેને ભારે નુકસાન કરતું જતું, જેથી બટા(Ell. & Mart.) Jones and a vat 21°17 042121411 $e $109143 Grout. નામના જંતુથી બટાટાને થતા છે. p. yam. રતાળુ, વારાહીકંદ; Dosરેગને પ્રકાર, જેમાં તેનાં પાન ખરે છે. corea bulbiera , (D. satiya p. golden nematode. Synchy- Thunb.). 1991 0474412Hi ya trium endobioticum. નામના કૃમિથી ક્ષય, જેનાં મૂળનું શાક બનાવવામાં આવે છે. ક. કે-૩૦

Page #472

potency
466
pound
અને ઊનને જોવા માટે તે ઉપયોગી બને છે. અસ્લીય ખાતર બને છે; potency• જનનક્ષમતા, ફળદ્રુપતા, poult. નર કે માદા તરીકે પારખી ને કરતા.
શકાય અથવા જેની સ્પષ્ટ જાતીયતા જણાઈ potential. સ્થિતિમાન, વિભવ. (૨) ન હોય તેવું મરધી અથવા કોઈ પણ
એક બિંદુ સુધી એક ઘટક દ્રવ્યને બળની પક્ષીનું બચ્યું. poulterer. મરઘાં– સામે ખસેડવા માટે જરૂરી બનતું કાર્ય. બતકને વિકતા. poultry, માંસ, ઈંડાં (૩) અંતર્તિહિત; સંભાવ્ય. p. acidity, અથવા પીંછાં માટે ઉછેરવામાં આવતાં અંતનિહિત અમ્લતા. p. electricity. મરઘા-બતકાં, જેમાં મરઘીનાં બચ્ચાં, અંનત અંતર ૫રથી એકમ ધન વીજભાર બતક, ટેક અને ગિની પક્ષીઓને સમાવેશ મેળવવા માટે જરૂરી બનતા કાર્ચથી કેાઈ થાય છે. p. band. મરઘા-બતકને પણ બિંદુએ માપવામાં આવે તેવી વિભવ અથવા ગમે તે પક્ષીની ઓળખ માટેની વિત. p. energy. સંભાવ્ય અથવા વિગતો દર્શાવતી, તેના પગે લગાડવામાં બીજભૂત ઊજે. p. soil acidity. આવતી મોટા ભાગે એલ્યુમિનિયમની વીંટી. જમીનમાંના વિનિમયક્ષમ હાઈડ્રોજન આયન p. farm. મરઘા-બતકનું ફાર્મ. p. કે જેને કેટાનિક વિનિમય દ્વારા જમીનમાં husbandry. મરઘા-બતકાં સંવર્ધન મુક્ત કે સક્રિય બનાવી શકાય, જમીનમાં મરઘા-બતકાં અને તેમની માંસ, ઈંડાં જેવી રહેલી એનાચન અચ્છતા. p. value. પેદાશનાં ઉત્પાદન, વિતરણ સમેત તેમનાં સંભાગ્ય-અંતર્નિહિત મલ્ય. potentio- ઉછેર, સંવર્ધન, પાલન, ઈંડાં સેવન, વિકી meter. વિવિધ વોલટેજ નેધવા અને અને વ્યવસ્થા અંગેનું વિજ્ઞાન. p. keepતેનું નિયમન કરવા માટેનું ઉપકરણ. er. મરઘા-બતકોને રખેવાળ-પાલક. p. potherb. ખાદ્ય ચકાંવાળી વનસ્પતિ, lice. Mallophaga શ્રેણીની મરઘાં– જેનાં ટાચકને રાંધીની ખાવામાં આવે છે. બતકાના શરીર પર થતી જ. p. man, p, jute, એક કુમળો છોડ, જે ખાવાના મરઘા-બતકાં અંગેનું કામકાજ કરનાર કામમાં આવે છે.
વ્યક્તિ. p. manager. મરઘા-બતPothes scandens L. શેભા માટે કાંના ફાર્મને વ્યવસ્થાપક-સંચાલક. p. ઉગાડવામાં આવતી આરહી કે ભૂસ્તરી manure, મરઘા-બતકાંનાં ચરક અને શાકીય વનસ્પતિ.
મૂહનું મિશ્રણ, જેમાં વનસ્પતિના પોષક potometer વૃદ્ધિ પામતી વનસ્પતિને તો હોય છે. જે તે તાજ હોય તો તેમાં ભેિજગ્રહણ કરવાને દર માપવાનું સાધન. 80 ટકા ભેજ, 1 ટકે નાઈટ્રોજન, 0.8 pondrette, વિષ્ટાચૂર્ણ, મળના ભેજને ટકા ફે ફેટિક એસિડ અને 0.5 ટકા બરાબર દૂર કરી તેમાં માટી, રાખડી, પેટાશ હોય છે. તાપના કારણે તેને ભેજ કોલસાની ભૂકી, લાકડાને વહે૨ ઈ. ભેળવીને દૂર થતાં આ મિશ્રણ વિઘટિત બને છે. બનાવવામાં આવતું ખાતર અથવા સૂકવેલા p. netting. તા૨ બાંધીને તેમાં મળમાં તેટલા જ પ્રમાણમાં રાખેડી અને પાંજરાં બનાવી તૈયાર કરવામાં આવતા, 10 ટકા કોલસાની ભૂકી ઉમેરતા ગંધ મરઘા-બતકોને વાડે. p. officer, વિનાનું દ્રવ્ય બને છે, જેમાં 1.52 ટકા મરઘા-બતકોને અધિકારી. p. picker.
N (નાઈટ્રોજન), 2.8 ટકા PO, મરઘા-બતકાંનાં પીંછા દૂર કરવાનું યંત્ર. (ફક્સ પેન્ટેકસાઈડ) 4.1 ટકા prange, લીલે ખેરાક અને હરવાKOO (પિટેશિયમ ઓકસાઈડે) અને ફરવા માટેનું મરઘા-બતકાનું સ્થાન. 24.2 ટકા ચૂનો હોય છે. મળમાં 40થી50 pound. વજનનું 16 ઐસ વજનનું એકમ. ટકા રાખેડી ઉમેરવામાં આવે તો સૂકું (૨) પ્રાણીઓ માટે વાડે. poundal. 2 થી 3 ટકા નાઈટ્રોજન ધરાવતું એક પાઉંડ વજન લગાડતા પ્રત્યેક સેકડે

Page #473

Pouzolzia...
467
pregnancy
લે મળતા પ્રગ
precocious. નિયત સમય અગાઉ pouzolzia tuberosa. Wight. ઇ. વનસ્પતિને પુછુભવ થાય કે તેને ફળ ભારતને ખાદ્ય મૂળને સુપ.
. બેસે તે સંબંધી. powder. 451, 41832. p. duster. pr.-combustion chamber.
એન્જિન કે ટ્રેકટર દ્વારા સંચાલિત પાઉડર દહન પૂર્વકક્ષ. છાંટવાનું યંત્ર; આમાં ઝાડ પર છાંટવા, preconditioning. પૂર્વપ્રેરણ, પૂર્વાસ્વયંચાલિત તથા બહુહેતુક છંટકાવ યંત્ર રેપણ. ઉપલબ્ધ બને. powdered milk. precursor. પૂર્વદ્રવ્ય, પુરાવત. દૂધની ભૂકી. powdery mildew, predacious. ૫રભક્ષી, અન્ય જીવને અનેક જાતિના કુગના કારણે ઘણું પોતાને ભક્ષ્ય બનાવનાર. વનસ્પતિઓને લાગુ પડતે રોગ. આવી predatism. વચગાળાનું પરજીવી; જેમફૂગ પાન, પ્રકાંડ અને ફળ ૫ર થાય કે પ્રાણીઓ પર મરે આક્રમણ કરે તે. છે અને વનસ્પતિના કોષમાંથી રસ ચૂસે predator. અન્ય પ્રાણી પર છવનાર, છે અને પરિણામે વનસ્પતિની ઉપર સફેદ તેને ખાનાર ગમે તે પ્રાણી, જેમાં જંતુને ભૂકા જેવાં દેખાય છે.
પણ સમાવેશ થાય છે. રેગિષ્ટ વનસ્પતિને power. બળ, શક્તિ. p. duster. ખાનાર પરભક્ષી ઉપકારક બને છે. શક્તિચાલિત ભૂકી છાંટનારું યંત્ર. p. predisposition. એક અથવા વિશેષ lift. ચંદ્રચાલિત લિફટ. p. machine. પર્યાવરણીય કારણસર રોગ લાગુ થવાની ચંત્ર. p. take off. ટ્રેકટરદ્વારા તેને શક્યતા. સંલગ્ન ઘટકને શક્તિ પ્રદાન કરનાર દંડ predominate પ્રભાવ પામ. (૨) અને બે કે તેથી વધારે સંધાવાળું સાધન. પ્રભાવી. pox. ENO! C1119 2018 arall 2421521 pre-emergence application. પરિસ્થિતિમાં આવેલાં ખટમધુરાં ફળની પાક વાવ્યા પછી અને તેને અંકુર ફૂટે છાલપર પડતા ખાડાના ડાઘ. (૨) શીતળા તે અગાઉ જંતુધન દ્રવ્યને કરવામાં આવતો જેવાં પ્રાણીઓને લાગુ પડતે સંક્રામક રોગ. 2519. pre. e, weed control. p. p. m. દસ લાખ દીઠ ભાગના અગ્રેજી પૂર્વોદભેદ ઘાસપાત નિયંત્રણ, p.e. weeશબ્દો parts per millionનું સંક્ષેપ રૂ૫. dicide. પાકના અંકુર ફૂટ તે અગાઉ prairy soil. વક્ષરહિત તૃણમૂમિ. જમીન પર ઘાસપાતનાશક દ્રવ્ય લગાવવાં. pre-. પૂર્વ અર્થસૂચક પૂર્વગ.
preen. ચાંચ વડે પક્ષી પોતાનાં પીછાંને preaxial. પુરક્ષ.
સરખાં કરે અથવા સાફ કરે તે ક્રિયા. prebloom. અંકુરિત બનતે (છોડ). pr, land. મોટા ભાગનાં પક્ષીઓની precipitation, અવક્ષે૫; વરસાદ, બરફ, પૂછડીમ આપેલી તેલને સ્ત્રાવ કરતી ગ્રંથિ, કરા છે. સ્વરૂપે, વાતાવરણમાં ભેજ સંઘ- જેનું તેલ સ્રવણ પીછાંને સરખા અને નિત થઈને જમીન પર વરસે; આ પ્રમાણેને જલ-સહ બનાવે છે. અવક્ષેપ સૈનિક દર ઇચ કે મિ.મી.માં pre-fertilization tissue. નિ. માપવામાં આવે છે. pr. effective- ચનપૂર્વ પેશી. ness. અવક્ષેપ-વરસાદને પ્રભાવ, preformation. નિર્માણપૂર્વ. pre-climecteric stage. અવસ્થા pregnancy. ગર્ભાવસ્થા, ગર્ભધારણાપરિવર્તનની પરાકાષ્ઠા આવે ત્યાં સુધી વસ્થા. (૨) શુક્રાણુથી અંડફલિત થયા બાદ પરિપકવ બનતા ફળની શ્વસનક્રિયાની વક્ર. માદા પ્રાણીના ગર્ભાશયમાં જીવંત બ્રણની ખાની સ્થિતિ અવસ્થા-પરિવર્તન પૂર્વેની ૨ચના થાય તે અવસ્થા. pr. test. માદા અવસ્થા.
પ્રાણએ ગર્ભધારણ કર્યો છે કે નહિ તે

Page #474

preharvest...
468
prescription
જાણવાની કસોટી; ગર્ભ રહ્યા બાદ 40થી premilking. પ્રસવપૂર્વ દેહવું. (૨) 150 દિવસ સુધીમાં ગર્ભવતી માદાની દેહવા પહેલાંની તૈયારીઓ કરવી. જનનગ્રંથિ ગેનેડેટ્રપિનને સ્રાવ કરે તે Premna arborea Roth. ગંભરી; તેણે ગર્ભધારણ કર્યો છે તેની સાબિતીરૂપ શીવણ નામનું મહારાષ્ટ્ર, પ. બંગાળ, થાય છે. pregnant. સગર્ભા, ગર્ભિણું. તામિલનાડુ, આદ્મપ્રદેશ અને મલબારમાં preharvest estimate. લણણી થતું મેટું ઝાડ, જેનાં ફળ ખાદ્ય છે અને અગાઉ પાક અંગેને કાઢવામાં આવતો કાષ્ટ નિર્માણકામ અને ફર્નિચર બનાવવા અંદાજ- અ
માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. કાણને prehension પરિગ્રહણ
મા વિંટાળવા, લખવા અને છાપવા pre-infective stage. 42990 માટેના કાગળ બનાવવા ઉપયોગી બને છે.
જીવનચક્રમાં અંડ કે ડિંભાવસ્થા, જેમાં Pt. latifolia Roxb. બાકર નામનું દ. તે યજમાન પ્રાણુ પર લાગી શકતું નથી. ભારત અને ૫. ભારતમાં થતું નાનું ઝાડ, (૨) પરજીવી સંક્રમણ પૂર્વાવસ્થા.
જેનાં પાન કઢીમાં નાખવામાં આવે છે. preirrigation.313 @1041 YLE USC pre-molar. 24371616. સિંચાઈ કરવામાં આવે તે અગાઉની pre-monsoon rains. ચોમાસા સિંચાઈ. (૨) વાવ્યા પૂર્વે કરવામાં આવતી અગાઉ અર્થાત માર્ચથી મે મહિનાના સિચાઈ.
ગાળામાં થતો વરસાદ વર્ષભર થતા કુલા Preiz - Nocard bacillus. નામને વરસાદને તે માત્ર 10 ટકા જ વરસાદ ઘેટાં અને ક્યારેક બકરાંમાં દીર્ઘકાલીન હોય છે. રેગ કરનાર દંડાળુ,
prenatal comtamination, pre-lamellar chamber. પૂર્વ જન્મપૂર્વે લાગતું દૂષણ, ચેપ, ૫ટશુહા.
preparatory cultivation tilpremature. પૂર્વ પકવ, અપકવ. pr, lage. પૂર્વ તૈયારીરૂપ કરાતું પ્રારંભિક
m.drop.૫રિપકવ થવા અગાઉ ઝાડ પરથી ખેડકાર્યું. ફળનું પડી જવું.pr. m. decay. અકાલ preparturient. જન્મપૂર્વ, પ્રસવપૂર્વ અપક્ષ. pr, m. grazing. સમય પૂર્વે (બનતું). ચરાવવું,ઢેરને ચરવા દેવા. prem.seed- prepink. સફરજનના કલિકેટ્સવની ing.નિયત સમય પહેલાં અથવા અન્ય ભાગ એક અવસ્થા, જેમાં કલિકાથી દૂર પર્ણો પરિપકવ બને તે અગાઉ બીજના પ્રહનું ફેલાયાં હોય પણ ફૂલનાં ઝુંડ જદાં પડયાં ફૂટવું, જેથી પાકને ખાસ કરીને બીટ, ને હેચ. એ અવસ્થામાં કલિકા ગુલાબી સ્પાઈનેક, તમાકુને થતું નુકસાન. pp. m. દેખાતી નથી. s. of cobbage. Siena 200 1L preplanting treatment. 415 થાય તે અગાઉ જ તેનાં બીજ-પ્રકાંડને વાવવા અગાઉ બી, જમીન, અન્ય દ્રવ્ય થતો વિકાસ અથવા તેનાં પાન તેને શીર્ષ ઇની કરવામાં આવતી માવજત. ભાગ બનાવવા અસમર્થ નીવડે તે; નિયત prepotency. અધિક્ષમતા. prep0સમય પહેલાં બી વાવવાં, ગરમ શિયાળામાં tent. પિતાની સંતતિને આગળ પડતી વાવણી કરવી, આબોહવામાં મોટા ફેરફાર રીતે પિતાનાં લક્ષણે આપનાર (પ્રાણી); થવા, બીની દયતા અપૂર્ણ થવી, જમીન અધિક્ષમ (પ્રાણી). હલકા પ્રકારની હેવી, ઘાસપાતને ઉપદ્રવ prepace. શિશ્નમણિ કે ભગનું ચર્યાવરણ થ, પૂરતા પ્રમાણમાં ખાતર ન મળવું: શિક્ષાગચ્છદ, ભગ્નાગ્રેચ્છદ. આ સૌ કારણથી શીષને બેસારે, ઉદ્દભવ prescription. ઔષધપત્ર; દવા અટકી જાય છે.
આપવાની લેખિત સૂચના–ધ.

Page #475

presentation
469
price
presentation. LGHzgla. pr., pre-stratification method. abnormal અસામાન્ય ગર્ભપ્રસ્તુતિ. દેશી માખણમાંથી ધી બનાવવાની પદ્ધતિ, pr, anterior અગ્ર ગર્ભપ્રસ્તુતિ. જેમાં માખણને તપાવવામાં આવે છે, જેથી pr, dorso-lumbar કટિ – પૃષ્ઠ તેનાં છારી, પારદર્શક ધી અને છાશને ગર્ભપ્રસ્તુતિ. pr, normal સાધા- અવશેષ એવા ત્રણ થર થાય છે; આમાંથી રણ, સામાન્ય ગર્ભપ્રસ્તુતિ. pr, છાશના રગડાને તથા છારીને દૂર કરી ફરી posterior પ્રશ્ન ગર્ભ પ્રસ્તુતિ. તપાવી શુદ્ધ ધી બનાવવામાં આવે છે. preservative. સડે કે હાનિ થતી
presumptive diagnosis. ziellઅટકાવનાર કારક. (૨) શકશે કે લવણ વ્ય પુરાવા પરથી કરવામાં આવતું નિદાન. જેવું સડે કે હાનિને અટકાવનાર દ્રવ્ય,
prevailing wind. 212121 24491 પરિરક્ષક. pr. tablet. પરિરક્ષક ટિકડી. વાર્ષિક ગમે તે ચેકસ પ્રકારને વાતો પવન. preserve. ફળ અથવા શાકીય વનસ્પતિને બનાવવામાં આવતા મુરબ્બ; ફળ
preventive disease. G314414745
* કે શાકીય વનસ્પતિના યોગ્ય પ્રમાણમાં –અટકાવી શકાય તેવો રોગ. prevenટકડા બનાવી તેને ચાસણીમાં તે પારરક On• અટકા, નિરથ. બને પણ તૂટી ન જાય તેમ ચાસણીની price. કિંમત. pr, adjusted શરા પરિક્ષક ક્ષમતા આવે ત્યાં સુધી સમાયોજિત – ઠીક કરેલી કિંમત. pr, તેને ઉકાળવા. (૨) ચોકસ પ્રદેશ, જેને consumer . ઉપલેક્તાની – ગ્રાહકની શિકાર કે તેના અન્ય શેષણથી મુક્ત કિંમત. pr, loor ન્યૂનતમ - નિમ્નરાખવામાં આવ્યું હોય તે અનામત તમ કિંમત. pr, forward વાચકને વિસ્તાર. (૩) વિઘટન અટકાવવા માટે ભાવ, વાયદાની કિમત. pr, rigid પરિરક્ષક દ્રવ્યની સાથે કોઈ ખાદ્ય દઢ- અફર કિંમત. pr, spot હાજર સામગ્રીને રાંધવી અથવા તૈયાર કરવી. કિંમત. pr, sticking દઢ - અફેર presprouting. પૂવોકુરણ.
કિંમત. pr, supportટેકાની કિંમત, press. ફળમાંથી રસ કાઢ કે બીમાંથી ધારક કિંમત. p. cycle. કિંમત ચક્ર. રસ અથવા તેલ કાઢવા તેને દબાવવાની pr, elasticity. કિંમતની સાપેક્ષતા યુક્તિ. (૨) ઢીલી કે મેટી વસ્તુને ... pr. fixing. કિંમત કરાવવી તે, કિમત. રીતે ભરવા કે તેને પેક કરવાની યુક્તિ. Guia. pr. fluctuation. Chahi (૩) દાબમંત્ર – પ્રેસ. (૪) કોલુ. pr. થતી વધઘટ. pr, index. કિંમતમાંથી cake. ફળને રસ કાઢી લીધા પછી વધઘટ દર્શાવતે સૂચક અંક. pr. બીને રહેવા પામતો, ખાદ્ય તાવ પણ inelasticity.કિંમતની નિરપેક્ષત. pr તેમાં હેચ તે તેને અવશેષ. pr. level. કિંમતસ્તર. pr. list. કિંમત mud. શેરડીના કેલની આડ પેદાશ, સૂચિ. pp. margin. કિંમતને ગાળો. જે ખાતર તરીકે કામમાં આવે છે. pres- pr. marking. (saa 21441. pr. sing. દબાવવું તે. (૨) દાબ, દબાણ, pr- movement. કિંમતની વધઘટ-ચડessure. દબાણ; એકમ ક્ષેત્રફળ દીઠ ઊતર. pr, parity. કિંમતની લગાડવામાં આવતું બળ. pr,low. ન્યૂન સમતુલ્યતા. pr, setting. કિંમત દબાણ. pr. gauge. દબાણ માપવાનું કરાવવી. pr, spread, કિંમતને સાધન. pr. lever. દબાણ ઉત્તલક. વિસ્તાર; કોઈ ચીજ-વસ્તુની તેના p. regulator. દબાણ નિયંત્રક. pr. ઉત્પાદકને આપવામાં આવતી કિંમત અને -retaing sprayer. દબાણની ગ્રાહકની પાસેથી લેવામાં આવતી કિંમતની માત્રા જાળવનાર છટકાવ કરવાનું સાધન. વચ્ચેને ગાળે – તફાવત; ઉત્પાદક અને

Page #476

pricking
470
primaries
*
નકાર
ગ્રાહકની કિંમતે વચ્ચેનો તફાવત. pp. ૫ન પ્રોટીન. pp. drainage. સમગ્ર stabilization. કિંમતને સ્થિર કરવી જળછાયાનું અપવાહ તંત્ર, પ્રાથમિક અપતે. pr, support. કિંમતને ટેક. pr. વાહ તંત્ર. p. era. પ્રથમ યુગ. pr. system. કિંમત ઠરાવવાની પદ્ધતિ. feather. Yol primaries. pr. pr. tag. (644 seriam fagl. pr. fertilizer components. નાઈvalorization. મિત નિયત કરવી જન, ફોસ્ફટિક ઍસિડ અને પિટાશ તે; કિંમત નિર્ધારણ.
જેવાં પ્રાથમિક વનસ્પતિ પેષકો, ખાતર pricking. Bieg. prickle, silt, માટેના પ્રાથમિક ઘટકે. pr, growth, કંટક. (૨) સ્થૂલ બહુ કષી બહિરુદભેદ. પ્રથમ વૃદ્ધિ, pr, infection, વિરામ prickly કાંટાવાળું pr, amaran- કે સુષુપ્ત અવસ્થા બાદ રેગપાદક કા૨ક thus. કાંટાળી ભાજી.pr. lettuce. તરફથી લાગત પહેલો ચેપ, રોગને પ્રસકાંટાળું લેટયુસ, pr. pear. નાગફણુથાર રાવવા માટે જવાબદાર બનતું સંક્રમણ, કુળની વાડ બનાવવા માટે ઉપયોગમાં જે બાદ ગૌણ કે દ્વિતીયક ચેપ લાગે છે. લેવામાં આવતી કાંટાળી વનસ્પતિ, જેનાં pr. inoculation. પ્રથમ સંક્રમણ, ફળ અને પ્રકાંડ ખાદ્ય છે.
પ્રાથમિક ચેપ. pr. insect. અન્ય Pride of India. કોબીને એક સુધા- કઈ જંત અથવા પગપાદક સજીવની રેલ પ્રકાર.
મદદ વિના ઊગતી જીવંત વનસ્પતિને primaries. સામાન્ય રીતે 10 હેય ઉપદ્રવ કરવાની, તેને હાનિ પહોંચાડવાની તેવાં, પક્ષીનાં બહારનાં પીછાને સમૂહ. કે તેને મારી નાખવાની ક્ષમતા ધરાવનાર પક્ષી જ્યારે તેની પાંખ પસારે નહિ ત્યારે ગમે તે જંતુ, કીટ, કૃમિ કે કોઈપણ સજીવ. આ સમૂહ ઢંકાઈ જાય છે; આ પીછાંને pr market. પહેલું બજાર, પ્રાથમિક ઉડ્ડયન પીછાં પણ કહેવામાં આવે છે.
બજાર. pr, mineral. મૂળ ખનિજ. primary. પ્રથમ, પ્રાથમિક, મુખ્ય, pr, neck. પ્રથમ ગ્રીવા, prot પ્રધાન, મળ, pr, antherozod cles. માટીના દળના વ્યક્તિગત કરે. mother cell. આદિ પુંજન્યુ માતૃ- pr.phloem. પ્રાથમિક અન્નવાહિની. $14. pr. axis. 2014-15 2481. pr. pr. plant foods. il primary bud. 316 ayet $Hi 212141 fertilizer components. pr. proમેટી અને સૌથી મજબૂત કળી. (૨) દક્ષનીduction, આડપેદાશ ન હોય તેવું મૂળ વેલની સેટી. pp. canal cell. પ્રાથ- કે પ્રથમ ઉત્પાદન. pp. pyenium. 1945 [431914. pr. capitate sylle joy yovlast. pr. root. cell.પ્રાથમિક મૂંડક કોષ. pr. credit પ્રથમ મળ; પ્રાથમિક મૂળ, આદિ મૂળ; society. પ્રાથમિક શાખ સમિતિ; વનસ્પતિનું જમીનમાં ઊતરતું પ્રથમ અક્ષ. પ્રાથમિક ધિરાણ સહકારી મંડળી. (૨) સૌ (૨) પ્રહની સામેના ભ્રણને દાડે. pr. સભ્યની સામૂહિક જામીનગીરી પર ધિરાણ selection. પ્રથમ પસંદગી. pr. soમેળવવા માટે એક ગામ કે તેની આસ- ciety. પ્રાથમિક – પ્રથમ સહકારી મંડળી. પાસના લે કોએ રચેલી સહકારી મંડળી, pr. soil. તસ્થાનીય શૈલના વિઘટનના જેમાથી વ્યક્તિગત સત્યે લોન - ધિરાણ પરિણામે નીપજતી પ્રથમ ધરતી, ભૂમિ, મેળવી શકે છે. pr, cultures, orifl1. pr. sporogenous cell. બીમાર પ્રાણુમાંથી બનાવવામાં આવતું આદિ બીજાણુજનક કષ. pr, symપ્રથમ જીવાણુ સંવર્ધન. pp. current. ptom. પ્રથમ લક્ષણ, મુખ્ય લક્ષણ, પ્રાથમિક વહેણ, પ્રાથમિક પ્રવાહ. pr. પ્રધાન લક્ષણ. pr. winding. મુખ્ય derived protein. પ્રાથમિક યુ લપેટ. pr, xylem. વૃક્ષ કે સુપ, જે

Page #477

prime
471
producer's... પ્રથમ કાછ-પેશીનું નિર્માણ કરે તે પ્રથમ સંભવ્ય ગુટિ. જલવાહક પેશી, પ્રથમ જલવાહિની, પ્રથમ probang. પ્રસની કે અન્નનળીમાં હરદારૂવાહિની.
કત કરતી વસ્તુને દૂર કરવા જઠર prime. પ્રથમ કેટિ, ઉચ્ચ કોટિ. નળના છેડે બેસેલાં પાતળાં, વાળી રાકાય priming. તમાકુનાં પાન જેમ જેમ તે લાકડાને દાડે. પાકતાં જાય તેમ તેમ તેમને ચૂટવાં, જેથી probe. એષણઅનાજના દાણાને નમૂને લખેલાં સઘળાં પાન સરખાં પાક્યાં હોય લેવાનું – કાઢવાનું સાધન. કેમકે નીચેનાં પાન ઉપરનાં પાન કરતાં proboscis. સૂંઢ જંતુઓમાં લાંબુ તુંડ ચડતા ક્રમમાં પાકતાં હોય છે; પૂર્વપાત- કે નલિકાકાર લંબાયેલો ને ભાગ. ભંજન.
procaine hydrochloride. 2015primordial utricle. જીવંત પરિ- ઈન હાઈડ્રોકરાઈડ. પકવ કેષમાં જીવરસનું સ્તરીય પડ. pri- procambium. વાહી અંગવાળું પ્રાયmordium, વનસ્પતિની અગ્રજ અંગ મિક રંભજનકને એક ભાગ. કે તેને ભાગ.
procarp. પૂર્વફળ, પૂર્વફલાવરણ, આદિprinciple. નિયમ, સિદ્ધાન્ત. pr of ફળ. independent assortment. Procerus indicus. Qaslat aisla પ્રભાવી અથવા નિપ્રભાવી જેવાં જતાં કારના૨ કીટ. પડતાં લક્ષણે યથેચ્છ રીતે પુન: ભેગા process. ઉપલેગ માટે અથવા વેચાણ મળે છે, તે ગ્રેગર મેડલને નિયમ. માટે ખેતીની પેદાશને તૈયાર કરવી, તેને pr. of rotation of crop. માટેની પ્રક્રિયા કરવી. (૨) પ્રવર્ધ. pr. પાકની ફેરબદલી-આવર્તનને સિદ્ધાંત. pr, tankage. પ્રક્રિયા ગત વિશેષ, prof segregation. પ્રજનન કેષમાં cessed. તૈયા૨, પ્રક્રિાકૃત. proce એકાંતર વિકલ્પ અલગ રહે છે તે ssing. તૈયારી કરવી તે. ગ્રેગર મેડલને આનુવંશિકતા અંગેનું પ્રથમ procedure. કાચવિધિ, વિધિ. Cria. pr. of soil conserva. Procontarinia matteiana. minicali tion. જમીન સંરક્ષણને સિદ્ધાંત. pp. એક કીટ, જેનું ડિંભ પાન ખાય છે. of substitution. પ્રતિસ્થાપન procumbent. ભૂસ્તરી, જમીન પર સિદ્ધાંત.
પથરાતી પણ જમીનમાં મૂળ ન કરનાર prism.ત્રિપાર્વ, પ્રિઝમ. prismatic. (વનસ્પતિ). પાસાદાર, ત્રિપાશ્વય, ત્રિપાશ્વકાર. pr. Prodenia litara F. અળવીનાં પાન arrangement. પાસાદાર ગોઠવણી– ખાનાર કીટ. farullat. pr. layer. G141474212. producer's price.Sc418 bal. (sha. pr. soil structure. or
production, વનસ્પતિ કે પ્રાણુની ત્રિપાશ્વય સંરચના, જેમાં ઊર્વ અક્ષ સમ- કુલ પેદાશ, ઉત્પાદન, pr. coefficient, ક્ષિતિજ અક્ષ કરતાં લાંબે હેય છે. કોઈ પણ પ્રાણુને આપવામાં આવતા private ખાનગી માલિકીનું. pr. ow- ખોરાકના એકમનું માપ. (૨) ઉત્પાદન nership. ખાનગી માલિકી. prsec- ગુણાંક. pr. control. ઉત્પાદન નિયંtor, ખાનગીક્ષેત્ર, ખાનગી વિભાગ. ત્રણ. pr. efficiency. ઉત્પાદન કરpro– પૂર્વક, આદિક, પ્રાક, ઇ. અર્થ- ળતા. pr ration. કેાઈ પ્રાણીને આ૫સૂચક પૂર્વગ.
વામાં આવતા ખોરાક, જે તેનામાં શક્તિ probabilily distribution.પ્રાયિ- પેદા કરે, તેનાં કાર્ય, માંસ, દૂધ કે ઈંડાં કતા વિતરણ, probable error. ઉત્પન્ન કરવામાં મદદરૂપ થાય અને તેને

Page #478

proembryo
472
prolapse
નભાવ જાળવી રાખે; આનાં પ્રકાર અને progeny. સંતતિ, વનસ્પતિ અથવા પ્રમાણને આધાર પ્રાણીના ઉપર જણાવી પ્રાણીનું ફરજંદ. pr. test. નિયંત્રિત સંવતે પિતાશ પર રહે છે. pr. techni. ધન દ્વારા સંતતિના અભ્યાસ વડે વ્યક્તિગત que ઉત્પાદન માટે આવશ્યક બનતી વનસ્પતિ અથવા પ્રાણુના આનુવંશિક પ્રવિધિ. productive. ઉત્પાદક. pr. તત્વનું મૂલ્યાંકન, સંતતિ પરીક્ષણ. animal unit. ઉત્પાદક પ્રાણુઓને progesterone. પાલતું પ્રાણુના અંડાએકમ. pr. canal. ઉત્પાદક નહેર. શય અને ગર્ભાશયન ચોકસ રોગના ઉપpr. energy. 3100ml 222221 012711 ચારમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવતો એક ઉત્પન્ન કરે તેવા તેના ખોરાકને ઉપલબ્ધ પ્રકારને અંતઃસ્ત્રાવ. (૨) સ્ત્રીઓ કે માદા હિસે; પ્રાણીના જીવનનાં કાર્યો અથવા પ્રાણીઓને એક અંત:સ્ત્રાવ, progestin. કામ માટે જરૂરી બનતી શક્તિ, ઉત્પાદક ગર્ભાધાન શક્ય બનાવનાર અંતઃસ્ત્રાવ; શક્તિ. prland. પુષ્કળ અથવા પ્રમા- corpus luteum દ્વારા પેદા થતો અંતઃસ્ત્રાવ, ણમાં વધારે પેદાશ માપતી જમીન, જેના જે ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન ચાલુ રહેવા પામે માટે જમીનની કુદરતી ફળદ્રુપતા, અનુ- છે અને દુગ્ધ-ગ્રંથિઓની નલિકાઓના કૂળ સ્થાન, કુશળ કામગીરી અને તેનું ઉત્પાદનને પ્રેરિત કરે છે. સંચાલન જેવી બાબતો કારણભૂત હોય છે. proglottids. શીર્ષ અને ગરદન પ્રદેશ pr. soil. ચોકસ વિસ્તારને આર્થિક સિવાયને પટ્ટીકૃમિને ખંડ કે ભાગ. દષ્ટિએ ફાયદાકારક પાક પિતા કરવા માટે prognosis. પ્રાણુને થયેલા રોગનાં જરૂરી રાસાયણિક, ભૌતિક અને જૈવ વિકાસ અને પરિણામ વિષેની આગાહી – સંગે અનુકૂળ હોય તેવી જમીન. pp. પૂર્વાનુમાન. (૨) ફલાનુમાન. value. Oc4165 764. pr. work progress. Hola. progressive unit. ઉત્પાદક શ્રમ એકમ, producti- વર્ધમાન, વધતું, પ્રાગતિક. pr- averavity. 21524 4812411 221107 84 ge. quihin 2121. pr. mutatiચેકસ વનસ્પતિ અથવા વનસ્પતિનું અનુ. on. વર્ધમાન – પ્રગામી ઉત્પરિવર્તન. ક્રમણ પિતા કરવા માટે સાધારણ પર્યા- projection. પ્રક્ષેપ. વરણમાં જણાતી ક્ષમતા, જેનું માપ પેલા- prolactin. અગત્યને દુગ્ધત્પાદક વારના એકમ દ્વારા દર્શાવી શકાય છે. અંતઃસ્ત્રાવ, જમીન, પ્રાણુ કે વડાં મૂકનાર પક્ષીની prolamines. પ્રોટીન સમૂહ; અનાજના ઉત્પાદન ક્ષમતા. pr. rating of soil દાણાને લાક્ષણિક પ્રોટીન, જે પૈકી ઘઉં જમીનની ઉત્પાદન ક્ષમતાનું નિર્ધારણ. અને રાઈ ધાન્યના દાણું માટેને gliadin, provembryo. આદિબ્રણ, આદિગર્ભ, મકાઈ માટે zein અને જવ માટે પૂર્વભૂણ.
hordein છે. શાકભાજીમાં પણ તે જોવામાં proenzyme. zymogen. Flat આવે છે. આ પ્રોટીન પ્રાણી, એબ્સોલ્યુટ ઉત્પન્ન કરેલા અક્રિય ઉભેચક.
કહેલ અને અન્ય તટસ્થ દ્રાવણમાં profile. જમીનની પરિચ્છેદિકા. (૨) અદ્રાવ્ય છે. પ્રાણુ શરીરની સામાન્ય રૂપરેખા. (૩) prolapse. અંતઃસ્થ અંગનું પડી જવુંપાર્થ દય.
નીચે સરકી આવવું; અંગભ્રંશ. pp. of progametangium eloxo Will. rectum. 8721. pr. of uterus. progenitor. સંતતિમાં પિતૃનાં ચેકસ ખાસ કરીને પ્રસૂતિ બાદ ગર્ભાશયનું પૂર્ણ પ્રકાર કે લક્ષણેના સ્રોત કે મૂળ તરીકે કે અંશતઃ ઊંધું થઈ જવું; ગર્ભાશય વિપર્યય. ઓળખાય તેવી વ્યક્તિગત વનસ્પતિ અથવા pr of vagina. (ગાયની) યોનિ પ્રાણી; સંતતિને જનક; પિત; પ્રજનક. ઊંધી થઈ જાય, કે અંશત: કે પૂર્ણપણે

Page #479

473
Prosopis...
પ્રજનન કરવું. propagating part. કંદ, છેાડ, પાન ઇ. જેવા વનસ્પતિને અલિંગી પ્રજનન કરતા ભાગ. propagation. પ્રવર્ધન, પ્રચારણ, propagula. પ્રસરણાંગ, વધુ દેહ, propeller pump. ટર્બાઈન પંપ. property. ગુણ, ગુણધર્મ. (૨) સંપત્તિ, મિલકત, pr., farm કૃષિ સંપત્તિ – મિલકત. pr., immoveable સ્થાવર મિલકત. pr., landed ભૂસંપતિ, જમીન-જાગીરની મિલકત.pr., moveable જંગમ સંપત્તિ - મિલકત, profase. પૂર્વાવસ્થા; પૂર્વભાજના; અર્ધીકરણ કે સમસૂત્રીકરણ દરમિયાન રંગસૂત્ર દેખાવા માંડે ત્યારથી ભાજનાવસ્થા સુધીની અવસ્થા; રંગસૂત્ર નિર્માણ થાય તે અગાઉ સમ કે અર્ધવિભાજનની પ્રથમાવસ્થા. જેવું.prophylactic.રાઞરાધન, રાગની સામે
રક્ષણ આપનાર અથવા રાગ થતા અટકાવનાર. prophylaxis. રાગ રાધન, રાગતિરાબ. (૨) પરજીવી ઉપદ્રવ અથવા રાગ સામેની રાસાયણિક, ઔષધ, રસી કે ચાંત્રિક સાધન વડે હાથ ધરવામાં આવતી
proleg
બહાર ખેંચાઈ આવી લબડી પડે તે. ગર્ભમાંના બચ્ચાને બહાર કાઢવા માટે ગાચ ભારે શ્રમ કરે અથવા બચ્ચાને જન્મ આપતી વખતે જરાયુને દૂર કરતા અરવાશ્ર્ચકર સાધનને આશરે લેવામાં આવે ત્યારે ચેાનિના વિપર્યંચની અવસ્થા ઊભી
થાય છે.
proleg. પ્ર-પાદ, પ્ર-પગ, ઉપપાદ. proliferate. સમાન રૂપાનું પ્રજનન કરી તે દ્વારા વૃધ્ધિ પામવી. proliferation. પ્રચુભવ, બહુપ્રસવતા, વિસ્તાર, મહુપ્રજનન. (૨) વનસ્પતિના રોગનું દ્યોતક હોય તે રીતે ઝાડી જેવી વૃદ્ધિ થવી. (૩) રાગિષ્ઠ કાષનું પ્રગુણન. pro liferous. એસેટ, કલિકા અને અન્ય વાનસ્પતિક સાધને દ્વારા વનસ્પતિનું પુનરુત્પાદન – પ્રજનન જેવું. (૨) જૂની શાખામાંથી નવી શાખાના ઉદ્ભવ pralific વિસ્તૃત – બહુ સંતતિ પેદા કરનાર, બહુઉર, બહુ પ્રજનનશીક્ષ. prolongation.ક્રીધિંત ભાગ દી ભવન. promeristem. પ્રવિભ્રજ્યા, આફ્રિ વધનશીલ પેશી.
માવજત.
propless. ટેકાવિનાનું, નિરાધાર, propolis. કેટલાંક ઝાડની કળી કે પાન અક્ષમાંથી સ્રવતું ચીકણું દ્રવ્ય, જે વડે મધમાખીએ. મધપૂડાના ખંડા અથવા તિરાડાને પૂરી દે છે; મક્ષી સુંદર,
proportion. અનુપાત, પ્રમાણ, proportional weir. મથાળાના પ્રમાણમાં પાણીના વહેણનું નિયંત્રણ કરતા આડબંધ.
પ્રવ’proprietary right. માલિકી હક્ક.
proprietor. માલિક,
prop root. સ્તંભમૂળ; મકાઈ ત્રા પ્રકાંડમાંથી જમીનમાં ઊગતાં મૂળ. prosenchyma. મુખ્યત્વે અવલંબન માટે સૂક્ષ્માગવાળા લંબાયેલા કોષની પેશી, તંતુવાહિની પેશી. proso millet ચેા.
prop. ટકા, આધાર.
propagate. લિંગી અથવા અસ્વિંગી Prosopis juliflora (SW.) DC.
prominent. માગળ પડતું. promiscuous. મિશ્રિત અને અવ્યવસ્થિત રચના. (૨) ભેળસેળ થઈ ગયેલા ઘણા પ્રકારનું, ફાવે તેમ.
promycelium. (એ. વ.) promycilia. (બ.વ.) નાક્વિક સૂત્ર, પૂર્વેકવક જાળ; અંગારિયા અને ગેરુનું પ્રાણીધર,
પૂર્વ મિસિતંતુ.
prong budding. ઢાલ આકારનું
કલિકાસર્જન જેવું, જેમાં ટૂંકા અથવા શૂળને ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. pronamatus. ખેારમાં પડતી ઈતી. pronotum. અગ્રવક્ષ. pronucleus. પૂર્વે કોષકેન્દ્ર, આદિ કાય કેન્દ્ર. (૨) ઈંડું, શુક્રકોષ કે પરાગરજનું કાષકેન્દ્ર.

Page #480

prosthetic...
474
prothalial...
[Syn. Mimosa juliflora sw]. ઑકિસજન અને ક્યારેક ફેસ્ફરસ કે હિંદીમાં કાબૂલી તરીકે ઓળખાતું. વાડ ગંધક કે બંને ધરાવતું અતિ જટિલ રાસાતરીકે વાવવામાં આવતું ઝાડ, જે વેરાન ચણિક દ્રવ્ય, જે વાનસ્પતિક કે પ્રાણીજ ભૂમિમાં સારી રીતે ઊગી નીકળે છે અને કોષને માટે અતિઆવશ્યક છે અને જે પવનના સપાટાને રોકવા માટે તે ઉપયોગી સંખ્યાબંધ એમિને ઍસિડ (જે તે પણ બને છે. રણને આગળ વધતું અટકાવવા પ્રોટીન પાચનની અંત્ય પેદાશ છે તે) ના માટે તેને રાજસ્થાનમાં વાવવામાં આવે વડે બને છે. આ શબ્દને અર્થે કંડ પેટીન છે. તેનાં ફળ પશુઓને ખાવા માટે થાય છે અને તેનાં સ્નાયુ ઘડતરમાં તેની આપવામાં આવે છે. Pr. picigera L. ભાંગફેડને સમી કરવા અને શરીર તથા સમી, ખીજડે, વાડ તરીકે ઉપયોગી ઝાડ. ભ્રણની વૃદ્ધિ અને દૂધ તથા ઈડાના ઉત્પાદન prosthetic groupલગ્ન પૂરકસમૂહ માટે આવશ્યક નાઈ જન યોજનાને prostrate. અનુસપી, ભૂલાવી. pr..
સમાવેશ થાય છે. માંસ, માછલી, લેહી, stem. 42012 $is.prostration.
બળ, કઠોળ, તેલીબિયાં, શિમ્બી વર્ગની નિબળતાના કારણે અથવા શક્તિ ચાલી
વનસ્પતિનાં ઘાસ, અનાજ અને તેની આડ જવાથી બેઠું થઈ ન શકે તેવું જમીનપર
પેદાશોમાં પ્રોટીન હેચ છે; પોતદ્રવ્ય; નત્રલ બેઠેલું કે સૂતેલું પ્રાણી, જે પ્રાણુની
પદાર્થ દ્રવ્યprdeficiency. પ્રાણુના બીમારીના એક લક્ષણ રૂપે હોય છે.
ખોરાકમાં પ્રોટીનની ઊણપના કારણે તેનાં protamines. સરળ પેટીનેને સમ,
વૃદ્ધિ અને વિકાસ ધીમાં થાચ છે, રુચિ જેમાં વિપુલ પ્રમાણમાં નાઈટ્રોજન હોય
જોખમાય છે, નબળાઈ આવે છે અને માદા છે, પણ ગંધક હોતો નથી અને જે પરિ.
પ્રાણી દૂધ ઓછું આપે છે. pr. equiપકવ શુક્રકેષ હોય કે અંડકોષમાં હોય છે.
valent. પ્રાણીઓના ખારાકનાં બે રણે આલ્કોહેલ અથવા ઈથરમાં અદ્રાવ્ય પણ
જવા સુપાચ્ય પ્રોટીનને અર્ધા અપાશ્ચ
બિનપ્રોટીનમાં મિશ્ર કરી મેળવવામાં આવતા પાણીમાં દ્રાવ્ય બનતું દ્રવ્ય.
ક, પ્રોટીન તુલ્યાંક. pr, metaboprotandrous, પૂર્વ પૃપકવ, જાયાંગ
lism. Dan 24414214. pr. rich અગાઉ પુંકેસર ૫કવ બને તેવું પંપવી.
foods. શિમ્બી વર્ગની વાનસ્પતિનાં બી, protandry. પૂર્વપુપકવતા, પંપૂર્વતા;
અને તેલીબિયાંના ખેળ જેવા અતિ ઉચ્ચ ત્રીકેસર ગ્રહણ કરે તે અગાઉ ૫રાગ ૨જમાં
પ્રોટીન દ્રવ્યવાળાં ખારાકી દ્રવ્યે હેચ છે. થત ફેટ.
pr, synthesis. પ્રોટીન સલેષણ. prolease. એક પ્રકારને ઉભેચક, જે proteolysis. સજીવની ક્રિયાના પરિ. પ્રોટીનને પ્રભાવિત કરે છે.
ણામે પેટીનનું થતું પૃથક્કરણ; પ્રોટીન protectants. ગંધક અથવા કાર્બનિક વિશ્લેષણ, ઉસેચકની ક્રિયાથી પ્રોટીનનું સાજને જેવાં રાસ ચણિક દ્રવ્યું, જેને થતું ભજન. proteolytic favour. છંટકાવ કરવાથી કે જે બી, પ્રકાંડ પાન કે પ્રોટીન અને એમિનો એસિડ દ્રાના ઘા પર લગાડવાથી ફૂગ કે જીવાણુના પ્રવેશને ભજનના પરિણામે માખણ અને દૂધની અટકાવે છે અને સડો થવા દેતું નથી. અન્ય પેદાશોની આવતી અપ્રિય વાસ, pr. protective. સંરક્ષણાત્મક. pr. ac- organism. પ્રોટીનનું ભજન-વિઘટન tion, સંરક્ષણાત્મક ક્રિયા. pp. foods. કરનાર સજીવ કે સુક્ષ્મ જીવ, proteosશરીરની સામાન્યવૃદ્ધિ અને સ્વસ્થને es. પ્રોટીનભંજક ઉસેવકે દ્વારા થતા જાળવવા જરૂરી બનતાં વધારાના ખનિજ, પ્રોટીન અણના ભંજનની પ્રથમાવસ્થા. પ્રોટીન અને પ્રજીવકો પૂરાં પાડનાર ખોરાક. prothalial cell. પૂર્વદેહ કોષ, પૂર્વprotein. ટીન, કાર્બન, હાઈડ્રોજન, સૂકાચક કેષિ. prothallus. સૂકાચક,

Page #481

475
prothorax
પૂર્વ સૂકાય, પૂર્વદેહ. pr. illicum. પૂર્વ દેહ. prothorax. અગ્રવક્ષ
ex
Protium serratum (Wall Coleh.) Engl. [Syn. Bursera Serreta Wall ex Colebr.. હિંદીમાં મિરતગ. તરીકે ઓળખાતું ન્યાસામ, બિહાર મને આરસામાં થતું ખાદ્ય ફળધારી ઝાડ, proto—. પૂર્વે, આદિ, પાક્ ઇ. અર્થસૂચક પૂર્વગ
protocotyledon. આદિબીજપત્ર. protoderm. પ્રચર્મ, પ્રત્યયા. protoembryo. અભ્રિણ, ગિર્ભ. prtogenetic. રચના અથવા વૃદ્ધિના પ્રથમ સમયનું. protogenic. જએ protogenetic. protogynous. પુંકેસર અગાઉ ચૌ કેસરનું પરિષકવ બનવા અંગેનું. proto gyny. પૂર્વ સ્રીકેસર પકવતા પુંકેસર પકવ અને તે અગાઉ જ સ્રીકસરની થતી પરિપકવતા, સ્રીપૂર્વતા. protoleaf. આપણ્. protonema. પ્રતંતુ. protopectin. વૈકિટનનું આદિ દ્રવ્ય. protophloem. સાદિ અન્તવાહિની. protophyta. એક કાષવાળી અતિ સરળ વનસ્પતિ. protophyte. સમરૂપ વનસ્પતિ; પ્રાટાફાઈટા વર્ગની વનસ્પતિ. protoplasm. જીવરસ, જીવદ્રષ્ય. (ર) સઘળાં વાનસ્પતિક અને પ્રાણીજ કાષનું કલિલીય દ્રવ્ય, જેમાં પાણી, પ્રોટીન અને આવશ્યક દ્રવ્યેાને સમાવેશ થાય છે, અને જે ઈંડાની સફેદી જેવું લાગે છે. protoplasmic. જીવરસનું--તે અંગેનું, p. resistance. જીવરસમૂલક પ્રતિરૈધ. protoplast. છવદ્રવ્ય ઘટક, જીવરસ એકમ. protostele. આદિ મધ્યે રંભ. Protostrongylus rufescens. મકરાં, ઘેટાંમાં ઉપદ્રવ કરતું કૃમિ, જે ફેફ સામાં ઈંડાં મૂકી પાચનમાર્ગમાં વૃદ્ધિ અને વિકાસ પામે છે. શ્વાસનળીના ન્યુમેનિયાના
proventriculitis
અથવા ફુપ્ફુસ ન્યુમેનિયા શગનું કારક અને છે, જેના ઉપદ્રવના કારણે છેવટે રાગી પ્રાણીનું મૃત્યુ નીપજે છે. prototrúph. પ્રાથમિક પાષણતંત્રવાળી (વનસ્પતિ). prototype. પ્રથમ અને પ્રાથમિક પ્રકાર - પ્રતિરૂપ, દ્યરૂપ. (૨) અસલ નમૂને. protokylem. અહિં જલવાહિની, આદિ દારૂવાહિની. prtozoa, આજીિવ, પ્રજીવ. (૨) એક કોષી સજીવ. (૩) અત્યંત સરળ પ્રકારના સૂક્ષ્મ, રવતંત્ર રીતે જીવન જીવવાની ક્ષમતા ધરાવતા સજીવા, જેમાના કેટલાક પરજીવી અને છે, જ્યારે ખીન્ન રોગાત્માદક થાય છે. (૪) પ્રાણીસૃષ્ટિના નિમ્નતમ જીવે. protozoacide. પ્રજીવ પરજીવીને નાશ કરી શકે તેવું ગમે તે રાસાયણિક દ્રવ્ય, (૨) પ્રજીવ પરજીવીના સંક્રમણને અથવા ચેપનું નિવારણ કરે તે ગમે તે કારક. protzoan parasite. પ્રાણી સમુદાય પ્રજીવવર્ગનું એક કાષી પરજીથી. Protozoology. પ્રજીવ વિજ્ઞાન, protractile. વિસ્તાર કરી રોકાય તેવા અંગનું ને લગતું. protuberant. પ્રવર્ધિત. (ર) ફૂલેલું. provascular. પ્રવાહિકી. proved bull. જેની પ્રજનનક્ષમતા પુરવાર થઇ ચૂકી છે તેવા સાઢ; એવા પ્રકારના સાંઢ, જેની દુહિતા, અન્ય પિતૃની દુહિતા કરતા વધારે દૂધ, માંસ ઇ. આપે છે; પેાતાની સંતતિમાં વધુ ઉત્પાદન ક્ષમતા આપ્યાનું જેણે પુરવાર કર્યું હોય તેવા સાંઢ. provender. પાલતું પ્રાણીઓનું સૂકું ખાણ કે શ્વાસ. provenience. ખી અને અંત:ક્ષેપનું ખાસ કરીને ભૌગોલિક મૂળ, proventriculitis. બંધ બારણે ઉછેરવામાં આવતાં મરઘાંનાં ખચ્ચાને થતા જરને! સાજો; ઘણીવાર મેટાં મરઘાંને પણ આવું દર્દ થાય છે. proventriculus. પક્ષીની અન્તવાહિનીની કાથળી અને તેની જરઘંટીની વચમાં થવા

Page #482

proximal
476
Prunus...
પામતું ગ્રંથિલ જઠર.
ઝાડ. આ ઝાડમાં કડવી અને મીઠી એમ proximal. સમીપસ્થ, મુખ્ય અક્ષ બંને પ્રકારની બદામ થાય છે, આ બને પાસેનું (અંગ). proximity. સમીપતા, પ્રકારની બદામને પીલીને કાઢવામાં આવતું નજીકતા.(૨) સ્થળ અને સમયની નજીકતા. તેલ સુગંધી દ્રવ્ય બનાવવામાં ઉપયોગી pruinose. રજ કે ભૂકીથી આવરિત. બને છે. Pr armeniaca L. [(Syn. prune. gada Hill Siman, Armeniaca vulgaris Lamk.). ડાળખાં અથવા વૃક્ષગુંડમાંથી વધારાનાં જરદાળુ. મૂળ એશિયાનું પણ અહીં કાશમીર, ઝાડ દૂર કરવાં, જેથી વૃક્ષ કે તેના કાષ્ટની હિમાચલ પ્રદેશ, કળ અને કમાંકમાં થત જાત સુધરે. (૨) આલુની કોઈ પણ જાતિ; ઝાડ, જેનાં ફળ-જરદાળુ ખાવાના કામમાં જેના ફળને આથવણ આવ્યા વિના, સૂકવીને આવે છે, અને તેનાં બીને પીલીને કાઢવામાં સાચવી રાખી શકાય. (૩) સૂકવેલું આલ; આવતું તેલ રસેઈના કામમાં, બળતણ તેના રસને ઘેરી લાલાશ પડતે રાખેડી માટે અને વાળમાં નાખવા માટે ઉપયોગી રંગ. pruning. વનસ્પતિની વાર્ષિક બને છે. Pt. avium L. મીઠી ચેરી. વૃદ્ધિની કામ કરવી, જેથી ઝાડના રૂપ- કાશમીર, કુળ, કમાંક અને હિમાચલ પ્રદેરંગમાં કોઈ ફેર પડતો નથી પણ તેનાં રામાં થતું ખાયફળ એટલે ચેરીનું ઝાડ.Pr. વૃદ્ધિ અને વિકાસ સરળ બને છે. આ cerasoides D. Don (Syn. Pr. કાપકુપ સામાન્ય રીતે બે પ્રકારે કરવામાં _buddium Roxb. ex Wall.). ખાદ્યઆવે છે. કેઈ પણ પ્રકારનું ઠુંઠું ન રહેવા ફળ પામનું ઝાડ, જેની ગેટલીએ અથવા પામે તેવી રીતે ઝાડનાં થોડાં ફણગા અથવા બીની માળા અને કંઠી બનાવવામાં આવે ડાળીઓ કે ડાળખાને દૂર કરવામાં આવે છે, કાષ્ટની લાકડીઓ બનાવવામાં આવે છે અને બધી ડાળીઓના અંત્ય છેડા દૂર છે. આ ઝાડ સાધારણ રીતે ગઢવાળથી કરી તળને ભાગ રહેવા દેવામાં આવે છે. સિક્કિમ સુધીના સમશીતોષ્ણ હિમાલય વનસ્પતિના એક ભાગની શક્તિ બીજા તથા ઉટાકામંડમાં થાય છે. Pr. cerasa ભાગ તરફ વળે અથવા જાય તેમ કરવું. L. આલ; પંજાબ, કાશ્મીર, હિમાચલ ઝાડનાં વૃદ્ધિ અને વિકાસ તથા ફળના પ્રદેશ અને કમાંકમાં થતું ખાદ્ય ફળનું બેસારાના પ્રકાર પર કાપકૂપની પદ્ધતિ 315. Pr. domestica L. subsp નક્કી કરવામાં આવે છે અને કેટલા પ્રમા- insititia (L.) Schneid. (Syn. ણમાં કાપકૂપ કરવી તેનું પણ કોઈ ચોકસી Pr. communis Huds var. insiપ્રમાણ હેતું નથી. આંબા, અને ફણસ titia Hook.]. આલુ, પંજાબ, હિમાજેવા વૃક્ષની કાપકૂપ કરવાની જરૂર નથી; ચલ પ્રદેશ, કુળ અને કુમાઉના ડુંગરાળ જ્યારે લીંબુ જેવાં ખટમધુરાં ફળાનાં ઝાડ, પ્રદેશમાં થતું ખાદ્યફળ – આલુનું ઝાડ. Prજામફળી અને લાછીના ઝાડની એક બીજા jenkinsii Hook f.[Syn. Cerasus પર ગૂંથાઈ કે ગૂંચવાઈ જતી ડાળીઓની jenkensii Hook f & Thoms.]. છટણી કરવી પડે છે; જ્યારે પાનખર આસામ અને ખાસી ટેકરીઓનું ખાદ્ય ઝાડમાં પુષ્પભવ થવા અગાઉ છટણું ફળનું ઝાડ.Pr. padus L. (Sy. Prકરવી પડે છે અથવા કરવી જોઈએ. adium Mill.). હિંદીમાં જમના તરીકે Prunus amygdalus Batsch [Syn. ઓળખાતું સમશીતોષણ હિમાલયમાં થતું Pr. communis (L.) Arcang; 240 24168 313. Pr. persica Amygdalus communis L.). €17; (L.) Batsch [Syn. Amygમૂળ ભૂમધ્યના પૂર્વ પ્રદેશનું પરંતુ અહીં dalus persica L; Persica મુખ્યત્વે પંજાબ અને કારમીરમાં ઉગાડવામાં vulgaris Mill.]. પીચ, કારમીર આવતું તેનાં ખાદ્યફળ એટલે બદામનું પંજાબ, હિમાચલ પ્રદેશની ટેકરીઓ અને

Page #483

prussic...
477
pseudo-tuberculosis...
કુળુ તથા કુમાંહમાં થતું પીચનું ઝાડ, આભાસી એકગુણિત. જેનાં બીને પીલીને કાઢવામાં આવતું pseudolinkage. રંગસૂત્રીય પરિવર્તન તેલ રાઈના કામમાં તથા દીવાબત્તીના માટે વિષમ યુગ્મકનાં કારકોનો આભાસી કામમાં આવે છે. Praticina Lindl. મેળ. [Syı. Pr. triflora Roxb.). 14 Pseudomanas mangifarar-indicગિરિમાં ઉગાડવામાં આવતું જાપાની આલુ ae, અંબાને થતા એક પ્રકારના રોગને કારક નામના ફળનું ઝાડ.
કીટ. Ps. rubrilineans. શેરડીમાં પગ prussic acid. ધુમાડે આપવા બહેળી કરનાર એક પ્રકારને કીટ. Ps. solaરીતે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું દ્રવ્ય. maccarum. રીંગણાને ગોત્પાદક કીટ. Psara bipunctalis. Terhi 43 pseudomycorrhiza. 2.545or an. ઈચળ.
વનસ્પતિના ફળને નુકસાન કરે તેવી તેને Pseudaletia albastigma. ડાંગરનું વળગતી ફૂગ.
ZARIER ovd. Ps. unipunctata. pseudoparasite fungi. 42ડાંગરમાં પડતું જતુ.
જીવી ફૂગ Pseudamphistomum trmnca- pseudoparechyma disc. tum. કૂતરાં અને બિલાડાંમાં પડતાં કૃમિ. મૃતક ચકતી. pseudo-. ફૂટ-અસત્ય, - આભાસી ઈ. Pseudoperonospora eubensis. અર્થસૂચક પૂર્વગ.
વનસ્પતિઓમાં રોગકારક કીટ. pseudo annulus. kl 94442. Pseudopeziza medicaginea. 207pseudo- anthrax. કુટ રુક્ષરાગ. કાના રાગને કારક કીટ. Clostradium chaugoei. નામના જંતુથી pseudopod, ફૂટપાદ. (૨) કેટલાંક થતા રોગ, જેથી રોગી ઢેરનું 48 કલાક- હિંભમાં પગ જેવી દેહ દીવાલ પર થતા માંજ મરણ નીપજે છે.
પ્રવ pseudobulb. કુટ કંદ; જમીનની ઉપ૨ pseudoplasmodium. કૂટ પ્લાઝપ્રકાંડની નીચલી વાચવીય ગાંઠનું ફૂલવું. મેડિયમ. જેમાં વનસ્પતિનાં ખેરાક અને ભેજ pseudopragnancy. મિશ્યાગભ. સંગ્રહાય છે.
Pseudostachyum polymorphum pseudocarp. સફરજન જેવું કુટફળ, Munro. નદીના કાંઠા : ૫૨, તેરાઈની
જેમાં અંડાશય સિવાયના અન્ય ભાગ તેની ખીણમાં, આસામ, ગારે ટેકરીઓ અને રચના કરે છે. (૨) પુષ્પના અન્ય ભાગની છેક ઉત્તર બ્રહ્મદેશ સુધી વિસ્તરેલી નિમ્ન સાથે સંલગ્ન અંડાશયવાળું ફળ.
ટેકરીઓના વિસ્તારોમાં થતા વાંસને એક Pseudococcus bromeliae B. પ્રકા૨, જેને ઉપયોગ ચાના બગીચાવાળાઓ અનેનાસમાં થતું ન નું લાલાશ પડતું જંતુ. ચાની પેટીઓ બનાવવા માટે કરે છે, Ps. lilacinus C. સીતાફળમાં થતું ઉપરાંત તેના છત્રીના દડા અને લાકડીઓ લાલાશ પડતું જતું. Ps, oirgatus. સીતા- બનાવવામાં આવે છે. ફળનું જંતુ.
pseudosperm, કુટબીજ કે ફળ. જેના pseudocortex. ફૂટ બાહ્યક, ૧ટ પ્રાંતથા કાણની પેટીઓ બનાવવામાં આવે છે. pseudocyst. $108.
pseudostem. ફૂટપ્રકાંડ, આભાસી pseudogamy. ફૂટ યુગ્મન, અસત્યવિગ તંભ. પ્રજનન. (૨) ત્રીજન્યુનો અનિવેક વિકાસ, Pseudostreblus indicus Bur જેમાં પરાગચનને ઘેરવું પડે છે.
ખાસી ટેકરીઓમાં થતું એક ઝાડ. pseudohaploid ફૂટ એકકીય, pseudo-tuberculosis in sheep

Page #484

pseudo...
478
Pterocymbium... caseo - lymphadenitis. alal azia Psychotria ipecacuanha Stokes. અને કેટલીકવાર બકરાને થતો એક પ્રકારને દાર્જિલિંગ, નીલગિરિ અને સિક્કમમાં દીર્ધકાલીન રોગ, આ રોગ (Corynebac- થતો સુપ, જેનાં મૂળ વમનકારી છે અને terium ovis 4491 Preiz-Nocard 3922125 215 221 642150529141 bacillus. નામના જીવાણુઓથી થાય છે, આવે છે. અમીબિક મરડા માટે તેને જેમાં મરણ પ્રમાણ ઓછું હોય છે.
ઔષધ તરીકે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. pseudoyeast. flores Mollel a Psychroenergetics. 41919 ianu શકે તેવું યીસ્ટ.
ઉષ્ણતામાન અને ભેજની ખોરાકની શારીPsidium cattleyanum. Sahine Pa's 6071} PUSTIHL uni yadindi
Syn Ps. littorabe Raddi.]. 241€4 ayeunadj rastis. psychrometer. ફળ માટે ઉગાડવામાં આવતું વૃક્ષ. વાતાવરણમાં સાપેક્ષ ભેજ માપવાનું સાધન, ps, guajava L. જામફળ; ઉત્તરપ્રદેશ, આદ્રમાપક સાધન પંજાબ, બિહાર, મહારાષ્ટ્ર અને આશ્વ- psyllid. Psylla પ્રજાતિ અને Chermiપ્રદેશમાં થતું જામફળનું ઝાડ, જેનાં dae કુળની વનસ્પતિની કૂદતી જ. પાન અને છાલ ચામડાં કમાવવા ઉપયોગી Pteridology. પગ વિજ્ઞાન. બને છે.
Pteridophyta. ત્રિભંગી વનસ્પતિ. psittacosis. શુક-પટકુળનાં પક્ષીઓ, pterocarpus. પાંખ ધરાવતું એક કબૂતરે, મરઘાં બતક, ટક અને જંગલી જંગલી ફળ. પક્ષીઓમાં ફેલાતે વિષાણુજન્ય એક રોગ. Pterocarpus echinatus Pers, -આ રોગના વિષાણુ કુંતક જેવા સસ્તન મધ્યમ કદનું શભા માટે ઉગાડવામાં પ્રાણીઓમાં હોય છે, અને પોપટ મારફતે આવતું એક ઝાડ. Pt. indicus માણમાં પણ તે વિસ્તરે છે. પરંતુ ઓ Willd. non Baker. (Sy... Pt. રોગ ભારતમાં થયો હોવાનું જાણવામાં dalbergioides Roxb.]. આંદામાન આવ્યું નથી.
રેઝડ અને બર્મ રેઝવૂડ તરીકે Psophocarpus tetragonalobus (L.) ઓળખવામાં આવતું એક ઝાડ, જેને DC. ધારી ફળી, નામને વેલા, જેની કાષ્ઠનું ફર્નિચર, કબાટ ઈ. બનાવવામાં કાચી ફળીનું શાક થાય છે.
1941 a 3. Pt. marsupium Roxb. Psoralea corylifolia . બાવચી બીજસર, પિતાસર નામનું પશ્ચિમઘાટ નામની શાકીય વનસ્પતિ, જેનું એલિયે- અને દ. ભારતમાં થતું ઝાડ, જેનું કાણ રેઝિન દ્રવ્ય રક્તપિત્ત અને ચામડીના અન્ય ફર્નિચર અને કબાટ બનાવવા માટે રોગોમાં ઉપયોગી બને છે. Ps. gonoloua. ઉપયોગી છે. પ્રકાંડને છેદતાં મળતો ગુદર ગુવાર. P. plicata Delile. એક સુપ, અતિસાર અને દાંતના દુખાવામાં ઉપયેગી
જેની સિંગોમાથી પીળા રંગ મળે છે. બને છે; ફળ અને બી ખાદ્ય છે. Pt. Psoroptic mange. Psoroptes santalinus L. f. 4142164 140 communis. નામની ઈતડી મારફતે ઢેરને દ. ભારતમાં થતું ઝાડ, જેનું કાષ્ટ નિર્માણ થતો એક સંક્રામક રોગ, જેમા ઢોરનાં કામમાં ઉપગમાં આવે છે, ઉપરાંત ઉપરના અંગે ત્રણ જેવા બનો તે સમસ્ત કાપડ, કાષ્ઠ અને ચામડું રંગવા માટે પણ શરીર પ૨ ફેલાય છે, જેથી ઢોરને ખજ- તેને કામમાં લેવામાં આવે છે. વાળ આવે છે, અને ખજવાળ્યા કરવાથી Pterocymbium tinctorum(Blaશરીર પર ભીંગડા વળે છે.
nco) Merr. (Syn. Sterculia psorosis. છાલ રેગ.
campanulata Wall. ex Maste. Psychodidae. મચ્છ૨ ઇ. વર્ગનું જંતુ. rs). આંદામાનમાં થતું એક પ્રકારનું

Page #485

Pteropus...
479
pukka... ગાડ, જેના કાષ્ટની દીવાસળીઓ અને પેક ઘઉને થતા ગેરુને રાગ. P. graminis કરવાની પેટીઓ બનાવવામાં આવે છે, tritici. નામનાં જંતુ, જેથી જવ અને તથા તેના માવાના છાપવાના કાગળ અને ઘઉને થતો રોગ. Pu. horded. નામનું પૂંઠાં બનાવવામાં આવે છે.
જંતુ, જેથી જવનાં પાનની વિકૃતિ લાવતો Pteropus giganteus Brunnich. તેને રોગ થાય છે. Pu. barri. ભીંડાનું હસ્તપક્ષ (ચામાચીડિયા) શ્રેણીનું જાળવાળી ગકારી જંતુ.Pu. benniset, બાજરાને પાંખે ધરાવતું ઊડતું પક્ષી.
ગેરુને રોગ ક૨તું જતુ. P. purpurea. Pterospermum acrifoliam Wi- જુવાર અને જોનસન ઘાસમાં રોગ કરનાર lld. [Syn. Pt. aceroides Wall.). vg. Pu. rubigovera tritici. 6641 કનકચં; મહારાષ્ટ્ર, મણિપુર, ઉત્તર ૫. ગેરુને રોગકારી જંતુ. Pu. surghi. બંગાળ, બિહાર અને આસામમાં થતું એક મકાઈને રોગકારી કીટ.Pu. striformis. ઝાડ, જેનાં પાનની પત્રાવલી બનાવવામાં જ વને રેગ કરનાર જંતુ. આવે છે અને તમાકુને બાંધવા માટે પણ puddle. ગંદા પાણીનું ખાબોચિયું. (૨). તેને ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. તેનું માટીના કણને તોડવા અને તાપથી ધરતી કાષ્ટ પેક કરવાનાં ખાં કે પેટીઓ, સુકાઈ ગઈ હોય તેવી પરિસ્થિતિ. pud. પાટિયાં, અને પ્લાયવૂડ બનાવવામાં ઉપ- dling. ડાંગરના ધરૂ રોપવા જ્યારે યેગી બને છે.
બનાવવો. (૨) રેપને રાપવા અગાઉ પ્રવાહી pterygoid. ક્ષારાભ, ક્ષારગંધ. (૨) પંકમાં તેના મૂળ રાપવાં.
સડતાં પ્રાણીઓ અને વનસ્પતિનું ક્ષારીય pudina, કુદીને. વિષવાળું અંગ. (૩) પૃષ્ઠવંશીઓની પરીનું Pueraria lobata (Willd.) Ohwi યુગ્મિત કાસ્થિ
[Syn. Pu, thunbergiana Benth.). ptosis. ઉપલા પોપચાનું નીચે ઊતરી ઘાસચારા તથા જમીનને સ્થિર કરવા આવવું.
વાવવામાં આવતો હૃપને એક પ્રકાર.Pu. ptyalin, કાંજી-સ્ટાર્ચને પચાવનાર લાળમાં phaseoloides (Roxb) Benth. you રહેલે એક ઉસેચક.
હિમાલય, આસામ અને ખાસી ટેકરીઓમાં ptyris. કળીમાં કુમળા પાનનું વળી જવું. થતે વેલે, જેના રેસાનાં દેરડાં અને દોરા puberty. યોવનારભ, યૌવનપ્રવેશ. બનાવવામાં આવે છે. Pn. tuberosa. (૨) પ્રજનન કાર્ય માટે ક્ષમતા પ્રાપ્ત (Roxb ex wild) DC. વિદારીકંદ, કરવાની અવસ્થા. pubescence. મૃદુ સિયાલી,ફળિયે ઈ. નામની પશ્ચિમ હિમાલય, લોમશતા. (૨) કેટલીક વનસ્પતિ અને કુમાંઉમાં થતી ખાદ્ય પાનની વનસ્પતિ પ્રાણુમાં થતું વાળ જેવું આવરણ. pube- puff. ટમેટામાં થતી દેહધમય ગરબડ, scent. વાળ જેવા રમવાળું.
જેથી ટમેટા વજનમાં હલકાં બને છે અને pubic bone. જઘનાથિ, ઉપસ્થાસ્થિ. તેની બાજુએ દબાણને વશ થઈ જાય છે.
pubis. જવનાસ્થિ, ગુહ્યાસ્થિ, ઉપસ્થાસ્થિ. (૨) પ્રાણની કંડરા અને તેના સાંધામાં Puccinia carthami. Hihoj vd, આવતા નરમ સેજ.
જેથી કરીને તે ગેરુને રેગ. Pu. puffed rice. મમરા, ચોખામાંથી તરત chrysanthemat. પાઈ રેશમ નામની જ ખાઈ શકાય તેવું તેનું કરવામાં આવતું વનસ્પતિને રેગકારી કીટ. Pu. erianthi. પરિવર્તન. (૨) ચોખાની મમરા બનાવવાની નામનું જંતુ, જેથી શેરડીને તે ગેરને પ્રક્રિયાથી ચોખાના દાણા ફૂલે છે અને રેગ. Pu. kutnhii. નામનું જંતુ તે છિદ્રાળુ બને છે અને પાણીમાં પલાળજેથી શેરડીને થતો ગેરુને રેગ. Pu. વામાં આવવાથી તરત જ ભીંજાઈ જાય છે. glumarum. નામનું જંતુ જેથી જવ અને pukka arhatiya. પાક આડતિયે.

Page #486

pulasan...
480
pumpkin
(૨) જથ્થાબંધ વેપારી, દલાલ, આડતિય. વધારે લાવે છે. (૨) હદયની ક્રિયાથી જે જથ્થાબંધ બજારમાં માલની ખરીદી નાડીમાં થતા ધબકાર. (૩) નાડી. pu. કરી. તેને ગ્રાહક બજારમાં વેચાણ કરે છે. beetle. ઠા૨ કે ગોદામમાં સંઘરેલાં pulasan. Nephelium mutabile ચણા, વટાણા, દાળ, તુવેર, મગ, મઠ,
Blume. નામનું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. અડદ અને સેચાબીનમાં પડતા CollosoPulicaria wightiana CB. bruchus chinensiss L., Bruchus સળિયા.
analis Fabr., Bh. phaseoli Gyll., pulled wool. કતલ કરેલાં ઘેટાંમાંથી _Laria afinis Frot. નામનાં ઢાલ, કાઢી લીધેલું ઊન, ઘેટાની કતલ કર્યો પછી પક્ષ કીટ, ખેતરમાંથી કે ગોદામમાથી આ મળતી તેની આડપેદાશ. pulling. રૂના જંતુ લાગુ થાય છે, તેનાં ડિંભ. દાણાને તંતુની હાથ વડે લંબાઈ માપવાની પ્રક્રિયા. કેરી ખાય છે અને તેમાં જ તે મેટું pullet. એક વર્ષ કરતાં ઓછી વયની થાય છે. મરધી, મરધીનું માદા બચ્ચું.
pulverise. ભૂકે–ચૂર્ણ બનાવવું. દળવું. pulley. ગરગડી.
pulverulent. ભૂકા-ચૂર્ણ જેવું, ભૂકા Poli. કૂર્ગમાં થતી નારંગીને એક પ્રકાર. કે ચૂર્ણથી આવરિત, નરમ ઢેફાં અને pullorum disease. મરઘાનાં બચ્ચાંને દાણાદાર દળવાળી જમીન. pulvis. લાગુ પડતા જીવાણુજન્ય સફેદ દસ્તને રેગ. પાઉડર, ભ. ચાર્ગ. pullulate, ફગણા કટ..
Pulvinaria psidii Muskell. pulmo-bronchiate. હવાને શ્વાસ નામનું જામફળનું જંતુ. લેવા માટે ચૂઈના રૂપાંતરવાળે.
pulvinate ગાદી જેવા સેજાવાળું. pulmonary. ફેફસાનું – તે અંગેનું . pulvinas. અક્ષ અને પર્ણવંતના સાંધા pu, disease, ફેફસાને રાગ, pu. બાગળ કષીય કલા. emphysema. અમિત કુકસ pummelo, ૫૫નસ; ચિત્ર; Citrus1201 RIPL, pu. mite. 914 maxima (Burm.) Merrill (C. 18, Sasi. pu. parasitism. grandis Osbeck; C. decur szhi 428ollon Slova. pulmo. L.. C. aurantium subsp. sinens nate. ફેફસાં કે ફેફસાં જેવાં અંગ var. decumana Engl., Aurantium ધરાવતું.
decumana Mill; A. maximum pulp. ગ૨, ફળને નરમ મા. (૨) (Burm). નામનું તાજુ ખાવાલાયક દાતને મસા જેવો ભાગ. (૩) કાષ્ટને ખટમધુરું ફળ – જેમાં પ્રજીવકો એ”, “બી” આકાર વિનાને નરમ ભાગ. pulpy અને “સી” આવેલાં હોય છે. ભારે વરસાદમાં juice. કેરી, પપૈયા, અને જમરૂખને તે ટકે છે પણ તેને ગરમ વાતાવરણની છીણુને બનાવવામાં આવતો રસ. pu, જરૂર પડે છે.
kidney disease. આંત્રવિષાક્તતા. pump; કૂવા કે નદીમાંથી પાણીને pulsate. તાલબદ્ધ રીતે વિસ્તરવું અને ખેંચવા કે કાઢવા કે વહેવડાવવા માટે સંકોચાવું, સ્પદ , ધબકારા થવા ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું હાઈલિક મંત્ર pulsation. સ્પંદન, ધબકારા pulse. pu, turbine ટર્બાઈન પંપ. કઠોળ; ભારતીય જનના બારાકમાં મહત્ત્વનું pumpkin. કેળું, Cucur bila nos
સ્થાન પામતું ખાદ્ય દ્રવ્યમુખ્યત્વે કાંજી- chata Duchesne exPoir નામની વાળા ખોરાકમાં તે દ્વારા વાનસ્પતિક પ્રજીવક “એ” ધરાવતી, ભારે ભેજ અને પ્રોટીન મળે છે. હવામાથી નાઈટ્રોજનને નીચા તાપમાનમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ. તે સ્થિર કરે છે અને તેમ કરીને ફળદ્રુપતામાં pu. caterpillar, બધા પ્રકારની
cumenus

Page #487

pundendal...
481
purslane
પલાદિકુળની વનસ્પતિમાં પડતી Marga- શુદ્ધ ઓલાદવાળું (પ્રાણી). pu. breeIrania indica S. નામની લીલી ઈયળ, ding. સારી ઓલાદના પ્રાણીનું સેવન. pundendal nerve. ઉપસ્થ ચેતા. pu. culture. અન્ય જીવત જાતિ કે punchiform. બિ૩પ.
પ્રકારના સહયોગ વિના કોઈ એક જાતિ pundrika. પુંડરિક; –મેનફળ; May- કે પ્રકારની વૃદ્ધિ. (૨) મિશ્ર પાકની તુલna laxiflora Robyns (Vangu- નામાં એક જ જાતિના પ્રકારને પકવવામાં eria spinosa Roxb.). 1170 mil આવતો પાક, શુદ્ધ સંવધન. pu, ફળનું ઝાડ.
dominant. 214 Houll. pu. fo. puneala plum. પાણી અબળાં, rest. એક જ જાતિના વૃક્ષ ધરાવતું alezya, Flacourtia jangomas વન, વ્યવહારમાં 80 ટકા એક જ જાતિનાં (Lour.) Raeusch (F. cataph- ઝાડ હોય તેવું વન. pu. line. racta Roxb ex Willd.). નામનું શુદ્ધ વંશમ, અંતયુમન કે સ્વફલનથી ખાદ્ય ફળધારી વૃક્ષ.
એક જ પ્રકારની ઓલાદ ઊભી થઈ હોય Punica granatum L. દાડમ, અનાર, તેને વંરાક્રમ. pu. selection. શુદ્ધ ભારતભરમાં થતું દાડમનું ઝાડ. દાડમની વંશક્રમ પસંદગી. pu. stand. 80 કળીઓ ખાદ્ય છે. દાડમ અને ઝાડની ટકા એક જ પ્રકારનાં ઝાડ જે વૃક્ષજથમાં છાલ ચામડાં કમાવવાના ઉપગમાં આવે હોય તેવું વૃક્ષજથ. purification. છે. દાડમની છાલ ઓષધીય ગુણ ધરાવતી શુદ્ધતા, શુદ્ધીકરણ. purity. શુદ્ધતા, હાઈ, અતિસાર અને મરડામાં ઉપયોગમાં ભેળસેળ વિનાની શુદ્ધતા. લેવામાં આવે છે.
purgative. રેચક; દીવેલ, અળશીનું તેલ, punia. ડિસેમ્બર-જાન્યુઆરીમાં વાવવામાં કેટાન તેલ, વિલાયતી મીઠ, સેડિયમ આવતે અને માર્ચ–એપ્રિલમાં લેવાતા સલફેટ ઈ. ધરાવતું રેચક (દ્રવ્ય). ડાંગરને ત્રીજો પાક.
purines, કાબન, હાઈડ્રોજન અને pupa (એ.વ.). pupae (બ.વ.). કેશિત- નાઈટ્રોજન ધરાવતાં કાર્બનિક રાસાયણિક કીટ, જંતુ જીવનની ત્રીજી અવસ્થા. pu. સંજનેને સમૂહ, જેવાં કે પક્ષીઓને cell. કેશિત કષ. pupal stage. મળમાં રહેલા યુરિક એસિડ અને નાઈટ્રોકેશિત અવસ્થા. puparium. ડિંભ જન સંયોજને. પુખ્ત કીટ બને તે અગાઉ કેશિત અવસ્થા purple granadilla. કૃષ્ણ કમળ. દરમિયાન તેનું કઠણ રહેઠાણ, કેશિત ઘર, pu. passion fruit. કૃષ્ણ કમળ; bula19721. pupate. als4 3454 yuit passion fruit. Pu. Tephroજંતુમાંથી નિષ્ક્રિય કેશિત અવસ્થામાંsia. સારપંખા; Tephrosia pharpura પરિવર્તન પામવું. pupation. કેશિત Pers. નામની ખાદ્ય બી વાળી, લીલાનિર્માણ- pupiparous કેશિત અવ- ખાતર અને શોભા અને છાયા મેળવવા
સ્થા સુધી પહોંચેલા બચ્ચાને જન્મ આપ. માટે વાવવામાં આવતી વનસ્પતિ. Pu. pupil, આંખની કીકી, આંખની પૂતળી, Top, ઉત્તર ભારતમાં થતા ટનિંપને pupping, ગલુડિયાને જણવા-જન્મ યુરોપીય પ્રકાર. Pu. vetch. vicia આપવો. puppy. ગલુડિયું, કૂતરીનું benghalensis L. નામની ઘાસચારા બન્યું.
માટેની વનસ્પતિ. Purbi Litchi. (018!2Hi ad almal purslane. At HIO); Portulaca એક પ્રકાર.
oleracea L. var. sativa DC. 114-1 pure શુદ્ધ; અમિશ્ર. pu. bred. પોતાની નાની સાકીય વનસ્પતિ જેની ભાજી બનાવજ જાતના પિતુથી પેદા થયેલું (પ્રાણી), વામાં આવે છે, જેમાં પ્રજીવક “સી” છે. . કે-૩૧

Page #488

purulent
482
pyrethrin
purulent. પરૂવાળું, પરુમય, ૫૨ pygostyle. પક્ષીના શરીરના પાછલા બનાવતું. pu, discharge, પરુને ભાગમાં પૃષ્ઠવંશનાં હાડકાંના મિલનથી સ્રાવ. pu, exudate પેશીમાંથી થતાંત્રિકેણ, જે પૂછડીના મુખ્ય પાને પરુવાળે થતો સ્ત્રાવ. pus, પરુ; ટેકો આપે છે. પાતળા શ્વેત કેશવાળી સેજાની પેદાશ, pylorus. જઠરમાં આવેલું રંધ, જે દ્વારા વિધિ ઇ. રાગમાં સંક્રમણના પરિણામે ગ્રહણીમાં ખેરાક ઠલવાય છે. (૨) નિજઠર. થતું પરુ. pustula. ગૂમડાંવાળું. pu- (૩) પૃષ્ટવંશીઓના જઠરનું એવું સ્થાન stale. પરુવાળું ગૂમડું કે ફેડલે, જે જ્યાંથી જઠર આંતરડામાં પ્રવેશ મેળવે છે. સુકાઈ જાય ત્યારે પોપડી બાઝ, નાની pyo–. પરુ અર્થસૂચક પૂર્વગ. ફેલડી હોય તો તેને ખીલ કહેવામાં આવે છે. pyogenic. પરુ પેદા કરનાર. Putranjiva roxburghii Wall. pyometra. liruhi 43 4-430 પુત્રજીવ નામનું ઊંચું ઝાડ, જેના કાઠ- જામી જવું. ફળની માળા બનાવવામાં આવે છે. pyopneumothorax, કુમકુસાવરણમાં putreaction... સમજીવના કારણે વાયુ અને પરુની હાજરી. પ્રોટીનનું થતું વિધટન, જેના પરિણામે ઘન, pyorrhoea. pyorrhea. દાંતમાં કે પ્રવાહી કે વાયુમય ગંધ મારતી પેદાશ દાંતના અવાળામાં પરુ થવું. નીપજે છે. (૨) ડો. putrefactive. pyosalpingitis, pyosalpins, સડો પેટાકરન૨. putrefy. સડવું, કેહ- અંડનલિકામાં પરુ થવું, પરુ થવાથી તેમાં વાવું, અપકર્ષ પામ. putrescent. આવતે સેજે. સડે લાવવા કે આવવાની અવસ્થામાં. pyosepticaemia. white scour, putrid કેહવાયેલું, ગંધ મારતું ધૃણા- pneumoenteritis ઇ. નામથી ઓળખાતો જનક. pu. flavour, પરુની દુર્ગંધ, નાનાં વાછરડાને જીવાણુથી થતો એક જીવલેણ સડા કે કોહવાટની દુર્ગધ.
રેગ, જેમાં વાછરડું ધાવવાનો ઈનકાર કરે, puzzolonic. સગઠન કે સંઘનન દર્શાવતું હરવા-ફરવાની તેને કોઈ ઈરછા ન થાય, જમીનનું નામકરણ.
ચીકણું, સફેદ ઝાડા થયા કરે, તાવ આવે, py- pyo– પરુ અર્થ સૂચક પૂર્વગ. શરીર ધીમે ધીમે ગળવા માંડે અને છેવટે મૂળ ગ્રીક pyon.
તેનું મરણ નીપજે. pyaemia. pyemia. 442aal. pyrene. $ual slaai Hir. pycnidium (4.9.) pyacnidia pyrethrin. Chrysanthemum Hoda (બ.વ.) કેટલીક ફૂગમાં અલગી બીજણવાળા, તિના કેટલાક છેડમાંથી મેળવવામાં આવતું ચબુ આકારના ફલીકરણ ધરાવતા પિડે. જંતુન દ્રવ્ય. pyrethrum, Damatiye- - મૂત્રપિંડ અર્થસૂચક પૂર્વગ. an brethrum, D. insect flowers પણ pyelitis. quale $14. pyelocry. oond Chrysanthemum cinerariifostitis. qua y 471814 $14. lium (Trev.) Vis,.Pyrethrum pyelonephritis. 2519! qk514; cinerariifolium Trev.). 114 વૃક્ષ અથવા મત્રપિંડ અને નિતંબને સેજે; વનસ્પતિ, જેનાં ફૂલમાંથી પાઈરેશ્રમ નામનું પશુઓમાં આવા પ્રકારને રેગ. Corpne- જતુદન દ્રવ્ય કાઢવામાં આવે છે. આ bacterium renale. નામના જીવાણુથી વનસ્પતિ 6,000 થી 8,000 ફૂટની ઉંચાઈ થાય છે, જેને કારણે ભૂખ મરી જાય છે, પર ઊગે છે અને તેને DDT, bindane મૂત્રમાં લોહી પડે, વૃક આળું બને અને કે dheldrin જેવાં જંતુદન દ્રવ્યમાં છેવટે રોગગ્રસ્ત પ્રાણીનું મરણ નીપજે. ઉમેરવામાં આવે છે. Py. damping1-yemia. pyaemia. Yuasaal. of પારેશ્રમને થતો એક પ્રકારને રેગ.

Page #489

pyretic
Py. dust. કાલસા અને શંખજીરૂની મૂકીમાં પાયરથ્રિન ભેળવીને ખનાવવામાં આવતા જંતુઘ્ન સૂકો. Py. extract. Chrysanthemmm cineraribolium. નાં ફૂલેને વાટીને બનાવવામાં આવતા તેના ક. py. rust. Puccinia chrysanthemai. નામના જંતુથી પાચરેથમને થતા ગેરુને રેગ. py-wilt. Phytophthora palmivora Rhizoctonia solani. નામનાં જંતુથી પાચરેથ્રમને થા એક રાગ.
pyretic. તાવ લાવનાર, ગરમી લાવનાર. pyrexia. તા.
pyric આગથી જમીન અને વનસ્પતિમાં થતું (રૂપાંતર). Pyricularia oryzae Cab. ડાંગરને રાગ કરનાર જંતુ Py. elusine Cah. રાગીને રોગકારી કીટ. Pyridoxine. પ્રજીવક – બી' સંકુલનું એક ઘટક, જે ત્વચા શાથ મરાડે છે, જે પ્રજીવક ખી' અને પ્રજીવક વાચ’ તરીકે પણ ઓળખાચ છે, pyriform. જામફળાકાર Pyrilla perpusilla Wlk. શેરડીમાં પડતું જંતુ. pyrogeneous. આગ્નેય (ખડક). (૨) અન્યના ધર્ષણથી પેઢા થતું દ્રવ્ય.pyroligneous. લાકડા પર અગ્નિ કે ઉષ્માથી પેટ્ઠા થતું. py. acid, જુઆ aceticaid. Pyrology. આગથી જંગલને બચાવી લેવાનું વિજ્ઞાન, (ર) અગ્નિવિજ્ઞાન. pyrolysis. ઉત્તાપ વિશ્લેષણ. pyrophyte. માગના સામના કરી શકે
483
તેવી છાલવાળું વૃક્ષ. pyroplasmosis. રક્તસૂત્રતા, રક્તમૂત્રના રાગ.
pyxidium
Pyrostegia venusta (Ker- Gawl). Miers [Syn. Bignnia venusta. Ker = Gawl], રોટલા માટે ઉગાડવામાં આવતા વેલા.
Pyrus aucubaria Gaertn. ખટ્ટલ; કાશ્મીરથી કુમાંકની સમશીતેષ્ણ હિમાલચમાં થતું ખાદ્યફળનું ઝાડ Py. baccata L. જંગલી સફરજન; કાશ્મીર અને ખાસી ટેકરીઓમાં થતું ખાદ્ય ફળનું નાનું ઝાડ.Py. communis L. પીચર; કાશ્મીર, કુળ, કુમાંક અને હિમાલય પ્રદેશમાં થતું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. Py. indica Wall. પૂર્વહિમાલય અને ખાસી ટેકરીઓમાં થતું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. Py. malus L. સફ્રજન; હિમાચલ પ્રદેશ, કાશ્મીર, કુળ, કુમાં, આસામ અને નીગિરિમાં થતું ખાદ્ય ફળનું નાનું ઝાડ. Py. hashia Buch.-Ham. મહેલ; નામનું પશ્ચિમ હિમાલયમાં થતું એક ઝાડ. Py. pyrifolia (Burm f.) Nakai var culta (Mak, Nakai [Syn. P. serotina Rehd. var. culta Rehd.]. નાસપતી, આસામ, દાર્જિલિંગ, કાશ્મીર, કુમાંઉ, નીલગિરિ, હિમાચલ પ્રદેશ અને દિલ્હીમાં થતું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. Py, vestita Wa1. મૌલી; ખાસી ટેકરીઓ અને પૂર્વ હિમાલયમાં થતું ખાદ્ય ફળનું એક ઝાડ. Pythium aphanidermatum. નામના મરચી, ભીંડાં, રીંગણી, તમાકુ, પપૈયામાં પડતા રોગકારક કીટ. Py. debaryanum. નામના તમાકુમાં રોગ કરનાર કીઢ. Py• graminicolum. નામના ઘઉં, હળદર ઇ. ના રોગકારક કીટ.
pyxidium (એ.વ.), pyidia (અ. વ.). પેટીના ઢાંકણાની માફક ખુલી શકે તેવા ટાપચાવાળું.

Page #490

Q. 10 ઉષ્ણતાગુણાંક quadrant. ચતુષ્ક, ચતુર્થાંશ. Quadra spidiotus perniciosus Comstock. નામના સફરજન, પીચ, નાસપતી, ગૂઝબેરી, માલુ, કરંટ, કિવન્સ, અખરોટ, ચેરી અને બદામનાં ઝાડ પર હુમલેા કરતા સપાટ, ગાળ ભીંગડાવાળા કીટ, જેના ડિંભ અને પુખ્ત કીટ ફળઝાડના પ્રકાંડ અને ડાળીઓને રસ ચૂસે છે, ફળ ઝુલાખી અને છે.
quadrate. ચતુષ્કકાણ ખંડ, ચતુષ્કકાક quadratic. દ્વિઘાત.
quadri flagellate. ચતુઃપમ, ચતુ:કશગી, ચાર કશાધારી.
ચતુ:પાઁય
quadrifoliar spur. શંકુ-પ્રવ. quadrigemina. ચતુઃપિંડા, quadriplex. ચતુર્ગુણિત. quadrivalent. ચતુઃસયેાજક, ચાર સહયોગી સમાંગી (રંગસૂત્રાના સમૂહ). quadruped. ચાપણું – ખાસ કરીને સસ્તન પ્રાણી. quadruplex. ચતુઃપ્રભાવી. quagmire. કાદવ, કીચડ, ટ્રંક, કળણવાળી જમીન.
-
quail. Odontophoridae. કુળનું શિકાર માટેનું પક્ષી, ભૂલથી જેને તેતર તરીકે આળખવામાં આવે છે. quail grass. Celosia argentea. લાંપડી નામે ઓળખાતું વર્ષાયુ ધાસપાસ. qualitative. ગુણત્મક. q. analy sis. ગુણાત્મક વિશ્લેષણ; કાઈ પણ સંયેાજનમાં કેટલા પ્રમાણમાં નહિ પરંતુ કચા કા ઘટકા આવેલા છે તે સૂચવતું પૃથક્કરણ, qualily કક્ષા, ગુણ, (૨)
કાઈ પણ પઢાર્થના વ્યક્તિગત ધટકા, ઉપભેસ્તાને માફક આવરી કે નહિ તે સમજવા માટે જુદાં પાડતાં લક્ષણાને સમૂહ, જેમકે વસ્તુનાં રંગ, પાત, પરિપક્વતા, ડાધ કે અપક્ષયને અભાવ છે. Quamoclit coccinea Cooke non Moench, લાલ ફૂલ માટે બગીચામાં વાવવામાં આવતા વેલા Q. lobata (Cerv.) House. શેશભા માટે વાવવામાં આવતી શાકીય વનસ્પતિ. Q. pennata (Desr.) Boj. કામલતા નામની અહીં શાશા માટે વાવવામાં આવતી વેલ. Q. ulgaris Choisy. કામલતા નામની શાભાની વેલ. quantitative, માત્રાત્મક, જથ્થાત્મક, પ્રમાણાત્મક. 9. analysis. માત્રાત્મક – જથ્થાત્મક પૃથક્કરણ. (ર) કાઈ પણ સંયેાજનમાં રહેલા ઘટકા અને સંયે જનમાંના તેમના પ્રમાણ દર્શાવતું પૃથક્કરણ, q. character. માત્રાત્મક લક્ષણ, પ્રમાણલક્ષી લક્ષણ. quantity. જથ્થા, પ્રમાણ, માત્રા. quantum. રાશિ; પ્રમાણ, quarantine. સંગઅવરેધ, સગરોધ. (૧) સંક્રામક અથવા ચેપી રાગના કારણે પ્રાણીના કામચલાઉ પૃથગ્વાસ. (૩) પૃથગ્વાસનું સ્થાન. (૪) હાનિકારક જંતુ, કીટ કે વનસ્પતિના પ્રવેશ સામેને પ્રતબંધ. g. stable. સંગાધ વાડા quart. કવાર્ટ, ગેલનને ચેાથે ભાગ કે બે પાટનું મપ.
quarter. વજનનું એક એકમ 1/4 cwt. (૨) ગાવાના પ્રાણીનું ચારમાંનું એક આંચળ. quarters. છાતી અને ધગરાની જેમ
484

Page #491

quartet
485
guill પ્રાણીના શરીરને પગ ઉપરને ભાગ, રુટ, કેન, canna edulis Ker ધડ. ૧, fore અઝધડ. q hind Gal. મૂળ દક્ષિણ અમેરિકાની પણ યશ્ચ ધડ.
અહીં થતી એક શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં quartet. બે સૂત્ર વિભાજનથી બનેલા મૂળમાંથી કાંજી-સ્ટાર્ચ બનાવવામાં આવે છે. ચાર બીજાણુઓને સમૂહ.
Queensland nut. Macadamia quartz, સ્ફટિક, કાચમણિ, કવાર્ટઝ,
ternifolia F. müell 14djad SiO3, અતિ સામાન્ય શૈલને મહત્ત્વને
અંડાકાર, નાની ચંચુવાળું લીલાશ પડતાં ઘટક સિલિકા અથવા સિલિકોન ડાયોકસાઈડ,
રંગનું કાછીય ફળ, જેની મીંજ સફેદ અને જેની કઠિનતા 7 અને વિશિષ્ટ ગુરુત્વ
સ્વાદિષ્ટ છે, 2.65 છે અને તે રંગવિહીન, અપારદર્શક અને બેવડા પિરામિડાકાર સ્ફટિક બનાવે
Quercus dilatata Lindl. #13, છે. જમીનના તાળ કણને તે મુખ્ય
મારું; પશ્ચિમ હિમાલયમાં થતું ઝાડ, જેનું ઘટક છે. quartzite. કર્વાટઝાઇટ.
કાષ્ઠ નિર્માણકામ, કૃષિ ઓજાર બનાવવા
માટે ઉપયોગી બને, જેનાં પાનને ઘાસquaternary era. ચતુર્થ યુગ, તૃતીયટર્શિયરી યુગ પછીને આધુનિક ચતુર્થ યુગ.
ચારે બને છે. 9. incana Roxb. Queen. ત્રણથી પાંચ પાઉન્ડ વજન ધરા
બં; શ્વેત ઓકનું હિમાલયમાં થતું ઝાડ,
જેના કાષ્ટના કેલસા અને બળતણનાં વતા વહેલા પાકતા અનેનાસને એક પ્રકાર, જેને ગર સ્વાદિષ્ટ હોય છે. તેનું
લાકડાં બને છે. કેનિંગ કરી શકાતું નથી. વ. bee quick, ઝડપી. qacting manure. પૂરી વિકાસ પામેલી સંયુશ્મન પામેલી
શીધ્ર પ્રભાવી ખાતર. ૧. freezeng મધમાખની રાણી, જે ચાકર મધમાખ
પેદાશ, ફળ, શાકભાજી, મરઘા-બતકાં, માંસ, કરતાં લાંબી અને મેટી હોય છે અને
દુગ્ધાલયની પેદાશ ઇ.ને જાળવી રાખવા જેનું મુખ્ય કર્તવ્ય ઈંડાં મૂકવાનું છે. ૧.
20 ફે.થી 150} સુધી ઉષ્ણતામાન ઉતારી cage. મધપૂડાથી ટેવાઈ જાય ત્યાં સુધી
છે તેમને ઠારવાની પ્રક્રિયા. ૧, gro
ins, સેકસ પ્રકારની આબોહવામાં રાણીને સુરક્ષિત રાખવા માટેનું પાંજરું. q. cell. મધમાખની રાણીને ઉછેર
પ્રમાણમાં વહેલી ઊગતી (વનસ્પતિ). પૂ. વામાં આવે તે લાંબે મીણને, મોટા
heat. ગભરાટ કે ગરમીનાં કઈ લક્ષણે ભાગે મધપૂડાના તળિયે રહેતો કેષ્ઠ. ૬.
વિનાની ગાયની ગરમી–મદાવસ્થા, qc. protector. રાણી વિનાની વસા
lime કળી ચૂને; Ca0, કેલ્શિયમ
ઓકસાઈડ વ. tests, વરિત કસોટી: હતમાં રાણી – કષ્ટ દાખલ કરવા તેને સલામત રાખવાની યુક્તિ, મધમાખે
જમીનમાં રહેલાં પોષક તત્ત તથા અન્ય રાણી-કર્ણને સ્વીકાર કરે ત્યાં સુધી આ
રાસાયણિક દ્રવ્ય કે સંગેના પ્રમાણનું યુક્તિને ચાલુ રહેવા દેવામાં આવે છે.
નિર્ધારણ કરવા કેટલાંક રાસાયણિક ૧. chamber, રાણુંને કેઝ. q
ધોરણસરના સંપૂર્ણ કે ચોકસ ન હોય excluder. ચાકર મધમાખને જવા દે
તેવાં પરીક્ષણે, જે ખાતર અને જમીન પણ રાણીને રોકી શકે તેવી જસત કે
સુધારણા માટે સૂચન કરવા માટે ઉપગુંથેલા તારની છિદ્રવાળી જાળી. પૂ.
યોગી બને છે. installation. રાણું મધમાખની સ્થા- quescence. મંદ ક્રિયાશીલતા. quesપના. પૂ. introduction. રાણી cent. મંદ ક્રિયાશીલ, સુષુપ્ત. મધમાખ પ્રતિષ્ઠાન. queenlessness. quill ઝાડમથી ઉખેડી લીધા બાદ સુકાઈ રાણી ગુમાવી બેઠેલા મધપૂડે.
જવાથી નળાકાર બનતી તજ. (૨) પીંછાને Queensland arrowroot, આરા- પેલે અથવા ગીભાગ. ૧. Real

Page #492

quince
hers. પક્ષીની પાંખ અને પૂછડી પરનાં પીંછાં.
quince. Cydonia oblonga Mill. C. vulgaris Pers.). નામનું પંજાબ, કાશ્મીર અને નીલગિરિમાં થતું ઝાડ, જેને ખાદ્ય ફળ માટે ઉગાડવામાં આવે છે. quincunx system of planting
486
R
rab ડાંગરનાં ખીની કચારીમાં કાર્બનિક દ્રવ્યેના ઢગલા બનાવી તેને ખાળવા. rabbit સસલું; hareની સાથે ગોટાળે કરતું Leporidae–શાક કુળનું, જમીનમાં દર બનાવી રહેતું, કુ તક વર્ગનું, સ્તનધારી પ્રાણી; તેને ટૂંકા અને નાના પગ તથા લાંબા કાન હોય છે. તે વાળ વિનાનાં. આંખ ખુલી ન હોય તેવાં બચ્ચાંને જન્મ આપે છે. આ પ્રાણી પાકને નુકસાન પહેાંચાડે છે. r.-adapted vaccine. શીતળા-રિન્ડરપેટ ફુગની સામે આપવામાં આવતી રસીનું વિષાણુ. rabbri. રખડી; ઉકાળેલું ગળ્યું દૂધ ઠંડું પડતા તેના પર બાઝતી જાડી મલાઈમાંથી તૈયાર કરવામાં આવતી એક મેચ વાનગી. rabi. રવિ પાકની માસમ; જેમાં ઘઉં, ધાસચારા, સરસવ ઇ. જેવા કઢેળ સમેતના ધાન્ય પાક વાવવા માટેની એક્ટોબર-નવે. મ્બર વચ્ચેની શિયાળુ મેાસમ, જેમાં તૈયાર થયેલા મેલ માર્ચ-એપ્રિલમાં લણવામાં આવે છે. r. crop રવિ, શિયાળુ મેમમાં વાવવામાં આવતા પાક. fodders. વિ. મેસમમાં વાવવામાં આવતા ધાસચારા માટે પાક. rabies. હડકવા નામને કૂતરાં, બિલાડાં શિયાળ અને અન્ય માંસાહારી પ્રાણીઓ તથા માણસાના, ઝડપથી પ્રાણધાતક નીવડતેા, હડકવા લાગેલા પ્રાણીના કરડવાથી થતા ચેપી રોગ, જેના તીવ્ર હેડકવા
rachis
જુએ diagonal system of planting. quinine. સિકાના વૃક્ષની છાલમાંથી બનાવવામાં આવતું મલેરિયા (ટાઢિયાતાવ) નિવારક ઔષધ કિવનાઈન. quintal. 100 કિ. ગ્રા.નું વજન. Quisqualis indica L. રંગૂનવેલ નામને ભ્રુપ, જેના કુમળા પ્રરાહુ ખવાય છે.
અને મંદ હડકવા એવા બે પ્રકાર થાય છે. રાગનાં લક્ષણામાં વિષાદ, ઉશ્કેરાટ, હિંસક વૃત્તિ અને લકવા થાય. હડકવાવાળી વ્યક્તિ કે પ્રાણીને પાણી પીવાની ઘણી ઇચ્છા થાય પણ પાણી પીવાચ નહિં અને પણી જોઈને ભડક લાગે, જેને hydrophobia એટલે જલભીતિ પણ કહે છે.
race. નતિ; સમાન પૂજના કારણે કેટલાંક સમાન ક્ષણા ધરાવતાં વ્યક્તિગત પ્રાણીઓ અને વનસ્પતિઓને સમૂહ, જે જાતિને પેટા-વિભાગ અને છે. (૨) એક જ જાતિના રંગાત્પાદકા, જેમને તેમની સંરચનાના કારણે જુદાં પાડી શકાય નહિ પરંતુ તેમનાં દેહધર્મીય વર્તન જુદાં હોય છે. racial. જાતિને લગતું, જાતિનું. raceme. સમાન અક્ષ અને અગ્રાભિસારી ક્રમમાં ફૂલેના ગુચ્છાવાળા પુષ્પાદ્ભવ; અચાકસ વૃદ્ધિવાળા પુષ્પાય અક્ષ, જેનાં તાજાં પુષ્પા ટાચ પર હોય છે. (૨) એકવર્ષી અક્ષ. (૩) અપરિમિત પુષ્પદ્ ભવ. racemose. ગુચ્છામાં ફૂલોવાળું, એકવી અક્ષ, અરિમિત. (૨) પ્રાણી દેહમાં સયુક્ત ગ્રંથિ. r. infloresrachilla, ધાસ દાણામાંને અક્ષ, જેની cence. પરિમિત હૂંડી પુષ્પવિન્યાસ. સાથે કડક હોય છે. rachis. પત્રાક્ષ, પિચ્છાક્ષ, લંબાયમાન અક્ષ, જેની સાથે પુષ્પવિન્યાસનાં પુષ્પવૃત જોડાયેલા હોય છે. (૨) પર્ણદંતના

Page #493

richitis
487.
radius
વિસ્તાર, જેની સાથે સંયુક્ત પર્ણની પર્ણિકા radio– ત્રિજ્યા અને રેડિયમનું સંયુક્તરૂપ. જોડાયેલી હોય છે. (૩) કરોડરજજ કે radio-activated milk. કુષનું પૃષ્ટવંશ. (૪) પિચ્છદંડ.
ઉષ્ણતામાનમાં વધારો લાવ્યા વિનાજ, તેને rachitis. પ્રજીવક-ડી'ની ઊણપથી પ્રાણી- જંતુરહિત બનાવવાની ખાસ પ્રકારના વીજ એનાં બચ્ચાં અને મરઘા-બતકોને લાગત સાધન દ્વારા કે થોડાં કિરાણે વડે દૂધ પર સૂકતાનને રોગ.
કરવામાં આવતી પ્રક્રિયા, જેને શીતજંતુrack. વસ્તુઓ મુકવા માટે ઘોડે. r. રહિતતા પણ કહેવામાં આવે છે. radiocuring, વસ્તુ ઓ રાખવાના ઘોડા પર active. કિરણોત્સર્ગી, વિકિરણશીe. સૂકવવું. r, renting. વધારે પડતું (૨) રેડિયમ, યુરેનિયમ, પોલોનિયમ ભાડું-ગણેત લેવું, ભાડે કે ગણેત આપવું. ઇ.ને વિકિરણ દ્વારા ઈલેકટ્રોમીટર પર Radermachera xylocarpa (Ro- અસર પાડવાને ક્ષમ, જે અપારદર્શક xb.) K. Schum. ખારસિંગ નામનું દ્રવ્યને ભેદી પેલી પાર જતાં કિરણનું વૃક્ષ.
ઉત્સર્જન કરવાને તથા વીજ-પ્રભાવ પેદા radhuni. અજમે.
કરવાને સમર્થ હોય છે. . a. half radial. કિરણનું, -ને લગતું. (૨) ત્રિજ્યાનું life. રેડિયે-એકિટવ-કિરણત્સાર અર્ધ -તેની માફક ગોઠવેલું, ત્રિજ્યાની અવસ્થા- આયુ. ra, sol. સૂયમ પ્રમાણમાં દિશા હેવી. (૩) અરીય. 1 bundle. કિરણોત્સર્ગવાળી જમીન. (૨) વનસ્પતિની અરીય-ત્રિજન્ય પૂલ. r. extracter, વૃદ્ધિમાં કિરણોત્સરી ફૉસ્ફરસ અને અન્ય કેન્દ્રાપિસારી બળથી મધપૂડામાંથી પ્રવાહી પષક દ્રવ્યની કામગીરી જેવાં જમીનમાં મધ કાઢવાનું સાધન. r lateral sym- sarai solradio-isotope, metery. અરીય પાય સમમિતિ. કિરણોત્સરી સમસ્થાનિક. (૨) વૈજ્ઞાનિક r.load. અરીચવ જન-બો.r.sym- કષિ સંશોધન કાર્યમાં આવશ્યક સ્પmetry. અરીય સમમિતિ. r. દ્રવ્ય-પ્રેસર તરીકે આવાં સમસ્થાનિકોને wood surface. અનુષ્ય અથવા વિસ્તૃત ઉપયોગ થાય છે. સમગ્રતયા અથવા અંશતઃ મલયભાગથી radish. મૂળ; Raphanus satious છાલ તરફ વિસ્તરેલું કાષ્ઠતળ.
L. નામની રાવ્યા વિના ખાઈ શકાય તેવાં radiant. કિરાણેસારી, વિકિરણશીલ, મૂળ ધરાવતી ભારતભરમાં ઉગાડવામાં વિકીર્ણ. (૨) દીપ્તિ કેન્દ્ર, વિકિરણશીલ આવતી વનસ્પતિ, જેમાં પ્રજીવક બી' (૫દાર્થ).r, energy. વિકિક ઊજ.ra- અને “સી” હોય છે. કાચા મૂળાનું કચુંબર diation. કિરણેત્સાર, વિકિરણ. (૨) પણ થાય છે. મૂળાને છડ ગરમી સહન વિખેરણ. r, frost. બે પ્રકારના હિમ, કરી શકે છે પરંતુ ઠંડી તેને વધારે અનુજે પૈકીનું એક, જેમાં કારબિંદુ કરતાં પણ કૂળ આવે છે. બધાજ પ્રકારની જમીનમાં વધારે ઠરી ગયેલું જમીનની સાથેનું હિમનું તેને ઉગાડી શકાય છે. તેને ખૂબ જ પાણી સ્તર રહે છે. radiator- વિકિરક. (૨) ઉષ્મા વિકિરક કક્ષ. (૩) રેડિયેટર. radium. કિરણેન્સારી ગુણના કારણે radical. જમીનની પાસેના મૂળતંત્ર- રેડિયમ નામધારી બેરિયમ જેવું Ra માંથી તલપણું અને પુષ્પદંડ તરીકે નીકળતો સંજ્ઞાવાળું ધાત્વીય તત્વ. ફણગે.r.leaf. ભૂમિજાત પર્ણ, મૂળ પણું. radius. અરિયાસ્થિ, ભુજ અને મણિબંધ radicle. નાનું મૂળ, પ્રાથમિક મૂળ, ધૂણનું વચ્ચેનું હાડકું. (૨) વર્તુળના કેન્દ્રથી પરિમા પ્રારંભિકમૂળ,આદિ મૂળ, ભ્રણ મૂળ, મૂલાકુર, સુધીની સીધી રેખા, ત્રિજ્યા; વ્યાસને મૂલક. (૩) ચેતા કે શિરાને મૂળ સશ અર્ધો ભાગ. (૩) ફેકસ-કેન્દ્રથી વર્તુળના પેટા-વિભાગ.r.pocket. ભૃણમૂળ ગાહ. ગમે તે સ્થાન સુધીની રેખા. (૪) સંયુક્ત

Page #494

488
rain
- પુષ્પશીર્ષની બહારની કિનારી. (૫) ભારતમાં થતું ખાવ ફળનું ઘાસ. છત્રકની અરીય શાખા. . rod, અરીય દંડ. rain, વરસાદ; વાતાવરણમાંથી સંધનિત rag, કેટલાક ફળમાં જણાતી ચર્મ-સદશ બનીને ટીપાંરૂપે થતે પાણીને અવક્ષેપ. r, કલા કે વિચા; સંતારા કે ખજૂરમાં આવા belt. સરેરાશ કરતાં વધારે વરસાદ પ્રકારની ચમ-સદશ ત્વચા હોય છે. - પડતો હોય તે પ્રદેશ.r, fall. ચેકસ millet, બાજરી,
સમયમાં થતાં વરસાદનું પ્રમાણ, જે સામાragged, બરછટ, લબડતા (પ્રાણુના વાળ). ન્ય રીતે ઈચ અથવા મિ.મી અને સે.
r. cutting. 4282 sdn. r. hips. મી.માં માપવામાં આવે છે. ૪. f. intકોઈપણ પ્રાણીનું અનિયમિત પાછલું અંગ, ensity. ઈંચ કે સે.મી.માં દર્શાવવામાં ragi. નાગલી, બાવટે. p. blast, આવતો વરસાદને ૬૨. . . interPyricularia eleusine Cav, 11441 ception. સામાન્ય રીતે ઇંચ કે સે. જંતુથી નાગલીને થતો એક પ્રકારને મી.ના મા૫ અનુસાર જમીનમાં પાણી રોગ, જેમાં તેનાં પાન પર ત્રાક જેવાં જતું હોય તે રીતે ગણીને વૃક્ષરાજી કે ધાબાં પડે છે, જેથી પાન મરી જાય છે, વનસ્પતિના અવશિષ્ટના કારણે વરસાદના કણસલાને ચેપ લાગે તો દાણાને વિકાસ અવક્ષેપને નડતે અંતરાય. . . peneથતો નથી. r, charcoal rot, tration, વરસાદના ચોકસ પ્રમાણમાં
Macrophomina phaseoli. નામના સપાટી પરથી જમીનની નીચે પહોંચતું કે જંતુથી નાગલીને થતો એક રોગ, જેમાં પ્રવેશતું વરસાદનું પાણી. r, forest. તેનાં પાન ખરે છે અને પ્રકાંડ સડવા માંડે 2,032થી 2,540 મિ.મી. કરતાં વધારે 2. r. downy mildew. Schlero- પ્રમાણમાં વરસાદ પડતું હોય તેવું વિષુવવૃત્ત phthora macrospora. 11441 origen વિસ્તારનું વન, વર્ષા–વન. r, gauge. નાગલીને થતે એક રેગ. . helmi- વરસાદનું પ્રમાણ માપવાનું સાધન. r. nthosporium leaf blight. glass. Hica. r. maker. Helminthosporium leucostylum, ખેતરની સપાટી પર ટીપાં દ્વારા પાણી H. nodulosum zu H. tetramera. પહોંચાડવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું નામનાં કમિથી નાગલીને થતા રોગ, જેમાં વર્ષો ઉત્તેજક. r shadow. વર્ષા પાનની બંને બાજુ પર ધાબાં દેખાય છે, છાયા; પવનની વિરુદ્ધ દિશાવાળા પર્વતના
Hi Hilminthosporium nodulo- ઢળાવ તરફ પડતો વરસાદ. r, stosum. ના ઉપદ્રવના કારણે તળ, મૂળ ઇ. rm. વરસાદની સાથે થતું વાવાઝોડું, r. પ૨ ૩ લાગે છે અને Helminthosto- tree. વિલાયતી શિરીષ; Samanea rium leucostylum.થી પાન ખરવા માંડે saman (Jaco) Merr. (Pithe
r. schlerotial root-rot. Pe. colobium saman Benth; Entellicularia rofsai. નામના જંતુથી નાગ- rolobium saman Prain ex લીને થતા રોગને એક પ્રકાર, જેમાં છેડ King). નામનું શભા માટે અથવા વીથિ ફીક થઈ વામન રહી જાય છે. . માટે ઉગાડવામાં આવતું, ઝડપથી ઊગતું smut. Melanopsichium eleusinis. ઝાડ, જેનાં ફળ ચારા તરીકે ઉપયોગી નામના જંતુથી નાગલીને થતે અંગારિયાને બને છે.r. worm, અળસિયું. rains. રાગ..
વરસાદની ઋતુ, ચોમાસું.rainy. વધારે ahat. ૨૮, 15-20 ફૂટ ઊંડા કૂવામાંથી પ્રમાણમાં અથવા સતત રીતે વરસાદ વરપાણી કાઢવા માટે સાંકળવાળે ૨૮. સતિ હોય તેવી અવસ્થા. r, season. , રાઈ.
વર્ષાઋતુ, ચોમાસુ. r, spell, લાંબા raiba. અંજન નામનું વાયવ્ય અને દક્ષિણ સમયાંતરે થતો વરસાદ.. weather.

Page #495

raise
489
raabhindi વરસાદનાં ઝાપટાંવાળો ટૂંક સમચ, વર- rambutan. Nephelium laptaસાદની આબોહવા.
ceum I. નામનું લાડી જેવું ફળ, જેને raise. (પાક) ઉગાડે અથવા લે. ગર સફેદ અથવા પીળાશ પડત raisin. સૂકી દ્રાક્ષ, દ્રાક્ષ પ્રકારનું સકે બી વાવીને આ છોડ ઉગાડવામાં આવે છે. ફળ, સૂકો મેવો. (૨) તાજા ફળને ખાવું અને થોડા પ્રમાણમાં તેને નીલગિરિમાં સારું હોવા છતાં તેને સુકા મેવા ખાવું ઉગાડવામાં આવે છે, ઝાઠ દીઠ તેને 20 વધારે સારું છે. 1. variety. સકા પાઉંડ જેટલો ઉતાર મળે છે. મેવા તરીકે બનાવી શકાતી મસ્કત અથવા ramdana. Amaranthus cauબી વિનાની ટોમસન પ્રકારની દ્રાક્ષ. 1. datus L. નામની ભાજી. wine. સુકાયેલી દ્રાક્ષ ઉમેરીને તેના ramgoal. તાડ. આથવણથી બનાવેલું પીણું.
ramie. Boehmeria nivea Gaud. Reli. રાંધવા માટે ઉપયોગમાં લઈ
નામને ચિનાઈ તૃણ તરીકે ઓળખાતું,
દીર્ધાયુ ભુપ, જેના રેસાને કાંતી વણવામાં શકાય તેવાં કેળાં. Rajigara. રાજગરે.
આવે છે, જે સફેદ, મજબૂત અને રેશમ rake. સૂકું ઘાસ ભેગું કરવા માટેનું દાંતા
જેવા ચળકતા હોય છે. જેમાં કોથળા,
દોરડાં અને ગેસ મેટલ બનાવવામાં આવે છે. વાળું પંજેટી નામનું સાધન; નાનું પંજેટી હાથથી ચલાવી શકાય છે, જ્યારે મોટાને
ramkel. લાલ કેળાં. ચલાવવા યાંત્રિક બળની જરૂર પડે છે.
ramkurthi, સાયાબીન.
Ramontchi. તાલિસપત્રી; Flacourram, ખસી કર્યા વિના એલાદ માટે
tia indica (Burm f.) Merr. ઉછેરવામાં આવતું પુખ્ત ઘેટો. rlamb.
(F. ramontchi L.,' Herit). 4140 એક વર્ષની વયનું ઘેટાનું બચ્ચું.
આસામ, મહારાષ્ટ્ર, અને ૫. બંગાળમાં rama. તંતુવાળે છેડ.
ઉગાડવામાં આવતું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. ramal. શાખિત: શાખાને લગતું. rami- Rampatri. હલકા પ્રકારનું જાયફળ. fication. વૃક્ષને શાખાવિન્યાસ. Ramphal. રામફળ. (૨) ઝાડના શાખાવિન્યાસની સાથે સર- Rampur-Bhushiar sheepખાવી શકાય તે જટિલ સંરચનાને હિમાચલ પ્રદેશમાં થતા ઘેટાને એક પ્રકાર, પેટા-ભાગ. ramose. ઘણી શાખાવાળું. જેનું ઊન બદામી રંગનું હોય છે. ramily. શાખા વડે વિસ્તૃત થવું; ramsar. ભારતભરમાં ઉગાડવામાં આવતું શાખા, પેટાભાગ કે પ્રરોહમાં ફેલાઈ જવું. દીધોયુ ઘાસ. Rambegun. 213402014; Solinum ramtal. 21794 112421 Ach[441011 _ferox L. નામની નાની, કાંટાવાળી, પાક. આસામ અને દ. ભારતમાં થતી શાકીય Ramlaria areola AFK. નામનું વનસ્પતિ.
કપાસમાં એક પ્રકારને રાગ કરનાર જંતુ. Rambel. કડવા પંડાળા, જંગલી પંડાળા; Ramulispora sorghi. નામનું સુદાન Trichosanthes cucumerina L. તૃણમાનું રોગકારી જતું. નામની ભારતભરમાં થતી સાકીય વનસ્પતિ, ranbhindi. રણશીંડી નામને, જેનાં ફળ – પંડાળાનું શાક બનાવવામાં Hibiscus surattensis L. નામની આવે છે.
ખાદ્યપાનની ૫. બંગાળમાં થતી શાકીય Ramboilet. સ્પેનિશ મેરિનામાંથી વનસ્પતિ, જેના રેસાનું બરછટ કાપડ ફ્રાન્સમાં સારા ઊન અને માંસ માટે અને દેરડાં બનાવવામાં આવે છે. (૨) ઉછેરવામાં આવતા ઘેટાને એક પ્રકાર. Hibiscus ficulneus , (Abel

Page #496

Ranchi...
490
rare...
moschus faculneus Night © શક્કરિયાં. (૨) જંગલની જમીનના એક Arn.). નામની, રશ્મીંડી નામે ઓળખાતી ઘટકને વન અધિકારી, રન્જ૨. શાકીય વનસ્પતિ, જેના સફેદ, ચળકતા રસા Rangoon creeper, રંગૂની વેલ. હેય છે, જેના ચીકણ સ્ત્રાવને ઉપયોગ Ranpur lime. ખાટા સ્વાદવાળાં, ગેળ બનાવવા માટે શેરડીના રસને સાફ સંકર કાગદી લીંબુની ભારે ફાલ આપતી કરવા માટે થાય છે. (૩) Abelmosc- અને હિમને સહન કરતી દખ્ખણમાં થતી hus manihot (L.) Medic(Hibis. eu ord. cus manihot L.). નામને રણભીંડીને Ranikhat. વિષાણુથી બધી જાતનાં એક પ્રકાર, જેના રેસાનું બારદાનનું કાપડ અને બધી જ વય ધરાવતાં મરઘા-બતકાંને બનાવવામાં આવે છે અને જે ૫. બંગાળ, લાગુ પડતો ચેપી, પ્રાણઘાતક રેગ; કેટલાક પશ્ચિમઘાટ, કર્ણાટક અને કેરળમાં થાય છે. કિસ્સામાં રોગ પરખાય તે અગાઉજ બચ્ચાં Ranchi papaya દ. ભારતનું લેાક. મરી જાય છે, અને બચી જવા પામે તે પ્રિય પપયું, જેમાં ફળઝાડની છેક નીચે તેને અતિસાર, પગ અને પાંખને લકવો તરફના ભાગ પર થાય છે અને તેને આકાર ઇ. થાય છે. આ રોગમાં 80 - 90 ટકા લંબગોળ હોય છે.
મરણનું પ્રમાણુ ગણાય છે. rancid. ખેરુ, ખારીવાસવાળું. rank. અતિ વિપુલ, જોરદાર અને ખરRandia dumetorum hamk. બચડી (શાકીય વૃદ્ધિ). (૨) દરજજે. [Syn. Gardenia dumatorium Ro- Ranvmogara. રણ મેગ, બટો ગરે. xb.]. મેનફળ, મીંઢળ નામનું ગુજરાત, Rantulsi. રણતુલસી. મહારાષ્ટ્ર, ઉત્તરપ્રદેશ અને તામિલનાડુમાં Raolella indica First નામને થતું નાનું ઝાડ, જેનાં ફળ-મીંઢેળ ખાદ્ય સેપારીને રાગ ક૨તાં કીટક છે, અને જેને ગર મરડામાં દવા તરીકે rape. સરસવ આપવામાં આવે છે. R. ઘliginosa De raphae, સેવની, સંધિ રેખા, અંડક દંડ. (Syn.Gardenia uliginosa Retz; Raphanus sativus L. forgia, Posoqueria aligonosa Roxb.]. પંજાબ, મહારાષ્ટ્રમાં થતી શાકીય વનપિંડાલું, ગાંગડ; નામનું ભારતભરમાં થતું સ્પતિ, જેનાં મૂળ એટલે મૂળા, કુમળાં પાનનું ખાદ્યફળનું ઝાડ.
2113 214 3. R. sativus L. var. random, u gs, r. sampling. caudatus L. 810137. નમનાની પસંદગી, જેમાં વ્યક્તિગત પ્રકાર raphide. સુચિફટ. કે પ્રાયોગિક ઘટકને પસંદ કરવાની સરખી Raphimatopus ablutella zell. તક રહે છે. randomization. શેરડીના સાંઠાને વેધનાર કીટ. 415284%201. randomized block. rapid dye reduction test. પાકના વિવિધ પ્રકારના નાના નાના દૂધના નમૂનામાં રહેલા જીવાણુની સંખ્યા સમૂહોમાં પેટાવિભાગ પાડી, તે પ્રત્યેકના અને તેમની કામગીરી જાણવા માટે કરવામાં ઘટકને યાદચ્છિક માવજત આપીને પાકની આવતી કાટી, જેને આધારે તેને માટે કટી કરવાની એક યુક્તિ.
ઉપયોગમાં લેવામાં આવતા સૂચક સાધન range. મર્યાદા, પરિસર, ક્ષેત્ર.(૨) કેટલાક પર છે; જેનાં Methylene Blue Redu
છોડ કે પ્રાણીવાળે કુદરતી ભૌગોલિક ction Test. Ten Minutes Resaવિસ્તાર, (૩) જંગલની ભૂમિ સમેત ઢોર zurin Test અને Tetrazolium માટે ચાર પેદા કરતી વખડાયેલી જમીન. Testને સમાવેશ થાય છે. Ranger. લાંબુ કદ, રાખેડી રંગની છાલ, rare elements. વિરલ, અલ્પ પ્રમાપીળાશ પડતા ગરવાળાં અમેરિકન પ્રકારનાં ણમાં પણ વૃદ્ધિ - વિકાસ માટે અતિ

Page #497

rash
491
rat-tail...
આવશ્યક તત્તવો, જેમાં આયોડીન, કબાટ, barbiflorus Benth; Plectrantતાવ્યું. જસત, વેનેડિયમ, અને મેગેનીઝને hus tuberosas Blume). નામની સમાવેશ થાય છે.
મુખ્યત્વે દ. ભારત અને મહારાષ્ટ્રમાં થતી rash. થોડા સમય માટે ચામડી પર શાકીય વનસ્પતિ, જેના કંદનું શાક થાય છે. આવતા સેજે.
ratan cane, dar. rashari. narsani ugodj 313. ratanjot. Barona. Arnebia rasorial. Huic 24153 gr zna hispidissima (Lehm.)DC. 11H01
ખેતરને ખોરાક શોધનાર (પ્રાણી). વનસ્પતિ, જેનાં મળમાંથી મળતા લાલ rasp, પ્રાણુની ખરી કે ભડાને છાલવા રંગ માથાના તેલમાં વાપરવામાં આવે છે. માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું કાનસ rate દ૨. r. of change. ફેરફારજેવું સાધન.
પરિવર્તનને દર. r. of growth. aspberry. Rabusની વિવિધ જાતિનું વૃદ્ધિ દ૨; વૃક્ષે સંપાદન કરેલા કાષ્ટને રાતા, કાળા અને પીળા ગરવાળું બદરી ફળ, થડથી અરીય રીતે અને કાપેલા વૃક્ષના જેમાં હિમાલયન રાસ્પબેરી, યુરોપિયન થડથી માપવામાં આવતા ક૨, આ દર બ્લેક બેરી, સિલોન રાસ્પબેરી, બ્લેકચેરી, ઈંચમાં વૃક્ષ વલણેની ગણતરી કરીને મેરિશિયસ રાસ્પબેરી જેવા વિવિધ પ્રકા- આપવામાં આવે છે. (૨) પ્રાણું જે દરે રેને સમાવેશ થાય છે.
ઊંચાઈ અને વજન મેળવે તે દ૨. r. of Rasthali. રસ્થલી નામની દક્ષિણ planting. બી ૬૨. ચેકસ વિસ્તારના ભારતને કેળાને એક પ્રકા૨, ૫. બંગાળનાં ઘટકમાં વાવણી કરવા માટે આવશ્યક લોકપ્રિય ખાદ્ય કેળાં, જે ભારે વરસાદના બનતાં બીને જશે. r, structure, પ્રદેશમાં થાય છે. આ કેળાંનું ફળ મધ્યમ દરનું માળખું, દર પદ્ધતિ. કદનું, જાડું, સખત પાતળી છાલનું, પણ Rath. અલવર, અને તેની આસપાસમાં પાકે ત્યારે હાથીદાંત જે ચળકતો સફેદ થતી, હરિયાણા, નાગરી. અને મેવાતીની રંગ ધારણ કરે, સ્વાદિષ્ટ અને સફરજનની સંકર એવાદના મધ્યમ કદનાં, શક્તિશાળી, સુવાસ ધરાવતું હોય છે. આ કેળાની ભારે હળ ખેંચવાની તાકાતવાળાં હરિયાણ લુમમાં લગભગ 130 કેળાં થાય છે અને પ્રકાર કરતાં નાનાં પ્રાણું.
મનું વજન લગભગ 20 કિ.ગ્રા. થાય છે. rathalu, રતાળુ rat. ઉદ૨, મૂષક; Rattus જાતિ અને ratio. ગુણેત્તર, અનુપાત.
Maridae કુળનું લાંબી પૂછડીવાળું, કૃતક ration. રેશન, રાશન. (૨) પ્રાણી માટેનું પ્રાણી, જે પાકને ભારે હાનિ પહોંચાડે છે. મુક૨૨ પ્રમાણમાપ. r, balanced r bait. ઉંદરને લલચાવી મારવાનું સમતલ રાશન. r, maintenance ઝેરી દ્રવ્ય. 1. fumigation pump. નિર્વાહપૂરતું રાશન. r productive ધ્વજ પ્રકારને પંપ, જેમાં હવાદાબ વધક-ઉત્પાદક રાશાન. સાધન, જંતુદન ભકી રાખવાની પેટી જેવું rato baval. રાતે બાવળ. સાધન અને ભૂકીને છાંટવામાં સરળતા ratoon. પ્રકાંડના તળમાંથી કે વનસ્પથાય તેવી ટયુબ હોય છે. આ પંપ વડે તિના મૂળમાંથી ઉગાડવા માટે કાપેલે ઉંદરના દરમાં ઝેરી ભૂકી હવાબ યુક્તિથી પ્રાંકુર, જે કાપી લીધા પછી બીજી કે ત્રીજી નાખવામાં આવે છે. 1. killer, ઉંદરને રોપણી માટે પણ ઉપયોગી બને છે. મારનાર, ઉંદરને નાશ કરનાર.r, trap. જat-tail radish. મેગરી; Raphanus ઉંદરને પકડવાનું પાંજરું, ઉંદરિયું, કેળવાઈ. sations, L var. caadatus . ratala. Colems rotundifolius વાર્ષિક કે દ્વિવાર્ષિક શાકીય વનસ્પતિ. (૨) (Poir) A. Cheval. [Syn. C. સંગરી નામની મેવારી મૂળી, જેના ફળની

Page #498

Rattus...
492
rear
શાકભાજી થાય અને જેને મુરબ્બો બને. કર્યા વિનાને અવમલ. r, wool. તેલી Rattus rattu. સર્વાહારી ઘરમાને ઉંદર. પદાર્થ કે ગ્રીઝ કાઢી લીધા પહેલાનું ન.
R. norveg cas. નેવેને ઉંદ૨. ray. ઘટ્ટ પુષ્પ વિન્યાસમાંથી નીકળતાં Rauvolfia serpentina (L.) Benth. નાનાં ફૂલોમાંનું એક ફૂલ. (૨) એધા દ્વારા ex Kurz (Syn. Ophioxylon રિબન આકારની પેશીની થતી અને અરીય serpentinum L.]. સર્પગંધા, આસામ, રીતે. વિસ્તરતી પટ્ટી. (૩) કિરણ. . દહેરાદૂન, બિહાર, પશ્ચિમઘાટ અને ૫. florets. સંયુક્ત પુખનું બહારનું સારી બંગાળમાં થતો છેડ, જેનાં મૂળ ઔષધીય રીતે વિકસિત બનતું પુષ્પક. (૨) કિરણ ગુણ ધરાવતાં હોઈ તે, લોહીના ઊંચા પુષ્પક, r, fungus, કિરણકવક; દબાણ, માનસિક ગરબડ ઈ.માં કામમાં Actinoyces boni. કુદરતમાં વિશાળ આવે છે.
રીતે પથરાયેલે સૂક્ષ્મ સજીવ, જે પ્રાણીના Ravenala madagascariensis J. F. અંગમાં પ્રવેશતા હાડકાં કે પેશીમાં
Gmel. મૂળ માલાગાસીને શેભાને છોડ. સેજે લાવે છે. 1. f. disease. Ravenna grass. ઊચું ઊગતું એક કિરણવક રુ. પ્રકા૨નું ઘાસ.
reabsorption. પુનઃઅવશેષણ ravine. કેતર; ઝડપથી દેવતા પ્રવાહના reaction. પ્રતિક્રિયા, અતિક્રિયા.reaઘસારાના કારણે લગભગ સમાંતર પડેલા ctor, રોગની કટી દરમિયાન બાહ્ય કાતર; આ પ્રવાહ મોટી નદી કે તેની દ્રવ્ય પ્રત્યે પ્રાણુની થતી પ્રતિક્રિયા. (૨) સહાયક નદીમાં પડે. (૨) ગુજરાત, મધ્ય- ક્ષય રેગવાળું પ્રાણી, જે ટ્યુબરક્યુલિન પ્રદેશ, રાજસ્થાનમાં આવાં કેતરો જોવામાં પ્રત્યે પ્રતિક્રિયા કરે છે. આવે છે; આવાં કેતરો હેઠળ 60થી 70 reagent. અન્ય દ્રશ્યમાં રાસાયણિક લાખ એકર જમીન રેકાયેલી રહે છે. પ્રતિક્રિયા નીપજાવનાર દ્રવ્ય; અભિકારક raw કાચું, અપકવ. r bone meal. (દ્રવ્ય), પ્રતિકા૨ક (દ્રવ્ય). 4 ટકા મંદકારી નાઈટ્રોજન અને 20થી readjustment. પુનઃ સમાજન. 25 ટકા અદ્રાવ્ય ફૉસ્ફરિક એસિડ ધરા- ready reckoner. તત્કાલ ગણુક, વતો હાડકાંને ભૂકે, જે ખાતર તરીકે real, વાસ્તવિક, સાચું, યથાતથ. r, ઉપયોગી બને છે. r, cane sugar. density. કણની ઘનતા–ઘનત્વ, વાસ્તખાંડસરી; કાચી, પીળાશ પડતી કે બદામી વિક ઘનત્વ. r, specific gravity. રંગની શુદ્ધ કર્યા વિનાની ખાંડ. 1. વાસ્તવિક વિશિષ્ટગુરુત્વ. cotton. શુદ્ધ કર્યા વિનાનું રૂ. 1. reap. કાપણી કરવી, લણણી કરવી. hide. $H1001549341 Canle 211745. reaper, 31400 $2012. reaping. r, humus. અપકવ ખાદમાટી-હ્યુમસ. કાપણું. r, material. તૈયાર માલ બનાવવા rear, પાછલું, પાછળ આવેલું. (૨) પાળવું, માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતા કા ઉછેરવું. r, quarter. કોઈ પણ માલ. r milk. દુધાળાં ઢોરમાંથી પ્રાણુને પાછલે ચોથો ભાગ. (૨) ગોવશી લીધેલું તાજું પણ પ્રક્રિયા કર્યા વિનાનું દૂધ. પ્રાણુનાં આચળને પાછલે ચોથો ભાગ, r, rice. છડચા પૂર્વે કોઈ પણ પ્રકારની પાછલું એક આંચળ. t, udder. ગાયનાં પ્રક્રિયા કર્યા વિનાની ડાંગર – ચોખા. ક. આંચળને પાછલે ભાગ. rearer. rock phosphate. પ્રક્રિયા કર્યા માતાનું ધાવણ છોડાવ્યા પછી બચ્ચાને વિનાને ઝીણે દળેલો ફોસ્ફટ - રેક, જે ઉછેરવા માટેનું પ્રકાશ કે ગરમીના ખાતર તરીકે ઉપયોગી બને છે. r, silk. બીજા કોઈ સાધન વિનાને વિશિષ્ટ કેલ્ક. કાચું રેશમ, r. sludge. કાશે – પ્રક્રિયા rearing. પાલન, ઉછેર. r, coop.

Page #499

reba
193
rectangular
મરઘાનાં બચ્ચાને 8-10 અઠવાડિયાં સુધી reclamation. (જમીનની) નવસાયતા, મોટાં થાય તે માટે તેમને રાખવા માટેની, (જમીન) ઉદ્ધરણ. જમીનથી સહેજ ઊંચી જાળીવાળી જગ્યા. recombination, પુન: સાજન. r. pond. નાની માછલીઓ મેટી થાય (૨) સર પુરોગામી દ્વારા વ્યક્ત થતા ત્યાં સુધી તેમને રાખવા માટેનું કાયમી સંજન કરતાં, લક્ષણેની દષ્ટિએ દેખાતું કે મસમવાર જલાગાર.
નવું સજન, પુન: સંયોગ. reba. 12 ઈંચ સુધી લાંબી થતી, શં, reconnaissance soilsurvey.
આકારના માથાવાળી, બંને બાજુએ કાળાં થોડા થોડા સમયાંતરે કરવામાં આવતાં ટપકાંવાળી, પહેકટેન ખાતી કાપે માછલી અવલોકનના આધારે જમીનનું તથા સરCirrhina raba, aringan, elemoose, હદેનું કરવામાં આવતું સર્વેક્ષણ. podha, khorkebata, 6. aai Carable recostituted milk. Yabila eh. નામે છે.
(૨) દૂધની ચરબી અને ચરબીવિહીન receiving platform. દૂધ લેવાના કે ચરબીવાળા દૂધના પાઉડરના મિશ્રણથી
સ્થાન કે ડેરી પરનું દૂધ સ્વીકારવાનું મંચ. બનાવવામાં આવતું દૂધ. (૩) દૂધની ભૂકી recent. તાજેતરનું, હમણાં જ નીપજેલું. અને સાધારણ દૂધમાં હોય તેટલા અને r. and sub-recent rocks. તેવા ઘટકો થાય ત્યાં સુધી પાણું ઉમેરીને ભારતમાં રૌલ નિર્માણ, જેથી જમીનનું બનાવેલું દૂધ. સંચલન શક્ય બન્યું છે; આમાં જના ઇન્ડો- reconstitution of cream. ગેજેટિક, નવા ઇન્ડે ગેજે ટક જલકૃત, પાચસીકારકોની મદદથી દૂધમાં માખણનું લેટેરાઇટ અને મરુ નિક્ષેપિત શલેને સમા- પુન: પાચસીકરણ કરીને બનાવવામાં વેશ થાય છે. r soil. તાજેતરમાં જ આવતું માખણ. નિક્ષેપિત થયેલી જમીન.
record of rights. અધિકાર પત્ર, receptacle. પુષ્પાસન, પુષ્પધર, પુષ્પા- પહણુપત્રક. ધાર; વજ, પુષ્પમણિ, પુંકેસર અને સ્ત્રી- recovery.પુન: પ્રાપ્તિ. (૨) સ્વાથ્યની કસચક્રો ધારણ કરનાર પુષ્પવૃતની ટચ પુનઃ પ્રાપ્તિ. r •period, પુન: પરને ભાગ; વનસ્પતિને પુષ્પાધાર બનતા પ્રાપ્તિને સમય. (૨) સ્વાસ્થયની પુનઃ કલેલે ભાગ. (૨) પુષ્પવિન્યાસનું પ્રકાંડ. પ્રાપ્તિને સમય. (૩) ગ્રાહી સાધન. receptive. આદા- recrement. રક્તમાંથી પ્રવાહી ૬ નય, ગ્રહણશીલ. 1. region, આદાન કરી પુન: તેમાં ભેળવવામાં આવે તે. પ્રદેશ. 1. spot, આદાન સ્થાન. p. જેમ કે લાળ, પિત્તરસ છે. surface. આદાન તલ. receptivi- recrudesce. Bગ, ત્રણ ઇ.નું પુનઃ . ગ્રહણશીલતા.
ફાટી નીકળવું. recession. અપ્રભાવી અવસ્થા. (૨) rectal મલાશચનું, –ને અંગેનું. . સંકર જાતમાં સા: પુરોગામી પિતૃ પૈકી gland, મહાશય ગ્રંથિ. rectum. એકનાં લક્ષણ બીજાનાં પ્રભાવી લક્ષણોના મલાલચ, ઋજવંત્ર; મેટા આંતરડાને કારણે પ્રચ્છન્ન રહે તે. recessive. ગુદામાં પૂરો થતો પાછલે છે. - નિપ્રભાવી (લક્ષણ).
everson. હરસ. rechurned. પુનમેથિત.
rectangular 21224. r. checks. reciprocal. પારસ્પરિક, અ ન્ય. સિંચાઈ માટે ચેરસ બનાવવામાં આવેલા 1. cross. પારસ્પરિક સંકર. ૪. દ્વારા અથવા સ્તંભ. (૨) પાસેની સપાટીને hybrid. પારસ્પરિક સંકર. r, tran- અનુકૂળ આવે તેમ પાણી સંગ્રહી શકાય slocation. પારસ્પરિક સ્થાનાંતર. તે માટે ખેતરમાં કરવામાં આવતા ચોરસ

Page #500

rectifier 494
red ક્યારા. p. weir. ચોરસ આડબંધ. cedar, zal ĉ9812. Shingle tree, rectifier. સરખું કરનાર,
Acrocarpus fraxinifolius Wight rectilinear- સરળ રેખાવાળું, રેખાંકિત. & Arn. નામનું આસામ, પ. બંગાળ, rectrix. પક્ષીના પુચ્છનું પીછું.
પશ્ચિમઘાટ, કર્ણાટક ઈ.માં થતું વૃક્ષ, recumbent. આડું પડેલું (૨) ની જેના કાણમાંથી પ્લાયવૂડ, પાટિયાં, ફર્નિચર ઉપર રહેલું.
છે. બનાવવામાં આવે છે. r, cherry recuperate, થાક, રોગ, માંદગી, ખાટ ચેરી. r, clover. Trifolium grateઈ.માંથી ઊગરવું, પુન: પૂર્વ અવસ્થા કે mse L. હિંદીમાં ત્રિપત્ર નામનું ઘાસ, પૂર્વ સ્થિતિને પ્રાપ્ત કરવી.recupera- જેનાં ફૂલમાંથી લાલ રંગ બનાવવામાં આવે tive crop. ફળદ્રુપતા જાળવતો પાક છે. r, corpuscle, લાલ રક્તકોષ; recur. ફરી બનતું, પુનરાવૃત્ત થતું. re- ya red blood cell. r. cotton current. પુનરાવર્તક, વારંવાર બનતું, bug. sulani Dysdercus koenigi રાવતંક. r. ophthalmia, પુનરા- Fabr, નામને કપાસનાં પાન, ફૂલ, વર્તક નેત્રશોથ. r. parent. આગલા જીડવા, કપાસિયાને રસ ચૂસતો કીટ, જનકની સાથે પુનઃ અથવા વારંવાર કર- જેના કારણે છોડની વૃદ્ધિ કુંઠિત બને છે વામાં આવતી સંકર પ્રક્રિયા. . section. અને રૂને હાનિ પહોંચે છે. (૨) કપાસ મકાઈ સંવર્ધનમાં અજમાયશ ખાતર કરવા ઉપરાંત પણ તે ભીંડી, શણ ઇ.ને પણ એકલ સંકરનું પુનરાવર્તન.
નુકસાન પહોંચાડે છે. 1. currant. recurved. પુર્નવહિત.
Ribes rutrum , નામને હિમાલયમાં red. લાલ, રાતું.r algae લાલ લીલ, થતા ખાલ ફળને સુપ. R. Danish. 2114 21919. r. and white cabba- ખૂબ દૂધ આપનાર, રાતા રંગની તાજેge, લાલ અને સફેદ કોબી. r, ant. તરમાં જ સંવર્ધિત કરેલી દુધાળા ઢોરની
ahli Oecophylla amaragdina 2414116.248 4912. R. Delicious. Fabrટ નામની પાતળી સિંદૂરિયા અથવા મધ્યમથી મેટા કદનું, શકુ આકારનું, સફેદ લાલ આંબાની કીડી, જે તાજા પાનને ગર, સ્વાદ અને સુવાસિત, સારી વાતનું હાનિ પહોંચાડી માળાની માફક સાંધી દે હિમાચલ પ્રદેશ, કાશમીર અને પંજાબમાં છે; ઉપરાંત લીંબુ, ચીકુ, જામફળ, લાછી થતું સફરજન.r, dysentry. મરડાને અને કાજ પર પણ ઉપદ્રવ કરે છે. R. એક પ્રકાર જેને Coccidiosis કહેવામાં Astrachan. ભારતમાં ઉગાડવામાં આવે છે. r earth, ઊંડી, આવતા રશિયન સફરજનને એક પ્રકાર, અલ્પેસિલિકા ધરાવતી લાલ માટી. R. જેનું ફળ મધ્યમ કદનું, ગોળ, પાતળી, -faced Minorca મધ્ય નાજુક પીળાશ પડતાં રંગની છાલ, સફે પ્રદેશની મરઘાંની એક ઓલાદ. . ગર, ધરાવે છે, અને જે સુવાસિત છે. R. fescue. સમશીતોષ્ણ હિમાલય અને Banana. લાલ કેળાં. r blood. ખાસી ટેકરીઓમાં જોવામાં વાવતુ Festica cell. લાલ રક્ત કોષ, લાલ રક્તકણ, rubra L. નામનું ચાર માટેનું ઘાસ. 1. જેને અંગ્રેજીમાં red corpuscle કે gourd. કોળ. r, gram. તુવેર. erythrocyte bis 3. 2462824 hi mai r. g. plume moth. Exeiastis તે ગોળ ચકતી જેવો દેખાય છે ને તેમાં atomosa W. નામની તુવેરના દાણાને રક્તરંજક દ્રવ્ય હોય છે. R. Cab- કેલી ખાતી હતી ઈયળ. . gum. bagc. 414201142 Bunal24 31512. Murray red gum; Eucalyptus rosR. Cap. મરઘાંની ઇગ્લિશ ઓલાદ, trata Schlecht. નામનું સમમિતિ જેને મેટી, લાલ કલગી હેચ છે. . ધરાવતું, ગોળ થડવાળું, ઈમારતી કામ

Page #501

red
495
red
માટે મજબૂત, ટકાઉ કાશવાણું, ઝડપથી પટાલાદિ કુળની વનસ્પતિને ભારે હાનિ લગત અને ભેજવાળી જમીનમાં થતું ઝાડ. પહોંચાડે છે. . rust, વનસ્પતિને થતા ઉછરગૃહમાં તૈયાર કરેલા રોપને પુન: લાલ ગેર નામને રાગ. red sandalવાવીને ઉગાડવામાં આવતું ઝાડ. r. wood. 214 21841, Pterocarpus
airy caterpillar, જુવાર, મકાઈ, santalinas L. નામનું દ. ભારતમાં બાજરી, મગ, તલ, મગફળી, કપાસ, ગુવાર, થતું ઝાડ, ચંદન કે સુખડના ઝાડનું કાણ શણ ઇ.ને લાગુ પડતી પાન ખાનારી અને જે ઈમારતી કામમાં તથા કાપડ, લાકડ, આ સૌના પાકને ભારે હાનિ પહોંચાડતી અને ચામડાં રંગવા માટે ઉપયોગી બને છે. Amsacta moorei. But., A. albi moto 4 142517214 3. r. sandstriga Moore. નામની ઈચળ કે
erwood. all r. sandal wood, r. લાલ કાતર. r, heart. શકદ્રમ અને silk cotton,શીમાળે, રાતો શીમળો; અન્ય વૃક્ષમાં ફૂગના કારણે વૃક્ષના કેન્દ્ર – Bombax ceiba L. [Syn, B. imalasin di dal za 1. r. hot cats haricum DC..Salmalia malabarica
, એકેલિફા...leaf of cotton. (DC.) Schott & Engl.1. નામનું કપાસનું લાલ પર્ણ. R. Mauritius, વૃક્ષ, જેનાં કાં રજાઈ, ઓશીકાં ભરવાના અનેનાસને મેરિસિયસ નામને એક
કામમાં આવે છે; કાષ્ઠ દીવાસળ બનાવકાર, milk. લાલ લધ. rite, વાનાં કામમાં આવે છે, જેને ઊગવા લાલ ઈતક: Tetranschu bioculaetus માટે વિશાળ જગ્યા જોઈએ. આ વૃક્ષ
wood Mson નામને રાણ અને પ્રમાણમાં ભેજવાળી જગ્યામાં થાય છે. R. ચાનાં પાનનો રસ ચૂસત કીટ. (૨) Sindhi. પાકિસ્તાનની લાલ સિધી Chicken mite, roost mite, Dermany. 14174114s. r. soils. El vue! 242 sus gallinde. નામધારી મરઘા-બતકાને કાંઠાળ કાંપની જમીનને બાદ કરતાં, લાગુ પડતાં ટાંકણીના માથા જેટલાં જંતુ, સમસ્ત તામિલનાડુ, કર્ણાટક, અગ્નિ જેના ઉપદ્રવના પરિણામે છેવટે પ્રાણીનું મહારાષ્ટ, પૂર્વ આધ્રપ્રદેશ, મધ્ય પ્રદેશના મરણ નીપજે છે, જે foul spirochae- પૂર્વ વિસ્તાર, ઓરિસા, છોટા નાગપુર, tosis. નામના રાગ માટે જવાબદાર બને સમેત . ભારતને આવરી લેતી જમીને. છે. R. mulberry. Virginia ઉત્તર ભારતમાં બિહારના મોટા ભાગના mulberry, Merus rubra . નામનું સાંથાલ પરગણા, પ. બંગાળને બીરભૂમ ઊંચું, કાચા, લાલ અને પાકા કાળા શેર- જિલ્લા, ઉત્તર પ્રદેશના મિરજાપુર, ઝાંસી વાર્ણ શેતુરનું ઝાડ. R. Natal, લાલ અને હમીરપુર જિલ્લા અને મધ્ય ભારતના મગફળીને lal doma, Small japa- બુદેલખંડ એજન્સીમાં આવી જમીને nese, નામને 41 ટકા તૈલી દ્રવ્ય ધરાવતે આવેલી છે, જે જલકુત નિર્માણ પામેલી એક પ્રકાર 1 oat. ઉત્તરપ્રદેશ, પંજાબ, વરસાદના ધોવાણથી બને છે. તેની પરિ. બિહાર, પ. બંગાળ, ઓરિસા અને તામિલ- દિકામાં ચૂનાના કંકર, અને મુક્ત નાડુના ડુંગરાળ પ્રદેશમાં થતી ઘાસચારાની કાર્બોનેટ નથી, જ્યારે 0.05 ટકા કરતાં શાકીય વનસ્પતિ. r, oil palm. પણ વધારે ન હોય તેવું મંદદ્રાવ્ય લવણ yal African oil palm. r. pepper હોય છે. આ લાલ રંગની રેતાળ માટીની લાલ મરચાં. r, pumpkin beelc બનેલી હોય છે અને ઉંડાણ અને ફળAulacophora foveicollis Lucas. ક૫તાની દષ્ટિએ તે વિભિન્ન હોય છે. A. intermedia Jac. નામનું લાલાશ તેમાં નાઈટ્રોજન, ફેંફેટિક ઍસિડ, ખાદપડતું, પાનખાતું, દર બનાવતું, મૂળને માટી અને ચૂનાની ઊણપ વરતાય છે; પણ કેરી ખાતું ઢાલપક્ષ કીટ, જે જ્યારે માટીવાળા ભાગમાં કે એલીન

Page #502

redia
496
regular પ્રકારનાં ખનિજ દ્રવ્યો સારા પ્રમાણમાં refractory wood, પ્રક્રિયા દરમિહોય છે.R.Sussex, સસેક્સ ઓલાદના, ચાન ફાટવાની શક્યતા ધરાવતું કાષ્ઠ. સફેદ ધારી ધરાવતાં પીછાંવાળાં મરઘાં, refrigerant. પ્રશીતકર, refrigeનર અને માદા બંનેને અંતઃવચાને ૨ગ ration, આસપાસના વાતાવરણ કરતાં Parean gi40. r. tinged aonla. એાછું ઉષ્ણતામાન નભાવવા માટે, બંધ 2144410ni. R. Water. Babesia સ્થાનમાં કોઈ પણ વસ્તુનું ઉષ્ણતામાન bigemind, નામની જથી ઢારને લાગત એાછું કરવાની પ્રક્રિયા; મા બરફ, ઘન ચેપી રોગ. જેમાં તાવ, રક્તક્ષીણતા, કમળે, કાર્બનડાયોકસાઈડ કે રેફ્રિજરેટરથી શક્ય અતિસાર જેવાં લક્ષણે થાય છે.
બને છે; પ્રશીતલન. redia ફલક નામના કીટના વિકાસમાં regeneration. કુદરતી અથવા કૃત્રિમ આવતી ડિલીય અવસ્થા.
રીતે વન્ય પેદાશોનું પુનનિર્માણ કરવું કે reducs, જદ જદ માપના પાઈપોને આવી પેદાશ મેળવવી. (૨) નવિનીકરણ. છેડતી કપલિંગ, મોટા ભાગે છંટકાવ કરવા region પ્રદેશ. માટે માવા પાઈપને ઉપયોગમાં લેવામાં registered society. નોંધાયેલી
(સહકારી મંડળી. reductase. મિથિલીન ધૂને વિરંજિત regma. સ્થિતિસ્થાપક ભેજ દર્શક ક્રિયાકરતું ઉસેવક.
તંત્રથી ખુલે તેવું વેશમફેટી ફળ. reduction, અવકરણ, અર્ધસૂત્રીકરણ. regolith. આવરણ પથ્થર; પૃવીના (૨) અપચયન. 1. division. અધ- પડ પર ઘસા પામેલા શૈલનું અઘનીભૂત કરણ, અર્ધસૂત્રીકરણી; અપચયન. આવરણ; ઘન શૈલ પરની ઢીલી માટી. reed, નરકુલ, બરુ; લાંબા, ખરબચડા, regolity. એ regolith. સંયુક્ત પ્રકાંડ ધરાવતી વનસ્પતિને એક regorge. ફરી ઉપર લાવવું, વમન કરવું, પ્રકા૨ r, caneSaccharum barberi કાઢવું. (૨) ખાડામાંથી પુનઃ પાછું વહેલું. leswat, નામની બરૂ જેવી મજબૂત, (૩) પુનઃ ગળવું. અલ્પ વરસાદ અને હિમને સામને કરી regosol. ચોકસ પ્રકારના સંસ્તર વિનાની શકતી, ઉત્તર ભારતમાં થતી શેરડીને અંત:સ્થ ખનિજ નિક્ષેપમાંથી બનેલી જમીન. પ્રકાર.
regrassing. કઈ વાતાવરણીય કારreel. વીંટવું. (૨) દર વીટવાનું રીલ, ણેથી નાશ પામેલી તૃણભૂમિમાં પુનર્વાણ fall. reeling machine. E RE ઉગાડવું. વીંટવાનું યંત્ર,
regression. સમાયણ પ્રતિક્રમણ, refined foods, મેદ, યંત્રમાં છડેલા વ્યુત્ક્રમણ, પ્રતિગમન. (૨) અગ્નિ, ચરાણ, ચોખા જેવાં ખાદ્ય ધાન્ય, જેને તૈયા૨ કાપવા જેવી ક્રિયાઓથી વનસ્પતિને થયેલા કરતાં તેમાંથી ખનિજ, પ્રજીવકો અને નાશ તથા ત્યારબાદ જમીન ખુલ્લી રહેઅથવા અન્ય દ્રવ્યો દૂર કરાયેલાં હોય છે. વાથી પોષક દ્રવ્યોના વિનાશ ઈ થી જમીનને r jaggery. કારખાનામાં ગોળને શુદ્ધ થતો હાસ, આથી કેવળ સરળ પ્રકારની કરી બનાવવામાં આવતી દાણાદાર ખાંડ. વનસ્પતિ જ તે પર ઊગી નીકળે છે. 1. reflection, reflexion. પ્રતિબિંબ. co-efficient. પ્રતિગમન ગુણાંક. reflex action. ચેતા ઉત્તજનાથી થતી regrowth, ચરાણબાદ કે વનસ્પતિ
અનૈચ્છિક પ્રતિવર્તી ક્રિયા, પ્રતિવી. તેની સુષુપ્તાવસ્થાથી પસાર થઈ ગઈ હોય reforestation. અગાઉના વનવિસ્તા- ત્યાર પછી પુનધિ (પામતી વનસ્પતિ).
રનું પુનઃ કરવામાં આવતું વનીકરણ. regular, નિયમિત. r, calyx. નિચrefractive index, વક્રીભવનાંક. મિત વજ. r, flower. સમમિત પુષ.

Page #503

regur
497
rent
1. market. શોષણથી ખેડૂતનું રક્ષણ કિંમત. 1. value. સાપેક્ષ મૂલ્ય. કરે તથા તેને વાજબી અને સ્પર્ધાત્મક relax. ઢીલું બનવું. (૨) વિરામ કરે. ભાવ મેળવી આપે તેવું બજાર સમિતિનું reliable. ભરોસાપાત્ર. નિયમન મેળવતું બજા૨. r marke- relic. અવશેષ. ting.નિયંત્રિત ખરીદ-વેચાણ. regala- relief. જમીનતકની ઊંચાઈની વિભિન્નતા. tion cut. સમયાંતરે કે અગાઉથી (૨) જમીનતલનાં ભૌતિક અને ભૌમિતિક કાપવા ધારેલાં વૃક્ષોનું નિયમન. regu- લક્ષણે. (૩) રાહત. lator. નિયામક. (૨) પિષક દ્રવ્ય relish. સુવાસ, વિશિષ્ટ સ્વાદ, કે સિવાયનું ગમે તે રાસાયણિક નિયામક, જે. ગુણની ઝાંખી, રુચિકર સુવાસ. (૨) ખાદ્ય વનસ્પતિ કે તેના કોઈ ભાગની વૃદ્ધિમાં પદાર્થ ચિકર બને તે માટે તેમાં ઉમેરવામાં વધારો કે ઘટાડે કરે છે.
આવતું કેઈક દ્રવ્ય. (૩) સ્વાદ માણો. regur. વિશેષ મૃત તત્તવવાળી, કાળી remedy. કેઈ દઉં કે પરછવિતા અટકેકેરિયસ આંતર-ક્ષેત્રીય કાચમણિ-કવા- કાવવા અથવા દૂર કરવા કે તેનાં લક્ષણેને
ઝની બનેલી, મોટા ભાગે દખણ ઓછાં કરવા માટે લેવામાં આવતી કે પ્લેટની જમીન.
આપવામાં આવતી માવજત. (૨) ઉપચાર, regurgitate. વાગોળનારાં પ્રાણુઓ ઉપાય, ઈલાજ.
અપાચિત ખોરાક પેટમાંથી બહાર કાઢે છે. remission of revenue. મહેસૂલ reh. ઉસર જમીન; saline and alka- માફી કે તેની છૂટ. line soils a usar soil.
remnant teeth. ઘેડાના, અવાળાની reinfect. અગા ચેપ લાગ્યો હોય અંદર રહેતી પણ ઘણી વાર બહાર
તેવાં પ્રાણી કે વનસ્પતિને ફરી ચેપ લાગવે. આવતી પ્રથમ દાઢ. reinforced point. પ્રબલિત, પુનઃ renewal. નિકાલ. (૨) નવિનીકરણ. તીણ બનાવેલી અણિ.
r. spur, એપ્રિલમાં કરેલી છટણી બાદ reinsemination. વીર્ય સ્થાપનની પણ એક કળી ધરાવતો ફળ – છોડને પ્રવધ. ફરી કરાતી પ્રક્રિયા.
rennet. જન્મ પછી ચાર અઠવાડિયામાં reinvigoration. પુનઃ પ્રબલીકરણ, કતલ કરવામાં આવેલા ધાવતા વાછરડાના Reinwardtia indica Dum (Syn. ચતુર્થ આમાશયમાંથી તૈયાર કરેલ રેનિનને R. trigyna (Roxb.) Planch; અર્ક, જેમાં સક્રિય ઉસે યકો રહેલાં હોય Linum trigynam Roxb.]. વસત, છે, જેથી તરત જ દહીંની ઘટ્ટ જમાવટ બાલવસંત; પંજાબમાં થતો શો માને છેડ. થાય છે, જેથી આવા ઘટ્ટ દહીંના ચોસલાં rejuvenation. પુનર્નવિનીકરણ, પુન: પણ પાડી શકાય છે, જે ચીઝ કે પનીર શક્તિ પ્રદાયન.
બનાવવા માટે ઉપયોગી બને છે. (૨) relational. Bollen. r. balan- દહીં જમ વવા વાછરડાના આંતરડામાંથી cing. સંબંધિત સમતુલાનિર્માણ. r. મેળવવા માં આવતું દ્રવ્ય, r, curd coiling સંબંધિત આવેણન.
ચેકસ પ્રકારની જીવાણુની વૃદ્ધિ દ્વારા relative સાપેક્ષ. (૨) સંબંધિત. r. રેનેટથી જમાવેલું દહીં. rstomach. abundance, સાપેક્ષ પ્રચુરતા. r. ચતુર્થ આમાશય, rennets. બાવડુક્કર, humidity. સાપેક્ષ આદ્રતા. (૨) વાછરડાં અને ઘેટાનાં સૂકવેલાં અને મીઠા ચેકસ ઉષ્ણતામાનમાંના ભેજના તથા તે દીધેલાં જ8૨. rennin, દહીં જમાવવાનું, ઉષ્ણતામાનમાં અને દબાણ હેઠળ વધુમાં જઠરીય રસનું ઉસેચક. વધુ રહી શકતા ભેજના પ્રમાણના renovation. નવિનીકરણ. ગુણે તરની ટકાવારી. r, price. સાપેક્ષ rent. ગણેત, ભાડું. r, due ચડેલું ક, કે.-૩૨

Page #504

498
rep
ગણેાત, ભાડું. r., theooy of ગણાત -ભાડાના સિદ્ધાંત. r.contract. ગાત – ભાષાને કોન્ટ્રાક્ટ. r. free grant. ગણાતમુક્ત અનુદાન; માફી. r. f, holding. ગણે તમુક્ત ખાતું. r. f land, ગણેાતમુક્ત જમીન. .
roll, ગણાતપત્રક. r. suit. અંગેના મુકદ્દમ, દાવે, rental, ગણેત અથવા ભાડા આધારિત, r, assess ment. ગણેત આકારણી. r, decree. ગણેાત આજ્ઞાપત્ર-હુકમનામું. r. value. ગણાત – ભાડા મૂલ્ય. rented farm. ગણાતધારી ખેતર-ફાર્મ.rentier. ગણેાત ભાડા ઊપજીવી. rep. ફર્નિચર, ગાદી, ક્રિયા ઇ.માં ઉપયેાગમાં આવતું કાપડ. repair. મરામત. repaying capacity, પ્રતિજ્ઞાન ક્ષમતા, ઋણ-ધિરાણ કે કાઈ પણ લીધેલી વસ્તુ કે દ્રશ્ય પાછું આપવાની ક્ષમતા. repayment. પ્રતિજ્ઞાન. repeat. પુનરાવૃત્તિ કરવી, ખેવડાવવું. repeated heat. પુન: તાપ પદ્ધતિ. repeating spore. ગેરુના જીવનચક્રમાં થતે એકમાત્ર ખીજાણુ-નિદ્રાધ ખીજાણુ, જે વનસ્પતિની ઉપર થયા હોય તેને પુન: ચેપ લગાવે છે. repellent. પ્રતિકર્ષક. (૨) જંતુએને દૂર રાખતું અથવા લગાડતું અને પ્રક્રિયા કરવામાં આવેલા પદ્માર્થને જંતુઓના આક્રમણથી મુક્ત રાખતું દ્રશ્ય. (૧) ડામર, ક્રીઆસેટ, સિટ્રિએનેલ તેલ ઇ. replacement, સંપૂર્તિ, પ્રતિસ્થાપન r. stock. સામાન્ય રીતે આલાદ સંવપૅનના કામ માટે, ઘરડાં પ્રાણીઓના સ્થાને ઉપયોગમાં લેવામાં આવતાં જુવાન પ્રાણીએ. replication. પુનરાવૃત્તિ, પુનર્રચના, પુન:પ્રયાગ. (૨) જમીનની ફળદ્રુપતા તથા અન્ય વાતાવરણીય કારકાની પરીક્ષા કરવા માટે પ્લેટ પાડવા કે પંક્તિ બનાવવી. r. of bacterial virus. જીવાણુના
rescue...
વિષાણુની પુનરાવૃાત્ત.
replum. ફૂટ પટ્ટી, આભાસી પટ્ટી. repointing. નવી ણિ ચડાવવી. repository. પાત્ર; સ્થાન, જેમાં વસ્તુઓ રાખવામાં આવે છે.
ગણાતrepot: કુંડા કે પાત્રમાં ઊગતા છેડનાં
મૂળ અંધાઈ ન જાય તે માટે તેને મેાટા કુંડા અથવા મેટા પુત્રમાં ફરી રૂપવા. representative sampling. પ્રતિનિધિરૂપ નમૂનઃચયન, વિશિષ્ટ નમૂના
ચયન.
reproduce. નવાં બચ્ચાં કે નવા છેડ ઉત્પન્ન કરવાં, પુનરુત્પાદન કરવું. reproduction period. કુદરતી અથવા કૃત્રિમ રીતે વૃક્ષેાના પુનરુત્પાદન માટે જોઈ તે સમય. (૨) પ્રજનન સમય. reproductive. પુનરુત્પાદક. organ. જતનક્રિય, પ્રજનન અંગ, r. vitamin. પુનરુત્પાદક પ્રજીવક;
r.
પ્રજીવક ઇ.
reptant. સરકતું.
reptile. સરીસૃપ, પેઢે ચાલતું, સરકતું, પેટ ચાલતાં પ્રાણીઓને સમુદાય, જેમાં સાપ, ગરાળી, મગર, કાચબા ઇ.ના સમાવેશ થાય છે. reptiliform, સરકતું. Reptonia buxifolia A.DC, [Syn. Monotheca muscatensis A.DC. Edgeworthia buxifolia Falc.]. પંજાબમાં થતું નાનું ઝાડ, જેનાં ગુરગુરાં ફળ ખાદ્ય છે. repullulate. ફરી ફણગા ફૂટવા. repulsion. અપાકર્ષણ, પ્રત્યાકષઁણ (૨) સંકલિત જનિનની બે નેડીના વિષમ કુલિત ડવાળી એક વ્યક્તિ, તેને તેના એક પિતૃ તરફથી તથા ખીન્ન પિતૃ તરફથી પણ પ્રભાવ અંશ મળે તે અવસ્થા. requeen. જૂની રાણી મધપૂડામાં કામ આપતી ન હોય તેા તેના સ્થાને નવી રાણીને દાખલ કરવી.
rescue brome. rescue grass. Schraders brome, rescue brom,e

Page #505

researeh
499
resinous
Ceratochloa cathartic (Vahl) 244 (ie, r. action. ovigora 215 Hert. [Syn. Bronous catharticus નાંખવાને જંતુધન રસાયણને ચાલુ રહેવા Vahl). નામનું ઘાસચારા તરીકે ઉપયોગમાં પામતો ગુણ. r. effect. પ્ર. રભિક લેવામાં આવતું વર્ષાયુ કે દ્વિવર્ષાયુ ઘાસ. ઉપયોગ કરી લીધા બાદ પણ ચેકસ research. સંશોધન; નવી માહિતી દ્રવ્યને ચાલુ રહેવા પામતે પ્રભાવ r.
મેળવવા માટે અને અથવા જાણીતાં તને fertilizer. પાકને આપવામાં આવ્યા વિસ્તૃત રીતે ઉપયોગ કરી શકાય તે માટે હેય પણ ઉપયોગમાં લીધા ન હોય તેની ગે ઠવણી કરવાના હેતુથી હાથ ધરવામાં તેવાં ખાતરને બાકી વધેલો અવશિષ્ટ આવતા રીતસરના અને સંભાળપૂર્વકનાં ભાગ. r genera. અવશિષ્ટ પ્રજાતિઓ. અભ્યાસ, અખતરે, તપાસ અને અન્ય r, infection. અવશિષ્ટ - બાકી રહી ઉપયે.
જવા પામેલે ચેપ. r, material, Reseda odorafa L. શેભા માટે ચેકસ સ્થાનમાં સંઘનિત શૈલના વિઘટનથી ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પતિને એક પ્રકાર. એકત્ર થયેલા અસંઘનિત અને અંશત: reseed. પહેલું પેલું બિયારણ નિષ્ફળ ખવાણ પામેલાં ખનિજ દ્રવ્ય, અવશિષ્ટ જાય તો બીજી વાર બી વાવવાં.
દ્રવ્ય. 1. meristem. અવશિષ્ટ વર્ધનresemblance between electri- 24 420. r. pre-emergence. city and magnetism. વિદ્યુત વિશિષ્ટ પૂર્વોદભવ. r, soil. અવશિષ્ટ અને ચુંબકત્વ વચ્ચે આકર્ષણ અને પ્રત્યા- જમીન. (૨) શૈલ ખવાણ પામે ત્યારે તેનું કર્ષણ તથા માત્રાત્મક અભિવ્યક્તિ અંગેનું અવશિષ્ટ દળ અથવા તેમાંથી ઉત્પન્ન થયેલી સામ્ય,
જમીન, જે તેના અસલના જ સ્થાન પર resembling. પ્રતિરૂ૫.
રહેવા પામે છે. અંદરના શૈલમાંથી તે સ્થાને reserve. ચેકસ ઉપયે ગ માટે અલગ નિર્માણ પામેલી જમીન, જે ભૂસ્તરીય રાખવામાં આવતી કઈ એક જમીનને દૃષ્ટિએ જુની જમીન ગણાય છે. r, ટુકડા. (૨) ચેકસ સમય માટે કેઈ ઝાડ spray. વનસ્પતિની સપાટી પર જંતુદન કે ઝાડના જથને કાપ્યા વિના રહેવા દ્રવ્ય છાંટવામાં આવે ત્યાર બાદ પણ તેની દેવામાં આવ્યાં હોય તે. (૩) અનામત. અસર રહેવા પામતી હોય તેવો અવશિષ્ટ r, acidity. માટીના કલિલમાંના વિનિ- છંટકાવ, r, valency. અવશિષ્ટ સેમયક્ષમ આયન અંતનિહિત અમ્લતા. ૪. જકતા. residue. અવશેષ, બાકી, શેષ. food, ગમે તે વનસ્પતિમાં તેના પિષણ resilient. દબાવતા પોતાનું અસલ સ્વમાટે રહેતે ખેરાકને અનામત જશે. રૂ૫ પુન:મેળવનાર – પ્રાપ્ત કરનાર. 1. fund. અનામત નિધિ. r pro- resin. રેઝિન, રાળ. (૨) સંખ્યાબંધ duct. સંચિત પેદાશ. r soil aci- વનસ્પતિમાંથી સ્રવતો ઘન કે અર્ધ–ઘન dity. જમીનની અંતનિહિત અમ્લતા. સળગી ઊઠે તે અસ્ફટિકીય પદાર્થ. (૩) reservoir. જળાશય. (૨) ગમે તે જળ – અદ્રાવ્ય, એકસીકૃત અને અથવા સંગ્રહનું સ્થાન, ભંડાર. . host. પોલિમર થયેલું ટર્પિન ધરાવતું સંશ્લેષિત આશ્રયદાતા; પરજીવીઓને વાહક, પિતાને દ્રવ્ય.r, canal. રેઝિનવાળી વનસ્પતિમાં હાનિ થયા વિના પિતાની અંદર પરજીવીને આંતરકોષીય રેઝિન ધરાવતી નલિકા. રાખનાર પ્રાણી અને અન્ય પ્રાણીને નુકસાન r, cell. શંકુકમ વૃક્ષોમાં કાછિત મૃતથાય તેમ તેના પર પરજીવીને મોકલી કીય કોષ.resinosis. શંકુકમ વૃક્ષમ થી આપના૨,
પઝિનને અતિસ્ત્રાવ અથવા આવાં વૃક્ષની reset. ફરી રોપણ કરવી.
પેશીઓ પર થતી રેઝિનની જમાવટ. residual. બાકી રહેલું, અવશેષ રહેલું, resinous. રેઝિન-રાળ જેવું.

Page #506

resistance
500
restorative
resistance. પ્રતિરોધ; યજમાન પ્રાણુ કાઇ - ખંડ. r, infection. ફેફસાં કે
અથવા વનસ્પતિની રે ગોત્પાદક કે અન્ય શ્વાસનળીને લાગતો ચેપ.rratio. શ્વસન કા૨કની પ્રવૃત્તિને દાબી દેવાની ક્ષમતા. ગુણોત્તર r quotient. શ્વસન ગુણક; . block. પ્રતિરોધ ખંડ. (૨) ભૂમિગત શ્વસન ક્રિયા દરમિયાન ઓકિસજનના ભેજ માપવાનું સાધન; આ સાધન ચિરોડી, પ્રમાણ અને મુક્ત થયેલા કાર્બન ડાયોકતંતુ કાચ, માટીનું પાત્ર કે નાઈલોન જેવા સાઈડના પ્રમાણ વચ્ચેને ગુણેત્તર. r. છિદ્રિક દ્રવ્યનું, બે ઈલેકટ્રેડ–વીજાગ્ર root, શ્વસન ક્રિયા કરતું મળ, શ્વસન ધરાવતું બનાવેલું હોય છે. આ સાધનને મળ. 1 stimulant. શ્વસન ઉદીપક જમીનમાં મુકવામાં આવે છે, અને વીજાગ્રના r system. શ્વસન તંત્ર; શ્વાસ લેવા તારને મીટરની સાથે જોડી દઈ જમીન- અંગે પ્રાણી અથવા વનસ્પતિના દેહમાં માંના ભેજમાં થતા ફેરફારને નેધવામાં રહેલું વ્યવસ્થા તત્ર; પ્રાણીઓમાં આ વ્યવઆવે છે, જેથી જાણકારને સિચાઈ નિયં- સ્વાતંત્રમાં શ્વાસનળી અને ફેફસને સમાત્રણમાં ઉપયોગી માહિતી મળે છે. resi- વેશ થાય છે; આ તંત્ર દ્વારા દેહની જીવંત stant. પ્રતિરોધક વનસ્પતિ કે પ્રાણુ, પ્રક્રિયાઓને ચાલુ રાખવા માટે જરૂરી જે રોગ પ્રતિકૂળ હવામાન કે અન્ય ઓકિસજન મળે છે અને દેહધમય પ્રક્રિયાપર્યાવરણીય બાધાએ ને સામને કરી શકે છે. એના અંતે મુક્ત થતા કાર્બન ડાયોકસાઈડને resonance. અનુનાદ.
દૂર કરે છે. વનસ્પતિઓમાં તેને સમગ્ર resperine, સર્પગંધા - Rangolfia દેહ દ્વારા આ વ્યવસ્થાતંત્ર શ્વસન ક્રિયા
1 pentatuનાં મૂળમાંથી મેળવવામાં આવતું કરે છે. respiroscope. શ્વસન દર્શક ઔષધ.
સાધન. resolution. વિયોજન. (૨) ઠરાવ. respond toખાતર અથવા અન્ય પ્રકાresolving power,
વિજન શક્તિ. ૨ની માવજત, કઈ પણ કદીપનની અનુકુળ resorption. પુનઃ શેષણ.
પ્રતિક્રિયા કે વધુ-વૃદ્ધિ. (૨)–ને પ્રતિભાવ respiration, શ્વસન; સજીવ અને તેના આપ. response. અનુક્રિયા, પ્રતિપર્યાવરણની વચ્ચે પ્રાણુઓનાં ફેફસાં ક ર ભાવ. ૪. of crop પાકને પ્રતિભાવ. અથવા સૂક્ષ્મ સજીનાં શરીરની સપાટી rest. વિરામ, મારામ; પ્રવૃત્તિમાંથી થોડા દ્વારા વાયુની થતી આપ લે. જીવંત કે સમય માટે નિવૃત્તિ-અક્રિયા-કિયારહિતતા. ઍકિસજન એટલે પ્રાણવાયુને ગ્રહણ કરી (૨) બાકીનું. resting. વિરામી, સુષુપ્ત. કાર્બન ડાયોકસાઈડ એટલે અંગારવાયુને rland. ૫ડતર જમીન. r nucleus, મુક્ત કરે, એવા પ્રકારને થતો વાયુઓને વિરામી કેન્દ્રક. r period. વિરામાવિનિમય. (૨) જીવંત સજીવોમાં શર્કરા વસ્થા સુષુપ્તાવસ્થાને સમય. r spore. દ્રને ઉપચય - એટલે એકિસડેશન અને વિરામી કે સુષુપ્ત બીજાણુ, થોડા સમય તેના પરિણામે મુક્ત થતી શક્તિ, કાબન સુધી સુષુપ્તાવસ્થામાં રહી શકે અને ત્યાર ડાયોકસાઈડ અને પાણું. r, appara- બાદ અંકુરિત બની શકે તેવો કે સંકામત tus. શ્વસન ઉપકરણ. respirator. થઈ શકતે મેટા ભાગે જડા આવરણવ ળ ધૂળના રજકણે અથવા છંટકાવનાં દ્રોની બીજાણુ. restlessness. ચંચળતા. સામે રક્ષણ આપે તેવું નાક અને મોં પર restitution. પુન:સ્થાપન. મૂકવામાં આવતું સાધન. (૨) ઔષધીય restock. નવાં પશુ કે મત્સ્યને સંગ્રહ બમ્પના ગ્રહણ કે શ્વસન માટેનું સાધન- કરવો. યુક્તિ. respiratory. શ્વસનીય. 1. restorative. શક્તિપ્રદાચક કે વાચ્યcavity. શ્વસન વિવર. r, centre. દાયક (ખોરાક, ઔષધ કે કારક); શક્તિ કે શ્વસન કેન્દ્ર. r, chamber. શ્વસન સ્વાને પુન: સ્થાપવા કે પુનઃ ઉપયોગમાં

Page #507

restraint
500
reunion
લેવા અંગેનું. r, crop. વાતાવરણમાં retentivity. ધારણતા. રહેલાં નાઈટ્રોજનને સ્થાપિત કરી જમીનમાં reticulate. જમીનની રચનાને એક તેની ઉમેરણ કરવામાં મદદરૂપ બની પ્રકા૨, જેમાં ઓછે અંશે નિયમિત કદનાં જમીનની ફળદ્રુપતા જાળવતે પાક; દા.ત. ખડે હોય છે, આ ખંડ વચ્ચે વાળ જેવી કbળ અને શિખી વર્ગની વનસ્પતિ. 1. તિરાડે રહેલી હોય છે, જાલિકા જેવું. farming. ફળદ્ર૫તાપૂરક ખેતી. (૨) વાહિનીઓની દીવાલના પૂલનના restraint. અવધ, બાધા, પ્રતિબંધ. પરિણામે નીપજતી જાળી જેવી અવસ્થા. restricted feeding. દિવસના ચોકસ (૩) જાલતત્ર. r mottling. જુદા સમયે જ ખેરાક કે ખાણું આવવાની – જદા રંગના પટાવાળી લેટરાઈટ પ્રકારની પ્રતિબંધક વ્યવસ્થા.
જમીન.r. venation. જાલાકાર શિરાresult demonstration. (ચોકસ વિન્યાસ. reticulated. જાલીકૃત, કે વિશિષ્ટ પ્રક્રિયા, પ્રયોગ કે કાર્ચના) જાલકત. reticule. જાળ, જાળ. retiપરિણામનું નિદર્શન.
culoendothelial system. resupinate. વળેલું (પૂર્ણ).
જાલક અંતઋદ તંત્ર. (૨) રક્તકેષ નિર્માણ, ret. ૫ માં પલાળવું, તંતુ ધરાવતી વન- પિત્તરસ નિર્માણ અને બાહ્ય દ્રવ્ય ગ્રહણ
સ્પતિને તેના તંતુ કે રેસા કાઢવા માટે કરવા માટેનું શરીર પર પથરાયેલું જલતત્ર, અથવા તેની છાલને દૂર કરવા માટે હાથ જેમાં અસ્થિ મજજા લસિકા, પ્લીહા અને ધરવામાં આવતું પ્રથમ કાર્ય. retting. anal 212122 411213. reticulum. શણ જેવા તંતુ પેદા કરનાર છેડમાંથી જાળ, જાળી. (૨) કોષરસનું નાજુક જાલરેસાને છૂટા કરવા, આ કરવા માટે, તંત્ર. (૩) તાડમાં પર્ણદંડ પર રહેલા સિને બાંધનાર પિકિટનનું વિઘટન કરવા જાળીદાર તંતુએ. (૪) વાગોળનાર પ્રાણુનું
જીવાણુને કરવામાં આવત ઉપગ. દ્વિતીય આમાશય. retailer, છૂટક વેચાણ કરતા વેપારી. retina. નેત્રપટલ, બાહ્ય સંદેશા ઝીલનાર retail market, છૂટક માલની વિકી આંખની અંતઃ ચેતા ત્વચા. retinitis, કરતું બજાર.
નેત્રપટલ કો૫. retardation. મંદન, અવરોધ. retractor પ્રતિકર્ષક. retention. ધારણક્ષમતા. (૨) વહન- retreating monsoon. મધ્ય સપ્ટેક્ષેત્રમાં થતે કુલ અવક્ષેપ અને તેમાંથી બરમાં વિદાય થઈ રહેલું નૈઋત્યનું ચોમાસુ. થતું કુલ વહેણ વચ્ચે તફાવત; ચોકસ retrollected. પાછું વળેલું. સમય પૂરતે વિચાર કરવામાં આવે તે, retrogression. પાછા વળવાની ઉપયે ગમાં લેવાનું પ્રમાણ થાય. r. of અવસ્થા. (૨) પોતાની ઉચ્ચ કુદરતી અવસ્થા after birth. જન્મત્તર જરાયુનું પરથી નિગ્ન અવસ્થા તરફ; જૈવ કે માનવીએ ગર્ભાશયમાં રહી જવું. r. of place- કરેલા કાર્ય દ્વારા પ્રભાવના પરિણામે પાછો nta. વાછરડાને ગર્ભાશયની સાથે જોડતું ફરતે વનસ્પતિ સમુદાય. ovaly 91023141 08-14 0416 242743912 retrophangial lymphgland. બદલે કોઈ ચેપ કે અન્ય કારણોને લીધે પૃષ્ઠ ગ્રસની લસિકા ગ્રંથિ. રહી જવા પામે તે અવસ્થા, જેના પરિ. retropulsion. બાહ્ય રોગને અંતઃ ણામે ગર્ભાશયને ચેપ લાગે કે રક્તવિષાક્તતા પ્રવેશ. થાય; જનનાંગથી લબડતી ગંધ મારતી return on farm capital. ખેતી ત્વચા. 1 of foetal membrane. અમે ખેડૂતની મજરી છે. જેવી મૂડીને ભ્રષ્ટચ ત્વચાનું બાકી રહી જવા પામવું. બાદ કરતાં તેને મળી રહેતું મળતર. retentiveness. ધારણક્ષમતા. reunion. પુનઃ સંયોગ.

Page #508

revand...
502
rhizoid
હાગ
revand chini. ઔષધમાં કામ લાગતી latun .. એક વનસ્પતિ, જેનાં પાનની હિમાલયમાં થતી એક વનસ્પતિ.
ભાજી બનાવવા માં આવે છે. Rh, rh bonrevegetation. કુદરતી રીતે કે માનવી ticum L. તામિલનાડુ અને પ. બંગાળમાં કતૃત્વથી વનસ્પતિની થતી પુનઃ સ્થાપના. થતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં પાનની ભાજી revelation. Oાવિકાર.
થાય છે. revenue. H624. r. administ- rheumatic arthritis. aidoy ration. મહેસૂલી વહીવટ, r. collec- સંધિવા. rheumatism, આમવાત, tion. મહેસૂલની વસૂલાત.r, farmer. સંધિવા; સાંધા કે સ્નાયુઓને સેજે કે મહેસૂલી ખેડૂત, મહેસૂલ ભરતે ખેડૂત. દુખાવે.
r. officer. H6244 2419:al 15. Rhinacanthus coinmunis Nees. reverse. વિરુદ્ધ, ઊલટું. r. gear. ગજકરણી નામની વનસ્પતિ. પાછી ગતિ શકય બનાવનાર ગિયર-દાંતાચક્ર. rhimal. નોરાં અથવા નાકનું -ને લગતું.
r. T. budding. Shield rhinitis, 412413010147410 Bilo. budding. reversible plough. rhinoceros beetle. નાળિયેરીનું જમણી બાજુ પરથી ડાબી બાજુ તરફ ઢાલપક્ષ જંતુ. અને ડાબી બાજુ પરથી જમણી બાજુ Rhipiphorothrips truetatus તરફ ફેરવી શકાય તેવું સિંચાઈના ઢાળા Mિ. દ્રાક્ષની વેલને થ્રિપ નામને કીટ. બનવવામાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું
Rhizobizm. શિખી વર્ગની વનસ્પતિની હળ. reversion. એક કે બે પેઢી
સાથે સહજીવન ગાળતા, તેનાં મૂળની બાદ પૂર્વજનાં લક્ષણેની થતી પુનરાવૃત્તિ.
અંદર ઘૂસી જઈ પ્રવેશ ઉથાનની આગળ reverted phosphate પરિવર્તિત
ગ્રંથ બનાવતા, અને તેમાં જ વૃદ્ધિ પામી ફેફેટ.
આ વનસ્પતિમાંથી શર્કરા દ્રવ્યો અને revolving fund. પરિકામી નિધિ.
ખનિજ દ્રવ્ય તથા વાતાવરણમથી પ્રોટીન reworking. પુનઃ સંસ્કરણ.
જેવાં નાઈટ્રોજન ધરાવતાં સંયેજને મેળRhamnus nummularia Burm,
વતા જમીનના જીવાણુ. આમ નાઈટ્રોજન 1. ઝ૨બ૨; વાચગ્ય ભા૨તમાં થતી ખાદ્ય
મેળવી વનસ્પતિને તે આપે છે આ જીવાણુફળની વનસ્પતિ, જેની છાલ, ચામડાં
2179 Hi Rhizobium japonicum, o કમાવવા ઉપયોગી બને છે.
સોયાબીન પર ગાંઠ બનાવે છે), RhizoRhapis cxcelsa (Thunb) Henry bium leguminosarum (92:011); -ex Rehd. (Syii. Rh. flabelli- Rhizobium meliloli, Rhizobium formis L' Herit ex Ait.). all phaseoli (વટાણા) ને સમાવેશ થાય છે. તાડ, આ પ્રકાંડની લાકડીઓ બનાવવામાં
rhizocasp. કાયમી મૂળ અને નાશ આવે છે.
પામતા પ્રકાંડવાળી કાચમી વનસ્પતિ. rhea. તંતુ ધરાવતી એક વનસ્પતિ.
Rhizoctonia baiaticola, 541134adi rheum, શરદી, શ્લેષ્મ.
મૂળમાં રોગ કરનાર કીટ. Rh. Soloni. Rheum emodi Wall. ex-Meisen. કોફી, કપાસ અને પાયશ્રમમાં રાગે પાદક રેવંદ ચિનિહિમાલયના ઉપ પર્વતીય પ્રદેરામાં કીટ. થતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં મૂળમાંથી rhizodermis, ભૂલીય સ્તર. મળતું ઔષધ મંદ જલાબ માટે ઉપયોગમાં rhizoid. કઈ પણ તળની સાથે જોડાઈ આવે છે, ઉપરાંત તે ટેનિક પણ છે. Rh. જવાની ક્ષમતા ધરાવતી મૂળ જેવી સંરચના; rhabarbarum L. [Syn. Rh. undhu- મૂળ સદશ, કેશમૂળ, મૂલાંગ, જલ અવશે

Page #509

rhizomorph
503
rhuburb
ષક તતુમય રેમ. rhizoidal initial. Rhizopus artocarpi. બ્રેડક્ટ અને અગ્રજ મૂલાંગ. rhizomatous. ગાંઠ ફણસને રેગકારી કીટ, Rh. nigricans. મૂળ સદશ. rhizome. પ્રકંદ, શિફકંદ; નામને શક્કરિયાનો રેગત્પાદક કીટ. જમીનની ઉપર કે તેની અંદર મૂળ જેવું Rhode Island Red. અમેરિકન દેખાતું પ્રકાંડ, જે ઉપર તરફ પ્રહ મેકલે વર્ગનાં સર્વાગ સંપૂર્ણ, મજબૂત, સારાં છે; ઘણીવાર તે શલ્કી જેવું આદુ, હળદર ઈંડાં અને માંસ આપતાં એક કલગી ધરાજેવું દેખાય છે. rh. vegelables, વતા મરઘાં, જેનાં ઈંડાં બદામી રંગના લબખાદ્ય કંદ ધરાવતી શાકભાજીને સમૂહ, ગોળ હેચ છે. Rh. I. White. અમેરિકન જેમાં સૂરણ ઇ.ને સમાવેશ થાય છે. આ વર્ગના રાતી કલગી અને સફેદ પીંછાવાળાં શ કભાજીના કંદમાં શર્કરા દ્રવ્ય હોય છે. મધ્યમ વજનનાં મરઘાનાં બચ્ચાં. તેને ગરમ અને ભેજવાળી જમીન અનુકૂળ Rhodes grass. આક્રકાવાસી Ctleપડે છે. એ સમૂહની અળવી બધે જ ris garana Kunth. નામની ઘાસચારા થાય છે. તેનાં પાન એટલે પત્તરવેલિયા માટે ઉપયોગી તૃણકુળની રેતાળ જમીનમાં તથા કંદ ખાવામાં આવે છે. સૂરણ ઉત્તરના થતી વનસ્પતિ ડુંગરાળ પ્રદેશ અને દક્ષિણમાં નાના પાયા Rhodesian kudzu vine. Glycine પર થાય છે. rhizophore. પ્રકાંડ japanica L. નામને દ. ભારતમાં થતા અને મૂળની વચ્ચેનું અંગ, જે જમીનને સુપ, જે જમીન સંરક્ષણ અને છાયા માટે સ્પર્શતાં જ મુળ બને છે. rhizos- ઉપયોગી બને છે. phere. મૂળની પાસે આવેલી જમીનને Rhododendron , શેભા માટે ભ ગ, જેમાં રહેલા સૂક્ષ્મ જીવો પર મૂળને વાવવામાં આવતું નાનું ઝાડ. Rh, arboપ્રભાવ પડે છે અને જ્યાં સૂમ વનસ્પતિ reum Smith. સમશીતોષ્ણ હિમાલયમાં પ્રકાર જોવા મળે છે.
તથા ખાસી ટેકરીઓ અને ત્રાવણકોરમાં rhizomorph. કવકસૂત્રને ફસા જે થતું નાનું ઝાડ, જેનાં ઠંડાં પીણાં અને
એક સમૂહ, કેટલીક ફૂગ અને શવાક – મુરબ્બો બને છે. લાઈકનમાં જણાતા જળઅવશેષક સંધિ Rhodomyrts partiflora Alston રેખીય તતુઓ.
[Syn, Rh. tomentosa Wight Rhizopertha dominica. zydloya non Hasslk.]. નીલગિરિ અને પુલની કોરતે કીટ.
ટેકરીઓમાં થતો ખાદ્યફળને સુ૫, જેનાં Rhizophora tandelania DC. પ્રકાંડની લાકડીઓ બનાવવામાં આવે છે, [Syn. Rh. conjugata Hanslow અને છાલ ચામડાં કમાવવા ઉપયોગી બને છે. non L.}. 18241Hi qai 4, Rhoeo spathacea (Swartz) Ste741751 5761991642100 a 3. Rh. arn (Syn. Rh, discolor (L' Hecorniculata L. 2142941 242 miel- rit Hance; Tradescantia discolor માનમાં થતા સુપ, જેને ચામડાં કમાવવા (E Herit). મૂળ મેકિસકની પણ, ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. Rh. gym- અહીં છે. ભારતમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ, norrhiza L. કાંકરા, પશ્ચિમ ભારતની જેને શોભા માટે ઉગાડવામાં આવે છે. ભેજવાળી જમીનમાં, ૫. બંગાળ અને આંદા- rhuburb. Rheum rhaponticum L. માનમાં થતું ઝાડ, જેની છાલ ચામડાં નામની દીર્ધાયુ વનસ્પતિ, જેને મૂળ વિભાકમાવવા ઉપયોગી બને છે. Rh. mac- જન માટે વાવવામાં આવે છે, અને જેને ronata ham, કાંડેલ; સુંદરવન અને સેસ ઇ. બનાવવા કામમાં લેવામાં આવે કમંડલ કોઠા પર થતું ઝાડ, જેની છાલનાં છે. તેનાં ફળના મુરબાની સાથે મિશ્રચામડાં કમાવવામાં આવે છે.
કરવામાં આવે છે.

Page #510

Rhus...
504
rice
Rhus chinensis Mill. (Syn. Rh. Rhynchospermum jasminoides semialata Mur). તાતરી, નામનું ખાસી Lindી. ચીનાઈ જસમીત નામને શોભા અને નાગ ટેકરીઓમાં થતું ઝાડ, જેનાં ફળ માટે ઉગાડવામાં આવેલો વેલે. ખાવા માટે ઉપયોગી છે. Rh, cotinas. . whyolite, અગ્નિકૃત શૈલ. તુંગલ નામને વાયવ્ય હિમાલયમાં થતો rib પાંસળી. પકા; પ્રાણીઓની કરોડથી સૂપ, જેનાં પાનનાં ચામડાં કમાવવામાં છાતી સુધી પહોંચતાં વળેલાં હાડકાં. (૨) આવે છે. Rh. mysuriensis Heyne જાડા પદાર્થ પર, તેને ટેકો આપતી, લાંબી ex Wight & Arn. ધનસરા દસના કિનારે અથવા ધાર, જેમકે પાંદડાંની શિરા નામની રાજસ્થાન, પંજાબ અને આન્ધ- કે નસ, પિચ્છ દંડ. (૩) પર્વતની ધાર. પ્રદેશમાં થતી વનસ્પતિ, જેનાં ફળ ખાધ (૪) બે ચાસ વચ્ચેની કિનારી. ribbed. છે અને હાલ ચામડાં કમાવવા ઉપયોગી કિનાર-ધારવાળું, ખાડા ટેકરાવાળું. બને છે. Rh. punjabensis J. I. Ribes. કરંટ અથવા ગૂઝબેરી વર્ગની Stew. ex Brand, તિતરી નામની વનસ્પતિ. R. glaciale Wall. કારુકાશમીરથી કુમાઉ સુધીના પશ્ચિમ હિમા- ધાક નામને કાશ્મીરથી ભુતાન સુધીના લયમાં થતી ખાદ્ય ફળની વનસ્પતિ, જેનાં હિમાલયમાં થતે ખાદ્યફળને સુપ R. પાનનાં ચામડાં કમાવવામાં આવે છે. Rh. grossalaria L. વૈકુંઠી નામની કુમાઉથી succedanea L. કાકડાસિંગી નામની કાશમીર સુધીના હિમાલયમાં થતી સમશીતોષ્ણ હિમાલય, કાશમીર, સિક્કિમ ખાદ્યફળની વનસ્પતિ. R. nigrum , અને ખાસી ટેકરીઓમાં થતી વનસ્પતિ, નાબર નામની કાશ્મીરમાં થતી ખાદ્ય જેનાં ફળના મધ્યાવરણમાંથી મળતું પ્રવાહી ફળની વનસ્પતિ. R. rubnium L. [Syn. વાર્નિશ, મલમ અને ફર્નિચરનું પાલિશ R. sylvestre Symel. 815 1131 બનાવવાના કામમાં આવે છે; પાનની કુમાઉથી કાશમીર સુધીના હિમાલયમાં થતી ગાંઠે ચામડાં કમાવવામાં ઉપયની બને ખાદ્યફળની વનસ્પતિ. છે અને બીમાંથી મળતા મીણની મીણ riboflavin. Can Ho Na O સૂત્રબત્તીઓ બનાવવામાં આવે છે. Rh. ધરાવતું પ્રજીવક-બી” સંકુલનું પ્રજીવકverniciflua DC (Syn. Rh. succe- બી” પ્રજીવક-જી” અથવા લેકટોફલેવિન, dnea var, himalaica Hook f). જે નારંગી રંગના સ્ફટિકરૂપે હોય છે અને લાખનું ઝાડ; મૂળ ચીનનું પણ અહીં કુમાઉ જેને ઉપયોગ પ્રાણુના પૂરક ખોરાકમાં અને ગઢવાલમાં થતું ઝાડ, જેની છાલમાંથી થાય છે. r, supplement. રિબોમળતા પ્રવાહીનું વાર્નિશ બનાવવામાં ફેલેવિન દ્રવ્ય ધરાવતી પુરક ખાદ્ય વસ્તુ. આવે છે અને તેના તેલની મીણબત્તીઓ ribonucleic acid (RNA). કેન્દ્રકનું બનાવવામાં આવે છે.
મહત્ત્વનું અસ્લદ્રવ્ય. Rhynchelytrum repens (Willd.) ribosome. $1401112 Distad med
C. E. Hubb. [Syn. Saccharum ષણ કરનાર 25 માઈક્રેન વ્યાસ ધરાવતે rebensWilld.). બગીચામાં ઉગાડવામાં જટિલ કણ. આપતું ઝાડ.
rice. ડાંગર; તૃણુકુળનું Oryza satiya Rhynchophorus dominica, સંઘ- L. નામનું ભારત અને અગ્નિએશિયાનું રિલાં અનાજ, લોટ, સૂકા મેવા ઈ.માં પડતું તેના સઘળા ધાન્ય પાકોને મેટામાં મેટ ચાંચવું. Rh. Ferrugineas. નાળિયેરનું અર્થાત 95 ટકા હિસ્સ ધરાવતે, તથા ચાંચવું.
આ વિશાળ પ્રદેશની પ્રજાને મુખ્ય Rhynchosia capitata DC. 94124- ખોરાક બનતે ધાન્ય પાક, ભારતના નદી ચારા માટે પાપડે.
ત્રિકોણ પ્રદેશોથી માંડીને 5,000 ફૂટની

Page #511

rice
ઊંચાઈ ધરાવતા કાશ્મીરના પ્રદેશમાં પણ થતા પરંતુ મેટા ભાગે ગાંગેય પ્રદેશમાં ઉગા ડવામાં આવતા પાક,ખાસ કરીને ગુજરાત, ૫. બંગાળ, તામિલનાડુ, બિહાર, મહારાષ્ટ્ર, સ્વાન્ધ્રપ્રદેશ, મધ્યપ્રદેશ, આરિસા, કેરળ અને ઉત્તરપ્રદેશમાં આ પાક થાય છે અને ભારતભરમાં તેની ટકાવારી લગભગ 95 ટકા થવા જાય છે. આ પાકને પુષ્કળ પાણી તથા ભારે વરસાદ ધરાવતા પ્રદેશામાં ધરુની ફેર રાષણી કરીને કચારીએમાં ઉગાડવામાં આવે છે. આસામ અને પ. બંગાળમાં વધારે પાણીમાં ડાંગર થાય છે. ભારતમાં બધા મળીને ડાંગરના 4,000 પ્રકાર થાય છે. ટૂંકા, લાખા સમય ગાળાના એકાંતરે પણ ડાંગરને વાવવામાં આવે છે, અને તે નીચાવાળી અને ભેજધરાવતી, ઊંચી અને સૂકી જમીનમાં વવાતી એમ બે પ્રકારની ડાંગર ગણાચ છે. ડાંગરની ત્રણ ઋતુ ગણાય છે: (૧) શિયાળુ અથવા અમન, જુન-જુલાઇવાળી, નવેમ્બર, ડિસેમ્બરમાં પાક લેવાની ઋતુ. (ર) સરદ્ર, મે જુનમાં વવાતા અને સપ્ટેમ્બર – ટોબરમાં લેવાતા પાકની ઋતુ; અને (૩) ગ્રીષ્મ, નવેમ્બર – ડિસેમ્બરમાં વાવવામાં આવતા અને માર્ચ – એપ્રિલમાં હણાતા પાકની ઋતુ. આ ત્રણ મેાસમના ડાંગરના પાક એક જ ભૂમિમાં થતા નથી, તેમ છતાં એવડા પાક લેવાની પણ પ્રથા છે. પાણી સંધરી શકે તેવી ભારે જમીનમાં ડાંગર થાય છે. ગલીચથી માંડીને અહંકલી જમીનમાં ડાંગર થાય છે. તેના એકર દીઠ ઉતાર 1,000થી 5,000, પાઉન્ડ ગણાય છે.r. bacterial leaf blight. Xanthomonas oryzae (Uyeda & Ishiyama) Dowson. નામના જંતુથી ડાંગરને રાખ્યા બાદ ત્રણ-ચાર અઠવાડિયાંમાં તેને લાગતા રાગ, જેમાં તેનાં પાન પીળાં પડે છે, અને રાગને ભારે ઉપદ્રવ હોય ત આગ લાગ્યા જેવા દેખાય થાય છે. ૪. bast. Pyricularia oryzae Cav. નામના જંતુથી ડાંગરને લાગુ પડતા એક વિનાશક રાગ, જેમાં પાન પર ત્રાકાકાર
505
rice
ધામાં થાય છે, ગાંઠા કાળી અને છે અને કણસલામાં દાણા ભરાતા નથી, r. bran. ડાંગરનું ભૂસું. ડાંગરને મિલમાં કડવામાં આવે તેા, તેમાંથી 10 ટકા જેટલું ભૂસું પડે છે, જેમાં ભૂસા ઉપરાંત અંકુર, છેડા ઇ. પણ રહે છે. r. b, oil. ડાંગરના ભૂસાને પીલીને કાઢવામાં આવતું તેલ; ભૂસામાંથી ભેજને દૂર કરવા માટે તેને ગરમ કરીને સૂકવવામાં આવે છે ત્યાર ખાદ તેમાં આકાડ઼ેલ ભેળવી અર્ધા કલાક ગરમ કરતાં
કહેલમાં તેલ એગળી જાય છે. આકહેલમાંથી તેલને છૂટું પાડવા તેનું નિસ્યંદન કરવામાં આવે છે; પરિણામે બદામી રંગનું સુવાસવાળું, સ્વાદુ તેલ મળે છે, જે પેષક ગુણ ધરાવે છે અને તેને ઉપયોગ ચામડાના ઉદ્યોગમાં અને સામુ અનાવવા માટે થાય છે. r. brown eye spot. Helminthosporium ory Zue Breda de Haan. નામના કૃમિથી ડાંગરને Helmimthosporium blight નામે પણ આળખવામાં આપતા રોગ થાય છે. આ રાગ Cochliobolus miyabeanus Ito et Karib. નામના જંતુથી પણ થાય છે, જેમાં ડાંગરના છેાડના હવાઈ ભાગ પર કાળાં ધ્રામાં થાય છે, ભારે ઉપદ્રવમાં દાણાપર હાનિકારક અસર થાય છે. r. bug. Leptocorisa varicornis Fabr; L. accuta Thunb. નામના ડાંગરને ગંભીર હાનિ પહોંચાડતા ચીકટો, જેનાં ડિંભ અને પુખ્તકીટ કણસલામાં દાણા દૂધ જેવા હોય ત્યારે તેને રસ ચૂસે છે. r. caseworm. Nymphula dehunctalis Guen. નામને ડાંગરને કૃમિ. r. dressing. ડાંગરને મિલમાં છડવામાં આવે ત્યાર બાદ ચાખા એક સરખા દેખાચ, નાના મેાટા અને ભેળસેળવાળા પરખાય નહિ તે માટે તેને હળદર અને ગેરુના રંગ આપવાની પ્રક્રિયા. ચાખાને દાણા સફેદ દેખાય તે માટે ઘઉંને લેટ, અન્ય અનાજના લેટ, શંખજીરૂ, સિંધાલૂણના ભૂકો, દિવેલ, મગફળીનું તેલ અને સફેદ

Page #512

rice
506
Richmond...
ખનિજ તેલના મિશ્રણને હાથ દેવામાં રેગ. 1. moth. Cortyta cephalonઆવે છે, જેથી તે સફેદ, ચળકતો જણાય. ica staint. નામનું ગામમાં સધરેલાં લાંબા સમય સુધી ચેખાના દાણાને વરાળ ડાંગર, ચેખા, જવા૨, તલ, તલને ખેાળ, આપવાની પણ એક પ્રકારની પ્રક્રિયા નાળિયેર, સૂકામેવ તથા ઘઉંના લોટમાં કરવામાં આવે છે. ૪. dust. ચોખાની પડતું ફૂદુ, જે આ અનાજ અને લેટમાં કૂકી. r, ear head bug. ડાંગરના કેશેટા બનાવે છે. 1. narrowbrown selagiat 121. r. false smut. leaf spot. Cercospora oryzae. Ustilaginoidea orenas. નામના જંતુથી નામના જંતુથી ડાંગરને થતા રોગને એક ડાંગરને લાગતે એક રોગ, જેમાં ચેખાના પ્રકાર. . pan sukh. ડાંગરના છોડ દાણા લીલાશ પડતા કાળા બને છે. સુકાઈ, ફૂલ વંધ્ય બને તે તેને લાગુ r. foot not. Fasarium monoli- પડતો એક દેહધમય રેગ. . polishriforines Held; Gibberella fuji- ngs. છડવાની મિલમાં ચેખાને પોલીસ katro Saw, નામનાં જંતુથી ડાંગરને કરવાની પ્રક્રિયા. r, stack burn, થતો રેગ જે seedling blight, bak- Trichoconis pailroickii G. ane disease નામે પણ ઓળખાય છે, જંતુથી ડાંગરને લાગુ પડતો એક રોગ, જેમાં ઉછેરગૃહમાં જ રેપ પીળા પડે છે, જેમાં તેના રે૫ નાના થાય છે અને મૂળ સુકાઈ જઈ છેવટે મરી પણ જાય છે, જેનું પર કાળા ડાઘ પડે છે. r, stem કારણ આ રોગમાં મૂળને લાગતે સડે borer. Try pory za incur tellus Blu 23. r. gr.Ss. Leersit flexan- Elk. નામની ડાંગરના પ્રકાંડને કેરતી dra Sી. નામની ઘાસચારા માટેની ઈચળ, જેના ઉપદ્રવના પરિણામે કણસલાં વનસ્પતિ. . grasshopper. ધળાં પડી ચેખાવિહીન બની જાય છે. Hieroglyphusbanian Fabr. r. stem tot. Sclerotium oryzae Oxya zelox Fabr. 1!Hal 31°12011 Cat. નામના જંતુથી ડાંગરના પ્રકાંડને જંતુ, જે પાન ખાઈ પાકને ભારે નુકસાન લાગતો સડે. ૪. sugar. ડાંગરનું તેલ કરે છે. 1. gundhy bug. ડાંગરને કાઢી લીધા પછી તેમથી સેલ્વટ દર કરતાં ગંધી નામને ચીકટે. . hispa, ડાંગરના તેમાં શેષ રહેતું પ્રજીવક બી” વાળું સુકેઝ Hispa armigera Oliv. નામના કાળાં, અને ઠુકોઝની શર્કરા ધરાવતું દ્રવ્ય, જે
મિલ કીટ. 1. hills. ડાંગરનું પોષણ ઔષધ ઉદ્યોગમાં કામ લાગે છે. ૪. ud. વિનાનું, અપાચ, બાહ્યાવરણ, છોડું. r. batta disease. Balansia oryzae. huller bran. ડાંગરનાં છોડાં અને નામના જંતુથી ડાંગરને થતો એક રોગ, અંકુર ધરાવતી છડયા પછી મળતી ડાંગરની જેમાં ડાંગરનાં કણસલાં કાંટા જેવાં બને છે પેદાશ. r, husk. મિલમાં ડાંગરને છડ- અને ટેચ પર ફૂગ બાઝે છે. r, wax. વામાં આવે ત્યાર પછી તેનાં મળતાં છોડાં, ડાંગરના ભૂસાના તેલને એક કે બે દિવસ જેને ઉપગ, બોઈલરમાં બાળવા માટે ઠરવા દેવામાં આવતાં, તેની નીચે જામતે થાય છે અને તેને બાળ્યા પછી મળતી આછા બદામી રંગને મીણ જે રગડો કે રાખ ખાતર તરીકે ઉપયોગી બને છે. r, મલ, જે પિલીશ અને પાચસીકરણમાં irregular stem rot. Helmin. 47100 7 3. r. Weevil. Sitothosporium sigmoideum vur. irr- philus ory: ae L. નામનું સંઘરેલાં ડાંગર, egularge. નામના કૃમિથી ડાંગરને થત ઘઉં, ચેખા, મકાઈ, જુવાર, જવ અને એક રેગ. leaf smut. ડાંગરનાં બાજરામાં પડતું ધને, જે આ ધાન્યને પાનને Entploma or)zae H & P. ભારે નુકસાન પહોંચાડે છે. નામના જંતુથી ડાંગરને થતા અંગારિયાને Richmond formula. દૂધમાંના

Page #513

richness
507
rim
સ્નેહલ દ્રવ્યને ઘનીભૂત કરવાનું સૂત્ર. વહી જતું અટકાવવા ટેકરીના ઢોળાવ niciness. નેહા ધિક્ય.
આગળ કરેલી ખાઈના સૂકા વિસ્તારમાં ricinis. CH. NO., દિવેલામાં જણાવે ઝાડનાં બી વાવવાં જમીનને વધુમાં વધુ ફટિકીય આ લેઈડ. Ricinus conn
લાભ મળે તે રીતે ખાઈના છેડે ધારની munis L. એરંડાને છોડ; આધ્રપ્રદેશ, ટોચ પર બી વાવવાં. . planting. મહારાષ્ટ્ર, કર્ણાટક અને ઓરિસામાં થતું ચાસના કારણે થયેલી કિનારીમાં બી નાનું ઝાડ, જેનાં બી દિવેલામાંથી દિવેલ વાવવાં, જે કેટલાક પાક માટે ઉપયોગી કાઢવામાં આવે છે, જે જુલાબ લેવા માટે
બને છે. r plough. બંને બાજુ પર તથા રજણ તરીકે કામ લાગે છે ઉપરાંત મોલ્ડબર્ડ હોય તેવું હળ, જેથી પાળા પારદર્શક સાબુ, કાપડના સાબુ, ટાઈપરાઈ
બનાવી શકાચ. R, Shapes, નવા ટરની શાહી, સુગંધી દ્રવ્ય, વાર્નિશ અને બનાવેલા ચાસને એક સરખા બનાવવા રંગ બનાવવા તેને ઉપયોગ કરવામાં આવે તથા પાળા કે કચારી બનાવવા માટેનું છે. તેલ કાઢી લીધા પછી દિવેલના અવશેષને સાધન. દર S-can. Hand Brop ખેળ બને છે, જે ખાતર તરીકે કામમાં
Planter. હળની સાથે જોડી શકાય લેવામાં આવે છે. ઝાડને કાષ્ઠના માવાના તેવું પ્લાયવૂડ અને લોખંડના ભાગનું બનાલખવા તથા છાપવા માટેના કાગળો બના
વેલું સરળ સાધન, જે જરૂરી કાંડાઈએ વવમાં આવે છે. એરંડાના પ્રકારનાં પૂંઠા
બી વાવે અને ખાતર પાથરી શકે છે. બનાવવામાં આવે છે.
ridged sponge gourd. તૂરિયા. rick. સૂકા ઘાસ કે અનાજની કરવામાં Luffa gourd તરીકે એ ળખતું, 1 : સમાવતી ગેળ ગંજી.
acutangula (L.) Roxb.
i s rickets. સૂકતાન; rachitis નામે ઓળ
(IcelangalusL).નામની શાકીય વનસ્પતિ ખાતો, પ્રજીવક “ડી”, કેલ્શિયમ અથવા
જેના બે પ્રકાર છે. એક પ્રકારના લાંબાં ફોસ્ફરસની ઊણપથી જીવાના પ્રાણી અને ધારવાળાં, ઘેરા લીલા રંગના તુરિયાં થાય મરચાં-બતકાંને લાગુ પડતે એક રોગ, જેમાં છે. સુકાયેવું જાળીદાર તૂરિયું નાહવા માટે રેગિષ્ટ પ્રાણની વૃદ્ધિ કુંઠિત બને છે, પગનાં કામમાં આવે છે. હાડકા જાડાં બને છે અને વળવા માંડે છે. કુift crack. ગ૨ કે માવાથી અનુષ્ય પ્રજીવક ડી” કાપવાથી આ રોગની અસર- રીતે છૂટું પડતું (લાકડું), કે લાકડાની કા૨ક સારવાર થઈ શકે છે rickety. તિરાડ. સૂકતાન બીમારીને ભેગ બનેલું (પ્રાણી). rigescent. કરણ - કડક બનતું, કઠણ, (૨) નબળું, સુકાયેલું, અડબડિયા ખાતું અને કડક. rigiી. કડક, નમ્ય. 1. drawનબળાં ધાવાળું (પ્રાણ).
ba". ટ્રેકટરની સાથે સખત રીતે જોડrichettsia. પૃજજવરાણુ નામને શગ- વામાં આવતી કોદાળી, જેને ઉપકરણેને કારી સૂક્ષ્મ સજીવ.
જોડવા માટે અનેક કાણું હોય છે. . rictres. પ્રાણીને મેં કાને પક્ષીના ચાંચને harrow. સખત ખરપડી. ખૂલે રહેવા પામતો ભાગ, (૨) rigor. કઠિનતા, કડકાઈ. . tmortis, દ્વિએ! ફૂલ.
મૃત્યુબાદ, શરીરનું વિઘટન થવા માંડે તે ridge. ધાર, કિનાર; હળ ફેરવવના અગાઉ તેના અંગેનું કડક – સખત થઈ જવું. પરિણામે થતી માટીની કિનારી, થવા 1 B. નાનકડે વહે છે. 1. ebsion. બે ચાસની વચ્ચેની ધાર. (૨) પાણીને એક પ્રકારનું દ્વિતીયક છેવાણ, તળ ધોવાણ વહી જતું અટકાવવા ઢળાવ પર કરવામાં અને ગલી દેવાણ વચ્ચેની છેવાણની આવતી પાન ૨ચનાની ધાર કે પાળા. અવસ્થા. r-and ditch sowing. પાણીને rira. પૈડાની બહારને લોખંડને પાટે.

Page #514

rind
508
rivet
(૨) તળાવ કે કુદરતી ગતાની ધાર – કિનારી. અધિચર્મને લાગુ પડતા Microsporum, rind. છાલ; બહારનું આવરણ, પેશી Trichophy ton અને Acharion પ્રજાતિપ્રાંતસ્થા.
ની ફૂગથી થતો એક રોગ. rinderpest. પશુને લાગુ થતી પશુ- rinse. ચાળવું, મસળવું.
પ્લગ નામે ઓળખવામાં આવતી બીમારી. Rio de -Janeiro. બ્રાઝિલમાં થતા ગાય, ભેંસ, ઘેટાં, બકરાં જેવા ફાટવાળાં અને એક પ્રકાર. ભારતીય આદુ કરતાં ખરી ધરાવતાં પશુઓને લાગુ થતા વિશિષ્ટ બ્રાઝિલમાં આ આદુને બેવડ ઉતાર થાય છે. પ્રકારને આ જીવણ વ્યાધિ છે. આ riparian. નદી કે મોટા જળાશયના
વ્યાધિમાંથી ઉગરી જનાર પ્રાણી દૂધ, કાંડાને (પ્રદેશ). સરિતીય. r dep0માંસ અને કામ આપવા અંગે બિનકાર્ચશીલ sit. સરિત નિક્ષેપ. r, right. કાંઠાળ બને છે. બીમારી દરમિયાન રોગગ્રસ્ત વિસ્તાર અને અધિકાર, પ્રાણીને ભારે તાવ આવે, સુસ્તી લાગે, ripe. વાવવા માટે યોગ્ય રીતે પરિપકવ આંખમાંથી પાણી ઝર્યા કરે, તુંડ સુકાઈ (થયેલાં બી). (૨) પૂરેપૂરું પાકેલું (ફળ), જાય, પીઠ બળી જાય, અરુચિ અને બંધ- r, honey. પાણી અથવા ભેજ ઊડી કોશ થાય, માં અને આંતરડાં પર ત્રણ જવાથી ઘટ્ટ બનેલું મધ. ripened chપડે અને છેવટે મૃત્યુ નીપજે છે.
eese. ૫કવ પનીર – ચીઝ.ripening. rind gall. ચાંત્રિક ઈજા કે દાઝવાના પરિપક્વ થવું – બનવું. (૨) પકવ ફળ કે કારણે મરી ગયેલી એધા પર ત્રણને ડાઘ અનાજનું ખાવા યોગ્ય બનવું. (૩) વાપરવા વધવાથી કાષ્ઠક વનસ્પતિ પર સ્થાનિક માટે સંઘરી શકાય તેવી અવસ્થાએ પહેરીતે જણાતી અનિયમિત બાલ્યાવસ્થા. ચવું. (૪) કુદરતી રીતે દૂધ ખાટું બની ringઝાડનાં થડ, ડાળીઓ કે મૂળ આગળને દહીં થવાની યોગ્યતા). (૫) વયવૃદ્ધિની કાપ કે વલય. (૨) ઝાડનાં થડ પરના અવસ્થાએ પહેચવું. . stage. ૫રિઅનુછેદ પર જણાતાં વૃદ્ધિ વલયે, જે પકવાવસ્થા; ટમેટાં બહારથી પૂર્ણ રીતે પરથી વૃક્ષની વય જાણી શકાય છે. (૩) લાલ બને તે પણ નરમ ન થાય તેવી વલય, r, budding. વનસ્પતિની છાલ અવસ્થા. ૫૨ ૩ થી 3/4 ઈચને કાપ મૂકી તેમાં ritha. અરીઠાં; જુઓ soap nut. કલમ રાષવી. આવા પ્રકારની કલમ પીચ, river. નદી; ઠીક કદ ધરાવતું વહેળા કે પ્લમ, બોર, શેતૂરનાં વૃક્ષના થડ પર ખાડી કરતાં મોટું એવું પાણીનું વહેણ. કરવામાં આવે છે.r. chromosome. . bank. નદીને કિનારે, નદીની વલયાકાર રંગસૂત્ર. r, spotએક બને કે એક બાજ પરને જમીનને ભે વિષાણુજન્ય રોગ, જેમાં વલયની અંદરની ઢાળ. r, red gum. મધ્યમ કદનું, પેશી લીલી બને છે. r. test. ગાયને રાખડી રંગની છાલ ધરાવતું અને ટકાઉ થતા ગર્ભપાતને અટકાવવા માટેની કાષ્ટ ધરાવતું યુકેલિપ્ટસનું ઝાડ. riveriદૂધ કસોટી. ringing. વલયીકરણ; ne. નદીનું. નદી અંગેનું, નદીના કાંઠાનું ઝાડની અન્નવાહિની દ્વારા મૂળ તરફ જતાં કે તે અંગેનું. rivulet, નાને વહેળો. શર્કરા દ્રવ્યને રેકી શકાય તે રીતે થડ કે rivet. ધાતુની પટ્ટીઓને સજજડ રીતે ડાળી પર સંપૂર્ણ ગાળ કાપ મૂકી, શર્કરા જકડી રાખના૨, જડાઈ ગયા પછી બંને દ્રવ્યને રસ કાપની ઉપરની કિનારી પર છેડે ટીપીને માથાને ચપટા બનાવ્યા હોય એકઠો થવા દે; આ પ્રક્રિયાના પરિણામે તે ખીલ કે બેટ; રિટ. 1. wheat. મેટાં ફળ કે ફૂલ બેસે છે; મેખલાકરણ. Triticum turgidum. નામના તૃણringworm દાદર; એક નાના સ્થાન કુળના ભારતમાં થતા ઘઉંના પાંચ પ્રકાર પર થતો ગોળાકાર ફેલાતો જતો વાળવાળા પૈકીને એક પ્રકાર.

Page #515

Rivina...
509.
rod
Rivina humilis L. શેક્ષા માટે વાવ- ઇ. જેવાં કુદરતી કારકાના પ્રભાવ હેઠળ વામાં આવતો #પને એક પ્રકાર,
સખત રૌલનું થતું અપઘટન કે વિધટન. 1, roach. વિદે.
melon. એક પ્રકારનું તડબૂચ. 1. roan. રંગીન અથવા ધોળા વાળવાળે minerals. શૈલ ધરાવતું ચોકસ રાસાપ્રાણીને રંગ.
ચણિક ભૌતિક સજનવાળું ખનિજ; robber bee. અન્ય મધપૂડામાંથી ભૌતિક સજનમાં તેનાં રચના, રંગ, ખોરાક ચોરી જતી મધમાખી.
દઢતા, વિશિષ્ટ ગુરુવ જેવી બાબતોને robber's cultivation. sta સમાવેશ થાય છે. આવા શૈલ ખનિજોમાં ખેતી, અફળદ્રુપ ખેતી.
એલ્યુમિનિયમ, પોટેશિયમ, સેડિયમ, કેલિRobinia grandiflora. ગુજરાત અને યમ અને મેગ્નેશિયમના એક અથવા બે ભારતનાં, અન્ય રાજ્યોમાં થતી ફળ, ફૂલ બેઝવાળા સિલિકેટને સમાવેશ થાય છે. r. ઈ. ધરાવતી વનસ્પતિને એક પ્રકાર. R. grain. શૈલ કણ. r, phosphate breadoacacia , ૫. હિમાલયમાં થતું મેકકો, અમેરિકાના સંયુકત રાજ એક ઝાડ, જેના કાષ્ઠનું ફર્નિચર, રેલવેનાં એટલે યુનાઈટેડ સ્ટેટ્સ ઓફ અમેરિકા, સલેપાટે ઈ. બનાવવામાં આવે છે. પિલંડ, રશિયા, ટયુનિસિયા, બ્રાઝિલ, robust. સારી રીતે વૃદ્ધિ પામેલું (પ્રાણું ઈજિપ્ત, નોર, પ્રશાંત અને હિંદી મહા
અથવા વૃક્ષ). (૨) ખડતલ, સુદઢ, મજબૂત, સાગરના કેટલાક દ્વીપ પર જોવામાં આવતા robusta cofee. કેરળમાં થતી કેફીને કુદરતી શૈલ નિક્ષેપ, જેને ભૂકે ખાતર Coffea robusta. નામને એક પ્રકાર, તરીકે ઉપયોગી બને છે અને સુપર ફોટ જેના બુંદદાણા arabica coffee નામની બનાવવા તેને ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. કેફીન પ્રકાર કરતાં નાના હોય છે. r. plants. શૈલ બગીચામાં ઉગાડવામાં rock. ખડક, શૈલ. (૨) માટી હેઠળ રહેલું આવતી વનસ્પતિ. r, salt, સિંધાલુણ, ધરતીનું સખત પડ. (૩) એક કે વધારે સ્તરિત અવસ્થામાં મળતું લવણ; કાળું ખનિજ દ્રવ્ય કે દ્રવ્ય ધરાવતું દઢ કે મીઠું, સેડિયમ કલોરાઈડ. 1 weathઢીલું દળ. r, acidic અશ્લીય શૈલ. r. ering. શૈલ – ખડકોનું કુદરતી રીતે થતું
basic અલ્પ સિલિક શૈલ. r, decom- રાસાયણિક અને ભૌતિક વિઘટન – ખવાણ, posed 14en dia. r., igne જેના પરિણામે થતું મૃદા – માટીનું નિર્માણ. ous અગ્નિકૃત અથવા આગ્નેય શૈલ. r, rocket salad. પંજાબમાં થતા તેલીબિયાં.
metamorphic વિકૃત અથવા કાયા- rocketing prices. ઝડપભેર વધતી તરિત શૈલ. r, sedime.itary જલ- કિંમત. કત રૉલ, અવસાદજન્ય શૈલ; સ્તરિત rocking type sprayer. હાથ શૈલ. r, bed. શૈલાધા૨, શેતલ. r> વડે ચલાવવામાં આવતું, પંપ અને દાબકેષ્ઠ bee, Abus dorsata f; font bee. ધરાવતું છટકાવ માટેનું સાધન જેના નામની ખડકે, મેટાં ઝાડ, ઝાડની ડાળી- પાઈપને એક છેડે છંટકાવ માટેની સંયેએ પર 5-7 ફૂટ મેટે લટકને મધપૂડો જનમાં બોળી ૫૫ ચાલુ કરી છંટકાવ બન વતી, મેટું કદ ધરાવતી ઝનૂની મધ- કરવામાં આવે છે. આ સાધન મધ્યમ માખી. . crystal. ષટ્કોણીય પાર. કદના ફળઝાડ, પાક અને બાગાયત છેડ દર્શક રંગવિહીન સિલિકા કે કવાર્ટઝ – માટે સુગમ પડે છે. કાચમણિ. r, disintegration. rod. ઝાડ પર પાતળી, સીધી, ગોળ, વિસ્તરણ કે સકાચન, વનસ્પતિના મૂળનાં ફૂટતી શાખા કે તેવી કાપી લીધેલી શાખા રાસાયણિક અને ચાંત્રિક કર્યું, પથ્થરના કે લાકડામાંથી બનાવેલ તે દંડ, કાલાકા ટૂકડાનું સંચાલન, વહેતું પાણી કે બરફ કે દાંડે.r. cell, દંડકોષ. r, mould

Page #516

rodenticide
510
root
board. દંડ ધરાવતું મોડબોડ હળ. પરના ખાડા, ટેકરા, ઢેફાં વ.ને દબાણ rodenticide. ઉંદરાદિ કંસક પ્રાણીઓને આપી સમતળ કરનાર રોલર નામનું યંત્ર, નાશ કરવા ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું જેને બળદ અથવા યંત્રશક્તિથી ચલાવવામાં ઍક કેફેટ, ફેરિન, કિનિન હાઈડ્રો- આવે છે. (૨) વેલણ. r, chain સાંકળફ્લોરાઈડ, બેરિયમ કાર્બોનેટ અને કૅશિયમ વાળુ કર. r, conical શંકુ આકારનું સાથેનાઈડ ધરાવતું રાસાયણિક સંયોજન. રોલર. r, ridge પાળા – કિનારનું rછdents. ઉંદ૨, કોળ, ખિસકેલી, રેલર. 1. bearing. રિલર બેરિંગ – સસલાં છે. જેવાં Rodentia કુંતકવર્ગના ધા૨ક. r, chain. રેલરની સાંકળ. ફરશી જેવા કૃતક – કાપવા માટેના દાંતનાં r, gin. રોલ૨, સ્થિર છરી અને ફરતી જડબાં ધરાવતાં, સસ્તન પ્રાણુઓ, જેમને છરી દ્વારા કપાસિયામાંથી રૂ લઢવાનું સાદુંરાક્ષી દાંત હોતા નથી. આ પ્રાણુઓના યંત્ર, rolling. ગોળ ફેરવવું, રે લર દાંત સતત વધતા રહેતા હેઈ સતત કરડયા ફેરવવું. 1. friction. ગેળ ફરતા થતું કરીને આ પ્રાણીઓ દાંતને વધતા અટકાવે ઘર્ષણ. . leaves. પર્ણ વ્યાવર્તન, છે. તેઓ કરડવાની આ ક્રિયા ન કરે તો પાંદડાં વાળવાં, પર્ણવલન. 1. resisવાત વધે અને છેવટે પ્રાણી મરી જાય. tance. રોલર પ્રતિરોધ. Rodolia sp. ખટમધુરા ફળને કીટ. Rome Beauty, જાડી છાલવાળું, મોટું, roe. માછલીનાં ઈંડાં કે વૃષણ; જેના બે ગોળ, ૨તા પટાવાળ, પીળુ સફરજન, પ્રકાર છે: માદા ઈંડું કે સખત વૃષણ અને જેને સ્વાદ મદ અશ્લીચ છે. નરવૃષણ કે નરમ ઈંડું ખાવામાં ઉપયોગી છે. rony. ચારા તરીકે ઉપયોગમાં લેવાતાં Roentgen. ક્ષ-કિરણ કે ગામા કિરણનું પાનની વનસ્પતિ. પ્રમાણ ક્ષ-કિરણના શેધક Roentgen rooi grass, ઘાસચારા માટે ઉપયોગી પરથી ક્ષ-કિરણને આપવામાં આવેલું નામ. બનતી તૃણકુળની વનરપતિ. roghan. રેગાન; ક૨ડીના તેલને 3000 room temperature. પ્રયોગશાળાના ફે. ઉષ્ણતામાને તપાવી, બે કલાક ઠરવા કાર્ય પૂરતું 68°થી 700 ફે. ઉષ્ણતામાન. ઈ, ઠંડા પાણીમાં રેડીને તેને બનાવવામાં roost, પક્ષીઓને બેસવા કે વિરામ કરવા આવતો સરેસ જે પદાર્થ, જે કાચ માટેનું સ્થાન, ખાસ કરીને મરઘી ઘર. સાધવા માટે સીમટ અથવા ટાઈલ કે r, mite. લાલ ઈતડી. rooster, પથ્થર બેસાડવા પ્લાસ્ટર ઑફ પેરિસની મરઘ, મરધીનાં નર બચ્ચાં. roosting ગરજ સારે છે.
house. બસેરા ઘર, વસવાનું ઘર. rogue. નિમ્ન પ્રકારને કે વાંધાજનક space. પક્ષીના કદ અનુસારપ્રત્યેક ગુણવત્તા ધરાવતે રોપ અથવા છોડ. (૨) મરધા માટેની જગ્યા. પાક યોગ્ય રીતે બરાબર ઊગે તે માટે root. મૂળ, જડ, વનસ્પતિને સ્થિર કરતાં, તેને હરકત કરતી વનસ્પતિ અને દૂર કરવી). તેને ભેજ અને પોષણ પહોંચડાવવાને Rohu. Laben rohita. નામ ધરાવતી વનસ્પતિને જમીનમાં ઊતરતો ભાગ, અન્ય કાર્ય માછલી કરતાં વધારે સ્વાદિષ્ટ જેને મૂળ રેમ હોય છે, જે પાણી અને કાપ માછલીને એક પ્રકાર, જે Rus, ખનિજ દ્રવ્યોનું શોષણ કરે છે. તે પૂરું Rohi, Bocha-gandhumeenu ઈ. તરીકે કે અંશતઃ હવાઈ હેય છે. r, advenપણ ઓળખાય છે અને ખૂબ જ ઝડપથી titious અસ્થાનિક મૂળ. r, aerial વધે છે.
હવાઈ મૂળ. (૨) વડવાઈ જેવું મૂળ. r, roll. રેલર હેઠળ દાણાને મૂકીને તેને breathing શ્વસન મૂળ.r, clim
31421 041991. r. over pluugh. bing Di Riel 40. r., conical ફરતું હળ. rollerજમીનને, તેના શંકુ આકારનું મૂળ. r, fibrous તંત

Page #517

root
511
root
મૂળ. r, lateral પાય મૂળ. r, respiratory શ્વસન મૂળ. r seco- nday દ્વિતીયક મૂળ. 1, tertiary તૃતીયક મૂળ. r, tuberous કંદિલ મૂળ. r, antagonism, અન્ય જાતિની વનસ્પતિનાં મૂળ આગળ ઊગેલી વનસ્પતિથી પ્રથમ વનસ્પતિને થતી હાનિ અથવા એક જ ક્ષેત્રમાં એકને ઊગાડથી બાદ બીજને ઉગાડવામાં આવે. . aph. ids. Abhidae. કુળને ચૂસક મેલે નામને સૂક્ષ્મ જીવ, જે વનસ્પતિને ભારે હાનિ પહોંચાડી તેનાં મૂળ પર જીવે, અને જે મધ જેવો ચીકણે સ્ત્રાવ કરે, જેને ખાવા કીડીઓ ઉભરાય છે. r, borer. મૂળ વેધક. r cap. મૂળની ટોપી, મૂલ-ગેપ, મૂલાગ્રને આવરતી ગ્લેમીય બાહ્ય દીવાલ ધરાવતી રક્ષક પિશી. r, climber. મૂલાહી, મૂળશ્લેષ્મ. r. collar, પ્રકાંડ અને મૂળ વચ્ચેને સહેજ કુલેલે ભાગ. r. crop. ખાદ્ય મૂળ ધરાવતી મૂળા, ટર્તિપ, બીટરૂટ જેવી શાકીય વનસ્પતિને પાક. r. cutting. જડમૂળની કલમ; ન છાડ મેળવવા મૂળની કરવામાં આવતી કલમ. r, development. મૂળની થતી વધારે વૃદ્ધિ અને વિકાસ, જે સકરણ દ્વારા શક્ય બનાવી શકાય છે.r. exposer. ચેકસ ત્રકતમાં ફળનો બેસાર થાય તે માટે મૂળને ખુલ્લાં કરવાની પ્રથા, આ પ્રથાથી વર્ષમાં ત્રણ વાર મેસેબી જેવાં ફળ બેસે છે. r. gall. મૂળને થતો એક પ્રકારને રોગ. r, gapper. મૂળ – અંતરક. r, grafting. રોપાનાં મૂળ કે મૂળના કોઈ ભાગ પર કલમ ચડાવવી. ૪. gro... wth. મૂળનાં વધુ થતાં વૃદ્ધિ અને વિકાસ. 1. hair. મૂળરેમ, મૂળકેશ; જલ અવશેષણ માટે મૂળની એક કષી બહિદ્ધિ. 1. h. region. મૂળરે મ પ્રદેશ. rhardy. સુરક્ષિત રીતે શિયાળા વટાવી જનાર વનસ્પતિનાં મૂળ. * inhabiting, fungi. મૂળવાસી ફૂગ.r knot. મૂળ તંત્રને મેટું બનાવી,
તે પર ગાંઠ જેવું બનાવનાર; ગેળકૃમિના કારણે મૂળને થતો ગાંઠ જેવો રેગ; ઘણી વનસ્પતિ પરજીવીઓની પેષક બને છે; આવા પ્રકારના ઉપદ્રવને ભોગ બનનાર વનસ્પતિ દુબળી બની છેવટે કરમાઈ જાય 3. r. k. eelworm. Meloidogyne sp. નામને રીંગણી, ટમેટી, બટ ટા, ચા, શણને લાગુ પડતા ગળકૃમિ, જે મૂળ અને કંદ પર હલ્લે કરી વનસ્પતિને કરમાવી દે છે; આના ઉપદ્રવને ભેગ બનના૨ છોડ વામણું બને છે અને ટેચા ૧૨નાં પાન નાનાં થઈ જાય છે. r- let. લધુમૂળ, મૂળની શાખાને અંત્યભાગ. . lodging. નબળાં મૂળ તંત્ર, સડેલાં મૂળ, હાનિ પામેલાં મૂળ ઇ.ના કારણે છોડનું મૂળ આગળ નમી જવું. . louse, મૂળને મેલમશી નામનું જંતુ. r. nematode. મૂળને ગોળ કૃમિ. r. nodule. 4460118. r. n. bacteria. મૂળની ગાંઠમાં રહેતા જીવાણુ. r, parasite. ભૂપજીવી, અન્ય વનસ્પતિનાં મૂળ ૫ર ૫૨જીવી તરીકે રહેતી ગમે તે વનસ્પતિ. ૪. pocket. મૂળગેહ. r. pressure. મૂળ દાબ મૂળ અને પ્રકાંડ પર પાણી ચડી શકે તે માટે મૂકતંત્રમાં થતું દબાણ વનસ્પતિનાં પ્રકાંડ દ્વારા ઉપર પાણી ચડે અથવા વનસ્પતિના રંધમાંથી પાણી સૂવે તે માટે જરૂરી બનતે દાબ; જે Sab pressure, endodermal pressure, bleedung pressure, exudation pressure (અનુક્રમે રસ દાબ, અંત:ચર્મ દાબ, સ્ત્રાવદાબ ઇ.) તરીકે ઓળખાય છે. r, pruning. વામન ફળઝાડના સંવર્ધન માટે અપનાવવામાં આ વતી એક પ્રથા; જેમાં આગલા વર્ષે કરેલી ગર્તાથી થોડે દૂર ગર્તા કરી, આગલા વર્ષમાં થડથી બે એક ઈંચ દૂર મૂળને છટી છૂટા હાથે ગર્તાને ખાતરથી ભરી દેવામાં આવે છે. આ પ્રમાણે કરવાથી ઝાડને વર્તુલાકારે તંતુમૂળને વિકાસ થઈ મૂળ પરિપકવ બને છે અને ઝાડ ભરાવદાર થાય છે. (૨) કુંડાનાં છેડને સાંકડી જગ્યામાં રેપતાં મૂળનું કરવામાં આવતું કર્તન. .

Page #518

root
region. મૂળને પ્રદેશ. r. reserves. પ્રેટીન, કાર્બોદિતા ઇ. જેવા વનસ્પતિના ખારાકને મૂળ આગળ સધરવા. r. rot. સથવાના મેાટા સમુદાયના કારણે મૂળને લાગતા સહૈ. r. spread, કાઈ ઝાડ કે છેડના મૂળના થતા ફેલાવે કે વિસ્તાર, મૂળ-વિસ્તરણ. r. stock. રીપ કે બ્રેડ, જેના પર પ્રરોહની કલમ કરવામાં આવે છે; સામાન્ય રીતે કલમ કરવાની આ પ્રક્રિયા પીચ માટે પીચ, મ માટે પીચ, નાસપતી માટે ફ્રેંચ નાસપતી, જરતાળુ માટે ક્વિન્સ જરદાળુ, બદામ માટે ખામ કે પીય ઇ.ની કલમના ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. આંબાના રાષ માટે જોમદાર વૃક્ષના બીને ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. r. sucker. કાછીય છેડનાં મૂળમાંથી થતા પ્રàહું. r, swell, ઝાડને વધારે સ્થિરતા મળે તે માટે તેના તલ આગળ ક્રમશઃ મૂળના થતા કુલાવે. r. system. મૂળ તંત્ર; વનસ્પતિને સાટી મૂળથી માંડીને તંતુ મૂળ સુધીના સઘળા પ્રકારનાં મૂળનું તંત્ર. r. tail. મૂળ પુચ્છ, r. tip. મૂલાગ્ર, મૂલગેપ. r. to seed. ટર્નિય અંગે હાથ ધરવામાં આવતી એક પ્રથા, જેમાં અનેક રાપ ચાસ ઊંચાઈએ પહેચે ત્યારે તેમને ઊપાડી, યેાગ્ય રૂપને બી માટે ખાસ તૈચાર કરેલા બીજા ખાડામાં રાપવામાં આવે છે; જેથી સારાં બી મળી શકે. r. tubercle. મૂળ – ગંડિકા, મૂળ પર થતા કુલાવે. r. tubers. કેટલીક વનસ્પતિનાં કુલેલાં મૂળr. tumour. મૂળ-અમુંí. r. vegetables. મૂળા, ગાજર, બીટ રૂઢ ઇ. જેવી કંદ્રવર્ગીય સાકભાજી. r. weevil. મૂળ ખાનાર કીટ. r. with velamen tissue. જલ્ શેાષક પેશીવાળા મૂળ, વાદળી સંદેશ મૂળ. r. worm. વનસ્પતિનાં મૂળ ઉપર ઉપદ્રવ કરનાર કૃમિ, કીટ, કે જંતુ. r. zone. વનસ્પતિનાં મૂળવાળા જમીનને પ્રદેશ. rooting. વનસ્પતિ દ્વારા થતું મૂળનું નિમાણ. (ર) ડુક્કરની માફક
512
Rosa...
તુંડથી જમીન ખાદ્દવી. (૩) પ્રજનન માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું મૂળ. (૪) કલમ કે કર્તન દ્વારા મૂળ મેળવવા – પેઢાં કરવાં. r. medium. મૂળ મેળવવા માટેનું રેતી જેવું માધ્યમ. rooty. છાલવાળું કે દૃઢ તલવાળું; મૂળ ખાજુએ ત્વક્ષા કે બાહ્ય વના ઘેરા પટાવાળા શણના તંતુ કે ચીકણા મૂલાગ, જેના કારણે છેડ મજબૂત અને છે; દૃઢમૂળવાળું, જેને barky અથવા hardy bottom પણ કહે છે. rope. દેરડું, રજુ. r. belt. રાજુ પટ્ટો, r. burn. કોઈ ભારવાહી કે અન્ય પ્રકારના પ્રાણીના રારીર પરના દેરડાના દબાણવાળા સંપર્ક કે હલનચલનથી તેની ચામડીને આવતી ખંજવાળ. r. controlled scrapper. દોરડાથી નિયંત્રિત કરવામાં આવતી ખુરપી. ropi ness. સૂત્રતા. ropy fermenta tion. રજુવત કિવન – વ્યથા. 1. milk. દૂધની એક પ્રકારની વિકૃતિ, જેમાં દૂધ ફાટી જતાં તેનાં સૂત્ર જેવાં થતાં ફોઢાં ફોદાં. roquette, Eruca sativa Mill. નામનુ rocket-salad, Taramira, તરીકે પણ એળખાતાં એકલું અથવા જવની સાથે ઉગાડવામાં આવતાં તેલી બી, જેને એકર દીઠ 500 – 600 પાઉન્ડ ઉતાર થાય છે અને તેમાંના તૈલી દ્રવ્યની 12 - 25 ટકાવારી હેય છે. છેાડ ઘાસચારા માટે પણ ઉપયેગમાં લેવામાં આવે છે. Rorippa armracia, મસાલા તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી એક પ્રકારની વનસ્પતિ. R. masturbium-aquaticum (L.) Hayek. બ્રાહ્મણી સાગ, નામની શાકીય વનસ્પતિ, જે ૫. બંગાળ, એરિસા અને પંજાબમાં થાય છે . અને જેની શાકભાજી થાય છે. Rosa alba L. સફેદ ગુલામ, શાભા માટેના ડ. R. aksiae R. Br. ચીનમાં થતા ગુલાબને અેડ. R. cent. ifolia L. ગુલાબ; મુખ્યત્વે ઉત્તર પ્રદેશ અને બિહારમાં થતા ગુલાબનેા છેડ, જેની

Page #519

Rose...
પાંદડીએમાં બાષ્પશીલ તેલ નીકળે છે, જેને સુગધી દ્રવ્યે અને સૌદર્ય પ્રસાધને બનાવવા ઉપયેાગમાં લેવામાં આવે છે. R. chinensis Jacq. (Syn. R. sinica L., R. indica Hook f, non L.). દેશી ગુલાબ, ચિનાઈ ગુલાબ નામના મુખ્યત્વે કનેજ, કાનપુર અને હાથરસમાં થતેા ગુલાબના છેડ, જેની પાંદડીઓનું ગુલાખજળ બનાવવામાં આવે છે, તથા આપશીલ તેલ અને ગુલકંદ પણ બનાવવામ આવે છે. . Unseena Mill. મારક ગુલાબ નામના ગુલાબ; જે મુખ્યતે અલીગઢ, ગઝપુર અને કનેજમાં ઉગાડવામાં આવે છે. જેની પાંદડીએમાંથી મળતા બાષ્પશીલ તેલનું ગુલામનું અત્તર બનાવવામાં આવે છે. ઉપર ત આ ગુલામનું ગુલ ભજળ, ગુલકંદ, પાનખુરી ઇ. ખતાવવામાં આવે છે. તેની સૂકી પાંદડીએ પાનખુરી કહેવાચ છે અને તેનાં ઠંડાં પીણાં મનાવવામાં આવે છે. R. moschata Herrm. મકગુલાબ, મૂળ ૬. યુરેપ અને ઉત્તર આફ્રિકાને પણ ભારત ભરમાં થતા ગુલાબના છેડ, જેના ફૂલમાંથી ખાય્શીલ તેલ મળે છે. R. odorata, ગુલાબ. Rose apple. ગુલાબ જાંબુ, jambo, Gulab jama, Syżygium jambos L... [Syn. Eug‹nia jambos .], નામની ગરમ પ્રદેશની, મેટી, સુંદર, વિશાળ મથાળાવાળી, વિસ્તરતી, લગભગ ગાળફળ ધરાવતી એક વનસ્પતિ, જેનાં ફળની જેલી બનાવવામાં આવે છે; આ ઝાડ ી વાવીને ઉગાડવામાં આવે છે. Rose-comb Ancona. એન્કાના એલાદનાં મરઘાંનાં બચ્ચાં, જેની માદાની કલગી લેાધેને પ્રકારની મરધીની કલગી જેવી હોય છે, જ્યારે નરની કલગી લેાન નરની કલગી કરતાં નાની હોય છે. roselle. પઢવા, છું”, લાલ અંબાડી; Hibiscus subdarifa L. નામની Jamaica sorrel, rama, Patwa, lalambari છેં. નામે પણ ઓળખવામાં આવતી તંતુવાળી વનસ્પતિ, જે ગરમી, ૬. કા.-૩૩
513
rotar
ભેજવાળા વાતાવરણને અનુકૂળ છે અને જેનું અધિવજ ખાદ્ય છે. Roselliaia. ચા, ફસ, સિંકાનાને સડા કરતા કીટ. R. buoles. મરીમાં રાગ કરનાર કીટ. rosemary, ફૈઝમેરી. Rosmarius officinalis L. નામની બગીચાની શાકીય વનસ્પ િત, જેનાં સુવાસિત પાનમાથી બાષ્પશીલ તેલ મળે છે, જે ઔષધીય હેતુ માટે ઉપયેગમાં લેવામાં આવે છે. Rose of Sharon. Hibiscus syriaCS, નામની સમસ્ત દેશમાં ઉગાડવામાં આવતી ખાદ્ય ફૂલધારી વનસ્પતિ. rosescented chi. ૫. ઉત્તર પ્રદેશમાં ઉગાડવામાં આવતી લાછીના એક પ્રકાર. rosette. ગુચ્છ; ગુલાબ જેવું, ગુલાખના ગેટા જેવા અંગેના ગુચ્છ. (ર) કેન્દ્રમાંથી નીકળતે પર્ણવિન્યાસ. (૩) કોઈ ફ્ગનાં પરિણામે વિકૃત મનતી પર્યં રચના. r. disease of ground nut. મગફળીનો ગુચ્છરોગ. rosewood, જંગલી શિરીષ. Dalbergia latifolia Roxb. નામનું કાળા શિરીષ તરીકે પણ ઓળખાતું ઝાડ, જેનું કાષ્ઠ કઠણ અને દાણાદાર હોય છે અને તેના ફર્નિચર, પાટિયાં, અને કૃષિ એનરેશ અનાવવામાં આવે છે, આ વૃક્ષ ખેતરમાં અને ગામનાં અન્ય સ્થળે ૫૨ ઉગાડી શકાય છે, સારી અને કાળી જમીનમાં તે સારી રીતે ઉગે છે.
rsin. ઝિન; ટર્પેન્ટાઈનનું નિસ્યંદન કરતાં શેષ રહેતું રાળ ઝિન જેવું પ દ્રશ્ય. r. wash. રાળધેાળ. rosulate. ગુલાબની પદંડીએની માક એક બીજા પર ગાઠવાયેલાં (પાંદડાં). rot. સડા, વનસ્પતિના માંસલ ભાગને રાગના કારણે લાગતા પક્ષય. rotten manure. સડેલું ખાતર, rotar. પરિભ્રમક, ભ્રમક, ચક્રાય. rotary. ભમતું, ફરતું. r. cultivator. ભ્રમશીલ – પરિભ્રામી હળ. r. dus

Page #520

rotated...
514
row
ter. ભ્રમણશીલ – પરિભ્રામી – ફરતું રૂપે કે પારસરૂપે બનાવવામાં આવતું દ્રવ્ય, ભકા છાંટવાનું સાધન. 1. hoe. જે માછલી માટે પ્રાણધાતક છે. મળધરી પર ફરતાં અણીદાર દાંતાવાળું, rotifer. સ્થિર અને વહેતા પાણી અને વળેલું દવા તથા ઘાસપાતને દૂર જમીનમાં પુષ્કળ પ્રમાણમાં જોવામાં કરનારું સાધન. mill. યંત્રથી આવતાં બહુકોશી સૂક્ષ્મ સજીવો. ગાળ ચાલતું ખંડનું સાધન. (૨) યંત્ર- Rottboellia hirsuta Vahl. રેતીના ચાલિત લોખંડની ઘંટી. r, motion. દવાને સ્થિર કરવા અને તેને નવસાધ્ય પરિભ્રામી ગતિ. . paddy weeder. બનાવવા ઉપયોગી બનતી એક પ્રકારની જાપાની પડીવીડર તરીકે ઓળખાતું દાંતા- વનસ્પતિ. હાર બે જોડી રેલરવાળું હેડી આકારનું. rottlera. મિલ ફળ ધરાવતું વૃક્ષ. ડાંગરની કયારી માટે ઉપયોગમાં લેવામાં
rough. બરછટ, ખરબચડું. r, graઆવતું સાધન. r sprinkler. પરિ.
ding. બૂલડોઝર જેવા પશુકર્ષિત સાધનથી બ્રામી – ફરતું છંટકાવ ક૨તું સાધન.
જમીનને સમતળ બનાવી તેનું વર્ગીકરણ rotate. ચક્રાકાર ફરવું, ફેરવવું. (૨) ચકા
કરવું, જમીનને સમતળ બનાવવા માટે $12. rotated pasture. 91214261
હાથ ધરવામાં આવતું પ્રથમ પગલું. ચાણ માટે ખુલ્લા મૂકવામાં આવતાં, ચરા
r, lemon. ખટમધુરાં ફળને એક ણનાં વાડાબંધી સ્થાને; જે સ્થાન ચરાણ માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે તે સમયે તેની
પ્રકાર. roughage. સ્કૂલ, બરછટ
ખાદ્ય; અતિ તંતુ- દ્રવ્ય ઘરાવતું ઘાસ, વાડ ખોલી નાંખવામાં આવે છે, જયારે બાકીનાં સ્થાનોની વાડ બંધ રાખવામાં
તૃણ જેવું ખાદ્ય. roughening. બરછટ આવે છે. rotation. પરિભ્રમણ, આ
બનવું, રશૂલ બનવું. વતન, (૨) પોતાની ધરી પર થતું કેઈપણ હoult's Laws for the depresપિંડનું પરિભ્રમણ. (૩) વારાફરતી અને sion of the freezing point. યોજનાપૂર્વક એક જ પ્લેટમાં પાક વાવવા,
કારબિંદુને નીચું લઈ જવાના રાઉટના જેને આધારે પાણીની ઉપલબ્ધતા, પ્રત્યેક
(aut. R. L. for the elevation પાકની અવધિ જેવાં કારણ પર રહે છે. of boiling point. ઉકલન બિલને (૪) ચોકસ પ્રકારની પરિપકવતાની પરિ. ઊંચે લઈ જવાના રાઉટને નિચમે. સ્થિતિનું નિર્માણ થાય ત્યાં સુધી ઈમારતી round. ગળ. r. gourd, પ્રજીવક એ પાકને ઊગવા દેવા માટે જોઈ તો સમય. ધરાવતું ગેળ ફળ. rmuscle. ગેળ – r, of crops. વારાફરતી પાક લેવા. સ્નાયુ. r podded cussia, જંગલી rotational grazing. 2108 213101 કુવ ડિએ. r, worm.ગોળકૃમિ; V maકરાવવાના પરિણામે થતા નુકસાનને નિવા- to des; ગળાકાર નાના મોટા કદનું દેરા જેવું રવા માટે, ચરાણભૂમિના વધારે ખડા એક ઈંથી એક ફૂટ જેટલું લાંબુ, નર અને પાડી, દરેકની ફરતે વાડ બનાવી વારા માદા એમ બંને જાતિવાળું, પ્રાણુના ફરતી વાડને ચરાણ માટે ખેલવામાં આવે શરીરમાં પરજીવી જીવન ગાળતું સૂત્રકૃમિ. અને આમ બાકાના ખંડને વિરામ આ૫- roup of fowls. ચેપી શરદી. વામાં આવે, આવા પ્રકારની વારાફરતી routine count. નિત્યની ગણના. ચરણની પ્રક્રિયા.
rove beetle. રેવબીટલ નામનું જંતુ. Rotenone. એક વનસ્પતિના મૂળમાંથી roving wool. કાંતવા માટે જરૂરી બનાવવામાં આવતું, મોલોમશી, થ્રિપ, ચાંચડ ઘટ્ટતા ધરાવતા ઊનના રેસા કાઢવા, જેના અને ઈયળ ઇ. વનસ્પતિને ઉપદ્રવ કરનાર તાર બનાવવા વળ આપવાનું જરૂરી બને છે. જંતુઓ, કીટ ઇ.ને નાશ કરવા માટે ભૂકા row. હાર, કતાર, પક્તિ. (૨) ધાન્ય

Page #521

Royal
515
rubber છોડ, ભુપ, ઝાડ અને અન્ય પ્રકારની વન- પેદાશ ઓછી છે; રબરનું ઝાડ બી વાવીને સ્પતિને હારમાં વાવવી – રોપવી. . અને વાનસ્પતિક પ્રક્રિયા એમ બે રીતે વાવapplication. 415 812Hİ 442 1941a . ru. abnormal leafજેવાં દ્રવ્યને છાંટવા, લગાવવા કે પાથરવા. fall. Phytophthora palmivora Butr, crop. હારમાં વાવવામાં આવતો ler, નામના જંતુથી રબરના ઝાડને થતો પાક. R. Panter. મકાઈ, જુવાર, એક રોગ, જેમાં તેનાં પાન ખરવા માંડે કપાસ, વટાણા છે. જેવા પાકને હારમાં 3. ru. bird's eye spot. Helmiવાવી શકાય તે માટેનું સાધન. r. nthosporium heveae. 41hall guten plantingબીને વેરવા કરતા તેમને રબરને થતો રોગ, જેમાં તેનાં પાન પર પંક્તિતબંધ વાવવાં. r. sowing. 3101 orella 3. ru. black stripe. હારબદ્ધ – પંક્તિબદ્ધ વાવવું.
angol rubber abnormal leaf-fall. Royal. બ્લેનહીમ નામે પણ ઓળખવામાં ru. brown rot. Formes noxius. આવતે જરદાળને એક પ્રકાર, જેનું ફળ નામના જંતુથી રબરને થતો રોગ. ru. મેટું, ગાળ, અંડાકાર, ઝાંખુ પીળાશ પડતું, charcoal rot. Ustulina zonata. પીળા ગરવાળું પરિપકવ બને ત્યારે રસાળ થી ૨બરને થતો રોગ. ru, die back. સૂકવણ ડબાપેક માટે અનુકૂળ ફળ. r. જુઓ rubber abnormal leaf fall. cells. મધમાખની રાણુને પેદા કરતા ru, dry rot. Ustulina deusta. મધપૂડાના કોષ..jelly. મધમાખ-દૂધ; 20422 at Pisl. ru. pink disease. રાણી મધમાખમાં પરિણમનાર ડિંભને Pellicularia salmonicolor (B. & મધમાખ દ્વારા આપવામાં આવતો
Br) Dastur. થી ૨બરના ઝાડને થતા ખોરાક.
s pl. ru. pod rot. og i rubber Roystonea oleracea (Mart.) O. abnormal leaf-fall. ru. powdF. Cook (Syn. Oreodoxa oleracea ery mildew. Oidium heveae Mart.]. હેજપામ તરીકે ઓળખાતો Steinm. થી રબરના ઝાડને થતો રોગ, વાડ બનાવવા માટે વાવવામાં આવતું જેમાં તેનાં કુમળાં પાન અને પ્રરાહ પર
એ તાડ. R. regia (H. B. & K.). પાઉડ૨ જેવી ઊબ વળે છે. ru, proceO. F. Cook. (Syn. Ortodoxa ssing. રબર મેળવવાની પ્રક્રિયા. રબરના regia H. B. & K.J. ક્યુબન રોયલ- ઝાડ પરથી આક્ષીર કાઢી લીધા બાદ, ત્રણ પામ, બે ટલયામ નામે ઓળખાતું વાડ તબક્કામાં તેમાંથી રબર બનાવવા માટે માટે વાવવામાં આવતું ઝાડ.
પ્રક્રિયા કરવામાં આવે છે. ઝાડમાંથી કાઢી rozelle stem rot. Sclerotinia લીધેલા આક્ષીરમ એસેટિક ઍસિડ અથવા scleroliorum. નામના જંતુથી લાલ ફેમિક એસિડ ભેળવી મિશ્રણને હલાવીને અંબાડીને થતા રોગને એક પ્રકાર. ઘનીભૂત બનાવવામાં આવે છે. ત્યારબાદ rubber, રબર. (૨) પેરા રબર, હીવિયા ઘનીભૂત બનેલા મિશ્રણને પાણીથી ધોઈ રબર, જેમાંથી રબર બનાવવામાં આવતું રોલર યંત્રમાંથી પસાર કરી પાણી અને હેય તે આક્ષીર સ્રવતું રબરનું ઝાડ, અશુદ્ધિઓને દૂર કરવામાં આવે છે, જેના Heo a brasiliensis (H. B. & K.) પરિણામે થતા પડને તડકામાં સૂકવવામાં Muell. – Arg. નામનું રબરનું ઝાડ આવે છે. આવી રીતે થતી નીપજને કેદ્રિત ખૂબ જ મહત્ત્વનું છે. રબરના ઝાડનું મૂળ ક્ષીર, કીપ રબર અને સેલીપ રબર વતન બ્રાઝિલને પારા પ્રાંત છે. ભારતમાં તરીકે વેચવામાં આવે છે.ru, spear૨બરની ખેતી આ સદીની શરૂઆતમાં head drying Diplodia Sછે. થી કરવામાં આવી પરંતુ જરૂર કરતાં તેની રબરના ઝાડને થતો રોગ.ru. tapping.

Page #522

rubefaciant
રબરના ઝાડ પરથી આક્ષીર કાઢવા માટે તેને છેદવાની પ્રક્રિયા. રબરનું ઝાડ વાવવામાં આવ્યા પછી 7–8 વર્ષ વીતી જાય ત્યારછી જમીનથી આશરે ત્રણ ફૂટની ઊંચાઇ ૧૨, ઝાડ 20 ઈંચ કે વધારે જાડું અન્યું. હુંય ત્યારે તેના અર્ધ વર્તુળ પર ડાબેથી જમણે કુંતલાકાર એકાંતર દિવસે ઝાડની એધાને હાનિ પહેચે નહિ તે રીતે એધા પર કાપ મૂકવામા આવે છે. આવી રીતે મૂકવામાં આવતા કાપમાંથી સ્રવતા
ક્ષીરને કાપની હેઠળ લગાડવામાં આવેલા પત્રમ એકઠા કરવામાં આવે છે. ઝાડનાં પાન ખરવા માંડે ત્યારપછી નવાં પાન ાવે ત્યાં સુધીના સમય ગાળામાં આક્ષીર મેળવવાની આ પ્રક્રિયાને થંભાવી દેવામાં આવે છે. વર્ષ દરમિયાન આમ એક ઝાડને 200-300 કાપ મૂકવામાં આવે છે. ru. termite. Glyptotermis dilatatus Havl નામની રબરના ઝાડના થડને કારતી ઊધઈ. rubefaciant, ચામડીને લાલ લાલ કરી મૂકતા લેપ, લિનિમંડ કે પ્લાસ્ટર rubefy. લાલ બનાવવું, લાલ કરવું; ચામડીને લાલ મનાવવી.
Rubia cordifolia L. મજી; એક ઝાડ, જેમાં મનેા રંગ મળે છે. Ru.
asiana Kurz. ખાસીબ મા નામનું ઝાડ, જેનાં મૂળમાંથી રંગ મળે છે. Ru. sikkmensis Kurz. એક ઝાડ, જેના મૂળમ થી મળતે લાલ રંગ સૂતર અને વાળ રંગવાના કામમાં આવે છે, Ru. tinctorum L. યુરોપિયન મજીઠ નામનું કારમીરમ થતું ઝાડ, જેનાં મૂળમ થી મેળવવામાં આવતે રંગ કાપડ રંગવા ઉપયાગી અને છે ઝાડનું ખાતર પણ બનાવવામાં આથે છે. Rubus ellipticus Smith, લાલ અંચુ
નામને પ. હિમાલય, ૪. ભારત અને પશ્ચિમઘાટમાં થતે એક છેડ, જેના ફળ ખવચ છે. Ru. frutirosus L. વિલાચતી અંચુ નામને કાશ્મીરમાં થતા ફળને અેડ. Ru. lanatus Wall, હિંસાલુ નામના ખાદ્ય ફળના અેડ. Ru, lasio
516
rumen
.
car-us Sm. કાળુ હિંસાલુ નામનું પશ્ચિમઘાટ, સિક્રિમ, પશ્ચિમ હિમાલય કર્ણાટક અને પુલની ટેકરીઓમાં થતે ખાદ્ય ફળને છેડ. Ru, moluccanus L. કસેલ, કાળી ચેરી નામને આસામ, ખાસી ટેકરીએ નીલગિરી અને ત્રાવણકારમાં થતા ખાદ્ય ફળો છેડ. Ru. roscle/olis Sm. કેશુલ નામને કુમાઉં, ખાસી ટેકરીએ અને મણિપુરમાં થતા ખાદ્યફળના ઝેડ, rudrygrass. નાતાલ ઘાસ. rudiment. અંશતઃ વિકાસ પામેલું ટાઈ અંગ કે કાઈ એક ભાગ. rud mentary. અવિકસિત, અલ્પવિકસિત, પ્રાથમિક, વરોત્ર સ્વરૂપ. rm. copulalory GXZAR. સroleum અને prot odaeumની વચ્ચે ગડીના મધ્યભાગને ચળકતા, ઉપસેલે ભાગ, જેની તપાસ કરવાથી બચ્ચુનર કે માદા છે તેની પરખ કરી શકાય છે. ru, teat. - વિકસિત આંચળ, જે દુગ્ધસ્રાવી પેશીની સાથે જોડાયેલા ન પણ હોય. rudrak. રૂદ્રાક્ષનું ઝાડ. Rudrakshi. એક પ્રકારનું ગેળફળ, જેના ઝાડને ઉગાડવામાં આવતું નથી. rue ઔષધમાં ઉપયાગી વનસ્પતિ, Relia. herosa L. એક પ્રકારની શાકીય વનસ્પતિ, જેને શાલા માટે અમેરિ કામાં ઉગાડવામાં આવે છે. ruff. પક્ષી કે પશુની ગરદનની આસપાસ આગળ પડતા રંગીન પીંછાંનું વલય. ruffing, પધારની અનિયમિતતા, rugged. પ્રાણીના દેહની માધણીનાં કદ, મજબૂતી અને તેમ અંગે. rugose. લહેરદાર (વનસ્પતિ). rai. ૐ.
Rumani, રેસા વિનાના રસવાળી કેરીના એક પ્રકાર. rnmen. વાગેળનાર સસ્તન પ્રાણીનું, મેટામાં મોટા ખડ ધરાવતું પ્રથમ આમારાય, flora. પ્રથમ આમરાયના સુક્ષ્મ સજીવે. rumenotomy. બહારનું દ્રવ્ય કાઢવા માટે કે અમ્લતાની
ru.

Page #523

Rumex...
કસે ટી કરવા માટે પ્રથમ આમાશયની કરવામાં આવતી શસ્ત્રક્રિયા. Rumex acetosa L. ચૂકા નામની ૫. હિમાલયની, ખાદ્ય પાતની શાકીય વનસ્પતિ. Ru, risus L. ચૂકા, Ru. dent {us L. લાલ ખીખી, ખારી પાલખ નામની વાયવ્ય ભારત, કુમાંઉ, દ. ભારત, અને ૫. ઘાટમાં થતી રાષ્ટ્રીય વનસ્પતિ, જેનાં મૂળમ થી લાલ રંગ મળે છે. Ru. {astatus D. Don. ભિલમેરા નામની વનસ્પતિ, જે મસાલા તરીકે ઉપયેગમાં લેવામાં આવે છે. Ru. hymenosehalus Torr. કલિ મૂળવાળી, ચામડાં કમાવવા માટે ઉપયાગી બનતી એક વનસ્પતિ, Ru. vesicarius L. ચૂકા. ruminant. વાગેાળનાર પ્રાણી, જેમાં ઢાર, ઘેટાં, બકરાં, હરણ, સાબર, ઊંઢ ઇ.ના સમાવેશ થાય છે અને જેમના જઠરના ચાર સ્પષ્ટ ખંડા પડે છે, જેમાંથી ખાધેલેા ખોરાક પાચન દરમિયાન પસાર થાય છે.
517
runnel. છેક થડ સુધી બધી શાખાને છાંટી કે કાપી નાંખી હોય તેવું ઝાડ. (૨) નાની નહેર, મેરી. runner. ભૂ-પ્રસારી; લાંખી આંતરગાંઠવાળી વનસ્પતિની પાતળી લાંબી જમીન પર ફેલાતી અને ગાંમાંથી મૂળ ફોડતી
rural
શાખા; મૂળ નિર્માણ કરે તેવી આંતરગાંઠવાળું પ્રકાંડ, જેમાંથી નવા નવા ડ ઊગી નીકળે છે. ru. bean. સી. ru. groundnut. ભૈયસિંગ. ru. plant. આંતરગઢ દ્વારા ઊગતી વનસ્પતિ. runners. શણના તંતું, જેની સાથે પરિ ચર્મ સળંગ રીતે ચેટલું હોય છે. runoff. અપવાહ; કુલ વરસાદના ઝરણાં, નદી, કે જળાશયેા તરફ વહી જતા હિસ્સે, જે સપાટીના પ્રવાહ તરીકે પણ ઓળખાય છે. (૨) સપાટી પરની કે ભૂગભ નાળી કે નીક દ્વારા પાણીને થતે નીકાલ. ru. 0. coefficient. ચાકસ તીવ્રતાવાળા તાફાનમાં થયેલા વરસાદના પ્રવાહને ગુણાંક -ટકાવારી, ru. o. loss. અપવાહ નુકસાન. ru. . velocity. પવાહ વેગ.
rupture. કોઈ ભાગ કે અંગને બળપૂર્વકના છેદ, વિચ્છેદ. (ર) અંગવ્રુદ્ધિ, સારણગાંઠ.
ruminate. વગેાળવું. rumina-rural, ગ્રામ, ગ્રામ જીવનનું, ગ્રામ જીવનને tion. પ્રથમ આમાશયમાંથી ખારાકને ગાળાના રૂપમાં બહાર કાઢી તેને ખરાખર ચાવવે, વાગાળવા; વાગેાળવાની પ્રક્રિયા. rump. કાઈ પ્રાણી કે પક્ષીની પૂઠને, નિતંબ સમેતને છેડા. (૨) ઠૂંઠું. run. મરચાં-બતકાંના વાડાની બહાર, મરઘા-બતકાંને હરવા—રવા મટેની જગ્યા; મેાટા ભાગે તેને તાર બાંધીને સુરક્ષિત બનાવેલી હાય છે. runcinate. તળિયા તરફ વળેલા કરવતના દાંતાવાળું.
લાગતું. ru. community. ગ્રામ સમુદાય. ru. credit. ગ્રામશાખ. ru. cr. society. ગ્રામ શાખમંડળી, ru. cr. survey. ગ્રામ શાખ સર્વેક્ષણ – તપાસ. ru. culture. ગ્રામ સંસ્કૃતિ. ru. debt. ગ્રમ - ઋણ, ru. development. ગ્રામ વિકાસ, ru. economy.ગ્રામ અર્થવ્યવસ્થા. ru, exodus. ગ્રામ હિજરત, ru. finance. ગ્રામ નાણાં વ્યવસ્થા. xu. improvement. ગ્રામ સુધારણા. ru, income. ગ્રામ આવક. ru. in debtedness. ગ્રામ ઋણગ્રસ્તતા. ru. industry. ગ્રામેદ્યોગ, ru. insolvent. ગ્રામ દેવાદાર. ru. institution. ગ્રામ સંસ્થા. ru. life. ગ્રામજીવન. ru. organisation. ગ્રામ સંગઠન, ru. planning. ગ્રામ આયેાજન. policy..ગ્રામ નીતિ.ru. progress. ગ્રામપ્રગતિ. ru. reconstruction. ગ્રામ પુનર્નિર્માણ. ru. rehabilita
Ruaria repens, (L.) Nees. મેટા ખડોલિયા નામની વનસ્પતિ. Ru. parviflora Nees. પિત્ત પાપડી નામની એક વનસ્પતિ.
ru.

Page #524

rusk
518
sac
tion. ગ્રામ પુનર્વાસ, ગ્રામ પુનર્વસવાટ. gray. ઘડાની ચામડીને રંગ. ru. society. ગ્રામ સમાજ. ru, rut Oestraig, પ્રાણીની માદાને થતો કામ
ciology,ગ્રામ સમ વિજ્ઞાન. જા, મદ, તે દરમિયાનની ગરમી. જutter, survey. ગ્રામ સર્વેક્ષણ. ru, wel- કઈ દેહધમીય વિકૃતિના કારણે મદ – fare. ગ્રામ કલ્યાણ.
કામગરમીમાં રહેતું પ્રાણી. rutting rush. રેટલાને કડ, રેટી – બ્રેડને season. પ્રાણુઓની મદ-કામાવસ્થાની કડ.
વરસે વરસે આવતી મેસમ. rusmari.grazie rosemary. Ruta graveolens L. 28104 1411 Russelia coccinea (L.) Wetts, શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં પાન મસાલા [Syn. Ru. sarmentosa Jacq. તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે અને pro parte]. રાતા ફલને બગીચામાં જેને ઔષધીય ઉપયોગ પણ થાય છે. ઉગાડવામાં આવતે છોડ. ku. Quiseti- rutile, ટિટેનિયમ ઓકસાઈડ નામનું formis Schlecht & Cham. જમીનમાંથી મળતું એક ખનિજ. શેભા માટેની વનસ્પતિ.
ryania. Ryania sp. નામની વનસ્પતિrusset. ફળની છાલને ભૂર, ખરબચડો માંથી મેળવવામાં આવતું સ્પેશય કે જ8ભાગ. (૨)કુદરતી ભૂરા રંગના સફરજનને રીચ જંતુધન રસાયણ, જેનું સક્રિય ઘટક એક પ્રકાર.
રાઈનલાઈન છે. જે આ વનસ્પતિના મૂળ rust. ગેરુ નામને વનસ્પતિને થતા રેગને અને પ્રકાંડમાં હોય છે. આ જંતુદન ભૂક એક પ્રકાર, જેમાં પાનને રંગ લાલ રૂપે કે જલદ્રાવ્ય સંયોજનરૂપે મળી શકે છે. કે ગેરુ જે થાય છે; વધારે પડતા કે ryanodine. Ryaniaમાંથી કાઢવામાં એાછા પોષણના કારણે આવા પ્રકારને અાવતું સક્રિય જંતુદન સર્વ. રોગ થવા પામે છે. (૨) ઉચ્ચ પ્રકારની "ye. રાઈ ધાન્ય; Secale certale L, વનસ્પતિની પરજીવી ફૂગ. (૩) કાટ. પ. નામની ઊંચી ભૂમિ પર થતી વનસ્પતિ, coloured. લોખંડના કાટના રંગવાળું. ભારતમાં તે કઈ અગત્યનું ધાન્ય નથી ru.- red flour beetle, Tri- પણ અગેટ માટે તેને પકવવામાં આવે છે. bolium castaneum Herbst. 11491 r. ergot Claviceps purpurea. લાલાશ પડતા ભૂરા રંગને ઢાલપક્ષ કીટ, નામની ફગથી રાઈ ધાન્યને થતે એક અન્ય જીવાતની સાથે અનાજ, ધાન્ય, રાગ, જેમ થતા સ્રાવથી મધ જે ચીકણે જુવાર, બાજરી, કઠોળ, તલ, કપાસ, પદાર્થ એકઠો થાય છે, જેમાંથી બનતાં મગફળી, સૂકો મે, કે પર; ગાળ છે. કેટલાંક રાસાયણિક સંયેજને ઓષધીય પર ઉપદ્રવ કરે છે, જે ભાગેલા અનાજના Je! 4719 3. r. grass Lolium દાણું, લોટ, ઈ. ગમે તે ધાન્યને ખાવા temalentum L. નામનું ઘાસ, જેમાં માટે અયોગ્ય બનાવી મૂકે છે. rusty- હાઈડ્રોસાયનિક ઍસિડ હેચ છે.
Sahal grass. બેઈબ નામનું ઘાસ. Saubaijaya. એક પ્રકારની વનસ્પતિ, જેના કંદનું શાક બનાવવામાં આવે છે
sac. યૂન, પુરી, ગુહા. (૨) પ્રાણું કે વનસ્પતિમાં કથળી આકારની ત્વચા આવરિત ગુહા. (૩) સારણગાંઠનું કાઠ,

Page #525

Saccharic
519
Saccopetalum... [) અબુદ, રસાળી ઇ. નું વચિકા આવરણ. વિંટાળવાનાં પૂંઠા અને અન્ય કાષ્ઠક-પદાર્થો (૫) કથળે, કથળી. saccate. પુટાકાર, બનાવવા માટે થાય છે. S. munja (૨) સૂનમાં રહેલું. (૩) કોથળી કે ટ્યૂન Roxb. સરખત, સરકંદ મુંજ નામનું જેવું કુલાવેલું, sacriform, કોથળા પંજાબ અને ઉત્તર પ્રદેશમાં થતું ઘાસ; જેના આકારનું.
ફસાના ટેપલા – ટપલીઓ, સાદડીઓ ઇ. Saccharic. શર્કરાવિષયક. Sacch. બનાવવામાં આવે છે, પાનને ઉપયોગ aricoccus sacchari Ckll. 417101 છાપરાં કાવવા માટે કરવામાં આવે છે, શેરડીને ચૂસક કીટ. Saccharides. ઉપરાંત તેના કાગળ પણ બનાવવામાં શર્કરા દ્ર; જટિલતા અનુસાર mono 2412 3. S. narenga Wall. ex (એક), di- (દ્વિ-), tri- (ત્રિ-), અને Hack. કાગળ બનાવવા ઉપયોગમાં poly(બહુ-) Saccharides (શર્કરા) લેવામાં આવતું ઘાસ. s. officinarum L. તરીકે વિભાજિત – વર્ગીકૃત કરવામાં આવતાં શેરડી; મુખ્યત્વે ઉત્તર પ્રદેશ, બિહાર, અને 215 21 Soul. Sacchariferous. પંજાબમાં ઉગાડવામાં આવતી શેરડીને પ્રકાર શર્કરાવાળું, શર્કર યુક્ત. Saccharify. જેની આડપેદાશના વેપારી દૃષ્ટિએ અનેક શર્કરામાં પરિવર્તન કરવું. શરિત બનાવવું- પ્રકારના ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. કરવું. Saccharimetr. કઈ પણ પુરાણ જની તેની આડપેદાશ જે ગળ દ્રાવણમાં રહેલી શર્કરાની સાંદ્રતા નક્કી રસેઇ અને મિષ્ટ વાનગીઓ બનાવવા કરવાની પલાદિમીટર જેવું કોઈ સાધન. ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે, તેના બનાવતા Saccharine. શકરાયુક્ત, શર્કરાવાળું. મળતી આડ પેદાશ – મેલાસીસ એટલે Saccharoid. ખાંડ જેવું દાણાદાર. કાકવીમાંથી મદ્યાર્ક તથા રબર બનાવવામાં Saccharolytic. શર્કરાવિશ્લેષક, આવે છે, ઉપરાંત બેગના કાગળે, છાપકામ શકરા સજનનું વિઘટન કરનાર Sacch- માટેના કાગળો પણ બનાવવામાં આવે છે. arometer. કોઈ પણ ચાસણું અથવા S. procerum Roxb. $13167 044194101 સિરપમાં વિશિષ્ટ ગુરુવ દ્વારા શકરાનું માવો બનાવવા ઉપયોગી ઘાસ. S.rauennપ્રમાણ જાણવાનું સાધન.
ae L. રેવેના નામનું ઘાસ, જેને મુંજ અને Saccharomyces cerevisiae. as સંકર ઘાસ પણ કહેવામાં આવે છે, જેનાં અને બાલકેહેલ બનાવવા ઉપયોગમાં લેવામાં પ્રકાંડના રેસાની ખુરશીઓ, મુડા, છાપરા આવતું સર્વ સામાન્ય યીસ્ટ; S. ellipsoi અને દોરડાં બનાવવામાં આવે છે; S. deus. $ 451201 1172, S. marianus. repens Willd. 240021171 91091Hi આવરણ બનાવવા ઉપરોગમાં લેવામાં આવતી એક પ્રકારની વનસ્પતિ. S. આવતે વીસ્ટને પ્રકા૨. s. pastoriamus. spontaneum L. કાંસ, કાસ નામનું આવરણ લાવવા ઉપયોગમાં લેવામાં આવતા રેતીને બાંધનાર અને કાગળ બનાવવા ચીસ્ટને પ્રક૨.
ઉપયોગમાં આવતું ઘાસ, જેના વડે છાપરાં Saccharum arundinaceum Retz. પણ છાવવામાં આવે છે. રામસર, સરકંદ, સર નામનું દીર્ધાયુ ઘાસ, Sacciolepis interrupta (Willd.) જેનાં પાનમાંથી મળતા રેસાનાં દેરડાં, Stapf [Syn. Panicum interrupદેરા, કાગળ બનાવવામાં આવે છે, સાંઠાને tum Willd.. ભેજવાળી જગ્યામાં થતું ઉપગ ખુરશીઓ, ટૂલ, ટેબલ, ટેપલા- એક પ્રકારનું ઘાસ, જેના દાણાને લોકે ટપલીઓ બનાવવા માટે થાય છે. S. અછતના સમયમાં ખાય છે. barbari. 23 07 49un aizsl. S. Saccopetalum tomentosum Hook, fuscum Roxb. ઘાસને એક પ્રકા૨, . &. Thoms, કારી નામનું ગુજરાત જેને ઉપયોગ સસ્તા દરના કાગળ, એરિસા, આંધ્રપ્રદેશ, રાજસ્થાન, ઉત્તર

Page #526

suceule
520
sufliower
પ્રદેશ અને બિહારમાં થતું એક ઊંચું ઝાડ, હાનિ અને ભયમુક્ત કબાટ. (૨) તિજોરી. જેના કાષ્ઠનાં વહાણે, ફર્નિચર, પેટીએ (૩) સલામત. અને બિલિયર્ડ રમતનાં સાધનો બનાવવામાં safed, શ્વત, ધોળું. s. ak. આશ્વ આવે છે.
પ્રદેશ અને પંજાબમાં થતી વનસ્પતિને succule. sacculus. નાને કોથળ. એક પ્રકા૨, જેના પ્રકડના રેસાનાં દોરડાં sack. કથળે; ખરબચડા અથવા બરછટ છે. બનાવવામાં આવે છે; s, chaad. રાણને એક તરફ ખુલ્લે રહે તે, લંબ an. સફેદ ચંદન. s. jeera. સફેદ રુ. ગોળ, માલ-સામાન, અનાજ ઇ. ભરવા s, kaddu, કેળું. s. kilkar, AcaHit 4411991H1 41921 $iyul. sack- cia leucophloea (Roxb.) Villd. ing. Cal 452011 212191 cigoniai (Syil. Mimosa leucopiluea Roxb.). બનાવેલું. ભારે કાઠ, જેમાંથી શણના નામનું વૃક્ષ, જેનાં પાનને ઘાસચારે બને કોથળા બનાવવામાં આવે છે.
છે, છાલ ચામડાં કમાવવા ઉપયેગી બને છે, sacral. ત્રિક, ત્રિકનું, ને લગતું. s. ઉપરાંત તેમાંથી રસ મળે છે. શકરા અને vertebra. ત્રિક કચેરુક.
તાડીમાંથી સ્પિરિટ બનાવવા તે ઉપયોગમાં sacrum. ત્રિક સ્થિ, મેરુદંડ- કરોડ લેવામાં આવે છે. આ વૃક્ષ પંજાબ, રાજ
સ્તંભના છેડે આવેલું ઘણ કશેરુએ ભેગા સ્થાન અને મધ્યપ્રદેશમાં થાય છે. s. મળ્યા હોય તેવું સંયુક્ત હાડકું, જેની સાથે rai સફેદ રાઈ. s. simal. સફેદ શોણિ મેખળા જોડાયેલી હોય.
સીમળે s. siris.સફેદ શિરિષ. Albuzia sadab. સુગંધિત પરંતુ કડવા સ્વાદવાળાં broccra Benth. નામનું એક મેટું વૃક્ષ, પાનને નીચે સુપ.
જેનું કાષ્ઠ ઘર માટેના ટેકા, કૃષિએજારે sadanitya. ખાદ્ય પાન ધરાવતી વન- અને ફર્નિચર બનાવવા ઉપયોગી બને છે. સ્પતિને એક પ્રકાર.
મોટા ભાગે આ વૃક્ષ કાંપવાળી જમીનમાં sadda. કૃષિ કામમાં ઉપયોગમાં લેવામાં થાય છે. આવતું એક એજા૨, જેને હારમાં બી વાવવા Safeda guava. ઉ. પ્રદેશનું લોકપ્રિય માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. જામફળ, જે ગેળાકા૨, સુંવાળી છાલ, સફેદ sadde. mogha. કૃષિ કામમાં ઉપ- ગરવાળું, સ્વાદે મીઠું હેય. ગમાં લેવામાં આવતું એક પ્રકારનું એજા૨. safety release hitch. સુરક્ષા saddle, જીન, પલાણ ઘેડાની પીઠ પર સાધન. (૨) હળ જેવા કૃષિ સાધનની બંધ બેસે તેવું, સવારી કરવામાં સરળ સાથે લગાડવામાં આવતું ઉપકરણ; સખત પડતું, બેસવા માટેનું જીન. (૨) મરઘાના આડશની સાથે અથડાય ત્યારે તેને છૂટું નર બચ્ચાને પૂછ સુધીને પીઠને ભાગ. કરવાની યુક્તિ. s. feather. મરઘાના નર બચ્ચાની safflower. કોસંબી, કરડી, નામની પીઠ પરનાં પીંછાં. s. grafting. શરૂ- આબીસિનિયા અને અફઘાનિસ્થાનમાં મૂળ આતમાં પ્રકાંડને આડું કાપી, ત્યારબાદ વતન ધરાવતી પણ ચીન, ઈજિપ્ત, દ. ફાયર આકારના બને બાજુ પર છેદ મૂકી, યુરોપ, અમેરિકા અને ભારતમાં ગુજરાત, શાકીય વનસ્પતિ માટે કલમ કરવાની રીત. મહારાષ્ટ્ર, મધ્યપ્રદેશ, આન્દ્રપ્રદેશ અને s, horse. સવારી કરવાને યોગ્ય ઘેડો, કર્ણાટક રાજ્યમાં થતી Car thamus જેમાં ત્રણ–પાંચ ચાલ ધરાવતા, ઓલાદ. tinctorious . નામની વનસ્પતિ, જેનાં માટેના, શિકારી અને પિલો રમત માટેના બીને પીલીને તેલ કાઢવામાં આવે છે. ઘેડાને સમાવેશ થાય છે. s. mule. આ તેલ રઈમાં કામમાં લેવામાં આવે છે, સવારીયેાગ્ય ખચર.
બીમાં 24–30 ટકા તેલ હોય છે. ક૨ડી safe. પવનની અવર-જવરવાળું, સલામત, રવિ પાક છે અને તેને સરેરાશ ઉતાર

Page #527

safflower
521
sago
એકર દીઠ 400-500 પાઉંડ છે. s.alter- પ્રફ વસ્ત્ર બનાવવા માટે પણ તેનો ઉપયોગ naria blight. Alternario, carth- $291Hİ 20412 3. S. o. cake. ami. નામનાં જંતુથી કરીને તે એક કરડીનાં બીને પીલીને તેલ કાઢી લીધા પછી રોગ, જેમાં તેનાં પાન પર ઘેરા અને નરમ શેષ રહેતો ખેાળ, જેને ખાતર અને પશુ બદામી રંગનાં વર્તુળો જેવા ડાધ લાગે છે. આહાર તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. s, cake. કરડીનાં છાલ કાઢી લીધેલાં કે s. rust. Puccinia cartliami. નામના છાલવાળાં બીને પીલીને કાઢેલા તેલને લઈ જંતુથી કરડીને લાગુ પડતો ગેરુને રોગ. લીધા બાદ રહેતું તેનું વિશેષ કચ, જે s. yellow- કરડીનાં ફૂલમાંથી બનાવકરડીના ખેળ તરીકે ઓળખાય છે, જેને વામાં આવતે પીળા રંગ, જેને કઈ ઢોરના ખોરાક તરીકે અને પાક માટેના વિશેષ પ્રકારને ઉપયોગ નથી. ખાતર તરીકે ઉપગ ક૨વામાં આવ્યા છે, sairon, કેસર, કેસરને છેડ; Saffron s, carmin. કરડીનાં ફૂલેમથી કાર્બો- crocus. છોડને સુકાયેલા તંતુ. આ છોડ નેટ સેડિયમથી બનાવવામાં આવતો લાલાશ કાશ્મીર, અને ઉત્તર પ્રદેશમાં થાય છે. પડતા રંગ, જેને ઉપગ સુતરાઉ અને કેસરને ઉપગ રંગકામ અને ખાદ્યસામરેશમી કાપડને રંગવા માટે થાય છે. બા ગ્રીને સુવાસિત બનાવા માટે થાય છે. s. રંગ પ્રકાશમાં ઝાંખું પડે છે. અલકલી, teak. 646291; Adina cordifolia કલોરીન, સફચુરિક ઍસિડને તે સંવેદન- (Roxb.) Hook . Brandis, શીલ છે અને રમકડાં, પ્રસાધન સામગ્રી, નામનું કર્ણાટક અને મધ્યપ્રદેશમાં થતું ખોરાક અને મીઠાઈ બનાવવા તેને ઉપ- ઝાડ, જેનું કાષ્ઠ નિર્માણ કામમાં, ફરસ યોગ કરવામાં આવે છે. s. caterpi- તથા રેલવેના ડબા બનાવવાના કામમાં llar. Perigoea capensis G41701 2419 0. કરડીમાં પડતી ઈયળને પ્રકાર. s. dye. sag. ભાજ, શાક, ખોરાકમાં ઉપયોગમાં કરડીને રંગ, દરેક બીજા અથવા ત્રીજા લેવાતું ગમે તે ભાઇનું પાન. (૨) લગભગ દિવસે કરડીનાં ખુલતાં ફૂલોને ચૂંટી, સૂકવી, સપાટ કે ખાડા ટેકરાવાળી જમીનમાં સાફ કરી તેને બનાવવામાં આવતો રંગ, પડેલો ખાડે. જેને પણ સૂકવી તેનાં ચોસલાં બનાવવામાં sage. માંસને સુવાસિત બનાવતાં પાન આવે છે અને જેમાં પાકે રંગ બનાવવા ધરાવતી વનસ્પતિને એક પ્રકાર. (૨) માટેનું દ્રવ્ય હોય છે. s. fly. Acam- રસોઈ માટે ઉપયોગી બનતી શાકીય વનthiophilus heliantha Ross. નામને સ્પતિને એક પ્રકાર. કરડીને કીટક, જેનાં પાંખ વિનાનાં બચ્ચાં Sageraeuelliptica(A.D.)Hook કરડીનાં અંકુર અને કળીઓને ભારે હાનિ f. & Thoms. માંદામાનમાં થતું એક પહેચાડે છે. s. leaf spot. Cerco- ઝાડ, જેનું કાષ્ઠ માછલી પકડવાની દાંડી, spora carthami. નામને કરડીને લાગ બિલિયર્ડની રમતના કયૂ, ગોફ રમતના પડતો એક પ્રકારને રોગ, જેમાં તેનાં પાન દડાં, ફર્નિચર અને પેટીઓ બનાવવાના પર ઘેરા બદામી રંગનાં ચાઠાં પડે છે. s. ઉપગમાં લેવામાં આવે છે. oil. કરડીનું તેલ, કરડીનાં બીને ઘાણીમાં Sagittaria sagittifolia L. ભારતપીલીને અથવા નિયંદન પ્રક્રિયા દ્વારા ભરમાં થતી એક પ્રકારની શાકીય વનકાઢવામાં આવતું તેલ, જે રાઈ, દીવા- સ્પતિ, જેનાં કંદ શાક તરીકે ખાવાના બતી, સાબુ, માથાના વાળમાં નાખવા ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. માટે, સકા તેલી રગે, વાર્નિશ, લિન- sagittate. ખાણકા૨. લિયમ અને વેપારી વસ્તુઓ બનાવવાના હago, સાબુખા; ઈસ્ટ ઇન્ડિઝમાં ઉગતા કામમાં લેવામાં આવે છે. ઉપરાંત વોટર- સાગપામ નામના ઝાડના ગરમાંથી બના

Page #528

sagwan
વવામાં આવતા દાણાદાર સાબુāાખા, જેના લેાટ કે દાણાને ઉપયોગ કાપડને કાજી કરવા માટે થાય છે. s. palm. ઈસ્ટ ઇન્ડિઝમાં થતું સાષુચેખા આપતું Metroxylon sagu Rotth. (M, rump/hii Mart.).નામનું ઊંચું ઝાડ, sagwan. સાગવત, સાગનું ઝાડ. Sahaderi. સહ્રદરી. Saharanpur Special. ગ્રેપફ્રૂટને
એક પ્રકાર.
522
Sahiwal. પાકિસ્તાનની એલાદનું પણ સારા પ્રમાણમાં દૂધ આપતું, લાલસિંધીના નામે એળખાતું દુધાળું ઢોર Sai Japuriu. ગુજરાતમાં થતા પહેાળાં પાનને તમાકુને છેાડ, જેની તમાકુ ખાવા તથા બીડી બનાવવાના ઉપયોગમાં આવે છે, જેનાં સૂકવેલાં પાન પીળાશ પડતાં હરિતથી ઘેરા બદામી રંગનાં હોય છે. sajje. બાજરી, sakalu. શક્કરિયા. sakhuya. જુએ sal. sal. સાલ; ઉત્તર ભારતનાં જંગલેામાં થતું Shorea robusta Gaertn. નામનું ઈમારતી લાકડાનું, સા! પછી મહત્ત્વનું સ્થાન ધરાવતું એક વૃક્ષ; જેનું કાષ્ઠ બધા જ પ્રકારનાં નિર્માણ કામમાં ઉપયોગમાં આવે છે, તદુપરાંત તેનાં રેલવેના સલેપાટ બનાવવામાં આવે છે. આ વૃક્ષ માટે રેતાળ, કાંપવાળી ભેજ ધરાવતી જમીન ઘણી અનુકૂળ થાય છે; વૃક્ષના થડમાંથી સાલ નામના રાળ જેવા પદાર્થ મળે છે, જેને ઉપયોગ વહાણાને રંગવા માટે થાય છે, અને તેનું નિસ્યંદન કરવાથી સુગંધી દ્રવ્યે બનાવવાના કામમાં આવે તેવું તેલ નીકળે છે. આ વૃક્ષનાં ભીનું તેલ રસેાઈમાં તથા દીવાબત્તી કરવાના ઉપયામાં લેવામાં આવે છે અને છાલ ચામડાં કમાવવાના કામમાં આવે છે. s. butter. સાગના વૃક્ષના ખીમાંથી મળતું માખણ. s, dammar, સાલના ડામર.
salad. સલાડ, કચુંબર; કાચાં શાકભાજી અને ઠંડા પાડેલા રાંધેલા શાકભાજીનું કચુંબર.
saliferous
(૨) કચુંબર બનાવવા ઉપયાગમાં લેવામાં આવતી ગમે તે શાકભાજી. s. dressing. તેલ, વિનેગર, માખણ ઇ. સાથે બનાવવામાં આવતું કચુંબર. s. oil. ઊંચા પ્રકારનું એલિવનું તેલ. s. plant, ખાદ્યપાન;પ્રકાંડ કે ખાવા માટે ઉપયાગમાં લઈ શકાય તેવા વનસ્પતિના કાઈ પણ માગ માટે વાવવામાં આવતી શાકીય વનસ્પતિ. જેમાં લેટડ્યુસ, કાથમીર ઇ.ના સમાવેશ થાય છે. salari. કચુંબર અને શાકભાજી માટે ઉપયાગી બનતી રાાકીય વનસ્પતિ, salai. ચામડું કમાવવામાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું પંજાબ અને ૫. ભારતનું એક ઝાડ. sale. વેચાણ, વિક્રી. Salems. તામિલનાડુના સાલેમ, કાઈસ્મૃતુર અને તિરૂચિરાપલ્લીમાં કપાસને એક વિશિષ્ટ પ્રકાર saleratus. સેડિયમ બાયકાર્બોનેટ; પેાટૅશિયમ બાયકાર્બોનેટ
થતા
salgam. સલગમ, ટર્નિય. sali. શિયાળામાં થતી ડાંગરના એક
પ્રકાર.
salicylic acid, સેલિસિલિક ઍસિડ; ઘણી વનસ્પતિએ અને ફળમાંથી મળતું એક અમ્લદ્રશ્ય, જેને ઉપયાગ આરક્ષ અને ફૂગનાશક તરીકે કરવામાં આવે છે, ને જેનું સૂત્ર C H4 (OH) COżH. છે. saliferous, ઘણા ક્ષણવાળું કે લવણ્ નિર્માણક. salimeter. લવણમાં રહેલી ખારાશનું પ્રમાણ જાણવાનું સાધન. saline. ક્ષારીય, ક્ષાર; ક્ષાર દ્રવ્યવાળું, ખારું. s. -alkali soil. ખારવાળી કે ઊસર જમીન, (ર) મેટા ભાગની વનસ્પતિનાં વૃદ્ધિ વિકાસમાં બાધારૂપ બનતી વિનિમેય સેડિયમ અને દ્રાવ્ય ક્ષાર ધરાવતી જમીન; વિનિમેય સેાડિયમનું પ્રમાણ 15 ટકા કરતાં વધારે અને pH 8.5 કરતાં એછું હોય છે. આ જમીન પર ક્ષારયુક્ત પેપડા પણ ખાઝતા હોય છે અને ઘણીવાર તેના પર ભરતીનાં પાણી પણ ફરી વળતાં હેાય છે. s. soil,

Page #529

saliva
523
salmon...
ભાગ્યે જ અકલી લવણના નાઈટ તત્ત્વ હિમાલયમાં થતું એક ઝાડ, જેનાં કાષ્ટનાં હેય પરંતુ કરાઈડ અને સફેદૃ દ્રવ્ય ટેપલા-ટાપલીઓ, ક્રિકેટના બેટ બનાવવામાં ધરાવતી ખારાપાટ જમીન, જેના પર આવે છે. S. babylonica L. મજનૂન, સૂકી તુમાં રાખેડી રંગના ક્ષારીય પોપડા અંગ્રેજીમાં જેને Deeping oillow કહે 0413 3. S. s. reclamation છે તે ઉત્તર ભારતમાં થતો એક છોડ, ક્ષારીય જમીનની નવસાધ્યતા; ખારાપાટ જેનાં ડાળખાંનાં ટપલા–ટેપલી બનાજમીનમાં રહેલ ક્ષાર દૂર કરી તેને 491Hİ 4419 9. S. daphnoides Vill. ખેડવાયેગ્ય બનાવવાની પ્રક્રિયા, જેમાં મજનૂન નામની વનસ્પતિને એક પ્રકાર. જમીનમાં રહેલાં ક્ષારીય દ્રવ્યનું ધોવાણ S. tetrasperma Roxb. સુકુલ બેત; થઈને તે વહી જાય તે માટે ઠીક ઠીક નામનું ભારતભરમાં થતું એક પ્રકારના પ્રમાણમાં તેને પાણી આપવામાં આવે છે. નેતરનું ઝાડ, જેનાં ટેપલા - ટપલીઓ નદીના પાણીને પ્રવાહ વહેવડાવવાથી બનાવવામાં આવે છે. જમીનનું આ ક્ષારીય દ્રવ્ય છેવાઈ જવા sallow. ચામડીને નબળાઈ સુચક પળે પામે છે. s. water. ખારું પાણી. ફી કે રંગ. salinity. લવણતા, ખારાશ, ક્ષાર, Salmalia insignis (Wit.) H1714a1. salinization. 2. del- Schott & Endi. [Syn. Bombax ભવન; જમીનમાં ખારાશની સાંદ્રતા, જે insigme Wall.1. સિમૂલ નામનું ૫. નીચાણવાળી જમીનમાં ખારું પાણું વહી ઘાટ, આસામ અને માંદામાનમાં થતું એક જઈ એકઠું થવાથી શક્ય બને છે અલ્પ મેટું વૃક્ષ, જેના કાષ્ટની દીવાસળીઓ, વરસાદ, વેરાન અને બા પીભવનને ઊંચે સામાન ભરવાની પેટીઓ, હેલ્ડર, વેનિયર વાંક ધરાવતી જમીનમાં આ પ્રમાણે અને પ્લાયવૂડ બનાવવામાં આવે છે. S. બને છે. ઉપરાંત દરિયા કાંઠા પર આવેલી malarbarica (DC.) Schott & જમીને માં પણ આ પ્રમાણે બને છે. Endl. રાતે શીમળે, સિમુલ ઇ. નામનું salinometer. ચેકસ લવણય દ્રાવ. ઊંચું ઝાડ, જે પંજાબ, ઉત્તર પ્રદેશ, પૂર્વ ણમાં રહેલી ખારાશનું પ્રમાણ માપવાનું અને ૫. ઘાટમાં થાય છે, જેનાં ફૂલ અને સાધન. salometer. હાઈડ્રોમીટર વજ ખાદ્ય છે, બીને પશુ આહાર બને જેવું, માપક્રમના આંકાવાળું સાધન, જે છે અને તેનાં રેશમ જેવા છૂછાં ગાદી ચેકસ લવણીય દ્રાવણમાં રહેલા ખારાશ ભરવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. આપતા દ્રવ્યનું પ્રમાણ નક્કી કરવા માટે સુંદર અને સુકાયેલે રસ ગુંદરના ઉપયોગમાં ઉપયોગી બને છે. આ સાધન પરના ચાર લેવામાં આવે છે. અંશ બરાબર દ્રાવણના લવણય દ્રવ્યને salmonella. અન્નદંડાણુ નામને એક ટકે થાય છે.
સૂક્ષ્મ સજીવ. s. amatum, બતકમાં રાગ saliva, લાળ, મેંમાં રહેલી લાળ અને કરનાર અને દંડાણુ નામને સૂમ સજીવ. શ્લેષ્મીચ ગ્રંથિઓમાંથી અવતે રંગ વિનાનો salmondho is. પેરાટાઈ ફેઈડ, મૃદુ અકીય રસ, જે ખોરાકને ચાવવામાં આંત્રરુજા, પક્ષીઓને લાગુ પડતા ટાઈ ફઈડ મદદરૂપ બને છે.salivery secretion. ઇ. જેવા અન્ન દંડાણુ પ્રજાતિના જીવાણુ. લાળને સ્રાવ, લાળનું થતું સ્ત્રવણ. saliva- એથી થતો રેગ. tion. લાળનું શ્રવણ. (૨) કેટલાંક પ્રાણી- salmon gum. Eucalyptus salએ માં આ એક પ્રકારના રોગનું સૂચક monophloia. નામનું યુકેલિપ્ટસનું ઝાડ, બને છે, જેમાં વધુ પ્રમાણમાં ચીકણ જેની છાલ પાતળી, સુંવાળી અને એક લાળ રસ સતત ભ્રવ્યા કરતો હોય છે. સરખા રંગની હોય છે. આ પ્રકારના Salix alba . બિસ; નામનું વાયવ્ય યુકેલિપ્ટસમાંથી સારા પ્રમાણમાં યુકેલિપ્ટસનું

Page #530

saipingitis
524
Salvadora...
તેલ મળે છે. વૃક્ષ છો આપે છે અને થાય, વજનમાં ઘટાડે આવે અને દૂધને તે બળતણ માટે તથા નિર્માણ કામ માટે ઉતાર ઘટે. s. imbalance. ખોરાક – લાકડું આપે છે.
ખાણમાં મીડાની અસમતુલા. s. licks, salpingitis. અંડવાહિની કો૫; અંડ. પ્રાણીના ખેરાક અને પાણીમાં સેડિયમ વાહિની ફેલોપિયન ટબમાં આવતો સે. લોરાઈડ તત્ત્વની પૂર્તિ થાય તે માટેના (૨) મરઘા-બતકાંની એડવાહિનીમાં આવતા ઉપયોગી બનતા મીઠાના ગાંગડા. s. સજામાંથી તે સ્ત્રાવ મળદ્વારમાં બળતરા marsh. ક્ષારીય કલણભૂમિ. s.
peter, saltpetre. સુરેખાર; salsify. હિમાચલ પ્રદેશ અને મહારાષ્ટ્રમાં સફેદ સ્ફટિકીય લવણ અને નાઈટ્રોજન, થતી લાંબા, ગરવાળા Tragopogon જેની કૃષિ ખાતર માટે અગત્ય છે અને berrifolium L. નામની શાકીય ખાદ્ય જે માંસની સાચવણી માટે ઉપયોગી મૂળ ધરાવતી વનસ્પતિ, જે વાનસ્પતિક બને છે; પેટેશિયમ નાઈટ્રેટ. s. poisoઓઈસ્ટર તરીકે પણ ઓળખાય છે.
ning. લવણ વિષાક્તતા; વધારે પડતા sal soda. સેડિયમ કાર્બોનેટને એક મીઠાવાળા ખેરાકથી અપચો થતાં ઢેર પ્રકાર.
અને મરઘાં બતકાની મરણ સુધી Saisola baryosma (R. & S.) પહોંચતી અવસ્થા. s. sick. ખેરાક Dandy (Syn. S. foetida Del ex અને ચારામાં તાંબુ, લોહ, કબાટ Spreng.). નુક નામની પંજાબ અને જેવાં ખનિજ દ્રવ્યની ઊણપથી પ્રાણુઓના ઉત્તર પ્રદેશની ઘાસચારા માટેની શાકીય સ્વાશ્ય પર થતી માઠી અસર, જેના વનસ્પતિ. S. kali L. સાજીબુટી; નામની પરિણામે અરુચિ થાય, રક્તક્ષય થાય અને પંજાબ અને કાશમીરમાં થતી શાકભાજીનાં છેવટે મરણ સુદ્ધાં નીપજે. s. tree. પાન ધરાવતી વનસ્પતિ.
વેરાન પ્રદેશનું અગત્યનું એક ઝાડ, જેનું salt, મીઠું, લવણ. (૨) સેડિયમ કલે- કાષ્ઠ પૈડાં, શેભાની વસ્તુઓ અને રાઈડ. ઢેર માટેના ખાદ્ય માટે એક ઉપયોગી બળતણમાં કામ લાગે છે. salted, દ્રવ્ય; ખાદ્ય વસ્તુને સ્વાદુ બનાવનાર મીઠાવાળું, મીઠું પાયેલું, મીઠાની સહાયથી અગત્યને કારક. (૩) માંસ, શાકભાજીની રક્ષિત કરાયેલું s. butter. મીઠાવાળું જાળવણી તથા ચામડાં કમાવવા ઉપયોગમાં માખણ. saiting action. લવણક્ષેત્ર લેવામાં આવતું દ્રવ્ય. (૪) અધાતુ અથવા પ્રભાવ. ઍસિડ ભૂલકની સાથે ધાતુ કે ધાત્વીય saltation. પવન કે પાણીની ક્રિયાથી મલકના જોડાણથી બનતું સંયોજન. s. જમીનની સપાટી પર જમીનના કણાની balance, લવણ સમતુલા. s. block. કૂદવા, ગબવા ઇ. જેવી થતી વિવિધ ક્રિયા, નિત્યની વપરાશમાં લેવામાં આવતો મીઠાને જેના પરિણામે 0.1 થી 0.15 મિ.મિ.ના ગાંગડે, જે ઢોરને મીઠું પૂરું પાડવા વ્યાસવાળા જમીનના ઝીણા કણે ઘસડાઈ માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. s. જાય છે. cedar. ભૂરી પ્રાંસ નામની વનસ્પતિ, Salum. ચારા તરીકે ઉપયોગી વનસ્પતિને જેનાં ડાળખાં ટોપલા–ટપલીઓ બનાવવા એક પ્રકાર. ઉપયોગી છે. s. éeficiency. પ્રાણી- Salvadora indica. મેટું પિલું. s. એના ખેરાકમાં મીઠાનું અપૂરતું પ્રમાણ, oleotides Decne. મેટું પિલું; પંજાબ (૨) ખેરાકમાં મીઠાના અપૂરતા પ્રમાણથી રાજસ્થાન અને ઉત્તર પ્રદેશમાં થતું ખાદ્ય પ્રાણીઓના સ્વાસ્યમાં થતા ફેરફાર, જેથી ફળનું નાનું ઝાડ. S. persica L. નાનું તેમને અરુચિ થાય, દેખાવ ગભરાટિયો પિલું નામનું ગુજરાત, પંજાબ, રાજસ્થાન, બને, આંખનું તેજ ન રહે, ચામડી બરછટ કાંકણું અને ઉત્તર કાનડામાં થતું નાનું ઝાડ,

Page #531

salve
525
sand
જેના પાનની ભાજી બનાવવામાં આવે છે. કિનારીઓ પર થતી વનસ્પતિને એક salve. શામક ગુણ ધરાવતે મેદીય કે પ્રકા૨; જેનાં ડાળખાનાં ટપલા – ટપલીએ જેલી જેવા માધ્યમમાં ઔષધીય દ્રાના બનાવવામાં આવે છે. મિશ્રણથી બનાવવામાં આવતો એક પ્રકારને samo grass. સામે, લેપ.
sample. નમૂને, સમગ્ર જથ્થામાંથી Salvia officinalis કં.. નામનું ભાન કાઢી લીધેલું એક પ્રતિરૂપ નંગ, જે સમગ્ર માટેનું મૂળ ભૂમધ્ય પ્રદેશનું. ઝાડ.
જથ્થાની ગુણવત્તાના પ્રતિનિધિ રૂપ હોય sal volatile. બાષ્પશીલ એનિચમ છે, પ્રતિદર્શ. s. bottle. નમૂનારૂપ કાર્બોનેટ.
બાટલી. s. plot. અખતરા માટે કે salza. કામ કસ્તુરી; Oc num tettorius માપણી કરવા માટે કાયમ માટે કે Soland. નામને વિસ્તૃત રીતે ઉગાડવામાં થોડા સમય પૂરો અલગ કાઢી રાખેલ આવતે એક છેડ, જેના પાન દાદર અને જમીનને ટૂકડે – લેટ. serms mg. કર્ણશૂળના રોગમાં ઉપયે ગી બને છે, અને નમૂને લે, નમૂન ચચન, પ્રતિદર્શ. s. જેનાં બી પરમે, મરડો, અને દીર્ધકાલીન dipper. નમૂનાપાત્ર. s. erator, અતિસારમાં ઔષધીય ગરજ સારે છે. નમૂના ત્રુટેિ. s. method. નમૂના Samadera indica Gaerta. E. Leela. s. number. 474424344
ભારતનું શેભાના પાનનુ નાનું ઝાડ. સંખ્યા. s. technique. નમૂના પ્રવિધ. samak. ચારા અને ધાન્ય પાક તરીકે s. tube. નમૂનારૂપ નલિકા – ટયૂબ મહારાષ્ટ્ર અને આશ્વ પ્રદેશમાં ઉગાડવામાં san. પાકના ભાવરણ અને લીલા ખાત૨ આવતી એક પ્રકારની વનસ્પતિ.
માટે ભારતભરમાં ઉગાડવામાં આવતું શણ. samandra phen. સમુદ્ર ફીણ; દરિયા sanctuary. અભયારણ્ય; શિકાર,
પજવણું સામે પ્રાણીઓ તથા પક્ષીઓને Samanea saman (Jacq.)Merr, રક્ષણ મળે તે માટે અલગ તારવવામાં વિલાયતી-શિરીષ, ઝડપથી ઊગતું, મધ્યમ કદ વાવતે વિસ્તાર, જેમાં પ્રાણીઓ અને ધરાવતું ઝાડ, જેનાં ફળ પશુ બાહાર તરીકે પક્ષીઓને શિકાર કરવાની મનાઈ હોય છે, ઉપગમાં લેવામાં આવે છે.
અને જેમાં પ્રાણીઓ અને પક્ષીઓ નિર્ભય samara. એક બીજધારી, પંખયુક્ત, બની રહે છે અને યથેચ્છ રીતે હરી ફરી અફેટી ફળ, જેની પાખ બીના પ્રસરણમાં શકે છે. આવા અભ્યારણ્યમાં પશુ-પક્ષીઉપયોગી બને છે.
એને તેમના કુદરતી નિવાસસ્થાનમાં જઇ samari, આસામ, મધ્ય પ્રદેશ, દ. શકાય છે. ભારત અને આંદામાનમાં થતું એક ઝાડ. sand. રેતી, વાલુકા. કાંપ અથવા માટી જેની છાલના રેસામાંથી દેરડા બનાવવામાં કરતાં જાડા પણ કાંકરા કરતાં ઝીણાં, આવે છે, અને જેનાં પાનને ઘાસચારા કાચમણિ – કવાર્ઝ અને કંઈક અંશે અભ્રકબને છે.
મથી ઉદભવતા કણ, જેમાં વનસ્પતિ samba. ઑગસ્ટ-જાન્યુઆરીને વાવવામાં વૃદ્ધિ માટે આવશ્યક ખનિજ દ્રવ્ય નહિવત આવતે મધ્યાવધિ કે દીર્ધાયુ પાક.
હોય છે અને જમીનની રાસાયણિક Sambucus ebulus L. 523712ui પ્રક્રિયામાં તે ખાસ કોઈ પ્રકારને ભાગ થતો એક સુપ, જેનાં ફળ થી મળતી ભજવતા નથી પણ માટીના કણની વચ્ચે આસમાની રંગ ચામડાં અને સૂતર રંગવા વધારે અવકાશ આપીને પાછું અને હવાની માટે ઉપયોગી બને છે. S. Higra L. અવર - જવરને શક્ય બનાવે છે. s., ખાદ્ય ફળના ઝાડને એક પ્રકા ૨.
coarse જાડી રેતી. s, fine ઝીણી samhalu. ઝરણાં અને પડતર જમીનની તી. s. bath. રાસાયણિક પ્રક્રિયામાં
વેલ.

Page #532

sandalwood
526
sanify
ઉપયોગમાં લેવાતું ગરમ કરેલી રેતીનું પાત્ર. લેવામાં આવે છે. જુઓ Santalum s, binder, રેતીને સ્થિર કરતી અને album L. તેને વેરાઈ જતી કે સરકી જતી અટકાવતી sandan. તણ૭; Ougeinia dalbergiવનસ્પતિને પ્રકાર. (૨) વાલુકા બંધક. s. oides Benth, નામનું ઝાડ, જેના કાબનાં cap, બાલુ ટપી. s. culture. બાલુ કૃષિ ઓજારે, ગાડાંનાં પૈડાં અને ઘરના કૃષિ. s. dune. રેતીના હૃઆ. s. ly થાંભલા બનાવવામાં આવે છે; ઉપરાંત ડુંગરાળ બાલુ મક્ષિકા, માદા માખ લોહી ચૂસે અને જમીનને નવસાદ કરવા તેને ઉપયોગ કેટલાક વિસ્તારોમાં પ્રાણુઓને ઉપદ્રવ કરે. કરવામાં આવે છે. આ ઝાડ પર લાખનાં s, hill. રેતીની ટેકરી. s. pear. જંતુઓ વસાહત બનાવીને રહે છે. આ નાસપતી. s. stone. રતિયા પથ્થર; ઝાડ કપાસની કાળી જમીન ઉપરાંત રાતી સિલિકા અને કેલ્શિયમ કાર્બોનેટ જેવાં અને કંકર જમીનમાં થાય છે. Soal 621941 dal seal arusa sandkhol carp. Thynnichthys શૈલ – પથ્થર. s. storm, એવામાં ઇandhkol, aku chhaba. નામની મધ્યમ અડચણરૂપ બનતું, મોટા પ્રમાણમાં રેતીવાળું કદ ધરાવતી, ૨ ફૂટ જેટલી લાંબી થતી, પવનનું તોફાન, વાવાઝોડું. sandy. ચપટી, મોટા માથાની, નાનાં ભીંગડાંવાળી તાળ, રેતીવાળું, રંગ અને પ્રકારમાં રેતી રૂપેરી રંગની માછલીને એક પ્રકાર. જેવું કરકરુ. s. bay, ઘોડાને રેતી છે sandhor. એક પ્રકારનું દીર્ધાયુ ઘાસ. રંગ. s. clay. 45 ટકા રેતી, 35 ટકા Sandorricum indicum Caw. ખાદ્ય માટી અને 20 ટકા કરતાં ઓછા કાંપવાળી ફળ માટે ૫. ભારતમાં ઉગાડવામાં આવતું માટી. s. c. loam. 20 થી 35 ટકા એક વૃક્ષ. S. ko jape (Burm. f.) માટી, 24 ટકા કરતાં ઓછે કાંપ અને Merr, સેટેલ, નામનું પશ્ચિમ ભારતમાં 45 કે તેથી વધારે ટકા રેતી ધરાવતી થતું એક ઝાડ, જેનાં ફળખાદ્ય છે. જમીન. s. loam, કરકરી 20 ટકા sanguification. ખેરાકનું લોહીમાં માટી, 50 ટકા કરતાં એ કાંપ અને થતું પરિવર્તન. (૨) રક્તનિર્માણ. san43 થી52 ટકા રેતીવાળી જમીન. s. soil guine. લેહી જેવું લાલ. sanguine70 ટકા કરતાં વધારે રેતી અને 45 ous, લેહીનું, લોહીના રંગનું, સંપૂર્ણ ટકા કરતાં ઓછી માટીવાળી જમીન, લેહીચાળ. sanguivorous, જના sandalwood. ચંદન, સુખડ. (૨) જેવું લેહી પીતું (જંતુ); લેહીનું ભક્ષણ ચંદનાદિ કુળનું Santalum album L. કરતું (જંતુ). નામના ઝાડનું White sandal good sanicle. ૨કાદિ કુળની એક વનસ્પતિ. (સફેદ ચંદન) નામનું કાષ્ઠ; જેનું ઝાડ નાનું sanity. તંદુરસ્ત બનાવવું, સ્વાદ્ય સુધાઅને સદાહરિત હોય છે. ચંદન અથવા રવું. sanitary. સ્વાગ્યકારક, તંદુસુખડનું મૂલ્યવાન સુગંધી લાકડું તે આપે ૨તીને લગતું અથવા વક્ષ પર પ્રભાવ છે, દુનિયામાં તે એકમાત્ર કાષ્ઠ છે, જેનું પાડનાર, ખાસ કરીને ચેપ જેવાં તંદુરસ્તીને વજનને હિસાબે વેચાણ થાય છે. ચંદનનું હાનિ પહોંચાડે તેવા પ્રકારની અસરથી ઝાડ કર્ણાટક, મહારાષ્ટ્ર અને તામિલનાડુમાં મુક્ત. s. pipeline. પરિશેપ નળતંત્ર. થાય છે. ચંદનની ચીપ, અને ભૂકો sanitation. સ્વાશ્ય, તંદુરસ્ત સંગો કરવામાં આવે છે અને તેના થડના નિયંદ- જાળવનાર કે તેની પુનઃપ્રાપ્તિમાં મદદરૂપ નથી તેલ - સુખડનું તેલ કાઢવામાં આવે થનાર ઉપાને વ્યવહારુ અમલ કે વિકાસ. છે, જે સુગંધી દ્રવ્યો અને સાબુ બનાવ- આ ઉપામાં ઈલાજ, દૂષિત કે ચેપી, વાને ઉપયોગમાં આવે છે. સુખડને ભૂકે ચેપના સ્ત્રોત બનનાર કાને નાશ ઇ.ને સૌંદર્ય પ્રસાધને બનાવવા ઉપયોગમાં સમાવેશ થાય છે. સુખાકારી. sanitize.

Page #533

san Jose...
527
Santalum...
ચેપ રહિત કરવું અને સ્વાશ્યમય બનાવવું. મંદ વહેતા પાણીમાં એકાદ અઠવાડિયા San Jose scale. Quadraspidiotus સુધી તેને પલાળી રાખવામાં આવે છે; perniciosus Camstock. 1140 2143 જે દરમિયાન સાંઠા નરમ બને ત્યારે તેની ગળ અને ભીંગડાંવાળું જંતુ, જે સફરજન, નીચેથી ઉપર તરફ ખેચીને રેસા કાઢવામાં પીચ, નાસપતી, ગૂઝબેરી, પ્લમ, અખરોટ, આવે છે. આવી રીતે ખેંચવામાં આવેલા ચેરી અને બદામના ઝાડને લાગુ પડે છે. રેસાને, પાણીથી સાફ કરી, બે ત્રણ દિવસ sankru. બારમાસી. એક શાકીય વનસ્પતિ. સુધી તડકામાં સૂકવવામાં આવે છે, ત્યાર sannhemp. sunhemp. Crota- બાદ તેની આંટીઓને વેચવા માટે કે થળામાં laria juncea L. 41441 Bombay ભરવામાં આવે છે. s. h. lea beetle. temp તરીકે પણ ઓળખાતી તંતુ તથા લીલા શણની ચાંચડી. s. h. hairy caterખાતર તરીકે ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પતિ. pillar, Utethesau pulchalla , તેના તંતુ આછા રંગના કંઈક અંશે જાડા, નામના શણના છોડનાં પાન ખાનાર, તેની મજબૂત અને ટકાઉ હોય છે, જેને ઉપ- સિંગ કરનાર અને છોડને પર્ણ વિનાના
ગ દોરડાં, જાળીઓ, અને અનાજના બનાવી દેના૨ કાતરા. sh, mosaic. કોથળા માટેનું કાપડ બનાવવા માટે થાય શણને લાગુ પડતે વિષાણુજન્ય રોગ, જેમાં છે. તેના કાષ્ઠક-સેલ્યુલેજને ઉપયોગ શણુને છોડનાં પાન ખરી પડે છેs.h, વિટાળવા માટેના કાગળ બનાવવા માટે powdery mildew. Oidium 414 3 zna dai vist ma 414 21241 erysiphoides zya Luveillula taurica. ચારા તરીકે ઉપયોગી બને છે. ભારતભરમાં નામનાં જંતુથી શણના છોડને થતો એક ઉષ્ણ કે ઉપેણ પ્રદેશમાં 30 ઈંચ સુધીને રોગ, જેમાં તેના પર સૂકા જેવી ઊબ વરસાદ મેળવતી જમીનમાં તેને પાક વળે છે. s. h. rust. Uromyces deલેવામાં આવે છે. તેના રેસા મેળવવા coratus. નામની ફૂગથી શણુના છેડને માટે ઠીક ઠીક પાણીને નિકાલ ધરાવતી, થતો રોગ, જેના કારણે, છેડના વાતચ કાંપવાળી જમીનમાં તેને ઉગાડવામાં આવે ભાગ પર ગેરુને ડાઘ લાગે છે અને તેની છે, જ્યારે તેનું લીલુ ખાતર મેળવવા માટે પેશીઓ સુકાઈ જાય છે, s. h. stemસારે વરસાદ મેળવતી જમીન તેને અનુ- borer શણની ગાભમારા ઈચળ, જે કળ થઈ પડે છે. બે અઢી મહિનામાં તેનું તેના સાંઠાને કોરી ખાય છે. Sanseyલીલું ખાતર તૈયાર થાય છે. પાક સારા ieria hyacinthoides (L.) Willd. ઊતરે તો 8–12 ટન ખાતર મેળવી શકાય [Syn. S. Zeylamica (Jacq.) છે. આ ખાતરમાં ફોસ્ફરસ અને પિટાશ Willd.]. મુરવા નામનું ૫. બંગાળથી ઉપરાંત નાઈટ્રોજન હોય છે. ચારથી સાડા મદ્રાસ સુધીના ભારતના કાંઠાળ પ્રદેશમાં ચાર મહિનામાં તેને રેસા તૈયાર થાય છે. થતા શણના છેડને એક પ્રકા૨, જેનાં એકર દીઠ 1,200 રતલ ઉપરાંત તેને પાનમાંથી કાઢવામાં આવતા રેસાની સાદડીરેસા મળે છે. s. h. capid bug. એ, દોરડાં અને કાગળ બનાવવામાં આવે છે. શણનું ચૂસિયું જતું. s. i fibre ex- S. 7oxburghiana Schult f. yritraction. શણના છેડમાંથી રેસા મેળ- - હરી; કેરામાંડલ કાંઠા પર થતી શાકીય વવાની પ્રક્રિયા. આ છોડને, તેનાં પાંદડાં વનસ્પતિ, જેનાં પાનમથી મળતા રેસાની સુકાઈ જઈ ખરી પડે ત્યાં સુધી થોડા દિવસ સાદડીઓ અને કાગળ બનાવવામાં આવે છે. Hilaritet 42 4541 284129171 santaline dye, Pterocarpus santઆવે છે. શણના આમ છેવટે સુકાઈ જવા alinus. L. નામને વૃક્ષના કાઠમાંથી પામતા સાંઠાના જરૂરી ગુડા બનાવી તેને તૈયાર કરવામાં આવતો વાનસ્પતિક રંગ. ઝડવામાં આવે છે, ત્યાર બાદ સ્થિર અથવા Santalum album L. [Syn. Sirium

Page #534

Santa...
528
saprogen
myrtifolium L.). સફેદ ચંદન, પશ્ચિમ sapling. ૨૫; ત્રણ ફૂટ સુધી ઊંચે દ્વીપકલ્પીય પ્રદેશ, કર્ણાટક અને તામિલ થતે અને નીચેનાં પર્ણો ખરવા માંડે ત્યાં ન ડુમાં થતું એક વૃક્ષ, જેમાંથી કાઢવામાં સુધી ઊગતે બાલ છોડ. આવતું બાષ્પશીલ તેલ સુગંધી દ્રા sapodilla. ચીકુ. s. (chiku) બનાવવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે saety moud. (
Indian sp. છે, જેને ભૂકો સૌંદર્ય પ્રસાધનો બનાવવા નામનાં જંતુથી ચીકુને થતા રોગને એક કામમાં આવે છે અને ફળ ખાઈ શકાય છે. પ્રકાર. sapota. ચીકુ. s. mealy Santa Rosa. મેટા ફળવાળા લુને burg. ચીકના ઝાડના થડ અને પ્રરોહના એક પ્રકા૨, જેને ગર સફેદ અને ખૂબ રસને ચૂસનાર. જ મીઠે હોય છે.
sapanaceous, સાબુનું, સાબુના જેવું, santhi, horse purslane. 146
સાબુવાળું. saponification. સાબૂનીસામાન્ય રસાળ શાકીય વનસ્પતિ.
કરાગ; મેદીય તત્તવનું સબુમાં થતું રૂપાંતર. saratol. ખાદ્ય ફળ માટે ૫. ભારતમાં
S. narrier, એક ગ્રામ મેદીય તત્ત્વ, uck Sandoricum kyetjae (Burm
ચરબી, તેલ કે તેવા પ્રકારના દ્રવ્યનું f.) Merr. (S. indicum Cav.).
સાબૂનીકરણ કરવા માટે જરૂરી બનતા નામની એક વનસ્પતિ.
પિટેશિયમ હાઈકલે રાઈડની મિલિગ્રામમાં santonin. સેન્ટોનિન નામનું એક
સંખ્યા. s. value. ફીણજનક મૂલ્ય, ઔષધ.
સાબુનીકરણ મૂલ્ય. saponified. sanwa. બાજરી વર્ગનું એક ધાન્ય.
સાબૂત. saporify. અકલીની માવ. say, રસ; વનસ્પતિ ખાસ કરીને કાષ્ટ્રીય
જતથી ચરબી કે તેલનું સાબુમાં પરિવર્તન વનસ્પતિમાં વહેતો મહત્ત્વને રસ. (૨)
કરવું. તૈયાર કર્યા વિનાના કાષ્ઠને ભેજ અને તેના દ્રાવ્ય ઘટક. s. pressure.
saponin. સેનિન; ઘણા છોડમાં મૂળદાબ.
જોવામાં આવતું ગ્યુકોસાઈડ કે ગ્લિકેસાઈડ sapid. સુવાસિત, મીઠું, રૂચિકર.
તત્વ, જે પ્રક્ષાલક તરીકે, પાયસીકારક Sapindus detergens. Roxb. 414
તેલમાં પાણીનું પૃષ્ઠતાણ ઓછું કરવા માટે વ્ય ભારત, પ. બંગાળ અને આસામમાં
અને આગ હોલવવા માટે અને પાણીમાં થતું અરીઠાનું ઝાડ. s. emarginatas
ફીણ બનાવવા ઉપયોગી બને છે. Vabi. Sun.S. trifoliatus Hiern sappanwood. sapanwood. in part non L.). 612 641941Hi udo, Caesalpinia sappan L. 11Hoj થતું અરીઠાનું ઝાડ, જેના અરીઠાં ઊન ૫. ભારતમાં બગીચામાં વાવવામાં આવતું ધોવાના ઉપયોગમાં આવે છે. s, lo. નાનું ઝાડ, જેનું તેલ સંધિવામાં ઉપયોગી riotius Vahl. અરીઠાનું ઝાડ. ઇ. બને છે, અને જેના અંતઃસ્થ કાણમાંથી mukorossi Gaertn (Syn. S.
નીકળતો લાલ રંગ સુતરાઉ અને ઊની detergens Roxb. જુઓ Sapindus ક૫ડાને રંગ, detergens Roxb.
sapraemia. સંક્રામક વિષાક્તતા. Sapium insigne Trimen. દૂધલા sapro (ગ્રીક)-. સડેલું અર્થસૂચક પૂર્વગ. નામની વનસ્પતિ. S. sebiferum (L.) saprogen. મૃતકાષ્ઠ જેવા જીવંત Roxb. વિલાયતી સીસમ નામનું ઉત્તર કાર્બનિક પદાર્થમાં સડો કરનાર (દ્રવ્ય). ભારતમાં થતું શેભાનું ઝાડ, જેનાં બીમાંથી saprogenesis.મૃત જીવન; રોગજનક મળતા ગરને ઉપગ મીણબત્તીઓ અને સજીવના જીવનચક્રને સમય, જેમાં તે સાબુ બનાવવા માટે કરવામાં આવે છે. જીવંત યજમાનની સાથે સંકળાયેલો હતો

Page #535

sapsund
529
Sarcoptes... નથી અને તેમાં કાંતો સુષુપ્ત હોય છે Roxb.. અક; બગીચામાં શભા માટે અથવા મૃતભક્ષક હોય છે. saproge- ઉગાડવામાં આવતું ઝાડ. nic. કોહવાટજનક કે કેહવાટજન્ય. (૨) Sarana. પંજેલી નામની મધ્યમ કદની એક પ્રકારનું શૈલ ધોવાણ, જેથી શૈલનાં એક ફૂટ જેટલી લાંબી, ભારતભરમાં મળતી દ્રવ્ય છટાં પડી અસલના સ્થાન પર ખાઉધરી મછાળી માછલી. રહે છે. sapropel. તળાવ અને sarcina. ચોરસ ગુચ્છમાં જોવામાં અન્ય જળાશયેના તળિયે રહેતા, ગંધ આવતા સૂક્ષ્મ સજીવ. માર, ચીકણે જલજ વનસ્પતિ અને
sarc–. માંસ અર્થસૂચક પૂર્વગ. પ્રાણીઓના કાર્બનિક અવશિષ્ટાને પદાર્થ.
sarcocarp. મધ્ય ફલાવરણ, ફલાવરણનું saprophagous. મૃતોપજીવી, મૃત
મધ્ય પડ. જીવી, મૃતભક્ષક. (૨) સડેલાં દ્રો ખાનાર.
Sarcocystis infection. &12 nya saprophyle. સડેલાં દ્રખ્યામાં રહેનાર. saprophyte. ફૂગ, બીજાણુ
Hi Na Himalat sarcosporidioજેવાં મરેલાં અને કેહવાતા કાર્બનિક
sis. નામના એક રોગને ચેપ. દ્ર પર જીવતા સજી. saprophy
sarcode પ્રાણુઓનું છવદ્રવ્ય - જીવ રસ. tic. મૃતોપજીવી, મૃતોપજીવી સજીનાં
sarcodina. સાર્કોડિના. લક્ષણે ધરાવતું. s. fungus. મૃતોપ- sarcoma. દુષ્ટાખું. જીવી ફૂગ; વનસ્પતિ કે પ્રાણી અંગની Sarcoptes scabies. ઢોરને થતા મૃત કે સડતી પેશી પરની ફૂગ, અન્ય એક રોગ માટે જવાબદાર ઈતડી. જ રીતે પરજીવી ફગ જેવી, જેના પરિણામે sarcoptic mange. sarcoptic લાકડું, ચામડું, કાગળ, કાપડ, સંધરેલાં mange. Sarcoptes scabiei. 4134-12 ફળ, શાકભાજીને સડો લાગે છે, અને ઈતડાથી ઢેરને લાગુ પડતે ગંભીર પ્રકારને જે નિબળ પરજીવી તરીકે વર્તે છે. s, ચામડીને રાગ, જેમાં આ ઈતડી ચામડીમાં parasite.મૃતજીવી ૫૨જીવી. sapro- ઘૂસી વાળ વિનાના ભાગ પર હલ્લો કરી phytism. મૃતોપજીવિતા. (૨) સડેલા ચામડીને જાડી બનાવે છે, જેથી તેના પર દ્રવ્ય પર જીવવાની વૃત્તિ. sapropla- કરચલીઓ પડે છે અને સૂકી પોપડી બાઝે nkton. સ્થિર પાણી પર તેની નીચે છે. ઘેટને આ રોગ જવલ્લે જ થાય છે તરતાં જોવામાં આવતાં જલજ વનસ્પતિ અને માથાને જ તેના કારણે થતા ત્રણ અને ખનિજ દ્રવ્ય –પ્લેન્કટેન.
જણાય છે. બકરાને તેની ગભીર અસર sapsund. નારવેલ.
થાય છે. કાન અને માથાથી શરૂ થઈ તે sap-wood. ૫રિકાઇ, વૃક્ષોનું ઉપરછલ્લું, ગળા, છાતી અને પેટ સુધી ફેલાઈ જાય છે. છાલ અને અંત:સ્થ કેન્દ્ર કાષ્ઠની વચ્ચે આ રાગને પ્રતિકાર કરવામાં ન આવે આપેલું લીધું અને નરમ કાષ્ઠ.
તે મેટા ભાગની ચામડી પર તેની માઠી sara. ભારતભરમાં ઉગાડવામાં આવતું અસર થાય છે, જેના પરિણામે રોગી દીર્ધાયુ ઘાસ.
પ્રાણીનું મરણ પણ નીપજે છે. ઘોડા, ઊંટ Saraca asoca (Roxb) de Wilde અને ડુક્કરને પણ આ રોગ થાય છે. [Syn. Jonesia asoca Roxb; Saraca sarcosporidiosis. sarcocystic indica auct non L.). અશોક નામનું infe tion. તરીકે પણ ઓળખાતે આ ઝાડ. S. declinata (Jacq.) Miq. નું રોગ ઢેર અને ભસમાં સામાન્ય રીતે સમાત્રામાં નારંગી – પીળા રંગનાં ફૂલ મટે, એવામાં આવે છે, જે Sarcocosti. શોભા તરીકે ઉગાડવામાં આવતું ઝાડ. S. નામના જંતુના કારણે થાય છે અને indica L. [Syn. jonesia asoca - તેની અસર સ્નાયુ પર થતી જોવામાં

Page #536

Sarcostemma...
530
saturant
આવે છે. sarcous. ચામડી કે સ્નાયુનું aristolochiifolia અને S. offinalis – તે અંગેનું, તેને લગતું, સ્નાયવીય. મહત્ત્વનાં છે. સારસાપરિલાના સ્થાને Sarcostemma acidum (Roxb.) Hemidesmus indicus R. Br. 417411 Voigt. [Syn. S. brevistigma Wi- W1291 621014 07201 74491 m2 cu ght & Arn.]. સેમલ, સેમલતા, સારસાપરિલા તરીકે ઓળખાતી વનસ્પતિના સાંઢિયા વેલ નામને પાન વિનાને છોડ, જે રસને ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. એ જ મોટા ભાગે આધ્રપ્રદેશ, તામિલનાડુ, અને પ્રમાણે Smalak zkylanica L. (S. કર્ણાટકના સૂકા વિસ્તારોમાં થતું જોવામાં macrophylla Roxb.. નામની કુમાં, આવે છે, જેને ઉપયોગ શેરડીની ઊધઈને બિહા૨, મધ્યપ્રદેશ અને આસામમાં થતી મારવા માટે કરવામાં સાવે છે.
વનસ્પતિનાં મૂળને પણ ઉપયોગ કરવામાં saretha. પાતળી બરુ જેવી શેરડીને આવે છે. પ્રકા૨,
sarson. 312214. s. sag. 6712 sarkanda. મુંજઘાસ.
ભારતના મેદાની અને ડુંગરાળ પ્રદેશમાં sarkara, il plume grass. પણીય વનસ્પતિ તરીકે ઉગાડવામાં આવતો. sarmentose. sarmentous. રાઈને છોડ; છોડનાં શરૂઆતના સમયમાં લાંબા, પાતળાં પ્રરોહનું.
પાન અને વર્ષાઋતુમાં તેના પ્રકાંડને લીલી saroli. વાયવ્ય હિમાલય અને પંજાબનું ભાજી તરીકે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. ઝાડ, જેના કાષ્ઠમાંથી દીવાસળીઓ બના- sarva. ડાંગરની શિયાળુ મેસમ. વવામાં આવે છે.
satawar. 2019?Asparagus racesarota. હારમાં બી વાવવા માટેનું સાદું mosus Willd. નામની શાકભાજી તરીકે ઉપકરણ.
ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી વનસ્પતિ. sarpagandha. સપગધા. Rauwolfia satawari. સતાવરી. serpentina:(L). Benth. ex Kurx Satha. Ali to pialai 0212121 (Ophioxylon serpentinum L.). બિહારમાં તે એક પ્રકાર. નામને નાને ટટાર, બારમાસી છેડ; જેનાં Sathudiભારતભરમાં ઉગાડવામાં મૂળ ઊંચા લેહીના દબાણ, માનસિક બેચેની આવતી મોસંબીને એક પ્રકાર, જેનાં ફળ અને આનુષંગિક રોગોમાં ઓષધ તરીકે મધ્યમ પ્રકારનાં, છાલ મધ્યમ જાડી, અર્ધ ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. આ છોડમાંથી ચળકતી, સુંવાળી, પીળા રંગની હેચ છે. પ્રકાંડ અથવા મૂળને રેપીને તેને વાવી આ મોસંબીનો રંગ ઘાસના જેવો હોય છે. શકાય છે. બે વર્ષ બાદ તેનાં મૂળને sathi. સાઠી, 60 દિવસની અવધિ કાઢવામાં આવે છે, પૂરેપૂરી રીતે તે સુકાઈ ધરાવતી વનસ્પતિને એક પ્રકાર. જાય ત્યાં સુધી પવનમાં ખુલ્લા રાખવામાં Satsuma orange. સહરાનપુર, અને આવે છે. આ છોડ આસામ, ઉત્તર પ્રદેશ, પતિયાળામાં થતું નારંગીનું ઝાડ, જેનાં ફળ બિહા૨, ૫. બંગાળ અને ભારતના બી વિનાનાં હેચ છે. નારંગીનું આ ઝાડ પશ્ચિમના પ્રદેશોમાં થાય છે.
જલદી ફળે છે, તે કાંટા વિનાનું, મજબૂત Sarpanch. ગ્રામ પંચાયતને અધ્યક્ષ, અને કંઠીને સામને કરી શકે છે. સરપંચ.
Satar. અરબો. sarphonka. લીલું ખાતર મેળવવા ઉગા- saturant. અન્ય દ્રવ્યને સંતૃપ્ત કરનાર ડવામાં આવતી એક પ્રકારની વનસ્પત્તિ. દ્રવ્ય. saturate. સંતૃપ્ત કરવું. (૨) sarsaparilla. સારસાપરિલા; Smilar જમીનનાં બધાંજ ખાલી – અવકાશીય જાતિના ઝાડના મૂળમાંથી કાઢવામાં આવતા સ્થાનમાં પાણી ભરી દેવું, જમીનને પાણીથી રસ, ખાસ કરીને આ જાતિમાં Smilar તરબોળ કરી દેવી. (૩) ચોકસ ભૌતિક

Page #537

Satureja...
591
sawana
AGATHI 2454 4 2 61904 (Syn. Aucklandia costus Falc.). બનાવવું. saturated. સંતૃપ્ત. s. કઠ, ઉપલેટ નામની કાશ્મીર, હિમાચલ air. ઘટ્ટ થયા વિના શક્ય એટલી વધારેમાં પ્રદેશ, અને ગઢવાલમાં થતી એક શાકીય વધારે માત્રામાં જળબાષ્પ ધરાવતી હવા; વનસ્પતિ, જેના મૂળમાંથી કાઢવામાં આવતું સંતૃપ્ત હવા. s. atmosphere. બાષ્પશીલ તેલ સુગંધી દ્રો બનાવવામાં સંતૃપ્ત વાતાવરણ. s. fat. સંપૂર્ણ રીતે ઉપયોગમાં આવે છે. મૂળ વાતહર, જલાન્વિત કરેલી ચરબી – મેદીયદ્રવ્ય. s. ઉત્તેજક, અને દમમાં ઓષધ તરીકે કામમાં soil. પૂરેપૂરી ક્ષમતાપૂર્વક પાણીથી આવે છે. ઉપરાંત તેને ઉપગ ઊની તરબળ બનેલી જમીન; કેટાયને અને કપડાને સાચવવા માટે પણ કરવામાં એનાયનેથી રાસાયણિક રીતે સંતૃપ્ત બનેલી આવે છે. જમીન. s. solution. સંતૃપ્ત દ્રાવણ; savannah grassland. સવાના લવણ જેવા કેઈ ઘન દ્રવ્ય અને પાણુનું તૃણભૂમિ. સંજન. saturation. સંતૃપ્તિ. s. savoy cabbage. ગડી વળેલાં પાનdeficit. સંતૃપ્તિ ન્યૂનતા. s. per- વાળી કોબીને એક પ્રકાર. centage. સંતૃપ્તિ ટકાવારી. s. po- saw, કરવત. s. dnst, કરવત ચલાint. સંતૃપ્તિ બિ૬. (૨) વધુ ઉમેરે શક્ય વવાથી લાકડાને પડતો વહેર, જેને ઉપયોગ બને નહિ કે તે ઉપયોગી બની શકે નહિ ઢોર તથા મરઘાં - બતકોને પથારો કરવા કે તેને સમાવી શકાય નહિ, તેવી અવસ્થા. માટે થાય છે. શહેરમાં ખાતરનું મૂલ્ય s. pressure. સંતૃપ્તિ દબાણ. og en. s. fly. Tenthredinidae, Satureja hortensis L. (Syn. Pamphiliidae, Cimbicidae, DiprioCalamintha hortensis L.). 414- nidae અને અન્ય સંબંધિત કુલોનાં જંતુ, કારમીરમાં થતી વનસ્પતિ.
જેની માદાને કરવત જેવાં અંગે હોય છે, sauce, સેસ, ચટણના જેવા જ ઘટકો
જે વડે તે, વનસ્પતિનાં પાનમાં કાણાં માંથી બનાવવામાં આવતી પણ પાતળી, પાડી તેમાં ઈંડાં મૂકે છે. s. gin. ૨ સમાંગ, સુંવાળી વાનગી; ચટણીને એક લેવા માટેનું કરવતને મારા જેવું પ્રકા૨.
ચત્ર, જેની મદદથી કપાસિયામાંથી રૂના saunf, વરિયાળી.
તંતુઓને થ્યા કરવામાં આવે છે અને sausage. સેએજ, ડુક્કર, કે ગાયના પરિણામે તંતુ અને કપાસિયા – બંને સાફ માંસની વાટેલી કે કાપેલી, મોટા ભાગે મળે છે. 30 સે.મી.વાળી 80 હાર ધરાનળાકાર પાત્રમાં કે પ્રાણીનાં આંતરડાંમાં વતી ચકતીઓની મદદથી 10 ટન જેટલું રાખવામાં આવતી મસાલેદાર વાનગી. રૂ લેઢી શકાય છે. s.- toothed s, casing સેસેજને ભરવા માટે grain beetle. Oryzaephilus suri. સાફ કરેલા ડુક્કર, હેર કે ઘેટાનાં નાનાં namensis L. નામનું સંગ્રહેલા લેટ, અને મોટા આતરડાં.
મેદે, કાજુ, અંજીર, મગફળી, અને નારિSaurauia roxburghil Wall. ad યેળમાં જોવામાં આવતું જંતુ, જેના વિભ પસેલા; નામનું ૫. બંગાળમાં થતું ઝાડ; ચીકણે સ્ત્રાવ કરે છે, જેથી લોટમાં બાચકા જેનાં પાનમાંથી મળતો શ્લેષીય રસ વાળ બાઝે છે. માટે ઉપયોગી બને છે.
sawai. 25 ટકા વ્યાજે પાછાં વાળવાની Sauropus androgynus (L.) શરતે બીની આપવામાં આવતી લોન. Merr. નાની, દીર્ધાયુ શાકીય વનસ્પતિ, sawana. પશ્ચિમ હિમાલયના નિમ્ન જેનાં પાનની ભાજી બનાવવામાં આવે છે. ઊંચાઈવાળા પ્રદેશની તૃણભૂમિ. sawanSaussurea lappa C. B. Clarke dar. quicl 21911141 24214 Hidal

Page #538

saxatile
532
scape
માલિકી હક ધરાવનાર.
ભેદવાળું શરીર. (૩) અલિંગી પુ૫નું નિપત્ર, sawank. સામા.
કેટલાક ફૂલેનું જીભ જેવું અંગ અથવા saxatile. ખડકામાં રહેતું, તેમાં જ વૃદ્ધિ કેટલાંક પાનના રમ. (૪) છેડ કે ફૂલને પામતું (જંતુ).
કલામય – ત્વચીય ભાગ. (૫) માછલીનાં scab. ઘા કે ઉઝરડા પર બાઝતું ભીંગડું. લીંગડાં, (૬) સપાટ, કડક રમ અથવા (૨) પ્રાણીઓને ખાસ કરીને ઘેટને લાગ વાળ. (૭) અધીકત પર્ણ કે નિપત્ર. (૭) પડતે જ અથવા ઈતડીથી થતો એક માપક્રમ. s. caliper. વિવિધ લંબાઈ પ્રકારને રેગ. (૩) ફૂગ કે જીવાણુજન્ય અને વ્યાસવાળા લાકડાને ઢીમચાને ખસેવનસ્પતિને થતો એક રોગ, જેમાં રેગિષ્ટ ડવા માટેની એક ધરાવતી શલ્કી લાકડી. વનસ્પતિની ઉપર ભીંગડાં બાઝે છે. s. s. carp. Cyprinus carpio var.
mite. કેબને રેગ કરનાર ઈતડી. communis. નામની ભીંગડાંવાળી કાર્ડ scabies, ભીંગડાંવાળું. (૨) ખંજવાળ માછલી. s. cide. ભીંગડાવાળા જંતુઓને ધરાવતું. scabrous.બરછટ સપાટીવાળું. નિયંત્રણમાં રાખવા માટેને છંટકાવ. s. Scabiosa atropurpurea L. 407. in sect. Hlusiacej zlatý ovd, યુરોપની પણ અહીં શભા માટે ઉગાડવામાં જેની માદાના શરીર પર શક અથવા આવતી વનસ્પતિને એક પ્રકાર.
ભીંગડાં હોય છે અને તે મીણ જેવા scaffold. માંચડે, મંચ. s. bran- સ્રાવથી યજમાન પર ચેટી રહેવામાં ches. જોઈતું કદ અને આકાર મેળવવા સહાયભૂત બને છે. મોટા ભાગે વાવેલી માટે બલ ફળઝાડને છાંટીને કરવામાં વનસ્પતિને તે ઉપદ્રવ કરે છે. મોટાં આવતી પાશ્વય શાખાઓ. (૨) ટોચ પર ભીંગડાંવાળાં ચૂસિયાંથી ડાળીઓ તૂટી જાય મજબૂત મંચ.
છે અને છેવટે છે. મરી પણ જાય છે. scalariform, જંતુઓની પાંખમાં s. leaf. શલ્કી પર્ણ, જે કલકાનું નિરણી આકારની શિરાઓ. (૨) કઈ રક્ષણ કરે છે. scaly. શલ્કી, ભીંગડાં
સંરચનામાં એકાંતરે જાડા કે પાતળા પટ્ટાઓ. વાળુ, ભીંગડાં ધરા-વતું. s. bract. scald. દાઝ; દાઝી જવાની ઘટના (૨) શકી નિર્ણ, શલ્કી નિષત્ર. s. ઉકળતા પ્રવાહીના સંસર્ગમાં આવતાં પ્રાણીના bulb. શકી કંદ. s. leaf. શરીરની થતી વિકૃતિ. (૩) વનસ્પતિનાં શકી પણ. s. leg. સૂક્ષ્મ જ કે પાન, ફળ કે અન્ય ભાગ પર તાપની ઈતડીના ઉપદ્રવથી મરીને રેગિષ્ટ પગ. ગંભીર પ્રકારની થતી અસર. (૪) ગરમ પગને ખેતરવા થી ભીંગડાં વળે છે અને પ્રવાહીમાં અંગને બોળવાથી કે ગરમ પ્રવાહી આવી રીતે વળેલાં ભીગડાંની હેઠળ, રાખે ડી શરીરના કોઈ અંગ પર પડવાથી દાઝી રંગની ભૂકી થતાં ભીંગડાં છૂટાં થઈ જાય જવાની બનતી ઘટના. scalding. છે અને ઘા–ત્રણને વિસ્તાર વધે છે. ટમેટા કે પીચ જેવાં ફળની ગરમ પ્રવાહીમાં scallion. રે ગ, જંતુ કે પિષણના અભાવે કરવામાં આવતી પ્રક્રિયા, જેથી તેની છાલ આભાસી નિગ્ન કંઇ ધરાવતે કરો. દૂર કરી શકાય છે. (૨) તારની ટપલી scalpriform, છેક દાંત જેવું ફરશી અથવા ઝીણું કપડાની કોથળીમાં ફળને મકી આકારનું. તેને ત્રણેક મિનિટ માટે ગરમ પાણીમાં scanner, શેક્ષણ કર્તા. બળી રાખીને છાલ ઢીલી કરવાની પ્રક્રિયા, scansorial. આરોહી, ઉપર ચડવાને જેથી છાલને સરળતાથી દૂર કરી શકાય છે. ટેવાયેલું. scale. ભીંગડું, શક; ત્વચીય કે અંતઃ scape. પુષ્પાક્ષ, ભૂમિજાત પુષ્પવિન્યાસત્વચીય સપાટ, નાની પ્લેટ જેવી બાહ્ય દંડ. (૨) એન્ટિના અથવા પીછાંને નીચેને સંરચના. (૨) શૃંગી કે કાઈટિનના બહિરુદ- - તળને ભાગ.

Page #539

scaphoid
533
schirzo-schizoin
scaphoid. હેડી આકારનું.
પાનને ચાર થાય છે. scapula, મુખ્ય ધાસ્થિ, કંધાસ્થિ scatophagous. છાણ ભક્ષક, છાણ ફિલક. (૨) સ્કંધ મેળખાનું મુખ્ય હાડકું - ખાનાર. scatos (ગ્રીક)–. છાણ અર્થઅસ્થિ .
સૂચકપૂવંગ. scar. ક્ષત. ચિહન, ડાઘ, ચાઠું, ધાતુ- scattered holdings. છૂટાં છવાયાં ચિહન. (૨) પ્રાણી કે વનસ્પતિને ઘા. (૩) જમીનના ખાતાં. દાઝવાની રૂઝ આવી ગયા પછી દેખાતાં ડાઘ – scavenger. શબ અથવા મૃત કાર્બનિક ચાઠું. (૪) પાન ખરી પડ્યા પછી વનસ્પતિ દ્રોપજીવી ગમે તે સ્તનધારી પ્રાણી, પક્ષી પર તે સ્થાન પર જણાતાં ડાઘ. (૫) કે સજીવ. બીજ નાભિ.
Schima wallichi (DC.) Choisy. scarf. કલિકાસર્જન માટે પ્રકાંડમાં ચિલંની નામનું આસામ, ખાસી ટેકરીઓ કરવામાં આવતો કાપ કે મૂકવામાં આવતા અને મણિપુરમાં થતું એક ઝાડ, જેનું કાષ્ઠ છે, જેમાં કલમને આપવામાં આવે છે. વેનિયર, પ્લાયવૂડ અને પેન્સિલ બનાવવાના scarified કર્તન કરેલું, ઢીલું બનાવેલું. ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. s, seed, અંકુરણ ઝડપી બને માટે Schinus molle L, શેભા માટે ઉગાડસખત બીજાવરણવાળા બીની ગ્ય વામ આવતું નાનું ઝાડ. Sc. tere binthiમાવજત કર્યા પછીનું બી. s. soil છીછરી folius Raddi [Syn. Sc. aroeira રીતે ઢીલી કરેલી માટીવાળી જમીન. Vell.]. ક્રિસ્ટમસ બેરી ટ્રી નામને શોભા scarify. પાણીનું બરાબર શેષણ કરી માટે ઉગાડવામાં આવતો છેડ. શકે તે માટે, બી પર કાપ મૂકવાની schistosomatidae. વિવિધ પ્રાણીકે તેની જરૂરી માવજત કરવાની પ્રક્રિયા. એની જાતિની રક્તવાહિનીમાં વડાં મૂકતું (૨) ઊઝરડા કરો. (૩) માટી ઢીલી અને તેમાં રહેતું જંતુ, જે પેશીઓમાં ફેલાઈ કરવી, જમીન વાવવા યોગ્ય બને તે માટે જઈ છેવટે મળ, મૂત્ર કે લીંટ દ્વારા ઉત્સર્જિત તેને ઢીલી કે નરમ બનાવવી. (૪) ચામડી થાય છે. જલજ ગોકળગાય જેવા સૂરમજીવો પર ઉપરછલ્લી રીતે ક્ષત કરવાં. scar- આવાં જંતુના વચગાળાના યજમાન બને jose. ઘણ, ક્ષતિયુક્ત, ઘાસદશ, ઘા છે. જંતુ લે હી ચૂસી રક્તક્ષીણતા પેદા કરે ધરાવતું – વાળું scarious. કેટલાક છે. તેનાં ઈડાં શરીરના વિવિધ અંગોમાં છોડમાં પાતળે સૂકી નિપણું જે ત્વચીચ, ગાંઠે બનાવે છે અને પ્રાણીની સાધારણ ગડી કે કરચલીવાળા બાહ્ય દેખાવ. પ્રકારની પ્રવૃતિમાં બાધા નાખે છે. schscarlet. નારંગી જે લાલ રંગ. Sc. istomiasis પ્રાણીને તેમના લેહીમાંના fever. લેહિત જવર, તાવને કાર્લૅટ- Schistosomatidae કુળનાં જંતુના કારણે ફીવર નામને પ્રકાર. Sc. runner થતો એક પ્રકારનો રોગ. bean. Phaseolus multiflorus schists. ગ્રેનાઈટમાંથી બનેલા વિકૃત
Wilid, નામની શિમ્બી વર્ગની ઉણ સ્વરિત રૉલ, gameiss. કટિબંધની, દીર્ધાયુ, શાકીય વેલ, જેને બી Schizanthus pinnatus Ruiz & તથા શાકભાજી માટે વાવવામાં આવે છે. Pav. શભા માટેનું એક ઝાડ, જેને sc. sterculia Firmiana colorata udstul mai 21 414 0. (Roxb.) R. Br. (Syi1.Sterculia Schizaphis (Toxoptera) gramicolorata Roxb.. નામનું આસામ, num (R.) ઘઉંને કીટક જે કુમળા મધ્ય પ્રદેશ, દ. ભારત અને આંદામા- દાણાને રસ ચૂસે છે અને પ્રકાંડ પર નમાં થતું એક વૃક્ષ, જેની છાલના રેસાના જીવન ગુજારે છે. દેરડાં બનાવવામાં આવે છે અને schizo-schizein (ગ્રીક). નિતારવું.

Page #540

schizoearp
534
Scirtothrips...
વિકારવું, બે ભાગ કરવા ઇ. અર્થસૂચક પૂર્વગ. કવચ ધરાવતું શુક ફળ. schizocarp. Rela 0, 424544 schradan. Pestox iii; N. N, બનતાં જે અફેટી ફળ એક બીજવાળા N', - tetramethyelohosporodiamedic ભાગમાં વિભિન્ન બને, તે. schizoge- anhydride. નામનું કાર્બનિક – ફેફેરિક nous, ફેટન જાત, વિયુક્ત જાત. (૨) સંજન, જે રંગ વિનાનું, વાસ વિનાનું, મધ્ય સ્તર આગળ કે પરસ્પરથી છૂટાં મૂળમાં નાખવા માટેનું તૈલી દ્રવ્ય છે, જે પડવાના કારણે નિર્માણ થતું (આાંતર કોષીય જંતુઓ અને કૃમિને નાશ કરે છે, અને અવકાશ). Sc. parenchyma, મેલોમશી અને ઈતડીના ઉપદ્રપની સામે પૃથગજન્ય વાયુ સ્તર. Sc. cavity. તેને છંટકાવ કરવામાં આવે છે. ફેટન જાત કુપ - વિવ૨. schizogony. sciatic. નિતંબનું. ખંડ ગુણન.
scientific. વૈજ્ઞાનિક, શાસ્ત્રીય. (૨) Schizolosium excelsam Vog, નિષ્કર્ષની સંગીનતા ચકાસવાના નિયમો બસંતી નામનું મોટું ઝાડ, જેને તેનાં ચમ- અનુસારનું વ્યવસ્થિત, ચેકસ. કતા પીળા રંગનાં ફૂલો માટે બગીચામાં Scilla indra Roxb. જંગલી કાંદે, વાવવામાં આવે છે.
પાણકદે નામની ૫. હિમાલય, બિહાર, schizomycete. વિખંડનથી પ્રજનન કોંકણ અને કોરોમંડલ કાંઠા પર થતી પામતાં એક કેલી લીલ અને ફૂગ વચ્ચેના શાકીય વનસ્પતિ, જેના કંદ ઉંદરને નાશ સ , દંડાણું અને બીજાણુ સમેત લીલ કરે છે, અને તેમાંથી બનાવવામાં આવતું અને કગ વચ્ચેના એકકોષી વાનસ્પતિક ઔષધ કફ નિસ્સા૨ક અને ઉત્તેજનાકા૨ક છે. સજીવને એક સૂક્ષ્મ વર્ગ.
scio–. છાયા અર્થસૂચક પૂર્વગ. schizont. ગુણુનપૂર્વ. (૨) કેટલાક scion. scion bud. ક્લમ, કલમ કર. પ્રજીવના જીવનચક્રની એક અવસ્થા, જેમાં અન્ય વનસ્પતિના મૂલીય ભાગ અથવા ફલન વિના કષ સંખ્યાબંધ નવી નવી થડ પર કલમ કરીને ઉગાડવામાં આવતે. જાતે ઊભી કરે છે.
વનસ્પતિને હવાઈ ભાગ; સાંકુર ડાળી. schizophyceae. વાદળી – હરિતલીલ. sciophilous, છાયામાં વૃદ્ધિ વિકાસ Schleichera oleosa (Lour.) 2014 (4424[a). sciophyte. 8!41Oken (Syn. Sc. trijuga Willd. qon oy 921Hi Guid-1991 adj 3 44 & Kiein; Pistacia olesalour.. ધરાવતી વનસ્પતિ. કુસુમ તથા કેસિબ નામે ઓળખાતું ઉપ scinophaga nicella Fabr. શેરડીને હિમાલય વિસ્તા૨, બિહાર, પંજાબ, મધ્ય ટચવેધક કીટ. પ્રદેશ અને દ. ભારતમાં થતું એક ઝાડ, જે Scirpus knsoor Roxb ખરાર, ૫૨ લાખનાં જંતુઓ વસાહત બનાવી રહે કશેર બીટ, છે, જેનાં બીને પીલીને કાઢવામાં આવતું Scirrhoms cord. ખસી કરવામાં તેલ દીવાસળી, સાબુ અને સુગંધી દ્રવ્ય આવેલા પ્રાણીના શુકરજજુ પર મૂકેલા બનાવવાના કામમાં આવે છે. કુમળાં ફળ કાપના ચેપના કારણે આવતે અસાધારણ ખાઈ શકાય છે. તેનાં બીને ભૂકો પ્રાણ- સેજે, જેને કારણે ત્રણમાંથી ઘાડું સફેદ એના ઘામાંથી જંતુઓનાં પાંખ વિનાનાં પરૂ નીકળે છે અને તે દીર્ઘકાલીન વ્યાધિનું બચ્ચાને દૂર કરવા વિદ્રધિ પર વાપરવામાં રૂપ ધારણ કરે છે. 2412 3. Sc. trijuga Willd, oled scirrhus. 21201 4914241H1 udi આંબા નામનું એક ઝાડ, જે પર લાખનાં કઠણ કે સખત અબ્દ. જંતુએ વસાહત બનાવીને રહે છે, scintothrips dorsalis Hood. Schley. મધ્યથી મોટા કદનું પાતળું મરચીમાં પડતું થ્રિપ નામનું જંતુ.

Page #541

sclera
535
scorch
sclera. શુકલા; સ્વચ્છાને બાદ કરતાં sorghi (Kulk) West and Upસમસ્ત ડેળાને આવરી લેતું કઠણ, સફેદ pal. નામનું જંતુ, જે જુવાર અને જનઆવરણ.
સન તૃણમાં રોગ કરે છે. sclerenchyma. દતક, કાષ્ટમય sclerosteous, કઠણ થઈ જતાં (અંગે). બનેલી અને જીવંત દ્રવ્યની દીવાલોવાળી
sclerotic, જારથવાળું. (૨) નેત્રપૂતઆલંબક પેશી; વનસ્પતિના કોચલા કે
લીને આવરતી ત્વચા, શુકલા સંબંધી. (૩) તેના બીજાવરણની પેશી. sclerenchy- દઢક; ટેકા માટેના કાછ દીવાલવાળા matous bundle. દઢતાપૂલ. sc.
સખત (કેાષ કે પેશી). Sc. cell. - fibre. તક તંતુ
તક કષ. sc. tissue દતક પેશી. Scleria pergracilis (Nees) Kun- Sclerotinia fructigena Aderh & th. ગઢવાલ, બિહા૨, આસામ અને RN. નામનું સફરજનનું રોપાદક આધ્રપ્રદેશમાં થતી દીર્ધાયુ વનસ્પતિ, જેમાં
જંતુ. Sc. sclerotiorum. નામનું ચણાનું લીંબુની સુવાસ ધરાવતાં પાનને ઉપયોગ મચ્છરને ભગાડવામાં માટે કરવામાં આવે છે.
રોત્પાદક જંતુ. scleriasis. alay 42041 4691en scler
sclerotium (37.4.). sclerotia અથવા લિગ્નિનથી આવતી કઠિનાઈ.
(બ.વ.). સામાન્ય રીતે બીજાણુરહિત, sclero– સખત, દઢ અર્થસૂચક પૂર્વગ.
લગભગ ગેળાકાર ફગ-પેશીનું વિરામી દળ. sclerocarP. બીજું કઠણ આવરણ કે
Sc. oryzae dihall sira. 2131512? ઢળિયે. (૨) સામાન્ય રીતે ગરવાળાં ફળનું
કીટ. Sc. rolfsii. નામની ફૂગ, જે રીંગણ -બંતાવરણ.
ટમેટાં, મરી, ઇ.માં રોગ કરે છે. sclerodermatous. scleroder
sclerous. અસ્થિમય. mous. સરીસૃપો અને માછલીના જેવી scolex, ફીતા કૃમિનું માથું કે કોઈ અંગ, કઠણ બાંધત્વચાવાળું.
જે યજમાન પ્રાણુના અાંતરડાની દીવાલને sclerogen. અખરોટના કવચના જેવું ચાટે છે. વનસ્પતિ કોષની અંદર કિનારી પરનું
scolid wasp. Scolia Stonian કઠણ દ્રશ્ય.
ભમરી, જે વિવિધ વંદા જેવા કીટના scleroid. કઠણ રચનાયુક્ત.
ડિંભ પર ઈંડાં મૂકે છે. આમ તે આવા scleroma. પ્રાણીઓની પેશીઓની કીટના ઉપદ્રવને પહોંચી વળવામાં સહાયરોગજન્ય કઠિનતા, જા૨ઠય, જઠતા. (૨) ભૂત થાય છે. વનસ્પતિની કોષ દીવાલની જઠરતા. scoliosis. પાર્થિવ્રતા, કરોડરજજની sclerophthora macrospod. નામને પાવક્રતા. રાગીમાં એક રેગ કરતો કીટ.
scoop. કડછો. (૨) દવા, અંદ૨ મકવા, sclerophyllus. દઢપણું, રૂક્ષપર્ણ. રડવા, માટી ઇ.ને ખસેડવા કે બહાર sclerosis, yail scleroma.
કાઢવા માટેનું પાવડા જેવું એજાર. (૩) scleroskeleton. ટકનાં પગની માટી ભેગી કરવા અને ખસેડવાનું યાંત્રિક માફક બંધની કઠણું થઈ જતાં કઠણ બની સાધન. જતાં અંગે.
scopa, ખાસ કરીને મધમાખના પગ Sclerospora g) aminicola(Sacc.) પરના બ્રશ જેવા રોમ. (૨) વાળને નાને
Schroter. નામનું જંતુ જે બાજરી ગુ . scopula, વાળને ગુચછે, જુએ વર્ગની વનસ્પતિને રેગવાળી બનાવે છે. scopa. scopulate. ગુચ્છાકાર. ઝાડુSc. bhilippinensis Weston નામનું કે બ્રસના આકારનું. જંતુ, જે મકાઈ, ઇ.ને રોગ કરે છે. Sc. scorch. પેશીનું દાઝી જવું. (૨) વન
પણ,

Page #542

score card
536
scruff
સ્પતિનાં અંગ પર અનિયમિત લેવામાં પર આપવામાં આવે છે. આવતાં બદામી રંગના ચાઠાં, જે ફૂગ કે screenings. અનાજ કે બીને સાફ જીવાણુના ચેપ, તાપ, પાણીને અભાવ, કરતાં અથવા ચાળતા કે ઝાટકતાં મળતું જંતુધન રસાયણેને અયોગ્ય ઉપયોગ જેવાં અનેક દ્રવ્યેનું મિશ્રણ અથવા જુદાં જુદાં કારણેના પરિણામે બને છે. Sc. dise- પ્રમાણમાં કોને સમુદાય. પુન: સાફ ન ase. ફૂગના એક પ્રકારના જીવાણુથી કરાય તેવા નકામા પદાર્થો. (૨) એક વાર વનસ્પતિને થતો રોગ(૨) રક્ષરોગ. અથવા ફરી ફરી સાફ કરતાં મળતા ભાગેલા score card.ગુણાંકન પત્ર. scoring, અને હલકા પ્રકારના દાણ. ગુણાંકન.
screw. & , પેચવાળ ખીલે. sc. scoria, છિદ્રાળુ ખડક અથવા જવાળા- driver. સ્ક્રને દાખલ કરનાર સાધન, મુખીજન્ય ખડકના ટૂકડા.
ઉપકરણ. scupine. કેવડે સુગંધી કેવડો; scorpioid. ઉભયતઃ વિકાસી, કુંડલિત એરિસા, ઉત્તર પ્રદેશ અને આંદામાનના એક શાખી પુષ્પાત્ર પુષ્પવિન્યાસ. (૨)
દરિયા કાંઠા પર થતાં વૃક્ષ, જેમાંથી સુગંધી વીંછીની પૂછડીની માફક એક છેડે થતો દ્રો બનાવવા માટે ઉપયોગમાં લેવા માટે પુષ્પવિન્યાસ.
તેલ કાઢવામાં આવે છે અને જેનાં પાનમાંથી scour. ઘસીને કે પોતાં કરીને મેલ, મળતા રેસાનાં દોરડાં, સાદડીઓ અને તેલના ડાધ ઇ.ને દૂર કરવા. (૨) જુલાબથી કોથળા બનાવવામાં આવે છે, જેનું આંતરપ્રાણીનાં પેટ અને આંતરડાને સાફ 210 in alet 114 Pandanus tectorius કરવાં. (૩) ચામડીને ચૅટેલ માસ દર Soland. ex Parkinson; P. odoraક૨વું. જઓ scours. scoured tissimus (Roxb... sc.-press. wool. કુદરતી અશુદ્ધિઓ અને કચરાથી બીમાંથી તેલ કાઢવા સમક્ષિતિજ મૂકેલી શુદ્ધ કરેલું ઊન. scouring. ધેવાણથી લોખંડની પ્લેટ ધરાવતું અને થી ચલામાટી ઈ. દૂર કરવાનું કાર્ય. (૨) સાબુ, વવામાં આવતું સાધન, બીને ભકે બનાવી ગરમ પાણું અને અકલીથી ઘસીને ઊનને કોથળામાં ભરી પ્લેટ વચ્ચે સ્ક્ર ફેરવવામાં સાફ કરવાની પ્રક્રિયા. scourings, આવવાથી નીપજતા દબાણના પરિણામે સાફ કરવાની પ્રક્રિયાના અંતે દૂર કરવામાં તેલ નીકળે છે. ભૂકાને ખુલ્લા અગ્નિથી આવતાં દ્રવ્ય, ખાસ કરીને અનાજને તપાવવામાં આવે છે. sc, worm Byયંત્રમાં સાફ કરતાં છૂટાં પડતાં તેનાં છાલ, એક પ્રકારની માખી, જે પ્રાણીની ચામડીને છોડા, છેતરાં અને અન્ય દ્ર.
ખેતરી અંદર દર બનાવે છે, જેથી થતો scoursપ્રાણુને આવતા અતિસારના ત્રણ દુર્ગધ મારે છે.
9461; calf scours, bloody scours. Scrobiculate. 2131 24491 67 scrag. સુકાઈ ગયેલું પ્રાણી. (૨) પ્રાણીના કરાયેલું. શબને હાડકાને ભાગ, ખાસ કરીને scrotum. અંડકેષ, વૃષણકોષ. (૨) ગરદનને ભાગ.
મોટા ભાગનાં નર પ્રાણીઓની જાંઘ વચ્ચેની scraped ginger, છાલરહિત બના- કોથળી, જેમાં વૃષણ રહે છે. (૩) જંતુઓનું વેલું આદુ- સૂંઠ. scraper, છેતરવા, વૃષણ આવરણ. સાફ કરવાનું સાધન. (૨) એક મોટું scrub. નકામું. (૨) કોઈ પણ પ્રકાર લોખંડનું પાત્ર. (૩) એક સાધન, જેને વિનાનું સંકર પ્રાણ. (૩) નિન કેન્ટિની ઉપયોગ જમીન ખેડવા અને સરખી કરવા વ્યક્તિ. (૪) સુપ અથવા વામન કુંઠિત વૃદ્ધિ માટે થાય છે. (૪) ખુરપી, સુરક. ધરાવતાં વૃક્ષોની ભૂમિ. sc. animal, scratch feed. મરઘા-બતકાના ચણને શુદ્ધ ઓલાદનું ન હોય તેવું સંકર પ્રાણું. દાણાને ભાગ, જે કોઈ પાત્રમાં કે જમીન scruff. ગરદન, ગળાને પાછળ ભાગ.

Page #543

Scum
537
sep
scum. મલ, મેલ. (૨) સ્થિર પાણીની કલિલ વિખૂટું પડતાં થતી ખાલી જગ્યામાં ઉપર ભેગા થતા નિમ્ન વનસ્પતિ જીવનનાં મોટા કણે ભરાઈ જાય અને આમ જાડું સૂમ સ્વરૂપે અને અશુદ્ધ દ્ર. (૨) અપ્રવેશ્ય પડ બની જાય. (૨) મેહરબંધી, પ્રવાહીને ગરમ કરતાં કે ઉકાળતા ઉપર સીલ લગાડવું. s. wax. લાખ અને વળતી છારી.
ટર્પેન્ટાઈનનું સીલ કરવા માટેનું રંગીન ઇcurf. ભીંગડાં અથવા પેપડા વળેલી મિશ્રણ, જે ઠરી જતાં જામી જાય છે. ચામડી. (૨) નીચેથી નવી ચામડી આવતાં seam. સાંધે. (૨) બખિય. (૩) બે વાર બાહ્ય ત્વચાનાં વળતાં પોપડા કે ભીંગડાં. અથવા બે કિનારે વચ્ચેના જોડાણની રખા. scutellum. વરૂથિકા; એકદળી વન- (૪) બે સ્તરને જુદા પાડતી રેખા. (૩)
સ્પતિમાં બીજપત્રને ભાગ, જ્યાં સૂર્ણ- સિવની. પિષથી ભ્રણ જુદું પડે છે. (૨) મકાઈના sear. ચિમળાયેલું, સુકાયેલું. (૨) ડામ. બીમાં કાંજીવાળા બ્રણષ બાજુનું એક (૩) ગરમ લોખંડથી ડામ દે, બાળવું. મેટું બીજપત્ર. (૩) ઘાસના બીમાં ભૂણ- season ઋતુ, મેસમ. (૨) ઉષ્ણતામાન, પષથી ભ્રણને છૂટું પાડનાર બીજપત્ર. (૪) વરસાદ, વનસ્પતિ છે. વિભિન્ન લક્ષણે વનસ્પતિઓ, પ્રાણુઓ, જંતુઓ, પક્ષીઓ ધરાવતા વર્ષનાં વસંત, ગ્રીમ, વર્ષા, શરદ, ઇ.માં જોવામાં આવતું નાનું કવચ, પ્લેટ હેમંત, શિશિર (શિયાળો, ઉનાળે, ચોમાસુ) અથવા ભીંગડું. (૫) પક્ષીઓના પગમાંના જેવા વિભાગ. (૩) ભારતમાં કૃષિ માટેના ભીંગડાં.
રબિ, ખરિફ ઉનાળુ, વર્ષા જેવા મોસમી scutiform. 601812. Scutum. વિભાગે; વાવણીને અનુકૂળ બનતી મેસમ. ઘુંટણની ઢાંકણી. (૨) ઢાલાકાર પ્લેટ કે (૪) કોઈ વસ્તુ વધારે ઉપયોગી બને તેમ તેની ભીંગડું. (૩) ઇતડી અને તેવાં જંતુઓને માવજત કરવી. (૩) મસાલા ઇ.થી ખાદ્ય વક્ષ ભાગને ઢાંકતાં ઢાલાકાર ભીંગડાં. સામગ્રીઓને સ્વાદુ બનાવવી. seasoscythe. દાતરડું; ઘાસ કે ઘાસપાતનેnalPસમી, ઋતુ અનુસારનું. (૨) કાપવા માટેનું હાથાવાળું દાંતાદાર પાના- ઋતુના સામચિકચક્ર અનુસારનું. s. વાળું એ જાર.
breeder. વર્ષની ચોકસ ઋતુમાં કુદરતી sea. દરિયે, સમુદ્ર. s. blight. ૧ણી. રીતે પ્રજનન કરતું પ્રાણી. s. canal
મોસમી નહેર. s. cover crop. ઋતુ Sea Island cotton. એક કાષ્ટક આવક પાક. s. demand. મસમી છેડ, જેના તંતુ કાપડ બનાવવા માટે માંગ. s. distribution, ઋતુ અનુઉપયોગી બને છે. (૨) ઇજિપ્ત પ્રકારને સારનું વરસાદ, પવન ઇનું વિતરણ. s. $41241. Gossypium barbadense (L.). factor, મોસમ અંગેનું કા૨ક, s, s, weed. સમુદ્રનું ઘાસ. Seashore. fluctuations, ઋતુગત વધ-ઘટ. s. Paspalum. જમીનને સ્થિર કરતું Pas- grazing. વર્ષની એકસ ઋતુ કે ઋતુpalan paginatium sw. નામનું ઘાસ, એમાં ઉપલબ્ધ બનતું ચરાણ. s. oesseal મોહર, સીલ. (૨) લાખની મુદ્રા, trus. પશુમાદાને આવતે મેસની મદસીલ. (૩) લાખ વડે દ્રવ્યને સીલ કરવું. કાળ s. variation મોસમી વિવિધતા. sealed. સીલ લગાવેલું, સીલ કરેલું. seasoning, વસ્તુને વધારે ઉપયોગી મહારબંધ. s. check. ગર્ભાશયની બનાવવાની પ્રક્રિયા કે માવજત. (૨) અંડવાહિનીમાં જ ઈ ડું ભાંગી જાય અને તેની ખાદ્ય સામગ્રીને મસાલેદાર બનાવવી, $12 42 sale or a. sealing. eu seat shift cultivation, 244118 વરસાદ આવવાના પરિણામે થતું અરક્ષિત કૃષિ નિયંત્રણ જમીનના દાણાદાર કણેનું વિઘટન, જેથી seb. સફરજન.
(૨) મોરસ.

Page #544

sebaceous
538
second
sebaceous, મેદીય દ્રવ્ય ધરાવતું સહસંબંધ. s, branch. છોડ કે ઝાડની અથવા અવતું. (૨) તેલી, ચીકણું. s. મુખ્ય શાખામાંથી નીકળતી બીજી શાખા. glands ત્વચાગ્રંથિએ, જે સીબમ નામના s, bud. સાધારણ કળીની સહાયક તેલી દ્રવ્યનો સ્ત્રાવ કરે છે. sebacic અથવા વધારાની કલિકા. s. cell. acid, સીગેસિક ઍસિડ. seborrhea, અનુષંગી કષ. s. cortex. દ્વિતીયક તેલી સ્ત્રાવ, ત્વચાની તેલ ગ્રથિ અંગેના બાધક – પ્રાંતસ્થા. s. derived proચામડીના દર્દીને સમૂહ, જેના પરિણામે tein, દ્વિતીયક વ્યુત્પન પ્રેટીન. s. તેલી દ્રવ્યોની ચામડી પર થતી જમાવટ. feathers. Il secondaries. S. sebum. ત્વચા ગ્રંથિઓમાંથી થતો felling. બીને અંકુર ફૂટી શકે તે માટે ચીકણે સ્ત્રાવ,
ઘટાટોપ વૃક્ષની ટોચના ભાગને દૂર કરવાની sebestan. sebesten. clammy
અને છેવટની ઝાડ પાડવાની પ્રક્રિયાઓ cherry, Indian cherry તરીકે પણ વચ્ચેની પ્રક્રિયા, જેથી ઊગતા પાકને વધારે
guig Cordia dichotoma Forst. HHIQLHI 31941 Hon 23. s. fertilif. [Syn. C. myxa auct plur; zer components. 118810va, non L; C. obliqua Willd.• નામનું ફૉસ્ફરસ અને પોટેશિયમ સિવાયના પરંતુ લસૂરા તરીકે ઓળખાતું પંજાબ, રાજસ્થાન, વનસ્પતિનાં વૃદ્ધિ અને વિકાસ માટે આવશ્યક મધ્ય પ્રદેશ, પશ્ચિમ દ્વીપકલ્પીય વિસ્તાર કેલ્શિયમ, મેગ્નેશિયમ, સફર (ગંધક),મેગેઅને ખાસી ટેકરીઓમાં થતું ઝાડ, જેનાં નીઝ, ઝિંક (જસત), કોપર (તબુ)અને બેરાન ફળ ખાદ્ય છે.
જેવાં ખાતરના ઘટકે; ખાતરના દ્વિતીયક Secale cereale L. કુસુમ; ખાદ્ય મૂળ અથવા ગૌણ ઘટક. s. filial growth. ધરાવતું એક ધાન્ય; જુઓ rye.
દ્વિતીયક સંતતિ. s. growth. દ્વિતીયક sechium edule (Jacq) sw. લેકુ વૃદ્ધિ, પરિવર્તી વૃદ્ધિ, પુનવૃદ્ધિ. (૨) કાણક. નામને એક વેલ, જે મોટા ભાગે ઉત્તર (૩) દ્વિદળ વનસ્પતિની માફક બંને બાજુ ભારતના ડુંગરાળ પ્રદેશમાં જ થાય છે, ૫ર નવી પેશીનું નિર્માણ કરતી દ્વિતીયક અને જેનાં ફળની શાકભાજી બનાવવામાં વધનશીલ પેશી અથવા એધાને થતે વિકાસ. આવે છે.
(૪) પહેલા પ્રહને નાશ થયા પછી ગોણ second, બીર્જ, અન્ય. s. joint. કળીમાંથી ભુપે અને વૃક્ષમાં થતી વૃદ્ધિ. પક્ષીના પગની જાંગ કે માંસલ ભાગ. s. (૫) કળી અથવા વર્ધનશીલ સ્થાનમાંથી stomach. વાગેળતા પ્રાણીનું reticulum થતે પ્રરોહ. s. host. દ્વિતીચક પોષક નામનુ દ્વિતીચ અમાશય, S.year cane. અથવા યજમાન (વનસ્પતિ અથવા પ્રાણ). Rabus spની બીજા વર્ષે થતી શેરડી, s. infection. દ્વિતીયક સંક્રમણ અથવા જે ફલદ અંકુર બનાવી, ફળ પેદા કરી ચેપ. (૨) વચગાળાના નિષ્ક્રિય ગાળા વિના મરી જાય છે. secondaries. પક્ષીના અન્ય કોઈ ગૌણ ચેપથી અથવા પ્રથમ દ્વિતીય પાંખના સાંધા પરના પાંખનાં મે ટાં ચેપની રસીથી લાગતો ચેપ. (૨) યજમાન પીછાને અંત:સ્થ સમૂહ; જે ઊડતા પક્ષીની વનસ્પતિ અથવા પ્રાણમાં પ્રથમ સજીવ પાંખની સપાટીને સહાયભૂત બને છે. Se- દાખલ પડી ગયા બાદ બીજ અથવા જુદા condary ગૌણ. (૨) દ્વિતીચક, સજીવના આક્રમણ અથવા સંક્રમણથી મહત્ત્વ કે સ્થાનની દૃષ્ટિએ દ્વિતીય, બીજું. લાગતા ચેપ. s. inoculation. પ્રથમ (૩) વર્ધનશીલ સ્થાનેથી નહિ પરંતુ અન્ય ચેપ કરનાર સજીવમાંથી બનાવેલી રસી. પિશીમાંથી ઊગતું – નીકળતું – ફૂટતુ. (૪) (૨) પ્રથમ સંક્રામક સજીવથી ઉત્પન્ન થયેલા જંતુના પાછલા પગનું. s. associa: બીજાણુ અથવા અન્ય પુનરુત્પાદક કેtion. ગૌણ સંગ. (૨) બીજે – દ્વિતીયક માંથી બનાવવામાં આવતી રસી. s.

Page #545

second
insect. યજમાનને એક સજીવના કારણે ચેપ લાગી ગયા હોવા છતાં ત્યારબાદ ચેપ લગાડનાર બીજું જંતુ, જે પેાતાની રીતે હાનિ પહેોંચાડવાને અસમર્થ હોય છે. s. lamella. દ્વિતીયક પટ્ટી. s. market. ખીજ – ગૌણ ખનાર, s. material. ઉત્તરાત પદાર્થ. s, mineral, દ્વિતીયક, ગૌણ અથવા ઉત્તરાત ખનિજ. s. mycelium. દ્વિતીયક કાળ. s. nucle. us. અનુષંગી કેન્દ્રક. s. pairing. ગૌણ સમાગમ. (૨) દૈહિક સમસૂત્ર ભાજન કે અર્ધસૂત્રભાજનના સમયે સાધારણ રીતે ધારવામાં આવે તે કરતાં વધારે સંખ્યામાં એજ પ્રકારનાં રંગસૂત્રેા હોય, s. phloem. દ્વિતીયક અન્તવાહિની. s. polyploidy. ગૌણ બહુગુતા, પર બહુસંખ્યક કે જેનાં મહત્ત્વના સમૂહમાં ખીન કરતાં વધારે વર્તનમાં કેટલાંક રંગસૂત્રો હોય. s. particle. દ્વિતીયક કણ. s. protonema. દ્વિતીયક પ્રતંતુ, s. roots, પ્રાથમિક મૂળની જ પેશીએમાંથી નીકળેલી શાખાઓ, જે તૃતીય મૂળનું નિર્માણ કરે છે. (૨)•મૂળ ઉગમસ્થાન કરતાં અન્ય સ્થાનામાંથી ફૂટતાં મૂળ; દ્વિતીયક મૂળ. s. scaffold. દ્વિતીયક મંચ - માંચડા. (ર) પ્રાથમિક મંરની સાથે જોડાયેલી મેટીક રામા. s. sexual character. ગૌણ લૈંગિક લક્ષણ; લૈંગિક અંત:સ્રાવાનું નિયંત્રણ મેળવતી પણ પ્રજનન કાર્ય કરવાને અસમર્થ અભિવ્યક્તિ. s. shoot. દ્વિીચક પ્રરેાહ; એકજ વર્ધમાન ઋતુ દરમિયાન પ્રાથમિક કે મુખ્ય શાખાની પાશ્રય શાખા, બંને એક સાથે વિકાસ પામતી હોય છે. s. supporter. દ્વિતીયક નિલંબ – આલુખુન આપનાર. s. symptom. ગૌણ લક્ષણ. s. thickening. દ્વિતીયક સ્થૂલીભવન – ફૂલન. s. tissue. અનુથંગી પેશી. s. tracheid, દ્વિતીયક જલવાહક કાષ. s. vascular tissue. દ્વિતીયક વાહકપેશી, દ્વિતીયક વાહિની. s. winding. ઉપવેષ્ટન. s. xylem.
539
Securiegan...
દ્વિતીયક જલવાહિની. s. zygote. દ્વિ તીચક યુગ્મક – ફલિતાંડ. secrete. ખાનગી કે ગુપ્ત રાખવું. (ર) સવવું. secretin. ગ્રહણી અથવા અ ગ્રાંત્રના અંત:સ્રાવ, જે અગ્ન્યારાયના સ્રાવ અથવા ઉત્સેચકોનું નિયમન કરે છે, secretion. સ્રાવ, સ્રવણ. (૨) લાળ અને દૂધ જેવુંદ્રવ્ય, જેને પ્રાણીઓના કાષા અલગ કરે અથવા જેના વિસ્તાર કરે. (૩) આવા અલગીકરણની પ્રક્રિયા. secretory cell. બાષ્પશીલ તેલ, ગુંદર, રાળ, ઇ.નાસ્રાવ સાથે પ્રત્યક્ષ રીતે સંકળાયેલે કાષ (૨) પાચન, ચયાપચય ઇ.ની સાથે સંકળાયેલાં સ્રાવનાં અંગે. (૩) સ્રાવી કેષ.
sect. મૂળ અંગથી અલગ કરાયેલે ભાગ, section. છે, કાપ. (૨) ખટમધુરાં ફળને અંતઃસ્થ ખંડ. (૩) કાપ અથવા છેદ્રથી થયેલી વિયુક્તિ, આમ કપાયેલા ભાગ, (૪) એકાદ ભાગ, જેમાં દ્રવ્યનું ગમે તેમ અથવા કુદરતી રીતે વિભાજન કરાયેલું કે થયેલું હાય. (૫) ઊભા, આડા અથવા અનુપ્રસ્થ કાપથી આંતરિક સંરચનાનું દૃશ્ય. (૬) ઉપજાતિને અનુભાગ, (૭) કાઈ એક વિભાગના અનુભાગ. (૮) પ્રાતિની ઉપજાતિને ઉપવિભાગ s.,longitudinal આયામ છેદ, અનુદેંય છેદ. s,, transverse અનુપ્રય છેદ. s, comb honey ચારસ અથવા લંબ ારસ, ચાકડા કે ક્રમમાં તૈયાર થયેલું મધ. sectional. વિભાગીય, અનુભાગીય. s. variegation. ખિન સંક્રામક હરિતહીનતા, જેમાં પાન અને પ્રકાંડની ઉપર પીળા કે હરિત વિસ્તાર પ્રસરેલા હોય. sectorial chimaera. ત્રયખંડી વિચિત્રાતક.
secundines. ઉત્તરજન્મ. (૨) જરાયુ. securiform. કુહાડી આકારનું. Securi nega leucopyrus (Willd.) Miiell.-Arg [Sy. P}yllanthus leulcopyrus Koen. ex Roxb; Flueggea leucopyrus (Koen.)

Page #546

540
sedative
Willd.]. હાથા નામના ઉત્તર પ્રદેશ, પંજાબ, મહારાષ્ટ્ર અને તામિલનાડુમાં થતા છેાડ, જેનાં ફળ ખાદ્ય છે. sedative. પ્રશમક, શામક, (૨) ચેતના કે ઉશ્કેરાટને શાંત પાડનાર કે કોઈ અંગનીવધારે પડતી ક્રિચાશીલતાને નરમ કે મંદ પાડનાર (ઈલાજ, ઔષધિ અથવા દ્રવ્ય). sedentary. બેઠાડું; એક જ સ્થાનનું કે એક જ સ્થાનમાં પડી રહેનારું. (ર) ગતિમાન નહિ બનનારું. s. soil. મૂળ સ્થાનીય જમીન; અંતઃસ્થ મૂળ શૈલ પર તરતજ જામતી ~ થતી જમીન, જેમાં અશિષ્ટ અને કાર્યંત પ્રધાન માટીને સમાવેશ થાય છે. s. s, cumulose. કાર્મેન પ્રધાન મૂળ સ્થાનીય જમીન, s. S. residual.અવશિષ્ટ મૂળસ્થાનીય જમીન. sedge. તૃણ જેવી કલણા કે પાણીની માજુએ થતી વનસ્પતિ. (ર) આવા પ્રકારની વનસ્પતિનું સ્થાન. sediment. કોઈ પણ પ્રવાહીને તળિયે કરતા, જામતા કચરા, દ્રશ્ય. (ર) કીદ્યું. (૩) પાણીથી નિક્ષેપિત થતું માટી કે કાંપવાળું કે કાર્બનિક દ્રવ્ય, s. test, દૂધ ઉત્પાદનની બિનસ્વાસ્થ્યકારક પરિસ્થિતિના કારણે તેમાં રહી જવા પામતી અશુદ્ધિ કે કચરા અંગે કરવામાં આવતી કસોટી, જેમાં ગળણીથી દુધને ગાળવામાં આવે છે, જેના પરિણામે ગળણીમાં જે કરે છૂટા પડે તેનું પ્રમાણ, વજન અને કુલ દૂધના જથ્થાની સાથેની ટકાવારી કાઢવામાં આવે છે. (૨) દૂધની ગુણવત્તા ચકાસવા વિવિધ સ્થાને પરથી આવતા દૂધની તેના ગ્રહણ સ્થાન જેવા મંચ કે પ્લેટફોર્મ પર કરવામાં આવતી કસોટી. જીએ platform test. sedimentary. નિક્ષેપ નિર્મિત. (૨) rocks. જલનિર્મિત
જયકૃત
S.
(૨)
અથવા જલકૃત. શૈલ – ખડકા. પવન. પ્રવાહ અને ગુરુત્વાકર્ષણના કારણે વિઘટન પામેલા શૈલ ખંડકા એકત્રિત ખની ઉપરાઉપરી થર બની ખડક અથવા શૈલ રૂપે રૂપાંતર પામે તે. (૨) પ્રાથમિક આગ્નેય ખડકામાંથી વ્યુત્પન્ન થયેલાં દ્રવ્યેામાંથી
seed
ખનવા પામેલા આવા ખડકી, આ કારણે તે દ્વિતીચક ખડકો ગણાય છે. આના દૃષ્ટાંત તરીકે ચૂનાના શૈલે, ડાલામાઇટ, રતિયા પથ્થર, શેલ ઇ. ને ગણી શકાય. પૃથ્વીના પડ પર જોવામાં આવતા ખડકો અને શૈલેા પૈકી આવા જલકૃત અથવા જલવાહિત કે જલનિર્મિત ખડકો – શૈલેાનું પ્રમાણ લગભગ 80 ટકા જેટલું થવા જાય છે, પરંતુ એકદરે સૌ પ્રકારના ખડકામાં તેમને હિસ્સા માત્ર પાંચ જ ટકા હાચ છે. બાકીના 95 ટકા ખડકો આગ્નેય અથવા અગ્નિકૃત હોચ છે. (૩) સ્તરિત શૈા, sedimentation. ઠારણ. (૨) કુદરતી કે ચાંત્રિક રીતે જામી જવું,ડરવું, તળિયે બેસવું. s. test. જુએ sediment list. seed, ખીજ. (૨) ફલિતાંડ, ખીજાંડ, જેમાં ખીજાવરણવ છું ભ્રૂણ, કાઈક વાર ભ્રકાષ અને કવચિત પ્રદેહેરશેષના સમાવેશ થ ય છે. (૩) અનુકૂળ પરિસ્થિતિ મળતાં અંકુરણ પામવા સજ્જ હોય તેવું ભ્રણ ધરાવતું પત્ર ફળ. (૪) ખી સિવાયની વનસ્પતિને પ્રજનન માટે ઉપયાગમાં આવે તેવા ભાગ, (૫) સંતતિ કે પ્રજા, (૬) શુક્રાણુ કે વીર્યં. s. analysis, ખીજ વિશ્લેષણ. (ર) ચોખ્ખાં ખી અને ધેારણસર વજન ધરાવતાં ખીની સંખ્યા વચ્ચે ટકાવારીને નિય અથવા નીંદણની અથવા બીજા પાકનાં ખીજની અશુદ્ધિએ અને ચાક્કસ ખીના નમૂનામાં રહેલા અક્રિય દ્રન્ચની ટકાવારી. s. attachmant. ખીજની સાથે સંકળાયેલું સાધન – દ્રશ્ય. s. bearing plant. ખીજધારી વનસ્પતિ. s. bed. ખીજ માટે કરેલી ચારી. (૨) ખી મેળવવા માટે તથા અંકુરણ અને વૃદ્ધિને અનુકૂળ અને તે માટે તૈયાર કરવામાં આવેલી s. b. sowing જમીનનું ઉપલું પડે. ચારીમાં બીજની કરવામાં આવતી વાવણી. s. borne disease. ખીજદ્વારા સંક્રામિત થત-વાહિત બનતા વનસ્પતિને રાગ. s. b, infection. બીજથાહિત ચેપ – સંક્રમણ. s. box. બીજધાની. (૨) વાવણી માટેનું સાધન - ખીજ રાખ

Page #547

seed
541
વાની પેટી. (૩) ખીને આરતી વખતે કેટલાંક ખી છિદ્ર વાટે બહાર પડી એરાય તે માટે સાધનને સરળ બનાવવા, હુળની સાથે જોડવામાં આવતી ખી માટેની પેટી. s. bud. ખીન્નડ, મહાખીનણુ ધાની, જેમાં ભ્રણપુટના સમાવેશ થાય છે. s. capsule. ખીજ સંપુટ. (ર) સૂકું સ્ફોટક બે કે તેથી વિશેષ કાષ ધરાવતું, સાધારણ રીતે ઘણાં બીજનું પાત્ર. s. case. સિંગ કે ખીવાળું સંપુટ અથવા પેલું ફળ. (૨) પ્રદેહશેષ. (૩) કળી. s, certificate. શુદ્ધતા અને અજવાહિત જંતુ વિહીનતાના નિયંત્રણ માટે, પેટ્ટા થયેલા કે વેચવા માટેનાં ખી માટેનું પ્રમાણપત્ર, ખીની શુદ્ધતાની ખાતરી આપતું પ્રમાણપત્ર. s. coat. ખીજાવરણ, ખીજ કવચ, ખીજચાલ, ખીજ માહ્યાવરણ. (૨) અંડકના આવરણમાંથી બનતું ખીશ્વવરણ, (૩) છડેલા ધાન્યનું ભૂસું, છાલ કે છેતરાં. s. coating. ખીજ લેપન, ખીજાવરણ. cotton. લેઢિયા વિનાના કપાસ, જેમાં કપાસિયા અને રૂ અને હોય છે. કપાસનું કાટું. s. crop. મુખ્યત્વે ખી મેળવવા ઉગાડવામાં આવતા પાક. s. device.
s.
ને વાવવાનું સાધન. s. dispersal. ખીજનું પ્રસારણ, ખીજ વિકિરણ. s. dissemination. ખીજ પ્રસારણ. s. drill. જમીનમાં એક સરખી ઊંડાઇએ અને વચગાળાની જગ્યા રહે તેવી રીતે ખીને આરવા માટેનું સાધન કે શારડી. ૬. eliminator. તંદુરસ્ત દાણાને, જંતુના ઉદ્દવવાળા દાણાથી ચાળી જુદા પાડવા માટેનું હાથચાલિત યંત્ર; ઝીણ છિદ્રોવાળા સાધનમાં મૂકીને આ સાધનને ગેળ મેળ ફેરવી દાણાને તારવવાઆવે છે, જેથી રાગગ્રસ્ત દાણા ચળાઈને દુર થાય અને તંદુરસ્ત દાણા અલગ પડે. એક દિવસમાં આ રીતે 450 - 800 રતલ દાણા પર પ્રક્રિયા કરી રાકાય છે. s. farm. ખેતર – ફામ, જેમાં માત્ર ખીજ પેટ્ઠા કરવામાં આવતાં હોય. s. formation. ીનું થવું – બનવું; ખીજ
seed
નિર્માણ. s. germination. ખીજનું અંકુરણ. (૨) ભ્રૂણની વૃદ્ધિના પ્રારંભ. s. harrow. જમીનને સરખી મનાવવીસમતલ કરવી. (૨) ખીને દાખનાર એજારઉપકરણ ૬. hopper. ખીજધાની, બીજ રાખવા માટેનું કે જેમાં બીજ પડે તેવી પેટી, જેની સાથે જડાયેલી નળીએ અને ટાયર હાય, જેથી બીજ જમીન પર પડે. s. leaf. બીજખંડ, બીજપત્ર. s. las. લાક્ષાચૂર્ણ, લાખના દાણા. s. multiplication. બીજûન, બીજ વૃદ્ધિ, ગુણન. s. pan. ધરુંનું કંડુ, છીછરું, માટીનું પાત્ર, જેમાં ધરું કરવામાં આવે છે અને ખીને રાખવામાં આવે છે. s. plant. ખીજ ધરાવતા છેાડ, વનસ્પતિ, બીજધારી વનસ્પતિ. s. plate. ખીજ પ્લેટ. s. plot. ખીને પેદા કરવા માટે અલગ રહેતા પ્લેટ કે જમીનને ભાગ, s. potato. વાવવા માટે રાખેલે કે ચૈાન્ય રીતે કાપેલા આખવાળે બટાકા. s, processing. ખીને યંત્રથી વાવવાની પ્રક્રિયા સરળ બને તે માટે ખીજની અશુદ્ધિઓ ઇ.ને દૂર કરવાની પ્રક્રિયા. (૨) વેચાણ મટે બીને સાફ કરવા, ચકાસવા, તેની આવશ્યક તદર્થ માવજત કરવી અને તેમને પેક કરવા વગેરેની પ્રક્રિયા. s. production. કેવળ ખીજ મેળવવા માટેના પાક લેવા; બીજ નિર્માણ. s. purity. ખીજના નમૂનામાં આખા અને શુદ્ધ બીની ટકાવારી, ખીની શુદ્ધૃતા. s. rate ખીજ૪ર. s. rot. ફૂગ, પાણી ભરાવે કે અન્ય કારકાથી વાળ્યા પછી ખીજને લાગતા સડા. s. scarification. સખત ખીજાવરવાળા બીજને અંકુરણ યેાગ્ય બનાવવા. s. selection વાવવા માટે યાગ્ય ભીની કરાતી પસંદગી. s. stalk. ખીજ નાળ, ખીજ વ્રત. (૨) અંડારાયના જરાયુમાંથી નીકળતા દંડ, જેમાં અંડક હાય છે. ડ. stock. સારી જાતના એલાનું પ્રાણી. (૨) ભાવિ સારી વનસ્પતિ માટે ખાસ પસંદ કરેલું ઉત્તમ પ્રકારનું ખીજ. s. stratification. વાવતી

Page #548

seed
542
segregate
વખતે બી વાંકરિત બને તે માટે તેના ઊંચે આવતી અને બીજમાંથી ઊગતી વિરામ સમયમાં વિક્ષેપ કરવાની પદ્ધતિ, જે વનસ્પતિની શરૂઆતની અવસ્થા. (૩) સફરજન, ચેરી, પીચ, કિવન્સ, ફ્રેન્ચ નાસ- ઉછેરગૃહમાં પુનઃપણ ન થયે હેય તે પતી, પ્લમ ઇ. અંગે હાથ ધરવામાં આવે છે. (૪) સંકર અથવા કલમ કરવામાં છે. આ પદ્ધતિ અનુસાર બીને રેતીના થર આવી ન હોય તેવું ઝાડ. s. blight. બનાવી શિયાળામાં તેને ઠંડક મળે તે માટે ડાંગરને એક રોગ; એ rice Voot rot. તારથી બંધ કરેલી પેટીમાં મૂકવામાં આવે s, rootstock. કલમ અથવા સંકર છે. શિયાળા બાદ વાવણી માટે બીને બહાર કર્યું હોય તેવાં બીજમાંથી ઊગેલ મૂળને કાઢવામાં આવે છે. s.testing. શુદ્ધતા, કલમ સ્કંધ. seedsman. બીજને ફલાયેગ્યતા અને ચેક્સ પ્રકારના બીજા વ્યાપાર કરનાર, જે બીને સાફ અને શુદ્ધ માટેની આવશ્યકતાની કરાતી ચકાસણું- કરવા, તેને ચકાસવા, પેક કરવા ઇ. પરીક્ષા. s. -to-seed, મૂળ ધરુમાંથી કાર્યો કરે છે. seedy. પુષ્કળ બીજધારી. બીને કાઢયા વિના, તસ્થાનીય રીતે બીને (૨) બીજવાળુ. (૩) વાનસ્પતિક લક્ષણે ઉગાડવાની રીત. s. treatment. વિનાનું. (૪) બીજ બનતું. રાસાયણિક પાઉડર, સંયોજને, ગરમી ઇ., seep. જમીનમાંથી પાણીનું ધીમું શ્રવણ થી બીજવાહિત સંક્રમણની સામે બીજની થઈ ખાડામાં ભરાઈ જવું. (૨) છિદ્રો કરવામાં આવતી માવજત. s. tree. મારફતે ભીંજાવું. (૩) વહન દ્વારા પણું બીજધારી વૃક્ષ. s. tube, બીજનલિકા. ગુમાવવું. seepage. શ્રવણ. પાણીના s, vessel. સિંગ જેવી બીજવાહિની, સ્ત્રોતમાંથી જમીનમાં પાણીનું ઊતરવું. પાત્ર. s. wool. રૂના તંતુ કાઢી લીધા s, efluent. બહિ:સ્ત્રવણ. s, influવિનાના લોડ્યા વિનાના કપાસિયા. s. ent અંત:સ્ત્રવણ. year. પુળ બી આપનાર વર્ષ. seed. seet muli. નાની નાજુક શાકીય વન. ed. વાવેલુ, બીજ એરેલું. (૨) બીજાણુ, સ્પતિ, જેનાં કુમળાં પ્રાંકુર શાકભાજી તરીકે ઉન્સેચક, સંવર્ધક દ્રોની સાથે વાવેલું ખવાય છે. કે પૂરું પાડેલું. (૩) બીજ કે બીજે કાઢી segment. ખંડ. (૨) કુદરતી રીતે પદાર્થને લીધેલું. seeding. બીજથી કે શાકીય રીતે વિભાજિત – ખંડિત કરી શકાય તે વનસ્પતિ ઊગશે કે નહિ તે બાબતથી તેને કોઈ એક ભાગ. (૩) અન્ય ભાગથી નિરપેક્ષ રીતે વાવવાની પદ્ધતિ. s. fell જુદ કરવામાં આવતો કે જુદે થઈ શકે ing. પકવ વૃક્ષઘટાને ખુલ્લી કરવી, તે પદાર્થને ભાગ. (૪) નારંગી, ફળ કે જેથી બીજમાંથી પુન: અંકુરણ થઈ શકે. જંતુઓનો ખંડ. segmental. ખંડીય, seedless. બીજ વિનાનું, બીજ રહિત. ખંડને લગતું. s. appendages. S. Early litchi. ઉત્તર પ્રદેશમાં ઉગા- ખંડીય ઉપાગ. s. exchange. ખંડ ડવામાં આવતી બી વિનાની લાડીને એક વિનિમય. segmentation. ખંડ પ્રકાર. s. guava. એક કે બે અથવા અથવા વિભાગોમાં થતું વિભાજન અથવા મુદલે બીજ ન હોય તેવા અનિયમિત ખંડીભવન. s. of characters, ઊગતા વેપારી મહત્ત્વ વિનાનાં જામફળ. ગુણધર્મવિશ્લેષણ. S. Late itchi. ૫. ઉત્તર પ્રદેશમાં segregate. અન્યમાંથી અલગ કરવું, ઊગતી, બીજવિહીન ૫રંતુ સારી જાતની પૃથક કરવું, જુદું પાડવું. (૨) અજિત ન હોય તેવી લ છીને એક પ્રકાર. seed. ન હોય તેવું એકલ. s. polyploidy. lessness. અબીજધારિતા, બીજવિહી- પૃથગુ બહુગુણતા. segregation, નતા. seeding. બીજાંકુર, બાલ પાદપને પૃથક્કરણ, પૃથક્ષવન. (૨) અલગ અલગ ટાપ. (૨) જમીનની સપાટીથી સહેજ સમૂહમાં જાતિઓ અથવા પ્રકારનું થતું

Page #549

Sehima...
543
self
કે કરાતું અલગીકરણ. (૨) જનકકેષમાં નીંદણ જેવી નકામી વનસ્પતિને નાશ કરે સમજનિનિક જનિનેનું પૃથક્કરણ.
તેવું ઝેરી રસાયણ. s. maturation: Sehima aerosana (Rottl.) Stapf. પસંદગીયુક્ત પરિપકવતા. s. oil [.udropogon nervosus Rottl.]. spray, 421890 34017412 adal2519. પાવના, શેડા; તૃણકુળની ઉત્તર પ્રદેશ, selenite. પારદર્શક પાતળા પડમાં મધ્ય પ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર અને તામિલનાડુમાં સ્ફટિકીય કે શલ્કી સટ ફ લાઈમ, સેલે થતી ઘાસચારા માટેની વનસ્પતિને એક નિયમ લવણ. selenium, ગંધકની પ્રકાર
સાથે સંકળાયેલું અને જમીનમાં રહેલું, seismograph. ભૂકંપ જાણવ નું સાધન. બિનધા વીચ તત્ત્વ, જેનું વનસ્પતિ શેષણ
Seismology. ભૂકંપ વિજ્ઞાન. seis કરે છે પરંતુ પ્રાણીઓ માટે તે ઝેરવાળુ છે. mometer. 1454 414416] 201414. Selenothrips rubrocinctus, sigyti seismonasty. કંપ, ૫દન વૃત્તિ. પાનને લાગુ પડતો થ્રિપ કીટ. sejugous. પર્ણિકાની ઇ ડ ધરાવતું. self. સ્વ. s. analysis. સ્વ. ઉસેચન, selection. પસંદગી. (૨) ચચન. (૩) સ્વ-વિલેષણ. s.-blanching. આપસરેરાશ પ્રકારને સુધારવા, તેમાં પરિવર્તન મેળે હરિતપણે ગુમાવવાં. s-cleaning આણવા અથવા તેને વાવવા માટે ઈચ્છિત harrow. સ્વત: રીતે સાફ કરતું કૃષિ લક્ષણે ધરાવતા વ્યક્તિગત પ્રકારની સમગ્ર ઉપકરણ. s.-compatible. સ્વતઃ સમૂહમથી કરવામાં આવતી પસંદગી. s. ફલનક્ષમ, આપ મેળે ફલિત બનતું. s. basis. પસંદગીનો આધાર. s. fo- cultivation. સ્વતઃ ખેડાણ કામ. rest. સઘળાં વયવર્ગો ધરાવતું જંગલ. s.duplicating. સ્વયં દ્વિગુણિત થતું. selective. પસંદ કરવાને ચગ્ય, પસંદ s-evident. સ્વત: સિદ્ધ. s-fed. ક૨વાને પાત્ર, પસંદગીયુક્ત. s. absor- આમ પરાગનયન, સ્વ-પરાગનયન. (૨) ption. પસંદગીયુક્ત થતું અવશેષણ. સ્વ-પૂરિત. s. f. lime વનસ્પતિ s, breeding. ચેકસ ભક્ષણ માટે અથવા પ્રાણીઓની અંતઃ ફલન – અત: પસંદ કરેલા વનસ્પતિ અથવા પ્રાણુના સંવર્ધિત પેઢી. (૨) જનક વનસ્પતિ કે પ્રકારનું (અનિયમિત કે માદચ્છિકની વિરુદ્ધ) પ્રાણી શુદ્ધ ઓલાદના ગુણ પ્રાપ્ત કરે ત્યાં પસંદગીયુક્ત સંવર્ધન. s. contact સુધી અંતઃ સંવર્ધન ચાલુ રહેતું ધારવામાં herbicide. પસંદગી અનુસારનું વન- આવે છે. s-feeder. પક્ષીઓ ચણી
સ્પતિનાશક ૫ર્ષક દ્રવ્ય. s. cutting. શકે તે માટે તેમના ચણના પાત્રમાં આ૫. અન્ય વૃક્ષોની વાવણી, વૃદ્ધિ અથવા વિકાસમાં મેળે પડતું ચણ. s.feeding. વેચ્છાએ આડે આવ્યા વિના પસંદ કરવામાં આવતાં પ્રાણી પિતાને ખોરાક અથવા ચાર મેળવી વૃક્ષોને દૂર કરવા – આવાં વૃક્ષને કાપી લે તેવી ચરાણુની વ્યવસ્થા. s-fertile. નાખવાં. s. fertilization. પસંદગી- પોતાના જ નર તત્ત્વથી ફલિત બનવાની યુક્ત ફલિનીકરણ. s. grazing. બીજી ક્ષમતા. (૨) સ્વ-ઉર્વર. s. fertility. વનસ્પતિને છેડીને ચોકસ પ્રકારની વન- અન્ય પ્રકારના ફળમાંથી પરાગરજ મેળવ્યા
સ્પતિને ચારા તરીકે પસંદ કરવાની પ્રાણી વિના ફળની લિનક્ષમ બી પેદા કરવાની એની વૃત્તિ. (૨) પસંદગીયુક્ત ચરાઈ. s. શક્તિ. sfertilization. સ્વ-પરાગharvesting. પસંદગી અનુસાર કરવામાં નયન દ્વારા ફલિત બનવાની ક્ષમતા. s. આવતી લણણી કે કાપણું અથવા મોલ -fruitfulness, બીજા પ્રકાર દ્વારા લેવો. s. herbicide. પસંદગી અનુ. પરાગરજ મેળવ્યા વિના જ ફળને પકવ સાર શાકીય વનસ્પતિને નાશ. (૨) કરવાની વનસ્પતિની નીજી ક્ષમતા; સ્વમુખ્ય પાકને નાશ કર્યા વિના ઘાસપાત કે પરાગનયન દ્વારા ફળ પેદા કરવાની –

Page #550

self
544
semen
ફલિત બનવાની વનસ્પતિની ક્ષમતા. s. ness. પરાગનયન માટે પોતાના જ -incompatible. સ્વફલન માટે પ્રકારને ઉપયોગ કરતાં ફલિત થવાની અગ્ય – અક્ષમ; સ્વતઃ અસંગતતા – અને વનસ્પતિની અક્ષમતા. સમર્થતા. sinduced. સ્વપ્રેરિત. s. sem. વાલ. mulching soil. સ્વત: કર્ષિત બનતી sematic. દુશ્મનને ભગાડી મૂકવા - – ખેડાતી જમીન. (૨) ઊડી ફાટમાં ચેતવવા અથવા તેનું ધ્યાન ખેંચવા પ્રાણું વિભાજિત થતી અને સુકાઈ જતી સપાટી પરના વિવિધ પ્રકારના રંગે કે ચિહને. પર દાણાદાર બનતી જમીન, વરસાદ Semecarpus anacardiann L. f. આવતા, જેના દાણાદા૨ કણે ફાટે છે. s. [Sy.. Anacardum orientale L.). -ploughing soil. જુઓ selfmul- કાકમારી, ભીલામ્ નામનું પંજાબ, આસામ, chi «g soil. s.-polinated. 20 421 ખાસી ટેકરીઓ, મધ્ય પ્રદેશ અને પશ્ચિમ ગિત, આત્મ પરગિત.s-pollinatien. દ્વીપકલ્પીય પ્રદેશોમાં થતું એક વૃક્ષ, જેના સ્વ–પરાગનયન, સ્વત: પરાગનગતા. (૨)એક ફળના પરિબાવરણમાંથી મળતું કાળું રેઝિન, જ ફૂલના પરાગાશયમાંથી તેની જ પરાગ કાપડ પર ચિહન લગાવવાના કામમાં નલિકામાં પરાગરજનું જવું અથવા, એ આવે છે. તેનાં બીને પીલીને કાઢવામાં જ છાડનાં બીજા ફૂલની પરાગનલિકામાં આવતું તેલ ઊધઈ સામે ઉપગમાં લેવામાં તેનું જવું. (૩) અલિંગી પ્રજનન ધરાવતી આવે છે તથા તેનાથી ફરશને શોભાયમાન વનસ્પતિ. s-propagation. સ્વ. બનાવવામાં આવે છે. તેના કાષ્ઠફળ ચામડાં વર્ધન, સ્વ-પ્રગુણન. s-propelled કમાવવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. high clearance sprayer. semen, વીર્ય, શુક્ર. (૨) શુક્રાણુ કે શુક્રછંટકાવ માટેનું સ્વચાલક સાધન. (૨) કેષ ધરાવતું પ્રજનન તંત્રના નરના વૃષણઊંચી જમીન પરના પાક પર છંટકાવ માંથી સ્ત્રવાતું જાડું, સફેદ પ્રવાહી. s. ક૨તું જળચાલિત છંટકાવનું સાધન, જે collection funnel. કૃત્રિમ બીજ5–8 ફૂટ ઊંચા છેડ પર સહેલાઈથી છટ. રાપણ અથવા વીર્યસ્થાપન માટે વીચ એકઠું કાવ કરી શકે છે, અને આ રીતે દિવસમાં કરવા માટે નિની સાથે જડેલી રબરની 10-15 એકર જમીનને આ હેતુ માટે ટયુબ, જે દ્વારા વીર્ય વહન થાચ છે. s. આવરી લઈ શકે છે. spruning. collector. કૃત્રિમ વીર્ય સ્થાપન માટે કુદરતી છટણી (૨) પ્રકાશ અને પોષણ, પાલતું નરપ્રાણીનું વીર્ય એકઠું કરવા માટેનું અપક્ષય, જંતુ, પવન ઈ.થી જીવંત સાધન અથવા તે માટેનું પાત્ર, જેમાં કૃત્રિમ વનસ્પતિમાંથી કુદરતી રીતે જ ડાળાં નિ અને ટેસ્ટ ટયુબ જેવા ભાગ હેચ છે. s. પાંખળાં કે શાખાઓનું થતું પતન કે મૃત્યુ. plasma. વીર્યરસ, વીર્યનું પ્રવાહી દ્રવ્ય. s-seed. સ્વત. બીજ રેપણું-એરણ. seminal. બીજ, વીર્ય અથવા પ્રજનન (૨) આપમેળે જ પોતાનાં જ બીને પ્રસારિત અંગેનું, પ્રજનનીય, અંકુરક્ષમ. (૨) વીર્યનું કરવાની ધટના. s.-seeded. આપમેળે ને અંગેનું. s. fuid. વીર્ય. s.roots. વાયેલું. s-seeding. ખુદ વનસ્પતિ અંકુરિત બનતી મકાઈ કે અન્ય ધાન્યમાંથી પોતે જ પોતાનાં બીને પ્રસારિત કરે તે પાચ રીતે ઊગતાં નાનાં મૂળ. s. state ઘટના કે ક્રિયા. (૩) પિતાનાં જ બીજ અવિકસિત અવસ્થા. s. vesicles. પ્રસારિત કરતી (વનસ્પતિ). s.sterile. શુક્રવાહિનીના છેડે આવેલી ગ્રંથિઓ, સ્વવંધ્ય, પોતાના જ નરદ્રવ્યથી ફલિત જે પ્રત્યેક મૂત્ર માર્ગની સાથે જોડાયેલી બનવાની અક્ષમતા ધરાવતી (વનસ્પતિ). હોય છે; આ ગ્રંથિઓને સ્રાવ શુકણનું s, sterility. સ્વવધ્યતા. s. susta- વહન કરતા હોવાનું મનાય છે. semiining. 29196uf. s. unfruitful. nation. 94741 of 4801741

Page #551

semi-.
545
separate
પ્રક્રિયા. (૨) શુક્રાણુનું ખલન, વીયેસ્ત્રાવ. પ્રકારની ખાદ્ય વાનગી. seminiferous. બીજધારણ, વીચનું ઇemur. શીમળો. વહન.
sena. ટિંકચર બનાવવામાં ઉપયોગમાં semi– અર્ધ અર્થસૂચક પૂર્વગ.
લેવામાં આવતું એક પાનધારી વૃક્ષો જુઓ semi-annual. અર્ધ-વાર્ષિક (વનસ્પતિ); Indian senna. અર્ધા વર્ષ માટેજ ઊગતી અથવા દર છ sengri. વાર્ષિક કે દ્વિવાર્ષિક શાકીય વનમહિને પુનરાવર્તિત બનતી (વનસ્પતિ) સ્પતિ. (૨) મેગરી. semi-arid. બર્થ-શુષ્ક અથવા અર્ધ-વેરાન senii. રણમેથી. (ભૂમિ). સત્ય રણ અને ઉપભેજ ધરાવતા senna. જુઓ Indian senna. વિસ્તારો વચ્ચેનો પ્રદેશ. s. a. clima- sense, સંવેદના જગાડનાર વિશિષ્ટ દૈહિક te. અર્ધશુક માહવા.
શક્તિ. (૨) દષ્ટિ, શ્રવણ, ગંધ, સ્વાદ અને sermicell. બધેકષ.
સ્પર્શની પાંચ જ્ઞાનેંદ્રિયો પૈકીની ગમે તે semidry áate. ઉચ્ચ શર્કરા દ્રવ્ય એક જ્ઞાનેંદ્રિય. (૩) સંવેદન અનુભવવું. પણ અલ્પ ભેજ ધરાવતા ખજૂરને એક (૪) સમજવું. s. organ. બાહ્ય સંવે. પ્રકાર. (૨) ખારેક. s. drying oil. દના ઝીલનાર ક્રિયાશીલ અંગ, સંવેદનશીલ 90 થી 12] આડીન મૂલ્ય ધરાવતું કાંગ. sensibility. સંવેદના. senતેલ, જે હવામાં ખુલ્લું રાખવામાં આવે sitive, સુગ્રાહી, સંવેદનશીલ. (૨) ઈદ્રિત, ધીમી ગતિએ સુકાય છે, જેમ કે એનું, ઇંદ્રિયને લગતું. (૩) ગ્ય કારકનો
કપાસિયાનું તેલ અથવા તલનું તેલ. ઝડપથી પ્રતિચાર કરનાર. s. plant. semifluid sol. અર્ધદ્રવ એલ. લજામણી, રિસામણ. s. wool sor semigami. અર્ધયુમન.
rel.stil. sensitization. Fuel sena-nard wood. નરમ કાછ અને કરણ. sensorial. સંવેદનશીલ. (૨)
દઃ અથવા સખત કાષ્ઠની વચ્ચે વય અને જ્ઞાનદ્રિયને લગત. sensorium. લિગ્નીભવનની દષ્ટિએ વનસ્પતિના પ્રરાહ. મુખ્યત્વે દષ્ટિ, ગંધ, શ્રવણ, સ્વાદ અને સ્પર s-h. cuttingપ્રજનન માટે (જેમાં સંવેદનાને પણ સમાવેશ થઈ જાય અર્ધદઢ કચ્છના કરવામાં આવતાં ટૂકડા. છે, તેનું પ્રાણીઓનું સમગ્ર સંવેદનતંત્ર, s. hardy. વધારે મજબૂત વનસ્પતિ, (૨) સંવેદનાનું સ્થાન; મગજ, કરોડરજજુ જેટલા પ્રમાણમાં અતિશય ઠંડીને સહન અથવા આ સોનું ધૂસર દ્રવ્ય. (૩) સમગ્ર કરે તેટલી ઠંડી સહન કરી ન શકનાર મજાતંત્ર. sensory. સંવેદનાવાળું, (વનસ્પતિ).
સંવેદનાતંત્રનું, સંવેદનાનું અથવા જ્ઞાનેન્દ્રિયાનું semilethal factor, આંશિક -અર્ધ
વાહક, ઘાતક કારક
sentha. મુંજ ઘાસ, મુંજતૃણ. semipermeable. અર્ધપારગમ્ય, અર્ધ sepal. બાહ્ય દળ, વજ પત્ર, બાથ ભ્રમિચક્ર પ્રવેશશીલ. s. p. membane, અર્ધ- કે વજને પુષ્પીય ભાગ, ફૂલના વજન પારગમ્ય કલા અથવા વચા..
ખંડ. sepaloid, વજ પત્ર સંદશ, બાધ semi-quantitative method. દળ જેવું. અર્ધપ્રમાણાત્મક પદ્ધતિ.
separate. પૃથક્કરણ વર્ગ. (૨) એક જ semeiology. semiology. se વ્યાસમાં જમીનના કણને સમૂહ. (૩)
meiotics. semiotics. રોગ લક્ષણ અલગ મૂકવું, જદું પાડવું, વિમુક્ત કરવું વિજ્ઞાન.
સંપર્ક અથવા યુગ્મ-જેડીથી દૂર કરવું. ૪ semola, semolina,ડયુરમ પ્રકારના દૂધને તેના ઘટકોમાં વિભાજિત કરવું, ઘઉંમાંથી બનાવવામાં આવતી એક દૂધમાંથી સ્નેહલ દ્રવ્ય છૂટાં પાડવાં. (૫ કૃ.-૩૫

Page #552

sepsis
ફળ, દાણા ઇ.ને કદ અનુસાર છૂટાં પાડવા. separated milk. મલાઈ-માખણ - સ્નેહલ દ્રચ કાઢી લીધેલું દૂધ. યાંત્રિક રીતે સમ્રળાં સ્નેહલ બ્યાને કાઢી લેવામાં આવ્યાં હુંય તેવું દૂધ, સેરેટ દૂધ. se paration, પૃથક્કરણ, વિયુક્તિ, વિયેાજન, વિયેાગ. s. layer. વિચ્છેđક પડ. separator. મલાઈને કાઢી લેવાની યુક્તિ જેવું ઘટકોને અલગ અથવા દૂર કરનાર યાંત્રિક અથવા અન્ય પ્રકારનું સાધુ ઉપકરણ,
sequence. ક્રમ, ક્રમાનુખદ્ મ, sequester agent, પૃથકકારક,
546
sepsis. પર્ કારકાની હાજરીના કારણે અને અન્ય રાગેાત્મા સૂક્ષ્મ સજીવે અથવા લોહી કે પેશીમાંના તેમના વિષ અથવા કાહવાટથી થતા સંક્રમણ, ચેપ કે વિષાક્તતાની અવસ્થા. septa (ખ.વ.).septum (એ.વ.). પડદે, પડ. (૨) ફળ, હૃદય, નાક, જિવા ઇ.ને બે વિવરામાં વિભાજિત કરતી ત્વચા, કલા કે પડ. (૩) કૂંગતંતુ કે ખીનમાંના અનુપ્રથ ખંડ. (૪) septal. પડદાનું, septate. પડદા કુ પડથી વિભાજત. (૧) અંડાશય, તેના ખરામાં વિભાજિત હોય તેવું (ફળ). (૩) ફૂગ, તંતુ કે અનુપ્રસ્થ દીવાલવાળે ખીજાણુ. (૪) પડ અથવા પડદાવાળું. septicaemia, septicemia. જીવાશુક્તતા જીવાણુ રક્તસક્રમ; વિષાક્તતા. (૨) લે હીમાં સૂક્ષ્મ જીવાણુએએ નિર્માણ કરેલી વિષાક્તતાની અવસ્થા; જુએ haemorrhagic septicaemia. Septoria chrysank/emela એક જંતુ, જે પાઈ રેથ્રમને ગાવિષ્ટ બનાવે છે. S. nodorun. ધઉંને રેગે.ત્પાદક કીટ. 8. Lic:. ઘઉંને રંગે પાદક કીટ, septaple planting. ષટકોણીય વાવણી.
રક્ત
sequela. રોગના હુમલા ખાદ રહી વા પામતી માંદગીની અસર.
sero-.
sera (ખ.વ.). serum (અ.વ.). રક્તજળ. રક્તરસ; લેહી ધનીભૂત થયા બાદ રહેતા લેહીને પ્રવાહી ભાગ; લેહીના કોષ આવલંબિત હોય તેવે ચેખ્ખા ધાસના જેવા રંગવાળે! લેહીને પ્રવાહી ભાગ. (૨) ત્વચાને દ્રવિત કરનાર જળમય પ્રવાહી. (ક) જીવાણુની રસીને કવિને અંતઃક્ષેપ કરેલા પ્રાણીને પ્રતિરક્ષા માટેને રસ, જેને ઉપયોગ રોગ પ્રતિરક્ષા મેળવવ માટે કરવામાં આવે છે. (૪) રસી. s. inoculation. અન્ય પ્રાણીના લેહીમાં પ્રતિપિંડ ઊભા કર્યા હ્રાય તેવી રસી કાઢીને, રાગેષાદક ચેકસ પ્રકારના સવેની સામે નિષ્ક્રિય રાગ પ્રતિરક્ષા મેળવવા, તંદુરસ્ત પ્રાણીના શરીરમાં તેને કરવામાં આવતા અંત:ક્ષેપ. s. protein. રક્તજળ પ્રેાટીન. s. sickness. રસીને અંત:ક્ષેપ કર્યા પછી ાવતી માંદગી -- શરીરની દેહધર્માંય અવરથતા,રાજળ માંદગી. sero. serum (એટલે રક્તજળ) મટે વપરાતું પૂર્વગ, sero-agglutination test, કેટલાક રંગની પરીક્ષા કરવા માટે લેહીમાં એડ્યૂટિનિન નામના પ્રતિપિંડા છે કે નહિ તે જોવા માટે રક્તળની કરવામાં આવતી પરીક્ષા – કસેટી. sero. logic("al). રક્તજળ અથવા લેહીના પ્રવાહી દ્રવ્યના ઉપયોગ આવશ્યક ખનતા હાય તેવી સજીવે અથવા સક્રિય દ્રવ્યે.ની પરીક્ષા કરવા લેહીની કસેટી અંગેનું. (ર) રક્તજળનું – તે અંગેનું. s. diagnostic test, વિવિધ રંગેનું નિદાન કરવા માટે પ્રાણીઓના રક્તળના કરવામાં આવતા ઉપયેગ. s. reaction, રક્તળ પ્ર તેક્રિયા. Serology. રક્તજળ અને તેનાં કાર્યાના અભ્યાસનું વિજ્ઞ ન. seropurulent. રક્તરસ અને પરુનું, serotype. રાજળની કસેટીન ઉપયાગના પરિણામે એક જ પ્રજાતિમાંથી અન્ય સજીવોથી જુદા પડતા સજીવાને એક પ્રકાર, erus. જળમય, જળ જેવું: પનીર જળ જેવું, (૨) રક્તરસ અંગેનું, રક્તરસ સંબંધી. (૩) રક્તરસ દા કરનાર કે રક્તરસધારી

Page #553

sesame
serang
547 (શરીર). s. exudate. ઘાના કારણે બીને ૫કવ થવાને સાધારણ સમય વીતી પેશીમ થી થતા રકતરસ જે સ્ત્રાવ. s. જાય ત્યારબાદ બીનું વિતરણ કરતી infamation. રક્તક ળ કપ. s. (વનસ્પતિ).
embane. દ્રવત્વચા, દ્રવકલા. serpent gourd. ૫રવળ. serang.Caskanopsis indica A.DC. serpentine. સર્પિલ. (૨) જલાવિત નામનું સારંગ તરીકે ઓળખાતું ખાસી મેગ્નેશિયમ સિલિકેટ, એલિવીન પ્રકારની ટેકરીઓ અને પ. બંગાળમાં થતું એક ઝાડ સાથે ધરતીના પિપડામાં મળતું એક ટકા sere. ક્રમ, શ્રેણ, કેટિ. (૨) સંચ%. જેટલું ખનિજ, (૩) દ્વિતીયક ખનિજ તત્તવ. (૩) ખડકાળ જમીન, જળાશય કે સામાન્ય s. layering. સપિલ સ્તરીભવન. જમીન પર એક સરખે વનસ્પતિ વિકાસને serra. દાંતાદાર સંગ, સચના અથવા અનુક્રમ. s. climax. સંચ% પરાકાષ્ઠા કિનારી કે ધાર. serrated. કિનારી કે ચરમાવસ્થા; વનસ્પતિ વિકાસના અનુ- પર તાદાર ખાંચ, કરવત જેવી કિનારી કમની ચરમાવરથા. serial. ક્રમવાર, ધરાવતાં પાનવાળી (વનસ્પતિ). s. કમાનુસા૨, ક્રમિક, ક્રમબદ્ધ. s. dilu- dentate. 2121901 sgraa. serrution. કમિક તનૂકરણ, ક્રમિક મંદીભવન. late. ઝીણા કંતાદાર, નાની ખાંચ અથવા seriate. શ્રેણીબદ્ધ, ક્રમાનુસાર. દાંતાની હારવાળું. series. શ્રેણ. સંબધિત પરિણામે અથવા service. મૈથુન, સંયુમન ક્રિયા. (૨)
મ ધરાવતે સમૂહ, જેમાં લાક્ષણિક સેવા. s. period. સંયુશ્મન – મૈથુન પ્રારૂપ કે વિવરણની વૃત્તિ હોય છે; પુર- અને ગર્ભાધાન વચ્ચેનો સમય. (૨) ગામી સારા પ્રત્યેકને સમૂહ. (૪) ક્રમ, સેવાનો સમય ગ્યવસ્થા, અનુગામિત, હાર, સટ, સંબ- sesame. 164; Sesamum ferying. ધિત પ્રજાતિ કે કુળની સાથે સંબંધ ધરાવ- Sesamana indicum L. [Syin. S. oriનારની સંખ્યા. (૫) સમાન ગુણધર્મોવાળાં thlale L]. નામને ભારતને અગત્યને તને સમૂહ કે સમાન મૂવકોનું તેલીબિયાને છોડ, જેનાં બી એટલે તને સંજન. (૬) સમાન લક્ષણે વાળાં સ્તરોને શેકીને, ખ ડની સાથે ભેળવીને અથવા સમૂહ. s. cutting. પ્રજનન અને મીઠાઈની સાથે ખાવામાં આવે છે. તલ રક્ષણની જોગવાઈ થઈ શકે તે રીતે વૃક્ષની કાળા અને સફેદ એમ બે પ્રકારના હોય કરવામાં આવતી કાપણી.
છે. તેને પીલીને કાઢવામાં આવતું તલનું serf. ભુ દાસ, ખેત-ગુલામ. s. labou- તેલ રઈમાં તેમ જ સાબુ, સૌંદર્ય rer. ભૂદાસ કામદાર, ખેતગુલામ-મ૨. પ્રસાધને, માથાનું તેલ, વનસ્પતિ ધી serfdom. ભૂદાસતા, ખેતગુલામી. બનાવવાના કામમાં આવે છે. તેલ કાઢી sericate. મુલાયમ રેશમ જેવા વાળથી લીધા બાદ રહેનો ખેળ પશુ આહાર આચ્છાદિત, મુલચમ સપાટીવાળું. seri. અને ખાતર તરીકે ઉપયે ગમાં લેવામાં આવે ceous. Si suricate, seri- 3. S. leaf and pod cater. culture. રેશમ ઉત્પાદન, રેશમના કોશે- pillarતલના છેડનાં પાન અને સિંગને ટાને ઉછેર. (૨) રેશમના ઉત્પાદનના કાચા ઉપદ્રવ કરતી ઈયળ. s. oછે. તલને માલનું સંવર્ધન
પીલીને કાઢવામાં આવતું તેલ - તલનું તેલ, Serissa fitida (L.F.) Willd. જેને ઈમ, શરીરને માલીશ કરવા, [S :. S. copicaThuias.). આકર્ષક સગધી દ્રવ્ય અને સૌંદર્ય પ્રસાધનો, લિની શોભા માટે વાવવામાં આવતે છેડ. સાબુ, વનસ્પતિ ઘી બનાવવા ઉપગ serotinous. ડાં ફૂલ આવે અથવા કરવામાં આવે છે. તેને ઓષધીય ઉપવા ગ મોડાં ફળ બેસે તેવી (વનસ્પતિ). (ર) પણ થાય છે. તેમાંથી sesamin નામનું

Page #554

sesame
548
sesban
દ્રવ્ય મળે છે. s. licake. તલને જેના કારણે છોડ કરમાઈ જાય છે. ખેાળ; તલને પીલી લીધા પછી રહે તે
Sesamia infereds Walk.ઘઉં, ડાંગર, અવશેષ, જેને પશુનાહાર તથા ખાતર
મકાઈ, જવ, ઓટ, શેરડી, જુવાર, બાજરી તરીકે ઉપગમાં લેવામાં આવે છે. sesamin. તલના તેલમાં રહેતું સફેદ,
- ઈ.માં પડતી ગુલાબી ઈયળ. સ્ફટિકીય સંયોજન, જે પોતે જંતુદન - sesban. સેવની, જયંતિનું ઝાડ. sesહે વા છતાં, તેમાં પાયરેશમ બનાવટે ને bania. ovala; Sesbunia bispinosa ઉમેરવાથી, જંતુદન ગુણવાળું બને છે. (Jacq) v. F. Wight [Syn. S. sesamoid. તલ જેવું, તલ સદશ. (૨) aculeataPers.].નામનું ઝાડ, જેનાં પાન કેણીય સંરચનાની બંધની પર થતાં નાનાં ડાંખળાં ખાતર તરીકે ઉપયેગમાં લેવાય છે; હાડકાં. sesamum, તલ. s. blight. લીલા ખાતરમાં આ ઝાડનું ખાતર અગ્રસ્થાને Corcospira sesami Zimm. 1411 3. S. cannabina (Retz.) Pers. જંતુથી તલીને થતો એક રેગ. s. cake. [Syn. S aculeata Pers. var. canતલનું તેલ કાઢી લીધા પછી અવશેષ રહેતો mahina Baker). ઈક્કડ નામને ઊંચે તલને બળ. જે પશુ આહાર અને ખાતર છેડ, જેના રેસાની માછલી પકડવાની તરીકે ઉપયોગી છે. s. dry root જાળ બનાવવામાં આવે છે. ઉપર ત છાયા rot, તલના છેડનાં મૂળને Macro. માટે તથા લીલા ખાતર માટે તેને વાવવામાં phumina phaseoli. 01341 den Dyla . S. grandiflora (L.) તલના છેડને થતો રોગ. s. (til) gall Poir. [Syn. Robinia grindiflora ay. તલને લાગુ પડતી મચ્છરના જેવી L; Agali gadiflora Desv.]. માખ અને તેનાં ડિબ ફૂલની કળી ૫૨ અગથિયે નમનું આસામ, ૫. બંગાળ, સેજ જેવી ગાંઠ બન વી, છેડને સૂકવી ગુજરાત, આંધ્રપ્રદેશ અને તામિલનાડુમાં નાંખે છે. S. indicum L. [Syn. ઉગાડવામાં આવતું ઝાડ, જેના પાનની S. orientale L]. તલને ઉત્તર શાકભાજી બનાવવામાં આવે છે, ઉપરાંત પ્રદેશ, મધ્યપ્રદેશ, રાજસ્થાન, આધ્રપ્રદેશ, નાગરવેલના પાનને ટેકે આપવા તથા તામિલનાડુ અને મહારાષ્ટ્રમાં થતે છેડ, છાયા માટે તેને ઉપગ કરવામાં આવે જેનાં બીને પીલીને તેલ - તલનું તેલ 9. S. sbean (L.) Merr. Syn. કાઢવામાં આવે છે, જે સેઈમાં, સુગંધી S. aegyptiuca Pers; Auschynoinene દ્ર, સાબુ, સૌંદર્ય પ્રસાધનો અને વન- sesban L.]. જયંતિ, સેવરી નામને
1 ધી બનાવવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં ભારતભરમાં થતા મેટા છેડ, જેના આવે છે, તેલ કાઢી લીધા બાદ અવશેષ પ્રકાંડના રેસાનાં દોરડાં બનાવવામાં આવે રહેતો તલને ખેાળ પશુ આહાર અને છે, પાનને પશુ આહાર બનાવવા માં આવે ખાતર તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં લાવે છે. છે, અને પવનના સપાટાને ખાળવા તેને S. laciniatum. અડબાઉ વગડાઉ તલ. વાવવામાં આવે છે. s. bacterial s. phyllody. Soul Sesamum disease.Xanthomonas sesbaniae. rosette. s. prostrala: 1, અડબાણ – નામના જતુથી જયંતિ નામના ઝાડને વગડાઉ તલ. s. rosette. તલને લાગુ થત એક રોગ. s. leaf spot. પડતો વિષાણુજન્ય રોગને એક પ્રકાર, Cercospora jesbaniae, 11401 avan જેમાં છેડ કુંઠિત બને છે, તેની ટોચ પર જયાત નામના ઝાડનાં પાનની ઉપલી રિબન જેવાં નાનાં પાન થાય છે. s. સપાટી પર નાના પીળાશ પડતા ડાઘને wilt. Fusarium vusinfectum. થતો રેગ. s. seedling blight. નામનાં જંતુથી તલને થતે એક રેગ, Collectotrichum capsici. નામના જંતુથી

Page #555

Seseli..
54
sex
જયંતિ નામના ઝાડને થતા રોગને એક Hubbard. ચારા તરીકે ઉપયોગમાં પ્રકાર.
આવતી એક વનસ્પતિ, જેના દાણા ખાવાના Seseli diffiisum (Roxb. ex $1HHila 3. S. palmifolia Sm.) Santapau & Wagh (Syo. (Koenig) Stapl. એક પ્રકારને ઘાસS. indiciun Wight & Arn..90- 21121. S. sphacelata (Schumach) જોબન નામની ઉત્તર પ્રદેશ, પ. બંગાળ Stapf & Hubbard ex Moss. અને બાસામમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ, ઘાસચારા માટે ઉગાડવામાં આવતી વનજેનાં ફળ પેટની ગરબડ અને કૃમિના સ્પતિને પ્રકાર. S. verticillata (L.) ઉપાય તરીકે કામમાં લાવે છે.
Beauv. તામિલનાડુ અને આંધ્રપ્રદેશની sessile. અવૃત, કદંડી; દંડ કે વૃત તૃણકુળની વનસ્પતિ, જેને દાણા ખાવામાં વિનાનાં અંગે ધરાવતું. (૨) પ્રકડની આવે છે; મેટી કુતેલી, મેટીકૂંચી. માફક કોઈ ટેકા વિના આધારની સાથે setting pen. ઈંડાં સેવતી મરધી. સીધું જ જડાયેલું. s. fiewer. અદંડી settled area. સ્થિર વસ્તીને વિસ્તાર. પુષ્પ. s. leaf. દિંડી પર્ણ.
settlement. વસ્તી વસાહત. (૨) set. કલમ, પ્રજનનક્ષમ ના ભાગ. બંબસ્ત. (૩) નિકાલ, સમજતી. s. (૨) કંદ, પ્રહ કે ગેલક ઇ. (૩) પાંખડી officer મહેસૂલી – બંદે બસ્તી અધિકારી. કે દળના ખરી જવા પછી તરત જ અંડા- (૨) વસાહતને અધિકારી. settler. શય પર જોવામાં આવતો શોથ. (૪) અધિવાસી, વસાહતી. ઈંડાને સેવવાના હેતુસર મરધીની હેઠળ seville orange. ખાટી મેસંબી -૧થવા ઈનકયુબેટરમાં તેમને મૂકવા. 5. sewage, ગટર, નાળી, મેરી ઇ. માં out. બગીચ', ઉછેરગૃહ ઇ.મ છેડ રેપ. વહેતા મેલ, કચરો, s. farm. મળ અને s, seed. કૂલમાંથી બી બનાવવું.
અપવાહ નું પાણીવાળું ફાર્મ. s. irrigseta (એ.વ). Setae (બ.વ.). કડક વાળ, ation. મળ-જળ સિંચાઈ. s. sickકટે કે અણુવાળું દબંગ અથવા ઉપાંગ. (૨) ness. મળ-જળની સતત સિંચાઈ મેળવશેવાળના સંપુટને ટેકા બાપના૨ દડે. (૩) ના૨, ખાસ કરીને રેતાળ જમીન અથવા ઈચળને વાળ. (૪) શલાકા, દંડ, વજ- બધા પ્રકારની ૪મીનની અવસ્થા, જેના કેશ setaceous. કાંટાળું, કટા પરિણામે ઉત્તરોત્તર પાક એ છે ઊતરત આકા૨નું.. setiferocis. કાંટાવાળું. જાય. આ અવસ્થાના ઈલાજ તરીકે setiform. શલાકાકાર, કાંટાળું. seto- જમીન પર એકઠા થયેલા મળને દૂર કરી se. ક'ટાળું.
પણીને વહેવા દેવામાં આવે અથવા તેને Setaria glauca (L.) Beauv. (Syn. નિકાલ કરી તેનું જમીનમાં સવણ થાય
Punicum glucum L.]. (audi તેવું કરવામાં આવે. જમીનની સુધ રણું મુખ્યત્વે આ ધ્ર પ્રદેશ અને તામિલનાડુમાં કરવા માટે હાથ ધરવાના અનેક ઉપાયે થતું કુતેલી નામનું ઘાસ. s. italica (L.) ઉપરાંતને આ એક ઉપાય છે. s. sludge. Beauv. Syn. Panicuin italicum મળ ઇ. ના નિકાલ માટે મળ પ્રક્રિયા L; Cugetochloa ilatica (L.) Scri- કરવામાં આવી હોય ત્યારબાદ અવbn.]. કાંગની, મેટી કુતેલી કે મેટી કુચી શિષ્ટ રહેતું કાર્બનિક દ્રવ્ય, જેને ઉપયોગ નામનું ઘાસ, જે આધ્ર પ્રદેશ અને તામિલ- ખાતર તરીકે કરવામાં આવે છે. s. નાડુમાં થાય છે, જેને ઉપયોગ અતિમૂત્રતા water. મળને પ્રવાહી ભાગ. જુઓ તથા વાતોગ તથા સંધિવાની સામે effluent. કરવામાં આવે છે. s. pallide-fusca sex. નર, નારી કે ઉભયલિંગી જાતિ, (Schumach.) Stapf & C. E, જાતિ, લિગ. (૨) એકગુણિત જન્યુના

Page #556

sex
550
shaft
સંયુગ્મનથી કિકીય કષ ફલિતાંડ નિર્માણ તેવાં ઉચ્ચ કોટિનાં બી પ્રાપ્ત થાય છે. કરવાનું સ ધન-યુક્તિ. s. characters. આ પ્રથાના ગેરફાયદા એ છે કે રેપ દ્વારા પ્રજનન કે લિંગી અંગોની ઉપસ્થિતિ ઉપરાંત ઉગાડવામાં આવતાં વૃક્ષ એક સરખાં વૃદ્ધિ અન્ય લક્ષણે, જેથી એક જાતિની વ્યક્તિને વિકાસ ધરાવતાં હોતાં નથી, નીપજ અને અન્ય જાતિની વ્યક્તિથી અલગ તારવી ફળ આપતાં લાંબો સમય લે છે, એટલાં શકાય. (૨) ગૌણ લિંગી લક્ષણ. s. ch. મેટાં થાય છે કે તેની જાળવણુ ર્થિક romosome. લિગ -રંગસૂત્ર; ગર્ભસ્થ રીતે મેં ધી થઈ પડે છે, અને ઉચ્ચ કેટિના બાળકની જાતિ નક્કી કરતું સૂત્ર; પ્રત્યેક ગુણધર્મો કાયમ કરવાનું લગભગ અશક્ય પ્રાણીને આવા રંગસૂત્રની એક જોડ હેય બને છે. s. phase. યૌવનાવસ્થા, છે. s. fifferentiation. લિંગ- યૌવન, જવાની. s, reproduction, વિભિન્નતા. s. feathers. મેટા ભાગનાં લિંગીય પ્રજનન કલિંગી અથવા વનસ્પબતકોની પૂછડીનાં પીછાંને અગ્રભાગ, જે તિક પ્રજનનથી ભિન્ન એવું જન્યુથી થતું નર પ્રાણીની પુખ્તતા જાણવા માટે ઉ૫ગી પ્રજનન. s. p. cell. લિંગી પ્રજનન બને છે. s. glands. હિંગ-ગ્રંથિએ, કષ. sexupara. ફલન વિના નવી જે નરમાં વૃષણ અને માદામાં અંડાશય વ્યક્તિ પેદા કરવાના માદા અંગનું એકરૂપ. હોય છે. s. hormones. લિગ અંતઃ- shaddock. તાજ ખાવા લાચક એક સ્રાવ; સ્ટેરોઈડ સમૂહન અંતઃસ્ત્રાવો, જે ખટમધુ ફળ, જુઓ pummelo. લિંગી અંગે અને ગૌણ લિંગ લક્ષણે અને shade. છાયા, સીધા સૂર્યનાં કિરણેઆવિષ્કારનું નિયમન કરે છે. s. linka- તડકાથી રક્ષાયેલા વિસ્તાર કે સ્થાન. વચ્ચે ge. લિંગ ગ્રંથન. (૨) લિંગ રંગસૂત્રમાં આવતા પદાર્થ વડે અત્યંત કે પ્રખર પ્રકાશ રહેલા ચોકસ જનિનના કારણે જાતિની સામેનું કાવરણ. sh. bearer. છાયા સાથે સંકળાયેલાં લક્ષણોનો સહસંબંધ. | હેઠળ ટકતાં અને વૃદ્ધિ તથા વિકાસ પામતાં s, ratio, કોઈ એક સમૂહ કે વસ્તીમાં સ્ત્રી વૃક્ષની જાતિ.sh, demander.સાધારણ અને પુરુષ વસ્તી વચ્ચે ગુણોત્તર-પ્રમાણ. વૃદ્ધિ અને વિકાસ માટે, ખાસ કરીને પ્રાર. sexed chicks. ઈડાંને સેવતી વખતે ભના સમય માટે કેટલાક પ્રમાણમાં છાયાની જાતિ અનુસાર બને અલગ તારવવાં, -બાવશ્યકતા ધરાવતા વૃક્ષોને પ્રકા૨. sh, જેથી નર બચ્યું કે માદા બચ્ચે ખરીદવાનું density. જંગલમાં વૃક્ષોના ઘટાપથી સરળ બની શકે. બચ્ચાંની અવસારણીને ડાવતા પ્રકાશના વ્યસ્ત પ્રમાણમાં છાયાનું દલટાવીને લિંગી ના દશ્યમાન થતાં, પ્રમાણુ કાચ ની ગીચતા. sh, plant, બચ્ચાંની નર કે માદા સૂચક જીત નક્કી છાયા વનસ્પત; છાયામાં ઊગતી અથવા કરી શકાય છે. - જાણવા માટે બચ્ચને છાયાને સહ્ય ગણતી વનસ્પતિ. ૨) છાયાની રંગ પણ સહાયભૂત બને છે. sexual. પાવશ્યકતા ધરાવનાર પાક અથવા લિંગી, લિંગીય જાતીય, સૌન. s. copul. વનસ્પતિને છાયા મળે તે માટે ઉગાડવામાં ation. લિંગી સંયુમન, મંથન. s. met- આવતાં છાયાવાળાં વૃક્ષ. sh, tolerant, hod of tree propagation. ખુલા સૂર્યના પ્રકાશમાં થતી ને સંતોષબી મંથી વનસ્પતિને ઉગાડવાની પદ્ધતિ. કા૨ક વૃદ્ધિ અને વિકાસ પામતી વનસ્પતિ). આ રીતે ઉગાડવામાં આવતા છેડને રે૫ sh, tree. વિસ્તૃત ઘટાટેપવાળાં, ખાસ કહેવામાં આવે છે. આ પદ્ધતિ દ્વારા ઉગાડ કરીને કાચા માટે જ ઉગાડવામાં આવતાં વામાં આવતાં વૃક્ષ લંબી આવરદા ધરાવતાં વૃક્ષો. shady. છાયા આપનાર કે છાયા માં હૈય છે, તે વધારે નીપજ બાપે છે, પ્રમા- રહેનાર. ણમાં વધારે મજબૂત હોય છે. તેથી ધાન્ય shaft. દાંડે દંડ. (૨) પત્રાક્ષ પુરુષની ખેતી અને ફળ-ખેતીને ખૂબ જ લાભ થાય મુખ્ય ધરી. (૩) પીછાંના દાંડાથી દૂરને

Page #557

shaftal
55
share
ભાગ. (૪) વાળને પ્રકાંડ. (૫) યંત્રની બેદનાર-છીછરા ચાસ બનાવનાર હળ. શક્તિનાં સ્રોત અને ગરગડીને જોડતો sh. ploughing. છીછરી ખેતીહળ દાંડે અને શક્તિ વિતરણને શક્ય ક્રિયા. shrooted. જમીનની સપાટી પર બનાવનાર ગિયર અને અન્ય યુક્તિ. લગભગ બધાં જ મૂળ ધરાવતી (વનસ્પતિ). (૬) હાડકાને લીધે નળાકાર ભાગ. sh.r. crop. બધાં જ કે લગભગ બધાં s. louse. સસ્તન પ્રાણીઓ અને પક્ષી- જ મૂળ છીછરાં હોય તે પાક. sh, soil. એને કરડતી જ,
ખડક અથવા સખત જમીન પર માત્ર shaftal. હિમાલય અને નીલગિરિમાં થતી ઘેડાંજ ઈચ માટીનું પડ ધરાવતી જમીન, એક શાકીય વનસ્પતિ.
sh. well. છીછરે કૂવો. shag. અસ્તવ્યસ્ત વૃદ્ધિ અથવા વાળને shama millet. સામે, Echinochloa ગુચ્છો. (૨) કાપેલી તમાકુને હલકે પ્રકાર. colonum (L.) Link (Panicum shggy. વાળવાળું, બરછટ વાળ ધરાવતું, colonum L.). નામનું મહારાષ્ટ્ર જન્મબરછટ, અત્યંત પ્રમાણ ધરાવતા હેન્યા પ્રદેશ, અને ઉત્તર પ્રદેશના તરાઈ વિસ્તારમાં વિનાના વાળ. (૨) જંગલ અને વનસ્પતિને થતું ઘાસચારાનું ઘાસ, જેના દાણા એટલે ભરાવો. (૩) બરછટ ડાળીએ અથવા સામે અછતના સમયમાં અને વર્ષના એકસ ડાળખાંવાળાં (ઝાડ).
દિવસેએ શ્રદ્ધાળુ હિંદુઓ ખાય છે. shakarkandi. રાક્કરિયાં.
shamouti orange. 12221844 shake. લાકડાને દાણામાં પડેલી ફાટ. બી વિનનાં જાફા નામે મશહુર સંતરાં, જેનું (૨) પાસ કરીને નીચા ઉષ્ણતામાનથી ફળ લંબગોળ, મધ્યમ કદનું, નારંગી રંગ ઝાડના થડ કે કઈ અંગમાં પડેલી ફાટ, ધરાવતું, જાડી અને સખત છાલ અને નક્કર (૩) હલાવવું. sh. culture. સજીવનું ગર અને મધ્યમ પ્રકારના રસવાળું હોય છે. એકધારું આલંબન મેળવવા હલાવીને તૈયાર Shanghai fowl. મોટાં ઈડાં આપનાર કરવામાં આવતું સંસ્કરણ-સંર્ધવન. sh. એશિયન ઓલાદનાં મરઘાંને પ્રકાર. gourd. પરવળ..
shank. નળે, નલાસ્થિ, ઘૂંટણથી shale. સ્લેટ શૈલ. (૨) સરસ સ્તર એડી સુધીને પગ. (૨) પક્ષીને પગને ધરાવતો કાથવા સંરચનામાં સ્તર ધરાવતો ઉપર તરફને ભાગ. (૩) ભીગડાંમાટી કે કાંપને બનેલે જળકૃત ખડક, વાળ પશુના પાછલા પગના ઘૂંટણન જે રંગ અને કોટિની દષ્ટિએ વિવિધતા પાછલા ભાગનો સાંધો. (૪) વનસ્પતિને ધરાવે છે; લેટ શૈલના સુકાવાથી ગમે તે સાંધતે ભ ગ, (૫) માથું અને સરનામાં કાંપ અને માટી બને છે. (૩) હાથા વચ્ચેનો એજારને ભાગ, વચલી દાંડી. કપાસનું કાળું ખૂલે તે પહેલા તંતુને છૂટા sh. feathering. કોચીન, બ્રહ્મા, પાડતું ચાંદી જેવું મણિબંધનું બસ્તર, જેવાં કેટલાક પક્ષીના બહારના પગનાં shaly. સ્લેટ શૈલનું–તે અંગેનું.
પીછ. sh. plough. શંક પ્રકારનું હળ. shalgam. saljam ટર્નિપ શલગમ. shape. રૂ૫, આકાર. shallot. Allium ascolonicu:n L. share. HIESAS en al es GL, નામની ગંધન નામે ઓળખાતી સુવાસિત ફળું, જે જમીનને તોડવા કે ભાગવામાં સફેદ પ્રરોહ ધરાવતી, કંદવાળી તામિલ- સહાયભૂત બને છે. (૨) હિસે; ભાગિયા નાડુમાં થતી વનસ્પતિને એક પ્રકાર. ગણેતિયાને પાકમાં હિરસે-ભાગ. (૩) shallow. છીછ, ઉપર છલ્લું. sh.col. ભાગીદારી સંસ્થાને શેર sh, bar potivation. પાંચ ઈંચ કરતાં પણ ઓછી int દંડફળ. sh, capital. શેર મૂડી. અર્થાત છીછરી ભૂમિમાં કરવામાં આવતી sh, crop,પાક નીપજે તેને ભાગ લેવાની ખેતી. sh, digging body: છીછરું શરતે પાક પકવવામાં આવે તે; ભાગીદારી

Page #558

sharifa
[552
sheep
પાક. sh, cropper. ભાગીઓ, પાકમાં sheda. તૃણકુળનું બારમાસી ઘાસ. ભાગ મેળવનાર ગણેતિયે ખેડૂત સાથી. sh. sheen. સુંદર, ઝળહળતી કાંત ધરાવતું. cultivation. ભાગીદારી ખેતી. sh. sheep. ઘેટું, બકરાંની સાથે સંબંધિત pitch. ફળને ઝુકાવ. sh, rent. ouis પ્રજાતિનું વાગોળનારું પ્રાણી, જેની ભાગીદારી ગણેત. sh.tenant, ભાગીઓ ઊન, ખાદ્ય માંસ અને ચામડાં માટે જાણીતી ગણેતિયે.
Ho 2401€ . sh. bot fly. Oestrus Sharifa, સીતાફળ;
opi. નામની માખી, જે ઘેટાં-બકરાંને નસshark liver oil. શાર્ક માછલીના કેરાં આગળ ઈડાં મૂકે છે, જેમાંથી બચ્ચાં ચકૃતનું પ્રજીવકે એ અને “ડી” ધરાવતું તેલ. બહાર નીકળી છેક નાસા વિવાર સુધી પહોંચી sharpen. ધાર કાઢવી.
જાય છે, પરિણામે ઉપદ્રવપ્રસ્ત પ્રાણના sharp favour. અમ્લ, સુવાસ, નાકમાંથી સતત લેમીય સ્ત્રાવ થયા કરે છે. તીવ્ર સુવાસ.
sh. dung. Ada 46. sh. fescue. Shata. Iseilema laxum Hack. તુણકુળનું Festuta onna L. નામનું નામના ઉત્તરપ્રદેશ, મધ્યપ્રદેશ, બિહાર. 8122112 qu. sh. foot rot. Fusiઅને દ. ભારતમાં થતા ઘાસને એક પ્રકાર. formis nodosas. નામના દંડાણુથી shatter. કવેળા દાણા પડવા. (૨) ઘેટાના પગને લાગતો એક રોગ, પાન, દાણા અથવા બીને લણણી અગાઉ જેમાં પગના શગી ભાગ, નરમ ભાગોથી છૂટાં કરવાં. shattering. વિખેરણ. છૂટા પડી પગ અને આંગળાં પર અસર કરે shear. દાણા કાઢી લીધા હોય તે પૂળે. છે, પરિણામે ઘેટાં લંગડાય છે, તેમના પગની shearing કાતરથી ઘેટા કે બકરાંનું ઊન વિકૃતિ આવે છે અને સંપૂર્ણ કે અંશતઃ કે વાળ ઉતારવાં-કાપવાં. (૨) ઝાડ અથવા સંગ છૂટાં પડે છે. Sh. hted. #Iclothછોડની છટણી કરી તેને પાતળા બનાવવાં. agas opinas L. નામની પાંખ વિનાની shearing. કતલ કરવા અગાઉ, ઊન ઘેટને લાગુ પડતી માખ, જેનાં ડિંભ કાઢી લીધું હોય તેવા ઘેટાનું ખેંચી કાઢેલું અને પુખ્ત માખી ઘેટાંનું લોહી ચૂસે છે, ઊન. (૨) વાળ કાપી કે ઉતારી લીધા હોય તેવું પરિણામે ઘેટાં સતત રીતે શરીરને ખણ્યા ઘેટું. shears. કાપવાનું ઓજાર. કાતર, કરે છે, બચકાં ભરે છે, જેથી ઊનને ભારે sheath, આવરણ, વન, કવચ. (૨) હાનિ પહોંચે છે. sh. lice.ઘેટામાં પડતી રક્ષણાત્મક આચ્છાદન – આવરણ; ત્વચા, Bovicola ovis weet Linoganthus પેશી, ચામડી ઇ.નું આવરણ. (૩) પ્રકાંડ bedali. નામની ઘટામાં પડતી અથવા ડાળીને ઢાંકતું પર્ણતલ. (૪) ઘાસનાં લોહી ચૂસતી , જે ઘેટાને ઘેનમાં નિપાન. (૫) શિશ્નચ્છદ; નળાકાર સંરચના. નાખે છે. sh. manure. ખાતર જેમાં પ્રાણીનું શિમ પાછું ફરે છે. she- તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી ઘેટાની athing. વેસ્ટનશીલ, સાવરણ ધરાવતું. લાદ, જેમાં 1.4 ટકા નાઇટ્રોજન, 1.5 ટકા sheave ગરગડીનું ચક્ર ખાંચે, જેમાં સ્ફરિક એસિડ અને 3.0 ટક પિટાશ હોય ગરગડી ચલાવવાનું દોરડું કે પટે ફરે છે, 3.sh. nasal fly.gaul sheep hot ચરખી.
fly. sb. pelt, acid 241H3.sh. pox. shed. છાપરી, કોઢ. (૨) પ્રાણીઓનાં વિષાણુથી ઘેટાને લાગુ પડતો બળિયા વગેરે
ખાણ અથવા ખેતી માટેનાં ઓજારે opinia તરીકે પણ ઓળખાતો ભયંકર સાચવી રાખવા માટેની એક બાજુ પર રાગ, જેમાં ઘેટાંને તાવ આવે, ન્યુમોનિયા અથવા બધી બાજુએ ખુલ્લું સ્થાન, (૩) થાય, ચામડી તરડાય અને છેવટે મૃત્યુ પાંદડાં, વાળ, પરાગ, બી, પીછાં ઇ.ને નીપજે. sh. scab. ઘેટાના ઊનવાળા ખંખેરી નાંખવા.
ભાગમાં લાગુ પડતે એક રોગ, જેથી ઘેટાં

Page #559

sheetal-chini
533
shevri
બેચેની અનુભવે. sh. skin. ઘેટાનું ઊન ઈંડાના કોચલાની ગુણવત્તા, જેમાં પસંદગી કાઢી લીધેલું ચામડું. sh. tag. ઓળખ યુક્ત સંવર્ધનથી સુધારો લાવી શકાય છે. માટે ઘેટાના કાન પર પહેરાવવામાં આવતી shelled maize. કૂંડમાંથી છૂટા ધાતુની પટ્ટી. sh. tick. ઘેટાને લાગુ પડતી પાડેલા મકાઈના દાણા. sheller. જ. sh. trail. ગાડરિયો પ્રવાહ; ઘેટાને મીંજને કોચલમાંથી બહાર કાઢવી, માગ'.
મગફળીને ફેલવાની યુક્તિ. shelling. sheetal-chini. રહી વનસ્પતિને મીંજને કોચલામાંથી બહાર કાઢવી, દ્રાક્ષને એક પ્રકાર, જુઓ cal e.
છૂટી કરવી. sh. percentage. sheet erosion. પૃષ્ઠ ઘસારો. (૨) ડુંડાં, કોચલાં, સિંગે ઇ.ના પ્રમાણમાં વરસાદ દરમિયાન પાણીના વહેણમાં મીંજ, ફળ, દાણા ઇ.ની ટકાવારી. જમીનના ઉપલા પડનું થતું બેવાણ, ઘણું- shellac, લાખ, વાર્નિશ બનાવવા પગાવાર આખું ખેતર ઘસારાને ભેગ બનતું થેલી લાખ. (૨) લાખથી વાર્નિશ કરવું હોય છે, જેનાં માઠાં પરિણામથી ખેડૂત Shella orange. આસામમાં થતાં અજ્ઞાત હોય છે; કાદવવાળું પાણી આવા સંતરાને એક પ્રકા૨.
વાણનું સૂચક છે. sheet wash. shelter belts. પવનની સામે વિશાળ પૃષ્ઠવાહ.
વિસ્તારનું રક્ષણ કરતાં ઝાડની હારને shelf life. ફળ અને શાકભાજી તાજા પટ્ટો શતરંજના પાટિયાંની માફક જનાઅને આકર્ષક રહી શકે તે સમય, જે પૂર્વક ચારે બાજુએ ઝાડની હાર બનાવીને અથાણાં અને મુરબ્બાને પણ લાગુ પડે છે. ઊભી કરવામાં આવતી રક્ષણ વ્યવસ્થા. shell. કાચબો અને મૃદુકાય પ્રાણીઓની પવન સતત વાયા કરતું હોય તો બા માફક પ્રાણુઓનું બહિઃકંકાલ કે કેચલું. પટ્ટો ઝાડની ઊંચાઈ ક૨તાં 15 થી 30 (૨) ફળ કે કાષ્ઠફળની બહારની જાડી ગણું વિશાળ વિસ્તારનું રક્ષણ કરે છે. કાષ્ટમય છાલ. (૩) ભીંગડાં. (૪) ૫ખ- બે દિશામાંથી પવન વાતે હેચ તે આવરણ. (૫) કેરિ.તનું આવરણ. (૬) ત્રિકોણાકાર હાર બનાવવામાં આવે છે, ઈડાનું ચૂનામય કેચલું. (૭) બી કે મીંજને વચમાં મેટાં અને ક્રમશઃ બાજુમાં નાનાં સિંગે કે કેચલામાંથી બહાર કાઢવાં કે વૃક્ષા -ને શું બનાવીને વધારે રક્ષણની ફેલવાંsh. egg. ભાગ્યા વનાના કોચલા વ્યવસ્થા કરી શકાય છે. સહિતનું ઈંડું. sh, membranes. she-oax. જંગલી સરુ. ઈંડાના દ્રવ્યની આસપાસની કોચલાની પાછ- Shetland. કેટલુંડના શેટલેંડ ટાપુમાં ળની ત્વચા અથવા કલા. sh, oil, કાજુના વતન ધરાવતી નાના, મજબૂત ટટ્ટની કઠણ બાવરણની બહાર સ્ત્રવતું ઘેરા બદામી એક ઓલાદ, જે ખડતલપણા, ધીરજ, રંગનું સ્થાન તેલ, જેને ઉપગ વેટરપ્રફના ચેકસ પગલાં અને ભારે વજન ઊંચકવા કારક તરીકે અને બોટ, માછીમારોની માટે જાણીતી છે. જાળ અને હલકા લકડકામનાં સંરક્ષણ sheu-shong. નીલગિરિનું નાનું સદા માટે થાય છે. આ ઉપરાંત તેને ઉપયોગ હરિત ઝાડ, કે છેડ વાર્નિશ, ઓદ્યોગિક ફરશનાં ટાઇલ, ઍસિડ shevra, Alysicarpus rugosas DC. પ્રફ સીમેન્ટ, ટાઈપરાઈટરના રોલ, મેટરના નામને ઘાસચારે. અસ્તર, ગુંદર, રંજકે, શાહી, વોટર-પ્રફ shevri, શેવરી, જયંતિનું ઝાડ; મહાકાગળ, પૂંઠાં છે. માટે થાય છે. બીજે રાષ્ટ્રમાં પવનના સપાટાને રોકવા માટે તેની સાથે મિશ્ર કરીને એનેમલ – મીના અથવા કેળના રક્ષક પટ્ટા તરીકે બેવડી તરીકે પણ તે ઉપયોગમાં આવે છે. sh, હારમાં, કેળથી 13 ફૂટના અંતર પર quality. જાડાઈ, છિદ્રાળુતા, ઇ. જેવી વાવવામાં આવતું Sesbania veshan

Page #560

Shiajira
ભારતભરમા ઊગતી
(L.) Merr. [5yn S. aegyptiaca Pers.]. નામનું વૃક્ષ, જેના પ્રકાંડના રેસામાંથી દેરડાં બનાવવામાં આવે છે અને પાનની ઉપયેગ ચારા તરીકે કરવામાં આવે છે. Shiajira. શાહુજીરુ નામની બિહાર, એરિસા, પંજાબ, પ. બંગાળ અને આન્ધ્ર પ્રદેશમાં થતી વનસ્પતિ, જેનાં ફળને મસાલા તરીકે તથા ઔષધીય હેતુ માટે ઉપયેગ કરવામાં આવે છે. shialkanta. દીર્ધાયુ વનસ્પતિ. shield. ઢાલ, આવરણ, વચ. (૨) યંત્રની રક્ષણાત્મક પ્લેટ અથવા જાળી. (૩) વનસ્પતિ અથવા પ્રાણીના ઢાલાકાર ભાગ. (૪) કલિકા પ્રજનનને કલમકુર. (૫) પુખ્ત ડુક્કરને જાડા, ભૃંગી ખમાં પરને ભાગ. s. budding. અંગ્રેજી વણૅ ટી' (T) આકારનું કલમાંકુર પ્રજનન. (૨) લીંબુ, સફ્જન, અને ખાર વાવવાની પ્રચલિત પદ્ધતિ, જેમાં કલમાંકુરને કાપવા અગાઉ પાનને કાપવામાં આવે છે; જેમ 1 થી 1 ઈંચ જેટલે, છાલના ઢાલાકાર સાંધામાં કાપ મૂકવામાં આવે છે, ત્યાર બદ કાષ્ટથી છાલને ઢીલી કરીને, કલમકુરને ‘ટી' આકારમાં છાલની પાછળ ગોઠવવામાં આવે છે. બાદ નહીં થયેલા સાંધાને લપેટવામાં આવે છે. પ્રક્રિયા પતી ય ત્યારપછી તરતજ કલમકુર પ્રજનનના સ્થાનથી સહેજ ઉપર કાપ મૂકવામાં આવે છે. કલમ અઠવાડિચામાં બરાબર જોડાઈ જાય છે. s. grafting. ઉપરક્ત સંકર માટે અંગ્રેજી વર્ણ ‘ટી' (T) આકારને કાપ, જેમાં કલમકુર મૂકી સાંધાને કે કલમને ખાંધી લેવામાં આવે છે.
554
shifting cultivation. તામિલનાડુ, એરિસા, નાસામ અને આધ્રપ્રદેશમાં પર્વતાળ કે ડુંગરાળ ભાગામાં હજુ પણ વન ખાળીને ખેતી કરવાની પુરાણી પદ્ધતિ. shikakai, શિકાકાઈ, અરિઠાં. shin. ધૂંટણ અને પાની વચ્ચેના પગને
shoddy
ભાગ. (૨) અગ્રપાને નીચેને ભાગ. (૩) મેડાની કાપની કતાર. sh, bone. નલાસ્થિ. sh., double મેRsબૉર્ડનું બેધારું પાનું. sh, share મેRsબેડેનું પાનું. shingle. વહેલું કે કાઢેલું પાતળું, લંખગાળ લાકડાનું પાટિયું, જેને એક છેડા બીજા છેડા કરતાં પાતળેા હેચ છે અને જેને ઉપયેગ પશ્ચિમના દેશમાં છાપરાને જડવા માટે કરવામાં આવે છે. (ર) નદી અથવા દરિયા કિનારે જોવામાં આવતા પથ્થર અથવા ગેળામના ટૂકડા, sh. tree. દેવદાર, રાતે દેવદાર. Shipley Early• જરદાળુ – એપ્રિકોટને એક પ્રકાર, જેમાં ફળ મધ્યમ કદનું ગેાળાકાર, સફેદ છાલ, સ્વાષ્ટિ ગરવાળું હોય છે. સૌ પ્રકારેામાં આ પ્રકારમાં વહેલાં ફળ આવે છે. shipper. વહાણમાં માલ ચડાવનાર, ઉતારનાર અને માક્લનાર દલાલ. shipping fever, અન્નરમાં એક સ્થાન પરથી ખીજા સ્થાન પર ઢોર કે અન્ય નવરાને મેકલતાં તેમને લાગુ પડતા એક પ્રકારના રોગ, જેમાં રકતસ્રાવી જીવાણુરકતતા કે ન્યુમેાનિયા થાય છે. shisham. સીસમ,
shiulik. ખાદ્યફળવાળું હિમાલય અને કાશ્મીરમાં થતું એક ઝાડ,
shiver. ધ્રૂજારી, ઠંડીથી કે તાવમાં સહેજ કંપન થતું હોય તેવી પ્રારી. shoal, છી×Ý, (૨) પાણી હેઠળને શ્તીવાળેા કિનારે. (૩) ઝૂંડમાં તરતી માછલીઆને સમૂહ. shoat. જુએ shate. shock. ધક્કો, મર્માંધાત, અવસાદ, જે નરમ, ગંભીર, અને જીવલેણ પણ હાચ, જેમાં ભારે ઉશ્કેરાટ થાય અને ધા, તીવ્ર લાગણી, બાહ્ય પ્રેટીનને અંત:ક્ષેપ જેવાં વિવિધ કારણેાના પરિણામરૂપે તે હાય છે.
shod. પગરખાં સજ્જિત. shoddy. ઊનના (નકામેા) ભાગ, નકામું.

Page #561

shoe
555
short
shoe, નાળ; પ્રાણીઓના ડાભલામાં જડ- પીલીને કાઢવામાં આવતું માખણ રાંધવા વામાં આવતી ધાતુની નાળ. (૨) કેટલાંક તથા દીવાબત્તી માટે ઉપયોગી બને છે. કૃષિ ઓજારેને જમીનમાં કે જમીનની સાલનું કાછ સાગના કાષ્ટ પછી નિર્માણ ઉપર ફરતે ભાગ. (૩) પગરખું. sh. Ho- કામમાં બીજું સ્થાન ધરાવે છે અને તેને wer, જાસૂદ, જબાકુસુમ, sh, fur- મુખ્યત્વે ઉપગ રેલવેનાં સલેપાટે બનાrow pener. ચાસને ખેલનાર વવા તથા ઈમારતી કામમાં થાય છે. તેની સાધન. shoeing. ડાભલાને નાળ જડ- છાલ ચામડાં કમાવવા ઉપયોગી બને છે, વાની ક્રિયા.
sb. siamensis Miq. [Syn. Pentasholi. નીલગિરિને સદા હરિત સમશી- cnne saapis A. DC.]. એક શાલદિતોરણ પ્રદેશ.
ઝાડ, જેનું કાછ મજબૂત અને ટકાઉ shoot. ફણગે, અંકુર, પ્રાકુર, પ્રહ. હોય છે અને ઘનફટે તેનું વજન 52 રતલ (૨) આદિ સ્કંધની વૃદ્ધિથી નિર્માણ થત olej 414 3. Sh.stellata Dyer(Syn. વનસ્પતિને ભાગ, જે મોટા ભાગે વાની) Parashorea stellata Kurz]. ઈમાહોય છે, અને જે આગળ વધતાં પ્રકાંડ, રતી કામમાં ખૂબ જ ઉપયોગી બનતું પણું અને પાછળથી પ્રજનનાંગો ધરાવે છે. વૃક્ષ. sh. talura Roxb. દક્ષિણ (૨) ફળ છોડમાં ચાલુ મેસમમાં થતી ભારતનાં કર્ણાટક, તામિલનાડુ, મલાબાર કુમળી વૃદ્ધિ. (૩) વનસ્પતિનું મૂળ સાથેનું અને મહારાષ્ટ્રમાં થતું ઝાડ, જેના પર પ્રકાંડ. (૪) કળીમાંથી ફૂટતું નવું પણ. લાખનાં જંતુએ વસાહત બનાવી રહે (૫) નવા પ્રકાંડ ફટવાં - ઊગવાં. sh, and છે. Sh, turnouggalk: Roxb. barlk borer. થડની ડાળી અને કાલા ડામર નામનું દ. ભારતનું એક ઝાડ,
ગાં પાડનાર ઈચળ. sh.borer જેમાંથી નીકળતા ડામર જે ગંદર, of peach. પીચને પ્ર કુર વેધકટ, ડામરના સ્થાને પગમાં લેવામાં આવે sh. bud. કલિકા, જેમાં સૂક્ષ્મ પ્રરોહ છે, ઉપરાંત તેને ઘૂમે પણ કરવામાં આવે છે. હોય છે અને જે છેવટે પ્રહ બને છે. shorn, વાળ કે ઊન કાઢી લીધેલું (બકરું sh, cutting. ડાળી કલમ. shore. કિનારે, ક ઠે. (૨) પાના short. ટૂંકું, લધુ. sh. chain. લઘુ વિશાળ સમૂહની આસપાસની જમીન, શંખલા. sh, crop. સરેરાશ ઓછી પેદાશ ઉ અને નિમ્નજલકે વચ્ચેની જમીન, આપતે પાક. sh, day ક્રાંતિક પ્રકાશવધિ Shorea assanica Dyer. ' કરતાં પ્રકાશના એક કલાકને દિવસ,અલ્હાવિશાળ વૃક્ષ, જેના કાષ્ઠનાં રેલવેનાં લે- વધિ પ્રકાશ દિન. sh. d. cycle. અલ્પામાટે, માલ - સેમ ન ભરવા ના બે ખ, વધ પ્રકાશ ક. sh, d. plant. બલ્પાફર્નિં ૨, કબાટ બને 4 થવૂડ બનાવવામાં વધિ પ્રકાશમાં થતો છેડ, અલ્પ પ્રકાશ -94193. Sa, robustı Gerta. i. અવધિ વનસ્પતિ. (૨) એવા પ્રકારની વનસાલ નામનું પંજાબ, ઉત્તરપ્રદેશ, મધ્યભારત, સ્પતિ, જેને પુછેદભવ સરેરાશ દિવસના કરે માંડલ કાંઠે મને અઘપ્રદેશમાં પ્રકાશ કરતાં ઓછા સમયના પ્રકાશમાં થતું વિશાળ વૃક્ષ જેને સ લ ડામર ઝડપી બને છે. સરેરાશ પ્રક શની અવધિ નામને, પ્રકાંડમથી મળતું. એ લિયે રેઝિન, સામાન્ય રીતે 12 કલાકની ગણવામાં આવે વહાણે રંગવા માટે, વાર્નિશ બનાવવા છે. sh-horned breed. પાશ્વય તથા ધૂપ કરવા માટે ઉપયે ગમાં આવે છે. રીતે ઊગતાં, ઉપર બાહ્ય અને કાંતઃ રીતે આ ડામરનું નિયંદન કરવાથી જે તેલ વળતાં અર્ધ-ચંદ્રાકાર શીંગડાં ધરાવનાર મળે છે તેને સુગંધી દ્રવ્ય બનાવવામાં ભારતીય ઢેરની એ લાદ, આમાંનું લાક્ષણિક કામમાં લેવામાં આવે છે. સાલનાં બીને પ્રાણી હરિયાણાનું ગણાય છે, જયારે મિશ્ર

Page #562

shortening
556
shred
ઓલાદમાં હિસ્સાર રથ, કહેવતી, કૃષ્ણ- shovan. ગજર, સવા. Panicum વેવી, નગેલે, શાહબાદી ઈ. ઢેરને miliare amk. નામની વનસ્પતિ. સમાવેશ થાય છે. sh.staple. ૩, shovel. પાવડ; માટી છે. ઉપાડવા કે જેના તંતુની લંબાઈ થી 1 ઈંચ જેટલી ખસેડવા માટેનું હાથાની સાથે જડેલા હોય છે. sh, st. cotton. ટૂંકા તંતુ ધાતુના પહેળાં પાનાવાળુ એજાર. sh. વાળું ૩. sh. term. અભ્યાવધિ. sh. "double pointed દ્વિ–કોણી પાવડે. t credit. અભ્યાવધિ શાખ, અભ્યાવધિ sh, straight સીધે પાવડો. sh, ઋણ. sh. t. farm credit. અલ્પા- twisted વળદાર – વળેલે પાવડ. sh. વધિ કૃષિ શાખ. s. t, finance. cultivator. પાકની આંતરખેડ માટેનું અલ્પાવધિ નાણાં વ્યવસ્થા. sh. t. loan. મજબૂત એકઠાવાળું હળ; ઊંડી ખેડ અને અલ્પાવધિ લેન-ત્રણ. (૨) ચાલુ કૃષિ- હારની વચ્ચે જરૂરી જગ્યા રાખી શકાય કાર્ય માટે સહકારી શાખ મંડળીઓએ તેવી રીતે અણિવાળા ભાગને ફેરવી શકાય આપેલી લેન, આ માટેની સામાન્ય મુદત તેવી તેમાં વ્યવસ્થા હોય છે. sh. foot, 18 મહિના કરતાં વધારે હતી નથી. જમીનની સાથે અલ્પ કેણ બને તે રીતે sh, t. settlemat. અલ્પકાલીન – પ્રાણીના ડાભલાનું સપાટ થઈ જવું, જે અલ્પાવધિ પતાવટ, sh. udder. ગાયનાં અવસ્થા fluonesis રેગના પરિણામ ઢીલા, લબડતાં આંચળ.sh. wavelen- સ્વરૂપ હોય છે. sh. spearhead. gth. સૂમ તરંગલંબાઈ. sh. wool. ભાલાના માથા જે પાવડે. ટૂંકા તત્વ ળું ઊન; આવું ઊન સ્થાપનાર show. પ્રાણીઓ, કૃષિ પેદાશ ફલો, ઘેટાની ઓલાદ નગેનું. ડh. yeterling. અથવા ફળનું જાહેરમાં યોજવામાં આવતું એક વર્ષ કરતાં ઓછી વયનું બચ્ચું. નિદાન. sh. cattle, ઊંચી એલાદના shortening. પેરટ્રી, મેક . બનાવવાની જાહેરમાં નિદર્શન માટે યોગ્ય ઠેર. sh, ગુણવત્તા ધરાવતી ગમે તે તળવા
ring. જાહેર નિદર્શનામનું સ્થાન, જયાં ચરબી.
પ્રાણીઓનું નિદર્શન યોજાય છે અને તેની shote. 15) રતલ કરતાં ઓછા વજનનું ગુણવત્તા ઇ. અંગેની કસેટી કરી, નિર્ણય ડુક્કરનું નર કે માદા બન્યું.
ક૨વામાં આવે છે. shot holing. વનસ્પતિને થતે એક shower. ટૂંક સમય માટેની સ્થાનિક રોગ, જેમાં બંદૂકની ગોળીઓ વાગી હેચ વર્ષો, ઝરમર ઝરમર વરસાદ. તેવી રીતે પાનના ગેળા કા૨ ભાગ ખરી પડે. Shravania. શ્રાવણિયા નામની શ્રાવણ (૨) કાષ્ટને કરનાર જંતુથી કાષ્ઠ કે કાકની મહિનામાં મળતી કેરી. (૨) ૫. ભારતમાં બનાવટમાં પડતાં કણાં.
પથરાયેલા આંબા, જેને માર્ચ મહિનામાં shoulder. કંધ, ખભે. ૨) શારીરને મોર બેસે છે અને ઓગસ્ટમાં કરી થાય
એ ભાગ, જ્યાં, ગરદનની પાછળ કે છે. આ ઋતુ અર્થાત શ્રાવણ માસમાં હેઠળ પાશ્વીય રીતે હાથ, અગ્રપાદ કે પાંખ સાધારણ રીતે કેરીઓ મળતી નથી અને જોડાયેલાં હોય છે. (૨) બંધનીની અસ૨ સ મળે તે તેની ઊંચી કિંમત ચૂકવવી પડે સ્કંધ જેવું પ્રવધે. (3) માર્ગની કિનારી છે. આવા પ્રકારની કેરીઓ શ્રાવણ માસમાં અથવા ધાર. (૩) (ખભાથી) ધક્કો માર. મળતી હોઈ તેને “શ્રાવણિયા” નામે (૪) ખભા પર ઊંચકી લેવું. (૫) જવાબ- ઓળખવામાં આવે છે, અને તેના બાને દારી લેવી-સ્વીકારવી. sh. blade. પણ શ્રાવણિ અંબો કહેવામાં આવે છે.
કપાસ્થિ, ખભા અથવા કંધનું સપાટ shred. લાંબા, સાંકડા ટુકડા. હાડકું. sh. spot. કેટલીક માછલીએ માં shredding. વસ્તુના લાંબા, સાંકડા ખભાના પ્રદેશ અને રંજક ભાગ.
ટુકડા કરવાની પ્રક્રિયા.

Page #563

shrimp
557
sickle
shrimp. શ્રિમ્પ નામનું કવચધારી લાંબી lustrosa DC. નામને ખાદ્ય કંદ તથા પૂછડી અને દસ પગવાળું ખારા પાણીનું પાનનો સુપ. દરિયાઈ પ્રાણી.
siallite. હાઈડ્રોક્લોરિક ઍસિડમાં 2:1 shrink. પરિમાણ, વજન કે ઘનફળમાં કરતાં વધારે ગુણેત્તર ધરાવનાર સિલિકા સંકોચાવું. shrinkage. સંકેચ. (૨) – એલ્યુમિનાવાળી જમીનને સમહ. પરિમાણ, વજન કે ઘનફળમાં સંકેચા
sib. જનિન વિજ્ઞાનની દષ્ટિએ ભાઈ અથવા વાની પ્રક્રિયા (3) ઊનને સાફ કરવાની
બહેન, સહેદર. sibbing ભાઈ અને બહેન પ્રક્રિયામાં ચીકણાં દ્રવ્યે દૂર થતાં તેના
નનું સહોદર પ્રજનન. siblings. એક જ વજનમાં આવતે ઘટાડે જેની સાફ કર્યા
મા–બાપની સંતતિ, જે એક જ સાથે વિનાને કુલ ઊનની સાથેની કરવામાં
જન્મી હોતી નથી. sbmating. આવતી ટકાવારી. sh. limit. સંચાવાની મર્યાદા. sh. rati » સંકેચાવાને
અંતઃ સંયુશ્મનની પદ્ધતિ. (૨) એક જ
જનકના બીમાંથી ઉગાડેલાં ભાઈ--બહેન ગુણે તર. shrivel. પદડાં, દાણા ઇ.નું
જેવા છોડનું સંયુગ્મન – અંતઃ પ્રજનન. સંચાવું અને ચીમળાવું, સુકાઈ જવું.
પપૈયા જેવામાં છેડની જાતને સવાલ shrub. સુપ, ઝાડી. (૨) જમીનની નજીક
ઉકેલવાની યુક્તિ. અથવા જમીનની આગળથી શાખાઓ
Siberian crab apple, 7112457થતી હોય તેવી 10 ફૂટ કરતાં ઓછી ઊંચી '
જન, ચેરી, કેબ, પટેલ, જંગલી સફરજન; થતી દીર્ધાયુ કાષ્ટીય વનસ્પતિ. shrubby
Malus baccata (L.) Borkh. alinacea, ખાદ્યફળધારી ચીન અને
[Syn. Pyrus baccata (L.); Pyrus જાપાનને સુપ.
baccata L.var. Sibirica Maxim.l. shruval. ચાર માટે અને રેસાની
નામનું કાશમીર અને ખાસી ટેકરીઓમાં સાદડીઓ બનાવવામાં ઉપયોગી દીર્ધાય.
થતું વૃક્ષ, જેનાં સફરજનના એક પ્રકાર ઘાસને એક પ્રકાર,
જેવાં ફળને શાકભાજી તરીકે ઉપયોગ shuck. કેટલાક કોઝ ફળનું બાણાવરણ કરવામાં આવે છે. (૨) મકાઈના ડેડાનું બાવરણ. (૩)
sick. ગમે તે પ્રકારની માંદગીવાળું. (૨) છેતરાં કે સિંગ. (૩) ઠળિયાવાળા ફળનું,
: : તંદુરસ્ત કે સ્વસ્થ ન હોય તેવું. (૩) રેગને ફળને ઢાંકનાર પણ ફળ મેટું થતાં સુકાઈ
ચેપ લાગવાથી અથવા ઊણપ કે કેટલાંક જઈને ફાટે તેવું વજ. (૪) આવરણને
કાના વધારે પડતા પ્રમાણથી નફાકારક દૂર કરવું.
ઉત્પન આપી ન શકે તેવી (જમીન). of nonleછંટકાવના પ્રવાહને sickly, અસ્વસ્થ, માંદું નિયંત્રિત રાખનાર વાવ ધરાવતું નાળચું siche. દાંતરડું ટૂંકા હાથાની સાથે sh, ovalve. પ્રવાહી કે અન્ય કન્વેને
જડેલું ઘાસ કાપવા માટેનું વળેલું દતાબહાર વડી જતા અટકાવનાર વાવ,
વાળી ધારદાર કિનારવાળું એ જાર. s. shy ઝડપથી ભડકી જના૨, (૨) ૫કડવું clip, ela2310 (844. s. senna. મુશ્કેલ. sh, bearing. હલકું બેરિંગ. કુવાડિયે; Cassia tora A; Pamaar. sh. breeder,નિમ્ન ઉત્પાદક કાર્ચ- chakunda. નામને ભારતભરમાં થતો દક્ષતા ધરાવતું નર કે માદા પ્રાણી. sh, એક શાકીય સુપ, જે મીઠાઈ બનાવવામાં producer. ઓછી કે હલકા પ્રકારની કામમાં આવે છે અને જેનાં પાનની શાકપેદાશ આપનાર ઝાડ અથવા છોડ.
ભાજી બનાવવામાં આવે છે. sickles. stalli. ૫. હિમાલય, કુમઉ, એરિસા અને મરધીના નર બચ્ચાનાં લાંબા, વક્ર પૂછડીનાં ૫. ભારતને વિદારીકંદ; Pueraria પીછાં.
ત

Page #564

Sida...
Sida autu Burm f, ખલાખેલ, ડુંગરા, ઊંબલ, નામની એક શાકાય વનસ્પતિ, જેના રેસાનાં દોરડાં બનાવવામાં આવે છે. S. canariensis Willd. મહાબલા નામની વનસ્પતિ. S. cordifola L. ખલા નામની વનસ્પતિ, જેમાંથી એડ્રિન મળે છે, જે ક્રમના દર્દીમાં ઉપયેગી અને છે. S. rhombifolia L. [Sy. S. caturiensis Willd.]. સહદેવી; મહા બલા, ખેતરાઉ ખલા, નામની ભારતભરમાં થતી વનસ્પતિના એક પ્રકાર, જેન. પ્રકડના રેસાનાં દોરડાં બનાવવામાં આવે છે. S. spinost L. કાંટાળી ખલ. S. pero nica joia Lamk. બે ચખલા, ભેયઅલ નામનીભારતભરમાં થતી એક વનસ્પતિ, જેના પ્રકાંડના રેસાનાં દોરડાં બનાવવમાં આવે છે, અને પાનની ભાજી બનાવવામાં આવે છે.
s.
side. કાઈ પણ પ્રાણીનાં ખભાથી નિસંખ સુધીના ભાગની પાર્ટીંચ બાજુ, પડખું. s. arm. દ્રાક્ષને મૃત બાહુ. (૨) પાર્શ્વબાહુઁ. s. cap. પડખાની પટ્ટી draft. ખેજ અથવા પ્રતિકારનું કેન્દ્ર સાચી રેખાથી ખસ્યું હૅચ ત્યારે ખેંચવાને શાક બાજુ તરફ વળે તેવી અવસ્થા. s. - dressing. કલમ કરવાનો એક પ્રકાર, જેમાં મૂળના સ્કંધના ટોચના ભાગ દૂર કરવામાં આવતા નથી. એક બાજુ બીજીથી સહેજ લખી હેય, જેમાં ફાહેર આકારની કલમ બનાવવામાં આવે છે અને 2 થી 25ને કંધમાં કાપ મૂકી તેમાં કલમ દાખલ કરી, તેને મજબૂત રીતે બાંધી દેવામાં આવે છે. દ. ભારતમાં કલમની આવા પ્રકારની પદ્ધતિ અપનાવવામાં આવે છે, જેને આંખામાંને પ્રયોગ સફળ અને છે. ઉપરાંત અંજીર, કાજુ ઇ.માં પણ કલમની આ પદ્ધતિ હાથ ધરવામાં આવે છે. (૨) સલમાં એક પડખે ખાતર આપવાની પ્રથા. s, grafting. પડખામાં કલમ કરવાની પદ્ધાંત, s, land. પડેભાની ભૂમિ – છૂટ. s. leak. ગુચના ગાંચળનાં બાજુમાં પડેલું અકુદરતી છિદ્ર,
558
silage
જેમાંથી દુધ સ્રવે છે. દૂધાળાં ઢોરની મ એક ખાડ ગણાય છે. s. spur, સરજનના ઝાડની માફક ટૂંકી કાન્નમય ડાળી સામાન્ય રીતે જેની ઉપર કળા અથવા ફળ બાઝે છે.
Sideroxylon tomentosum, વનસ્પ તિના એક પ્રકાર.
sieva bean. y lima bean. sieve. ચાળણી; નડા કણ અથવા દાણાથી ઝીણા કણ કે દાણાને છૂટા પાડવાનું ઝીણા વેહવાળું ધાતુ કે કપડાનું સાધન. s. area. ચાળણીના વિસ્તાર. s. cell, ચાળણી કાષ. . element. ચાળણી એકમ – ઘટક. s. plate ચાળણી પટ્ટી. (૨) અનુપ્રસ્થ અને કોઇવાર પાÜય દીવાલના રક્રીય ભાગ. s. tube. અન્ન લઈ જવા માટેની સત્ત્તવાહિનીને લંબાયમાન કોષ. (૨) ચાળણી નલિકા. sift, ચાળવું, ચાળણીની મદદથી ઝીણા અને જાડા કણને છૂટા પાડવા. sifting. ચાળવું, ચાળણું. sigmoid. અવગ્રહાકાર, અંગ્રેજી વર્ણ એસ' (s) બરાબર, ગ્રીક વર્ણમાળાને ‘સ' ઉચ્ચારને વર્ણ. significance test, વ્યંજકતા – મહુત્ત્વકસોટી – પરીક્ષણ. significant, મહત્ત્વનું વ્યંજક, sight glass. નિરીક્ષણ ખારી – કાચ. Sikkim orange. નેપાળ અને આસા મનાં સતરા જેવાં કલકત્તાનાં લેઃકપ્રિય ખનતાં સતરા.
silage. લીલા ઘાસની નત હે ચ અથવા તે ઉપલબ્ધ બનતું ન હોય ત્યારે હયગમાં લેવા માટે સારી રીતે કાપવામાં નાવેલા લીલા ઘાસને તેની રસાળ અવસ્થામાં નળવી રાખવાની ‘સાઇલેજ'ના નામે ઓળખાતી એક પ્રક્રિયા જેમાં બેયભીતર ખાડા કરીને અથવા ખાસ તૈયાર કરવામાં વેલા ટાવરમાં, હુવા લાગે નહિં તે રીતે લીલા ઘાસને આવરત કરી દબણ આપી સાચવવામાં આવે છે. આ પદ્ધતિથી ઘાસને નાથે ચડે છે, જે ઢારને લાવે છે. S. crop. સાઇલેજ કરવા જુવાર, ધાસ

Page #565

sileneer
559
silt
ઇ.ને તૈયાર કરવામાં આવતે પાક, જેને તે જાય છે; વનસ્પતિને એક ઘટક પણ લીલો હોય ત્યારે કાપીને, સાઇલમાં ખાતરમાં તે મહત્ત્વનું ગણાતું નથી. જાળવવામાં આવે છે. silo પ્રમાણમાં sliqua. siligue. રાઈ કુબીના છેડની નિર્વાત. ખાડે, ખાઈ કે જમીન પર સિંગ. (૨) દ્વિ-સ્ત્રીકેસરીય સંપુટ, જેમાં સમક્ષિતિજ પાત્ર અથવા ઊભું નળાકાર ફૂટપટી ખંડને બે ખંડમાં અલગ કરે છે ઘર, જેમાં આથો ચડી સાઈલેજ થાય અને જે બાજની સેવનીમાં ખુલે છે. તે માટે લીલા ઘાસને રાખવામાં આવે silk રેશમ; શેતૂરનાં પાન ખાનાર રેશમના છે, આવી રીતે તૈયાર થયેલું સાઈલેજ કીડા કે કૂદાના કોશેટામાં તૈયાર થતા ઘાસ જયારે લીલું ઘાસ ઉપલબ્ધ બની મૃદુ, ચળકતા, ઝીણા રેસ. (૨) મકાઈન શકતું ન હોય ત્યારે ઢેરને ખાવા માટે છેડના પુંકેસરવાળા લાંબા રેશમ જેવી આપવામાં આવે છે. s. pit. સાઈલેજ પરાગવાહિની, જેમાંની પ્રત્યેક વાહિની બનાવવા માટે કરવામાં આવતે ખાડે. કણસલાના અંડાશયની સાથે જોડાયેલી s, tower. સાઈલેજ બનાવવા જમીન હે છે, અને પ્રત્યેક પૂરા પકવ ડેડા પર સમક્ષિતિજ તૈયાર કરવામાં આવતો બનવા માટે પરાગનયનિત થવું જોઈએ. ટાવર, મિનારો કે ધર.
s, artificial કૃત્રિમ રેશમ, સંશ્લેષિત silencer. મૂક કરનાર, સાઈલેન્સર. રેશમ. s. cotton. ધોળે શીમળે. silent, મૂક, શાંત. s. chain, મુક s, c. tree. શીમળા, શેમળે. s. સંખલા. s. heat. માદા પ્રાણીની મૈથુન fol. રેશમ જેવાં પીછાંવાળું પક્ષી. s. માટેની એક ચકીય અવસ્થા, જેમાં બીજ- gland. રેશમને સ્ત્રાવ કરતા, રેશમના મોચન થાય છે પણ માદામાં ભેગ કીડા કે અન્ય જંતુમાં રહેલી ગ્રંથિ, રેશમ - કામનાની ગરમી – મદનાં કઈ બાહ્ય લક્ષણે ગ્રંથિ. s. grower. Bરામ ઉત્પાદક. s. જેવામાં આવતાં નથી.
anoth. રેશમનું ફૂદું - પતંગિયું. s, woSilene armeria L. મૂળ દ. યુરોપની rm. 21401 3731; Bombyx muri L. પણ અહીં શેક્ષા માટે ઉગાડવામાં આવતી નામનું શેતુરનાં પાન ખાતું, મેટી ઈયળમાં સાકીય વનસ્પતિને એક પ્રકાર
પરિણમતું, મૃદુ, મજબૂત, વાળી શકાય silica, સિલિકા- SiO3; સિલિકોન તેવા તંતુમાં પરિવર્તન પામતી લાળને ડાકસાઈડ, કવાઝ, ચકમક, રેતી ઇ.માં કેશેટા બનાવતું ડિંભ. કોશેટાના તંતુને જેવામાં આવતું ધરતીના પોપડાનું સર્વ- કુશળતાપૂર્વક કાઢી તેની આંટીઓ બનાવી સાધારણ ખનિજ દ્રવ્ય. s. - alumina કાચું રેશમ તૈયાર કરવામાં આવે છે, ratio... જમીન, માટી કે અન્ય એલ્યુ. આ કીડાનું મૂળ વતન ચીન છે. s. મિને – સિલિકા દ્રવ્યમાંના એલ્યુમિનિયમ W. rearing. રેશમના કીડાને ઉછેરસાથે સિલિકાને બાર્વીય ગુણે ૪૨. s. s, w. fly pest. ઘરમાખ જેવી પણ -sesquioxide ratio. સિલિકા સહેજ મેટી, Tricotyga bomb is, સેસ્કવી - ઓકસાઈડ ગુણત્ત૨. silicat- fly. નામની માખ, જે રેશમના કીડા પર ed. સિલિકાનું આવરણ, મિશ્રણ અથવા ઈંડાં મૂકે છે, જે 2 કલાકમાં સેવાઈ જઈ સંજન ધરાવનાર. ઝlico-fiuo તેમાંથી સૂક્ષ્મ કીટ નીકળી રેશમના કીડામાં ride, સેડિયમ ફલ્યુએસલેટ. sili- છિદ્રો પાડી અંદરને રસ ચૂસે છે, અને con. Si. સૂત્ર ધરાવતું કુદરતમાં અને બહાર આવવા કે, શેટામાં છેદ પાડે છે. તે પણ વિપુલ પ્રમાણમાં સજિત રૂપમાં sily. રેશમ જેવું, નરમ ઈ, સુંવાળા, મળી અાવતું અધાત્વીચ રાસાયણિક તત્ત્વ; સૂમ રચના અને ચળકાટમાં રેશમના તે માટીમાં મળી બાવે છે અને સિલિકા જેવું. s. oak. એ silver oak. બનાવવા માટે ઓકિસજનની સાથે સંયે- silt. કાંપ. (૨) મુખ્યત્વે કવાઝ અને

Page #566

siltimber
560
simple
ફેપાર ખનિજમાંથી યુત્પન્ન જમીનના ed iron.bark. મૂળ ઑસ્ટ્રેલિયાનું કણ, જેનો મધ્ય ભાગ ખવાણ પામેલ હતો પણ અહીં દાખલ કરવામાં આવેલું દucaનથી પણ કિનારીઓ ખવાણ પામેલી હેચ lyptus melinophlota. નામનું વૃક્ષ, જેના છે, અને ખવાણની આગળ વધેલી આવ- કાષ્ઠનું બળતણ તથા થાંભલા બનાવવામાં
સ્થા ધરાવતો હોઈ રેતી કરતાં ખનિજ Byla 3. s. oak. Grevillea :obustı. પોષક તત્ત્વો પૂરાં પાડવાની તે સારી ગરજ A. Cunn. નામનું શંકુ આકારનું ઘેરા રંગની સારે છે. (૩) 80 કે તેથી વિશેષ ટકાવારી છાલવાળું સિલ્વર એક નામે ઓળખાતું ધરાવતા કાંપ અને 12 ટકાવારી કરતાં વૃક્ષ, જેને વીથિ માટે, પવનના ઝપાટા ઓછી રેતીવાળી માટી. (૪) જલવાહિત રેકવા માટે તથા કોફી, ચા અને સિં કાનાના કચરાથી નાળીને ભરી દેવી અથવા તેમાં બગીચાઓમાં છાયે આપવા માટે બધા ઉત્પન્ન કરવી. (૫) 0.05 (કે 0.02) ઉગાડવામાં આવે છે. તેનું કાષ્ઠ પેટીએ મિ.મી.થી 9.02 મિ.મીના વ્યાસવાળા અને પાટિયાં બનાવવા, ઘરની અંદરની નાના, ખનિજ મૃઢ કણ. s. basin. શેભા-અંતઃસજાવટ માટે ઉપયેગી બને છે. જલવાહિત ક્યારાને એકઠું કરવા માટેની આ ઝાડને ભેજ અને ગરમ વાતાવરણ ખાડી, બાજની ઊંડી અને વિશાળ સંરચના અનુકૂળ થઈ પડે છે. તેનાં પાન ચા અને કે જલ નિકાલની નાળી. s. clay. 10 કોફીના બગીચામાં લાલા ખાતર તરીકે કે તેથી વધારે ટકાવારી ધરાવતી માટી ઉપગમાં આવે છે. ૬. wattle. અને 40 કે તેથી વધારે ટકાવારી ધરાવતા dcacia decurrens Wild. var. કાંપ. 5. c. loam. 27 થી 40 ટકા dealbata F. Miell (Acacia deathમટી, 90 ટકા કરતાં ઓછી રેતી ધરાવતી ala Link). નામનું નીલગિરિમાં ઉગાડજમીન. s. diposition. કાંપ નિક્ષેપ. વામાં આવતું ઠંડી અને પવનને સહન s. loam. 50 ટકા કે તેથી વધારે કામ કરી ન શકનાર, ઉછેરગૃહમાં સંવર્ધિત અને 12 થી 27 ટકા માટી ધરાવતી જમીન. બનતું વૃક્ષ, જેનું કાષ્ટ બળતણ માટે, અને siltimber, પૂર્વ હિમાલય અને ખાસી છાલ ચામડાં કમાવવા માટે ઉપયેગી બને ટેકરીઓમાં જાણીતી Litea cirirala Bh, છે. તેનાં ફૂલમાંથી સુગંધી દ્રવ્ય મળે છે. નામની સિલ્ટિબર તરીકે ઓળખાતી વન- ઇlvicide. વૃક્ષોને નાશ કરનાર ગમે તે સ્પતિ, જેનાં પાન રેશમના કીડાના ઉછેર સ્પર્શાચ વિષ ધરાવતું રસાયણ. માટે ઉપયોગી બને છે.
Silybum marianum (L.) Gaertn. silvansylvan.વનનું, –ને લગતું.(૨)ગ્રામ [Syn. Cardua marianum L.). બગીsilvics જંગલનાં વૃક્ષો ઇ.ના અભ્યાસનું ચામાં શુભ મ ટે ઉગાડવામાં આવતો છેડ. વિજ્ઞાન. silvicultural. વન સંવર્ધન. simple. સરળ, સાધારણ, સાદું, સs, rotation. વધુમાં વધુ જોમ અને જનથી ભિન એવું એકજ તત્ત્વ ધરાવતું, પુનરુત્પાદન જાળવી રાખવા માટેને ઈમા- એક પ્રક્રિયા કે શક્તિની આવશ્યકતાવાળું, રતી વૃક્ષોનું કરવામાં આવતું ચક્રીય વાવેતર. (૩) વિભાજિત બન્યું ન હોય તેવું. s. silver. ૨જત, ચાંદી. s. fish, કંસારી, acid, ચરબી, તેલ અને મીણ જેવા વિવિધ Lebisma saccharina L. નામનું બને મદ્યાર્કો સમેત ચરબીયુક્ત ઍસિડ. s, eye. બાજુ પર અણદાર બનતા શરીરવાળું, નિન કોટિનાં પ્રાણીઓમાં જોવામાં પંખવિહિન, ચળકતું લોટ અને અન્ય આવતી સાદી આંખ, કે અખસૂચક ચિહન. ખેરાકી દ્રવ્યો પર જીવતું જતું s. grey. (૨) ઘણું જતુઓ અને માછલીઓમાં જેવાઆછા, ભૂખરી ચાંદી જેવી સફેદ વાળ ધરા- આવતાં આંખ જેવાં ચિહને; જુઓ ocellias. ad aisia. 25. s. leaf. Wann 11742. s. effect. 3120 3419, s. fracએક રોગ, (૨) ચાંદીનો વરખ. s.leav- ture. સાધારણ અસ્થિ-ભંગ; કેવળ ત૨ડ

Page #567

sImplex
561
single
પડી હેચ કે બે ભાગમાં તટ હોય તેવા પ્રકારને અસ્થિભંગ. s. fruit. એકલ ફળ, સાદું ફળ. s. harmonic mot- ion. સરળ પ્રસંવાદી ગતિ. s. laye- ring. સ્તરીકરણની એક પદ્ધતિ, જેમાં વિકાસ સાધવા ધારેલા છોડના પ્રકાંડને નમાવીને તેના અન્ય ભાગે ખુલા રહે. તેવી રીતે દાટવામાં આવે છે. દાટેલા ભાગમાં મૂળ ફૂટે તે માટે તે પર ઘણા કાપ મૂકવામાં આવે છે. s. leaf. એકદળનું પણ, સરળ પણ, s, muscle. અરેખિત સ્નાયુ. s. pinnate. એક પક્ષવત. s. pit. સાદે ખાડે, સાદે ગત. s. pistil, ay mal bat2d. s. prot. ein. સાદુ પ્રોટીન. s. translocation. સરળ સ્થાનાંતર. s. umbel. સાદું છત્રક. simplex. એક પ્રભાવી. sinsapa, સીસમ. simul. શામળે, તો શીમળે. simulant. -ના જેવા દેખાવવાળું. (૨)
પાંદડી જેવા પુંકેસરની જેમ. Simuliidae. Diptera sielal siang
single. એક, એકલ. (૨) બેવડું અથવા અનેકવિધ ન હોય તેવું. (૨) સંયુક્ત, અવિભાજિત, એક જ પ્રકાંડ પર ઊગતું). s. action atomizer. પંપ અને રસાયણની ટાંકીવાળું છંટકાવનું સાધન, જે પંપના એક ધક્કાથી રસાયણના સૂમ બુદ બનાવીને છંટકાવ કરે છે. s. bottom plough.545 dnej 44. S.-comb. ચાંચથી છેક ગરદન સુધી પહોંચતી એકજ, માંસલ, દાંતાદાર મરઘાની કલગી. s. -comb Ancona. એકના એલાદનાં મરઘાં. s. compound pistl. બી ધારણ કરનાર ફૂલનું સ્ત્રીકેસર ચક્ર, જે બે કે વધારે સ્ત્રીકેસર ધરાવે છે. s. crop. એક ફસલી. (૨) એક પાક. s. cross. વનસ્પતિ કે પ્રાણીને એક જ પ્રકા૨ કે એક જ જાત. (૨) અંતઃ ફલનક્ષમ પેઢી કે એવાદને બીજા પ્રકાર, જાત કે અંતઃ ફલનક્ષમ પેઢીની સાથેનું સંક૨. s. disc plough. એક ચકતીવાળું હળ. s. -eye cutting, એક આંખ કે કળીને સમાવેશ થાય તેમ પ્રકાંડ કે કલમાંકુરને મૂકવામાં આવતો છેદ કે કાપ. s. -grained structure. એક જ પ્રકારની દાણાદાર સંરચના. (૨) કશું ન હોય તેવી (જમીન). s. phase. એક કલા, એક પ્રાવસ્થા. s. purpose society. એક ઉદેશ્ય ધરાવતી (સહકારી) મંડળી. s. roller gin. તદન સાદા પ્રકારનું કપાસ લોઢવાનું યંત્ર, જેમાં ચામડું મઢેલું રોલર અને છરી હેચ છે. કપાસને રોલર પર ખેંચતાં કયાસિયા છૂટા પડે છે. યંત્રમાં લોઢવા માટે કપાસને હાથથી મૂકવામાં આવે છે; કલાકમાં આથી 55થી 75 રતલ કપાસને લેઢી શકાય છે. s. row. બે હારની વચમાં એક સરખી જગ્યા રાખી સીધી રખામાં વાવણું કરવા માટેની હાર. (૨) એક જ હારની વાવણુમાં ર૫નાર, ખેડનાર કે લણણું કરનાર ચંa. s. r, cattle shed. ઢોરની છાપરીની એક હા૨, s. stage. એક અવસ્થા. s.
Sind. સિંધી ઓલાદનાં ઢેર. sindhour. સિંધોલ. sinduriya. સિંદૂરિયા રંગનું ઝાડ. sinew. હાડકાંની સાથે પેશીને જોડનાર સખત તાત્વીય પેશી, સ્નાયુ બંધની. singe. સહેજ અથવા ઉપરછલ્લી રીતે દાઝી જવું. (૨) વાળ દૂર કરવા ડુક્કર ઇ.ના શબને ઝાળ વાપવી. (૩) ફૂલની તાજગી ટકાવવા તેની દાંડીના છેડા પ૨ને ચીકણ રસને દૂર કરે. singhara. શિગડા, જુઓ gal chestnut. s. beetle, Galerucella birmanica Jac. નામનું શિંગડાને લાગુ પડતું એક પ્રકારનું જેતુ, જેથી શિગડાના પાકને હાનિ પહોંચે છે. Singhi. Heteropnuestes fossilis, નામની વાતાવરણના ઑકિસજનને ગ્રહણ કરી શકતી એક ફૂટ લાંબી ભક્ષક માછલી. ક.ક.-૩૬

Page #568

sinigrin
562
sisal...
stake system, દ્રાક્ષની વેલના દબાણથી પાણી નીચલી સપાટી તરફ સંવર્ધન માટેની એક પદ્ધતિ. s. state, વહે છે. (૩) મૃદુકાય કે છીપલાની નલિકા. એકલ અવસ્થા. s. stem umbrella (૪) કેટલાંક જંતુની ચૂસકનળી. s. stele. system, કેફીના છેડની શાખા તેડવાની સુષિર મધ્યરંભ. પદ્ધતિ. s. superphosphate. Siphonaptera. ચાંચડ પ્રકારનાં જંતુની 16થી 90 ટકા ફોસ્ફોરિક ઍસિડ ધરાવતો શ્રેણી. સુપરફેફેટને એક પ્રકાર, જે ખાતર siphonet. હનીને સ્ત્રાવ કરે, તેવી તરીકે ઉપયોગી બને છે. s. value મોલોમશી જંતુની ને લિકા. constant. 347264 furis. 8. Siphunculata. Anoplura. Mono yoke. એક ધૂરા-ધૂંસરી.
ઉપશ્રેણું, જેમાં ચૂસક જને સમાવેશ sinigrin. કેબી અને કેબિફલાવરમાં થાય છે. મેટા પ્રમાણમાં થતો સફર-ગંધક સમેતને siran. Albizia chinensis (0sbeશ્વકોસાઈડ, જેથી ગરમ પરિસ્થિતિમાં ch) Merr. [Syn. Al. stipulata પાક લેવામાં આવે તો પેદાશ તીખી બને છે. Bois.]. નામનું દ. ભારત, આસ મ,૫. sinistrocerebral. Hierosol 31041 બંગાળ અને 1,200 મી.ની ઊંચાઈના હિમાગાળાનું.
લયના પ્રદેશોમાં થતું બી અથવા રોપથી ઊગતું sinistrorse. જમણેથી ડાબી તરફ પાનખર વૃક્ષ; જેનું કાષ્ટ નિર્માણ કામમાં, વળ લેતું પ્રકાંડ ધરાવતી (વનસ્પતિ). બળતણ તરીકે, ફર્નિચર અને ઘરગથ્થુ sinking. ગળતું, ડૂબતું, બક. s. વાસણે બનાવવામાં કામ લાગે છે અને fund. ઋણ શેધન નિધિ.
ડાળાં-ડાંખળાં તથા પાનને ઢોર માટે sino-auricular node. $122 - ચારે બને છે. અહિંડ પિંડ-ગ્રંથિ.
sire. નરજનક, જનક સાંઢ. (૨) પિતા sinuateકિનારી પર, અંદર અને બહા૨ની બનવું, પિતા તરીકે જન્મ આપ. બાજ પર વળાંક લેત, લહે૨વા૨ (કિનારી). giriasis. લ લાગવી, સુર્યોધાત.. (૨) તરંગી, તરગત પણે કિનારીવાળું. siris. પાળે શિરીષ. sinuosity.quis. sinuous. Holi Sirium myrtifolium, L. & ziert. વળાંકવાળું, સર્પિલ, ઊંચુંનીચું, લહેરદા૨. sirup, syrup. સિરપ, ચાસણી. શnus. નાસાવિવર, વિવર. (૨) હાડકાં sis, વગડાઉ શણ, ઘુઘરિયા; Chotalaria કે પેશીમાં ખાડા. (૩) નસ્કોરાંની સાથે burnia Buch.-Ham. સિસ નામે જોડાયેલાં પરીના હાડકાંમ ને ખાડે. ઓળખાતું, શલકપણ ઉપશુપ, જે પજાબ, (૪) એક જ પાનમાં બે ખડે વચ્ચેને ઉત્તરપ્રદેશરાજસ્થાન અને ગુજરાતમાં ખાડે. (૫) ખાંચ કેટ૨. sinusitis, જેવામાં આવે છે, અને જેની ડાળીઓ નાસાવિવર કેપ, પરીના વિવરમાં અને પાનને ઢોર માટેને ચારે બને છે આવતે . sinusoid, વિવરાસ્થિ. અને પ્રકાંડના રેસાનાં દોરડાં બનાવવામાં Soux, ટમેટાને એક પ્રકાર; મધ્યમ આવે છે. કદનું, કાચું હોય ત્યારે શ્વત-હરિત રંગનું sisalagave. મેકિસકો અને મધ્ય અમેઅને પાકે ત્યારે લાલ રંગનું, ગળાકાર, રિકાનું મૂળ વતન ધરાવતું Agade sisalલીસું, ભારે ઉતાર આપના૨ ફળ.
and Per, નામનું ઝાડ, જેનાં પાનના siphon, બકનળી, નિતાલ. (૨) ઊંચી રેસાનાં દેરડાં બનાવવામાં આવે છે, જેનું સપાટી પરથી નીચી સપાટી તરફ પાણી મીણ પિલીશ કરવા અને કાર્બન કાગળ વહે તે માટેની ઊંધા અંગ્રેજી વર્ણ વી” બનાવવા માટે ઉપયોગમાં આવે છે; આ વૃક્ષ (v) આકારની નળી, જે દ્વારા વાતાવરણના આસામ, બિહાર, ૫ બંગાળ, તામિલનાડુ,

Page #569

Sison...
563
skin મહારાષ્ટ્ર અને કર્ણાટકમાં થાય છે. s. stooth sheep- ત્રણ વર્ષની ઉંમરનું hemp. રામવાસ, કેતકી. shanthr ઘેટું. acrose. Colletotrichum aga0es. size. કદ. માપ. (૨) કાગળને ચળકાટ નામના જંતુથી કેતકીને થતા રોગને એક આપવા, કાપડને કડક બનાવવા અને પ્રકા૨, જેમાં પાન પર કુંડાળા થાય, પાન ઉત્પાદનની અન્ય પ્રક્રિયાઓમાં ઉપયોગમાં ચિમળાય અને તંતુ તથા પાન સુકાઈ જાય લેવામાં આવતું જીલેટીનનું સજન, કાંજી, છે; કેતકીને ૨ક્ષરોગ.
ખેળ. sizing. કદ– મા૫ અનુસાર જુદા Sison ammi. અજમે.
પાડવા તથા ગોઠવવાનું કાર્યું. (૨) કાપડને sissoo. સીસમ, Dalbergia sissoo ચળકતું અને કડક બનાવવું, કાંજી પાવી, Roxb. નામનું ભારતનું ઈમારતી લાકડાનું ખેળ ચડાવવી. મહત્વનું વૃક્ષ, જે 300 મીટર સુધી sleein. સૂતર દેરી, રેશમ ઇ.ના દડાનો હિમાલયના પ્રદેશમાં અને નદીના તળના જથ્થ. (૨) ભાગતા જંગલી હંસનું જથ. કાંપનાં સ્થાનોમાં ઊગે છે, તે હિમને
skeletal soil. ભૌતિક ખવાણસામનો કરી શકે છે. તેને સીધું બી વાવીને
દેવાણના પરિણામે ખરબચડાં દ્રવ્યોની ઉગાડી શકાય છે. તેનાં કાષનાં ફર્નિચર,
બનેલી જમીન skeleton, હાડપિંજર, કૃષિનાં ઓજારે બનાવવામાં આવે છે,
કંકાલ. (૨) વનસ્પતિ અને પ્રાણીના દેહના ઉપરાંત તેનું બળતણ પણ બનાવવામાં નરમ અંગે અથવા ભાગને ટેકો અને આવે છે.
રક્ષણ આપતું બાહ્ય અને/અથવા અંતઃ
માળખું; કુદરતી ગઠવણીમાં હાડકાંઅસ્થિsister gamete. ભગિની જન્યુષ. sitaphal. સીતાફળ.
પિંજર. s. system, કંકાલતંત્ર. s,
wheel. સાદું પૈડું - ચક્ર. skeletsite. ચોકસ હેતુ માટેનું સ્થાન. (૨)
nizer. પર્ણોના હરિત માંસલ ભાગ આબોહવાકીય અને જમીનની પરિસ્થિતિને
ખાઈ જઈ માત્ર તેની શિરા અને પારદર્શક સમન્વય, ઊચાણ;સ્થાન વિશેષતા, જમીન,
કલાને રહેવા દેનાર જંતુ. જલ સાધનનું સાંનિધ્ય ઈ. સૂચક સ્થાન.
skilled worker- કુશળ કારીગર – sitophilus oryza. ચેખાનું ચાંચવું.
કામદાર ગોદામમાં સંઘરેલાં ઘઉં, ચોખા, મકાઈ,
skim, પ્રવાહીની સપાટી પરની તર, છારી જુવાર, જવ અને બાજરીને નુકસાન કર
કે તરતી ગમે તે વસ્તુ લઈ લેવી. skimના૨ કીટક.
med milk. બધા પ્રકારની ચરબી Sitotroga cerealella Olive, ue,
કાઢી લેવામાં આવી છે, તેવું દૂધ. skimજવ, ચોખા, મકાઈ અને જુવાર-બાજરી
ming, મેલ, છારી, તર ઉતારી લેવાની જેવાંગે દામમાં સંઘરવામાં આવેલાં ધાન્યને
પ્રક્રિયા. sk. disc. ક્રિમ, મલાઈ અથવા હાનિ પહોંચાડતે કીટક.
માખણ કાઢી લેવામાં સહાયભૂત બનતી sitter dડા સેવવા માટે તેની ઉપર
ચકતી. sk. ladle. મલાઈ કાઢી લેવા બેસતી મરધી.
માટેને લાકડાને મેટે ચમ – કડછો. sixછ. s. cane kniffin system. skin. ચામડી, ત્વચા, ચર્મ. (૨) વાછરડાં, દ્રાક્ષના વેલના ઉછેરને એક પ્રકાર, જેમાં ત્રણ ઘેટાં અને બકરાં જેવાં નાનાં પ્રાણીનું બાસમાંત૨ તારની જમણી અને ડાબી બાજુ સ્થાવરણ. (૩) કોઈપણ પ્રાણીનું બાહ્યએ લાકડી રાખવામાં આવે છે. s. -row આવરણ બનાવનાર સુનસ્ય ત્વચા. (૪) barley જવને ઉગાડવાને એક પ્રકાર, વચા, ચામડી, છાલ ઇ. ઉતારી લેવું–કાઢવું. જેમાં પ્રત્યેક ગાંઠની આગળ ત્રણ સૂકી (૫) ફળની છાલ જેવું સ્વભાવ અને ઉપફળક૫ હેઈ દાણાની છ હાર બને છે. s, ગમાં તવચા જેવું, sk, abration,

Page #570

skipped...
564
slip ઘસવાથી કે કઈ બાહ્ય ઘર્ષણથી ચામડી ડ્રેટેડ લાઈમ- જલાન્વિત ચૂના તરીકે પર થત ઉઝરડે કે ત્રણ. (૨) ફાવે તેમ ઓળખાય છે. ઘસવાથી મરઘા-બતકાંની ચામડીને લાગતો slant culture. તિરછું સંસ્કરણ, ઘન ઉઝરડે. sk. bound. ચરબી પર સખત માધ્યમની ઢળતી સપાટી પરનું સંસ્કરણ. ખેચાયેલી ચામડી ધરાવતું. glk for- slat, વસ્તઓને ભરવા બનાવવામાં આવતા
mation મલાઈ થવી–વળવી, તર બાઝવી. લાકડાના એકઠા, અર્થાત કેટ માટેની (૨) ત્વચા અથવા કલાનું નિર્માણ થયું. લાકડાની પાતળી સાંકડી પટ્ટી. (૨) ઊન sk.rash, ત્વચા છાંટ. (૨) ચામડી પર કાઢી લીઘા પછીની પ્રક્રિયા કર્યા વિનાનું થતાં ચકામાં. sk. tumour, મસે કે ઘેટાનું ચામડું. ચામડીને કેન્સર જેવો અબુંદ slk wool. slate. સ્લેટને પથ્થર. ખેંચી કાઢવામાં આવેલું ઊન. skinning. slaughter. કતલ. (૨) ખેરાકી પદાર્થ મલાઈ, ત૨, છારી, છાલ, ખાલ ઉતારવી. મેળવવા પ્રાણીની કતલ કરવી. sl. house slipped infertile egg. ફલન ચૂકી waste. કતલ ખાનાનું અવશિષ્ટ દ્રવ્ય. જનાર ઈડાં; ક્રમની દૃષ્ટિએ આવાં અફલિત gaughterred hide. પ્રાણીનું તેની ઈંડાની સંખ્યા ઓછી હોય છે પરંતુ તેનું કતલ કર્યા પછી મેળવવામાં આવતું ચામડું. નિર્માણ વારંવાર થતું રહે છે.
slaw. કાપેલી કેબીનું કચુંબર. skirt. ઉતરપટલને સ્નાયુ. (૨) જઠર sleep, ઉંઘ, નિદ્રા. s. movement, વિવર અને વક્ષ વિવરને છૂટાં પાડનાર નિદ્રાગતિ. sleeping. સૂતેલું, સુષુપ્ત; ત્વચાને સ્નાયવીય ભાગ. (૩) ઊનના જુએ dormant. ઢગલામાંથી હલકી કેટિનું ઊન દૂર કરવું. sleeve. બાંય. skirting. બરછટ અથવા હલકી કોટિના slice. (૧) કતલ. (૨) ટૂકડે. ઊનને કાપેલા ઊનમાંથી દૂર કરવું. slick spot, ક્ષાર – સ્થાન. sittish. ઉશ્કેરાયેલા જ્ઞાનતંતુવાળું, શર- slide. કાચની પટ્ટી. (૨) ટેકરીના ઢેળવ માળ. (૨) જલદી ઉશ્કેરાઈ જતું (જંતુ). કે પડખે ખડક કે ધરતીનું સરકવું. s. (૩) રમતિયાળ, અસ્વસ્થ.
pump sprayer. એક પ્રકારનું skive. ચામડાં કે ચમેને ટૂકડો. (૨) છંટકાવ કરવા માટેનું સાધન, જેમાં ૨સા૨બર અથવા ચર્મને પાતળી પટીમાં કાપવું. ચણ કે પ્રવાહીમાં નળીને છેડે મૂકી પંપને skull.ખે પરી, કોરેટિ; મસ્તિષ્ક કે મગ- ચાલુ કરવાથી પ્રવાહીને છંટકાવ થાય જની અસ્થિમય સંદુક અથવા પેટી, માથા છે. આવા પ્રકારનું સાધન શોભા કે અને ખોપરીનું માળખું.
વાડામાં વાવવામાં આવતાં શાકભાજી માટે slab. પથ્થરની છાટ. (૨) પાતળો, સપાટ, વધારે અનુકુળ થઈ પડે છે. સાધારણ રીતે ચેરસ અથવા લંબચોરસ slime ઝરતું, ઝીણું કાદવ કે તેવા પથ્થર કે અન્ય કોઈ ખરબચડી વસ્તુને પ્રકારનાં દ્રવ્ય ધરાવતું પ્રવાહી. (૨) લેમ. ટૂકડે. (૩) લાકડાના ઢીમચામાંથી વહેલી sl. fungi èમી ફગ. s. fux. બાહ્ય ચીપ. (૪) અનાકર્ષક, અતિપકવ શ્લેષ્મ સાવ. (૨) અવર્ષક સ્રાવ, slimy અથવા તૂટેલું સૂકું ફળ.
fermentation. હેપી આથવણ. slag. ધ તુમલ.
sling. 51150 slaked lime. CaO સૂત્ર ધરાવતો slink. અકાળ અથવા ગર્ભસ્રાવના પરિકળી ચૂને કે જલાન્વિત ચૂને બનાવવા ણામે જન્મેલું બચ્ચું, ખાસ કરીને વાછરડું પાણીની પ્રક્રિયાવાળે બળેલે ચૂને, જેને (૨) આવી રીતે જન્મેલું પ્રાણી અથવા ઉપયોગ જમીનની સુધારણા માટે થાય તેનું માંસ. છે, જે કેલ્શિયમ હાઇડોકસાઈડ, હાઈ. slip- પ્રરાહ; કેઈપણ છોડના પ્રકાંડનાં

Page #571

565
sliver
નીચલા ભાગ કે કારમાંથી નીકળેલે કૃષ્ણે, જે પ્રજનન માટે ઉપયોગી છે. (૨) અપૂર્ણ રીતે ખસી કરવામાં આવેલું નર પ્રાણી. (૩) ફાટી ગયેલું દૂધ. (૪) ગર્ભપાત કરવા. (૫) સર્પણ. sl. ero sion. અતિ વરસાદના કારણે ઢોળાવ પુરની માટીનું સરકી જવાથી થતું ધોવાણ – ધસારા, (૨) પાણીથી તરબેળ થયાના પરિણામે માટી અને નાના મેટા કાંકરા અને પથ્થરનું સરકી જવું. આવા પ્રકારની ઘટનામાં ઘણીવાર ટેકરી અથવા ડુંગરનું આખું પડખું સરી પડે છે. slipped tendon. અંગભ્રંશ.
sliver. લાઢવાના યંત્રમાંથી બહાર આવતું ઢીલું રૂ કે ઊનની પૂણી. slit. ચિરાડ, ફાટ. slobber. અતિશ્રમ, ઉશ્કેરાટ અથવા અમુક પ્રકારના ખારાક ખાધા પછી અથવા ચેપના પરિણામે પ્રાણીના મેાંમાંથી ટપકચા કરતી
લાળ.
slop. પાલતું પ્રાણીઓના પ્રવાહી ખેારાક. slope. પ્રણતા, ઢાળ, ઢાળાવ. (૨) ઊઁચી અથવા ઢળતી જમીન. (૩) આહ અથવા અવાહ દર્શાવતી જમીન. (૪) ફ્રૂટમાં ઊભા અંતરને 100થી ગુણી, ફૂટમાં સમક્ષિતિજ અંતરને ભાગીને આવતી ગુણાત્તરની ટકાવારી, sloping bench terrace. ઢળતી ખેંચ વેદિકા. (૨) પાછળના ટેકણથી અગ્રભાગે ઢળતી ખેંચ. sloppy attachment. ગાયના
આંચળને અનિચ્છનીય ઘાટ. slotted pipe. જાળીવાળે! નળ. slough. કળણ, ભેજવાળી જમીન. (૨) જીવંત ચરખીમાંથી ખરી પડતા અથવા નિર્મોચન પામતા ગમે તે ભાગ. sl. -sickness. આછા રંગના અથવા સફેદ પ્રાણીઓને લાગુ પડતા એક પ્રકારનો રોગ. slow મંદ, ધીમું. sl, acting manure. ધીમે કામ લાગતું – અસર અજમાવતું ખાતર. sl, breeding. ગર્ભોધાન અથવા વીયૅસ્થાપન બાદ તેની થતી વિલખિત અસર. (૨) મંદ લિંગી કામ
small
વાસના ધરાવતું પ્રાણી. slub, કાંતવા માટે સહેજ વળ આપેલું ઊન. sludge. અવમલ; ગંદા પાણીની નીચે જામતાં ધનદ્રશ્યે, જે ખાતર તરીકે ઉપચેગમાં લેવામાં આવે છે; જાડા ચીકણા અવમલ. sl. ,activated સક્રિય ખનાવેલે અવમલ. sl,,digested સાફ કરેલા કે પાચિત વમલ. sl. ,raw, કાચા – અપ્રક્રિયાકૃત વમલ, slug. ગેાકળ ગાયની સાથે સંબંધિત પરંતુ -તરવચી, મૃદુ, ભૂખરા કે બદામી રંગનું ઉદરપાદ (પ્રાણી). (૨) વાનસ્પતિક દ્રવ્ય અથવા જીવંત કે મૃત સજીવ પર નભતું પ્રાણી, જે શાકભાજી, કેળાં તથા કુમળી વનસ્પતિને નુકસાન પહોંચાર છે. (૩) 5 ટકા કેલ્શિયમ આર્સેનેટ કે ૨ ટકા મેટાલ્ડિહાઈડને ગેાળના દ્રાવણ વડે નરમ કરેલા ભૂસામાં નાખી બનાવેલું સંયેાજન, જે આવા પ્રકારનાં ઉદરપાદ જંતુએ પર નિયંત્રણ લાવે છે. sluggish. આળસુ, જડ, નિષ્ક્રિય, મંદગતિક, sluice. મેરી; પાણી વહેવા માટેની કૃત્રિમ નાળી; પૂર દ્વાર. slump. મંદી, ભાવ ગગડી જવાની
વ્યવસ્થા.
small, નાનું, લધુ. sm. black cricket. નાની, કાળી કંસારી. sm. bittergourd, જંગલી કારેલાં; Minusops dioica Roxb. ex Willd. નામના ખાદ્ય ફળના આરાહી વેલેા. sm. fennel કાળીજીરી; પંજાબ, ૫. બંગાળ, આસામ અને બિહારમાં થતી વનસ્પતિ, જેનાં ખી એટલે કાળીજીરી મસાલામાં અને ઔષધ તરીકે ઉપયાગમાં લેવામાં આવે છે; જુઓ Nigella sativa L. sm. gourd. તકમક; નામની Cucumis melo va. agresbsNaud.નામની ભારતમાં થતી દીર્ધાયુ, ખાદ્યફળની વનસ્પતિ, sm, intestine. ક્ષુદ્રાંત્ર, નાનું આંતરડું.Sm.Japanese. એક અથવા બે જ સિંગ ધરાવતી મગફળીના એક પ્રકાર. sm. liverfluke.Dicrocoelium sp. નામનું ઢાર, ભેંસ, ધેટાં

Page #572

smear
566
snail
અને બકરાને લાગુ પડતું પાતળું ભાલાકાર ખાદ્ય સામગ્રીની જાળવણી અથવા ઇચ્છવાજંતુ, જે જમીન પરની ગેકળગાય અને યોગ્ય સુવાસ આપવા તેમને બિન પિઝિનને કીડીઆમાં વચગાળાને યજમાન ૫ર ૫ર આપવામાં આવતો ધુમાડા. sm. house, છવી જીવન ગાળે છે.sm, scale far- ધૂમધર. smoker. મધપૂડાને ધુમાડે ming. નાના પાયા પરની ખેતી. sm, આપ. (૨) ઘુમડા આપનાર. smosc. production. નાના પાયા પરનું king. ધુમાચન. (૨) ધૂમ્રપાન. ઉત્પાદન,
smudge. જંતુને ભગાડી મૂકવા માટે smear. ચોપડવું, લેપ કર. (૨) ચીકણા કરવામાં આવતો ધુમાડા. smudging. કે તેલી દ્રવ્ય કે રંજકથી ચેપડવું. (૩) ધુમાડે આપવાની પ્રક્રિયા.(૨)સમ વિનાનાં ચિહ્િનત કરવું, અભિરંજિત કરવું. (૪) ફળ મેળવવા આંબા જેવાં વૃક્ષને ધુમાડે દૂધ, લેહી કે સંવર્ધનમાંથી મેળવેલા આપવામાં આવે તેવી પ્રક્રિયા; આ પ્રક્રિયા જીવાણુને કાચની તકતી પર લેપ કરી, આપણા ભારતમાં કારગત નીવડતી નથી. સમદર્શકમાં તેને તપાસવા માટે તેનું smooth. સરળ, લીસું, સુંવાળું. Sim. કરવામાં આવતું અભિરંજન. smear- cherrimoyer. સુવાળાં હૃદયાકા૨ ફળ ing. ૧૫; અભિરંજન.
ધરાવતી ચેરમેયરને એક પ્રકાર. sm. smegma. શિશ્નમલ શિશ્નત્વચા કે leaved pongamia. કરંજનું ઝાડ. ચામડીના પડમાંથી સ્રવતું, તૈલી કે સાબુ sm. muscle. લીસે સ્નાયુ sm. જેવું દ્રવ્ય; આવા પ્રકારનાં સ્રાવ વધારે sponge gourd. એક પ્રકારનાં પ્રમાણમાં જામે તે અસ્વસ્થતા નીપજે. lasi; luffa gourd, vegetable sposmierkase. cottage cheese 225 nge, Tumi, ghirl torai, s. 4140
ઓળખાતી ઘરમાં બનાવવામાં આવતી ચીઝ. Luffa cylindrica (L.) M. Roem. Smilax. સારસાપરિલા આપતી (Syn. L. aegyptiaca Mill; Momoઆરહીશુપની એક પ્રજાતિ. Smilax rdica cylindrica L.). નામે ઓળખાતી aristolochiifolia. 212814fal. sm. ગરમઋતુના ભેજવાળા વાતાવરણમાં થતી macrophylla Roxb. ઘોટલ, પ્રજીવક એ', “બી” અને “સી” ધરાવતી, રામદાતણ નામને સુપ. sm. offinalis. સુંવાળાં ફળવાળી શાકીય વનસ્પતિ. ઉ૫રસાલ, ઉપલસરી, સારસાપરિલા. sm, smother. ગૂંગળાવી મારી નાંખવું, દાબી prolifera Roxb. રામદાતણ; શોભા દેવું, અન્ય વનસ્પતિની વૃદ્ધિને કુંઠિત માટે ઉગાડવામાં આવતે, કટાવાળ, બનાવી મારી નાખતી ઝડપથી ઊગતી ગાઢી આ રેહી વેલે. Sm. Keylanica L. વનસ્પતિ. s. crop. અન્ય પાકની [Syn. Smilar macrophylla Roxb.. વૃદ્ધિને કુંઠિત કરે કે તેને મારી નાંખે રામવાતણું, ઘેટવેલ. નામની કમાલ, બિહાર, એ રીતે તેની બાજુમાં ઊગતો ગાઢા, મધ્યપ્રદેશ અને આસામમાં થતું સુ૫; મજબૂત પાક. જેનાં કુમળાં પાન અને ડાળખાંની શાકભાજી smut. અંગારિયે; અંગારિયા નામની બનાવી ખાવામાં આવે છે, જેનાં મૂળ ફૂગથી ધાન્ય અને અન્ય પ્રકારના પાકને, સારસાપરિલાની અવેજીમાં તિજન્ય તથા તેનાં પાનને પણ લાગતે રોગને
ગેના ઉપચારમાં કામમાં લેવામાં આવે એક પ્રકા૨. રોગગ્રસ્ત વનસ્પતિની પેશી છે, ઉપરાંત, સંધિવા અને લેહી વિનાના ૫૨, આ રોગ થવાના પરિણામે કાળાં મરડામાં પણ તેને ઉપયોગ કરવામાં છિદ્ર પડે છે અને તેમાંથી ભૂકા જેવું આવે છે.
દ્રવ્ય નીકળે છે. smoke. ધુમાડે. (૨) ધુમાડે આપ. snail. રોકળ ગાય. (૨) સર્પિલ છીપવાળું માંસ, માંસની બનાવટ, મછી કે અન્ય મૃદુકાય નાનું પ્રાણી. આ પ્રકારના પ્રાણના

Page #573

snake...
567
sodium
Achatina fulicar (African giant smail). જેવા પ્રકાર છે; આ સજીવ પાન ખાય છે, ડાંગર અને શાકભાજીને ભારે હાનિ પહોંચાડે છે. snake gourd. 4240 1140 Trichiosanthes anguina . નામની વર્ષાઋતુમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં ફળ – પરવળમાં પ્રજીવક (એ', “બી” અને
સી” હોય છે. સમૃદ્ધ અને રેતાળ જમીનમાં આ શાકભાજીને કયારી બનાવી ઉગાડવામાં આવે છે. sn. s. semilooper. Plusia penonis. F. 1148 પરવળનાં પાનખાતું અને પાનમાં દર બનાવતું જતુ. sn. root. સર્ષકંદ, સર્ષમળ. Snapbean. વાલ. શ્વાનમુખ. તડબૂચ. snap melon. Cucumis melo L. var. momordica Duth. Full, નામનું ઉત્તર ભારતમાં થતું ખાદ્યફળ. snout. તુંડ. (૨) માછલીના માથામાં
આંખ આગળથી લંબાયેલું અંગ. (૩) પ્રાણના નાક અને જડબાં ધરાવતું મેં પર લંબાયેલું અંગ, (૪) કેટલાંક જંતુઓનું સૂંઢ
જેવું ચૂસક અંગ, snow. હિમ, તુષાર. sn. ball. મેડી વાવણું કરવા માટેનું ઉત્તરભારતનું સુધારેલા પ્રકારનું કોબિ-ફલાવ૨, sn, drop. હિમબિંદુ. sn. fall. હિમપાત. soap- સાબુ, ફીણ. s. nut. અરીઠાં;
us emarginatus Vahl(S. trifoliatus Hiern in part non L). નામનું ઉત્તરભારતમાં થતું વૃક્ષ જેનાં ફળ એટલે અરીઠાં, માથાના વાળ તથા રેશમી અને ઊની વસ્ત્રો ધોવા માટે કામમાં આવે છે. s. n. tree. અરીઠાનું ઝાડ. s. pod, સિક્કાકાઈ. વન અરીઠાં, Acacia concinna DC. નામનું ઝાડ, જેનાં ફળ વાળ, રેશમી અને ઊની વસ્ત્રો ધોવાના કામમાં આવે છે. આ ઝાડ ૫. ભારત, આધ્રપ્રદેશ, આસામ અને બિહારમાં થાય છે socket. કુદરતી અથવા કૃત્રિમ ખાઓ,
> Hi FIS 420 42104224991 248 રહે. (૨) (આંખને) ખાડો, ગોખલો.
અક્ષિ હા, અક્ષિવિવર. sod. મૂળ, પ્રકા અને પ્રહની સાથે ગૂંથાયેલી જમીનનું માટીવાળું પડ. (૨) ટેકું, સણભૂમિ. s. culture. સતૃણભૂમિકૃષિ. (૨) ખેડ વિના કાયમી તૃણવાળી ભૂમિમાં પાક વાવવાની એક પ્રથા; અન્ય કઈ પદ્ધતિ અનુકૂળ ન હોય કે અવ્યવહારુ હોય તેવી ભૂમિ માટે આવા પ્રકારની કૃષિ પદ્ધતિ યોગ્ય નીવડે છે, જે ભારતનાં મેદાનેને માફક આવે છે. s. -forming crop, આવરણ પાક. s. grass. વિરહ કે પ્રકંદ અથવા અન્ય રીતે આપ મેળે ઊગતું તૃણ. s. land. તૃણ, માટી અને અન્ય પ્રકારની વનસ્પતિથી આવરિત બનેલી જમીન. s. mulch. ફળઝાડની આસપાસ કાપેલું ઘાસ મૂકવું. s, strip. જલમાર્ગમાં ધોવાણ અટકાવવા માટે ઘાસવાળી જમીનની સાંકડી ૫ટીને કરવામાં આવતો ઉપયોગ. s.
water way. તૃણું સંકલિત જલમાર્ગ, sodium. Na. સંજ્ઞા ધરાવતું રાસાયણિક તત્ત્વ-સેડિયમ, જે વનસ્પતિ માટેનું પોષક તત્વ છે પણ સૌ છાડ કે વનસ્પતિ પ્રકારને તે જરૂરી બનતું નથી. જમીનમાં પિટેશિયમની ઉણપ હોય તો દ્રાવક સેલિચમ વણથી બીટ, સેલરી, કેબી, નોય. કેલ, મૂળા, સલગમ જેવા પાકને ફાયદે થાય છે. દરિયા કાંઠા અને સિંચાઈવાળા વેરાન પ્રદેશમાં તેને સીધો લાભ મળે છે. સેડિયમનાં લવણ વિનિમય સંકુલમાંથી વધારે પ્રમાણમાં પાટશિયમને મુક્ત કરે છે અને ઉપલબ્ધ સ્વરૂપમાં ફોસ્ફરસને જાળવી રાખે છે. બટાટા અને કપાસ માટે અંશતઃ અવેજીની તે ગરજ સારે છે. 6. adsorption ratio. Risuu41 અધિશેષણને ગુણેત્તર. s. arsenate. જંતુઓને લલચાવવા માટેના દ્રવ્યમાં ઉપયોગમાં આવતું અતિદ્રાવ્ય આર્સેનિક (સેલ). s, benzoate, સેડિયમ બેન્ઝોએટ s.bicarbonate

Page #574

sofia
5.
સાડિચમ બાયકાર્બોનેટ. s. bromide. સોડિયમ થ્રામાઈડ. s. chloride. સાડિયમ ક્લારાઈડ NaCl એટલે નિત્યની વપરાશનું, વનસ્પતિ અને પ્રાણી માટે ઉપયાગી મીઠું. s. citrate, સેડિયમ સાઇટ્રેટ. s. fluosilicate. છંટકાવ માટે નહિ પરંતુ કીટ અથવા જંતુને લલચાવવા માટે ઉપયેગમાં લેવામાં આવતું સફેદ દાણાદાર જંતુઘ્ન રસાયણ. hydrochloride. કૅસ્ટિક સેાડા. s. nitrate. ચિલિયન નાઇટ્રેટ એટલે સુરાખાર તરીકે પણ ઓળખવામાં આવતું એક રસાયણ; નાઇટ્રોજન ખાતર. ઉત્તર ચિલીમાં કુદરતી નિક્ષેષ તરીકે મળી આવે છે અને તેની પરદેશ ખાતે નિકાસ કરવા અગાઉ તેને શુદ્ધ કરવામાં આવે છે. આમ શુદ્ધ કરેલી આ પેદાશમાં 16 ટકા નાઇટ્રોજન હોય છે અને નાઇટ્રેટના રૂપમાં તે વનસ્પતિને સીધેસીધું મળે છે. નાના ઝાડ, બગીચામાં ઉગાડવામાં આવતી શાકભાજીને તે વધારે ઉપયેાગી છે. તે સરળતાપૂર્વક દ્રાવ્ય છે. મકાઈ, ઘઉં, જવ, શેરડી, કપાસ ઇ.ને ખાસ કરીને અમ્લીય ભૂમિ માટે તે વધારે અનુકૂળ થઈ પડે છે. તેને વધારે પડતા કે સતત ઉપયાગ કરવામાં આવે તેા જમીનને હનિ પહેાંચે છે. s. percentage. સેડિયમની ટકાવારી. s. soil. સોડિયમયુક્ત – સેડિયમવાળી – સાડિયમ ધરાવતી જમીન. s. sulphate. સાડિયમ સલ્ફેટ.
568
sofia. ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર, મધ્ય પ્રદેશ, આન્ધ્ર પ્રદેશ અને ઉત્તર પ્રદેશમાં ઊગતું એક પ્રકારનું ginger grass નામધારી ધાસ. soft. નરમ, કામળ, મૃદુ. s. centre share. ત્રણ સ્તરની પેાલાદની પ્લેટવાળું હળ, જેમાં મધ્ય પ્લેટ નરમ અને અહારની પ્લેટ ઉચ્ચ કાર્બન પેાલાદની હોય છે. s. cheese. 55 ટકાથી પણ વધારે પ્રમાણમાં ભેજ ધરાવતી ચીઝ, જેમાં ઘરગથ્થુ ચીઝ અને ક્રીમ ચીઝના સમાવેશ થાય છે. s.-curd milk. અચારાયના ઉત્સે ચકાથી મર્યાદિત રીતે નરમ કરવામાં
soft
આવતું દૂધ, જેમાં દૂધનું પ્રોટીન નરમ અને છે પણ મેદીય દ્રવ્ય પર કાર્ય અસર થતી નથી. આમ દૂધને નરમ બનાવ્યા પછી તેનું પાથ્થરીકરણ કરી, તેને બાટલી એમાં ભરવામાં આવે છે, આવા પ્રકારનું દૂધ બાળકા અને પેટનાં દર્દીવાળાં મેટેરાંઆને ઉપયાગી થઈ પડે છે. s. date. નરમ ખજૂર. (૨) જલીય દ્રવ્ય વધારે અને શર્કરા દ્રશ્ય એન્ડ્રુ હાય તેવું ખજર. s. dough. નરમ પિંડ. s. d. stage. `ાંક. (૨) મકાઈ અને અન્ય ધાન્ય પાકની એવા પ્રકારની અવસ્થા, જેમાં દાણાને તેાડી ખેાલવામાં આવે ત્યારે નરમ કાંજી કે ચીઝ જેવું લાગે. s. pa late. નરમ તાળવું, મૃદુતાલુ. s. matrix. નરમ આધાર દ્ર૨. s. ripe. પૂરેપૂરું પક્વ બનેલું, નરમ (ફળ). s. rot. નરમ સડા. (ર) વનસ્પતિના અંગામાં જીવાણુ અને ફૂગથી લાગતા સરા, જેમાં વનસ્પતિની પેશીએ નરમ બને છે. s. scale. ભીંગડાવાળાં જંતુ. (૩) અનાવિરત અાગી ભીંગડું. s. -shellegg. અપૂણૅ રીતે કીભૂત કાચલાવાળું ઈંડું, જે પાષણ, ફોસ્ફરસ અથવા પ્રજીવકની ઊણપ, કાચલા નિર્માણ માટે જવામદાર ગ્રંથિના અકાચૈક્ષમતા, અથવા ગોરાચની કાઈ પરિસ્થિતિના પરિણામરૂપ હાય છે. s. steel. નરમ પેટલાદ. s. wart નરમ મસે. (૨) ચામડી અથવા શ્લેષ્મી કલામાંથી થતે નરમ ખુંદ, જેને શૃંગી આવરણ બનતું નથી. s. water. નરમ પાણી, જે કાર્બોનેટ કેલ્શિયમથી મુક્ત હેાય છે. આવા પાણીમાં પાણીને કઠણ બનાવતાં દ્રવ્યેા હાતાં નથી. આવું પાણી રાંધવા, પ્રક્ષાલન અથવા ધાવામાં ઉપયાગી બને છે. s. wood, નરમ કાષ્ઠ, મૃદુ કાષ્ઠ. (ર) સહેલાઈથી કાપી અથવા વહેરી શકાય તેવું લાકડું, (૩) આવા પ્રકારનું લાકડું ધરાવતું ગમે તે વૃક્ષ. (૪) અપત રસાળ કાષ્ઠ. (૫) તાજી વૃદ્ધિવાળી વનસ્પતિનાં પાનયુક્ત પ્રરાહ. s. w. cutting. પ્રજનન માટે મૃદુ

Page #575

soggy
કાષ્ઠમાંથી ખાસ કરીને પ્રાંકુરના ગૂંચ ભાગમાંથી લીધેલે ભાગ. soggy. સંતૃપ્ત. s. potato, પાણીની ઊંચી ટકાવારી અને સ્ટાર્ચની નીચી ટકા વારી ધરાવતા બટાટા, જે રાંધ્યા બાદ પણ ભારે અને ભેજવાળા રહે છે. sohaga. સેાહાગ, હિંડા નામનું Aphanamixis polystachya (Wall.) Parker.(Amoora rohituka Wight & Arn.). નામનું ૫. બંગાળ અને આસામમાં થતું એક પ્રકારનું વૃક્ષ, જેનાં ખીને પીલીને કાઢવામાં આવતું તેલ દીવાખત્તી માટે કામમાં લેવામાં આવે છે Soh-niamtra orange. આસામમાં થતું મધ્યમ કદનું ખાસી આર્જ નામનું મેાસખીનું ઝાડ. soil, જમીન, ભૂમિ. (ર) મૃઠ્ઠા, મૃત્તિકા, માટી. (૩) પૃથ્વીના પાપડા પરનું જુદા જુદા કદ ધરાવતા કણાનું બનેલું, ઢીલું બાહ્ય પડ, જે 5થી 7 ઇંચ જેટલું હળના પાના-ફળથી ખેડાય તેટલું ઊંડું હાય છે. આ પડમાં નિજિક અકાર્બનિક દ્વવ્યે, જીવંત અને મૃત કાર્મેનિક દ્રવ્યે, પાણી અને વાયુ, એમ ચાર મુખ્ય ધટકા હાચ છે. સપાટી પરનું ખાદમાટી – હ્યુમસ ધરાવતું કૃષિક્ષમ પડ, તેની હેઠળના ભૂમિગત પડ કરતાં વિશિષ્ટ રીતે જુદું તરી આવે છે. (૪) ઈજનેરીશાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ સખત ખડક અથવા શૈલથી ભિન્ન હોય તેવે ધરતીના ભાગ. s. acidity અમ્લીય જમીન. s. jaeolin વાતેઢે જમીન. s., alkaline ક્ષારીય-ઊસર જમીન. s. alluvial. લેાઢ જમીન. s. black કાળી જમીન. s. b, cotton કપાસ માટેની કાળી જમીન. s., clayey. માટી ધરાવતી જમીન. s. clayey loam મચિારી હુમટ જમીન. s., અઢ જમીન-માટી. s.,fine ઝીણાં કણની માટી. S., late rite. લેટરાઈટ પ્રકારની જમીન. S. ,loam રેતીમિશ્રિત કાંપવાળી જમીન. s, loamy clay કાંપવાળી જમીન.
coarse
569
soil
મધ્યમ
s.. medium. પ્રકારની જમીન. s.,mellow તરમ માટીવાળી જમીન. s. ,organic કાર્મેનિક સચિ દ્રવ્યેા ધરાવતી જમીન. s., resi dual અવશિષ્ટ જમીન. s. ,sandy રતાળ જમીન. so, s. loam રેતાળ કાંપવાળી જમીન. s. ,sedimentary. જલેાઢ – જલનિર્મિત જમીન. s.,surface પૃષ્ઠ જમીન. s., transplantaed વાહિત માટીની બનેલી જમીન. s. acidity. જમીનની અમ્લતા, જમીનમાં હાઇડ્રોસિલ (OH) આચન સંકેન્દ્ર કરતાં H આચનનું પ્રમાણ વિશેષ હોય તેવી જમીન, જેમાં 7.01 કરતાં ઓછી સક્રિય pH હોય છે. ક્ષારીયતાની વિરુદ્ધ બેઇઝ વિનિમચ નિર્ણાયકાની દૃષ્ટિએ સક્રિય તત્ત્વ હોય છે. s. aeration, જમીનમાં રહેલા વાયુઓની અવરજવર શકય બનતી પ્રક્રિયા, જેને આધાર જમીતની છિદ્રાળુતા અને છિદ્રોને પાણી પૂરી ઈ શકે તે પર છે. s. aggregate. ઢેકું; દાણા ઇ. જેવા ણાને સમૂહ. s. air. પણી ભરાયું ન હોય તેવા જમીનનાં છિદ્રામાંના વાયુએ - હવા, જમીનનાં છિદ્રોમાં કે હવા અને પાણી હોચ તા તેને વનસ્પતિની વૃદ્ધિ માટે ખૂબ જ અનુકૂળ પરિસ્થિતિ ગણવામાં આાવે છે. આવા પ્રકારની હવામાં મેાટા ભાગે નાઇટ્રેજન અને આકિસજન હાય છે, પરંતુ વાતાવરણની હવામાં હાય તે કરતાં વધારે ભેજ અને કાર્યંન ડાયેક્સાઈડ અને આપ્યા આક્સિજન હોય છે. મુક્ત હવા ઉપરાંત જમીનમાં કલિલમાં રહેલી અથવા સંયાજનમાં ટ્રાન્ચ ખનેલી હવા હોય છે, s. alkalinity. જમીનમાં H આચનના સંકેન્દ્ર કરતાં હાઇડ્રોક્સિલ (OH)
સ્ત્રાયનનું પ્રમાણ જમીનની ક્ષારીયતા કરતાં વધારે હોય છે. s. amend. ments. જમીન સુધારણા. જમીનની પ્રતિક્રિયામાં પરિવર્તન – સુધારા લાવવા અને તેની ભૌતિક પરિસ્થિતિને સુધારવા માટે તેમાં ઉમેરવામાં આવતાં

Page #576

soil
દ્રવ્યેા. જમીનને સુધારવા તેમાં સીધી અથવા આડકતરી રીતે ઉમેરવામાં આવતાં દ્રવ્યે. અમ્લતાને સુધારવા માટે જમીનમાં સાધારણ રીતે ચૂને ઉમેરવામાં આવે છે,
થી જીવાણુ સક્રિયતાને વેગ મળે છે. ક્ષ રીચ જમીનની નવસાધ્યતા માટે ચિરાડી – જિપ્સમ ઉમેરવામાં આવે છે, આથી કાળી માટીવાળી જમીનમાં પણ સુધારા લાવી શકાય છે. s. analysis, જમીનમાંના જુદા જુદા ઘટકાના રાસાયણિક, ચાંત્રિક અને ખનિજીચ દ્રબ્યાનું પ્રમાણ જાણવા માટેનું મેટા ભાગે પ્રયોગશાળામાં અને થારેક જમીન ઉપર કરવામાં આવતું વિશ્લેષણ. s. association. જમીનને વર્ગ. સમાન ગુણધર્મો ધરાવતી અથવા તે સિવાયની જમીનના ભૌગોલિક રીતે ચાસરૂપમાં ગાઠવાયેલેા સમૂહ. જમીનના નકરી તૈયાર કરવામાં અથવા તેવા પ્રકારનું સર્વેક્ષણ કરતાં તેને કુદરતી પ્રકાર અથવા ભૌગોલિક ઘટક તરીકે દર્શાવવામાં આવે છે. s. auger. ક્ષેત્ર અથવા પ્રયોગશાળામાં પરીક્ષણ કરવા માટે જમીનમાંથી શારકામ કરી નમૂને મેળવવા માટેનું સાધન – ઓજાર, શારડી, s. bacteria. જમીનમાં રહેતા જીવાણુઆ, જે પૈકી જિટલ કાર્બનિક દ્રવ્યેામાંથી શક્તિ અને કાર્યંન મેળવતા પરપેથી
જીવાણુએ મહત્ત્વના છે, જ્યારે સ્વાષી એટલે autotrophic જીવાણુએ અકાર્બનિક અથવા સંયાજન દ્વારા શક્તિ મેળવે છે. s. ball, ઝાડ, ક્ષુપ અથવા રાપને પુનઃ રોપણી માટે જમીનમાથી કાઢી લેતી વખતે પાછળ રહેવા પામતા માટીને દા રે જમીનના ભેજને ઊડી જતા અટકાવે છે, અને વનસ્પતિને ધક્કો લાગવા દેતા નથી. s. bank, ટેકરીની પડખેનું સેાપાન, જેની સપાટ જમીનમાં ખેડ કરવી સરળ પડે છે. s. belt. જમીનને પટ્ટો. s. binder. ગાઢું માટીનું આવરણ ધરાવનાર અથવા મૂળ મારફતે માટીને અને પરિણામે જમીનના પડને જકડી રાખનાર વનસ્પતિ. s. blanching. વનસ્પતિને
570
soil
મળતે પ્રકારા અટકાવવા તેની આસપાસ માટીના થર બનાવવા. s. -borne plant disease. ખી અથવા વનસ્પતિ પર આક્રમણ કરતી ફૂગથી તેને લાગુ પડતા રાગ; આવી ફૂગના નારા માટે ફોર્માદ્ધિડહાઇડ અને ફાર્માસન જેવાં જંતુના મદદરૂપ નીવડે છે. s. buffer compounds. માટી, કાર્બોનેટ અને ફોસ્ફરસ જેવાં સંયોજન અને કાર્બનિક દ્રવ્યા, pHના મૂલ્યના ફેરફારને અટકાવે છે. s. building. ખાતર, ચૂના ઇ. જેવાં દ્રવ્યેા વડે જમીનની ઉત્પાદકતામાં વધારા કરવે. s. b.plant. શિમ્મી વર્ગની વનસ્પતિ, જે જમીનમાં પાષક તત્ત્વ ઉમેરવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. s. chambermethod, જમીન – મુદ્દા કક્ષ પ્રથા. s. characteristics. જમીનના ગુણધર્મ - લક્ષણૢા. s. chemist. જમીનના રાસાયણિક તત્ત્વોનો જાણકાર - અભ્યાસી, ભૂમિરસાયણાવજ્ઞાની S. chemistry. જમીનના રાસાયણિક ઘટકા અને તેમની વચ્ચેના આંતર સંબંધોન અભ્યાસ કરતી વિજ્ઞાનની એક શાખા, જમીન રસાયણવિજ્ઞાન. s. class. જમીનને વર્ગ, માટીનઘટકા અનુસાર જમીનના રચવામાં આવતા વર્ષોં. s. classification, જનિતિક ધારણ અનુસાર કે અંતર્ગત ગુણધર્મો અથવા બંને પ્રકારે જમીનનું કરવામાં આવતું વર્ગીકરણ. પાણીના નિકાલની આવશ્યકતા, પાકનાં અનુકૂલન ધારી માર્ગની રચના અથવા વન માટેની જરૂરિયાતા જેવા હેતુએ માટે વર્ગીકરણના ઘટકોનું પુન: સામૂહીકરણ કરવામાં આવે છે. s. climate. જમીનની અંદરનાં ભેજ અને ઉષ્ણતામાનની પરિસ્થિતિ. s. cohesion. માટીના કણેાની પરસ્પર સાથે વળગી રહેવાના ગુણ; પ્લાસ્ટિકસુનઃમ્ય માટીમાં આ ગુણ રહેલા છે. 5. colloid. દળના પ્રત્યેક ઘટક દીઠ પ્રમાણમાં વિશાળપૃષ્ઠ ધરાવતું ઝીણા કદનું કાર્યંતિક કે કાર્બનિક દ્રા.

Page #577

soil
571
soil
s, colour, કાળ, ઘેરો બદામી, લાલ, નાં પ્રમાણ પર રહે છે. ભૂમિ સંગઠનને રતાશ પડતો બદામી, પીળ, આસમાની, સાધારણ રીતે ઢીલી કે ખુલ્લી, સાધારણ હરિત, હરિત ભૂખરેઃ આ સૌ વિવિધતા રીતે કે વધારે પ્રમાણમાં સંગઠિત, નરમ, ધરાવતા જમીનના રંગે, જમીનની મહ- તૂટી જઈ શકે તેવી પ્લાસ્ટિક, ચીકણી, ત્વની બાબત સૂચવે છે. સામાન્ય રીતે મૃદુ, દઢ, સખત ઇ. રીતે દર્શાવવામાં આવે ઘેરા બદામીથી કાળે રંગ જમીનમાં ઠીક છે. s. core tube, જમીનની અંદર ઠીક પ્રમાણમાં ખાદમાટી - ઘમસ તથા નમનો મેળવવા તેમાં દાખલ કરવામાં પુરતા પ્રમાણમાં કેશિયમ અને નાઈટ્રોજન. આવતી ધાતુની નળી, s. creep. ગુરુયુક્ત ૨ચના સૂચવે છે. ભેજવાળું નીચાણ વાકર્ષણના બળના પરિણામે ઢળાવ પરથી પણ કાળી જમીન હોવાનું સૂચવે છે. જમીન કે માટીની નીચાણ તરફની ધીમી રાતી અથવા બદામી રંગની જમીન વાયુની ગતિ. s. degradation.એક પ્રકારની આપલે અને પાણીને સરળ નિકાલ સૂચવે પકવ જમીનનું નિમ્ન પ્રકારમાં પરિવર્તન. છે. પાણીને નિકાલ ધરાવતી જમીનમાં s. depleting crops. જમીનમાં કે લેહનાં સંયેજને હોવાથી તે લાલ તેની અંદર મુદલે અવશિષ્ટ રહેવા દીધા અને બદામી રંગની બને છે. અપૂરતા વિનાજ લણણી કરવામાં આવતા પાક. પાણીના નિકાલવાળી જમીનમાં આયન . (૨) જમીનમાંથી મોટા પ્રમાણમાં જમીનમાં ઓક્સાઈડ જમા થતું હોવાથી તે જમીનને રહેલાં પિષક તને દૂર કરતા પાક. પીળી બનાવે છે. ભેજવાળા પ્રદેશોમાં s, depletion. પાક લઈ લેતા વનરાતી અને પીળી જમીને મોટા પ્રમાણમાં સ્પતિને જરૂરી પોષક દ્રવ્યોના નાશથી કાર્બનિક દ્રવ્ય મેળવીને બદામી રંગ જમીનની ઉત્પાદકતાને પહોંચતી હાનિ ધારણ કરે છે. રેતાળ રણ વિસ્તારની s, depth. જમીનની પછિદિકા જમીનનું નિર્માણ કરનાર શૈલને “સી” અને “ડી” પ્રકારના સ્તરથી રાખડી – ભૂરા રંગ આપે છે; ક્ષાર જમા સ્વતંત્ર રીતે મૃદાની સ્થૂલતા, કૃષિ યોગ્ય થવાથી જમીન ક્ષારના પ્રમાણ અનુસાર જમીનનું ખાદમાટી – હમસયુક્ત પડ. s. સફેદ અથવા કાળી બને છે. s. deterioration. છેવાણ, પાણીને conditioner. જમીનના કણેને ભરાવો અને હાનિકારક લવણે ભેગાં થઈ સ્થિર કરી શકનાર અને જમીનના બંધા- જવાં ઇ.નાં કારણથી જમીનની ઘટતી રણની સુધારણ કરનાર સંશ્લેષિત રસા- જતી ઉત્પાદકતા, ભૂમિ હાસ. s. deveયણ. s. conservation. જમીન lopment. જમીન રચનાની કુદરતી સંરક્ષણ; જમીનને બગડતી અટકાવવા, પ્રક્રિયાના કારણે જમીનનું તેના સસ્તરો કે તેમાં પણ વિશેષ કરીને તેનું વાણુ થતું તેની પરિપક્વતામાં થતું સંપૂર્ણ પરિવર્તન, અટકાવવા અને તેની ફળદ્રુપતા અને ઉત્પા- ભૂમિ વિકાસ. s. environment. દકતા વધારવા માટેના ઉપાયો, જેમાં ભૂમિ પર્યાવરણ. s. erosion. પવન પાણીના વિવિધ પ્રકારના ઉપગે ઇ.ને અથવા પાણીથી જમીનના ઉપલા પડનું સમાવેશ થાય છે.s. consistence(-y). થતું ધોવાણ – ઘસા. s. exhaus. મૃદા દ્રવ્યોનું સંસજન કે સંગઠનના પ્રકાર tion. ભૂશ્રાંતિ- અવક્ષય - થાક. s. અને પ્રમાણ અથવા માટીના દળને તેડનાર extract, માટીના અવલંબનમાંથી છૂટું કે બગાડનાર બળાને કરવામાં આવતું પાડવામાં આવેલું સંયેાજન અથવા શ્રવણ સામને. આ બાબતને આધાર જમીનનાં કે વિસ્થાપનથી ભેજવાળી માટીને નમૂનો. કાંચના કે ગઠન, પ્રકાર, પ્રકૃતિ, અને s. family. જમીનની શ્રેણીની બનેલી તેમાં રહેલાં કાર્બનિક અને કાર્બનિક જમીનના વર્ગીકરણ સમૂહે. s. fertiકલિલે, સ રચના અને ખાસ કરીને ભેજ- tity. પાકની પોષક આવશ્યકતા પૂરી

Page #578

soil
572
soil
પાડવાની જમીનની ક્ષમતા, વનસ્પતિની ઈ.ના કારણે વિવિધતા આવે છે. કેટલીક સારી વૃદ્ધિ માટે જરૂરી બનતા બધાંજ વાર આમાં લેહ અને ચૂનાનાં સાજને. 16 પોષક તત્ત્વ ધરાવતી જમીન. (૨) સંકેન્દ્રિત થયેલાં હોય છે. જમીનની પરિમાટીની પરીક્ષાથી જમીનની ફળદ્રુપતાને હેરિકામાં સામાન્ય રીતે એ, બી અને પારખી શકાય છે. બા અંગે અસર પાડી “સી” પ્રકારના સંસ્તરે હોય છે. કાર્બનિક શકે તેવાં કુદરતી અથવા કૃત્રિમ કારક દ્રવ્યવાળું પૂરેપૂરું ઘેવાણ પામેલું અંતર હોઈ શકે; આમાં ભૌતિક, આબોહવાકીય, એ પ્રકારનું સ્તર હોય છે. આ સંસ્તરની વાનસ્પતિક ઈ. કારનો સમાવેશ થાય હેઠળનું સમૃદ્ધ સ્તર “બી” પ્રકારનું છે. જેમાં ખાતર, પાકની ફેરબદલી જેવી બને છે, જ્યારે મૂળ કાંશતઃ “સી” સસ્તર બાબતેને પણ સમાવેશ થાય છે. s. હોય છે. s. humus. જમીનની formation. જમીનનું ઉ૫લું મૃદામય ખાદમાટી. s. improvement.
સ્તર બનાવવા માટે ખડકનું વિઘટન અને જમીનની સુધારણા. વનસ્પતિને ઉગાડવા રાસાયણિક અપક્ષય; ભૂમિ નિર્માણ. s. જમીનને વધારે ઉત્પાદક બનાવવા માટે framework. જમીનનું માળખું – હાથ ધરવામાં આવતી કામગીરી; જેમાં તેની સંરચના. s. fumigant. જમીન- ખાતરે, જરૂરી જળ નિકાલ, સિંચાઈ માંનાં જંતુઓ, કીટકો, તેમાં પણ ખાસ ઇ.નો સમાવેશ થાય છે. s. inhabiting કરીને તેમાં રહેલાં હાનિકારક વિવિધ fungi. જમીનમાં વાસ કરીને રહેતી સૂક્ષ્મ સજી તથા કૃમિના નિયંત્રણ માટે ફૂગ. s, injector- જમીનનાં કીટ, જમીનને ધુમાડે આપવા ઉપયોગમાં જંતુ ઇ. પર નિયંત્રણ લાવવા જમીનમાં લેવામાં આવતાં ઇથીલીન ડાઇબ્રોમાઈડ 5થી 7 ઈંચ સુધી ઊંડે સુધી ઘુમાડે અથવા હેકઝાકલોપ્રોપેન જેવાં રસાયણો; આપ અથવા જંતુધન રસાયણેને અંતઃ વાયુવિષ. s. genesis. અઘટિત ક્ષેપ કરવા માટેનું હાથચાલિત સાધન અથવા વાનસ્પતિક દ્રવ્યમાંથી સત્ય જમીનની યંત્રs. inoculation. જમીનમાં રચના માટે જવાબદાર પ્રક્રિયા અંગેની કરવામાં આવતે અંતઃક્ષેપ. s. insecજમીનની ૨ચનાની રીત; જમીન ઉ૫ત્તિ. ticides. જમીનમાં રહેતાં જંતુ, કીટ, s, geologist, જમીનને ભૂ- ફગ ઇને નિયંત્રિત કરવા માટે જમીનને વિજ્ઞાની. s. heat. જમીનનું ઉષ્ણતામાન; આપવામાં આવતાં જંતુધન રસાયણેs, સૂર્યનું સીધું વિકિરણ, જમીનમાંથી inverting plough. જમીન પરની અકાર્બનિક દ્રનું વિઘટન, ઇ. માટીના પડ ઉથલાવનાર હળ. s. lessદ્વારા જમીનને મળતી ઉમા ઉપરાંત gardening. માટી વિના બગીચા જમીનના પેટાળમાંથી પ્રાપ્ત થતી ઉમા. નિર્માણ જઓ hydroponic. s. maજમીનનાં રંગ, પિત, પ્રવણુતા અને જલજ nagement. જમીન અંગેની કામગીરી; ઘટક પણ ઉમા આપે છે. જમીનને કાળે લાભદાયક રીતે જમીનને તૈયાર કરવી, રંગ વધારે ગરમીને શેષે છે, રતાળ જેમાં જમીનની ભૌતિક સંરચના, કાબજમીન રાતના ઝડપથી ગરમી ગુમાવે. નિક દ્રવ્ય, પ્રાપ્ય પોષક તત્તવો, જૈવ પ્રક્રિયા સારી ખેડ, પાણીનું બાષ્પીભવન કે તેની અને જમીન તથા પાણીનું સંરક્ષણ ઇ. ઠંડક ધીમી પાડે અને તેને ગરમ કરે છે. s. બાબતોને સમાવેશ થાય છે smantle. heterogeneity. જમીનની વિષમાંગતા. મૃદા આવરણ. s. map પૃથ્વીના પડનાં s, horizon. જમીનનું સંસ્તર; ખવાણ ભૌતિક અને સંવર્ધક અંગે સંબંધમાં પામ્યા ન હોય તેવા કઠણ શૈલ પ્રકાર જમીનના પ્રકારનું વિતરણ દર્શાવતો નકશે. સુધી જમીનની સમક્ષિતિજ સ્તરાવાળે s. maturity. જમીન તેનાં પર્યાવરજમીનને વિભાગ, જેમાં રંગ, સંરચના ણીય કારકોને પ્રભાવ દર્શાવી શકે તેવી

Page #579

soil
578
soil
તેની જે મળ શૈલમાંથી તે બની હોય તેવી s. order, જમીનને કમ – પ્રકાર. s. તેની અંતીમ અવસ્થા; જમીનની પક્વતા particle. એકત્ર થયા ન હોય કે - પ્રૌઢતા. S. microbiology. જમી- સખત રીતે બંધાઈ ન ગયા હોય તેવા નમાંના સૂમ સજીવોનું વિજ્ઞાન. s. mi- કણ. s. p. density. જમીનના ઘન neral. ચોકસ ભૌતિક પ્રમાણ, સ્ફટિકીય ભાગના એકમ ઘનફળ દીઠ વજન, જેને રચના અને રાસાયણિક સંયોજન ધરાવતું આધાર જમીનના વ્યક્તિગત કાર્બનિક કુદરતી અકાર્બનિક સંયોજન. s. m. અને અકાર્બનિક ઘટકના કુલ ઘટવ પર matter. મૂળ શૈલમાંથી જે જમીનનું છે. મેટી વજનદાર ખનિજોની હાજરીથી નિર્માણ થયું હોય તે જમીનનું ખનિજ- આ ઘટવ ઊંચું કહેવાય છે અને કાર્બનિક દ્રવ્ય; જુદાં જુદાં પ્રકારની જમીનનાં દ્રાનો વધારો થતાં તે ઘટે છે. p. જુદાં જુદાં ખનિજ દ્રવ્યો, મૂળ શૈલમાને size. માટીના કણનું રણ ઈન્ટરનેશનલ રાસાયણિક તો અનુસાર હેચ છે. s. સોસાયટી ઓફ સાઈલ સાયંટિસ્ટ (જમીન
mixture. ખાતર, ગર્તની લીલ, પાંદડાંની વિજ્ઞાનીઓના આંતરરાષ્ટ્રીય મંડળ) એ ઊબ, રેતી ઇ.નું મિશ્રણ, જે રેયની કરાયું છે, જે અનુસાર એવેલ કણને વૃદ્ધિને શક્ય બનાવે છે. s. moisture.
વ્યાસ 2.0 મિ.મી કે વહુ, કાકરાને વ્યાસ જમીનને ભેજ; મૃદા આદ્રતા; વિવિધ
2.2 મિ.મી કે વધારે, જાડા કણને વ્યાસ સ્વરૂપમાં જમીનમાં પાણુની હાજરી; આ
2,0થી 0.2 મિમી, ઝીણી રેતીનો વ્યાસ સૌ pF મૂલ્ય દ્વારા દર્શાવવામાં આવે છે. 2.0થી 0:02 મિ.મી. કાંપના કણને વ્યાસ હાઈડ્રોજન આચન, સંકેન્દ્રણ દર્શાવતા પ્રH 0.02થી 0.002 અને માટીના કણને સાંખ્યિક મૂલ્ય જેવું pF મૂલ્ય છે,
વ્યાસ, 0.000 કે તેથી ઓછા ગણાય છે. જે અનુસાર 7 સાંખ્યિક મૂલ્ય ભઠ્ઠીમાં s. phase. જમીનની પ્રાવસ્થા; જમીસૂકવેલી માટી, 1.6 સાંખ્યિક મૂલ્યનના પ્રકારને પેટાવિભાગ અથવા તેની હાઇડ્રોપિક બિંદુ, 1.2 સાંખ્યિક મૂલ્ય
વિભિન્નતા; સાધારણ પ્રકારથી ભૌતિક અપક્ષય બિંદુ અને 2.5 સાંખ્યિક મૂલ્ય
એ અદ્ર અને .5 સાંખ્યિક મત્ય અથવા રાસાયણિક તફાવત પર વર્ગીકરણને ક્ષેત્ર - ક્ષમતા બિંદુ દર્શાવે છે. s. m. આધાર રહે છે s. physics. capacity. ગુરુત્વાકર્ષણના બળના જમીનના અભ્યાસમાં ભૌતિકશાસ્ત્રના કારણે જમીનના કુલ શુષ્ક વજનની તુલનામાં નિયમે, જ્ઞાન અને પ્રવિધિઓને સ્વીકાર જમીનમાં રહેલી ભદ્રતા કે પાણીના કરતી વિજ્ઞાનની એક શાખા; જમીન સંગ્રહની ટકાવારી. s. m. stress. ભૌતિક વિજ્ઞાન. s. physicist, ભૂભૂમિબદ્ધતા તનાવ; જમીનમાંથી પાણીને જમીન ભૌતિક વિજ્ઞાની. s. plasticity. શષવા માટે જે બળાના વિરોધને સામને માટીની સુઘટતા; બળના કારણે આવી કરવો પડે તે માટે વનસ્પતિને જરૂરી બનતી જમીનનું સ્વરૂપ કે તેને આકાર બદલાય સઘળી ક્ષમતા. s. monolith. જમીન અને બળને ખસેડી લેવામાં આવતા તે તેનું - પરિદિકામાંથી નિદર્શન કે અભ્યાસન અસલ સ્વરૂપ કે અડકાર ધારણ કરી શકે હેતુ માટે કાઢી લેવામાં આવેલ જમીનને તે તેને ગુણધર્મ. એછી રેતી કે રેતાળ ઊભે ભાગ somorphology- જમીન માટી જેવી ઓછી સુઘટતા ધરાવતી આકારવિદ્યા. જમીનની પરિચ્છેદિકામાં માટીને ચોકઠામાં નાખી બાવસ્થામાં સંસ્તરો કે વિભિન્ન કુદરતી સ્તરોનાં પ્રકાર તેને દબાણ આપવામાં આવતા, તે ચોકસ અને ગોઠવણ. s. mulch. જંગલની ઘાટ ધારણ કરે છે પણ સ્પર્શ માત્રથી જમીન પર મૃત વાનસ્પતિક દ્રવ્યનું કુદરતી તેને આ ઘાટ તૂટી જાય છે. s. popuઆવરણ. s. nutrients. વનસ્પતિની lation. જમીનવાસી સઘળા સજી, વૃદ્ધિના માટે આવશ્યક બનતાં પોષક દ્રવ્યું. જમીનમાં રહેતા કુલ પ્રાણીજ અને

Page #580

soil
574
soil
વાનસ્પતિક સજીવો. s. porosity. અશ્લીય અને ક્ષારીય આપતો હોય તો તે જમીનની છિદ્રાળુતા; જમીનના છિદ્રો અથવા તટસ્થ ગણાય છે. H આચને આપતા હોય વિવર નું પ્રમાણ, જેમાં કણ ન હોય તેથી તે અશ્લીચ અને કેશિયમ અને મેગ્નેશિયમ માટીના ઘનફળની ટકાવારી. s. probe. જેવાં ક્ષારીય આચને આપતે હોય તો તે જમીનમાં કેટલા પ્રમાણમાં પાણી પ્રવેશ્ય ક્ષારીય કહેવાય છે. 7pH હેચ તે તટસ્થ છે તે નક્કી કરવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં પ્રતિકાર, 7 કરતા પ્રH ઓછી હોય તો તે આવતો લોખંડને દડ કે નળીને ટુકડે. અશ્લીચ, અને તે કરતાં વિશેષ હોય તે આ સાધન કેટલી ઉંડાઈ સુધી જાય છે તે તે ક્ષારીય કહેવાય છે. 4 pH કરતાં વધારે પરથી પાણીની પ્રવેશ્યતાનું પ્રમાણ જાણી કયારેય જમીન અસ્લીચ નથી હોતી. DH શકાય છે. s. productivity. જમીનની 9 કરતાં વધારે હોય તો તે ક્યારે પણ ઉત્પાદકતા; વાવેલા પાકની એકર દીઠ ક્ષારીય નથી હોતી. જમીનની pH 6.5 પેદાશના સંબંધમાં જમીનની માવજતને અને 7.0ની વચ્ચે ન હોય તે વનસ્પતિની મળતો પ્રતિભાવ; સારી પેદાશ મળે એજ વૃદ્ધિ માટે જમીનના રાસાયણિક અને તેની ઉત્પાદકતા કહેવાય છે. જમીન ફળદ્રુ૫ જેવા સંજોગે સારા નથી હોતા. અશ્લીય હોય પણ પાણીની ઊણપ જેવા અન્ય જમીનને ચૂને આપીને અને ક્ષારીય કારણથી ઉત્પાદક ન હોય; જે માટીની જમીનને ગધક કાપીને આવશ્યક pH પરીક્ષાથી જાણી ન શકાય. s. p. fac- તરફ લઈ જઈ શકાય છે. s. sampling. tors. જમીનની ઉત્પાદકતાના કારક; જમીનના નમૂનાનું ચયન; જે જમીનની પર્યાવરણની બધી જ ભૌતિક રાસાયણિક તપાસ કરવાની હોય તેના નમૂના લેવામાં અને જે પરિસ્થિતિ, જેમાં પાક વૃદ્ધિ આવે છે. પ્રત્યેક ખેતરને નમૂનાના એકમ પામે છે. જમીનની ફળદ્રુપતા પાણી અને તરીકે ગણવામાં આવે છે, અને એક જ ને અસર કરતી બધી જ કામગીરી ખેત૨મા પ્રવણતા. પાણીનો નિકાલ. પિત,
તઓ અને કીટકો. પગ અને રંગ અને જંતની માવજત અંગે વિભિન્નતા અમ સજી જેવાં જૈવ કા૨કો આ સૌ હોય તે જ જદા નમના લેવામાં આવે જમીનની ઉત્પાદકતાનાં કારક છે. s. છે અને આ હેતુ માટે મોટા ખેતરની profile. જમીનનું પાકવચિત્ર - પરિછે. એવી રીતે વગંણી કરવામાં આવે છે કે વિકા; ભીતરના ખવાણ પામ્યા ન હોય પ્રત્યેક તમને 10 એકર કરતાં વધારેને તેવા ખડક (અથવા કાંપવાળી જમીનના આવરતો હે ન જોઈએ. નલિકા, છ ફૂટ) સુધીને જમીનને ઊર્ધ્વ વિભાગ, ઓજાર, ખુરપી, ખરપડી જેવાં સાધનોથી જેને જમીનની પરીક્ષા માટે સાધારણ રીતે જમીનની નમૂના લેવામાં આવે છે. ખેતરનાં તપાસવામાં આવે છે. આવા વિભાગમાં દસેક સ્થાને પરથી હળનું ફળું જાય રંગ, પિત, સંરચના ઇ.ની રીતે ભિન્ન ત્યાં સુધીને નમૂને લઈ તેને સ્વચ્છ ભિન્ન સમક્ષિતિજ પડે હેચ છે. s. પાત્રમાં બરાબર મિશ્ર કરીને અર્ધા પોઈન્ટ protozoa. જમીનના પ્રજી. જમીનનાં જેટલો મૂકવામાં આવે છે. આવા પ્રકારના સેંદ્રિય દ્રવ્ય અથવા જીવાણુ પરનભતા નમૂનાચચનમાં જુના બંધ, કળણવાળાં એક કષી જંતુઓ – સજી, મેટાં કદનાં સ્થાનેને બાકાત રાખવામાં આવે છે. હળ જંતુઓ ભેજવાળી જમીને અને કળણમાં ખેડ્યા પછી પણ ચૂને અથવા રાખ કે હેચ છે. s. pulverization. જમીનનું ખાતર નાખ્યા પછીના ત્રણ મહિના કરતાં
ભવન. s. quality. જમીનને ઓછી મુદતને હું ન જોઈએ. નમૂનાને પ્રકાર, તેના ગુણધર્મો. s. reaction. પેક કરવા અગાઉ ઢેફાને ભાગી નાખવામાં pH મૂલ્યની દષ્ટિએ મૃદા - સંયોજનના આવે છે અને માટીને ઠીક ઠીક સૂકી થવા પ્રતિકારનું માપ; માટીના સમપ્રમાણમાં દેવામાં આવે છે. s. science. ભૂમિ

Page #581

soil
575
soil
વિજ્ઞાન; કુદરતી પિંડ અને આર્થિક સાધન આવે. s. temperature. જમીનનું તરીકે જમીનના અભ્યાસનું વિજ્ઞાન ભૂમિ ઉષ્ણતામાન, જેમાં જમીનની ઉંડાઈ અને વિજ્ઞાન. s. separate. માટીના કણ. સ્થાનિક હવામાનના કારણે વિભિન્નતા s, series. કુળ અને પ્રકારની વચ્ચે હોય. આ સૌ વનસ્પતિનાં વૃદ્ધિ – વિકાસના જમીનનો વગકરણીય સમૂહ. s. માટે આવશ્યક છે. s. testing. sickness. પરજીવી સજીવોની હાજરીના જમીનનું પરીક્ષણ વનસ્પતિ માટે આવશ્યક કારણે જમીનની થતી અનુત્પાદકતા. s. પોષક તત્તનાં પ્રકાર, ઉપલબ્ધતાનું પ્રમાણ slip- સંપૂર્ણ સંતૃપ્તતાના પરિણામે ઇ.નું માપ લેવા ખેતરમાં અથવા પ્રગટેકરીના ઢાળ પર જમીનનું થતું અધે ગતિક શાળામાં માટીના નમૂનાની કરવામાં સંચલન. s. slope. જમીનની સપાટીને આવતી કમેટી. s, t. set જમીનની ની પ્રવણતા – ઢળાવ. s. solution, પરીક્ષા કરવા માટે ઉપયોગમાં જમીનનું પ્રવાહી ઘટક; જેમાં વનસ્પતિનાં લેવામાં આવતાં સાધનો માટીનું ઝડપથી મૂળ શેષે તેવાં સાજનેમાં એ ગળી ગયાં ગુણાત્મક તેમ જ માત્રાત્મક પરીક્ષણ કરી હોય તેવા વિવિધ માત્રામાં પાણીને સમા- શકાય તે માટે વિવિધ રસાયણે, સરંજામ વેશ થાય છે. s. sterilization. અને સૂચના સમેત સાધનાની નાનકડી વનસ્પતિને ઝેરી નીવડે તેવું દ્રવ્ય જમીનની પિટી. s. texture. જમીનનું પત; સાથે ભેળવવાની પ્રક્રિયા. વનસ્પતિના જમીનમાં રસ્તી, કાંપ અને માટીનું સાપેક્ષા રોત્પાદક સજીવો અને જંતુઓને નાશ પ્રમાણ. મોટા પ્રમાણમાં રેતી હોય તે કરવા વરાળ, ધુમાડે અથવા સીધી ગરમીને જમીન ખરબચડી બને છે. વધારે પ્રમાણુપ્રગ. s. structure. જમીનનું માં કાંપ હોય તો જમીન ફરશ જેવી માળખું, જમીનની સંરચના, માટીના લાગે છે અને માટીનું પ્રમાણ વિશેષ હેચ હળમાં કણેની ગેકવણી સૂકી અને જાડી તે ભીની થતાં જમીન ચકણી બને છે, રેતીમાં જુદી જુદી દાણાદાર સંરચના, અને સુકાઈ જતાં સખત બને છે. s. જેને પાણીના નિકાલ, સરળ ખેડ, મૂળની tilth. કૃષિક્ષમતા; વનસ્પતિના અંકુરણ પ્રવેશ્યતા, સામાન્ય ઉત્પાદકતા, પવન અને અને તેની વૃદ્ધિ માટે અનુરૂપ સંરચના પાણીના ધોવાણના વિરોધની સાથે અગ. અને ભૌતિક પરિસ્થિતિ, જેનું નિર્માણ ત્યને સંબંધ ધરાવે છે. s. surface. કૃષિ સાધનોના ઉપયોગ અને સુયે ... કૃષિ જમીનનું તળ, જમીનના સધળા કને વિષયક વ્યવહારથી શક્ય બને છે. s. સાથે રાખેલું બાધતળ. s. survey. type. ભૂમિ-પ્રકા૨; ચેકસ અસલ ખડક જમીનનું સર્વેક્ષણ, જમીનનાં સાધનોને અથવા શૈલમાંથી નિર્માણ પામેલી જમીનને નકશા બનાવવા માટે પદ્ધતિસર તેનું સમૂહ. s. water. મુક્ત, કેશાકર્ષીય કરવામાં આવતું સર્વેક્ષણ. જમીન સંશોધ, અને બંનેની સામુહિક રીતે જમીનમાં નથી અને લાંબા ગાળાની જમીનની ઉપ- રહેલા બધા પ્રકારનાં પાણી; વાતાચનના ગિતાથી પ્રારંભ થાય. એક પ્રકારની વિગત. વિભાગમાં ભૂતલ હેઠળનું પાણી બાપીકરણ પદ્ધતિની પ્રણાલીમાં જમીનનું વગી. ભવન, બાષ્પોત્સર્જન અને અંત:સ્ત્રવણથી કરણ કરવાને વિશાળ હેતુ હય, જેથી ઊડી જાય છે. s, w. p. જુઓ soil વિવિધ વર્ગોને બીજા વિસ્તારની તેવી moisture. s. weight. Hielej જમીનની સાથે સહસંબંધ સ્થપાય. નક- નિરપેક્ષ વજન. (૨) ડિસ્ટિલ્ડ એટલે નિસ્યશામાં તેનું વિતરણ દર્શાવવામાં આવે તથા દિત કરેલા પાણીના એક ધનકુટના 62.5 વિવિધ પાકના સંબંધમાં તેની અનુકૂળતા, રતલની તુલનામાં એટલા મા૫ની અર્થાત વ્યવસ્થાનાં સાધનો અને વિવિધ પ્રણાલી. એક ઘનફૂટ માટીનું વજન 50થી 130 વાળી જમીનની નીપજ પણ દર્શાવવામાં રતલ થાય. સમૃદ્ધ બાગાયતી જમીનની

Page #582

soja
576
sole
એક ઘનફૂટ માટીનું વજન 70 રતલ થાય, jasminoides Part. પેટ વાઈ” સાધારણ ખેડવા યોગ્ય જમીનની એક નામને શીતગૃહ માટેનો પાનખર વેલે,... ઘનફૂટ માટીનું વજન 80થી 90 રતલ જેને વિવિધરંગી ફૂલો થાય છે. S. meloથાય, જ્યારે તેટલી સૂકી રતીનું વજન ngena L. રીંગણી; રીંગણીનું ઝાડ, જેનાં 110 રતલ થાય. soiled. બગડેલું, જેના ફળ – રીંગણાંનું શાક બનાવી તે ખાવામાં પર કચરો હોય તેવું, કચરાવાળું. soiling. આવે છે. S. nigrum L. પીલુડી. S. ઘાસ ઊગતું હોય તે સ્થાન પર ઢોરને pseudocapsicum L. “જેરૂસલેમ ચેરી ચરવા દેવાને બદલે, જ્યાં ઢોર રાખવામાં નામને શા માટે ઉગાડવામાં આવતા આવ્યાં છે, ત્યાં આગળ ઘાસને કાપીને 313. S. rantonnetii Carr. 040021Hi લઈ જવામાં આવે તે
ઉગાડવામાં આવતે, રંગરંગીન ફૂલોને sofia. સાયાબીન. s. max, ચાબીન. છોડ. S. Horoun Swartz. તિતsola, પ્રવાહી અવસ્થા.
રીંગણ નામની એરિસા, પ. બંગાળ, sola. call sola pith. s. pith. 4. બિહાર અને મણિપુરમાં થતી ખાદ્યશાકની બંગાળના ભેજવાળા પ્રદેશ અને દ. ભારત- વનસ્પતિ. S. tuberosum L. બટાટા. માં થતો ઊંચે સુપ, જેના નરમ કષ્ટમાંથી સામ, ઉત્તર પ્રદેશ, ૫. બંગાળ, બિહાર સહેટ, રમકડાં, બનાવટી ફૂલો, વિવિધ ધ્ધને પંજાબમાં ઉગાડવામાં આવતી શાકીય નમૂના બનાવવામાં આવે છે. તે બાટલીના વનસ્પતિ, જેના કદ એટલે બટાટાનું શાક બૂચનું સ્થાન લે છે. તેનાં પાન ખાઈ શકાય છે. થાય છે અને તેમાંથી સ્ટાર્ચ-કાંઇ મળે છે. solanaceous fruits. 42uaal S. xanthocarpurm Schrads Weએક પ્રકા૨, જેમાં ટમેટાં, રીંગણા જેવાં ફળ ndી. કટેલી બૅય રીગણી નામની કે શાકભાજી, વિષાણુ, હિમ અને ઠંડી સામાન્ય વનસ્પતિ, જેનાં મૂળ શરદી અને સહન કરી ન શકનાર ગરમ ઋતુની દમમાં ઉપયોગી બને છે અને પાન સંધિવનસ્પતિને સમાવેશ થાય છે. solan- વામાં કામમાં આવે છે. ine. પ્રકાશમાં બટાટાના કંદને ખુલ્લાં solar. સૂર્યનું-ને લગતું. s. heat treકરતાં તે હરિત બનવાના કારણે તે atment. સૂર્યોપચાર; સૂર્યની ગરબાલાઈડ, જે માનવીઓ અને અન્ય મીન ઉપચાર. (૨) રેગોત્પાદક કવક પ્રાણીઓ માટે ઝેરી બને છે અને બટાટાની બીજાણુને ઊંડે ઉતરેલા ચેપવાળાં બીની કાલ નીકળતાં 70 ટકા જેટલે તે દૂર માવજત કરવાને એક પ્રકા૨, જેમાં થાય છે.
ઉનાળાના દિવસે સવારના 8. થી બપોરના Solanum betaceum Cav. ટમેટાં; 12 વાગ્યા સુધી બીને ભજવી ૫. બંગાળ, આસામ, મહારાષ્ટ્ર, તામિલ- ગુણપાટ કે કપડાંમાં પાથરી બપોરના નાડુ, કર્ણાટકમાં થતો છોડ, જેનાં ફળ – 12 થી 4 વાગ્યા સુધી તડકામાં સૂકવટમેટાં ખાઈ શકાય છે. s. ferox L. વામાં આવે છે. s. propagation રામ રીંગણ નામની આસામ અને દ. frame. બી સંવર્ધન માટેનું ઉછેરહ. ભારતમાં થતી ખાદ્યફળની કાંટાવાળી શાકીય s, treatment, સૂર્યોપચા૨, ૩, વનસ્પતિ. s. grandiflorum auct radiation. સૌર વિકિરણ. sopl. non Ruiz and Pav. પેટ- larization, heliosis. Bill 2 ટી” નામે બગીચામાં વાવવામાં આવતું તડકાના કારણે વનસ્પતિનાં પાન ૫૨ આસમાની ફૂલનું ઝાડ. s. indicum L. ચાઠાં પડે તે. વાડ રીગણી, મેટી રીંગણી નામની છolder. ઝારણ. (૨) ઝારણ કરવું, હિમાલય, આસામ અને ખાસી ટેકરીઓમાં sole. હળનું તળિયું સરકે તેવું ચાસનું થતી ખાદ્યફળની શાકીય વનસ્પતિ. S. તળિયું. (૨) પ્રાણુના પગનું તળિયું. (૩)

Page #583

Solenoptes...
577
somite તળિયું બેસાડવું. (૪) એકલું, એકજ. (૨) ખાસ કરીને પ્રવાહીમાં દ્રાવ્ય બનતું Solenoptes capillatus. aisl
(દ્રવ્ય). s. ash. દૂધની પાણીમાં દ્રાવ્ય પીતી જ.
બનતી રાખ. solute. વિલેય; મુકત, ઢીલ. solenostele. અખંડ નળાકાર ૨૧.
ઓગાળવું, દ્રાવ્ય કરવું. solution, solid. નક્કર, ઘન, મજબૂત. s. bam
(૨) દ્રાવણ. (૨) રાસાયણિક અને ભૌતિક
રીતે બે કે તેથી વધારે દ્રવ્યાનું સમાંગ. b0. નકકર વાસ; Dendrocalamus
મિશ્રણ. solvateદ્રાવક વિલાયકમિશ્રણ. strictus (Roxb.) Nees. ઉ. ભારત,
solutive. દ્રાવક વિલયશીલ મિશ્રણ મધ્ય પ્રદેશ અને દ. ભારતમાં થતો સર્વસા
solvation, દ્રાવ્ય, વિલેય, વિલાયક ધારણ રીતે ખૂબ જ ઉપયોગી વાંસ, જેને
મિશ્રણ. solvent. દ્રાવક, કઈ દ્રવ્યને ઉપગ નિર્માણ કામમાં, ફર્નિચર,
કાવ્ય બનાવવા માટેનું પ્રવાહી. s. દાંડા, કાગળને માવે છે. માટે કરવામાં
debtor. સમર્થ દેવાદાર, દેવું ચૂકતે આવે છે. ખૂબજ સમૂહમાં થતા પુષ્પદ
કરી શકનાર દેવાદાર. s. process, ભવનું ચક્ર 2 થી 38 વર્ષનું હોય છે.
ઊન તેલીબિયાંમાંથી તેલ કાઢવાની પ્રક્રિયા. s, conse nozzle. નજીકમાંથી છંટકાવ
solum (એ. વ.). sola (બ. વ.). એ કરવાનું સાધન. s. manure.
અને બી” સસ્તરે સમેતને સૌથી ઉપરની ઘન ખાતર. s. phase. ઘન અવસ્થા. s. planting. નજીક નજીક વાવણું.
પરિતિકાને ખવાણ પામેલ ભાગ, જેમાં s. ungular. s. ungulate.
જીવંતમૂળ અને જીવન પ્રક્રિયાને સમાવેશ
થાચ છે. સખત ડાભલાવાળાં અશ્વ વર્ગનાં પ્રાણીઓ. solidified honey. ઘાની
soma. દેહ, કાચા. s. cell. દેહકોષ; ભૂત મધ, દાણાદાર મધ. solids,
જીવંત શરીરની વૃદ્ધિ કરવા વધતી સંખ્યાદ્રવ સિવાયના પ્રવાહી પેદાશ તથા
વાળે કે; અંકુર અથવા અંકુર રસથી દ્રાવણના સઘળા ભાગ, જેમાં ચ૨બી,
ભિન્ન એવો દેહ- somatic. દૈહિક (૨) શકરા કેસીન અને ખનિજોને સમાવેશ થાય
શરીર–પેશીને લગતું. જનેતા અને જનક છે. s. not-fat. દુધન અચરબીજ
એમ પ્રત્યેકમાંથી એક એક કરી બે રંગધન ઘટકો
સૂત્રો ઘરાવતા અંગનું. s. cell. દૈહિક
કેપ, કાચકષ. s. layer. દેહ-સ્તર. Solidago canadensis L. Rintos
s, mutation. કાયિક-દૈહિક ઉ૫રિનામને વાડ બનાવવા ઉપયોગી થતે છોડ.
વર્તન. s. variation દૈહિક વિભિન્નતા. soliluction. પાણીથી સંતૃપ્ત થવાના
somatization. દૈહિકયુશ્મન. soપરિણામે ઢળાવ પર ખડક અને જમીનની
matogenic. દેહજનિત, શરીરમાં થતી ધીમી ગતિ.
ઉત્પન્ન થતું. Somatolow. દેહવિજ્ઞાન, soliped. અશ્વ વર્ગનાં પ્રાણીઓ.
ભૌતિક રીતે જીવંતપિંડેનું વિજ્ઞાન. sosolisequious. સૂર્યમાર્ગાનુસારી.
matoplasm. દેહરસ, કાયદ્રવ્ય, દેહsolodized soil. સેનેટ જમીનના
920. somatoplastic sterility. કઠણ પડ પરનું ઘર કાળા રંગનું ભૂરું $146 abudll. somatotrophin. નિશારિત પડ.
વૃદ્ધિ અને યોવનારંભ અવસ્થામાં પ્રાણુંSoloneti, સ્તંભીય રચના અને મોટા ઓની બ્રહ્મગ્રંથિમાં ઉત્પન્ન થતો અંતઃસ્ત્રાવ, પ્રમાણમાં એકલી કાળી બનેલી ભૂમિપૃષ્ઠ જે જનન વ્યવસ્થાના વિકાસની પ્રક્રિયા હેઠળની વિવિધ સપાટીઓ ધરાવતી જમીન સાથેના અન્ય અંતઃસ્ત્રાનું પ્રમાણ વધારે નેને આંતરક્ષેત્રિય સમૂહ.
છે, આ અંત:સ્ત્રાવ ત્યારબાદ સ્ત્રવવા માંડે છે. soluble. દ્રવ્ય, વિલેચ, વિલયનશીલ. somite. પ્રાણુ શરીરને સંધિપાદ અથવા

Page #584

somniferous
578
sorgho
પુwવશયારીને ખડ.
રાગ. s. mouth. ઘેટાંનાં બચ્ચાને લાગુ somniferous. નિદ્રાજનક, નિદ્રા, ૫ડતો મેને એક રાગ. (૨) ગળું આવવું. નરક. omnolent, નિદ્રાળ, આળસુ. sneckwoke gall.ભારવાહી પ્રાણીને soporific. નિદ્રાજનક, નિદ્રાપ્રેરક પૂસરી ઘસાવાથી તેમની ગરદનને થતે એક non champa સેન ચપે.
રાગ. s. teats. માદા પ્રાણીના માંચળને Sonchus asper Vil. દુધાળા સનકી. સેને આવવાથી અથવા દુખાવો થવાથી
s, oleraceae L. દુધાળી સનકી. આંચળને થતો એક રોગ. son-lkel. સોનેરી કેળાં.
soredium કેટલીક શૈવાકમાં થતી વનson-hairસેન ખેર. Acacia formu- સ્પતિ ૨ચના.. gineapc. નામનું ગુજરાત, આત્મપ્રદેશ, sorgho ગળ્યું પ્રકાંડ ધરાવતું સેરઅને પશ્ચિમઘાટમાં થતું ગંત૨નું વૃક્ષ. ગમ-જવાર વર્ગનું ધાન્ય. sorghum. Sonneratia caseolaris (L.) Engl. (44 liur sorgo 242& al yat) સંદરવનમાં તથા દ્વીપકલ્પીય પ્રદેશના અન્ય ધાન્ય પાકો કરતાં ઊંચે ઊગતો કાંટાળા અને ભરતીનાં સ્થાનોમાં થતું ઝાડ, તૃણાદિવને ખરિફ ધાન્ય પાક, જે જેનાં મૂળ બૂચની અવેજીમાં ઉપયોગમાં જુવાર નામે ઓળખાય છે અને જુવારલેવામાં આવે છે.
વર્ગના પાકમાં કદ અને દાણાની દષ્ટિએ છonki. સોની.
તે મોટામાં મેટા પાક છે. ભારતમાં sonth. 6.
ચોખા પછી વધારેમાં વધારે વિસ્તારમાં soom tree Machilus bombycina આ ધાન્ય પાકને વાવવામાં આવે છે. Singe. Hoolk 1 મધ્યમકદનું ભારતના મધ્ય અને દક્ષિણના પ્રદેશોના આસામના શિવસાગરમાં થતું ઝાડ, જેનાં ગરીબ વર્ગના લોકોને એક મુખ્ય ખોરાકને પાન યુગા રશમના કીડાને ખવડાવવામાં પાક છે. જુવારના દાણાને ભરડીને ભાતની આવે છે.
સાથે રાંધીને ખાવામાં આવે છે, ઉપરાંત soot, કાજળ, મેરા.
તેના દાણાને દળીને થતા લોટના પાટલા Sophora secundiflora DC. yoion બનાવવામાં આવે છે. જવારના લોટની
છે માટે ઉગાડવામાં આવતું ઝાડ. S. બીજી પણ ખાવાની વાનગીઓ બનાtomentosa , પીળારંગનાં ફુલો માટે વવામાં આવે છે. બીમાર અને બાળક બગીચામાં ઉગાડવામાં આવતો છેડ. S. માટે પણ તેની વાનગીઓ બનાવવામાં picifolia Hance. શેના માટે ઉગા- આવે છે. જુવારની ધાણી બનાવવામાં ડવામાં આવતી વનસ્પતિ.
આવે છે. દાણા કાઢી લીધા પછીના જવારના Sorbus aucuparia L. (Syn. Pyrus સાંઠા ઢેરને ચારે બને છે. સાધારણ aucuparia Gaertn; Mespilus વરસાદ અને મેદાનની ભૂમિ તેના પાકને aucuparia Web.) સમશીતોષ્ણ હિમા- વધારે અનુકૂળ આવે છે. જનથી ઓકટેવચમાં થતું ખાધ ફળધારી વૃક્ષ.
બરના ગાળામાં ખરિફ પાક તરીકે અને sore. નાજુક, આળું. (૨) છેલાયેલું કે ઓકટોબરથી ફેબ્રુઆરી-માર્ચના ગાળામાં આળું સ્થાન. (૩) દુઃખ થાય એવી રીતે. રવિ પાક તરીકે તેને ઉગાડવામાં આવે છે. seye. ઈજા, ચેપ કે બાહ્ય પદાર્થની S. cernum Host var globosm. હાજરીના કારણે પ્રાણુઓને થતા આંખને દક્ષિણમાં થતી જુવારને એક પ્રકાર. S. એક રોગ, જેના પરિણામે આંખના ડોળાને dochna var. ohvatum. AUDI Rahi વિદ્રધિ થાય અને છેવટે અંધાપે પણ આવે. થતી જુવારની એક જાત. s. for hna (૨) આંખનો દુખાવો, અખમાં આવતે var. irungu and melliferum.
ને..head. મરઘાને થતો બળિયાને દક્ષિણમાં થતે જુવારને એક પ્રકાર. s.

Page #585

sorgho
durra Stapf. જુવારના એક પ્રકાર. S. durravat.indore. ૐ ભારતમાં થતી જુવારની એક જાત. S. durra Stapf. vr. Coimbatoricum Snow. મધ્યમ પ્રકારની ડુંડાવાળી ૬. ભારતમાં થતી એક પ્રકારની જુવાર. S. halehense (L.) Pers [Syn. Holcus halepensis L.]. તૃણકુળનું જેનસન તૃણ નામે ઓળખાતું દીર્ઘાયુ ધાસચારા માટેનું ઘાસ. S. roxburgii Stapf [Syn. Arodropogon sorghum Brot var. roxbarghii (Hack). Hook f]. તૃણકુળના ૬. ભારતમાં થતા જુવારના એક પ્રકાર. S. saccharatum. ભૃકુળની, ગળ્યાં સાંઠાવાળી જુવારને એક પ્રકાર. S. subglabrescens (Steud) Schwein and Aschers. ૬. ભારતમાં થતી જુવારની એક જાત. S. sudamense (Piper) Stapf. સુદાનતૃણ્ તરીકે ઓળખાતું મહારાષ્ટ્ર, ગ્યાસામ અને પંજાબમાં થતું વર્ષાયુ ધાસ, એને ધાસચારા બને છે. S. ulgare Pers {Syn. Andropogon sorghum (L.) Brot; Holcus sorghum L.]. જુવાર; ઉત્તરપ્રદેશ, પંજામ, મધ્યપ્રદેશ, આન્યપ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર અને રાજસ્થાનમાં થતી જુવાર, જેના દાણા ખારાકમાં કામમાં કામમાં આવે છે અને સાંઠા અને પાનના ઘાસચારા અને છે. તેના દાણામાંથી સ્પિરિટ બનાવવમાં આવે છે. S. vulgare Pers જુવાર, જેના દાણા ખારાક તરીકે અને સાંઠા ધાસચારા તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. S. vulgare Pers var. saccharatum Koern. [Syn. S. saccharatum Pers.]. દેવપન જુવાર, જેના દાણા ખારાક તરીકે ઉપયાગી બને છે. સાંઠામાંથી મળતે રસ મીઠા છે, અને પાનને! ધાસચારા બનાવવામાં આવે છે. s. downy mildew. Sclerospora sorghi (Kulk) West and Uppal. નામના જંતુથી જુવારને થતા રાગ, જેમાં તેનાં અંકુર પીળાં પડે છે, પાન સાંક્યાં થાય છે. s. earhead
579
sour
bug. Calocoris angustatus Leith. નામના જુવારને કીટ, જેનાં ડિંશ અને મેઢાં કીટ જુવારના કુમળા ભાગના રસ ચૂસે, s. grain smut. Sphacelotheca sorghi (Link) Clinton. નામના જંતુથી જુવારને થતા અંગારિયાના એક રેગ, જેમાં તેના કણસલામાંના દાણા કાળા પડે છે. s. head smut. Sphacelotheca reiliana. નામના જંતુથી જુવારને થતા એક પ્રકારના અંગારિયાના રોગ s. long smut. Tolposhorium ehrenbergii, નામના કીટથી જુવારને થતા એક પ્રકારના અંગારિયા. s. loose smut, Shacelotheca cruenta (Kuhn.) Potter. નામના જંતુથી જુવારને થતા અંગારિયાના એક પ્રકારના રાગ. s. poisoning. હાફૂોસાથેનિક ઍસિડ ધરાવતા જુવારના સાંઢા ખાવાથી ઢારને થતી વિષાકતતા. s. red leaf spot. Colletotrichum graminicolum. નામના જંતુથી જુવારને થતા રાગ, જેમાં જુગારનાં પાન પર રાતાં ચાઠાં પડે છે. s, rust. puccinia purpurea. નામના જંતુથી જુવારને થતા ગેરુને રાગ ક. sooty stripe. Ramulispora sorghi. નામના જંતુથી જુવારને થતા એક પ્રકારના રાગ. sorosis. સરસાક્ષઃ પાઈનએપલક્ષમાં જણાતા માંસલ પુષ્પ વિન્યાસ. sorption. શેષણ. sorrel. Rumex la Jamaica switch sorrel; Jamaica sorrel, garden sorrel જેવી જાતિઓ. sorting. ફળ, શાકભાજી અને અન્ય નીપજેનું કદ અને ગુણવત્તાના પ્રમાણે કરવામાં આવતું વર્ગીકરણ, sorus (એ. ૧). sori (બ. ૧). ધાનીગુચ્છ, બીનણુ ધાનીપુંજ, (ર) ગેરુ અને અંગારિચાના સમૂહ sound.સંગીન. s.grain. અક્ષત દાણા. sour. ખાટું. (ર) પકવતા કે આવ

Page #586

Soursop
580
soya bean ણના પરિણામે થતા ખાટે સ્વાદ. s. Southern Millet Region. aroma. ખાટી વાસ. s, cherry. કૃષિ સંશોધનના કામને સમન્વિત બનાવવા રાંધવા માટે અને મુરબ્બ બનાવવાના ભારતના પાડવામાં આવેલા પેટા-વિભાગે કામમાં આવે તેવી ચેરીનું પંજાબ, હિમાચલમાને એક પેટા-વિભાગ, જેમાં ગુજરાત, પ્રદેશ, અને કુમાંહમાં થતું ઝાડ. s. egg. ઉત્તરપ્રદેશ, મધ્યપ્રદેશ, પશ્ચિમ આશ્વખાટી વાસવાળું ઈંડું. s. favour. ખાટાં પ્રદેશ, પશ્ચિમ તામિલનાડુ, પૂર્વ મહારાષ્ટ્ર, સ્વાદ અને ખાટી વાસ ધરાવતી દુધ અને કર્ણાટકના કેટલાક વિરતારને સમાપેદાશની એક ખામી. દુધશર્કરા ઓછી વેશ થાય છે, જેમાં 20 થી40 ઈંચ થઈ લેકિટક એસિડનું પ્રમાણ વધતાં આવા વરસાદ થાય છે અને જેમાં કાળી કપાસની પ્રકારની ખામી પેદા થાય છે. s. lime. અને લેટેરાઈટ જમીનને સમાવેશ કાગદી લીબુ Citrus aurantifolia (Ch- થાય છે અને જેમાં મુખ્ય પાકમાં જવાર, ristm.) Swing. [Syn. Limonia બાજરી, કપાસ અને મગફળીને સમાવેશ aurantifolia Christm; L. acid. 4140, isima Houtt; Citrus lima Lun; Southerns. spics a lotto C. acida Roxb; C. medica પ્રદેશમાં થતા કપાસને આપવામાં આવેલું var. acida Hook f; C. hystrix 0214152 417. subsp acida Engl.]. નામનું ઉષ્ણ southwester. નેઋત્યમાંથી વાતે કટિબંધની આવશ્યકતા ધરાવતું ઝાડ, જે 40d. south-west monsoon. હિમ સહન કરતું નથી, જેને કાંટા થાય છે નૈઋત્યનું ચોમાસુ, ભારતના પશ્ચિમ કાંઠા અને જેને બી વાવીને ઉગાડવામાં આવે છે. પર, દખણ અને મધ્ય વિસ્તારો પર s.milk.લેકિટક એસિડનું નિર્માણ કરતાં વહેતો નેત્રાત્યને પવન, જે જન-સપ્ટે જીવાણની અસરથી ખાટું બનેલું દૂધ. s. બરના સમય દરમિયાન ભારતમાં થતા orange. ખાટું સંત. s. soil. કુલ વરસાદને પોણા ભાગને વરસાદ અમ્લીય જમીન. souring. જીવાણુદ્વારા લેકિટક એસિડ–દુગ્ધા સ્લનું નિર્માણ. sow, ભૂંડને જન્મ આપનાર અથવા Sourgop. મામફળ; Annona nun ગર્ભિણી ભંડણ..(૨)બી વાવવાં. sowing icata L. નામનું મોટામાં મોટાં ફળ વાવણી, પાકને ઉગાડવા કથારી અથવા આપતું ઝાડ, જેનું ફળ હૃદયાકાર, પ્રાચ: ખેતરમાં હાથથી અથવા ઓજારની મદદથી 5 રતલ જેટલું વજન ધરાવતું, સફેદ રસાળ બી વાવવા, વાવણી કરવી. ગર અને કેરી જેવી સુવાસ ધરાવતું હેચ sowa. soya, સવા. છે. આ ઝાડ બી વાવીને ઉગાડવામાં soya bean. Baina; Ctycine આવે છે. તેના ગરને મુરબ્બો બને છે, tnax (L.) Marrill. [Syr1. Gl. રસનું પીણું બનાવવામાં આવે છે અને soja (L.) Sieb. & Zucc. Gl. તેમાં શર્કરાનું પ્રમાણ 11 થી 11 ટકા hispida Maxim; Sojo max હેય છે.
Piper). નામની વર્ષાયુ આરહી, ગાઢા Southdale. Southdown za Corri. રોપ ધરાવતી ઉત્તર ભારતમાં થતી શિષ્મી
dale. ઓલાદના સકરણથી પેદા કરવામાં વર્ગની વનસ્પતિ જેનાં બી એટલે સયાઆવતાં ઘેટાને એક પ્રકાર.
બીનમાં ઘણાં પોષક તત્તર રહેલાં છે, southdown, ઊચાં પ્રકારના માંસ જેને કઠળ તરીકે ખાવામાં આવે છે માટે વિખ્યાત ઘેટાની એક જાત, જેનું અને જેને ઘાસચારે ઢોરને ખૂબજ ગમે મૂળ વતન ઉગ્લડનું સાઉથડાઉન ગણાય છે. તેનાં બીને પીલીને કાઢવામાં આવતું
તેલ રઈમાં, મીણબત્તીઓ, વાર્નિશ.
લાવે છે.

Page #587

Soya bean....
581
Spanish...
સાબુ, રંગ, જંતુનાશક દ્રવ્યો છે. બના- soy sprouts. લીલાં શાકભાજી તરીકે વવામાં ખુબજ ઉપયોગી બને છે. તે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે તેવા સોયાબીનના કાઢી લીધા પછી અવશેષ રહેતો ખેાળ પોષક ફણગા. પશુ આહાર તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. Soymida febrifuga. A. Juss. s. b. bacterial disease, રોહન નામનું પશ્ચિમ દ્વીપકલ્પીચ Xanthomonas phaseoli sojense. વિસ્તાર, રાજસ્થાન અને બિહારમાં નામના જંતુથી સેયાબીનને થતો એક થતું “ઈન્ડિયન રેડવૂડ તરીકે ઓળખાતું રોગ. s. b. downy mildew. ઝાડ, જેની છાલમાંથી મળતા લાલ રેસાનાં Peronospora spp.થી ચાબીનને થતે દોરડાં બનાવવામાં આવે છે, છાલને એક રોગ, s, b, dry root rot. ઉપગ ચામડાંને કમાવવા માટે થાય છે Macrophomaa bhascoli. થી ચા- અને અતિસાર અને મરડામાં તે ઔષધની બીનનાં મૂળને હાનિ કરતો રેગ. s. ગરજ સારે છે. b. grey weevil. Myllocerus sp. sgp. species (Mac) 346444 sp. નામને સેયાબીનને કીટક, જે અને બહુવચનનું સંક્ષેપરૂ૫. તેનાં પાન ખાય છે. s. b. leaf mi- space. બિયાં અથવા બીના સમૂહ ner. Stomopterynerteria M. વચ્ચે છેડે સમય ગાળો મળી રહે તેવી નામને સાયાબીનનાં પાન કરનાર કીટક. વનસ્પતિનાં બી વચ્ચે જગ્યા છોડવી. (૨) s. b. leaf spot, Cercospora ડ વચ્ચે સમયને રાખવામાં આવતો sojna. નામના જંતુથી ચાબીનને થતે ગાળે. (૩) અવકાશ. spacing સમય એક રાગ s. b. meal. એચાબીનનું ગાળે રાખવાની પ્રક્રિયા. (૨) અંતર્યોજન. તેલ કાઢી લીધા પછી અવશેષ રહેતો sp. lever. અંતરાળ ઉત્તલક, spatiખેળ અથવા ખેાળને લેટ, જેને ઉપગ al. જગ્યા – અવકાશનું – ને લગતું.sp. ખોરાક અને કૃષિઉદ્યોગમાં કરવામાં resolution. ક્ષેત્રિય કસાઈ. આવે છે. s. b. oil. રોયાબીનને spade. કેદાળ; જુદા જુદા આકાર પીલીને કાઢવામાં આવતું તેલ, જેને રંગ અને કદ ધરાવતું તીક્ષ્ણ ધારવાળું સપાટ, પીળાશ પડતો હોય છે, અને જેને ખાદવાનાં કામ માટેનું એજા૨. spadઉપયોગ રસેઈના માધ્યમ તરીકે અને ing કેદાળીની મદદથી માટીને ઉથલાવવાની કચુંબર બનાવવામાં થાય છે. s. b. ક્રિયા. stem borer beetle. Oberea spadix. Hind you frullal, 744 brevis S. નામનું સેયાબીનના પ્રકાંડને સાથેની સૂકી અપરિમિત લાંબા અક્ષની ક૨તું જતું. soybean. સાયાબીન. સાથે અદંડી પુષ્પવિન્યાસ અને આવરણ sy lour, સાયાબીનને લેટ. જેને કરતું પૃથુપર્ણ. ઘઉં અને બીજાં ધાન્યના લોટની સાથે spangle. નક્કર રંગીન પીંછાંના છેડે ભેળવી બેકરીની પેદાશે તૈયાર કરવામાં સ્પષ્ટ રંગ ધરાવતું ચિહન. spangled. ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. soy milk. રંગીન ચિહનવાળાં પીછાં ધરાવતાં (મરધીનાં
ચાબીનનું દૂધ; સેયાબીનને પાણીમાં બચ્ચાં). પલાળી તેને ફણગા ફૂટે ત્યાર બાદ છાલને Spanish cherry. બોરસલી, બકુલ. દૂર કરી સેડિયમ બાયકાર્બોનેટ અથવા Minusos clengi L. નામનું દક્ષિણ ગ્લિસરાઈનના દ્વાવણમાં ઉકાળવામાં આવે ભારતનું તારાકાર સુગંધી ફૂલવાળું છે. ત્યારબાદ મીઠા સ્વાદવાળું પીળા વીથિની શેભા માટે ઉગાડવામાં આવતું રંગનું દૂધ બને છે, જેને ગાયભેંસના વિશાળ છાયા આપતું વૃક્ષ, જેનું દૂધની માફક ઉપયોગમાં લઈ શકાય છે. કાષ્ઠ ટકાઉ છે અને તે અનેકવિધ

Page #588

special
Spanish...
582 ઉપયોગમાં આવે છે. તેનાં પાકાં ફળ spatula. બુઠ્ઠા પાનાવાળી કરી, ખાઈ શકાય છે. મીંજમાંથી તેલ કાઢવામાં ચમચા જેવું ઉપકરણ. (૨) પાઉડર, મલમ આવે છે, છાલમાંથી ટેનિન મળે છે; ચોપડવા માટેની પહેળા પાનાની છરી. છાલ, ફૂલ, ફળ અને તેનાં બીનું તેલ spatulate. ચમચાકાર.
ઓષધીય ગુણવત્તા ધરાવે છે. spatule. પક્ષીની પૂંછડીના છેડે રેકેટ Spanish Merino. સ્પેનમાં ઉછેર- આકારને ભાગ. વામાં આવતાં ભારે કિંમતી ઊનવાળાં spawn. ઈંડા-ખાસ કરીને માછલીનાં ઘેટાંની એક ઓલાદ
ઈડાં મૂકવાં. (૨) માછલી અને નિમ્ન Spanish Ruby. પાતળી છાલ, નાનાથી કોટિનાં પ્રાણીઓનાં ઈડાં. (૩) વાનસ્પમધ્યમ કદના દ. ભારતના લોકપ્રિય દાડમનું તિક પ્રજનન માટે ઉપયોગમાં લેવામાં ઝાડ. દાડમના દાણા નાનાથી મધ્યમ આવતી બિલાડીના ટોપ જેવી કવકજાળ. કદના નરમ હોય છે.
spawning ground. Asi 74591 spanner, પાનું, એક ઓજાર,
માછલીએ જતી હોય તે પસંદગીયુક્ત spar. સહેલાઈથી તરડ પડી શકે તેવું સ્થાન. ચળકાટ વિનાનું કેલકેરિયસ સ્માર જેવું spay. અંડાશયને નાશ કર, કાપવું; સ્ફટિકીય ખનિજ.
વંગ બનાવવું કે કરવું. spaying. sparse, આછું, વેરાયેલું, ટુંછવાયું, અંડાશય વધ્યીકરણ. પાંખું. (૨) વિરલ. (૩) લાંબા અને અનિય- spear. ધાસના પાન જેવો શંકર કે મિત અંતરે બનતું.
પ્રકાંડ. (૨) શતાવરીનું કુમળું પ્રકાઇ. (૩) spark. તણ, સ્ફલિગ, ચિનગારી. ભાલે. (૪) ભાલા વડે ભાંકવું. sp. gr
sp. plug- તણખા ઝરતું પ્લગ. ass. Heteropogon contortus (L.) spasm. તાણ, ખેંચ, આંચકી; એકાએક Beauv. ex Roem. & Schult. આવતી વેદનાકારક અનૈચ્છિક સ્નાયવીય Sિyn. Andropogon contortus L]. આંચકી. spasmodic. અવારનવાર નામનું દીર્ધાયુ ચારા માટેનું ઘાસ, જેને
૨ કરતું, ઉભરાઈ આવતું. (૨) એચિત જમીન સંરક્ષણના હેતુ માટે, કાગળ અને અને પૂર્વક બનતું. spastic. પૂંઠાં બનાવવા માટે ઉગાડવામાં આવે છે, જુઓ spasmodic.
અને જેના રેસાની સાદડીઓ બનાવવામાં spate. નદીનું પૂર.
આવે છે. sp.head shovel. ભાલાspathe. મોટું નિપત્ર કે માંસલ ૫૫ કાર માથાવાળે પાવો. sp. mint. વિન્યાસને આવતાં નિપાની જેડી કે કુદીને, પહાડી કુદીને; Mentha spidata પુષ્પગુચ્છ.
મ; [. miridis L]. નામની પંજાબ, spathic. તિરાડ પડેલા સફટિકીય ઉત્તરપ્રદેશ અને મહારાષ્ટ્રમાં થતી વનસ્પતિ, ખનિજ જેવું.
જેનાં પાનમાંથી ફૂદીનાનું તેલ કાઢવામાં Spathodea campanulata Bea• આવે છે, જેનો ઉપયોગ ખાદ્ય સામગ્રીને પv, ઊંચુ વીથિની શોભા માટે સવાસિત બનાવવા માટે કરવામાં છે. ઉગાડવામાં આવતું એક ઝાડ. Sp. milo- special, ખાસ, વિશિષ્ટ. sp. purpotica Seem. શુભા માટેનું એક નાનું se. દુધ, સવારી, શક્તિ છે. જેવા વિશિષ્ટ ઝાડ,
હેતુ માટે રાખેલાં પ્રાણુ); વિશિષ્ટ પ્રકારને Spatholobus roxburghii Benth. હતુ.sp. p. crop. બાવરણ, બી, રેસા મલબારમાં થતું એક ઝાડ, જેના રેસાને કે તંતુ, લીલું ખાતર ઇ. જેવા કોઈ ખાસ હેતુ ઉપયોગ ડાંગરના ડા બાંધવા માટે થાય માટે ઉગાડવામાં આવતો પાક. specia
list. ચોકસ વ્યવસાય કે વિદ્યાને જાણકાર,

Page #589

Speciation
583
sperm
નિષ્ણાત. specialization. વિશિષી- spectra (04.1.). spectrum (. કરણ. specialize, અહિત થવું, ). વર્ણપટ. spectrogram, વણકમ ચાકસ હેતુ માટે વિશિષ્ટીકરણ કરવું. કpe- લેખ, વણકમ ચિત્ર; વણકમ આલેખ. cialized Garrixlja. sp. farm. spectrometer. વણકમને માપવાનું વિશિષ્ટ ફાર્મ, વિશિષ્ટીકૃત કામ. sp સાધન. (૨) મિત્ર તરંગ લંબાઈના એક farming. ખેતી કાયે, જે પૈકી તેના એક કિરણને તેના વિવિધ ઘટકમાં વિભાજિત જ સાહસ-એકજ વિશિષ્ટ પ્રકાર દ્વારા મેટા કરતું સાધન, જેના આધારે કઈ વસ્તુ ભાગની આવક મેળવવી; વિશિષ્ટ કૃષિકાર્ય. કે પ્રવાહી અથવા ઘન પદાર્થ કેટલા speciation જાતીકરણ, જાતિ ઉદ્દભવ, પ્રમાણમાં પ્રકાશને અવશેષે છે તે જાણું species. જાતિ; એકજ પ્રજાતિનું શકાય છે. આ સાધન કાર્બનિક સંયગાઢ સામ્ય ધરાવતી પણ ૫રસ્પરથી જન અને વનસ્પતિ તથા પ્રાણીની ભિન્ન હોય તેવી વ્યક્તિને, પ્રતિને પેશમાં રહેલા અકાર્બનિક તત્વને પેટા-સમૂહ, જાતિ. sp, hybrid જાણવામાં મદદરૂપ બને છે. ખબજ સરખાં પરંતુ એક કે વધારે રંગ- speculation. સટ્ટો. (૨) ધારણ, સૂત્રોની જે ડી કે સ્થાનમાં ભિન્ન જાતિ- પર્વધારણ. speculative marવાળાં મા-બાપની સંતતિ.
ket. સટ્ટા બજાર, specific (-al). જાતિનું –ને લગતું. (૨) speculum, શરીરમાં રહેવા માગો, નિશ્ચિત, ચોકસ, વિશિષ્ટ, વિશિષ્ટ ગુણ- વિવર, કેપ્ટન જેવા તથા તેને વિસ્તૃત વાળું. (૩) ચોક્કસ પ્રકારના રોગ અથવા કરવા માટેનું સાધન. sp: method પરજીવીની સારવાર માટેને ચેકસ ઉપાય. of insemination. 24144-1 (૩) ચોકસ સૂક્ષ્મ જીવે ઉત્પન્ન કરેલું. sp. એક પતિ, જેમાં ધાતુ અથવા કાચની combining ability. 201324 નળી-સ્પેકયુલમને નિમાં દાખલ કરી, પ્રકારના સંકરમાં બે અંત:પ્રજનનિતના પ્રકાશની મદદથી ગર્ભાશય ગ્રીવાનું સ્થાન સંયુમનની ક્ષમતા. sp gravity- જોઈ લઈ તેમાં નળી દાખલ કરી વીર્યને વિશિષ્ટ ગુરુત્વ; કઈ પદાર્થ કે દ્વવ્યના રેડવામાં આવે છે. વજન અને એટલાજ ઘનફળવાળા પાણીના spent, સંપૂર્ણ રીતે થાકી ગયેલું, વજનને ધોરણ તરીકે સ્વીકારવામાં ઘસાઈ ગયેલું, ખતમ થઈ ગયેલું. (૨) આવેલા અન્ય પદાર્થને ગુણત્તર- sp. ખર્ચાઈ ગયેલું. sp, bone-char, heat. વિશિષ્ટ ઉમા. sp. humi- બંધ બકયંત્રમાં હાડકાંને બાળી તેને dity. Careiue taal. sp. name. ભૂકો કરવામાં આવે, જે કેલ્શિયમ અને જાતિ- નામ.
ફૉસ્ફરસનું સ્ત્રોત બને છે. specimen. પ્રતિરૂપ, નમૂને. (૨) sperm. પુંજનન કેષિ, શુક્રાણુ, શકાય, આદરી. (૩) વૈજ્ઞાનિક તપાસ માટે વર્ગ નરજનન કોષ, વીર્ય. spermaphyta, અથવા સમગ્રમાંથી લીધેલી એક્તિ કે બીજધારી વનસ્પતિ. spermary, વિભાગ, ખાસ કરીને વ્યક્તિગત પ્રાણું સુગંથિ, વૃષણ કે તેવા પ્રકારનું અગ. અથવા વનસ્પતિને પ્રકાર.
spermatheca. ઇડાંનું ફલન speck. નાને ધબ્બો, બિંદુ, ડાઘ. (૨) કરવા માટે ઉપયોગમાં આવતા મેટી ફળના સડાનું બિંદુ, speckle. નાને સંખ્યાના શુક્રાણુને રાખવા માટે જંતુઓ, ધબ્બે, ડાઘ અથવા રંગનું બિંદુ, specky. અને પૃષ્ઠવંશધારી પ્રાણીની યોનિમાં and knotty. શણના રેસાની રહેલે નાની નળીની સાથે જોડાયેલા એક પ્રકારની ખામી, જેમાં છાલના નાના ગાળ સંપુટ. spermatiation. રેસા કે ચોંટી ગયેલા ભાગ હોય. શુક્રાણુભવન. spermatic. થકાણ

Page #590

584
sphacelate
અથવા શુક્રગથિને લગતું. sp. cord. દુષણ કાષમાં વૃષણને રાખનાર રજુ જેવી રચના, જેમાં શુક્રવાહિની, રક્તવાહિની, વૃષણની ચેતા અને નાને! સ્નાયુ ઇ. આવેલા હોય છે. spermatids. પ્રાથમિક શુક્રાષમાંથી અનેલા ચાર શુક્રકોષ, જેનું આકારીય પરિવર્તન થયા બાદ પકવ શુક્રાણુ અથવા વીર્યં બને છે. spermatism. વીર્યાત્સર્જન. spermatium. શુક્રધાનીમાંને ખીન્નણુ, જે નરજન્યુ તરીકે કામ કરે છે. spermatization. શુક્રીકરણ, sperma tocyte. શુક્રમાતૃકાષ. (ર) પ્રાણીઓમાં નરજન્યુના વિકાસમાં પેદા થયેલા કાષપૈકીના એક કાય. spermatogenesis. શુક્રાણુના વિકાસ. spermatogonia. શુક્રાણુધાની, શુષર, શુક્રષાની. (૨) પ્રાથમિક પુંજન્યુ કોષ, જે સામાન્ય અર્ધીકરણના પરિણામે પ્રાથમિક શુક્રમાતૃકોષનું નિર્માણ કરે છે. Spermatology. શુક્રાણુવિજ્ઞાન. spermatophore. પુંજન્યુધર, શુક્રાણુ-પુજન્યુ ધરાવતા સંપુટ. spermatophyta. બીજધારી વનસ્પતિ. spermatozoa (બ.વ.). spermatozoon (એ.વ.). પ્રાણીઓના પરિક્ષકવ પુંજન્યુ કાષ, આવુંજ નિમ્ન વનસ્પતિનું તત્ત્વ. sperm
-mother cell. શુક્ર-માતૃ કાષ. spermogonium. શુક્રધાની, શુક્ર૪ર. (ર) ફૂગમાં નર પ્રજનન અંગ. sphacelate. પેશા મૃત્યુ કે પેશી ક્ષીણતાના પ્રભાવ. Sphacelotheca cruenta. જેનસન ઘાસના રોગ કરનાર એક કીટ. Sph. destruens. ખાજરી વર્ગના ધાન્યમાં અંગારિયાના રોગ કરનાર કી. Sph. reiliana. ોનસન ઘાસમાં અંગારિયાને
રાગ ક્રુરતાર કીઢ, Sph. sorghi. જોનસન શ્વાસ અને જુવારમાં શગ કરનાર કી. Sphaeranthus indicus L. ગોરખ મુંડી, ખેાડિયા કલ્હાર, sphagnum. મેઢા પ્રમાણમાં ભેજને
spika
સંઘરવા માટેની ક્ષમતા ધરાવનાર પાનની સંરચના ધરાવનાર એક પ્રકારની લીલ, જે ઉછેરગૃહના કર્મચારીએ અને વિતરકા માટે ખૂબ જ ઉપયાગી છે, અને જે moss peat sphagnum moss. તરીકે પણ ઓળખાય છે. Sphenarches caffe L. નામની નાની રામિલ ઈચળ, જે પેટાક્ષાદિકુળની વનસ્પતિને ખાઈને જીવે છે, sphenoid. ખાપરીના તળિયાના હાડકા જેવું, ફાચર આકારનું. Sphenoptera gossypai G. કપાસમાં પડતા કીટ. Sph. perrotecti, મગફળીના પ્રકાંડના કારતા કીટ spherical.ગેાળાકાર. spheroid. ગોળાકાર પરંતુ તદ્ન ગાળ નહાય તેવું. spherulite કેટલાક રૌલાના ઘટક
જેવા કાચિત ગેાલક. sphincter muscle. સંકાચક સ્નાયુ. (ર) ગાયના આંચળના નીચલા છેડે જોવામાં આવતે સ્નાયુ, જેને દબાવતા દુગ્ધવાહિનીની ઉધાડ–વાસ થાય તેવા
પ્રકારના રંધ્ર-છિદ્રને બંધ કરનાર વીંટી જેવે! સ્નાયુ. (૩) મૂત્રવાહિનીમાં આવેલે સ્નાયુ, જેની ઉઘાડ-વાસ મૂત્ર-સ્રવણમાં
મદદ રૂપ થાય છે. sphygmus. નાડી, નાડીને ધબકાર. spicate. કીવત્ spice. મસાલા; ખારાકી દ્રવ્યાને સુવાસિત બનાવનાર, લવંગ મરી, મરચાં તજ, એલચી જેવાં ગરમ મસાલા, spicule. કેટલીક ફૂગમાં બીજાણુધાની કોષ પરનું ગમે તે બિંદુ. (૨) નાની અથવા દ્વિતીય ફૂલ-મજરી. spider mite. વનસ્પતિનાં પ્રકાંડ અને પાન પર જીવતી Tetranychidae કુળની ઈતી.
spika. શૂકી, અડી પુષ્પની કલગી. spike. ફળની માફ્ક અક્ષ પર દંડી પુષ્પની કલગી. (૨) કડબના અણિદાર દાંતાની માફક માટી ખીલી અથવા ખીલી જેવું કશુંક, શૂકી. (૩) ઘઉં, જવ, રાઈ બ્રાન્ચ,

Page #591

spiked...
585
Spiraea...
કેટલાંક ઘાસ અને અન્ય વનસ્પતિઓમાં નામની વર્ષાયુ હરિત પાન ધરાવતી પ્રજીવક જવામાં આવતો શકી ગુચ્છ. () આર. એ “બી” તથા લેહ ધરાવતી ભાજી, જેનાં (૫) લાંબે મજબૂત ખીલે. (૫) વીંધવું. પાનને શાકભાજી તરીકે રાંધીને ખાવામાં (૬) દેટે મારીને બંધ કરવું. sp. આવે છે. આ ભાઇને માર્ચ-એપ્રિલ, સપ્ટેchain narrow. ખૂંટીવાળું શંખલા મ્બર-ઓકટોમ્બર ગાળામાં વાવવામાં આવે હેરો નામનું કૃષિ ઓજાર. sp. tooth છે. મુખ્યત્વે તેને ભારે કાંપવાળી જમીન harrow, અણિદાર કે ખીલા જેવા વધારે અનુકુળ આવે છે. દાંતાવાળું હરે નામનું કૃષિ ઓજાર, જેના spinal. પૃષ્ઠવંશનું – ને લગતું; કડદાંતાને ફેરવવાની યુક્તિ હોય છે. સ્તંભનું–ને લગતું. sp. cord. કરોડરજજ. sp.top. જીવંત વૃક્ષને બણિદાર પણ sp. bug ખરીનું જંતું. spine. પૃષ્ઠમૃત શકુ.
વંશ, કરાડસ્તંભ. (૨) વનસ્પતિ કે પ્રાણીના spired millet, બાજરી, બાજર. દેવપર થત કંટક. (૩) તહણ અણિદાર spiladophilous. મૃદા-માટીવાસી પ્રવધ. spineless, કડવિહીન; અyવનસ્પતિ અથવા પ્રાણી.
ઠવંશી (પ્રાણી). spinescent. કંટવાળું, Spilanthes acmella var. oleracea કંટકીય. spinicerebrate. મગજ અને Hook f. બકલકરો અથવા અકલગરે કરોડરજજુ ધરાવના૨; પૃષ્ઠવાધારી. spનામની વનસ્પતિ, જેનાં પાન દાંતના iniferous, કંટકમય. spinule. દુખાવાને દૂર કરવા ઉપયોગી બને છે, લધુ કંટક, spinulous. લધુકંટકમય.
અને જે મછરને પણ દુર કરે છે. spiny. કંટકમય. (૨) શલ્યમય. sp. spiles. પાણીના વિતરણ અને નિયંત્રણ bamboo, કંટકમય વાંસ. sp. sti. માટે સિચાઈના બંધ અથવા કિનારી પર ple, કંટકીય ઉપપર્ણ. આવતી વાંસ, લાકડું, ધાતુ, પ્લાસ્ટિક Spinifex littoreus (Burm, f) માટી અથવા કાંકીટની નળી, જે Merr. (Syn. Sp. Squarrosus L.). ઉપયોગમાં આવે ત્યારે પાણીમાં ડૂબી રેતીને જકડી રાખનારી વનસ્પતિને એક જાય છે.
પ્રકાર. spillway. ઊંચેથી નીચી સપાટી spinnert, વછનાગ. તરફ પાણી વહેવડાવવા માટેની હાઈકો- spirability. સૂતર કે દેરી બનાવવા લિક સંરચના.
માટે તંતુ અથવા રેસાને વળ આપવાની spin. કાપડ અથવા વસ્ત્ર બનાવવા ક્ષમતા, વળદાયી ક્ષમતા.
માટે રૂ. રેશમ, ઊન, કે શણના તંતુનો spiracle. પ્રાણીઓના શ્વસન માટેનાં દરે બનાવવા તેને વળ આપવો, અથવા રદ્ધો- છિદ્રો. (૨) દરિયાઈ સ્તનધારી કાંતવું. spinning count. ઊન કે રૂના પ્રાણુમાં ફૂંકણછિદ્ર તાંતણ કે સૂતરની બારીકાઈદર્શક આંક. spiral. કુંતલ, સર્પિલ, ગૂંચળાવાળું. (૨) spinning value. કાંતણમૂલ્ય; એક વળતું અને કેન્દ્રથી દૂર જતું. (૩) વળદાર, પાઉંડ કાંતેલા રૂના સૂતરની 840 વારની સર્પાકાર. (૪) કુંતલાકાર. (૫) એકાંતર રહેતાં આંટીની સંખ્યા, જેની ગણતરી 10, 60, પણું ધરાવતી (વનસ્પતિ). spiralism. 80 ઇ. નંબર ધરાવતા આંક પ્રમાણે થાય કુંતલા કારિતા.(૨) વનસ્પતિની અસાધારણ છે. સૂતર જેમ ઝીણું અથવા બારીક તેમ પરિસ્થિતિ, જેમાં સાધારણ રીતે સીધાં પ્રકાંડ તેનું કાંતણમૂલ્ય ઠરે છે.
હેવાં જોઈએ પરંતુ, તેનાં બદલે તે સપાટ spinach. કંદવાળી પાલખ, વિલાયતી અથવા કુંતલા કા૨ ૨ચના ધરાવતાં હોય છે. પાલખ, કાંટાવાળી પાલખ, જરીદા૨ પાલખ; spirilla. કુંતલાકાર (જીવાણું). M1870 Hø. Spinacia oleracea L. Spiraea cantoniensis Lour. Qiell

Page #592

spirit...
586
Spondias... માટે ઉગાડવામાં આવતો નાને સુપ. કોષનું નિર્માણ કરે છે. splenic Sp..corymbosa Rafin. 0430121171 fever. Anthrax 117al 284 Rial. વાવવામાં આવતો શોભાને સુપ. Sp. pr- splice grafting. સફરજનને કલમ unifolia Sies & Zucc. શ્રીનગરને કરવાની એક પદ્ધતિ.
શ્વેત ફૂલધારી શોભાને સુપ. જેને Laug: splint. પાતળી ચીપ. (૨) ભાગેલા hing face flour, Bridal @reath. હાડકાને બાંધવા માટેનું ખપાટિયું. (૩) પણ કહેવામાં આવે છે.
ઘેડાના આગલા પગને થતું ગૂમડું. spirit of ether ઈથરને સ્પિરિટ. split ફાટ. (૨) કારૂપે ફૂલ. (૩) ચામડું spirochaete. કુંતલાણુ, લહરતાર કે તૈયાર કરતી વખતે ચામડાને તેના પેટમાં સૂત્રાકાર છવાણ. spirochaetosis, વિભાજિત કરવું. spl. comb. એક કુંતલાણ રા; કુતહાણ નામના જીવાણુના કે બે અણિવાળી મરઘાની એલ કલગી કારણે થતો ગમે તે ચેપી રેગ. (૨) અથવા આગલા ભાગથી પાછલા ભાગ સુધી મરઘાના બચ્ચાંને Borreia ansenina.ની લંબ તેડેલું કે કાપેલું ફળું અથવા પાનું. હાજરીથી લાગુ પડતો જીવલેણ રોગ, spl. crotch. ઝાડમાં બે મોટાં અંગના
Argas persicus. 414101 oy en niult 110791 Paris. spl. peas. સંક્રમિત થાય છે. આ રોગમાં સખત તાવ બીજપત્રે જહાં થાય તે રીતે વટાણાને આવે છે, પીછાં અસ્ત વ્યસ્ત થઈ જાય સૂકવવામાં આવે છે. spl. tail, છે, ભૂખ મરી જાય છે અને ખૂબ તરસ પૂછડીમાં પીછાં વચ્ચે જણાતી ફાટ, ૧pl. લાગે છે. રેગને ઉપદ્રવ વધતા રાગ- wing. પક્ષીની પ્રાથમિક અને દ્વિતીયક ગ્રસ્ત પ્રાણને અતિસાર થાય છે.
પાંખમાં ફટ દેખાય તેવી તેની અસાધspirurid worms.
H
o t 201 22491. spl. worm dididi પક્ષીઓમાં પરજીવી જીવન જીવતાં ગેળ કંદને કૃમિ. splitting. વજના બે કૃમિને એક સમૂહ, જે જઠરની દીવાલ ખંડની વચમાં થયેલી ઊભી ફાટના કારણે પર અબુત પેદા કરે છે, જઠરની દીવાલને ફૂલને થતો ખરાબ દેખાવ. શાળી બનાવે છે, પરિણામે ઝાડા થાય spodium, હાડકાં અથવા પ્રાણીજ છે અને ચેપી વ્રણને વિસ્તાર વધે છે. દ્રવ્યન કેલસે, જેને ઉપગ સુપરSpiti. Spiti પ્રદેરીના ઘડાની એક ફેસ્લેટ બનાવવામાં થાય છે. એવાદ, જેના ઘોડા ધીંગુ શરીર, સરસ Spodoptera mauritin Boisa, શીર્ષ, સતેજ કાન, સારાં હાડકાં, ગોળ જથબંધી ઈયળ. પગ, અને લાંબા બરછટ વાળ ધરાવે છે. spoil. સડાના કારણે બગડી જવું, બગાડે આ ઓલાદના ઘોડા પહાડ ચડવાની મૂકવું, બગાડ થશે. (૨) સા. spoiક્ષમતા ધરાવતા હોઈ તેમને ઉપગ lage. અયોગ્ય રીતે સાફ કરવું કે સંધભાર વહન માટે થાય છે.
રેલું સૂકું ઘાસ. (૨) ખોરાકી વસ્તુઓ, spittlebug. એક પ્રકારનું ચૂસિયું ચારે કે ડબામાં ભરેલી વસ્તુઓનું બગડી જવું. જંતુ.
spokes. આરા. splash erosion. વરસતા વરસાદના Spondias cytherea Sonn [Synકારણે માટીના કણે વિખરાઈ જઈને થતું Sp. dulcis Soland. ex Forst.]. ધોવાણ.
અમર, નામનું ખાદ્યફળનું ઝાડ. Sp, momspleen. બરોળ, પ્લીહા, જઠર અને bin L. [Syn. Sp. lutea L]. દ. ઉદર પટલ વચ્ચે આવેલી ગ્રંથિ, જે ભારતમાં થતું ખાદ્યફળના ઝાડને એક પ્રકાર. નકામાં રક્તકોષને નાશ કરે છે. હેમે- Sp. pinnata (1) Kuri. [Syn. ગ્લોબીન છૂટું કરે છે અને નવા રક્ત- Sp. mangife Willd; Mangifera

Page #593

spondyle
587.
sporangiophore pinnata L.f]. અમર નામનું પંજાબ, (બ.વ.). લગભગ ગળાકાર દીવાલમાં મહારાષ્ટ્ર, ૫. બંગાળ અને આસામમાં અલિંગી બીજાણુ પેદા કરતું અંગ. (૨) ખાઇફળ માટે ઉગાડવામાં આવતું ઝાડ, બીજાણુધાની. sporation. બીજાણુ જેની છાલને ઉપયોગ ચામડાં કમાવવા નિમણિ. spore. બીજાણુ. (૨) ઉગ્ર માટે કરવામાં આવે છે.
ઉષ્ણતામાન અથવા આદ્રતામાં જીવિત spondyle, spondyl. કમરના રહેવા માટે જીવાણુ અથવા અન્ય સજીવોએ હાડકાને સા. (૨) કશેકા.
કોષ દ્રશ્યમાંથી નિર્માણ કરેલી સંરચના. sponge gourd, ગલકાં.
(૩) ને તેના કવકત પર નિર્માણ Spongospora subterranea. નામને કરેલા પિંડે, જે પરિપકવ બને ત્યારે, બટાટાને રંગ કરનાર કીટ,
પવન ઘસડી જાય અને અનુકુળ સ્થાન spongy. છિદ્રાળુ, છિદિષ્ટ. (૨) બનીય, મળતાં અંકુરિત બને. (૪) ઉચ્ચ વનસ્પતિને પ્રત્યાર્થી, અવશેષક. (૩) વાદળી જેવું. સમકક્ષ પિંડ. (૫) સૂકમ કાર્બનિ પિંડ, sp. bone. છિદ્રિષ્ટ અસ્થિ – હાડકું. જે નવા સજીવ તરીકે વૃદ્ધિ અને વિકાસ પામે spontaneous. સ્વયંભૂ, સ્વત: (૨) છે. (૬) નવી અવસ્થા અથવા નવી પેઢી કૃષિ કામ કર્યા વિના કુદરતી રીતે ઊગતું. (૩) પેદા કરી શકે તે અહિંગી અથવા હિંગી, વનસ્પતિમાં સચનાત્મક પરિવર્તન અંગેનું. એકગુણિત કે દ્વિગુણિત બીજાણુ sp. (૪) નાનાં પ્રાણીનું સ્નાયવીય (હલનચલન). forming. બીજાણુ નિમણથી પુનર્જનન (૫) સ્વત:જાત. sp. combustion. પામતા (જીવાણુ અથવા અન્ય સજીવ).
વતઃ જવલન. (૨) સંઘરેલા સૂકા ઘાસમાં sp. mat. કવકજાળનું બીજાણુ નિર્માણ થતા ઉપચય-ઑકિસડેરાનથી ખનિજ અથવા કરનાર પડ. sp-mother cell, સૂક્ષ્મ વાનસ્પતિક દ્રવ્યનું થતું જવલન. sgp બીજાણુ (પરાગ)ના નિર્માણમાં કેકનું થતું generation. 294104 oyan. sp. એક સમવિભાજન. (૨) બીજાણુ માતૃકોષ. growth. 299lesp. movem- sp. sac. બીજાણુપુટ. sporidium ent. 2125a. sp. mutation. (એ.વ.). sporidia (બ.વ). ફળદ પિંડ સ્વત: ઉ૫રિવર્તન.
પર નિર્માણ થતો ગેરુ અથવા અંગારિયા spool. ફરકડી, ફરકી, રીલ. (૨) સૂતર ફૂગને પ્રકણ બીજાણ. sporiferous. વીટવાની ફરકડી. (૩) સરળતાપૂર્વક કામ બીજાણુમય. sporoblast. બીજાણુપ્રસુ. લેવામાં સુગમતા પડે તે માટે દેરડુ ઇ. sporocarp. બીજાણુપ્રાવ૨, બીજાણુ વીંટવાનું સાધન. (૪) ડિસ્ક હેરોની ટી ફલિકા. sporocyst. બીજાણુ કેણ, છૂટી ચકતી.
બીજાણુ માતૃકોષ. (૨) પર્ણકુમિમાં (બીજી sporadic. છૂટું છવાયું, આમતેમ. (૨) અને કેટલીક ત્રીજી ડિંભાવસ્થા); વચગાળાની
ક્યારેક બનતું. (૩) કયારેક જોવામાં અલિંગી સતતિ. (૩) કકિડિયાનાં અંડકોષમાં આવતું. (૪) વિકીર્ણ. sp. disease બનતે , sporogenous. બીજાણુછૂટે છવાયે અથવા રડયા ખડથા કિસ્સામાં જન્ય, બીજાણુ ઉત્પાદક, બીજાણુ ધારક. લાગતે રેગ.sp.lowering. સમૂહની sp. cell. More or $14. sp. વિરુદ્ધ રડવા પડ્યા છેડને થત પુષ્પદ- tissue. બીજાણુજન્ય પેશી. sporo
ભવ. sp. pest. ૨ડથી ખડક્યો કીટક. gonium, દ્વિ-અંગી વનસ્પતિમાં અલિંગી sporangiophore. બીજાણુધાની ધર, દ્વિગુણિત અવસ્થા. sporogony. બીજાણુધાની વૃત, બીજાણુધાની તંg. બીજાણુ જનન. sporophore, બીજાણુ (૨) બીજાણુધાનીમાં થયેલે જીવાણું. (૪) દંડ, બીજાણુધર. sporophyll. બીજાણુ બીજાણુધાની ધરાવતે કલકત જે તંતુ. પણ, બીજાણુપત્ર.(૨) બીજાણુધાની બનાવsporangium (એ વ).sporangia ના૨ અનુકૂલિત થયેલું પર્ણ. (૩) એક

Page #594

sporobolus...
588
spray
પ્રકાર કરતાં વધારે પ્રકારના બીજાણુધર હાજર ઑપણી માટેનું ઊન. spotted. ધરાવનાર વનસ્પતિ. sporophyte. દેખાવ અને લક્ષણમાં અન્ય ભાગ કરતાં અલિંગી પ્રજનનીય બીજાણુ નિર્માણ સ્થાનીય રીતે પ્રાણી, વનસ્પતિ અથવા કરતી વનસ્પતિ. sporovibrio. પેદાશને અલગ તરી આવત (ભાગ). બીજાણુ અલ્પવિરામ દંડાણુ. sporo- sp. boll worm. $4128647 31341 za. ઘણી પરજીવી જાતિઓ ધરાવતો પ્રકાંડને કરતો કીટ, જેની આવા પ્રકારની જટિલ જીવનચકવાળે પ્રજીવ. sporo- ક્રિયાથી ડિવા, કલિકા, ફૂલ ઇ.ને નુકસાન zoite, coccidia, plasmodia ઇ. પહોંચે છે. આવા પ્રકારનું કપાસને નુકસાન જેવા સંક્રમણજનક-ચેપ લગાડનાર પ્રજીવની કરનારા કીટકોમાં Eartas fabia Stally અવસ્થાને એક પ્રકાર. (૨) સૂત્ર બીજાણુ. E. insulana Boisd.ને સમાવેશ થાય sporulate. બીજાણુ ઉત્પન્ન કરવા. . spotty stand. અનિયમિત sporulation, બીજાણુ નિર્માણ, બીજાણુ રીતે ઉગેલા પાકને જ. જનન. (૨) જીવાણુના શરીરમાં બીજાણુનું sprain. મેચ, મચકોડ. (૨) પ્રાણુઓના થતું નિર્માણ, (૩) coccidiaમાં જ એક સ્નાયુ, કંડ અથવા બંધનીમાં એકાએક પ્રકારનું પ્રજનન, જેમાં ફલિત કોષ અંડ- આંચકો આવવાથી થતી અવસ્થા, જેમાં કષ્ટની દીવાલમાં વિભાજિત બની નવા સેને આવે છે પણ અંગભંગ થતો નથી રાવની જાણ બને છે. (૩) વનસ્પતિ અને પણ વેદના થાય છે. પ્રાણુઓમાં બીજાણુ નિર્માણની પ્રક્રિયા. spray. કુવારે, છંટકાવ. (૨) ફૂગનાશક, sporule. બીજાણુ, લઘુબીજાણુ. spo- જંતુદન, ઘાસપાસનાશક છે. જેવા પ્રવાહી, rulated. વિકસિત બનેલા બીજાણુવાળી સંજન અથવા આલંબિત દ્રવ્યને ટકાવ. (વનસ્પતિ કે પ્રાણી).
(૩) નાનાં અથવા ઊગતાં અથવા અલગ Sporobolus diander (Retz.) થયેલા પ્રહ, ડાળખું અથવા પાન, ફૂલ, Beauv. એક દીર્ધાયુ ઘાસ, જેને ઘાસ બેરી–બદરીફળ છે. સાથેની ડાળી. (૪) 24131 ota 3..Sp. orientalis Kunth. છટકાવના સાધનનાં બારીક કાણાંવાળા ઉસરી ઘાસ, ઘાસને એક પ્રકાર. નાળચામાંથી દબાણની મદદથી કરવામાં sport. વનસ્પતિ અને પ્રાણીઓનું ઉત્પરિ. આવતે છટકાવ, sp. com, એક જ વર્તન, એક એકરૂપ પરિવર્તન.
સમયે વિશાળ વિસ્તારને છંટકાવ કરવા spot, ચિન, ડાઘ. (૨) મેલ, ડાધવાણું.
નાળચાંવાળું સાધન. ફળ ઝાડ (૩) પાન, ફળ કે વનસ્પતિના કેઈ એક માટે આ અંગે થતા ઊભા છંટકાવ માટેનું ભાગ પર ઈતર ભાગ કરતાં જુદે તરી સાધન. sp, cone. સપાટી પર છે ટકાવ આવે તે દેખાવ, લક્ષણથી ભિન્ન સ્થા- દ્રવ્યનું વિશાળ રીતે અને વધારે પ્રમાણમાં નીય ડાઘ. (૪) હાજર મૂલ્ય આપવાની કરવામાં આવતું વિતરણ. sp. drying વ્યવસ્થા. sp. cotton, રેકડથી ખરીદેલું process. દૂધ, રિકન્ડ દૂધ અથવા અથવા વેચેલું રૂ. sp. infestation. છાશને ગરમ હવા દ્વારા સૂકવવાની પ્રક્રિયા; નાના વિસ્તારમાં મર્યાદિત સ્થાનીય રીતની આથી ભેજ દૂર થતાં ઘન દ્રવ્યો તળિયે જંતુજન્ય હાનિ. sp. market. હાજર- પડે છે. sp- duster. છંટકાવ કરવા રોકડના સેવાનું બજાર. sp. price. માટેનું સાધન, જે પ્રવાહી તથા ભૂકે એમ હાજર કિંમત, વેચાણ પર તરત જ રોકડમાં બંને પ્રકારનાં દ્રવ્યને છંટકાવ કરી શકે ચૂકવવી પડતી – આપવી પડતી કિમત. છે. sp gun. નજીકની અથવા ઊંચા sp. treatment. ચેકસ અથવા ઝાડની ટોચ પર છંટકાવ કરવા માટેની તસ્થાનીય વિસ્તાર અથવા વનસ્પતિની દૂકા, પિલા, હાથે ચલાવી શકાય તેવા કરવામાં આવતી માવજત. sp, wool. નાળચાવાળું, દંડ અથવા સળિયાવાળું
માટે ધાણા નાળચાવા વાય"

Page #595

spread
589
sprout
સાધન sp, injury. ૨સાયણોના છંટ- પૃષ્ઠતાણ ઓછું કરી સપાટી પર ટીપાંરૂપે કાવથી પાન, કળી, ફળ, ફૂલ, ડાળખાં પડવાને બદલે પ્રસારી દેનાર અથવા અથવા સમસ્ત વનસ્પતિને થતી હાનિ, વ્યાસૃત કરનાર કારક. sp ground જેના પરિણામે ઘણીવાર વનસ્પતિનું મરણ nut. પ્રસરતી – ફેલાતી ભયસિંગ. સુદ્ધાં નીપજે છે. sp irrigation. sprig. પ્રરોહ, અંકુર, ડાળખું કે વનસ્પતિને જમીનની સપાટી પરથી નળી દ્વારા ફુવારા વિસ્તાર. (૨) પ્રકાંડને એક ભાગ અને જેવી કરવામાં આવતી સિંચાઈ. sp: ma. ઘાસનું મૂળ, જેનો ઉપગ ફેર રોપણી chine. છંટકાવ માટેનું દ્રવ્ય છાંટવા માટે કરવામાં આવે છે. (૩) પ્રહથી માટેનું યંત્ર sp.mast. છંટકાવ માટે વાવવું. sp. budding. કલિકાસર્જન, દંડ. sp. nozzle. છંટકાવ માટેન sp grafting- કલિકાકલમ. દ્રવ્યનાં ટીપાંને રીતે વિભાજિત કરતું spring, વસંતઋતુ, ગ્રીષ્મની પુરોગામી છંટકાવ ક૨તા સાધનની સાથે જડેલું નાળચું. ઋતુ. (૨) જમીનમાંથી તે કુદરતી પ્રવાહ, sp. pump. નાળચામાંથી દબાણ દ્વારા ઝરણું. (૩) વસંત પાકને લણવામાં આવે પ્રવાહીને છંટકાવ કરી શકે તેવો પંપ. sp. તેવી ઋતુ. (૪) કમાન. (૫) બહાર આવવું. rig. છંટકાવ કરવા માટેનું સંપૂર્ણ એકમ. sp. bolt. 571-AM DIEZ, sp. chisp rod. 3 ઇંચ વ્યાસવાળી લાંબી cken, થોડા જ મહિનાની વય ધરાવતું નળી અથવા દંડ. sgp, solution, ઇંટ- 22ENaj vaj. sp. cultivation. કાવ માટેનું જંતુધન રસાયણનું દ્રાવણ. વસંતકૃષિ, વસંતખેડ કાર્ય, sp. flowersp. tower, છંટકાવ કરવા માટે ing. વસંતમાં થતો પુષ્પોદુભવ, વસંત ટાવર મિનારો. sp. washer.શાકભાજી, બહાર. sp. ploughing. વસંત ખેડમરઘા-બતકોને બજારમાં વેચવા માટે કાર્ચ. sp. season. વસંતઋતુ. sp. મેકલવા પહેલાં ધાવાનું કે સાફ કરવા steel. કમાનવાળું પલાદ. sp-tooth માટેનું પાણી અથવા કોઈ વિશિષ્ટ પ્રવાહી. harrow. કામાનદાર બળદચાલિત sprayer. પાક પર છંટકાવ માટેનું યંત્ર, દાંતાનું હેરો. sp.trip સ્પ્રિંગ ચાલ. sp. જે જરૂરી કદમાં પ્રવાહીનાં ટીપાને તોડી well. ઝરણવાળે કફ, સ્ત્રોત. sp. રક્ષા કરવા ધારેલી સપાટી પર તેને સરખી wood. વસંતકાષ્ઠ. રીતે પાથરે છે. વધારે પડતે છંટકાવ થઈ springer. 33 થી 4 પાઉન્ડ વજન. હાનિ ન પહોંચે તે માટે છંટકાવના પ્રમાણનું વાળું મરધીનું બચ્યું. (૨) બંને છેડા ફલેલાનિયંત્રણ કરે છે, આવા છંટકાવની અસ૨- હોય તેવું સીલ કરેલું પાત્ર. (૩) બગડેલું કા૨કતાને આધાર આપવા યંત્રના નાળચા પાત્ર, તથા જંતુદન પ્રવાહીના સંકેન્દ્રણ પ૨ ૨હે છે. sprinkle. છાંટવું, પ્રવાહી અથવા ભૂકાને spread, વિસ્તૃત વિસ્તાર. (૨) કઈ પણ નાનાં ટીપાં અથવા કણમાં છાંટવા કે વેરવા, રોગને વિસ્તાર થવો. (૩) પરજીવી અથવા હળવા છંટકાવ કરવો. sprinkler. રોગને વાહક બનવાની ક્ષમતા ધરાવતું લેનમાં પાણીનો છંટકાવ કરવાનું સાધન. પ્રાણી અથવા અન્ય કા૨ક. (૪) પાથ૨વું. (૨) પાણી છાંટવાની ઝારી. sp. irrigsp lever. વિસ્તા૨ક ઉોલક. spr- ation. હવામાંથી, ઉપરથી કરવામાં eader. પાથરવા માટેનું ફુગનાશક અથવા આવતી સિંચાઈ.
તદન દ્રવ્ય. (૨) ખાતરને પાથરવા માટે sprocket. સાંકળની સાથે સંકળાયેલાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું યંત્ર. (૩) ૫૨. પૈડાને પ્રત્યેક દાંતિ. sp. wheel. છવી કે રાગોઉત્પાદક તરીકે કામ કરતું સાંકળની સાથે સંકળાઈ શકે તેવા દાંતાવાળું પ્રાણી અથવા અન્ય કા૨ક. (૪) પ્રસારક ચક્ર અથવા પૈડું. દ્રવ્ય. spreading agent. પ્રવાહીનું sprout. ફણગે, અંકુર; બી અથવા મૂળના

Page #596

spud
590
stability
પ્રહમાંથી નીકળતો અંકુર. (૨) અન્ય પ્રકારની વાવણી શકય બને છે. વૃદ્ધિમાં અંકુર જેવું દેખાતું ગમે તે અંગ. squash.સ્કવોશ, થોડા પ્રમાણમાં ફળના (૩) ફણગો અથવા અંકુર ફૂટ, અંકુરિત ગરવાળે ફળને રસ, જેમાં પાણી, બનવું; વનસ્પતિમાં કળી અથવા અંકુર ખાંડ અને ફળ-ઍસિડ ઉમેરવામાં આવે ફૂટવા. (૪) અંકુરને દૂર કરવા. sp. irri- છે. (૨) દ્રાક્ષની વેલ જેવી કુમળી વષાયુ gation. વાવણું કરી લીધા પછી 3જા વનસ્પતિનું શાકભાજી તરીકે કામમાં લેવામાં અથવા 4થા દિવસે ફણગો ફૂટી શકે તે આવતું ફળ. sq gourd. લાલ કોળું. માટે જમીનને નરમ બનાવવા માટે કર- sq. melon.Citrullus vulgaris Sch. વામાં આવતી સિંચાઈ સુકાઈ જઈ પડી rad. var. fistulosus Duth. & વળતી જમીન માટે આવા પ્રકારની Full. 1174 2195 roundgourd, સિચાઈની ખાસ જરૂર છે.
Indian squash ઇ. નામથી પણ ઓળspud. લાંબા હાથાવાળું, સાંક પાવડા ખાતું ભારતમાં લોકપ્રિય બનેલું ઉનાળાનું
જેવું અણિદાર ઓજાર, જેનો ઉપયોગ ફળ શાક, જેમાં પ્રજીવક એ હોય છે. ઊંડાં મૂળ ધોયેલા ઘાસપાસ અથવા ધાસ- અને જેને ગરમ અને સૂકું હવામાન અનુપાતને ઉખેડવા માટે અથવા વૃક્ષારોપણ કુળ આવે છે. ઉભારેલી કથારીમાં તેને માટે થાય છે.
ઉગાડવામાં આવે છે અને એકરદીઠ આ spume. ઊભરે, ફણ.
ફળને 6થી 10 હજાર નંગ એટલે ઉતાર spur. પ્રવધ. (૨) શાક, નખ. (૩) વડતા મળે છે.
અથવા પ્રવાહમાં લંબાતા થાંભલા, શિલા squill, scilla પ્રજાતિની કંદિલ શાકીય કે અન્ય સામગ્રી, જેને ઉપગ નિક્ષેપને વનસ્પતિ, જંગલી કાંદે. પ્રેરવા અથવા કિનારાનું રક્ષણ કરવા માટે stab culture. વેધ સંવર્ધન થાય છે. (૩) ફળ પર બેસત ટુંકે પ્રવધ. stability. સ્થિરતા. stabilization. () પક્ષીની અંદર કે બાજુએ થતે શગી સ્થિરીકરણ, સ્થાયીભવન. (૨) વનસ્પતિનાં પ્રવધે. (૫) જંતુ અથવા કીટને આકર્ષતે, વૃદ્ધિ – વિકાસને તબકો, જેમાં તે આગેમધુ દ્રવ્ય સ્રવતો પેલા નળાકાર ફલનો હવાની સાથે સમતુલા મેળવે છે. st, fund. 4111. sp. gear. 242 Gru2. spur- સ્થાયીકરણ નિધિ. s alized red. રાંક સદશ.
grade. સ્થિરીકૃત પ્રવણતા, (૨) નાળીની sputum, વ્હેમવાળે ગળફે.
એવી પ્રવણતા, જેથી ઘસારા અથવા કાંપની squab broilers, કશાકમાં હળવાં જમાવટ થતી નથી. stabilizer, વજન. (૨) સામાન્ય રીતે થી 1 તલ સ્થિર કરનાર. (૨) પેદ શની ગુણવત્તા અથવા જેટલું વજન ધરાવતા 8થી 12 અઠવાડિયાની પતને સુધારવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં વચ ધરાવતાં મરધીનાં નાનાં નર બચ્યાં. આવતું જીલેટીન અથવા સેડિયમ આદિજsquama, ભીગડું, શક; ભીંગડા જેવું નેટ આધાર જેવું ખેરાકનું યૌગિક. (૩) પીછું કે હાડકાને કઈ ભાગ. squarmo- પદાર્થ ખોરે ન થાય કે બગડી ન જાય તે s, ભીગડાં જેવા પ્રવથી રૂક્ષ બનેલું. માટે તેમાં ઉમેરવામાં આવતું દ્રવ્ય. square. ચેરસ, સમચોરસ, ચારે બાજુ stable. સ્થિર. (૨) તબેલે, પ્રાણીને સરખી હોય તેવું. (૨) વર્ગ. sq. root. રાખવા તથા તેને ખવડાવવા માટે બાંધવામાં 931744. sq. system of plant- આવતું તેનું ઘર. (૩) ચેકસ પ્રકારનાં ing. ફળઝાડ વાવવાની એક પદ્ધતિ, જેમાં કા૨કે અથવા સંજોગેના કાર્યથી તરત જ અંતર ગમે તે હોય તેમ છતાં ચોરસ વિસ્તા- પરિવર્તન પામતાં ન હોય તેવાં દ્રવ્ય, જ પ્રત્યેક ખણા પર ઝાડ રોપવામાં આવે રાસાયણિક સંયોજન અથવા સંયોગ છે, જેથી બંને દિશામાં આંતર-વાવણું કે અંગેનું. st. ly. Stomoys calcitrans

Page #597

Stachylidium...
(L.), નામની, ધરમાખ કરતાં કદમાં નાની, સાહી પીતી, તખેલા અથવા પશુશાળામાં થતી માખ; આ માખના કરડવાથી આવતી ખંજવાળથી પ્રાણી વજન ગુમાવે છે અને દુધાળાં ઢાર ઓછું દૂધ આપે છે. st. manure. તમેલા ખાતર. (૨) ખેતરનું ખાતર. (૩) ધાસ અને ઢારના પથારાનાં અન્ય કન્યાની સાથે મિશ્ર થયેલાં તેનાં મળ-મૂત્રનું બનેલું ખાતર. st. price. વધઘટ થયા વિનાની, સ્થિર કિંમત, કાઈ પણ ફેરફારાની સાથે સ્થિર રહેતી કિંમત, Stachylidium theobromae. નામની કેળમાં રાગ કરતી ફૂગનો એક પ્રકાર. Stachytarpheta indica auct. non Vahl. આસમાની રંગનાં ફૂલે માટે ખીચામાં ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પતિના એક પ્રકાર.
stack. શંકુ આકારના ચારસો અનાજ, પૂળા, સાંઠા ઇ.ના ઢગલે.
staddle. ટકા, અવલંબન. (૨) નાનું, ખાસ કરીને જંગલનું ઝાડ. stag. લાલ અથવા અન્ય માટા હરણને નર. (૨) ખસી કરવામાં આવેલા ખળા. stage. અવસ્થા. (૨) પાણીને કાઢવા માટેના પંપનું માળખું. st. of alonga. tion. "ખવૃદ્ધિની અવસ્થા. st. of differentiation, વિભિન્નીકરણની
અવસ્થા.
staggers. ધેટાં – બકરાંને ગિડ બ્લેડર નામના કૃમિથી થતા રાગના એક પ્રકાર. stagnate. વહેતું, ગતિ કરતું અટકવું. (૨) સ્થિર થઈ જવું. stagnicolous. કળણ અથવા સ્થિર – બંધિયાર પાણીમાં રહેવું.
stain. અભિરંજન. (૨) બાહ્ય પદાર્થથી અવરજન – વિવણી કરણ ક૨વું. (૨) સૂક્ષ્મદર્શકમાં અતિ સૂક્ષ્મ પદાર્થને દ્રશ્યમાન બનાવવા અથવા પેશીઓને જુદી પાડવા ઉપયેગમાં લેવાનું અભિરંજક દ્રવ્ય કે તેનું મિશ્રણ. stained egg. ખગ ડવા પામેલું ઈંડું, રંગવાળું બનેલું ઈંડું. st. ool. મૂત્રથી બગડેલું ઊન, જેને દૂર
591
stamen
કરી ચાખ્ખુ બનાવી ન શકાય.staining. અભિરંજન, અભિરંજન કરવું. stake. એક છેડા પર અણીદાર બનાવી ટેકા આપવા અથવા હૃદના નિશાન તરીકે લાકડાને જમીનમાં રૂપવે. (૨) વનસ્પતને ટકા આપવા. (૩) સરહદ દર્શાવતા લાકડાના
ભેા. st, out. બગીચામાં સ્તંભે વડે ગડની સ્થિતિ–અવસ્થાને આળખવી. stalk. વનસ્પતિ, તેમાં પણ ખાસ કરીને શાકીય વનસ્પતિને પ્રકાંડ અથવા મુખ્ય અણ. (૧) પાંદડાં, ફૂલ, ફળ ઇ.ને ટકા આપનાર ગમે તે પ્રકાંડ કે વનસ્પતિના ભાગ. (૩) પુષ્પદંડ, પણવૃ ત, અથવા દાંડી. st. cutter. વૃ'ત્ત કે પ્રકાંડ-કર્તક, stalked. સવંડી, સવૃંત. (ર) પ્રકાંડયુક્ત. (૩) સદંડ, st, flower, સદંડીપુષ્પ. st. gland. સહૂંડી ગ્રંથિ. st. out method. સિગાર, ચિરૂટ, ઝિંકણી બીડી, હુકાની તમાકુની ક્ષણી કરવાની એક પદ્ધતિ, જેમાં જમીન સમીપના બ્રેડને કાપવામાં આવે છે.
stall, કાર અથવા છાપરીમાં એક પ્રાણીને ખવડાવવા ઇ. માટેની જગ્યા. stallion. ાડા, વરઘેાડા. St. Ambroise. 6,000 ફૂટ ઊંચાઈ સુધીના વિસ્તારમાં થતા જરદાળુને એક પ્રકાર, ફળ મોટું, અંડાકાર, સમમિત, નારંગી પડતા પીળા રંગની છાલ ધરાવતું, તેવા જ રંગના નરમ ગરવાળું હોય છે. stamen. પુંકેસર. (૨) પરાગાશયને નિર્માણ કરતું, સપુષ્પ વનસ્પતિનું નરભંગ, જેમાં પરાગ રજ, તંતુએ અને પરાગ ફંડ હેય છે. staminal, પુંકેસરીય, પુંકેસર વાળું. (૨) બળ કે એજસવાળું, st. column. પુંઃસર સ્તંભ− ંડ. st. corona, પુંકેસર કિરીટ. st. leaf. પુકેસરપણું, staminate. પુંકેસરી, કેવળ પુંકેસર (બ્રીકેસર નહિ) ધરાવનાર (પુષ્પ), જે કારણે તે મપૂર્ણ (પુષ્પ) કહેવાય. st. flower. પુંકેસરી, પુંકેસર ધરાવતું પુરુષ. st. plant. નરોડ, પુંકેસરી છેડ–વનસ્પતિ. staminiferous. પુંકેસર નિર્માણક,

Page #598

stamina
592
staple
stamina. સહનશીલતા (૨) બળ એજસ. દ્રવ્યની પર્ણ ઊબ, ખાતર અથવા રેતી stanchion. સ્ટેલમાં પ્રાણીને રાખવાને
જેવું દ્રવ્ય, જેની કુંડામાં છોડ વાવવા માટે સ્તંભ, થાંભલો, ઊભે ટેકે, ટેકણ ઈ.
જરૂર પડે છે. st. tractor. મોટા ભાગની
કૃષિ પ્રવૃત્તિ કરવા માટે જરૂરી 15-40 stand. યુક્ત, અંકુરણ, રોપ, અને
અશ્વશક્તિ ધરાવતું પૈડાંવાળું ટ્રેકટર, જેને વાતાવરણીય પરિસ્થિતિ અને વનસ્પતિના
ઉપગ ભારે માલ ખેંચવા માટે (પાકની રેગે છે. કારણસર વચ્ચે વચ્ચે ખાલી
હાર બનાવવા માટે નહિ) થાય છે. st. પડતી જગ્યાને બાદ કરતાં લણવા માટે ઉપ
wage. ઘેરણસરનું વેતન – મજુરી. st. લબ્ધ ખેતરના એકર દીઠ છોડ ઇ.નીસંખ્યા,
weights and measures. Hl20 ઊભા પાક. આને સારે, મધ્યમ પ્રકારને
સરકારના 1951ના Weights and કે નિગ્ન ઊભો પાક કહેવામાં આવે છે.
Measures (વજન અને માય અંગેના) st. densityઝાડની સંખ્યા અથવા
અધિનિયમ અનુસારની વજન અને માપની એકર દીઠ કુલ આધાર વિસ્તાર દ્વારા
મેટ્રિક પદ્ધતિ. st. yield. ધોરણસરની દર્શાવવામાં આવતું વૃક્ષોનું ધનવ.
ઊપજ. standardization. ધોરણstandard. ઘેરણ, માનક. (૨) તુલના કરણ. (૨) કોઈક ઘેરણસર બનાવવાની માટે પસંદ કરેલ એકમ. (૨) શિષ્મી પ્રક્રિયા. (૨) કોઈપણ પદાર્થ કે સંરચના વર્ગની વનસ્પતિમાં સીધી ઊભી પાંદડી. માટે અત્યંત યોગ્ય પરિમાણ, પ્રમાણ કે (૪) રોય અથવા તંદુરસ્ત અંકુર. (૫) લક્ષણેની પસંદગીનું કૃત્ય. (૩) માન્ય માન્ય લક્ષણેને અનુરૂપ (પદાશ). (૬) વૃક્ષ ટકાવારી અનુસાર દુગ્ધાલય પેદાશની ચરબી જેવા પ્રકાંડવાળે ટેકા વિનાને છોડ, અને અન્ય ઘટકનું સમાયોજન. stanકુદરતી કદનું ફળ ઝાડ. (૭) લેખંડનાdardize. ચોકસ અથવા માન્ય રણને હળને બીમથી લખાતે ભાગ. (૮) ધજા. અનુરૂપ કરવું – બનાવવું. (૨) પૃથક્કરણ(૯) ધજા જે વનસ્પતિ છેડ પર દ્વારા તુલનાના હેતુ માટે વિશિષ્ટમૂલ્ય ભાગ. st, bacterial જીવાણું ધોરણ. મેળવવું, રણસ૨નું બનાવવું. standastlegal કાયદેસરનું (ચલણી ઘેરણ).st, rdized milk. ઘેરણકૃત દૂધ. (૨) permissible અનુય-માન્ય ધારણ. ચેકસ પ્રમાણમાં એક કે તેથી વધારે st. contract terms.સંખ્યાબંધ કૃષિ ઘટકવાળું દૂધ બને તેવે તેમાં ફેરફાર પેદાશે માટે ધોરણસરની ઠરાવેલી શરતે, કરો. st. method. ધોરણસરની જેમાં માન્ય ઘેરણસરની માત્રા તથા પદ્ધતિ, ધેરણકૃત પદ્ધતિ. હાનિ પામતા માલની નુકસાનીની ગણતરી standing. ઊભું, સ્થિ૨. st. crop. કરવામાં આવે છે. st, deviation. ઊભે પક, લણણી કરી લીધા પહેલાને ઘેરણસરનું વિચલન. st. error, ધોરણ- ખેતરમાં થયેલો પાક. st. rent. સ્થિર સરની તૃટિ. st.milk. કાયદા કે માન્ય ગણત, સ્થિર ભા ડું. st. water. નિયમાનુસાર ચરબી અને કુલ ઘન ઘટકે જમીનના તળ પર ચેકસ સમયગાળા માટે અથવા જીવાણુકીય આવશ્યક્તાને અનુરૂપ ભેગું થતું અથવા સ્થિર રહેતું પાણી. બનાવવામાં આવેલું દૂધ, ધોરણીકૃત દૂધ. Staphylococcus (એ.વ.). Stapst. of living. જીવનધોરણ. St. hylococci(બ.વ.). પંજગેલાણુ, દ્રાક્ષના Plate Count. દૂધના જીવાણુવિજ્ઞાનની લુમખા જેવા અનિયમિત સમૂહમાં થતા દષ્ટિએ ગુણધર્મો જાણવાની કસેટી; બીજાણુ, જે સામાન્ય રીતે પુરૂમાં જોવામાં જેમાં પ્રજનનક્ષમ જીવાણુની સંખ્યા જાણવી આવે છે. પડે છે. st. soil mixture. ત્રણ staple. ૩, ઊન છે. ખાસ કરીને ભાગ માટી અને એક ભાગ કાર્બનિક લંબાઈના અનુસંધાનમાં રેસે કે તાંતણે.

Page #599

star
(૨) ભારતભરમાં રૂના કરવામાં આવતા વર્ગીકરણમાં સર્વોત્તમ પ્રકારમાં 1 ઈંચ કે તેથી વધારે લાંબા તંતુવાળા, લાંબા; 28/ 32 ઈંચથી 31/32 ઈંચવાળા તંતુવાળા ઉત્તમ મધ્યમ, 13/16 ઇંચથી 27/32 ઈંચ લાંબા તંતુવાળા મધ્યમ; 23/32 ઈંચથી 25/32 ઇંચ લાંબા તંતુવાળું અને ટૂંકા 11/16 ઇંચ કે તેથી એછા ઇંચ લાંબા તંતુવાળા ફ્ના સમાવેશ થાય છે. આ માપ ફૈસાને ખેંચ્યા વિના લેવામાં આવે છે. (૩) ઊનને ગુચ્છે, તંતુ ઇ. (૪) મુખ્યત્વે (ખારાક). st. crop. સામાન્ય રીતે વાવવામાં . આવતે અને તૈયાર મેળવતા પાક, મુખ્ય પાક, st, food. મુખ્ય ખોરાક. st. length. આપેલા ના નમૂનાના વધુમાં વધુ તંતુની સંખાઈ, st. wool. ઝીણું, તંતુને છૂટા પાડી શકાય તેવું ઊન, stapling. તંતુ અથવા રેસાની લંબાઈના આધારે રૂ અથવા ઊનનું વર્ગીકરણ.
માર
star, તારા, તારક. st. anise. અનસફળ; બાદિયાન ખટાઇ નામનું Illicium verun Hack. f. નામનું ઝાડ, જેનું તેલ રસાઈ, મીઠાઈ તથા સુગંધી દ્રવ્યે। અને ઔષધિ બનાવવા માટે ઉપયોગી બને છે. st. apple. Chrysothyllum :into . નામનું મુખ્યત્વે ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્રમાં ઉગાડવામાં આવતું મધ્યમ કદનું ઝાડ, જેને આડછેડ તારાકાર લાગે છે, ના ઝાડને બીજો પ્રકાર Ciusop!yllum pochurgi G. Don. મધ્ય પ્રદેશ, તામિલનાડુ અને આન્ધ્રપ્રદેશમાં થાય છે અને તેનાં ફળ ખાદ્ય છે. st. burr. Acanthospermumi hishidu'. નામને ભારતભરમાં મધ્યમ અને હળવી જમીનેામાં થતા, તૃષાક, જે બગીચામાં થાય છે અને જેને કાંટાળાં એક બીજધારી ફળ થાય છે, જેનાં ખીજન ઢાર અને માણસે સહેલાઈથી પ્રસાર કરે છે. st.gooseberry. શેભા માટેની otheike gooseberry નામની વનસ્પતિ.
કૃ.કા.-૩૮
593
starter
starch. મંડે, મેંદો, કાંજી, સ્ટાર્ચ. (૨) ધાન્ય શર્કરા બંધનમાં ડી-ગ્લુકોઝના એકમેામાંથી રચાતું પાલિમર. (૩) વનસ્પતિનાં બી, પાન અને મૂળમાં સંઘરેલું ખૂબજ અગત્યનું સફેદ, ગંધવિહીન, સ્વાદવિહીન, અથવા ભૂકાય કાર્યાÉિત – શર્કરા દ્રવ્ય; પ્રત્યેક વનસ્પતિ તેની પેાતાની માગવી લાક્ષણિક કાંજી પેદા કરે છે. સ્ટાર્ચ ઉત્સેચકેાની સહાયથી શર્કરામાં પરિવર્તન પામે છે. St. Equivalent. કાંજી તુલ્યાંક; જેટલા પ્રમાણમાં કાંજી હાય તેને એલા જ પ્રમાણમાં ચરબીમાં પરિવર્તિત કરવા માટે જરૂરી બનતું ખારાકનું ઊર્જામૂલ્ય. st, value. સ્ટાર્ચે – કાંજી મૂલ્ય. starchy. કાંજીવાળું, મંડમય, starter. પ્રવર્તક. (૨) વિવિધ પેદ્રા શેની બનાવટમાં દૂધ કે મલાઈ ક્રીમનો અંત:ક્ષેપ કરવા માટે ઉપયાગમાં લેવામાં આવતું ઇચ્છિત સવાનું તૈયાર કરવામાં આવેલું સંવર્ધન. (૭) દૂધમાં એક અથવા વધુ દુગ્ધામ્ય) (લેટિક ઍસિડ) સજીવા, સાધારણ રીતે માલાગેલાણુનું સંવર્ધન, (૪) વનસ્પતિ અવિરાષ્ટોના વિઘટન માટે ઉપયેગી બનતું દ્રવ્ય, જેમ કે મળ, છાણ, મૂત્ર, અપવાહના કચરે, પ્રક્રિયાકૃત અવમલ ઇ. st., mother મૂળ વેગક. st cul ture. આથવણ પર નિયંત્રણ લાવવા તથા ડાઇએસીટીલ અને એસીટીલ મીથાઈલ કાર્બીનેાલ જેવા બાષ્પશીલ સુવાસ ધરાવતાં સંયેાજને, દુગ્ધામ્લ (લેક્ટિક ઍસિડ) મેળવવા માટે દુગ્ધામ્લ (લેક્ટિક ઍસિડ)ની જીવાણુના ખાસ સંવર્ધને દૂધમાં ઉમેરવામાં આવે છે અને આમ કરીને દૂધને ગાઢું, ઘન અથવા અર્ધધન, શેઢી અમ્લતા કે ખટાશવાળું અને મનગમતી સુવાસવાળું બનાવવામાં આવે છે. આથી દૂધમાં પ્રથ વા પણ વધે છે. આવું દૂધ ખાવાથી કેલ્શિચમ જેવા દુધના ઘટકાને પચાવવામાં સહાય મળે છે. starting mash. પાણી, દળેલાં ધાન્ય કે ધાન્ય નીપજનું પ્રાટીન અને પ્રજીવકની સાથેનું મિશ્રણ, જેમાં ખનિજ દ્રવ્યે ઉમેરવામાં આવે છે.

Page #600

State...
594
steel
5-6 અઠવાડિયાના બચ્ચાં માટે પૂર્ણ steam, વરાળ, બાપ. st. distillatiખોરાક..
on, પાણી અને અમિશ્ર પ્રવાહીને ઉકાળીને State or Apex Cooperative કરવામાં આવતું નિસ્યદન અથવા કોઈ Bank. રાજ્ય અથવા ટેચની સહકારી પ્રવાહીમાંથી વરાળને પસાર કરી તે દ્વારા બેક, જે રાજ્યની સઘળી સહકારી બેંકના નિયંદિત પાણી અને દ્રવ્ય એકઠ કરવાં. કાર્યોને સમન્વય કરે છે.
st. engine. 04104241/brod. static. (242. st. head. Handal st. sterilization. 04/04orgalonal,
સ્તંભની ટચ અને સંદર્ભ સપાટી વચ્ચેનું વરાળથી કરાતી જંતુરહિતતા. steamed ઊભું અંતર. (૨) વેગશીર્ષ અને નુકસાની bonemeal. દબાણ હેઠળ વરાળ બાદ કરીને કુલ શીર્ષક. st,load, વિરામી
આપ્યા બાદ તે હાડકાંને મૂકે, મા ભાર. (૨) સ્થિર શીર્ષાના કારણે પંપના બાષ્પ પ્રક્રિયાથી હાડકાંમાંથી નાદ ટ્રોજન, પ્રણેક પર થતું દબાણ. st. suction ચરબી, તેલ અને ગુંદર ઉત્પાદક દ્રવ્યો દૂર Fft. લિફટ ૫ અંગે પંપની મધ્ય રેખાથી થાય છે અને તેમાં 1થી 2 ટકા નાઇટ્રોજન, ખેચવા માટેના પ્રવાહીથી મુક્ત સપાટી 25થી 30 ટકા ફેરિક ઍસિડને સમાસુધીનું ફૂટમાં ઊભું અંતર. stationary. વેશ થાય છે; જે ખાતર તરીકે ઉપયોગી સ્થિર, સ્થાયી, અચ૨. st. return, બને છે, બાપચારિત હાડકાંને ભૂકો. સ્થિર મળતર. statospore સ્થિર steaming. બાપચાર. બીજાણું.
steapsin, અન્યાય દ્વારા અવતા statistical. આંકડાકીય, સાંખ્યિકીય. ઉસેચક, જે ચરબી દ્રવ્યનું જલવિભાજન st, abstract, આંકડાકીય સા૨. st કરી તેમનું મેદીય અ૩ અને ગ્લિસેરેનમાં Analysis. સંખ્યાત્મક વિશ્લેષણ. st. રૂપાંતર કરે છે. average. સંખ્યાત્મક સરેરાશ. st, stearic acid, પ્રાણીજ અને વાનસ્પconstant. સંખ્યાત્મક સ્થિરાંક. st. તિક તેલમાં રહેતો સંયુક્ત મેદીય એસિડ, error. સંખ્યાત્મક ત્રુટિ. st.frequ- જેને વ્યાપારી ઉપગ રબરનાં સંયેજને ency. સંખ્યાત્મક આ વતન. st. અને સાબુ, ગ્રીઝ તથા રસાયણે બનાવstatement આંકડાકીય વિવરણ. વામાં થાય છે. Statistics આંકડાશાસ્ત્ર; વયવસ્થિત stearin, stearine. શરીરના ઉષ્ણઅને વૈજ્ઞાનિક રીતે સંખ્યાત્મક હકીકતો તામાને ઓલીનથી પિગળેલું રહેતું ચરબીનું એકઠી કરવી, આ હકીકતને વર્ગીકૃત કરવી, ઘનદ્રવ્ય; ઘણાં પ્રાણીજ અને વાનસ્પતિક અને તેનો ઉપયોગ કરવા અંગેનું શાસ્ત્ર. તેને અટક. statocyst. ગુરુત્વાકર્ષણને લીધે સંવેદન- steatite. ટાલક – શંખજીરાને એક પ્રકા૨, શીલ વનસ્પતિ કોષ. statospore, સેપસ્ટન. સ્થિર બીજાણુ.
steckling. બીજનિર્માણ માટે બીજી statutary tenant. કાયદેસરને વસંતઋતુમાં વાવવાના હેતુસર સાચવી ગતિ અથવા ભાડૂત.
રાખેલાં બીટ, ગાજર, ટનિપ, અળવી ઇ.નાં Stayman Winesap. 215 Royolali
એક પ્રકાર, જેમાં ફળ મે ટું, મેળ, સં; steel. પલાદ. st, bakhar, gantaka આકારનું, મૃદુ, દાણાદ૨, મીઠે ગર હેય નામનું માટી કાપવાનું એક એજાર, st. છે. પાકી જતાં આપમેળે જ તે ઝાડ chain. પલાદની સાંકળ. st. grey પરથી ખરી પડે છે.
(ઘોડાને) પલાદ જે ભૂખરે રંગ. st. steady market. કિંમતમાં વધઘટ plough. મજબૂત પલાદના મોલ્ડબોર્ડ થયા વિનાનું સ્થિર બજાર,
અને પાનાવાળું હળ. st, yard. પોલાદને

Page #601

steep...
595
Stenolobium...
વા, પલાદનાં ઓજારે રાખવાનું સ્થાન. st, break. ધાને એક પ્રકારને steep land. ઢેળાવવાળી જમીન. સડ. st, bud, પ્રકાંડ કલિકા st.ca
steepy cream. પાતળી મલાઈ. bage. 214514. st. canker. Den steer દ્વિતીયક અથવા ગૌણ લૈંગિક લક્ષણે લાગેલો ચે૫, જેથી પ્રકાંડને રંગ ઊડી વિકસે તે અગાઉ જ ખસી કરી લેવામાં જઈ, રાગથી ઉપરના ભાગમાં પ્રકાંડ મરી આવેલું ગાવંશનું નરપ્રાણી. (૨) ફેરવવું. જાય છે; પ્રકાંડ કીટ, st, climbing, (૩) સંચાલન કરવું. steering. સંચા- પ્રકાંડ આહક, (૨) સ્તંભ પ્રતાન. st. લક. st, arm. સંચાલક બાહુ. st, clu- cutting. પ્રકાંડની ઉપર મૂકવામાં tch. સંચાલક હલચ. st, column. આવતે કા૫ કે કરવામાં આવતે છે. સંચાલક તંભ. st. device. સંચાલક (૨) પુનર્વાવણી માટે પ્રકાંડ પર કરવામાં યુક્તિ – સાધન. st.head. સંચાલક શીર્ષ. આવતે છે, જે ત્રણ પ્રકારને હેય છે; st. spindle. 2145 415. st. (ક) વનસ્પતિ પણ અવસ્થામાં હેચ અને wheel. સંચાલક ચક્ર.
પ્રકાંડ રસાળ હોય ત્યારે તેના નરમ કાષ્ટ stele. રંભ. (૨) વનસ્પતિમાં મૂળ અને કે લીલા પ્રકાંડ પર મૂકવામાં આવતા પ્રકાંડની વાહક પેશીને માટે તાંતણે અને છેદને એક પ્રકાર. (મા) સુષુપ્ત વનસ્પતિના નલિકા. (૩) વાહિનીધારી વનસ્પતિમાં પર્ણરહિત સખત કાષ્ટ પર મુકવામાં પ્રકાંડ અને મૂળની મધ્ય નલિકા. (૪) આવતો છેદ અને અર્ધ – સખત કાષ્ટ પર કાષ્ઠક વનસ્પતિઓમાં વાહિની તંત્રવાળા મૂકવામાં આવતો છેદ – જે નરમ અને પ્રકાંડનો ભાગ,
સખત એક વચ્ચેને બીજા પ્રકારને છેક stellar, તારાનું, તારાકીય. stellary બને છે. ($) સખત પ્રકાંડ પર મૂકવામાં system a121230. stellate. આવતો છેદ ત્રીજા પ્રકારને હેય છે st. તારાકાર, પ્રકાંડમા થી નીકળતા પાનની end. વનસ્પતિની સાથે જે જગ્યાએ ફળ માફક તારાકાર. stellular. નાના જેડાતું ય ત્યાં મોટા ભાગે ફૂગના કારણે તારા જેવું, તારાની માફક વિન્યાસિત. લાગત સડ. st, gap. સ્તંભાવકારી, Stellaria aquatica (L.) Scop. પ્રકાંડાવકાશ. st, grass, ટા કે એકલ સફેદ ફૂલધારી શિયાળુ ઘાસપાત.
પ્રકાંડમાં ઊગતું ઘાસ. st. lettuce. stem. સ્તંભ, પ્રકાંડ. (૨) વનસ્પતિ, સુપ ખાદ્ય પણે અને જાડા, દળદાર ખાદ્ય કે વૃક્ષને મુખ્ય અક્ષ, જેમાંથી કળી અને પ્રકાંડવાળા લેટયુસને એક પ્રકાર. st. પ્રવાહ વિકાસ પામે છે. (૩) ઝાડનાં થડ, rot. જીવાણુ કે ફૂગના કારણે રસાળ
અધ કે દાંડી અથવા વૃત. (૪) પણ, પ્રકાંડને લાગતે સા. st, r. of paફળ, ફૂલને ટેકો આપનાર નાજિક દાંડી. paya. પપૈયાના પ્રકાંડને થતે સડે. st. (૫ ભૂમિગત પ્રકાંડ, કંદ, મૂળતંભ, જેને tendril. 48 3 747. st. vegetaઉપગ વનસ્પતિના પ્રજનન માટે કરવામાં ble. Xisqulu 21154109. stemઆવે છે. (૬) કાપવું. (૭) અવરોધ કરે, med. સંખ્યાબંધ પ્રકાંડવાળું. stemmy રિકવું. st, aerial વાયવીય પ્રકાંડ. st. મોટા ભાગે થડવાળું. analysis. ઝાડની વૃદ્ધિના તબક્કા stemma. પ્રાણીની યુગ્મિત આંખની દરમિયાન તેનાં વૃદ્ધિ અને વિકાસને (સરળ આંખ) અંદાજ કાઢવા, તેના આડછેદનું લેવામાં Stenocarpus sinuatus Endl. આવતું મા૫; સ્કંધ વિશ્લેષણ. st.black બગીચામાં વાવવામાં આવતું ઊંચું ઝાડ. apple. 33 is 14 312004. st. Stenolobium stans (L.) Seem. borer. ગાભમારા ઈયળ. (૨) પ્રકાંડને વાડ માટે ઉગાડવામાં આવતો એક પ્રકારને કરનાર કીટ.st.blister. પ્રકાંડ ફેલ્લે. છોડ.

Page #602

Stenotaphsum...
Stenotaphrum secundatum (Walt.) Kuntze [Syn. St. americanum Sw.]. લેાન માટે ઉગાડવામાં આવતું ધાસ.
Stephanotis floribunda Brongn. શેભા માટે ઉગાડવામાં આવતા વેલાને એક પ્રકાર, Stephanurus
dentatus. વૃનાં કાષ્ટ કે વિવર ઇ.માં થતા કૃમિ, જે મા અંગાને હાનિ પહોંચાડે છે. Stephegyne parvifolia Korth. કમ નામનું ઝાડ, જેના પ્રકાંડના પૈસામાંથી દેરડાં બનાવવામાં આવે છે, કાષ્ટનાં ફર્નિચર, કૃષિ એન્ના અને કોતરકામની વસ્તુ બનાવવામાં આવે છે. step interval, વર્ગ અંતરાલ. Sterculia balanghas L. દ. ભારત અને મહારાષ્ટ્રમાં થતું ખાંદ્ય ખીતું ઝાડ. St. campanulata Wall ex Ma. sters. આંદામાનમાં થતા ઝાડના એક પ્રકાર, જેના કાષ્ટની દીવાસળીએ અને માલ ભરવાનાં ખાખા કે પેટીએ બનાવવામાં આવે છે, ઉપરાંત છાપવાના કાગળ અને પૂઠાં બનાવવામાં પણ તેને ઉપયેગ કરવામાં આવે છે. St. colorata Roxb. સમારી નામનું માસામ, મધ્યપ્રદેશ, દ. ભારત, પશ્ચિમઘાટ અને આંદામાનમાં થતું એક પ્રકારનું ઝાડ, જેના પ્રકાંડના રેસાનાં દોરડાં બને છે અને પાનના ઘાસચારે થાય છે. St. foetida L. જંગલી બદામ નામનું ખાદ્ય મીનું ઝાડ. St. guttata Roxb. પશ્ચિમઘાટ, આસામ અને ત્રાવકારમાં થતું એક ઝાડ, જેની છાલના રેસાનું કાપડ બનાવવામાં આવે છે. St. urens Roxb. કતિરા નામનું સામાન્ય રીતે ઉત્તર પ્રદેશ, મધ્ય પ્રદેશ. રાજસ્થાન અને બિહારમાં થતું ઝાડ, જેના પ્રકાંડમાંથી મળતા ગુંદરના ઉપયેાગ કાપડને રંગવા માટે કરવામાં આવે છે, જેની હાલમાંના રેસાનાં દેરડાં અને ખટ કાપડ બનાવવામાં આવે છે. બીને સેકીને ખાવામાં લેવાય છે. St. illosa Roxb.
596
sterile
ઉદલ, ઉદર નામનું પંજાબ, ઉત્તર પ્રદેશ, મધ્ય પ્રદેશ, આસામ ખાસી ટેકરીએ અને દ્વીપકલ્પીય પશ્ચિમ વિસ્તારમાં થતું ઝાડ, જેના પ્રકાંડના રેસાનાં દોરડાં અને કાચળા અનાવવામાં આવે છે. Stereospernum personatum (Hassk) Chatt. [Syn. St. chelonoides auct A. DC.} પાટલા, હાડીઓ બનાવવા ઉપયેાગી કાષ્ટની વનસ્પતિ. sterigma, પ્રકણી બીજાણુ, કણીરૃ ત. sterile. અનુવર, પ્રજનન અક્ષમ, વધ્યું. (૨) જંતુ અથવા ચેપરહિત. (૩) અનુત્પાદક, વેરાન (જમીન). (૪) સજીવા થવા સૂક્ષ્મ જીવેાના ચેપ અથવા સંક્રમણરહિત (જૈવ પેદાશે!). (૫) વૃદ્ધિ પામવા કે દ્વિગૃતિ થવા અક્ષમ (સજીવ અથવા સૂક્ષ્મ જીવ). (૬) વિસંક્રમિત, ચેપરહિત. st. bract. વંધ્ય નિપુત્ર. st. ovule. વંધ્ય ખીજાંડ. st.spore. વંધ્ય ખીન્નણુ. sterility. અનુરિતા, વધ્યતા; સાધારણ રીતે પ્રજનન કરવાની પ્રાણીની કામ ચલાઉ અથવા કાયમી નિષ્ફળતા, (૨) ફળઝાડની ફળાને પરિપક્વ ખનાવાની અસફળતા. steritization. વંધ્યીકરણ, પ્રાણીનાં લિંગી અંગેાને દૂર કરીને કે તેના કાર્યને નિરાધિત કરીને તેને સંતતિને જન્મ આપવા અથવા પેદા કરવામાં નિષ્ક્રિય બનાવવું. (૨) કોઇપણ વસ્તુને જંતુરહિત બનાવવાની પ્રક્રિયા. (ક) બધા જ પ્રકારનાં ફૂગ, જીવાણુ ઇ.ના પ્રકારે અને તેમના ખીજાણુને મારી નાંખવાની પ્રક્રિયા, (૪) સામાન્ય રીતે જંતુરહિત કરવા ધારેલા પદાર્થને તપાવીને, તેને અગ્નિની ઝાળમાંથી અથવા દબાણની હેઠળ વરાળમાંથી પસાર કરીને અથવા સ્મૃતિ અસર કરતાં જંતુઘ્ન રસાચણમાં ઠીકઠીક સમય માટે રાખીને આ પ્રક્રિયા કરવામાં આવે છે. steritize. પ્રજનન, ચેપ કે સંક્રમણ કરવાને કાઈપણ વસ્તુને કે પ્રાણીને અક્ષમ મનાવવું, વંધ્યીકૃત કરવું. (૨) જંતુ અથવા ચેપરહિત કરવું. sterilized. વંધ્યીકૃત. (ર) જંતુ કે ચેપરહિત બનાવેલું,

Page #603

sterioscopic...
597
still st, milk, 212 ફે. ઉષ્ણતામાને વારં. જે ઝાડ પર કે ડાળખા પર તે થતો હોય વાર ઉકાળીને બધાજ પ્રકારના જીવાણુઓ ત્યાંથી ઉખેડી લઈ સાફ કરી, પિંગાળી વિનાનું બનાવવામાં આવેલું દૂધ. આવા યોગ્ય આકાર આપવામાં આવે છે. પ્રકારનું દૂધ ઘણા સમય માટે જાળવી sticker જંતુધન કે ફૂગનાશક રસાયણે શકાય છે અને તેનું સહેલાઈથી પાચન થઈ સારી રીતે ચોટે કે લાગે તે માટેનું દ્રવ્ય, શકે છે. sterilizer, જંતુ, ઊબ, બીજાણુ, સંલગ્ન. sticking agent. સંલગ્નજીવાણુ ઇ. ૨હિત બનાવવાનું સાધન.
કારી કા૨ક. (૨) છંટકાવનું પ્રવાહી અથવા steritizing solution. જીવાણુ કે તેની ભૂ કી યોગ્ય રીતે ચૂંટી રહી શકે તે અન્ય સજીવો કે સૂક્ષ્મ જીવોને નાશ કરી માટેનું દ્રવ્ય; પાણી દ્વારા વિસરિત થનાર શકે તેવું ગમે તે રાસાયણિક દ્રાવણ. ભૂ કીઓમાં પિલિથિલીન પિલિસલ્ફાઈડ, sterioscopic scanner. ત્રિા – પેલિવિનિલ એસટેટ અને પિલિવિનિલ ત્રિપરિમાણી શેક્ષક.
કલોરાઈડ ઇ. ઉમેરવામાં આવે છે. stisteriotropism. સ્પર્શનુવર્તન. cky. જેને સ્પર્શે તેને ચાટી રહેવાને sternum. ઉરિથ, પ્રાણીના વક્ષપિંજરની ગુણધર્મ – ચીકણું, સ્નિગ્ધ, શ્યાન. (૨) પાંસળીઓને આગળના ભાગે જોડનાર કાષ્ટ અને લાકડાના ટુકડાની સાથેના અસ્થિ, જે વક્ષના ભાગરૂપે હોય છે. (ાણના તંતુઓ). st. butter, યાન sterols. વનસ્પતિ અને પ્રાણીઓમાં માખણ. st. cleome. કઢી બનાવવામાં જેવામાં આવતાં પિત્તધન – કોલેસ્ટેરોલ ઉપયોગી બનતાં બીવાળી વનસ્પતિ. Cleome અને ફાઈટેસ્ટેરોલ જેવા મદ્યાર્કો. (૨) viscosa L. નામની વનસ્પતિ. st. priઅંશતઃ મુક્તાવસ્થામાં અને અંશતઃ મેદીય ce. નક્કી - દઢ કિમત. ઍસિડમાં એસ્ટરીકૃત રીતે જોવામાં આવતાં stiff. કડક, અ-નમ્ય, જાડું અને સ્થાન, તટસ્થ અને પ્રમાણમાં સ્થિ૨ ક. આમાનાં અ-પ્રવાહી કેટલાંક સ્ટેરોલનું કિરણભવન થવાથી stile, પ્રાણીના પાછલા પગના નલાસ્થિને પ્રજીવક ડીને એક પ્રકાર નીપજે છે. ઉપરને સાંધે. (૨) ગૂંગળાવી મારવું. sterome, અવલંબન પેશી.
stigma (21.4.). stigmata. (04.9.). Stevensonia grandifolia J. Du- પરાગને ગ્રહણ કરનાર પરાગવાહિની nc. [Syn. Phoenicophorium sech- અથવા અંડાશયની સપાટી પરાગાસન, ellaruna H, Wendl.). પ્રકાંડ સ્ત્રી કેસરાગ્ર, વર્તિકાગ્ર, (૨) કલક. (૩) વિનાને, શોભા માટે ઉગાડવામાં આવતા વારંવાર લોહી નીકળતું હોય તેવું ચામડી તાડને એક પ્રકાર.
પરનું સ્થાન. stew 2131 49181Hi DEL TIROLHi Stigmaphyllon ciliatum (Lamk.) લાંબા સમય માટે ઉકાળીને રાંધવું. (૨) A. Juss. સેનેરી કૂલ માટે શોભા માછલીઓને જીવતી રાખવા માટેની ટાંકી તરીકે વાવવામાં આવતો સુપ. St. periકે જલસંગ્રહ સ્થાન.
plocifolium (Desf.) A. Juss. je? Sthenias grisator Fabr. દ્રાક્ષની પીળાં ફૂલ માટે વાવવામાં આવતા સુપ. વેલને કીટક.
still. નિયંદન અથવા આસવન માટે stichidium. લાલ લીલમાં ચતુષે પ્રવાહી અથવા અર્ધપ્રવાહીને મૂકવાનું બીજાણુ ધાનીવાળી શાખા.
પાત્ર, આસવન પાત્ર. (૨) શાંત, સ્થિર. stick. ઝાડના પકાંડમાંથી અનુકૂળ લંબાઈમાં (૩) શાંત કે સ્થિર કરવું. st. birth. કાપેલે ભાગ. (૨) લાકડી. st. lac. કાચી મૃતાવસ્થામાં બચાને થતે જન્મ. st. લાખ, લાખને કુદરતી પ્રકાર, લાખનાં born, મૃત જન્મેલું, મૃત પ્રસવ, જન્મ જંતુઓને રાળ જેવો સખત સ્રાવ, જેને સમયે મૃત બચ્ચું).

Page #604

stilt...
598
stock
stilt roots. અવલંબન મૂળ.
પર્ણદંડના તલ પર પણ સદશ કે ત્વચાપ stimulant, ઉપ્રેરક, ઉત્તેજક, ઉત્તેજના થતા પ્રવધ, જે ઘણીવાર તંતુ અથવા કંટક કરનાર. stimulation. ઉઘેરણા, જે હેચ છે. ઉદ્વીપન. st. of demand. માગને stirriculture. વિશિષ્ટ પશુધન કે ઉત્તજન. stimulative parthe- વનસ્પતિ પ્રકારનું સંવર્ધને. nocarpy. ઉત્તેજિત અપરાગફલન. stirps. પ્રાણી વિજ્ઞાનમાં વર્ગીકૃત કરવામાં stimuli (બ.વ) stimulus (એ. આવતે એક સમૂહ. ૧). ઉત્તેજન, ઉદ્વીપન, ઉપ્રેરણ; સક્રિયતા stirrer. વલવવા માટેનું સાધન, વિલેણું. કે શક્તિને ઉત્તેજિત કરનાર વસ્તુ. st, stirring rod. વલવવા – હલાવવા of milking. ધ્રુસ્રાવ - ઉઘેરણા. માટેને દંડ. sting. દંશ, ડંખ. (૨) ચેકસ વનસ્પતિને stirrup. પંગડું, ઘોડેસવારને પગ
સ્પર્શ કરતાં આવતી ખંજવાળ. (૩) રાખવા માટેની છનની સાથે ચામડાના કેટલાંક જંતુને તીક્ષ્ણ મંગથી થતો ત્રણે. પટાથી જોડાયેલી લોખંડની પાયદાની. (૪, અંડસ્થાપક અથવા જંતુના મુખાગ્રતા stir the soil. કેઈ સાધનની મદદથી કારણે ફળની છાલમાં પડતું કાણું. (૫) ધરતીના ઉપલા પડને ઉપર નીચે કરવું, વીંછી અને મધમાખનાં પૂંછડે, મચ્છરના જેથી તેની ભૌતિક સ્થિતિ સુધરવા પામે, માથા પર, કાનખજરા જેવા શતપાદ વધારે પ્રમાણમાં વનસ્પતિનાં મૂળ સુધી પ્રાણીના નહેરમાં હોય છે તેવું નલાકાર, હવા પ્રવેશી શકે, ધરતીમાં ભેજ જઈ શકે. તીણ અણીવાળું અને કેટલાંક જંતુઓ નકામા અને હાનિકારક ઘાસપાત પર અને પ્રાણીઓની વિષગ્રંથિની સાથે જોડા- નિચત્રણ મૂકી શકાય અને માટી અથવા યેલું શસ્ત્ર. stingless bee. ડંખ જમીનનાં જંતુઓને ખુલ્લાં કરી શકાય. વિનાની મધમાખ.
Stizolobium deeringianum Bort. stink. બદબો, ખરાબ વાસ, દુર્ગધ. (૨) આવરણ તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતો ખરાબ વાસ કે દુર્ગધ મારવી.
શાકીય વેલ, જે ખાતર અને ઘાસચાર stion. સંયુક્ત રીતે ઊગતાં અંધ અને માટે પણ ઉપયોગી બને છે. કલમાંકુરવાળી વનસ્પતિ. stionic. stock. મૂળધારી વનસ્પતિ, જેના પર સંયુક્ત રીતે ઊગતાં સ્કંધ અને મેવાળી કલમ કરવામાં આવે છે; સ્કંધ, કલમ (વનસ્પતિ).
સ્કધ. (૨) પશુધન, પાલતું કૃષિ ઉપયોગી Stipa sibrica (L.) Lamk. Ensai પ્રાણુએ. 3) પ્રજનન માટે કાપ કરી વનમાં ઊગતું ઘાસ, જે વિપુલ પ્રમાણમાં શકાય તેવો વનસ્પતિને ભાગ. (૪) વનથાય છે કેમ કે તેના ઝેરી પ્રકાર વિષે સ્પતિને મુખ્ય પ્રકાંડ, થડ. (૫) હથિયાર, પશુઓ જાણકાર હોય છે.
એજારના કાર્યકારી ભાગને હાથે. (૬) stipate, ગીચ.
કાચો માલ કે તેયાર માલને સ્ત્રોત. (૭) stipe. વૃત અથવા પ્રકાંડ. (૨) સ્ત્રી- લઈ શકાય તેવો માલ. (૮) પ્રકંદ કે મૂળનું કેસરનાં વૃત જે ટેકે. (૩) બિલાડીના ભૂમીચ પ્રકાંડ, મૂળ વૃત. st.account. ટેપ અથવા ફૂગને વૃત– દાંડી.
માલ સામાનની વહી, જેમાં મેળવેલા stipel. સંયુક્ત પર્ણમાં પાનના તલ પર અને વાપરેલા માલને હિસાબ રાખવામાં ugi (arab suubl. stipular thorn. la . st. breeder. 48 ઉપપર્ણય કંટક. stipulate. ઉ૫૫ણય. ધન સંવર્ધક. stbroker. બીજા માટે st. leaf. ઉપપર્ણય પણ. stipule. દલાલીથી લે-વેચ કરનાર દલાલ, શેરદલાલ. ઉપપત્ર, ઉપપર્ણ, અનુપત્ર. (૨) પર્ણદંડના st. cutting. પ્રકાંડને કાપ મૂકવાની તલ પર જોડીમાં થતા બહિરુદ. (૩) ક્રિયા. st. feed. પશુ માટે ખાસ તૈયાર

Page #605

stolon
599
stomach
કરેલો કે તેમના માટે ખોરાક. st. પાછલા તળમાંનું સૂમ છિદ્ર, જેની figure. ચેકસ જલાગરમાં રાખી શકાય પ્રકાશ સંશ્લેષણ, ઉદન અને શ્વસન તેવી માછલીઓની સંખ્યા. st food. માટે જરૂર પડે છે. (૪) બે હરિતપણુય પશુની તંદુરસ્તી અને જેમ વધારવા માટે રક્ષક – કષથી આવૃત બાહત્વચાનું છિદ્ર, વિવિધ પ્રકારનાં પશુ આહાર, ખનિજ આ રક્ષક-કેષ છિદ્રની ઉઘાડ– વાસને શક્ય દ્રવ્યો અને પૌષધીય સંયોજનેનું મિશ્રણ. બનાવે છે, જેથી બાહ્યવાતાવરણના તથા st. mortgage. મિલકતગીરી. st. અંતઃસ્થ વાયુઓની આપ-લેને શકય બને scion compatibility. 25% zu 3. st., water ordik. stoma. અંકુર જોડાણ, જેમાં અંકુરનો પ્રકાર સ્કંધની taltranspiration. રબ્રીય ઉદન સાથે મેળ સાધે છે. સ્કંદ અને અંકુર - બાષ્પોત્સર્જન. stomatitis, મુખવચ્ચે મેળ. st. seed. વ્યાપારી ઘેરણે કેપ, મુખથ; મોંમાં ચાંદા પડવા. લાઈબી ઉત્પન્ન કરવા માટે વાવવામાં આવતાં સેલ, એમેનિયા, ફ્લોરલ હાઈટ, કાર્બોબી. st. solution. સંકેન્દ્રિત સા. લિક એસિડ અને ટર્પેન્ટાઈન જેવાં દાહ જન, જેમાં ડું શેડું લઈ તેને જરૂર પડે કરે તેવાં ઔષધો અથવા કાનું અંતર્ગહણ મંદ કરી છાંટવામાં આવે છે; મૂળ સં. કરવાથી મેંમાં સેવા આવે છે અને તેમાં જન. st. vaccine. જેની રોગ પ્રતિ- ચાંદાં થાય છે. આવા પ્રકારનું હતું અથવા રક્ષા કરવાની હોય તે સિવાયના અન્ય રિબોફ્લેવિનને અભાવ ઍખરવાસાના પ્રાણીમાંથી અથવા સંવર્ધનમાંથી જંતુ મેળવી રોગનાં સૂચક છે. stomium. માં. તેની બનાવવામાં આવતી રસી. st, stomach. જડર; પૃષ્ઠવંશીય પ્રાણુઓમાં yard. પશુઓને રાખવાને વાડો, પશુ- અન્નનળીનું કોથળી જેવું અંગ, જે પાચનવાડે. st. y. fever, રક્તસ્ત્રાવિત જીવાણુ ગુહાનું કામ કરે છે. (૨) સાચાં વાગેાળરક્તતા. stocking. ચેકસ સમયે નાર પ્રાણીમાં તેનાં પ્રથમ, દ્વિતીય, તૃતીય એકમ વિસ્તારદીઠ પશુધનની સાપેક્ષ અને ચતુર્થ અથવા સત્ય આમારાય એવા સંખ્યા. (૨) પ્રાણીની ગીચતા, વનપ્રદેશમાં ચાર ખંડે પડે છે. (૩) પક્ષીઓનું ગ્રંથીય વૃક્ષોની ગીચતા. st. pond. માછલીઓ પૂર્વજઠર અને પથ્થરનાચવીચ જઠર. st. રાખવા માટેને છ ફૂટ ઊંડા પાણીવાળું ball. પ્રાણુના જઠરમાં વાળ, તંતુમય ''3 એકર કે તેથી વધારે વિસ્તાર આવ- કિ ઇન ગેળારૂપે બની રહેતા અપાચિત રતું જલાગાર. stocky. બાંધી દડીનું જાડું જથ્થ. (૨) પ્રાણીઓ પોતાના કે અન્યના અને ભારેખમ.
શરીરને ચાટવાથી પેટમાં વાળ જઈ ગોળાનું stolon. ભૂસ્તરી. (૨) વડવાઈ જે રૂપ ધારણ કરે તે વાળને જથ્થ. વિરહ. (૩) લંબાયમાન બનેલું પ્રકાંડ, st, bot ઘોડાના શરીરમાં થતો કીટ. જેને અગ્રભાગ મૂળ બનવાની ક્ષમતા syati horse stomach bot. st. Aluધરાવે અને જેમાંથી વાનસ્પતિક રીતે ન ke. Amphistomed 9151102012 Hill છેડ ઊગી નીકળે. (૪) મૂળ સદશ સરકતી પ્રથમ આમાશય અને ચકૃતમાં રહેતું વૃદ્ધિ. (૫) પ્રકાંડના તળ ભાગે જમીનમાં શંકુ આકારનું જંતુ, જેથી સુરતી આવે છે થત અંકુર, જે લાંબી, ટૂંકી અને ભૂગર્ભય અને જડબા હેઠળ જે ચડે છે. st. શાખારૂપે સમક્ષિતિજ વૃદ્ધિ પામે છે. sto- insecticide. પાચન માર્ગમાં લેવાથી loniferous. વિરહની માફક વધતો અસરકારક બનતું, જંતુનાશક રસાયણ. કે ફેલાતે (વનસ્પતિને ભાગ).
st. poisons, જંતુઓ દ્વારા અંતઃક્ષેપ stoma (એ.વ.). stomata (બ.વ). - અંતગ્રહણ થવાથી રસાયણની થતી નાનું છિદ્ર-રંઘ. (૨) પણ. (૩) વન- વિષમય અસર. (૨) કીટ, જંતુઓ ઇ.ના સ્પતિના અધિચમમાં ખાસ કરીને પાંદડાંના નિયંત્રણ માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતા

Page #606

Stomopteryx...
600
strain
ભૂકે, છંટકાવ અથવા કીટને લોભાવનાર ness. પીઅરની માફક દાણાદાર કેષને દ્રવ્ય. લેડ સેનેટ, કેલ્શિયમ આસેનેટ, વિકાસ. stony tissue પાષાણ પેશી, બેન્ઝીન હેકઝાક રાઈડ, ડીડીટી આ સૌ (પથ્થર જેવી) સખત – કઠણ પેશી. જંતુનાશક સામાન્ય રસાયણે છે. st, stool. વનસ્પતિના મુગટમાંથી કે તેના tube. સારવાર માટે પ્રાણીઓના પેટ- પ્રકાંડમાંથી ઘણા પ્રહને વિકાસ થ. માંનાં કન્યાને દૂર કરવા અન્નનળી અથવા (૨) પાદપીઠ, સ્કૂલ. st. layeringનાસા માર્ગમાંથી જઠરમાં દાખલ કરવામાં mound layering 117111 24520800! આવતી નળી – ટયુબ. st. worms. પ્રહ અંગેની એક પ્રક્રિયા. st. shoot. Tricho strongyles. નામનાં વાગોળનાર થડ પર વણિત કેલસની પેશીની કળીમાંથી પ્રાણીના ચતુર્થ આમાશયમાં પરજીવીએ ઊગતે પ્રરોહ. stooling. પ્રહનું સમેત પ્રમાણમાં નાનાં સૂત્ર જેવાં કૃમિ, નીકળવું. જે જઠરની દીવાલની ત્વચાને આળી બનાવે stop bud, મુગટ કલિકા. છે, લેહી ચૂસે છે અને પાચનક્રિયામાં storage. સંગ્રહ; વનસ્પતિનાં મૂળ જેમ અંતરાયરૂપ બને છે. જે પ્રાણીને પેટમાં પોષક દ્રવ્યે ઉપયોગમાં આવી શકે તેવી આ રીતે કૃમિ પડ્યાં હોય તેમને રક્ત- પરિસ્થિતિમાં કોઈ પદાર્થને સંધરવા, સાચક્ષીણતાને રોગ થાય છે અને નીચલા વવા કે અનામત રાખવા. (૨) ભાવિ જડબા અને પેટ પર સેજા આવે છે. વેચાણ કે ઉપગમાં, શીતાગારની જેમ stomachic, જઠર - ઉત્તેજક અથવા પિતાશને કરવામાં આવતું સંગ્રહ. st. જઠર ટોનિક. (૨) જઠરરસને સ્રાવ ઉત્ત- battery. સંગ્રાહક બેટરી. st. bin. જિત કરી ખોરાકનું પાચન કરવામાં સહાય- કેઠી. (૨) કૃષિ પેદાશને સંઘરી રાખવા ભૂત બનનાર.
માટે ખંડ, ઓરડે, પાત્ર કે સરચના. Stomoptery aertenia M. ભેચ- તમક સ્થાન, કોઠાર, st. chamber, સિગનાં પાન કરનાર કીટ,
સંગ્રહકક્ષ. st. organ. વનસ્પતિનું Stomoxys calcitrons (L.). ગમે તે અંગ, જેમાં ખાદ્ય દ્રવ્યને સંગ્રહ તબેલામાં થતી નાની માખ.
થતું હોય. st, stock. સંગ્રહિત માલ. stone, ૫થ્થર, (૨) ધરતીથી વિખૂટા પડેલા store, ભાવિ ઉપયોગ માટે કોઈ જગ્યામાં રૌલને ગમે તે કારને – મોટા આકારને સલામત રીતે પેદાશને સંઘરી રાખવી. (૨) ન હોય તે ટુકડા. (૩) જમીનની ઉપર ભંડાર, સંગ્રહનું સ્થાન. st, grain કે તેની અંદર શૈલને છૂટે ટુકડા. (૪) ધાન્ય ભંડાર, ધાન્ય ગેદામ. storing. જમીનના સર્વેક્ષણ નકશામાં 10 ઈચના કોઠારમાં માલ ભરે. વ્યાસ કરતાં મેટે પણ 15 ઈચ કરતાં storm. તોફાન, ઝંઝાવાત. st. How લાં ન હોય તે શૈલ ખંડ. (૫) ગેટલે, તોફાનમાંથી પ્રવાહ. stormy ferગોટલી, અષ્ટિ, અખિલા, ઠળિયા, કેરી mentation. પ્રવાતી આથવણ. જેવા ગરવાળા ફળનું કઠણ બી. st. stove. ચૂલે. cell. અષ્ટિ કષ; વનસ્પતિની દેહ straggler. અનિયમિત રીતે ઊગતી રચનામાં વિકૃત દતક કેષ, જે ટુંકે, વનસ્પતિ અથવા તેની શાખા. લગભગ સમવ્યાસી અને ભારે લિગ્નભૂત straight. સીધું, સરળ. st. chain. દીવાલવાળો હેય છે. st, crop. પથર- સીધી - સરળ સાંકળ – શંખલા. st. ચટ્ટ. st. fruit. અંતર્ફલાવરણવાળું run. ઈંડાને વર્ગીકૃત કર્યા વિના તેમનું ફળ, અષ્ટિફળ; સખત અંતરાવરણવાળું કરવામાં આવતું વેચાણ. (૨) લિગભેદ ફળ. st. lime. કેશિયમ ઍકસાઈડ. પરખાયા વિનાનાં મરઘીનાં બચ્ચાં. st. trap. પથ્થર- પિંજ૨. stoni- strain. તાણ, ખેંચ, ભારે દબાણ. (૨)

Page #607

strand
601
stream
વધારે પડતું કામ લેવાયેલા યંત્રની અવ- stratus, વાદળનું સતત સમક્ષિતિજ પડ.
સ્થા. (૩) એક સમાન વશના જાતિ કે straw. ઉ૫યા બાદ અનાજના પાકના પ્રકારથી વર્ગીકરણની દષ્ટિએ જુદી ન હેય બાકી રહેતા સાંઠા, ઘાસ, પરાળ ઈ. તેવી વનસ્પતિનાં સમૂહ, જે ઉત્પાદકતા, st, rice ડાંગરની પરાળ – ઘાસ. st. જેમ, હિમ ઠંડી, રોગ ઇ.ને સામને binder. ઘાસના પૂળાને બાંધનાર. કરવા જેવા ગુણધર્મોની દષ્ટિએ કે પરિ- st. carrier, ધારાવાહક. st, rack. સ્થિતિકીય દેહધમય લક્ષણેથી અન્યથી ઘાસ રાખનાર. કt spreader, ધાસ અળગા પડતા હોય. (૪) એક જ પ્રસારક. st, stacker. ઘાસ – સંગ્રા. ઓલાદમાંથી ઉતરી આવેલાઓને સમૂહ, હક, strawed. ઘાસવાળું. એ જ ઓલાદના અન્ય સો કરતાં strawberry. પ્રકાંડ વિનાની Fraએક અથવા વધુ લક્ષણોથી અલગ પડતા garia પ્રજાતિની દીર્ધાયુ શાકીય વનસ્પતિ, હેય. (૫) જાતિ અને પ્રકારમાં અન્યથી જેને તેનાં રસાળ ફળ માટે વાવવામાં જ પડે સજીવ કે સજીવને સમૂહ. આવે છે, આનાં અનેક પ્રકારે હેચ છે.
ઈ વિષાણનો એક પ્રકાર. જેનાં ગુણ- st, clover. ધાસચારા માટે વાવવામાં ધર્મો અને વર્તાવ તેના પ્રકારની સાથે આવતી Tifolium fragiferum L. સંબંધ ધરાવતાં હોય જેથી તેને અલગ નામની વનસ્પતિ. st. guava, જામતારવીને પારખી શકાય. (૭) ઝીણું ફળ. st. virus disease. સ્ટ્રોબેરીને કપડાથી કઈ પ્રવાહીને ગાળવું. (૮) પ્રભેદ. થતો વિષાણુજન્ય રોગ, જેમાં તેનાં પાન (૯) એક જ અલગીકરણની પેઢી ધરાવતું પીળાં પડી વળી જાય છે અને તેના ઉપર જીવાણુનું શુદ્ધ સંવર્ધન. strained. બદામી ડાધ પડે છે. ગાળેલું, ચાળેલું. (૨) જાળી -અથવા અન્ય streak. વર્ણરેખા. (૨) ખનિજના માધ્યમ દ્વારા ગળી ઘન દ્રવ્યોથી છૂટું ભૂકાને રંગ. streaked canal. પડેલું (પ્રવાહી). strainer. ચાળણી, દૂધ દેહતા આંચળના નીચેના ભાગની ગળણી. (૨) શુદ્ધીકરણ માટે કે ધનદ્રવ્યથી વાહિની (માંથી નીકળતું દૂધ). (૨) રેખાપ્રવાહીને અલગ પાડવાનું સાધન. નલિકા. strand, દેરી અથવા તંતુ, સુતર, તાર stream. પ્રવાહ, કુદરતી અથવા કૃત્રિમ ઇ.ના ઘટક કે જેને વળ આપીને અથવા નહેરમાં વહેતું પાણું. (૨) નાળચામાથી વણુને દોરડું, કેબલ, તાર ઈ. બનાવી નીકળતું પાણું. (૩) પવન, હવા, પાણી, શકાય. (૨) સૂત્રક. (૩) પુષ્પવૃત.
ક ઇ.ને ચાલુ પ્રવાહ. st. bank. strata (બ.વ). stratum (એ વ). પ્રવાહની બેમાંથી એક બાજુ. કિનારે, કોષ અથવા પેશી જેવા પડ – સ્તર. (૨) કાંઠે. st.b. erosion, ઝડપી પ્રવાહના ખડકના સ્તર. (૩) જમીન પર વનસ્પતિના કારણે પ્રવાહ, ઝરણ કે નદીના કિનારાનું ઊભા થર straticulate. ભૂ-વિજ્ઞાનમાં થતું જોવાણ કે ઘસારે, જેમાં કિનારાની પાતળા સ્તરમાં ગઠવેલું. strtifi- બાજ કેરાઈ જાય અને પ્રવાહ ધીમે cation. સ્તરવિન્યાસ, સ્તરીકરણ. પડતાં ઘસડાઈ આવેલાં કાંપ, માટી અને (૨) 350થી 450 ફે. ઉષ્ણતામાનમાં એક પ્રવાહવાહિત અન્ય દ્રવ્યોને કિનારા તર સ્તરમાં અથવા સુષુપ્તતા દૂર કરવા પર નિક્ષેપ થાય, પ્રવાહને માર્ગ સરળ ભેજવાળી રેતીમાં બીને સંઘરવાની પદ્ધતિ. ન રહેતાં વાકાચૂંકાં બને, જેથી stratified rock, સ્વરિત શૈલ, જમીનના નાના નાના ટુકડા પડી જાય, સ્તરરૂપમાં ખડક. stratify. થર, પડ નાના દ્વીપો કે બેટો બને. દેવાણક્ષમ અથવા સ્તરમાં ગોઠવવું, સ્તરીકરણમાં કિનારા પર વનસ્પતિને ઉગાડીને અથવા બીને ઉદભાસિત કરવાં.
યાંત્રિક યુક્તિ દ્વારા ધોવાણ પર કાબૂ

Page #608

Streblus...
602
strike...
મેળવી શકાય. st, b. manage- ઔષધ બનાવવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં ment. પ્રવાહના બંને કિનારા પરની આવતા સજીવ. St. scabies. એક વનસ્પતિને વિકાસ અને તેનું સંરક્ષણ. સજીવ જે બટાટામાં રોગ પેદા કરે છે. st. erosion. કુદરતી કિનારાને તોડતું streptomycin. એકિટનોમાઈસીસ નદી અથવા પ્રવાહના ઘસારાના કારણે (સ્ટ્રેટેમાઈસીસ) જેવા કેટલાક સૂરમ થતું ઘેવાણ. streaming. પ્રવાહિત. સજીવોથી પેદા થતે જીવાણુધક કારક, st, movement. પ્રવાહગતિ. st. જે વનસ્પતિમાં થતા કેટલાક પ્રકારના double refraction. કલિલ કણેનું રોગની સામે ખેરાકના પૂરક તરીકે પ્રકાશના સ્ત્રોતની દિશામાં લંબકર્ણ થતું ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. વક્રીભવન.
stress. ભા૨, દબાણ, બલાધાત. Streblus asper Lour. [Syn. stretched. ખેંચેલું, કર્ષિત. Epicarpurus orientalis Blume). stria (એ.વ.). striae (બ.વ.). સપાટી ખરેટી નામનું પંજાબ, ઉત્તર પ્રદેશ, ૫. પરનું રેખાકાર ચિહન, પટે, સીધી બંગાળ, બિહાર અને દ. ભારતના બને કિનારી અથવા ધાર, ચાસ ઇ. કાંજી – કિનારા પર થતું ઝાડ, જેનાં ફળ ખાધ મંડકણ પરની રેખા. striated. સમાંછે અને જેનાં પાનને ઉપયોગ હાથીદાંત તર, સાંકડી રેખા અથવા ખાંચ ધરાવતું, અને લાકડાને પાલીશ કરવામાં થાય છે. રેખિત, રેખાંકિત. st. muscle. રેખિત strength. સામર્થ્ય. (૨) બળને વિરોધ સ્નાયુ. striations, કાષ્ટની કેષ કરવાની ક્ષમતા. (૩) શારીરિક અથવા દીવાલમાં ઝીણાં રખિત ચિહને, રેખાંકન. સ્નાચવીય શક્તિ, બળ, જેમ. (૪) પ્રવાહી Strickland's gum. Eucalyptus અથવા અન્ય દ્રશ્યની શક્તિ, પ્રમાણ stricklandi. નામનું ભારતના સુકા શક્તિ. strengthening tissue. વિસ્તારોમાં વાવવામાં આવતા યુકેલિપ્ટસના બળદાયી પેશી.
ઝાડને એક પ્રકાર, જેની છાલ ખરબચડી Streptococci (24.9.). Strepto- છે, કાષ બળતણ તથા ટેકા માટે ઉપયોગી coccus (એ.વી. માલાગોલાણુ, સૂકમ બને છે. ગોળાકાર છવાણુ, એક જ તળમાં અને stricture. શરીરમાં વાહિનીમાં અવિભાજન પામ્યા વિના સંલયનથી પ્રજનન સાધારણ પેશીના સંકેન્દ્રણ કે નિક્ષેપથી પામતા ગેલાણ, જે આ પ્રક્રિયા દ્વારા થતો અસાધારણ સંકોચ. (૨) ટીકા. માળા – સાંકળ – શખલા જેવું રૂપ ધારણ striga. તારકૂલ, રાતે આગિયે; કરે છે અને જે પ્રકારના અનેક પ્રાણ- Striga lutea Lour. [Syl'. St. રેગના ઉત્પાદક બને છે. આમાંના કેટલાક asiatica St. euphrasoides). 1174011 માલ ગેલાણુઓને ચીઝ બનાવવા માટે જાણીતી વર્ષાયુ પરજીવી વનસ્પતિ, જે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. St. lacti- જુવાર, બાજરી, મકાઈ શેરડી અને અન્ય cus, લેટિકસ નામના માલા ગેલાણુ, તૃણવગય વનસ્પતિ પર ૫૨છવી બની દધી માલાગેલાયુ. St mastitis. રહે છે અને તેનાં વૃદ્ધિ— વિકાસને કુંઠિત સ્તનકેપ– આંચળ પર સે લાવવા માટે બનાવે છે. આ પરજીવી વનસ્પતિ તેનું જવાબદાર માલાગેલાણ. st, infe- મોટા ભાગનું જીવન જમીન પર અને શેષ ction. માલાગેલાણથી થતો ચેપ - ભયભીતર ગાળે છે. કમણું,
strigose. રૂક્ષ સેમી, રૂક્ષ વાળવાળું, streptomyces. જેમાઈસીસ કડક વાળ ધરાવતું. નામના સજીવ. St. rimosas. ટેરામાઈ- strike root. જમીનના તળ પર અથવા સીન અને ટ્રાસાઇક્લિન નામના પ્રતિ જૈવ તેની સહેજ નીચે પ્રધાન મૂળમાં પાય

Page #609

string...
608
strong મૂળ, મુગટ પ્રકાંડ ઈ. ફૂટવાં - ગવાં. કિનારીના રંગ કરતા જુદા રંગનું લાંબું પીંછું. st. stage. 45919721. striking. stripping. $1981 faini 2120 મૂળ નીકળવું – ફૂટવું, મૂળનું ઊગવું. (૨) દેહવાની ક્રિયા; જેમાં આંચળને ઊંચે ઊગતું.
ભાગ હથેલીમાં લેવામાં આવે છે અને string beans ફણસી.
તર્જની આંગળીથી આંચળને ધીમે ધીમે stringiness. 211812. stringy. નીચેની તરફ દબાવતા જઈને દૂધની સેર દેરી, રેસા કે તતું જેવું. (૨) કેટલીક મેળવવામાં આવે છે. (૨) પ્રત્યેક આચળશાકભાજીમાં અથવા ફળમાં જોવામાં આવતાં માંથી દૂધની છેલ્લી સેર દેહવી. (૩) તંતુમય (રેસા). st, milk. ચેપવાળા કૃત્રિમ ફલીકરણ માટે માછલીની લીલા આંચળમાંથી દેહેલા દૂધમાં જણાતાં દોરી કે અંડકોષને દબાવવા, (૪) વાવણી કરવા જેવાં ઘન કળ્યો.
અગાઉ નકામાં ઘાસપાત અને અન્ય દ્રવ્યને strip. ૫ટ્ટી, પટ્ટો. (૨) જમીનની પ્રમાણમાં દૂર કરવાં. (૫) વનસ્પતિ પરથી નકામાં સાંકડી પટ્ટી. (૩) દેહવાના દૂધની સેર, પાંદડાં અને/અથવા વનસ્પતિના અન્ય ધાર. (૪) આંચળમાંથી મોટા ભાગનું ભાગેને દૂર કરવાં. (૬) છોલવું, છાલ દૂધ દેહી લીધા પછી દૂધની થતી છેલ્લી ઉતારવી. ધાર, સેર. st, a cow. (ગાયના) striped crotalaria. શણ, સાવરણ આંચળમાંથી છેલ્લી ધાર સુધી દૂધ દેહી પાક અથવા લીલા ખાતર માટે ઉપયોગી ag. st. cropping. Melela wali wodi Crotalaria mucronata Desv. વ્યવસ્થિત પટ્ટામાં વાવણી કરવી. (૨) [Syn. (r, striata DC.]. નામની પવન અને/અથવા પાણીને ધસારે અટ- વનસ્પતિ. કાવવા માટે હાથ ધરવામાં આવતી પટ્ટાની strobianthes callosus. કારવી ખેતી. st. cup પ્રાણી માદાના આંચળને નામની વનસ્પતિ. St. heymeanus લાગેલા સેના કે અન્ય પ્રકારના ચેપની Nees. આકરા, ઈટરી નામની વનસ્પતિ. પરીક્ષા કરવા, પ્રથમ દૂધ લેવા માટે St. ixiocephalus Benth. દરમેડી તારની જાળીવાળે ચાલો. st. c. test. નામની વનસ્પતિ. કાળા કપડા અથવા તારની જાળીવાળા strobia. માથું, ગરદન અને ખંડે
ખ્યાલામાં દૂધની બે અથવા ત્રણ ધારા ધરાવતે પુખ્ત ફીતા કૃમિ. દેહવી, જેથી ગાલાના આવરણ પર, strobile. પાઈન-ચીડ વૃક્ષનાં શકુ. અાંચળના રોગની કસેટી - પરીક્ષા કરવી strobilus. પુંકેસર અને સ્ત્રીકેસરને ઘટ્ટ સુગમ પડે અને ઘન દ્રવ્ય મળી આવે. પ્રહ. (૨) કેટલીક વનસ્પતિમાં શંકુ – st. farming. જળધોવાણથી રક્ષણ આકારની પ્રજનનક્ષમ સંરચના મેળવવા મેટાં ખેતરો કે લાંબા ઢળાવ stroke. ધક્કો, તાણ અથવા લકવાને પર કરવામાં વાવતી સપાન ખેતી. st, એકાએક અને સખત લાગતો ધક્કો. grazing, ચક્રીય ચરણ. st. sow- stroma. ઘનકાય. (૨) બીજાણુ ધરાવતા ing, ઉછેરગ્રહની પદ્ધતિ અનુસાર કવકસૂત્રને જશે. વાવણી કરવી. (૨) થોડું થોડું અંતર Stromatium burbatuna Fabr. છોડીને બી વાવવાં, જેથી બી નકામાં ન નામને ખટમધુરાં ફળને લાગુ પડતો મેટા જાય અને ઘાસપાતને દૂર કરવાનું સરળ કીટ, જે આ ફળઝાડને ભારે હાનિ પહેબને. stripe. એક સરખી પહોળાઈ ચાડે છે. ધરાવતી અને પાસેની જમીનના રંગ કે strong. જલદ, મજબૂત, it. acid. પોતથી અલગ પડી જતી રેખા અથવા જલદ ઍસિડ, ઉચ્ચ આવતીકરણ, સ્થિરાંક misa 42. striped feather, 1qal laws. st. cotton. Bigaini

Page #610

strougyle...
604
stub
સારાં પરિણામ આપતું સખત ૩, જે નરમ, છે; દૂધની સંરચના. અનિયમિત અથવા લહેરા૨ રેસાવાળું હતું strychnine. ઝેરકલા – Strychnos નથી. st. electrolyte. પ્રબળ વિદ્યુત nux-uomica L.નાં બીમાંથી બનાવવામાં વિભાજય. st fleece. ઘેટાના સમગ્ર આવતું એક ઔષધ, ખૂબ જ કડવા શરીર પર થતું એક સરખું અને ગાડું ઊન. સ્વાદ ધરાવતું ખૂબ જ ઝેરી અલ્કલાઈડ, st. flour. સખત ઘઉંને રોટલા બના- જે ઉંદર, ચકલાં ઇ.ને મારવા માટે ઉપવવામાં ઉપયેગી બનતે લેટ.
યોગમાં લેવામાં આવે છે. આ ઉપરાંત strongyle worms, ઘેાડા અને પણ ઉત્તેજના માટે તેને ઔષધ તરીકે અશ્વવર્ગનાં અન્ય પ્રાણીઓના આંતરડાંની ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. Strychnos દીવાલને હાનિ કરતા, આ પ્રાણુઓનું colubrina L. ઘાઘરલકડી. કાન, લોહી ચૂસતા, અતિસાર, રક્તક્ષીણતા કાજરાવેલ નામની વનસ્પતિ. St. nuxઅને થાક લાવતા કૃમિ.
nomica L. ઝેરચેલું. એરિસા, બિહાર, Strophanthus gratus (Hook) ધ્રપ્રદેશ અને તામિલનાડુમાં થતું એક Franch. શુભા માટે ઉગાડવામાં ઝાડ, જેનાં બીમાંથી નકસમિકા એટલે આવતે વેલે.
ઝેર કચેલાનું વઘ બનાવવામાં આવે strontium. ઑનિરાયમ; વનસ્પતિ અને છે, જે ટેનિક, ઉત્તેજક દ્રવ્ય તરીકે ઉપ
જમીનમાં જોવામાં આવતું કેશિયમ સમૂહનું યોગમાં લેવામાં આવે છે, ઉપરાંત તેનો દ્વિસંયોજક ધાત્વીય તત્વ, જેને વનસ્પતિનાં લકવા અને ચેતાતંત્રની ગરબડમાં ઔષધ વૃદ્ધિ અને વિકાસ માટે બહુ મહત્તવન તરીકે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. પીણુને ગણવામાં આવતું નથી.
માદક બનાવવા તેનાં બી ઉમેરવામાં structural સંરચનાનું – ને લગતું, આવે છે. 2122401814. st. formula. zip. St. Thomas-tree, gyael nou ચનાત્મક સૂત્ર, st. hybrid, સેના - ચંપ, પીળે આસુન્દ્રો. મક સંક૨. st, isomerism, ઘન Stuart. અનેક પ્રકારની જમીનને અનુઘટકાત્મક, સંરચનાત્મક સમાવયવી. કૂળ બનેલું અખરોટ પ્રકારનું પેકનનટનું st. profile, જમીનની સંરચનાત્મક ઝાડ, જેનાં કાષ્ઠ ફળ – પેકનનટ મધ્યમથી પરિદિકા. structure. સંરચના, મેટા કદનાં, મધ્યમ જડાઈનાં કેચલાવાળાં માળખું, વિન્યાસ. st, columnar વહેલાં પાકતાં હોય છે. સ્તંભીય - ખંભાકાર સંરચના. st, cru, stub. સ્થૂલ પ્રકાંડ, ડાળી કે મૂળને mby મૃદુકરણ સંરચના. st, gra. આગળ પડતું બુઠ્ઠો ભાગ, ટૂંઠ. st. nular દાણાદાર – કણદાર સંરચના. grafting. ફળ ઝાડનું માળખું બનાst, prismatic ત્રિપાશ્વ - પ્રિઝમ વવાની ઉ૫રો૫ કલમની એક પદ્ધતિ; જેવી સંરચના. st. factor. સંરચના- જે ઝાડની કલમ કરવાની હોય તેની 1/4 કારક. s. of clay colloid. મૃદા- થી 3 ઇંચ વ્યાસ ધરાવતી પાશ્વય શાખાકલિલની સંરચના. st. of milk. મેદીચ એને બાદ કરતાં, બાકીના પાશ્વીય પ્રવને ગલકે, દુગ્ધશર્કરા, લવણ, એન્યૂમીન, દૂર કરવામાં આવે છે. ફાચર આકારના ગ્લોબ્યુલીન, અને કલિલાવસ્થામાં અથવા સ્કંધ બનાવવામાં આવે છે, જે પીય સૂમ રીતે વિભાજિત કણ - કેસીન અને શાખાની કલમ કરવાની હોય તેને ઉપરની કેશિયમ ફોસ્ફટ સહિત દુષ્પગ્રથિમાંથી બાજુએ કાપવામાં આવે છે. પાચ આવતું દૂધ. આ ઉપરાંત આંચળમાંથી પ્રરોહને નમાવીને કાપને ખુલ્લો કરવામાં નીકળતા દૂધમાં કયારેક તકોષ અને આવે છે અને તેમાં તૈયાર કરેલા સ્કંધને થોડા બિનહાનિકારક જીવાણુ પણ હાય રાખલ કરવામાં આવે છે અને દાખલ

Page #611

stuck...
કરવામાં આવેલા સ્થાન ભાગળના કંધના પાચ ભાગને કાપવામાં આવે છે. ખાદ કાપવાળા ભાગને મીણથી બંધ કરી દેવામાં આવે છે. stubbing. સખત કાર્ય કરવાના કારણે ઝાડના ઘસાતા પાછળના ભાગ, stubble. પાકને લણી લીધા પછી પાકના રહી જવા પામતા તળ ભાગ, , st. bottom. ભૂમિ. st. crop. આગલી મેાસમનાં ઠૂંઠાંમાંથી થતા પાક., st mulch. ખી વાવવા માટે કચારી બનાવવામાં આવે ત્યારે અથવા તે અગાઉ, જમીનને તસ્થાને રહેતાં પાકનાં હૂંડાં અથવા પાકના અવશિષ્ટ ભાગે!, st. parer. ઠૂંઠાં કાપનાર, stuck yolk, ઈંડાની દીવાલને જરદી ચાંટી જવા પામી હોય તેવી ઈંડાની સ્થિતિ, જે ઈંડું બગડી ગયું છે તેની નિશાનીરૂપ છે. stud. નર યાડા અથવા ધેડા અને ઘેાડીને એલાદ માટે અથવા સવારી, શિકાર અથવા ઘેાડદોડની રમત માટેને સમૂહ. ઓલાદી નર ઘેાડા. st, farm, એલાદી ફાર્મ.
નરના ઉછેર અને એલાદ માટેનું st. flock, ઓલાદના હેતુ માટે ભાવિ નર ધેટા મેળવવા માટે ચૂંટેલી ઘેટીનું ધણ. st. mating. મરધા-બતકાના વાડામાં ઓલાદની સુધારણા માટે નર અને માદાના જુદા જુદા વાડા રાખવા, પરંતુ મહાના વાડામાં નરને સંયુગ્મન માટે મેકલવામાં આવે છે, જે હેતુ પતી ગયા પછી નરને પાછા તેના વાડામાં માકલી દેવામાં આવે છે. st. ram, એલાદના હેતુ માટેને ધેટા,
stamp. ઝાડને કાપી લીધા પછી બાકી રહેતા તેના તળનેા ભાગ, ઝાડનું ઠૂંઠું. st—to. વાવવા માટે મૂળ અને પ્રરાહના છે. કરવે, stumping. કાછીય વનસ્પતિ અથવા કાષ્ટ્રીય ક્ષુપના પ્રરાહના મૂળને ઉગાડવાની પદ્ધતિ, જેમાં જમીનના તળ પરના જૂના પ્રરહને દુર કરવામાં આવે છે. રતી ઇના ઢેર મનાવવામાં આવે છે.
stunt. Men અથવા વનસ્પતિના
605
subbaric...
પ્રવાહને કુંઠિત બનાવવા; વામન વૃદ્ધિ. stunted. અવરેાધિત, કુંતિ. (૨) વામન. st, growth, કુંઠિત વૃદ્ધિ. stupeous. લાંબા, ઢીલા ભીંગડાવાળું. stupor. આળસ, સુસ્તી, અંશત: બેશુદ્ધિ; ગભરાયેલી અવસ્થા.
sty. ડુક્કરના વાડા, ડુક્કર રાખવાનું સ્થાન, શર શાળા. (૨) લાંખા વાળવાળું, ગુચ્છાવાળું.
style. અંડાશય અને પરાગનયન વચ્ચેના સ્ત્રીકેસરને લાંબા ભાગ; પરાગવાહિની, સ્ત્રીકેસર ચર્ચાને અંડારાય અને પરાગાસનને જોડતા ભાગ. (૨) લાંબું અણિવાળું (ગમે તે સાધન કે ઉપકરણ). stylet કિકા. style. Stylosanthes guianesis ઠે. નામનું બ્રાઝિલના રજકા તરીકે ઓળખાતું, બિહારમાં ઉનાળામાં ઉગાડવામાં આવતા ધાસચારા; તે દીર્ઘાયુ, શિમ્મી વર્ગના, આવરણ માટેની વનસ્પતિ તરીકે પણ ઉપયેગમાં આવે છે; ખી વાવીને તેને ઉગાડવામાં આવે છે.
Styrax benzoin Dryand. લુખાન: મૂળ મહાચાનું એક ઝાડ, જેમાંથી ગમ બેન્ઝાઈન મળે છે, અને તેમાંથી મેન્ગેઈન ઍસિડ બનાવી શકાય છે. Suada fiulicosa (L.) Forsk ex Gmel [Syn. Cinemopodium fruticosus L.]. લેનિયા નકસન, પંજાબ અને રાજસ્થાનમાં થતું. ધાસચારા, S. maritama (L. Dumost. તુણા, લક્ષ્ણ, ખારીલા નામની વનસ્પતિ. S. udifera Mog. મેરસ નામની વનસ્પતિ. sub – ૬૫ અર્થ - સૂચક પૂર્વેગ. subacute. તીવ્ર અને દીર્થંકાલીન (રેગ વચ્ચેની અવસ્થા). subapocarpus. ઉપવિલગ્ન, પેટાવિલગ્ન.
subaerial. ઉપર્હવાઈ, ધરતીથી સહેજ ઊંચે (ઊગતું). subaborescent. કંઈક વૃક્ષસદેશ. subartisan well. ઉપ - પાતાળ કૂવે. subbaric rock. 50 થી 60 ટકા

Page #612

subbreed
સિલિસિલિક ઍસિડવાળા શૈલ. subbreed. મેટા પશુધનની આલાની પેટા-એલાદ.
sub-class. ઉપવર્ગ. (ર) વર્ગનું પ્રાથમિક વિભાજન, sub-climax, ઉપપરાકાષ્ઠા, ઉપચરમા
વસ્થા.
606
sub-clinical. રાગનાં લક્ષણે જણાય તે અગાઉની (રાગાવસ્થા) s.cl form. વૈજ્ઞાનિક લક્ષણા વિનાની રાગાવસ્થા અથવા રાગને પ્રકાર. subculture. અનુસવર્ધન, ઉપસંવર્ધન. supcutaneous, અંતઃ ચીંય, અંતઃ વચીય, અંતઃ ત્વચીય; ચામડીની હેઠળ બનતું અથવા રહેતું.s.c. emphysema. પક્ષીની ચામડીમાં હવા ભરાવાથી તેનાં અંગે લખડી પડે તેવી અવસ્થા, જેથી પક્ષી ફૂલી ગચા જેવું લાગે, રાગ ગંભીર સ્વરૂપ પકડતાં પક્ષીનું મરણ સુધ્ધાં નીપજે. s.cu, injection, અધ: ત્વચા અંત:ક્ષેપ – ઇન્જેક્ષન. s,cu. oedema. અક્ષમ શાથ. subcutis. શ્ચર્યું, ધઃ ત્વચા, શરીરની અંદરનાં અંગેની સાથે સંલગ્ન ત્વચાની હેઠળની પેશીઓ. subdivision. ઉપ— વિભાગ, ઉપવિભાજન.
subdominant. ઉપપ્રભાવી, suber. વક્ષા, ત્વક્ષીય પેશી. suberine. વક્ષા, કાષ્ટક દીવાલ પર નમતું જળ - અપ્રવેશ્ય દ્રવ્ય. suberous. સ્વક્ષીય, વક્ષા જેવું. suberose. જુએ sube
rous.
subfamily. ઉપકુળ. subgenous ઉ૫–પ્રજાતિ. sub-irrigation, જમીનના મૂળ પ્રદેશ
આ થાય ત્યાં સુધી પાણીની સપાટી ઊંચી આવે તેટલું ખુલ્લી નાળી ઇ.માં પાણી આપવું. subjacent. અંદર, નીચે રહેલું. sukingdom. (પ્રાણી અથવા વનસ્પતિની) ઉપસૃષ્ટિ.
subsoil
sublethal. અસરની દૃષ્ટિએ ધાતક અને તેના કરતાં ઓછું. sublimated sulphur. ઊર્ધ્વ પાતિત ગંધક.
sublittoral. ઉપતટવર્તી.
submarginal land. આર્થિક રીતે ઉપયાગમાં લઈ શકાય તેવી ક્ષમતા નહિ ધરાવતી જમીન, ઉપ-ઉપાંત જમીન. submaxillary, જડમાની નીચે આપેલું, અધિષનુ હેઠળનું. submerge. પાણીના પૂરની હેઠળ. (૨) પાણીથી ભરપૂર બનાવવું, ડુબાડવું. subsmerged plants. /Iydrilla, Otella, Vallisieria Potamogeton, Naias અને Lagarosiphon ઇ. જેવી મજ્જિત વનસ્પતિ. submicroscopic. સૂક્ષ્મ:તીત. submucosa. અવષ્લેષ્મકલ . subnormal, સરેરાશ અથવા સાધારણ અપેક્ષા કરતાં ઓછું. subordr. ઉપશ્રેણી; વનસ્પતિ અને પ્રાણીના વર્ગીકરણમાં શ્રેણીની નીચેન અને કુળની ઉપરના વિભાગ – કાટિ. subplot. પેટા-ખંડ, પેઢા-પ્લેટ. subphyllum. ઉપસમુદાય. subsidiary. ૩૫, ગૌણ, સહાયક, s. cell. ઉપકેષ, ગૌકાષ. s. crop. મુખ્ય પાકની સાથે વાવવામ આવેલા ખીઅે – કે ગૌણ પાક. s. industry. સહાયક ઉદ્યોગ. s. occupation. સહાયક કે ગૌણ વ્યવસાય. subsidy. નાણાં સહાય, ઉપદાન. (૨) સરકાર તરફથી મળતી આર્થિક મદદ subsistence. જીવન નિર્વાહ, પ્રાણીજીવન ટકાવી રાખવા જરૂરી બનતાં દ્રવ્યો, ગુજારે. s. farmer. ખેતરની એકલી જ માત્ર પેદાશ, જે પર માંડ ગુર્જારી કરી શકનાર ખેડૂત અને તેનું કુટુંબ. subsoil. બધેમિ. ભૂગર્ભ. (૨) સ્પષ્ટ પરિચ્છેદિકાવાળું જમીનનું ‘ખ' વર્ગીકૃત સંતર, ખેડવામાં આવેલી જમીનની હેઠળની જમીન. s. s. compaction.

Page #613

subspecies
607
succose
ખેડવામાં આવી ન હોય અને હવા મળવાના s. s. drainage. ખુલી નીકરી . અભાવે, ઉપરનાં પડાના ભારથી અધો. s. s. water. જમીનની અંદર જતું ભૂમિનું સખત બની જવું. ભાવી ભૂમિના અને જમીનની સપાટી અને શૈલ નિર્માણના લાભ તરીકે જનાં મૂળના સડી જવાથી નિમ્નસ્તર વચ્ચેની ઊંડાઈ જેટલા વિસ્તારમાં થયેલી નાળાએ જળવાઈ રહે છે, જેના રહેતું વરસાદનું પાણી કારણે પાણીનું અંદર સ્ત્રવણ શક્ય બને છે. subtending leaf. કક્ષક પત્ર. s, s, enrichment. Elvilas soll, subterranean clover. Trifo. માટીના ઝીણા કણે અને દ્રાવ્ય લવણે lium subterraneam I. નામની મૂળ જેવાં દ્રાથી અધભૂમિ સમૃદ્ધ રહી ઑસ્ટ્રેલિયાની શાકીય વનસ્પતિ. s. terશકે છે. subsoiling. સાધા૨ણ રીતે mite. ભૂમિગત ઊધઈ, જમીનની હેઠળ 12થી 24 ઈંચ ઊંડાઈએ 2થી 5 ફૂટનું વિસ્તૃત ખડા, માર્ગોવાળા, ઊગતી વનસ્પતિ, અંતર જાળવી સખત જમીનને છરી જેવા ઈમારતનાં કાષ્ટ, સૂકાં પર્ણો અને ઘાસની સાધનથી તડવી.
સાથે સંલગ્ન રાફડા બનાવનાર ઊધઈ. subspecies. ઉપજાતિ; ભૌલિક જાતિ. subtreatment. ઉપમાવજત. (૨) કોઈ જાતિને ચોકસ વિસ્તારમાંને subtropical climate. મધ્ય ઉપવિભાગ, જે જાતિના અન્ય – ઉપવિભાગોથી ઉમીય ઉષ્ણતામાનવાળી આબોહવાને વગીકરણ અને જમીન દષ્ટિને ભિન્ન વિસ્તાર. દેખાય.
subulateશંકુ આકાર. substance gene. દ્રવ્ય, દ્રવ્ય જીવ. suburb. ઉપનગર, પરૂ. substandard. માન્ય અથવા સ્વીકૃત Success. નિયમિત થતું પણ સારી જાતનું
કે અધિકૃત ધોરણથી ઓછું, અવમાનક. પેકનન નામનું કાષ્ઠફળ. (૨) સફળતા. substitutes. પ્રતિસ્થાપિત વસ્તુઓ succession. ક્રમ, અનુક્રમણ. (૨) છે. અવેજી વસ્તુઓ ઈ. substitution. જાતિના વિકાસમાં વંશક્રમ. (૩) પરાકાષ્ઠા પ્રતિસ્થાપન.
તરફ વનસ્પતિને ક્રમિક વિકાસ. (૪) substrate. કિવલેજ. (૨) કઈ સૂમ વનસ્પતિના એક સમુદ યના સ્થાને આવતાં
છવ કે તેમને સમૂહ જીવંત અને બીજે સમુદાય. s. cropping. મોસમમાં પષણ મેળવતા હોય તેવું દ્રવ્ય. (૨) જમીનને એક અથવા બીજા પાક હેઠળ અભિક્રિયા લય, જીવનાધાર પદાર્થ, જેના લાવવી, મોટાં શહેરોની નજીકની જમીનમાં પર ઉભેચક પ્રક્રિયા કરી શકતું હોય તેવું શાકભાજી ઉગાડવા, આ પદ્ધતિને હાથ
ધરવામાં આવે છે પરિણામે વર્ષમાં ચાર substratum, અધઃસ્તર, ગૌણસ્તર, પાક લઈ શકાય છે. અવાધાર. (૨) જમીનના “સી” અને “ડી” succory. ચિકોની. કરતા સસ્તર.
succose. રસાળ, રસવાળું. succusubsurface low. ઉપસ્તર પ્રવાહ. lence. રસાળતા. (૨) વનસ્પતિની s. s. irrigation. જમીનની સપાટી રસાળ, મૃદુ અને તાજી હવાની અવસ્થા, હેઠળની કુદરતી અથવા માનવસર્જિત જે પ્રાણીઓને આકર્ષે છે. succulent. સિંચાઈ. શરૂ બાતમાં આવા પ્રકારની સ-રસ, રસાળ, રસયુક્ત, રસદાયી, રસદાર. સિંચાઈ ખર્ચાળ હોય છે પરંતુ તેના s. feeds. લીલુ ઘાસ કે લીલા મૂળ નભાવ પાછળનું ખર્ચ ઓછું રહે છે, જેવા રસવાળા પશુ આહાર. succu. ઉપરાત આવા પાણીનું બાષ્પીભવન થતું leats. પાણીની ઊણપ ટાળી શકનાર નથી તથા કૃષિ ઓજારોના વપરાશની આડે માંસલ તાલં પર્ણો અથવા પ્રકાંડ ધરાવતી આવતું હેઈ તે વધારે ઉપયોગી બને છે. વનસ્પતિ, આવા પ્રકારની વનસ્પતિમાં

Page #614

suck
ચાર જેવી કાંટાળી વનસ્પતિને સમાવેશ થાય છે. succus. સવેામાંથી સ્રવતા કે કાઢવામાં આવતાં રસ કે પ્રવાહી દ્રવ્યેા. suck, એઠના સ્નાયુએથી મોંમાં શૂન્યાવકાશ બનાવી દૂધ કે પ્રવાહી ચૂસવું. (૨) ધાવવું. sucker. ચૂસ. (૨) આગંતુક અંકુર કે કેટલાંક ઝાડના પ્રકાંડના ભૂમિગત ભાગમાંથી ઊગતી વનસ્પતિ. (ર) મુખ્ય થડની બાજુમાં જામફળ કે દાડમના છેડનું ઊગવું, એ જ પ્રમાણે કેળ પણ ઊગે છે. (૩) સંસંજક અંગ, જેની સાથે યજમાનને પરજીવી વળગી રહે. (૪) અંત:ભૂતરી. suckering. તમાકુના છેડ પર ઊગતી પાર્શ્વશાખાએ અથવા ચૂસાને દૂર કરવા; આવા પ્રકારની પ્રક્રિયાથી સારાં પાન ઊગી શકે છે, પાંચ અથવા છ પર્ણ અક્ષની ટોચ પર બ્રશની મદદથી કાપરેલનું ટીપું મૂકવામાં આવે છે. (૨) ચૂસા ઉગાડનાર (વનસ્પતિ).
sucking. ચૂસતું. s. insects. ચૂસક અંગેાવાળા, ભીંગડાં ધરાવતાં કીટકા કે જ એવાં જંતુએ. s, lice. Anoplura શ્રેણીની ઉપશ્રેણી Siphuculata sp. Linognathus sp. Solenoptes sp. ઢાર, ભેસ, ડુક્કર, ઘેાડા, બકરાં, ઘેટાં અને કૂતરાંને લાગતી જ. suction. ચૂસણ, રોાષણ, અવશેષણ. (૨) હવાને અંશત: શૂન્યાવકાશ પેદા કરવા, જેથી વાતાવરણના દબાણથી પ્રવાહી પ્રવેશી શકે. (૨) મેાલ્ડખે હળતું વળેલું કુંછું. s. fan. ઉપણવાનું યંત્ર, જેમાં ફેતરાં ભૂસાને ચૂસીને દાણાને છૂટા પાડનાર યંત્ર. પંખા જેવાં પાનાં. s. head. ચૂસક શીષૅ. s. pump. ચૂસક પંપ. (૨) લંખ કે સમસ્તર સિલિંડરવાળા પિસ્ટન કે વ!વની મદદથી પાણીને ઉપર ખેંચનાર પંપ. sucktorial. ચૂસક, ચૂસવાની ક્ષમતાવાળું. suckle. ધવરાવવું, સ્તન્યપાન કરાવવું, દૂધ પીવરાવવું. sucklings. માલ પ્રાણીનું દૂધધાવણ પીતાં ધાવતાં બચ્ચાં,
608
sugar
ધાવણ છેડાવવામાં આવ્યું ન હેાય તેવાં (બચ્ચાં) sucrose. 1,H。。O11 સૂત્ર ધરાવતું શર્કરા દ્રવ્ય, શેરડીની એટલે ઇક્ષુ શર્કરા. શેરડી, જુવાર અને સામાન્ય રીતે વનસ્પતિના રસમાંથી બનાવવામાં આવતી શર્કરા; કેટલાક સંજોગામાં તેનું ડેકટ્રેઝ અને લેગ્યુલેસમાં વિભાજન થાય છે. Sudan grass. Sorghum sudanense (Piper) Stapf. નામનું સુદાન ધાસ તરીકે ઓળખાતું મૂળ અાકિાનું, ગરમ પ્રદેરાને અનુકૂળ ખનતું, વર્ષાયુ ધાસ, જે ઊંચી કે આલ્કલાઈન ભૂમિમાં થઈ શકતું નથી .. g. ascochyta leaf spot. Ascocyta sorghi. નામના જંતુથી સુદાન ધાસને થતા એક રાગ. S. g. red leaf spot Collectotrichum graminicolum. નામના જંતુથી સુદ્દીન ઘાસને થતા એકાગ. S. g sooty stripe. Rumulishora sorghi.નામના જંતુથી સુદાન ધાસને થતા એક રાગ. sudor. પરસેવા, sudorific. વેદકારક, પરસેવેા કરનાર (ઔષધ). suds. સાબુ અને પાણીનું ફીણ. suet. ઢોર અને ઘેટાં જેવાં પ્રાણીએના મૂત્રાશય અને કમરના કઠણ, ચરબીયુક્ત મીણ જેવે માંસલ ભાગ, જે રસામાં તથા ટેલે) બનાવવા ઉપયેગી થાય છે. saffrutescent. તળ આગળ અંશત: કષ્ટક અને દીર્ધાયુ ઢાય અને ઉપર શાકીચ હાચ તેવી વાર્ષિક વૃદ્ધિ ધરાવતી વનસ્પતિ. sugandh rohisha. મહારાષ્ટ્ર, કર્ણાટક અને કરળમાં થતું એક પ્રકારનું ઘાસ, જેનાં પાનમાંથી સુગંધી તેલ મળે છે. sugar. શર્કરા, ખાંડ, સાકર. (૨) કાર્યાંદિત – કાર્બોહાઇડ્રૂટ સમૂહનું જલદ્રાવ્ય પાસાદાર અને ગળપણવાળું ગમે તે દ્રશ્ય. s. apple. સીતાફળ. s. beet. ખીટ; Beta vulgaris L. var. rapa Dum. નામની દ્વિવર્ષાયુ શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં મૂળનો ઉપયાગ ખાંડ બનાવવા માટે થાય છે અને જેમાં 12 થી 18 ટકા શર્કરા

Page #615

sugarcane
609
sugarcane
હોય છે. s. palm. ગોમતીપામ નામનું grasshopperશેરડીને તીતીઘોડે. વૃક્ષ, જેના રસમાંથી ખાંડ બનાવવામાં s. c. grassy shoot. શેરડીને થતો આવે છે. s. sorghum. દેવધન; એક વિષાણુજન્ય રોગ, જેમાં પાશ્વય કલિકા પ્રકારની જુવાર, જેના સાંઠા અને પાંદડાં થાય છે અને સાંઠે સુકાઈ જાય છે. s. માંથી ગળપણ મળે છે.
c. gummosis, Xanthomonas sugarcane. 212.1; Saccharum officie vasculorum. Hizal vigeni 212312 _narum L. નામને ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર, થત એક રાગ s. c. internode ઉત્તરપ્રદેશ અને પંજાબમાં થતે ભારતને borer. શેરડીની પિરાઈને ગાં વેધક મહત્ત્વને એક પાકડિયે પાક; જેના રસ- કીટ. s. leaf hopper. Pyrilla માંથી ખાંડ બનાવવામાં આવે છે. ભારતમાં છેerbusalla Wik, નામને શેરડીને 50 લાખ એકર કરતાં વધારે વિસ્તારમાં કીટક. s. c. mealy bug. શેરડીને આ પાકને ઉગાડવામાં આવે છે, તેના ચીકટ. s. c. mite. oligonychus રસમાંથી ગોળ પણ બનાવવામાં આવે છે. (Parametrangchus) indicus Hirst. ભારતમાં વિસ્તારની દષ્ટિએ 60 ટકા અને નામની શેરડીની રાતી ઈતડી. s. c. ઊપજની દષ્ટિએ 50 ટકા જેટલું આ mosaic. શેરડીને એક વિષાણુજન્ય પાકનું મહત્તવ છે. મધ્યમ પ્રકારની પાણીને રોગ. s, c• pineapple disease, નિકાલ ધરાવતી ભારે જમીન અથવા Ceratostonella paradoxa. નામના ખૂબજ કાર્બનિક દ્રવ્યો અને ભેજ ધરાવતી જંતુથી શેરડીને થતો એક રોગ, જેમાં હલકી જમીન તેને વધારે અનુકૂળ છે. છાલની નીચેની બહારની પેશી લાલ થાય તેને 30-10 ઈંચ વરસાદ આવશ્યક છે છે અને મધ્યભાગ મેશ જે કાળે બને અને 10-12 માસની તેની મર્યાદા છે. છે. s. c. pink mealy bug. પંજાબ અને ઉત્તર પ્રદેશના પર્વતીય Saccharicoccus sacchari. નામના વિસ્તારોમાં ઉગાડવામાં આવતી શેરડી કીટનો શેરીને થતા ઉપદ્રવ, જેમાં કીટ વહેલી પાકે છે. એક સાલી શેરડીને ઉગા- શેરડીને રસ ચૂસે, જેથી શેરડી સુકાઈ ડવા માટને અનુકળ સમય ડિસેમ્બરથી જાય છે. s. c. red rot Glomerella એપ્રિલ સુધી ગણાય છે. s. c. black tucumanensis Ark and Muller. bug Macropes excavalus Dist. 1741 Colletotrichum falcatum Weનામને શેરડીને કીટ જેનાં ડિંભ અને nt નામના જંતુથી શેરડીને થતો એક પુખ્ત સજીવ શેરડીને રસ ચૂસે છે. S. 3151. . c. rind disease. C. Breeding Institute. auch- Pleocyta sacchari. નામના જંતુથી નાડુના કેઈમ્બતુરમાં સ્થાપવામાં આવેલી શેરડીને થતો રોગ, જેમાં શેરડીના પ્રકાંડ શેરડીના સાધન માટેની સરથા, જેમાં ૫૨ અનિયમિત કાળા ડાઘા લાગે છે, ગર શેરડી અંગેની અનુસ્નાતક તાલીમ આપ- સડવા માંડે છે, તેની ગાંઠે સંકેચાવા • વામાં આવે છે. s. c. brown leaf માંડે છે. અને છાલ પર કાળા ગૂંચળાં spot. Cercospora longipes. 11 Hal in full 2014 3. S. c. root જંતથી શેરડીને થતો એક રોગ, જેમાં borer. Emmalocera depressellet શેરડીનાં કેન્દ્ર વલામાં લાલ ડાઘા દેખાય swinh. નામને શેરડીનાં મૂળને કરતે છે અને મધ્યમાં ઘાસ જે રંગ થાય છે. કીટ. s. c. rust. Puccina kuchnic s. c. bunga. Aeginetia indica. Puccinia erianthi. 11Hai org. નામને શેરડીનાં મૂળને પરવી. . c. થી શેરડીને થતો ગેરુને રોગ. s. c. eye spot. Helminthosporium shoot borer. Chilotraea infusacchari. થી શેરડીને થતો રેગ. s. c. scatellus Snell. નામના ડંખવેધક કુ કે.-૩૯

Page #616

sugarcane
610
sulphate
જંતુથી પ્રકાંડને થતી હાનિ, આ જંતુ – જેમાં તેનાં પાન પર પીળાં ડાધ પડે છે. ઈયળ પ્રકાંડને કેરી એક કરતાં વધારે sugared honey. દાણાદાર મધ. ગાંઠને હાનિ પહોંચાડી શેરીમાં દર sulline w૨ના કુળનું પ્રાણ. suine, બનાવે છે. s. c. stalk borer. ફકરના માંસમાંથી મળતું ચ૨બીજ દ્રવ્ય, Chilotraea auricilia Ddgn. શેરડીને જેનું માખણ બનાવવામાં આવે છે. હાનિ પહોંચાડતા કીટક. s. c. stem suint, ઘેટાની પ્રદથિમાંથી સ્રવતો borers, Bisetia stentella Hm- જલદ્રાવ્ય પરસેવો, આ અશુદ્ધિ ઊનની ps. નામની શેરડીના સાંઠા પર, જમીનથી સાથે રહેવા પામે છે. 2 થી 4 ફૂટ ઉપરના ભાગમાં પડતી ઈયળ જે sulcate ખાંચાવાળું. ઉપરની તરફ દર બનાવી તેને રસ ચૂસ્યા કર sullage, sewage. વિમલ; પ્રવાહી છે, પરિણામે શેરડી પવનને ઝપાટ લાગતા કચરો, જેમાં મોટા પ્રમાણમાં વનસ્પતિનાં પડી જાય છે જયારે Procerus indicus પોષક દ્રવ્ય હોય છે, અને જે શેરડી, Kapur; Chilo tumidicostali, શાકભાજી અને ચારા માટેનું ઘાસ ઉગાડHmps. Raphimatopus ablutella વાના કામમાં આવે છે. આ કચરાને Zell. નામની ઈયળે પણ શેરડીને ભારે મંદિત કર્યો ન હોય તો તે વનસ્પતિની હાનિ પહોંચાડે છે. s. c. stem ca- વૃદ્ધિને નુકસાન પહોંચાડે છે. nker. Ustilago sacchari.A 21212 sulphadiazine. 36819514 24થતો રોગ, જેમાં શેરડીમાં કાળાં ભૂકા ડાયાગ્રાઈન નામનું ઝેરી રસાયણ, જેને જેવું થાય છે. s. c. termites, પક્ષીઓ અને પ્રાણુઓથી થતા અનેક શેરડીની કળીઓને ખાઈ જતી ઊધઈ પ્રકારના સંક્રામક રોગોમાં ઉપયોગમાં 8. c. top shoot borer. Scirpo- 2914i 2012 , sulpha drug. phaga nivella Fabr.
આક્રમણકારી સૂક્ષ્મજીની સામે પ્રતિજૈવ કીટ, જે શેરડીના ટોચનાં પાન ખાઈ જાય અસર નીપજાવવા માટે પ્રાણીઓને આપછે. s. c. trash. શેરડીનાં સૂકાં પાન. વામાં આવતાં જીવાણુ સ્થિરક ઔષધોને s, c. whip smut. Ustilage સમૂહ, જેમાં સલ્ફા નિલામાઈડ, સલ્ફાcitaminoa Syd. નામના જંતુથી ડાયાઝાઈન, સફાથાચાલ, સફાપિરિ. શેરડીને થતો એક રોગ, જેમાં તેના પ્રત્યેક ડીન, સફાગ્વાનિકીન સલ્ફામેટાઝાઇન, સાંઠા પર ચાબુક જેવી રચના બને છે સલ્ફાકિવને કસેલીન ઇ.ને સમાવેશ થાય અને શેરડી છેવટે મરી જાય છે. s. c. છે. sulphamate. સફામિક એસિડનું whitely, Aleurolobus barodensiડ ધાસપાત નિયંત્રક ૨સાયણ. : Mask, શેરડીમાં પડતો કીટ, જે તેનાં nilamide. જે પેરા-એમિને એન્જીન પાનને રસ ચૂસી જાય છે, અને તેને ફીકાં - સફાનિલામાઈડ તરીકે ઓળખાતું બનાવી દે છે. s. c. wilt. Cebhalo- દ્રવ્ય, જેમાંથી સનેમાઈડ બનાવવામાં storium sacchari.થી શેરડીનાં આવે છે અને તેને ઉપયોગ પ્રાણીઓનાં પાનને લાગત સુકારાને રોગ. s. c. અનેક દર્દી પર કરવામાં આવે છે yellowing disease. શેરડીને sulphate. એમનિયમ સલફેટ જેવું પીળી બનાવી તે તેને થતો એક દેહધમય સકયુરિક એસિડનું લવણ. s. of alપગ, જેમાં ટોચથી છેક મૂળ સુધી શેરડી minium, એલ્યુમિનિયમ સલફેટ. s. પાળી પડે છે, મધ્ય ભાગ લી રહે છે of ammonia. એમેનિયમ સફેદ. અને છેવટે પડી જાય છે. 8. c.yellow s. of copperકપર સલ્ફટ, એટલે leaf spot. Cercospora kopkei. મારવું, જે જંતુનાશક દ્રવ્ય છે. s. of નામના જંતથી શેરડીને થતો એક રોગ, iron. ફેરસ સલ્ફટ. s. of lime

Page #617

sulphitation
611
sulphur
કેલ્શિયમ સલફેટ. s. of potash. પેટેશિયમ સલફેટ નામનું પેટેશિયમ કલે- રાઈડની મેગ્નેશિયમ સલફેટની સાથે પ્રક્રિયા કરીને બનાવવામાં આવતું રસાયણ, જેમાં 4 થી 52 ટકા KO હોય છે, જે જલદ્રાવ્ય છે અને પાકને તે તરત જ આપવામાં આવે છે. મ્યુરિટ પોટાશ કરતાં તમાકુ, મરચી, બટાટા અને ફળ ઝાડને તે વધારે ઉપયોગી નીવડે છે. જમીનમાં તે ઍસિડ અવશેષને રહેવા દે છે. s. spoilage.ડબામાં પેક કરવામાં આવતી વસ્તુઓમાં થતો બગાડ, જેમાં હાઈડ્રોજન સલ્ફાઈડ બને છે તેથી પેક કરેલી વસ્તુઓ કાળી પડે છે. sulphitation. ગંધકનાં લવણે અથવા સલ્ફરસ ઍસિડેનાં દ્રાવણમાં શાકભાજી
જેવા પદાર્થોને બોળવાની પ્રક્રિયા. sulphite. સંધરેલાં બટાટા, ગાજર ઇ.નું ઑકિસડેશન – ઉપચયન થતું અટકાવવા ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું સફયુરિક ઍસિડનું લવણ. sulphofication, મોટા ભાગે સૂક્ષ્મ
જીવોનાં કાર્ચથી કાર્બનિક અથવા અકાબનિક સંયોજનથી સ્વતંત્ર રીતે ગંધકનું થતું ઓક્સિડેશન, Sulphonamide. પશુ રોગનાં ઉ૫યોગમાં લેવાતા સફાનેમાઈડ અને તેનાં વ્યુત્પન્ન ઔષધે, જેમાં સફાનિલ માઈડ, સફાપિરિડીન અને સલ્ફાથાનને સમાવેશ થાય છે. suphonated oil. અંશત: જલદ્રાવ્ય બનાવવા માટે સક્યુરિક એસિડ અથવા તેની સાથે ગાઢ રીતે સંકળાયેલાં અન્ય કાનું બનાવવામાં આવતું તેલ, જે જંતુ નાશક છંટકાવ માટેના સંયોજનમાં ઉમેરવામાં આવે છે. sulphur, ગંધક; s. સત્તા ધરાવતું
જય અદ્રાવ્ય, પીળું ખનિજ તત્વ, જેને વનસ્પતિ સલફેટ (So4) આયન તરીકે ગ્રહણ કરે છે; ઘણાં પ્રોટીન, ઝવદ્રવ્ય, પાસ અને વનસ્પતિ - પ્રકાંડેનું ઘટક છે, હરિત દ્રવ્યના નિર્માણમાં તે સહાયભૂત
બને છે, સંશ્લેષિત તેલમાં તે સહાયભૂત થાય છે. શિખીવર્ગની વનસ્પતિઓમાં ગાંઠના નિર્માણમાં તે ઉપયોગી બને છે. ભૂકારૂપે જંતુન તથા ફૂગમારક તરીકે તે વર્તે છે. ધુમાડે આપવા અને રંગહારક તરીકે તે ઉપયોગમાં આવે છે. જમીનની અમ્લતામાં તે વધારો કરે છે, માટે જમીનની અલકલીયને ઓછી કરવા માટે તેને ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. કાંદા, લસણ,કેબી, મૂળા, ટર્તિપ, મગફળી, ચણા, તથા આલ્ફાલ્ફા જેવી શિખી વનસ્પતિમાં તે મોટા પ્રમાણમાં હોય છે. એ જ પ્રકારની વનસ્પતિ ગંધવાળી જમીનમાં સારી રીતે વૃદ્ધિ પામે છે. s. bacteria, ગંધક જીવાણું જમીનમાં ગંધકને સલ્ફયુરિક ઍસિડમાં પરિવર્તિત કરતા જીવાણુ અને આમ કરીને વનસ્પતિ દ્રાવ્ય માટે આવચેક અન્ય કેટલાંક ખનિજ પૂરાં પાડે છે. s, deficiency. ગધકની ઘણુપના પરિણામે વનસ્પતિમાં નીપજતી અવસ્થા, જેના કારણે નવાં પાન પીળાં પડે છે, મૂળ અને પ્રકાંડ ખુબ લાંબાં થાય છે, ફળઝાડમાં ફળ લીલાશ પડતાં થાય છે, તેને રસ ઘટે છે અને છાલ જાડી થાય છે. s. dioxide. So, ગંધકને બાળતાં નીપજતું સાજન, જેને ઉપયોગ કેટલાક પ્રકારનાં જંતુઓને નિયંત્રણમાં લેવા ધુમાડે કરવા માટે થાય છે. સૂકાં ફળ પર બાઝેલી
બને તે દૂર કરે છે અને ઊનને ધવા માટે કપાયેગી બને છે. s, dust. 7. એની સામે ઉપગમાં લેવામાં આવતો ખૂબ જ ઝીણું બનાવવામાં આવતા ગંધકને ભૂકો, જે ફૂગનાશક તરીકે પણ ઉપયોગમાં આવે છે. s. fume. ગંધકને ધુમાડે. s, fungicides. ફૂગને નાશ કરવા ઉપયોગમાં લેવામાં આવતા ગંધકને ભૂકે. slime spray. જલાન્વિત - હાઈટેડ ચુન અને ગંધકના ઝીણા ભૂકાનું મિશ્રણ, જે ફૂગ મારક પ્રક્રિયામાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. s. powder સફરજન પરની બ, જંતુઓ ઇ.ની સામે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતો ગધકને ભૂ.

Page #618

sultry
sulphurate. રંગહારક તરીકે ગંધકની સાવજત આપવી. sulphurous. ગંધક જેવું, ગંધકના રંગ જેવું, ગંધક સંદેશ. sulphuratted. ગંધકવાળું (સંયેાજન). sulphuric. અતિ ઉચ્ચ મિશ્ર પ્રમાણમાં ગંધક ધરાવતું, સન્ચુરિક, s. acid. ગંધકને તેાખ; સલ્ફ્યુરિક ઍસિડ; H,SO સૂત્ર ધરાવતા ગાઢા, ભારે, અતિશય ક્ષારક, પ્રાણી અને વનસ્પતિ પેશીઓનું વિઘટન કરનાર તૈલી પ્રવાહી, જે જલબંધુતા ધરાવે છે અને સુપરફૅસ્ફેટ ખાતર બનાવવા માટે કામમાં આવે છે. આ માટેની પ્રક્રિયા મદ્રાવ્ય રોક ફોસ્ફેટને દ્રાવ્ય અને ઉપલબ્ધ રૂપમાં ફેરવવાથી શકય બને છે. sulphu ring. ફળ અને શાકભાજીની વનસ્પતિને સલ્ફરડાયા સાઈડની માવજત આપવી, જેથી આ દ્રબ્યાનું રંગહરણ થાય છે, ઉત્સેચકીય અને ઑક્સિડેટીવ પરિવર્તના ઓછાં થાય છે અને જંતુ સંક્રમણ – ચેપ નિયંત્રિત થાય છે. સલ્ફયુરિક ઍસિડનાં કાવામાં બાળીને ફળ અને શાકભાજીને ગંધકની માવજત આપવામાં આવે છે. આ માટે સેડિયમબાચસલ્ફાઈટ અને પેશિયમ મેટાબાચસફાઇટના પણ ઉપયાગ કરવામાં આવે છે. ગંધકને બાળીને સલ્ફર ડાયાફ્સાઈડના ધુમાડા પણ આ સૌ પદાર્થાને આપી શકાય છે. sulphurize. જુએ sulphurate. sulphurous, નિમ્ન સંયાજિત પ્રમાણમાં ગંધયુક્ત (દ્રવ્ય). s. acid. HqSO; સલ્ફર ડાયેાક્સાઇડ અને પાણીના મિશ્રણથી રંગહારક તરીકે તથા ફળેના રસેને જાળવવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવત ઍસિડ.
sultry. ધામ, ગરમ (વાતાવરણ). summer fallow. ભાવિ પાકની પૂર્વ તૈચારી રૂપ ઉનાળા અગાઉ કે તે દૂરમિયાન હાથ ધરવામાં આવતી ખેડ-પ્રક્રિયા. s. house. છાચાવાસ, ગ્રીધર. s. potherbs or greens. ઉનાળા ફરમિયાન પાન માટે કુંડામાં ઉગાડવામાં
.612
sunflower
આવતાં શાકભાજી. s. savory. Natureia hortensis. L. (Calamintha hortensis L.). કારમીરમાં થતી શાકીચ વનસ્પતિ, જેનાં પાન અને પ્રકાંડના ઉપયોગ ખાદ્ય સામગ્રીને સુવાસિત બનાવવા માટે થાય છે. s. squash. કાળું, સફેદકાળ; Cucurbita pepL. નામનું સુંવાળી છાલ, મલાઈ જેવું સફેદ, લગભગ નળાકાર, ચળકતા ગરવાળું, મેટું, ચટાપટાવાળું ફળ, જે રાંધવામાં ઉપયાગી બનતું નથી, તેમાં પ્રજીવક - સી’ છે,
sun. સૂર્ય, સૂરજ. s. berry. પરપેાટી, પેાપડી, sburn. ફળના ઝાડને અતિ ગરમીથી પહેાંચતી હાતિ, જેમાં તેનાં પાન અને ફળને ઝાળ લાગે છે. અલ્પ આર્દ્રતા અને ભારે પવન ફૂંકાતા હોય ત્યારે દહનની ભારે અસર થાય છે. ઝાડના થડને આવરણ લપેટીને, નાનાં ઝાડ કે છેડને છાયા ગાપીને, પવનના મારાને અટકાવતી વનસ્પતિને ઉગાડીને, યેાગ્ય સમયાંતરે સિંચાઈ આપીને, થડ પર ચૂનો લગાડીને: આવા પ્રકારની પ્રક્રિયાઓ કરીને ગરમીની સામે ફળઝાડને રક્ષણ આપી શકાય છે. s. clover. રણમેથી. s. – curing. કૃત્રિમ ગરમીથી નહિ પણ સૂર્યના તડકામાં સૂકવવાની હાથ ધરવામાં આવતી પ્રક્રિયા. s. drying. ઉષ્ણતામાન, આર્દ્રતા કે વનના પ્રવાહ જેવા નિયંત્રિત પરિસ્થિતિનું નિર્માણ કર્યા વિના ફળ જેવી પેદાશને સૂર્યની ગરમીમાં સૂકવવાની પ્રક્રિયા. s. - seald. સૂર્યની ગરમીથી કેટલાંક બ્રાડને લાગતી ઝાળ. s. stroke. લૂ લાગવી, જેથી પ્રાણીઆ તૂટી પડે છે. (ર) સૂર્યાધાત. sunny. સૂર્યના પ્રકાશ જેવું પ્રકાશિત, સૂર્યના તડકામાં ખુલ્લું કરેલું અથવ. તેથી ગરમ બનાવેલું. sunflower. સૂર્યમુખી, Helianthus annuus L. નામને મૂળ કેનેડાના, પણ અહીં થતા ઢાર, ખરબચડા, નામિલ થડ અને બગીચા વનસ્પતિ તરીકે ઉગાડવામાં આવતા રોલા માટેના ડ, રેનાં બી ઢાર, મરઘાં-બતકાં, ડુક્કર માટે પાક

Page #619

sunn...
613
superphosphate ખેરાકની ગરજ સારે છે, અને જેને સ્પતિને થતા વાહને વિસ્તાર. (૨) ઉપરપીલીને કાઢવામાં આવતું તેલ રસેઈ, કચું. છેલ્લી દાઝ. બર, સાબુ, રંગ, રોગાન, તાર્નિશ, ઇ. superheat. ઉકલન બિંદુ ક૨તાં બનાવવા ઉપયોગી છે. તેલ કાઢી લીધા વધારે ગરમી. (૨) અતિ ઉષ્ણ. પછી અવશેષ રહેતા ખેળનું ખાતર બને છે, superhive, મધપૂડાને, ઉ૫ર તરફને જેમાં પ્રોટીન દ્રવ્ય હેઈ ઢેરના ખેરાકની ખસેડી શકાય તેવો ખંડ. પણ તે ગરજ સારે છે. સૂર્યમુખીનાં છાલ- superincumbent. કશાકની ઉપર છેતરાંને હેરને પથાર બનાવી શકાય રહેતું. (૨) ઉપરિસ્થિત. છે. s. f, leaf spot. Alternaria superinduce. વધારા તરીકે વિકસિત teuis. નામના જંતુથી સૂર્યમુખીને થતો કરવું – પ્રેરવું. રોગ.
supermarket. સર્વવસ્તબજાર. sunn hemp- શણ, જુઓ sann- superior. ઉપરનું, ઉત્કૃષ્ટ, અન્ય અંગ hemp s. h. hairy caterpillar. પર ચડતું, ઊગતું. s. Bold. સૌરાષ્ટ્રની Utethejo bhulchellaL નામની શણમાં કાઠિયાવાડ બોલ્ડ' નામે જાણીતી ભાંયપડતી પાન ખાતી ઈયળ. s.h, mosaic. સિંગ, જેમાં એક અથવા બે સિંગ હેય શણને થતો વિષાણુજન્ય ફગ, જેમાં પાન તેવાં મેટાં ફેફાં હોય છે. આ મગફળીમાં ચીમળાઈ જાય છે. s. h. powdery 47 ટકા જેટલું તૈલીદ્રવ્ય હોય છે. s. mildew. Oidium erysiphoides cervical, અધિગ્રીવા. *s. vena અને Leneillula taarica. નામના જંતુથી cava. ઊર્ધ્વ મહાશિરા. શણને થતો રોગ. s. h. rust Uro- supermolecule. સંયુક્ત પણ. (૨) myces decoratus.થી શણને થતો ગેરુને ભૌતિક ઘટક તરીકે વર્તતા અણુઓનું RI". s. h. wilt. Fusarium udum યોજન. var. crotalariae. થી શણને થતો રોગ,
taariae, યા ાણને થતા રોગ, supernatant. સપાટીની ઉપર તરતું. જેમાં છોડ કળા પરિપકવ બને છે અને superparasitism. પ્રાથમિક જાતિના તેનાં પાન પીળાં પડી ચીમળાઈ જાય છે. બે કે તેથી વધારે પરજીવીઓની પરિsuper. મધપૂડામાં ઉમેરાયેલે ઉપર સ્થિતિ.
અથવા વધારાને ખંડ, જેમાં મધમાખી superphosphate. સુપરફેટ; મધ અને ફળને રસ મૂકે છે. (૨) સુપર ભારતમાં વ્યાપક રીતે ઉપયોગમાં લેવામાં ફેટ માટેનું સામાન્ય પૂર્વપદ. (૩) ઉપરિ આવતું ફેરિક ખાતર; સલ્ફયુરિક અર્થસૂચક પૂવગ. s. compost. જુઓ ઍસિડની સાથે શેક ફોટના ભૂકાની farmyard manure.
પ્રક્રિયા કરીને સુપરફેસફેટ બનાવવામાં superciliary. ભ્રમરનું, આંખ ઉપરનું. આવે છે. આ મિશ્રણમાં મેકેશિયમ supercritical flow. ક્રાંતિક વેગ- ફેટ અને કેલ્શિયમ ફોસફેટ લગભગ માન કરતાં વધારે વેગમાન ધરાવતો સરખા પ્રમાણમાં હોય છે, તેને સિંગલ પ્રવાહ.
ફેસ્લેટ, ડાયકેશિયમ ફોસ્ફટ અને ટ્રિપલ superfecundation. part super- સુપરફેફેટ એવી ત્રણ કટિમાં બનાવવામાં
fetation. superfetation. Olcul. આવે છે. ફેરિક ઍસિડ જલદ્રાવ્ય છે વસ્થા દરમિયાન, એકવાર ગર્ભ રહ્યા પછી, પણ જયારે તેને જમીનમાં નાંખવામાં ગર્ભિણીને બીજીવાર ગર્ભિણી બનાવવી. આવે છે ત્યારે કેલ્શિયમ, લેહ અથવા superficial. બાહ, ઉપરછલું, સપાટી એલ્યુમિનિયમ ફેસ્લેટને અવક્ષેપ થતાં પરનું, ઊડે જતું ન હોય તેવું, ઊંડાણરહિત. તરત જ અદ્રાવ્ય ફેરફેટના રૂપમાં ફેરવાયા s, scald. સડો કરનાર ગિથી વન- છે; આ પ્રક્રિયાને જમીન અસ્લીય કે

Page #620

supersonic
614
surface
ક્ષારીય છે તે પર આધાર રહે છે. બધા supra, – ઉ૫રિ, અદ્ધિ અર્થસૂચક પૂર્વગ. જ પ્રકારના પાક અને બધા જ પ્રકારની supraanillany. અધિઅક્ષય. જમીને ને તે અનુકુળ બને છે. અશ્લીય supraclavicle. હાંસડીની ઉપર જમીનમાં સેન્દ્રિય ખાતરની સાથે, વાવણી આવેલું. કરવા અગાઉ કે તે દરમિયાન, તેને supracortical. ઊર્વ પ્રાંતસ્થા, ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.
અધિબાધક. - supersonic. પરાકાવ્ય, પરાધ્વનિક. supramammary lymp glasupervisor. પર્યવેક્ષક.
nd. અધિદુધ લસિકાગ્રંથિ. suphaid - khus. $ 22125 તરીકે તથા ઉત્તેજના આપવા માટે ઉપયોગમાં
supramaxillary. ઊર્ધ્વ અધિહન્વીય. લેવામાં આવતો જંગલી કંદ.
supraorbital. અધિનેત્ર ગોલકીય. supota. Parkia roxburghii G.
suprarenal. અધિવૃક.
surajmukhi, સૂર્યમુખી, સૂરજમુખી. Don' નામનું આસામમાં થતું ખાદ્યફળનું નાનું ઝાડ.
suran. Ziziphus rugusa Lamk. supplement. પૂરક, અનુપૂરક. (૨)
' નામનું ઉત્તર પ્રદેશ, બિહાર, મધ્ય પ્રદેશ, અન્ય દ્રવ્યની ઊણપ પૂરવા ઉમેરવામાં માં થતું ખાદ્ય બદરી ફળ. (૨) સૂરણ. આવતું દ્રવ્ય. (૨) ઉમેરે કરે. (૩) surculose. surculous. ચૂસક મૂળભૂત રીતે વિશિષ્ટ પિષક તત્ત્વની દષ્ટિએ પેદા કરનાર. વધારે સમૃદ્ધ ખાદ્ય મિશ્રણ, જેને પશુ Surehead. કોબીની સુધારેલી જાત. આહારમાં ઉમેરો કરવામાં આવે છે, અને surface. પૃષ્ટ, સપાટી, કોઈપણ જે એક કે બે પોષક દ્રવ્યો પૂરાં પાડે છે. પિંડ કે દ્રવ્યની બહારની બાજ. (૨) ધનsupplemental irrigation. વસ્તુના છેડાની મર્યાદા. s. colour. સાધારણ રીતે સારે વરસાદ થયે હોય પાકતા કે પાકેલા ફળને લાલ રંગ – બાહ્ય તેમ છતાં વર્ષના અમુક સમયે કેટલાક રંગ. (૨) પૃષ્ઠ-સપાટી પર રંગ. s. પાક માટે પૂરતું ન હોય તેવા cooler. પૃષ્ઠશીતક. s. creep. હવાના પાક માટે તેના વિસ્તારોમાં વધારે પેદાશ ઘસારા દરમિયાન થતું એક પ્રકારનું ભૂમિ મેળવવા આપવામાં આવતી પૂરક સિંચાઈ. સંચલન. s. cultivator. જમીનનું supplementary crop. પૂરક પડ, પૃષ્ઠ કે સપાટી ખેડનાર હળ. s. પાક. s. host. પૂરક યજમાન.
floating weeds. *24 or 41112741 supply પૂરું પાડવું, પૂર્તિ અર્થસૂચક. s. પાણીની ઉપર તરતી વોટરહાયાસિન્થ bowl. પૂર્તિપાત્ર પ્રદાચપાત્ર. s. line. 21701 49241a. Wolfjia Lemma પ્રદાય રેખા. s. schedule. પૂર્તિ અને Azolla. પાણીની સપાટી પર પૂરા અનુસૂચિ – પરિશિષ્ટ.
આવરણરૂપે છવાઈ જાય છે, જે મસ્ય support. આધાર, ટકે, અવલંબન. સંવર્ધન માટે આવશ્યક નથી. s. low(૨) ટેકો આપવો, આધાર આપે. પૃષ્ટપ્રવાહ, પૃષ્ટ અ૫વાહ. s. friction. supporting structure. અવલંબક પૃષ્ઠઘર્ષણ. s. grasshopper, ખપેડી. માળખું – સંરચના – અવ . s. tiss- s. heater, yearys. s. irrigaue. અવલંબક પેશી.
tion. પાકના ઉપયોગ માટે જમીનના suppression. કેઈ ભાગ કે અંગને પૃષ્ઠ પર પાણીનું વિતરણ અથવા
-વિકાસ, નિરાધ. suppressive સંગ્રહ માટે ચાસમાં પાણી ભરી દેવું. s. નિરોધક, દમનકારક.
organism, પૃષ્ઠ સૂયમ છવ - સજીવ. suppuration: પાકવું, પરુ થવું. 8. run-off. ye 14916. s. sea

Page #621

surgery
s.
ling. પાણીને અપ્રવેશ્ય બનાવવા પૃષ્ઠ પરના કણેને સંઘનિત મનાવવા. soil, પૃષ્ઠમીન. (૨) સામાન્ય રીતે ખેડ દરમિયાન ખસેડાતી માટી. s—sown. જમીનના પૃષ્ઠ પર વાવવામાં આવેલાં (બી). s. tension. પૃષ્ઠતાણ; માટીના કણની આસપાસના પાણીના કણ પર અંદરની બાજુએ થતું ખેંચાણ, આ ખેંચાણુ માટીના કણની સપાટીની વક્રતા પર વધે છે. s, water. નદીનાં વહેતાં પાણી દ્વારા અથવા તળાવ, સરોવર, જલારાયા કે કૃત્રિમ જલાગારોમાંથી આપવામાં આવતું પાણી; નદીનું પાણી તે પર બાંધવામાં આવેલા બંધમાંથી નીકળતી નહેર દ્વારા અને મેાસમ અનુસાર આપવામાં આવે છે. તળાવેશને વરસાદ દ્વારા પાણી મળે છે અને વનસ્પતિ તળાવની બાજુએનું રક્ષણ કરે છે. આ જળાશયે માંથી ગુરુત્વાકર્ષણના મળે વહેવડાવીને પાણી આવે છે.
આપવામા
surgery. શૈયચિકિત્સા, શસ્ત્રક્રિયા,
વહાડકાપ.
615
surinam cherry. Eugenia uniflora . નામના પિતંગા તરીકે ઓળખાતા નીલગીરી.૫૨ 1500થી 2000 ફૂટની ઊંચાઈ પર થતા વાડ બનાવવા માટે ઉપયોગી બનતા છેડ. આ છેડનાં ફળ પાતળી ડાળીઓ પર ઝૂમખામાં થાય છે, જેને ગર નરમ, રસાળ હેાય છે. ડ આ વાવીને ઉગાડવામાં આવે છે. s. purslane. Ceylon spinacle. નામની શાકીય વનસ્પતિ.
surmainil, ઘાસચારા માટે ઉગાડવાની વનસ્પતિ.
surplus. વધારાનું, માંગ કરતાં વધારે છત-પુરવઠા ધરાવનાર, surra. સુરા, Trypanosoma evansiથી ઘેાડા, મૃચ્ચર, ઊંટ, ભે`સ, કૂતરા અને હાથીને થતા પ્રાણધાતક રોગ, જે દ્વારને પણ તે લાગુ પડે છે પણ તેની અસર હળવી હે!ચ છે. રાગ તીવ્ર બનતાં ધણા તાવ ચડે છે, ભારે ચેતામય ઉશ્કેરાટ થાય છે, પ્રાણી ગાળ ગાળ ફર્યાં કરે છે, ફરે છે ને પડી
Sussea
જાય છે, દાંત કચચાવે છે, લેહી ચૂસતા ચાંચડના કારણે આ રોગ થાય છે. Surti. સુરત, વડાદરા અને ભરૂચ જિલ્લામાં થતાં રૂને આપવામાં આવતું વેપારી નામ. (ર) કર્ણાટકના નિપાણી વિસ્તારમાં થતી ખીડી માટેની તમાકુ, જેનાં પાન ઠીક ઠીક કુમળાં દ્વેષ છે. (૩) ગુજરાતમાં થતી ભેંસના એક પ્રકાર, જે મધ્યમ કદ ધરાવે છે, જેને દાતરડાં જેવાં વળેલાં શિંગડાં હાય છે અને તે આર્થિક રીતે લાભ થાય તેમ દૂધ આપે છે.
survey, સર્વેક્ષણ. surveyor. ક્ષેત્રફળસૂચક. (૨) સર્વેક્ષક. survival. ઉત્તરવિતતા, suscept. ચોકસ રગત્પાદક દ્વારા સંક્રમણ-ચેપના ભેગ બનનાર ગમે તે વનસ્પતિ કે પ્રાણી, રાગ માટે સંવેદનશીલ (વનસ્પતિકે પ્રાણી). susceptibility. રેગ માટે સંવેદનશીલતા. હાનિકારક કે રેગે!ત્પાદક કારકા સામના કરવાની અશક્તિ – અસમર્થતા; સુગ્રાહ્યતા, ગ્રહણશીલતા. susceptible. સુગ્રાહ્ય, હાનિકારક
અથવા રેગાત્પાદક કારકના સામના કરવા માટે અસમર્થ.
susnialu. ખાદ્યમૂળધારી વનસ્પતિ. suspended compounds. નિલંખિત સંયાજને. suspension. વન, નિલંબત, આલંબન. (ર) કાઈ પ્રવાહી અથવા માધ્યમમાં ઓગળી ગયા
ધસારા
વિના વ્યાસૃત અવસ્થામાં રહેતા વિભાજિત ધનકણે. (૩) પવનના દરમિયાન 0.1 મિ.મી. ના વ્યાસ ધરાવતા રેતી કે ઝીણા કણવાળી માટી કે રેતીનું સંચલન. (૪) પવનના પ્રવાહમાં નિલંખિત બનતા કણા, જે લાંબા અંતરે વહી જાય છે. suspensoid. વ્યાસરણતા, માધ્યમની સાથે સંબંધ ધરાવે નહિ અને દ્રાવણમાં ભળી પણ ન જાય તેવી અવસ્થા. suspensor, વનકારક, આણંખ. Sussex. અંગ્રેજી વર્ગના મરધાં-મતકાં, જેના ત્રણ વર્ગ પડે છે: લાઈટ સસેકસ, રેટ સસેકસ અને સ્પેકલ્ડ સેકસ.

Page #622

susitared...
sustained yield management. કાયમ માટે, વાર્ષિક અથવા આધિક ઈમારતી લાકડું અને અન્ય વન્ય પેદ્વારા મળી રહે તેવી જંગલના કાઈ ઘટકની વ્યવસ્થા. sustenance. જીવન નિર્વાહને ગુણ્, ખારાક. suture. સિવની, સંધિરેખા, ટાંકા. (૨) ખસી ન શકે તેવા બે ભાગેા જોડાયેલા હાય ત્યાં ભાગળની સંધિરેખા. (૩) પાતળી તાંત, રેશમના દોરા કે તારથી, શસ્ત્રક્રિયા ખાદ ચીરવામાં આવેલા અંગાને ટાંકા ઈ જોડી દેવામાં આવે તેવી સ્થિતિ. (૪) વનસ્પતિવિજ્ઞાનના જોડાણની અથવા સ્ફોટન રેખા. (૫) અષ્ટિફળને અનુદચ્ કુલાવે! (૬) સ્ત્રીકેસરની સંધિ રેખા. Suvarnarekha. સુવર્ણરેખા નામની આન્ધ્રની કરી.
swab. કપડાનું ઝાડું; સાફ કરવા માટેના સાધનમાં દ્રાવણ ભરાઈ રહે તેવી વ્યવસ્થા. swallow.(૧) ગળવું. (૨) ચકલી. swwart. દોરડાં થઈ શકે તેવા રેસાવાળી વનસ્પતિ.
swamp. આર્દ્ર, છિદ્રાળુ, કળવાળી જમીન, (ર) કાયમી કે લાંબા સમય સુધી પાણી ભરાઈ રહે અને ઉપર વનસ્પતિનું વ્યાવરણ હોય તેવી કુદરતી જમીન,.sw. cabbage. કલમી સાગ. Ipomoea aquatica Forsk. [Syn. I rehtans Poir. non Convolvulus reptans L.]. નામને જલજ, મધ્યમકદ, સુંવાળાં પાનધારી સદારિત વનસ્પતિ, જેને જમીન અને જલના સંરક્ષણ માટે વાવવામાં આવે છે. s. oak, Casuarina sube rosa Ott. & Diet. નામની નીલગીરીમાં થતી વનસ્પતિ, જેની છાલ ચામડાં કમાવવાના કામમાં આવે છે. ડw. soil. અનૂપ, કળણવાળી જમીન. swan. હંસ. swarm, મધમાખાનું ઝુંડ. (૨) જંતુઓ, પક્ષીઓ, નાનાં પ્રાણીઓ ઇ.નું જથમાં કરતું ઝુંડ. (૩) સમૂહમાં જોવામાં આવતા સૂક્ષ્મ જીવે. (૪) એક મધપૂડામાંથી બીજા
616
SW...
મધપૂડા તરફ જતી મધમાખીએ. sw, catching. ઝુંડને પકડવું. sw cell મધમાખની રાણી દ્વારા મધપૂડાના તળિયે, બચ્ચાં પેદા કરવા રચાતા ખંડ. sw.spore. કશાથી પ્રચલન પામતા અલિંગી પ્રજનન કોષ; ચલખીજાણુ જે Zoospore ચલકાષ તરીકે ઓળખાય છે. swarmer. ચલ ખીજાણુ, ચલજન્યુČospore. swarming caterpillar, જથધારી ઈંચળ; Spodoptera mauritia Boisd. નામની ડાંગરને મુખ્ય કીઢ, જે જુવાર, મકાઈ, ઘઉં, જવું, શેરડીમાં પણ પડે છે. રાતના આ કીટ આ પાકને હ્રાતિ પહેાંચાડે છે, તેનાં પાન ખાચ છે, અને વનસ્પતિને પાન વિલ્હેણી બનાવી દે છે.
swath. કર્તક કે કાપણીયંત્ર દ્વારા પાકના કાપવામાં આવતા પટા; કાચા પછી રહેવા પામેલી ઘાસ અથવા ઘઉંની કિનારી અથવા એક પટી પરથી પાક લીધા બાદ ખાલી પડતી જગ્યા, sw-cured. સાક્ કરવા માટે ખાલી જગ્યામાં રહેતા (શ્વાસ કે અન્ય પાક), sweat. પ્રાણીના દેહનાં છિદ્રોમાંથી નીકળતા ભેજ, પરસેવા, sw. gland. પ્રસ્વેદ ગ્રંથિ.
સ્કંધના સ્નાયુને
sweeny, ઘેાડાના
અપક્ષય. sweep. વિસર્યાં, પ્રસર્યં.
sweet. મીઠું, મધુરું. sw, acacia. શિકાકાઈ. s. basil, મરવા, રેન, તકમરિયા, sw. bread. પ્રાણીના દેહની ચૌવનાસ્ત અને અન્યાશયની ગ્રંથિએ, sw. cherry. Prunus avium L. ગિલાસ નામે ઓળખાતું કાશ્મીર, કુલ, કુમાઉ અને હિમાચલ પ્રદેશમાં થતું ગાળ ચેરી નામનાં ફળનું પાનખર ઝાડ. sw. clover. વનમેથી રણમેથી. Melilotus indica All. Sy. Mparliflora Desf,]. નામને પંજાબ, અને ઉત્તરપ્રદેશમાં થતા રખિપાક, જે જવ અથવા ઓટની સાથે મિશ્ર પાક તરીકે

Page #623

sw...
617
sweet
વાવવામાં આવે છે. તેને ઘાસચારા માટે triacanthos L. ત્રણ ધારવાળાં, કાંટાળાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે; તેના અપ્રિય બાવળ; જેની પાકી સિંગે પશુઆહાર સ્વાદ માટે ઢેરેને ટવાઈ જવું પડે છે. તરીકે ઢેરને ખાવા માટે આપવામાં આવે બરાબર તે પા કર્યું ન હોય ત્યાર ઢોરને છે. sw, oil. મગફળી, તલ અને સૂર્યખવડાવવામાં આવવાથી ઢોરને હસ્ત થાય મુખીનાં બીના મિશ્રણનુ તેલ, જે રસાઈના છે. ખાતર તરીકે પણ તેને ઉપયોગ કર- માધ્યમ તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. વામાં આવે છે. sw... c. bacterial sw. orange, Citrus sinensis disease. Xanthomonas alfalfae, (L.) Osbeck C. aurantium var. નામના જીવાણુથી રણમેથીને થતો એક sinensis L; Aurantium sininsis R19. sw. c. downy mildew. Mill; C. aurantium Lour; Peronospora aestivalis. 24 P. C. auratium var. aurantium meliloti, નામના જંતુથી રણમેથીને થતો proper Hook. f. C. aurantium એક રોગ. sw. c. leaf, spot. Cer- sub sp. decumana var. cospora dacisi. નામના જંતુથી રણ- sinensis Thell.). દખ્ખણ, મહામેથીને થતો રોગ. sw c. powdery રાષ્ટ્ર, પંજાબ અને રાજસ્થાનમાં થતી
mildew. Frysiphe polygoni. મેસંબી; આંધ્રપ્રદેશ અને તામિલનાડુમાં નામના જંતુથી રણમેથીને થતો એક રેગ. થતી સતગુડી નામનું સંબી પ્રકારનું sw. corn. Zea mays var. ઉત્તરપ્રદેશ અને રાજસ્થાનમાં થતું માલ્ટા saccharata. નામને મકાઈ ને એક નામનું ઝાડ. sw, palm juice, સમૂહ, જેનું બી કાચું હોય ત્યારે તેને નીચા તાડીને તાજો રસ; જેને સંગી દેખાવ હોય છે. સુકાઈ જતાં તેને તાડગોળ બનાવવામાં આવે છે. કરચલીઓ પડે છે. તેના કુમળા દૂધ જેવા sw. potato. Pebrui. sw. p. દાણું ખાવામાં અને પેક કરવા માટે blackrot. Ceratostomella fimઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. sw- car- britta. નામના જંતુથી શક્કરિયાને ding, મધુ દહીકરણ, અમ્લતા વિનાનું દહીં. લાગતે સડે. sw, p. leaf eating sw. flag. 4131407 Acorus calamus caterpillar. Rudi 47 PM L. નામની સુગંધિત મળવાની ઈચળ. sw. p. leaf spot, Cercoભેજવાળી જમીનમાં થતી વનસ્પતિ, જેનું spora batatae અને C. bataticola. તેલ સુગંધી દ્રવ્યોમાં ઉપયોગમાં લેવામાં નામનાં જંતુદન શક્કરિયાને થતો રોગ. sw. આવે છે, અને તેનાં મૂળ એટલે ઘોડાવજ p. soft rot. Rhizopus nigricans. ઔષધ તરીકે કામમાં આવે છે. sw in- નામના કીટથી શક્કરિયાને થતો એક રેગ. drajav. Msi 86084. sw. jaba. sw.p.sphinx. Her se convolvuli L. સુગંધી ફૂલને છોડ. sw. lime, મીઠું નામની શક્કરિયામાં પડતી ઇચળ. sw. p. ray; Citrus limettioides. Tanaka. weevil. Cylas formicarius Fabr. (C. mi dica var. limetta Wight નામને પિલાના જેવા રંગને શક્કરિયાને & Arn.). નામનું નારંગી કુળના મેસબી કીટ. sw. soil, pH 7 ધરાવતી કે મીઠાં લીંબુ, કાગદી લીંબુનું ઝાડ, અમ્લ અમ્લીય ન હોય તેવી જમીન. sw.sop. સ્વાદ વિનાનું, ઉત્તર ભારત, મધ્ય પ્રદેશમાં રસીતાફળ. sw. Sudan grass, વાવવામાં આવતું લીંબુનું ઝાડ, જેનાં સુદાન તૃણને એક પ્રકા૨; જે મીઠા પાનમાંથી કાઢવામાં આવતું તેલ સૌદર્ય સ્વાદના સાઠાની જુવાર અને સુદાનતૃણના પ્રસાધન બનાવવા માટે ઉપગમાં લેવામાં સંક૨ની પેદાશ છે, જે સ્વાદુ, રસાળ આવે છે. sw, locust, Gleditschia અને ભારે પેદાશ આપતી વનસ્પતિ છે.

Page #624

sweetened...
618
symbol
sw.toddy. નીરા, તાડીને તાજો રસ. Jacq). તરવાડી તરીકે ઓળsw. water. ખારું કે અલકલી વિનાનું ખાતી, ભારત ભરમાં થતી શાકીય વનકૂવા ઝરણા કે અન્ય સપાટી પરનું પાણી. સ્પતિ, જેની સિંગને લીલા ખાતર sweetened condensed milk. તરીકે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. sw. મિષ્ટ સંઘનિત દૂધ.
b. anthracnose. Glomerella Swertia chirayita (Roxb. ex lindemuthianum at ColletotricFlem.) Karst, કરિયાતું, કડવી નાઈ; hum capsic. નામનાં જંતુથી તરવાડીને સમશીતોષ્ણ હિમાલય, ખાસી ટેકરીઓમાં થત રક્ષરોગ. s. b. leaf spot. થતી શાકીય વનસ્પતિ, જે પેટની ગરબડમાં Cercospora canapaliae.થી તરવાડીને અને મદ જુલાબ માટે ઉપયોગી છે. થતો એક રોગ. Swietenia makogani (L.) Jacq. sword sucker. suell 212 er મહેગની; તામિલનાડુનું વાડ માટે ઉગાડ- ઊગતે કેળને નાને છોડ. વામાં આવતું એક ઝાડ.
sychnocarpous. દીર્ધાયુ, મરવા swelling. સે, શેથ.
અગાઉ ઘણું ફળ આપનાર. swill. પશુને, ખાસ કરીને ડુક્કરને swconium. અંજીરની માફક માંસલ પ્રવાહી ખોરાક; દૂધ, પાણી કે રસેઈમાં પોલું ૫૫ધર, જે અનેક ફળોમાં પરિણમે છે. અવશિષ્ટની સાથે વાટેલ રાક.
syenite. ફેલ્ડસ્પારને ભૂખરે સ્ફટિકીય swimming spore. પ્લવ બીજાણુ શેલ, swine. ડુક્કર, ભૂંડ, (૨) બિન sylepta derogata Fabr. કપાસને વાગોળનાર, ખરીધારી, ખાદ્યમાંસ, ચરબી, - હાનિકારક કીટ, ચામડી ઇ. માટે ઉછેરવામાં આવતું પ્રાણ. svlia. સ્વીડનમાં વતન ધરાવતી ઊંચી sw. fever ડુક્કરના કેલેરા તરીકે ઓળ- ઊગતી પાતળા પ્રકાંડધારી વનસ્પતિ. ખાતે ડુકકરને લાગુ પડતા સંક્રામક
symbion. symbiont. 21804. વિષાણુજન્ય રોગ, જેમાં રેગિષ્ટ પ્રાણીને
symbiosis. સહજીવન, પ્રાણી તાવ આવે, ભૂખ મરી જાય, ખૂબ જ
સહવાસ, જેમાં બે સૂક્ષ્મ જીવે નબળાઈ આવે, આંખે સૂઝી જાય, ઊલટી
દેહધમય ગાઢ સહવાસમાં રહી અન્યને થાય, તાણ આવે અને રોગ ઉગ્ર બનતા
હાનિ પહોંચાડયા વિના પરસ્પરમાંથી છેવટે મરણ નીપજે; આ રોગ દરમિયાન
લાભ મેળવે છે. (૨) બે કે તેથી વધારે ન્યુમેનિયા કે ઝાડા થાય તે રોગ ગંભીર
સૂમ છે કે વનસ્પતિઓને લાભપ્રદ રૂપ ધારણ કરે છે.
સહવાસ. symbiotic, સહજીવી. s, swing basket. લતી ટેલી.
bacteria. શિમ્બી વર્ગની વનસ્પતિનાં sirt. પશુને ગૂંચળામાં ઊગતા વાળ.
મૂળ પર ઊગતી ગાંઠ કે ગેલકમાં રહેતા switch. ગવંશના પશુના પૂછડીના છેડા
જીવાણુ, જે વનસ્પતિ ઉપયોગમાં લઈ શકે પર ઊગતા વાળ. (૨) એક છેડા પર તેવા નાઈજિનને હવામાંથી લઈ વનઅણીવાળ વાળી શકાય તેવા ઝાડના સ્પતિને પૂરો પાડે છે. s. mange. થી પ્રકાંડમાંથી કાપવામાં આવેલો ભાગ. હેરને થતો એક રેગ. s. organism, swollen joint ચેપી સંધિવા, જેમાં સહજીવી સૂમજીવ-સજીવ. સાંધા પર સોજા ચડે છે.
symbol. પ્રતીક. (૨) સામાન્ય સંમતિથી sword bean. Ganapalia gladiata સ્વાભાવિક રીતે, સમાન ગણે દર્શાવતી (Jacq) DC.C. ensiformis Baker કઈ વસ્તુ, જેને માટેનું પરંપરાગત કોઈ non DC; Dolichos gladiatus ચિહ્ન કે લક્ષણને સ્વીકારવામાં આવ્યું હોય.

Page #625

Symingtonia...
619
synergism Symingtonia populnea (R. sympodium. સંયુક્તાક્ષ, અસત્ય અક્ષ Br.) van Steenis [Syn. અનેક ઉત્તરોત્તર પાશ્વીચ અક્ષ પર રચાતો Bucklandia populnea R. Br. ex પ્રકાંડ અક્ષ. (૨) પ્રકાંડના ઉત્તરોત્તર ખંડને Grif.. પીપળી નામનું જંગલ ઊભું થતી શાખા, જે તેના પ્રત્યેક પુરગામીકરવા પૂર્વહમાલય અને ખાસી ટેકરીઓમાં માંથી દ્રાક્ષના વેલાની માફક પ્રગટે છે. થતું એક ઝાડ.
symtom, લક્ષણ, શરીરના ગમે તે ભાગ symmetry. સમમિતિ. (૨) એક કે તેનાં કાર્યોમાં જોવા મળતો રેગસૂચક સંખ્યાના ગુણકમાં વજપત્ર પાંખડી, પુંકેસર ફેરફાર. Symtomatology. રોગના અને સ્ત્રીકેસરવાળું ફૂલ. s, bilateral લક્ષણનું વિજ્ઞાન, ગલક્ષણ વિજ્ઞાન દ્વિપાશ્વય સમમિતિ, s, radial synagamy ફલનક્રિયામાં જન્યુએનું અરીચ સમમિતિ. s. value સમમિતિ જેડાણ. મૂલ્ય. (૨) અવશોષિત આયનમાં તેટલી જ symantherous. પરાગરાયમાંથી જેડાસંખ્યામાં અવસ્થાપન માટેના આયને ઉમે ચેલા પુંકસર. synanthous. એક રવામાં આવે ત્યારે મુક્ત થતા આયનની સાથે ફૂલ અને પર્ણો દેખાય તે. ટકાવારી.
1 synapsis. સૂત્રયુગ્મન. (૨) અર્ધીકરણ, sympelmous. એક બિંદુએ અંગડાની અર્ધવિભાજન. નાયુ બંધથી જોડાતું હોય તેવું પક્ષી).
synarthrosis. Windlalt will $
જડબામાં દાંતના જોડાણની માફક અચલ sympetalous. જોડાયેલી પાંદડીવાળું. એ symphylid. નાનું, સફેદ, ઝડપથી syncarp. શેતૂર અને અનેનાસની માફક ગતિમાન બનતું, સહસ્ત્રપાદ કીટ, જે મૂળ અંડકની સાથે સંયુકત ફળ. કે મળના રોમ પર રહે છે અને વનસ્પતિની synchondrosis. કરેડના મણિની વૃદ્ધિને કુંઠિત કરે છે.
માફક હાડકાની અચલ સંધિ. symphyllous. Rytel 410alle. Synchytrium endobioticum. symphysis. સાથે વૃદ્ધિ પામતું. (૨) નામને બટાટાને ગોત્પાદક કીટ. બે સમાન હાડકાં કે અન્ય ભાગ વચ્ચેના syncop. મૂછો. જોડાણની રેખા અથવા તેનું સ્થાન. (૩) syncotyledonous. સંયુકત બીજ
પત્ર વાળું. Symplocos cratargoides Buch. syncytium. 24's $15r41 412192! -Ham exD. Don [Syn. pani- પણ એક કષવાળે વરસ. culata Miq. કાશમીરથી આસામ syndactylous. જોડાયેલી આંગળીસુધીના હિમાલયમાં થતું નાનું ઝાડ, જેનાં એવાળું. પાન અને છાલમાંથી મળતા પીળા રંગને syndesmosis. બંધનીવાળું જોડાણ. મજાની સાથે ભેળવવામાં આવે છે. S. syndrome. એક સાથે દેખાતાં અને racemosa Roxb. લેધર નામનું રંગનું સૂચન કરતાં લક્ષણે. (૨) લક્ષણ ઈરાન, ભારત, કુમાઉ, આસામ અને સમુચ્ચય. બિહારમાં થતું એક ઝાડ, જેની છાલ અને synecologoy. સંપરિસ્થિતિ વિદ્યા, પાન રંગવાના કામમાં આવે છે. S. સમુદાય પરિસ્થિતિ વિદ્યા. samundia Buch-Ham. ex D. synergism. સાહચર્ય, સહયિતા, Don. આસામ, ખાસી ટેકરી અને સિદ્ધિ- યોગવાહિતા. (૨) શર્કરા માધ્યમમાં બે મમાં થતું ઝાડ, જેમાં પાન અને છાલમાંથી સજીનું સંયુક્ત કાર્ય. synergist. પીળા રંગ મળે છે.
સક્રિય. (૨) જંતુન સજનમાં, તેની
જોડાણ.

Page #626

syngamy
620
Syzygium...
જંતુનાશકતા વધારવા માટે ઉમેરવામાં આ૫ અસ્લના હોય તેવું ફળનું ગળપણ આવતું જંતુન ન હોય અથવા અલ્પ- ઉમેરવામાં આવેલું હોય. (૨) ચાસણી પ્રમાણમાં જંતુ ન હોય તેવું રસાયણ. syssarcosis, વયમાં આવતા સ્નાયુsynergistic. એક સાથે કાર્યરત વડે હાડકાંનું થતું જોડાણ. બનતાં (બે કાર અથવા ઔષધ)syn systaltic. વારાફરતી સંકોચાતું અને ergized. અન્ય કારકેને ઉમેરીને એક વિસ્તરતું, આકુંચન અને વિસ્તરણવાળું. કા૨કને વધારે કાચક્ષમ બનાવવામાં system. તંત્ર, વ્યવસ્થા, પ્રણાલી. s.. આવે તે.
cropping પાકક્રમની પદ્ધતિ. syngamy. સંયુમ્ન, ફલનમાં બે જન્યુ- systemic. સમગ્ર સજીવ અથવા તત્રને એનું જોડાણ.
લગતું. (૨) સાર્વદૈહિક, શારીરિક સર્વા. syngenesis. અંશતઃ નર અને અંશતઃ ગૌણ. s. disease એક જ ચેપથી
માદા તોથી ગ–બ્રણની રચના. થયેલો પણ સમગ્ર શરીરને આવરી syngnathous. નળાકાર તુંડમાં જડ- લેતે રાગ. s. effects. સમગ્ર શરીર બાનું–માછલીની માફક જોડાવું.
પર પડતી અસર. s. fungi. સમગ્ર synoecious. સંયુક્ત પુ૫ કે લીલમાં પેશી પર થતી ફગ. s. infection, હોય તે પ્રમાણે એક જ પુપેઠુભવ કે સમગ્ર શરીરમાં ફેલાઈ જતાં સૂમ જીવાણુઓપરાગાસનમાં નર અને માદાનાં અંગે હેવાં. વાળ ચેપ. s. insecticide. મૂળ, synonym. એક જ વસ્તુનું જુદું નામ. થડ, પાન, ફળ અને બી દ્વારા વનસ્પતિની synovia. શ્લેષક તેલ, સંયુકત તેલ. (૨) આંતરિક પેશીઓમાં પ્રવેશતું જેતુન રસાબધપેશીમાં સપાટી અને સાંધા માટેનું ચણ, જે ઉપરનામાંથી વનસ્પતિના ગમે તે ઊંજણનું કામ કરતું સ્થાન તેલ, જે ઈંડાની ભાગને લગાડવામાં આવ્યું હોય છતાં
સફેદી જેવું જળ અને લેબવાળું હોય છે. સમગ્ર વનસ્પતિને આવરી લઈ તેને અસર synthesis, સંશ્લેષણ; ત અથવા કરે છે. સાદાં સંયોજન જેવા સાદાં ઘટકોના systole. હૃદયનું આકુંચન જે વ્યાકેચ જોડાણથી થતું સંયોજન. synthetic. સાથે વારાફરતી બને છે. સંશ્લેષિત. (૨) કૃત્રિમ રીતે બનાવવામાં systox Dementon, 0, 0. diethiya આવેલું. (૩) રાસાયણિક રીતે નિર્માણ 9 – (2 ethylthio) ethyl phosphorકરેલું. (૪) સંકર પ્રકારે બનાવવા ઉપયોગી othicate, organo-phosphorous comબનાવેલી પદ્ધતિ. (૫) વધારે ઉત્કૃષ્ટ અંત- bound, રંગવિહીન, શ્યાન, ગધવાળું પ્રવાહી, જૈનન વંશના વિકાસ માટેનું ઉપયોગી નિધિ. જેને પાણી, કાર્બનિક દ્રાવકે અને સૌરs, detergent. ડિટર્જટના ગુણ ધરા- ભીચ તેલોની સાથે ભેળવી શકાય છે, વતું બિનસાબુ સંજન. s. farmya- પરંતુ પેરાફીન ભેળવી શકાતું નથી. rdmanure, સંશ્લેષિત છાણિયું ખાતર. તડતડિયાં અને મોલોમશી જેવી જીવાતની s insecticide. સંશ્લેષિત જંતુદન. સામે તે જતુક્ત તરીકે ઉપયોગમાં આવે s, manure, પાંદડાં, ઘાસ, ઇ. જેવાં છે અને સમગ્રતયા અસરકારક નીવડે છે. સેંદ્રિય દ્રવ્યોમાં વિઘટનની ક્રિયાને ઉત્તજવા systylous. ૫રાગવાહિનીની સાથે ખનિજ ખાતર અને ચૂને ઉમેરવામાં જોડાયેલું. આવેલાં હોય તેવું સંશ્લેષિત ખાતર, Syzygium aqueum (Eurm, f) syringe. પિચકારી.
Alston (Syn. Eugenia aquea syrups, sual (Ho2 oru 21491 Burm f.; E. javanica Lamk.). ઓછામાં ઓછા 65 ટકા જેટલાં શર્કરા લાલ જમરૂલ; ખાસી ટેકરીઓમાં થ ખાદ્ય
ધરાવતે ફળને મિસ્ટરસ, જેમાં ફળનું એક નાનું ઝાડ. s. aromaticum

Page #627

Syzygium...
621
table (L). Merr & Perry. (Syn. Eug. Wall]. aisu! 41140 315. S. jambos enia aromatica O. Kuntze; E. (L.) Alston [Syn. Eugenia E. caryophyutala Thunb]. લવંગ; jambos (L.). ગુલાબજાંબુ, આસામ, નીલગિરિ અને કેરળમાં થતું ઝાડ, જેના બિહાર, આધ્રપ્રદેશ, તામિલનાડુ, મહાસુકાયેલાં ફૂલ એટલે લવંગ મસાલા તથા રાષ્ટ્ર અને પ. બંગાળમાં થનું ખાદ્ય ફળનું ઔષધ તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે, જે ઝાડ. S. malaccense (L.) Merr. & 41402 3. S. cumini (L.) Skeels Perry. [Syn. Eugenia mala[Syrs. Myrtus cumini Le Eug- ccensis ..]. મલાયા જામ; મૂળ મલાકાનું enia jambulana Lamk). જાંબુ, ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. S. ma@paceum ભારતભરમાં થતું ખાયફળ એટલે જાંબુનું (Korth) Mansf. જામફળ, આસામ મોટું વૃક્ષ, જંબુના ઠળિયા પશુ આહાર અને પ. બંગાળમાં થતું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ, તરીકે ઉપયોગી બને છે. S. Tutico.um S. samarangense (BI.) Merr & (Roxb.) DC. [Syn. Eugenia Perry (Syn. Eugenia. javanica fraticosa Roxb.]. જંગલી જાંબુ, વિથિ Lamh]. જમફલ, આંદામાન અને વિકેમાટે ઉગાડવામાં આવતું ઝાડ. S. hey બારમાં થતું ખાદ્ય ફળનું ઝાડ. neana Wall. [Syn. heyneana
T
tab. વનસ્પતિ અથવા પ્રાણીની ઓળખ table. કોઠે, સરળ રીતે સમજાય અને
માટે તેને લગાડવામાં આવતું લેબલ સંદર્ભ માટે કામ લાગે તે માટે, ખાસ Tabebuia pentaphylla (L.) કરીને, કંઠામાં વ્યવસ્થિત રીતે ગોઠવવામાં Hemsl [Syn. Bignonia આવતા આંકડા, તો ઈ. (૨) તળ વિસ્તાર, pentaphy.la L.. વીથિમાં ઉગાડવામાં હસ્થ ભૂમિ. (૩) ટેબલ, મેજ. tbutter, આવતું એક ઝાડ. T. rosea (Ber- પાકું, અને મીઠા માખણને વનસ્પતિ tol.) EC, એક શોભાનું ઝાડ. T. રંગ આપીને કે તે વિના વાવીને તૈયાર spectabilis Nichols. વસંતરાણી કરેલું માખણ; ઘણીવાર સ્વાદ માટે તેમાં નામનું ચળકતાં પીળાં ફૂલનું ઝાડ. મીઠું ઉમેરવામાં આવે છે અને તેને tabefaction. Bગના કારણે આવતી ઉપગ ખાવા માટે થાય છે. t, fish. ક્ષીણતા, કૃશતા, tahes, કૃશતા, ક્ષીણતા. ઠીક કદ ધરાવતી ખાવા માટેની પાછલી. Tabernaemontana divaricata t. fowl. 241 Hj. t. grape. (L.) R.Br. ex Roem (Schult) ખાવા માટેની દ્રાક્ષ. t. land. સપાટ [Syn. Ervalamia coronaria Sta- ઉચ્ચ ભૂમિ. t, poultry. માંસ માટે pf. ટગર ચાંદની નામને શોભાને ઉછેરવામાં આવતાં મરઘા-બતકાં. t. છોડ, જેનાં બીમાંથી નીકળતા ગરને top terrace. વરસાદના પ્રમાણ ઉપયોગ રંગ તરીકે કરવામાં આવે છે. અને પાણુને શેષવાની જમીનની ક્ષમતા tager, ટગર ચાંદની.
અનુસાર ઉચ્ચ ભૂમિના ઢાળની રચના. tabi જાન્યુઆરી–મેના ગાળામાં લેવાતો t, use. માનવીના ઉપગને યોગ્ય. ડાંગરને બીજે પાક,
tabular $161518. tabulate, $18141

Page #628

tablet
622
Talinam...
રૂમમાં ગેટવે (૨) કોઠો બનાવવો. tab- વાળવાળું પમ-પાછલું અંગ, જે બાકીના
ilation કોઠાકરણ, કઠાની રચના. શરીરથી આગળ લંબાય છે. (૩) પક્ષીના tablet. ટિકડી.
પાછલા ભાગનું પીંછાવાળું અંગ, પુચ્છ પીછાં. tabula. હાડકાંની બાહ્ય સખત સપાટી. t, cloth. માછલી પકડવાના સાધનના Tacca leontopetoides.(L) O. Kun- પૃષ્ઠ ભાગનું કપડું. જેમાં માછલી સપtze (Syn. T. pinnatifida Forst.). ડાઈ જાય છે. t. coverts. પક્ષની દિવા નામનું ભારતીય આરારૂટ, દેવક. આગલી અને પાર્શ્વ બાજુએ આવેલાં accavi તનાવી, સરકાર તરફથી કૃષિ વળેલાં પીછાં. t.head. પ્રાણીની પૂછડીને માટે આપવામાં આવતી લોન.
આધાર ભાગ. t. setting. પ્રાણુની Tachinid fly. પ્રાણીની ચામડી સુધી પૂછડીના શરીર સાથેના જોડાણની રીત, ઈંડાં મૂકતી અને પ્રાણીઓને ત્રાસરૂપ પ્રકાર છે. t. water. હેઠવાસનું પાણી. બનતી Tachunidae કુળની blow fly, (૨) જલવિદ્યુત નિર્માણ બાદ વહી જતું screwworm fly, flesh fly 6 41628. tailing zalova ani se નામથી ઓળખાતી માખ.
વાર છડતાં પાછળ રહી જવા પામત tachula ભંજરા નામને દીર્ધાયુ ઘાસને વણછડ અને અનાજના દાણા સમેતને ભાગ. એક પ્રકાર.
taint. ડાધ લગાડ, રંગને ઓપ આપો. tactic movement. પર પ્રેરિત ગતિ. (૨) સડા કે રોગને ધો . tainted tactile. સ્પીંગત, સ્પર્શ; સ્પર્શની સંવેદના milk. દૂષિત બનેલું દૂધ. (૨) રગવાળું દૂધ. અંગેનું, તેના અનુભવવાળું, તેની સાથે take. કલમ કર્યા પછી અથવા કલિકાસંકળાયેલું, જેમ કે સ્પશીય પ્રભાવ, સ્પરી- સર્જન બાદ સ્કંધની સાથે કલમાંકર જોડે. અંગ.
(૨) રસી મૂકવામાં આવે ત્યાર પછી tadpole. બાલ મેડક; ઈંડાને ત્યાગ લાગતો હળવો ચેપ. (૩) પકડવામાં આવેલ થાય ત્યારથી, ચૂઈ એને પૂછડી ગુમાવે ત્યાં માછલી અથવા પ્રાણીને જ સંખ્યા. સુધીની અવસ્થા ધરાવતું ડિંભ-બચ્ચે. (૪) સ્વીકારી લેવું-સ્વીકારવું-ગ્રહણ કરવું. taemia. મસ્તિષ્કને પટ્ટી-રિબન જેવો . root. મૂળ ઘાલવાં, મૂળ જામવાં; ભાગ, પાટાને વીંટે. (૨) પટ્ટી કૃમિ, તંદુરસ્ત અને સાધારણ મૂળતંત્રનું ગઠવાઈ પૃથુકૃમિ. Taeniothrips cardamomi R. tal. તાડમાંથી મળતા રેસા. એલચીને પ્રિય નામને કીટ.
Talauma mutabilis Blume. tag. ઘેટાનું ગંદુ, છાણ મિશ્રિત ન. (૨) બટુક . T. pumala H. B. S.T. પ્રાણુની વસ્તુઓ, વનસ્પતિ, પાત્ર ઇ.થી ચંપા જેહર. ઓળખ માટે તેમને લગાડવામાં આવતી talc, અભ્રકને ઝીણો દળેલ ભૂકે (૨) ધાતુની પટ્ટી. (૩) વસ્તુઓને ચિઠ્ઠી અથવા ફેમેનેશિયમ સિલિકેટ (૩) શખ. પટ્ટી ચટાડવી.
talcite. અભ્રકને માટે પ્રકાર. Tagetes erecta L. 4312114 919918i Taldavand. adridle. આવતે ગલગેટે કે હારી ગેટ, taliera. Coropha taliena Ross જેમાંથી પીળો રંગ મળે છે. 1. patula તાડ, તામિલનાડુમાં ઈશાન કાંઠા પર થતો L. નાના ગલગાટા, નાના હજારી ગોટાને ઊંચા તાડ; જેના પાનનાં છાપરાં છાવવામાં છેડ.
આવે છે, ઉપરાંત તેની ચટાઈ અને ટાયલા Tahiti gooseberry. વેસ્ટ ઈન્ડિઝમાં ટાપલીઓ બનાવવામાં આવે છે. થતી ગૂઝબેરી.
Talinum traingulare Willd. taiી, પુચ્છ, પૂછયું. (૨) વશી પ્રાણીનું દ. ભારતમાં થતી ભાછ.

Page #629

taliped
628
tame taliped. 3420161209 na auth oral indus indica L. m elloj $15 પામેલા પગ, મુદગરપા.
ભારતભરમાં સર્વત્ર થતું ઝાડ, જે વીથિ talispatri. આસામ, મહારાષ્ટ્ર અને તરીકે પણ ઉપયોગમાં આવે છે. તેનાં ૫. બંગાળમાં ખાધ મધુરાં ફળ માટે ફળ એટલે આંબલી ખાય છે, રાઈની ઉગાડવામાં આવતું નાનું ઝાડ,
વાનીઓને અશ્લીય સ્વાદ આપવા તેને tall coconut palm. ભારતભરમાં ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. ઉપરાંત તે થતું ઊચું, લાંબા પાનવાળું 8-10 વર્ષમાં વાતહર અને જુલાબ માટે પણ ઔષધ નારિયેર આપતું નારિયેરનું વૃક્ષ, જેનાં તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. કાચી નારિયેર મધ્યમથી મોટા કદનાં થાય છે. આંબલીમાં ટાટરિક એસિડ વિપુલ પ્રમાઆ પ્રકારની નારિયેરીમાં કાપડમ, આંદા- ણમાં હોય છે, જેના ક્ષારને વિસ્તૃત રીતે માન વિશાળ, આંદામાન, લક્ષદીવ સાધા- વિવિધ ખાદ્ય સામગ્રીમાં તથા રાસાયણિક રણ, લક્ષદીવ મધ્યમ, લક્ષદીવ સૂક્ષ્મ, અને ઓષધ ઉદ્યોગમાં ઉપયોગ કરવામાં ગંગાભવાની, રગન કામ્બરાઈ છે. પ્રકારને આવે છે. આબલીના કચુકાને ભકે અને સમાવેશ થાય છે.
કાપડ અને શણના ઉદ્યોગોમાં કાંઇ tallow. ગાય અને હકકરનાં માંસની આપવામાં ઉપયોગમાં લેવાય છે. તેમાંથી ચરબી-ટેલે. (૨) બળદ અને/અથવા મળતો પેલિઓસ, ફળ પેકિટનની અવેજીમાં ધેટાની બાજુ કે પીઠના અંતર્મમાંથી ઉપયેગી બને છે. આંબલીના ઝાડની છાલ કાઢવામાં આવતી ચરબી. ખાદ્ય પ્રકાર તથા તેનાં પાન ચામડાં કમાવવા માટે સફેદથી ઝાંખો પીળ, સ્વાદ અનેદુર્ગધ ઉપયોગી બને છે. વિનાને હોય છે. મટનને ટેલી ગાયના tamarisk. Tamari૪ પ્રજાતિનું ગમે ટો કરતાં સખત હોય છે. માર્ગાઈન, તે ઝાડ કે સુપ. સાબુ, મીણબત્તી બનાવવામાં તેને ઉપ- Tamarix abhylla (L) Karst, Q121 3291371 wao. tallowing. [T. articulata Vahl.). 14 દલો મેળવવા માટે પ્રાણીઓને પુષ્ટ કરવાં. ઝાક, ફરશ, મધ્યકદનું, સામાન્ય રીતે allura, કાળી મુસળી, મસળી કત; પંજાબ અને ઉત્તર પ્રદેશમાં થતું ઝાડ, પશ્ચિમઘાટમાં થતી વનસ્પતિ, જેનાં મૂળને જેની શાખા પર થતી ગાંઠનો ઉપગ તળીને તેને લોટ ખાવાના કામમાં લેવામાં ચામડાં કમાવવા માટે કરવામાં આવે છે, માવે છે.
અને લાંબા ડાળખાંનાં ટોપલા-રાપલીઓ tall variety. વનસ્પતિની ઊંચી જાત- બનાવવામાં આવે છે. T. dioca Roxb. પ્રકાર,
ઝાઉ, મેટી માઈ નામનું ઉત્તર ભારત, ૫. talon. નહાર, શિકારી પક્ષીને અણી- બંગાળ અને આસામમાં થતું છોડ, જેના વળે નહેર. (૨) આંગળીને લાગે, ડાળખાંના ટોપલા-ટોપરીઓ બનાવવામાં તીણ નખ. (૩) હરણ, ડુકકર, ઘોડા આવે છે. 1. troubia Hole જેવા પ્રાણીની ખરી અથવા પગને પાછલો [Syn. T. gallica auct non ભાગ,
... છેટી માઈ પ્રાંશ પડવાશ, નામને taluk. તાલુક; જિહલાને એક વહીવટી ૫જાબ, ઉત્તર પ્રદેશ ઈ.માં થતે છોડ, અથવા મહેસૂલી ભાગ.
જેની ડાળીઓ પરની ગાંઠ ચામડાં tolas (એ.વ.), tali (બ.વ.). મધ્ય કમાવવા ઉપયોગી બને છે. ગુફારિસ્થ, ધૂટિકાસ્થિ. પગનું ઘૂંટીનું હાડ૬. tamatar. ટમેટાં (૨) ટેકરીના તળિયે સેલના ખવાણથી tambaku. તમાકુ થયેલા કઢાને ઢળતો લાગ. time, પાલતું, પાળેલું.(૨) વાવેલું, કેળવેલું. mind. આંબલીનું ઝાડ. Tamar. (૩) ના, આજ્ઞાધારી. () પાળવું.

Page #630

tamp 624
tap tamp. ધરુની પુનઃ રેપણી દરમિયાન કાશમીરમાં થાય છે અને જેનાં ફળ વિપુલ
દેલી જમીનને સખત બનાવવી. (૨) ગરવાળાં હોય છે. આ રીતે જમીનને સખત બનાવવા માટે tandulja, તાંદળજાની ભાજી. ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું ઉપકરણ. tang. તીવ્ર સ્વાદ કે સેડમ. tampala. ખાદ્યભાજીને એક પ્રકાર. tangerine. સંતરાને એક પ્રકાર, જે tarupon. રક્તસ્ત્રાવને બંધ કરવા માટે મોટા ભાગે તાંજોરમાં થાય છે. ઉપયોગમાં લેવામાં આવતો રૂને દાટે, tangle root. અનેનાસની દેહધમય વાદળી અથવા ગેજ.
એક વિકૃતિ, જેમાં મૂળ ફેલાઈ જવાને બદલે tamthar. Greatia villosa Willd, આદિ મૂળની આસપાસ ગૂંચવાઈ જાય છે. નામનું પારેખેડા તરીકે ઓળખાતા ગુજ- tangent. સ્પર્શ જયા, વર્તુળને સ્પર્શતી રાત, પંજાબ, રાજસ્થાન, આધ્રપ્રદેશ અને રખા, સ્પર્શરેખા. tangential. સ્પર્શતામિલનાડુમાં થતા ખાદ્ય ફળને છોડ. રેખાનું સારી. tan. કાચાં ચામડાને કેળવવું, કમાવવું. tangible. મૂર્ત, સ્પર્શગમ્ય. (૨) કેટલાંક પ્રાણીઓને પીળાશ પળd tank. તળાવ; કુદરતી અથવા માનવ બદામી રંગ. (૩) સૂર્ય પ્રકાશમાં બદન સર્જિત સિંચાઈ માટે ઉપયોગમાં લેવામાં ખુલ્લું રાખવું, જેથી શરીરને બદામી રંગ આવતું જલાગાર. (૨) પ્રવાહી રાખવા માટેની લાગે. t, disease. જમીનમાં અતિ- ધાતુ કે લાકડાની ટાંકી. t. agricul. શય ભેજના પરિણામે વનસ્પતિમાં થતી ture. મૃદાહીન સંવર્ધન. (૨) માટી દેહધમાંચ ગરબડ, જેમાં મૂળ ફૂલી જાય વિના રસાયણ ધરાવતા પાણીમાં છોડ કે
અને છાલમાં તિરાડ પડે છે. tan- વનસ્પતિને ઉગાડવાને કૃષિને એક પ્રકાર. nage. .341231 19991 42131Hi t. farming roll tank agriculture, લેવામાં આવતાં દ્ર. (૨) ચામડાં કેળ- t. gardening, જુઓ lank agridવિવા-કમાવવા માટેની પ્રક્રિયા. tannery ulture. t sprayer. ટાંકી અથવા ચમશાળા, ચામડાં કેળવવાનું કારખાનું- રસાયણે રાખવામાં આવેલી ટાંકીમાંથી સ્થળ. tannic acid. ઘણાં ઝાડમાંથી કરવામાં આવતે રાસાયણિક દ્રવ્યોને કાઢવામાં આવતું ટેનિન નામનું દ્રવ્ય, ગેલિક છંટકાવ. tankage, તળાવ કે ટાંકીને એસિડ; આ એસિડ જલ કાવ્ય છે અને લસંગ્રહ. (૨) તળાવ કે ટાંકીમાં પ્રવાહી પ્રાણીઓનાં ચામડાંના પ્રોટીનની સાથે અથવા પાણીને જશે. (૬) વધ કરવામાં ભળવાની ક્ષમતા ધરાવે છે, જેના પરિ આવેલાં અથવા કુદરતી રીતે મરી જવા ણામે કાચું ચામડું કેળવાઈ શકે છે. પામેલાં પ્રાણીનાં માંસ અને હાડકાંમાંથી ટેનિક ઍસિડ. tannin. જુઓ, tamnic બનાવવામાં આવતું ખાતર. acid tanning. ચામડાંને કમાવવા tankari. નીલગીરીમાં 6,000 ફૂટની અથવા કેળવવાની પ્રક્રિયા, જેથી કાચું ઊંચાઈ પર થતી એક વનસ્પતિ ચામડું કેળવાય છે. tan stuff. ચામ- tantaniઈંદ્રધનુ. sia $02991 KIZ 4210Hi 291Hi Tanymecus indicus Faust. આવતાં જંગલનાં ચેકસ વૃક્ષની છાલ ઘઉં, ખસખસ, જવ, વટાણા, ચણા, જેવાં કા, આવી છાલ ધરાવતાં વૃક્ષમાં ડાંગર, રાઈ, ઇ.માં પડતાં ધનેડાં, જેવાં મુખ્યત્વે આગળ. બાવળ, તરવાર, ગર- કીટ, જે જુવાર, મકાઈ, કપાસ, શણ, માળે, અર્જુન, આંબલી ઈ. જેવાં વૃક્ષોને કઠોળ, સૂર્યમુખી, બટાટા, તમાકુ, કેબી, સમાવેશ થાય છે.
ફલાવર, ઇ.ને પણ હાનિ પહોંચાડે છે. Tanaka જાપાની-ચિનાઈ ફળના વૃક્ષને tap. કાઈ પણ ઝાડની છાલમાં તેને રસ એક પ્રકાર, જે ઉત્તર પ્રદેશ, જમ્મુ અને લેવા માટે કરવામાં આવતો છેદ કે કાપ,

Page #631

taper
623
Taraktogenos...
જેમકે તાડના ઝાડને તાકી લેવા અને વાની છાલ ઉતારી તેને મારે બનાવે રબરના ઝાડને આક્ષીર લેવા કરવામાં તેમાં પાણુને ભેળવી જોરથી હટાવવામાં આવતે છે. (૨) છેદ કે કાપ કરો. આવે છે, આમ કરવાથી મા ડોળાય tapping. ઝાડને રસ લેવા તેના પર છે, જેને ત્યાર પછી માત્રામાં લેવામાં છે મને અને છેદમાંથી રસ લેવા કોઈ આવે છે, જેથી અવશેષ તરીકે તંતુમય પાત્રને લટકાવવું.
દ્રવ્ય રહેવા પામે છે. પ્રવાહી કરે ત્યારtaper. છેડા તરફ ક્રમશઃ પદાર્થ કે પછી ઉપરના પાણીને દૂર કરી ચોખા વસ્તુને વ્યાસ ઘટતા ઘટતા અણુકાર પાણીથી શેષ રહેલી કાંછને ઈ સૂર્યના બનવાની પ્રક્રિયા. (૨) કમશ: શકુ તડકામાં સૂકવવામાં આવે છે, જે સુકાઈ આકાર બન . tapered roller જતાં ભકા રૂપે કાંઇ મળે છે. bearing. અંત્ય ભાગે એટલે છેડા પર tapoun. મૂળને ખડ-ભાગ. પાતળી રોલર બેરિંગ. tsaw. અણી- tappet, ચંદ્રની ભુજા. હા૨ ક૨વત.
tappoon. આડબંદ. tapetum. બીજાણુજનક કોષની આસ
- tap root. સેટીમળ, ખીણામૂળ. (૨) પાસની પિષક પેશી.
- મજબૂત રીતે વિકાસ પામતું પ્રાથમિક tapeworm. પટ્ટી કૃમિ, ફીતા કમિ.
મૂળ, જે કંદમાં દ્વિતીયક મૂળથી ભિન્ન (૨) મરઘાંનાં બચ્ચાંનાં આંતરડાની દીવા
હોય છે; અધોગામી પ્રાથમિક મૂળ, જેમાંથી અને અંકરા જેવા અંગથી ચાંટી રહેનાર,
પાય મળ ફૂટે છે. t.r, system પટ્ટી જેવા ખંડવાળ પરજીવી, ૪ થી ૬ ઈંચ
સેટીમૂળ તત્ર. લંબાઈ ધરાવતું કૃમિ. ગોકળ ગાય, તમરાં, અળસિયાં, જ અને ચાંચડ જેવાં વચન
tar. als palmyra palm. () fing,
કેહવાયેલી બળતણની વનસ્પતિ, એટલે ગાળાના પરપોષી દ્વારા આ કૃમિ, આંત
પીટ, કોલસે ઇ.નું નિયંદન કરીને મેળ૨ડામાં પ્રવેશ મેળવે છે.
વવામાં આવતું હાઈડ્રોકાર્બન અને તેના Taphrina deformans Terl. 11721 પીચને રાગકારી કીટ. 1. muculams.
વ્યુત્પન્નેનું કાળું, રયાન પ્રવાહી મિશ્રણ હળધરને રેગકારી કીટ.
કાષ્ઠ કે કેલસાને ડામર. tapioca. Manihot esculenta Cra. tara. il taliera. ntz. 11. utidissima Pohl. 520191 tarai bamboo. Melocanna bam712441 Disai 4448n ola19917 busoides Trin. (Bambusa baccifera આવતા સાબુદાણા, સાબુખા. આ વનસ્પતિ Roxb.]. કાઠીચ તૃણ, જે ખાસી ટેકરીમૂળ બ્રાઝિલની છે અને તે ઉષ્ણકટિબંધમાં એમાં થાય છે, અને જેને ઉપયોગ દીર્ધાયુ થાય છે, જેનાં મોટાં, કાછમક્ત ટોપલાટાપલીઓ અને કાગળ બનાવવા મળ થાય છે. મૂળની છાલ કાઢી
માટે થાય છે. લીધા પછી તેને સૂકવી, તેને લોટ બના Taraktogenos Kared King વવામાં આવે છે. તેમાંથી કાંજી, સાબુ- [Syn. Hydnocarpus kargil (King) ચોખા અને અન્ય પેદાશો બનાવવામાં Warb;]. ચલ મુમરા તરીકે ઓળખાતા આવે છે. તેનાં પાનને ચારો બનાવવામાં છડ, જેનાં બીને પીલીને કાઢવામાં આવતું આવે છે. t. pearls. સાબુદાણા જેવા ચેલમુગરા નામનું તેલ ભારતમાં ઘણા દાણા, ઝાડના ભાગ પ્લાસ્ટિક અવસ્થામાં લાંબા સમયથી રક્તપિત્ત તથા ચામડીનાં કેચ ત્યારે ચાળણીના તારની સાથે ઘસ- દર્દોમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે; ઉપવાથી દાણાદાર મળતું દ્રવ્ય t, starch, રાંત યુરોપ અને અમેરિકામાં પણ તે ટપિકા-કસાવાની કાંજી, છરીથી કસા- ઔષધ તરીકે મળે છે, આ ઝાડ, આસામ,, કુ. કે-૪૦

Page #632

tarbooz
696
tea
ચટગાંવ અને બ્રહ્મદેશમાં થાય છે. ચટગાંવના tatri. ખાસી અને નાગ ટેકરીઓમાં થતું આદિવાસીઓ બીને એકઠા કરે છે અને ખાદ્યફળનું ઝાડ. કલકત્તા મેકલી આપે છે, જયાં જવાબ tattooing ઓળખ માટે કૃષિ પ્રાણીયંત્રથી તેને પીલીને તેલ કાઢવામાં એને ચિહ્નિત કરવાં, જેના માટે ઊડી ને આવે છે.
જાય તેવાં રજકે, વર્ણો વાપરવામાં આવે tarbo0z. તડબૂચ.
છે, જેની આકૃતિ ચામડીની અંદર દેરવામાં tare. બારદાનનું વજન, બારહાન. આવે છે, (૨) છૂંદણાં ત્રફવાં. tarnish, ઝાંખું કરવું, ચળકી ગુમાવવી tautomerism, ચલાવયવતા. -નર કરવી. (૨) ખનિજની ખુલ્લી સપાટી taw. ફટકડી, લવણ અને મૃદુકા૨ક અને પર થતું રંગનું પડ.
પ્રક્ષાલક કારકોમાં ડુબાડીને ઘેટાં બકરાં, taro. અળવી,
અને બંનેનાં બચ્ચાંનાં ચામડાને તૈયાર tarphol. ધળ આગિયાજુવાર, બાજરી, અને નરમ બનાવવા. (૨) ઠોકી ઠોકીને મકાઈ, શેરડી અને અન્ય તૃણાદિ કુળની શણ બનાવવું. વનસ્પતિ પર આક્રમણ કરનાર અર્ધ- taxation. ક૨, કરનિર્ધારણ. પરજીવી વનસ્પતિ.
taxis, અનુચલન, અભિવર્તન, (૨) બાહ્ય tarragon. Artemisia dacunculus કલીપન અનુસારની સજીની નતિ.
સુગંધી, તીખી અને સુવાસિત અને taxism. ક્રમિક ગતિ. માટેની દીર્ધાયુ વનસ્પતિ, જેને ઉપયોગ taxon. વર્ગક. taxonomic. વગીસલાડ છે. બનાવવા માટે થાય છે. કરણને લગતું. Taxonomy. વગીકરણ tarsus. ગુફ, ગુલ્ફિકાસ્થિ. (૨) પક્ષીના વિજ્ઞાન. (૨) વનસ્પતિ અને પ્રાણીઓનાં પગનું હાડકું. (૩) કોઈ અંગને અંત્ય ભાગ. આકાર, ગુણ ઇ.ની દષ્ટિએ તેમાનું વગી(૪) આંખના પોપચામાં સંયોજક પેશીની કરણ કરવાનું શાસ્ત્ર. (૩) તે અનુસારનું પ્લેટ,
વગીકરણ. artar. ટેશિયમ એન્ટિમેનિક ટાટૅ.. Tbudding. અંગ્રેજીવણ “' ટી (T) (૨) ફળમાંખ અને પ્રિય નામના કીટને પ્રમાણે કલમ કરવી, અટકાવવા તથા કીડીના વિષમાં વપરાતું જુએ shield budding. જંતુધન રસાયણ, જે ગોવંશી પ્રાણીઓમાં TCA. ટ્રાયકલરોએસેટિક ઍસિડનું સેડિ. રૂચિને પ્રદીપ્ત કરે છે. t. emetic, યમ લવણ, જે ઘાસપાનને નાશ કરે છે, જઓ tantar tartarate ટારિક પાણીને શોષે છે અને તેમાં પીગળે છે. arasdi 4901 tartaric acid. 4- T.D.N (Total digestible nut
સ્પતિમાંથી મળતું અમ્લ, જેને ઉપયોગ rients.). કુલ પાચક પોષક દ્રવ્યોનું રંગકામ, ફેટોગ્રાફી, ઔષધ ઇ. માં થાય છે; સંક્ષેપરૂપ. tartarized antimony. "એ tea, ચા; બગીચાના ધોરણે ઉગાડવામાં tartar emetic.
આવતે સદાહરિત છોડ, જેનાં પાન tartory buck wheat. રાજગરે. પર પ્રક્રિયા કરી ચા તરીકે પીણારૂપે ઉપTasmanian blue gum, ઍ- યોગમાં લેવામાં આવે છે. વેચવા માટેની લિયાનું યુકેલિપ્ટસનું ઝાડ.
ચા લીલી એટલે આથવણ વિનાની અથવા tassel. નર મંજરી, પ્રગુચ્છ. (૨) મકા- કાળી એટલે આથવણવાળી હોય છે. ચાનાં ઈનું નર પુષ્પ, જે મુખ્ય અક્ષના અંત્ય પાનમાં કફીન અને ટેનિન નામના દ્રવ્યો છેડા પર થાય છે અને જેને યુગ્મ પુષિત હોય છે. ભારતમાં તે આસામ, દા. પુંકેસરી કલગી થાય છે.
લિંગ, કેરળ, નીલગિરી અને ઉત્તર બંગાtaste સ્વાદ
ળમાં થાય છે. સામાન્ય રીતે બી વાવીને,

Page #633

tea
627
tea
કામ કરીને કે કલિકા રાપણથી ચાના જે છોડને વિસ્તૃત રીતે હાનિ પહોંચાડે ઝાડને ઉગાડવામાં આવે છે. ચાના છોડ છે, આમાંના નાના કીટ કુમળાં પાન અને ચાવગીયવનસ્પતિમાં Camellia sin- કળાઓને રસ ચૂસે છે. આ કીટ કાજુના ensis (L.) C. Kuntze (Syn. C. 138 40 42214 . t. pink thea Link;0. theifera Griff;Thea diease. Pellicularia salmonicosinensis... ઇ. નામ ધરાવે છે.t.bag forથી ચાના છોડને થતો રોગ જેમા તેની worm. Clania crameri West. કાષ્ઠીય ડાળીઓ પરથી પાન ખરી પડે છે. નામની ચાની ઈયળ, જે નાના છોડના , plantation. ચાના છોડ વાવવા. પાનને ખેરવી નાખે છે. t. bird's eye (૨) ચાને બગીચો.t.plucking.ચાના spot. Cercosborella theae. નામના છોડનાં પાનને ચૂંટવાં, અંત્ય કળી અથવા કીટથી ચાને તેના ઉછેર ગૃહમાં જ લાગુ યુગ્મિત પાનને જ ચૂંટવામાં આવે છે. Mal fiol. t. black root rot. t. processing. 21101 01311 4142 Rosellinia spp. નામના જંતુથી ચાના કાળાં બનાવવાની પ્રક્રિયા, જેમાં ચૂંટવામાં છોડનાં મળ પર થતો એક રાગ. t.bla- આવેલાં પાનને 18 થી 24 કલાક સુધી dk.rot. Corticum invisum. નામના સુકાવામાં આવે છે, તેના કોષને તેડવા
તથી ચાના છોડને થતો રોગ, જેમાં માટે એક કલાક સુધી ચાંત્રિક પ્રક્રિયા કરીને તેનાં કુમળાં પાન કાળાં પડી કેહવાવા આ પાનને વાળવામાં આવે છે. ત્રણ કલાક માંડે છે. t blister blight Exob- સુધી.800 ફે. ઉષ્ણતામાં તેને આથો આપી asidium 1 exans Massee. થી તેનું ઉપચયન (ઓકિસડેશન) કરવામાં ચાને થતા રોગ, જેમાં છોડનાં પાન ૫૨ આવે છે. તેની વિશિષ્ટ પ્રકારની સુવાસ પીળા ડાઘ પડે છે. t, branch can- લાવવા માટે પુન: તેને 8િ00 થી 2200 ker વિવિધ પ્રકારની ફૂગથી ચાના ફે. ઉષ્ણતામાનમાં સૂકવવામાં આવે છે. છોડને થતો એક રેગ. t, brown જા જ વેહવાળી ચાળણુઓમાથી આ blight, Colletotrichum canellia. સઘળી પ્રક્રિયાઓ કર્યા પછી, ચાનાં પાનને નામના જંતુથી ચાના છોડને થતો રોગ, ચાળવામાં આવે છે. જેથી આખા અને જેમાં તેનાં પાન પીળાં પડે છે. t, bro- તૂટેલાં પાન અને પાનને ભૂકો જુદાં પડે છે. wn root disease. Fomes આવાં છૂટાં કરાયેલા પાનને એજ notus. થી ચાના છેડને થતો રોગ. પીકો, પીકે અને ફલાવરીંગ પીકે, t. charcoal rot. Ustulina zun બ્રકન એરંજ પીકે ઈ. વર્ગોમાં ata, નામનાં જંતુથી ચાને છેડનાં મૂળને ફાળવવામાં આવે છે. t, prunning, થતો રોગ. t. copper blight ચાના છોડને યોગ્ય દેખાવ જળવાળ અને Guignardia camelliae 141 Laesta- તેનાં પાનને ચૂંટવામાં સરળતા રહે તે માટે dia theas. નામનાં જંતુથી ચાના છોડને છોડ 3 થી 4 ફૂટ સુધી ઊંચો રહે તે માટે થતો રોગ. t. dieback. Nectria તે 18 ઈંચ જેટલે ઊંચો આવે ત્યારથી cinnabarna. નામનાં જંતુથી ચાના છેડ પુખ્ત બને ત્યાં સુધી તેને ટૂંપવાની છોડને થતો એક રોગ, જેમાં તેના નવા પ્રક્રિયાની શરૂઆત કરવામાં આવે છે. પ્રવાહ નાના થઈ જાય છે. t. looper, નવી પાશ્વય કુપળ ફૂટવા માંડે તે માટે ચાના છોડને લાગુ પડતી Biston supp- આ પ્રક્રિયા શરૂ કરવામાં આવી હોય resaria Guen.નામની હાનિકારક ઈચળ. ત્યારથી તે જરૂરી ઊંચાઈ મેળવે ત્યાં સુધી t, mosquito. 241011 Bisa Helo. 2114 2124917; 219 9. t. red mite. heltis theifera Wlk. za H. antonii Tetranychus bioculatus Wood Sign. 41441 212 213 yai Hill 828, Mason. Oligonychus cuffeae

Page #634

teak
628
Tecomella... Niet. નામના ચાના છોડમાં પડતા કીટ, પ્રાણી, જમકે મદમાં આવેલી માદાને જેનાં ડિભ અને પુસ્તકીટ છોડને રસ ધી કાઢવામાં નર પ્રાણીને કરવામાં ચૂસે છે. t, red rust and algal આવતો ઉપયોગ. red spot. Cebhaleuros parasitic- teat. ડીંટડી, ધાઈ. (૨) સસ્તન પ્રાણીના as. નામના સાછથી ચાને થતો રોગ. સ્તનમાંથી દૂધ દેહવામાં કામમાં આવતું t. red sugs. Ideterasia cingala અંગ, આંચળ, થાન. t. canal. ડીંટડીમાં Moore, H.magnifica Butl. 117–11 de oyal HIZO nasl. t. cistern ચાના છોડમાં પડતી ઈયળે, જે તેનાં દુગ્ધ સંગ્રહ. t. cup. ગાયના આંચળ પાનને ખેરવી નાંખે છે. t. root rot. માટે ઈલાજ કરવા તેને લગાડવામાં આવતું Botryodiplodai theobromae. 11441 Bulg. t. dilator, izina 01991 જંતુથી ચાને થતો રોગ, જેમાં નવા કે તેને ઈજા થતાં તે બંધ પડી જાય તે માટે અંકુર ફૂટતા નથી અને કડ કરમાઈ મરી દૂગ્ધ વાહિનીમાં મૂકવામાં આવતો હટે. જાય છે. t, stump rot. Impex technical. પ્રાવિધિક, ચોકસ કલા કે destruens. નામના જંતુથી ચાના છોડને વિજ્ઞાનનું, તે સંબંધી. technically. થત પગ.
પ્રાવિધિક રીતે. technique, પદ્ધતિ, teak સાગ, સાગનું ઝાડ, Tectona પ્રવિધિ. (૨) કોઈ યોજના અથવા કાર્યની grandis.f. નામનું ભારતનું અગત્યનું વ્યવહારુ બાજુના અમલની રીત, ફાવટ, ઈમારતી લાકડાનું ઝાડ, જેના કાષ્ઠને technologist. પ્રાવિધિશ, કેઈ પગ વહાણ બાંધવા, નિર્માણ કામ યોજના અથવા કાર્યને વ્યવહારુ અમલને રવેના ડબ્બા તથા ફર્નિચર ઇ. બનાવવામાં નિષ્ણાત.Technology.પ્રવિધિ શાસ્ત્ર, થાય છે. પાણીનું સારું પ્રમાણ ધરાવતી યાંત્રિક કાર્યવિધિ દર્શાવતી વિજ્ઞાનની એક ઊડી ફળદ્રુપ જમીન આ વક્ષને માટે શાખા. આદર્શ ગણવામાં આવે છે, તેમ છતાં, Tecoma australi R. Br. બગીચામાં ભૂગર્સ પાણીવાળી ગમે તે જમીનમાં પણ ઉગાડવામાં આવતું ઝાડ.T. Brandiflora તે થાય છે. નેઋત્યનું ચોમાસું અને ત્યાર Lois, શોભા માટે ઉગાડવામાં આવતું બાદ લાંબી સૂકી ઋતુ તેને અનુકૂળ પડે ઝાડ. T. jasminoides Lindl. બગીછે. સાગ મુખ્યત્વે પશ્ચિમધાટ, તામિલનાડુ, ચામાં ઉગાડવામાં આવતે ચમેલીમધ્ય પ્રદેશ, એરિસા, કર્ણાટક અને બિલિયાને વેલે. 1. adicans અને બિહારમાં થાય છે. t. wood. Jass. [Syn. Campis radicans સાગનું લાકડું.
Seem.]. તિભા નામની વનસ્પતિ. teal. મીઠા પાણીનું નાનકડું બતક. T. stans (L.) H. B. & K. [Syn. tam, ડી. (૨) બળદની જેડીની માફક Bignonia stans L; Stenolobium બે અથવા વધારે સંખ્યામાં જોતરવામાં stans. (L). Seem.]. વાડ તરીકે વાવઆવતા કૃષિ અંગેનાં જાનવશે. (૩) વિજ્ઞાની વામાં આવત છેડ. T. undulata G. એની જથની માફક સાથે મળીને કામ Don. રગતરે હિડે નામની એક વનકરતી વ્યક્તિઓને સમૂહ.
સ્પતિ. tease. Hiena kiasi hi stilova Tecomaria capensis (Thunb) કરવું. (૨) ખીજવવું, પજવવું. (૩) તંતુઓ Spach (Syn. Bignonia captnsis અથવા રેસાનાં તતકો, કલગી, ઊન ઇ.ને જુદાં Thunb.). બગીચામાં વાવવામાં આવતી કરવાં. (૪) છૂટા અથવા શિથિલ તંતુઓને એક પ્રકારની વનસ્પતિ. 8431241. teaser. Carien fan Tecomella undulata (Smith HINA WALL HII stilova $2412 Seem. (Syn. Bignonia undulata

Page #635

Tectona...
629
temperate
Smith; Tecoma undulata G. tela, જાળ, જાળ જેવી ત્વચા, શરીરની Don) રગતરાતિસે, વાડ તરીકે ઉગા- પેશી. ડવામાં આવતે છાડ
Telanthera amoena, બંગાળ, ઓરિસા Tectona grandir .. સાગ, સાગ- અને તામિલનાડુમાં થતી વનસ્પતિ, જેની વન; પશ્ચિમઘાટ, તામિલનાડુ, મધ્યપ્રદેશ, શાકભાજી બનાવવામાં આવે છે. એરિસા, કર્ણાટક અને બિહારમાં થતું Tellairea bedata (Smith ex મોટું વૃક્ષ, જેના કાઇને ઉપયોગ નિર્માણ Sms)Hook. મલબારમાં થતી શાકીય કામમાં, કબાટ અને ફર્નિચર બનાવવામાં વનસ્પતિ, જેનાં બી ખાય છે અને બીના થાય છે, તેની છાલમાંથી મળતા પીળા તેમના સાથ અને મીણબત્તી બનાવવામાં રંગથી ટાપલીઓને રંગવામાં આવે છે. આવે છે. tectology. 22014107441812rael, Tella Chakkerakel. 341 obat જમાં સછવને જીવત વ્યક્તિ તરીકે પ્રદેશમાં થતાં કળાને એક પ્રકાર, જેમાં અભ્યાસ કરવામાં આવે છે. તે
કેળું લાંબુ અને પીળા રંગનું હોય છે અને ted. ધાસ સુકાય તે માટે તેને વારંવાર તેને મા નરમ, મીઠે અને સોડમવાળો ઉથલાવવું અને પાથરવું.
હોય છે. teeth (બ.વ.). tooth (એ.વ.). દાત. telephase. સમસૂત્રભાજનાની, અંતિમ (૨) (તાળી ઇ. જેવાં કૃષિ ઓજારોનાં અવસ્થા, જયારે કોષકેન્દ્રીય ત્રાકના દાંતા.t, canine રાક્ષીદાંત.t, deci- વિરોધી ધ્રુવ તરફ રંગસૂત્ર ખસે છે. nuous દુધિયા દાંત. બાળકના પહેલા Telosynapsis. અંતયુંમન. 041aul Ye $141711 sia 2412 al Telosma pallida Craib (Syn. પડી જતા દાંત t, milk. દુધિયા દાંત. Prgularia pullida W. & O]. t, mollar દાઢ. t, set. દૂતાવલી. વસતાવરી, કદીના ફૂલ. Te love - grass, તૃણકુળનું Era- Telugo potato, સૂરણ, રતાળું. grostis tef (Zuccagni) Trotter temburi. બિરું. [Syn. E abessinica Link]. tempala. Its 31512711 AM. નામનું ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર અને ઉત્તર temper. પાણું ચડાવવું, (૨) મૃદુ કરડ્યું, પ્રદેશમાં થતું ઘાસ, જેના દાણા, અછતના નરમ પાડવું. (૩) હસ્તક્ષેપક કર. સમયમાં ખાવામાં આવે છે.
tempered. steel. Hien wag viel teg. બે વર્ષની વયનું ઘેટું, આવા ઘેટાનું tempering. મૃદુકરણ; પ્રકાંડને હવામા
નના ફેરફારોની સાથે અનુકુળ બનાવવા. tegmen. અંતઃકવચ, અંત, અંતઃ- (૨) ઓજારે, હથિયારે અને ઉપકરણની બીજાવરણ.
ધાતુઓને પાછું આપી સખત અથવા નરમ tegument. પ્રાણ શરીરનું કુદરતી બનાવવાની પ્રક્રિયા કરવી. સાવરણ, ત્વચા.
temperament. પ્રાણને સ્વભાવtehsil. તાલુકા કે જિલ્લાને પેટા- પ્રકૃતિ- મિજાજ. વિભાગ, તેહસિલ.
temperate. સંચમી, શાંત, સ્થિર, (૨) Teinostachyum dullooa Gam- 2220avt. t. climate. WH2021mba! ble. આસામ અને પ. બંગાળમાં થતો આબેહવા. t. fruit. 4,000 ફૂટની ઉચે વાંસ, જેના પ્રકાંડના છત્રીના દાંડા, ઊંચાઈની ટેકરીએ અથવા ઠંડી ઋતુમાં થતાં ટપલા ટાયલીઓ, સાદડીઓ અને કાગળ ફળના પ્રકાર જેમાં સફરજન, પીઅર, બનાવવામાં આવે છે.
અખરોટ, જરદાળ, પીચ, જાપાની પક્ષમ, tejput, તમાલપત્ર.
બદામ, વિનિારા, દ્રાક્ષ જેવાં ફળોને

Page #636

temperature
સમાવેશ થાય છે. T. Himalayan region. હિમાલયના સમશીતા (કૃષિયાગ્ય) પ્રદેશ; જેના પૂર્વીય હિમાલય અને પશ્ચિમી હિમાલય એવા બે વિભાગે પડે છે. પૂર્વીય હિમાય પ્રદેશમાં આસામમાં આવેલી મિમી ટેકરીએ, સિક્રિકમ, ભુતાન અને નેપાળને સમાવેશ થાય છે. આ પેટા-વિભાગમાં બહારના પ્રદેરોમાં ભારે વરસાદ થાય છે. અને તેમાં સાલનાં જંગલે આવેલાં છે. પશ્ચિમના પેટા-વિભાગમાં ઉત્તર ભારતના સૂકેા પર્વતાળ વિસ્તાર આવેલા છે અને તેમાં બટાટા, મકાઈ અને ડાંગર મુખ્ય ડાય તેવાં બાગાયતી પાકા થાય છે. temperature. ઉષ્ણતામાન, તાપમાન; ફેહરન્હાઈટ, સેન્ટિગ્રેડ અથવા સેલ્સિયસ કે કેવિન અનુસાર અંકમાં દર્શાવવામાં આવતું ગરમી અથવા ઠંડીનું પ્રમાણ દરિયાથી સપઢી પર 32 ફે. પાણી ઠરે અને 25* ફે. અથવા 10°સે. એ પાણી ઉકળવા માંડે છે. અક્ષરોાના આધાર ભારતના વિસ્તારોની રચના ઉષ્ણ અર્થાત્ શિયાળા વિનાના, સમશીતા એટલે ઠંડી સમેત ઠંડીવાળે શિયાળે અને ટુંકા ઉનાળા અને લાંબા સખત શિયાળા અને હિમ સમેતના પર્વતીય વિસ્તાર એ પ્રમાણે કરવામાં નાવે છે. temporal ગંડસ્થળને લગતું t. bone. સંખાસ્થિ. ગંડાસ્થિ. t. muscle. શંખ સ્નાયુ, ગડરનાયુ. temporary• કામચલાઉ, અલ્પકાલીન, અસ્થાયી.
630
t.
buffer strip cropping. શિખી વર્ગની વનસ્પતિ, તૃણ અને ક્ષેપને કામચલાઉ વાવવામાં આવે તે સિવાય ખેતરના ખૂબજ ધોવાણ પામતા અથવા ઢાળાવવાળા ભાગેાની સંભાળ લેવા વનસ્પતિના ઊભા પટા કરવાની વ્યવસ્થા. t. gools. કામચલાઉ માલ. t. parasite. જળ જેવું પ્રાણી, જે યજમાનના શરીરની બહાર રહેવા છતાં પેષણ મેળવવા યજમાન પર હલ્લા કરે છે. (૨) અસ્થાયી પરજીવી. . teeth. દુષિયા દાંત.
tendril
tenacious. ધારશીલ, સાગ્રહી; પેાતાની પકડ અથવા કામૂ મજબૂત રાખનાર, વળગી રહેનાર, ચાંટી રહેનાર. t. soil, સખત રીતે વળગી રહેતું જમીનનું કુળ, તિરાડ પડવા સામેની જમીનની સક્તિ, tenac ity. લગિષ્ણુતા, વળગી—ચાંટી રહેવાની ક્ષમતા-શક્તિ.
tenai. કાંગ; આન્ધ્ર પ્રદેશ, કર્ણાટક, મહા રાષ્ટ્ર, ગુજરાતમાં થતું જુવાર, બાજરી વર્ગનું એક ધાન્ય.
tenancy. જમીન અથવા ધરના ભાગવટા, ખેડ મળે, લાડા કમજો. t. law. ગણાતારા. t. legislation. ગણાતધારા, tenant, ગણેાતિયા, ભાડૂત, ભાડવાત. t., cash રોકડમાં ગણાત અથવા ભાડું ચૂકવનાર ગણાતિયા અથવા ભાડૂત, t at will. ઈચ્છાનુસારી ગણાતિયા અથવા ભાડૂત. t, farmer. ગણેાતિયા ખેડૂત, ગણેત આપતા ખેડૂત. t. farming. ગણાત આધારી કૃષિ-ખેતી. tenantry. ગણેતિયાના વર્ગ tench, ૉકટર ફિશના નામે ઓળખાતી 22 ઈંચ લાંખી ઠંડા પાણીની માછલીને
પ્રકાર.
tend, સંભાળ લેવી, માવજત કરવી. (૧) માગબગીચા અથવા ઘેટાં-બકરાંની સંભાળ લેવી. tending. વન્ય પાકની, તેના જીવનના ગમે તે તબકકે કરવામાં આવતી પાક પરના અથવા તેને નડતી અન્ય વનસ્પતિના સબંધમાં લેવામાં આવતી સંભાળ tender. મૃદું, કામળ. (૨) હિમને સામના કરી ન શકનાર વનસ્પતિ. (૩) નબળા તંતુવાળું (ઊન). t. annual. વર્ષાયુ કામળ વનસ્પતિ. tendon. કંડરા, હાડકાની સાથે સ્નાયુને સખત રીતે વળગેલા રાખનાર તંતુઓના રાજુ અથવા પટ્ટો. tenatomy. કંડરા
જૈન. tendril. પ્રતાન, સૂત્રતંતુ. (ર) પાતળું, પહીન સૂત્ર જેવું વનસ્પતિનું અંગ, જે ગમે તેને સ્પર્શે તેને વળગી જાય અથવા વિંટળાઈ જાય છે અને વનસ્પતિને ઊંચે

Page #637

tendron
631
Tephrosia...
ચડવામાં મદદરૂપ બને છે, સૂત્રાંગ. ten- Cazala's Myn. t. soil water. dillar. સૂત્રીય, સૂત્રમય,
ભૂમિના ભેજ-આદ્રતાને તનાવ. tensor tendron. વનસ્પતિની કેમળ કળા, muscle. શરીરના કોઈ અંગને ખેંચતા પ્રાંકુર અથવા ફણગે
અથવા કડક બનાવતો સ્નાયુ. tendu. ટિમ.
tentacle સ્પર્શક, સ્પેશિકા, ગ્રંથિકેશ. (૨) Tenebriodes mauritanicus L. જંતુનું લાંબું, પાતળું, વળી શકે તેવું પૂછ જેવું ઘઉં અને ઓટના ભાંગેલા દાણા અને પ્રવધ અથવા ઉપાંગ, જેને ઉપયોગ સજીવ લોટમાં પડતું ડેન જેવું જીત.
આગળ વધવા માંટની અનુકળતા જાણવા, Teneerio moditor. .. અંધારા વતને ગ્રહણ કરવા, પ્રચલન કરવા માટે ગોદામમાં ભરેલા દાણાના કકડા અને લોટ કરતું હોય છે. (૨) વનસ્પતિનું સંવેદનશીલ ખાતા જંતને પ્રકાર.
રામ અથવા તંતક. (૩) સૂત્રાંગ. In Minutes Resourintest tentative કરી, અખતરા અથવા નબળા પ્રકારના દૂધની રસાઝરીન ના પ્રયોગ માટે કરવામાં આવેલું, પ્રયાણ મના સૂચકથી 10 મિનિટ માટે કરવામાં માટેની (૨ખાસ્ત અથવા સિમાંત). (૨) આવતી કસોટી, જે દરમિયાન, રસાગરીન અસ્થાયી, પ્રવેગાત્મક, અજમાયશી.. રગવિહીન લેવામાં આવે તે દુધને નબળું tent caterpillar, સફરજનમાં ગણવામાં આવે છે.
પડતી ઈયળ, જે ડાળખાં પર જાળ બનાવી tense (ગ, સખત ખેંચાયેલું, તગ અવ. તેની અંદર રહે છે અને પાન ખાય છે.
સ્થા ધરાવતા (રજજુ, ત્વચા, કલા અથવા tental. આંબલીનું ઝાડ. ચેતા). tensile. તન્ય, ખેંચીને લાંબુ tenure, જમીન ધારણ કરવાને અધિકરી શકાય તેવું, પ્રત.... t, strength. કાર કે હકપટા, ગણેત પટે, (૨) મિલકત તનાવબળ, તનાવ સમતા, આતત્યતા, ધારણ કરવા, તેના કબજાને ભગવટે
તન્યતા. tensiometer, પૃ તનાવ કરવા, તેને ઉપભોગ કરવા માટેના અધિમાપક સાધન, તત્રસ્થાનીય જમીનમાં કારને કબજા હકને સમય અથવા અવધિ. વડલા ભેજનું પ્રમાણ જાણવા માટેનું ઉપ- t. holder. Beyondos 4412$. t. of કરણ; ૨બરની નળી ધરાવતાં સાંકડા મોં- land, જમીન ધારણ કે ભગવટા હેકવાળ પાણીથી ભરેલું અને જરૂરી ઉંડાઈએ અવધિ. t. of property. મિત મૂકેલું માડીનું છિદ્રાળુ પાત્ર. રબરની જોગવટા-કબજા હક કે આ હકની અવધિ. નળીના બીજા છેડા પર પારાવાળું થર્મો- teosinte. Eachlaena mexicana મીટર અથવા નિર્વાત ગાજ લગાડેલ હોય Schrad, મકાઈ જેવું વર્ષાયુ એક છે. છિદ્રાળુ પાત્રમાં પાણીનું હલન ચલન પ્રકારનું ઘાસ; ત્રણ માસે પહેલીવાર, થયા બાદ જમીનમાં રહેલા ભેજ અને સાત સપ્તાહમાં બીજીવાર તેને કાપવામાં પાત્રના પાણીની વચ્ચે સમતુલ સ્થપાય આવે છે. એકર દીઠ તેને ઉતાર 22 ટન છે; ભૂ-ગર્ભ પાણીમાં વધારો થતાં તનાવમાં સુધી મળે છે. સૂકા ઘાસ કે સાઈલેજ ઘટાડો થાય છે અને ગાજના અંક તરીકે તે ઉપયોગી બને છે. દર્શક પારામાં વધારે અથવા ઘટાડો નોંધાય tepery. કેકારવાયુ બનાવવું, સહેજ ગરમ છે. આ કસટી દ્વારા એક સાથે જમીનના કરવું, tepid, કોકરવાયુ, સહેજ ગરમ. જુદા જુદા સ્તરને ભેજ-તનાવ પારખી tephrite. અર્વાચીન જવાળામુખીને શકાય છે અને અતિ ભેજ અવસ્થામાં જ એક પ્રકાર. તેનું વાચન ખાતરીદાયક બનતું હોઈ તેને Tephrosia burburea Pers, સરમર્યાદિત ઉપયોગ કરી શકાય છે. tens- પંખા, વનનીય; લીલું ખાતર બનાવવા માટે on. તનાવ. (૨) વાયુ અથવા બા૫નું વાવવામાં આવતી વનસ્પતિ, જેનાં બી

Page #638

1. K.P. P.
632
Terminalia...
ખાવામાં આવે છે. T. togethi Hook. terminology. પદ, શબદના યથાર્થ f. એક જંતુન વનસ્પતિ, જેને લીલા ઉપયોગનું વિજ્ઞાન. (૨) પારિભાષિક શબ્દ. ખાતર તથા આવરણ માટે વાવવામાં temero. હળદરના શિક્ષકમાંથી આવે છે.
કાઢવામાં આવતું બાષ્પશીલ તેલ. T. E. P. P dele au MEBLE zbedi Terminalia arjuna (Roxb.) સંક્ષિપ્તરૂપ, આ રસાયણને ઉપયોગ માંકણ, Night & Arn. [Syn. T. glabra ઈતડી, મેલેમસી, થ્રિપ, ભીંગડાંવાળાં જંતુ Night & Arn; Pentaptera કે કીટ, લાટમાં પડતી ઈયળ ઇ.ને મારવા arjuna Roxb; અર્જુન, મધ્યપ્રદેશ, બિહાર માટે કે તેમનું નિયંત્રણ કરવા માટે થાય અને પશ્ચિમ દ્વીપકલ્પીય પ્રદેશમાં વીથિ માટે છે. આ રસાયણ ભૂકારૂપે મળી શકે છે. ઉગાડવામાં આવતું વૃક્ષ, જેની છાલ ચામડાં સ્તનધારી પ્રાણીઓ માટે તે ખૂબ જ કમાવવાં તથા રંગકામ કરવામાં ઉપયોગમાં ઝરી છે.
mla . T. bellirica (Gaertn) terai. mieuf du normaal Roxb. (Syn. Myrobalanus beltiતરાઈને પ્રદેરા.
rica Gaertn.]. બહેડા, વિલિતક; Teramnus labialis Spreng. વીથિ માટે ઉગાડવામાં આવતું વૃક્ષ, જેના મની નામની આવરણ અને ચાર માટે ફળ એટલે બહેડાં રંગકામ કરવામાં, ચામડાં પગમાં લેવાતી વનસ્પતિ.
કમાવવા અને સ્પિરિટની શક્તિ teratoma. વિકટાંગ, કોમળ મૂળ વધારવા માટે ઉપયોગી બને છે. બહેડાને અથવા પ્રરિાહાંગ સાથે વિવિધ પેશીવાળું. રસ ચટાડવા માટે ઉપયોગી છે. T. biaવનસ્પતિનું કં. (૨) દાંત, વાળ જેવા lata Steud. આંદામાનમાં થતું એક ઝાડ, જન્મજાત ભૂણીય અવશેષ ધરાવતું આવ્યું. જેનું કાષ્ઠ કબાટે, વેનિયર, ફર્નિચર અને terebene ટર્પેન્ટાઈન તેલની સાથે સેલ્ફયુ- ઘરની અંદરનાં ફિટિંગ કામમાં ઉપયોગી રિક ઍસિડની માવજત કરીને બનાવવામાં બને છે. 1. catappa L. જંગલી બદામ, આવતો હાઈડ્રોકાર્બન, જેને ઉપગ ચેપ- દેશી બદામ, લીલી બદામ; અનાદિ રાધક તરીકે કરવામાં આવે છે.
કુળનું ભારતના ગરમ પ્રદેશોમાં થતું ઝાડ, terebra. કેટલાક કીટકોને વેધક અંડ- જેની બદામ ખાય છે, બદામ અને છાલ સ્થાપક,
અને ચામડાં કમાવવા ઉપયોગી બને છે. erete. અનુપ્રસ્થ છેદમાં ચક્રીય.
T. chebula Retc. હરડે, હરિતકી; targal. પૃષીય.
ઉત્તર ભારતમાં થતું વૃક્ષ, જેનાં ફળ એટલે tergeminate. પ્રત્યેક શાખા પ૨ હરડે ઔષધીય ગુણ ધરાવે છે. ઉપરાંત ફટાતી, પર્ણતલ પરનું યુશ્મિત પર્ણિકાવાળું તેને ઉપયોગ ચામડાં કમાવવા માટે થાય
T. citrina Roxb. & Flem. term. અવધિ, (૨) ગર્ભની અવધિ, હરડે; માસામ અને ખાસી ટેકરીઓમાં પદ્માવધિ. (૩) છ માસની મુદત. (૪) થતું ઝાડ, જેની હરડે, ચામડાં કમાવવામાં મંદ, શબt. policy. મુદતી પોલિસી. ઉપયોગી બને છે. T. manit King terminal. અંત્ય, છેડાનું, અંત લાવતું; અાંદામાન અને નિકોબારમાં થતું એક પ્રકાંડના છેડા પર થયેલું, અંત્ય સાંધાની ઝાડ, જેનું કાછ માછલીઓ પકડવાના દાંડા જેમ શ્રેણીમાં પૂરું થતું. (૨) ભાવયિક, બનાવવા કામમાં આવે છે. T. morio
માસિક. t.bud, અંત્યકલિકા, ત્ય- carba Hearch and Muell. કળી; શાખા અથવા પ્રકાંડના છેડા પર Arg. સામાન્ય રીતે આસામમાં જોવામાં Rટતી કળી. tmarket સીમાંત બજાર. આવતું ઝાડ, જેના કાષ્ટની ચાની પેટીઓ t, morain. ત્ય:સ્થતિમોઢ.
અને પ્રાયવૂડ બનાવવામાં આવે છે. 1.

Page #639

terminalization
633
tertiary
procera Roxb. બદામ, મહામાનમાં મૃત્તિકામય. terrestrial. સ્થલજ, થતું ઝાડ, જેના કાષ્ઠનું ફર્નિચર, સાંધા પૃથ્વીવાસી, સ્થલચર. t. soil, પ્રમાણમાં અને ઘરની અંદરની શેભાની વસ્તુઓ શુષ્ક પરિસ્થિતિમાં જમીન પર ખનિજ કે બનાવવામાં આવે છે. 1. tamentosa અકાર્બનિક દ્રવ્યવાળો મૃત્તિકાને વિકાસ.
Night & Arn. સાજડ, સાજડિયા, terricolous. ભૂમિ નિવાસી; અળધૂળે સાજડ ઈ. નામનું વૃક્ષ, જેનાં ફળ સિયા સમેત નૂપુરક જેવા જમીનમાં રંગકામ, ચામડાં કમાવવા માટે ઉપયોગમાં ૨હેતાં સજીવ અને અન્ય પ્રાણીઓ, terriલેવામાં આવે છે; અને કાણનાં સાંબેલા genous. પૃથ્વીએ નિર્માણ કરેલું, અને હેર બનાવવામાં આવે છે. પૃ વીજ. જminalization. સમસૂત્ર સાજનની terrace. સોપાન. (૨) પાણીને વહી વિસરાવસ્થા અને ભાજનાવસ્થા વચ્ચેના જતું અટકાવવા અથવા જમીનના થતા અસમ વિભાજનનું સંચલન, જેમાં અત્ય ધોવાણને રોકવા ઢળાવ અથવા ધાર પર છેડા તરફ સંચલન થાય છે.
રચવામાં આવતી લાંબી, નીચી કિનારી, terminate . (૨) અંત લાવ, જેના બે કાર છે . બેંચ અને ધાર. (૨) પૂરું કરવું.
પાકને વાવવા માટે એક બાજુ પર કિનારી, tણાનnitarium. ઊધઈને માળે, વસા- દીવાલ અથવા બંધને ઊભાં કરી ટેકે હત. termite, ઊધઈ. (૨) કાણ, આપી ઊંચું લેવામાં આવતું જમીનનું તળ, મૃતપ્રાણી, લાકડાંની સંરચના ઈ.ને કર. આવા તળના સ્તર એક ૫૨ બીજા આવે નાર કીટક, અંગ્રેજીમાં જેને સફેદ કીડી તે પ્રમાણે કરી શકાય છે. t, bench તરીકે ઓળખવામાં આવવાં છતાં રંગે ન બે પ્રકારનું સોપાન. t, drainage તે તે સફેદ છે, કે ન તે તે કીડી છે. પાણીને નિકાલ કરવા માટેનું – અપવાહ વનસ્પતિનાં મૂળ, પ્રકાંડ, થડ ઇ.ને તે રોપાન. t, graded પ્રવણય પાન. હાનિ પહોંચાડે છે, કમળા ધાન્ય છોડ , level સમતલ સે પાન. t. cultiઅને ફળ ઝાડ પર તે આક્રમણ કરે છે. vation. Hiyin üd. t. system. ઉધઈ સામાજિક સજીવ છે અને તે (કૃષિની) સોપાન પદ્ધતિ, terracing. વિસાહત બનાવીને સમૂહજીવનમાં રહે છે પાન રચના. (૨) ઢળાવ પર કિનારી છે, તેના સમુદાયમાં રાજા, રાણી, કામદાર, બાંધીને, કમિક નાળીની કરવામાં આવતી સિપાઈ જેવા શ્રમવિભાજનથી થતા વર્ગો રચના, જેમાં પાણીને ગ્ય નિકાલ થવા હોય છે. તેની વસાહતે ભૂગરાફડા રૂપે સાથે સરળતાપૂર્વક ખેતી કરી શકાતી હોય છે. ઉપરાંત ભેજવાળા કાછ ઇ.ની હોય છે. પણ વસાહતો બનાવવામાં આવે છે. ઊધઈ terramycin. રામાઈસીન; અંકિસફૂગ જેવી હેઈ તે સૂકે સડે અને વિનાશ ટેટ્રાસાઈકલીન હાઇડ્રોક્લોરાઈડ; Streptoસજે છે.
myces rimosus 4174411 210001 8910 ternary. ત્રિવિભાગીય ત્રિમય, ત્રિમય. અને વિષાણ પ્રતિબંધક પ્રતિજૈવ નીપજ
ભક, ત્રણનું બનેલું. termate. ત્રિપત્રી, જેને પ્રતિજૈવ પૂરક ખોરાક તરીકે પણ ત્રણ પણિકાવાળું, સંયુક્તપણે ત્રણમાં ચક્રીય. ઉપયોગ થાય છે. terpency. ટર્પેન્ટાઈનનાં વાસ અને terry. કાપ્યા વિનાના પાશવાળું વસ્ત્ર,
સ્વાદને લગતું terpentine. ટર્પેન્ટાઈન. ઉપાશવ. terra, પૃથ્વીterrain, ચેકસ વિસ્તાર tertiary. તૃતીય, તૃતીય, તૃતીય શ્રેણીનું. કે પ્રદેશનું સામાન્ય સ્થળાકૃતિક અંગ, ભૂપ્રદેશ, (૨) તૃતીય (ભૂસ્તરીય યુગ). (૩) ત્રીજી ભૂમિ. terraneous. જમીન પર ઊગતું. પતિનું ઉડનાર (પક્ષી). tandmesoterrene. પાર્થિવ પૃથ્વીનું, જમીનનું; zoic sedimentay rocks. તૃતીય

Page #640

test
634 tetraethylpyrophosphate અને મધ્ય છવયુગમાં નિર્માણ થયેલા વાસ મુકેલ બને છે અને છેવટે પાસે જળકૃત ખડકે; નાના ટેકરાળ વિસ્તારો છવાસના સ્નાયુઓ પર અસર પડતાં અને નિમ્ન ભૂમિને પર્વતાળ પ્રદેશ અને મરણ નીપજે છે. ખીણ પ્રદેશમાં શેલ નિર્માણ. t. capi- tetanyઅંગુલીગ્રહ; પ્રાણુઓમાં સ્થાનિક tate cell. તૃતીય સશીર્ષ કોષ. . રીતે થતો આકસ્મિક આવેગાત્મક સ્નાયુ
mycelium, તૃતીય કકજાળ. t. સંકોચ. root. તૃતીચ મૂળ. t. shootદ્વિતીયક tether. બાંધવું, ગાય જેવાં પ્રાણીના ગળે પ્રહનું નિર્માણ થાય તે જ વર્ષ દરમિયાન દેરડું અથવા સાંકળ બાંધી દોરડા અથવા તેમાંથી ફૂટતો ફણગે કે ડાળી.
સાંકળને છૂટે છેડે કોઈ થાંભલાની સાથે test. પરીક્ષા, સેટી. t. of signi- બાંધવે, જેથી પશુ ચરી શકે અને છૂટથી ficance. વ્યંજકતા – મહાવ પરીક્ષણ - હરી કરી શકે. કસોટી.t. tube, કસનળી. testing, tetra-. ચાર, ચતુ, ચતુર, ચતુષ અને પરીક્ષણ, કટી.
સૂચક પૂર્વગ. testa. બાહ્યાવરણ, બીનું બાહ્ય વેષ્ટન, tetrachloroethane. ટેટ્રાકો રાઈ
બીજકવચ. t. cell. બીજાવરણ કષ. શેન, જમીનને ધુમાડે આપવા કૃમિ અને testes. વૃષણ, શુષ અને નર અંતઃ- નકામી વનસ્પતિને દૂર કરવા માટે ઉપ
સ્રાવનું નિર્માણ કરતી ગ્રંથિઓ. (૨) નર- પાગમાં લેવામાં આવતું (H, CCL, પ્રાણુનું મુખ્ય પ્રજનન અંગ, શુક્રાણુ સૂત્ર ધરાવતું સાજન. અથવા પુંજન્ય પેદા કરનાર અંડાકાર પિંડ. Tetracera scandens Merr (Syn. testicles. વૃષણ; જુઓ testes. Delima saumentosa L.). ૫. બંગાળ, testicular activity.મંડ સક્રિયતા, આસામ અને માંદામાનમાં થતો સુપ, વૃષણ સક્રિયતા. t. cord. વૃષણય જેનાં પાન ધાતુને પેલીશ કરવા માટે રજજ, શકીય રજ". testiculate. ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. વૃષણવાળું, વૃષણ સદશ, વૃષણ જેવું વન- tetracyclic. ચતુવાકીય, ચતુવલયિત.
સ્પતિમાં યુગ્મ અંગેવાળું. testis એક tetracycline. ટેટ્રાસાઈક્લીન, એકેવૃષા.
માઈસીન, પેલિસાઈક્લીન ઇ. નામ હેઠળ testosterone. વૃષણ અંતઃસ્ત્રાવ, નર- વેચવામાં આવતું સ્ટ્રેપ્ટોમાઈસીન રિમેકસ લિંગ અંતઃસ્ત્રાવ; જેનું સંશ્લેષિત તરીકે પણ નામના સજીવમાંથી બનાવેલું પ્રતિજૈવ નિમાણ કરી શકાય છે, t.compound. દ્રવ્ય, જેમાંથી ઘણાં પ્રતિ જૈવ દ્રવ્ય વૃષણસ્ત્રાવ સંયોજન.
બનાવવામાં આવે છે. tetanic, તીવ્ર સ્નાયુ સંકોચને લગતું. (૨) tetrad, ચતુષ્ક ધનુર્વાને લગતું tetanus. ધનુર્વા,ધનુર્વાત; tetradactyl. ચાર આંગળિયાવાળું પહેલાં આ વ્યાધિ ઘોડાને થતો માનવામાં (પ્રાણ). આવતું હતું, પરંતુ ઢેર, ભસ, બકરાં, ઊંટ, tetradecenoic acid. દુશ્વમેડમાં કૂતરાં અને મરઘા-બતકાં સુદ્ધાને પણ થોડા પ્રમાણમાં જણાતે અસંતૃપ્ત મેદીય લાગુ પડે છે. મનુષ્યને પણ તે થાય છે, જે અશ્લ. Clostridium tetani. 7131011 q10bal tetradynemous. 212 410 y $22વિષની ચેતાતંત્ર પર અસર થાય છે, વાળું પુંકેસર મંડળ. પરિણામે કાનના સ્નાયુ ખેંચાય છે, tetraethylpyrophosphate. આંખની ઉઘાડવાસના સ્નાયુઓ સૂજી ટે-ટ્રાઈથિલપાઈ ફોફેટ, માકણ, ઈટલી, જાય છે, સામાન્ય ઉશ્કેરાટ થાય છે જડબાંના મેલોમશી, થ્રિપ, ભીંગડાવાળા કીટ, લોટની સ્નાયુઓ કડક બને છે, જેથી ઍની ઉઘાડ- ઈયળ મારવા માટેનું રસાયણ.

Page #641

tetragon
685
thalloid
tetragon. ચતુષ્કોણ.
tetravalent. ચતુઃસંયોજક, ચતુયુંત. Tetragonia expansa Murr. 's Tetrazolium Test. Gallaida સાકીય વનસ્પતિ, જેનાં પાનની ભાજી ટેટાલિયમ બ્રોમાઈડને ઉપયોગ કરીને બનાવવામાં આવે છે. T. tetragonioides દૂધને હલકે પ્રકાર જાણવાની એક કસોટી, (Pall.. 9. Kuntze [Sye. T. જેમાં ઓકિસજન સપાટી નીચી ઊતરતા અxpansa Murr). ઉત્તરભારત, કર્ણાટક રંગવિહીન સૂચક લાલ બને છે. અર્ધા
અને હાઈલિંગમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ. કલાકમાં લાલ બને તો દૂધ હલકા પ્રકારનું tetragynous, ચાર સ્ત્રીકેસરવાળું. ગણાય છે. tetrahedral,ચતુષ્કલકીય, ચતઃપાશ્વય. Tettisoniella spectra. ડાંગરને કીટ. tetra locular. ચતુ કેટરીય, ચત- Texas, બદામ જેવાં મીજવાળા ખરાબ વિવરીય.
દેખાવના કાફળ. tetramerous. ચતુર અવયવી, ચાર textural class. ગઠનાત્મક વર્ગ. t. ભાગ – અંગવાળું.
soil classes. વિવિધ કદના સમૂહના Tetrameres fissipina. Bil કણેના વિવિધ પ્રમાણ અનુસાર tetramere stomach woim. tetra જમીનનું વર્ગીકરણ સાધારણ રીતે mere stomach worm. મરઘીનાં ખેતરની જમીન પતી, દુમટીય રતી, રેતાળ બરચાં તથા ટીના જઠરમાં જોવામાં મટ, મટ, કાંપયુક્ત મટ, મૃદમટ અને આવતું લોહી ચૂસતું tetrameres fissi. માટીના મિશ્રણવાળી હોય છે. વર્ગીકરણ pina.નામનું કામ, જેના ઉપદ્રવના કારણે કરતી વખતે જમીનમાં રહેલી રતી, માટી બચ્ચાં મરી જાય છે.
અને કાંપની ટકાવારીને ધ્યાનમાં લેવામાં tetrandrous. ચાર પુંકેસરવાળુ. આવે છે. texture. કણરચના, પિતા Tetraneura histala B. મૂળમાં રચના, ગઠન.(૨) સમગ્ર અંગેની ગોઠવણ તે મા ,
અને રચના. (૩) કાપડમાં સૂતરની Tetranychus bioculatus Wood રચના અનુસાર તેનું પેત નક્કી કરવામાં
Mason. શણ અને ચાને ગંભીર હાનિ આવે છે. t, coarse, સ્થળ પોત - પહેચત કીટ. 1. telarus, કપાસ, ગઠ – રચના. t, fine બારીક – ઝીણું આંબે, રીંગણું ઈને કીટ,
પિત, t, medium મધ્યમ પ્રકારનું tetrapetalous. ચતુર્તલીય.
પિત. tetraphylous. ચતુ: પણ.
thakal. Phoenix acaulis Buch.tetraploid. ચતુણિત, ચતુકીય; રંગ Ham ex Roxb. નામને બિહાર.
સૂત્રના ચાર એકકીય અટવાળા કેલને ઉત્તર પ્રદેશ અને ઉત્તર બંગાળમાં થતા સજીવ.
પ્રકાંડ વિનાને તાડ, જેની કુપળે અને tetrareh, ચતુઃસૂત્રી. (૨) ચાર દારૂ- પાન ખાદ્ય છે.
વાહિની સમૂહવાળું મધ્ય રંભનું. thakur. ઠાકુર, નામે ઓળખાતી રાજ૫tetrasomic. ચતુષ્ક સૂત્ર કાચ. (૨) એક તેમાં મોભાદાર વ્યક્તિ. પ્રકારના રંગસૂત્રના ચાર સભ્યો અને thaladi. સપ્ટેમ્બર–એકબરથી ફેબ્ર
બાકી દ્વિય ધરાવતા કોષવાળે સજીવ. આરી-માર્ચ દરમિયાન ઉગાડવામાં આવતા tetrasporangium. ચતુબીજાણુ- અલ્પાવાધિક પાક. ધાની. tetraspore, ચતુબીજાણુ, thalamus, સંવેદન પિંડ, મસ્તિકમાંથી બીજણધાનીમાં ચાર સમૂહમાં બીજાણુઓ. નીકળતી ચેતાનું સ્થાન, ચેતક. (૨) ફૂલનું tetrasporophyte. ચતુબજણ સંગ્રાહક પુષ્પાસન. અલ્યા.
thalloid. સૂકાય સદશ, સૂકાયક. tha

Page #642

Thames...
1636
theoretical alophyte. એકાંગી વનસ્પતિ. (૨) સંવા- thawing. હિમદ્રવણ, બરફ, હિમ ઇ.નું હક પેશી વિનાની અને મળ તથા પ્રકાંડની પીગળવું. વિલિનતા વિનાની વનસ્પતિ, જેના માટે Thea. sinensis L. ચા; આસામ, જન્યુઓનું માદા જન્યુધાનીમાં નિર્માણ દાઈહિંગ, ત્રાવણકોર, નીલગિરિ, મલબાર, થાય છે. આ એકાંગી વનસ્પતિ સમૂડમાં ઉત્તર બંગાળ, દેહરાદૂન અને કમાંકમાં લીલ, ફૂગ, શૈવાકને સમાવેશ થાય છે. તે છોડ, જેનાં સૂકવણી કરેલાં પાનનાં આ એકાંગી વનસ્પતિના નિમ્ન પ્રકારે પીણાં બનાવવામાં આવે છે. એક કષીય છે અને તેમનું પ્રજનન બીજાણુ The Agricultural Produce કે શાકીય રીતે થાય છે. ઉચ્ચ પ્રકારની (Grading and Marketing) એકાંગીમાં લિંગીય કે અલિંગીય રીતે પ્રજ- Act. કૃષિ પેદાશ (વગીકરણ અને વેચાણ) નન થાય છે અને તેના અંગે વિભિન્ની- અધિનિયમ; કૃષિ અને અન્ય પેદાશનાં કરણ ધરાવતાં નથી. thallospore. વર્ગીકરણ અને વેચાણનું નિયમન કરવા અલિંગી બીજાણુ પ્રકાર, જેમાં બીજાણુ ભારત સરકારે 1937માં પસાર કરેલ ધારો. અગ્રસ્થાને ઉદ્દભવે છે અને તેની દીવાલ theca. કેાષ પ્રાવરણ, વેણન. (૨) શેવાળનું પાતળી હોય છે, thallusસૂકાય; મળ પ્રવર. અને પ્રકાંડની ભિન્નતા તથા વાહક પેશી the lentil, મસૂર. વિનાની વનસ્પતિને એક પ્રકાર. (૨) મળ, the leek, વિલાયતી લસણ. **i3 71491 414 ani 124 Call $14. Themeda arundinacea (Roxb.) Thames Pride. Wielrauniel Ridley [Syn. Anthistiria લાવી અહીં ઉગાડવામાં આવેલા લોકેટ Hack.). arundinacea Roxb. નામના ફળનું વૃક્ષ, જેનું ફળ મેટું, માખણ gigentee Hack. subsp. 6H2
જેવા પીળા રંગનું અને રસાળ હોય છે. ભારતનું ઘાસ, જેના માવામાંથી લખવા Tharparkar, કચ્છ, જોધપુર અને માટેના કાગળ બનાવવામાં આવે છે. જેસલમેરમાં જોવામાં આવતું દુધાળું તથા Th. ૮ymbaria Hack [Syn. A. ભારવાહી પ્રાણા; જે સરકારી ફામમાં સંવ- cymbania Roxb.. ઊંચું, દીર્ધાયુ જૈન પામે છે અને વરસે ચારથી છ તુજાર હાથીધાસ, જેનાં લખવા તથા છાપવાના રતલ દૂધ આપે છે.
કાગળ બનાવવામાં આવે છે. 1. thatch. ઘાસને પ્લેટ, (૨) છાપરાને |gigantea (cav) Hack [Syn.
છાવવામાં કામમાં આવતું ઘાસપાત. (૩) 1. gigantico Cav.]. સરખર નામનું છાપરાને ઘાસપાનથી છાવવું. 1. grass. આસામ, બિહાર અને ખાસી ટેકરીઓમાં કાંસ, કાંસડ ઘાસ; Saccharium soon. થતું ઘાસ, જેના લખવા અને છાપવાના aneum . નામની મધ્ય ભારતની ઊંચી કાગળ બનાવવામાં આવે છે. T. ભૂમિનું દીર્ધાયુ, કપાસની ભેજવાળી કાળી triandra Forsk. (Syn. A. જમીનમાં થતું ભૂમિગત પ્રકાંડ ધરાવતું amberbis Retz.). રૂઈ ઘાસ નામને અને અન્ય વનસ્પતિઓને ગૂંચવતુ ઘાસ. ઘાસચારો, જેને દાણું ખવાય છે. 1. રતીને બાંધી રાખવામાં આ ઘાસને ઉ૫- - illosa (Poir) A.Camus. કાગળ
ગ કરવામાં આવે છે. શેરડીની સાથે બનાવવા માટેનું ઘાસ. themeda. સંકરિત કરવાથી તેનામાં અલ્પ વર્ષા, rass, વૃકુળનું ઘાસ, હિમ અને રોગ પ્રતિકાર કરવાની ક્ષમતા Theobroma cacao. કેકો. આવે છે.
theoretical. સૈદ્ધાંતિક. theory. thaw. બરફ પીગળ. (૨) પ્રવાહી વાત, સિદ્ધાંત; કંઈકની ખાસ કરીને ઘ અવસ્થામાં પરિવર્તન પામવું, ગળવું. નાની સ્વતંત્ર પણ સિદ્ધાંતના આધારે

Page #643

The papaw
637
thermophyte અને પરિકલ્પનાથી વિરુદ્ધ રીતે સમજતી thermo-chemical efect. ઉભા આપવાની પદ્ધતિ. (૨) વિજ્ઞાનના સિહા - રાસાયણિક પ્રભાવ. thermo તોની સમજતી. (૩) કોઈ પણ વિષયના ouple. ઉમાનું વિદ્યુત સિદ્ધાંતને સમજાવવાના હેતુસર પરિણામને ઊજમાં રૂપાંતર કરનાર સાધન, એકત્રિત કરવાની પ્રક્રિયા. t. of cor- ઉષ્માંતર સાધન. responding state. અનુરૂપ thermoduric, ઉમાછલી, તાપજીવી. અવસ્થાને સિદ્ધાંત. t. of evolu th. bacteria. ઉષ્માસહિષ્ણુ જીવાણુ, tion. ઉત્ક્રાંતિવાદ, ઉત્ક્રાંતિને સિદ્ધાંત. તાપ સહન કરે પણ ઊંચા પ્રકારની ગરમી t, of pangenesis. સર્વજનનવાદ. સહી ન શકનાર જીવાણુ. t. of recapitulation. પૂર્વ આવ- thermodynamic. ઉમાગતિક. તનવાદ પસંહારવાદ પૂર્વજન્માવતનવાદThermodynamics. ઉમાગતિ t. of rent, ભાડા – ગણતને સિદ્ધાંત. વિજ્ઞાન, t. of sampling. નમૂનાચયનવાદ, thermogenic bacteria. ઉષ્માપ્રતિદર્શ સિદ્ધાંત. t. of special જનક જીવાણુ. creation. વિશિષ્ટ સર્જનવાદ. thermometer. થર્મોમીટર.th. dryThe papaw- પપૈયું.
bulb gos 04 82H RM22. th. ,maThe purple bauhinia. દેવકંચન, ximum અધિકતમ થર્મોમીટર. th. રક્તકંચન.
minimum ન્યૂનતમ થર્મોમીટર th. therapeutic. ચિકિત્સાવિષયક. (ર) ,wet and drybulbશુકાઢે થર્મોવનસ્પતિ અને પ્રાણુઓના રાગનું નિવારણ મીટર. thermometry. ઉષ્મામિતિ. માટેના ઉપાય અંગેનું.Therapeutics. thermonastic. ઉષ્માપ્રેરિત. therચિકિત્સાવિજ્ઞાન, રોગનિવારણના ઉપાય monasty. ઉષ્માપ્રેરણું. હાથ ધરીને પગની સારવાર અંગેની thermoperiod. ઉષ્ણતામાનાવધિ. only lastimal 2171. therapy. Firs- thermoperiodicity. 9074121124
સા, વનસ્પતિ અને પ્રાણના રાગ નિવા- ચિકતા. રણની ચિકિત્સા.
thermophase. ઉષ્માવસ્થા. The Red and Black pump thermophilic bacteria. Bizi kin beetle. લાખ અને કાળા કેળાના ઉષ્ણતામાન સહન કરનાર છવાણુ, પાશ્ચરી. કીટ.
કરણ પ્રક્રિયામાં આવા જીવાણુને સામને thermal. ઉમીય, ઉષ્માબંધી. . કરવો પડે છે. th. micro-orgaanalysis. ઉમીય વિશ્લેષણ. t. ca. nism. ઉમારાગી સૂલમછવ.
acity. ઉષ્માધારિતા, ઉમાને ધારણ thermos. થર્મોસ, ઉમાની માત્રા કરવાની ક્ષમતા. t. conductivity, જાળવતું સાધન. ઉપમાવાહકતા, કેઈ પદાર્થ હમાનું કેવી thermostat. ઉષ્માસ્થિરક, ઉમાનું રીતે વહન કરે છે તે દર્શાવતું પ્રમાણ. t. સ્વતઃ નિયમન કરનાર યુક્તિ – સાધના energy. ઉષ્મા ઊજ. t. fog app. thermoraxis. ઉષ્માનુચલન, તાપાનુ
ator, છંટકાવ કરવાની એક પ્રક્રિયા, ચલન. thermotaxy. ઉમાક્રમગતિ. જેમાં જંતુન તેલ સજનનું ગરમ હવાના thermotropism, ઉમાભિવર્તન. મારાથી સૂમ ચૂર્ણ કરવામાં આવે thermophytes. ઉમાસહ વનસ્પતિ. છે. t. induction. ઉમીય પ્રેરણ. વર્ષાયુ વનસ્પતિ અને તૃણ, જે બીજાthermoactinomyces. ઉમીય વસ્થાની પ્રતિકુળ મોસમમાંથી પસાર થઈ કિરણકવક.
જાય અને એક મેસમમાં જીવનચક્ર

Page #644

The scanted...
638
thin
૫૧ કર. therology સરતન પ્રાણ- રણ પ્રકાંડવાળી (ડુંગળી). th. set. Casting therophytes.
નાનું મજબૂત શરીર. (૨) પાસે પાસે The scanted oleander, વાજાળ. ઉગાડેલું. th. walled. સ્થલ ભિનય, The sebestan. મેટાં ગુંદાં.
જાડી દીવાલવાળ. th. white. રયાન thesis. મહાનિબંધ, ઉપાધિ-ડિગ્રી મેળ- કે જેલી જેવી ઈંડાની સફેદી. વવા ઉત્સુક તૈયાર કરેલા નિબંધ, (૨) thickening substance. દઢક. ીય દ૨ખાસ્ત,
thickner, ઢકારક, ખેરાકની ચાનતા Thespesia lambas (Cav.) Dalp સુધારવા અને દઢ દેહ મળે તે માટે છ& Gibs (Syn. Hibiscus lampas sa og W1215 Hi 87729171 2410g G. Cav]. વનકપાસ, દ. ભારતને સહાયક દૂધ. છોડ, જેના પ્રકાંડના રિસાના દેરડાં thicket. જોડાજોડ સંખ્યાબંધ ઉગતા સૂરે, બનાવવામાં આવે છે.T. macrophyll ઝાડ. (૨) ગીચ ઝાડી ઝાંખરાં. Bhume. રણભીડી.
thigh. ઉ૬, જાગ, ગુફીય સાંધે અને T. populnea (L.) Soland. ex ધડ વચ્ચેને પ્રાણીને ભાગ. Corr, પારસભીડી, પારસ પીપળે; કંકણ, thismotropisin, ઘન સપાટીની ૫. બંગાળ અને આંદામાનમાં થતું નાનું ઝાડ, સાથેના સ્પર્શની પ્રતિક્રિયાથી વનસ્પતિની
ની છાલના રેસાનાં દોરડાં બનાવવામાં વૃદ્ધિને મળતું વળાંક, આવે છે, અને બીનું તેલ દીવાબત્તીના thin. પાતળું, છીછ, પારદર્શક. (૨) કામમાં આવે છે. કાષ્ઠનાં કૃષિ ઓજારો, જમીનને ગેડી, હાથ વડે ખેંચીને હેડીઓ, ફર્નિચર, કબાટ, એજારના હાથા એક જ હારમાનાં કે હાટમાનાં સંખ્યાબનાવવામાં આવે છે.
બંધ છોડને દૂર કરવા. (૩) કેટલાંક ફૂલો The tree of heaven. અરડૂસે. અથવા ફૂલગુચ્છા કે ફળે બેઠાં પછી કુદThevetia peruviana (Pers.) K. રતી રીતે ખરવા માંડે ત્યારે કેટલાંક ફળાને Schum (Syn. Th. neriifolia દૂર કરવા. (૪) વૃક્ષની ટોચની જીવતા Juss. ex Steud; Cerbera ડાળીને દૂર કરવી. (૫) રાપવાની વિધિ peruviana Pers.). પીળી કરેણ, જેને પતી જાય ત્યાર બાદ અ૫કવ રેપને ૨ વાડ તરીકે વાવવામાં આવે છે.
કરવા જેથી બાકીના રો૫ કે છેડ વૃદ્ધિ The spotted ball worm 2145 41771 215. th. layer chromatવાળી ઈયળ..
ography. Agza-121 qui a444. Th. thew, સ્નાયુ.
Napier grass, 0181 4124. th. thiamia. પ્રજીવક-બી' સંકુલને એક out. mot thin. th. sheet. Hinen ઘટક, જે બેરીબેરીના દર્દીને વિરોધી છે; ચાદર, પાતળું પડસ્તર.Th. Shelled. આ ઉપરાંત પ્રજીવક બી', પ્રજીવક એફ હલકી મેટી બદામને એક પ્રકાર, જે તરીકે પણ તે ઓળખાય છે, જે એન્યૂરીન, આકર્ષક, સુંવાળી અને તલવાર આકારની
પ્રતિચેતાકના કારક તરીકે પણ જાણીતું છે. હય છે અને જેનું કેલું પાતળું, મીજ thick. જાડું, સ્થૂલ. th, cane, શેરડી, બદામી, મીઠી અને સ્વાદિષ્ટ હોય છે. th. મજબૂત નરમ અને રસવાળી,વિપુલ પ્રમા- shell egg. નરમ કે પાતળા કેચલા ણમાં ઊગતી શેરડી જેને ફળશ્ય જમીન, ઠીક અથવા મુદ્દલે કોચલા વિનાનું ઈંડુ, th. ઠીક ખાતર અને પુષ્કળ સિંચાઈની જરૂર solી. અનુત્પાદક પાતળા સ્તરવાળી જમીન. પડે છે. દ. ભારતમાં તે થાય છે. th.fles- th. stand. કાઈ વિસ્તારમાં જોઇએ તે hed. સારા પ્રમાણમાં સ્નાયુ અને ચરબી કરતાં પ્રમાણમાં ઓછી વનસ્પતિ. (૨) ધરાવતું (પ્રાણુ). th. neck. અસાધા- છોડ કે ઝાડની કંગાળ રચના.th, white

Page #645

639
thionate...
thresher ઉડાન પ્રવાહી ભાગ, ઈડાની સફેદી પાતળા વિશેષ કરીને નદી તટ પ્રદેશમાં અને ભેજઅને જાડા થરની હોય છે, જે પૈકીનું વાળાં સ્થાનમાં થતો વાંસ, જે કાગળ સફેદ સ્તર બહારના ભાગમાં પાતળું બનાવવામાં ઉપયોગી બને છે અને જેની હોય છે. thining. વનસ્પતિની ગીચતા કુળી કુપો ખાવામાં આવે છે th. દૂર કરવા ધાન્યપાકને આછા કરવા. Shrub. કાંટાળી ઝાડી, કાંટાળે સુપ. tionate dust, ગંધકના સંયોજન- Thoroughbred. ઝડપ, સુંદર દેખાવ, વાળી જંતુળ ભૂકી.
જસ અને સહનશીલતા ધરાવતે ઊંચી thiphsis, ૨કતવાહિનીને સંકોચ. ઓલાદને ઇગ્લડને ઘોડદેડને અશ્વ. third filial generation, de thrashing. all threshing. સતતિ.
thread. રૂ, શણ, ઊન, રેશમને કાંતેલ thotrophy- ભજન્ય ચાનતા. (૨) દે; પાતળું સુતર કે દેરી. th. worm, ભજન્ય ન્યૂનીકરણ
સૂત્રકૃમિ, પ્રાણીઓના નાના આંતરડામાં રહેત Thomas phosphate. બેઝિક ધાત પરજીવીકૃમિ, જેનું ડિંભ ચામડીને રાગ
મલ. Th. slag. બેઝિક ધાતુમલ. કરે છે, જ્યારે પુખ કૃમિ પરજીવીજન્ય Thompson. મધ્યમ કદનું, પીળી છાલ- મરડે અને પાંડુરોગ કરે છે. વાળું, દાણાદાર ગર અને સુવાસિત પીઅરને three. ત્રણ th. cornered acaએક પ્રકાર.
cia. કાંટાળુ વૃક્ષ, જેની સિંગે ચારે તરીકે thong. લગામ. કે ચાબુક તરીકે કામમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. th. day આવતા ચામડાને પટ્ટો.
fever, ભાગ્યેજ પ્રાણઘાતક નીવડતો Theory. પંજાબમાં વાવવામાં આવતી, ઢ૨ અને ક્યારેક ઘેટાને લાગુ પડતો વિષાણુમેડી પાકતી, ઝાડ દીઠ 200-250 રતલ જન્ય રોગને એક પ્રકાર. the dimeખજૂર આપતી ખજરી.
nsional. Gaur axion. th. furrow thoracic. 48114. th. cavity 98- plough. Mon. th. quarter વિવર. th. vertebra. વક્ષકશેરૂક. bred. જેની એક જ માતા અને એક th. viscera. વક્ષ અંતરંગ. thor- જ પિતાના સાવકા ભાઈ એ પિતા હય actomy, વક્ષછેદન. thorax. વક્ષ, તેવું પ્રાણી, th. ranked. ત્રિઅંકિતક. છાતી; ઉચ્ચ પૃષ્ઠધારી પ્રાણીઓનું ગરદન th. way. ત્રિધા૨. th. v. cross, અને જઠર વચ્ચેનું અંગ અથવા હૃદય અને ત્રિસંકરણ; એક સારી પરાગ જનક અંતફેફસાવાળું પુચ્છ, અન્ય પ્રાણીઓનું મસ્તક જત રેખાને જનક તરીકે અને એક પાછળનું કાંગ.
સંકરને માતા તરીકે ઉપયોગ કરી તેથી thorium. થોરિયમ, પરમાણુ કમાંક 90 બીને પેદા કરવાની પદ્ધતિ; આ સંકરમાં ધરાવતું એલ્યુમિનિયમ જેવું સફેદ, રેડિયે અતિ એકાંગતા લાવી શકાય છે. વિકિરક રાસાણિક તત્વ,
Thremmatology. પ્રાણી અને વન thorn. કાંટે, કંટક. (૨) સખત, તીકણું સ્પતિના સંવર્ધનનું વિજ્ઞાન, અણીવાળી પર્ણહીન વનસ્પતિની શાખા; ગમે thresher. ઉપણવા ડીને દાણાને તે કાંટાળો સૂપ કે છેડ. thorny.કાંટાળ, છૂટા પાડવાનું યંત્ર. threshing. કાંટાવાળું . th. amaranth. કાંટાળા ૫ણવું, જૂડવું. (૨) દાણાને વનસ્પતિના ડાબે કાંટાળે ઢીમચે; Amaranthus spi- અન્ય ભાગોથી હાથ વડે અથવા nosas L. શાકભાજી અને ચારા તરીકે યંત્રથી છૂટા પાડવા. tr. flour. ઉપઉપયોગમાં આવતી સઘળી ઋતુમાં અને ણવા અથવા ઝુડવા માટે મોટા ભાગે ભારતભરમાં થતી વર્ષાયુ વનસ્પતિ. th. ખેતરમાં જ માટી વડે લીંપીને તેયાર કરbambo0. કાંટાળો વાંસ, ભારતભરમાં વામાં આવતી સખત પણ સંવાળી જમીન

Page #646

thrift
640
thymol
ઘણીવાર આ હેતુ માટે વપરાતું વાવેતર સ્પતિના મુગટની આજુબાજુ મારી એકઠી પરના ઘરની બાજુનું સીમેન્ટવાળું તળ. કરવી. (૨) વમન કરવું. throwing. thrift. મિતચયતા, કરકસર.(૨) ખીલતી ફેંકવું, બેસાડવું. thrown. પ્રાણુને સમૂહ વનસ્પતિ, વનસ્પતિ અને પ્રાણુઓની ફરજિયાત બેસાડવાની પ્રક્રિયા. સ્વાશ્યપૂર્ણ સ્થિતિ. thrifty. ખીલd thrust. પ્રદ, એકાએક જોરદાર ધકકો. (પ્રાણુ અથવા વનસ્પતિ). (૨) ઉત્પાદક th. load, પ્રભાર. (ભૂમિ).
Thuarea involuta (G. Forst.) R. thrip injury. (1441 441 94 Br. ex Roem and Schult.]
સ્પતિને પહોંચતી હાનિ, જેમાં અંત્ય કવિ- દીર્ધાયુ ઘાસ, જે જમીનને જકડી રાખે છે કાને નાશ થાય છે, પાન તૂટેલાં, વળેલાં Thuja orientalis L. બગીચામાં કે વિકૃત બનેલા જણાય છે, જેમ ઘટવા ઉગાડવામાં આવતું નાનું મોરપંખી માંડે છે અને વનસ્પતિ ઝડપથી રાગને નામનું ઝાડ. 219 a 3. tbrips. Thysanoptera. thumb feather. Wilcij 2014/15 શ્રેણીના મોટા ભાગે વનસ્પતિને હાનિકારક અને દ્વિકીય સમૂહનાં પીંછાની વચ્ચેનું નાનાં જંતુઓ. Th, oryzae. ડાંગરને પીંછું, જે જ્યારે પક્ષો ઉડતું હોય ત્યારે શિપ. th. abaci L. ડુંગળીને પ્રિપ તે વચ્ચેની ખાલી જગા પૂરે છે. thrive. તંદુરસ્ત અને ઉત્પાદક , thumping. તડબૂચ પાયું છે કે નહિ. મદાર હેવું.
તે જોવા માટે તડબૂચને આંગળીથી ઠપકારી throat. ગરદન, ગ્રીવા શ્વાસનળી. (૨) નેવાની કટી, જેમાં પોકળ અવાજ શ્વાસનળી અને અન્નનળી જેમાંથી પસાર આવે તો ફળ પાકું ગણાય છે. થાય છે તે, ગરદનને અગ્રભાગ. (૩) Thunberg kudza vine નલિકા, ખાંચ.
Pueraria lobata (Willd). Ohwi throb. ધબકવું, સ્કુરણ પામવું, ખાસ (Pueraria thumbergiana Benth]. કરીને સાધારણ બળ અને શેર કરતાં નામની ઘાસચારા અને જમીન સુધારણા વધારે ધબકવું.
માટે વાવવામાં આવતી વનસ્પતિ. thrombus, લેહીને ગો.
Thunbergia alata Boj. ex. throttleગળું દબાવવું, ગૂંગળાવી નાખવું, Sms ગીષ્મ ઘરને અનુકુળ થતે બાર. પ્રાણુને પ્રાણવાયુ-ઓકિસજન મળતો બંધ માસ ફૂલ આપતે વેલ. Th, coccinea કરે. (૨) એન્જિનને બળતણને પુરવઠે Wall. લોકપ્રિય શેભાની વનસ્પતિ. મળતા રહે તે માટેનું નિયંત્રણ. (૩) પ્રાણુની Th. fragrano. Roxb. (450121171 ગ૨ન.
ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પતિ. Th. throw. ફેકવું (૨) નાળ ચડાવવા, માર્કો grandiflona (Roxb. ex Rottl.) લગાવવા અથવા હાનિની સારવાર કરવા Roxb. ખાદ્યપાનની શોભાની વનસ્પતિ. પ્રાણીને જમીન પર સુવાડવું. (૩) ખાણ thunder storm, મેઘગર્જના સાથેનું અને વિજ્ઞાન અનુસાર ભૂસ્તરમાં ભંગ અલ્પજીવી વર્ષા અને વીજળીનું તોફાન. કે તિરાડ. (૪) ઝાડની ચકીય ગતિ કરનાર thurl. દુગ્ધાલયની ગાયને નિતંબના ચત્ર અથવા યુકિત. th. back. એક કે સાંધા અને જઘનાસ્થિ વચ્ચેનો ભાગ. બે પેઢી પસાર થઈ ગયા બાદની સંતતિમાં thur soil. પંજાબની ક્ષારીય જમીન. જણાતાં પૂર્વજનાં લક્ષણે, પૂર્વજ ગુણ Thyme. સુગંધિત પલ્લવ માટે ઉગાડવામાં પુનરાવન th. out. કેટલીક જરૂરિયાતો આવતો સુવાસિત દીર્ધાયુ છોડ. કે ચોકસ કાર્યો માટે નિષ્ફળ નીવડનાર thymol. બાષ્પશીલ તેલ આપતી વનપ્રાણીને દૂર કરવું. th. પp. વન- સ્પતિને પ્રકાર.

Page #647

thymus...
thymus gland. સ્વાદુપિંડ.
Thymus serėyllum L. હાશા; નામની કાશ્મીરથી કુમાંક સુધીના હિમાલયમાં થતી ખાદ્ય પાનવાળી શાકીય વનસ્પતિ. Th. ulgaris L. અહીં વાવવામાં આવતી વનસ્પતિ, જેનાં પાન મસાલા તરીકે વર્ષરાય છે, અને જેમાંથી કાઢવામાં આવતું થાઇમેલ નામનું બાષ્પશીલ તેલ દાંતનાં દર્દી અને ટૂથપેસ્ટમાં ઉપયોગમાં આવે છે. ઉપરાંત તે અંકાડાકૃમિની સામે પણ ૩૫યેાગમાં લેવામાં આવે છે. Thynnicathys sandhkol, એક પ્રકારની માછલી.
thyroid gland. ગલગ્રંથિ; ચયાપચયની પ્રક્રિયાનું નિયમન કરતી તથા વૃદ્ધિ અને પ્રજનન પર પ્રભાવ પાડતા, થાઈરેક્સિન નામના અંત:સ્રાવને સવનાર, ગરદનમાં આવેલી નલિકારહિત ગ્રંથિ. (૨) દુધાળાં ઢારમાં આ ગ્રંથિના સ્રાવ દૂધ અને માખણ તત્ત્વમાં વધારો કરે છે. thyrotropic hormone, વટુ પ્રભાવી અંત:સ્રાવ. thyroxin. ગલગ્રંથિના અંતઃસ્ત્રાવ. Thysanolaena maxima (Roxb.) 0. Kuntze. એક ઊંચું ધાસ, જેની સાવરણીએ મનાવવામાં આવે છે. Thysanoptera. થ્રિપ જંતુઓની શ્રેણી.
tibia. તલાસ્થિ; ધૂંટણ અને પાની વચ્ચેનું અંતઃ અને અહિરસ્થિ. (૨) જંતુના પગને ચેાથે સાથે.
641
tikar
નામના બૂચ કાઢવા ઉપયોગમાં લેવાતાં * આકારનાં જંતુથી થતા જીવાણુંરક્તતાનો રાગ, મરધીનાં બચ્ચાં પરના પરજીવી જંતુથી આ રોગ થાય છે, જેમાં ભૂખ મરી જાય છે, તરસ લાગે છે, પીછાં અતવ્યત થઈ જાય છે, તાવ આવે છે, અતિસાર થાય છે, અને પગ તથા પાંખને લકવા થાય છે અને છેવટે બચ્ચું મરણ પામે છે. t. By વનમાખી; જ માખીથી પણ ઓળખાતું સસ્તન પ્રાણીઓ અને પક્ષીઓ પરનું પરજીવી જંતુ.
tidal ભરતીનું –ને લગતું. t. air. પ્રત્યેક શ્વાસેચ્છાસની વખતે ફેફસામાં જતી અને ત્યાંથી બહાર આવતી હવા. tie. રૂની ગાંસડીને દેારા, દેદરડું, માતની પડી કે તારથી બાંધવી; સજ્જડ અને સામત બનાવવું. (ર) સામાન્ય રીતે પ્રાણીની પીઠમાં પડતેા ખાડા. t. control. બંધ નિયંત્રણ. t. point, બંધનની ગાંઠનું સ્થાન. t. rod. બંધ – ફંડ, બંધન માટેના ફાડા,
Tientsin jute. ચીની શણ તરીકે એળખાતું રણ.
tier. ઢગલામાં પેટીઓ, ભેગ ઇ.ના શર. નિ:શ્રેણી. t. of cells. કોષ નિ:શ્રેણી. Tie Shin fun. તાઈવાનના સફેદ છાલ અને ગરવાળાં રારિયાં. tifan. એક જ સાથે ત્રણ ચાસમાં ખી આરવામાં મદદરૂપ થતું દેશી સાધન; જેને ત્રણ છિદ્રો, ત્રણ નલિકા હોય છે અને જે હળના ફળની સાથે જોડાયેલું ડાય છે. પ્રકાંડ, થડ. tiger's claw. વીંધુડા,
tight. સડ. t. pulley. સજ્જડ ગરગડી. t. soil, સજ્જડ માટીવાળી, પ્રમાણમાં મુકેલ ખેડવાળી અને ધીમું પાણી શાષતી જમીન. t. - wooled, ારીર અને ગરદન ઉપર માટી કરચલીઓવાળા ઘેટાના પ્રકાર; ગમે તે પ્રકારનું ઘેટું, જેનું ઊન ટૂંકા રેસાવાળું અને ગાઢું હોય છે. tikar. બિહારમાં થતી એક પ્રકારની
tick. અષ્ટપાદ વર્ગ અને કૃમિ શ્રેણીના નાના સજીવા, જે પશુ અને પક્ષીના શરીરનેtige. વળગીને તેમનું લેહી ચૂસતા પરજીવી હેય છે, જેના કારણે રક્તક્ષીણતા, બેચેની, સ્વાસ્થ્યહાનિ, દૂધ અને ઈંડાના ખે ઉતાર, ચામડી પર ઉઝરડા જેવી અવસ્થા થાય છે. આ શ્રેણીમાં ચિમેડી, ખગાઈ, ઈતરી ઇ. જંતુઓને સમાવેશ થાય છે. t. borne. ખેતી ઇ. જેવા પરીવાહિત (રાગ), જેના પરિણામે પ્રાણીને તાવ આવે છે. t. fever. Borelia galinarum. કુ. કો-૪૧

Page #648

tikhar
વનસ્પતિ, જેનાં શિકંદમાંથી કાંજીસ્ટાર્ચ મળે છે.
ilkhar. એક પ્રકારનું વ્યારા . tiliolkra. ગુજરાત અને તામિલનાડુમાં થતા તંતુ આપતા પ્રકાંડ અને ખાદ્ય પાનના ક્ષુષ.
til. તલ. t. gall fly. તલની ગાંઠ્યા માખ. t. leaf roller, તલની પાનવાળનારી ઈંચળ. t. sphinx moth. તલનું ભૂતિયું કૂદું.
tile. માટી અથવા ઑાંક્રીટની વધારાના પાણીના નીકાલ માટેની મેરીનું ટાઈલતળિયું
642
timber
જમીનની ખેડયેાગ્યતા. સિંચાઈ અને વરસાદ આવવા વચ્ચેના ગાળામાં પૂરતા પ્રમાણમાં ભેજ કે પાણી જાળવવાની જમીનની ક્ષમતા; વનસ્પતિની વૃદ્ધિ માટે જમીનની ભૌતિક અનુકૂળતા. Tilletia caries (DC.) Tul, એ નામનું જંતુ, જે ઘઉંને રોગ કરે છે. T. foetida (Wallr.) Liro. નામનું ઘઉંમાં રોગકારી જંતુ.
tilt. પ્રવણ અવસ્થા બનાવવી-મેળવવી. (૨) અવનત વ્યવસ્થા, ઢળાવ. tilted udder. આને બરાબર લાગ્યા ન હેાચ તેને આંચળ. tilting lever. અવનત કરવા અથવા ઊલટાવવા માટેનું ઉત્તાલક
timal. બિહાર, આરિસા, ખાસી ટેકટરીઓ અને મણીપુરમાં થતી વનસ્પ તે, જેની છાલમાંથી દોરડાં બનાવવામાં આવે છે; જેનાં ફળ ખાદ્ય છે; જેનાં પાન દ્વી અને મુરબ્બા બનાવવા તથા ચારા માટે કામમાં આવે છે.
Tiliacora acuminata (Lamk.) Miers. [Syn. T. racemosa Colebr; Menispermum acuminatum«mk]. ૫ બગાળ અને આસામમાં થતે આરાહી ક્ષુપ, જેનાં ડાળખાં છાપરાં છાવવા અને ટોપલા–ટાપલીઓ બનાવવાના કામમાં આવે છે. till, ગાલામ માટી. (ર) હિમનદીએ ધસડી આણેલાં અને તેમાં દખાયેલાં માટી, રેતી,timar કાંકરી અને ગેલાશ્મના મિશ્રણના નિક્ષેપા, (૩) ખેડવું, ખેતી કરવી, હાથથી ખેડ કરવી, વાવવું, જમીનમાં વાવણી કરવી. tillage. કર્ષણ, ખેડ, વાવણી. (ર) વનસ્પતિની વૃદ્ધિ માટે વધારે અનુકૂળ પરિસ્થિતિનું નિર્માણ થાય તે માટે જમીનને, ભૌતિક લક્ષણાને સુધારવાના તથા જમીનની રાસાયણિક અને જૈવ પ્રવૃત્તિઓને ઝડપી બનાવવાના હેતુવાળી બધાજ પ્રકારની પ્રવૃત્તિ, પ્રક્રિયા, ક્રિયાવિધિ; જેમાં નીંદણ, રોગ અને જંતુના નિયંત્રણનો પણ સમાવેશ થાય છે. tiller. છેડના મુગટમ થી નીકળતા ફણગા; ઝાડના પ્રકાંડમાંથી ફૂટતા અંકુર. (૨) રેપ, ચૂસક. (૩) ખેડ કરનાર, ખેતી કરનાર, ખેડૂત. tillering. એક જ છેડના પ્રાથમિક પ્રકાંડના તળની ૫.સેથી એક કરતાં વધુ પ્રકાંડ વિસ્તારવાં. t. stage. વૃદ્ધિ અવસ્થા. tilth. ખેડ ખેડ કે ખેતીના પરિણામે નીપજતી જમીનની કૃત્રિમ સ્થિતિ; પૂરતી હવા અને પાણી મેળવવાની ક્ષમતા ધરાવતી
mazenga. Fagara axyphylla (Edgew) Engl. (Zanthaxylum oxyphyllum Edgews.). નામને કુમ અને ખાસી ટેકરીઓમાં થતા ક્ષુષ, જેની કુમળી કળી ખાવામાં કામમાં આવે છે. timber. ઈમારતી નિર્માણ-કામમાં ઉપયેગમાં લેવામાં આવતું કાષ્ઠ. (૨) ઈમારતી વૃક્ષોના સમૂહ. (૩) ઈમારતા, સુથારી કામ ઇ. માટે ઉપયેગમ લેવામાં આવતું કાષ્ઠ. t. line. વૃક્ષ રેખા, પર્વતે પર ઝાડ અથવા જંગલ થવા માટેનું ઊંચામાં ઊંચું સ્થાન, જે પછીના સ્થાનમાં પર્યાવરણના કારણે વનવૃદ્ધિ શક્ય બનતી નથી. t. marking. કાપવા
ાગ્ય અથવા કાપવાને પાત્ર હાય તેવ વૃક્ષાને ચિહ્નિત કરવાં. t. stand improvement. વૃક્ષવનની રચના, પરિસ્થિતિ અને તેની વૃદ્ધિ દરને સુધારવા મટે મેઢા પ્રમણમાં ઝાડ પાડવાની પ્રવૃત્તિને બાદ કરતાં, ઝાડ કાપવાની સઘળી પ્રકૃત્તિ. timbered. ઈમારતી વૃક્ષાના

Page #649

time
648
tissue
જગા સંબધી. timberland. વન ધીય ગુણ ધરાવે છે, અને અતિસાર અને પ્રદેશ, જંગલ પ્રદેશ- વિસ્તાર.
દીર્ધકાલીન મરડામાં તેને ઉપયોગમાં લેવામાં time, સમય, કાળ, અવધિ. t. factor,
માવે છે. સમયકારક, કાલકારક. tlag in
tinted egg. સફેદ અથવા બદામી ન agricultural production. કૃષિ હોય તેવું ઈંડું. ઉત્પાદનમાં વિલંબ. timely. વેળાસર,
tipટોચ, અગત્ય.(૨) ઊનના તંતુને ખુલ્લો સવેળા, મોસમી, યોગ્યતક, સપન. tim
ભાગ. (૩) ડાળી કે ડાળખાંને છે. (૪) ing gear. આવાધિક ગિયર.
ડાળીઓ, પ્રકાંડ, ડાળખ ને ટચને ભાગ timla, ખાદ્યફળવાળું બિહાર, ઓરિસા,
દૂર કરવું. (૪) પાતળે, વળે છેડો. t, ખાસી ટેકરીઓમાં થતું એક ઝાડ.
burn. અગ્રદ હ; વનસ્પતિને એક timsa, તણછ.
પ્રકારને રોગ, જેમાં પાનની કિનારી અને tin. કલાઈ, ટિન. (૨) ડબ્બો.
તેના અગ્રભાગને દાહ લાગે અને બદામી Tincta Tindia. એક પ્રકારની માછલી.
થઈ જાય. અનેક પ્રકારના વાતાવરણીય tinctoral. રંજક, રંગઉત્પાદક.
કારથી વનસ્પતિને આ રોગ લાગે છે. tincture. ટિંકચર, મદ્ય કે કે ઈથર
t, cutting, નરમ લાકડાં-કાષ્ટને કાપવા. અને મહાક વડે બનાવવામાં આવતું t deterioration. અંતઃશુષ્કતા રૂા.
ઔષધીય એજન; જેમાં વનસ્પતિ દ્રવ્યો t. layering, રસ્તરીકરણની પદ્ધતિ, કે રસાચા હોય છે. t. iodine, ટિંકચર જેમાં પ્રકાંડનાં અગ્રાંગને જમીનમાં એક આડીન.
અથવા બે ઈંચ જેટલા દાટવામાં આવે છે, tinda. ઉત્તર ભારતનું ઉનાળા દરમિયાનને જ્યાં તે વિસ્તાર પામી, તંતુમય પ્રરોહનું લે કપ્રિય ફળને એક પ્રકાર.
નિર્માણ કરે છે અને તેમાંથા ન છોડ tindupara. Toddnlia asiatica ફૂટે છે. મૂળ વિકાસ પામે ત્યારે પ્રકાંડને (L.) Lamk. (Syn. T. aculeata કાપવામાં આવે છે. આ રીતે બ્લેકબેરી Pers.. નામને ખાસી ટેકરીઓ, તામિલ- અને લેગાનગેરીના સંબંધમાં પણ અજમાનાડુ, કુમાઉને સુપ, જેનાં મૂળમાંથી પાળે વવામાં આવે છે. tipped, પીછાને રગ મળે છે અને જેનાં મૂળ અને ફળ જાળમય છે, જેનો રંગ બાકીનાં પીછાં ખાય છે.
કરતાં જ હોય તેના સંબંધી. tine. estem, $maldi sid, Tipping. Call Topping. કાંટા કે શૂળ. tined દાંતાવાળું tu tippy wool. ઊનને કઠણ ભીંગડા cultivator. ગેડ અને ખેડ કરવા જે ભાગ. માટેનું દાંતા અને પડાની હેરફેર કરી tire (tyre.) ટાયર, પૈડાની ગે ળ ફરતે શકાય તેવું ઓજાર. t cirved જડેલી ધાતુ કે રબરની પટી, જેથી પૈડાની point, વક્ર અણિવાળું કાંટાળુ ઓજાર. આવરદા વધે અને કર્કશ અવાજ ન થાય. t. harrow, કાંટાળી ખરપડી – ચાંપડી. (૨) થાકી જવું, થાક લાગ, tired tinge. રંગ, આભા.
soil. શ્રાંત જમીન; પોષણ વિના અનુTinnevellis. તામિલનાડુના મદુરાઈ, ત્પાદક બનેલી – થાકી ગયેલી જમીન. રામનાથપુરમ અને તિરુનેલવેલી જિલ્લા- tirmal. એ eve's apron. એમાં થતા કપાસને એક પ્રકાર. tissue. ઊતક, ઊતિ, પેશી. (૨) પ્રાણ Tinospora cordifolia (Willd.) અને વનસ્પતિના દેહની સંરચના, જેમાં
Miers. ex. Hook T. & Tho- આંતરકોષીય દ્રાથી કેષ અલગ થાય. ms ગળે; આરોહી સૂપ, જે ઔષ- (૩) સમાન કાર્ય અને સમાન ઉદભવવાળે

Page #650

titanium
644
tobacco
કેને સમૂહ. (૪) સુંદ૨, ઝીણું વણેલું ધારણ કરે તેવા અન્ય કોઈ પ્રમાણિત ગમે તે કાપડ. t, conducting દ્રાવણ વડે જાણવી. titration. અનુસંવહન પેશી, વાહક પેશી. t, conne- માપન. t, qualitative ગુણાત્મક ctive. Glor's 420. t., epider- 4146. t., quantitative 417mal અધિસ્તરીય – અધિચમય પેશી. ત્મક અનુમાપન. t. curve. અનુમાપન t, fundamental આધાર પેશી. વક્રરખા. titre. અનુમાપન અંક. t., ground 242412 220. t., tivar. Caqla. mechanical uilas N. t., vas- tivas. nos. cular વાહક પેશી. t, biopsy. toad, મેડક, દેડકે, પૂછડી વિનાનું એક છતિ પરીક્ષા. t. culture. પેશી કીટભક્ષી ઉભયચર પ્રો . t. stool. સંવર્ધન. t, section. પેશીછેદન. પ્રકણું ફૂગને ફૂલનાવસ્થાને એક પ્રકાર; t. system. 40 din. t. tension. આ ફગના વાનસ્પતિક ભાગમાં, જમીન, પેશીને તનાવ.
કાષ્ઠ, ખાતર કે ગમે તે વાનસ્પતિક
અકાર્બનિક દ્રવ્યમાં ઊગતા તંતુના કેશને titanium. લેહ જેવું પરમાણુ અંક 22,
સમાવેશ થાય છે. હવામાં થતું ફળ ગરધરાવતું ધાત્વીય તરવ. t. dioxide.
વાળું, ઝેરી પ્રકણી ફૂગ સ્કૂલ તરીકે 1, 0; ટાઈટેનિકમ ડાયોકસાઈડ, પૃથ્વીના
ઓળખાય છે, જયારે ખાવામાં ઉપયોગી પોપડામાં રહેલ એક ખનિજ.
છત્રક અથવા બિલાડીને ટેપ ગણાય છે. titer. $18 Goud 211017 HH , tobacco Hly; Nicotiana rustica અન્ય દ્રવ્યની ચેકસ માત્રાથી વિશિષ્ટ પ્રતિ- L. (વિલાયતી તમાક); . tabacum. ક્રિયા મેળવવા માટે જરૂરી બને છે. કેઈ દ્રવ્યનું .. તમાકુ નામને મૂળ મધ્ય અમેરિકાને અનુમાન કરવા જરૂરી બનતું અન્ય દ્રવ્ય. પરંતુ અહીં ગુજરાત, પંજાબ, બિહાર, ૫. Titrable Acidity and pH. 240 બંગાળ. આધ્ર પ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર, કર્ણાટક માપનીય અભ્યતા અને pHદુધ શર્કરામાં અને ઉત્તર પ્રદેશમાં થતો છોડ; જેના જીવાણુ ક્રિયાથી દૂધમાં અમ્લતા આવી છે કે પાનમાં આલ્કલોઈડ હોય છે, જેને ઉપયોગ નહિ તે અકલીની સામે અનુમાનથી જતન તરીકે થાય છે. તમાકુનાં બીને જાણવાની કસેટી. કેટલાંક સૂચકે ઊમેરીને પીલીને તેલ કાઢવામાં આવે છે, જે દીવાથતા રંગથી pH પરિવર્તન નક્કી કરી બત્તી ઉપરાંત રંગ અને વાર્નિશ બનાવવા શકાય છે. pH 7.6 થી બેમ-થાઈમેલ માટે કામમાં આવે છે. તેલ કાઢી લીધા આસમાની બનશે, pH 6.0 થી તે પીળું પછી શેષ રહેલાં બીનાં ખેળનું ખાતર બનશે; pH 5.2 થી બ્રોમ-કૅસેલ પીળું બને છે. તમાકુના ભૂકા અને અન્ય અવશેઅને pH 6.9 થી ઘેરું જાંબુડિયું થશે. જેમાંથી છીંકણી અને જંતુન નિકોટીન 1. A. of milk. દૂધની અનુમાપનીય સફેટ બનાવવામાં આવે છે. ટકીશ કે અમ્લતા. તાજા દૂધની અમ્લતા તેમાંના ઈસ્ટ ઈન્ડિયન ટોબેક, વિલાયતી અને કલફૉસ્ફટ (કેસીન અને ઍન્યૂમીન) પ્રોટીન કરી આ નામના તમાકુના પ્રકારોને પીળાં અને તેમાં નવા પ્રમાણમાં રહેલા કાર્બન ફૂલ થાય છે. તમાકુનાં પાન ચાવવા ઉપડાયોકસાઈડ અને લીંબુના ક્ષારના કારણે રાંત બીડી, સિગા૨, સિગારેટ, હકા ઈ.માં હોય છે. આથી પ્રમાણિત અલકલી સામે ફેંકવામાં આવે છે, તેના ભૂકામાંથી બનાઅનુમાપન કરવાથી તેની સાચી અમ્લતાનું વવામાં આવતી છીંકણી સુંધવાના કામમાં 2014 11301 213g 48. titrate. La 3. t. bacterial wilt. Pseઅનમા૫ન કરવું, કઈ સંજનન ચેકસ udamonas solanactarium. નામના ઘટકની ગુણવત્તા, આ સાજન બીજુ રૂપ જંતુથી તમાકુને થતો રોગ, જેમાં તેનાં નિયન

Page #651

tobacco
645
toddy
414 82415 . t. black leg. mildew. Erysiphe cichoracearજુઓ tobacco black shank. t.black um. થી તમાકને થતો રોગ, જેમાં તેનાં shank. Phytophthora parasitica 42 abr 0451 oral que quis. Dastur var, nicotianae Tucker. t. soap decoction. 2 2014 નામનાં જંતુથી તમાકુને થતો રોગ, જેમાં તમાકુનાં પાન, પ્રકાંડ ઇ.ને 20 રતલ તમાકુના પ્રકાંડને બદામી અને કાળા ડાઘ, પાણીમાં ઉકાળી ત્યારબાદ 2 રતલ સાબુને અને નરમ સડો થાય છે, રોપ સંકેચાઈને ઉમેરીને બનાવવામાં આવતું જંતુદન પ્રવાહી, પીળા પડી મરવા માંડે છે. t. borer જે બદામી રંગ ધારણ કર્યા પછી ગાળી beetle. Lasioderma serricorno લેવામાં આવે છે. આ પ્રવાહીને છંટકાવ Fabr- નામની, સિગારેટ, સિગાર, સંગ્રહ કરવા અગાઉ પ્રકાંડમાં મૂળ દ્રાવણનું 10 કરેલી તમાકુ, કઠોળ, ધાણા, હળદર, થી 15 ગણું વધારે પાણી ઉમેરવામાં આવે સુંઠ અને છરામાં પડતી એક પ્રકારની છે. t, stem borer. GaorimosByula. t. capsule borer chema heliopa Low. 11H11171541 તમાકુને પ્રાવર કરનારી ઈયળ. t. છોડના પ્રકાંડને કેરતી ગાંઠિયા ઈયળ. caterpillar, Prodenia litura Fa. t. stem rot Pellicularia rolfsii. br. નામની ટમેટાં, રાઈ, મરચી, કોબી, નામના જંતુથી તમાકુને થતો રોગ, જેમાં કોલીફલાવર, લકેલ અને તમાકુમાં તમાકુના પ્રકાંડના જમીન તરફના ભાગ પડતી ઘેરા બદામી રંગની ઈયળ, જે વળી જાય છે અને છેડ પીળો પડી જાય તમાકુનાં પાન ખાઈ છોડને નુકસાન કરે છે. છે. t. topping. તમાકુના છોડના t. cutworm. તમાકુના થડ કોપી ટોચ પરનાં પાન ચૂંટવાની પ્રક્રિયા, જેથી ખાનારી ઈયળ. t, damping off. છોડ અને પાન મોટાં થાય, કાળાશ પડતાં Pythium aphanidermatum (Edson) પાનવાળા છોડને આ પ્રક્રિયા અનુકૂળ નથી. Fitz. Pythium debaryanum Hes- to break land. un 241 242 se. નામનાં જંતુથી તમાકુના રોપને લાગુ જમીનને તેડવી. wat 1. t. decoction. Toddalia asiatica (L.) Lamk. તમાકુને કાઢ. t. frog-eye [Syn. T.aculeata Pers.]. હિમાલય, leaf spot, Cercospora ખાસી ટેકરીઓ, તામિલનાડુ અને કુમાઉમાં nicolinaeEll. andEver.થી તમાકુને થતો કુપ, જેનાં મૂળમાંથી પીળા રંગ મળે થતો રોગ, જેમાં તેનાં પાન રાખેડી રંગનાં, છે અને પાન તથા ફળ ખાવ છે. સાંકડી બદામથી કાળી કિનારીવાળાં ડાઘ- today. તાડી; તાડના ઝાડને છેદીને વાળાં થાય છે અને છેવટે ર૫ મરી જાય લીધેલા નીરાને આથો આવ્યા પછી થતું છે. t, ground beetle. Teneb- માદક પીણું, જે સસ્તા મહાક બનાવવામાં rionidae sp. તમાકુમાં પડતું જંતુ. t. ઉપયોગી થાય છે. t. palm તાડ; leaf caterpillars. Laphygma Cargota urens L. flHal fall, ટigua અને Prodenia litara. નામનાં ઉત્ત૨ બંગાળ અને આસામમાં થતો તાડ, તમાકુમાં પડતાં જંતુ, જે ઉરગૃહમાં જેનાં પાનમાંથી મળતા રેસાનાં દોરડાં, તમાકુના પાયાને ભારે નુકસાન પહોંચાડે ટોપલા–ટપલીઓ, નરમ બ્રશ બનાવવામાં છે. t.1 curl. તમાકુને થતે વિષાણુ આવે છે. તાડની તાડી માદક પીણું છે, જન્ય રોગ. t. mosaic. તમાકુના અને તેમાંથી તાડગોળ બનાવવામાં વાવે પાનને ચીમળાવી દેતા વિષાણુજન્ય એક છે. t. tapping. તાડ છેદન; તાડના રાગ, જેની કસેટી કરતાં વિષાણુ વિષે ચેકસ ભાગમાંથી રસ સવવા માટે હાથ માહિતી સાંપડે છે. t. powdery ધરવામાં આવતી એક પ્રક્રિયા. કેટલાંક

Page #652

toe
646
tomato
તાડકુળનાં ખજરી જેવા ઝાડના વૃદ્ધિજનક benicillariae. નામની બારીમાં અંગાભાગને છેડવામાં આવે છે, અને છેદેલા રિયાને રેગ કરતી ફૂગ. T. Jenegalens, ભાગમાં ખાડો કરવામાં આવે છે, જેમાં નામની બાજરીમાં અંગારિયા રોગ કરતી સાવ એકઠો થાય છે. કુમળાં જંગલી તાડ ફૂગ. અને આફ્રિકન પામિરા વૃક્ષના પડખાને tom. નર ટકી પક્ષી. (૨) કેટલાક પ્રાણએડવામાં આવે છે. બીજા કેટલાંક આ ઓને નર. qoldi all you444 412 3891Hi tomatillo. Physalis ixocarpa આવે છે, જેથી તેમાંથી રસ સૂવે છે. Brot, નામની મળ મેકિસકોની વનસ્પતિ, toe. યાદગુણ; પગનાં આંગળા. (૨) જેનાં ટમેટાં જેવાં ફળ થાય છે, જેમાં
ખરીને અગ્રભાગ. (૩) લેહને ટુકડે. સલાડ, કઢી અને સુપ બનાવવામાં આવે t, feathering. મરઘીનાં બચ્ચાંનાં આવે છે; ઉપરાંત તેને મુરબ્બો પણ બને છે. આંગળાંને ઊગતાં પીંછા.
t. groundcherry. a toma: tohar sem. 2912091514 41' 24 tillo. tomato. cHei; Lycospersicon લીલા ખાતર માટે ઉગાડવામાં આવતી એક esculentum Mill. (L. sculentum વનસ્પતિ, જેની સિગાના દાણા ખાવા માટે Mill,Solanum lycospersicum L). છપયોગી બને છે,
નામને વિશ્વમાં ત્રીજા નંબરનું સ્થાન ધરાવtola, તાલા, તલાદ. (૨) નીરા, તાડીવાળું તે શાકીય પાક, જેમાં પ્રજીવક એ, અને વૃક્ષ.
સી', કેશિયમ હોય છે અને ડબામાં સંગ્રહ tolerable સહ્ય, ટકાઉ અને ઠીક ઠીક કરાયેલો તે પહેલા ગરમ તને પાક છે. સારુ. tolerance. સાતા, સહનશીલતા, દક્ષિણ અને મધ્ય અમેરિકામાં તેને ઉપયોગ સહિષ્ણુતા. (૨) અન્ય વૃક્ષની છાયા હેઠળ ખેરાક તરીકે થાય છે. સૂકા અને અર્ધગવાની અને તેની હરીફાઈ કરવાની વન- સૂકા પ્રદેશમાં સિંચાઈ આપીને તેને ઉગાડસ્પતિની ક્ષમતા. (૨) કોઈ પણ પ્રાણી વામાં આવે છે. ગેરાડુ અને સારી માટીનતિની પ્રતિકૂળ પ્રાકૃતિક સંજોગોમાં જીવવા વાળી જમીન આ પાકને વધારે અનુકુળ અને વધવાની ક્ષમતા. (૩) વિષ ગ્રહણ થઈ પડે છે. વારાફરતી પાક લેવાનાં બટાટા, કરી તેની મારક અસરથી બચવાની કઈ મરચી અને રીગણીને પાક ટમેટા લીધા પણ પ્રાણી કે જંતુન, કપાર્જિત ક્ષમતા. પછી તરત વાવો ન જોઈએ. t. bac(૪) ચેકસ વર્ગની વનસ્પતિ, તેના વર્ગની terial leaf spot. X'anthomonas વિશિષ્ટતા ધારણ ન કરે ત્યારે તેને વધવા besitatoria. નામના જંતુથી ટમેટાને થતો દેવાની અનુકૂળતા. tolerant. સહિષ્ણુ. Real t, b.wilt. Psudomonas solan(૨) ગંભીર હાનિ ભેગવ્યા વિના કે પાકને actaram. નામના જંતુથી ટમેટાને થતો નાશ થયા વિના રોગને પ્રતિકાર કરવાની રાગ, જેમાં તેનાં નિમ્ન પાન ચિમળાઈ જાય વનસ્પતિની ક્ષમતા. t, species. છે, છોડ પણ ચિમળાઈને નાશ પામે છે. t. સહિષ્ણુજાતિ.
blossom-end rot. 27212 yat tolu balsam tree. Myroxylon બિનજીવાણુ રોગ. t. damping of toluiferum HB K. નામનું શિખી and foot rot. Pythium spp., વર્ગનું ઝાડ, જેમાંથી બદામી કે પીળા Phytophthora spp; Pellicularia રંગનું, ટેલ બાસમ નામનું ગુંદર કે રાળ filamentosa. નામનાં જંતુથી ટમેટાને જેવું દ્રવ્ય મળે છે, જેને ઉપયોગ મલમ થતો રોગ, જેમાં છોડનું છેવટે મૃત્યુ થાય
અને કફસિરપ બનાવવામાં થાય છે. છે. t. early blight. Alternaria Tolyposporium ehrenbergii. solani. 41471. oval cheia uat નામને જુવારને ફગાદક કીટ. 1. રેગ. t, foot rot and wilt.

Page #653

tomatose
647
tooth
Pellivalaria (Sclerotium) rolfsi. સ્નાયુનું બનેલું મેંનું એક અંગ, જેની ઉપર નામના જંતુથી ટમેટાને થતો રોગ, જેમાં સ્વાકાંકરે આવેલા હોય છે. જે સ્વાદેઢિયનું તેનાં પાન એકાએક ચિમળાઈ જાય છે. કાર્ય કરે છે, અને જે ખેરાકને ચાવવા તથા t. fruit rot. Phytophthora spp. ગળામાં ધકેલવામાં મદદ કરે છે. t. cell. નામનાં જંતુથી ટમેટાને થતો રોગ. t. જિહવા કોષ. t. grating. કલમને fusarium wilt. Fusarium oys- એક પ્રકાર, જેમાં સ્કંધ અને કલમાંકુરમાં borum, નામના અંતથી ટમેટાને થતો જીભ જેવાં કાપ મુકી, કા૫માં કમલાકર રોગ, જેમાં તેનાં પાન પીળાં પડે છે !. પ્રવેશી શકે તેવી રીતે બનેને પાસે લાવી late blight Phytophthora infes- બંનેને જોડી દેવામાં આવે છે. tans. નામના જંતુથી ટમેટાને થતો એક topic. પૌષ્ટિક સાધારણ જોમ અને રોગ, t. leaf curl ટમેટાને થતો એક રૂર્તિ લાવવા માટેનું કારક. (૨) સ્નાયવીય વિષાણુજન્ય રોગ. t.AmouldClado- સંકેચને લગતું. (૩) બાલ અસર પ્રત્યે
boom film નામના તથી ટમેટાને સાધારણ પ્રતિભાવ જાવાતી (વનસ્પતિ), થતે રોગ, જેમાં તેની સપાટી પ૨ લીલા tonoplast. અંતઃ કોષ રસ વચા, રંગની ઊણ થાય છે. t, mosaic. ૨ધાની વચા. તમાકને થતો વિષાણુજન્ય રોગ. t, tool, ઓજાર, સામાન્ય કામ કરવા માટેનું powdery mildew. Leneillula સાધન, ઉપકરણ. t, bar. યંત્ર જ taurica થી ટમેટાંને થતા રોગ, જેમાં દંડ, રેકટર પરનું ભારે ચોકઠું, જેની સારી તેનાં પાન પર લોટ જેવી ભૂકી થાય છે. એજાર જેહાં-મૂકેલાં હોય છે. troot rot and charcoalrot, toom, એક ખાદ્ય ફળધારી વૃક્ષ, જેનાં
Macrophomina phaseoli. નામના પાન ચામડાં કમાવવા કામ લાગે છે. જંતુથી ટમેટાના મૂળને લાગતો સડે. t, toon, ભેજવાળી અને નવી જેવા ઝરણાના stem and fruit canker કિનારે ઉગતું, નરમ કાષ્ટ ધરાવતું ફર્નિચર, Corynebacterium michiganense. ચા, સિગરેટ ઈ.ની પેટીઓ બનાવવા માટે નામના જંતુથી ટમેટાને થતો એક રોગ, ઉપયોગી વૃક્ષ જેનાં ફૂલમાંથી કાપડ રંગવા tomatose. ગૂચવાયેલા વાળ અને તંતુકથી માટે પીળા રંગ નીકળે છે. આ વૃક્ષ ઉત્તર આવરિત. tomentum, ગૂંચવાયેલા પ્રદેશ, પંજાબ અને દ. ભારતમાં થાય છે. ઊનવાળું, ઊનને ગુ .
Toona ciliatia M.J.Roem (Syn. ton. ટન, 2,000 રતલ ધરાવતાં વજનને Cedrela toona Roxb ex. Rottl.& ઘટક, મેટ્રિક પદ્ધતિમાં એક હજાર કિ. Willd.). નામનું શોભા માટેનું ઝાડ, જેના ગ્રામને ઘટક. tonnage, ટનમાં ગમે તે લાલ, નરમ અને ચળકતા કાણનાં ફર્નિચર, વસ્તુનું વજન. tonne. એક હજાર કિ. ચાની પેટીઓ સિગારની પેટીઓ બનાવવામાં ગ્રામ વજન ધરાવનારને.
આવે છે, જે ભેજવાળી જમીન અને ઝરણના tone સ્વા, કોઇ સજીવ અને તેના કાંઠા પર થાય છે, જેમાંથી મળતા પીળાશ વાતાવરણ વચ્ચેની સમતુલા
પડતા લાલ રંગથી સુતર રંગવામાં આવે toned milk. તાન મલાઈ કાઢી લીધેલા છે અને છાણનાં ચામડાં કમાવવામાં આવે છે.
ધની સાથે અથવા દૂધના પાવડરના tooth (એ.વ.). teeth (બ.વ.). દાંત, બનાવેલા દૂધના સાથે દૂધનું મિશ્રણ, (૨) સ્તનધારી પ્રાણીઓનાં જડબામાં થતા, રાન્ડ મિક.
કઠણ ભાગ, જે ચાવવાના કામમાં આવે tongs, સાંડસી. ચીપિયા} વસ્તુ પકડવા છે. (૩) ગિયર-ચક, કરવત, ઇ. જેવાં
કે ઝાહવાનું બે પાંખિયાંવાળું સાધન. નારાનાં અણુવાળા દાંત આકારના tongue, છમ, જિવા. (૨) ચરબીજ સાથે દાતા. t.bar દાંતાવાળે સનમ

Page #654

top
648
torrent
i, t. brush tree. નાનું પીવું. ઈચ્છનીય પ્રકાર ઉગાડવાની પદ્ધતિ. (૨) t, set, દૂતાવલી. toothed bur જંગલી ફળનું વેપારી ધોરણામાં પરિવર્તન clover. Medicago denticulata લાવવાની કૃષિ પહતિ. topiary. કુપનું
Willd. નામની ઘાસચારા માટેની સુશોભન થાય તેવી તેની કરવામાં આવતી વનસ્પતિ.
કાપકૂપ. topical. સ્થાનિક અથવા top. ટેચ, કેટલીક વનસ્પતિઓને પાન જે ચાલુ બાબતો અંગેનું. (૨) શરીરના કોઈ ટોચન ભાગ. (૨) વનસ્પતિને ટોચને ભાગ અંગને સ્પર્શતું. topped. મૂળ, કંદ અને પાન કાપી નાંખવા, ઝાડને ટચને ઈ. દૂર કરાયેલાં હોય તેવી વનસ્પતિ ભાગ દૂર કરવું. (૩) ઊનને સાફ કરી અંગેનું. (૨) ઝાડ પાડયાં અગાઉ કે ત્યાર નકામાં તંતુને દૂર કરવા. t. borer. પછી ટચને દૂર કરવા અંગેનું . topટાચ–વેધક કીટ, ગાભમારાની ઈયળ. t. ping. સિગારેટની તમાકુને પુષ્પવિન્યાસ -bottom ratio. શેરડીની ટોચ અને દૂર કરે, જેથી પ્રકાર બગડયા વિના નીચેના ભાગમાંના રસની ઘનતા વચ્ચે પાનને ઉતાર વધે છે, પાન વધારે પડતા ફરક, જે શેરડીની પકવતા પારખ- કાળાં થાય છે, સામાન્ય લીલાં પાનવાળા વાનાં કામ લાગે છે. બંને પ્રકારના રસની છોડમાં ઉત્તમ પરિણામ આવે છે. (૨) - ઘનતા સરખી થાય ત્યારે શેરડી પાકી ગયેલી છોડના ટોચ ભાગનું કર્તન, જેથી બાકીના - અને પીલવા યોગ્ય ગણાય છે. બંને પ્રકા- તેના ભાગ વિકાસ પામે છે. (૩) કલિકાને ૨ના રસની વચ્ચે નિમ્ન ગણેત્તર પકવતા વિકાસ થાય તે માટે, કલિકાની ઉપરના સૂચવે છે અને ઉચ્ચ ગુણેત્તર અતિ પક- કંધને દૂર કરો(૪) ડાળીએના છેડાનું વતા સૂચવે છે. t. crossકલમ- કર્તન. (૫) વનસ્પતિની ટચના ભાગનું કર્તન. પ્રક્રિયા નિર્માણની એક રીત. જેમાં એક જ topioca. મેગે, સફેદ દ. પ્રકારની સંતતિને ખુલ્લા પરાગનયનવાળા topography. Wળવર્ણન, નકશામાં પ્રકારની સાથે સંકર કરવામાં આવે છે. પહાડ પર્વત, નદી-નાળાં, ભૂમિ સ્વરૂપનું . (૨) શુદ્ધ ઓલાદની અન્ય માદાની સાથે વિગતવાર વર્ણન. (૨) પ્રાણીના શરીરનાં સંકર પ્રક્રિયા. t.disc. ઉપરની તકતી- અંગેનું નકશીકરણ. topotype. ચકતી. t, dressing. ખેતરમાં પાક સ્થાનરૂપ. ઉભે હોય ત્યારે ખાતરને વેરવું. t, gear, torai. ગલકાં. શયરનું ગિચર. t. grade. વિક્રી યોગ્ય toran. તેરણ. પિતાશ, જે ઉત્તમ કે ત્યાર પછીની કટિની Torenia asiatica L. તેરણિયા હોય છે. t. grafting. ટેચ કલમ નામની વનસ્પતિ. પ્રક્રિયા. t, growth. જમીનની ઉપરને terfaceous, કળણ અથવા ભેજવાળી વનસ્પતિને ભાગ. t, necrosis. જમીનમાં ઊગતી (વનસ્પતિ). વનસ્પતિની કળી, શાખા કે સમસ્ત ટેચના toria. સરસવ, toriva. કાળી સરસવ. | ભાગનું થતું ઝડપી મરણ. t, onion, torose. જુઓ torus. 4. ભારતમાં ઊગતે ડુંગળીને એક પ્રકાર, torous, છેડે થોડે અંતરે ઉપસેલા જેના કંદ નાના હોય છે. t. set. એક ભાગની સાથે નળાકાર પુષ્પાસન, પ્રકારના કાંદાનાં કેટલાંક કે બધાં પુષ્પના torpedo grass. ચીણાં; Panicum ઠેકાણે નાના કદનું થતું નિર્માણ. t. soil. repens L. નામની વનસ્પતિ. જમીનનું ઉપલું પડ. (૨) સસ્તર. twor- torpid. સુષુપ્ત, શિથિલ, મદ. king. અનિચ્છનીય વનસ્પતિને ઉ૫- torquate. વિશિષ્ટ રંગના વલયવાળું, પાગી પ્રકારમાં ફેરવવાની અથવા ચાલ અથવા ગરદન આગળને ગુચ્છો. પ્રકારની વચમાં પરાગનયનના હેતુસર torrent. ઝડપથી દેડતા પ્રવાહ. tor

Page #655

tcorrid
649
toxaemia...
rential rain. ભારે વરસાદ વરસા- વખતો થતો બગાડ-આ સૌને કુલ સરવાળે. દની હેલી.
Totapuri. કેરીનો તોતાપુરી નામને torrid. સૂર્યના તાપથી સુકાઈ ગરેલી, પ્રકાર, ગરમ (જમીન). t. zone. કર્ક અને touch-me-not. લજામણિ નામની મકરવૃત્તો વચ્ચેને ભાગ.
પ્રસરણશીલ કાંટાળે Mimosa pudica torsion. મરોડ, વલયન, વળ, સપિલ L. નામને દીર્ધાયુ છોડ. અટે. t. fork. ફેરવવાને વળ આપ- tongh. નમ્ય પણ બરડ નહિ. (૨) કાપી વાને કાંટે. tortic.વળ આપેલું, વ, કે ભાંગી ન શકાય તેવું. (૩) કડક, સજજડ tortoise. કાચબો; જમીન અને પાણીના અને મજબૂત. કાચબાને એક પ્રકાર. પેટી આકારનાં tourmaline. અકલી ધાતુ અને લેહ. ભીંગડાં કે ચર્મિત ઢાલ ધરાવતું સરીસૃપ તથા મેગ્નેશિયમ સાથેના એલ્યુમિનિયમ
ગોરે સિલિકેટ ધરાવતું ખનિજ, જે જમીtortulous, મણકાકાર.
નમાં હોય છે. torula. ફળના રસને આથે ચડાવવા tourniquet. ટુર્નિકેટ નામને વહી જતા
માટે ઉપયોગી ચીસ્ટને સમૂહદુગ્ધાલય લેહીને બંધ કરવાના પાટાને એક પ્રકાર. પેદાશોમાં અનિચ્છનીય પરિવર્તન લાવનાર tow, શણને સાફ કર્યા પછી પાછળ રહેવા દુધ સકરાનું આથવણ બનાવનાર ખમીર- પામતા ટૂંકા તંત.(૨) મજબૂત દોરડું,રજજુ. યીસ્ટ.
towel gourd, તુરિયાં-ગલકાં પ્રકારની toruliform. નાનું પુષ્પાસન. torus. વનસ્પતિ. પુષ્પાસન, પ્રકાંડને નરમ ભાગ. (૨) tower slo- લીલા ઘાસને સંગ્રહ કરવા
સ્નાયુની નરમ કિનાર, પુષ્પાધાર, તેને સાઈલે બનાવવા, લાકડું, ઈટ કિનારીવાળી ગતના મધ્યમ પટની સ્કૂલતા. અથવા કેકીટને જમીનની સપાટીની tossa jute. શણાને એક વ્યાપારી ઉપર બનાવવામાં આવેલે કષ્ટ; અન્ય પ્રકાર, જે ભારતમાં શણને એ વિસ્તાર પ્રકારની સંરચના કરતાં આ સંરચનામાં રોકે છે.
સારા પ્રકારનું સાઈલે બને, જે પાણીની total. 4. t. assets. 2270 27541- ઊંચી સપાટી તથા ધણા ૮૨ ધરાવતા મત. t. digestive nutrients. ડેરી ફાર્મ માટે આ સાઈલ માટે અતિ પચાવી શકાય તેવાં કુલ પોષક દ્રવ્યો. (૨) આવશ્યક પ્રકાર છે. પ્રાણીને અપાતા ખોરાકનું કુલ ખાધ્ય મૂલ્ય. town. શહેર, નગર. t, compost. (૩)પાચક, પ્રોટીન સમ દ્રવ્યને પામ્ય ચરબી- 3 થી 4 પહોળી, 2 ફૂટ ઊંડી અને અનુકૂળ જ દ્રવ્ય સાથે અઢી ગણે ગુણાકાર કરી લંબાઈની ખાઈમાં સુધરાઈ અથવા સ્થાનિક તેમાં સુપાચ્ચ શર્કરા દ્રવ્યો અને તતુઓને સંસ્થા દ્વારા તૈયાર થતું શહેરના કચરા ઉમેરી પાચનક્ષમ દ્રવ્યોને ખ્યાલ આવે તથા મળમૂત્રનું મિશ્ર ખાતર-કમ્પોસ્ટ. 1. dynamic head. કુલ બળશક્તિ- ખાઈમાં કમિક રીતે મળ, કચરો અને શીલ શીર્ષ. t. heat. કુલ ઉષ્મા-ગરમી. માટીના ઉપરાઉપરી થર કરવામાં આવે t.parasite. ૫૨જીવી લક્ષણે ધરાવતી છે અને કમ્પોસ્ટ ખાતર ત્રણેક મહિનામાં સપુષ્પ વનસ્પતિ. t, solids, કુલ ઘન તૈયાર થાય છે. t, ref use. શહેર કળ્યા. (૨) સૂકાં દ્ર . t. water અથવા નગરને કચરો.
equirement. પાક માટે પાણીની townet, પાણીમાંથી પ્લેન્કટન નામના કુલ આવશ્યકતા; પાણીની ઉપગ્ય વપરાશ, સૂક્ષ્મ જીવોને ગાળી લેવા માટેની ઝીણા : જમીનમાં ઝમવાથી પડતી ખાધ, સપાટી કપડાની જાળી. પરથી નકામું વહી જવું અને પાણી પાતી toraemia. toxemia. વિષકતતા,

Page #656

Toxoptera...
650.
Trachyspermum...
છવવિષયકતતા; જીવાણુ સંક્રમણના પરિણામે વૃદ્ધિ, વિકાસ અને સ્વાસ્થયની જાળવણી લેહીમાં થતી વિષાકતતા. toxaemic, માટે જરૂરી છે. (૩) છત કોષમાં રાસtoxemic. વિષરકતમય. toraphe- યણિક તત અને સજનેને જેવા કૃષિ ne. 67 થી 69 ટકા કલોરીનવાળું સશે ધન કાર્યમાં ઉપયોગી તા. જાઓ કીડીટી કરતા સહેજ મંદ જતન રસાયણ, essential elements. tr. of precipજલદ્રાવ્ય ભૂકારૂપે અને પાયસીકારક itation. માપી શકાય તેમ ન હોય કેન્સેટ તરીકે તે મળી શકે છે. માનવી તેટલા અતિ અલ્પ પ્રમાણમાં થતો અવમાટે તે ડીડીટી કરતાં ચાર ગણુ ઝેરી છે. –વરસાદ, tracers. "એ tracktoxic. વિષાકત, વિષમચ, ઝેરીલું. t. elements. elements. જરૂર કરતાં વધારે મોટા tracer technique. અનુજ્ઞાપક પ્રમાણમાં પ્રાણીઓ ખેરાક તરીકે એવાં પ્રવિધિ. ત લે, જે પાચન ક્રિયામાં અંતરાય trachea, શ્વાસનળી, જે સસ્તન પ્રાણીઉભો કરે છે અને ઝેરી અસર નીપજાવે એમાં ગળાથી ફસ્કૃસ કાષ્ઠ સુધી વિરતછે. tmineral. વિષાક્ત ખનિજ દ્રવ્ય. રેલી હોય છે. (૨) જંતુઓમાં અને આ t.residue, પ્રવાહી અથવા ભૂકાના પાદ પ્રાણીમાં બહારથી હવા લેવાને માટે. કંટકાવ બાદ પ્રાણું, વનસ્પતિ અથવા (૩) વનસ્પતિમાં નલિકા, વાહિની છે. જમીનમાં રહેવા પામતું ઝેરી અવશિષ્ટ. trached. જલવાહક પેશી, કાષ્ઠનલિકા, tsubstance. વિષાક્ત પદાર્થ. touri- જલવાહક કેષ, જલવાહક બાયમાન કે. city. વિષાક્તતા. Toxicology.વિષ- (૨) વનસ્પતિમાં જલવાહક પેશીને ના વિદ્યા, વિષવિજ્ઞાન, (૨) ઝેર, મારણે, જે કષ, જે આધા૨ અથવા ટેકા તરીકે વિષ અને વિશ્વના પ્રભાવને અભ્યાસ કરતી પણ કામમાં આવે છે. Castidelt i 211241. toxin. mq. Trachelospermum divaricatum વિષ, વિકૃત–રેગિષ્ટ સજીવો દ્વારા આવતું (Thunb.) K. Schum. (Syn. કાર્બનિક વિષ, જેને પ્રાણુ શરીરમાં T. jasminoides Lamk; Rhymeઅંતઃક્ષેપ કરતાં પ્રતિપિંડ ઊભાં થાય છે. hospermum jasminoides Lindl.). Toxoptera aurantii Fab. me શોભા માટે વાવવામાં આવતું એક મારોહી મધુરા ફળનાં પ્રકાંડ અને પાનમાં રહેતું 4. Tr. lucidum (D. Don) K. Hl2.<. T. citricidus Fab. me Schum. (Syn. T. fragrans Ho મધુરા ફળનાં પ્રકાંડ અને પાનમાં રહેતું ok, , સફેદ સુગંધી ફૂલે માટે વાવમે.લોમશી. T. graminum (R). વામાં આવતે છોડ. ઘઉંમાં પડતું જંતુ, જે કુમળાં દાણાને રસ Trachycarpus excelsay Wendી. ચૂસે છે.
અગ્નિ એશિયામાં થતો તાડ, જેની છાલના trabecula. ઇતિકા. (૨) આંતરકોષીય રેસાનાં દેરડાં અને ઘર બનાવવામાં આવે
અવકાશમાં જતી-આવતી કોષની શૃંખલા છે, અને પાનની હેટ બનાવવામાં આવે છે. કે કોષદંડ.
Trachyspermum ammi (L.) trace. રેડિય સમસ્યાનિકની મદદથી Sprague ex Turill (Syn. 4474ra mit HIVHi 91919 21 Hlai Sison ammi L.; Carum copti
. tr. bud. સુષુપ્ત કલિકા. tr. cum (L.) Hiern.]. ભારતભરમાં થતી elements, અંરા તત્વ; અલ્પ પ્રમાણુ- શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં ફળ અજમે મસાલા માં જોઈતું આવશયક વિરલ તાવ, ઉદીપક તરીકે તથા વાતહર ઔષધ તરીકે ઉપદ્રવ્ય. (૨) વનસ્પતિ અને પ્રાણીના પાષાણ ગમાં આવે છે, ઉપરાંત તે ઉત્તેજક, ટાનિક માટે અલ્પ માત્રામાં જોઈતાં તો, જે છે અને અપચામાં ઉપયોગમાં લેવામાં

Page #657

tract
651
train
આવે છે. Tr, rozburghianum (DC.) rit. શોભા માટે વાવવામાં આવતી Craib (Syn. Carum roxburghia- 41514 9424[a. num Benth. ex Kurz). zor Hle; traffic. 4194 0241918. tr. pan. મહારાષ્ટ્રમાં થતી વનસ્પતિ, જેનાં બી વાહન વ્યવહારનું કહે૨ સ્તર. વાતહર, અને ઉત્તેજક તરીકે ઉપયોગમાં Tragopogon terrifolium L. આવે છે અને વમનમાં પણ તેને કામમાં સીમલા અને મહારાષ્ટ્રમાં થતી શાકીય લેવામાં અાવે છે. 11 stuctorarbam વનસ્પતિ, જેનાં મળ ખાવામાં આવે છે. Wolf. અજમે અજવાણ નામની trail. પગદંડી, વન વિસ્તારમાં આવેલા વનસ્પતિ.
માર્ગ, કડી, ચાલવાથી કે ધાસ નમી જવાથી tect. ચોકસ વિસ્તારવાળો પ્રદેશ, વિસ્તાર થતો માર્ગ. (૨) પાછળ ઘસડવું. (૩) (૨) શ્વસનમાર્ગની જેમ અંગને અથવા શિથિલ રીતે લટકવું.(૪) જમીન કે દીવાલ તંત્રને પ્રદેશ–માર્ગ.
પર થોડે સુધી ઊગવું, traned, અનુકર, tractable, સરળતાથી કામ પાડી શકાય ઘસડાયેલું tr, cultivator, અનુતેવું, વિનય, વય, નમ્ર.
કુછ હળ. trailer, પ્રવાસી વનસ્પતિ. traction. કષણ, તળ પ્રદેશ પર કઈ (૨) અન્ય વાહનથી ખાસ કરીને ભારપિડ ખેંચવું તે. tr. duster, કષણ વહન કરવા માટે ખેચવામાં આવતું વાહન. યંત્ર, ભૂકે છાંટવાનું યંત્ર, જે તેનાં પૈડાં trailing. અનુગામી. (૨) લાંબા અને દ્વારા ખેંચી શકાય અથવા ચલાવી શકાય, લંબી પ્રકાંડ ધરાવતી (વનસ્પતિ). trકે જેને તેની શક્તિ તેનાં પૈડાં દ્વારા મળે indigo. Indigofera endecaphylla છે. tr, sprayer. છંટકાવ માટેનું Jacq. નામની આવરણ તરીકે લીલા કર્ષણ સાધન.
ખાતર માટેના પાક તરીકે અને ઘાસચારા tractor. ટ્રેકટર, યાંત્રિક હળ; સ્વયંચાલિત માટે વાવવામાં આવતી વનસ્પતિ. અથવા ડીઝલ ચાલિત એંજિનવાળુ વાહન, train. છોડ કુમળે હોય ત્યારે તેને કાપીજે બીન યાને કર્ષકદંડ, ગરગડીને જોડેલા કુપી અથવા પ્રકાંડ અને ડાળીઓને કઈ પટા, હાઇડ્રોલિક શક્તિ કે ટ્રેકટર પર આધારની સાથે બાંધીને તેનાં વૃદ્ધિ તથા જનરેટ૨ હોય તે વજળીક શક્તિ આપે. વિકાસને ઈચ્છનીય રીતે પ્રેરવા. trainer. (૨) અન્ય વાહને અથવા સાધનેને ખેંચતું વચગાળાનું અથવા ઉપર પ્રસરતું ઝાડ, જે એજિનવાળું વાહન, tr, drill. ટ્રેકટર તેની છાયાથી પાક માટેનાં વૃક્ષનું કુદરતી 2128. tr. mounted plough. કર્તન શકય બનાવે છે. training. ટ્રેકટર આરૂઢ હળ. tr. power ટ્રેક- સાધના. (૨) કઈ વનસ્પતિને બાંધવી, ટર શક્તિ. tr, shed. ટ્રેકટર રાખવાની સલગ્ન કરવી, જાળી કે માંડવા પર ચડાછાપરી કે ધર.tr. trailed plough. વવી કે તેને ટેકે અથવા આધાર મેળટેકટરની સાથે જોડાયેલ-ટ્રેકટરથી કર્ષિત વ, અથવા વનસ્પતિ ચોકસ આકાર થતું હશે.
મેળવે તે માટે તેની કાપકૂપ કરવી. આવી trade. ગુજરાન અથવા નફા માટે માવજત દ્રાક્ષના વેલાને આપવામાં આવે કરવામાં આવતે વ્યાપાર અથવા વ્યવસાય. છે, જેમાં તેની ડાળીઓને સમક્ષિતિજ (૨) દ્રવ્ય અથવા ચીજ-વસ્તુઓ મેળવવા તારની જાળી જેવા માંડવા પર ચડાવવામાં માટે વસ્તુઓને કરવામાં આવતા વિનિમય. આવે છે. એ જ પ્રમાણે કુમળાં સફરજનના tr. balance. વ્યાપારની સમતુલા. ટચની ડાળીઓની કાપકૂપ કરીને વામન tr. mark. 21412 Biod. tr. રાખવામાં આવે, જેથી સહેલાઈથી તેનાં name. વ્યાપાર નામ.
ફળ ચૂંટી શકાય અને સૂર્યને પ્રકાશ અને Tradescantia discolor L' He- વા માપી રાકાય. અવાજ કારની

Page #658

trait
652
transpiration
માવજત સીતાફળ, અંજીર, ફાલસા ઇ.ને tr. phase સ્થિત્યાતરાવસ્થા, અલ્પઆપવામાં આવે છે.
કાલીન અવસ્થા. trait. લસણ, વિશેષ ગુણ.
translocated herbicide. 741. trama. કેટલીક ફૂગમાં ઉત્પન્ન થતું નાંતરિક વનસ્પતિઘાતક. translocaપ્રજનન પડ.
tion. સ્થાનાંતર, સ્થળાંતર. (૨) trampling. પગ તળે ચગદવું. (૨) વનસ્પતિને એક ભાગમાંથી બીજા ભાગમાં માટીને સંઘનિત બનાવવી.
ચયાપચયની પેદાશનું થતું પરિવર્તન. (૩) Trapa bispinasa Roxb. શિધાડાં; રંગસૂત્રના એક ખંડનું એ જ રંગસૂત્રતા જલીય વનસ્પતિ, જે ભારતભરમાં, ખાસ બીજા ભાગ તરફ સ્થળાંતર. tr, reciકરીને કારમીરમાં થાય છે. કાચાં શિઘોડા procal અ ન્ય સ્થળાંતર. t, sim
ખાવાના કામમાં આવે છે, સુકવેલા ple સરળ સ્થળાંતર. રિડાના લોટની કાંજી બને છે અને translucent. પ્રકાશ પાર જઈ શકે
ભાવિક હિંદુઓ અનાજના બદલે ધાર્મિક પણ પારદર્શક નહિ; પારભાસક. પના દિવસે ખાય છે. Tr, natans transmission. સંચાર, સંચારણ,
L. v1. bistinosa (Roxb) પ્રેષણ. transmit. મોકલવું, પાર Makino (Syn. Tr. bispinosa Hisa, Dug. transmitted.
Roxb.]. ખાદ્ય બીધારી વનસ્પતિ. પારગત, પ્રેષિત. tranquilizer. શામક, ક્ષોભ શામક. transmutation. તત્ત્વાંતરણ. (૨) transdiction. કેષાંતર નયન. (૨) અન્ય સ્વરૂપ, પ્રકાર કે દ્રવ્યમાં પરિવર્તન; યજમાન જીવાણું કેષમાંથી જનિન દ્રવ્યને એક જાતિનું બીજી જાતિમાં થતું પરિવર્તન. જીવાણુજી વિષાણુની અસર થઈ ન transmite. સ્વરૂપ કે દ્રવ્યને ફેરહોય તેવાં કેષમાં મૂકવું.
ફાર કરો, તવાતર કરવું. transect. નકશાકરણ અથવા વનસ્પતિ transparent. પારદર્શક.
અને તેના ઉપયોગના અભ્યાસાર્થે કઈ transpiration. બાપેસર્જન, ઉત્તેવિસ્તારના આડા છેદને ઉપયોગ કરવો.
દન. (૨) વાત-સંધ દ્વારા વનસ્પતિમાંના
ન. (વાત-ધ દ્વારા વતનમાં transfer. સ્થાનાંતર, સ્થાનાંતર કરવું. વધારાના પાણીનું ઊડી જવું. (૨) જીવંત વનtransference of pollen. સ્પતિનું વાતાવરણમાં બાષ્પનું નીકળી જવું, પરાગનયન,(૨) પરાગનું સ્થાનાંતરણ. tra- જેમાં તવચીય ઉદન અથવા ત્વચા દ્વારા nsformation. રૂપાંતર, પરિવર્તન. ભેજયુકત કલામાંથી વાતાવરણમાં સીધાં transfusion, સંક્રમણ. tr.tissue, ઉદનને અને વાત રઘદ્વારા ઉદનનો સંકામક પેશી.
સમાવેશ થઈ જાય છે. tr, current transgressive. Zaš 1945. tr. se- stream, eczas 4916. tr. ratio. gregationઅતિપૃથકકરણ, પછીની વનસ્પતિ જે માત્રામાં પાણીને ઉપયોગ પેઢીની કોઈ વ્યક્તિમાં તેના માતા-પિતા- કરે તેને નિર્માણ થયેલા તેના સૂકા દ્રવ્યને માંથી એકેયનાં ન હોય તેવાં અંતિમ લક્ષ- ગુણેત્તર, જે ભેજવાળા પ્રદેશમાં સૂકા ને આવિર્ભાવ.
પ્રદેશ કરતાં 200થી 500 ગણું સુધી transient. ક્ષણજીવી, ક્ષણભંગુર, હોય છે. ડાંગર, શેરડી, કેળ અને બટાટાને transition. સંક્રાંત અવસ્થા, સંક્રાંતિ. આ ગુણોત્તર ઊંચે હોય છે, જ્યારે ઘઉં, transional soil. બે જદી જદી જવ, અળશી અને કપાસને મધ્યમ અને માટીનું સામ્ય ધરાવતી અને તેમાંથી જ નાના જવારાદિ ધાન્યને ગુણેત્તર નીચે નીપજેલી જમીન. transitory. અલ્પ- હોય છે. (૨) બાપેત્સર્જન ગુણે ૪૨.traકાલીન, ઝડપથી પસાર થતું–ખલાસ થતું. nspire. ત્વચા અથવા ફેફસાના ઉત્સર્ગ

Page #659

transplant
653
treacle
અંગે દ્વારા ઉત્સર્જન કરવું. (૨) બાલ્પરૂપે trash, લણણી કરી લીધા બાદ જમીન બહાર કાઢવું. (૩) દબાણ હેઠળ કેશાકર્ષણ પર પડી રહેતાં પાદડાં, ડાળખાં, ભચું, નલિકા દ્વારા ગતિમાન કરવું, પાણીની પરાળ છે. (૨) બિનઉપયોગી ગમે તે વાળને મુકત કરવી. transpiro- કચરા ઇ. tr, farming. આગલા meter, ઉદન માપક.
પાકના સાઠા કે પાકના અવશિષ્ટ પર transplant. ઉછેરગૃહમાં ધરુની એક પછીના પાકની ખેતી. t. twist prop
અથવા વધારે વાર ફેર રોપણી કરવી. ping, શેરડીને ઉતાર એકર 40-45 (૨) ઉછેરગૃહમાંથી કાઢીને ધરુને જમીનમાં ટન જેટલો પણ મળવાની આશા ન હોય રાપ. transplantation, ફેર ત્યાં ખેતરમાં શેરડી ટટાર રહી શકે તે
ત્યાં ખેતરમાં શેરડી . પણી; પ્રતિરે પણ. tradsplanter. માટે વળેલા સાંઠાને ટેકે કરો; પાસે પ્રતિરે૫કફેર રોપણી માટે ધરું અથવા પાસેની શેરડીની હારને નકામી છોડને ઉખેડવાનું ઉપકરણ
શેરડીના સાંઠાને વળ આપીને બનાવવામાં transport, પરિવહન, પરિવહન કરવું. આવેલા રજજ સાથે બાંધી
આવેલા રાજુ સાથે બાંધી અથવા જેડી transportation. પરિવહન, પાર- રાખવી આ
રાખવી. આવી રીતે ટેકો આપવા માટે પ્રેષણ. transported soil. અસલથી બે થર બનાવવામાં આવે છે. traઅન્ય જગ્યાએ માટીની જમાવટ, ૨ચના; shing, શેરડીના નીચેના ભાગનાં સૂકાં સામાન્ય રીતે પાણું, પવન કે હિમારા પાનમાં પાણી ભરાઈ જઈ અક્ષીય મળ માટીનું પરિવહન; વાહિત માટી.
અને કલિક કાર્યમાં અંતરાય ઊભે transidate. પારસૂત. transude. ન કરે અને શેરડીની પરિપકવ બનવાની છિદ્રો કે ત્વચાનાં રંધ્રો દ્વારા પસાર થતું. પ્રક્રિયામાં આડાં ન આવે તે માટે પાનને (પ્રવાહી).
દૂર કરવાં; જે વિસ્તારમાં સૂર્યની ગરમી transversal. કેટલાક ભાગ પર અનુ- કે કિરણે પ્રખર હેતાં નથી અને જ્યાં પ્રસ્થ રીતે ૨હેલા (સ્નાયુ, સંરચના ઇ.), પુકળ વર્ષો થાય છે ત્યાં આ રીત અપનtransverse. અનુપ્રસ્થ, માડું. (૨) વવામાં આવે છે. મનપ્રસ્થ ધમની, બંધની, ઇ. ની માફક trauma, ધાત, ત્રણ ઘાત, આડ શખેલું, મૂકેલું, ગોઠવેલું કે પ્રવૃત્ત ક્ષત, ઘા. (૨) બાહ્યઘાત અથવા ઘાના કરવું-થતું. tr, dishiscence. અનુ- પરિણામે ધાના સ્થાને થતી રોગાવસ્થા. પ્રસ્થ સ્ફોટન, tr, fissure. અનુપ્રસ્થ traumatic. ઘાનું, વ્રણીય, અભિઘાતીય. ફાટ-ચિરાડ, tr, presentation. tr. arthritis, apliu a BL4, tr. અનપ્રસ્થ ગર્ભ પ્રસ્તુતિ, બાળકને થતો
heartwood. ઝાડના ઘાની બાજુમાં આડે જન્મ. tr. section. અનુપ્રસ્થ વિકાસ પામતું મધ્યકાષ્ઠ. tr. pericarછે, કાપ. tr, septumઅનુપ્રસ્થ પડ. ditis, હદ-સંપુટના બાહ્યાવરણને સેજે, trap. પાશ. (૨) સ્તંભીય સંરચના ધરા- જે બહારના કેઈ દ્રવ્ય અથવા પિંડના વતો કાળા રંગને પ્રશ્લેક્ષમ શૈલ. tr- કારણે પણ આવ્યા હોય, ઘાતજન્ય પરિ. crop. પાસેના અન્ય છોડથી દૂર જેતે હૃદકેપ. traumatotropism, ફગને આકર્ષવા રોપેલો છોડ, tr, door, આધાતાનુવર્તન. છટકા માટેનું કાર-બારણું, tr. nest, tray, રકાબી, તસ્તરી. tr. farming. મરઘી દાખલ થયા બાદ પ બંધ ૨કાબીમાં છોડ ઉગાડવા જુએ hydro થઈ શકે તેવું પાંજરાનું બારણું, જે વ્યક્તિ- onics. ગત મરધીની પેદાશને નેધવા આવશ્યક treacle. ગેળને રસ. (૨) શેરડીની છે. trapping, ફસાવવું.
ચાસણું, પાતળા મધ જેવો પટ બનતાં trapa. શિડા.
તેને 107"મેં ઉષ્ણતામાને ઘટ્ટ કરી દેવામાં

Page #660

trend
654
trce
અાવતી નથી, જેને રાખી મૂકતા આથો આવતો નથી, અને ખાણ પદાર્થોને મિષ્ટ બનાવવાના જે કામમાં આવે છે. (૨) કેટલીક વનસ્પતિના રસની ચાસણ અથવા
મીઠે રસ. tread. જમીન પર રહેતે પૈડા અથવા ટાયરને ભાગ. (૨) છેડા વિનાને ફરતા ટ્રેકટરને પટે. treat, માં પ્રાણી કે વનસ્પતિની સંભાળ લેવી–માવજત કરવી. (૨) જમીન, વનસ્પતિ કે પ્રાણીમાં પરિવર્તન લાવવા કે તેને અભ્યાસ કરવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું ચોકસ રસાયણ અથવા હાથ ધરવામાં આવતી પ્રક્રિયા. treatment, માવજત, ઉપચાર, ઉપાય, સંપ્રયોગ. (૨) ઇચ્છવાયોગ્ય પરિવર્તન કે ફેરફાર લાવવા માટે વનસ્પતિ, જમીન કે પ્રાણુઓની કરવામાં આવતી માવજત, tr, empirical અનુભવસિદ્ધ ઉપચાર. tr.
mean. સરેરાશ માવજત, treble superphoshate, 01431
એટલે ડબલ સુપરફાસ્કેટ, tree. ઝાડ, વૃક્ષ, પાદ૫. (૨) એક જ ટકા આપતા કાછિત પ્રકાંડ અથવા થડ ધરાવતી, જમીનથી થોડે ઊંચે સુધી શાખા ન હોય તેવી દીર્ધાયુ વનરપતિ. tr. age, વૃક્ષવય. (૨) બીનું અંકુર થાય અથવા કલિકાસર્જનથી વાનસ્પતિક વિકાસ સધાય ત્યાં સુધીની વનસ્પતિની સમયઅવધિ. tr. basin, ઝાડ માટેનું પાણી સંગ્રહાયેલું રહે તે માટે તેની આસપાસ કરવામાં આવતે છીછરો મેળ ખાડો. tr, caliper, ઝાડના થડને વ્યાસ. tr. cotton. Gossypium arboreum L. (Syl. G. nanhing Meyen; G. indicum Tod G. neglectum Tod.]. નામની કપાસ, રૂ, દેશી કપાસ, દેવકપાસ, ઈ. નામે ઓળખાતી, તતુ માટે ભારતભરમાં ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પતિ, જેમાં વર્ષાયુ તથા દીર્ધાયુ છેડાને પણ સમાવેશ થાય છે. આ પ્રકારના ભારતભરમાં અનેક છેડ
થાય છે. tr, fruit, પીચ, સફરજન, કરી, ચીકુ છે. જેવા વૃક્ષનાં ફળ. tr. injection. ઝાડને મારી નાંખવા, તેને થયેલા કોઈ રાગને ઉપચાર કરવા, તે પર થતાં કીટનું નિયંત્રણ કરવા અથવા તેની હરિતહીનતા દૂર કરવા, તેના રસમાં કરવામાં આવતા વિશિષ્ટ રસાયણને અંતઃક્ષેપ-ઈજેશન. tr.lettuce. ૫. બંગાળ અને દ. ભારતમાં થતું એક નાનું ઝાડ, જેનાં પાન શાકભાજી તરીકે ઉપગમાં લેવામાં આવે છે. tr. melon. પપૈયું. Tr. of Heaven. અરડૂસે; dilanthus excelsa Roxb. 1H 313, જેના કાષ્ટની દીવાસળીઓ અને વર્તમાનપત્ર માટેના કાગળે બનાવવામાં આવે છે. આ ઝાડ 40-50 ફૂટ સુધી વધે છે, અને મેટ ઘટાપ ધરાવે છે. તેના પાન ઘેટાં, ઢા૨ અને બકરાને ખવડાવાય છે, અને જે પવનને રોકવા તથા જમીનને જકડી રાખવા માટે ઉગાડવામાં આવે છે. tr. onion, at top onion. tr. paint, ઝાડને આપવામાં આવતો રંગ, tr. plantatiou. qui 1981. tr. pruner વૃક્ષનાં અંગને કાપવા માટેનું લાંબા વાંસ કે દંડને છેડે ધારદાર પાનું, અંકે ઈ. ધરાવતું, દેરડાને જોડેલું સાધન. tr. ripe. ઝાડ પર હોય ત્યારે જ પાકેલું (ફળ); વૃક્ષ-પક્વ (ફળ). tr, stool. કાપેલા ઝાડનું સમતલ કે. tr, sugar. મેપલ નામના ઝાડની શર્કરા, વૃક્ષ-શર્કરા, tr, surgery. ઝાડની, તેને કાપી-પી, ઘાન કરવામાં આવતી ચિકિત્સા, છંટકાવ ઇ. જેવી શસ્ત્રક્રિયા, tr, tomato. નીલગિરિમાં થતું, અંડાકા૨ ફળ ધરાવતું નાનું, નાજુક ઝાડ; જેના ફળને ગ૨ નારંગી રંગને તથા બી કાળાં હોય છે; જે ફળને કાચાં અથવા ૨ ધીને ખવાય છે અને જેને મુરબ્બો પણ બનાવવામાં આવે છે. બી વાવીને અથવા કલમ કરીને આ વૃક્ષને ઉગાડવામાં આવે છે. ઝાડ દીઠ વર્ષ દરખ્યિાન 40 રતલ ફળ ઉતરે છે. tr. top. ઝાડને

Page #661

trefoil
655
Trianthemas
ઘટાડે છે. tr trunk થડ, ઝાડનું પ્રમુખ વાવણી. trenching. ખાઈ બનાવવી મકાંડ.
લાંબુ અને સાંકડું ખેદકામ કરવું. tefoil. ત્રિદલી, ત્રણ કે પાંખડીવાળું trend. વલણ, વૃત્તિ.
પાન કે ફૂલ. (૨) ત્રણ પર્ણિકા ધરાવતું trepatra, ઘાસચારા માટેના તૃણને સિમ્બી કુળનું ઝાડ.
એક પ્રકાર. tellis, જાળી; દ્રાક્ષના વેલાને ટકે આપવા, Trevesia moluccana Miq. મૂળ લાકડાની ચીપે અથવા તારની બનાવવામાં મેલ્યુકાસનું પણ અહીં શોભા માટે ઉગાડઆવતી જાળી.
વામાં આવતું નાનું ઝાડ. Trema orientalis Blum (Syn. Trewia nudiflora L. 247/2, (4513 Celtis orientalis L.). બિહાર, નામનું કુમાઉં, બિહાર, પ. બંગાળ અને મધ્યપ્રદેશ, ઉત્તર પ્રદેશ, આસામ, અને આસામમાં થતું ખાદ્યફળનું મોટું વૃક્ષ, ૫. બંગાળમાં થતું ખાદ્યફળનું નાનું ઝાડ. જેના કાષ્ટની દીવાસળીઓ બનાવવામાં trematode. ઘેટાના યકૃતમાં રહેતા આવે છે.
કમિ જેવો ચપટ કમિ, પટ્ટી કૃમિ. triad, ત્રિક. tremellose. જેલીની માફક ધ્રુજતી triadelphons. ત્રણ જથ-સટના જેલી માછલી.
પુંકેસરવાળું. tremor. સ્નાયુ અથવા પાનનું કંપન, કંપ. triage કેફીન બુદને કચરે, તૂટેલા tremlous air cell. ઈંડાને બરાબર કેફીને બંદ.
પકડવામાં ન આવે કે બે ઈંડાં સખત trial. પરખ, કટી, અજમાયશ. (૨) રીતે અથડાઈ જતાં સાધારણ વાયુકોષની ગમે તે વસ્તુની ગુણવત્તાને ચકાવવા, ધારની પેલી પાર, અંતઃ અને બાહ્ય કોચલાનું અજમાયશ અથવા કસોટી કરવા માટે તુટી જવું, જેની તેની ગુણવત્તા પર કોઈ હાથ ધરવામાં આવતી પ્રક્રિયા કે ૫હતિ. જ અસર થતી નથી પરંતુ તેને સેવતી tr. period, કરસેટીને – અજમાયશને વખતે અડચણ થાય છે.
સમય, trench. ખાઈ લાંબું અને સાંકડું ખોદ- Trialeurodes ricini. દીવેલામાં કામ. tr. layering. ખોઈ સ્તરીકરણ; પડતી સફેદ માખી. ફળઝાડ અંગે થર બનાવવા, જે પ્રક્રિયામાં triandrous. ત્રિપુંકેસરી, ત્રણ પુંકેસર જેના થર બનાવવાના હોય તેવા ફળઝાડ ધરાવનાર. છેડને કાલિકા પ્રજનન થાય તે અગાઉ triangular. ત્રિભુજાકાર, ત્રિકોણીય. 45ના ખૂણે હારબંધ 3 ફૂટના અંતરે tr. harrow, ત્રિકોણ-હેર. tr. રાખી ખાઈમાં મૂકવા અને છોડ પર 6-8 peg harrow. લાકડાના ચેકઠા પર ઈચ સારી માટી ઉમેરવી. આથી છોડના ત્રિકોણીય મૂંટાવાળી હેરે. tr. planનીચલા ભાગમાં અંકુર ફૂટે છે. આ પ્રમાણે ting. ચાર ઝાડને ચોરસ ઘાટમાં અને મૂળ કૂટયાં હોય તે છે ડને ૫છીની મોસમમાં પાંચમું ઝાડ કણ આકારે વાવવાની પદ્ધતિ. ખસેડવો. tr. plough. જમીનમાં tr. type draw-bar. 698345 પાણીનો નિકાલ કરવા ખાઈ ખેડવા માટેનું દાંડે. tr. weir વિકાસમ આડબંધ. હળ. tr. silo. સાઈલોને એક પ્રકાર; traingulare. ત્રિકણ જેવું, ત્રિકોણીય. Naal Hult EU2411 414 Pai usor Trianthema pentendra, (Syn. સાંકડે હોય તેવી એક તરફ ઢળતી, Tr, monogyna L.). વિસળારા નામની પાણીના નિકાહના માટે અનુકુળ ખાઈમાં વનરપતિ. T. portalacastrum L. $29.Hi2.98! Hidal. tr. sowing. [Syn. Trian'hema. monog yna L.]. ખાઈ અથવા નાળીમાં કરવામાં આવતી સાંઠી, લાલ સુખની નામને ઓળખાતી,

Page #662

triarch
656
Trichosanthes...
રસાળ, વનસ્પતિ, જેની શાકભાજી બનાવ- trichokeroar. વાળને રડે. વામાં આવે છે: પથ્થર ચટ્ટા.
Trichoconis padroickii G. 41921 triarch. ત્રણ દારૂવાહિની સમૂહના મધ્ય ડાંગર અથવા ચોખાને રેગોત્પાદક કીટ. રજવાળું.
Trichotectes canis. સસ્તન પ્રાણીઓ tribe. ઉપકુલ, વનસ્પતિનું ઉપકુલ. (૨) અને પક્ષીઓમાં પડતી જ. પ્રજાતિ અને શ્રેણીની વચ્ચે વનસ્પતિ Trichodesma indicum R. Br. અને પ્રાણીને સમહ. (૩) ચેકસ પ્રજનનથી ઊંધી ફૂલી નામની વનસ્પતિ. માતામાંથી ઉતરી આવેલાં પ્રાણીઓના trichopyne. યાનિકેશ. સંયોગીકરણને સમૂહ
trichome વનસ્પતિના રામ અને તેના Tribolium castaneum Herbst.
અધિસ્તરમાં કોઈ પણ પ્રવઈ, ત્વચા
કેશ, રેમિકા, રુવાટી. સંગ્રહ કરેલા ધાન્ય, લોટ, કઠોળ, જુવાર,
trichomomonal antigen. ulus બાજરી, તલ, કપાસ, નાળિયેર પર પડતું
પ્રાણીઓને કશા જેવાં વળગતાં જતુ. લાલાશ પડતું જંતુ,
trichomonadના ચેપની સામે શરીરમાં Tribulus terrestris L. 211048 41941
ઊભા થતા પ્રતિજન. trichomoવનસ્પતિ.
nad. Trichomonas Haal €* tricalcium phosphate. Caza
એક કષી કશાથી પ્રચલન કરતાં જંg, (PO) ખડકો અને હાડકાંમાં રહેલું ફરિક એસિડનું લવણ, જે બધા જ
જેના કારણે પાલતું પ્રાણીઓને ચેપ પ્રકારના ફેફેટ અને ઑસ્ફરસ ધરાવતાં
લાગે છે. Trichormonas foetus
infection. trichomonads. 114-11 કાનું મૂળ છે.
સૂમ એક કેપી જંતુથી હેરને tricarpellary.ત્રિમંડપી, ત્રિસ્ત્રી કેસરી
લાગુ પડતો કામચલાઉ વંધ્યતાને રોગ, tricapons. ત્રણ બીજ૫ત્રવાળાં અંડક
જેમાં જણ શેષાઈ જાય છે અથવા ગર્ભાધરાવતું, ત્રણ ફળવાળું.
વસ્થાના શરૂઆતના સમયમાં ગર્ભસાવ trichiasis. પાંપણો વળી જવી, વલચિત
થઈ જાય છે; આ રેગ ભારતમાં ભાગ્યે ૫મને વ્યાધિ.
જ જોવા મળે છે. trichomoniasis, trichina worm. Trichinella trichomonas નામના સૂક્ષ્મ, એક કષી spiralis. નામનું માણસ, ડુક્કર, અને જંતથી પાલતું પ્રાણીઓને લાગુ થતે Triઅન્ય સસ્તન પ્રાણી તથા પક્ષીઓના chomons foetus infection જે આંતરડામાં રહેતું પરજીવી ગળકૃમિ, જેના ચેપ જુઓ Trichomonas foetus infecઉપદ્રવને કારણે સેજા ચડે, અતિસાર tion. થાય, સ્નાયુઓને અપકર્ષ થાય તથા Trichosanthes anguina (L.) શ્વસનના નાયુઓને લક લાગુ પડતાં પરવળ, પંડાળા; ભારત ભરમાં થતે વેલે, છેવટે રોગગ્રસ્ત પ્રાણીનું મરણ નાપજે છે. જેનાં ફળ એટલે પરવળનું શાક બનાવી Trichinella spiralis. al IS R1414 9. Tr. cucumerina L. trichina oorm. trichiniasis. કડવાં પડોળા, રાની પરવળ નામની gyan trichinosis. trichinosis.
શાકીય વનસ્પતિ. Tr, dioca Roxb. Trichinella spiralis H1 Hall 42094 ખાદ્ય પાન ધરાવતા પહેલાં પરવળ. Tr, ગોળકૃમિથી પ્રાણીઓ, પક્ષીઓ અને palmata Roxb. osa qui. Tr. માણસેને થતો એક રાગ.
resubinatum L. શફતલ નામને ઘાસtrich()–, કેશ, વાળ છે. અર્થસૂચક ચારે. Tr, subterraneum . પૂર્વગ.
ઉગાડવામાં આવતો ઘાસચારો.

Page #663

trichosis
657
trimorphic
trchosis. વાળને ગમે તે રેગ. નામને આવતો ઘાસચારે. 11 sabtetriclinic. ત્રિનતાક્ષ, લઘુ થતા ત્રણે Traneam I. મળ અહીં ઉગાડવામાં
ત્રણ અને અસમાન હોય તેવી ઘટના. આવતો ઘાસચારે, Tricolyga bombseis. રેશમના કીડામાં trifurcate, ત્રણ કાંટામાં વિભાજિત.
થતી, ઘરમાખ કરતાં સહેજ માટી માખ. trigamous. એક જ શીર્ષમાં નર, tricophytobezaar. વાગાળનાર માતા અને ઉભય લિગી ફૂલોવાળું. પ્રાણુના પ્રથમ આમાશયમાં જતા વાળ trigeneric hybrid ત્રણ જુદી જુદી અને બીજા પદાર્થો, જે ગળાના રૂપમાં, પ્રજાતિઓની વનસ્પતિને સકર.
આ આમારામાં એકઠા થાય છે. tigen of bladder બસ્તી ત્રિકોણ. tridactyl. ત્રણ આંગળિયોવાળું, ત્રિઅંણ- trigenome. ત્રિજનિન સમૂહ.
as, tridactylous. Gizaras. Trigonella carniculata. $13? tridax. 4 ' HRERN Hist. Tr. H. Tr. foenum-graecum L. He,
procumbensIએક દંડી પરદેશી ભાંગરે. મેથી દાણા, ઉત્તર ભારતમાં ઉગાડવામાં triennial. ત્રિવાર્ષિક, દર ત્રણ વર્ષે આવતી વનસ્પતિ, જેનાં પાનની શાકભાજી થતું, દર ત્રણ વર્ષે કરવામાં આવતું, ત્રિ- થાય ઉપરાંત તે ઢોરને ખવડાવવામાં આવે વર્ષાયુ.
છે; જેનાં બી એટલે મેથી મસાલા તરીકે trer. કોથળામાં ભરેલા અનાજના દાણાને ઉપયોગમાં આવે છે. ઉપરાંત વાતહર અને
નમૂને કાઢવાનું ધાતુનું અણીવાળું સાધન. ટાનિક તરીકે પણ તેને ઉપયોગ કરવામાં trifid પૂર્ણ રીતે અથવા આંશિક રીતે આવે છે. 11. bolycerata . જંગલી ત્રણ ભાગમાં વિભાજિત; ત્રિદર, ત્રિશાખી, મેથી, રણમેથી; પંજાબ અને પશ્ચિમ હિમાત્રિખંડિત.
લયમાં થતી શાકભાજી તરીકે ઉપયોગમાં trifoil. ત્રિપર્ણ. trifoliar spur, આવતી શાકીય વનસ્પતિ. Guerra dig. trifoliate. Gyall, trigometrical point. Gallenત્રણપણિકા ધરાવતું સંયુક્ત પર્ણ, ત્રિપણું મિતીય બિંદુ. વનસ્પતિ. trorange. કોટાળું પાન- trigynons. ત્રણ સ્ત્રીકેસરી, ત્રિસ્ત્રીકેસરી. ખર, ખટમધુરા ફળવાળું વામનવૃક્ષ, જેને
trhedral. ત્રિફલકીય, વિતલીય. અતિશય હિમવાળા પ્રદેશમાં રેપવામાં આવે છે, પણ ભારતમાં તે થતું નથી. trihybrid.ત્રિસકર, ત્રણ જનિન યુગ્મને trifoliolate. ત્રિપણ.
સંકર.trijugate. ત્રણ યુમાં Trifolium alexadrinm L. 042712
વિન્યાસિત. નામનું ઘાસ, જેને ઘાસચારો અને લીલ tribiate. ત્રિષ્ટીય ખાતર બનાવવામાં આવે છે. Tr, fragi trlobate. ત્રિખંડીય. Jerum L. અહીં ઉગાડવામાં આવતું trilocular- ત્રિવિવરીય, ત્રિકોણીય, વાસ. Tr. incarnatum L. મૂળ અમે
વિકેટરીચ, ત્રણ કોષકેષવાળું. રિકાને અહીં વાવવામાં આવતો ઘાસચારે. trimerous, ત્રિ-અવયવી, ત્રણ અવTr, lappaceum L. મળ ઉરને ચવવાળું. પણ અહીં વાવવામાં આવતો ઘાસચારો. trim વનસ્પતિના નકામા ભાગની Tr. pratene L. એક પ્રકારના ઘાસ- છટણી કરવી. trimming. વનસ્પતિના ચાર, જેનાં ફૂલને પીળા રંગ મળે છે. નકામા ભાગ કાપી નાખવા, છાંટવું; Tr. repens . શફતલ નામને નીલ- છટણું, કાપકૂપ. ગિરિ અને હિમાલયમાં થતે એક પ્રકારને trimorphic. ત્રિરૂપી. trimor2122112. Tr. resupinatum L. 2lkce phism. fazual. trimorphous.

Page #664

Trineviternis...
658
Triticum...,
ત્રણ સ્વતંત્ર રૂપમાં અસ્તિત્વ ધરાવતું tripod method of hay-matrimophy. વિરૂપતા.
king, વાતાવરણ પ્રતિકુળ હોય ત્યારે Trinevitermis heimi Wasm. સૂકું ઘાસ બનાવવાની એક રીત. ઉધઈ
Tripogon bromoides Roth ex trinodal. ત્રણ સાંધાવાળું ત્રિગ્રંથિલ. Roem. & Schult. જમીન પર trioecious, જુદા જુદા છોડ પરના શેતરંજી પાથરી હોય તેવું ઝડપથી વધતું
નર, માદા અને ઉભયલિંગી ફૂલે ઘરાવતું. દીર્ધાયુ, જમીનને જકડી રાખતું એક પ્રકારનું tioxide. ઍકિસજનના ત્રણ પરમાણુ- ઘાસ, જે 3,500 ફૂટ ઊંચી ભેજવાળી વાળું સંયોજન.
જમીનમાં થાય છે. tripartite. Hot 1947 (set, 43 Tripsacum laxum Nash.
તલમાં, ત્રણ ખંડમાં વહેચાયેલું પર્ણ. ભારતમાં ઉગાડવામાં આવતે ઊંચે ઘાસtripe. બળદના જઠરને રાક જેવો ચારો. મહત્વને ભાગ.
triguestrous. ત્રણ અલ્પકોણીય tripetalous. ત્રણ પાંખડીઓ – ત્રણ પ્રકાંડવાળું. હળવાળું, ત્રિદલી.
triradiate. Gudu.tr.r. edge. triphali. ત્રિફલી, ત્રણ ફળા–પાનાંવાળું ત્રિઅરીય કિનારી. એજાર.
trisaccharide. વિશરા. Triphasia aurantiola. Lour. trisepalous. Gavull. fined aloj. Tr. trifolia (Burm triseriate, the real aas rarea f) P-Wilson. [Sys. Tr, trifolia થતું. (૨) ત્રિશ્રેણિબદ્ધ. DC; Limonia trifolia Burm f]. trisonic. ત્રિકાથી. (૨) એક પ્રકારનાં ચિનાઈ નારંગી, ખાદ્ય ફળને સુપ. ત્રણ રંગસૂત્રોવાળે (સજીવ). triphyllous, ત્રિ-પણ.
trispermous. ત્રણ બીવાળું tritripinnate. વિપક્ષવત, ત્રણ શ્રેણિની sporic. ત્રિછિદ્વિષ્ઠ, ત્રણ છિદ્રો-રોપણિકાવાળું.
વાળું. trisperous, ત્રણ છિદ્ધોવા. tripleત્રણ ગણું. t. crossing. ત્રિઅંક- tristichous. ત્રિપંકિતક, ત્રણ ઊભી
૨. tr fusion. ત્રિમિલન ત્રિસંયોગ, હારમાં ગોઠવાયેલું.. વિકેન્દ્રકસમેકન, વિસંગ, ત્રિવિલયન.tr. tristigmatic. ત્રણ પુંકેસરીય. superphosphate. 44 થી 49 ટકા tristylousત્રણ પગવાહિનીવાળું.. ફેરિક એસિડ અને અલ્પ પ્રમાણમાં trisulcate. ત્રણ પત્રિકાવાળું કેલ્શિયમ ફૉફેટવાળું ફૉસ્ફટ, જેને ઉપગ triternate, ત્રિ-ત્રિકાત્મક. સકન્દ્રિત મિશ્ર ખાતર બનાવવા માટે Triticum aesticum L. tmend.
14 . tr.-yolk egg. gestor del Thell. Syn. Ti. sativum Lamk; વાળું .
Tr vulgare vill.]. ઘઉં; મુખ્યત્વે triplex, ત્રિપ્રભાવી.
ઉત્તર પ્રદેશ, પંજાબ, મધ્ય પ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર, triploid. વિસંખ્યક, ત્રણ સંખ્યાના ત્રણ બિહાર અને રાજસ્થાનમાં થતો ઘઉંને ગણાં રંગસૂત્રના કોષકેન્દ્ર અંગેનું, આવૃત પ્રકા૨, જેનું ઘાસ કાગળ બનાવવા ઉપબીજધારી વનસ્પતિમાંનાં, બ્રણ પોષ અને યોગમાં લેવામાં આવે છે. Tc. campaપસંખ્યક વનસ્પતિમાં જન્યુઓ. tr. tum Host.દ. ભારતમાં થતા ઘઉંને એક apple. સ્વપરાગિત ન થતું પણ તે માટે પ્રકા૨, આ વનસ્પતિના ઘાસને ઘાસચારે અન્ય પ્રકારની જરૂર ધરાવતાં સફરજનને થાય છે. Tr, dicoccam Schabl. એક પ્રકાર.
Tr. dicoccuon Schrank;

Page #665

triturated
659
માં
Tr. amybum Ser.), ધઉંને એક પ્રકાર. Tr. aur um Dezf, ડુરમપ્રકારના ધઉં, જેને મેકરાની નામની વાનગી બનાવવા ઉપચેગમાં લેવામાં આવે છે; મહારાષ્ટ્રમાં તેને ધાન્ય પાક તરીકે ઉગાડવામાં આવે છે. Tr. 1 pens L. કાશ્મીરમાં થતા ઘાસને એક પ્રકાર, જેનાં મૂળને કાઢો મૂત્રવર્ધક છે અને જનન-મૂત્ર માર્ગના ઔષધ તરીકે ઉપયેગમાં લેવામાં આવે છે. Tr. sphaerococum Perciv. ભારતના વામન ઘઉં, પંજાબમાં થતા પીસી ઘઉં. Tr. vulgare. Vill, સામાન્ય ધઉં, triturated. કણી કણી થઈ તેમાં દળવામાં આવેલું અથવા ઘૂંટેલું. Triumph. પીચને પીળે રંગ ધરાવતા એક પ્રકાર.
ત્રિસયેાજક, ત્રિસંયુજ,
trivalent. ત્રિયુક્ત.
trocar. કોઇપણ પ્રાણીમાં થયેલા ગેસને દૂર કરવા અથવા નાસૂર-ભગંદર, ગુહા, અથવા ત્રણની તપાસ કરવા માટે ઉપયે ગમાં લેવામાં આવતું બે બાજુએ ખુલ્લી ધાતુની નળીમાં ગેઠવેલું તીક્ષ્ણ મણિવાળું શસ્ત્રક્રિયા માટેનું સાધન, trochanter. ઉવસ્થિની ઉપર દેખાતા અસ્થિમય પ્રવધ પૈકીનું કોઇ એક પ્રવધ trochoid. તાનાજ અક્ષ પર ફરતું Trogoderma granarium Everts. બદામી રંગનું અંડાકાર ઢાલ પક્ષ, જેન ડાળ સંધરેલા ઘઉં, અનાજ, જુવાર, બાજરી અને કઠોળને ભારે નુકસાન કરે છે. Tropaeolum majus L. શેભા માટે ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પતિ. Tr.
peegrium L. બગીચામાં ઉગાડવામાં
આવતે,
trophic. ાષક, પેષણ અંગેનું. tr. fibre. સંકેાચક તંતુ. trophoblast. ખીજપે ષક ગર્ભાવરણ,
tropic. અનુવર્તી. troplsm, આવતૈન, અનુવર્તન. (૨) અનેક પ્રકારના
truck...
આંતરિક અને ખાધ ઉદ્દીપને—જેવાં કે પ્રકાશ આવર્તના (phototro pism) ભૂ આવર્તના geotro pism) રસાયણ આવર્તના (chemot ropisa) પ્રત્યેની વનસ્પતિની વૃદ્ધિ અંગેની પ્રતિક્રિયા.
trpical, ઉષ્ણ કટિબંધીય; ઉષ્ણ કઢિબંધમાં થતા (રંગ કે વનસ્પતિ), ઉષ્ણ કટિબંધનું,–તે અંગેનું. tr. almond. જંગલી બદામ. tr. carpet-grass. ઘાસચારા અથવા લેાન માટેના ઘાસને એક પ્રકાર. tr. chernosem, કાળી
જમીન. tr.chimate. ઉષ્ણ કટિબંધની આબેહુવા tr. fowl mi. te. મરધાને લાગુ પડતી ઈંતડી. tr. kudzu. ઢોળાવવાળી ભૂમિમાં જમીનના સંરક્ષણ માટે ઉગાડવામાં આવતી અને ઝડપથી વધતી શિમ્બી કુળની વનસ્પતિના એક પ્રકાર. tropicopolitan. ઉષ્ણ કઢિખધનાં પ્રાણીએ, વનસ્પતિ ઇ. tropicoseasonal rainforest. ઉષ્ણકટિબંધીય મેાસમી વર્ષા જંગલે. tropics. કર્કવૃત્ત અને મકરવૃત્તની વચ્ચે આવેલા ઉચ્ચ ઉષ્ણતામાન અને ઉચ્ચ ભેજ ધરાવતા પ્રદેશ, ઉષ્ણ કટિબંધના પ્રદેશે.
trot. ધાડાની ર૧૭ ચાલ. (૨) ચાલવા કરતાં ઝડપી પરંતુ સ્થિરગતિ. (૩)માસની ધીમી દોડ.
trough. હવારે (૨) પ્રાણીનું પાણી કે દાણ રાખવા માટેનું લાંબુ, સાંકડું અને ટોચે ખુલ્લું પત્ર-સ્થળ. (૩) ખુલ્લું હૈય તેવું અંગ્રેજી વણ્ વી (v) અથવા યુ (u) આકારનું પાણી રાખવાનું સ્થાન.
trowel, પ્રમાણમાં સાંકડા અંતર્ગોળ અને તીક્ષ્ણ અણીવાળા પાનાનું ફેરરોપણી માટે તથા ચંદ્ન વાવવા માટેનું ટૂંકા હાથાવાળું એન્ત્ર, (૨) લેલુ, કરણી. truck crop. સધન ખેતી દ્વારા અને ખારથી દૂરના મોટા વિસ્તારમાં મોકલવા માટેના શાકભાજીના પાક. tr. gard

Page #666

true
660
રંગ,
ening. ખારથી દુર દ્વાય તેવા વિસાળી વિસ્તાર માટે ઉગાડવામાં આવતા વિશિષ પ્રકારના લાંબા અંતરે મેકલતા બગી નહિ તેવા પાક. true. વાસ્તવિક, સત્ય, સાચું. (૨) બિલકુલે પરિવર્તન પામ્યા વિનાનું, પિતૃના જેવું. tr. breeding. પિતૃ પ્રાણીનાં શંગ, પ્રતિકાર શક્તિ ઇ. જેવાં કેટલાંક લક્ષણા ધરાવતાં (પ્રાણી). tr. bunt. જુઓ Wheat Bunt, tr, cinnamon. તજ. tr. density. માટીના ઘટત્વના સંસંજન ગુણ્. tr. density of soil, જમીન કે માટીની સાચી સંસંતા, જે જમીનના વ્યક્તિગત ટકાની સંસંતા, અને જમીનમાં તેના વિતરણ પર આધાર રાખે છે. tr. dithotomy, સત્ય દ્વિશાખિત, સત્યયુગ્મશાખિત. tr. digestibibty. વાસ્તવિક પાચન ક્ષમતા, tr. flavour. કુદરતી સેાડમ, tr. frnit. અસહ-સત્યફળ. tr. lav veder. લવંડર, tr, mangrove. કાંä. tr. squash. ચાલ કાળું. tr. stomach. સાચું આમાશય; (૨) વાગાળનાર પ્રાણીનું ચતુર્થ માક્ષય, જેમાં ખાધેલા ખેારાક પર જરીય રસેાની પ્રતિક્રિયા થાય છે. tr. to type. કશા પુણ્ પરિવર્તન પામ્યા વિનાના, જનકના જેવા પ્રકાર. (ર) અસલ નમૂનાનું પાપ tr. yeast. ગ્રંથાર્થ ચીસ્ટ.
trumpet પુષ્પ મુગઢ, tr. flower. જુએ trumpet vine, tr, vine. તિલેાભા. truncate. ખંડિત; અંત્ય છેડા આગળ કપાયેલું હાચ તેવું એકાએક છેડા આબ્યા હાય તેવું. (ર) ઝાડ, શરીર અથવા શંકુની ટોચ ક્રે અંત્ય ભાગ કાપવા. truncated soil. ખંડિત ભૂમિ. tr. s. profile. પંડિત ભૂમિ પરિચ્છેવિકા, truncation. ભૂમિ-ખંડન.
trunk. થડ, સ્કંધ, પ્રકાંડ, સ્તંભ, થડ. (૧) વૃક્ષ અથવા વેલનું મૂળ અને શાખા આથી શિન્ન એવું મુખ્ય પ્રકાંડ. tr.
tubercle
scald. સૂર્યના તાપના કારણે કેટલાંક ઝાડને પહેાંચતી હાનિ, truss. પટ્ટો, (ર) સારણગાંઠના પટ્ટો. trustee. ટ્રસ્ટી, ન્યાસી, વાલી. trusteeship. ન્યાસધારિતા, વાલીપણું. tryma. બે ખંડવાળું હલકા પ્રકારનું અખરોટ જેવું અષ્ટિ ફળ. (૨) ઠળિયાવાળું ફળ. trypanosome. Trypanosoma પ્રજાતિના ત્રાકાકાર, શાધારી, સુક્ષ્મ પ્રથમ, જે પ્રાણીઓમાં રોગ પેદા કરે છે. Tryposomiasis. tryponosome. નામના સૂક્ષ્મ પ્રજીવથી પ્રાણીઓને લાગુ પડતા રાગના એક પ્રકાર. Tryporyza incerlellus Wk. ડાંગરની ગાભમારા ઈયળ. trypsin. સ્વાદુપિંડના સ્રાવના એક પ્રોટીનભંજક ઉત્સેચક, tryptophan. પેટીનનું ઘડતર કરનાર મૂળભૂત ઘટકો ધરાવતાં રાસાયણિક દ્રબ્ય – એમિના ઍસિડના એક સમૂહ, જે પેશી રચના અને તેના સમારકામમાં ઉપયેગી અને છે; આવશ્યક એમિનો ઍસિડ. tsetse. સેલ્સે નામની માખીની એક પ્રકાર.
tuba. આસામ, કેરળ, કર્ણાટક, તામિલીનાડુ અને પંખમાં થતા એક આરોહી ક્ષ્ય.
tuber. અગ્રકંદ, ગ્રંથિલ કંદ. (ર) ખટાઢા જેવું જમીનમાં થતું માંસલ પ્રકાંડ, જે ખાવ દ્રવ્ય ધરાવે છે અને નવા બ્રેડને કે વર્નરપતિને જન્મ આપવામાં કારણભૂત બને છે. t. vegetables. બટાટા, શક્કરિયાં, અળવી ઇ. જેવી કંદ ધરાવતી શાકભાજી, જેના કંદ ખાઈ શકાય છે અને જેમાં સારા પ્રમાણમાં કાંછ સ્ટાર્ચે હાય છે. અને જેને ઠીક ઠીક સમય માટે સંધરી રાખી રાકાય છે; બટાટા શિયાળુ પાક છે, જ્યારે શરમાં ખૂબ ગરમી માંગતા ઉનાળુ પાક છે. tubercle, ગાંઠ, ગંડિકા, ગ્રંથિ, આણંદ. (૨) નાનું ગાળ, ખાસ કરીને હાડકા પરનું પ્રવર્ષ. (૩) કોઈ અંગમાં થતી નાની,

Page #667

tudercalin
661
turbid
દાણાદાર ગાંઠ કે અબુ, જેમાં સરે પેટા પ્રકારના ખડક અથવા શૈલની ખરબચડી થાય છે. () વનસ્પતિમાં મસા જેવું અને કષીય સંરચના. tuf. સ્તરીકરણ પ્રવઈ. tubercular. ક્ષયરોગ થયે અને સઘનીકરણની જવાલામુખીય વિવિધ હોય તેનું ક્ષયરોગ માટે સંવેદનશીલ. રચના. tuberculin. ચમિ દ્રવ્ય; પ્રાણુઓ tuft. મૂળ ગૂંચવાયેલાં હોય તે ઘાસ કે પક્ષીઓને થતા ક્ષયરોગને પ્રાથમિક જેવો ગુઓ. tufted. ગુચ્છાદાર (વનઅવસ્થામાં પારખવાના કામમાં લેવામાં સ્પતિ). આવતું દ્રવ્ય. tuberculosis, tumid. ફૂલેલું. tumily. કુલાવવું, ક્ષય, ચહમા, Mycobacterium tuber- કુલાયેલા હેવું. culosis. નામના સૂમ સજીવથી tumour, અ. રસાળી. (૨) ચેકસ માણસે, ખાસ કરીને ગરમ લેહીવાળા પ્રકારની પેશી ધરાવતું પ્રાણીના શરીરમાં સસ્તન પ્રાણીઓ અને પક્ષીઓને લાગુ થતા સ્વયંસ્કુરિત અબુંદ-ગાંઠ; આવા પડત દીર્ઘકાલીન, સંક્રામક રોગ, જેમાં પ્રકારને અદ, યજમાનની વૃતિના શરીરના ગમે તે ભાગમાં ગાંઠ જેવી વિકૃતિ નિચમેથી સ્વતંત્ર રીતે વિકાસ પામે છે; થાય છે. tu. of birds. પક્ષીના જેમાં દુખાબુદને પણ સમાવેશ થાય છે. 231241 Mycobacterium tuberculosis. tundu. 64. Belauia de usar નામના સૂમ સજીવથી પક્ષીઓને લાગતો એક સડ, જે Corpne bacterium tritici. સંક્રામક ક્ષય રોગ, જેમાં બચ્ચાંની છાતી નામના જીવાણુથી પેદા થાય છે. Anguina પરનાં હાડકાં પર નવું માંસ હેચ, tritici. નામના કમિથી તે ફેલાય છે. આ કલગી છે. ફીકી પડે અને પગને લકવે રેગમાં ફૂટતાં પાન વળવા માંડે છે અને થાય અને બચ્ચાં ખોડંગાય છે. પીળા રંગને શ્લેષી અથવા ગુદર જે tuberculous ક્ષયરેગી, ક્ષયના રસ પોદ્દભવ અને પ્રકાંડને લાગે છે ગ, એકમાણ અથવા ચેપવાળ.
અને ટેચ પરનું પ્રકાંડ વિકૃત બને છે. tuberization. His fle194. tung. ul tung oil. tung tuberose. કંદ ગ્રંથિથી આવરિત, oil. ટુંગ એઈલ, ટુંગ ઓઇલ નામના ક પ્રકારનું, કt ધારણ કરતું, ગુલછડી. ઝાડનાં બીને પીલીને દ્રાવકોની મદદથી tuberous. કંદિલ, કંદવાળું. root, કાઢવામાં આવતું સૂકવન તેલ, જેને ઉપકદિલ મળ.
યોગ વાર્નિશ અને રંગ બનાવવામાં થાય Tuberculate Cherimoyer. છે. tu. . tree. આસામ, પ. બંગાળ, હરયાકાર અને ટોચે ગાંઠ ધરાવતા હમણ બિહાર અને કર્ણાટકમાં ઉગાડવામાં આવતું ફળને એક પ્રકાર.
ઝાડ, જેના બીમાંથી કાઢવામાં આવતું tube well. પાતાળ ; જમીનમાં તે ટુંગતેલ કહેવાય છે. શારકામ કરી, ભૂગર્ભ પાણુને નળ દ્વારા tonic. આવરણ, સમાવૃતપડ. બહાર લાવતો કવો.
tunnel. સુરગ; દર; પ્રાણીના શરીરમાં tubula. musl. tubular. tulang ઈતડી જેવાં કેટલાંક જંતુએ બનાવેલું સુરંગ કે નળી કે નલિકામાં. tu. cooler. જેવું કાણું. (૨) કપાસના છેડવાની છાલ. નળીવાર શીતક. tu. heater, નળીદાર tup. નાર . તાપક. tu glands. નલિકાકાર ગ્રંથિ. tmiraphid. તુવેરમાં પડતે મેલેમરી tu. milking. નલિકા દુગ્ધદેહન. નામને સૂવમ સજીવ. tubule. નલિકા. tubuliferous. turbid. પંકિલ, ડહેળાયેલું, મહિન. નલિકાકાર.
turbidity. મેલ, ડહેળાયેલાપણું. tu. tra. જવાલામુખીજન્ય અથવા અન્ય test, ગલિયાપણાની કટી.

Page #668

turbine...
662
tornabout...
turbine pump, ટર્બાઈન પપ; સિચાઈ માટે પાછું ખેંચ પંપ, જેનાં ઊભા દંડમાં પાણીને બહાર લાવવા માટેનું ઈમ્પલર હેય છે અને તે ચક્રગતિ કરે છે. ઊંડા જળાશય કે કૂવામાંથી પાણીને ખેંચવા શ્રેણિબદ્ધ બે અથવા વધારે તબક્કાની રચના કરવી પડે છે. આવા પંપમાં એન્ટ્રીફયુગલ, મિકસફલો અને પ્રોપેલર પ્રકારના પાને સમાવેશ થ ય છે. turf. ગૂંચવાયેલા ઘ સનાં મૂળ ધરાવતી જમીનનું તળ. (૨) આવા પ્રકારની જમીનને એક ટૂકડે, કું. turgescence. alt4441. turgid. ફૂલેલું, જે ચડયો હોય તેવું. turgdity. તાનમયતા, શેથયુક્તતા, સેજે. turgo1. આશનતા, થયુતતા, સેજે. (૨) વનસ્પતિના છવરસ અને કોષ દીવાલમાં પ્રવાહીના કારણે આવતે કુલા, જે વનસ્પતિની વૃદ્ધિ માટે આવશ્યક છે. tu, pressure. આશન દબાણ. turion. રાતાવરીની માફક જમીનમાંથી
ફૂટતો શલ્કી પ્રરોહ- ફણગે. turkey. ટક નામનું પક્ષી; મેટું, જંગલી કે પળેલું, ખુલ્લા માથા, મજબૂત પગ અને ૫ તથા વિસ્તારિત પુચ્છવાળું, સ્વાદિષ્ટ માંસ ધરાવતું પક્ષી. tu, poult નર કે માદા લક્ષણે ધરાવતા અગાઉનું ટક પક્ષીનું બચ્ચું. Turkish filbert, જુઓ Turkish hazelnut. Tu. hazelnut. $123712 અને કમઉમાં ઊગતું એક ઝાડ, જેનાં ખાદ્ય કાછીય ફળ ભૂતિયા બદામ તરીકે ઓળખાય છે. turmas. ઘાસચારા કે લીલા પડવાશ.
માટે ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પતિ. turmeric, હળદર. Cucuma domes- tica Valet. Syn. c. longa Auct non L.). નામની વનસ્પતિ, જેને સિફેદ-ગાંગડા, મસાલા અને રંગકામમાં ઉપયેગી છે. દુખાવો થાય છે, તેમાં બાહ લેપ કરવા અને ઉદીપન માટે, આંતરિક રીતે તે ઉપયોગી છે. અગાઉના
સમયમાં સ્ત્રીઓ સૌદર્ય પ્રસાધન માટે તેને ઉપયોગ કરતી હતી. ભારતનાં લગભગ બધાં જ રાજ્યમાં, આ વનસ્પતિને ઉગાડવામાં આવે છે. પૂર્વ અને પશ્ચિમઘાટના પ્રદેશમાં છાયાવાળી ખણે અને ડુંગરાળ જંગલોમાં તે થાય છે અને તેને ગરમ અને ભેજવાળું હવામાન માફક આવે છે. આ વનસ્પતિના પા તેને માટે ફળદ્રુ૫, રેતાળ, મધ્યમ કાળી લાલ અથવા કાંપવાળી, વાતોઢ, ખાદમાટીવાળી જમીન વધારે અનુકુળ પડે છે. હળદરના ગાંગડામાં 5 થી 6 ટકા તેલ હોય છે. tu, curing વેચાણ માટેની હળદર પર કરવામાં આવતી એક પ્રકારની પ્રક્રિયા, જેમાં હળદરના ગોળ અને લાંબા કદને છૂટા પાડી તેને વળગેલા કચરો, માટી ઇ.ને ઢાં પાડી, જરૂર જણાય તો માટીનાં મોટા વાસણમાં એક કલાક સુધી ઉકાળવામાં આવે છે, ત્યાર બાદ નરમ બનેલા કદને સૂર્યના તડકામાં 10 થી 15 દિવસ સુધી, તે પૂરેપૂરા સુકાઈ જાય ત્યાં સુધી ખુલ્લા રાખવામાં આવે છે અને વાંસની ટપલીઓમાં કાંકરા કે પથ્થરના ટુકડાઓની સાથે રાખીને હિંચોળવામાં આવે છે. tu. leaf bloch. Taphrina deformans (Berk) Th, નામના જંતુથી હળદરના છોડને થતો એક રોગ, જેમાં તેનાં પાનની બંને બાજુ પર પીળા રંગનાં ધાબાં પડે છે અને આખરે પાન સુકાઈ જાય છે. tu. leaf spot. Colletotrichum capsici (Syd) Butl. & Bisby. નામના જંતુથી હળદરના છોડનાં પાનને લાગુ થતો એક રોગ, જેમાં છેવટે પાન મરી જાય છે. tu, polisher, ઘર્ષણ દ્વારા હળદરના કંદને પોલિશ કરવાની પ્રક્રિયા. tu, rhizome and root rot. Pythium raminicolum. HHAL જંતુથી હળદરનાં કંદ અને મળને લાગતો સડે, જેમાં પાનની કિનારી અને પ્રકાંડ સુકાઈ જાય છે. urnabout plough. વિપરિવતીય હળ, પાછું ફેરવી શકાય તેવું હળ.
ગમતી વનસ્પતિ,

Page #669

turning
663
2.4-D,
turning. ફરતું. tu, pink stage, સાલ, અંજન અને કુલ નામના વૃક્ષનાં પાન છોડ પરના ટમેટાને લાગુ પડતા રોગને ખાનાર રેશમને કિડે, જેને ઉછેર બિહાર, એક પ્રકાર. . plough મેલ્ડ બેડ પ. બંગાળ, ઓરિસા અને મધ્ય પ્રદેશના હળ.
આદિવાસીઓ કરે છે. turnip- શલગમ, ટર્તિપ, સરસવ, Bra- Tussilago farfara .. કાશમીરથી ssica rabaL. [Syn. Br. campestris કુમાઉ સુધીના હિમાલયના પ્રદેશમાં થતી L. var. Tapa Hartm]. નામની વનસ્પતિ, જેનાં પાનની શાકભાજી થાય છે. દિવર્ષાયુ વનસ્પતિ, જેનાં કંદિલ મૂળ શાક tassock. ઘાસનાં ઝાડી, ઝાખરાં કે ટેકરી. તથા ઢોરના ચારા તરીકે ઉપયોગી બને twine, રસી, દેરડું, દેરી, પેચ, મરેડ, છે. તેનાં પાનમાં પ્રજીવકે “એ”, “બી” વળ. twining. વેણન, વલયન, વળ અને સી' તથા લેહ અને કેલ્શિયમ સારા આપ. (૨) વેષ્ટનશીલ. (૨) વળગવા માટે પ્રમાણમાં છે. ભારતમાં માર્ચ–મે અને પ્રકાંડ પર ઉપસ્થિત થતી અવસ્થા, tw. ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બરમાં ગમે તે પ્રકારની plants, વેષનશીલ વનસ્પતિ. જમીનમાં તેને ઉગાડવામાં આવે છે. tu, twinning. સાધારણ રીતે એક પ્રશ્નcabbagc. નેહકોલ. tu-greens, તિમાં બચ્ચાંને જન્મ આપનાર પ્રાણી, શલગમનાં પાન. tu. rooted cabba- તેની એક પ્રસૂતિમાં બે બચ્ચાને જન્મ ge નેકલ. tu.tops.ટનિપનાં પાન. આપે તેવી ઘટના. turnout, પાપીય સિચાઈ નાલીમાંથી 2,4-D. 2,4-dichlorophenoy
જવાશયમાં અને જળાશયમાંથી ખેતરમાં acetic acid, નીંદણુ અથવા ઘાસપાપાણી કાઢવાની યુતિ. t. over. તને નાશ કરવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં કુલ વેચાણ, વકરે. (૨) મૂડી અને આવતો સંશ્લેષિત અંતઃસ્ત્રાવ, જે સેડિયમ પેદાશને ગુણેત્તર. tu, plough. સેલ્ટ, એમાઈન સેલ્ટ, અને ઍસિડના મોલ્ડર્ડ હળ. tu, row. હળ એસ્ટરનાં ત્રણ વ્યાપારી સાજનેમાં મળે અથવા અન્ય કૃષિ સાધનેને પાછાં છે. ઍસિડ પાણીમાં દ્રાવ્ય ન હૈઈ નીરણને વાળી શકાય તેવી ખેતરની કિનારી નાશ કરવા માટે વાપરી શકાય નહિ. ૫૨ આવેલી વણખેડેલી પી. tu, સેડિયમ સેટ પાણીમાં દ્રાવ્ય અને under. જમીનના નીચલા સ્તરને સસ્તામાં સરહ્યું છે પણ દ્રાવ્ય હોવાથી ઉલટાવીને સપાટી પરના થર પર લાવવું. તેના વપરાશ બાદ તરત વરસાદ આવે turpentine. વિવિધ પ્રકારનાં ચીડનાં તો તે ધોવાઈ જાય છે. એમાઈન સેલ્સ ઝાડને તેલી રેઝિન, જેમાંથી ટર્પેન્ટાઈન પાણીમાં દ્રાવ્ય છે અને પાનને પલાળવા તેલ બનાવવામાં આવે છે, અને જે કેટલાક માટેનું દ્રાવણ બનાવી શકે તેમ છે. તે પ્રકારનાં જંતુજનેને ઘટક બને છે. tu, અબાષ્પશીલ છે, માટે સંવેદનશીલ વનoil. ટર્પેન્ટાઈન તેલ. turpentining. સ્પતિની બાજુમાં તેને છાંટી શકાય છે ચીડના ઝાડમાંથી તેલી રેઝિનને ભેગું તથા વરસાદ પડતાં તે ધાવાઈ જતું નથી. કરવાની ક્રિયા.
2-4Dનાં એસ્ટરે ઘણા આલકોહેલ સાથેના turplum moth. તુવેરનું પીછિયું ઍસિડના સાજને છે અને પાણીની સાથે
[૬. turpod bug. તુવેરનું ચૂસિયું જતુ. તેને ભેળવવામાં આવતાં તે પાચસીકરણ Tussay sik. ટસર રેશમના કીડાના બનાવે છે અને વનસ્પતિની અંત:ત્વચા કેશેટામાંથી કાઢવામાં આવતું તાંબાવર્ણ સુધી પ્રસરી જઈ કાષ્ટમય વનસ્પતિ તથા રેશમ, જેનું ભારતમાં થતું સારું સરખું ચીકણું પાનવાળાં નીંદણ માટે તે ઉપયોગી ઉત્પાદન, Tu, s, worm, Antheracea છે પણ સંવેદનશીલ વનસ્પતિ આગળ તે mplitta. નામને ટસર રશમ પેદા કરતા વાપરી શકાય નહિ. તેમ છતાં નિમ્ન

Page #670

2,4,5-T. -
664
ulcer
બાષ્પશીલતાવાળાં સ્વરૂપે ઉપલબ્ધ છે. ઘેટાને સહેલાઈથી આથે ચડે તે લીલા 2,4,5-T. 2,4-5. trichlorophen- ચારે ખાવાના પરિણામે લાગુ પડતા એક oxyaceticacid. 2,4-Don 12 R101. tympany of crop. mellan ગાઢ રીતે સંકળાયેલું આ અંતઃસ્ત્રાવી ઍસિડ, એક શારીરિક અવસ્થા, જેમાં તેનામાં જે નીંદણનાશક એમાઈન સેલ્ટ અને વાયુનું ભારણ થાય છે અને તેનાં એક એસ્ટરના રૂપમાં મળી શકે તેમ છે તથા મેટા અંતરંગને ફેલાવે છે. ભાગની શાકીય વનસ્પતિ માટે 2,4.D.
Typhaceae. કંટાદિ કુળની વનસ્પતિ. જેટલું અસરકારક ન હોવા છતાં કાષ્ટમય વનસ્પતિ માટે તે વધારે અસરકર્તા નીવડી
Typha australis Schum & શકે તેમ છે. તેના છંટકાવ અને માત્રા
Thonn. [Syn. Ty. angustata 2,4-0 જેટલાં જ છે.
Bory and Chaub; Ty, elephatwo-trunk Kniffin system.
ntina Grah, non Roxb.). HLદ્રાક્ષની વેલના એક પ્રકાંડને નીચલા તાર
વરે, તળાવો, ધીમા વહેણ ધરાવતી પર અને બીજાને ઉપલા તાર પર રાખી
નદીઓ અને વહેળાઓમાં થતી દીર્ધાય પ્રત્યેક તારની જમણે અને ડાબે લાકડી
4424sa. Ty. elephantina Roxb, રાખી દ્રાક્ષના વેલાને ઉછેરવાની એક પદ્ધતિ. non Grah, nec. Schimp ex twoway plough. ઉભયમાર્ગ હળ. Rohrb. [Sy. Ty. angustifolia Tylophora indica (Burn f.) Watt, non L.]. Olella. Merr, ૫. બંગાળ, આસામ અને દ. Typhonium trilobatum (L.) ભારતમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં Schott. દ. ભારતની એક વનસ્પતિ, પાન અને મૂળ ઔષધીય ગુણ ધરાવે છે. જેના કંદ ખાવ છે. Tyloped. ઊંટ જેવું, ખરીવાળું નહિtypical. ચેકસ પારૂપ-પ્રકાર કે લાક્ષ
પણ ગાદી ધરાવતા પગવાળું પ્રાણી. ણિક કે પ્રતિકાત્મક. typify. એક tympan. ત્વચાનું ખેંચાયેલું પડ અથવા પ્રકારને નમૂને દર્શાવ-નું દષ્ટાંત કે પાતળું દ્રવ્ય.
લક્ષણ દર્શાવવું. tympanites. 741H109Hi usai o Tyrophagus asiaticus Evans. કોઇમાં ગેસ ભરાઈ જવાથી ઢેર અને આંબાના પ્રરોહની ઈતડી.
iba. ઉત્તર પ્રદેશમાં થતી પાતળી અને લેપ મારફતે કોઈ દ્રાવણ દાખલ કરવા મધ્યમ કદની શેરડી.
માટેની ધાતુ, પ્લાસ્ટિક કે સખત રબરની adder, આઉ; આંચળ. (૨) સસ્તન નળી. પ્ર. mammary gland. પ્રાણીઓનું દુગ્ધ-ગ્રંથિઓ અને આંચળ દુશ્વ-ગ્રંથિ. ધરાવતું બચ્ચાને ધવડાવવાનું અગ. મ. પdometer. વરસાદ માપવાનું સાધન pendulous, લટકતાં આંચળ. u, udumbara. ઉંબરે. attachment મારાં પ્રાણીના શરીરને ulcer. ચાંદી, વ્રણ, (૨) યાંત્રિક અથવા વળગેલા રહેતા આંચળની અવસ્થા. . રાસાયણિક હથી સહમ જીવાણુ કે ૬ annula. અચળ દ્વારા, આમાં અંતઃ અબુલના કારણે થતું ત્રણ, જે રુઝાઈ ગયા

Page #671

aliginosc
665
unbroken બાદ પણ પાછળથી ડાઘ રહેવા દે છે. ર્ગોળ અથવા બહિર્ગોળ રીતે ફેલાઈ જાય ulcerate. ત્રણને એક પ્રકાર, જેની તેવા પ્રકારની અવસ્થા. અસર ત્રણ રુઝાઈ જાય ત્યારપછી પણ umbellifer, ગાજર જેવો છ૨કાદિ જણાય; ત્રણવાળું.
કુળને છાડ. umbellifera, છરકાદિ diginose. કાદવવાળી થતી વનસ્પતિ કુળની વનસ્પતિ, જેમાં, બ્રાહ્મી ધાણ ઈ.ને અંગેનું.
સમાવેશ થાય છે. Imus wallichiana Planch. umbilical. નાભિ, હૂંટી પાસેનું કે તે વાયવ્ય હિમાલયમાં થતી એક વનસ્પતિ, અંગનું, નાભીય, નાભી સંબંધી. u cord. જેના કાષ્ઠનું ફર્નિચર બને છે, અને નાભિરાજ, સસ્તન પ્રાણુઓમાં જરાયુઈમારતી કામમાં તેને ઉપયોગ થાય છે એરની સાથે ભૂણને જોડતું જ, કે તેની છાલના રેસાના દેરડાં બને છે. નાયડે. umbicate. નાભિ જેવું, ulna, અંતઃપ્રકાષ્ઠાસ્થિ; અગ્ર બાહુનું ટી સશ. umbilicus. નાભિ, હૂંટી. અંદરના ભાગનું હાડકું.
umbiliform. નાભિસદસ, નાભિultimate analysis. અંતિમ પૃથક- સ્વરૂપ, ઘૂંટી જેવું. ૨૭. (૨) પૂર્વ પૃથક્કરણની તુલનામાં માટીના Umbo. ગઠ્ઠો, મોગરા, ઉપસી આવેલ કે દ્રવ્ય કે મિશ્રણમાં રહેલાં ત–ઘટક ભાગ. અંગે નિર્ણય. પ. price. અંતિમ- umbonate, કદી, Cherimoyer. અનેગ્રાહક અથવા ઉપલેક્તને આપવી પડતી નાસ જેવી સેડમવાળું, જાડી છાલ ધરાવતું કિંમત.
અ૭ સ્વાદવાળા ગરનું અને ઘણા બી ultra. વિશેષ, અતિ, અનિલય. . વાળું ઝાડનું ફળ. centrifugation. કતભ્રમી અપ- umbraculum. છત્રી આકારનું ઉપાંગ. કેન્દ્રન. પ, filter. અતિ નિસ્યદક. પ, umbrella છત્રી. uKnifin sy
eins અતિલિમીકરણ. u, full stem, દ્રાક્ષને માવજત આપવાને એક traconi. સૂવમ ગાલણ. પ. hight પ્રકાર. u, system, છત્રક તંત્ર, temperature short time umbriferous. Olul 414412. process. ખાસ કરીને પાશ્ચરીકરણમાં પmta૦. હિમાલય, આસામ અને ૫ હાથ ધરવામાં આવતી અતિ ઉચ્ચ ઉષ્ણ- બંગાળમાં થતું, દોરડાં બનાવવાના ઉપાયોતામાને અલ્પકાલીન પ્રક્રિયા. પ્ર. mot- ગમાં આવતું ઝાડ. ivity- તક્ષણિક ગતિની શક્તિ, અતિ unarmed. કાંટા વિનાને (છોડ), નિપ્રેરકતા. અતિચાલકતા. u. sonic wa- કંટક. ve. 4172104 ap. u. structure. unavailable. અનુપલબ્ધ. વનસ્પતિ અતિ સૂમિ સંરચના. .. violet અથવા પ્રાણુના ઉપયોગ માટે ઉપલબ્ધ light. પારજાંબલી પ્રકાશ. (૨) વર્ણપટને ન હોય તેવા જમીન કે ખાણમાંનાં સંયોઅદ્રીય પ્રકાશ જાંબલી પ્રકાશ તરંગ કરતાં જ કે રાસાયણિક તા. (કા પ્રકાશ તરંગ ધરાવતા વર્ણપટને unbalanced udder. અસમતલ ભાગ, જેને ઉપયોગ કિરણીકરણ, પ્રતિ- આંચળ; ગાયના શરીરની સાથે અસાધાશેપ અને જંતુનાશક પ્રક્રિયા માટે થાય છે. રણુ રીતે જોડાયેલાં આંચળ. ulu, પંજાબ, મધ્ય પ્રદેશ, આસામ, અને unbiased. અનભિનત, નમેલું ન હોય છે. ભારતમાં થતા દીર્ધાયુ ઘાસને એક તેવું; અક્કડ. પ્રકાર,
unbranched. શાખા વિનાનું, શાખા umbel. પુષ્પગુચ્છ, છત્રક. (૨) એક રહિત. સમાન કેન્દ્રમાંથી નીકળતી પાંદડીઓ, અંત- unbroken. વણત, ચિરાડ વિનાનું

Page #672

ancap
666
undulate
અથવા ભાગ્યા વિનાનું, અખંડિત (હ). under cultivation. ખેડ હેઠળ, (૨) વણ ખેડ (જમીન). (૩) વણ પલટાયેલ ખેતી હેઠળ. (ડો.)
under churn. અવમંથન. uncap. મધ કાઢવા માટે મધપૂડામાંથી under cut. પાડવા ધારેલા ઝાડના કેચ ના ઢાંકણને દૂર કરવું. પncap- મોટા કા૫ હેઠળ કરવામાં આવેલા કા૫. ping knife. સાદી પલાદની છરી, જેને u. cutting. ઝાડનાં ઉપરનાં પાન વધે મધને મધ કાઢનાર સાધનમાં મકવા અગાઉ કે ફટે તે માટે નીચેની નહિ જોઈતી ડાળીમધપૂડાના કોચલાનું ઢાંકણ દુર કરવા માટે એને દૂર કરવી. વરાળથી ગરમ કરવામાં આવે છે. underdrainge, જમીનમાં ઊડે Uncaria gambier (Hunt.) Ro
બદલી નાળી અથવા ગટરની સાથે વધારાનું xb. કાશે; મલાયા અને ઈન્ડોનેશિયાને
પાણી વહી જવા દેવા માટે કરવામાં આવતી આરહી સુપ, જેનાં પાન અને શાખામાંથી
ગોઠવણ, જેથી અંતરાય વિના જમીનને મળતે રેઝિને જેવો રસ, જે ચામડાં મા
ખેડી શકાય. વવા, રંગકામમાં અને ચાવવા માટે કામમાં underfeeding. ઓછું ખવડાવવું, માવે છે.
અલ્પપ્રાશન. uncinate. અંકુશિત, વાકું, વક, અંકુશાશ.
under dow. પ્રવાહનાં દર અથવા Uncinula. necato (Schw) Burr.
ભૂમિગત પાણીને નિકાલ, સપાટીની હેઠળ દ્રાક્ષની વેલને રેગ કરનાર જંતુ.
પાણીને પ્રવાહ કે પાણીનું વહેણી. unconfined ground water.
under ground. 41018. u. g. હાઈડ્રોસ્ટેટિક દબાણ હેઠળ ન હોય તેવું
growth. ભૂમિગત વૃદ્ધિ. પ. ૪. ભૂમિગત જળ, જેની સપાટી, સંગ્રહેલા
stem. સાચું ભૂમિગત પ્રકાંડ, કંદ,
શિક કંદ. પાણીની વધઘટ અનુસાર ઊંચી નીચી
under-irrigalion. અલ્પ સિંચાઈ. થાય છે unconsolidated sedimenta
under planting. 2430171 Hi vai
અને જીર્ણ થવા માંડતાં વૃક્ષની વચમાં ry rocks. અસંગઠિત જળકૃત શૈલા
ઝાડના રેપ વાવવા, જેથી રોય મેટા થવા ખઠકો.
આવે તે દરમિયાન જનાં વૃક્ષોને કાપી unctuous, ચીકણું, સ્પર્શ કરતાં ચીકણું
શકાય. (ખનિજ).
underpressure. અલ્પ દબાણ. uncoupling. અયુમન
undershrub અનુસુપ. unculturable waste land. la
nder stock. રામા કે છાડ. જેના ક્ષમ બની ન શકે તેવી પડતર મિ.
ઉપર પ્રહની કલમ કરી શકાય. પ. stouncumbered ownership.
clking. મત્સ્ય સંવર્ધનમાં જલાગારની અભારિત-બોજારહિત માલિકી.
ક્ષમતાં કરતાં ઓછા પ્રમાણમાં માછલીઓને પucured. કેળવ્યા વિનાનું, સાફ-શુદ્ધ રાખવી. કર્યા વિનાનું.
andifferentiated. અભિનીત. undari. ઉંદરી.
(૨) અવિશિષ્ટીકૃત. under– ઉ૫, અવ, નીચે અર્થસૂચક undulate. તગિત ગતિવાળું કે તેના પૂર્વગ.
જેવું, તરંગિત. (૨) તરંગિત બનવું, કરવું. underbrush. જંગલમાં વૃક્ષોની હેઠળ undulating. ઊંચી નીચી – તરંગિત ઊગતી ટૂંકી સંરચના ધરાવતી વનસ્પતિ. ભૂમિવાળું, સપાટ કે સમતલ ન હોય તેવું, undercooling, શીતીભવન હેઠળ અસમતલ, લહેરદાર (૨) (પાનની) કિનાર

Page #673

uneconomic
667.
unit
વાળું. undulatory.તરંગિત,લહેરહાર. unicostate. એક શિરી. uneconomic holding અલાભ- uniforous એક જ પુષ્પવાળું. પ્રદ ખાતું. (૨) અનર્જક ખાતું.
unifoliate. એકપત્રી, એકપણ. uneven land. અસમતલ ભૂમિ-જમીન, uniform. એક સમાન, એકરૂપ. સમાંગ. unfertile. અફળદ્રુ૫ અનિષિકત. un- uniformity, એકરૂપતા. u. of fertiled egg. ફિલિત છડું, અનિષિ- size. કદની એક રૂપતા. .. trial. કિત ડું.
માંગતા પ્રાગ. unfold. ઉન્મિલન, ખેલવું. unfolded unilateral. એકપક્ષીય (૨) એક ઉમ્મિલિત, ખુલ્લું કરેલું.
પાવાય. (૩) પાન પ્રકાંડની બાજુ પર જ unfree water. બાંધેલું- બંધિત જળ ઢળે તેમ એક જ બાજ તરફ વિન્યાસungraded. અમેટિકૃત, અવર્ગીકૃત. 919. u, horizontal cordon. ungrouped data, અવગત આધાર દ્રાક્ષના વેલા કે વામન વૃક્ષો એક સમસ્તસામગ્રી, અવગત આંકડા.
રીય બાહ કે એક પાર્વીય શાખા તરીકે પngual. નખ, ખરી કે નહેર જેવું.ung- વિકસે તેવી તેમના પર પ્રક્રિયા કરવી. ula. નહેર, ખરી, નખ. angulate, unilayered. એક સ્તરીય. ખરીવાળાં પ્રાણીઓ, ઘોડા, છબ્રા, ગધેડાં, unlocular.એક કોટરીય. અને એક અંગૂલીવાળાં ઊંટ, જિરાફ, ઘેટાં, union. યુગ્મન. (૨) એક સ્કરની સાથે બળદ, બકરાં તથ ડુકકર, બે આંગળીવાળા કલમને બરાબર જોડવી. (૩) પ્રકાંડ પરતું ખરી ધરાવતાં પ્રાણીઓ છે.
સ્થાન, જ્યાં આવી જેડ, આવું સંમિલન કે unguent, મલમ, (૨) ઊંજણ માટે વપરાતું યુગ્મન કરવામાં આવે ગમે તે દ્રવ્ય. પnguentum. મલમ. uniparous, એક ગર્ભપ્રસવી. (૨) (૨) બાહ્ય ઉપયોગ માટેને લેપ, જે મેદીચ એક વર્ષમાં એક જ બચ્યા કે ઈડાને અને જળ દ્રવ્ય માધ્યમમાં દવાના રૂપમાં પેદા કરનાર. (૩) એક અક્ષ કે એક હોય છે.
બાહુવાળું. unipera, એક પ્રસવમાં unhardy. નાજુક, કોમળ.
માત્ર એક જ બચ્ચાને જન્મ આપનાર પ્રાણ unkitch, એજાર અથવા વાહનની સાથે unipartite, અવિભાજિત, અવિભકત. જોડવામાં આવેલા પ્રાણીને છૂટાં કરવાં. (૨) unipinnate. એક પક્ષવત, એક જ ટ્રેકટરને વાહન કે એજારથી છૂટું કરવું. પિશ્તાકાર. unhulled seed, બીજાશય, દીવાલ, unipolar. એક ધ્રુવીચ, એક જ ધ્રુવ પુષ્યપણું, નિપત્ર અને પુષ્પકના અન્ય ધરાવનાર. ભાગેથી છૂટું કરવામાં આવ્યું ન હોય unique, નિરાળું, અપ્રતિમ તેવું બી. (૨) અનાવૃત ધાન્યફળ બનાવવા uniradiated, એક જ હાથ, કિરણ કે પ્રક્રિયા થઈ ન હોય તેવું બી.
પ્રવર્ધવાળું. unhumified. ખાદમાટી-હયુમસ unirrigated, અસિચિત. બનાવી ન હોય તેવું.
uniserial. એક હારમાં ગોઠવાયેલું. uni-એક અર્થસૂચક પૂર્વગ
uniserriate એક પંક્તિક, એક uniarticulate. એક સંધિકૃત, એક શ્રેણિબદ્ધ. સાંધાવાળું.
unisexual. એક લિંગી, કેવળ નર uniaxial. એક અક્ષીય; એક અક્ષવાળું. અથવા કેવળ માદા હોય તેવી વનસ્પતિ, nimeral. એક જ ખંડ-કેષ્ઠ-કેટરવાળું. અથવા વનસ્પતિ અંગે, અલગ પુષ્પી. (૨) nicapsular, એક જ સંપુટવાળું. નરમાદા એક જ લિંગારી. nicellar એક જ કોષવાળું. unit. એકમ, ગણતરીની રીતે એક જ

Page #674

univalent
668
uracmia કે સંપૂર્ણ તરીકે લેખવામાં આવતી વ્યક્તિને વનસ્પતિ તેલ, વનસ્પતિ તેલની ચરબી. ગત વસ્તુઓ કે સમૂહે. (૨) એક ધારણ . soil. અસંતૃપ્ત જમીન. તરીકે સ્વીકારલી માત્રા કે પ્રમાણ, જેની unsptate. પટહીન. દૃષ્ટિએ અન્ય માત્રા કે પ્રમાણને દર્શાવી unses. વંધ્ય કરવું, ખસી કરવી. (૨) શકાય. પ. all. લેટિસનાં લક્ષણ જાળવતો માદા પ્રાણી કે પક્ષીનું અંડાશય અને તેને નાનામાં નાને અશ.u. charater, નરપ્રાણુ કે પક્ષીનાં વૃષણ દૂર કરવાં. એકલ લક્ષણ... . of measure- unslaked lime. બાળેલો ચૂને. ment. માપનું એકમ, માપઘટક. પ્ર. of પnskilled labour. અકાળ મજ૨. value. એકમ મૂલ્ય, મૂલ્યનું ઘટક. ૫. unstable. અસ્થિર. requirements. 21324
nwashed wool. અપરિકૃત શન, પેદાશના એકમ માટે ઉત્પાદનના કારણે ચીકાશવાળું ન. આવશ્યક બનતું પ્રમાણ અથવા કૃષિ
upbreeding, ઉપલા વર્ગમાં મૂકવું, એ માટે આવશ્યક શક્તિનું કાર્ય. u. stre
re upgrading. (૨) નિન પ્રકારનાં પ્રાણી કે am. 100 ફૂટ લંબાઈની એક ફૂટ પહેળી
# વનસ્પતિનું ઉચ્ચ પ્રકારનાં પ્રાણી કે વનભમિ-પટ્ટી માટે આવશ્યક બનતું કયુસેક
સ્પતિની સાથેનું સંયુમ્ન, જેથી ઊંચા પાણું, જેને આધારે પાણીના અવશેષણને
પ્રકારની પેદાશ-સંતતિ મળે. દર, જમીનના ઢાળ ઈ. પર રાખે છે.
upcountry. દરિયાકાંઠાથી અંદરના univalent. એક સાજક.
ભાગને પ્રદેશ, અંતઃપ્રદેશ. anivariate, 245 212. u.v. distri- upkeep. Giellawi. bution. એકચ૨ વિતરણ.
પpland. ઉચ્ચ ભૂમિ, ડુંગરાળ પ્રદેશ. involtine. વર્ષે એક ફાલ આપનાર u. cotton. 3, $4121; Gossypium રેશમના કીડાને એક પ્રકાર.
hirsutum L. [Syn. G. mexicanum universal joint સર્વસામાન્ય સાધે. Tod). નામને મુખ્યત્વે પંજાબ, ઉત્તર unlimited liability. અમર્યાદ પ્રદેશ, રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ, તામિલનાડુ, જવાબદારી, અસીમિત દેયતા.
અને મહારાષ્ટ્રમાં થતા કપાસને છેડ. પ. unloading. ઉતરામણ.
rice. સિંચાઈ વિનાને ડાંગરને પાક. Unona longiflora Roxb. 241341441 upright. 71131 48ish minael થતું ખાયફળનું એક ઝાડ.
ટટાર. (શાખા), u. method. દ્રાક્ષની unpolished rice. અણછડ ચોખા. વેલને આપવામાં આવતી માવજતને એક unproductive. અનત્પાદક.પ. debt પ્રકાર. ૫. slo. સાઈલો બનાવવા અનુત્પાદક ઋણ. . expenditure લાકડા અથવા કોંકીટને ઊલે ખાડે. પ. અનુત્પાદક ખર્ચ. . land. વણઉપજાઉ tree. સીધાં-ઊભાં અંગ ધરાવતું ઝાડ. ભૂમિ.
uproot. નિર્મળ કરવું. unregulatedmarket. અનિયંત્રિત upset. વનસ્પતિ અથવા પ્રાણીનાં સાધાબાર.
રણ કાર્યોમાં ખલેલ કરવી. unreliability. અવિશ્વસનીયતા. upstream. વહેણની વિરુદ્ધ દિશામાં unripe honey. સીલ કર્યા વિનાના (જવું). (૨) નદી અથવા ઝરણાને ઉપરવાસ.
મધપૂડાનું ભેજવાળું મધ, અપકવ મધ. Up-to-date, સફેદ, મધ્યમ લંબગોળ ansalted butter. મીઠા વિનાનું કદના બટાટાને એક પ્રકાર, રાંધતા કે માખણ.
બાફતા જેના કંદ ફાટી જાય છે. unsaturated. અસંતૃપ્ત. u. fats, araemia. મૂત્રરક્તતા; લોહીમાં નકામાં

Page #675

uranium
669
Urochloa.....
ક, ખાસ કરીને યુરિયા એકઠાં થવાને દ્વારા બહાર આવે છે. urethralbowએક રોગ, જેથી મૂત્રપિંડ બરાબર કાર્ચ gie. મૂત્રમાર્ગને પહોળા કરવાનું સાધન
ન કર ચક્કર આવે, શ્વાસમાં ગરબડ Boyoll. uretic. 48 milaa. uric. થાય, મૂત્ર ગંધ માર, આંચકી આવે અને મૂત્રીય, મૂત્રનું, ને લગતું. u. acid, મૂત્રાબેશુદ્ધ થઈ જવાય. uraemic poiso- મયુરિક એસિડ. (૨) પગા પ્રાણીઓના ning. મૂત્રરક્તતાની વિષાક્તતા. મૂત્રમાં જોવામાં આવતું સફેદ સ્ફટિકમય uranium વિકિક તત્ત્વચૂરનિયમ.
સંજન, જે પક્ષીઓ અને સરીસૃપનાં rate. યુરિક એસિડની સાથે થતું કેટલાંક
મૂત્રને ઘટક બને છે અને તેમાં 33 ટકા રસાયણનું સયાજન.
નાઈટ્રોજન હોય છે. urinary. મૂત્રીય, urban. નગરીય, શહેરનું, શહેરને લગતું.
મુત્રનું, –ને લગતું, u. calculi મવાલાયurceolate. ઘંટાકાર, કલાકાર, જેમાં
મૂવીય પથરી, (૨) ફેટ યુરેટ, ઓકલેટ મેં સાંકડું અને પેટ મોટું હોય છે.
અને લાઈમ સેલ્ટ જેવાં દ્રવ્યની પથરી, urd. અડદ.
જે ઢોર, ઘોડા અને ઘેટાના મૂત્રમાર્ગમાં urea. (૧) યુરિયા; 45થી 46 ટકા બિન
જામે છે, જેના પરિણામે તેમને બેચેની થાય પ્રેટીડ કાર્બનિક નાઈટ્રોજન ધરાવતું ખૂબ
છે, વારંવાર પેશાબ કરવાની વૃત્તિ થાય જ કેન્દ્રિત નાઈજિ -દાણાદાર, સફેદ
છે, મૂત્ર અવરેક અને લેહીવાળાં પેશાબ સ્ફટિક ધરાવતું રાસાયણિક ખાતર, જે
થાય છે. આ પ્રકારની બીમારી પ્રજીવક,
એની ઊણપ, કેલ્શિયમ ફોસ્ફરની અસમભેજગ્રાહી છે. જમીનમાં આ ખાતરને નાંખતાં નાઈટ્રોજનનું ઝડપથી અક્રિય
તુલા, અલ્પ પાણું સંગ્રહ, અતિશય ઘઉનાં એમોનિયામાં પરિવર્તન થાય છે, જેની
ચૂલાને બરાક છે. કારણથી થાય છે. કાર્યક્ષમતા એમોનિયમ ફોસફેટ જેવી બને
urine. મૂત્ર, પેશાબ, સસ્તન પ્રાણુંછે. ઘણાખરા પાક અને મોટા ભાગની
એના મૂત્રપિંડમાંથી અવતું, ઝાંખા પીળા જમીન માટે આ એક સુયોગ્ય ખાતરની
રંગનું ઉત્સર્જન. પક્ષીઓ અને સરીસૃપને ગરજ સારે છે. (૨) સસ્તન પ્રાણીના
પેશાબ ઘન અથવા અર્ધધન હોય છે. મંત્રમૂત્રમાં રહેલું નાઈટ્રોજનનું સજન.
પિંડમાં દ્રવ્યને, લેહીમાંથી ખેંચીને મૂત્રા
રાયમાં લાવે છે અને મૂત્ર માર્ગ દ્વારા તે Urdiospore. બાકીટ, પુનરાવર્તિત
ઉત્સર્જિન થાય છે. પ્ર. earth. ઢેરની બીજણ, (૨) લાલ ગેરુ અથવા ગ્રીષ્મ
ગમાણમાં મૂત્ર શેષવા માટે તેના પથારામાં બીજાણુ. uredosorus. યુરી
થતો માટીને ઉપગ u. soaked બીજાણુ પુંજ. uredospore. યુરી:
arth, મૂત્રસિદ્ધ માટી, મૂત્રવાળી માટી. ર નામને બીજાણુ; (૨) નિરાઘ
urinometer. મૂત્રનાં દ્રવ્યાનું માપ બીજાણુ.
લેવાનું સાધન Urena lobata L. (Syn. U. sinuata
Urginea indica (Roxb). Kunth L]. વગડાઉ ભીંડી; ૫. બંગાળમાં થતી
[Syn. Scilla indica Roxb.). oyalah વિલાયતી શણના નામે ઓળખાતી વનસ્પતિ, ડુંગળી, જંગલી કાંદે, પાણકદે; ૫. હિમાજેના પ્રકાંડના રિસા શણની ગરજ સારે લય, બિહાર, કોંકણ અને કેરમંડલ કાંઠાછે, અને જેનાં દેરડાં અને બરછટ કપડું પર થતી વનસ્પતિ, જેને કંદ ઉંદરને મારવા બનાવવામાં આવે છે. તેનાં શ્લેષી બીના માટે ઉપયોગી બને છે, અને જેને કફસાબુ બનાવવામાં આવે છે.
નિસ્મારક તરીકે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. ureter. મૂત્રવાહિની. urethra મૂત્ર urni. ભૂતિયાબદામ નામનું કારમીરમાં માગ, મૂત્રાશયમાંથી મૂત્રને જવા માટે થતું ઝાડ. માર્ગ. (૨) નર પ્રાણુઓનું શુક્ર પણ તે Urochloa panicodes Beauv. એક

Page #676

Urocystis...
પ્રકારના ધાસચાશ, જેના દાણા ખવાય છે. u. rehtans Stapf. એક પ્રકારના ઘાસ ચારા, જેના દાણા ખવાય છે. Urocystis ceulae Frost. નામના કીટ જેથી ડુંગળીને ગેરુના રાગ થાય છે. U. tritici Koern. નામના કીટ, જે ઘઉંમાં
રાગ કરે છે.
urodeum, પક્ષીની વ્યવસારણીને ભાગ, જેમાં જનન-નલિકા અને મૂત્રવાહિની
લવાય છે.
670
urogenital system. મૂત્રજનનતંત્ર. urolithiasis. મૂત્રમાર્ગમાં પથરીની
રચના.
Uromyees anthylidis. નામનું જંતુ. જે મેથીમાં રેગ પેદા કરે છે. U. appendiculatus, નામની વાલમાં રોગ કરતી લીલ, U. cicerisorietini. નામનું ચણામાં રંગ કરતું જંતુ, U. decoraus નામનું રાણનું રગત્પાદક જંતુ. n. falae. નામનું લાંગનું ગેષાદક જંતુ. U. minor. શિક્ષ્મી કુળની વનસ્પતિમાં રાગ કરનાર થ્રી. u. mucunae. નામની બીટમાં રાગ કરતી લીલ. U. pisi. વટાણામાં ગેરુના રોગ પેદા કરનાર જંતુ. U. setariae italicae. નામનું કાંગનું રેગે ત્પાદ જંતુ U. trifola કલેવર વનસ્પતિના
કીટ.
uropygial gland. તેલગ્રંથિ, પક્ષીનાં પીંછાને સુવાળાં રાખતી, તેના છેડા પર આવેલી ગ્રંથિ જેમાંથી તેલ જેવા રસ સ્રવે છે, જે પીછાંને સુવાળાં રાખે છે. nrsike. જાડા કાંઠાથી આવરિત. articeae, એક વનસ્પતિ, જેમાં વડ જાસૂદ ઇ.નો સમાવેશ થાય છે. Urtica dioica L, કવર નામની વનસ્પતિ.
urticaria. પિત્તી.
Urticularia strellaris L. એક વર rucu, સિદ્ધિરિકા મેઢાક્ષુષ કે નાના વૃક્ષ જેવી વનસ્પતિ.
usage. હંમેશના રિવાજ કે કાર્યં પદ્ધતિ. usar soil, ઊસર જમીન; સૂકી ઋતુમાં
uterine
સફેદ અથવા રાખ જેવા ખારા સ્તર જેવી જમીન.
ushtahak. કુમળાં પ્રકાંડવાળી પંયુક્ત મહારાષ્ટ્ર અને કર્ણાટકમાં થતી વનસ્પતિના પ્રકાર.
Ustilaginoidea virus. ચોખાનો
રંગપાદક ફૂગ.
Ustilago. ફૂગ સજીવ માટેની પ્રાતિ. U. anae. નામની આટમાં રેગ કરનારી ફ્ગ. u.crameri નામની કાંગની રાગકારી ફૂગ. ૫. crusgalli, નામની ફૂગ, જે તૃણકુળની વનસ્પતિમાં ગ જમાવે છે.
U. hordei (Perh) Lagerh. નામની જવમાં રાગ કરનારી ફૂગ. U. kolleri Wille. નામનું જંતુ, જે એટમાં રોગ કરે છે. U. udı. નામની જવમાં રાગ કારી ફૂગ. U.pnicefrumentacti, નામની તૃણકુળની વનસ્પતિમાં રાગ કરતી ફૂગ. U. puradoxa.તૃણકુળની વનસ્પતિમાં થતી રાગકારી ફૂગ. U. scitamina. શેરડીની રાગકારી ફૂગ. U. trilici, ઘઉની રોગકારી ફૂગ. U. zae. મકાઈની રોગકારી ફૂગ. Ustutina deusta. નામનું રબરમાં રોગ કરનારું જંતુ. U. zonata. નામનું ચા, રખર ઇ.માં રોગ કરનારું જંતુ. usufruct.ભાગાધિકાર, અન્યની મિલકત નાશ કર્યાં વિના કે તેને નુકસાન પહાંચાડયા વિના તેના ઉપયોગ કરવાના અધિકાર, usufrutuary. ભાગાધિકારી, uterine ગર્ભાશયનું, ને લગતું. ઘ. insemination. કૃત્રિમ વીર્યંથાપન પ્રક્રિયામાં ગર્ભાધાનમાં વીચ ડાખલ કરવાની ક્રિયા, જે ક્રિયા ચેતિ કે ગર્ભાશય ગ્રીવામાં વીયૅ મૂકવાની ક્રિયાથી ભિન્ન છે. u.burgie, ગર્ભાશય રાજ્ય, u. dystokia. ગાઁશય કષ્ટપ્રસવ. uterus. ગર્ભાશય,
સ્તન માદા પ્રાણીનું અંગ, જેમાં ભ્ર વિકસે છે અને જન્મ પહેલાં પેષણ મેળવે છે, અંડ અથવા ખીજવાહિનીને લંબાયેલા ભાગ, જેમાં બુચ્ચું કે ઇડુ વિકાસ પામે છે,

Page #677

Utethesia...
671
vacuous
Utethesia pulchella. શણની મિલ ઈયળ. utility. 84faidi. utitization value. ઉપયોગિતા મૂલ્ય, વન વ્યવસાયમાં બીની શુદ્ધતા અને અંકુરિત બનવાની શકિત અંગે આ મૂલ્ય ગણાય છે. utrasum bead-tree. 34181 ci વક્ષ; બિહાર, પ. બંગાળ, આસામ અને મધ્ય પ્રદેશમાં થતું ઝાડ, જેનાં ફળ ખાવ છે, અને જેના કઠણ કાષ્ઠ ફળની માળા, કાક્ષની માળા બનાવવામાં આવે છે.
પtricle. પ્રાણી અથવા વનસ્પતિને કેષ, શરીરમાં નાનું કુહર કે સંપુટિકા, ખાસ કરીને કર્ણગુહા. Utromyces appendiculatus. (ul.
બીનમાં રોગ કરનારે કિટ. uva. કુમળું અફેટી ખુલે નહિ તેવું દ્રાક્ષ
જેવું ફળ, સૂકી દ્રાક્ષ Uvaria cardama (Donal) Alston. આસામમાં થતી એક કાષ્ટીય વનસ્પતિ, જેના કંદ ખાદ્ય છે.
vaccinate, રસી ટાંકવી; કેટલાક vacillate, ઢચુપચું થવું, અચકાવું, ખંચરાગની સામે પ્રતિરક્ષા મેળવવા માટે રસી કાવું. (૨) દોલાચમાન થવું, મનમાં અસ્થિર ટાંકવી અથવા રેશને ગંભીર હુમલે અટ- હેવું–બનવું. કાવવા, મધ પ્રકારને રોગ થાય તે માટે vacreation. મખણની ખરાબ વાસ તેના કઈ વિષાણુને રસી દ્વારા શારીરમાં દૂર કરવા 300 ફે. ઉષ્ણતામાને તેને દાખલ કરવા. vaccination. રસી ગરમ કરવું. vacreator. બાષ્પઘર;
કામણ, એકસ રોગની સામે રક્ષા મેળ- દૂધ અથવા માખણની અપ્રિયવાસને દૂર વવા માટે અથવા તેની સામે પ્રતિકાર કરવા માટેનું વરાળ જેટનું કે શન્યાવકાશી વધારવા, કોઈ પ્રાણું કે પક્ષીનું પ્રતિ રક્ષણ બાષ્પઘર. રસીનું ઢકામણ. vaccine. રસી; રોગ- vacuolar. રસધાનીનું–ને લગતું. ઇ. ત્પાદક છત પણ નબળા પડેલા કે મંદ sap. રસધાની રસ. vacuolation. જોર અને મદ માત્રાવાળા સજીવેની પેદાશ, રસધાનીભવન. vacuole. રસધ ની; જેને પ્રાણીના શરીરમાં અંત:ક્ષેપ કરવામાં કોષરસથી ભરેલ પરિપકવ છવંત કોષને આવે છે, જેથી તેને મંદ-પ્રકારના રોગ એક ભાગ. (૨) અંગમાં આવેલું સૂમ થાય અને તેના શરીરમાં રોગ મારક પ્રતિ- વિવર, જેમાં હવા અને પ્રવાહી હેચ છે. પિંડે પેદા થાય છે, BCG ક્ષય રોગની v, cytoplasmic કોષરસસ્તર સામે પ્રતિરક્ષા મેળવવા માટે આપવામાં રસધાની. આવતી રસી, જેમાં ગત્પાદક મંદીત vacuous. શન્ય, ખાલી vacuum. સજીવ હોય છે અને જેને તંદુરસ્ત પ્રાણીના કોઈપણ દ્રવ્ય વિનાને અવકાશ. (૨) શરીરમાં દાખલ કરવામાં આવે છે; જેથી પંપ દ્વારા હવા ખેચી લેવામાં આવતું મંદ પ્રકારને રોગ થઈ પ્રતિપિડ ઊભા હોય તેવો અવકાશ કે તેવું પાત્ર.
(૩) પિકળ, વાયુશન્ય જગ્ય, નિર્વાત Vaccinium neilgherrence Wight. ovoul; 2441985121. v. desiccator નીલગિરિ અને પુલની ટેકરીઓમાં થતું શૂન્યાવકાશ શુકક. s. pasteurizer, નાનું ઝાડ, જેનાં ફળ ખાઈ શકાય છે. નિત પારીકરણ કરવાનું યંત્ર.

Page #678

vade...
672
valve
vade kunte. 040065 leia 41931, Valeriana officinalis L.2012 41442 ખરપડી, જેનું પાનું 6થી 10 ઈંચ લાંબુ અને કાશ્મીરમાં થતી વનસ્પતિ. V. છallichi 1થી 14 પહોળું હોય છે, જુઓ daura. Dr. સમશીતોષ્ણ હિમાલય, કારમીર vagal. પાળે શિરીષ, સફેદ ફૂલે, લાંબી અને ખાસી ટેકરીઓમાં થતી એક ચપટી સિંગવાળું, ઘેરા બદામી રંગનું
વનસ્પતિ, જેના કંદમાંથી બાષ્પશીલ પાનખર વૃક્ષ; જેનું કાષ્ઠ સખત છે અને તેલ કાઢવામાં આવે છે, જેને સુગંધી ઉપયોગી કૃષિ ઓજાર, પૈડા વગેરે બનાવવા
દ્રવ્ય બનાવવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં તથા ઝીણાં કેતર કામ કરવા માટે તે આવે છે અને જેને Valeriana officinઉપયોગી બને છે.
alis L. ની અવેજીમાં ઔષધ તરીકે
લેવામાં આવે છે. vagary. તરંગ, લહે૨; વર્ષાની અચાક
valid. અન્ય, નાર, મજબૂત, પ્રમાણસતા.
ભૂત. validity. માન્યતા, પ્રમાણભૂતતા, vagina. યોનિ મારા પ્રાણીની એક
મજબૂતી. બાજુએ ભાગ અને બીજી બાજુએ ગર્ભાશયનું
Vallaris heynei Spreng. H4મુખ આવેલું છે તેવી સ્નાયવીય નલિકા.
માવતી નામની વનસ્પતિ. (૨) આવરણ, વેસ્ટન. (૩) પ્રકાંડની આસ
Vallaris solanacea (Roth) 0. પાસ પર્ણતલથી બનતું આવરણ. (૪)
Kuntze. [Syn. V. heynei Sprપર્ણતલને વિસ્તાર થવાથી બનતું પવરણ.
eng. Peltanthera solanacea Rov., artificial f4 Oir. V.,
th.. રામસર નામને શેભા માટે ઉગાcylinder કૃત્રિમ વીર્યસેચન માટે
ડિવામાં આવતો છોડ. સાંઢના વીર્યને એકઠું કરવા માટે બનાવ
vallecula. ખાંચ, ચાસ. વામાં આવતી કૃત્રિમાનિ. - jelly.
valley. ખીણ મેટા ભાગે ટેકરીઓથી સાંઢના શિસ્તને ઈજા ન થાય તે માટે
આવૃત અને જેમાંથી પ્રવાહ કે કોઈ વહેણ કૃત્રિમાનિને સુંવાળી બનાવવા ઉપયોગમાં
નીકળતું હોય તે નિમ્ન ભૂમિભાગ લેવામાં આવતું જલ દ્રવ્ય વનસ્પતિજ
ગમે તે નિન પ્રદેશ. સંયોજન. vaginitis, નિશાથ, નિ
vallioneria spiralis L. જલ સરકાપ; યોનિને થતા રોગને એક પ્રકાર.
પેલિયા નામની વનસ્પતિ. vagus nerve જામણું ચેતા.
Valmonai. તામિલનાડુની સામાન્ય valance. પ્રમાણિતમાનક હાઈડ્રોજન
ચાવવાની તમાકુને એક પ્રકાર. પરમાણુની તુલનામાં પરમાણુની સંયાજ
valuation. Hist. value base. વાની કે પ્રતિસ્થાપનની શક્તિ.
મૂલ્ય આધાર, valency સંયોજકતા. (૨) ઇલેકટ્રોન valve.કપાટ, વાવ, (૨) પ્રવાહી, વાયુ કે ગ્રહણ કરવાની કે તેને ત્યાગ કરવાની શક્તિ,
એવા કેઈ દ્રવ્યના નલિકામાંના માર્ગનું અન્ય valerian. Valeriana officinalis L. રીત નિયમન કરતું સાધન. (૩) એક જ નામની કાશ્મીરમાં થતી એક પ્રકારની દિશામાં–બીજી તરફ નહિ, લેહી કે અન્ય વનસ્પતિ, જેનાં સુકાયેલાં કંદ અને મૂળ- પ્રવાહીને પારગમ્ય થવા દેનાર અગત્વચા. માંથી બાષ્પશીલ તેલ કાઢવામાં આવે છે, (૪) પ્રત્યેક ખંડ, જેમાં પ્રાવર સંપુટિકાને જેને ઉપગ સુગંધી દ્રવ્ય બનાવવા માટે ફેટ થાય છે. v, exhaust બહિકરવામાં આવે છે. તેના કદમાથી બનાવ- Íમી વાલ્વ. v, intake અંતર્ગાહી વામાં આવતું ઓષધ આંચકી અથવા તાણ, વાલ્વ. v. assembly. વાવ ગાઠઅને ઉધરસમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવે વર્ણ. s. seat. વાવ આસન. v. છે, ઉપરાંત તે શક્તિદાયક અને ઉત્તેજક છે. spring. નાહ્ય સ્પ્રિંગ. v. timing,

Page #679

Vamankeli
678
variable 41240 G44. valvalar disea- V. pompona ar el. vanillism. se. દ્વાયના કપાટ-વાવને રોગ. વેનિલા સુપને એકઝેલિક એસિડના પરિVamanel. વામન કેળાં.
સામે માણસને લાગુ પડતા ચામડીને થતી vanadium. V સંજ્ઞા ધરાવતું, પરમાણુ
ખંજવાળને રોગ, જેમાં માથું ભારે થાય છે.
vaniai. દરિયાઈ અરણું. અંક 23 નું સખત સફેદ, ધાત્વિક તત્વ. Vanda tessellata (Roxb.) Hook.
Vant Hoff's theory of soluex. G. Don {Syil. V. roxburghii
tion. દ્રાવણને લગતો વાન્ટ હાફને
Falsia. R. Br.. રાશના નામની વનસ્પતિ.
vaporization. 0410422494. v. vane. પક્ષીના પીંછાને પાતળે જાળ જે
point, 04104149 loe. vapour. ભાગ. (૨) પવનચક્કી. (૩) સેન્ટ્રીફયુ
બાષ્પ, વરાળ, હવામાને ભેજ. (૨) ગલ પંપનું પાનું.
સામાન્ય રીતે પ્રવાહી અથવા ઘન Vangueria madayascariensis J.
દ્રવ્યનું બાષ્પ રૂ૫, રોગના ઉપચાર F. Gmel.(Syn. V. edulis Vahl].
તરીકે નાસ તરીકે લેવામાં આવતું બાષ્પીખાદ્ય ફળ માટે ઉપગમાં આવતું નાનું
ભૂત દ્રવ્ય, vcompressor evap13. V. pubescens Kurz. Ha
orator બાષ્પ સંપિડકે બા૫ક. v ફળ; માયેના નામનું પ. બંગાળ, સિકિામ
movement. બાષ્પ ચલન. s. અને ખાસી ટેકરીઓમાં થતું નાનું ઝાડ,
pressure oflo4 EU41. V. sepa. જેનાં કુમળાં પાન શાકભાજી તરીકે ખાવાના
rator- બાષ્પને અલગ કરનાર. કામમાં આવે છે, અને જેનાં ફળ પણ var variety (પ્રકારનું સંક્ષિપ્ત રે, ખાદ્ય છે. V. Spinosa. Hook. પુંડરિક, variable, ચલ, ચર, પરિવર્તનશીલ,
મેનફળ, નામનું પ. બંગાળ અને દ. અસ્થિર, અસલ પ્રકારથી ભિન્ન થતા - ભારતનું નાનું, ખાદ્ય ફળનું ઝાડ.
ઘટક કે સમયે, સંરચના અને કાર્યની Van Der Waals equation. દષિએ પરિવર્તનશીલ. , costs. ફેરવન દર વાલનું વાયુનાં ઘનફળ, દબાણ
વાતાં ખર્ચો, કૃષિમાં વધારાના નિવેશઅને ઉષ્ણતામન અંગેનું સમીકરણ
કરવાથી ખર્ચમાં થતો ફેરફાર. valvanilla. વેનિલા, કઈ પદાર્થને સ્વાદિષ્ટ
ance. વિચરણ, ફેરફાર, પ્રસરણ. બનાવવા માટે ઉપયોગમાં આવતા અને
variant. અસલ પ્રકારથી સંરચનાત્મક કે ફળવાળું આરેહી વૃક્ષ, જેને છાયાની અથવા કાર્યાત્મક લાક્ષણિકતાની દષ્ટિએ જરૂર હોય છે અને જે નીલગિરિ અને
પરિવર્તન પામતી (વ્યક્તિ અથવા જાતિ). કર્ણાટકમાં થાય છે. (૨) વેનિલાની સિગા- variation. ભિન્નતા, પરિવર્તન, માંથી કાઢવામાં આવતો અર્ક. ૫. વિચરણ, વિવિધતા. (૨) વંશગત ઘડતરના bean. વેનિલાનું લાંબુ બીન જેવું કારણે એક જ જાતિની વ્યક્તિઓની વચ્ચે સંપુટ; વેનિલાની સિંગેનું બી. v. ext- ઊભું થતા ગુણ કે લક્ષણને ફેરફાર. ract, વાનલાના સિગાના બીમાથી v, continuous સતત ચાલુવિભિકાઢવામાં આવતો અર્ક; i0 ગ્રામ સિંગે નતા. ઇ., discontinuous માંથી 100 સી. સી, અર્ક નીકળે છે. V. અંસતત વિવિધતા. v, functional fragrans (Silisb) Ames [Syn, Blaiau Galertal. v., germinal V. planifolia Andr.. નીલગિરિ, પ્રારંભિક વિભિન્નતા; ભણીય વિભિકુર્ગ, અને કર્ણાટકમાં થતો આરોહી સુપ, નતા. v, hereditary વંશાનુગત જેનાં બીને ઉપયોગ મીઠાઈ અને સુગંધી વિભિન્નતા. v, range of વિચરણહને સેડમ આપવા કરવામાં આવે છે. વિભિન્નતા મર્યાદા. v, somatic કે. કે.-૪૩

Page #680

variegate
674
vascular
દૈહિક વિભિન્નતા. v. by ena- factors. વિવિધ ઘટક; વિવિધ કારકો. yme adoptation. Sat245 uue Variegated Bauhinia. Haanj વિભિન્નતા. v. coefficunt વિભિ- એક પુદૂભવિત વૃક્ષ, જેનું કાષ્ઠ કૃષિ નતા - વિચરણ ગુણાંક.
ઓજારો બનાવવા, ચામડાં કમાવવા, પાન variegate. વિવિધરંગી, વિવિધ રંગનાં અને ફની કળી શાકભાજી બનાવવા ઉપચિહનેથી વિવિધ રંગી. (૨) વનસ્પતિનાં યોગી બને છે.
વ્યક્તિગત પાન અથવા ફૂલોમાં તેના variola, ગાય અને કઈવાર ભેંસનાં સામાન્ય પાન અથવા ફૂલોનાં રંગ ઈ.થી આંચળ અને વાળ વિનાના ભાગ પર
ખાતી વિભિન્નતા. variegation: લાગતે વિષાણુને ચેપ, જેથી તાવ લાવે, કેટલીક વાર રોગ અથવા પર્યાવરણીય લાલ ચાઠાં પડે અને ફેલા થાય, જે કારણેને લીધે જણાતા જુદા જુદા રંગના ડાઘ આપમેળે જ મટી જાય છે. variole. કે ધખાં. (૨) ફેરફાર. (૩) ભિન્નતા. (૪)
બળિયા જેવા પડતા નાનકડા ખાડા. var જુદા પ્રકાર. v, acclimatized
iodite. બળિયાના ખાડા પડયા હોય પર્યાનુવરણાનુકૂલિત પ્રકાર. variety. તેવા દેખાવવાળા શૈલને એક પ્રકાર. પ્રભેદ, વિભિન્નતા, વિવિધતા, નાના
varnish tree. જંગલી અખરોટનું વિધપણું. (૨) જાણીતી જાતથી જ
ઝાડ. ભિન્ન પ્રકારની વનસ્પતિ કે પ્રાણી. (૩) વસ્તુઓના અનેક પ્રકારો પૈકીને એક vas (એ.વ.). vasa (બ.વ.). વાહિની, પ્રકાર. (૪) સંરચના અથવા કાર્યથી સમૂહથી
નલિકા. v, eferent શુક્રવાહિની. વ્યક્તિગત રીતે કે વિશાળ સમુહમાંથી કોઈ vasectomize. શુક્રવાહકને દૂર કરીને. એક જથની જા પડવાની આકારીય કાપીને અથવા બાંધી દઈને નર પ્રાણીની ભિન્નતા, એકરૂપતાને અભાવ. (૫) ઉપ
ખસી કરવી, જેમાં વૃષણને દૂર કરવામાં જાતિ. (૧) એક જાતિની વ્યકિત કે જથની આવતા નથી. vasectomy. શાકસાથે ફલિત થઈ શકનાર કિતગત ઘટક વાહિનીછેદન. અથવા જુથની સંરચના કે લાક્ષણિકતામાં vasaka, વસાકા, અરડૂસે. થતો આનુવાંશિક ફેરફાર. v, appr- vasan, ભેચવેલ, વેલડી. oved સ્વીકૃત પ્રકાર. v, coarse mascular.વાહી, વાહિન્ય, વાહિની. (૨) મેટે પ્રકાર. v, dwarf વામન પ્રકાર. શિરા, દારૂવાહિની, અન્નવાહિની, એવા v, exotic વિદેશી પ્રકાર. v, hard કે મધ્યમ કિરણને લગતું. (૩) રસ અથવા કઠોર પ્રકાર. v, high yielding લોહીનું પરિભ્રમણ કરનાર વાહિની, નલિકા અધિક ઉતાર આપતો પ્રકાર. v, imp- ઈ. v. bundle. વાહિની સમૂહ, roved ઉનત-સુધારેલ પ્રકાર. vin- વાહિની પૂલ, વાહી પૂલ. v. b., bicdegenous ERN 4912. v., late ollateral w1641% did yt. v. વિલંબિત, મેડે પડતે પ્રકાર. v, local b, collateral પાર્શ્વીય વાહી પૂલ.
સ્થાનિક-સ્થાનીય પ્રકાર. v, low v, concentric કેન્દ્રિત વાહી પૂલ. yielding ઓછી પેદાશ આપતો પ્રકા૨. v. b, conjoint સંયુકત વાહી પૂલ, V., medium q121 2512. V., v. b., fibrosis del 44. v. resistant પ્રતિરોધક પ્રકાર. v, soft b, open ખુલ્લા–વર્ધમાન વાહી પૂલ. નરમ-મૃદુ પ્રકા૨. v, tall લાંબે ઊંચે v. b, radial અરીય વાહી પૂલ. 34612. v. hybrid. 4 oy oladi v. b., cambium 410 d. v., વિભિન્ન પ્રકાર વચ્ચે થતો સંકર. var- cylindrical વાહિની રંભ. v. cryiform. fmri 2934. various ptogam. all you 0424 a. v.

Page #681

aseline
675
vegetable
plant. તતક-વાહી પેશી ધરાવતી વન
કા૨ક સૂક્ષ્મ સજીનું વહન કરનાર અને સ્પતિ, જેની આવી પેશી દ્વારા પાણી અને
તેમ કરીને રોગ ફેલાવનાર સાધારણ રીતે ઓગળેલાં કાર્બનિક ખોરાકી દ્રષ્ય, જલ- કીટકો કે અન્ય સજી, જેના યજમાન વાહિની અને અન્નવાહિની દ્વારા પરિ. પીશ કે મનષ્ય તે
પક્ષીએ કે મનુષ્ય હેચ છે. ભ્રમણ કરે છે. v. strand. વાહી પી.
vegetable. શાકભાજી, શાક, શાકીય v. supply. All *814. v. tis
વનસ્પતિને ખાવાલાયક ભાગ. (૨) કાવ્યો sue વાહિની પેશી. vasculose. વન- કે રાંધીને ખાવામાં આવતે વનસ્પતિને
સ્પતિની વાહિનીઓનું મુખ્ય દ્રશ્ય. કઈ ભાગ. (૩) વનસ્પતિ ધી. v acid, vaseline. વેસેલાઈન, પટેલિયમમાંથી. શાકામ્ય, વનસ્પતિ અ૩-એસિડ. v. coમળતું વ્યુત્પન્ન.
ver. 447 4radj 701924. v. crop.
ગમે તે વનસ્પતિ પાક, જેમાંથી શાકભાજી vasicular. ફેલ્લાવાળું.
ખાવામાં આવે છે. ૪. dyes, વનસ્પતિ Wateria indica L. (Sy... V. maો રંગ; વિવિધ વનસ્પતિ કે વૃક્ષમાંથી બનાabarica Blume). સફેદ ડામર; વવામાં આવતા રગે, જે, જે વનસ્પતિપશ્ચિમઘાટ અને . ભારતમાં થતા ઝાડને માંથી બનાવવામાં આવતા હોય તેનું નામ એક પ્રકા૨, જેના થડમાંથી નીકળતા રેઝિન ધારણ કરે છે. v. forcing. સાધારણ જેવા દ્રવ્યને ધૂપ કરવામાં આવે છે, ઉ૫. મેસમની અગાઉ વાવવામાં આવતી વનરાંત તેમાંથી રંગ અને વાર્નિશ બનાવવામાં સ્પતિ. v. gardening. સાકભાજી આવે છે. તેનાં બીને પીલીને કાઢવામાં ઉગાડવાની કલા અને વિજ્ઞાન. v. kingઆવતું તેલ દીવાબત્તી, સાબુ અને મીણ
dom. 4474 Cazre. v. marrow. બત્તી બનાવવાના કામમાં આવે છે. તેના સફેદ કોળું, v, matter, વનસ્પતિ પેશીનું ફળનાં કોચલાં ચામડાં કમાવવાના કામમાં ગમે તે દ્રવ્ય. v. oil. વનસ્પતિ તેલ, વન - આવે છે, અને કાષ્ઠની ચાની પેટીઓ,
સ્પતિમાંથી મેળવવામાં આવતું ગમે તે તેલ. માલ ભરવાનાં ખાં અને ઘરની અંદરનાં v. oyster. હિમાલય પ્રદેશ અને મહાફિટિંગ બનાવવામાં આવે છે.
રાષ્ટ્રમાં થતી એક પ્રકારની વનસ્પતિ. v.
sponge. 1951. vegetal. 2013Vatica lanceaefolia Blu me.
ભાજીનું–ને લગતું. શાકીચ. vegetate. આસામમાં થતું નાનું ઝાડ, જેની છાલમાંથી
બી અથવા કલિકામાંથી, પ્રકાંડ અને પાંદડાં સફેદ, સુવાસિત એલિયે રેઝિન નામનું પેદા કરવાં. (૨) વનસ્પતિની માફક વૃદ્ધિ દ્રવ્ય નીકળે છે, જેને ધૂપ આપવા તથા પામવી, વનસ્પતિનાં કાર્ય કરવાં. veg તમા:
કે સુસ અથવા ઉપયોગમાં આવે tation. વનસ્પતિ,વૃક્ષ અને છોડ,વનસ્પતિ છે. તેના કાષ્ઠના રેલવેના સલેપાટે બના
સમૂહ, સામાન્ત: છોડ અને વૃક્ષ, વનસ્પતિ વવામાં આવે છે અને તે નિર્માણ કામમાં
જીવન. s. strip. વનસ્પતિ ઉગાડવામાં ઉપયોગી બને છે.
આવી હોય તેવી ખેતરમાં લાંબી પણ Navivalasa. ૪. ભારતમાં થતું એક
સાંકડી પટ્ટી. vegetative. વાનસ્પતિક, પ્રકારનું ચિકુનું વૃક્ષ.
શાકીય, વધી, પ્રજનનેતર. (૨) વાનસ્પતિમાં v-ditcher. સિંચાઈ માટેની તથા નકામું
થતી વૃદ્ધિની અવસ્થા, ફળ વિકાસ અને
બી નિર્માણથી ભિન્ન અથવા વિરુદ્ધ વનપાણી વહી જવા દેવા માટેની ખેતરની
સ્પતિનાં પ્રકાંડ અને પાનની વૃદ્ધિ અને નાલીઓને સાફ કરવા માટે કે તેને બના
છવન સંબંધી. v. body. વધ કાચ. વવા માટેનું લાકડાનું એક ઓજાર.
v. branch. ફળ અથવા બી નહિ, vector. શિ. (૨) રોગ વાહક, રોગ- પરંતુ પાંદડાં ધારણ કરતી વનસ્પતિની

Page #682

vehicle
676
velum
શાખા અથવા ડાળી. v. cell. વધી છે. v. (drug) ratio. વાહક અથવા વધમાન કોષ, વાનસ્પતિક કોષ. (ઓષધ) ગુણત્તર. v, cover, જમીન પર આવરણ બના- well. મધમાખની સાથે કામ પડતાં, તે વતી વનસ્પતિની વૃદ્ધિ. v. division. ઉખ મારે નહિ તે માટે મેં પર અને વધભાજન, વાનસ્પતિક વિભાજન. શરીરનાં અન્ય અગેને ઢાંકતું આવરણ y, form, વધરૂપ, વાનસ્પતિક રૂપ. (૨) પડદે. v, growth. જમીનથી ઉપર રહેતાં
vein. નિલા, શિરા. (૨) પ્રાણીના શરી. પ્રકાંડ અને પાંદડાં જેવી વૃદ્ધિ. v. man
૨માં લેહીનું હૃદય તરફ વહન કરતી tle, વનસ્પતિથી પૂર્ણ રીતે જમીન
શાખાયુકત નલિકા. (૩) વનસ્પતિનાં છવાઈ જવી. v. organ. વાનસ્પતિક
પાનની શિરા-નસ. (૪) આગ્નેય ખડકની અંગ. v. part, વાનસ્પતિક–વધ ભાગ.
પટી કે રેખા, જે સાંકડી ફાટ અથવા v. parthenocarpy. 941 19442131
તિરાડને ઢાંકી દે છે. v. clearing, ફિલન, વાનસ્પતિક અપરાગ ફલન.
પાનની શિરા-નસની બાજુમાં અથવા પેશીમાં v, period. વાનસ્પતિક કાળ, વધુ
હરિત દ્રવ્યના અભાવે આવતી ફીકાશ. કાળ. . pole. વધવાનસ્પતિક ધ્રુવ.
veining. શિરાને પ્રકાર અથવા તેવું vpropagation, વાનસ્પતિક પ્રજનન,
તંત્ર. veinlet. સૂમ શિરા, સિરિકા. અલિંગી પ્રજનન; બી સિવાય અન્ય રીતે
veinous plexus. Caloda. veiવનસ્પતિનું કરવામાં આવતું અથવા થતું.
ns. હૃદય તરફ લોહીનું વહન કરતી પ્રજનન, જેમાં વનસ્પતિનાં પાન, પ્રકાંડ
શાખાયુક્ત શિરાઓ. (૨) પર્ણની વાહી અથવા મૂળ જેવા ભાગને, ન છોડ
પેશીની શિરાઓ venation સિરા ઊગે તેવા વાતાવરણમાં રાપવાને સમા
વિન્યાસ, શિરારચના. (૨) પાનમાંનું વેશ થાય છે. આ રીતે લગતી વનસ્પતિ
કે જંતુની પાંખમાંનું શિરાતંત્ર. vena એક સરખી વૃદ્ધિ, ફલનક્ષમતા ઇ.ની
cava. મહાશિરા. બધી જ રીતે માતૃ વનસ્પતિ જેવી થાય છે. સાધારણ વૃદ્ધિ પામતી વનસ્પતિ કરતાં
velamen. જલ શોષક સ્તર, જલ તેની વૃદ્ધિ ઝડપી હોય છે. તેને વહેલાં ફળ
પોષક કે જલશોષક ત્વચા. (૨) કેટલાંક બેસે છે અને તે પહેલાં બી આપે છે. આ
એડિંડમાં જોવામાં આવતું તતમય શૂલિત રીત રાગને સામને કરી શકે તેવી વન
બાહ્ય સ્તરીય કેપનું આવરણ, જે જળનું સ્પતિને ઉગાડી શકાય છે. વાવણીની ખોટી શોષણ કરે છે. રીત, અને ભલાને આ રીતે સુધારી yellavazhai. તામિલનાડુમાં હિંગશકાય છે. v.reproduction. કલિકાલમાં જ ઉગાડવામાં આવતી સિગરેટ કલમ, કામ પ્રકાંડ, સ્તર ઇ. દ્વારા વન- માટેની ઊંચા પ્રકારની તમાક.. સ્પતિનું અલિંગી પ્રજનન, વાનસ્પતિક
vellodi. . ભારતમાં થતા દાડમને પ્રજનન. v. stage. વધાવસ્થા. ઇ.
એક પ્રકાર. state. સામાન્ય રીતે સૂમ સજીને
velocity. વેગ, દર સેકંડે ફૂટમાં થતા લાગુ પડતી સક્રિય સ્થિતિ, જેમાં તેમના
પ્રવાહનો દર. (૨) સામાન્ય રીતે નિર્જીવ બીજાણુ સુષુપ્તાવસ્થામાં અથવા વિશ્રામાવસ્થામાં હોય ત્યારે, તેમની સંખ્યામાં
વસ્તુઓની ગતિને દ૨, ઝડપ. ઝડપથી વધારે થાય છે. v. structure. velum. ત્વચાના પ્રકાર અથવા ત્વચીય વાનસ્પતિક વધ–સંરચના.
આવરણ, (૨) છાદન અરકલા, બિલાડીના vehicle. વાહન. (૨) વાહક. (૩) રંગકે, ટેપ જેવી પ્રજનનશીલ શીષની હેઠળ રંગ છે. માટે માધ્યમ તરીકે વપરાતું પ્રવાહી કવક જાળની પેશીનું આવરણ

Page #683

velutinous
677
Verbenaceae ventinous. વેલ્વેટ જેવું, મખમલ (૨) મરઘા-બતકાની અવસારણમાં થતું જેવું સુંવાળું, velvet. પૂર્ણ પણે અથવા ચાંદુ, જેની આસપાસની ચામડીને સેજે અંશતઃ રેશમનું, એક તરફ તંતુવાળું ઘટ્ટ એવી લાલ થાય અને તેની ચરક ગંધ મારે. વાણવામાં આવેલું કાપડ; મખમલ, વેટ. v. louse. સસ્તન પ્રાણીઓ અને પક્ષીv, bean. ખાદ્ય બી વાળ લામાન, એને લાગુ પડતી જ. . picking. સુંદરવન અને કેરળમાં થતી વનસ્પતિને અન્ય બચ્ચાંના ગુદાની ત્વચા ખેંચતાં એક પ્રકાર. v. b. bacterial મરઘીનાં બચ્ચાં. leaf spot. Xanthomonus stizol. Ventilago madraspatana Gaerobiocola. નામના જીવાણુથી વેલવેટ બીનને tn. મહારાષ્ટ્ર અને તામિલનાડુમાં થતા લાગુ પડતો એક રોગ, જેમાં વનસ્પતિનાં સુપ, જેનાં મૂળની છાલમાંથી લાલ રંગ પાન ૫ર કોણીય બિંદુ આકારનાં ધાબાં મળે છે, જે સુતરાઉ કાપડ અને તસર પડે છે, જે પાછળથી ઘેર બદામી બને છે. રેશમને રંગવાના કામમાં આવે છે. તેનાં vs. leaf spot. Cercospora sti- પાન અને બી ખાદ્ય છે. colobin. નામનાં જંતુથી વેલેંટ બીનને
ventilate. મુકતહવાની હેરફેર કરવી, થતો એક રોગ. v. flower- ઉત્તર તેને ઓકિસજનવાળી બનાવવી. ventભારતમાં થતી એક પ્રકારની ભાજી. vel.
ilation. અશુદ્ધ અથવા બંધિયાર હવાને vety. સુંવાળી નરમ સપાટી ધરાવતી
દૂર કરી, બહારની શુદ્ધ હવાની હેરફેરને ગમે તે પાશ.
શકય બનાવવી. (૨) સંવાતન. ventiveneer, પાતળા, સુ૨ લાકડાથી કઈ
lator. હવાની મુકત હેરફેરના નિયમન વસ્તુ અથવા ફર્નિચરને લગાડવામાં આવતું
માટેનું જડિત અથવા ગોઠવી શકાય તેવું આવરણ. (૨) હલકા પ્રકારના લાકડા પર
સાધન કે સ્થાન સુંદર પ્રકારના લાકડાનું ભભકે લાવવા જડવામાં આવતું પડ. s. grafting.
ventral. પછીય. અક્ષની તદન સમીપનું. સામાન્ય રીતે આંબામાં હાથ ધરવામાં
(૨)અભ્યરી, અભ્યક્ષ. (૩) મીનપક્ષને
પાછલો ભાગ. v. canal cell. અસ્યુરી આવતી કલમ કરવાની રીત, જેમાં વૃદ્ધિ
નલિકાકોષ, પૃષ્ઠીય નલિકા કષ. s. fins. કરવા ધારેલા માતૃછોડના પ્રહને માતૃ
માછલીનું પૃષ્ઠીય મીનાક્ષ, માછલીના છેડમાંથી કાપી ઉછેરગૃહમાં બાલ-પાપની
પૃષ્ઠીય મીનપક્ષની નીચે કે પછવાડે સાથે કામ કરવામાં આવે છે.
આવેલા યુગ્મત મીનપક્ષે. v. raphe. venenate. વિષાક્ત.
અધર સંધિરેખા. s. suture. અધર venereal disease. રતિજન્ય રોગ,
yolu 19. ventrolaterel, ચૌન રેગ, રતિ રોગ. Venidium fastuosum Stapf. 51
અધરપ્રાર્ધ. શાકીય વનસ્પતિ, જેને શેક્ષા માટે ઉગાડ
ventricle. કર્ણક, નિલય. (૨) શરીરના વામાં આવે છે.
પિલા ભાગ કે અંગની નીચે આવેલું ગમે venom. વિષ રેર; વીંછી ઈ. જેવાં તે વિવર. Ilaria, family falla. venomous. ventricose. pag. ventricous. ઝેરીલું, ઝેરી. (૨) વેર-વિષ સવનાર
કુલેલું. (પ્રાણી).
Venturia. innequalis (Cooke) vent. ગુદા, પૃષ્ઠવંશીય પ્રાણીનું અવસ્ક
Wint. સફરજનનું રોત્પાદક જંતુ. રીય-અવસારણીય છિદ્ધ. (૨) સવાતન Verbascum thaysins , જંગલી માટેનું પ્ર. (૩) મળત્યાગ અંગ.
તમાકુ. v. gleet. અવસ્કર-અવસારણ થ, verbenaceae. એક વનસ્પતિ, જેમાં

Page #684

Verbena...
618
versant તિવાર, અરણી, ભારંગમૂળ ઈ. ને સમા- verminate કૃમિ કીટની વૃદ્ધિ કરવી, વેશ થાય છે.
કૃમિ-કીટમય બનવું–થવું બનાવવું-પેદા કરવું. Verbena officinalis L. 54 oferal
verminous. કૃમિ કીટમય, કૃમિ-કીનામની વનસ્પતિ. V. unosa. બળિના જનક, કૃમિ-કીટ ભરેલું. v. bronનામની વનસ્પતિ.
chitis. કૃમિજ શ્વસનનલિકા શેાથ. verdant. હરિત, લીલું, તાજું રંગેલું.
vermivorous, કૃમિ-કીટાહારી, કૃમિ
કીટને ખાનાર. (૨) તૃણ આવરિત, વનસ્પતિથી હરિત
vernal, વાસંત, વસતી, માધવી, બનેલું વન અથવા ખેતર. verdure. વનસ્પતિની હરિયાળી, હરિત વનસ્પતિ.
વસંત ઋતુમાં પણ . તેમાં બનતું
અથવા થતું. vernalization, વાસંતીverge. અંત્ય કિનારી અથવા ઘાર.
કરાગ. (૨) પ્રકાર અને ઉષ્ણતામાન સંબંધી vermian. કીટ, જંતુમુકત, જંતુ-કીટ વનસ્પતિની દેહધમય આવશ્યકતામાં જેવું. vermicide કૃમિદન, જઠર અને અગાઉથી ફેરફાર કરીને અંકુરણ કલિકાઆંતરડાના માર્ગ–પાચન માર્ગમાંના કૃમિને સર્જન કે પુષ્પદભવ માટેનું નિયંત્રણ; મારનાર ગમે તે કૃમિદન. vermi. ઓછા ઉષ્ણતામાને બીની પૂર્વ-માવજત cular, આકાર અને હલન ચલનમાં કરીને વનસ્પતિને વહેલા પુદ્દભવ શકય કૃમિ જેવું; દેખાવથી કૃમિએ કરડયા જેવું, બનાવો. હિમ, ઠા૨, અલ્પ વરસાદ, પાસે પાસે લહેરિયા જેવું. vermi- અછત અને પૂર જેવાં ઉપદ્રવથી બચવા culate. કૃમિએ કરડેલું, સમાંતર વનસ્પતિ વહેલી પુષે દુભવ પામે અથવા વાળના જાડા ગુચ્છા ધરાવતું. vermi- પરિપકવ બને તે માટેની પ્રક્રિયા, અતિculation. કૃમિ જેવું હલન ચલન, અલ્પ ઉષ્ણતામાન ધરાવતા પ્રદેશમાં વનકૃમિએ ખાધેલું – કરડેલું હોય તેવી સ્પતિ ઊગી શકે તે માટે કરવામાં આવતી અવસ્થા. vermiculite. એવા પ્રકારનું વિશિષ્ટ પ્રક્રિયા. ખનિજ, જેને ઊંચા ઉષ્ણતામાને તપાવતાં venation. કિસલય વિન્યાસ. (૨) કલિકા કૃમિન ભીંગડાની માફક વિસ્તૃત બને વિન્યાસ. (૩) કલિકામાં પુષ્પીય ભાગ અને શિથિલ સ્વ-શેષક દ્રવ્ય બને, જેને
કે પર્ણોનું વળવું, પર્ણવલય, પણું-કલિકામાં અબરખની સાથે વર્ગીકૃત કરવામાં આવે પાનને વિન્યાસ, છે. કમ્યભ્રક, કીટાક. vermiculose.
Vernonia anthelmintica Willd. કૃમીચ, કૃમિ-વિષચક, કીટ સંબંધી, કૃમિએ
કાળીજીરી, શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં બી કાઢ ખાધેલું. vermiculous, જુઓ
અને ચામડીના અન્ય દર્દોમાં ઉપયોગમાં vermiculose. vermiform. He
લેવામાં આવે છે, ઉપરાંત કૃમિ સાથે પણ સ્વરૂપી કૃમિરૂપ, કીટકાકાર. vermifu
તે ઉપયોગી બને છે. V. cinerea (L.) ge. કૃમિ નિસ્સારક, કૃમિનાશક, કૃમિને
Less, સેદરડી, સહદેવી. મારી નાંખ્યા વિના તેને દૂર કરનાર કારક,
Veronica buceabanga L. ૫. હિમાvermigrade. કૃમિનામિક, કૃમિની માફક હલન-ચલન કરનાર. vermil.
- લય અને કાશ્મીરમાં થતી શાકીય વનion. કીટ વર્ણ. (૨) સિદર, સિદરને સ્પતિ, જેનાં કુમળા પ્રકાંડ ખાય છે. કળીને અથવા સલેષિત રીતે બનાવવામાં verricule, ઊભા વાળને ગુ, ઉભા આવતે રંગ. (૩) સિંદુરી લાલા ver- રામને ગુચ્છો. min. ચાંચડ, જ, મગતરુ, ઈતડી ઇ. verrica. માસે, મસા જે ચામડી જેવા બાહ્ય પરજીવી, ઉપરાંત ઉંદર, કેળ, ૫ર ઉપસેલે ભાગ, ચર્મકીલ. અને અન્ય પ્રકારનાં ઉપદ્રવ કરતાં પ્રાણુ. versant. જમીનને ઢાળ, એક બાજુ

Page #685

versatile
પર ઢળતી જમીનના વિસ્તાર. versatile. મધ્ય ડાલી, પરાગ કાષ તેમના કેન્દ્રમાં તંતુની સાથે જડાયેલા રહે અને એમ સમતુલા જાળવે સંબંધી, બહુવિધ. (૨) મધ્ય ડાલી પરાગરાયની માફક આધાર પર આમ તેમ, ઉપર નીચે ડાલનાર, પરિવર્તનીય, અસ્થિર. v. anther, મધ્ય ડાલી પરાગાાય. versicolour. ાખલ. બહુ રંગી અનેક રંગી. (૨) જુદા ઝુદા પ્રકાશમાં એકમાંથી બીજા રંગમાં થતા પરિવર્તન સંબંધી. version. અપસામાન્ય સ્થિતિ. (ર) ગર્ભ વર્તન.
vert. વનમાં ઊગતે અને લીલા પાન વાળે ગમે તે છેાડ,
vertebrae
vertebra (એ. વ.). (બ.વ.).પૃષ્ઠવંશાસ્ત્રિ, કોરૂ, કોક, મેરુદંડ અથવા કરાડને મણકા, v,, cervical ગ્રીવા કોરૂકા, જ.. coccygeal પુચ્છ કોરૂકા. v, sacral ત્રિક કશેરૂકા, v, thoracic વક્ષ કોરૂકા. sertibral, કોક, પૃષ્ઠવંશીય. v. column, મેરુદંડ, પૃષ્ઠવંશ. verte brate. મેરુ દંડાત્મક કે કશેકી, પૃષ્ઠવંશીય, કરોયુકત. (૨) પૃષ્ઠવંશી-મેરુદંડી પ્રાણી. vertebrates. પૃષ્ઠવંશ અથવા કશેરુકધારી સમગ્ર પ્રાણી સમુદાય, જેમાં સસ્તન પ્રાણીઓ, પક્ષીએ, સરીસૃપા, ઉભયજીવીએ અને માછલીએના સમાવેશ થાય છે. vertebration.
કોકા તંત્ર, મેરુ ગાન, મેરુદંડવત્ ખંડામાં વિભાજન. vertex. સર્વોચ્ચ બિંદુ,ઊબિંદુ. (૨) માથાને ઊર્ધ્વ ભાગ. (૩) શીષ, શીખા, શિખર, મુર્ધા, શિરા બિંદુ, verticle. શિ બિંદુ, ઊર્ધ્વ બિંદુ કે તે તરફનું, શીર્ષં સ્થાનીય, શિવૃત્ત, દિગંતવૃત્ત, ઉદ્ગમ, ઊોધાર રેખા, ઊર્ધ્વ, શિશટુંબ, લંબ, ઊભું. v-coil pasteurization. લખ કુંડલિત પાક્ષરીકરણ. v, drainage. વધારાના પાણીને ભૂપૃષ્ઠ પરની નાલીએ કે વા દ્વારા અંત
679
vesicant
સ્તરમાં નિકાલ. v. engine. ઊભું એન્જિન. v, hitch. ઊભું ચાજક v. interval, એક તલની રેખા, ધાર અથવા નાળીના કેન્દ્રથી ખીા તેવા જ તળના સ્થાને વચ્ચેનું ફૂટમાં અંતર. v. lift mower.લંબ લિફ્ટ બ્રાસ કાપનાર યંત્ર.. section, લખચ્છેદ. (૨) લંબ પરિચ્છેદ. v. storage. પહેાળાઈ કે વ્યાસ કરતાં વધારે ઊંચાઈવાળી વખાર-ભંડાર, સંધાન કક્ષ. v. suction, મેડમેડ હળના ફળો તેના પાછલા ભાગ સુધીને વળાંક v. T. budding. કલિકા કલમ, જેમાં સ્કંધની છાલમાં 13 ઇંચ લાંબા છેઃ કરવામાં આવે છે અને અંગ્રેજી વર્ણ ટી’ (T) આકારના એવેજ બીને પહેલા છેદમાં કાટકાણ છેદ કરવામાં આવે છે; મા છેદ્રની અંદર કલિકાને મૂકીને તેને બાંધવામાં આવે છે.
verticil. ભ્રમિચક્ર, અક્ષમાંથી પંખાકાર નીકળતા ભાગ. verticillaster. ભ્રમિયુગ્મ, અદંડી ભ્રમિચક્ર, અક્ષીય પુષ્પ વિન્યાસ.
vertigo. ચર; સમતુલા ગુમાવતા પ્રાણીને આવતા ચક્કર અને સમતુલા જાળવવાની તેની અસમર્થતા. Very Heavy breeds. બ્રહ્મ, લંધન, કાચીન, એર્લિંગ્ટન, કાર્નિસ અને જર્સી જાયંટ જેવી ઊંચી. એલાદનાં મરધાનાં બચ્ચાં.
vesica. કોથળી, ખાસ કરીને મૂત્રાશય. vesicant. ફેટ-ફેલ્લે કરે તેવું કાહુપીડાકાર, vesicate. ફેબ્લેટફાટ કારક, vesicle. રફેટ, ફેલ્લા, ફોલ્લી, પુટિકા, નાના કોષ. (૨) મુદ્દે અથવા પેાલી રચના. vesicular. પુઢિકામય, સ્ફોટગી. v. exanthema, ડુક્કરમાં થતા તીવ્ર, સ્મૃતિ ચેપી વિષાણુજન્ય મેાવા ખરવાસાના જેવા રાગ, આવે રાગ ભારતમાં નાંધાયા નથી. v. mole. પ્રાણીએના ગર્ભાશયમાં દ્રાક્ષ જેવા થતા ખુંદના રાગ. v. stomatitis. ઢારને થતા

Page #686

vespertine
680
vial mga Hladni didat 14 aal 45 vetiver. wa; Vetiveria zizanioi2a Riat fiol. v. structura. 114 des (L.) Nash. (Syn. Inatherum
અથવા અંડાકાર વિવર જેવી સંરચના. zizanioides, Phalaris zizanioides vespertine. સંધ્યા સમયે કલિકાનું L; Andropogon muricatus Retz.]. ખીલવું કે પક્ષીઓનું ઊડવું. (૨) સાંધ્ય,
નામની ભારતમાં ઘણું લાંબા સમયથી સાંધ્યકાલીન.
ઉગાડવામાં આવતી તેલ ધરાવતી વનસ્પતિ;
જેના તેલને ઉપયોગ સુગંધી દ્રવ્ય, vespiary. ભમરઘર, ભમરાને માળો.
ઔષધ, સાબુ અને સૌદર્ય પ્રસાધને તથા vespine ભ્રમરીય.
શેભાની વસ્તુઓ બનાવવામાં થાય છે. vessel. લેહી, લસિકા ઇ.નું શરીરમાં
આ વનસ્પતિ દીર્ધાયુ તૃણ છે અને પરિભ્રમણ કરાવતી નલિકા, વાહિની છે.
સમૃદ્ધ તથા ભેજવાળી જમીનમાં તે ઉછરે (૨) વનસ્પનિમાં પાણું અને પોષક દ્રવ્યનું
છે, અને તેનાં મૂળ સુવાસિત લધુ મૂળમાં વહન કરતી નલિકા. (૩) પ્યાલે, વાસણ, ફેલાય છે. veriveria zizanioides રકાબી, શીશી. ઇ. જેવું ખાલી પાત્ર.
(L.) Nash (Syn. Phalaris zizvestibule પ્રવિવર, મધ્ય ગુહા, anioides L; Andropogon muricatus કેટર, છિદ્ર. (૨) કર્ણ વિવર છે. જેવું Ret]. ખસ; રાજસ્થાન, ઉત્તર પ્રદેશ, પરસ્પરને જોડતું વિવર, કેષ્ઠ છે.
પંજાબ અને પશ્ચિમ કાંઠાના પ્રદેશોમાં થતી vestige અવશેષ, અપકાંત કે મુદલે
દિર્ધાયુ વનસ્પતિ, જેનાં સૂકાં મૂળ અર્થાત્ અથવા નહિવત ઉપયોગી થાય તેવું પરંતુ
ખસની ટટ્ટીઓ, પંખા, શેભાની ટોપલીઓ વિશાનુગત પૂરું વિકસેલું અંગ કે ભાગ.
બનાવવામાં આવે છે. ઉનાળામાં ઢીઓને vestigial. નાનું અને અપૂર્ણ રીતે
લટકાવી પાણી છાંટતાં તેમાંથી સુવાસિક
શીત લહર આવે છે. તેનાં મૂળમાંથી કાઢવિકાસ પામેલું, અવશેષ સદા.
વામાં આવતું બાષ્પશીલ તેલ સૌંદર્ય પ્રસાvestiture. બહારના ભાગને આવરતાં
ધને, સાબુ અને શરબતને સુવાસિત વાળ, ભીગડાં ઇ.
બનાવવામાં વાપરવામાં આવે છે. ઘાસનાં vet. Deterinary (પશુચિકિત્સા)નું સંક્ષેપ- કાગળ અને પૂઠાં બનાવવામાં આવે છે. રૂપ. Veterinarian. પશુ ચિકિત્સા મળને સજા ૫૨ વાટીને લેપ કરવામાં વિજ્ઞાનનો નિષ્ણાત કે માન્ય પશુ ચિકિત્સક આવે છે. veterinary. પશુ ચિકિત્સા વિજ્ઞાનને vettu pakku. એક પ્રકારની સેપારી. લગતું. (૨) પાલતું પ્રાણીઓના રોગ અથવા veillum. ધવજક, વજકદલ. ઈજા સંબંધીનું, અથવા તેના માટેનું, પશુ- viability. અંકુર થવાની ક્ષમતા, છગ્યતા, ચિકિત્સા વિષયક. v. science. પશુ- જીવિતતા. (૨) જન્મ બાદ અથવા તરત ચિકિત્સા વિજ્ઞાન, પશુઓના રોગની સાર- જ જીવવા અને ટકી રહેવા માટેની ક્ષમતા. વાર અંગેનું વિજ્ઞાન અને કલા, જેમાં પશુ (૩) બીની અંકુરણની ક્ષમતા. (૪) જીવંત એનાં દેહરચના, દેહધર્મ, સંવર્ધન, પોષણ, હેવાની સ્થિતિ–અવસ્થા. iable. રાગ સારવાર અને માણસે દ્વારા તેમના સંકરણક્ષમ. (૨) સાધારણ રીતે જીવંત કરવામાં આવતા ઉપયોગ ઇ.ને સમાવેશ છેવા કે જીવંત રહેવાની ક્ષમતા. (૩) થાય છે.
અંકુરણ પામવાની ક્ષમતા ધરાવનાર, (૪) vetch. જંગલી અથવા ઉગાડયા હેચ ચેકસ વાતાવરણ અથવા પરિસ્થિતિમાં તેવા શિબીકુળની વનસ્પતિના પશુ– જીવતા રહેવાની ક્ષમતા ધરાવનાર. આહાર તરીકે કામમાં આવતા ભાગ. ve- vial. પ્રવાહી, ખાસ કરીને ઔષધ રાપtching. લધુ.
વાનું પાત્ર, કાચપાત્ર, કુપિકા, શીશી. ઇ.

Page #687

vibraculum
681
Vilaiti
નbraculum. ચણાંગ, કીટ ચૂંઢ. (૨) vicious કુટેવ-ખરાબ આદત ધરાવતું. જલચર જેવા સછવનું તંતુક ઉપાંગ, જેને Vicoa auricalata Cass [Syn. ઉપગ હલન-ચલન દ્વારા ખેરાક ગ્રહણ V. indica DC.]. સેનાસળી નામની કરવામાં આવે છે.
વનસ્પતિ. vibrate. પંડયુલમ-લકની માફક એક victoria. ઠળિયાવાળા ફળનો એક પ્રકાર, બાજથી બીજી બાજુ તરફ દેવાયમાન થવું, પ્લમને એક પ્રકાર, જેનું ફળ મેટું, દેલવું. (૨) સ્પંદિત થવું–બનવું
અંડાકાર, ઘેરા લાલ રંગની છાલવાળું, vibrio. અલ્પવિરામ કંડાણ. V. chol- ડબ્બામાં સંઘરવા, રાંધવા અને ભેજનાંત rae. કેલેર-વિવૃચિકા અલ્પ વિરામ અલ્પાહાર માટે ઉત્તમ છે. V. amazo. દેડાણ. V. coma. કોમા નામના અલ્પ nica Lindl. ઢાલ કમાન. વિરામ દંડાણ. V. foetus. બ્રણ victual. ખેરાક, અન સામગ્રીઅલ્પ વિરામ કંડાણ, જેના કારણે ઠેર Vigna capensis (L. Mcy) Walp. અને ઘેટામાં ગર્ભસ્ત્રાવ થાય પછી આ [Syn. Devillata (L.) A Rich]. પ્રાણીને આ અલ્પ વિરામ દંડાણુની સામે ચાખા, ગેળા, શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં મૂળ Mraza 411 0.Vibrionic abortion.
MIEL D. V. sinensis (L) ણ અલ્પ વિરામ દંડાણુથી થતો ગર્ભસ્ત્રાવ. Savi exHassk [Syn. Deliches vibriosis, men farin 83'e son. sinensis L. V. catjang Walp.]. vibrissa. ઘણું સસ્તન પ્રાણીઓમાં મેં ચોળી, શાકીય વનસ્પતિ, જેની સિગાના આગળ થતા કડકવાળ; એ જ પ્રમાણે કાણનું શાક અને કઠેળ થાય છે. ઘણાં પક્ષીઓને પણ થતાં કંટાગ્ર પીંછાં. vigour. બળ, જેમ; પ્રાણી અને વનvice. સંકજે. (૨) કોઈ પણ પશુ કે સ્પતિની શક્તિ, સક્રિય ભૌતિક બળ. પક્ષીની અનિચ્છનીય કુટેવ. (૩) સ્કની vilaiti. વિલાયતી. v. afsaintin. મદદથી જોડવાળા પાનાથી કઈ પણ વસ્તુને જુઓ છormછood. v. anchu. યુરે૫ડવાનું સાધન, ૫કડ.
પિયન બ્લેક બેરી. v. baingan. Vicia benghalensis L. 2121 ans ટમેટાં, બટાટા અને રાક્કરિયા પછી આવતા ઉપયોગમાં લઈ શકાય તે અસલ સ્ટ્ર- દુનિયાને મેટામાં મેટે શાકીય પાક, જેમાં હિયાને પણ અહીં ઉગાડવામાં આવતો પ્રજીવક એ અને કેલિશયમ વિપુલ એક છેડ. V. biennis L. મળ - પ્રમાણમાં હોય છે. v. baval. વિલાલિયાને પણ અહીં ઉગાડવામાં આવતા વતી બાવળ, v. imli. વિલાયતી આંબલી; ઘાસચારાને એક પ્રકાર. V. cassubica ખાટા ફળ ધરાવતું, મધ્યમ કદનું એક L. અહીં ઉગાડવામાં આવતે મળ વૃક્ષ, જેની છાલમાંથી અવતો ગુંદર વાર્નિશ ઍરલિયાને ઘાસચારો. V. faba I. બનાવવા માટે કામમાં લેવામાં આવે છે; [Syn. Faba vulgaris Moench], છાલ, પાન અને ફળ વિરેચક તરીકે ઉપ
ડબીન; બકલા નામની વાયવ્ય ભારતમાં ગી છે. v. kilkar, રામ બાવળ, થતી વનસ્પતિ, જેની શાકભાજી થાય છે. રામ ત૨, વિલાયતી બાવળ, જેને ઉપયોગ V. michauxit Spreng. મૂળ ઍ- વાડ બનાવવા માટે કરવામાં આવે છે. સ્ટ્રેલિયાને પણ અહીં ઉગાડવામાં આવતું . lasan. વિલાયતી લસણ નામની ઘાસચારે. V. satina L. આકરા દ્વિવર્ષાયુ વનસ્પતિ. V. mehndi. નામને વાયવ્ય ભારતમાં તે ઘાસચારા. વિલાયતી મેદી. ભારતમાં સૂકાં પાન vicinism. પ્રતિવેશી.
ખરંતા વિસ્તારમાં થતો એક સુપ, vicinity. આજુબાજુના વિસ્તાર, જેમાંથી બળતણ માટેનું લાકડું મળે છે; જગ્યાની સમીપતા. (૨) નજીકને સબંધ. દાવાનળ પછી ખુલ્લા પથરાળ વિસ્તારમાં

Page #688

Villa...
682
vinegar
વનસજન તથા જમીન સંરક્ષણ માટે villform. રસાંકુર રૂ૫, લોમવત, ઉપયોગમાં લેવામાં આવતી વનસ્પતિ. સંગઠિકાકાર, વેટ, મખમલના આકાર v. Pudina. વિલાયતી ફદિને વિપર- અને દેખાવ જેવું. villose. અતિરેમી, મિંટ, કાશ્મીર, પંજાબમાં થતી વનસ્પતિ, રોમયુકત. villas, રોમાંકર, રસાંકુર, જેનાં પ્રરોહ અને પાનમાંથી પિપરમિટનું ફળોને કમળ ભાગ. તેલ કાઢવામાં આવે છે, પાન સુવાસ viminal, પ્રશાખા કે પ્રાર-પ્રરોહનું કે આપવા માટે ઉપયોગી છે. ઊલટી, ઊબકામાં તેને પેદા કરનાર. તે શમનકારી ગરજ સારે છે. ૪. siris, vinaceous, દારૂ કે દ્રાક્ષનું, દારૂ જેવું વિલાયતી શિરીષ, ઝડપથી ઊગતું, મધ્યમ લાલ, દ્રાક્ષીય, શેણિત, કદ ધરાવતું કાચા અને શોભા માટે કંગા- Vinca alba. સફેદ બારમાસી, સફેદ ડવામાં આવતું એક ઉપયોગી વૃક્ષ. v. to- સદા સુહાગણ નામને એક છોડ. V. major bacco. ટૂંકાં, ગેળ વિચિત પાન અને . શોભા માટેની કાઠીય વનસ્પતિ. પીળાં ફૂલવાળો છોડ, જેનાં પાન હુકકા V. pussila Murr. પર્વતીય રાઈ. માટે, ખાવા તથા છીંકણી તરીકે સુંધવા W. rosea L. રાતી બારમાસી; સદા માટે ઉપયોગી છે, જે કલકરિયા તરીકે સેહાગણ નામને મળ વેસ્ટ ઈન્ડિઝને પણ ઓળખાય છે.
પણ અહીં શોભા માટે ઉગાડવામાં આવતા illa Franca. લીંબનું એક પ્રકારનું છોડ. vinea, રાતી બારમાસી. બહારથી અહીં લાવી ઉગાડવામાં આવતું vine. દ્રાક્ષ, (૨) પાતળું પ્રકાંડ ધરાવતી ઝાડ,
કાઠીય અથવા શાકીય આરોહી વનસ્પતિ. village. ગામડું, ગ્રામ વિસ્તારમાં ઘરોને
(૩) દ્રાક્ષને વેલ. vinery. દ્રાક્ષ ઉછેરસમૂહ, જેમાં ગ્રામ વસ્તી રહે છે. v, ad.
ગૃહ, દ્રાક્ષભવન. viney. દ્રાક્ષના વેલા ministration. 9114 98192. V.
જેવી શાખા ધરાવતા છોડને એક પ્રકાર and cottage industry. 2014
vineyardદ્રાક્ષવાટિકા, દ્રાક્ષને માંડવે, અને ગૃહઉદ્યોગ. v. authorities,
દ્રાક્ષ બગીચો. vineyardist, દ્રાક્ષ ગ્રામ અધિચારી વર્ગ, ગ્રામ અધિકારીઓ.
સંવર્ધક. viniculture, દ્રાક્ષ સંવધન. v, autonomy. ગ્રામ સ્વશાસન, ગ્રામ
viniracteur. દ્રાક્ષ બનાવવાનું ઉપસ્વાયત્ત શાસન. v. community..
કરણ. viniferous, દ્રાક્ષત્પાદક, દારૂ ગ્રામ સમુદાય. v. headman, ગ્રામ
નિર્માણ... vinificator. દારૂની બનામુખી, ગાંમડાને મુખી. ઇ. industry.
વટ દરમિયાન આહેલની બા૫ને ગ્રામદ્યોગ. . map. ગ્રામ નકશે,
ગ્રહણ કરવાનું સાધન. vinometer, ગામડાને નકશે. v uplift ગ્રામોદ્દા૨.
દારૂના મદ્યાર્ક, આલકોહેલનું પ્રમાણ માપvillager. ગ્રામજન, ગ્રામ નિવાસી.
વાનું સાધન. vinous. દારૂનું, દારૂ જેવું.
vintage. દ્રાક્ષને એકત્ર કરવાની Villebrunea integrifolia Gaud.
મેસમ, મેમની દ્રાક્ષમાંથી બનાવવામાં પૂર્વ હિમાલય, આસામ, મણિપુર, અને
આવતે દારૂ. viny, દ્રાક્ષના વેલાને આંદામાનમાં થતું નાનું ઝાડ, જેના
લગતું, દાક્ષની વેલનું, દ્રાક્ષની લતા સંબધી મજબૂત રસાનાં દેરડાની જાળ બનાવવામાં
ઘણી દ્રાક્ષ હોવી અથવા પેદા કરવી. આવે છે.
vinegar, સરકે, કેટલાક છોડમાંથી villi (બ.વ.). villus (એ.વ.). નાના મળતું અ૩ પ્રવાહી. શર્કરા દ્રવ્યમાંથી આંતરડાના અંત:અસ્તરના આંગળી જેવા અશ્લીય વન પેદાશ, જેમાં ખનિજ લવણ જરાયુ અને ગર્ભાશયના જોડાણ સાથેને ઉપરાંત એછામાં ઓછા ટકા જેટલા પ્રવઈ. (૨) ફૂલ, ફળ ઇ.નું મિલ આવરણ. એસેટિક એસિડ હેય છે.

Page #689

Viola...
683.
Viral
viola cinerea. ઝીણકે વનરફયા શક્તિ મંદ કરાયેલી ન હોય, વૃદ્ધિક્ષમ નામની વનસ્પતિ. V. odorata L. હેય અને યજમાનમાં રગ પેદા કરે તેવા વનફસા; મૂળ યુપની પણ અહીં હોય છે. v, latent એક પ્રકારના કાશ્મીરમાં ઉગાડવામાં આવતી શાકીય સુષુપ્ત સૂક્ષ્મ સજી, જે ક્ષત-ત્રણ માટે વનસ્પતિ, જેનાં ફૂલ સુગંધી દ્રવ્ય બના- જવાબદાર બને તેવા હેચ છે. virulifવવા તથા મૌષધ તરીકે ઉપયે ગમાં લેવામાં erous. વિષાણુ ચેપના વાહક, ખાસ આવે છે. . tricolor L. પિન્સી નામને
કરીને જંતુ વાહકે અંગેનું. virus, શોભા માટે ઉગાડવામાં આવતે છોડ. વિષાણ. જીવંત યજમાન કેષમાં સ્વવૃદ્ધિ violaceae. બનફસાદિ કુળની વનસ્પતિ.
કરી શકે તેવા, ખૂબ જ મંદ અવસ્થામાં
પણ રોગપાદક શક્તિ ધરાવતા પણ violateous. જાંબલી રંગનું નીલ ભૌતિક અથવા રાસાયણિક કા૨ક દ્વારા પુષ્પના કુળનું.
અક્રિય બનતા સૂમ સજીવો; આ સજીવ virachola socrates. દાડમનું પતં
વનસ્પતિ અને પ્રાણીઓમાં રગને ફેલાવે
કરે છે અને તે જીવંત દ્રવ્યનાં લક્ષણે ગિયું, દાડમને લાગુ પડતી, વાળ વાળી,
ધરાવે છે. સફેદ ધાબ વાળી ઈયળ, જે ફળમાં દર
ઇ. antagonism.
mot virus interference v. બનાવી ગર ખાઈ જાય છે.
disease. વિષાણુના કારણે થત viral. વિષાણયુક્ત વિષાણ અંગેનું. ચેપી રેગ, ફૂગ અથવા જીવાણુના કારણે virogenic. વિષાણયસ્ત, વિષાણુજન્ય થતા રોગની તુલનામાં વિષાણુને કારણે થતા રેગ અંગેનું. Virologist. વિષાણ રેગ સામાન્ય રીતે સમગ્ર તંત્રને સ્પર્શે છે વિજ્ઞાનને નિષ્ણાત. Virology. વિષાણું અને એક જ ચેપ સમસ્ત શરીરમાં ફેલાઈ વિજ્ઞાન, વિષાણુ અને વિષાણુજન્ય જાય છે. ભાગ્યે જ તે વનસ્પતિને નાશ
ગેના અભ્યાસનું વિજ્ઞાન. viros કરે છે પરંતુ તેની શક્તિ હરી લે છે. વિષાણુમય. virosis, વિષાણુ સુજા vindexing. વિષાણુ માટે સંવેદન. વિષાણુજન્ય રોગ. virostatic. વિષા- શીલ હોય તેવી ઊગતી કે પ્રભાવી વનરેણુ વૃદ્ધ રોકવાની ક્ષમતા ધરાવનાર. સ્માત, બીમાં વિષાણુ વિધી રસીને virucidal. વિષાણુને સંપૂર્ણપણે અંતઃક્ષેપ કરીને વનસ્પતિમાં વિષાણુ છે કે ક્રિય બનાવનાર. virucide. વિષાણુને નહિ તે નકકી કરવાની યુક્તિ. v, ind. અક્રિયાશીલ બનાવનાર અને તેને નાશ icator plant, વિષાણુસૂયક વનકરનાર કારક. virulence તીવ્રતા, સ્પતિ. ચોકકસ પ્રકારના વિષાણુજન્ય પ્રચંડતા; વિષાણુ કે અન્ય સૂક્ષ્મ સજીવની રગની સામે દેખાય તે રીતે પ્રતિ ક્રિયા
ગોત્પાદક શક્તિ. (૨) વિષ ક્ત હોવાને કરતી વનસ્પતિની વિશિષ્ટ જાત, આ વનગુણધર્મ અથવા તીવ્ર ચકાની માફક સ્પતિ ઓછી સંવેદનશીલ વનસ્પતિમાં વિષાવિષાણુ ધરાવતા વિષને ગુણધર્મ. vir- શુની હાજરી કે ગેરહાજરી છે નહિ કે તે
ulent. જીવાણુ કે વિષાણુ જેવા સૂકમ માટે નિદર્શન કરવામાં ઉપયોગી બને છે. સની વૃદ્ધિ કે સંવર્ધન, આવા સૂક્રમ v. interaction. અન્ય વિષાણુ કે સછ છવતા હોય અને તેમની શક્તિ વિષાણુની જાતની સાધારણ વૃદ્ધિમાં પરિ. મેર કરાયેલી ન હોય, વૃદ્ધિક્ષમ હોય અને વર્તન લાવતું વિષાણુનું કાર્ય. v. interયજમાનામાં રોગ પેદા કરે તેવા હેય. ference. અન્ય વિષાણુ અથવા v. culture. જીવાણુ કે વિષાણુ જેવા વિષાણુની જાતને પૂર્ણ અથવા અંશતઃ સૂમ સજીવની વૃદ્ધિ કે સંવર્ધન, આવા કુંઠિત કરે તેવા એક વિષાણુ કે વિષાણુની સૂમ સજીવો જીવતા હોય અને તેમની જાતનું કાર્ચ.

Page #690

virescence
684
vitamin
virescence, પાંદડીઓને અસાધારણ સ્થાનતા. viscometer. પ્રવાહીની લીલે રંગ.
સ્થાનતા માપવાનું સાધન. viscous,
રયાન. virgate. ઘણી શાખાવાળા, પાતળા, ઊભા છોડ સંબંધી.
Viscum album L. (227724 41941
નામની વનસ્પતિ. V. articulatum virgin. કુંવારુ, સંભોગ કર્યા વિનાનું, ગમે
Burm f.બેવાંદે નામની વનસ્પતિ. તે માદા પ્રાણી, જેમ કે મધમાખની રાણી. (૨) વણખેડાયેલી જમીન, v. forest.
vishnu krantha. કાળી શંખાવલી; માનવીને જેમાં હસ્તક્ષેપ થયે ન Eboloalas alsinidev. નામની પરજીવી હોય તેવું વન. s. land, વણખેડાયેલી વનસ્પતિ. જમીન, v. gueen. અક્ષત અયુમિત visitation. અસાધારણ અને મોટા મધમાખની રાણી. v. soil. અક્ષત- પાયા પર પ્રાણીઓનું સ્થાનાંતર, સ્થળાંતર વણખેડાયેલી ભૂમિ, માનવીની કઈ visitings, પ્રસૂતિ બાદ તરત જ લેવામાં પણ પ્રકારની પ્રવૃતિથી વંચિત, કુદરતી આવતું ગાયનું દૂધ, જે રંગ લાલશ અવસ્થાવાળી ભૂમિ.
પડતે પીળો હોય છે. તેનાં વાસ અને Virginia mulberry. લાલ શેતુર.
સ્વાદ તીવ્ર હોય છે. viriparus variatus. સર્પિલ કાચ.
visual. 44. લાવાળું, મૃદુ શરીર, પાનભક્ષક, શાક- vitaceae. દ્રાક્ષાદિ કુળની વનસ્પતિ, ભાજી તથા ડાંગરને નુકસાનકારક કીટ. જેમાં દ્રાક્ષ, ખારાં મધુરાં ફળ ઇ.ને સમાviruppu, એપ્રિલ-સપ્ટેમ્બરની પાકની વેશ થાય છે. પ્રથમ મેસમ.
vital. પ્રાણમૂલક, જીવનાવશ્યક, ચેતviscera. અત્યંતરાંગ, અંતરંગ, નાત્મક. (૨) જૈવ, જીવકર. (૩) મહત્ત્વપાચન માર્ગ, હૃદય, યકૃત, મૂત્રપિંડ, પૂર્ણ (૪) કાર્બનિક જીવનનું, કાર્બનિક સ્વાદુપિંડ, પ્લીહા અને ફેફસાં જેવાં જીવનને લગતું, કબનિક જીવનને નવયક. શરીર ગુહામાં રહેતાં અંગે. V, v. parts. ફેફસાં, હૃદય, મસ્તિષ્ક abdominal જઠરાંગ, ઉદરાંગ. જેવાં આવશ્યક અંગે. vitality. છેવનાv., thoraic "Misl. visceral વશ્યક શક્તિ અથવા જીવન ટકાવવાની tymphomatosis. ' 3151221 શક્તિ, જીવંત રહેવાની તથા પ્રવૃત્તિ, સક્રિપક્ષીઓમાં થતો વેત રક્તતાને રાગ, ચતાની ક્ષમતા, પ્રાણ શક્તિ, જીવન શક્તિ. જેમાં અંતરંગમાં અબુંદ જેવી ગાંઠ થાય vitalize. જીવિત કરવું, જીવનને સંચાર છે, અને જેના કારણે અતિસારને ભેગા કર, જીવનશક્તિ આપવી, સતેજ કરવું. બનાય છેઆમ છતાં આ રાગનાં કાઈ
vitamin, પ્રજીવક, પ્રાણીઓના જીવન બાહ્ય લક્ષણે જણાતાં નથી. viscer
અને આરોગ્ય જાળવવા માટે અતિ અલ્પ ate. અંતરંગ દૂર કરવાં.
માત્રામાં આવશ્યક બનતા કાર્બનિક viscid. શ્યાન, અર્ધ પ્રવાહી, ચીકણું. જલ અને તેલ દ્રાવ્ય પ્રજીવક અથવા viscocity. ચાનતા, ઘટ્ટતા, વહન- તેલ દ્રાવ્ય દ્રવ્ય, જે શક્તિનું પરિવર્તન વરોધ. ઘટ્ટ હવાને અને ઝડપથી નહિ કરે છે. v fat soluble તેલદ્રાવ્ય વહેવાને ગુણધર્મ; આંતરિક ઘર્ષણ, અણુની પ્રજાવક v, water soluble રચનામાં પરિવર્તનને વિરોધ કરવાની શક્તિ. જલદ્રાવ્ય પ્રજીવક. v. A. પ્રજીવક v. of cytoplasm. Bષરસની એ', કોલેસ્ટેરોલ અથવા પિત્તધન

Page #691

vitamin
685
vitamin
અથવા અર્ગોચરલ સાથે સંબંધ ધરાવતું તેલ કાવ્ય પ્રજીવક વાત વિનિમયદ્વારા નહિ પરંતુ ઉષ્માથી તે નાશ પામે છે. આ પ્રજીવક તેલ, મેદ, ચરબી, માખણ હેલિબ્રેટ લીવર તેલ, કેડલીવર તેલ, પ્રાણીઓનાં કોષીય અંગે, દૂધ, દૂધની પેદાશ, ઈડા, ધાન્ય, શાકભાજી, લીલાં પાન, ફળ ઇ. માંથી પ્રાપ્ત થાય છે, પ્રાણીએની વૃદ્ધિ અને તેમને સ્વાથ્ય માટે તે આવશ્યક છે. મુખ્યત્વે તંદુરસ્ત અધિચ્છ. દીય સંરચનાની જાળવણી માટે આ પ્રજી. વક અત્યંત જરૂરી. v. “A'. deficiency. પ્રજીવક એની ઊણપ; પ્રાણીઓના ખેરાકમાં આ પ્રજીવકની ઊણપના પરિ. ણામે વૃદ્ધિ કુંઠિત થાય છે. ચાક્ષુષ એટલે નેત્ર વિષયક, ચચાપચાચિત અને વિશિષ્ટ ઊતિ ફેરફાર થાય છે. આંતરડામાં ચાંદાં પડે છે. લોહીના મૂલ્યમાં ફેરફાર થાય છે, પથરી થાય છે, ચેપી અવસ્થામાં પ્રતિકારક શક્તિ મંદ પડે છે અને ફેફસાને ચેપ જલદી લાગી જાય છે. ૪. “B'. પ્રજીવક “બી”. બેરી બેરીના દર્દને દૂર કરવા માટે કાચી બનાવટને શરૂઆતમાં આપવામાં આવેલું નામ પરંતુ પાછળથી આ નામધારી પ્રજી. વકમાં અનેક કારકે જાણવામાં આવ્યાં. આ પ્રજીવક જય દ્રાવ્ય છે. v. “B'. complex. પ્રજીવક “બી” ચલ, પ્રજીવક
' તરીકે ઓળખાતાં અનેક કા૨કને સમહ, જેમાં બાયોટિન (પ્રજીવક-એચ), કેલિન, ફર્લિક એસિડ, ઇનેસિટાલ, નિયાસિન, પી–એમિને બેઈક એસિડ, પોથેનિક એસિડ, પિરિઓકિસન, રિબોફલેવિન, થાયમિન, (પ્રજીવક બી,’ અને પ્રજીવક બી1' ને સમાવેશ થાય છે, જેનાં વધારે મહત્વનાં બી” બી” અને “છ” છે. વાત વિનિમયથી નહિ પણ ઉમાથી આ પ્રજીવક નાશ પામે છે. પ્રતિચેતાકીય પ્રજીવકન પણ આ સંકુલમાં સમાવેશ થાય છે. પ્રજીવક બી પ્રતિવર્મ (antipallagric) છે અને તે ઉષ્માને પ્રતિકાર કરી શકે છે તથા વૃદ્ધિમાં સહાયભૂત થઈ શકે છે.
પ્રજીવક -બી ધાન્ય યીસ્ટ, ઈડાની જરદી, તાજા શાકભાજી, ફળ, કઠોળ, કાષ્ઠફળ (nut), સિંગો, દાળ અને દૂધમાંથી મળી રહે છે. પ્રજીવક-બી’ દૂધ, યીસ્ટ, ધાન્ય, પ્રાણની પેશી, શાકભાજી અને ફળમાંથી મળી રહે છે. v. “B. deficiency. પ્રજીવક-બી' ની ઊણપથી થતી દેહધમય અવસ્થા, આ પ્રજીવક પૂરતા પ્રમાણમાં ખેરાક મારફતે ન મળે છે તેથી બેરી બેરી નામને રોગ થાય છે. સંરચનાત્મક અને ચચાપચયિક વ્યવસ્થા, તેમાં પણ ખાસ કરીને ચેતાતંત્ર અને હદયનાં કાર્યોમાં ખલેલ પહોંચે છે. V. B. 12 પ્રજીવક-બી' દુષ્ટ પાંડુરંગને પ્રતિકાર કરવા માટે અતિ અગત્યનું છે. આ કારક પ્રજીવકબી' સંકુલને એક મહત્ત્વનું ઘટક છે. V. 'B'. deficiency. 1990s-refl' ની ઊણપ, આ પ્રજીવકની ઊણપના પરિણામે વક ચર્મ (pallagra) નામને રાગ, વૃદ્ધિ અવરોધ, જઠર અને આંત૨ડાંની અશક્તિ, ચામડી પર ક્ષત અને મધ્યસ્થ ચેતાતંત્રમાં અપક્ષય જેવી દેહઘમય અવસ્થા પેલા થાય છે. v. “C'. પ્રજીવક-સી'; એસ્કાર્બિક એસિડ; આ પ્રજીવક જલદ્રાવ્ય છે, તે આવશ્ક રીત વનસ્પતિ સૃષ્ટિની પેદાશ છે, અને અપકવ બી, અંકુરિત થતાં બી, ફળ, શાકભાજી, ખારાપાન. આંબળાં, લીંબ
ટમપુરા ફળ, લીલા શાકભાજી, ફળ, શાકભાજીના તાજા રસ ઇ. દ્વારા મળી રહે છે પણ ઉકળતા પાણીમાં તે નાશ પામે છે. v. “C'. deficiency. પ્રજીવક “સી” ની ઊણપ; એ મહત્ત્વના પ્રજીવકની ખોરાકમાં ઊણપ રહે તે કૃષિ ઉપયોગી પ્રાણીઓમાં વંધ્યતા અને મંદ ફલન ક્ષમતા ઊભી થાય છે. આ પ્રજીવકની ખેરાકમાં જરૂર પડતી ન હેચ તેની ખામી ગંભીર પ્રકાર ધારણ કરતી નથી. v. D'. પ્રજીવક-ડી' તેલ કાવ્ય છે. આ પ્રજીવક માછલીનાં તેલ, હડાની જરદી, માખણ, દૂધ ઇ.માંથી મળી રહે છે, ઉપરાંત તે સૂર્ય પ્રકાશ દ્વારા મળતાં પાર જાંબલી કિરણોથી પ્રાણીના શરીરમાં બને

Page #692

vitellin
686
vitta
છે તે સ્વાસ્થને સહાયભૂત બને છે અને માટે ઉપયોગી ક્ષ૫; જેનાં ડાળખાંનાં અને કેલ્શિયમ અને ફૉસ્ફરસના ચચા- ટેપલા–ટપલીઓ બનાવવામાં આવે છે. પચચમાં ઉપયોગી થાય છે. ઉમાના કારણે V. Deduncularis Wall. એક વૃક્ષ, તેને નાશ ઝડપી બનતો નથી. તે ઍકિસ- જેનાં પાનમાંથી ઔષધ બનાવવામાં ડેશન અથવા ઉપચયને પ્રતિકાર કરે છે. આવે છે.
. D'. deficiency. પ્રજીવક-ડી' viticide. દ્રાક્ષને નાશ કરતાં જંતુ. ની ઊણપ, પ્રાણીઓના ખોરાક દ્વારા આ viticolous. દ્રાક્ષ પર છવનાર, પ્રજીવક તેમને ન મળે તે તેમનાં વિવિધ iticulture. દ્રાક્ષ ઉગાડવાનું વિજ્ઞાન અંગે, સાંધા, ઘૂંટણ છે. જકડાઈ જાય અને કલા; દ્રાક્ષ સંવર્ધન. છે, સાંધામાં સજા આવે છે, વાળ તેની
Vitis auriculata Wall. inau, કુમાશ ગુમાવી બરછટ બને છે અને નાનાં
જંગલી કરણી નામની વનસ્પતિ. V. પ્રાણીઓને સૂકતાનને રેગ થાય છે;
carnosa Wall. ખાટ ખટું નામની જેમ પગનાં હાડકાં વળે છે. v. D'.
વનસ્પતિ. V. labusca L. કાળી વેલ enriched milk. પ્રજીવક કડી થી
નામની કર્ણાટકમાં થતી કાઠીચા સમૃદ્ધ બનેલું દૂધ, દુધાળાં પ્રાણીને પૂરક
વેલ, જેનાં ફળ ખાય છે, જેને દારૂ રાક તરીકે પ્રકિરિણિત યીસ્ટ (પ્રજીવક
બનાવવામાં આવે છે. V. latifolia ડી'માં જે વિપુલ પ્રમાણમાં હોય છે.)
Roxb. પાણીવેલ; જંગલી દ્રાક્ષ નામને આપવાથી દૂધ પ્રજીવક બડીથી સમૃદ્ધ બને
કાષ્ઠીય આરે હી સુષ, મુંબઈથી નીલગિરિ છે, “E” પ્રજીવક “ઈ. આ પ્રજીવક ઉર્વરતા
સુધી અને આંદામાનમાં તે થાય છે. પ્રેરક અને વંધ્યતા અવરોધક છે, જે ઘઉંના
V. quandrangularis Linn. 613અંકુર, તેલ, લીલાં પાન, લેટયુસમાંથી
સાંકળ નામની વનસ્પતિને પ્રકાર છે. મળી રહે છે અને તેના પર પ્રકાશ, વાત
respanda. I & A. ગાંડે વેલે નામની વિનિમય કે ઉમાની કોઈ માઠી અસર
વનસ્પતિ. V. trifolia Roxb. ખાટ થતી નથી. v. “E'. deficiency. પછ
ખટુંબ નામની વનસ્પતિ V. vinifera L. વક-ઈની ઊણપ પુરુષમાં નપુંસકતા
દ્રાક્ષ, અંગુર, પંજાબ, ઉત્તર પ્રદેશ, મહાપ્રેરે છે, કેટલાક કિસ્સામાં ગર્ભસ્ત્રાવ કરાવે
રાષ્ટ્ર, આલ્બ પ્રદેશ અને તામિલનાડુમાં છે તથા પ્રજનનની ક્રિયામાં ખલેલ પહો.
થત કાઠીય વેલે, જેની દ્રાક્ષમાંથી બ્રાંડી ચાડે છે. v. G'. જુઓ vitamin B.
નામને દારૂ બનાવવામાં આવે છે. complex. v. H'. I Vitamin B. Complex. v. “K. પ્રજીવક-કે; લેહીનું
vitreous, કાચાભ, કાચ સદશ, કાચિત, ગઠન કરવા માટેનું એક કારક, તે પ્રો
કઠણાઈ, બરડતા, પારદર્શકતા ઇ.ની દષ્ટિએ બિનના નિર્માણ માટે આવશ્યક છે.
કાચના જેવું. . humour, કાચિત vitellin. ઈડાની જરદીનાં મુખ્ય પ્રોટીન દેહદ્રવ્ય, કાચ સદશ દેહ રસ. ઘટક. v. membrane. ઈડાની જરદાને vitriol. યુરિક ઍસિડ અથવા તેનાં આવરતી ત્વચા-કલા. vitellus. ઈડાની કેટલાંક સંયેજને શૂવિટ્રિલ જલાજરદી, અંડાશયના છ વરસને ઘટક. વિત કપરસલફેટ છે. vitriolation, Vitex agnus-castus . રેણુક્રબીજ સલફયુરિક ઍસિડ વિષાકતીકરણ, સલ્ફનામધારી વનસ્પતિ. V. altissima યુરિક એસિડને દાહ; વિટ્રિયલનું ઝેર, દાહ. h, f, નેઋત્ય ભારતમાં થતું એક ઝાડ, vitriolize. ગંધકનું લવણ બનાવવું, જેનું કાષ્ઠ ઈમારતી કામમાં ઉપયોગી બને સલફેટમાં પરિવર્તિત કરવું. છે. V. negundo . નગડ, નગેડ, vitta. કેટલીક વનસ્પતિની તેલ-નલિકા, નિર્ગુડી નામને વન નવસાધ્ય કરવા રંગના પટા.

Page #693

vitular
687
vulva
itular. વસ્ય, વાછરડાનું, વાછરડા જેવું. vivacious. સજીવ, પ્રફુલ્લ, એજસ્વી. (૨) શિયાળે વટાવી જનાર, દીર્ધાયુ, vivarium, પશુ શાળા, મસ્યાલય જેવી કાચની પેટી, જેમાં પ્રાણીઓ કે વનસ્પતિને સખી ઉછેરવામાં આવે છે. vivary, spal vivarium.
Maite. જમીનમાં ખાસ કરીને કલ ણમાંથી હાઈ સફેરસ નામનું ખનિજ અને તેનાં સંખ્યાબંધ ઉપચાયક-કિસડેરાન સ્વરૂપે. viviparous, જરાયુજ; અપત્ય પ્રસવી, જીવંત બચ્ચાને જન્મ આપનાર. (૨) માતૃ વનસ્પતિની સાથે સંલગ્ન હેવા છતાં અંરિત થનાર. v. reproduc- tion. જંતુઓમાં થતું એક પ્રકારનું પ્રજનન, જેમાં જંતુઓના જ શરીરમાં ગર્ભને વિકાસ થાય અને પુખ્ત પ્રાણ જેવું જ બન્યું જન્મે. આ પ્રકારની ઘટના કેટલાંક પ્રકારની માખીઓમાં જોવા મળે છે. vivipary. છવંત બચ્ચાને જન્મ બાપ, અપત્યપ્રસવ, જરાયુજતા, સજીવ સંતાન જનન. (૨) નવા છોડ રૂપે વિકસાવાની ક્ષમતા ધરાવનાર વાનસ્પતિક બહિરુદભેદ પુષ્પીય સંરચનાનું સ્થાન લેવું. vivisect, ઝવતા પ્રાણુને ચીરવું, જીવિત અંગને છેદ કરો. vivisection, જીવિત અંગનું છેદન, જીવતા પ્રાણી ચીરવા, ફાડવા કે તેવા પ્રકારની ક્રિયા ક૨વી. Voandzeia subterranea (L.) Th. ou. મૂળ દ. આફ્રિકાની શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં બી ખાદ્ય છે. vocation. વ્યવસાય, રોજગારી, વ્યાપાર,
. vocational agriculture. વ્યવસાયી કૃષિ, એક વ્યવસાય તરીકે કૃષિનું કામકાજ. void. મળ અને/અથવા મૂત્રનું ઉત્સર્જન કરવું, માલોત્સર્જન કરવું. v. space.
દાણાના સમૂહમાં ગ૨ વચ્ચેનાં અવકાશ,
જે કુલ જથ્થાના ટકાની દષ્ટિએ ગણાય છે. volant. ઊડતું, ઊડવાની ક્ષમતા ધરાવના૨, volatile. ઉડ્ડયનશીલ, જલદી ઊડી જાય તેવું. v. oil બાપીશીલ તેલ. volatilization. બાષ્પીકરણ, ઘન કે પ્રવાહી દ્રવ્યનું બાષ્પીભવન. volcanic rocks, જવાલામુખીજન્ય ખડક-રોલ: જવાલામુખીમાંથી નીકળતા લાવાના કરવાના પરિણામે રચાતા બે વર્ગના આગ્નેય શૈલ પૈકીને એક, જે સંરચનામાં કાચ સદશ છે અને કાચિત શેમાં સૂમ
ફટિક પ્રસારિત લેવામાં આવે છે. ઇ. soil જવાલામુખી શૈલથી બનેલી ભૂમિ. wole. એક પ્રકારને ગુંદર. voltage. વોલ્ટતા, વેલટેજ, વેલ્ટમાં દર્શાવવામાં આવતું વિદ્યુત પ્રેરક બળ. voltine. રેશમના કીડાની વાર્ષિક બચ્ચા જણવાની વારંવારતા. volume. ઘનફળ, આયતન, આયામ, ધન સંતવ્ય. volunteer. સ્વતઃ બી પીને ઊગતા છોડ અંગેનું. (૨) સર્ષિલ કવચમાં ચક્ર, પરિવહન વ્યાવત, volution. પરિવલય,
વ્યાવર્તન, સર્ષિલ ટે. vomer. સીરિકા. vomit. ઊલટી, વમન માં કે નાક વાટે ઉત્સર્જિત થતું જઠરમાંનું દ્રવ્ય. (૨) આવા દ્રવ્યનું વમન ક૨વું. vomitory. વમનકા૨ક. voracious, ખાઉધ. vulnerable. ઘા કરી શકાય તેવું, ઈજા પામી શકનાર; ભેદથ; ભેદી શકાય તેવું vulnerary. ઘા, વ્રત, ક્ષતને રુઝાવનાર ઔષધિ. vulva. ભગ, માદા પ્રાણુના જનનાંગનું બાહ્ય દ્વાર; નિદ્રાર; જંતુ અથવા અપૃછઠવંશી પ્રાણીનું અંડાશયનું બાહ્ય દ્રાર.

Page #694

wabble. wobble.ધ્રુજવું, કંપવું. (૨) વારંવાર નિર્ણય બદલ. waddle. બતક અથવા હસની જેમ, ટૂંકા, જાડા પગવાળા પક્ષીની માફક, ડાલતા હાલતા ચાલવું. wag. હલાવવું. (૨) દોલાયમાન કરવું–થવું. Wagatea spicutca Dalz. 415 નામની વનસ્પતિ. wage. વેતન; દિવસ, અઠવાડિયું કે મહિના દીઠ આપવામાં આવતી રકમ. w, earner. કામદાર, વેતન મેળવનાર. w. scale. aca bl24. w.system. વેતન પ્રથા. Wahlenbergia marginata (Thuns.) A.DC. [Syn. W. gracilis (Rorst). DC.]કરડી નામની વનસ્પતિ. waif. નધણિયાતું પશુ, ગુમ થયેલું ઘેટું. waingan. ચેખા, ઉનાળામાં મહારાષ્ટ્રમાં થતી ડાંગર. walking. પરિભ્રમણ. (૨) ઓજાર, ઉપ- કરણ કે હથિયારને ઉપયોગ કરતી વખતે તેની પછવાડે પછવાડે અથવા સાથે સાથે 208. W.-type tractors. 3 કરવા, રોપણ કરવા, પરિવહન કરવા, ઘાસપાત કે નીંદણને દૂર કરવા, અને સ્થિર ખેડકામ કરવા વાપરવામાં આવતા શક્તિથી ચાલતા ત્રણ પ્રકારનાં હળ, પરિ. ભ્રામી, કેન્દ્ર અને ક્રૂ પ્રકારે, જેને 2 થી 3 અશ્વશક્તિ હવાશીતક સિલિન્ડર, ચાર સાયકલ ગેસેલીન અથવા કેરોસીન એજિને હેય છે. wall. ભીંત, દીવાલ. w cell કોષ દીવાલ, w, creaper દીવાલ પર ચડનાર, ભિતિવિપ. w• plant. દીવાલ છોડ–વનસ્પતિ.
Wallage attu. મીઠા પાણીમાં થતી શાર્ક માછલી. Wallophaga. કરડતી જુની શ્રેણુના જંત. wallow. આળોટવું, કાદવ, તી કે પાણીમાં ગબડવું. walnut. Yle; Juglans regia L. નામનું મૂળ ઈરાનનું પણ અહીં કાશમીર, હિમાચલ પ્રદેશ, ખાસી ટેકરીઓ અને પંજાબના ડુંગરાળ પ્રદેશમાં થતું મોટું વૃક્ષ, જેનાં બી ખાદ્ય છે અને છાલ રંગ કામ અને દંત મંજન તરીકે ઉપયેગી બને છે, કાષ્ઠ સંગીતનાં વાદ્યો અને પેટી-કબાટ ઈ. બનાવવાના કામમાં આવે છે. અખરોટનું વક્ષ હરિયાની સપાટીથી 4 થી 5 હજાર ફુટની ઉંચાઈવાળી જમીનમાં થાય છે. કલિકારેપણુ કે કલમ કરીને આ વૃક્ષને ઉગાડવામાં આવે છે. વૃક્ષ દીઠ 300-400 અખરોટ ઉતર છે. walsuri. વાલસુરી. wampee. અગ્નિજળ, (Clausena ૮૧૮anala Burn f. (Syn. Cookia punctata Retz.). 41 Hj Salgoti ખાઈ શકાય તેવાં ફળવાળું ઓરિસા અને બિહારમાં થતું ઝાડ. warble-fly પ્રાણીના શારીરને લાગતું એક પ્રકારનું જંતુ, જેના કારણે પ્રાણુને શરીરની ચામડીને હાનિ પહોંચે છે. warehouse. વખાર; અનાજ, ફળ જેવી કૃષિ પેલાશને સંઘરવાનું સુરક્ષિત સ્થાન, warfarin. ઉદર વર્ગનાં ઉપદ્રવ પ્રાણીએને મારવા માટે 3 આલ્ફા-ફીનાઈલ બીટા-એસેટિલ ઈથીલ 4 હાઈડ્રોકસી કયુમેરિન નામનું સક્રિય દ્રવ્ય, ઉર પર
688

Page #695

wurm-blooded
689
water
તેને ધીમે પ્રભાવ પડે છે.
વાળાં સતરાને એક પ્રકાર, જેની વાવણી warm-blooded. ઉષ્ણકતી-ગરમ ભારતમાં સફળ બનવા પામી નથી. લેહીવાળાં (પ્રાણી); પર્યાવરણના ઉષ્ણતા- W.Papaya. ૫પૈયું, મોટા ભાગે ૧. માન કરતાં ઊંચું સ્થાયી ઉષણતામાન ધરા- ભારતમાં થતું લોકપ્રિય પપૈયું, જેનું ફળ વનાર (પ્રાણી). w. b.animal, ગરમ મધ્યમ પ્રકારનું, ગોળ અથવા લંબગોળ લોહી ધરાવતું પ્રાણી; પર્યાવરણના ઉષ્ણ- હોય છે અને જે મીઠે સ્વાદ ધરાવે છે. તામાન કરતાં વધારે 36–43 સે. ઉષ્ણ
washy. ખૂબ જ પાણીવાળું, પાતળું અને તામાન ધરાવતું પ્રાણી. જ. deciduous forests, ઉષ્ણ કટિબંધનાં પાનખર જંગલ. w soil, સેષ્ણ જમીન.
wasp. ઝેરી દશવાળો ભમરે. w. temperature rain fores
wastage. બગાડ. waste. કુદરતી ts. સમશીતોષ્ણ કટિબંધનાં વર્ષો જંગલો.
અથવા અન્ય કારણોસર થયેલી વેરાન w. test. અંકુરણ સેટી, જેમાં ઝડપી
અણખેડ (જમીન) (૨) બિનઉપયોગી અંકુર ફૂટી શકે તેવા ઉષ્ણતામાન ધરા
અવશિષ્ટ (વસ્તુઓ), કચરો, નકામાં(દ્રવ્ય), વતા માધ્યમમાં બીને મૂકવામાં આવે છે.
ઠીકરાં છે. (૩) કોઈ પણ પેદાશને બિનw, up- સતિષકારક ઉષણતા મેળવી
ઉપયોગી (ભાગ). w. bank. પાણીના ટેકટરને કામમાં લઈ શકાય તે માટે ટૂંકા
નિકાલ માટે ખેદેલી નાળી-નીકની સમાંસમય સુધી તેને ગરમ થવા દેવું.
તર કિનારી-બાર. w. disposal. wap, તાણે.
નકામી વસ્તુઓને નિકાલ. w... gate. warren, સસલાને રાખવા તથા તેને
જલારાય કે બંધને વધારાના પાણીને ઉછેરવા માટે વાડે, સ્થાન કે જગ્યા.
નિકાલ કરવા માટે દરવાજે, w.land wart, મસે કઈ પ્રાણીના શરીર પર
ખરાબો, ખેડવા માટે ઉપયોગમાં લઈ ને સ્થાનિક રીતે થતા નાને અબુંદ; આવા
શકાય અથવા જેના પર પ્રક્રિયા કરવાથી પ્રકારને અબુદ સામાન્ય રીતે વાછરડાને,
ઉપયોગી દ્રવ્ય અથવા સેવા મળી શકે માદા પ્રાણીને આંચળ પર, ગળા અને
તેમ ન હોય તેવા પ્રકારની જમીન. (૨) ખભા પર થાય છે પરંતુ તે વેદનાકારી
પડતર જમીન. we weir બિનબનતું નથી. (૨) વનસ્પતિ પર સ્થાનિક
ઉપયોગી પાણીને નિકાલ કરવા માટે રીતે પ્રાણીને થતા અર્બદ જે કેલના
આડબંધ, wasty wool. ટંકા, એકત્રીકરણથી આવા પ્રકારને રોગ
નબળાં અને ગૂંચવાયેલા તંતુવાળું ઊન. થાય છે.
water. HO; હાઈટ્રોજન ઓકસાઈડ washer, વેશર, વાઈસર. (૨) ચામડા પાણી, જળ. (૨) ખૂબ જ ઉપયોગી કુદઅથવા રબરની ચકતી. washing, રતી સાધન અને પાકને મર્યાદિત બનાક્ષાલન, પ્રક્ષાલન, દેવું. w. soda. વતું મેટામાં મોટું કારક. (૩) સિંચાઈ જોવા માટે સેડા, સેડિયમ કાર્બોનેટ, આપવી, પાણી પાવું, પિયત કરવી. . જેને ગરમ પાણીમાં પિગળી ઉપયોગમાં absorption. જળ અવશોષણ, w, લેવામાં આવતા તેલના ડાઘ, મેલ application efficiency. પાકના ઇ.ને દૂર કરી શકાય છે. વાસણે મૂળતંત્રવાળી જમીનમાં ભેજ વધારવા જરૂરી અને ઘરની ફરસને જોવામાં ઉપયોગી છે બનતા પાણીનું પ્રમાણ, w. a. rate, પરંતુ જંતુને મારવાની તે ક્ષમતા ધરા- સિંચાઈ આપતી વખતે કલાક દીઠ ઈચ. વતો નથી.
પ્રમાણે આપવામાં આવતા પાણીને દ૨. Washington. alreaza. W.Navel. w. bath, ora 80745. w. blister. કેલિફોર્નિયા સંતરાના જેવાં સુવાસિત રસ- ચામડી પર ઊઠતે પાણીવાળો ફેલ્લે. કૃ. કા.-૪૪

Page #696

water
690
water
w, boatman. એક પ્રકારનું જળ. વાસી જતુ. w borne. જળ-વાહિત.
w, bound, જળ-આધિ. જ. buffaloe. 21-4131. w. can. પાણી ભરેલો ડગે. જ. chestnut, asusi; Trapa bispinosa Roxb. નામની જલીય વનસ્પતિ; કાચા શાંગડાં નરમ, અને મીઠાં હોય છે; તે કાચા, ઉકાળીને કે સેકીને ખાઈ શકાય છે. વાનસ્પતિક પ્રજનનથી તે ઉગે છે, ઝડપથી વધે છે અને પાણીની સમસ્ત સપાટી પર છવાઈ જાય છે. સુકાયેલાં શીગડામાંથી કાંઇ મળે છે, તેને લોટ હિંદુઓના પર્વના દિવસે ઉપવાસમાં ખાવામાં લેવામાં આવે છે. (૨) કારમીરમાં થતાં એક પ્રકારનાં શીગડાં ખાઈ શકાય છે. જન્મ coconut. ગળ$0; Nipa fruticans Thunb. 1170 સુંદરવન અને આંદામાનમાં થતી ભૂસ્તરી નાળિયેરી જેવું વૃક્ષ, જેના પાન છા૫રાં કાવવા, હટ અને ટોપલા–ટાપલીઓ, સાડીઓ અને સિગરેટનાં આવરણ બનાવવા માટે ઉપયોગી છે. તેની પુષ્પ મંજરીમાંથી શરા દ્રવ્ય મળે છે. જન્મ conservation જળ-સંરક્ષણ. (૨) ઉપયાગમાં લાવી શકાય તે રીતે પાણીની કરવામાં આવતી બચત, તેનું સંરક્ષણ અને પુનઃપ્રાપ્તિ. . content. જમીનર્મા રહેલું-ભૂગર્ભ પાણી, ઉપલબ્ધ અથવા મળી શકતા પાણીને જશે, પ્રમાણ. (૨) કાઈ પણ દ્રવ્યના શુષ્ક વજનના ગુણોત્તરમાં તેમાં રહેલા પાણીને જથ્થ. we couch. કોદરી, મેટી કોદરી, જંગલી કાદરી. . course, જળ-નલિકા, પાણીની નીક, પાણીનાં ઘેરિયાં. . cress બાહ્મી સાગ, પાણી સાગ, ભાજી; Nastanium fantanum Aschers; Rorippa nasturtium-aquaticum (L.) Hay. ek, Nasturtium officinale R. Br.]. નામની સ્વચ્છ, ઠંડા, છિછરા પાણીમાં થતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં લીલાં પાનની ભાજી બનાવીને ખાવામાં આવે છે. w, culture. જળ સંવર્ધન. (૨)
માટીના માધ્યમ વિના પાણીમાં વનસ્પતિ કે છોડ ઉગાડવો. (૩) વિશાળ અર્થમાં બાલુ (રેતી) સંવર્ધન પણ થાય છે. જુઓ Hydroponics. w. cushion. With અથવા પાણીના બાંધકામમાંથી છલકાઈ જતા પાણીના સીધા મારાનું જોર નરમ કરવા જાળવવામાં આવતે જળ સંચય. w. dispersible powder.2454 દ્રવ્યવાળું જંતુદન સંજન, જેને એક ઘટક પાણીમાં નિલંબિત હોય છે અને જેને છંટકાવ કરવામાં આવતો હોય છે. આ સજનમાં સક્રિય ઘટકનું મેટું પ્રમાણ હોય છે. w. dropwort. Oenanthe javanica (Bl.) DC. (Syn. 0. stolonifera DC.). કારમીર પંજાબ અને આસામમાં થતી દીર્ધાયુ શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં કુમળા અંકુર મસાલા તરીકે કામમાં આવે છે. જ. economy. oren 049221. w. equilibrium. oyun Hugai. w. equivalent. ovu gruis. w. eroson, પાણીના કારણે જમીનને લાગત ઘસારા. wwfountain. પાણીને કુવારે. (૨) મરઘા-બતકાં કે તેવાં નાનાં પક્ષી અથવા પ્રાણીને પાણી પીવા માટે કરવામાં આવતી વ્યવસ્થા, જેનાં ૨કાબી જેવા પાત્રમાં એક સરખી સપાટી જળવાઈ રહે તે પ્રમાણે તેમાં સતત ચાલુ રહેતી પાણીની આવક. . furrow. જળ ચાસ; ઊંચા કયારાની વચમાં સિંચાઈ માટે અથવા જળ નિકાલ માટે કરવામાં આવતી નીક કે નાળી. જ. gate. જળ ધા૨, વધારાના કે નકામા, છલકાતા પાણીને નિકાલ કરવા માટે દરવાજે. we gauge. પાણીનું સ્તર, પાણીની સપાટી માપવાનું સાધન; કાઈ પણ જળાશયમાં રહેતા પાણીની સપાટી માપવા માટે ઊભું કરવામાં આવતું અંશ દર્શાવતું અંશાંકિત સાધન.(૨) સંવૃત જળતંત્રમાં પાણીનું દબાણ માપવાનું સાધન. (૩) ખુલ્લી નાળીમાં પાણીનું સ્તર માપવાનું કોઈ પણ સાઘન. w grass. સામે તૃણ. w... gully. જળ

Page #697

water
691
water
નાલિકા. ઇ. hardness. પાણીની દેખાય અને નળી પરના માપણી આકાથી કઠીનતા. . head. નદી કે ઝરણાનું પાણીનું ઊંડાણ જાણી શકાય છે. let
en w. holding capacity. tuce. oveyen, Pistia corniculata. જળ ધારણ ક્ષમતા. . hyacinth. નામની છિછરા પાણીમાં થતી તરતી જલકુંભી, Echhornia crassipes Sol. પ્રકાંડ વિનાની વનસ્પતિ, જે મોટા ms. નામની દીર્ધાયું, તરતી મૂળધારી, ભાગે વાનસ્પતિક રીતે પ્રજનન પામી મોટાભાગે તળાવ, ખાબોચિયા, નહેર અને ખૂબ જ ઝડપથી વધે છે. આ વનસ્પતિ ધીમી વહેતી નદીઓમાં, ભારતભરમાં ડાંગરની કથારીએ, તળાવે અને ધીમે જેવામાં આવતી જળીય વનસ્પતિ, જે વહેતી નદીઓમાં ઊગતી જોવામાં આવે છે. ૫. બંગાળ અને અન્ય વિસ્તારોમાં ડાંગરના w-logged. વનસ્પતિની વૃદ્ધિને હાનિ પાકને ભારે ભયજનક બને છે, જે નહેર પહોંચે તેટલી સપાટી પર રહેતાં પાણીના અને અન્ય પ્રકારના વહેતાં જળ સાધનામાં જથ્થાવાળી (જમીન). (૨) અતિશય અવરોધ કરી, સિંચાઈ અને જળ સિંચાઈ આપવાથી, અતિશય પાણી આવી અપવાહમાં રુકાવટ ઊભી કરે છે. જવાથી, કે પાણીના અપવાની વ્યવસ્થાના પાંદડાંના વિવારે કે અન્ય ખાડામાં આથી અભાવના કારણે આ પ્રમાણે બનવા પામે પાણી એક થવાથી મચ્છરોને ઉપદ્રવ છે. w.l-soil, જળરુદ્ધ જમીન; પાણીને પેદા થાય છે. આ વનસ્પતિ બી અને અતિશય ભરાવો થઈ જવા પામ્યો હોય વાનસ્પતિક રીતે ઝડપથી પ્રજનન પામી તેવી જમીન. w. logging. જળવિસ્તાર પામે છે, તેને ઢોરના ચારા અને ૨હતા; કામ ચલાઉ અથથા કાયમી રીતે ખાતર તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે પાણીની અતિ સંતૃપ્તતાના કારણે થતી છે. w. injury. જમીન પર અથવા જમીનની અવસ્થા. જ. melon. તાજમીનની અંદરના જરૂર કરતાં વધારે 24 24; Citrullus vulgaris Schrad પ્રમાણમાં રહેતાં પાણીના કારણે વનસ્પતિને ૪. Eck, and zeyh, નામનું, પહોંચતી હાનિ, w intake. જળ મૂળ આફ્રિકાનું પણ અહીં ભારતમાં અંતગ્રહણ. (૨) જમીનમાં થતા પાણીના થતું મહત્વનું, ૨સાળ અને મિષ્ટ ગરવા અવશેષણને દર. અન્ય બાબતો સરખી ફળ, જેને ઊચું ઉષ્ણતામાન અને લાંબી હોય તો પાણીને પચાવવાની–પાણીનું અવ- મેસમ અનુકૂળ છે. . nt. શોષણ કરવાની જમીનની ક્ષમતા તેના ચેસ્ટનટ, ચળકતું બદામી ફળ. w. pan. પોતાના પર આધાર રાખે છે. માટી વાળી મરઘા-બતકને પાણી પાવા માટેનું છિછરું જમીન ધીમે ધીમે પાણીને શેષ છે; જ્યારે પાત્ર. w• plant. જળજ-જળીય વનરેતાળ જમીનમાં પાણી પીવાને દર સ્પતિ. . pollination. જળ પરાઊંચે રહે છે. (૩) તળાવ અથવા જળા. ગનયન. w• proof. જયસહ. w.quaશયમાં જયાંથી પાણી પ્રવેશતું હોય તે lity. સિંચાઈ માટે ઉપયોગમાં લેવામાં સ્થાન, (૪) પાણીને અંત:ક્ષેપ. w. iac- આવતા પાણીના ગુણધર્મો, જેને આધાર ket. જળધાની. W. lemon. Pas- પાણીમાં રહેલાં પંક, કાર્બનિક કચર, siflora laurifolia L, નામને મૂળ ક્ષારીય તત્વ છે. પર છે. પાણીમાંનાં આ અમેરિકાને ખાદ્ય ફળને આરોહી વેલે. તના પ્રકાર અને ગુણ જમીન અને w, level. જળ સ્તર, પાણીની સપાટી. તેથી થતા પાક પર અસર કરે છે. નદી (૨) ઝરણાં કે જળાશયના પાણીની સપાટી, અને તળાવનાં પાણીમાં દ્રાવણ અને જે પરથી પાણીનું ઊંડાણ માપી શકાય નિલેબનનાં સ્વરૂપમાં આવાં કર્યું હોય છે. (૩) કાયમી અશાંકિત નળી, જેમાંનું છે. શ્રાવણ રૂપે જે દ્રવ્ય હોય છે તેમાં પાણી જળાશયના પાણીની સપાટી જેટલું મોટા ભાગે સલફેટ, કલોરાઈડ, કાર્બોનેટ,

Page #698

water
692
water બાયકાર્બોનેટ અને કેટલીક વાર કેલ્શિયમ બૂત ફણગા, જેને વેળાસર દૂર કરવામાં નાઈટ્રનાં લવ અને પશિયમ હેય આવે નહિ તે, તે ફેલાઈ જાય છે અને છે. કેટલાંક પાણીમાં ગંધક અને લોહ પ્રકાશનાં માર્ગમાં અવરોધ ઊભું કરે છે. પણ હોય છે. ઉપરાંત તેમાં બોરન, ફલે. આવા પ્રકારની ઘટના બધા જ પ્રકારનાં રાઈડ, સેલેનિયમ જેવાં વિરલ તર પણ ખટ-મધુરાં ફળના ઝાડના સંબંધમાં અલ્પ પ્રમાણમાં હોય છે. પાણીમાં લવણ બનવા પામે છે, જે માટે આવશ્યક કાળજી હોય તે રીતે જ નહિ પણ તેમાં રહેલા લેવી જરૂરી બને છે. we slaked - તેના જથ્થા અનુસાર પણ પાણીના પ્રકાર me O, (OH)2; કેલ્શિયમ હાઈડ્રોકભિન્ન ભિન્ન હોય છે. કાંપવાળું પાણી સાઈડ, જે જમીનનું pH મૂલ્ય જાળવવામાં ફળદ્રુપતાની દ્રષ્ટિએ વધારે સારું હોય છે. જરૂરી બને છે. w-soaked. વનસ્પતિ
w, rate. ખેતી માટે આપવામાં આવતા પરના વ્રણ, જેમાં પાણી ભરાયેલું જોવામાં પાને-સિચાઈ ર. w. requirem• આવે છે. જ. soluble. જળકાવ્ય, ent. જળ–આવશ્યકતા; જમીનની જાત પાણીમાં ઓગળવા-પીગળવાને ગુણ ધરાઅનુસાર, ચોકસ સમયમાં પાકને ઉગાડવા વતું. w, solution. જળદ્રાવણ. w. માટે જરૂરી બનતી પાણીની માત્રા, જેમાં softening, જળ મૃદુકરણ.w, sprસપાટી પરથી થતાં બાષ્પીભવન અને outs. "એ toatershoots. we પાણીના અનિવાર્ય બગાડ જેવી બાબતોને stoma. જળરંધ. w. storing સમાવેશ થાય છે. (૨) વનસ્પતિદ્વારા tissue, જળ સંગ્રાહક પેશી. . streબાષ્પોત્સર્જન થતાં પાણીના પ્રવાહ અને ss, વનસ્પતિની તાજગીને હાસ. we તેનાથી પેદા થતા શુષ્ક દ્રવ્ય વચ્ચે sucker, માતૃ વનસ્પતિની બાજુમાં ગણેત્તર. w reservoir, જળાગાર, ઊગતો બાળ છોડ. જે માતૃ-વનસ્પતિ જળસંગ્રહ, જળકુંડ, w, resistance માટેનું પાણી શોષી લે છે, ચૂસી લે છે. oyuncall. w. resources. 2133 w. suffocation. Dia mer વિસ્તારમાં ઉપલબ્ધ બનતું સપાટી પરનું પાવાથી વનસ્પતિનું મરણ થઈ જાય તેવી સઘળું તથા ભૂગર્ભ જળ, W. retaini. ઘટના. (૨) અંત્યત પાણી ભરાવે થતાં ng capacity. જળધારણ ક્ષમતા. વનસ્પતિને જીવંત રહેવામાં પડતી બાધા, w, retention, જમીનની પાને તેના શ્વસન તંત્રમાં ઊભે થતો અવરોધ. શેષવાની-પચાવવાની ક્ષમતા, w, rig- w... suspension spray, છંટકાવ hts, જળાધિકાર, પાણીને ઉપયોગ કરવા માટે પાણીમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવતા અંગેને અધિકાર. . root જળીયમૂળ. જંતુન દ્રવ્યું, જેમાં જળ-દ્રાવ્ય અને જ. run-of, જમીન પરથી વ૨સાદના જળ-વિસરિત કાને સમાવેશ થાય છે. પાણીનું વહી જવું. v. shed. નદી આ દ્રવ્યોમાં 50 ટકા જંતુધન અને એટલા અથવા તળાવને પાણું પૂરું પાડનાર વિસ્તાર- જ પ્રમાણમાં અક્રિય દ્રવ્યો હોય છે. માંથી પાણીનું પૂરેપૂરું વહી જવું. (૨) સ્ત્રાવ દ્રાવ્ય ભૂકાને ગમે તે કેન્દ્રમાં ઓગાવિસ્તાર. (૩) જળ પરિવહન બેઝિન. (૪) ળવામાં આવે છે, જ્યારે જળ-વિસ્તરિત over ramlys. w. s. manage- ભૂકાને કેટલાંક પ્રમાણમાં ઓગાળવામાં ment. સ્ત્રાવ વિસ્તારની, પાણુ માટે આવે છે. w. table. અંતભૂમિ જલકરવામાં આવતી પૂરેપૂરી વ્યવસ્થા, જેમાં સ્ત૨; નીચાણની ભૂમિમાં એકઠાં થતાં ઘસાર, પૂર જેવી ઘટનાઓના નિયંત્રણને પાણીને થર, અથવા રેતી, કંકરમાં જમા પણ સમાવેશ થાય છે. we shoots. થતા પાણીને થર, જે ઝામીને ઝરણા ફળ ઝાડના મુખ્ય શાખાના ઉપરના વિસ્તા- અથવા કુવામાં જાય છે. wo-tolerant. ૨માંથી મૂળ શાખાના ભેગે ફૂટતા મજ- ઠીક પ્રમાણમાં ભેજને સંધરતી જમીન માં

Page #699

watt
. ' ; 693
weather
ઊગતી (વનસ્પતિ). ww utilization. મીણમાંથી બનાવવામાં આવતું સંયોજન, વનરપતિ દ્વારા પાણીને થતો ઉપયોગ. જેને ઉપયોગ ફળ છોડની કલમ માટે
w, way. જળમાર્ગ; પાણીના વહેણ કરવામાં આવે છે. ધીમે ધીમે એ ગાળાને માટે કુદરતી અથવા માનવ નિર્મિત માર્ગ. તેમાં ચોથા ભાગનું અળશીનું તેલ ભેળવીને w. value. 17464. w. yield. બનાવવામાં આવતું બ્રશ મીણ. w.bee. પરિવહન બેઝિનમાંના પાણીનું વિપુલ વહી મધપૂડાનું મધ, મધમાખીઓએ બનાવેલું જવું. waterer. પ્રાણીઓ અથવા વન- મીણ. w. bean. એક પ્રકાશના વાલ. સ્પતિઓને પાણી પૂરું પાડવાનું ગમે તે w cloth. મીણિયું કાપડ, કલિકાસાધન. watering. પ્રાણીઓ અને કલમ કરી હોય ત્યારે કલિકા સુકાઈ ન વનસ્પતિના ઉપગ અથવા ઉપગ માટે જાય તે માટે તેને તૈયાર કરવામાં આવતું તેમને પાણી પૂરું પાડવાની યુક્તિ, પાણી મીણ પાયેલું મલમલનું કા૫ડ.w, gland. પાવું. watery. પુષ્કળ પાણીવાળું, મીણ અવતી મધમાખની ગ્રંથિ. w. goઅતિશય પાણી ધરાવતું. (૨) અતિ દ્રવ, urd, એક પ્રકારના આરોહી વેલાનું દિલ જળ સંતૃપ્ત. (૩) આંખમાંથી પાણીનું ફળ, શાકભાજી તરીકે ખાવામાં આવે છે. વહેવું. . egs જરૂર કરતાં ઓછી w. moth. talalk. w. pacમાનતા ધરાવતા એલખ્યુમેનવાળું દડું, ket. મીણ સંપુટ, મીણધાની. waxy. પ્રવાહી ઈ. we rose-apple. લાલ મીણ જેવું, મીણ જેવી અવસ્થા ધરાવતું. જમરુલ તરીકે ઓળખાતું એક પ્રકારનું ફળ. v. coating. મીણ આવરણ. Syzygium acqeum. Burm. f, w, maize, મીણ જેવા દેખાવવાળી Alston. (Syn. Eugenia aquea 245 33120 Zea mays ceratina. Burm. f. E. javanica Lamk.). નામની મકાઈ, જેની કાંઇ સાબુ ચોખા નામનું ખાસી ટેકરીઓ તથા સિકિકામમાં જેવી ચીકણી હોય છે. મકાઈને આવે થતું ખાદ્ય ફળનું એક ઝાડw. white પ્રકાર ભારતમાં થતો નથી. જરૂર કરતાં ઓછી ચાનતા ધરાવતાં
weak. અશક્ત, નબળું, મંદ, W. acid. એક્યુમેનવાળું ઈંડુ
મંડ ઍસિડ, મંદ દ્રાવક આંક ધરાવનાર watt. વોટ, વિદ્યુતશક્તિને એકમ,
ઍસિડ, w. base. નિમ્ન આયનીકરણ અર્થાત, એક સેકંડે એક જુલ, (એક સ્થિરાંક ધરાવનાર બેઈઝ. . crotch. જુલ=107 અર્ગ=0.2390 કેલરી). એક જ બિંદુમાંથી નીકળતી શાખાઓને wattle. તોરા, કલગી, ગલચર્મ. (૨) કુદરતી રીતે વધવા દેવામાં આવે ત્યારે, કેટલાંક પક્ષીઓના માથા પર અથવા ફળ ઝાડમાં થતે સાંધે, જે ભારે પવનને ગળાની નીચેને માંસલ ભાગ. (૩) કેટલીક મારા હેચ ત્યારે લાંબા ગાળે તૂટી જાય છે. માછલીની જીભ પર લટકતો માંસલ ભાગ. we stem. અશક્ત-નબળું પ્રકાંડ. (૪) પરસ્પર ગૂંથાઈ ગયેલાં ડાળખાં, weaning, બચ્ચાને માતાનું દૂધ લેતું, wave તરંગ. . length. તરંગ કે ધાવતું અટકાવવું, ધાવવા ન દેવું. લંબાઈ. way. તરગત, લહરતાર. wealing. ધાવણ છોડાવી લીધું તેવું we cambian, લહેરદાર એધા વલય. બચ્ચું, wax. મીણ, મેદ કરતાં વધારે સખત weather હવામાન, મોસમ. (૨) એકસ પણ એછા તૈલી મેદી, અમ્લ અને ઉચ્ચ સમય માટે ઉષ્ણતા, શરદી, નિરભ્રતા, મદ્યાર્કનાં બનાવેલાં સાજને, જે જંતુ- વાદળને ઘટાપ, ભેજ, શુષ્કતા, પવન, એના નિક્ષેપ કે વનસ્પતિ દ્વારા બને છે. ઊચું કે નીચું પવનનું દબાણ, સ્થાનિક (૨) રાખની પેદાશ રેઝિન અને મધપૂડાના વાતાવરણ વિષે કરવામાં આવતું નિવેદન.

Page #700

weathering
694
weed
() વાતાવરણીય સંગે, વરસાદ, ઝાકળ. તરતાં પ્રાણીઓ અથવા ચામાચીડિયાનાં () ઑકિસજન અને અન્ય વાયુઓ ધરા- આંગળાને જોડતી વચા, (ઈ સંયોજક પેશી. વતા વાતાવરણને પ્રભાવ, w, bur- (૫) કરવતનું પાનું. (૬) પછાને સપાટ eau, હવામાન વિભાગની કચેરી, જ, ભાગ. (૭) ઘેટાનાં પેટ અને આંતરડાની chart, હવામાન આલેખ; વિશાળ વિસ્તા- આસપાસનું માંસલ દ્રવ્ય. wo of feat૨ની ઉપરોક્ત હવામાનની સ્થિતિ દર્શાવતે her. પીછાને સપાટ ભાગ. Bylaw. w. cock. aidi yada Goaul Wedelia biflora DC. Hidel દર્શાવનાર, મેટી ઈમારતની ઉપર મૂકવામાં નામની વનસ્પતિ. આવતું, મરઘાના આકારનું સાધન. w. wedge. ફાયર. (૨) ફાયર મારવી. forecast. હવામાન અગ્રસૂચન, weed. ઘાસપાત, અપણ, નીંદણ. (૨) આગાહી. હવામાન વિભાગની કચેરી પર મુખ્ય પાકની સાથે અને એકંદરે તેને હાનિ લગાવવામાં આવતી અથવા વર્તમાન પત્રમાં પહોંચાડે તેવી રીતે ઊગતી નકામી વનપ્રગટ કરવામાં આવતી હવામાન અંગેની સ્પતિ, જે મુખ્ય પાકને પ્રકાશ, જમીનમાંનાં આગાહી. w... glass, હવાનું દબાણ ખનિજ તત્ત, ભેજ, ખાતર અને પોષણ માપવાનું સાધન-બેરોમીટર. w, man. મેળવવામાં અંતરાય રૂપ બને છે અને ખેતી. હવામાનની આગાહી કરનાર મોસમ વાડી અંગેના ખર્ચમાં વધારો કરે છે, વિજ્ઞાની. w. service. હવામાન પાકની ગુણવત્તા નબળી પાડે છે અને અંગેનું નિરીક્ષણ કરનારું તંત્ર. w. વનસ્પતિના રોગના પ્રસાર માટે કારણvane, og all weather cock. weat- ભૂત બને છે. જન્મ control ઘાસયાત hering. અપક્ષય, ખવાણ. (૨) નિચંયણ. કૃષિ સંવર્ધનની રીત, નીંદણ ભૌતિક અને રાસાણિક પ્રક્રિયાથી મૂળ નારાક યુક્તિ છે. દ્વારા નીંદણની વૃદ્ધિ શૈલને થતો અપક્ષય. why heat. ઉષ્મા પકવાની અને તેને નાશ કરવાની પ્રક્રિયા. નિર્મિત અપક્ષય; સમશીતોષ્ણ અને શીત- w.-dwelling fauna. Helmi કટિબધોમાંના ખડકોમાં રહેલા ખનિજોનાં નીંદણની સાથેસાથે જોવામાં આવતા કૃમિ, સંકોચન અને વિસ્તરણની વિષમતાના ડિંભ, ગોકળગાય, જેવા રેટિકર, પટીપરિણામે થતા આંતરિક તનાવથી થતો કૃમિ જેવાં જંતુઓ, જે સર્વાહારી માછલીશૈલભંગ, મોટા ભાગે ઉચ્ચ સરેરાશ ના ખેરાકની ગરજ સારે છે. we iી. ઉષ્ણતામાન અને ભેજવાળી અવસ્થામાં ler, ઘાસપાત કે નીંદણને નાશ કરનાર. આ બનવા પામે છે. w, by water, w. seed screen. 41214161 oflox જળ નિર્મિત અપક્ષય, પાણીના ભારે ચાળનાર સાધન. w. spray. નીંદણ વહેણ, પૂર, હિમ, તુષાર ઇ.ના કારણે છંટકાવ, વનસ્પતિ છંટકાવ; નીંદણ કે ઘાસતથા એક સરખા અને સતત વહેતા પાતને નાશ અને વિકાસમાં બાધારૂપ પાણીથી થતો અપક્ષય. w com- નીવડે છે. we tree. આવશયક ન હોય plexઅપક્ષસ સંકુલ. (૨) દ્વિતીયક પ્રકા- ત્યાં ઊગતું નકામું ઝાડ, જે ઉપગેગી ઝાડનાં રને જમીનને વિભાગ, જેમાં રાસાયણિક વૃદ્ધિ અને વિકાસમાં બાધારૂપ નીવડે છે. અપક્ષીની દ્રવીભૂત બનેલી વિશિષ્ટ weeder, ઘાસપાસને દૂર કરવા ઉપઅથવા પરિવર્તક પેદાશે અને તથાનીય ગમાં લેવામાં આવતું યાંત્રિક અથવા અન્ય દ્રવ્યો હોય છે.
પ્રકારનું ઉપકરણ, સાધન, ઓજાર, ખુરપી weave. વણવું, તંતુના તાણાવાણાને ઈ. weedicides. ધાસપાતને નિયંત્રયોગ્ય રીતે સાંકળી કાપડ બનાવવું.
ણમાં લાવવા માટે ઉપયોગમાં આવતાં web. જાળ વણેલું કપડું. (૨) એક ટુકડામાં સપ્લેષિત રસાયણે. weediness, વણાયેણે જ. (૩) ખાસ કરીને પાણીમાં ઘાસપાત, નીંદામણ, બિનજરૂરી ઘાસપાત,

Page #701

weep
695
West... અપતય (૨) ઘાસપાત ઈને દૂર કરવાની ઓલાદ, પ્રાણી અથવા સારાં પૂર્વજ ધરાપ્રકિયા. weedy. પુષ્કળ પ્રમાણમાં વનાર વનસ્પતિ. w centred yolk ઘાસપાત ધરાવતું (ખાસ કરીને ફળ ઝાડ- ઇડાનાં કેન્દ્રની સાથે આવેલી જરી. વાળું ખેત૨).
w-drained. કેશાકર્ષણ દ્વારા લેજ weep. વનસ્પતિની સપાટી પર કરાયેલ મેળવનાર જમીન. અથવા થયેલ કાપ કે છે પરથી રસ કે wen. ખરાબ પ્રકારનું લગભગ કાયમી લેજનું થતું શ્રવણ. (૩) આંસુ સારવા. અર્થ (૩) પાણી કે રસનાં ટીપાં બાઝવાં. (૪) Western Wet Region. પશ્ચિમને નમી જતી શાખા હેવી. weeping- ભેજ ધરાવતા વિસ્તાર, જેમાં તામિ. રસસ્ત્રાવી, ઝમતું. w, eczema. નાડુ, મહારાષ્ટ્ર, ૫. કાંઠાને પ્રદેશ, ચીકણું દ્રવ્ય અવતું ખરજવું, w, કેરળ, ઈ. અને 50 ઇચ કરતાં વધારે love grass. Eragrostis curvula
વર્ષો મેળવતા ભારતના પશુ સંવર્ધનવાળા (scored) Nees. નામનું ગાઢ વિસ્તારને સમાવેશ થાય છે. છંછાંવાળું, ઊંચું ટટાર, ઘાસચારા માટે
West India mabogany. og all ઉગાડવામાં આવતું ઘાસ, જેને સ્વાદ નિમ્ન
mahogany. પ્રકારનાં હોય છે પણ જમીનને જકડી
West Indian arrowroot. રાખવાને ગુણ ધરાવે છે. wevil. ધને, પાકને નુકસાન પહોંચાડ
આફ્રિકામાં મૂળ વતન ધરાવનાર પણ
હવે ભારતમાં પણ વાવવામાં આવતી નારી તુંડ ધરાવતું જંતુ, જે પાક ઉપરાંત
fuiy q-24a. Maranta arundinબી, અનાજના દાણું ઇ.ને પણ નુકસાન પહોંચાડે છે. weevily. ધનેડાના ૭૫
aceae. નામની આરાટ નામે ઓળખાતી
વનસ્પતિ, તેનાં કર ખાય છે. કદના રથ કવવાળું. welt. વાણું, વણાટમાં લેવામાં આવતું
મુજબ તેના આસમાની અને પીત આરાઆડે સૂતરને તાતણે.
રૂટ કહેવામાં આવે છે. weigh-bridge.gildo 48 212 West Indian gherkin. Cucumis રાખેલી, ગાડા સમેત કૃષિ કે અન્ય પેદાશનું
angaria L. નામની કાકડી જેવી શાકીય વજન કરવાની તુલા-કાંટે.
વનસ્પતિ, જેનાં ફળ લંબગોળ, ઝાંખી weight, વજન, ભાર, w, molar લીલી બરછટ છાલ ધરાવે છે, જેને વાવવા મોલર વજન. w. box. ભાર પેટી,
માટેની અનુકૂળ સમ વસંત અને વર્ષો વજનનાં કાટલાંની પેટી.
છે. વનસ્પતિ મુરબ્બો અને સલાડ બનાweir. પાણીને વહેવા દેવા માટે બંધમાં
વવા ઉપયોગી છે. આવેલું મોટું રંધ કે ખાંચે.
West Indian gooseberry. Per. welding. હિંડગ, ધાતુ જન, ધાતુ skia aculenta Mill, નામની ખાણસાધન.
ફળની કાછીય વેલ. well. કૃપ, કુવો. (૨) સારું, ઠીક. (૩) West Indian lemon mass. સ્વાથ્યની દૃષ્ટિએ સાચું, સારુ, w, art- સુગંધ તૃણ, લીલિયા તરીકે ઓળખાતી, isan 4190 491. W., bored Cymbopogon citratus Stapf વેધપ, બોરિંગ કરેલો કુ. w, deep [Syn. Androbogen citratus DC). ઊડે કુવો. w, shallow છિછરે નામનું મહારાષ્ટ્ર, કર્ણાટક અને કેરળમાં થત ક, w, subartisan અવધિ વો તુણ; જેનાં પાનમાંથી મળતું બાષ્પશીલ તે
w, irrigated. Hવાના પાણીની સુગંધી દ્રો બનાવવામાં તથા અન્ય સિચાઈ મેળવનાર. . bred. સારી કન્યાને સુવાસિત બનાવવાના કામમાં

Page #702

wat
696
wet
આવે છે. W. I. 1 gr, oil. Cymbopogon citratus Stapf. નામના તૃણનાં પાનમાંથી કાઢવામાં આવતું લેમન તૃણ તેલ, જેમાં 75 થી 86 ટકા અમ્લીય દ્રવ્ય છે; પણ તેની માત્રા મંદ કરવા અન્ય આલ્ફીહાઈડ દ્વાની સાથે તેને ભેળવવામાં આવે છે. wet. પલાળેલું, ભીંજવેલું, ભેજવાળું, આદ્ર, ભીનું. (૨) પાણી કે અન્ય પ્રવાહીમાં બાળ-તરબોળ કરેલું. w. and dry bulb ther mometer. Yo's અને આ બલ્બવાળું થર્મોમીટર. w box, જળપેટી. we bundh. કા૫ નામની તળાવમાં થતી માછલીના ઉછેર માટેનું બારમાસી જળાગાર. જન્મ clim- ate. વર્ષાયુ વનસ્પતિને અનુકૂળ થતી
જવાળી આબોહવા. w, down. મૂળની આજુબાજુની જમીન ભેજ મેળવે તેવી રીતે વનસ્પતિને પાણી પાવું. જ. feet. નિકાલ થઈ શકે તે કરતાં પણ વિરોષ પાણી હોય તેવી વનસ્પતિની અવસ્થા. (૨) એવાં વૃક્ષ કે છેડ, જેનાં મૂળની જમીન પાણીથી સંતૃપ્ત હાય. W.-hand milking. H16! uga દેહતા પહેલાં તેનાં આંચળ નરમ બને તેવી રીતે હાથનાં આંગળાંને લેજવાળાં કરવાં; હાથ વડે દોહવાની આ રીતે અસ્વયકર છે. we heart wood. જળયુક્ત અંતઃકાઠ. . land. આ ભૂમિ; ગુરુત્વાકર્ષણના બળે સિચાઈનું પાણી મેળવતી જમીન. (૨) મોટા ભાગે તળાવ અને નદીની સિંચાઈ ધરાવતી જમીન. (૩) સામાન્ય રીતે ભરાઈ રહેલા પાણી વાળીને ડાંગરને પાક મેળવવાતી જમીન. (૪) કેળ, શેરડી, હળદરના પાક- વાળી અને પાણીનો નિકાલ ધરાવતી જમીન, (૫) કળણવાળી જમીન, 1 puddler, ભેજવાળી જમીનમાં સરસ જળયુકત નિયનભૂમિ બનાવવાનું ઉપયોગી, સસ્તુ અને મહેનત બચાવતું સાધન,
પકરણ અથવા ઓજાર, જેને ઉપયોગ બે ત્રણવાર ખેડ કર્યા પછી કરવામાં આવે
છે. w. mash. પ્રાણુને ખવડાવવા HI H 24491 HON MAL 2121 અથવા પશુ આહાર. (૨) એક પ્રકારનું ગેd. w. milking. એ get hand milking. w.-mix feed. You wet mash. w. processing of coffee કેફીના બુંદને ઉતારવામાં આવે ત્યાર બાદ તેને ગર કાઢવા, તેનું આથવણું થવા દેવું, તેમને ધવા, સૂકવવા ઈ. પ્રક્રિયા દ્વારા તેને આપવામાં આવતી માવજત, જે યંત્ર દ્વારા અને અન્ય ઉપકરણે દ્વારા પણ કરવામાં આવે છે અને વિશાળ એસ્ટેટ પર જ તે શકય બને છે. w. salt-curing. ચામડાને મીઠાથી કેળવવાની સૂકવણી કરવાની પ્રક્રિયા. એક વાર ચામડાને સાફ કરી તેને ઢાળવાળા પ્લેટફર્મ પર પાથરવામાં આવે છે, જ્યાર બાદ તેની તાજી બાજુ પર મીઠું ભભરાવવામાં આવે છે. બીજી વાળવાળી બાજ નીચી રહે તે રીતે બીન ચામડાને પહેલા ચામડાની ઉપર પાથરી તે પર મીઠું ભભરાવવામાં આવે છે, આમ એક પર બીજાની માવજત કરી તેને ઢગલો કરવામાં આવે છે. આ સિવારો પણ મીઠાવાળા પાણુમાં ચામડાને ચોવીસ કલાક પલાળીને પણ તેની માવજત કરવામાં આવે છે. w, season. મોટા ભાગે વરસાદ વરસતું હોય તેવી ઋતુ. w. sheep. બચ્ચાને દૂધ પાતી-ધવડાવતી ઘેટી. w. soil. ટૂંકા અથવા લાંબા સમય સુધી ભેજવાળી બની રહેતી કે પાણીના નિકાલની કોઈ પણ વ્યવસ્થા ન ધરાવતી જમીન. (૨) કળણ કે કછાર ભૂમિ. જ. whether. ભેજવાળું હવામાન. w. year. સરેરાશ કરતાં વધારે વરસાદ પડયો હોય તેવું વર્ષ. wettability આદ્રતા; ભેજગ્રાહિતા. wettable. તરતજ પાણીમાં ઓગળી જાય તે (ભ). (૨) સહેલાઈથી ભીંજવી શકાય તે. . powder. ભૂકા અથવા પાઉં. ડ૨ જેવું ગમે તે દ્રવ્ય, જે સહેલાઈથી પાણીમાં પીગળી જતું હોય અથવા ચામૃત રહેતું

Page #703

Wether
697
wheat
હોય. w. sulphur, વિલયક્ષમ અથવા ટા, આદ્મપ્રદેશના વિસ્તારમાં Triticum કાવ્ય ગંધક, તળેલા કણરૂપ ફૂગનાશક dicoceum schrk. પ્રકારના ઘઉ પાક ગંધક, જેનો ઉપયોગ કરવાની આવશ્યકતા લેવામાં આવે છે. Triticum vulgare.ની જણાય ત્યારે અન્ય ફૂગનાશક કે અન્ય સાથે સાથે Triticum sphaerococcum જંતુદન દ્રોની સાથે તેનું સંયોજન કર. Percએ પ્રકારના ઘઉં વાવવામાં આવે વામાં આવે છે. wetting agent છે. સિંધ-ગંગાના ઠંડા વિસ્તારના મેદાનને છંટકાવ માટેનાં દ્રવ્ય, અને જેના પ્રદેશ ઘઉં માટે ઉત્તમ વિસ્તાર ગણાય તેને છંટકાવ કરવાનું હોય તે બેની વચ્ચે છે.Wh.aphid. Schizathi (Toxoસરળ સંપર્ક શકય બનાવનાર કારક, btera) grammum (R.). નામના આ કારકોમાં એકલી યુવણે, અલિકલી ઘટમાં પડતાં મલોમશી જંતુ, જે કુમળાં સફેટ અથવા સલફેટેડ જેવાં સંશ્લેષિત દાણાને રસ ચૂસે છે, wh. black GoQ Heide w ala hallaa 4141 mould. Cladosporium herbarum. છટિન ઇ.નો સમાવેશ થાય છે. જ. નામના જંતુથી ઘઉંને થતો એક રાગ. ower. સાફ કરવા ધારેલા સાધનને wh. black rust. Puccnia graવરાળ કરી, તેને મેધ, અસ્વચ્છતા ઇ.ને ministraticina (Pers.) Erks. & દૂર કરી શકે તેવાં પ્રક્ષાલક ડિટર્જન્ટ દ્રવ્યની Henn. નામના જંતુથી ધઉંને થતો કાળાઅમતા.
ગરુને રાગ. wh. bran. ઘકને દયા wrother, ખસી કરાયેલે ઘોડે.
પછી તેની બનતી એક અતિ પેદાશ, ધઉંનું wheat. ઘઉં; Triticum sativum ભસે, ભૂલું; જેને ઉપયોગ ઘોડા, દુધાળાં
amk. [Syn. T. aestunn L. ઢેરના ખાણ તરીકે થાય છે. પશુ આહાર નામને ભારતમાં ત્રણ કરોડ એકર કરતાં જેવા ગાતામાં તેને ભેળવતા રેચકની પણ વધારે વિસ્તારમાં વાવવામાં આવતો તે ગરજ સારે છે. “સામાં તેનું પાક, કટોબરના પાછલા ભાગમાં શણ પ્રમાણ વિશેષ હોય છે અને લોટ કરતાં થયેલી આ પાક માટેની વાવણી મલય તેમાં વધારે પ્રમાણમાં પ્રોટીન હોય છે, નવેમ્બર સુધી પહોંચે છે. વર્ષો પાકથી પણ કેલ્શિયમ અને ફૉસ્ફરસની દ્રષ્ટિએ એકર દીઠ તેને ઉતાર 400 થી 700 રતલ તે અસમતોલ છે. wh. broad bran. અને સચાઈ પાકથી 900 થી 1,200 રતલ ઘઉંને જાડા હળવાથી પડતા ઘઉંના જાડા જેટલે થાય છે. ઉત્તર ભારત અને મધ્ય અને બરછટ ટુકડા, જેમાં પોષક તત્ત્વ ભારતમાં લગભગ 88 ટકા વિસ્તાર, ધાન્સ એાછાં હોય છે. wh. brown rust. પાકના કુલ વિસ્તારના 12 ટકા રેકે છે. Puccinia rubhgovera tritici. નામના ઘઉંને Triticum vulgare vil. નામને જંતથી ઘઉંના પાનને થતો ગેરુને રેગ. wh. 4512 ICQL HIDA141821 343120 old bunt. Tilletia foetida (Wallr.) આ પ્રકાર પંજાબ, ઉત્તર પ્રદેશ, બિહાર, Liro અને T. caries (DC.) Tul. ઉત્તર રાજસ્થાનમાં ઉગાડવામાં આવે છે. નામના જંતુથી ઘઉંને થતા રોગને એક ત્યાર પછી અગત્યની દ્રષ્ટિએ આવે તે પ્રકા૨, જેમાં ઘઉં કવેળા પાકે છે, તેનાં Triticum durum Desf. 11721 કણસલાં પર ઘેરો લીલો રંગ થાય છે અને પ્રકાર છે, જેને મધ્ય અને દ્વીપકલ્પીય જાણે કાળામેશ બને છે. wh, ear-cocભારતના કાળી જમીનના વિશાળ વિસ્તા- kle disease. Anguina tritici રામાં વાવવામાં આવે છે, જે મેકેરેની G. નામના કૃમિથી ઘઉંના કણસલાને થત નામની વાનગી બનાવવા માટે ઉપયોગી એક રોગ, જેમાં તેનાં પાન વળી જાય ઘઉંને પ્રકાર કહેવાય છે. ગુજરાત, મહા- છે અને તે પર ગાંઠ ગાંઠે થઈ જાય છે. રાષ્ટ્ર અને દ. ભારતના નીલગિરિ, કર્ણ- wh. flag smut. Urocystis tritici

Page #704

wheat
698
wheel
Koem. નામના જંતુથી ઘઉને થતો અંગારિયાને રાગ, જેમાં પાન પર કાળા પટા જેવું થાય છે. wh, garm, ઘઉંને અંકુર કે તેની ફણગી, કે ભૂણાવસ્થા, જેમાં પ્રજીવક બી' વિપુલ પ્રમાણમાં હોય છે. wh. glume blotch. Septoria nodorum. નામના જંતુથી ઘઉંને થતો 24s 10. wh. leaf blotch. Sept. origa tritici. નામના જંતુથી થતા રોગ. wh.leaf rust aga Wheat brown rust, wh. loose smut. Ustilago tritici. (Pers.) Rostr. 11441 વથી ઘઉંને થતો અંગારિયાને રોગ, જેમાં ઘઉંના દાણા કાળા બીજાણુ જેવા બની જાય છે. wh, mamni. ઘાસપાસનાં alloy 2112 29918 19ell 461 dal દાણા, જેને, જે કે પશુ આહારમાં ઉપયોગ કરવામાં આવે છે પરંતુ લાંબા સમય માટે તેને આહાર આપ હાનિકારક છે. wh. medium bran. 46a es હળતાં તેની નીપજતી આડ પેદાશ, જે પ્રમાણમાં બારીક હોય છે અને તેમાં વધારે ભૂણષ અને લાટ હેય છે. wh. pollards. ઘઉંને જાડું હળતાં મળતી બીજી આડ પદાસ. wh. powdery mildew, Erysiphe graminis. ઘઉને થતા રોગને એક પ્રકાર. wh.pro ducts. ઘઉંની ઉપર પ્રક્રિયા કરી તેમાંથી મેળવવામાં આવતી આટા (35 ટકા), મેરે (42 ટકા), સેઝ (6 ટકા) અને ભૂસું (17 ટકા) જેવી વિવિધ પેદાશે. wh. pythium root rot. Pythium gramincolam. નામના જંતુથી ઘઉંને થતો એક રોગ, જેમાં ઘઉંના છોડનાં મૂળ સડવા માંડે છે, પાન ફીકાં પડે છે અને છોડની વૃદ્ધિ કુંઠિત બને છે. wh. sclerotial disease. Pellicularia rotfsir. નામના જંતુથી ઘઉંને થતો એક રોગ, જેમાં તેનાં મૂળ આગળ ચીકણો પદાર્થ જમા થાય છે. wh. sorts. ચાકસ પ્રકારના ઘલ તરીકે ઘઉંની વિશિષ્ટ ખાસિયતને લક્ષમાં લીધા વિના જ અનેક પ્રકારના ઘઉંને
એક સાથે લાવવામાં આવે તે. whstenborer. ઘઉંની ગાભમારા ઈયળ. wh. stem rust. જુઓ wheat black rust. wh, stripe rust. Puccinia glumarum (Schem). Eriks & Hern 491 P. striiformis. નામના જંતુથી ઘઉંને થતો પીળા ગેરુને ftal. wb. tempering. 212413122 રીતે ઘઉંનું ભલું જદુ પડી શકે તે રીતે તળવા માટે ઘઉંની કરવામાં આવતી પ્રક્રિયા, જેમાં ઘઉને પલાળી છેડા કલાક માટે રાખી મૂકવામાં આવે છે, જેથી લોટવાળે મા સખત બને છે, અને કળતી વખતે ઘઉને ભૂસાવાળો ભાગ સારી રીતે જુદે પડે છે. wh. tundu. Corynebacterium tritici (Hutch.). Berg et al. નામના જીવાણુથી ઘઉને લાગુ પડતો જીવાણુજન્ય રોગ, જેમાં છોડનાં પાન વળી જાય છે અને તે પર
la palla . wh. yellow ear rot one wheat tundu. whel. ચક્ર, પૈતું. (૨) વાહન કે વિવિધ યાંત્રિક પ્રક્રિયાના સંચાલનમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું ધરી-અક્ષ પર ફરતું ગળ સાધન. wh. and ale. ચક્ર અને ધરી. Wh. barrow. કેરણ ગાડી, એક કે બે પૈડાંવાળી અને હાથથી ચલાવી શકાય તેવી ભાર વહન કરવાની ગાડી. wh. b. sprayer. એક કે બે પૈડા પર ચડાવવામાં આવેલી છંટકાવ માટેનું દ્રાવણ ભરેલી ટાંકી, જેની સાથે ઉત્તલક જેવા હાથથી ચલાવવા માટેને પંપ જે હોય છે. wh. b. type duster એક કે બે પૈડાંવાળા સાધન પર વિશાળ વિસ્તાર પર મૂકે કે પાઉડર વેરવા માટેનું સાધન. wh. hoe cultivator. બાગાયતી
14 Hidaj 2 wh. plough. Asi પર બેસાડેલું ગમે તે પ્રકારનું હળ. h. type tractor. સામાન્ય ખેતીનાં વિવિધ કામ કરવા માટે ભાર વહન કરવા માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું ટેકટર.

Page #705

wbeeze
699
wbite...
wheeze, સાંભળી શકાય તેવી રીતે ali, ક્ષારીય જમીન, જેમાં પાણી શેષાઈ ઘસાતો ચાસ લેવો, શ્વાસ લેતા થતો જાય અને સપાટી પર સફેદ ક્ષાર જામે તે. અવાજ, શ્વસન ઇવનિ.
wha, soil, સફેદ અલકલીવાળી જમીન. whelping. કૂતરાં-બિલાડાનું વિચાર્યું. (૨) વેરાન પ્રદેશની ક્ષારીય થર પડવાળી whet. ઘસીને અથવા પથ્થરની મદદથી જમીન wh. ant. ઊધઈ. wh. arseધાર કાઢવી. (૨) ઉત્તેજિત કરવું. nic. As O; એસેંનિકનું રાસાયણિક whey. છાશ. (૨) પનીર જળ. (૩) સયાજન, જેને ઉપયોગ જંતુધન રસાયણ દુધ સંઘનિત થતાં છૂટે પડતે દૂધને ઘાસ તરીકે થાય છે. Wh, Bigarreau, જેવાં પીળા રંગને પ્રવાહી ઘટક. wh. ચેરીને એક પ્રકાર, જેનું ફળ મેટું લાલcheese. a 42. wh. powder. છાલ અને મિષ્ટ સ્વાદ હોય છે.wh blood. છાસને પાઉડર-ભૂકે. wh. protein. corpuscle. શ્વેત રક્ત કણ, wh. પાણીમાં દ્રાવ્ય પરંતુ તપાવતા સંઘનિત થતા carp. Cirhina cirrhosa, kendai } પ્રોટીનને એક પ્રકાર; દૂધમાં રહેલા કુલ wenkendai. નામની તામિલનામાં કાવેરી નાઈટ્રોજનને 10 ટકા અંશ આ પ્રોટીનને નદીમાં થતી નાનું માથું, “ તુંડ, રૂપેરી રહેલે છે.
શરીર, રાતાં કેન્દ્રવાળાં ભીંગડાં વાળી whip. કશા. (૨) કાષ-વનસ્પતિને ખાસ સફેદ કાર્પ નામની માછલી. wh. cast કરીને એક વર્ષની વૃદ્ધિ દરમિયાન શાખા iron. ac diuej arvis. wh. clo. બન્યા વિના નીકળતે કાંકર. (૩) એક ver, શફતલ;
um repens L. પાતળું ઊચું વૃક્ષ. (૪) ફીણ ચડાવવા નામની શાકીય વનસ્પતિ, જે સમશીતણ માખણ, ઈડાની સફેદી ઈ.ને હલાવવા હિમાલય અને નીલગિરિમાં ઉગાડવામાં માટેનું સાધન-હલામણું.wh. and ton- આવે છે અને જેને ઘાસચારા તરીકે gue graft. જુદાં જુદાં સફરજન માટે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. wh. comb. ઉપગમાં લેવામાં આવતી કલમ કરવાની મરઘા-બતકાને લાગુ પડતો, ફૂગજન્ય રીત, જેમાં કલમાંકુરને તળિયે 1} ઈંચ એક રેગ, જેમાં તેમની કલગી, કાન જેટલો આડો કાપ મૂકવામાં આવે છે, વગેરેની ઉપર સફેદ ડાઘ દેખાય છે અને અને જમીનની સપાટીથી 2 થી 3 ફૂટ ઊંચા ધીમે ધીમે કરતાં રેગ ફેલાઈ જાય છે એવા મૂળ અંદને મૂકી બંને કાને પર- અને સૂકાં ભીંગડાં વળે છે. wh. સ્પર બેસી જાય તે રીતે ગોઠવીને જેડી બાંધી damar, સફેદ ડામર. wh. dead દેવામાં આવે છે, અથવા મીણથી તેને સીલ nettle. Lamium album L. કરી દેવામાં આવે છે. wh. grafting. નામની પંજાબ, કાશ્મીર,કુમાં ઇ.માં થતી જુએ છhip and tongue grafting. દીર્ધાયુ શાકીય વનસ્પતિ, જેના પ્રકાંડની wh, worm, વાગોળનાર પ્રાણુ, ડુકકર ટોચ ખાદ્ય છે. wh. diarrhoea. અને કુતરાંના મોટા આંતરડામાં રહેતાં સફેદ અતિસાર; મરઘાના બચ્ચાને લાગુ કશા બાકરનાં Trichuris sp. નામનાં પડતો જંતુજન્ય સફેદ અતિસારને રોગ. ગળ કૃમિ, જેના કારણે આ પ્રાણુઓના Wh. Dotted Red. ઈમ્પીરિયલ આંતરડામાં દીર્ધકાલીન સેજા આવે છે. તરીકે પણ ઓળખાતા, રાંધવા માટેની white. સફેદ, શ્વેત, ધોળું. (૨) કોઈ ભેજનતે ખાવાની સફરજનની એક જાત; પણ દશ્ય કિરણનું અવશેષણ કર્યા વિના જેનું ફળ મધ્યમ કદનું, ગોળ, સુંવાળી સૂર્યના પ્રકાશનું થતું પરાવર્તન. (૩) પ્રાણું છાલવાળું, ચળકતું અને રાતા પટાવાળું અથવા પક્ષીના પિચ્છ કલાપને રંગ. (૪) હોય છે, ગર પીળાશ પડતો સફેદ, કમળ, ડાનું એલખ્યુમેન, ઇડાની સફેદી.whalk. રસાળ અને સ્વાદમાં સહેજ અઓ હોય

Page #706

white...
700
white...
છે. wh. eggs, બલામી કરતાં સો કોચલાવાળાં ઈડ. Whfaced Blacle Spanish. એનેમલ જેવા સફેદ મેં, ચળકતાં, લીલાશ પડતાં પીછાં, સફેદ ચામડી ધરાવતા ભૂમધ્ય પ્રદેશમાં થતાં મરઘાને એક પ્રકાર; મોટા ભાગે પ્રદર્શન માટે તેને ઉછેરવામાં આવે છે. wh.fibrous.tissue. સફેદ તંતુક પેશી. wh. fish meal, સફેદ મછીનાં માથા ને હાડ.. કોને 280 ફે. ગરમીમાં 10 કલાક કાઈ વાસણમાં તપાવી તેની બનાવવામાં આવતી એક વાનગી, જેમાં 55 ટકા પ્રોટીન, અને 25 ટકા ખનિજ દ્રવ્ય હોય છે અને જેમાં પ્રજીવક એ, બી અને ” સારા પ્રમાણમાં ધરાવે છે. wh. flowered gourd, દૂધી. (૨) ઉત્તર ભારતમાં થતો અગત્યને આરોહી વેલે, જેનું ફળ – દૂધી શાક તરીકે ખાવામાં આવે છે, જેમાં પ્રજીવક “બી” હેચ છે, તથા જે ગરમ, ભેજવાળા હવામાનમાં થાય છે. wh. dy. સફેદ માખી. wh. gourd, એક રાહી વેલ, જેનાં ફળનું શાક થાય છે, પાકાં ફળની પૂરી બનાવવામાં આવે છે. ફળમાં પ્રજીવકે એ, બી” અને “સી” હોય છે. મેદાની પ્રદેશ અને સહેજ ઊંચી ભૂમિમાં તે ઊગે છે. wh. gay. લગભગ વાળ વિનાનાં કેટલાંક પ્રાણીઓને ભૂખરે રંગ. wh. grub. સફેદ ડાળ, ઘણ નામનું બટાટા, ડાંગર, શેરડી અને મકાઈને નુકસાન પહોંચાડનાર, Phyllobhaga longibennis Bl; flobotrichia longipennis Bl; Xylotrupes gideon L; Anomala polita Bl; A. ragosa, 4. dimidata Hope; Lachnosterra consanguinea Blanch. ઈ. નામનાં જંતુઓ, જે જમીનની હેઠળ વનસ્પતિને કાપે છે, તેનાં કદ અને સફરજન, પિઅર, પ્લમ, પીચ, ચેરી ઇ. જેવાં ફળમાં દર બનાવી તેમને રસ ચૂસે છે. wh. gr. of ground nut. મગફળીમાં પડતા ડળ. wh. gulmohar. સફેદ ગુલ મહેર. wh. jute. ભારતમાં શણ ઉમા-
ડતા વિસ્તારો પૈકી પોણા ભાગના વિસ્તા
માં, તેમાં પણ ખાસ કરીને ૫. બંગાળ, આસામ, બિહાર, ઉત્તર પ્રદેશ અને ઓરિસામાં થતા શણને એક પ્રકાર; તે નીચી અને ઊંચી એમ બંને પ્રકારની જમીનમાં ઊગે છે. wh. leghorn. વાઈટલઘોર્ન પ્રકારની મરઘાંની ઊંચી ona. wh. lorrel. 141 $2. wh. lotus. કમળકાકડી, કમલાદિ કુળનું Nymphaca nouchali Burm f. (Syn.N. pubescens Willd; .N.lotus Hook f. & Thoms; N. lotus var. pubescens Hook f. & Thoms.]. નામનું સફેદ કમળ; જેનાં શિફકંદ કમળ કાકડી કહેવાય છે. whilupine. Lupinus albuy L. નામની વનસ્પતિ, જેને ચારો અને લીલું ખાતર બને છે. wh. mangrove. (aqla; Avicennia officinalis L. [Syn. A. tomentosa Jacq; 14. resinifera Forst.). નામનું કરામંડલ કાંઠા ૫૨, સુંદરવન અને આંદામાન નિકોબારમાં ઊગતું એક ઝાડ, જેની છાલનાં ચામડાં કમાવવામાં આવે છે. wh. matter.221463. wh-Mulberry. સફેત શેતૂર; શેતુર કુળનું મૂળ ચીનનું, Morus alba L. નામનું પાનખર ઉત્તર પ્રદેશ, પંજાબ અને કાશમીરમાં છાયા હેઠળ થતું અલ્પાયુષી પાનખર ઝાડ; સૂકા વિસ્તારમાં પણ તેને સિંચાઈ આપીને ઉગાડી શકાય છે. તેનું કાષ્ઠ બળતણ, ઓજારના હાથા, ખેતીવાડીનાં ઉપકરણે,
island of a flize 0441190101 $1441 આવે છે. તેનાં પાન ચારા તરીકે તથા રેશમના કીડાના ખેરાક તરીકે ઉપયોગી બને છે; અને તેનું ફળ શેતૂર મીઠા સ્વાદવાળું ખાઈ શકાય તેવું હોય છે. wh. mustard. સફેદ રાઈ; Brassica hurta Moench (Syn. B. alba (I) Boiss]. નામને તેલીબિયાને પાક, જે મોટાભાગે ઉત્તર પ્રદેશમાં ઘઉં અને ચણાના પાકની સાથે ઉગાડવામાં આવે છે, તેને એક સરેરાશ ઉતાર 500

Page #707

white
701
whorl રતલ રાઈ જેટલું થાય છે. સફેદ રાઈને મધ્ય અમેરિકાનું પણ અહીં દક્ષિણ ભારતમાં કાળી રાઈની સાથે ભેળવવામાં આવે છે થતું નાનાં અને લીલાં પાન ધરાવતું નાનું પરંતુ તેલ કાઢવા માટે તેને ભાગ્યે જ ઝાડ, જેનાં ફળ ખાઈ શકાય છે wh. ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. whnut scours. વાછરડાને થતા, મૃત્યુજનક, tree, અરીઠાનું ઝાડ. wh.oak. સફેદ દંડાણુજન્ય, અતિસારને રોગ, જેમાં રોગએક; સાધારણથી માંડીને મેટું કદ ધરા- ગ્રસ્ત બચ્ચું ધાવે નહિ, સુસ્ત બની પડયું વતું સદાહરિત વિશાળ ઘટાટો૫ ધરાવતું રહે. શરૂઆતમાં માટી જેવા રંગના અને 2,30 સે.મી. જેટલો વરસાદ ધરાવતા પાછળથી સફેદ ઝાડા થાય; તાવ આવે 2,440 મીટર સુધીની ઊંચાઈ ધરાવતા અને છેવટે મરી જાય. wh. silk હિમાલયના પ્રદેશમાં -બા પાનખર વૃક્ષ cotton. પીળે કપાસ, કુંભી; થાય છે. તેનું કાષ્ઠ કઠણ છે અને હળ Cachlospermum religioum (L.) બનાવવા ઉપરાંત તેને કેલસે બનાવવામાં Aiston (Syn. C.gossypium DC.). આવે છે અને પાનને ચારે અને ખાતર નામને આધ્રપ્રદેશ, બિહાર, મધ્યપ્રદેશ બને છે.wh.orpington. એપિંન્ગટન ઇ.માં થત છેડ, જેનાં ફૂલમાંથી મળતા પ્રકારના મરઘાં, તેનાં પગ અને આંગળાં રેસા ઓશીકાં ઇ. ભરવા માટે ઉપયોગી સફેદ હોય છે. wh. pepper. Piper બને છે. wh. sqill. પાણતંદે, જંગલી nigrum L. નામને કાળા મરીને છેડ. કાંદે નામે ઓળખાતી Uginea indica
wh. popinac. લાસે બાવળ અને (Roxb.) Kunth Syn. Seilla વિલાયતી બાવળ તરીકે ઓળખાતું, [Leu- indica. Roxb]. નામની ૫. હિમાલય, caena leucocephala (Lamk.) de બિહાર, માંડલ કિનારા પર થતી
Wit[Syn. L. glauca (L.)Benth. શાકીય વનસ્પતિ, જેના કંદ કફ નિસ્મારક નામનું મૂળ અમેરિકાનું પણ અહીં ભારત તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. whભરમાં થતું ખાયફળ અને બીવાળું ઝાડ; streaked aonla. અબળાને એક જેનાં પાનનું ખાતર બને છે. પાસે પાસે 3512. wh. sweet clover. Ha ઉગાડવામાં આવતા, જમીનને આવરી લે યુરોપની પણ અહીં શિષ્મીવર્ગની વનસ્પતિ છે. તેને ઉપયોગ મુખ્યત્વે વાડ બનાવવા તરીકે ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પતિ. તથા પવનના સપાટાને રોકવા માટે થાય Hubum clever. wh. yam. $e .. wh.poplar. aflg $13. wh. Ralu. wh. y. greater yam. pumpkin. સફેદ કેળું. Wh. root, સફેદ રતાળુ, ગુજરાત, આસામ, તામિલસફેદ મળ. wh. rose. સફેદ ગુલાબ, નાડુ, ૫. બંગાળ, અને મધ્ય પ્રદેશમાં થતી wh.rust. સફેગેરુ, wh, sandal. વનસ્પતિ, જેના કંદ ખવાય છે. wood. સફેદ ચંદન; તોલ દ્વારા વેચવામાં whole. સમગ્ર, આખું. wh grains. આવતા મૂલ્યવાન કાષ્ટ ધરાવતું, સદા ભાગ્યા વિનાના ધાન્યના દાણા. wh. હરિત, કર્ણાટક, મહારાષ્ટ્ર અને તામિલ- milk. પાણુને ભેગા કર્યા વિનાનું અથવા નાડુમાં થતું ઝાડ. તેના કાણની ચી તથા મલાઈ કાઢયા વિનાનું દૂધ, wh-root ભૂ બનાવવામાં આવે છે તથા તેને graft. કલમ કરવા આખા મૂળને વરાળથી નિર્યાદિત કરી તેનું તેલ - સુખડનું તેને કેઈ ભાગને નહિ – થતો ઉપયોગ તેલ કાઢવામાં આવે છે, જેને ઉપયોગ whorl, ભૂમિચક્ર. (૨) વનસ્પતિના સુગંધી દ્રવ્ય, અને સાબુ બનાવવા માટે એક સરખા ભાગે સમૂહ અથવા ચક્રાકરવામાં આવે છે. તેનાં ફળ ખાદ્ય છે. કાર અવસ્થા. (૩) વનસ્પતિના એક જ wh. sapote; Casiminoa eduliડ બિંદુ – સ્થાનમાંથી ઊગતાં ફૂલ કે પાનનું La Ilave.નામનું મૂળ મેકિસકે અને ચક્ર. whorled. ચક્રિલ, ચક્રાકાર,

Page #708

wicker
702
wild
ભ્રમિરૂપ. wh. leaf. ભમિ-પર્ણ. wh. Roxb = Wal.]. નામની ચરીને of bracts. નિપત્ર પ્યાલીઓ. એક પ્રકાર, જેનું ફળ ખાઈ શકાય તેવું wicker. ટોપલીઓ, સાદડીઓ રક્ષણાત્મક હોય છે. ઠળિયાની માળા બનાવવામાં આચ્છાદન ઇ. બનાવવા માટે ગૂંથેલાં આવે છે, કાષ્ટની લાકડીઓ બને છે અને ડાળખાં ઇ.
તે ગઢવાલથી સિક્કિમ સુધીને હિમાલયના wicket. ડીબારું, મોટા દરવાજામાં કે વિસ્તાર અને નીલગિરિમાં થાય છે. w. તેની પાસે બનાવવામાં આવતો નાને date. y el 240x27; Phoenix pusilla દરવાજો. (૨) નહેરના નાળામાંથી પાણી Gaertn. [Syn. oh Ph farinifera જવા દેવા માટે કરવામાં આવતું નાનું હાર. Roxb.]. નામની કોમંડળના કાંઠે થતી wickson. હરયાકાર, મોટું, ચેરી જેવું, ખજૂરીને એક પ્રકાર. (૨) આશ્વપ્રરા, લાલ રંગનું, રસાળ, મીઠું, સુવાસિત, એક કોટક અને મધ્ય પ્રદેશમાં થતું ખાદ્ય ફળ, જેને પામના એક પ્રકાર તરીકે ખજુરધારી વૃક્ષ. w. d. palm. ઓળખવામાં આવે છે.
ખલેલાનું ઝાડ, જંગલી ખજુરી. જ. wide 92119. w. nutritive fenugreek. જંગલી મેથી; Trigoration. બિનનાઈટ્રોજનયુક્ત પોષક nella bolycerata L. નામની ઉત્તર તત્ત્વની તલનામાં ઓછું પ્રોટીન ધરાવતે ભારતની ત્રિપણ શિયાળ શાકીય વનસ્પતિ. પશુ માટે આહાર. w.ration.જુએ જેનાં પાનની ભાજી બનાવવામાં આવે છે. wide nutritive ration. w. spread. w, fowl. જંગલી પક્ષીઓ; જંગલી વ્યાપક, વિસ્તૃત.
જલવાસી પક્ષીઓ. w. Himalayan wier, આડબંધ. (૨) સિંચાઈ માટેના
cherry. i wild cherry. w. જવાગારની ટોચે વધારાનું પાણી વહી Jamun. Oleh orley; Syzygium નાય તે માટે એક બાજુ પર બાંધવામાં fruticosum (Roxb.) DC. (Syni. આવેલી પથ્થરની દીવાલ અથવા પ્લેટફોર્મ. Eugenia fruticosa Roxb.). 11740j wight's sago palm. Arenga વીથિ માટે ઉગાડવામાં આવતું ઝાડ.
ighti Grif. નામને કેરળ, કર્ણાટક w. lettuce. 2013. Lactusu serઅને નીલગિરિમાં થતા ત ડ, જેમાંથી તાડી riola . નામનું પૂર્વ હિમાલયમાં મળે છે.
થતું ઝાડ, જેનાં બીમાંથી અર્ધid જંગલી, રાની. (૨) માનવીના શુષ્કક તેલ મળે છે. જ. life. ઝાડ, પ્રયત્ન વિના ઊગતી, વણખેડ (વનસ્પતિ). ઝાડી અને જંગલમાં વસતાં શિકાર (૨) પાળ્યા વિનાનું પ્રાણી, . al. માટેનાં પક્ષી અને પશ w. I area mond, જંગલી બદામ, જુઓ Hill
improvement વન્ય પ્રાણીને ૨ક્ષણ almond. w. ber, જંગલી બો૨; અને પાણી મળી રહે તે માટે તેમના
iziphus sp. જાતિનું દીર્ધાયુ નાનું વિસ્તારમાં ઝાડ વાવી, અવ્યવસ્થિત ચરાણ, ઝાડ, જે સૂકા પ્રદેશમાં ખેડવામાં આવેલાં પાણી અને આગની સામે રક્ષણાત્મક ખેતરોમાં આક્રમણ કરે છે. તેનાં મૂળ પગલાં લઈ તેની કરવામાં આવતી સુધાઊડાં જતાં હેઈ તેને નિર્મૂળ કરવું મુશ્કેલ રણ. w... a. management, છે અને એકવાર કાપી લીધા પછી પુન: વન્ય પ્રાણી વિસ્તારને વહીવટ કે પ્રબંધ; જીવિત બનવાની તે તાકાત ધરાવે છે. વન્ય પ્રાણીના લાભમાં, તેમનાં વિસ્તારના w, bitter gourd, જંગલી કડવાં જળ અને વનસ્પતિ જેવાં સાધનની કારેલાં. w• cherry. જંગલી ચેરી; કરવામાં આવતી પાગ્ય વ્યવસ્થા, w... જંગલી હિમાલયની ચેરી; Prunus cera- conservation. વન્ય જીવન સંરક્ષણ; soides D. Don (Syn. P. puddum 20161120140911 924 48 oyal 241941

Page #709

wind
wilderness
703 વન્ય પ્રાણીઓની સુરક્ષા અને તેમનું સર. વનસ્પતિ. (૨) ઉગાડેલી પણ જંગલી શણ. winte. જંગલી શણ. w. બનેલી અને ખેડકાએ વિના વધતી વનસ્પતિ. mustard, જંગલી સરસવ, જંગલી (૩) ઉછેરગૃહની સહાય વિના, જંગલમાં રાઈ; Brassica sinensis. નામના રબ કુદરતી રીતે ઉગતે રેપ. મોસમના ઘાસપાતને એક પ્રકાર. w• William Bon Chritien. મોટું oat. જંગલી એટ; તૃણમુળની Apend કદ ધરાવતા, પીળી છાલના અને માખણ fatua, નામની વનસ્પતિ. . range જેવા મીઠા, દાણાદાર, રસાળ ગરવાળા tree જંગલી નારગી કુળને Toddalia નાસપતી ફળને ઈડમાં થતો એક aculeatu Pers, નામને હિમાલય, પ્રકાર, ખાસી ટેકરીઓ, તામિલનાડુ અને કુમાંહમાં wilt. પ્લાન થવું, પ્લાન બનવું, કરમાઈ થતો સુપ, જેનાં મૂળમાંથી પીળા રંગ જવું. (૨) પૂરતા પ્રમાણમાં ભેજ ન મળે છે અને જેનાં પાન અને ફળ ખાવ મળવાથી કે અતિશય બાષ્પીભવનથી અથવા છે. w. passion-flower મૂળ રોગ લાગુ પડવાથી વનસ્પતિની તાજગી ઉત્તર અમેરિકાની પણ અહીં Passiflora ચાલી જવી કે વનસ્પતિ નમી જવી. incarnata L. નામે ઉગાડવામાં આવતી wilting સ્લાનીભવન, વનસ્પતિની ખાવ ફળની વનસ્પતિ. . rice, જંગલી તાજગી ચાલી જવી. . coefficientડાંગર Oryza rufipogon Griff. પ્લાનતા ગુણાંક; વનસ્પતિ કરમાવા માંડે નામની વનસ્પતિ, જે શરૂઆતમાં વેચવા. ત્યારે મૂળતંત્રને પોષણ આપતી જમીનની સ્થિત રીતે ઉગાડવામાં આવેલી ડાંગરથી ભેજ સંધરવાની ટકાવારી; ભેજ તુલ્યાંકને જદી તરી આવતી નથી તથા છૂટથી તેનું 1.84થી ભાગતા આ માટે ગુણાંક વ્યવસ્થિત ડાંગરની સાથે સંકરન થઈ શકે પ્રાપ્ત થાય છે. w. percentage. છે. તે વ્યવસ્થિત ડાંગરના દાણા ખેરવી સ્ફાનીભવન ટકાવારી; જે જમીનમાં ઉગેલી નાંખતી હોઈ તેને પારખવામાં આવતાં જ વનસ્પતિનું પ્લાનીભવન થાય અથવા તે તેને દૂર કરવાથી અસલ ડાંગરનાં વૃદ્ધિ- કરમાઈ જાય તે જમીનના ભેજની ટકાવિકાસને માર્ગ મોકળ બને છે. જન્મ વારી. આવી જમીનમાંથી કાઢી આ વનsaflower જંગલી કરડી, જંગલી સ્પતિને ભેજવાળા વાતાવરણમાં મૂકવા કસુંબી; Carthamus oxycanthus M. છતાં તે તેની અસલ તાજગી મેળવી Bieb. નામનું વર્ષાયુ, સૂકા વિસ્તારમાં શકતી નથી. w. point; જુએ છilથતું, કાંટાળુ ધાસપાત; જેનાં બીમાંથી ting coefficient. w. range. spille કાઢવામાં આવતું તેલ ખાદ્ય છે અને દીવા- wilting coefficient. w. resistant. બત્તી કરવામાં તેને ઉપયોગ કરવામાં ઋાનતા વિરેાધી; સ્કાનતા લાગે તેવા આવે છે. we strawberry, જંગલી પ્રકારના રાગને જલદી ભોગ ન બનનાર
બેરી; હિમાલયમાં થતી Fragaria sp. વનસ્પતિ. wilts. વનસ્પતિના એવા નામનું નાનું અને નિખ કટિનું ફળ. w. પ્રકારના રોગ, જેમાં વનસ્પતિના પોષક tea. gymell 241; Camellia kissi રસમાં બાધા નાંખતા સજીવોના કારણે Wall. નામનું નામ ટેકરીઓમાં થતું વનસ્પતિ કરમાઈ જાય છે. નાનું ઝાડ, જેનાં પાન ચાની અવેજીમાં winch. યંત્ર ફેરવવા માટે હાથે. ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. w, tur- wind, પવન, વાત; ધરતીની સપાટી પર meric, આંબાહળદર.
થતી પવનની સમસ્ત ગતિ.w, blast. wilderness, રણ, વેરાન, અકૃષ્ણ પંખો અથવા ફૂંકણી કે ધમણથી ચાલુ અને વસ્તી વિનાની ભૂમિ.
કરવામાં આવતા પવનને ઝપાટે. w. wilding. ગમે તે જંગલી પ્રાણી અથવા blower- દાણા ઊપગુવાના યંત્રની સાથે

Page #710

wind
જોડવામાં આવતું સાધન, જેમાં ભૂંગળી હોય છે, જે દ્વારા પવનને મારા ચાવીને દાણા તથા કતરને જુદાં પાડવામાં આવે છે. w. blown. પવનના કારણે વહાવાયેલું, વાર્તાઢ.w. borne. વાતે, પવનનીત, પવનવાહિત, પવનથી ઘસડાઇ આવેલું, પવનની ગતિના કારણે ઘસડાઈ આવેલાં (ખી, ખીજાણુ, રોગ ઇ.) w. breaks. પવન રોધક; પવનના સપાટ) અથવા તેના શેરને તાડી પાડવા ખેતર ની આસપાસ ઉગાડવામાં આવતાં વૃક્ષા; ખેતરના કુલ વિસ્તારના સાત ટકા જેટલા વિસ્તારમાં આવી રીતે વૃક્ષાને ઉગાડી રાકાય છે અને તે વનના સપાટાની સામે, ખેતરમાં ઉગાડવામાં આવેલા પાકની રક્ષા કરવા માટે પૂરતાં થઈ પડે છે. આવાં વનરાધક વૃક્ષામાં સીસમ, શેતૂર, આંબા, જાંબુ, જંગલી નછું, યુકેલિપ્ટસ, કરંબાલા, ખાવળ, લીમડા, વાંસ, કાજુ, સિલ્વર એક ઇ.ને સમાવેશ થાય છે. w. born. પવનના ઝપાટા કે ગરમ વાતી લૂના કારણે અથવા બાષ્પીભવનની સાથેસાથ મળતા અપૂરતા પાણીના પિરણામે વનસ્પતિની મ્યાનીભવન જેવી નીપજતી અવસ્થા. W. colic. વાત મૂળ નામના પ્રાણીને લાગતા એક પ્રકારને રાગ; જેમાં વાયુના કારણે પેટ ફૂલી જાય છે અને તેના પર ધીમી ટપલી મારતા નગારા જેવા ધીમા ધ્વનિ નીકળે છે. w. erosion. વાતજ ધસારા; વનસ્પતિ વિનાના સૂકા વિસ્તારમાં વાતા વનના સીધા મારાના પરિણામે, જમીનને લાગતા ધસારા, આના પરિણામ સ્વરૂપ જમીનની સપાટી પરના રેતી અને માટીના કણ ઢા પડે છે, અને મૂળનાં તફાનમાં તે કંગાળાય છે. પવનનું જોર ધીમું પડતા એક વારની ફળદ્રુપ જમીનની ઉપર વાતાઢ વાતવાહિત કરતી પથરાઈ જાય છે અને તેમાંની ફળદ્રુપતામાં ઘટાડા થાય છે. જમીનનું ઉપણું પડ ખસી જતાં તેની હેઠળ રહેલું સખત પડે છતું થાય છે. w. fall, તૂલ મેળવવાના સમય અગાઉ
704
wind
ઝાડ પરથી ફળનું ખરી પડવું. (૨) નિર્મૂળ અનેલું ઝાડ કે પવનના કારણે ઊખડી પડતાં ઝડવાળા વિસ્તાર. w. gall. ઘેડાના પગના સાંધા પર થતા અધ્યું. w. gap. જમીનની કુદરતી વ્યવસ્થા; વહેળા અથવા ઝારણાથી જમીનની કતારીમાં પડેલા ભંગ કે તેમાં થતા ખાંચા. w. gauge. પવનના વેગ અને તેની તીવ્રતા માપવાનું સાધન, વાયુવેગ માપક. w.indicator. પવત નિર્દેશક; પવનની દિશા અને વેગ દર્શાવનાર સાધન. ૪. mill. પવન ચક્કી, ઊર્જા'ના સાધન તરીકે ઉપયાગ કરી, તે દ્વારા પાણી ખેંચવા કે ઘંટી ચલાવવાનું સાધન. પવનચક્કીના કાર્યથી નીપજતું બળ અલ્પ હૈાય છે. આવા પ્રકારના સાધનને કામમાં લેવા માટે કલાકે છ માઈલ જેટલા વેગથી ફૂંકાતા પવનની ઝડપ જરૂરી બને છે. 70 ફૂટના મિનારા પર મૂકવામાં આવેલી 12 ફૂટની પવનચક્કી દિવસ દરમિયાન 50 હુનર ગેલન જેટલું પાણી ખેંચી શકે છે. w. pipe. શ્વાસ નળી. w. pollinated; વાત પરાગિત. (ર) જંતુ દ્વારા નહિ પરંતુ પવનના વહેવાની સાથે સ્થળાંતર પામતા પરાગથી થતું પરાગનચન, w. power. વાત શક્તિઃ ગતિમાન વાતાવરણનું ખળ, જેના ઉપયાગ પવનચક્કી જેવા સાધનને કામમાં લેવા માટે થાય છે. w. pressure. વાત ખાણુ; આડશની સામે વનનું કચડી નાખતું દળ, w. puff, છાલ અથવા ચામડી હેઠળની હવા . row. નીચી, લાંબી પંક્તિ-હારમાં ધસ અથવા પૂળાને, પવનથી સુકાવા માટે ગોઠવવા. w.rowing. બી માટે ઉપયેગમાં લેવા ધારેલી શેરડીની કલિકાને હિમની સામે રક્ષણ સ્થાપવાની યુક્તિ; આમાં મળની સાથે છેાડને ખેંચી કાઢી, ખાડામાં ગાડ ઘાસ અથવા માટીથી રથી૩ મહિનાના સમય પૂરતાં ઢાંકી રાખવામાં આવે છે. પંક્તિ બનાવવી. w.storm. સખત વાતા પવન, સામા ન્ય રીતે તેની સાથે વરસાદ પડતા નથી.

Page #711

Windsor...
705
winter
w. strip cropping, જુવાર, બાજરી અને મકાઈ જેવા ઊંચે ઊગતા અને નીચે ઉગતા પાકને એકાંતર અને સીધી પવનની દિશામાં, પંક્તિમાં વાવવાની પ્રક્રિયા જમીન સંરક્ષણની એક યુક્તિ તરીકે પણ આ યુક્તિને ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. w. ward. પવન વાતો હોય તે દિશા તરફ. windy.વાતવાહિત, વાતો, પવનથી ઘસડાઈ આવેલું. (૨) વાતજ, વાયુના રોગવાળું. Windsorbean. પૃથુશિમ્બી; વાયવ્ય ભારતમાં વાવવામાં આવતી એક વનસ્પતિ, જેની સિંગે શાકભાજી તરીકે ઉપયોગમાં લેવાય છે. wine. દારૂ, મુખ્યત્વે દ્રાક્ષમાંથી બનાવેલું કિશ્વિત મદ્યાકીય પીણું, w... grape. દારૂ બનાવવાને યોગ્ય દ્રાક્ષને એક પ્રકાર. w, palm. તાડી આપતું તાડનું વૃક્ષ. wing પક્ષ, પાંખ. (૨) વનસ્પતિને પર્ણ જે સૂકે, ત્વચીય વિસ્તાર કે ઉપાંગ. (૩) ફૂલની પાશ્વીય પાંદડી. (૪) પક્ષી, કીટક અને ચામાચીડિયાનું ઊડવા માટેનું અંગે. (૫) હળની જમીન કાપતી કિનારને બહારને ખૂણે. (૬) પંખે કે ફૂંકણનું પાનું. (૭) પવનચક્કીનું પાનું. w.band. પક્ષીને ઓળખવા માટેની પાંખની આસ- પાસ મૂકેલું ધાતુ અથવા પ્લાસ્ટિકનું સાધન. w. bar. Galau 250 H24ini alien પાંખની વચ્ચે જાતે પટ્ટો. w. bay. મરઘાંનાં બચ્ચાંની પાંખ બિડાઈ ગઈ હોય ત્યારે પાંખના દંડની નીચે દ્વિતીયક પાંખનાં પીછાંને કારણે જોવામાં આવતો ત્રિકે.
ય ભાગ. w. bearing. હળના પાનાની પાંખની સપાટ બાજુ, જે જમીનના સંપર્કમાં રહી ઊંડે ઊતરે છે. w. beat પાંખને ફફડાટ, પાંખને થડકાર. w. bow. મરઘાંના બચ્ચાંના ખભાની નીચે અને પાંખની આગળ પાંખને ઉપરને ભાગ. we case જંગી આવરણ અથવા કેટલાંક જંતુઓમાં ઊડવામાં મદદરૂપ બનતી પાંખનું રક્ષણ કરતી અત્ર-પાંખ, w. coverts. પક્ષીની પાંખના વળાંકને ઢાંકતાં નાનાં,
પાસે પાસે આવેલાં પીંછાં. . feath
s,૫ક્ષીને પાંખ પ્રદેશનાં મોટાં, પ્રાથમિક અથવા દ્વિતીયક પીંછાં, જે ઊડવામાં મુખ્ય પાંખના ભાગ બને છે. w. finisher, પક્ષીની પાંખમાંથી પીછોને દૂર કરવાનું સાધન. w. front. પક્ષીના ખભા આગળ તેની પાંખની ઉપલી ધાર-કિનારી. w, louse. પક્ષીની પાંખમાં પડતું જ જેવું જતું. જ. seed. સયક્ષબીજ. . sheath, yail wing case. w. spread, પક્ષીની પાંખનું માપ. (૨) પાંખ પહોળી થાય ત્યારે એક પાંખના છેડાથી બીજી પાંખના છેડા સુધી તેને વિસ્તરેલ ભાગ. w. stroke, પાંખને ફફડાટ. winged. પંખાકાર. (૨) સપક્ષ, પાંખવાળું, w, furrower- અપક્ષ ચાસ પાડનાર સાધન. w. fruit. સપક્ષ ફળ. wo pea. ચાર માટે ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પતિ. w.petiole. પાંખાકાર પર્ણદંડ. w. seed. સપક્ષ બીજ. w. yang, સફેદ રતાળું. winnow. પવન કે કૃત્રિમ રીતે પવનને સપાટ આપીને તરા-ભૂસાથી દાણાને દટાં પાડવાં – ઊપણુવાં. (૨) ચાળી તથા વીણુને હલકા દાણું અને ભયાથી મુખ્ય દાણાને છૂટા પાડવા. winnower, ઊપણનાર, ઊ૫ણવાનું સાધન અથવા મંત્ર. winter ure za cela qaar *d, હેમંત, શિયાળે. (૨) શીત અને ઉત્તરધ્રુવ પ્રદેશમાં વર્ષો દરમિયાન આવતી ઠંડી ઋતુ. W. annual. શિયાળાની શરૂઆતમાં અંકુરિત બનતી વર્ષાયુ વનસ્પતિ, જે વસંતના પાછલા ભાગમાં કે ટીમની શરૂઆતમાં મરી જાય છે. W.Banana. ફીલું, પીળી છાલ અને લાલ અને કુમળા ગરવાળું એક પ્રકારનું સફરજન. w. crop. શિયાળુ પાક, શિયાળુ ફસલ. we cultivation,શીતકાલીન-શિયાળ ખેતી. જ. dormancy. શીતનિકાળતા, શીત સુષુપ્તાવસ્થા. (૨) શિયાળાની સુષપ્તાવસ્થા. w. fallow. શિયાળા દરમિયાન પડતર રાખવામાં આવતી જમીન.

Page #712

wire
706
Withania... w, grafting. શિયાળા દરમિયાન ઉષણતામાન, તોફાન, ઠંડી અને પવનના કરવામાં આવતી કામ. . green. જેવું વાતાવરણ ધરાવતી (અવસ્થા). હેમંત હરિત. (૨) ખાસી ટેકરીઓ, નીલ- wire તાર, તંતુ અથવા પાતળું, ગોળ કે ગિરિ, પાલની ટેકરીઓ અને કેરળમાં થતી ચરસ અથવા પટી-ટેપ જેવા નમ્ય દંડની ખાદ્ય ફળવાળી સૌરભિક વનસ્પતિ, જેનાં માફક ખેંચવામાં આવેલી ધાતુ, જેના પાનમાંથી મળતું બાષ્પશીલ તેલ સુગંધકારક વિવિધ ઉપગે છે. we basket. તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. w... g. ઈંડાને ભેગાં કરવાં અથવા અન્ય હેતુ માટે ol. વિન્ટરગ્રીન વનસ્પતિનું તેલ. (૨) બનાવવામાં આવતી તારની ટેલી. w. Gaultheria fragrantissima. 114447
cutter, તારને કાપવા માટેનું કાતર વનસ્પતિનું બાષ્પશીલ તેલ. જેમાંથી એસ્પિ.
જેવું એજ૨. w, entrance. દ્વારરિન બનાવવા સેલિસિલિક એસિડને
રોધક તારને પડદે. we fence. ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. આ તેલ
કાંટાળા, ગૂંથેલા કે વણેલા તારની આડશ જંતુધની બનાવટમાં ઉપયોગમાં લેવામાં
તરીકે બનાવવામાં આવતી વાડ, w. આવે છે. w. hardy. શિયાળાની કહેરતાને સહન કરનાર વનસ્પતિ. w.
grass. બમ્ડા તૃણ જેવું, પાતળું
લાંબું અને તાર જેવાં પાનવાળું ઘાસ. injury. શિયાળાની કઠોરતાના કારણે વનસ્પતિને પહોંચતી હાનિ. wikiling,
w. grub. 27104. W. stem. શીત મારણw, lettuce. મુખ્યત્વે
કેબીના વૃતને લાગુ પડતા ફૂગને એક ઉત્તર ભારતમાં ઊગતી વનસ્પતિ, જેનાં
પ્રકારને રોગ. w. worm. સૂત્રકૃમિ,
જે બી, છોડનાં મૂળ, પાન ઇ.ને ખાઈ પાનની શાકભાજી થાય છે. W. Nels, બેજિયન પ્રકારનું, મધ્યમ કદનું મિષ્ટ સ્વાદ
જય છે. ધરાવતું પીળી છાલવાળું નાસપતી ફળ.
wishbone. પક્ષીની છાતીના આગલા w, onion. એક પ્રકારના કાંદા, જેના ભાગમાં આપેલું પાંખિયાવાળું કે અંગ્રેજી કંદ પ્રમાણમાં નાના હોય છે. w. વણે બી (v) આકારનું હાડકું. pause. ઈંડા મૂકવામાં શિયાળામાં wisp. નાનક પિલું કે ઘાસને આપવામાં આવત વિરામને સમય. w plum. અવેલે વળ. એક પ્રકારની વનસ્પતિ. w. pot
Wisteria sinensis Sweet. M1.2herbs. પાલખ, બીટ, ઇ. જેવી શાકીય
માની બાવળ તરીકે ઓળખાતો, મને વનસ્પતિ, જે શિયાળા દરમિયાન ઉત્તર
ચીનને પણ અહીં વાડ તરીકે ઉગાડવામાં ભારતમાં થાય છે અને જેનાં પાન પ્રજીવક
આાવતો છોડ, અને ખનિજ દ્રવ્યની દષ્ટિએ સમૃદ્ધ છે. witches broom. શાકીય વનસ્પતિને w, rape હેમંતમાં-શિયાળામાં થતા એક પ્રકારને વિકૃત વિકાસ, જેમાં સામાસરસવ. (૨) પંજાબ, ૫. બંગાળ, અને
ન્ય રીતે સુષુપ્તાવસ્થામાં રહેતી કલિકા બિહારમાં થતી વર્ષાયુ વનસ્પતિ, જેનાં
અંકુરિત થાય છે અને તેને દેખાવ સાવ. પાનની ભાજી બનાવી ખાઈ શકાય છે. રણું – ઝાડું જે દેખાય છે. w, season. શીતઋતુ, શિયાળે. witch weed. એક અર્ધ-પરજીવી w, squash. ગળાકાર, મધ્યમ કદનું વર્ષાયુ શાકીય વનસ્પતિ, જે જુવાર, બાજરી, થાએ કોળ. , storage શીયાળ મકાઈ, શેરડી અને અન્ય દાણાવાળા પાક પિષણ મેળવવા અથવા પછીની મોસમે પર આક્રમણ કરી તેમના વિકાસને કુંઠિત માટે પિષક તત્તની વનસ્પતિ દ્વારા થતી બનાવે છે. 21499. w. vegetables. (214149. Withania coagulons (stokes) દરમિયાન થતાં શાકભાજી. . wood. Dumal,આકરી; મૂળ પાકિસ્તાનને પણ હેમંત કાઇ. wintry. શિયાળા જેવું અહીં મુખ્યત્વે પંજાબમાં થતો છોડ, જેનાં

Page #713

with...
707
wool
ફળને ઉપગ દૂધમાં મેળવણ તરીકે દહીં કાછની રાસાયણિક પ્રક્રિયા કરી તેમાંથી બનાવવા અથવા દૂધને ફાડી નાખવા કે સ્કતિ લિગ્નિન, અર્ધકાષ્ટક (હેમી સેલ્યુલસ) બનાવવા માટે થાય છે. W. somunifera કાઢી લીધા પછી રહેતે શેષ ભાગ. w... Dunal. અશ્વગંધા, ઘેડા આ શૂન, charcoal. લાકડાને અર્ધા બન્યા આસેડ નામને દેશના સૂકા વિસ્તારમાં પછી મળતું કાર્બન બળતણ, કોલસે, જે જોવામાં આવતા સુપ, જેમાં નશાકારી બળતણ ઉપરાંત મરઘા-બતકાંના ખાણમાં અને નિદ્રારક દ્રવ્યો આવેલાં હોય છે. એક ઘટક તરીકે ઉપયોગમાં લેવાય છે. with calf. ગર્ભિણી ગાય. (૨) પેટમાં w. fibre. કાષ્ટ તંતુ; છોડ અને એકંદર બચું વિકસી રહ્યું હોય તેવી ગાભણી ગાય. વનસ્પતિની રક્ષા કરતા અને તેને ટકા wither, કરમાવું, સુકાઈ જવું, તાજગી આપતા પાતળા તતુમય ભાગ અને ની અને જેમ ચાલ્યા જવાં. withering. દીવાલરૂપ લંબાયેલા કોષ, પુખ્તાવસ્થામાં સકારાથી કે તેથી નમી જવાની વનસ્પતિની જેમાં સજીવતા હોતી નથી. w. lots. અવસ્થા.
બળતણ માટેનું લાકડું અને કૃષિની withers. ઘોડા, ગાય, ઘેટા ઇ.ના સ્કધા
અન્ય જરૂરિયાત મેળવવા વનભૂમિમાં સ્થિની ટોચ પરની કિનારી.
અલગ કરવામાં આવતે ભાગ. મેટા ભાગે wobble. કંપવું, પ્રજવું. (૨) જુદી જુદી આ ભાગ પડતર હોય છે કે કૃષિ કામમાં નમ્યતાથી ભ્રમણ કરવું, પ્રજવું, અડબડિયાં આવે તેવું નથી હોતું અને તેમાં ઈમારતી ખાવાં.
લાકડાં, બળતણ માટેની કાઠીનાં વૃક્ષ, womb. ગર્ભાશય, સસ્તન પ્રાણીઓનું પર્ણખાતર અને ચારા માટેની વનસ્પતિ અગ, જેમાં ગર્ભ ધારણ કરવામાં આવે ઉગાડવામાં આવતી હોય છે. . pin. છે. અને બચ્ચાને જન્મ થાય ત્યાં સુધી લાકડાને ખીલો, કાષ્ટ કીલ. - parજેમાં લખ્યું વિકાસ પામતું હોય છે. હnchma. કાષ્ટ મહતક, લાશ મતક. wood, ઊગતાં વૃક્ષો જમીનને ઠીક ઠીક જ. ray cell. કાષ્ઠ કિરણ કેષ. જ. ભાગ કે તે, વન. (૨) વૃક્ષ કે સુપના rot, કાષ્ઠ સડ. we vessel, કાષ્ઠ ગ૨ અને ટાલ વચ્ચેના ભાગ, કાક. (૩) વાહિની. w• wool. કાઝણ કાષ્ઠન. જળવાહક પેશી, જળવાહિની, રસવાહિની
woody. કાઠીય, કાષ્ઠમચ. (૨) કાઠનાં all heart wood 28 sap wood.
લક્ષણે ધરાવતું (છોડ). (૩) કાઠથી w. apple fig, ufg; Feronia
ભરપૂર. (૪) લિનિનનું વિશેષ પ્રમાણ limonia (L.) Swingle (Syn. F.
ધરાવનાર (છોડ કે વનસ્પતિ). elephantum Correa.]. નામનું, ભારત
woodland. મુખ્યત્વે કાઠીય વૃક્ષની - ભરમાં ઊગતું ઝાડ, જેનું ફળ ખાદ્ય છે
ભૂમિ, વનભૂમિ. w.. pasture, અને જેમાં થડ અને શાખામાંથી ગુંદર
ચરાણ ધરાવતો વનભૂમિને એક ભાગ, u 9. W.-a. slug cater
જેમાં પશુઓ ચરે છે. pillar. Adi Hin wid Parasa
Woodfordia fruticosa (L.) Kurz lepida Cr. 11441 884. w. ash. લાકડાને બાળ્યા બાદ શેષ રહેતી રાખ;
[W. Floribunda Satisb]. 21e1a જે પેટાશ ખાતર તરીકે ઉપયોગમાં આવે
એક છોડ, જેમાં સુંદર મળે છે. ફૂલમાંથી છે. અનિક્ષાલિત કાષ્ટની રાખમાં ટિશિયમ પીળા અને લાલ રંગ મળે છે. છાલ અને કાગેનેટના રૂપમાં 5થી6 ટકા પટાશ હોય
પાન ચામડાં કમાવવા માટે ઉપયોગમાં છે અને 25થી30 ટકા ચુન (CaO) છે;
લેવામાં આવે છે. બંને દ્ર જમીનની અસ્પતાની વિરુદ્ધ wool. ઊન; ઘેટાં, બકરાં, આલ્પાકા જેવાં કાર્યરત બને છે. . cellulose પ્રાણીઓના તરંગિત સંરચના ધરાવતા

Page #714

Wool
708
work
અને સલકી સપાટી ધરાવતાં ઝીણું વાળ, જેની સાથે સાધારણ વાળ પણ ભળ્યા હોય છે. (૨) પછીનું સ્થાન મેળવતાં કાપડ, શેતરંજી, નજમ ઇ. બનાવવા માટેના કરતી તતુ, w.ball. ધણીવાર ઘેટાના પેટમાં મળી આવતા ઊનને ગાળ પિંડ, જે તેની પાચનક્રિયામાં ગંભીર અવરોધ
ભો કરે છે. જન્મ carding, ઊન પીંજણ; ઊન કાંતવાના ઉપયોગમાં લઈ શકાય તે માટે તેની ગૂંચ ઉકેલી તેના તંતુઓને સમાંતર બનાવવાની પ્રક્રિયા. w, classing, ગુણવત્તા, સંગીનતા, લંબાઈ, રંગપ્રકાર છે. અનુસાર ઊનના તાઓની વર્ગીકૃત ગોઠવણ. we clipઊનને વાર્ષિક ઉતાર. જન્મ crimeજનન તંતુની કુદરતી કહે૨. w. fat, ઘેટાની ચામડીમાંથી થતો તરંગિત, ચીકણે અને ઊનના તતને સેંટી રહેતો સ્ત્રાવ (૨) ઘેટાના ઊનમાંથી નીકળતું ચરબી જેવું સાફ કરેલું દ્રવ્ય-વિનલિન, જે આકવિત, પીળાશ પડતું, અર્ધ ઘન અને પાણીમાં
અઢાવ્ય છે અને જે મલમના આધાર દિવ્ય તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે..
w, fell. ઊન ઉતારી લેવામાં આવ્યું ન હોય તેવા મરેલા કે કતલ કરેલા ઘેટાનું ચામડ. w, fibre. ઊનને તંતુ; પ્રત્યાહ્ય, ટકાઉ, ભેજગ્રાહી, ઝડપથી ન બળે તે, કુલ રીતે જલ-સહ-વૉટરફ અને ગરમા આપતો, કાષ્ઠક (સેલ્ય લોસ) રચના ધરાવતા, કાંતીને તાર બનાવી શકાય તેવો ઘેટાના ઊનને તત. w, grading. ઊનનાં ઉપગે, જાતિ, રંગ, ટકાઉપણું છે. અનુસાર તેનું કરવામાં આવતું વર્ગીકરણ, w... grease. ઊનનું ચરબી તત્ત્વ, w, sorting, ઊનની જાત, પ્રકાર છે. અનુસાર તેને જુદા પડ- વાની અને સમું કરેલા ઊનને દડામાં વિંટા- ળવાની પ્રક્રિયા. we top. સમાંતર બનાવેલા અને રજજુ આકારમાં વીંટેલા ઊનના તંતુ. w. type. મુખ્યત્વે ઊન માટે ઉછેરવામાં આવતાં ઘેટાને પ્રકાર. w• value. ઉનનું મૂલ્ય, જેને આધાર
તેની ગુણવત્તા અને પ્રકાર પર રહે છે. we washing. Gન પ્રક્ષાલન. (૨)
ને છેવાની કે સાફ કરવાની પ્રક્રિયા, જેમાં ઘેટાં પરથી ઉતારવામાં આવેલા ઘનમાંથી કચરે, ચીકણાં દ્રવ્ય, નેહલા પદાર્થો ઈ. ને દૂર કરવામાં આવે છે અને જેમાં સાબુકરણ કરવા અકલાઈન માર્કને ઉપયોગ કરી ઊનને જોવામાં આવે છે. w, wasઊનનું મેદીય દ્વવ્ય, ઊનની ચરબી. wooled. ઊન પ્રચુર, જેમાં વિપુલ પ્રમાણમાં ઊન હેચ અથવા જે
નથી આવરિત હોય. wollens, ઊનના તંતુમાંથી સંપૂર્ણપણે કે અંરાત: બનાવવામાં આવેલાં હોય તેવાં કપડાં. woolly. ઉની, ઊન જેવાં નરમ, ઢીલાં અને ગૂંચવાયેલાં. (૨) ઊનથી આવરિત કે વિપુલ પ્રમાણમાં ઊનવાળું w. aphids. Eriosoma lanigerum Hausm. નામને ડુંગરાળ પ્રદેશોમાં થતો સફરજન પર પડતા મેલાસશી; જેનાં ડિંભ અને પુખ્ત જંતુ સફરજનના ઝાડની ડાળીઓ તથા થડને રસ ચૂસે છે, જેથી ફળની નત બગડે છે. w. Oak. Quercus lanata. નામનું સદાહરિત વૃક્ષ, જે ગટવાલ, કમાંક અને ભૂતાનમાં થાય છે, અને જેને સીધું વાવીને કે ફેર રેપણું દ્વારા ઉગાડાય છે. Worcester Pearmin. મધ્યમ કદના, નારંગી રંગની છાલ અને વિપુલ પ્રમાણમાં ગર ધરાવતા સફરજનને એક પ્રકાર. work. કાચું; બળ લગાડવાની પ્રક્રિયા. ૨) ઉત્પાદન પ્રક્રિયા કે કાર્યની કઈ પણ બજવણ, ઉત્પાદક કાર્ય. W. animal. કામ માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું ઘોડું, ખચ્ચર, બળદ ઇ. જેવું ગમે તે પાલતું પ્રાણી, W. shop- ખેતર પરનું
સ્થાન અથવા છાપરી જેવાં યંત્ર સામગ્રી, ઓજાર, ઉપકરણે ઇ. રાખવામાં આવતાં હેય અને જયાં સમારકામ જેવાં કામ કરવામાં આવતાં હોય. w. stock. ખેતર પર કામમાં લેવામાં આવતાં પ્રાણી

Page #715

worm
709
Wyandotte
એની કુલ સંખ્યા. workability. worsted yarn, સાફ કરેલા નમાંથી કાર્યક્ષમતા, આકાર આપવાને કે કામ બનાવેલું સુતર. કરવાને ગુણ કે તે માટેની અવસ્થા. wound. ઘા, ક્ષત, ત્રણ. (૨) આંતરિક worker. કામદાર, મજૂર, કાર્યકર. અથવા બાહ્ય પેશીની સળગતામાં બળપૂર્વક (૨) મધમાખ અથવા ઊધઈ જેવાં જંતુ- કરાયેલે થયેલે–પડેલે વિક્ષેપ. w. caઓની વસાહતમાંની અફળદ્ર ૫ માહા-કામ- mbium, ક્ષતના સ્થાને ઊભી થતી વાર મધમાખ કે કામદાર ઊધઈ. W. અસ્થાનિક એધા અને ત્યાં થતું નવી પેશીનું cel, મધપૂડામાંનું અફળદ્ર૫ મા કામ- નિર્માણ. we parasite. ઘા દ્વારા હાર માટેનું ઉછેરખાતું. worlking યજમાનના શરીરમાં પ્રવેસો કાઈ પણ day. કામને દિવસ, સામાન્ય રીતે જે પવછવી સજીવ. આઠ કલાકને ગણાય છે. w farm wrapper leaf. સિગારેટની બનાcapital. કૃષિ કાર્યકર મૂડી. (૨) કૃષિ- વટમાં આવરણ તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં વ્યવસાયમાં ઉપયોગમાં લેવામાં આવતાં આવતું તમાકુનું પર્ણ. ઢોર-ઢાંખર, યંત્રસામગ્રી, ઉપકરણ, wrench, ઝાટકે. સરંજામ, ખાણ અને અન્ય પુરવઠે તથા wriggle. કીડાના વળ જેવી ગતિ. 2153 257. w. plan, a H264, Wrightia tinctoria R. Br (Syn. ઉછેર અને તેનાં વૃદ્ધિ-વિકાસ અંગેની JW. rothai G Don; Nerium. નીતિ અને કાર્યને ચાલુ રાખવા તથા tinctorum Roxb.]. મીઠે ઈંઢ જ, વનની માવજતનું નિયમન કરવા માટેની દુધી નામનું રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ અને લિખિત જના.
તામિલનાડુમાં થતું એક ઝાડ, જેનાં ફળ worm, કૃમિ; ડિંભ, કીટક, ઈયળ, અળ
અને કૂલમાંથી વાદળી રંગ મળે છે. Wr. શિયું, રશમને કી જેવાં નરમ શરીર
tomentosa (Roxb.) Roem & Scવાળાં, નાનાં, અપૃષ્ઠવંશી, અલિંગી, પેટે
hult (Syn. Wr. mollissima Wall; ચાલતાં, વલાના ખેડે ધરાવતાં અને
Nerium tomentosum Roxb.). અન્ય પ્રાણીઓનાં આંતરડાં કે પેશીઓમાં
ધરેલી, દૂધી, નામની પંજાબ, રાજસ્થાન,
બિહાર, આસામ અને પશ્ચિમઘાટમાં થતી પર છવી જીવન ગાળતાં સજીવ. (૨) સ્ટ્રને પેચવાળે બાગ. w. gear. સપિલ
વનસ્પતિ, જેનાં બી અને મૂળમાંથી પીને
રંગ મળે છે, જેનાં પાન અને કુમળાં ગી૨, w, screw. સપિલ , પેચવાળે કુ. w, whed સપિલ
ફળ ખાય છે. ચક. w wood, Artemisia obs. wrinkle. કરચલી; ચામડી અથવા સનnthium L. નામની કાશમીરમાં થતી
મ્ય સપાટી પર થતા સળ, કરચલી ઈ. એક પ્રકારની શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં
7 249241. wrinkled grain. ફૂલમાંથી સેન્ટોનીન નામનું ઔષધીય દ્રવ્ય કરચલીવાળા દાણા. કાઢવામાં આવે છે, જેને ઉપયોગ કમિ wrought iron. ઘડતર લોખંડ. નાશક, શક્તિદાયક અને ઉત્તેજનાકારક wry. એક બાજુ પર વળેલું નમેલું. wr. તરીકે કરવામાં આવે છે. worming. tall. કાયમી, એક બાજુએ વળેલું રહેતું પ્રાણુના દેહમાંથી તેના અંત:સ્થ કમિને મરઘીનાં બચ્ચાં કે સસ્તત પ્રાણુનું પૂછડું. દૂર કરવા, પ્રાણન પરજીવી કૃમિથી છૂટું જumb. ખાદ્ય ફળ માટે દક્ષિણ ભારત, પાડવું. wormy. જંતુઓ અથવા આસામ અને પં. બંગાળમાં ઉગાડવામાં કૃમિને ઉપદ્રવ ધરાવતાં પ્રાણીઓ, વન- આવતા વૃક્ષને એક પ્રકાર. સ્પતિ કે અન્ય પેદાશ.
Wyandotte. માંસ અને ઠડાં માટે

Page #716

anth...
710
xerophytes
કરવામાં આવતા અમેરિકન વર્ગના એક પ્રકારનાં મરઘાં; આ પ્રકારનાં મરઘાની
કલગી થાય, ચામડીને રંગ પાળે, પીછાં વિનાનાં પગ ઇ. હોય છે.
santh (0). પીતક, પીળું અર્થસૂચક જરૂરી બનતું કેરેટીવ રંજક દ્રવ્ય, જેની પૂર્વગ.
ઊણપથી ચામડી જરૂરી રંગ ધારણ કરતી santheine. ફૂલમાં પાળે રંગ આપતા નથી. (૨) વનસ્પતિમાં હરિત દ્રવ્ય અને દ્રાવ્ય ભાગનું દ્રવ્ય.
કેરેટીનની સાથે સંબંધ ધરાવતું અને xanthic. પીત, પિળાશ પડતું. વનસ્પતિના સેનેરી પીળા રંગ માટે xanthin. ફૂલોનું અદ્રાવ્ય રંગ બનાવવા જવાબદાર આવશ્યક રંજક દ્રવ્ય, પીતપર્ણ. માટેનું પીળું દ્રવ્ય. (૨) લેહી, મૂત્ર, Xanthovalis corniculata. એક ચકૃત ઇ.માં જણાતા યુરિક ઍસિડની સાથે પ્રકારની વનસ્પતિ. સંબધ ધરાવતું દ્રવ્ય.
x, chromosome, એકસ રંગસૂત્ર, Xanthium strumarium L. ગાડર, જે ગર્ભસ્થ શિશુની માદા જાતિ નકી ગાડરડી નામની વનસ્પતિને એક પ્રકાર કરે છે. Xarthomonas alfalfae. નામને xenia, ૫ર ૫રાગ પ્રભાવ, (૨) માતૃરજકાને રેગોત્પાદક કીટ X. compestriડ કોષ પર જનકને પ્રભાવ. (૩) આવૃત (Pamnd) Dowson. નામનું બીજધારી વનસ્પતિમાં યુગ્મિત કોષકેન્દ્રની કોબીનું રેગોત્પાદક જંતુ. X. citri (Ha. સાથે જોડતો પરાગરજને નરજન્યુ. પ્રભાવી ss) Dowson. નામનું ખટમધુરાં જનિનને સાથે લઈ જાય, જેના પરિણામે ફળાનું રોપાદક જંતુX. Cymopsidis. ભ્રષ જનકને મળતા આવે છે. નામનું ગવારમાં રેગ કરતું જંતુ. X. xenogamy. સંકર ફલીકરણ. malvacearum (Smith) Dowson, xenopsylla. cheopis. 211213. નામનું કપાસનાં રંગેત્પાદક જંતુ. X xer(0). શુષ્ક અર્થસૂચક પૂર્વગ ory: ae. નામનું ડાંગરમાં રોગ કરતું જતુ. xeric. શુષ્ક, અલ્પપ્રમાણમાં ભેજ ધરાX. phaseoli indicus નામની વાતમાં વનાર (જમીન), તથા સૂકી કે મરૂભૂમિમાં રેગ કરતી ફૂગ. X. phaseoli sajense. થતી (વનસ્પતિ). . environment. નામની સેયાબીનમાં રોગ કરતી ફૂગ. X. શુકવર્યાવરણ sesbaniae. નામનું એસબેનિયામાં રોગ xeromorphic. શુષ્કાનુરાગી, xeroકરતું જતુ. X. stiglobocola. નામનું philous. ગરમ અને શુક પર્યાવરણને વેલવેટ બીનનું રેગકારી જંતુ. X. vascu- અનુકુલિત. lorum. શેરડીનું રેગકારી જંતુ. X. xerophthalmia. શુષ્કનેત્ર રુજા.(૨) vignicola..નામનું ચેળીમાં રેગકારી જંતુ. પ્રજીવક એની ઉણપથી પ્રાણીઓ અને xanthone. C43 H Op. સૂત્રવાળું મરઘાને લાગુ પડતે આંખને રેગ, જેમાં બગીચામાં થતી ઈતડી અને તેનાં ઈંડાને આંખ લાલ લાલ થઈ જઈ સૂઝ આવે છે. નાશ કરતું જંતુન રસાયણ
અને તેને સૂકો લાગે છે. xanthophyll. C43 H56 02 સૂત્ર. xerophytes. શુષ્કઉભિદ વનસ્પતિ, વાળું ચામડીમાં આવશયક રંગ માટે મરુ નિવાસી વનસ્પતિ, જે જમીનના ભેજનું

Page #717

xerosere
711
મ
બાષ્પીભવન ઝડપી અને પાણીની આવક આછી હોય છે તેવી જમીનમાં ઊગતી વનસ્પતિ. xerophytic vegetation. કાંટાળા ક્ષુપ, ઝાડી ઝાંખરા જેવી રુનિવાસી વનસ્પતિ. xerophytism. શુષ્કોભિતા. xerosere. શુષ્ક સંચક્ર. (૨) શુષ્ક ભૂમિમાં વનસ્પતિ વિકાસની એક અવસ્થા. Ximenia americana L. ઈંગૂડી નામના . ભારત, અને આંદામાનમાં થતા ભ્રુપ, જેનાં ફળ ખાદ્ય છે અને જેનું કાષ્ઠ સુખડના લાકડાની અવેજીમાં ઉપયાગમાં લેવામાં આવે છે. x-ray. ક્ષ-કિરણ, Xyleborus compactus H. નામના શબટા કાફીનેા કીટ. xy. morstatti H. નામના શખસ્ટા કૉફીના કીટ. xylem. જળવાહક પેશી, જળવાહિની, દારૂવાહિની. (૨) વનસ્પતિના જળવાહિની પુલના લિગ્નિનવાળા ભાગ, x. bundle. જલવાહિની પુણ. ૪. fibre. ાતંતુ, જલવાહિની તંતુ. x. vessel. રૂ
વાહિની.
Xylia xylocarpa (Roxb.) Taub. [Syn. X. dolabriformis Benth]. જાંબુ; પશ્ચિમ દ્વીપકલ્પીય પ્રદેશ, એરિસા,
yak. ગાવશનું Bos grunmiens. નામની ચમરી ગાય. (૨) દૂધ, ચામડું અને વણી રાકાય તેવા વાળ આપતું, પાલતું તિબેટ અને મધ્ય એશિયાનું પ્રાણી. yarn. રતાળુ, Dioscorea પ્રજાતિ અને Dioscoreaceae એટલે વારાહીકુળની ખારાક અને રોભા માટે ઉગાડવામાં આવતી શાકીય વનસ્પતિ. y, white સફેત રતાળું. y. bean. શક્કરિયું.
yashul
સાન્ધ્ર પ્રદેશ અને મધ્ય પ્રદેશમાં થતું ઝાડ, જેનું કાણુ રેલવેના સ્લીપરા, વહાણ ખાંધકામ અને પુલા બનાવવાના કામમાં લેવામાં આવે છે.
xylocarp. સખત, કાષ્ટમય ફળ .xylocarpous, સખત કામય ફળ જેવું. Xylocarpus gangeticus G. E. Parkinson. પુસૂર નામનું ઝાડ, જેની છાલને
ચામડાં કમાવવાના ઉપયાગમાં લેવામાં આવે છે. X. moluccesis (Lamk.) Roem [Syn. Carapa moluccensis Lamlk.]. પુસૂર, નામનું આંદામાનમાં થતું ઝાડ, જેનાં બીમાંથી મળતું તેલ સાબુ બનાવવા તથા દીવાબત્તી માટે ઉપયાગમાં લેવામાં આવે છે. xylophagous. લાકડું કરી ખાનાર (જંતુ).
Xylopia parvifolia Hook. f. & Thoms. કેરળમાં થતું એક ઝાડ, જેનાં ફળ અને ફૂલ ખવાય છે. કાજીનું હલકા પ્રકારનું ફર્નિચર, ફિટિંગ અને પ્લાયવૂડ અનાવવામાં આવે છે. Xylotrechus quadripes Chev. અખિકા કૉફીમાં પડતું જંતુ. Xylotrupes gideon. સફેદ ઢાળ નામનાં જંતુ; જે ખટાટા, ડાંગર, શેરડી અને મકાઈને કારી ખાય છે.
Y
yard. વાર. (૨) રેખિત માપના 3 ફ્રૂટ, ૐ 36 ઈંચના માપના એકમ. (૩) ઘરનું પ્રાંગણ. (૪) પ્રાણીએ કે પક્ષીઓને રાખવાના બંધ વાડા.
yarn. સૂતર; કાંતીને કપાસના તંતુને વળ આપી તૈચાર કરવામાં આવતું સૂતર. yashul, કુમાંઉં, ખાસી ટેકરીએ અને મણિપુરમાં ઉગાડવામાં આવતી એક ખાદ્ય વનસ્પતિ.

Page #718

y ohromoxome
712
yellow
y-chromosome. 12 241931 નિર્માણ માટે નિર્ણાયક બનતું વાય” – રંગસૂત્ર, લિંગ-રંગસૂત્ર, yean. ઘેટી કે બકરીના બચ્ચાને જન્મ આપ. yeanling. ઘેટી કે બકરીનું અમું.. yearling. એક વર્ષનું આયુષ્ય ધરાવતી માછલી. (૨) એક વર્ષ કરતાં વધુ પરંતુ બે વર્ષ કરતાં ઓછી વય ધરાવતું પ્રાણ yearly. વાર્ષિક વર્ષમાં એક વાર, પ્રત્યેક વર્ષ કે એક વર્ષ માટે (થતું). yeast. યીસ્ટ, કિવ, ખમીર. (૨) ફૂગ, સૂફમ કદ ધરાવતું એક કષી પિંડ, જેને વૃદ્ધિ માટે સાધારણ ઉષ્ણતામાન, ભેજ અને કાંઇ તથા શર્કરા દ્રવ્યની જરૂર પડે છે, અને જે કાર્બન ડાયોકસાઈડ બનાવી, શર્કરાનું કિવન કરી મદ્યાર્ક બનાવે છે. ફળના રસે અને કણકનું પણ જે બચવણ શકય બનાવે છે. yellow. પીળું, પીત. y.bauhinia. સેટ ટેમસ તરીકે પણ ઓળખાતું, Ban- hinia tamentosa , નામનું જંગલી પીળા ચંપા કે પીળા આસુન્દ્રાનું ઝાડ, જેની છાલનાં દેરડાં બનાવવામાં આવે છે. દ. ભારત, આસામ અને બિહારમાં આ વૃક્ષ સર્વસામાન્ય છે. y. body. પીતપિંડ; અંડપાત બાદ સસ્તન પ્રાણીના અંડાશય પર રહેતો અંતઃસ્ત્રાવી પિંડ, જે ગર્ભાધાન ચાલુ રહે ત્યાં સુધી સામાન્ય રીત વિકાસ પામે છે અને જ્યાં સુધી તે ચાલુ રહે ત્યાં સુધી પ્રાણીમાં વૈગિક ઇચ્છા જાગતી નથી. y, corn. પીત ધાન્ય; પીળા ગરવાળી મકાઈ; જેમાં રહેલું કેરેટીન નામનું રંગ દ્રવ્ય પ્રાણીમાં પ્રજીવક – “એ”નું નિર્માણ કરે છે. 9. galt. મારા પ્રાણુના અચળ પર આવતો Aia. y. grandilla, 030421. y. upine. લીલા ખાતર માટે ઉગાડવામાં આવતી Lucinus luteus . નામની વનસ્પતિ. y: Mauritius. અનેનાસને એક પ્રકાર, જે લંબગોળ હોય છે અને પાકતાં ઘેરો પીળો રંગ ધારણ કરે છે.
y. mealworm. Tenebroides mauritanicus નામને ઘઉં અને એટ ધાન્યના ભાગેલા દાણા અથવા લોટમાં પડતાં ડાળ જંતુ. y. myfobalan. હરડે, Granst; Terminalia chebula Retz, નામનું મધ્યમ કદનું, પાનખર જંગલમાં ઊગતું ઉત્તર ભારતમાં થતું ઝાડ; જેનાં ફળ એટલે હરડે, ચામડાં કમાવવાના કામમાં આવે છે, અને જેનું કાષ્ટ સામાન્ય નિર્માણ કામ માટે ઉપયોગી બને છે.Y. Newton. સહેજ ચપટું પણ ગળાકાર, મેટું એક પ્રકારનું સફરજન, જેની છાલ લીલાશ પડતા પીળા રંગની હોય છે. y. oxide. પળે મકર્યુંરસ ઓકસાઈડ. y. passion fruit. Passifloraceae yua Passiflora flavicarpa, 1140 245 પ્રકારનું મૂળ શ્રીલંકાનું ફળ, જે ગોળાકાર, સહેજ પીળાશ પડતા રંગનું છે. y. phosphorus, પીળે ફેરફરસ, ઉંદર મારવા માટે જંતુધન રસાયણને એક ઘટક. y. Podzolic soil. હલકી ફળદ્રુપતા ધરાવતી પીળી ભસ્મમાટીવાળી જમીન, y. rust. પીળકાટ, y. sarson, પીળો સરસવ; ઉત્તર પ્રદેશ, આસામ, પંજાબ, ૫. બંગાળ અને બિહારમાં ઉગાડવામાં આવતી, Brassica compestris L. Vali sarson prain. [Syn. Brassica campestris
, var. glaucia Duth and Full.]. નામની વનસ્પતિ, જેનાં બીમાં 45 ટકા જેટલું મીઠી સુવાસ ધરાવતું તેલ હોય છે, જે રાઈ, અથાણાં, દીવાબત્તી અને સૌંદર્ય પ્રસાધને માટે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. તેલ કાઢી લીધા બાદ અવશેષ રહેતા બીને બાળ ઢોરને ખવડાવવામાં આવે છે. તેનાં કુમળાં પાન અને પ્રરાહની શાકભાજી બનાવવામાં આવે છે. y. sweet clover. Melilotus officinalis (L.) Lamk. 217101 મૂળ યુરોપની પણ અહીં ઘાસચારા માટે ઉગાડવામાં આવતી વનસ્પતિ. y. teak. હળદરવા; Adima cordifolia (Roxb.) Benth and Hook. નામનું 40

Page #719

yonna
113.
Yuccu... ઈચ જેટલો વરસાદ મેળવતી ભૂમિમાં ગd yielding abilily.૦૫જ આપવાની ઝાડ, જે કર્ણાટક અને મધ્ય પ્રદેશમાં થાય ક્ષમતા. છે અને જેનું કાણ ખેતીનાં ઓજાર, yoghurt. દહીં, અર્ધ-ઘટ પિવન દુગ્ધ ફર્નિચર, બબિન ઇ. બનાવવા માટે પેદાશ. ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે.y, vege- yolke. ઘૂંસરી, ગુંસરી. (૨) બે બળદની table, ગાજર જેવા પીળા ભાગ ધરાવતી જેડી સાથે કામ કરી શકે કે ગાડું ખેંચી શાકભાજી. y. vet chling, જંગલી શકે તે માટે તેમની ગરદન પર લાવવામાં વટાણ; Lathiyrus abhaca L, નામને આવતું, જુદા જુદા આકારનું લાકડાનું પંજાબ, ઉત્તર પ્રદેશ, ૫. બંગાળ અને સાધન. y. gallગાડા અથવા હળ મધ્ય પ્રદેશમાં થતો આરોહી વેલો, જે. માટે બળદની જોડીને ગરદન પર લાવવા ઘાસચારા તરીકે ઉપયોગી છે. yello આવેલી ધૂંસરીથી બળદને લાગુ પડતે એક
wing. અપક્ષચ કે હરિતપણે કે હરિત- પ્રકારને રાગ. y. pin. ઘૂંસરીને ખીલે. કણની ગરબડના કારણે વનસ્પતિના હરિત yolk. જરદી, ઈડાને પીળે ભાગ; રંગને થતી હાનિ; જુઓ chlorosis. જેમાં માદા પ્રજનન કોષ હોય છે અને yellows. વનસ્પતિને એક પ્રકારને જે સમૃદ્ધ ખાદ્ય તત્ત્વ ધરાવે છે. (૨) રોગ જેમાં હરિત દ્રવ્યને હાસ એટલે ઘેટાનું ઉન કાઢવામાં આવે ત્યારે પ્રસ્વેદ પીળા પડવું અને વૃદ્ધિ કુંઠિત બને આ સમેત તેમાં જોવામાં આવતાં સઘળાં દ્ર. છે તેનાં મુખ્ય લક્ષણે.
y sac, જરદીને સંપુટ, જેમાં ઈંડાંમાં yemma budding. એક પ્રકારનું
રહેતું ખાવદ્રવ્ય હોય છે અને જે ઈંડાને કલિકા રેપણ
સેવવામાં માદાને મદદરૂપ બને છે. y.
shadow. ઈંડાની શુદ્ધતા પારખવા Yerba de mate વિષમલિંગી પ્રાણીનું
માટે પ્રકાશની સામે ઈંડાને ધરવામાં પ્રજનન માટે સંયુમન અથવા વનસ્પતિનું
આવતાં તેમાં જોવામાં આવતી છાયા, ૫રાગનયન,
જરદીને રંગ પરથી તેની ઘટ્ટતા પારખી yield. ઉતાર, ઊપજ, નીપજ, પેદાર; શકાય છે. ખેતી કરવાના પરિણામે નીપજતે પાકને Yorkshire, કશાયર નામના વધુ કુલ જથ્થ. (૨) પરાભવ. y, annual માંસ આપતા ડુક્કરની એક જાત, વાર્ષિક નીપજ-ઉપજ. y, periodic young. તરુણ, જુવાન. y. root. સામયિક-અવધિક ઊપજ, y, finela- તરુણ મૂળ, y. seed, તરુણ બી. y. sticity. morel m ural. y. stem. age #sis. y. stock. azer per acre. એકર દીઠ ઊપજ. y. ૫શુધન. point. 42144 Tois. y. table. Yucca gloriosa L. 442 Hou ઊપજ દર્શાવતે કોઠે. yielder, ઊયજ રિકાને, પણ અહીં વાડ માટે ઉગાડવામાં આપનાર (પ્રાણુ અથવા વનસ્પતિ). આવતા એક છેડ.
zaffran. $212, Saffron crocus. zaid. રબિ અને ખરિફ વચ્ચેની - માચથી જન સુધીની મેસમ.
Zaidi. Hi 6911391H1 1981, ઈરાકી જાતની ખરી, જેનાં ખજરમાં ભેજનું પ્રમાણ ઓછું રહે છે અને ખજરી

Page #720

zaid...
714
Zila..
દીઠ 200-300 રતલ ખજૂર ઉતરે છે. કાચા દાણાને શેકીને ખાવામાં આવે છે. zaidkharif, શરબતમાં કરવામાં મકાઈના લેટના રોટલા બનાવવામાં આવે આવતી વાવણી.
છે, ઉ૫રાંત મકાઈમાંથી કાંછ-સ્ટાર્ચ અને zaid-rabi. વસંતઋતુમાં કરવામાં મદ્યાર્ક બનાવવામાં આવે છે. 7, mays આવતી વાવણી.
var. ceratina. મીણ જેવા દેખાવવાળી zaitun. ચૈતન, ઓલિવનું ઝાડ. મકાઈને એક પ્રકાર, જેની કાંઇ પણ zmindar. સરકારને મહેસૂલ આપતો સાચાખાની કાંઇ જેવી ચીકણી હોય
અને ગતિમાની પાસેથી સાંથ અથવા J. Z. mays var. everta. 1518 al ગત લેતો જમીન માલિક જમીનદાર, પ્રકાર જેના દાણાને શેકતા, ધાણી બને amin kand, સૂરણ.
9. Z. mays var. saccharata. Zentedeschia aethiopica (L.) મકાઈને એક પ્રકાર; z, mass var. Spreng. (Syn. Calla aethiopica tunicata. ' 431211 H3188. L]. શાકીય વનસ્પતિ, જેને બગીચામાં અebu. સાંઢ.. શોભા માટે ઉગાડવામાં આવે છે. zedoary. Curcuma zadoaria Zanthium strumarium L. 01132 Rosc (C. zerumbet Roxb.). ગાડરડી નામની વનસ્પતિ.
નામની તેના કર માટે, ભારતભરમાં ઉગાડzanthoxylum alatum Roxb. વામાં આવતી શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં તેજબલ; નારંગી કુળનું પંજાબ, કુમાં કંદ સુગંધી દ્રવ્યો અને સૌદર્ય પ્રસાધને અને ખાસી ટેકરીઓમાં થતું નાનું ઝાડ, બનાવવાના ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. જેનાં સુવાસિત બી શક્તિ માટે ઉપયોગી sein. મકાઈમાંથી મળતું, મદ્યાર્કમાં છે અને જેના કાષ્ટની લાકડીઓ બનાવવામાં દ્રાવ્ય પ્રોટીન, આવે છે, જેનાં કુમળાં ડાળખાંનાં દાતણ zeolites, ઝિલાઈટ, પેટાશ અને સોડા બનાવવામાં આવે છે. 8. oophyllum ધરાવતું, ઝાંખા રંગવાળું, ભેજ ધરાવતું Edgew. તિવાર; નારંગી કુળને કુમાં સિલિકેટ જે દ્રાવ્ય છે અને જમીનમાં અને ખાસી ટેકરીઓમાં થતો સુપ, જેના બેઈઝ વિનિમયમાં અગત્યનો ભાગ કુમળા પ્રકાંડની ભાજી થાય છે. 8. ભજવે છે. rhetsa (Roxb) DC. [Syn. Fagara Zephyranthes grandiflora Libudrunga Roxb.ચિરફળ; નારંગી pdf. મૂળ દક્ષિણ અમેરિકાની શાકીય કુળનું બદરગા તરીકે ઓળખાતું પશ્ચિમઘાટ વનસ્પતિ, જેને શેક્ષા માટે ઉગાડવામાં અને પ. બંગાળમાં થતું ઝાડ, જેનાં બીમાંથી આવે છે. બાષ્પશીલ તેલ નીકળે છે. કાષ્ઠના શટલ, gerubet ginger. Xingiber zerumલાકડી ઇ. બનાવવામાં આવે છે.
bet (L). Rosc, નામનું એક પ્રકારનું zardalu, જરદાળુ.
આદું; જે મસાલા તરીકે ઉપયોગમાં zarga, ઝીંઝ.
આવે છે. Zataria multiflora Boiss. 2 zeuzera coffeae Niet. 4140 શાકીય વનસ્પતિ, જેને ઔષધ તરીકે કેફીના પ્રકાંડને કેરતી ઈયળ. કેફીની ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.
ગાભમારા ઈયળ. Zea mays L. મકાઈ; વર્ષાયુ, ઊંચી, zho. ગાય અને યાક (ચમરીગાય)ની મૂળ દ. અમેરિકાની વનસ્પતિ, જેને ખાદ્ય સંક૨ સંતતિ, જેને ઉત્તર ભારતના ડુંગપાક તરીકે ઉત્તર પ્રદેશ, પંજાબ, મખ્ય રાળ વિસ્તારમાં પાળવામાં આવે છે પ્રદેશ, બિહાર, આંધ્ર પ્રદેશ, જમ્મુ અને zala Parishad. જિલ્લા પરિષદ; કારમીરમાં ઉગાડવામાં આવે છે. મકાઈના વહીવટના વિકેન્દ્રીકરણમાં ત્રિશ્રેણી વ્ય

Page #721

zinc
715
Ziziphus...
સ્થામાં મહત્વને વહીવટી એકમ. ale Rosc; આદુંમળ અગ્નિ એશિયાની zinc, જસત, આસમાની ઝાંયવાળું, સફેદ પણ અહીં કેરળ, ઉત્તર પ્રદેશ, પં. બંગાળ, ધાત્વીય તત્વ, જે વનસ્પતિના ઝિંક આર્યન મહારાષ્ટ્ર, હિમાચલ પ્રદેશ અને આશ્વ (2n+) તરીકે અવશેષી પોષક તત્તવ પ્રદેશમાં ઉગાડવામાં આવતી શાકીય વનપૂરું પાડે છે, વનસ્પતિના ચયાપચય માટે સ્પતિ, જેનું આદુ મસાલા તરીકે ઉપયોગમાં અગત્યના ઉસેચક તરીકે પણ તે મહત્ત્વને આવે છે, ઉપરાંત તે વાતહર ઔષધ ભાગ ભજવે છે. વનસ્પતિની વૃદ્ધિ માટે તરીકે ઉગી બને છે. તેમાંથી મળતું જવાબદાર અંતઃસ્ત્રાવના નિર્માણમાં તે બાષ્પશીલ તેલ સુવાસ આપવા વપરાય છે. ઉપયોગી છે અને પ્રાણીઓ માટે પણ તે R. zetubet (L) Rosc. ex smiમહત્વનું રસાયણ છે. 1. arsenate. th. વન આદુભારતભરમાં થતી વનZn(As0). જંતુન રસાયણના એક સ્પતિ. ઘટક તરીકે ઉપયોગમાં આવતું સંયોજન. zinnia elegans Jacq. અહીં ઉગાડz.arsenite. Zn(AsO9). કેટલાંક વામાં આવતી શાકીય વનસ્પતિ. * જંતુધન રસાયણના એક ઘટક તરીકે ઉ૫. zinvo. એક પ્રકારનું ઘાસ, જે પશુ યેગી સંજના. 2. chloride. Zn- આહારમાં ઘણું ઉપયોગી બને છે.
Clફૂગનાશક અને કાક સંરક્ષક તરીકે ziram. ZnCHj2N24. સૂત્રવાળે ઉપયોગી બનતું સંયોજન. 3. deficie- ફૂગના નાશ માટેના સંજનમાં ઉપયોગી ncy. પૂરતા પ્રમાણમાં જસત ન મળવાથી ઘટક વનસ્પતિ પર પડતી માઠી અસર. 2, zircon. જમીનમાં મળતું ઝિરકેનિયમ oxide. Zn0. ફૂગને નાશ કરવા બીને સિલિકેટ નામનું ખનિજ જતુ રહિત બનાવવા અને ઢેર ઢાંખરના zizania latifolia Tured ex ખેરાક માટે જસત પૂરું પાડનાર સજન. Stapf. દુકાળના સમયમાં એકઠે d, phosphate. ZaP. ઉંદર કરવામાં આવતો દાણો, યાયાવર જળ અને જંતુ મારવા માટેનું રાસાયણિક નિવાસ પક્ષીઓને ખેરાક હોય છે.
Qlore. z. p.-lime mixture. Ziziphus jujuba (L.) Lam જસતની ઊણપના પરિણામે થતા રોગની non Mill [Syn. R. mauritiસામે વનસ્પતિ પર છંટકાવ કરવા માટે ana Iamk.]. બોરડી, મૂળ ચીનનું ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું એક રાસા- પણ હવે અહીં પંજાબ, ઉત્તર પ્રદેશ, ચણિક સજન; સાધારણ પ્રકારને બિહાર અને રાજસ્થાનમાં ઉગાડવામાં ઉપદ્રવ હોય તો 5 રતલ ઝિંક સલફેટ, 2 આવતું નાનું કાંટાળું ઝાડ, જેનાં ફળ રતલ કળી ચૂને અને 100 ગેલન પાણીનું એટલે બોર ખાઈ શકાય છે; જેની છાલ મિશ્રણ ઉપગી બને છે. પરંતુ ઉગ્ર અથવા ચામડાં કમાવવામાંઉપયોગી બને છે. પાનને દીર્ધકાલીન જસતની ઊણપની અવસ્થા ચારે બને છે ઉપરાંત બોરડી પર લાખના હોય તે 10 ઝિંક સલ્ફટ, 5 રતલ કળી જંતુ વસાવત બનાવીને રહે છે. . ચુને અને 100 ગેલન પાણીનું મિશ્રણ hummalaria (Burn. f.) Wight પૂરતું થઈ પડે છે.
and Arn. (Syn. 2. rotundlifolia zingiberaceae. અદ્રકાદિ (આદુ) Lam; Rhamnus fummularia કુળની વનસ્પતિ.
Burm. f.]. ચણી બોર -ખેતરાઉ Zingiber cassumunar Roxb. બોરડી; વાયવ્ય ભારત અને આંધ્ર પ્રદેશમાં જંગલી બાદું, અદ્રકાદિ કુળની દીર્ધાયુ થતી બોરડી, જેનાં બોર ખવાય અને છાલનાં શાકીય વનસ્પતિ, જેનાં મૂળ-આદુ મસાલા ચામડાં કમાવવા ઉપયોગમાં લેવામાં તરીકે ઉપયોગમાં આવે છે. 8. officine આવે છે. અenoplia (L.). Mil,

Page #722

Zoysia...
116
zwittez જંગલી બેરનું ઝાડ; ઉત્તર પ્રદેશ, બિહાર, phy. પ્રાણ ભોળ, પ્રાણીઓના વિતરણ મધ્ય પ્રદેશ ઈ.માં થતું, ખાદ્ય ગેરનું ઝાડ દર્શાવતું પ્રાણું વિશાનને વિભાગ. ૪,
. rugosa Lam, તોરણ, સૂરણ. . gonidium. ચલ બીજાણુ. 1. grasativa Gaertn (Syn. 2. vulgaris phy, aulalch's 110n fastid, Lamk.. સામાન્ય બોર, ખારેક બોરનું good, પ્રાણી સમ, પ્રાણીનાં અપૂર્ણ ઝાડ, પંજાબ અને પ. બંગાળમાં થતું લક્ષણે ધરાવતું; પૂર્ણ રીતે પ્રાણી અથવા એક ઝાડ. 8. ૪ylopyra Willd. યૂટ વનસ્પતિ ન હોવા છતાં સજીવ દેહ અને બોરડી, મધ્ય પ્રદેશમાં થતું લાખના કીડાના કોષ જેવું. યજમાનરૂપ ઝાડ, જેનાં ફળ ચામડાં zoological garden. પ્રાણી ઉદ્યાન; કમાવવા ઉપયોગી બને છે.
પ્રદર્શન માટે પ્રાણું સંગ્રાહલય. Zoysia matrella (L.). Merr.
Zoology. પ્રાણું વિજ્ઞાન; પ્રાણીઓનું રેતીના હૃઆની જમીનને નવસાધ્ય બના
પ્રાકૃતિક ઈતિવૃત્ત, પ્રાણુઓનાં સંરચના, વવા ઉપયોગમાં લેવામાં આવતું તૃણ
દેહધર્મ વિદ્યા, વગીકરણ, ટેવ અને કુળનું દીર્ધાયુ ઘાસ,
વિતરણના અભ્યાસનું વિજ્ઞાન,
zoonosis. પ્રાણી રેગ; એક પ્રાણું zonal soil. જમીન નિર્માણનાં સક્રિય
પરથી બીજા પ્રાણુને અથવા માનવીને કારોના પ્રભાવથી ચોક્કસ પ્રકારની બનતી
લાગુ પડતે રાગ. (૨) પ્રાણ પરવીન જમીન; જેવી કે પ્રેરી જમીન, રાખ માટી
કારણે થતો રેગ. zoophagus પ્રાણુંજમીન, ટુંડ્ર જમીન, મરુ ભૂમિ, ક્ષેત્રીય
ભક્ષી. 7. parasite. પ્રાણુભક્ષી જમીન zonation, પ્રદેશ ન્યાસ.zone
પરજીવી; પ્રાણીના શરીરમાં કે શરીરની કટિબધ, વિષુવવૃત્તની ઉત્તરે અને દક્ષિણે
ઉપર જીવતું પરજીવી. સમાંતર વૃત્તોથી પડતા વિભાગે, જેમકે
zoophilous, પ્રાણુ પરાગિત, z. ઉષ્ણ કટિબંધ, સમશીતોષ્ણ કટિબંધ, શીત છે
flower. પ્રાણી પરણિત પુ૫. કટિબંધ છે. zof atration. રૉલ
zoophyte. વનસ્પતિ જેવાં પ્રાણીઓને ભંગને ઉ૫રને પ્રદેશ, જેમાં ભૂ -જળને
એક પ્રકાર. પટે, વચગાળાના પટાનું જળ અને કેશા
zooplankton. પ્રજી અથવા એક કર્ષણ જલને સમાવેશ થાય છે. of
કષી પ્રાણુઓ, રેટિફેરા, તરકવચી elongation. દીધભાવી પ્રદેશ z,
ઇ. ના જળજ વનસ્પતિના પ્રાણુંઓના of saturation સંતૃપ્ત પ્રદેશ, રેલ એક ભાગ જેવા સજીવો. ભંગને નિમ્ન પ્રદેશ, જેમાં ભૂ - જળ
zoosperm, ચય બીજાણુ. ઈ. ને સમાવેશ થાય છે. z. of veg.
zoosporangium, ચલ બીજાણુધાની. etation. વનસ્પતિને પ્રદેશ. z. of
10ospore. ચલ બીજાણુ, અલિંગી ચલ weathering. ખવાણને પ્રદેશ,
પ્રજનનક્ષમ કોષ, જે ઉત્તરોત્તર થતા ભૂગલેને એ પ્રદેશ, જેમાં ખવાણુ
વિભાજન દ્વારા નવી વનસ્પતિનું નિર્માણ થયું હોય.
શકય બનાવે છે. 100. પ્રાણી સંગ્રાહાલય. (૨) ચલ. a. zootaxy. પ્રાણુનું વર્ગીકરણ. chemistry. પ્રાણું રસાયણ; પ્રાણી zootechny. પ્રાણુઓનું વૈજ્ઞાનિક સંવદેહના અભ્યાસને રસાયણ વિજ્ઞાનને એક ધન અને/અથવા તેમને પાળવાની પ્રક્રિયા. વિભાગ. 3. dynamics, પ્રાણું દેહ- Zootomy. પ્રાણું વ્યવદન અથવા ધર્મ વિજ્ઞાન. 7. gamete. ચલ જન્યુ. પ્રાણ દેહ રચના. z, gamy. લિંગી પ્રજનન. z, geny. zwitter ions. ઝિવટર આચન, વિદ્યપ્રાણી અંગેનું નિર્માણ. s. geogra- તભાર વિનાનાં

Page #723

zygapophysis
717
zymogeuous
ygapophysis. અન્ય પ્રાણુની સાથે વનસ્પતિ, જેમાં ધમાસે, ગોખરુ ઇ.ને એડવા માટે પ્રાણીના કોરૂકા પર કરવામાં
સમાવેશ થાય છે, આવતી પ્રક્રિયા.
zygotene. સમ વિભાજન દરમિયાનની zygolactyl. બે આગળ અને બે બીજી અવસ્થા, જેમાં રંગતતુઓ જેડીમાં પાછળ રહે તેમ આંગળીએાની જોડી. એક સરખા બને અને પાયારૂપ ધારણ ygodactylous. બે આગળ અને કરે છે. બે પાછળ રહે તેવી જેડ આંગળીઓવાળું, zymogen.કે અક્રિય રૂપે નિર્માણ કરેલ pgomatic bone, ગંડાસ્થિ. પ્રાથમિક ઉસેચક, પુરોગામી ઉન્સેચક. zygomorphous. 2450 ac 42 zymogenic bacteria. 211442 સરખાં અડધિયાંમાં વિભાજિત થઈ શકતાં બીજાણy. Hora, વિઘટિત કાર્બનિક
પદાર્થ અથવા ખાતરના પરિણામે જમીનમાં ygonema, યુગ્મ સૂત્રણ.
ઉગતી વનસ્પતિ. gospore, યુક્ત બીજાણુ, એક સરખા zymogenous, કિવજ સૂવમ (વનને જન્યુના સંગથી બનતું વિશ્રામી સ્પતિ). બીજાણુ.
xymosis. માથવણ, સામાન્ય રીતે sygote ફલિતાંડ; નિશ્ચિત જ ફલિતાંડ; અથવા ગમે તે પ્રકારને આથવણને રાગ. પ્રજનન દરમિયાન નર અને માદા જન્ય- zymotic, આથવણનું-તે સંબધી. zy. એના સંયોગથી રચાત કોષ, ફલિત અંડ- diseases. બહારથી પ્રવેશેલાં જંતુકોષ. (૨) આવા કોષમાંથી નિર્માણ પામતે એના પ્રગુણનના કારણે વ્યાપક અથવા વ્યક્તિગત સજીવ. zy. nucleus. પ્રાદેશિક રીતે પેદા થતા રોગચાળે. ફલિંતાડ કોષકેન્દ્ર, યુક્તકોષકેન્દ્ર. zymurgy. આથવણ અંગેની પ્રાજિત zygophyllaceae. નેક્ષરાદિ કુળની રસાયણ વિજ્ઞાનની એક શાખા.

Page #724

ખિસ્સાકેશ આ લઘુકેશમાં, જેમની જોડણી જોવી પડે એવા તેરથી ચૌદ હજાર શબ્દોની વ્યાકરણ સાથે માત્ર જોડણી આપવામાં આવી છે. લેખકે, વિદ્યાર્થીઓ, શિક્ષક વગેરેને એ ખૂબ ઉપયોગી થશે.
કિં. રૂ. ૮-૦૦
ગુજરાતી-હિન્દી કોશ
સંપા. મગનભાઈ દેસાઈ લકોપચાગિતાને ધ્યાનમાં લઈ ને, હિંદી શિક્ષણ અને પ્રચારની ગુજરાતની માંગને પહોંચી વળે એટલી શબ્દસામગ્રી એટલે લગભગ ૨૫ હજાર જેટલા શબ્દો આ કેસમાં સંઘરાયા છે. હિંદી-હિન્દુસ્તાની ભાષાને સવિશેષ ઉપયોગ, શબ્દપ્રયોગ, શબ્દોની વ્યાખ્યા તેના પર્યાય વગેરેથી સભર રાષ્ટ્રભાષાના અભ્યાસીઓને આ કોશ ઘણા ઉપયોગી છે.
કિં. રૂ. ૮-૦૦

Page #725
ખિસ્સાકેશ આ લઘુ કેશમાં, જેમની જોડણી જેવી પડે એવા તેરથી ચૌદ હજાર શબ્દની વ્યાકરણ સાથે માત્ર જોડણી આપવામાં આવી છે. લેખકે, વિદ્યાર્થીઓ, શિક્ષક વગેરેને એ ખૂબ ઉપયોગી થશે. ગુજરાતી-હિન્દી કેશ સંપા. મગનભાઈ દેસાઈ લોકોપયોગિતાને ધ્યાનમાં લઈ ને, હિંદી શિક્ષણ અને પ્રચારની ગુજરાતની માગને પહોંચી વળે એટલી શબ્દસામગ્રી એટલે લગભગ 25 હજાર જેટલા શબ્દો આ કેશમાં સંઘરાયો છે. હિંદી-હિન્દુસ્તાની ભાષાને સવિશેષ ઉપયાગ, ચન્દ્રપ્રયાગ, શબ્દની વ્યાખ્યા તેના પર્યાય વગેરેથી સભર રાષ્ટ્રભાષાના અભ્યાસીઓને આ કેશ ઘણો ઉપયોગી છે. કિં. રૂ. 8-00 Serving Jin Shasan 076583 gyanmandirdkobatirth.org For Private and Personal Use Only